The Project Gutenberg EBook of Pag Susulatan nang Dalauang Binibini na si
Urbana at ni Feliza, by Modesto de Castro
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: Pag Susulatan nang Dalauang Binibini na si Urbana at ni Feliza
Author: Modesto de Castro
Release Date: June 4, 2005 [EBook #15980]
Language: Tagalog
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PAG SUSULATAN ***
Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad and
PG Distributed Proofreaders from page scans provided by
University of Michigan.Special thanks to Matet Villanueva,
Pilar Somoza and Ateneo Rizal Library-Filipiniana Section.
[Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is
marked as ~g.]
[Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa
upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon
ay hindi na ginagamit.]
=PAG SUSULATAN=
NANG
=DALAUANG BINIBINI=
NA SI
=URBANA AT NI FELIZA=
NA NAGTUTURO N~G MABUTING KAUGALIAN
KINATHÁ NANG
=Presbitéro D. Modesto De Castro=
MAY LUBOS NA PAHINTULOT
MANILA.
IMPRENTA Y LIBRERIA
DE J. MARTINEZ
Establecida el año 1902.
253 Cabildo Intramuros, 89 Escolta, 108 P.
Calderón Binondo, P. O. Box 2165.
=MGA AKLAT NA IPINAGBIBILI SA MGA
Tindahan ni J. Martinez=
Novena kay San Jose P 0.20
" Antonio " 0.20
" n~g. Ntra. Sra. del Rosario " 0.25
" Pitong wica " 0.20
" Estacion " 0.20
" kay Ntra. Sra. de Lourdes " 0.20
" Sta. Clara " 0.20
" n~g Ntra. Sra. de la Concepcion " 0.15
" sa Mahal na Cruz " 0.15
Casaysayan n~g Sagrada misa " 0.20
" Tatlong Personas " 0.25
" Amang si Jesus " 0.20
" Babaing Samaritana " 0.20
" n~g Abecedario " 0.30
" Ligaya sa lan~git at mundo " 0.25
" Martir de Golgota " 0.25
Buhay ni Sta. Elena " 0.25
" Eulalia " 0.30
" Jose Vendido " 0.30
" Sta. Isabel " 0.30
" San Francisco de Sales " 0.25
" San Juan de Dios " 0.25
" Sta. Ana " 0.25
" Santong si Moises " 0.25
" Job " 0.20
" Samuel Belibet " 0.30
" Sant. Maria Magdalena "
Ang mahusay na pag gamot ni Tissot " 3.00
Mga Cagamutang na nauucol sa loob ng
bahay-Sta. Maria " 2.00
=PAG SUSULATAN=
NANG
DALAUANG BINIBINI
NA SI
URBANA AT NI FELIZA
NA NAGTUTURO N~G MABUTING KAUGALIAN
SINULAT NANG
PRESBITERO D. MODESTO DE CASTRO.
MAY LUBOS NA PAHINTULOT
MANILA
IMPRENTA Y LIBRERIA
DE
=J. MARTINEZ=
=Establecida el año 19O2=.
253 Cabildo Intramuros Tel. 3283, Escolta 89
Tel. 2055, P. Calderon 108 Tel. 8256
Paunaua sa Babasa.
Cayo man~ga binata ang inaalayan co nitong munting bun~ga nang pagod,
cayó ang aquing tinutun~go, at ipinamamanhic sa inyo na aco,i,
pagdalitaang dinguin.
Cayo,i, bagong natuntong sa pintò nitong malauac na mundó, gayac na
paguitna sa mundó, ay dapat magsimpan nang gagamitin sa guitna nang
mundo.
Ang panaho,i, nagtutuling caparis nang pan~ganorin; at ang macaraan ay
di na mag sasauli, ang maualá sa matá ay di na moling maquiquita, caya
catampatan ang magsamantalá, at na sa capanahonang magtipon. Magsáquit
matutong maquipagcapoua tauo, at nang di maquimí sa guitna nang
caramihan, at nang di ninyo icahiya ang di carunun~gan.
Ang dunong na nag-tuturo sa tauo nang pagharap sa caniyang capoua, ay
bun~ga nang pag-ibig sa capoua tauo: ang pag-ibig sa capoua tauo, ay
bun~ga nang pag-ibig sa Dios, caya ang na ibig sa Dios, ay marunong
maquipag capoua tauo, at sacali,t, di marunong ay magsasaquit matuto;
sa pagca,t, batid na ang dunong na ito ay puno at mulá nang magandang
caasalang quinalulugdan nang Dios.
Ang marunong maquipagcapoua tauo, ay maganda ang caasalan;
palibhasa,i, nag-iin~gat, nang caniyang quilos, asal at pan~gun~gusap
ay mátuntóng sa guhit nang di capootan nang Dios, at cálugdan nang
tauo. Caya ang carunun~gang ito ay hiyas sa isang dalaga dan~gal sa
isang guinoo, pamuti sa isang bináta, dilág at cariquitang cacambal
náng magandang asal na ninihag nang puso.
Cayong man~ga ina naman, na may catungculang magturo sa anac nang
man~ga daquilang catotohanang pahayag nang Santo Evangelio, dapat ang
cayo,i, magsaquit tumupad nitong mabigat na catungculan na ipagsusulit
sa Dios.
Alalahanin na ang man~ga batang inyong anac ay caparis nang búcong na
un~gós sa dulo nang halaman, cayo ang may alaga nang halamanan, ay
catungculan ninyo ang mag-in~gat.
Pasicatan sa arao nang Santo Evangelio, diliguin nang magandang aral
sa paquiquiharáp sa tauo, at pamumucadcád nang man~ga bulaclac na
inyong alaga, ay maquiquita ninyong magsasambulat nang ban~go, sa
guitna nang mundó na inyong pinagaalayan.
Na sa capanahonan ay inyong pagsaquitan, at ang aral na ito,i, casabáy
nang gatas na ipasuso sa anac, pasundan nang mabuting halimbaua,
halimbauang sa inyo,i, maguisnan, at maquiquita ninyo na ang magandang
aral ay maguiguing magaling na asal na di mabibitiuan cun di casabáy
nang búháy.
N~guni cun inyong bayaan, palac-hing salát sa aral, hubád sa magandang
asal, ay capilitang ipagsusulit ninyo sa Dios, at pagdating náng
panahon na sila,i, paguitna sa mundó, sa masamáng uaning sa canila,i,
mamasdan, dalamhati ang inyong pupulutin, cayo ang sisisihin nang
tauo, at palibhasa,i, bun~ga nang inyong capabayaan.
At sacali ma,t, sa edad na labing dalaua ó labing apat na taon, sa
isang Escuela, Colegio ó sa isang Maestro, sila ay mag aral, matutuhan
naman ang pinag aralan, cayo,i, maniuala,t, ang magandang asal na
canilang pinulot ay tulad sa hirám na damit saglit na isinoot at
biglang hinubád: cauangqui nang hiyas na isinadaliri, iniuan sa suloc
ay agad nalimutan: caparis nang cáyong nagcuculay dilao, na initan,
nang arao, hinipan nang han~gin, ay agád cumupas, at di nacalaban sa
init at bilís.
Matamisin ang caunting pagod sa inyong pagtuturo, at pagdating nang
panahon na pag-anihan nang inyong man~ga anac ang magandang aral na
ipinunlá ninyo, ang hirap ay maguiguing toua.
At cun sa inyong magandang aral, ang man~ga anac ninyong dalaga sa
guitna nang pan~ganib sa mundó ay nacapag iin~gat, ang maban~góng
bulaclac na canilang puri ay di nalalantá, at pag dating nating
panahon na sila,i, tuman~gáp nang estado nang matrimonio, ay maquita
ninyó na sila,i, mababait na esposa, at marunong na ina nang canila
namang maguiguing anac, ¡laqui nang toua na inyong cacamtan!
Cun ang man~ga baguntauo na inyong anac, sa inyong pagsasaquit ay
matutong matacot sa Dios, masunorin sa inyo, marunong maquipagcapoua
tauo, magalang sa matatandá, mapagtiis sà capoua binata, maalam
bumagay sa tauo sa mundó; at pagdating nang panahon na sila,i, maguing
esposo at ama, ay maquitaan ninyo nang bait sa paquiquisama sa
canilang esposa, nang dunong sa pag tuturo sa anac, saan di ang
sila,i, capurihán at caran~galan ninyo.
Cun sila,i, tumangap nang anomang catungculan at maquita ninyo na
marunong tumupád, maalam magpaquita nang mahal na asal sa guitna nang
mundó at caguinoohan, ¡laqui nang pagpupuri nang tauo sa inyo! ¡At ang
pasasalamat nang inyong man~ga anac ay di matatapus hangan cayo,i,
nabubuhay sa mundó at hangan sa matapus naman ang canilang buhay sa
mundó!
Ang halimbauang iniaalay sa inyo, ay isang familia ó mag anac. Sa
magcacapatid, na dito sa loob nang libro,i, aquing sinasaysay,
ipinatatanao co ang magandang pag aral nang magulang sa anac, at ang
pagtangáp nang anac nang aral nang magulang.
Sa pan~galang "Urbana" nababasa ang magaling na paquiquipag capoua
tauo. Sa caniyang man~ga sulat sa capatid na Feliza, ay macapupulot
ang dalaga, macapag aaral ang bata, maca aaninao ang may asaua,
macatatahó ang binata nang aral na bagay sa calagayan nang isa,t, isa.
Cay Feliza, mag aaral ang dalaga nang pagilag sa pan~ganib na
icasisira nang calinisan; at ang caniyang magandang asal ay magagauang
ulirán nang ibig mag in~gat nang cabaitan at loob na matimtiman.
Sa man~ga sulat ni Urbana, na ucol sa pagtangáp nang estado nang
matrimonio, ang dalaga,i, macapagaaral, at gayon din ang baguntauo, at
macapupulot nang hatol sa dapat alinsunorin bago lumagay sa estado, at
cun na sa estado na.
Sa man~ga sulat ni Feliza cay Urbana, na ang saysay; ay ang magandang
asal nang capatid na bunsó na si Honesto, macapagaaral ang bata, at
macatatantó nang caniyang catungculan sa Dios, pagcatanáo nang
caliuanagan nang canilang bait.
"Paombong" ang saysay: sa pagca,t, siya ang unang bayang pinautan~gan
nang pagod. Bayang pinaghirapan, bayang minahal naman, at palibhasa,i,
sa aral at pagod na aquing guinugol, ay naquitaan nang masaganang
paquinabang. Bayang lumagui sa loob; sa pagca,t, naquitaan naman nang
magandang loob.
Aco,i, sinuyo mo at pinabaunan nang masaganang luha: icao ay maniuala
at ang arao na iyo,i, di co linilimot, ang perlas mong bubô ay aquing
dinampót, binucsán ang dibdib, at mag pa hangan n~gayon ay
iniin~gatan.
Mahiguit sa sampuo ang nalacarang taon, mag mulá sa arao na yaon,
n~guni,i, sariua ring parang cahapon.[1]
Limbág ca sa dibdib, ay di ca nacatcát nang habang panahong limbás
nang panimdim; at palibhasa,i, ang nag-iin~gat sa iyo,i, susi nang pag
ibig.
At cun sa handóg cong halimbaua, cayong man~ga ina ay magdalitang
dumampót nang magandang aral, itanim sa loob at alinsunorin, at
mapanood co ang paquinabang nang inyong man~ga anac, sa inyong
paghihirap sa aquing pagsisicap, ¿ay mahuhulaan caya ninyo ang aquing
uiuicain?
Ang uiuicain co,i, pinapalad aco, at ang cahalimbaua co,i, nagsabog
nang binhi, ay ang tinamaan co ay mabuting lupa.
At sa quinacamtang cong toua ang nacacaparis co,i, isang magsasacang
cumita nang alio, uupó sa isang pilapil, nanood nang caniyan halaman,
at sa caniyang palayan na parang inaalon sa hirap nang han~gin, at sa
bun~gang hinog na anaqui butil na guintong nagbitin sa uháy, ay cumita
nang sayá.
Munti ang pagod co, munti ang puyat co; at palibhasa,i, capus na sa
lacas na sucat pagcunan, n~guni ang paquinabang co sa pagod at puyat
ay na ibayuhan.
Cun cayo at aco disin ay palarin, ang toua co,i, di hamac: at
palibhasa,i, cun aco,i, patay na, at sa ilalim nang lupa,i,
malilimutan na nang mundo; maganda ang iyong loob ay cahit miminsan ay
masasambit din ang aquing pan~galan, at sa harapán nang Dios ay
alalahanin nang isang _Responso ó Ave Maria._
Ito at ang aco,i, papaquinaban~gin sa iyong magagandang gauá, at ang
aquing pamanhic sa inyo, at siya rin naman ang sa aquin ay inyong
aasahan hangang nabubuhay sa mundó, at gayon din cun marapat
macapanood sa Dios, cun matapos itong maralitang buhay.
PAQUIQUIPAGCAPOUA TAUO.
UNANG SULAT NI FELIZA CAY URBANA.
_Paombon y Mayo 10. 185_ ...
URBANA: N~gayong á las seis nang hapon na pinagugulong nang hari nang
astros ang carrusang apuy, at itinatago sa bundoc at cagubatan,
ipinagcacait sa isang capuloan ang caliuanagan, at sa alapaap ay
nagsasambulat nang guinto,t, púrpura: ang mundo,i, tahimic, sampuo
nang amiha,i, hindi nag tutuli,i, nagbibigay alio, ang man~ga
bulaclac, ay nan~gag sasabog nang ban~gong inin~gat sa doradang caliz;
ang lila,t, adelfa na itinanim mo sa ating pintoan; ang lirio,t,
azucena; ang sinamomo,t, campupot na inihanay mo,t, pinag tapattapat
sa daang landas na ang tinutun~go,i, ating hagdanan; oras na piniling
ipinagsasaya, nan~gagsisin~giti,t, ang balsamong in~gat ay ipinadadala
sa hihip nang han~gin; mapalad na oras na ipinag lilibang nang
camusmusán ta, ipinagpapasial sa ating halamanan.
Marahil Urbana,i, di mamacailang pagdating sa iyo nang oras na ito,
ang alaala mo,t, boong catauohan ay nagsasaoli sa ating halamanan,
iyong sinasagap ang balsamong alay nang man~ga bulaclac na bago pamuti
sa parang linalic na man~ga daliri mo,i, pinaiibayuhan ang di munting
pagod sa pagaalaga.
Naglilibang icao, aco,i, gayon din naman, at dito sa lihim nang
namumulaclac na suhâ, ay sinasagap co ang caaya-ayang ban~gò,
pinanonood co ang lipad nang ibong napaiilang lang sa himpapauid; ang
pato at tagác na nonoui sa hapunan, husay nang pag liliparan, tulad sa
ejércitong nag susunod sunod, ualang nahihiualay, iisa ang loob iisa
ang tun~gò, isa ang sinusundan nang sang bayanang ibon, at palibhasa
i, tulad din sa tauo may pinipintuho,t, sinusunod na hari. Sa pag
didili-diling ito i, di caguinsa guinsa,i, napaimbulog ang pag iisip
co, icao ang hinanap sa loob nang halamanan, sinundan sundan ca at
napanood cong mamumuti nang bulaclac, pinag salit salit, pinag tama
tama ang sari-saring culay, guinagauang ramillete: saca co naquita na
inihahain sa maalindog na reina nang rosas, ni Urbana, rosa naman sa
calinisan. Magpahangan n~gayo,i, aquing natatanao na nunuti ca nang
amapola, nang maquita co na nagniningning na sa man~ga buroc na iyong
daliri ay sinundan quita, napahabol ca naman, saca nang abutan
quita,i, conouari itinangui ang quimquim na bulaclac, saca ipinaagao
sa aquin: at nang macuha co na,i, in~gay nang canitang
paghahalac-hacan sa loob nang halamanan. ¡Masayáng halac-hac na
iquinagagalac ni ama,t, ni ina na ninitang toua sa pag aaliuan nang
dalauang anác!
Magpahanga n~gayo,i, di co nalilimutan ang casipagan mo, na pagca
guising sa umaga,i, malicsing baban~gon, sasandatahin ang cruz,
maninicluhod ca,t, magpupuri sa Dios, magpapasalamat at iniadya ca sa
madlang pan~ganib at pinagcalooban nang buhay na ipaglilingcód sa
caniyang camahalan sa arao na iyon Dios ang unang bigcás nang labi mo,
at palibhasa,i, Dios ang unang isip mo.
Aquing natatanao ang cauili uiling anyó mo, ang cabaita,t, cahinhinan
na nagniningning sa iyong paglacad at boong caasalan, na ipinaquiquita
sa pagtun~go sa simbahan, at ipinaqui-quinyig nang Santo Sacrificio.
N~gayo,i, naqui-quita cong bucás ang dibdib mo, at natatanao co ang
malinis mong puso, na naquiquibagay sa sacerdote na inihahain mo nang
boong pagibig, ang Dios nang pagibig na hauac sa camay, at iniaalay sa
di matingcalang Ama, alaala,t, galang sa mataas niyang capangyarihan,
na ipinag-hahari sa sangdaigdigan.
Nalulugod aco sa capacumbabaan mo at pamimintuho cay ama,t, cay ina,
na palaguing gayac ang loob sa pagsunod sa canilang utos, at paghin~gi
nang bendicion bago patun~go sa escuela. Dili magcasiya sa puso co ang
quinamtan cong toua; n~gayong nagsasaoli sa aquing alaala ang
casipagan mong magaral nang leccion na ibinibigay nang Maestra, sa
pagnanasang maliuanagan ang bulag na isip, at maca quilala sa Dios na
cumapal nang iyong catauohan, punong pinagmulan nang iyong caloloua at
siya ring caoouian.
Ang cabaitang di hamac na ipinaquiquita mo sa escuela, na tinitipid mo
ang gaui nang cabataang mag laró sa capoua bata; ang cahinhinan nang
iyong asal na di maquitaan nang cagaslaua,t, catalipandasan, mag
pahangan n~gayo,i, di nalilimutan nang canitang Maestra, at sa touing
masabi sa aquin, ay nagagalác ang loob co,t, nagnanásang mahouarán
ang magandang caasalan mo. Ang mabining lacad na bucál sa iyo,t, di
pinagaralan; ang mahinhing titig nang matá mo na di nag papalibot
libot, at ang tinapunan ay ang linacarang lupa, cun maalaala co na
dahilan dito,i, iguinagalang nang man~ga batang lalaqui,t, di ca
mahaguisan nang masamáng aglahí ay namamanghá aco, at naipag
hahalimbaua quita sa reina nang man~ga bulaclac, na pinaggugulan nang
dunong nang naturaleza, na biniguian nang caaya-ayang culay,
cauili-uiling ban~gó,t, naca bibihag na diquit; n~guni cun paugahasáng
salan~gin nang salan~gapang na camáy, ay capilitang magdurusa, sa
pagca,t, ipinagtatangól nang tinic.[2]
Cung aco,i, mangaling sa escuela, macapag pahin~gá nang munti, mupó sa
habiha,t, pagaralan cong habihin ang damit na isusuot ni ama ó ni ina,
ay naaalaala co yaong matouid mong aral na capurihán nang isang anac
na babaye, ang maca pagalay sa magulang nang damit na caniyang
pinagpagurang hinabi. Pag aco,i, umupó sa tabi nang panahian, dumampót
nang cayo-gumamit nang carayom, at magbuó nang damit, ó humarap caya
sa calán, magtiis nang init nang apóy sa pan~gun~gusina, ó aco caya,i,
mag linis sa pamamahay, ang sinusunód co,i, yaong magandá mong hatol
na ang gagauin nang babaye, pagcamulat nang matá hangang sa ipiquit ay
ualang catapusán, at dapat ang uica mong papamihasahin ang catauan sa
paggauá toui na, sa pagca,t, ang casipagan at calinisan, ay hiyas nang
babaye, at ang catamara,i, isang capintasan.
Sa pagbasa mo, Urbana, nitong aquing titic, ay parang naquiquita co
na, nagcucunót ang noó mo, ga namumuhí na,t, tinutugón mo aco, at
nan~gun~gusap ca sa aquin: ang bilin co sa canitan Maestra na sabihin
sa iyo na isulat mo sa aquin ay ang guinagauá mo sa arao arao, ¿ay ano
caya ang cadahilanan Feliza, at ang sinaysay mo dito sa sulat ay ang
gagauin co nang quita,i, nagsasama, at di ang guinagauá mo n~gayong
magca hiualay cata? Sa tanong mong ito,i, liban na lamang sa paglalaró
ta, nang quita,i, musmós pa,i, cun anong hatol mo,i, siya cong
sinusunód, at ang gagauin mo, nang icao,i, dirine, siya rin namang
guinagauá co n~gayon.
N~gayong masunód co na ang cahingian mong sumulat aco sa iyo, ay
nauucol namang gantihin mo itong aquing sulat, at isaysay mo naman sa
aquin ang magandang aral na tinangáp mo sa marunong na Maestra, diyan
sa Maynila, sa loob nang apat na taong icao,i, tinuturuan. Dito,i,
lulutasin co itong aquing titic: Adios, Urbana, hangang sa aco,i,
sagotin mo.--FÉLIZA.
ANG PINAG ARALAN NI URBANA.
_Si Urbana cay Feliza._--Manila ...
FELIZA: Tinangap co ang sulat mo nang malaquing toua, n~guni,t, nang
binabasa co na,i, napintasán quita,t, dinguin mo ang cadahilanan. Ang
una i, nabanguit mo si ama,t, si ina, ay di mo nasabi cun sila,i, may
saquit ó ualá; n~guni pinararaan co ang caculan~gan mong ito, at di
cataca-tacá sa edad mo na labing dalauang taon; ang icalaua,i, hindi
ang búhay co cun di ang búhay mo ang itinatanong co,i, ang isinagót
mo,i, ang pinagdaanan nang camusmusán ta, at madlang matataas na puri
sa aquin, na di mo sinabi na yao,i, utang co sa mabait na magulang
natin at sa Maestrang umaral sa aquin. N~guni, pag dating sa sabing
nagcucunót ang noó co, at sa man~ga casunód na talata, ay nan~giti ang
puso co, nagpuri,t, nagpasalamat sa Dios, at pinagcalooban ca nang
masunoring loob.
N~gayo,i, dinguin mo naman at aquing sasaysayin yamang hinihin~gi mo
ang magandang aral na tinangap co cay Doña Prudencia na aquing
Maestra. Natatanto mo, na aco,i, marunong nang bumasa nang sulat nang
taong 185 ... na cata,i magcahiualay. Pag dating co rini, ay ang una,
unang ipinaquilala sa aquin, ay ang catungculan nating cumilala,
mamintuho, maglingcód at umibig sa Dios; ang icalaua,i, ang cautan~gan
natin sa ganang ating sarili; at ang icatlo,i; ang paquiquipagcapoua
tauo. N~guni, at sa pagca ang sulat na ito ay hahabang lubha, cun
aquing saysayin itong man~ga daquilang catungculan nang tauo, bucód
dito nama.i, n~gayong, á las sieting mahiguit nang umaga na aco,i,
sumusulat, ay malapit na ang oras nang pag-aaral co, ay sa icalauang
sulat mo na hintin ang pag sunód co sa cahin~gian mo: Adios,
Feliza.--URBÀNA.
ANG CATUNGCULAN NANG TAUO SA DÍOS
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA ...
FELIZA: N~gayon tutupdin ang cahin~gian mo, na ipinan~gaco co so iyo
sa huling sulat fecha....
Sa man~ga panahóng itong itinirá co sa Ciudad, ay marami ang
dumarating na bata, na ipinagcacatiuala nang magulang sa aquing
maestra, at ipinag bibilin na pag pilitang macatalastás nang tatlong
daquilang catungculan nang bata na sinaysay co sa iyo. Sa manga batang
ito, na ang iba,i, casing edad mo, at ang iba,i, humiguit cumulang, ay
na pag quiquilala ang magulang na pinagmulan, sa cani-canilang
cabaitan ó cabuhalhalán nang asal. Sa carunun~gang cumilala sa Dios ó
sa cahan~galan, ay nahahayág ang casipagan nang marunong na magulang
na magturo sa anac, ó ang capabayaan. Sa man~ga batang ito,i, ang
iba,i, hindi marunong nang ano mang dasal na malalaman sa doctrina
cristiana, na para baga nang _Ama namin, sumasampalataya, punong
sinasampalatayanan_, na sa canilang edad disin, ay dapat nang maalaman
nang bata, caya hindi maca sagót sa aming pagdarasál ó maca sagót man
ang iba,i, hindi magauing lumuhód, ó di matutong uman-yó, na nauucol
bagang gauin sa harapán nang Dios. Sa pag darasál namin, ay nag
lulupagui, sa pagsimba,i, nag papalin~galin~ga, sa pagcain ay nag
sasalaulâ, sa pag lalaro,i, nananampalasan sa capoua bata, ó
nan~gun~gusap caya nang di catouiran; caya ang man~ga batang ito,i,
maquita mo lamang ay maca pag dadalang galit. ¡Oh Feliza, gandang
palad natin, at pinagcalooban tayo nang Pan~ginoong Dios nang marunong
na magulang! Dahilan sá cahangalang ito nang man~ga bata, ay di unang
itinuro nang Maestra,i, ang dasalan, at nang matutong cumilala at
maglingcód sa Dios; ang pagbasa nang sulat, cuenta, pagsulat,
pananahi, at nang maalis sa cahan~galan. Dinguin mo naman ang aming
gagauin sa arao arao.
Sa umagang pagca guising bago cami malis sa hihigán, nag cucruz muna,
nagpupuri,t, nagpapasalamat sa Dios, para rin naman nang itinuturo sa
atin nang canitang magulang. Macaraan ang ilang minuto, maniniclohód
cami saharapán nang larauan nang ating Pan~ginoong Jesucristo at ni
Guinoong Santa Maria, ihahayin ang púso sa pag lilingcód sa Dios sa
arao na yaon, hihin~gi nang gracia na icaiilag sa casalanan.
Cun matapos ito,i, maghihilamos, magsusuclay, magbibihis nang damit na
malinis, patutun~go sa hagdanan, at bago manaog ay magcucruz muna,
yayauo sa simbahan; sa paglacad namin ipinagbabaual ang
magpalin~gap-lin~gap, ang maglaró at magtauánan. Pagdating sa pintoan
nang simbahan, ay magdarasál ang baua,t, isa sa amin nang panalan~ging
sinipi sa salmo na na sa ejercicio cuotidiano. Pagcaoc nang tubig na
bendita, ay iniaalay co sa aquing maestra, sapagca,t, cautusán, na cun
may casamang mahal ó matandá, ay dapat ialay. Pagca tapos, ay lalacad
at maniniclohód sa harap nang Santísimo Sacramento; ang iba,i,
magdarasál nang rosario, ang iba,i, may hauac na libro sa camáy at
dinadasál ang man~ga panalan~ging ucol sa pagsisimbá. Sa pagluhód
namin, ay ibinabaual nang Maestra, na palibotlibotin ang matá,
itinuturo na itun~gó ang ulo, at nang houag malibáng sa lumalabas at
pumapasoc na tauo. Cun cami,i, naquiquinyig nang sermón, ay
tinutulutang umupó cami, n~guni, ipinagbabaual ang maningcayád,
sapagca,t, sa lalaqui ma,t, sa babaye, ay mahalay tingnan ang upòng
ito, at tila ucol lamang sa hayop. Sa Pagupó namin, ay ipinagbibilin
nang Maestra na cami ay magpacahinhin, itatahimic ang bibig, matá at
boong catauan, paquiquingang magaling ang aral nang Dios Espíritu
Santo, na ipinahahayág nang Sacerdote Feliza, nan~gan~galó na ang
camáy co sa pagsúlat, ay sa iba nang arao sasaysayin co sa iyo ang
man~ga biling ucol sa paglagay sa simbahan. Ihalic mo aco sa camay ni
ama,t, ni ina: Adios, hangang sa isang sulat.--URBANA.
ANG AASALIN SA SIMBAHAN
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA....
FELIZA: Napatid ang hulí cong sulat sa pagsasaysay nang tapát na
caasalan, na sucat sundin sa loob nang simbahan: n~gayo,i, ipatutuloy
co. Marami ang naquiquita sa man~ga babayeng nagsisipasoc sa simbahan,
na lumalacad na di nagdarahan, nagpapacagaslao-gaslao, at cun mariquit
ang cagayacan, ay nagpapalin~gaplin~gap, na anaqui tinitin~gnan cun
may nararahuyo sa caniya. Marami ang namamanyo nang nan~gan~ganinag,
nacabin~git lamang sa ulo at ang modang ito,i, dala hangang sa
paquiquinabang at pagcocompisál. ¡Oh Feliza! ¿napasaan caya ang galang
sa lugar Santo? ¿napasaan caya ang canilang cahinhinán? Diyata,i,
lilimutin na nang man~ga babayeng cristiano yaong utos sa canila ni S.
Pablo, na pinapagtataquip nang muc-ha sa loob nang simbahan,
pacundan~gan sa man~ga Angeles?[3] ¿Diyata,i, hangang sa
confesionario,i, dadalhin ang capan~gahasang di nagpipitagang itanyág
ang muc-há sa Sacerdote? may naquiquita namang naquiquipagtauánan sa
capoua babaye; ó uupó caya at maquiquipagn~gitian sa lalaquing
nanasoc, ano pa n~ga,t, sampo nang bahay nang Dios ay guinagauang
lugar nang pagcacasala.
Itong man~ga biling huli na ucol sa lalaque, ay ipahayag mo cay
Honesto, na bunsó tang capatid. Pagbilinan mo, na pagpasoc sa
simbahan, ay houag maquipagumpucan sa capoua bata, nang houag
mabighani sa pagtatauanan at pagbibiroan. Maniniclohód nang boong
galang sa harapán nang Dios, magdarasál nang rosario, at houag tularan
ang naquiquita sa iba, sa matanda ma,t, sa bata na nacatin~gala,
nacabucá ang bibig na parang isang han~gal, na napahuhula. Houag
bobonotin ang paa sa chapin, sapagca,t, isang casalaulaan. At sa iyo,
Feliza, ang hulí cong bilin, ay houag mong bobonotin sa simbahan at
saan man ang paa sa chinelas, at pagpilitan mong matacpán nang saya,
sapagca,t, ga nacamumuhí sa malinis na matá ang ipaquita. Ipahayag mo
cay ama,t, cay ina ang boong cagalan~gan co: Adios, Feliza, hangang sa
isang sulat.--URBANA.
CAGAGAUAN NI URBANA SA BAHAY NANG MAESTRA.
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA....
FELIZA: Sa a las siete,t, cami macasimbá na, cacain cami sa agahan,
pagcatapos ay maglilibanglibang ó maghuhusay caya nang cani-caniyang
casangcapan, sapagca,t, ang calinisán at cahusáyan, ay hinahanap nang
matá nang tauo, tauong náguising at namulat sa cahusayan at calinisan.
A las ocho, gagamit ang isa,t, isa nang librong pinagaaralan; ang
iba,i, darampót nang pluma, tintero,t, ibang casangcapang ucol sa
pagsulat, magdarasál na sumandali bago umupó sa pagaarál, hihin~ging
tulong sa Dios at cay Guinoong Santa Maria, at nang matutuhan ang
pinagaaralan; magaaral hangang á las diez, oras nang pagleleccion sá
amin nang Maestra; pagcatapos, magdarasál nang rosario ni Guinoong
Santa Maria. Pag nacadasál na nang rosario, aco,i, nananahí, ó
naglilinis caya nang damit, at pag cumain ay iguinagayac co ang
servilleta, linilinis co ang tenedor, cuchara at cuchillo, na
guinagamit sa lamesa. Ang lahat nang ito,i, cung maquita nang
Maestrang marumi, ay cami,i, pinarurusahan. Pagtugtog nang á las doce,
oras nang aming pagcain ay pasasa mesa cami, lalapit ang isa,t, isa sa
cani-caniyang loclocan, magbebendicion ang Maestra sa cacanin, caming
man~ga bata,i, sumasagót nacatindig na lahat, ang cataua,i, matouid at
iniaanyó sa lugar. Pagcarinig namin nang n~galang Jesus at Gloria
Patri, ay itinutun~gó ang ulo, at saca cami,i lumuloclóc sa pagcain.
Pagcatapos, magpupuri,t, magpapasalamat sa Dios. Sa hapon cami ay
nagaaral para rin sa umaga. Pagtugtog nang Ave Maria ay magdarasal
cami nang pagbati nang Angel cay Guinoong Santa Maria, na paluhód; sa
arao nang Sabado at Domingo nan~g hapon, ay patindig, at gayon din
naman magmulá sa Sabado Santo hangang sa Sábadong vísperas nang
Santísima Trinidad. Gayon ang bilin nang Santo Papa, na nagcaloob nang
indulgencia sa dasal na ito. Pagcatapos, sino ma,i, ualang tumitindig
sa amin hangang hindi nan~gun~guna ang Maestra, at saca nagbibigay
nang magandang gabi sa caniya. Sa gabi magdarasál nang rosario,
pagcatapos, magaaral nang dasál ang iba, at ang iba nama,i, tinuturuan
nang Maestra nang paquiquipagcapoua tauo. A las ocho cami humahapon;
pagcatapos, naglilibang, naglalaró ang iba, at ang iba,i,
nagsasalitaan. A las nueve y media, cami,i, nagdarasál na saglit,
isang cuartong oras bumabasa nang gunamgunam, pagcatapos,
pagdidili-dilihin ang binasa, magaalaala nang casalanang nagaua sa
arao na yaon; at inahihin~gi nang tauad sa Panginoong Dios. May isang
bumabasa sa amin naman niyaong man~ga uica, na gunam gunamin na ang
pagtulog ay larauan nang camatáyan, at ang hinihigang banig, ay
cahalimbaua nang hucay; hindi nalalaman nang isa,t, isa, na cun sa
gabing iya,i, hahatulan nang Dios, na ipa-paris sa haring Baltazar na
pinangusapan. Sa gabing ito,i, huhugutin ang caloloua mo sa iyong
catauan. Macalauà isang lingo, nagcocompisal aco at naquiquinabang;
ang iba,i, minsan sa isang buan, ó lingo, at ang sinusunod ang utos
nang man~ga confesores. Ang lahat na ito, Feliza, ay alinsunurin mo,
at siya mo rin namang ituro cay Honesto, sapagca,t, nauucol
sapaglilingcód sa Dios, sa paquiquipagcapoua tauo: Adios,
Feliza.--URBANA.
CAASALAN NI HONESTO
=ULIRAN NA NG MAN~GA BATA.=
_Si Feliza cay Urbana_.--PAOMBON ...
URBANA: Si Honesto,t, aco,i, nagpapasalamat sa iyo, sa matatáas na
hatol na inilalaman mo sa iyong mán~ga sulat. Cun ang batang ito
maquita mo disin, ay malulugód cang di hamac at mauiuica mo, na ang
caniyang mahinhing asal ay cabati nang Honesto niyang pan~galan.
Masunurin sa ating magulang, mapagtiis sa capoua bata, hindi mabuyó sa
paquiquipagauay, at manga pan~gungusap na di catouiran. Mauilihin sa
pagaaral at sa pananalan~gin; pagcaumaga,i, mananaog sa halamanan,
pipitás nang san~gáng may man~ga bulaclac, pinagsasalitsalit, iba,t,
ibang culay, pinagaayos, guinagauang ramillete, inilalagay sa harap
nang larauan ni Guinoong Santa Maria; isáng azucena ang inauucol sa
iyo, isang lirio ang sa aquin, at paghahain sa Reina nang man~ga
Virgenes ay linalangcapán nang tatlong _Aba Guinoong Maria_. Cun
macapagcompisal na at saca maquinabang ang isip co,i, Angelito, na
cumacain nang tinapay nang man~ga Angeles, at ga naquita co, na ang
pagibig at puring sinasambitlâ nang caniyang inocenteng labi, ay
quinalulugdan nang Dios na Sangól, na hari nang man~ga inocentes.
Ipatuloy mo, Urbana, ang iyong págsulat, at nang paquinaban~gan namin:
Adios, Urbana.--FELIZA.
CAASALAN SA SARILI.
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA ...
FELIZA: Aquing naisulat na sa iyo, ang madlang cahatoláng ucol sa
paglilingcód sa Dios, n~gayo,i, isusunód co áng nauucol sa sarili
nating catauan. Sabihin mo cay Honesto, na bago masoc sa escuela,
maghihilamos muna, suclain aayosin ang buhóc, at ang baro,t, salauál
na gagamitin ay malinis; n~guni,t, ang calinisa,i, houag iuucol sa
pagpapalalo. Houag pahahabaing lubha ang buhóc na parang tulisan,
sapagca,t, ito ang quinagagauian nang masasamang tauo. Ang cucó houag
pahahabain, sapagca,t, cun mahaba, ay pinagcacaratihang icamot sa
sugat, sa ano mang dumi nang catauan, nadurumhan ang cucó, ay
nacaririmarim, lalonglalo na sa pagcain. Bago magalmosal, ay magbigay
muna nang magandang arao sa magulang, maestro ó sa iba cayang pinaca
matandá sa bahay. Sa pagcain, ay papamihasahin mo sa pagbebendición
muna, at pagcatapos, ay magpasalamat sa Dios. Cun madurumhán ang
camay, muc-ha ó damit, ay maglinis muna bago pa sa escuela. Houag
mong pababayaan, na ang plana, materia, tarsilla ó regla, papel,
libro,t, lahat nang ga~gamitin sa escuela ay maguing dun~gis
dun~gisan. Cun naquíquipagusap sa capoua tauo, ay houag magpapaquita
nang cadun~goan, ang pan~gun~gusap ay totouirin, houag hahaloan nang
lanyós ó lambing houag cacamotcamot ó hihilurin caya ang camáy ó
babasin nang lauay ang daliri at ihihilod mo pa n~ga,t, houag
magpapaquita nang casalaolaan. Sa harap nang ating magulang ó matandá
caya, ay houag mong pababayaang manabaco, ó man~gusap caya nang
calapastan~ganan, ó matunog na sabi. Cun naquiquipaglarô sa capoua
bata, ay houag tulutan na maglapastan~gan, ó dumhán caya ang damit
nang iba, at pagpilitian mo na yaong caraniuang uicain nang tauo, na
ang masamá sa iyo,i, houag mong gauin sa iyong capoua, ay itanim sa
dibdib at alinsunurin. Sa capoua bata, ay houag magbibigay nang
cacanin na may cagat, ó marumi.
Matanda at bata, ay may pinagcacaratihang casalaolaan, na
carima-rimarin. Cun naquiquipagusap sa capoua tauo, caraca-raca,i,
ilalagay ang daliri sa ilóng at sisin~gá. Ca-iin~gat, Feliza, na
ito,i, gauin ni Honesto. Cun sisin~ga man ay sa panyô ay marahang
gagauin, itatalicód ang muc-há ó lumayo caya. May isa pang
pinagcacabihasnan ang caramihan nang tauo, na cun naquiquipagusap sa
capoua, ay ang camáy ay iquinacamot sa haráp. ¡Asal na cahalayhalayan
na nacapopoot sa malilinis na loob. Caiin~gat na ito,i, pagcaratihan
nang bata. Cun may lalabas na masamang amoy, ay lumayo sa tauo, houag
pamalay at nang di mapan~ganlang salahula: Adios, Feliza, hangang sa
isang sulat.--URBANA.
SA ESCUELAHAN.
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA ...
FELIZA: Itong man~ga huling sulat co, sa iyo, na may nanucol sa
calagayan mo, at ang iba,i, aral cay Honesto, ay ipinaoonaua co, na di
sa sariling isip hinan~go, cun di may sinipi sa man~ga casulatan, at
ang caramihan ay aral na tinangáp co cay Doña Prudencia, na aquing
Maestra: at siyang sinusunód sa escuela namin caya ibig co disin, na
sa ating man~ga camaganac, sa man~ga escuela sa bayan at man~ga
barrio, ay magcaroon nang man~ga salin at pag aralan nang man~ga bata.
Ipatuloy co ang pagsasaysay nang man~ga cahatolan.[4]
Si Honesto, bago pa sa escuela, ay pabebendicion muna cay ama,t, cay
ina; sa lansan~gan, houag maquiquialám sa man~ga pulong at auay na
tinatamaan, matouid ang lacád, houag ngin~gisi-n~gisi, manglilibác sa
capoua bata, ó lalapastan~gan sa matandá, at nang houag mauica nang
tauo, na ualang pinagaralan sa magulang. Cun magdaraan sa harap nang
simbahan, ay magpupugay, at cun nalalapit sa pintoan ay yuyucód.
Pagdating sa bahay nang maestro ay magpupugay, magbibigay nang
magandang arao, ó magandang hapon, magdasál na saglit sa haráp nang
man~ga santong larauan, na pinagdadasalán nang man~ga escuela,
hihin~ging tulóng sa Dios at cay Guinoong Santa Maria, at nang
matutong gumauá nang cabanalan, at maisaulo ang leccióng pinagaaralan.
Cun sa escuela may pumasoc na sacerdote, capitan, mahal na tauo ó
matandá, ay tumindig, magbigay nang magandang arao, ó magandang hapon,
at houag uupó hangang hindi pinaguutusan. Ang galang na ito,i, houag
icahihiyang gauin, sapagca,t, ang cagalan~gan ay capurihán nang
gumagalang, at di sa iguinagalang. Ang batang may bait at dunong, ay
capurihán nang magulang, at ang caniyang quilos, pan~gun~gusap at
asal, ay nagsasaysay na mahal ang asal nang nagturong magulang.
Pagpilitan mo na houag catamaráng pagaralan ang lección; cun di
matutuhan, ay mag-tanong sa, capoua escuela ó sa maestro caya, houag
mahihiya, sapagca,t, cung hiyas nang isang marunong ang suman~guni sa
bait nang iba, ay capurihán naman nang isang bata ang mag-tanong sa
marunong, sapagca,t, napahahalata na ibig matuto,t, maramtan ang hubád
na isip, nang carunun~ga,t, cabaitan; cun di agád matutuhan ang
lección, ay houag mabubugnót mag-tiagang magaral, sapagca,t, ang
carunun~gan ay bun~ga nang catiagan.
Cun di tinatanong nang maestro, ay houag sasagót, at cun matatanong
ay tumindig muna, at sáca sumagót. Gayon din ang gagauin sa matandá ó
guinoong causap.
Pagbilinan mo, na huag magpahalata sa capoua escuela, na siya,i,
nanaghili sa mariquit na gayac, carunun~gan cayamanan, camahalan nang
capoua, bata, sapagca,t; maguiguing capintasan sa caniyang asal.
Sa capoua bata, houag magsasalitá nang nangyayari sa ating bahay, nang
icamumura sa capoua tauo, at sa ating bahay naman, ay huag ipapanhic
ang naquiquita sa escuela, sa lansan~gan at sa bahay nang iba, lalo na
cun na-ooui sa paninira nang puri, at cung sacali magupasala sa tauo
ay sauain, at cun umulí pa,i, parusahan.
Cun sacali macarinig sa capoua bata nang mura sa magulang ó camaganac
na may bait ay ipagtangól nang banayad at matouid na sabi, at
pagdating sa bahay ay ilihim at nang di pagmulan nang pagaaway.
Turoan mong maquípagcasundó si Honesto sa capóua bata, houag
manampalasang magmura manungayao, at cun sacali,t, may lumapastan~gan
sa caniya ay ipagtangól ang catouiran nang banayad na uica, at cun
sacali nauucol na isumbong sa maestro, ay houag daragdagan, houag
magpaparatang nang sala sa iba, sa pagnanasang maca panghiganti,
sapagca,t, ang manghiganti; ay an~gat sa camahalan nang asal.
Cung siya,i, magsasalitá,t, ayao paniualaan nang casalitáan, ay houag
patotohanan nang sumpà, sapagca,t, ang manumpâ sa ualang cabuluhan ay
tandâ nang cabulaánan.
Sa escuela, cun may maquitang cacanin, ay houag pa~ngahasang canin
hangang di pagutusan, at nang di paguicang matacao.
Sa ano mang utos nang maestro, at ayon sa matouid, ay umalinsunod, at
cun sacali,t, maparusahan ay houag mabubugnót, matamisin sa loob ang
parusa,t, nang houag maquitaan nang capalaloan.
Cung macapagleccion na,t, pahintulutan nang maestro na omoui, ay
lumacad nang mahusay, houag palin~galin~ga, magpatuloy omoui sa bahay,
at pagdating ay magdasál, at pagcatapos, ay humalic sa camay ni ama,t,
ni ina, at gayon din ang gagauin sa hapon.
Sabihin mo cay ina, na di co sila nililimot sa harapán ng Dios, at
malayo man aco ay hinihintay co ang canilang bendicion: Adios, Feliza,
hangang sa isang sulat.--URBANA.
SA SALITAAN.
_Si Urbana cay Felisa_--MANILA....
FELIZA: Sa malabis na cadun~goan nang man~ga bata cun quinacausap nang
matanda ó mahal cayang tauo, ang marami ay quiquimiquimi at
quiquilingquiling, hindi mabucsan ang bibig turoan mo, Feliza, si
Honesto, na houag susundin ang ganoong asal, ilagay ang loob sa
cumacausap sagotin nang mahusay at madali ang tanong, at nang houag
cayamután.
Cung man~gun~gusap ay touirin ang catauan, ayosin ang lagay. Ang
pagsasalitá naman ay susucatin, huag magpapalampás nang sabi, humimpil
cun capanahonan, at nang huag pagsauaan. Cun naquiquipagusap sa
matandâ ma,t, sa bata, ay houag magsabi nang hindi catotohanan, sa
pagca,t, ang cabulaanan ay capit sa tauong traidor o mapaglilo.
Ang pagsasalitá ay sasayahán, ilagay sa ugali, ituntóng sa guhit,
houag hahaluan nang cahambugán, at baca mapara doon sa isang
nagsalitang hambog, na isinagót nang causap. _Fúú, Fúú_, na ang
cahulugán ay, habagat, habagat. Huag magpalampás nang sabi at baca
maparis doon sa isang palalo na sinagót nang caharáp: hintay ca muna
amigo,t, cucuha aco nang gunting at gugupitin co ang labis.
Sa paquiquipagharáp, ay mabuti ang nagmamasid sa quinacausap, at cun
macaquita nang mabuting asal sa iba, at sa iba,i, cahan~galan, ay
dampotin ang cabaitan at itapon ang casamán n~guni, ang nagcamali ay
houag alipustain, sapagca,t, ang magpautang nang masama, malao,t,
madali ay pagbababayaran.
Bago bigcasin ang bibig, ang sasabihin ay iisipin muna, at susundin
yaong hatol ni San Agustin ang minsang bibitiuan nang dila ay
paraaning macalaua sa quiquil, sa macatouid ay sa bait. Caiin~gat at
ang sabihing masama sa minsang mabitiuan, ay di na madarampot.
Sa pagsasalitat,i, houag cucumpáscumpas, ilagan ang in~gay, at nang di
nacabibin~gi; masama rin naman ang totoong marahan, sapagca,t,
nacayayamót sa quinacausap.
Houag magnanasang maghari sa salitaan at magsabi nang icapupuri sa
sariling catauan, sapagca,t, ang mapagmapuring tauo,i, bucód sa di
pinaniniualaan, ay naguiguing catatauanan at pangalio sa salitaan.
Cun tumama nang isang hambóg, ay houag salansan~gin paraaning parang
han~gin, at nang houag pagmulan nang usap.
Cun macatama nang isang matabil, na di nan~gan~gauit magsalitá, ay
maghunos dili sa gayong asal, ilagan ang catabilán, sapagca,t,
nacayayamot sa causap. N~guni,t, cun masama ang matabil na lubha, ay
masamá rin naman ang magasal tan~gá, na nacatingalá na parang
napahuhula. Ilagan ang catabilán, at ayon din ang catan~gahan.
Houag maghihicáb ó magiinat, at nang di uicaing nayayamót, ó
pinauaualang halagá ang causap.
Sa pagbibiroan, ay houag bumigcás nang masaquit na sabi, na sucat
damdamin nang causap. Ano pa n~ga,t, sa pagsasalita,i, angquinin yaong
refran na caraniuang sabihin: _ang masama sa iyo,i, houag mong gauin
sa capua mo tauo_.
Cun icao Feliza,i, may ipagdadalamhati, ó iquinapopoot caya sa casama
sa bahay, at may pumanhic na tauo,i, huag cang magpahalatá nang
calumbayan ó cagalitan; tipirin ang loob, sapagca,t, sa man~ga
desgracia ó basagulo sa bahay, ay isang cagamutan ang lihim. At cun
may isang secreto ó lihim, ay pacain~gatan mo, na parang isang
mahalagang hiyas.
Sa pagsasalita,i, houag magasal pusóng ó bobo, sapagca,t, cun tapós na
ang toua at salitá, at pagisip-isipin ang guinaua, ay ang natitira,i,
cahihiyan at sisi sa loob na sarili.
Cun may pumupuri sa iyo, ay di dinadaan sa tuyà, ay isaloob mo yao,i,
nagmulá sa caniyang magandang loob, at di sa inin~gat mong cabutihan,
at gantihin mo nang maraming salamat. Cun may pinupuri ca sa haráp, ay
iin~gatan mo ang pagbigcás nang sabi at baca uicaing siya,i, tinutuyá
mo.
Huag ituturo nang daliri ang quinacausap; at cun sacali,t, matandá,
guinoó ó mahal, ay houag iparis sa iba, at uicaing casintandá mo ó
casing taas mo.
Cun macaquita nang bata, ay huag pintasan at tauanan ang caniyang
cagandahan ó capan~gitan, sapagca,t, pan~git man at magandá, ay gauang
lahat nang Dios; Gayon din naman, cun may ibang nagpaquita nang
canilang gauá, ó magsaysay nang canilang abilidad ó carunun~gan, ay
tapunan nang caunting puri, at palibhasa,i, siyang nasa.
Sa pagsasalita,i, cun may mamali ó magalan~gan nang pagsasabi, ay
houag pan~gunahan. At cun macapansin nang calupitán ó iba cayang
capintasan, ay paraanin, at sucat ang ilagan.
Ang quinacausap, ay houag camamalasin na parang may sinisiyasat, at
houag namang italicód ang muc ha, na parang pinauaualang halaga ang
quinacausap. Cun marami ang caharap, ay houag iisa lamang ang
tatapunan nang salitá, at tatalicdán ang lahat, sapagca,t, mahahabag
sa sariling calooban. N~guni,t, cun may mataas na tauo sa m~ga causap,
ay siyang causapin, gayon man, ay di carapatang paualang halaga ang
iba.
Cun darating sa isang pagpulong ay houag magusisa cun anong
pinagsasalitaan, lalo, na at cun ibig ilihim.
Cun ang man~ga capulong iba,t, iba ang uri, may mataas, may mababa ay
babagayan naman ang isa,t, isa nang ucol sa paquiquipagusap, houag
magcuculang sa cani-caniyang calagáyan. Adios Feliza.--URBANA.
PARAAN NANG PAGSULAT.
MANILA.....
MINAMAHAL CONG CAPATID: Ang isang sulat ay isang pagsalin sa papel
nang na sa isip at sa loob, pinagcacatiuala, at nang matantó nang
pinagpapadalhán.
Ang sulat ay isang salitaan sa papel, caya ang letra ay dapat linauan,
at ang pan~gun~gusap ay ilagay sa ugali.
Cun ang sinusulatan ay caibigan at capahayagan nang loob ay pahintulot
ang humaba ang sulat, at palibhasa,i, marami ang masasaysay.
Cun ang ibig sabihin sa sulat, ay isang bagay lamang, at ang
sinusulatan ay di caibigan, hindi catampatan ang magsaysay nang ibang
bagay.
Ang sulat, ay ibabagay sa sinusulatan, at gayon din ibabagay ang
paquiqui usap.
Iba ang sulat nang mataás sa mababang tauo, at nang mababa sa mataás;
iba ang sulat nang matanda sa bata, at nang bata sa matanda.
Ang gulang na cailan~gang gamitin nang bata sa matanda,i, hindi
cailan~gan sa sulat nang matandá sa bata; maliban na lamang, cun sa
bata ay may naquiquitang bagay na sucat igalang.
Ang di pagcatutong maghanay nang sulat, ang sumulat nang lihis sa
reglas nang arte; na ang tauag ay _gramática_, ay nagsasaysay na ang
sumulat ay culang sa pag aaral.
Salamat Feliza, at icao ay nagsaquit matutó; at si Honesto ay
pinagsasaquitan mo.
Ang sumulat nang lihis sa regla, ay capintasán sa isang dalaga, at
lalong pansin sa man~ga lalaqui.
Ang papel na gagamitin, ay malinis at fino, lalo cun ang sinusulatan
ay di caratihan.
Ang sulat, bago ipadala, ay sarhan at laguian nang sello.
Pagtangap nang sulat, cun sa biglaan, ay catampatang saguting madali,
at di man biglaan, ay dapat na sagutin, at ang di pagsagot, ay
nagsasaysay na tayo ay culang sa pinagaralan.
Ang bigcás nang sabi, ay houag tataasan, at nang di mauica na tayo,i,
nagpapalalo: ilagay sa catatagán at nang di icapintas sa atin.
May bago n~gayong caugalian na ang sobre ó taquip nang sulat, ay bucod
na papel: ang sulat ay ipaloloob sa sobre, at sa licod ay di
sinusulatan nang n~galan nang pinadadalhan.
Ang pliegong gagamitin ay boó, cahit man~ga ilang uica lamang ang
itatalá sa papel.
Bago sumulat, ay isipin muna; at nang di tayo macapagbigay poot;
lilinauan, at nang di i-ucol sa masama.
Cun maraming bagay ang sasabihin, ay pagbucdin-bucdin, at di dapat na
pagpisanin sa isang pitac: at sa pinacadaquila ó mahalagang bagay ucol
na simulán.
Ang letrang diquit-diguit na nacaguguló, ang dalauang uica na di
paghiualayin, ang n~galan nang tauo, ciudad ó bayan na di punoan nang
muyúscula ó letrang malaqui, ay pan~git sa isang lalaqui at capintasan
sa isang babaye; gayon ang alin mang mali na laban sa regla nang arte.
Ang pagticlop nang sulat, ang paglalagay nang oblea ay pagbubutihin,
at nang mahusay tingnan.
Ang lacre, ay na-aari rin namang ipagsará, n~guni madaling masira; ang
obleang mabuting gamitin ay ang maliliit at maquiquintab.
Ang ticlop nang sulat ay matouid ang sa man~ga camahalan, na ang
bansag ay de _etiqueta_ at negocio, apat ang ticlop; sa itaas, sa
ibabá, sa caliua,t, sa canan; at sa man~ga babayeng mahal at
masisilang ay maquitid at maliit, gayon din ang manga billete.
Cun ang sinusulatan ay papel de _esquelas_, ang fecha ay ibaba nang
firma, at dacong caliuá.
Ang cumatcat nang letra sa sulat, ay nacarurumi sa papel at
nagbabansag nang di carunun~gan.
Salamat Feliza, at ang man~ga sulat ni Honesto na ipinaquita mo sa
aquin, ay malilinis, at alinsunod sa reglas nang arte.
Gayon man, tingnan nang capatid nating bunso ang regla sapagsulat na
ipadadala co.
Cay ama at cay ina, humahalic aco sa camay. In~gatan cayo nang
Pan~ginoong Dios.--URBANA.
REGLA SA PAGSULAT
MANILA....
FELIZA: Alinsunod sa sinabi co sa iyo na aco,i, magpapadala nang
reglas sa pagsulat, ipababasa mo cay Honesto itong m~ga casunod.
Pupunuan nang mayusculas ang m~ga pan~galan at apellido nang tauo,
caparis nang _Francisco Baltazar_; ang sa mga caharian, Ciudad, bayan,
provincia, bundoc, dagat, ilog, batis para nang _España Maynila,
Biñang, Batangas, Arayat, Océano, Pasig, Bumbun~gan_; gayon din ang
n~galan nang carunun~gan, para nang _Teología_, nang _Artes_, para
nang _Gramática, Poecia_; gayon din ang n~galan nang manga
catungculan, para nang _General, Papa, Arzobispo_.
Gayon man cun sa _Oración_ ó isang sabing boó ang man~ga n~galan nang
carunun~gan, artes, at iba pang sinabi co, ay di pinacapan~gulo, ay
pupunuan nang letrang munti, caparis niton halimbauang casunod; si
_Benito_ at si _Mariano_ ay capoua nagaral sa pandayan.
Feliza, turuan si Honesto nang matutong maglagay sa sulat nang man~ga
notas ó tanda. Ang man~ga notas ay ito: _Coma_ (,): _Punto y coma_(;):
_Dos puntos_ (:): _Admiracion_ (!); _Interrogacion_ (?): _Paréntesis_
(): _Puntos suspensivos_ (::::): _Etcétera ó Etcétera_ (&c.):
_Acentos_ (áàâ): _Rayas ó comillas_--».
Ang _Coma_, ay ilalagay sa man~ga pag-itan nang man~ga pan~galan:
_Vito, Teodoro, Pedro_; gayon din sa pag-itan nang baua,t, isang
Oración, cun di pa tapos, ang cahulugan nang ibig saysayin; para
nitong halimbauang casunod; si Eva,i, tinocso nang demonio, ay
nagcasala sa Dios, at si Eva naman ang humicayat cay Adan.
Ang _Punto_ ay ilalagay sa catapusan nang _Oración_; cun dito,i,
nabobuo, ang cahulugan nang ibig nating sabihin sa papel.
Ang _Punto y Coma_, ay tanda nang pagcacaiba ó pagcacalaban nang
cahulugan nang magcacasunod na sabi ó _Oración_, caya sa pag itan
ilalagay itong man~ga uicang _datapuoa, n~guni, gayon man_, Tingnan
itong halimbaua: _ang tauo,i, binig-yan nang Dios nang bait at loob;
n~guni,t, sumuay sa caniyang man~ga utos_.
Ang dalauang _Punto_, ay inilalagay, at nang maalaman na hindi pa
tapos ang ating ibig sabihin ay ga uari tapos na; inilalagay, at ang
cahulugan ay may cahulugan pa. Tingnan itong halimbaua: _ang man~ga
cahatulán nang Santo Evangelio_, ay Santo; at laban sa cahatulan nang
mundo.
Ang _Paréntesis_, ay inilalagay sa puno at dulo n~g _Oración_, na
nagpapalinao nang sabi; n~guni,t, cun alisin man ay di nacasisira nang
cahulugan. Tingnan itong halimbaua: _cun icao ay magcasala (houag din
nauang itulot nang Dios,) ang gamot, ay ang magsisi_.
Ang _Interrogación_, ay parang S na baligtad, at sa ulo,i, may punto;
inilalagay sa isang tanong. Tingnan itong halimbaua: ¿_Icao ay
cristiano na_?
Ang _Admiración_, isang tanda na nagpapaaninao nang tunog na ibig
nating ibigay sa pagtataca ó daing; ang tanda, ay isang guhit na
patindig, sa ulo ay may punto; caparis nitong halimbaua: ¡_Ay at
aco,i, napahamac ¡Laquing caululán nang tauong nan~gan~gahas
magcasala_!
Ang _Puntos suspensivos_, ay inilalagay, at ang cahulugan, ay ang
cahatulang guinagamit natin, ay di sarili, cun di sa iba: quinucuha
ang cailan~gan at iniiuan ang hindi. Inilalagay rin naman sa pinuputol
na sabi, at di itinutuloy caparis nito; _dan~gang pinanonood tayo nang
Dios ay_:::
Ang uicang _Etcétera_, na ang tanda ay ito _&c._ ang cahulugan, ay ang
ating sinaysay, ay sucat na, iniiuan ang iba, at nang di macasamá.
Ang _Acentos_, ay man~ga guhit na para nito áàâ na cung ilagay sa
ibabao nang vocal, humahaba, ó diyan binibigatan ang bigcas nang sabi.
Tingnan dito sa dalauang uica: _Hába, Habá_.
Ang man~ga _Comillas ó Rayas_, ay nagsasaysay na ang lahat na talata
na may lagay sa guilid, ay sipi sa iba; guinagamit, at pangtibay sa
ipinahahayag sa atin.
Ang _Guion_, ay nalisan co. Ito,i, isang guhit na pahigá, na
inilalagay sa dulo nang talata. Cun ang isang uica,i, hindi magcasiya
sa talata, ay binabahagui sa dalauang magcasunód. Ang sang bahagui ay
sa itaas, ang isa,i, sa casunód, at sa pag-itan nang uica, ay may
_Guion_, ó guhit, para nito: _May-nila, Mali-bay_.
Ang _Punto_ naman, ay naquiquilala sa tandang ito [.] Inilalagay, cun
buo,t, tapos na ang caisipan natin, na ibig nating isaysay sa isang,
oración, at ang casunod pinupunuan nang letra _Mayúscula_.
Cun mangyayari disin, ay dapat pagsaquitan n~g man~ga maestros at
maestras na ang man~ga batang escuela, ay matutong bumasa nang sulat;
at sumulat, bucod sa ibang bagay na dapat ituro. Hindi ang maca yari
lamang nang letra, cun di maca sulat nang tapát.
Ang sulat na lihis sa reglas, ay bucod sa nacaiinip basahin, ay
nacasisira nang cahulugan, at nagsasabi ang di caalamang sumulat.
Ituro mong magaling, Feliza, cay Honesto itong man~ga reglas na aquing
padala sa iyo, at marahil ay hindi lamang siya ang maquiquinabang.
Isulat mo sa aquin cun caniyang sinusunod. Adios capatid co.--URBANA.
TAPAT NA CASIPAGAN NANG BATA SA PAGAARAL
PAOMBONG....
URBANA: Tinangáp co ang man~ga sulat mo aco,i, napapasalamat sa iyo at
cami ni Honesto ay pinagsasaquitan mong matuto.
Aquing iniutos sa caniya na pagaralan itong man~ga reglas na padala
mo; tinangap nang boong toua at nagsaquit magaral. Sa caniyang
pagpipilit ay natuto; at ang uica mo na di lamang siya ang
maquiquinabang ay pinatutuhanan. Nang matutuhan na, ay itinuturo naman
sa iba; at palibhasa,i, ang magaling ay hindi matahimic sa isa cun di
sa calahatan. N~gayon ang man~ga escuela,i, nagcacahayahan,
nagpapaquitaan nang cani-canilang sulat at cun may mabating mali nang
capoua bata, ay binabago ang sulat. Ang sulat cong ito ay letra ni
Honesto. Adios Urbana.--FELIZA.
SA CATUNGCULAN SA BAYAN.
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA ...
FELIZA: Si Honesto,i, cun macatapos na nang pag-aaral matutong bumasa
nang sulat, sumulat, cuenta at dumating ang capanahunang lumagay sa
estado, ay di malayo ang siya,i, gauing puno sa bayan, caya minatapat
co sa loob na isulat sa iyo ang caniyang aasalin, cun siya,i, magca
catungculan, at ang sulat na ito,i, in~gatan mo at nang may
pagcaaninauan cun maguing cailan~gan. Ang m~ga camahalan sa bayan, ang
cahalimbaua,i, corona na di ipinagcacaloob cun di sa may carapatan,
caya di dapat pagpilitang camtan cun di tanguihan, cun inaacala na di
niya icamamahal, sa macatouid, cun di mapapurihan ang camahalan. Ang
corona, camahalan at caran~galan, ang dapat humanap nang ulo na
puputungan, at di ang ulo ang dapat humanap nang coronang ipuputong.
Ang caran~galan, sa caraniuan, ay may calangcap na mabigat na
catungculan, caya bago pahicayat ang loob nang tauo sa pagnanasa nang
caran~galan, ay ilin~gap muna ang mata sa catungculan, at
pagtimbangtim, ban~gin cun macacayanang pasanin. Pagaacalain ang
sariling carunun~gan, cabaitan at lacas, itimbang sa cabigatan nang
catun~gculan, at cung ang lahat nang ito,i, magcatimbang-timbang, saca
pahinuhod ang loob sa pagtangap nang catungculan, n~guni hindi rin
dapat pagnasaan at pagpilitang camtán, cun di ang tangapin, cun
pagcaisahan n~g bayan, at maguing calooban nang Dios.
Ang magnasang magcamit nang camahalan sa bayan, sa caraniuan ay hindi
magandang nasa, sapagca ang pinagcacadahilanan ay di ang magaling na
gayac nang loob na siya,i, paquinaban~gan nang tauo, cun di ang siya
ang maquinabang sa camahalan; hindi ang pagtitiis nang hirap sa
pagtupad nang catungculan, cun di ang siya,i, maguinhauahan; hindi ang
siya,i, pagcaguinhauahan nang tauo cun di ang siya,i, paguinhauahin
nang tauong caniyang pinagpupunoan.
Ang masaquim sa camahalan, sa caraniuan ay hindi marunong tumupad nang
catungculan, sapagca,t, hindi ang catungculan, cun di ang camahalan
ang pinagsasaquiman; salat sa bait, sapagca,t, cun may inin~gat na
bait, ay maquiquilala ang cabigatan, ay hindi pagpipilitan cun di
tatanguihan, caya marami ang naquiquitang pabaya sa bayan, ualang
hinaharap cun di ang sariling caguinhauahan; ang mayaman ay
quinacabig, at ang imbi ay ini-iring. Caya Feliza, in~gatan mo si
Honesto, pagdating nang capanahonan, tapunan mo nang magandang aral,
nang houag pumaris sa iba na ualang iniisip cun di ang tin~galin sa
caibuturan nang camahalan, sucuan igalang at pintuhoin nang tauo sa
bayan.
Huag limutin ni Honesto, na ang caran~galan sa mundo, ay para rin nang
mundo, na may catapusan; ang fortuna ó capalaran nang tauo, ay tulad
sa rueda na pipihit-pihit, ang na sa itaas n~gayon, mamaya,i,
mapapailaliman, ang tinitin~galá n~gayon, bucas ay mayuyuracan, caya
hindi ang dapat tingnan lamang, ay ang panahong hinaharap, cun di
sampo nang haharapin. Itanim mo sa caniyang dibdib, ang pagtupad nang
catungculan, na sacali ay tatangapin niya, sapagca,t, may pagsusulitan
may justicia sa lupa,t, may justicia sa lan~git; ang malisan nang
justicia rito, ay di macaliligtas sa justicia nang Dios.
Houag magpalalo, sapagca,t, ang puno at pinagpupunoan, ay di man
magcasing uri, ay isa rin ang pinangalin~gan, isa ang pagcacaraanan at
isa rin naman ang caoouian; Dios, ang pinangalin~gan magdaraang lahat
sa hocoman nang Dios at Dios din naman ang caoouian.
Houag magpaquita nang calupitan sa pagnanasang igalang nang tauo,
sapagca,t, hindi ang catampalasanan, cun di ang pagtunton sa matouid,
at pagpapaquita nang magandang loob, ang iguinagalang at minamahal
nang tauo. Mahal man, at cun malupit, ay di mamahal, cun di
quinalulupitan, at pagca talin~gid ay pinag lililohan nang caniyang
pinaglulupitan. Ang capurihan nang mahal na tauo ay na sa pagmamahal
sa asal, at pagpapaquita n~g loob, paninihag nang puso nang tauo;
n~guni ang pagmamalaqui at pagmamataas, ay tandang pinagcacaquilanlan
nang caiclian nang isip, at pinagcadahilan nang pagcapoot nang
caniyang capoua.
Cailan ma,i, houag lilimutin nang puno ang caniyang catungculan,
lumin~gap sa lahat, mahal man at hindi, sapagca,t, cun ang paglin~gap
niya ay laganap sa lahat, ay di lamang siya ang mamahalin nang tauo,
cun di sampo nang caniyang familia, at sa panahon nang caguipitan, ay
di magpapabaya ang caniyang pinagpaquitaan nang magaling.
Pacatatandaan, na ang isang guinoo, ó mahal na marunong tumupad nang
catungculan, tapat na loob sa m~ga caibigan, mapagampon sa man~ga
mabababa, maauain sa mahirap, ang ganitong mahal ay ligaya at
capurihan nang bayan, at hari nang lahat nang pusò. Sa catagang
uica,i, ang tunay na camahalan, ay na sa pagmamahal sa asal, at
paggaua nang magaling.
Unti-unti, Feliza, na ipaquiquilala mo cay Honesto ang cahalagahan
nang mahal na asal, nan pag-tuntón sa matouid at cagandahan nang loob.
Italà mo sa caniyang dibdib, na ang báculo trono, corona ma,t, cetro
ay ualang halaga, cun di napapamutihan nitong mahahalagang hiyas,
Ipahayag mo cay ama,t, cay ina ang cagalan~gang co sa canila. Adios,
Felisa, hangang sa isang sulat.--URBANA.
PAGIIBIGAN.
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA....
FELIZA: Ang marunong maquipagcapua tauo, saan saan ma,i,
pinacamamahal, at isang tandang pinagcacaquilanlan, na may
pinagaralang bait. Sa paquiquipagusap nang isang pinagpupunoan sa
caniyang puno, ay di lubhang maquiquilala ang marunong maquipagcapoua
tauo, sapagca,t, sa tacot ó sa alang alang, ay nacapagpapangap nang
mahal na asal na uala sa dibdib, n~guni,t, sa paquiquisama, ó sa
paquiquipag-usap sa caniyang caparis, ay diyan naquiquilala ang
marunong maquipagcapoua tauo, at ang hindi; ang may mahal na asal, ó
asal timaua, ang may tapat na loob, at ang lilo, ang may pinagaralang
bait, at ang ualá, sapagca,t, ang uala ay capag nalin~gat, ay
nailoloual ang laman nang puso dahil sa pagpalagayan nang loob.
Sa pagpapalagayan nang loob ay di na cailan~gan sundin ang man~ga
ceremonias at cagalin~gang ucol sa man~ga puno; n~guni, bagay-bagay
rin naman ang pagpapalagayan nang loob. Cung sumisinsay na sa matouid,
na pinagcacadahilanang ipahayag sampo nang casalaulaan; ito,i, isang
caasalang nauucol lamang sa tauong salát sa cabanalan at sa calinisan,
caya malaqui man ang pagiibigan ay di dapat iloual ang boong nasa sa
loob. May isa namang pagpapaquita nang loob na may halong pag-imbot,
na di ang hinahan~gad ay ang tunay na pagiibigan, cun di ang siya,i,
maquinabang sa tinatauag na caibigan. ¡Malupit na pagibig na laban sa
mahal na asal! Ang man~ga caibigan ito ay maipaghahalimbaua sa alamid,
na nagdaya sa ouac, na sinasalita sa Fábula: May isang ouac na
nagnacao nang queso,i, napailanglang nang lipád at tumuntong sa san~gá
nang mataas na cahoy. Nang maquita nang alamid ang queso sa bibig, ay
binati nang boong galang at quinausap. Di macacailan, aniya na aquing
narinig, na sa balita,i, di sucat na maniuala, n~gayon co natanto na
ang sabing ito,i, may catotohanan. Di anhin ang sabi, icao, sacdal
itim, mapanood quita,i, mauiuica cong maputi capa sa busilac: daig mo
ang cisne talo mo ang yedra, at cun sa huni disin, ay dadaiguin mo ang
man~ga ibon, para nang pagdaig mo sa culay nang balahibo, ay uiuicaing
co, na icao ang hari nang lahat nang ibon. Sa ganitong puri ay
napa-ilanglang ang isip nang ouac, pinagbuti ang tayo, ipinamayagpag
ang pacpác, at sinabayan nang huni, nabucsan ang tucá; nalaglag ang
queso,i, quinain nang alamid. Sa ang ouac ay magcagayon, ay nagdalá
nang malaquing hiya, at naquilala na siya,i, inaring ulol, at
pinagdayaan nang alamid.
May pagpapalagayan nang loob, na bun~ga nang tapat na pagiibigan.
Sasaysayin co Feliza, ang man~ga regla na dapat alinsunurin.
Magbibigay luhód sa casama ó caibigan, pagbibigyang honor ó puri,
n~guni ang pagbibigay ay tapat sa loob, at di paimbabao. Houag
magnasaang pintuhoin at igalang nang caibigan cun di mamahalin, na
para nang pagmamahal niya sa sarili. Hindi ang isa lamang ang
magpapaquita nang loob, cun di capoua magpapaquitaan. Hindi
maghahanapan nang cagalan~gang ucol sa naquiquilalang puno;
datapoua,i, ibinabaual naman ang calapastan~ganan. Cun ang isa,i,
naquiquitaan nang casiraan, ay dapat sabihin nang isa, nang banayad at
mahusay na sabi, nang houag mapulaan ang caibigan; dapat naman
tangapin nang pinagsasabihan ang magandang hatol nang nagtatapat loob
sa caniya. Cun ang caibigan ay maquitaan nang cabaitan at tapat na
loob ay pagsasangunian, at di naman dapat pagcaitan nang magandang
hatol ang nunuhang sanguni. Cun ang isa,i, pinaguupasalaan, ay dapat
ipagtangól nang nacaririnig na caibigan, ipahahayag ang caniyang
cabutihan at nang houag masiraan nang puri. Maglilingcód at sasaclolo
sa panahón nang caguipitan at casacunaan; sa catagang sabi,i, ang
caibigan ay naquiquilala, sa bilangoan sa saquit at sa camatayan. Ang
pagiibigan, ay isang caguilio-guilio na tanicalang guintó, na tumatali
sa dalauang pusó; n~guni,t, mahirap hanapin, at palibhasa,i,
mahalagang tanicalá. Caiin~gat si Honesto sa pagiibigan, malasin cun
sino ang pinagcacatiualaan nang caniyang puso; tingnan cun tapát na
loob, mahal na asal, may pinagaralang bait, marunong sumaclolo sa arao
nang panganib at cun maquita niya itong may man~ga halagang hiyas saca
naman ipagcatiuala ang caniyang loob. N~guni, at cun sa bala na, ay
maquiquipagibigan cun masaui sa palád na tumama nang malupit na asal,
salat sa cabaitan, ualang hinahan~gad cun di ang sarili niyang
paquinabang, ay mapapahamac ang canilang bunsó; masisira ang magandang
asal na tinangap sa ating magulang, at matatapos ang cabaitang sa
iyo,i, pinagaralan.
Papamihasahin mo naman ang caniyang puso sa paggaua nang magaling sa
iba, n~guni, sa bagay na ito, iilagan ang pagimbót na siya,i, gantihin
sa ipinautang na loob. Cun may gumauá nang magaling sa caniya ay
pasasalamatan, quilanlin ang utang, at gumanti sa capanahonan,
sapagca,t, isang capalamarahán, isang casiraan nang puri, ang di
cumilala sa utang na loob. Adios, Feliza.--URBANA.
SA PIGUING.
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA....
FELIZA: Cun icao at ni Honesto, ay maanyayahan sa isang piguing, ay
dagdagan ang in~gat at maraming lubha ang pagcacamalan. Pagdating nang
bahay, ay magbibigay nang magandang gabí, ó magandang arao sa may
bahay sacá isusunod ang man~ga caharap, houag magpapatuloy sa
cabahayan hangang di inaanyayahan, bago lumucloc ay hintin muna na
pagsabihan, at houag pipili nang mahal na loclocan, sapagca mahan~gay
ipagutos nang may bahay na umalis ca sa mababa at umaquiat ca sa
mataas, na cun na sa mataas ay paalisin at ituro sa mababa. Sa
paguumpocan ay caiin~gatan ang quilos, tin~gin at pan~gun~gusap, at
baca maquitaan nang cagaspan~gan, ay cahiyahiya.
Sa isang piguing ay maraming lubha ang masasamang gauang naquiquita,
na laban sa calinisan sa cabaitan at sa camahalan nang asal.
May maquiquita cang guinoó, na palibhasa,i, inaaring mataas nang iba,
ay guinagaua ang asal na di nagpipitagan sa may bahay.
Palin~gap-lin~gap ang mata, sa magcabi cabilang suloc, tinitingnan ang
handa, at pag may di naibigan ay pinipintasán, na halos murahin ang
may piguing.
May maquiquita ca naman, na pagpanhic sa bahay, ang sombrero,i, na sa
ulo, ang baston ay di mabitiuan; di nagpupugay sa may bahay, pagbucá
nang bibig ay nacatutulig, at pagsasalita,i, siya ang marunong, siya
ang may bait siya ang matapang, ang mayaman at mahal na asal; bago,i,
na ang pang-sira sa piguing na paris niya. Ang lahat na ito ay sucat
ilagan. Sa madlang bagay na inihahanda nang may piguing, hindi
mauaualan nang sucat cauiuilihan nang mata: cun may ipaquita ang may
bahay, na parang ipinagpaparan~galan, cun may cabutihan ay taponan
nang caunting puri, at cun may capintasan man ay magualang bahala
houag pupulaan, at nang di ang dalamhati ang matubo nang caua auang
nagpagod. Cun nangaanyaya sa pagcain ang may piguing, ay houag
magpapauna sa lahat, nang houag uicaing salangapang n~guni,t, masama
rin naman ang pinagcacahirapang anyayahang, sapagca,t, quinayayamotan.
Sa lamesa, ay sabihin mo cay Honesto, na cun macaquita nang bata na
naquiqui guiit sa matanda, idinuducot ang camay, naquiquicain, ay di
ina-anyayahan, ay pacailagan ang gayong masamang asal sapagca,t,
nacasisira nang puri sa ma~gulang at nauiuica, na di tinuroan nang
magandang caasalan. Houag maquiquiloclóc sa matatanda, cun di
pagutusan at pilit pilitin. Sa pagcain, ay iilagan ang pag uubó, at
cun hindi mangyari ay tumindig, gayon din naman ang paglura, pagdahác,
pagsin~ga, ang pagbahin, at cun di maiilagan at cun minsan ay
mabiglaanan, lumin~gon sa cabila, tacpan ang bibig nang panyó, at nang
houag mahalatang lubha. Ilagan nang bata ang pagcamot camot, at iba
pang gauang cahan~galan sa pagcain. Houag magpapauna sa matatandá sa
pagsubo; houag magsasalita cun di tinatanong, at cun matanong naman ay
sumagot nang maicli at banayad; n~guni, lilinisin muna ang bibig nang
servilleta cun mayroon, at cun ualá ay panyó at houag sasagót nang
lumilinab ang bibig at namumualan. Houag magpapaquita nang galit sa
naglilingcód sa lamesa, sapagca,t, isang caualan nang bait, na para
rin naman nang cumaing namumunó ang bibig, nagdudumali dalás-dalàs at
malalaqui ang subo, di pa nalululón ang isa,i, susundan na naman, ó
namumutictic ang canin at naglilináb; sapagca,t, mahahalata ang
catacauan at casalaulaan. Ang pagcain ay banayad, ang subo ay
catamtaman, hindi malalaqui at dalás-dalás, patun~gó ang mata at di
nagmamasid sa quinacasalo, ay tandang pinagcacaquilanlan nang
cabaita,t, cahinhinan. Iilagang marumhan ang mantel, lamesa, nang
sabao, alac ó tubig nang di mapahamac, cun ang hinahauacan ay vaso,
cuchara, ó copa, ay houag punuin, at nang di mabubó. Ang magpaquita
nang lambing at magpairi iri ay nacamumuhi sa bata. Ang humimod sa
daliri, hipan ang mainit na sabao, lamasin ang ulam, manguipaldal ang
pingang quinacanan, cagatin ang ulam, at saca isauli sa
pinangalin~gang pingan; uminom sa copa nang alac, ó vaso nang tubig na
di nililinis ang labi, ay pauang casalauaang nacapandidiri sa
nacacaquitang tauo. Ang uminom nang alac, ay masamang tingnan sa bata,
at lalong masama ang mahalatang maibiguin sa alac. Cun matanda at
iinóm ay maglagay sa copa nang caniyang mauubos, acalain ang maiinóm,
sapagca,t, cun may matirá, ay pandidirihan nang iba, at bago uminóm ay
linisin ang bibig, gayon din naman cun matapos. Hindi nauucol na
magpainóm sa isang copa ó vaso cun maraming magagamit, sapagca,t, cun
mainuman n~g isa ay pandidirihan nang iba. Cun baga,t, nagtatagayan,
ay houag pipilitin ang capoua na painomin nang di macayanan, nang
houag, macapahamac, at nang di siya ang pagcadahilanan nang
pan~gun~guaad nang masama, paggaua nang di matouid, cun baga,t,
mapagdimlan na ang isip. Cun hihin~gi nang alac, ay houag ipan~gusap
nang malacás, cun di ihiuatig lamang sa namamahala. Houag nagpapahulí
sa lahat sa pagcain, at houag namang magpapauna nang pagtindig, cundi
paunahin ang matanda. Cun may í aabot sa iba, magoui nang ulam at ano
mang bagay, ay houag lamasin at nang di pandirihan. Ang maganyayang
mulán ang pagcain, ay na-uucol sa may piguing at di sa pinipiguing, at
nararapat naman na sayahan ang muc há nang nagaanyaya at nang di
maquimi ang inaanyayahan. Ang magsucbit nang matatamis ó maglagay sa
bulsa nang ano mang macacain, ay isang catacauang nacahihiya; n~guni,
cun may matanda na magaabot sa bata, ay dapat tangapin at cacaraca,i,
pasalamatan ang nagmagandang loob.
Cun darampót nang vaso nang tubig, ay tingnan muna cun malinis ang
daliri, at nang di marumhan ang hahauacan; houag isusubo ang daliri sa
loob, sapagca,t, cun maquita nang maselang matá, may mandidiri. Sa pag
inóm, cun mangyayari ay gamitin ang dalauang camáy, ang man~ga daliri
ay sa dacong puno, houag ipapatong sa labi nang vaso ó saro at nang di
casuclamán. Pagtindig ó bago umalis sa dulang, ay magpapasalamat sa
Dios; n~guni, ang dapat mamuno ay ang may bahay, ó may piguing; at cun
may sacerdoteng casalo ay sa caniya nauucol, at pagcatapos, ay
magpasalamat sa may bahay. Nauucol disin na ituro nang magulang, ó
maestro sa escuela ang pag bebendición sa dulang, ang pagpapasalamat
sa Dios, sa man~ga bata, gayon din naman ang magandang cahatulan na
isinulat co, sa iyo Feliza, laquing caligayahan ang aquing cacamtan,
cun si Honesto,i, maquita co, na marunong maquipagcapoua tauo at sa
paquiquipagharáp sa puno sa bayan, sa man~ga sacerdotes, sa matatandá,
maguinoó, sa capoua bata, at itinutunton sa guhit ang asal, quilos at
pan~gun~gusap. Quiquilanling cong utang cay ama, cay ina,t, sa iyo,
cun sa isang piguing ay di magpaquita nang catacauan, cahan~galan, cun
di cabaita,t, cahinhinan, sapagca,t, maguiguing capurihan nang umaral
na magulang at caran~galan mo naman; ¡oh Feliza! sapagca,t, catulong
ca sa pagcacalin~ga. Adios, hangang sa isang sulat.--URBANA.
SA CALINISAN
MANILA....
MINAMAHAL CONG CAPATID: Alinsunod sa pagsunód co sa cahin~gian mo na
isulat co sa iyo ang mágandang aral na aquing tinangap sa maestra, ay
minatapat co na dito,i, ipahayag sa iyo ang ayon sa calinisan. Tanto
co na icao at si Honesto hinguil sa magandang asal na ito, n~guni
dito,i, siya co ring saysay at ang aquing nasa,i, siyang cauilihan
nang iyong loob at panatilihan, sapagca,t, ang cahusayan nang
calinisan sa asal ay salamin nang calinisan nang caloloua.
Pagca tapos nang pagpupuri sa Dios, ang pagpilitan nang tauo ay ang
paglilinis nang catauan, na para nang aquing sinaysay sa man~ga unang
sulat, ay isusunod ang pagsisicap na ang damit na isosoot ay malinis;
at ang calinisang ito ay di dapat limutin nang tauo sa bahay man, sa
simbahan at sa lansan~gan man sapagca,t, ang calinisan at cahusayan sa
batá ó binata, sa may asaua, ó sa dalaga ay hiyas na quinalulugdan
nang mata at quinauiuilihan nang loob. Ang calinisan at cahusayan,
anaquin; sapagca,t, malinis man at mariquit ang damit, cun ualang
cahusayan, ay di nagbibigay dilag sa dinaramtan. Bucod sa calinisan at
cahusayang hinihin~gi, ay cailan~gan din naman ang pagbabagay-bagay
sapagca,t, napatataua ang hindi marunong magucol ucol nang damit, na
caparis nang lucsa na sa pula; gayon din naman ang pagsasalit nang may
halagang cayo sa duc ha at abang damit.
Cun ang pananamit na di nagcacabagay-bagay ay nacatataua, ang
pananamit na mahalay ay nacasusuclam at nacaririmarim.
Cun magsoot ang isang babaye nang barong nan~gan~ganinag, ualang
tapapecho ó panaquip sa dibdib, ay nacasusuclam tingnan, at ang may
panaquip man ay di rin naitatago ang catauan at cahit paganhin ang
barong nan~gan~ganinag sa isang babaye ay masamang tingnan, sapagca,t,
naquiquita ang calahati nang catauan.
Salamat, Feliza, sa íyong magandang ugali, na pinagsususón mo ang
baro, at iniin~gatan mong maquita nang matá ang iyong catauan. Ang
magluang nang bilog, ang mamaro nang maicli, ang babaye na di marunong
magin~gat nang caniyang pagquilos, ay parang itinatanyag ang catauan
sa mata nang tauo.
Sucat alalahanín nang man~ga namamaling binibini ang malinis na uaní
nang isda, na tinatauag na _Pesmulier_. Ang isdang ito, ang sabi, ay
may suso sa dibdib, ang palicpic ay malalapad: pagnahuli nang
man~gin~gisda, caraca raca ay ibanababá ang palicpic at itinataquip sa
dibdib at nang di maquita. ¡Magandang caasalan na sucat pagcunang
halimbaua nating man~ga babaye!
Casunod nang calinisan sa pananamit ang calinisan at cahusayan sa
pamamahay; sapagca,t, ang carumihan at caguluhán ay nagbabantóg sa
nananhic na ang namamahay ay culang sa bait, anyaya at magasó. At nang
pagcaratihan mo, Feliza, ay hatol co sa iyo na anomang gamitin mo ay
isauli sa pinagcunang lugar, at bago isauli ay linisin cun narumihán.
Ang hagdanan, cocina at hihigan ang nagsasaysay nang calinisan nang
may bahay, caya dapat pagiin~gatan.
Sucat na tandaan nang isang dalaga na siya ma,i, maganda, mayaman at
marunong maghiyas cun di marunong mamahay, ay uala ring halagá sa
marunong magmasid: sapagca,t, ang babaye ang nagiin~gat nang susi nang
caran~galan sa pamamahay, caran~galang sinisira nang sambulat na
babaye.
Cun ang calinisan ay hinihin~gi, sa tauo sa sariling catauan at sa
pamamahay ay hinihin~gi rin naman sa pagharap sa tauo. Ito ang dahilan
at pan~gun~gusap quilos, pagtin~gin at boong caasalàn ay sucat
in~gatan na houag maquitaan nang casalaulaan ó anyong masama na
icapipintás.
Cun tayo,i, naquiqui usap ay houag i-abot ang camay cun baga,t, marumi
at nang di pangdirihan: at sacali,t, hin~gin, ay itangui at isaysay
ang cadahilanan.
Sa pagcain, ang ano mang bagay na ating gamitin at marumihan nang
camay ó nang ating bibig ay di dapat i-abot sa casalo.
Ano mang gamit natin sa pamamahay ay houag ipagamit sa iba cun
pangdidirihan, maliban na lamang cun na sa caguipitan at ualá nang
magamit na iba, at capos naman sa panahong sucat ipaglinis.
Sa pan~gin~gibang bahay naman ay dapat ang pagiin~gat. Sa paggamit
nang casangcapan nang may bahay ay di ucol ang ualang uastó, ualang
cahusayan at calinisan, sapagca,t, nacamumuhi.
Ang manhic sa ibang bahay na di malinis ang chapin ó paá, ay
nacagagalit sa may bahay, caya dapat maglinis muna sa pamahiran nang
paá.
Sa pagpanhic sa hagdanan ay houag mananabaco, lalo,t, cun ang
sinasadya ay tauong mayselan. Cun macapanhic na, macapag bigay galang
sa may bahay, houag caracaraca,i, umupó cun di cun pagutusan: at
sacali,t, dumating ang ibang tauo ay alayan nang loclocan, at cun bagá
ualá nang iba cun di ang inu-upoan natin ay siyang i-alay.
Ang man~gahas bumuclat nang libro ó sulat, ó dumampót caya nang ano
mang bagay na maquita sa mesa, ay asal nang tauong hamac.
Ang magsalitá nang nacasusuclám sa caharáp ay masamang paquingan, at
totoong pan~git sa isang binibini.
Gayon man, ang magandang caasalan ay naguiguing viciong nacacamuhi,
cun pinalalampas sa guhit. Nacapopoot sa man~ga casambahay, at sa
sinasamáng palad na nacacasama sa man~ga paglacad sa cati, sa paglayag
sa caragatan, ay nacápagbibigáy poot cun maquita na ang anomang
malapit, anomang maamóy, anomang mahipo ay pinangdidirihan.
Nacálulucod tingnan ang malinis sa pamamahay, sa pananamit, sa m~ga
paggauá at sa boong caasalan: n~guni ang lahat nang bagay dito sa
mundó ay dapat ituntóng sa guhit, na di ucol na lampasán.
Ang cahusayan at calinisan ay hiyas na hinahanap sa babaye at gayon
din sa lalaqui, n~guni alalahanin na ang ating man~ga casangcapan,
damit at madlang pagaari sa mundo at talagang ipaglilingcod sa tauo.
Caya cahima,t, mahalaga ang anomang pagaari, ay di sucat mahalin nang
ating puso, di dapat na pagubusan nang ating lacás.
Cun sa pagmamahal sa asal, at sa calinisan ay nágcuculang ang man~ga
babaye, ay lalo ang man~ga lalaqui.
Namamasdaan n~gayon ang mamaro nang maicli, ang salauál ay manipis at
madalang, ¿ano ang sinasaysay nang asal na ito?
Ang sinasaysay ay casalaulaan, caculan~gan nang hiya at bait nang
sumusunod sa mahalay na moda.
¡Masamang casalan na pangsira sa man~ga caloloua, nunucao nang galit
nang Dios na tayo, parusahan!
Ipagcaloob nauá nang Lan~git na maliuanagan: ang nagcacamaling bait
nang cabinataan.
In~gatan ca nang Dios, Feliza.--URBANA.
MAN~GA BILIN O REGLANG SUSUNDIN SA PAGCAIN.
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA ...
FELIZA: Ang isa pang pagcacaquilanlán sa tauo, na may pinagaralan, ay
sa pagcain, caya ang tauo,i, hangang bata ay magaral, at nang houag
maguipit sa capanahonan. Magmulá sa cabataan, hangang sa tumanda, ay
marami ang pagdaraanan, Hindi nalalaman cun siya,i, magmamaguinoo, o
cun hindi, cun sino sinong tauo ang caniyang macacasalo sa pagcain,
cun saan saang bayan siya mapapatun~go; cun may pinagaralan, ay di
mahihiya pagdating nang capanahonang gamitin ang caniyang carunun~gun.
Cahiman, Feliza, ay di caraniuan sa ating tagalog ang gumamit nang
cubiertos[5] sa pagcain; dito,i, isusulat co rin ang man~ga cahatolang
dapat alinsunurin. Di mo cailan~gan ang saysayin co sa iyo, pagca,t,
datihang cang gumamit; n~guni quinacailan~gan nang iba, na di
nacaaalam, sapagca,t, cun maanyayahán sa isang piguing na di sumusubo
nang camáy ¿ano ang masasapit cun di marunong? Capilitang mahihiya.
Laqui nang nasa co, na ito,i, pagcaugalian sa catagalugan. Ang lahat
nang nacion sa Europa, ang Americanos, may ganitong caugalian,
sapagca,t, isang camahalan nang asal. At cahima,t, ang Inchic, ay di
gumagamit nang cubiertos sa pagcain, ay may sipit na sinasancáp,
sapagca,t, aayao marumihan ang camay at nang di carimariman. Ang
man~ga Turcos ay may ugali sa pagcain na para nang tagalog; n~guni sa
panahong ito,i, nagaaral nang magcubiertos, lalo na ang man~ga guinoó,
tumutulad sa man~ga taga Europa, sapagca,t, naquiquita ang calinisan
nang ganitong pagcain. Aquing mumulang isulat ang man~ga regla.
Ang lamesa,i, lalatagan nang mantel na malinis, at sa ibábao nang
servillet ilalagay ang sopera[6] cun mayroon. Ang soperang ito, ay
ilalagay sa harap nang magbabahagui nang sopas, na ang caraniuang
mamahagui ay ang pinaca puno sa lamesa. Cun ilan ang uupó sa dulang,
ay gáyon din namán ang bilang nang plato sopera;[7] sa caliua ilalagáy
ang tenedor, sa canan ang cuchillo,t, cuchara na cung mangyayari
maguing tatlong paris na pauang malilinis. Pagcatapos nang sopas, ay
casunod ang puchero ó laoya na babahaguinin nang may catungculan.
Cailan~gan, na ang magpipiguing ay humanap nang sirvienteng datihan sa
ganitong pagcain, sapagca,t, cun di matuto ang naglilincód sa dulang,
ay mahihiya ang may piguing. Ang iba,i, may ugali, na pagcatapos
cumain nang isang potage, ay naghahalili nang pingan at cubiertos,
magmasid ang pinipiguing at maquiugali sa caniyang casalo. Quilanlin
naman nang may piguing cun sino ang caniyang pinipiguing at
carampatang bagayan. Tingnan cun may ganitong ugali, at paquibagayan.
Nang di magcagulo-gulo ang pámamahala sa mesa ay nauucol maghandá nang
maraming pingang malinis sa isang bucód na mesa, at magca hali halili.
Pagcatapos nang puchero, may ugali ang iba na isinusunód ang man~ga
guisado at saca ang prito, asado ó inihao. Ang salsa, ay ilalagáy sa
salsero[8] na carániuang gamitin sa man~ga asado. Ang salsero ay houag
saosauán, sapagca,t, isang casalanlaan.
Cun cailan~gang magsangcap nang salsa, ay magbuhos nang caunti sa
caniyang pingan, at cun ang salsero,i tasa lamang ay caoquin nang
cucharang malinis. Ang cuchara ó cuchillong marumi, ay di dapat
gamitin sa ulam na nasa mesa, at nang di pangdirihan nang iba. May isa
namang ugali, na ang namamahala sa mesa, at namamahagui nang ulam, ay
ang man~ga casambahay ó caibigan caya nang may piguing. Ang isdá cun
malaqui, ay dapat namang ilagay sa isang platong mahaba, at cun
babahaguinin sa lamesa, ay hahatiin nang cuchillo sa taguiliran,
magmulá sa ulo hangang buntot, cun maubos ang isang taguiliran ay
isusunod ang cabilâ. Cun ito,i, maubos naman, ay itaas ang tinic, at
saca isunód na ipamahagui ang bandang tiyan. Cun ang isda,i maliliit,
ay ipamahaguing boó. Cun may calac han ay pagputlin-putlin. Ang pugo
ay boong ipamahagui, cun malalaqui ang ibon ay pag-puputlin-putlin sa
isang pingang bucód, huhulihin ang casucasuaan nang pacpác, hita at
nang huag paghirapan, ang pichó ó dibdib, ay cucunin nang paayón sa
estauan, boó-boong piraso at di duduroguin.
Ang jamon naman, ay lalapain muna ang tabá, na di ihihiualay sa
casama, bábaligtarin ang balát na linapláp saca cucunin nang
pasalapsáp sa loob, paayon sa quilabot, ninipisán nang pacuha cun
ilang lapang, ang cailan~gan, ay siyang ipamahagui, at saca itataquip
ang linapnáp na tabá. Ang iba,i, may ugali, na hinihiuang manipis nang
paputól ang jamón. Sa pabo nama,i, ang unang quinucuha,i, ang buchi,
isinusunód ang hita, at saca ang dibdib, na hinihiua nang pahabá. Di
ang caraniuang gamit ay ang trinchante.[9]
Ang pastel at relleno, ay inaalisán muna náng pinacataquip, quinucuha
ang lamán, at ang pastel ó masang nacabalot sa lamán ay hihiuain nang
pahabá. Cun ang laman ay ibon, ay ibubucod. Cun ang pastel ay manipis,
mumulan ang hiua sa bandang guitna. Ang inihao na baca, ay hihiuain
nang pahalang sa lamán, ang tupa ay paayón.
Ang man~ga biling ito, ay siya ring susunód sa man~ga guisado. Ang
man~ga bun~ga nang cahoy cun i aabót sa iba at uala sa pingan, ay
duroin nang tenedor, at houag hahauacan nang camáy. Ang man~ga
binatang nagiibig matuto, ay mag-aral sa sarili nang houag mahiya
pagdating nang capanahonan.
Houag ihahahauac ang daliri nang ano man sa mesa cun di ang gagamitin
ang cochillo,t, tenedor.
Sa pingan ó sa vasong ini inomán ó quinacanan, cailan man ay magtitirá
nang coanti. Banlauan ang ano mang quinacanan at saca inomin ay isang
catacauan.
Ang paggamit nang cubiertos ay marahan, houag n~gan~galotin nang
n~gipin at houag namang n~gabn~gabin nang labi.
Ang magauit sumutsót at dumhán ang iba nang sabao, ay nacarurumí, para
rin naman nang sumigao, mamintás nang ulam, mamulá sa iba,
magmadirihin sa quinacain, sapagca,t, nacahihiyá sa may piguing, at
nacagagalít sa iba. Cun magsasalitá ay sayahan, n~guni lalangcapán
nang cahinhinan; houag maglalasing, sapagca,t, cun mapagdimlan na ang
isip, ay di na maalaman ang guinagaua ó sinasabi.
Houag magpaquita nang quilos masamá, na para baga nang mamualan,
dumampót nang lapang lapang na ulam, ó tinapay, uminóm nang maraming
alac, nang di mauicaang matacao ó lasing.
Cun tumama nang pingan ó ulam na marumi, ay houag ipahálata sa may
piguing na pinangdidirihan, ibigay sá sirviente at nang halinhan nang
ibá.
Cun may capintasan ang handa, ay ualing bahala; ang ipaquiquita,i,
saya, at pasalamatan ang nagpiguing sa anyayang bigay puri sa
piniguing.
Ugali nang taga Europa, na sa pagcain ay nagsasalit nang tagay na
sinasamahan nang pan~gun~gusap na tulá, at cun minsan ay di tulá, na
ang cahulogán, pagnanasá nang cagalin~gan sa hari ó reina, ó ibang
pinuno, ó sa may piguing caya.
Cun minsan, ay unang nan~gun~gusap nang patindig, ang pinaca puno sa
mesa, pagtindig niya,i, susunod ang lahat; at sa paginom naman nang
alac ay ganoon din. N~guni,t, ang baua,t isa, ay may sariling copa ó
vaso.
Máy bucod namang brindis ó tagayan na isang tatlo apat lamang sa mesa
ang nagtatan~goan nang ulo, na ang cahulugán, ay pa papáhayag nang
cani canilang pagiibigan at pagmamahalan.
Ang camahalan nang asal sa pagcain, sucat pagaralan hangang bata, nang
pagca bihasahan, at nang di n~gan~gapa-n~gapa pagdating nang
capanahonan.
Si Honesto, Feliza, pagpilitan mong matuto, sapagca,t, capurihan mo,t,
caran~galan naman niya. Cun nagtatacá ca,t, aco animo,i, isang dalaga,
ay hindi bagay ang gumauá nang madlang bagay na dito,i, sinasabi, ang
sagot co sa iyo,i, di co guinagaua,t, di co nacacayanan, palibhasa,i,
di ucol sa babaye. Isinulat co sa iyo,t, nang may pagcaaninauan si
Honesto. Adios, Feliza, in~gatan ca nauá nang Dios.--URBANA.
SA PAGPAPACIAL
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA....
FELIZA: Cun si Honesto,i, isasama mong magpacial, ay papamihasahin sa
paglacad na mahinhin, ang biling cong ito,i, sa iyo,t, sa caniya,i,
ná-uucol naman. Cun nagpapacial ay houag tutulinan ang lacad, lalo,t,
cun may ibang casama. Houag magpapaquita nang cayaban~gan, na
iquinacayangcang ang dalauang camáy, ang liig ay naninigás at
pacailagan ang palalong äsal, na máquiquita sa ibá, na cun ilin~gon
ang muc ha,i, casama pati catauan na parang naninigas.
Cun ang tauo,i, manlalansan~gan, ay bago manaog sa lupa, ay isaloob
muna na siya,i, hamac na ood, anac sa casalanan, hilig sa camalian,
caya magpacain~gat man, ay nagcacamali rin. Cahit ang cabaita,t, para
nang cay David, cahit ang carunu~ga,i, para nang cay Salomon, cahit
ang cayamana,i, para nang cay Asuero, ay magcacamali rin at capilitang
mapipintasán din.
Cun lumalacad sa daan huag magnanasang mapuri nang lahat, sapagca,t,
cun may isang pumuri ay sampuó ang pupúla. Huag isasaloob ang caniyang
carunun~gan, camahalan, cagandahan at dalang cabutihan, ang alalahanin
ay ang sarili niyang casiraan at dalang capintasan, at nang matutong
magpacababa nang loob at asal, malayo ang capalaloan, at houag
mamihasáng maghambog nang di tauaguing ulól.
Sa isang dalaga naman, ay di nababagay ang paglacad na pinag-áaralan,
ang magpaquin dingquinding at tumin~gin nang pasuliáp sa naquiquitang
binata, sapagqa,t, icapupúla sa caniyang asal.
Cun ang isang dalaga ay mag paquita sa lacad, sa quilos, at pagtin~gin
nang laban sa cabaitan, ay parang nagaanyaya sa lalaqui, na siya,i,
aglahiin nang masamá.
Cun pinagcalooban nang Pan~ginoong Dios nang cagandahan, ay alagaan at
paca-in~gatan na parang isang lirio, bacuran nang cabaita,t, tinic
nang cahinhinan at nang di pan~gahasang pitasin nang salangapang na
camáy.
Houag ipagpalalo, houag magnanasáng mabunyi,t, mabantóg, sapagca,t, di
ang cagandahang tulad sa bulaclac na madaling malanta, agád cumucupas,
di ang cariquitang para nang oropel, na ang buti at ningning ay
pandayang mata, cun di ang cabaitan at ang tacot sa Dios ang
pinacamamahal nang tauong may bait, siyang hinahanap nang haring
Salomon, at ipinupuri sa isang babaye.
Houag magnanasang mabunyi sa cagayacang hiyas at cariquitan, at baca
mahilo sa incienso nang puri, suyo at lamuyot, na isinusuob nang
cabinataa,i, mapagdimlan ang isip at mapagdayaan.
Paca isipin nang dalaga, na ang caniyang puri, ay maipaghahalimbaua
sa cayamanan, sa hiyas na iisa-isa na ini-in~gatan, sa minsang
masira,i, di na maooli, sa minsang malaglág ay di na madarámpot. Tulad
sa maningning at malinis na bubog na sa minsang mabasag ay di na
mabubuo.
Paca iin~gatan nang isang dalaga, sapagca,t, sa minsang manacao nang
tacsil na loob, ay ualang magagaua, cun di ang tuman~gis, n~guni,
tan~gisan ma,i, di na macucuha ang ipinanacao na hiyas.
Cun nanglalansan~gan ang isang babaye, at napamumutihan nang mariquit
na damit at mahahalagang palahiyasan, at parang naguaualang bahala,
sapagca,t, masamang tingnan ang palaguin nagaayos sa daan, hindi
matuloy ang lacad, at toui na,i, pinagmamasdan ang boong catauan.
Cun papasoc sa isang halaman, ay houag man~gahas muti nang man~ga
bulaclac, mitas nang bun~ga nang man~ga hálaman, cun di pinaguutusan
nang may ari.
Cun may papanhiquing bahay, ay houag darampot nang anomang
casangcapan, ó laroan caya, sapagca,t, isang capan~gahasan.
Cun ang bata,i, may casamang matandá, ay houag tutulinan ang lacad, at
alalahanin ang cahinaan nang caniyang casama.
Cun ang capacialan ay isang guinoó ó mahal, ay houag man~gun~guna, ó
umagapay caya, cun di magpahuli nang munti, houag namang tumiguil cun
di sila ang magpauna. Cun pipihit at babalic sa pinangalin~gan, ay
houag magpapauna, at cun pipihit na,i, houag tatalicuran.
Cun nagpapaalam na, at maghihiualay na sa pagpapacialan, ay houag
magdaan ang bata sa haráp nang matanda at ang sila may magcapoua bata,
ay houag tatalicuran ang casama cun di ang ucol ay ang harapin.
Cun ang casama ay mataas sa caniya, ay cacananin, n~guni, cun nalacad
sa tabi nang bacod sa acera caya, ó latag na bato, na nasa tabi nang
bahay na para rito sa Maynila, ay doon ilalagay ang mataas, ó mahal,
cahima,t, mapa sa caliua.
Cun tatlo ang nagpapacial, at magbabalic at pipihit na lahat, ang
paguiguitna ay ang quinacanan nang nangaling sa guitna: cun
nagcaca-apat, ang paguiguitna,i, ang dalauang na sa tabi; n~guni,
magin~gat sa pagpihit, at houag talicoran ang capacialan.
Ang reglang itó, ay susundin maguing sa bahay at sa lansan~gan man
nagpapacial.
Cun ang nagcacasama ay tatlong di magcaisang uri, capala pa,i, di ang
mahal sa lahat ang iguiguitna, at cun baga sa lansan~gan nagpapacial
at pipihit na lahat, ang mataas ay ilalagay sa acera, ó sa tabi nang
bacod, ang paguiguitna,i, ang pan~galaua niya sa uri.
Cun ang bata, baguntauo ó binata, ay may casamang matanda, mahal, ó
guinoo at may maquitang caquilala, ay houag tumiguil na
maquipagsalitaan at nang di matalicdan, na parang pinauaualang halaga,
ang quinacasamang mahal, bucod dito,i, di dapat na papaghintayin.
Cun baga sacali,t, magsisitiguil at tatayó, ay masamang tingnan ang
pagsaclitin, ó papagpatun~gin ang paá, ó pacaang-caan~gin caya, na
parang naghahambog.
Ang magpalin~gos lin~gos sa raan, magtacá, mamaang sa ano man, na
parang noon lamang naquita, ó maquipagsalita caya sa matanda na para
nang sa bata, ó magsaysay caya nang ano man na parang siya lamang ang
naca-aalám, ay isang casalanang nacalulupit.
Cun masalubong ang bata nang sacerdote, maestro ó mahal na tauo, ay
pagpugayan, at cun sacali,t, siya,i, titiguilan at sasalitain, ay
houag ilalagay ang sombrero sa ulo, hangang di pagutusan, at pagutusan
ma,i, houag ilalagay na madali, cun di uliting macalaua, ó macaitlo.
Cun ang na sa ulo,i, panyó ay carampatang alisin, cun maquiquipagusap,
maguing sa lansan~gan man, at maguing sa bahay, lalo,t, cun nagsisilbi
sa dulang.
Masama rin namang caasalan sa lansan~gan ang tingnang palagui ang
chapin, ó chinelas, pagpaguin cun di cailan~gan, bunutin sa paa,t,
bitbitin sa camay ó quipquipin caya sa quiliquili, ang lahat nang
ito,i, nacatatauang tingnan, maguing sa lalaqui; gayon din naman sa
lumalacad na lumalagapác ang paá, sasaga-sagadsad, sapagca,t,
naquiquilala na hindi datihan ang paang sangcapan nang chinelas at
chapin.
Ang lalaqui o babaye na cun lumalacad sa simbahan, ay di nagdarahan,
ang tulin ay di hamac at cun nagchichinelas ay sumasagadsad, bucod sa
masamang tingnan, nacalilibang sa nagdarasal na tauo, nacapagbibigay
galit at di malayo macayurac sa nan~galuluhod, ay nagpapahayag na uala
sa caniyang caloob ang pagpasoc sa bahay nang Dios.
Sa pagpapacial naman at may datnang lu~gar na paghin~galayan at ang
man~ga binata,i, may casamang mahal na tauo, ó man~ga babaye, cun
sacali,t, man~gagsisiloclóc, ay magparaya ang man~ga binata sa mahal
na tauo, ó man~ga babaye cun sacali,t, ualang maraming bancó, ó man~ga
taboreteng mauupan.
Cun ang bata ó baguntauo, ay nagpapacial na casama,i, capoua binata,
ay iilagan ang masamang ugali, na nagyayacapan, cun minsan nagaauitan
ó naghihiyauan parang ulól, ó nagaaglahian nang mahalay, sapagca
nagpapahayag na ualang pinagaralang bait.
Caiin~gatan mo, Feliza si Honesto, houag ipahintulot na maquisama at
maquipagibigan sa capoua batang masama, sapagca, cun may caunting bait
na inin~gat, utang sa pagcacalin~ga ni ama,t, ni ina, masisira, cahina
hinayang, sapagca,t, cun ano ang maquita sa capoua bata, ay siya ang
gaguin.
Cun magcagayo,i, sayang nang magandang aral na tinangáp sa magulang
sayang nang canilang puyat, sayang naman nang puyat mo. Dito nauucol
yaong refran nang castila: sabihin mo sa aquin cun sino ang
casa-casama mo, at tuturan co naman sa iyo cun icao ay sino. Ang
cahuloga,i, cun ang casamahi,i, may bait, ay bait naman ang matutuhan
nang bata, at cun masamá ang casamahin, ay masamá rin naman ang
matututuhan.
Cun si Honesto na sa lansan~gan, ay houag mong tulutan na maglalaong
lubha, maquiquipagpacial sa batang ualang bait, at nang houag masira.
Cun may causap sa lansan~gan, na maguing mahal mang tauo, ó capoua
bata, ay itutunton sa guhit ang asal, quilos at pan~gun~gusap, at
houag magasal han~gal. Adios. Feliza, hangan sa isang sulat.--URBANA.
ALIUAN
_Si Urbana cay Felisa_.--MANILA....
FELIZA: Dito,i, ang ipahahayag co sa iyo, ay ang aasalin ni Honesto,
sa paquiquipagaliuan sa capoua bata, at ang paglalaro cun siya,i,
lumaqui na. Ang isip nang tauo ay para rin naman nang tauo, na
nahahapo cun mapinsalaan sa paggaua. Ang malabis na pagaaral, ang
magisip na palagui, ang magpuyat sa pananalan~gin, na bahagya na
macapagpahin~ga ang catauan, sa oras na quinacailan~gan, at ano mang
gauin nang tauo pag di natunton sa guhit, ay nacapagcaca-saquit, caya
itinutulot ang pagaalio, nang may pagcaguinhauahan ang tauo, may
pagcaliban~gan at nang houag maginit ang ulo. N~guni, at sapagca ang
lahat nang gagauin nang tauo, ay i-aalinsunod sa regla, cun ang
pagaalio, na isa rin namang cabanalan ay napapasinsay ó
napapacalabis, ay naguiguing vicio.
Ang paglalaró nang bata sa capoua báta, ay ilalagay sa catamtaman at
houag itulot sa caniyang puso ang anomang camalian na icapipintas sa
caniyang asal.
Houag lilimutin ang cabaitan, cahinhinan, at sa caniyang calaro, ang
ipaquiquita,i, magandang loob na lalancapan nang pagpaparaya cun
cailan~gan.
Cun nananalo, ay houag magparamdam nang malabis na toua, at cun sacali
ma,t, matouá ay houag magpaquita nang quilos na sucat damdamin nang
caniyang tinalo, houag hahalachac na parang ipinagtatagumpay ang
pananalo, sapagca,t, hindi man magalit, ay capilitang masasactan ang
nagahis na calarô.
Cun natatalo naman ay houag magpahalata nang calumbayan ó cagalitan at
nang di mauicaan na masaquim sa salapî.
Sa pagdampót nang salaping panalunan, ay houag limutin ang cabaitan.
Ang paninin~gil nang pautang sa oras nang paglalarô, ay houag
gagahasaan.
Cun ang pananalo,i, nagcacaalan~gan, na ang magcacalarô ay may
cani-caniyang matouid na inihahanay, ay ipahahayág nang banayad, at
houag sisigáo-sigáo ó magpapahalatá caya na ualang inin~gat na
mahinhing loob.
Ang pagcaisahang hatolan na dapat matalo sa inaacala mang siya,i, may
matouid ay magparayá at ang isaloob, ay ang nagsihatol ay may bait na
tauo,t, ualang quinacabig at ualang iniiring. Sa matouid ma,t, sa
hindi ang caniyang pagcatalo, ay houag magpahalata nang galit, houag
ipagtapunan ang baraja ó anomang pinaglalaroan, tatadyác caya,t,
sisicad houag cucumpas cumpas sapagca,t, ang gayong quilos, ay laban
sa mahal na asal. Paganhing saysayin, sa pagaalio, ay houag lilimotin
ang tapát na paquiquipagcapoua tauo, at diyan maquiquilala cun may
pinagaralan.
Caiin~gatan mo, Feliza si Honesto, na maquipaglarô sa malulupit na
bata, sapagca,i, di man pagaauay ang caniyang matubo, ay pan~ganib na
mahaua sa canilang casamaan.
Cun may matandang maganyaya sa bata sa paglalarô ay houag
cara-caraca,i, papayag, sapagca,t, cun masda,i, isang capan~gahasan.
Cun ang larô, ay baual nang Superior Gobierno, nang Santa Iglesia ó
nang caharian, ay tumangui nang banayad, at mahan~gay siya,i,
paghinanactan sa pahinuhod sa di matouid.
Cun sa paglalaro,i, may dumating na matandá ó guinoó, at ualang
maupan, ay tumindig, at ipagcaloob ang caniyang loclocan.
Hangang naglalaro,i, houag patatalong tiquis, at nang di uicain na
naglalaro,i, masamà sa loob, ó naguulol-ulolan.
Cun ang calaro,i, cagalang-galang na tauo, at nagagalit dahil sa
natatalo,i, houag magtindig sa larò hangang di macabaui, ó siya
caya,i, tulotang umayao; at cun matalo naman ay nauucol na tumindig
at houag umutang magcabi-cabilá.
Cun aalis na sa larò, ay houag magpaquita nang galit ó calumbayan,
sapagca,t, parang pinipilit ang tumalo sa caniya na maglaban uli
hangang di macabaui; cun magcagayon, ay ano ang uiuicain cun di ang
siya,i, hindi marunong maglihim nang inin~gat sa loob. Adios, Feliza,
hangang sa isang sulat.--URBANA.
CABAGAYAN NANG PAQUIQUIPAGCAPOUA TAUO.
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA ...
FELIZA: Cun icao ay maquiquipaglipon, ay pagiisipin ang sariling
calagayan ang sa quinacaharap, ang caniyang asal at caugalian, at ang
lugar na pinaguusapan; cun ang lahat nang ito ay hindi limutin sa
paquiquipagharap ay di masisinsay ó masinsay man ay munti lamang, sa
man~ga cautusang guhit nang paquiquipagcapoua tauo. Caya magmula sa
pagcabata hangang sa tumanda, ay magaral maquibagay sa capoua tauo at,
bagayan naman ang lugar na pinaguusapan. Ang magagaua sa sarili, ay di
maaari sa harap nang iba; ang mauiuica,t, magagaua sa bahay, ay di
mababagay sa lansan~gan, at ang magagaua sa lansan~gan, ay di
mababagay sa Simbahan. Caya sa paquiquipagcapoua tauo, ay isasaloob
cun sino ang caniyang cacausapin, ang lugar na paguusapan, at cun ano
ang ipaquiquipagusap, at ang lahat ay habagayan. Ang mabibigcas na
sabi sa isang maalio na salitaan, ay di mababagay, sa pagpupulong sa
namatayán: _sa ibang sulat, Feliza, sasaysayin co sa iyo ang masamang
caasalan na dapat ilagan sa bahay nang namatayan: at ang gagauin_: ang
mauiuica nang lalaqui ay umaan~gat sa babaye; ang bagay sa baguntao,i,
di babagay sa dalaga; ang maigagayac nang bata ay di babagay sa
matanda, sapagca,t, mauiuica, na ibig manaog sa baonan na batbat nang
yaman, hiyas at pamuti. Ang bumigcás nang salita na malayo sa
pinaguusapan, ay nagaanyayang tauanan; caya ang tauo,i, maquiquibagay
sa caniyang capoua, at ang caniyang gaua, quilos at pan~gun~gusap, ay
pagbabagaybagayin at nang huag matauanan. Sa halimbaua, patutun~go sa
bahay nang isang piguing, nagsasaya,t, tumangáp nang magandang
capalaran, caran~galan ó catungculan, ay di nauucol magdamit nang
marun~gis, magpaquita nang malumbay na muc-ha, sapagca,t, ang caniyang
sadya ay ang pagbibigay nang _en hora buena_, ang cahuluga,i,
ipahahayag ang quinacamtán niyang toua sa nabagong palad nang caniyang
pinagsadya. Cun magpaquita nang calumbayan ay parang nagsasaysay na
siya,i, nananaghili; caya ang quilos at pan~gun~gusap ay iisipin, na
ibagay sa touang ipahahayág.
Ang tauong nagagalit ay houag aaglahiin, sa pagca,t, lalong magagalit.
Ang bata,i, houag man~gan~garal sa matandá cun di may catungculan, at
capoua man bata ay di sucat man~garal, cun inaacalang di mamatapatin.
Cun man~gan~garal sa capoua tauo, ay babanayarin ang sabi, houag
gagahasain, at itama sa oras na mamatamisin sa loob, at di ang sino
ma,i, macapan~gan~garal sa caniyang capoua, cun di ang may carapatan,
caya bagay-bagay ang man~gan~garal at inaaralan, at ibagay naman sa
panaho,t, oras, sapagca,t, cun di magcabagaybagay, ay di macagagaling
cun di macasasama ang bibitiuang aral. Ang sasalin nang pan~ginoon sa
alila, ay iuucol sa caniyang pagcalagay; at nang siya,i, igalang;
n~guni,t, di nauucol ang mahampalasan, ó magpaquita caya nang
cagahasaang igalang cun di ang carapata,i, lumagay sa caniyang
pagcalagay; di ang calupitan, cun di ang magandang loob ang
ipaquiquita at nang pintohoi,t, mahalin. Houag lilimutin nang
pan~ginoon, na ang caniyang alila,i, quinapál nang Dios, calarauan
nang Dios, tinubós nang mahal na dugó nang ating Pan~ginoong
Jesucristo; cun dito sa ibabao nang lupa,i, tinitin~gala siya doon sa
isang buhay, sinong macaaalam cun siya naman ang titin~galá; dito,i,
nacapagpaparusa cun may casalanan, doon sa arao nang paghohocom sa
sangcatauohan di na naaalaman, cun ano ang masasapit; cun maguiguing
isá sa magsisihatol sa caniya; alalahanin naman nang alila, na ang
mababa niyang calagayan, ay tulot nang Dios, at parang isang hagdang
pinaaacyatan sa caniya, sa pagpanhic sa lan~git; at ang paglilincod sa
caniyang pan~ginoon, ay icararapat sa Dios, ipagcacamit nang
caloualhatian cun minamatamis sa loob, nagtatapat sa pan~ginoon, at
tumutupad nang catungculan. In~gatan nang pan~ginoon ang puri nang
alila, at gayon din naman ang alila sa pan~ginoon, at houag iba bantóg
cun may maquitang camalian, lalo,t, cun icasisira nang puri ay
pacain~gatan. Capagnan~gahas manira, ay pan~gin~gilagan, mapaguiuicaan
na ualang inin~gat na bait. Paganhing saysaying ang tapat na
paquiquipagcapoua tauo ay isang tapat na pagibig, caya ang quinaoouian
ay ang pagbibigay lugod sa capoua. N~guni,t, ang pagbibigay lugod na
ito, ay may guhit na tinutunton. Cun ang hinihin~gi, sa atin nang
capoua, maguing camaganac man at caibigan, ay sinsay sa matouid, ay di
dapat pahinohod cahit ipagdalang poot at icasira man nang pagiibigan
Sinasalitâ sa historia, na si Rotilio, ay pinaghinanactan nang isa
niyang caibigan, dahil sa di napahinohod sa isang di tapat na
cahin~gian caya pinan~gusapan nang caibigan at uinica: ¿ano ang
capansanan nang pagibig mo sa aquin, cun di ca macapagbibigay loob sa
hinin~gi co? ang gayong pan~gun~gusap na may hinanaquit ay sinagot ni
Rotilio nang tapát: aanhin co ¿naman ang iyong pagibig cun maguiguing
daan na ipipilit mo sa aquin sa paggauâ nang di catouiran? Gayon man
ang marunong maquipagcapoua tauo, cun di man mangyaring macapahinohod
sa namamanhic sa caniya, ay sinasagot nang banayad, binabagayan nang
masayang muc-hâ. Ipinaquiquilala, malaqui disin ang caniyang nása na
magbigay loob, ay hindi mangyari,t, di macayanang gauin, ó nasisinsay
caya sa catouiran. Ano pa n~ga,t, ang caniyang sagót na _ayao_, ay
sucat calugdán nang namamanhic na rin nang _óo_.
Ipinaguutos din naman, na cun magpapautan~gan nang loob, ay houag
papaghintay hintayin ang namamanhic. Cun may sumasanguni,t, nunuha
nang hatol, ay houag sumagót nang mataás na sabi, cun di banayad,
malamig at cauili-uili, houag magpapangáp marunong, houag
magaama-amahan, at sa caniyang sagót ay ipahahalalâ ang magandang nása
nang loob sa capoua. Ano pa nga,t, cun icao. Feliza at ni Honesto, ay
matutong maquipagcapoua tauo, ay ang inyong quilos, asal at
pan~gun~gusap, ay magdaramit nang cariquitan na maca bibihag nang
puso.
Ibig co disin, na ang man~ga sulat cong ito ay basahin mo, at gayon
din naman si Honesto, houag ang minsan cun di ang maminsan-minsan,
sapagca,t, cun minsan lamang, matalastas man ang cahulugan ay madaling
malimutan; cun basahin toui-touina, may malimutan man ay maaalaala, at
ang macaligtaan sa man~ga unang pagbasa ay maaaninao sa icalaua; ang
di na pagaralan nang una, ay mapagaralan sa huli, caya ipinanamanhic
co na basahi,t, basahin. Adios, Feliza, hangang sa tayo,i, magquita
diyan sa Paombong--URBANA.
ANG PAGDALAO
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA ...
FELIZA: Isa sa m~ga gauang tapat na ipinaguutos nang paquiquipagcapoua
tauo, ay ang pagdalao sa camaganac, caibigan ó caquilala cun
capanahonan, cun dinadalao nang masamang capalaran ó namamatayán cayá,
ay carampatang dalauin at maquiramay sa catouaan, ó aliuin caya sa
hirap. Ituro mo Feliza cay Honesto, cun papaano at cailan gagauin ang
pagdalao.
Ang unauna,i, gauin sa capanahonan, at pag di natama sa oras ay
naiinip ang dinadalao, at magdadalang hiyá ang dumadalao. Sa oras na
may guinagaua, lalo,t, cun nagagahól sa panahon cun cumain, humahapon
ó nagdarasál ay di na uucol gauin, maliban na lamang cun magcadatihan
ang nagdadalauan. Caya dapat ipagtanong ang caugalian (nang bayan at
sa lahat nang caquilala) at nang houag madalao sa panahong di ucol.
Cun nacasara ang pintóan nang daan, ay tugtuguing banayad at houag
dalás-dalas.
Cun pumapanhic sa hagdanan, ay patatao, at cun may casamang tauo na
ucol igalang ay ilálagay sa maguinhauang panhican.
Cun may casamang matanda, at di macacaya, ay tulun~gang pumanhic, at
alalahanin ang panahong haharapin.
Cun may casamang mahal na babae, ay ilagay sa canan ó sa lugar cayang
ucol sa caniyang calagayan.
Cun pumapanhic na sa hagdanan, ay magdarahan nang pagtungtong sa
baitang at houag magin~gay at cun may masalubong na matanda ó guinoó
ay tumiguil at paraanin sa canan ó sa mabuting daanan.
Pagcapanhic nang hagdanan, ay houag caracaraca,i, tutuloy, magpasabi
sa alila cun mayroon, at cun uala ay tumugtóg nang marahan sa pinto at
nang mamalayang may táuo.
Cun datnang bucás ang pintoan nang salas ó cabahayan, silid ó iba
cayang pitac nang bahay ay houag sisilip-silip; at sala sa cabaitan.
Cun macapagbigay na nang galang sa may bahay, icao ay patoloyin sa
cabahayán at paupoin ca, ay lumagay nang mahusay, houag magpaquita
nang cagaslauán, na para baga nang man~guyacoy, magpatong nang paa at
magpaquiling-quiling.
Cun may dalang sombrero at tungcód, ay houag ilalagay sa lamesa,
canafé, cun di sa inaacala na mamatapatin nang may bahay: lalong
ibinabaual, na ilagay sa hihigan.
Cun ang dinadalao ay maquita na may gagauin, cacain ó aalis caya, ay
houag aabalahin, at ang catampata,i, magpaalam.
Cun sa iyo at ni Honesto ay may dumalao sa oras na di ninyo ibig, ó
cayo caya,i, naaabala ay houag magpahalata na ibig na ninyong umalis
ang panaohin at cun magpahalata man ay binian.
Cun ang dumadalao ay mahal na tauo, ay samahan hangang sa daan, at
sacali,t, gabi ay tanglanan nang candilang may nin~gas cun mayroon.
Cun cayo ay dumadalao, at sa pagalis ay sasamahan cayo nang may bahay,
ay magpasalamat at ipamanhic na houag nang maabala.
Cun sa inyong pagpupulong ay may dumating na ibang tauo na di
caratihan, sa caratihan man sacali at inaacala ninyo na may ipahahayag
na lihim, ay houag abalahin, magpaalam sa, may bahay at sa lahat.
Cun lalaqui ang dumadalao sa isang babaye, ay di catungculan ihatid pa
sa hagdanan ó sa daan, maliban na lamang cun totoong mahal na tauo;
n~guni, ang lalaqui ay dapat maghatid sa babaye at catamtamang ilagay
sa canan.
Cun cayo,i, dalauin ay dapat gumanti, at cun cayo,i, anyayahan sa
isang piguing nang iquinasal ó ano mang pagcacatoua, ay nauucol na sa
loob na ualong arao ay gantihin namang dalauin na parang
pagpapasalamat sa caniyang paquitang loob.
Cun cayo,i, anyayahan sa bahay nang binyag ó libing at di nacapag
ibigay loob, cun macaraan na, ay carampatang dalauin at ipahayag ang
cadahilanan.
Cun cayo naman ang pa sa libing ó sa bahay caya nang namatayán, sila
naman ang may catungculan na gumanting dumalao.
Ang anyaya,i, magagaua sa bibig ó sa sulat at ang inanyayahan, cun
ibig pahinuhod ay houag magpairiiri at sa ibig sa ayao ay
pasasalamatan ang gayong paquitang loob. Cun sacali,t, aayao ay
tumangi nang mahusay, at ang dahilanin ay ang man~ga gauain at iba
pang bagay na paniualaan; n~guni caiilag sa cabulaanan.
Pag napaoó, ay houag sumala sa oras na taning; at cun di macatupad
nang pan~gaco, ay sabihin ang pinagcadahilanan, at di carampatang
sumira nang pan~gun~gusap, maliban na lámang cun may tunay na
pinagcaabalahan. Alamin ang oras nang houag dumating na maaga, at
houag namang mahuli.
Feliza, si Honesto palibhasa,i, bata, hindi malayo na sa
paquiquipagcapoua tauo, ay magpaquita nang capusucán nang loob; cun
macarinig nang uicang di dapat, cun magcabihira,i, di macapagpaparaan,
caya pan~gun~gusapan mo na iilagan ang paquiquipagtalo.
Cun macarinig nang di catouiran at di mapan~garalan ang nan~gusap, ay
paraanin; cun ang marinig ay lihis sa catotohanan, ay houag sagasain,
nang di pagtalunan.
Si Honesto,i, na sa panahon pa nang pagaaral nang ucol sa Dios, ganang
sarilí at sa paquiquipagcapoua, tauo, caya turoan mong tumupad, nitong
tatlong catungculan, na catampatang pagaralan nang isang batang
cristiano.
Cun matutong cumilala, sumambá,t, mamintuho sa Dios, ay di lalaquing
bulàg ang isip, matututong umilag sa casalanan mamimihasang gumaua
nang cabanalan, matiticman ang cáguinhauahan at magandang capalarang
quinacamtan dito sa ibabao nang lupa nang isang catoto nang Dios, na
sampong sa hirap at casaquitan ay nacaquiquita nang toua,t,
caligayagahán; inaaring cruz na magaang pásanin, minamatamis sa loob,
tinatangap nang boong pagibig, at palibhasa,i, natatanto na di
macasusunod cay Jesucristo, di magcacamit nang lan~git, cun di
magpasán nang cruz.
Natatanto rin naman na nag cacadalaua ang hirap nang di marunong
umayon sa calooban nang Dios; hirap na ang dumarating, ay naghihirap
pang lalo sa di pagcatutong magtiis, sapagca,t, iquinagagalit, at cun
minsa,i, ipinagn~gan~galit na,i, di rin maalis sa hirap. At hangang
ipinagn~gan~gálit ay lalong nalubóg sa hirap, n~guni ang marunong
magtiis, ay magtiis, nacararanas nang toua sa hirap, sapagca,t,
inaaring cruz na bigay nang Dios, at minamatamis sa loob.
Cun si Honesto,i, matuto nang catungculang ucol sa caniyang sarili,
cahit ualang tauong sucat sacsing cahihiyan, cahit ualang sacsing
sucat macaquita na sa caniya,i, sumisi, ay di pahihinuhod ang loob sa
isang licong isip, di mapapanibulos sa isang gaua cayang lihis sa
matouid, at palibhasa,i, natatanto ang boong cahulugan nang masama at
magaling.
Cahit paghandogán nang boong cayamanan at caran~galan sa mundó, cahit
pagpisanan nang lahat nang hirap, cahit icatapos nang buhay, ay di
magpapahamac gumaua nang icasisira nang sariling puri, palibhasa,i,
natatanto yaong matouid na hatol nang Dios Espíritu Santo na isinulat
ni Salomon: magpilit cang magin~gat nang magandang pan~galan, ang
cahuluga,i, magmahal ca sa asal.
Cun matutong maquipagcapoua tauo,i, magpapacailag sa quilos, asal at
pan~gun~gusap na macasusucal sa mata nang iba, at di man cusain, ay
calulugdán at iibiguin nang lahat.
Ipagcaloob naua nang Dios na matandaan at itanim sa dibdib ni Honesto
itong maicling hatol na isinulat co sa iyo, at nang malagui sa pagibig
sa Dios, at matutong magpacamahal sa asal. Adios, Feliza, hangang sa
isang sulat.--URBANA.
CALASIN~GAN.[10]
_Si Urbana cay Feliza_,--MANILA....
FELIZA: Sa pagcamasid co na sa maraming bata saan mang bayan, ang isa
sa man~ga nacasisira ay ang malabis na paginom nang alac na
naquiquita,t, namamana sa paquiquipagibigan; sa sulat na ito,
minatapat co na siya cong saysayin sa iyo, at nang pagpilitan mo na si
Honesto,i, macailag sa masamang caibigan at nang houag mahaua sa
canilang vicio. Cun ang batang iya,i, lumaqui,t, maguiguing baguntauo,
icao ay lumamagay na parang pan~galauang ina, at ipan~garal mo yaong
magandang hatol ni Tobias sa anac: _houag cang maguicain at maqui-inom
sa masamang tauo, at nang houag cang sumamang para naman nila_. Cun
ang tamaan ni Honesto ay man~gin~ginom, mauilihin sa taberna, ay di
malaon at cun áno ang asal nang casáma ó caibigan, ay siya namang
aasalin. Houag din nauang itulot nang Dios na siya,i, magcagayon.
Ipaaninao mo na ang paglalasing ay nacasisirá sa caloloua,
nacapagcacasaquit sa catauan, nacauauala n~g puri, at nacalilipol nang
pagaari. Tingni,t, aquing sasaysayin itong apat na casamán na natutubo
nang lasing sa alac.
1.° Ang caloloua na pinamahan nang Dios nang caniyang larauan,
pinamutihan nang tatlong capangyarihan, bait, alaala,t, loob, at sa
santo bautismo,i, pinagcalooban nang lalong matataas na cabanalan at
daquilang biyaya, ang isa sa man~ga graciang ito, na sa caloloua,i,
inahihiyas nang lan~git ay nauaualang lahat at palibhasa,i,
nagcacasala nang daquila. Pag nagcagayon na,i, ¿ano pa ang
quinasasapitan nitong calolouang anac nang Dios sa gracia, cun di ang
maguing alipin ni Satanás sa sala? ¿Nasaan ang cabaitan, nasaan ang
calinauan nang isip, baquit cun nalalasing na,i, cahit aglahiin,
cahit pagtauanán ay di dinaramdam, at palibhasa,i, di nacaquiquilala?
Ang hayop ay cahit ualang bait, na para nang tauo ay pinagcalooban
nang Dios nang isang bagay, na cahit di matatauag na bait, ay
cahalintulad nang bait na iquinaquiquilala nang pan~ganib, na
icatatapos nang canilang buhay; n~gunit ang tauong lasing ay
¿nacaquiquilala caya bagá nang pan~ganib na ito, na parang
pagcaquilala nang hayop? Cun lumalacad sa daan, cahima,t, may mata na
itinitin~gin, ay di naquiquita ang batong catitisuran, ang butas na
cahuhulugan at palibhasa,i, napagdidimlán ang isip. ¿Nasaan ang
catibayan na ipinagcaloob nang Dios? ¿baquit caya baga máhipan lamang
nang han~gin ay susuray suray at guiguiri-guiri? Baquit caya baga,t,
cahit isang bata ang siyang magtulac, ó di man itulac at masagui
lamang, ay nayuyucayoc at nasusubsob? ¡Tauong caaua-aua at
cahabag-habag! na punó nang alac ay nahubdán nang cabaitan, at
palibhasa,i, napagdimlán ang isip. Napagdimlán ang isip ay nahubdán
nang magandang hatol, na salat sa matotouid na sabi, naticom ang bibig
sa tamang salitá, at ang pinapamimilansic sa dilang matabil ay ang
panunun~gayao at panunumpâ, ang maruming sabi at uicang mahalay, ang
pagyayabang at paghahambog ang pagtatalo at cun magcabihira,i, ang
pagtatagaan at pagpapatayan. Pasoquin cun ibig ang bahay nang
masasamang piguing, malasin ang pagpupulong sa man~ga taberna, at
diya,i, maquiquita ang man~ga casalanang ito. Siyang naquiquita sa
man~ga lugar na iyan, at siya rin namang saysay nang Dios Espíritu
Santo sa capitulong icadalauang puo,t, tatlo nang proverbios.[11]
Cun sumisirà sa caloloua ang malabis na pag-inóm nang alác; ay
sumisira rin naman sa catauan. Dinguin ang catotohanan.
2° Cun dito sa ibabao nang lupa, ay may quinacamtang munting
caguinhauahan ang catauan, ay ualang caparis na para nang cun di
dinaratnán nang saquít. Ang tauo,i, cahit sacdal hirap, cun masaya
ang loob, masiglá, ang catauan, ay tinatauag nating mapalad, n~guni
cun datnán nang saquít ay ang buntonán man nang yaman, ang batbatin
man nang hiyas, ang punin man nang caran~galan, ang sambahin man nang
mundo,i, tauo ring mahirap, at palibhasa n~gá,i, na sa hirap. Caya ang
lahat nang tauo,i, nagpipilit umilag sa saquit, at cun sacali datnan,
ay ang lalong masaquít na tapal, ang capait paitang painóm, ang
patuloin man ang dugo,i, nagtitiis nang hirap, at macamtan lamang ang
hinahan~gad na cagalin~gan. Ang lahat ay ninilag sa saqíut, bucod ang
mapaglasing na humahanap nang saquit, at nagpapaiclí nang buhay. Ang
lalong matibay na catauan ay nanghihina, nagcacasaquit at cahit batang
bata ay tumatanda,t, dumadali ang buhay pag nagiinom nang alac. Ang
lalong mariquit na culay ay cumucupas, ang muc ha ay namumutlá, ang
matá ay naninilao, ang catauan ay nan~gan~gayayat, nalulupaypáy ang
licsi nang cabataan, ang siglá nang edad na catanghalian, ang ningning
nang cagandahan, ay inaaglahing lahat nang alac: at sa muc-ha nang
man~gin~ginom ay gauari may naguguhit na malaquing letra, na cahit sa
malayo,i, nababasa ang ganitong, pan~gun~gusap: aco,i, tauong lasing.
Si Hipócrates at si Galeno at ang lahat nang médico ay nagpapatotoo na
ualang pansira nang catauan na para nang catacauan sa pagcain at nang
cayamoan sa pag inom nang alac at uala namang pangtibay na-para nang
casiyahan. ¿Ilan caya baga sa ating man~ga cababayan: ilan sa man~ga
caquilala ang dinatnan nang peste ó salot, ilan ang namamatay sa
masamang han~gin; ilan ang sa taol,[12] ilan ang nalulunod sa dugó
dahil sa di pagtitipid nang pagcain at paginóm? Ang lahat nang ito,i,
natatantó nang lasing, n~guni di pinapansin, at palibhasa,i, di
mapaglabanan ang masamang caasalán.
Ang tiyan nang man~gin~ginom ay maipag hahalimbaua sa isang pusalian,
na sinisin~gauan nang lalong cabaho bahoan na sumisin~gao sa catauan,
caya cahit ualang lamang alac, ay quinasusuclamán nang capoua tauo,
ayao lapitan, at palibhasa,i, nacahihilo. At ang lalong
casaquitsaquit, ay ang biglá at masamang camatayan, na tumatapos sa
masamang buhay, sapagca,t, pinatataláb sa canila ang uica nang Dios
Espíritu Santo: cun ano ang pagcabuhay gayon din ang pagcamatay.
Caiin~gat man~ga binata dito sa masamang vicio at linin~gin yaong
santong hatol nang ating Pang~inoong Jesucristo.[13] Mahalin ninyo ang
inyong buhay caiin~gat at baca mabigatan ang inyong puso sa cayamuan,
sa pagcain, sa paginom at sa paglalasing; ay datnán cayo nang biglang
camatayan. Ano pa n~ga,t, ang pinaquiquinabang nang lasing sa malabis
na paginóm, ay pauang cahapis-hapis, asal na parang hayop, buhay na
cahirap-hirapan, may caloloua,i, para ring uala, cun marapa,t,
macatindig ay mararapá ulí, at mapupuno na ang ulo nang sin~gao nang
alac, ay mahahalang na lamang sa tabi ó guitna nang lansan~gan at ang
siya ma,i, pagsicaranan, aglahii,t, pagtauanan, ay di namalayan, at
palibhasa,i, cahoy na na cahalang. Caya uala camunti mang inin~gat na
puri.
3° Ang puri ay isang mahalagang hiyas, na iguinagayác nang tauo sa
caniyang pan~galan. Caya may nagmamahal sa puri, na mahigit pa sa
buhay, na sumasagasa sa lalong daquilang pan~ganib, lumululong sa
camatayan, houag lamang mauala ang puri na iniin~gatan. Sumasalacay sa
lalong maban~gis na caauay, houag lamang masira ang magandang
pan~galan. Sa icalabindalaua nang capitulo nang Eclesiastes,
ipinagbibilin nang Dios Espiritu Santo, na magin~gat nang magandang
pan~galan, ang cahulugan, ay ang boong caasalan nang tauo, ay
itutonton sa matouid, ang gaua at pan~gun~gusap ay i-aalinsunod sa
utos nang religion Santa nang icararapat sa Dios at pagcamit nang puri
nang tauo, n~guni ang santa religion, ang puri at lahat camahalan ay
hinahamac na lahat nang man~gin~ginom. Pag napuno na nang alac ay
parang ulol na lumalacad sa daan: may mata,y, para ring uala; may
tain~ga,i, para ring bin~gi; ang bait ay di magamit caya cun
magpasuraysuray, cun marapa at magban~gon, cun maquiling at magtouid
at aglahiin nang man~ga bata, pagtauanan at paghiyauanan nang tauo, ay
di dinaramdam, palibhasa,i, ualang cahihiyan. Cun may caloloua,i, para
ring uala, cun may catouiran man ay hindi macayanan, caya ang sabi ni
San Basilio, ay masama pa sa hayóp.[14] Ualang hayop na tulig, ualang
hayop na mangmang na para nang tauong lasing, caya panira nang puri sa
magulang na pinanggalin~gan, sa asaua, anac at boong cahinlugan;
iquinahihiya sa bayan, at palibhasa,i, ualang inin~gat na puri at
camahalan. Caya di naman pinagcacatiualaan nang cahit puri at
catungculan sa bayan.
Sa isang lasing ¿ay sino caya baga ang magpapahayag nang lihim, aling
may bait na dalaga ang macaiibig, alin cayang magulang ang
magpapacasal sa anac, aling caya bagang man~ga guinoó ang
magcacatiuala na papagpupunuin sa bayan; cun hindi rin lamang
nasusuholan nang salapi ó napahihibo sa masamang suyo, cahit mapahamac
ang sangbayánang tauo? Ualang magcacatiuala, at di naman sucat
pagcatiualaan ang tauong lasing. Quinapopootan nang lahat, hindi
pinacucundan~ganan, cun di hinahamac, sa man~ga salita,i, guinagauang
ulo, at sa man~ga pagpupulong ay masabi lamang ang pan~galan nang
tauong lasing, ay naguiguing pagtaua at panghalac-hac, at palibhasa,i,
ualang camahalan, ualang puri, ualang cábaitan at ualang caran~galan,
sapagca,t, pangsira nang capurihan, at gayon din naman sa cayamanan.
4°Ang cayamana,i, hindi lalagui sa man~gin~ginom, at palibhasa,i,
iuauasac nang alac, gayon ang sabi ni Salomón sa proverbios:[15] at
siya naman naquiquita natin sa arao arao.
Sa umaga, sa tanghali,t, sa hapon nagdidilim sa tauo ang tindahan nang
alac; diyan maquiquita ang ualang bait na guinoó, na di nagbibigay
puri sa caniyang calagayan, at siya ang maestro sa pagtatagayan. Diyan
nasisira ang bait nang binata, at diyan natatapos ang hinahap sa
maghapon nang pobreng cantero, carpintero, banquero, anloagui,
magsasaca at iba pang upahan. Pagtangap nang upá, bago omoui nang
bahay, daraan sa taberna, at ang uica,i, lalagoc nang isang lagoc,
yaon na ang alio. N~gunit ¿anong nangyari? capagcalagoc nang isa,i,
may darating na caibigan tatagaya,t, magiinoman, yaon na ang isang
pangalio. May darating pang isa,i, magiinoman na naman. Pag nagca
ganito na,i, magmamala inibay, magpapaliparan na nang sabi, at
uiuicain di man pacaibiguin ay huag lamang pagca hiin. Sa ganitong
uica, magiinoman na naman, man~gagtatagayan uli, at uiuicain; ang
quinacain nang tauo,i, di sa cagutuman, cun di sa alang alang. Sa
inolit olit náng paginom ay nan~galasing ang tumagay at tinagayan at
ang quinahinatna,i, natapos ang hinanap sa maghapon, nagcautang pa sa
taberna, at ang inaoui sa asaua,t, anac ay alac at utang. Pagdating sa
bahay, sasalubon~gin nang asaua, itatanong ang naquita sa maghapon, at
palibhasa,i, inaasahang hahapona,t, aagahan nila,t, sampong man~ga
anac. Sa tanong na ito,i, sasagotin ang pobreng babaye nang isang
tun~gayao, sasalubon~gin naman nang asaua nang tun~gayao rin, at ang
quinasapita,i, ang sala-salabat na sumpa,t, tun~gayao. Susumpain nang
babaye ang lalaqui, at ang lalaqui naman ay sa babaye: susumpain ang
canilang pagsasama, ipaquiquiramay ang anac at boong sangbahayan; at
ang pangtapos sa gayong música, ay ang pagsusungaban, paghahampasan,
pagsisicaran, pagtatadyacan at pagcacagatan. Ano pa n~ga,t, ang
quinahinatna,i, ang buhay nang lasing ay naguing infiernong munti sa
sinisin~gauán nang apóy na sari saring culay, nang pagtatalo nang
magasaua nang hapis at cagulohán nang boong sangbahayan: at escandalo
nang capit-bahay. ¡O cahapis hapis at cahabág-habág na man~gin~ginom!
verdugo ca nang asaua mo, escándalo ca nang bayan at luha nang
sangbahayán. N~guni ¿ano caya ang cagamotan?
Houag uminóm nang alac cailan man, ito ang cágamutan lamang na
maihahatol sa iyo. Mahirap na hatol ang maitututol mo sa aquin,
n~guni,t, mahirap man, ay anong gagauin, cun di ang pagpilitan: lalong
mahirap ang mabuhay sa alac, mamatáy sa alac at icapapacasama. Lalong
mahirap ang doon sa infierno ay painomin ca nang apdó nang ajas at
apdó nang man~ga olopong na maguing parusa sa malabis na paginóm. Cun
may saquit ang man~gin~ginom ay nacapagtitiis nang isa ó dalauang buan
man na di tumítiquim nang alac, ¿baquit di mo magaua caya ang
pagtitiis na ito, pacundan~gan man lamang sa icagagaling nang iyong
caloloua? Ang icalauang maihahatol co sa iyo, ay cun ibig uminóm
magpabili nang caunti, at inomin sa oras nang pagcain: houag
magiin~gat nang marami sa bahay, sapagca,t, cun maquiquita,i, di
macatitiis hangang, di malasing. Ang icatlo, houag maquisama sa
man~gin~ginom, at nang di malamuyot sa dating gaua. Umilag sa man~ga
piguing nang man~gin~ginom, sapagca,t, diya,i, hindi naquiquita ang
casiyahan sa pagcain at, sa paginóm, cun di ang cayamoan. Ang icapat,
houag uminóm sa di oras nang pagcain, sapagca,t, cun aboting ualang
laman ang sicmura, ay umaac-yat sa ulo ang alac at nacapagcacasaquit.
Pag uminóm, sa hapon at sa gabi, ay nacapagdidilim sa isip, nacasisira
nang lacás nang catauan, at pagcacadahilanan nang man~ga saquít na
aquing sinaysáy. Cun ang isasagót sa aquin, ay di macatitiis na di
uminóm nang marami: ang ipinapacli co,i, pagaralan. Cun ang itututol
sa aquin, ay di mangyayari,t, di macacayanan: ang isasagót co,i,
tumauag sa Dios, patulong cay Guinoong Santa Maria, at nang macayanang
paglabanan ang masamang caibigán sa alac. Ang caholi-holihan cong
hatol, ay magconfesion general, salicsiquin ang calahat-lahatang
casalanang na gaua sa boong panahong nagumon sa vicio, pagsisihang
masáquit sa loob, ipahayag sa confesor nang macayanang; talicdán ang
masamang caasalán, at nang masaoli naman sa gracia nang Dios;
sapagca,i, cun ualà sa gracia, ualà rin namang lacás na icapaglalaban:
cahit anong gauín, cahit pagpilitan, ay di mangyayari, at palibhasa,i,
hindi calugdang tulun~gan nang Dios.
Aco,i, napalauig na lubha, Feliza, nang pagsasaysáy nang dilang
casamáng bun~ga nitong calupit-lupit na vicio, nang maquilala ni
Honesto,i, ilagan hangang bata; at nang di pagsisihan cun mapahamac.
Ang sulat na ito, ay mabasa naua nang caniyang capoua bata,t, binata,
at nang paquinaban~gan. Adios, Feliza, hangang sa isang sulat--URBANA.
ANG PAGIISIP-ISIP NI FELIZA SA PAGLAGAY SA ESTADO.
_Si Feliza cay Urbana_.--PAOMBONG ...
MINAMAHAL CONG CAPÁTiD: Sa pagcamasid ni ina, na aco,i, dumating na sa
panahon, na dapat co nang ilagay sa estado, ay sa madlang binata na sa
aqui,i, nagnanasa, ay napahinuhod ang loob sa isang baguntauo, na
inaacala na may inin~gat na cabaitan.
Dito, sa man~ga nacaraang arao, ay madalás sumagui sa aquing pagiisip,
cun ano ang aquing mapagsasapit sa panahong haharapin. Cun dumating
ang capanahonan, at tayo,i, maulila cay ama,t, cay ina, at aco,i,
dalaga pa, di aco sa mundo,i, ulilang ulila. Ulilang ulila at
mapapagisa sa guitna nang mundong puno nang pan~ganib. Cun magcagayon
na,i, di catulad co,i, isang marupóc na daong na inabót nang sigua sa
guitna nang dagat, pinagtutulong-tulon~gang hampasin nang
salu-salubong na han~gin, ibaba,t, itaas, nang matataas na daluyong;
cahima,t, ang timon nang cabaitan ay di masisira, cun uala na ang
pilotong macapagaalaga; ¿masasabi cayang macasasadsád sa guilid,
macapan~gan~ganlong sa han~gin, at di mababagbág sa laot? Ang puring
inin~gat nang aquing pusong daong na marupóc, cun pagtulong-tulon~gang
hampasin nang marahás na han~gin nang hibo,t, paraya, cahit anong
bait, cahit anong hinhin, cahit anong ilag ang aquing gamitin, at
ipagsangaláng cun mapag-isa na,t abotin nang hina, at aco,i, hapoin sa
catiyagaan ¿masasabi co cayang dili mababagbág sa laot? ¿Di caya isang
capan~gahasan, cun aquing uicain na ang capurihan co at calinisan, ay
ma iin~gatan co rin sa calaguitnaan nang suson-susóng pan~ganib? isang
capan~gahasan at isang caulolan. Caya di pahinohod ang loob co, na
aco,i, lumagui sa ganitong calagayan. Cun ang isang dalaga,i, may bait
at may nag aalagang magulang, cun may mag bantá man nang di matouid,
ay di mapanibulos at palibhasa,i, ang macacabanga,i, dalauang cabaca
ang cabaitan nang isang dalaga, at ang alang alang sa magulang. N~guni
cun maulila na, ang cabaitang ito na parang isang cutang tangolan nang
puri nang isang virgen, cun mapag-isa na,t, ualá nang magtangól, ¿di
caya pagpahamacang lusobin nang pan~gahas na loob? Cun magca gayon
na,i, ang carupucán nang bata cong loob ¿ay macaaasa cayang
macapagtatagumpáy?
Cun pagdili-dilihin co naman, na ang matrimonio,i, mabigát pasanin,
lalo,t, ang tatamaan ay di co macacasundo, at iba ang asal, iba ang
uani, salát sa cabaitan at ualang cabanalan, iba ang loob, ang
dalauang puso ay di matatalian nang isang pagibig, ay capilitang
malayó sa amin ang pagcacasundo. Cun ang man~ga bagay na ito,i, aquing
pagdili dilihin, ay nagaalan~gan aco, natatacot tumangap nang isang
mabigat na pasán, na hindi co masabi na macacayanang dalhín. Sa lagay
na ito, na nagaalan~gan ang aquing loob sa dalauang estado: pinag
titimbáng-timbáng ang pan~ganib at caguinhauahan nang isang dalaga;
ang pagca ayo sa pan~ganib, ang cabigatan at cahirapan nang isang may
asaua, ay nagugulo ang aquing isip, nagaagam-agam ang loob, at
hinahandulong aco nang malaquing saquit. Sa ualang matutuhang gauin,
ay itin~galá co ang matá sa lan~git, at palibhasa,i, diyan co
inaasahan na magmumulá ang tulong sa aquin.[16] Ipinahayag co sa Dios,
ang dinaramdam cong capighatian at aquing sinaysay yaong pinala~nging
bigcas nang Profeta: aco,i, turoan mo Pan~ginoon cong sumunod sa iyong
mahal na calooban, at palibhasa,i, icao ang Dios co.[17] Ang man~ga
mata co,i, para nang alipin na bibitin bitin sa pan~ginoon
hihintay-hintay at di inaalis hangang sa di caauaan.[18]
Ang Dios na dinadain~gan co, sa toui-touing daratnán aco nang sáquit,
si Guinoong Santa Maria na tinatauag cong Ina, ay naaua,t, nahabag sa
aquing man~ga panalan~gin, hindi nalao,i, hinan~go aco sa hirap. Isang
gabing tahimic, na bagong natapos acong nagpuri sa Dios, ay nilapitan
aco ni ina,t, may ipinahayag.
Icao, Feliza, ay na sa capanahonan na sucat ipagisip, na lumagay sa
estado. Ang tauo ay di lagui sa mundó, buhay maicli at may catapusan
caya ang iniisip co,i, ang sa haharapin. Minamahal cata, bunto at di
co; datapoua,t, lalong minamahal co ang capanatagan mo.
Cun dumating sa aquin ang oras nang camatayan, at maiuan quita sa
calagayan iyan, ay maguiguing tinic na sa aquing puso,i, magbibigay
saquit, sa pagaalaalang quita,i, maiiuan sa madlang pan~ganib, lalo,t,
cun ulila ca na sa ama,t, sa ina. Sa madlang baguntauo, na
nan~gin~gibig sa iyo,i, isa ang napili nang ama mo, at gayon din naman
aco. Isang baguntauo na anac guinoo, magandá ang quias, asal ay
mahinhin, may loob sa Dios, may iquinacacaya, asal ay tahimic, malayo
pagaauay, ualang nota sa bayan, ang pan~gala,i, Amadeo. Ang
baguntauong ito,i, ang maacala cong macacabagay mo, at maguiguing
casing isa mo sa palad: Pagtaga ni ina nang caniyang salita ay
natalastas co ang tinutun~go, n~guní hindi co sinagot hangang di
natapos, at niniisip co naman ang itutugon co.
Nang siya,i, tumahimic na, ay ualang naisagót aco, cun di ang salamat,
ina, sa pagcacalin~ga sa aquin sa magandá mong nasang aco,i,
mapalagá'y sa capanatagan, sa panahong haharapin. N~guni ang hin~gi co
ina,t, pamanhic sa iyo,i, aco ay bigyan nang caonting panahon
naipagisip. Aquing natatantô, ina, na ang matalas mong bait, ay
nadarayaan, di ang cagandahan, di ang pagca guinoo, di ang munting ari
ni Amadeo, cun di ang magandá niyang asal, ang nacahicayat sa iyo, na
ibigáy sa aquing esposo, n~guni hintay muna, ina, at magmamasid acong
man~ga ilang arao. Cun maquilala co na ang caniyang pagibig ay di
paimbabáo, asal niya,t, asal co ay nagcaca-isa, ang magugulang niya,t,
man~ga capatid ay macacasundo co, ay asahan mo, ina, na aco ay caniya,
n~guni cun sa caniyang familia, ay may ipipintás ang tauo sa bayan, at
ang capintasang ito ay icasisira nang ating puri, ay ipahintulot mo,
ina, na di co ipayag sa caniya ang aquing puso, at inaasahang co naman
na ang sagót cong _hindi_, ay di mo icapopoot.
Sa sagót cong ito,i, nan~giti si ina, at aco,i, niyacap na
pinacahigpit, at ang ipinacli: sa ilan nang arao na ninanasa cong
magpahayag sa iyo, ay nahuhulaan co na ang isasagót mo. Salamat
Feliza, sa Dios, sa masonoring loob na ipinagcaloob sa iyo, salamat sa
pagsunód mo sa calooban nang magulang. Salamat sa cabaitan mo. Sa
isang masonoring anac, ay ualang sucat na asahan ang ina, na para nang
sagót na iyan, na bulong sa iyo nang inin~gat mong bait.
Di co masaysay, Urbana, sa iyo ang quinamtáng tóua ni ina,t, sampong
aco naman: aco,i, niyacap na muli, saca ang canan co ay pinacahigpit
na hinauacan nang dalauang camay, ay bago uinica: matulog ca na,
bunso, bucas ay mulan mo nang isanguni sa Dios sa iyong man~ga
panalan~gin, idalan~gin mo cay Guinoóng Santá Maria, na icao at aco,i,
tulun~gang ipagcaloob na matulóy ang ating magandang bantá, cun maayon
sa santong calooban niya, at igagaling nang iyong caloloua; at cun
hindi naman, ay bigyan tayo nang daan na icasasansala.
Nang quinabucasan, Urbana, ay naquita cong nasoc sa pintoan nang ating
bacuran si Amadeo. Adios, Urbana, hangang sa isang sulat.--Feliza.
CAHATOLAN SA DINATNAN NANG PANGANIB
_Si Feliza cay Urbana_.--PAOMBONG....
URBANA: sa sulat na sinundán nito ay aquing sinaysay sa iyo na
maquita co si Amadeo, sulat co,i, napatid, at dinguin ang
cadahilanan: ang dibdib co,i, nagtatahip; ang puso,i, nabibigatán nang
isang caramdamang di nararanasan magpacailan man; ang camay co,i,
nan~gin~ginig, ang pluma,i, nalalaglág sa daliri; sa matá co,i,
nan~gin~gilid at bibitin bitin ang camunting luha, at sa catapusang
matitic sa sulat ang n~galang _Amadeo_, pluma,i, nabitiua,t, pumatac
ang tubig na bumasa sa sulat. N~gayon co ipatuloy ang sulat iyon.
Nang si Amadeo ay maquita cong na sa pintoan nang ating bahay, ay
natilihan aco, loob co,i, napindang at naualan nang diua. Isang
baguntauo, na ang quias at tindig nang pan~gan~gatauan, ay timbang na
timbang, quilos ay mabini, mahinhin ang asal, sa caniyang muc-ha,i,
cahit di maquita ang nacasisilao na cagandahan, n~guni nagniningning
ang cabaitan, ang malubáy at maamong loob na iniin~gatan, ang mata,i,
maamo,t, ang binibitiuan ay may hiyang titig, na di napan~gahasang
itapon sa aquin. Nauumid siya,t, mata,i, nan~gun~gusap, at acong
nacaharap naman ay gayon di,t, tiboc nang puso co ay labis nang tunog,
na aco,i, nagdalang tacot, na baca marinig. Sa aquing mapansin ang
calagayang iyon, bait co,i, nan~gusap, nagdamdam nang hiya: sa
malaquing hiya,i, aco,i, napaalis na biglang di co na nagamit ang
galang sa pagpapa-alam. Nang aco,i, maligpit na sa silid, ay
naramdaman cong napaui ang catahimicang cacambál nang cabataan co, at
ang humalili,i, isang caligaligan na dinaramdam co,i, dili co
masaysay. Ibig co dising umalis sa silid na quinalalagyan co,t, aco,i,
paquita uli, at humin~ging tauad, sa di co pagpapa alam, n~guni
nacarinig aco sa dibdib co nang isang matunóg na voces, na sumansala,
sa aquin, at nan~gusap: na ang gauang iyo,i, bulong nang licóng
pagibig, at saui sa cabaitan nang isang dalaga. Titindig na aco,i,
napa-upó uli nacapaghunos dili at na ala ala co yaong auit ni David:
aco,i, nagsacdál sa aquing Pan~ginoon nang pagusiguin aco nang saquit,
ay quinalugdan dinguin ang carain~gan co.[19] Itong santong auit nang
may dusang Profeta ay parang narinig co, napatindig uli sa
quinaloloclocan, biglang naniclohód sa ating Pan~ginoong napapaco sa
cruz, nanalan~gin aco sa caniyang harapan, at ang caralitaang damdam
nang puso co ay aquing sinaysay:[20] isilay mo, Dios co, ang
caliuanagan sa napagdidimlang cong isip, nang di ang caloloua co,i,
abotin nang camatayan, houag mong itulot na macapagtagumpay sa aquin
ang malupit na caauay nang di pagauitan aco, aglahiin at uicain:
siya,i, nagahis co rin.[21] Nang matapos acong macapanalan~gin,
sumigla ang puso, nagdamdam nang catapan~gan, aquing uiuica; iilag na
aco sa pan~ganib na macasisira nang calinisan co; at naalaala co yaong
uica ni San Pablo; sa tucsong laban sa calinisan, ang douag ang
nagtatagumpay. Gayon man Urbana,i, hindi rin mangyari cun di ang
sangunian cata. Hintay ang casagutan mo nitong iyong capatid na na
nagmamahal sá iyo.--FELIZA.
PASASALAMAT SA DIOS CUN TUMANGAP NANG AUA.
_Si Urbana cay Feliza_--MANILA ...
FELIZA: Tinangap co ang dalaua mong sulat ang isa ay fecha 5, ang
icalaua,i, 12, capoua dito sa lumalacad na buan; ay natanto co ang
dilang cabutihan ni Amadeo, ang catapan~gan mong lumaban sa isang
mahigpit na cahin~gian nang puso ang pagsasacdal mo sa lan~git sa
panahon náng pan~ganib ang pagtatagumpay nang cabaitan mo, at ang
dilang cahin~gian mo sa aquin.
N~gayo,i, ang sagot co sa iyo,i, magpasalamat ca sa Dios, at ang
tularan mo,i, yaong mapalad na haring nagsaysay: magpupuri aco sa
Dios, sa toui-toui na: at ang pagpupuri ay di co huhumpayan. Nagsacdál
aco sa Pan~ginoon co,i, quinalugdang dinguin ang aquing dalan~gin: at
sa caralitaang dumating sa aquin, ay iniadya aco.[22] Icao, Feliza,i,
ipinahintulot nang lan~git na malagay sa isang pan~ganib, pinabayaang
ipaquipagbacat ang sarili mong lacás, dibdib mo,i, nalagay sa guitna
nang digma,i, nagcaalan~gan sa lamuyot na tucsó, at sa hatol nang
cabaitan; n~guni pagtauag mo,i, agad cang dinulóg at ang caloloua mong
lumagui sa hirap, ay sinaclolohan, inalis sa dusa, biniguian nang
lacás at caguinhauahan; tingni, capatid co cun di ang catamisan nang
Dios, na ibinabalita nang haring Profeta ay naranasan mo.[23] Hin~gin
mo cay ina, Feliza, ang sulat co sa iyo, at diyan mo matatalós ang
magandang hatol na hinihin~gi mo, Adios, Feliza, hangang sa isang
sulat.--URBANA.
ARAL SA MAN~GA INA NA MAY MAN~GA ANAC NA DALAGA
_Si Urbana cay Feliza_,--MANILA ...
IGUINAGALANG CO,T, INIIBIG NA INA: Isinulat sa aquin ni Feliza ang
magandang gayác mo po, na siya,i, ilagay sa estado, ang pagpapahayag
mo sa caniya, ang caniyang casagutan sa iyo, na magmamasid muna,t,
magiisip-isip cun icararapat sa Dios. Ayon sa bagay na ito,i, uala
acong masabi, cun di ang inyong magandang banta at ang mabait na
adhica nang loob ni Feliza, ay ipatuloy, sacali,t, mapaganinao, na
na-uucol.
Humihi~ngi naman sa aquin nang man~ga cahatulang ucol sa caniyang
calagayan, isinan~guni co sa isang Sacerdoteng marunong, ay di
minatapát na ipahayag lamang sa aquin nang bibig, cun di ang isulat.
Ang sulat na iyan, na inyong tatangapin, ay quinapapalamanán nang
man~ga cahatolang aalinsunurin nang isang ina, na may quinacalin~gang
anac na babaye. Caya minarapat cong sa inyo,i, ipinadala.
_Ang Confesor cay Urbana_.
URBANA: Alinsunod sa magandang cahin~gian sa iyo ni Feliza, ay
minatapát cong isulat sa inyo ang man~ga cahatolang laban sa masamang
caugaliang naquiquita, na ipinahihintulot nang ina sa anac; at ang
matotouid na aral na sinipi ni padre Arbiol, sa santong sulat, na
nauucol sa man~ga ina.[24] Mumulán cong isaysáy ang isang masamang
caugalian, na caraniuang naquiquita.
Cun sa bahay nang dalaga ay may pumanhic na baguntauo, cun may
inin~gat na bait ang maguláng, ay di dapat ipahintulot na ang anac na
dalaga ay gumamit nang bandeja, lalo,t, cun di nahaharap ang ama ó
ina, magpan~gan~ga sa baguntauo, sapagca,t, cun ualang inin~gat na
mahal na asal, ay capilitang bubuhatin ang camay ó paá, iquiquilos
nang masama, lalo,t, cun na sa dilim.
Hindi man pagpahamacan nang gayon, bibig naman ang gagamitin, bibigcas
nang sabi; ipahahayag ang na sa loob, na ang caraniuan ay hindi
magaling.
Magsasaysay caya naman nang pagibig. Sa pagibig na ito,i, ¿ilan na
caya baga ang tapat? at sa tapat ma,t, sa hindi, ¿di caya nahahaloan
nang masamang bantá?
Pacatantoin nang ina, na ang calinisan nang isang dalaga ay parang
isang bubog, na cahit di magcalamat, cahit di mabasag, mahin~gahan
lamang ay nadurun~gisan.
May isa pang caugalian na sacdal nang sama at sucat paca-ilagan nang
man~ga magulang. Pag panhic nang baguntauo, pagcabati sa magulang ay
iiuan ang anac na dalaga, pababayaang maquipagusap nang sarili sa
baguntauo.
Cun ang isang dalaga ay naquiquipag usap nang lihim sa baguntauo,
¿saan caya natin maipag hahalimbaua, cundi sa libay na usá, na
hinahabol nang áso, na di tutugutan hangang di abutang macagat, at
mapatay? Cun ang itutugon sa aquin nang isang magulang, ay catiuala
ang caniyang loob sa anac niyang dalaga, at naquiquita níyang may
inin~gat na bait, ang masasabi co naman ay di catampatan sa magulang
na ilagay sa pan~ganib na mauala ang bait at malugso ang puri nang
caniyang anac. Ang sucat alalahanin yaong tulang sambitlá nang man~ga
binata: ang bato,i, sacdal man nang tigas, tubig na malambot ang
nacaaagnas.
Cun ang isang baguntauo, ay naquiquipagharap nang lihim, sa isang
dalaga, hindi malayo na mauala ang pitagan tumapang ang loob na
magpahayag nang caniyang masamang nasa. Sa unang págpapahayag, sa
icalaua sa icatlo, cun ang dalaga,i, may inin~gat na puri, hindi
malayo na di pa hinuhod sa mas mang lamuyot at maitatangol pa nang
catutubong cabaitan. N~guni sa icaapat o icalima marahil ay hindi na.
Mahirap nang macapaglaban, at palibhasa,i, nararagandan.
Maipaghahalimbaua sa cahoy na babad man sa tubig, sa apóy capag
nálapit, at naragandang sa init, ay capilitang magdiriquit.
Sa caraniuang paghaharap nang dalaga,t, baguntauo, ang catauan ay
nagcalapit, nagtatama nang mata,t, nagcacaabutan nang sabi; ay at
¡ilan cayang panimdim na laban sa calinisan ang bucal sa isip! ¡ilang
masamang banta ang magaling sa puso! ¡ilang bucang bibig ang
mabibitiuan! ¡ilang masamang quilos ang magágaua nang binatá na pauang
panglugsó nang puri nang isang dalaga!
Cun icao, dalaga, ay sasagot sa aquin, na ang puso mo,i, gaui sa
calinisan, dibdib mo,i, matibay na di mababagbág, ang isasagót co sa
iyo,i, yaong dalauang hatol nang Dios Espíritu Santo, na ualang
nagcandong nang apóy na hindi nasunog. Ang lumululong sa pan~ganib, ay
sa pan~ganib din mapapahamac.[25]
¡Oh pabayang ama! ¡oh nagcacamaling ina! caiin~gat at sa minsang
malugsó ang puri nang anac ninyong dalaga, ay di na masasauli.
Pagnagcagayon na,i, uala cayong magagaua, cun di itan~gis ang caniyang
casiraan, at ang casiraan nang inyong puri; at ang lalong catacot
tacot ay ipagsusulit ninyo sa Dios, cayo ang sisisihin at parurusahan,
at palibhasa,i, cayo ang may casalanan[26] hatol, na sinipî sa santong
sulat ni padre Arbiol, at ipinan~garal sa man~ga ina.
Cun icao,i, may anac na babaye ay turoan mong matacot sa Dios, houag
pagpapaquitaan nang n~gipin, paca-in~gatan ang canilang pagca
virgen,[27] turoang magmahal sa asal at magpaca hinhin, nang di
lapastan~ganin nang binata.
Houag tutulotan, na sa canilang pagtin~gin, ay mabasa ang cagaslauan
at pagca mairoguin. Sa matá ang uica nang Profeta Jeremías, nanasoc
ang camatayan nang caloloua, na sumisira sa man~ga binata.
Ang anac na talipandás at mapan~gahás, ay nacapagbibigay hapis sa
caaua auang ama, ang uica nang Dios Espíritu Santo. Caya pacain~gatan,
at cun maquitaan nang casiraan, ay hangang bago,i, bigyan agád nang
cagamutan, sa pagca cun lumalâ, ay ualâ nang magagaua. Sundin yaong
magandang hatol sa magulang na ualang di nacatatalastás: ang cahoy na
licó at buctot hutuquin hangang malambut pag lumaqui na at tumayog,
mahirap na ang paghutoc.
Pacaalagaan nang ina ang caniyang anac, tingnan ang canilang man~ga
quilos, nang maquilala ang licó at buctót, at cun sumasamá. Itong
santong hatol nang Dios Espíritu Santo, ay alinsunorin at nang di
mamali: binigyan nang Dios ang tauo, nang tain~ga,t, nang ipaquinig,
matá at nang itin~gin[28].
Sa pagbabago nang muc-há nang babaye, naquiquilala ang caniyang
casamaán,[29] caya hindi carampatang calin~gatan, sapagca ang casiraan
nang anac na babaye, ay casiraan nang ina.
Houag tulutang mamintanang palagui, sapagca,t, ang dalagang
namimintana, ay caparis nang isang buig nang uvas, na bibitin-bitin sa
san~ga sa tabi nang daan, na nagaanyayang papitás sa sino mang
macaibig.
Nang houag mamihasa sa pamimintana, ay bigyan nang ina nang gagauin,
turoang mamahala sa bahay, at nang di na pagaralan cun dumating ang
capanahonan. Ito,i, catungculan nang magulang na ituro sa anac; at
gayon ang bilin sa santong sulat[30]. Sapagca,t, sa isang babaye,
nangagaling ang masamá ó magandang capalaran nang pamamahay.[31]
Houag tutulotan na ang dalaga ay lumacad sa daang nag-iisa ó utusan
caya sa oras na di catampatan, ó magpacial caya nang ualang casama,
at nang di pagcaraanan nang capahamacan. Cun si Dina na anac ni
Jacob, ay di nagpacial na nanagiisa, ay di disin hinamac ni Siquem, na
anac nang principe Hemor, na inilugsó ang caniyang pagca virgen. Cun
magcagayo,i, laquing dalamháti nang isang magulang, at palibhasa,i,
casiraan nang puri nila at nang boong cahinlugan. At cun
magcabihira,i, mula nang pagaauay at pagpapatayan, para nang nangyari
sa man~ga anac ni Jacob at anac ni Hemor.
Minsa,i, naisipan ni Dina, na manaog, at ang nasa,i, manood nang
babayeng tubo sa lupa ni Canaan na caniyang tinatahanan. Sa
pagpapacial niya sa lupang iyon, ay naquita ni Siquem, nalugód at
nagdamdam nang malaquing pagibig, hindi nacalaban sa lihis na nasá,
inagao si Dina, itinanan at sinira ang caniyang pagca virgen. Nang
magca gayon na,i, ualang pagcasiahan ang capighatian nitong napahamac
na dalaga. Sa malaquing pag-ibig ni Siquem, ay hinihiling sa caniyang
ama na siya,i, ipacasal cay Dina. Sa cahin~gian nang anac, ay
napahinuhod ang ama, siyang namanhic cay Jacob, na ang anac niyang si
Dina ay ipacasal cay Siquem. Nang nagsasalitaan ang dalauang magulang,
ay narinig nang man~ga anac ni Jacob, natantó ang nangyari cay Dina,
galit ay di hamac, nagbantang maghiganti, n~guni di ipinahalatá ang
canilang masamang nasa. Sa cahin~gian ni Hemor ay hindi napahinuhod
ang man~ga anac ni Jacob, hangang di sila nan~gaco na maquiquiugali sa
canila, na susunód sa Ley nang Circuncision na utos nang Dios sa
man~ga Hebreo.
Palibasa,i, daquila ang pagibig ni Siquem cay Dina, ay tinupad ágad
ang pan~gaco. At di lamang siya, cun di lahat nang lalaquing
siquimitas na canilang nasasacopan, ay pinagutusang sumunod. Nang may
icatlong arao na sila,i, nasasaquitan ay linooban nang dalauang anac
ni Jacob na si Simeon at ni Levi ang ciudad nang Siquem, casama ang
canilang man~ga lingcod at pinagpapatay ang lahat nang lalaqui na
ipinaquiramay si Siquem at ni Hemor, at quinuha si Dina. Nang macaalis
na sa ciudad si Simeon at ni Levi, siya namang pumasoc at lumoob ang
ibang man~ga anac ni Jacob. Sinamsam ang man~ga obejas, baca at asnos
nang siquimitas, at dinalang bihag ang man~ga babaye sampo nang man~ga
bata.[32]
!Laquing capahamacan ang naguing bun~ga nang pagpapacial na nagiisa ni
Dinang quinapos sa palad! Nasira ang caniyang pagca virgen, hiyas nang
isang dalaga, napahamac ang puri nang caniyang magulang at nagca utang
nang maraming buhay ang caniyang man~ga capatid.
Cun si Eva disin ay, di nagiisang nanood nang halaman sa Paraiso, di
sana pinan~gahasang tinucso nang demonio ó cun pinan~gahasan man ay
may isang esposo na macasasansala.
Cun sa isang anac na dalaga, may manunuyo, ay matacot ang ina ò ama na
sila ay paglingcoran nang baguntao, sapagca,t, cun magca gayon, ay
macaquiquita nang daan na titira na tanghali ó sa gabi, sa man~ga oras
na iyan ay ¿macailang cayang magtama nang mata, macailang
magsasarilinan nang salitaan? Pagca nagca gayon na,i, daan na nang
pagcapahamac; sapagca,t, ang pagtitin~gnan at ang pagnanasa nang
masamá, ay di nagcacalayó, ang uica ni San Gregorio Nazianceno[33] Ang
uica nang Dios Espiritu Santo,i, bago dumating ang saquit ay lagyan
nang cagamotan:[34] ay ¿saan caya naroon ang bait nang isang ama ó
ina, na nagpapahintulot na sa canilang bahay ay tumirá ang isang
binata, sapagiimbót nang suyô? ¿di ang cahulugán nito,i, sila rin ang
cumiquita nang daan at pan~ganib, na icapapahaman nang puri nang
canilang anac na dalaga?
Di naman catampatang magpita nang salapî ang isang magulang sa
lalaqui, sapagca,t, bucód sa ibinabaual nang Superior Gobierno at nang
Señor Arzobispo D. Fr. José Seguí, ay itinutulad sa hayop ang canilang
anac, na pinagbibili sa lalaqui. Di rin naman catampatan, na
magparinig na nagcacailan~gan nang salapi, at nang houag mapaguicaang
masaquim. Bucód dito naman, ay cun magcaayauan, ay hirap na nang
pagsisin~gilan, at palibhasa,i, masáquit ang magbayad. Laquing
casiraan nang puri nang isang dalaga, laquing cahihiyan nang isang
magulang, cun magca hablahan at paghatolan nang isang justicia.
Marami pa at madlá, Urbana, ang masasaysay cong man~ga cahatolan na
dapat alinsunurin nang magulang sa pagaalaga sa anac, n~guni at sa
pagca,t, aco,i, lalauig na lubha ay ililiban co na sa ibang sulat ang
man~ga cahatolang ucol sa magasaua.
Si Feliza, ay may inin~gat na bait na minana sa magulang, umiilag sa
pan~ganib, at palibhasa,i, naquiquilala ang caniyang carupocan ang
rosa nang caniyang pagca virgen ay pinaca aalagaan, quinucubcób nang
tinic nang pagpapasaquit, dinidilig nang panalan~gin, at palibhasa,i,
natatanto yaong uica ni Santa Maria Magdalena de Pazzis, ang
calinisan, ay hindi mabubuhay cun di bacuran nang tinic, at di naman
mamumulaclac, cundi batbát nang tinic. Caya uala acong sucat maihatol
sa caniya, cun di ang ilagui ang loob sa cabaitan, magpasalamat sa
Dios at ipinagtangcacal ang caniyang calinisan sa pan~ganib na
icasisira, at ang tularan niya,i, yaong calolouang nagpasalamat sa
Dios, at ang saysay: aco,i, magpupuring palagui sa iyo, Dios cong
nagtangcacal sa aquin, at iniadía mo ang calinisan co sa
capahamacan.[35]
Ang man~ga cahatolang ucol sa paglagay sa estado, ay sa susunod na
sulat aquing ilalagay. Adios Urbana.--ISANG SACERDOTE
Ang sulat na ito, ina, nitong sacerdoteng hinin~gan co nang hatol, ay
inaasahang co na paquiquinaban~gan nang maraming ina, at ni Feliza
naman, n~gayong siya,i, dalaga pa, at gayon din naman cun siya,i,
maguing ina. Ipagcaloob naua nang Lan~git na mangyari ang iyong
magandang nása cay Feliza cun icararapat sa Dios. Aco po, ina,i,
humahalic sa iyong camay, gayon din naman cay ama.--URBANA.
ANG PAGPAPATIBAY NANG LOOB
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA ...
FELIZA: Di hamac ang pagpupuri co sa Dios, at pinagcaloobang ca nang
matibay na dibdib, na dili nabagbág nang maulit na tucsò, na
nagbantang sumirá nang cabaitan mo; nang timtimang loob na naca
pagtiis nang hirap sa paquiquipaglaban. N~gayo,i, ang hatol co sa
iyo,i, ang pananatili. Nagtagumpay cang minsa,i, houag cang malin~git,
at di ca rin tatahanán. Ang buhay nang tauo dito sa ibabao nang lupa,
ay palaguing paquiquipagbaca,[36] caya ihandá ang sandata, houag
pasuboc, iubos ang lacás, tapan~gan ang paquiquipag-laban, at catatag
capag dating nang digmá.[37]
Ang demonio,i, cun tumucsò sa isang may loob sa Dios nang laban sa
calinisan, ay di natin sucat na malirip. Palibhasa,i, diyan naquiquita
ang carupucán natin, ay diyan ca naman pagpipilitang ihapay. Daraanin
ca muna sa paquiquipag capoua tauo, hihicayating cang
maquipagsalitaang palagui sa quinahihinguilán nang loob, ibubulóng sa
iyo na ualang pan~ganib, sacá isusunód ang pagpapalagáy nang loob at
pagmamahalan, at capag ang puso ay natalian nang masamang pag-ibig ay
taling casunód na ang masamang gauá. Caya ang biling co,i, ang ilaban
mo sa ganitong tucsó,i, ang pagilah sa pan~ganib, pagtauag sa Dios,
pagdating nang oras.
At cun sacali ma,i, ipahayag mo ang loob mo na si Amadeo ay maguing
esposo mo, ay houag itulot, sa puso ang maraming pagibig, at ang
alalahanin ay Santo at malinìs ang Sacramento Santo Dios ang may
lalang, ang Hari nang malilinis na Angeles, ang Esposo nang man~ga
Virgenes: caya tatangapin nang boong calinisan. Tangaping malinis at
nang di ang sumpá nang Dios, cun di ang caniyang bendición Santá ang
igauad sa iyong casabay nang Sacramento. Basahin mo Feliza, ang sulat
na calampi nito, na ipinadadala sa iyo nang aquing Director[38].
CAHATOLAN SA PAGLAGAY SA ESTADO
_Isang Sacerdote cay Urbana_.
URBANA: Sa sabi mo sa aquin na si Feliza ay nagcacailan~gan nang
man~ga cahatolang ucol sa pagtanggap nang Santo Sacramento nang
Matrimonio, minatapat cong isulat sa iyo at nang maipabasa mo sa
caniya ang man~ga santong hatol, na sinipi co sa isang libro. Dito
sinasaysay ang man~ga bagay na quinacailan~gan nang magsisipagasaua na
ipagcacamit nang capalaran, at pagcacasundo nang esposo,t, esposa.[39]
Ang una-una,i, cailan~gan, na ang esposo,t, esposa,i, magcaparis nang
uri at caugalian. Ang icalaua,i, ang pagiibigan. Ang icatlo,i, ang
pagibig ay malagay sa catamtaman. Ang icaapat ay ang pagcacatiualaan
nang loob. Ang icalima,i, ang babaye ay houag mapacalubha ang yaman sa
lalaqui. Ang icaanim, ang edad ay magcaparis. Ang icapito, ang
cagandahan nang babaye na hahanapin ay caiguihan lamang at huag
lumabis. Ang icaualo,i, capoua mauilihin sa catahimican at mailaguin
sa masasamang pagsasayahan. Ang icasiyam ay huag maiguin sa sugal na
baual at malacas. Ang icasampo ay huag maramot at huag náman sambulat.
Ang icálabing isa,i, capua banal at may tacot sa Dios. Ang icalabing
dalaua,i, masipag at capua caauay nang catamaran. Ang icalabing
tatlo,i, matanguihin sa pagcamamariquit. Ang icalabing apat ay loob na
timtiman at mapagtiis nang hirap.
Cun ang lahat nang ito ay taglay nangsisipag asaua ay capilitang
magcacasundo, ang uica Payo at panununtunan nang magandang capalaran.
Cailan~gang magcaparis sa pagca ualang capayapaan, cundi magcagayon.
Ang uica nang pitong pantas sa Atenas: ang babaye ay humanap nang
caparis at gayon din ang lalaqui.[40] Ang lalaquing nagasaua sa
babaeng mahal pa sa caniya ay di esposo ò asaua cundi alila ang
casacapitan at parang humahanap lamang nang caniyang infierno. Gayon
ang uica ni Flutano, Huag mong papag samahin sa pagaararo ang baca at
asno, ang uica nang Dios sa santong sulat,[41] sapagca,t, sa di
pagcacaparis nang canilang lacas at ugali, ay di naman magcacauasto sa
paggaua.
Ang icalauang quinacailan~gan, ay ang pagibig, pagca,t, cun may
pagibig, ang anomang hirap ay pagcaca-isang bathin, at mabigat man
sacali,t, pinagtutulun~gan ay mamagaanin. Cun may pagibig, anomang
masapit ay di maghihiualay. N~guni,t, cun ualang pagibig, ang munting
hirap ay di matitiis, ang uica ni San Agustin, at palibhasa,i, di
nagcacatulong nang pagbabatá.
Ang icatlong cailan~gan, ay ang pagibig ay houag lumabis, sapagca,t,
cun lumabis, ay pan~ganib na mahulog sa catacot-tacot na panibughó.
Pag ang alin man sa dalauá ay maguing panibughoin, malin~gat lamang sa
matá nang asaua, ang acala,i, naglilo na; lumurá lamang sa
durun~gauan, pinagbibintan~gan na may causap. At ang guinasasapitan ay
ang magasaua,i, parang na sa infierno. Ang naninibugho,i, parang,
isang verdugo sa panibughoin. Gayon din, naghihirap ang
ipinaninibughó, sapagca,t, nasasactán ang loob sa paglililo na
ipinagbibintang sa caniya. Caiin~gat ang magasaua sa panibughó,
sapagca,t, nagpapamatá sa masamá. At cun ang isa,i, mapunó na ay
niuiuica sa loob na caniyang titiquisin.
Ang icapat na cailan~gan ay ang pagpapalagayan nang loob, gayon ang
uica nang haring pantás sa babayeng timtiman na pinagcacatiualaan nang
puso nang caniyang esposo,[42] n~guni nacasisira rin naman ang malabis
na pagcacatiuala sa asaua. Cun di nagca gayon si Samson cay Dalila, di
disin nahulog siya sa camay nang man~ga filisteos, di disin napahamac
ang caniyang buhay.
Ang icalimang cailan~ga,i, ang babaye ay houag yumamang lubha sa
lalaqui; sapagca,t, cun magca gayo,i, ang babaye ang maguiguing
lalaqui at ang lalaqui ang maguiguing babaye. Marami ang napapahamac
na pagaasaua, sa pagca hindi esposa cun di pilac ang hinahanap.
Ang icaanim na cailan~ga,i, ang edad ay magcaparis; sapagca,t, cun
magcacahiguitan nang malaqui, ay magcacaroon man nang pagibig, marahil
ay di lumagui at cung magca gayo,i, mauauala ang pagcacasundó, at cun
samain pa nang palad ay mararamay pati nang pagtatapat nang loob. Ayon
sa bagay na ito,i, marami mang bagay na sucat masaysay ay hindi
mangyari, at masisinsáy sa calinisan.
Ang icapitong hinihin~gi ay ang cagandahan nang babaye ay malagay sa
caiguihan sapagca,t, cun lumabis, marahil ay di matahimic ang lalaqui
sasaguian nang agam-agam na sa caramihan nang nalulugod sa caniyang
esposa ay baca siya paglilohan. Gayon ang sabi nang daquilang
Sacerdote nang Santa Iglesia na si San Juan Crisostomo.[43]
Ang icaualang cahin~gia,i, ang magasaua,i, capua maibiguin sa
catahimican, nang di ang lalaqui man~gamba sa caligaligan nang babaye
at nang di ang babaye caya naman ang maghinala sa lalaqui cun
maquitang ualang palagui sa bahay at pagalagala, lalo,t, cun palabiro
at mapag aglahi. Ito,i, tagubilin nang isang pantas sa Grecia.[44]
Ang icasiam ay capua umilag sa sugal sapagca,t, ang viciong ito ay
pangsira nang pagaari, mula nang pagaauay nang magasaua, iquinalilimot
sa Dios nang pagtupad nang catungculan nang pagca cristiano, nang
pagcacalin~ga sa pamamahay, nang pagaral sa anac; at cun ang babaye
ang matutong magsugal, ay lalong malaquing casiraan nang matrimonio.
Maraming lubhang casaman ang napapaquinabang sa sugal. May isang
babaye na mauilihin sa sugal, na maguing ilang oras man sa laró, ay di
naiinip, at palibhasa,i, malaqui ang pagcaibig. Sa guinayon-gayon ay
di dinatnan nang saquit. Gayon man ay di pinapansin at nagsugal din.
Isang gabing na uupo siya sa sugalan, caraca-raca,i, sumuca siya nang
dugó, inabot nang camatayan. Ang caniyang vicio ay sugal, sugal ang
ipinagcasaquit, sugal ang iquinamatay. Sucat pang hinuhaan nang
maibiguin sa viciong ito.
Ang icasampuong cahin~gian, ay capoua hindi masaquim sa salapi at di
naman sambulat. Ang cailan~gan ay bait na icaquiquilala nang panahong
tapat na ipagimpoc, at panahong ipagpapaquita nang magandang loob.[45]
Ang masaquim sa salapi ay salat sa pagibig sa Dios, at malupit sa
capua tauo; at ang di marunong magsimpan naman, ay malapit sa
paghihirap.
Ang icalabing isang cahin~gian ay ang tacot sa Dios sapagca,t,
pinagpapala nang Lan~git. Ang uica nang Dios Espiritu Santo,i, ang
calolouang may tacot sa Dios, ay hinahanap at pinacamamahal at
pagpapalain naman nang Dios.[46] Ang Dios ang canilang pinananaligan
na magtatangcacal sa canila,i, ang mata naman nang Dios ay parating
lin~gap sa nananalig at umiibig sa caniya.[47] Mapalad ang magasauang
may tacot sa Dios mapalad sa canilang pagsasama, mapalad sa man~ga
anac, mapalad hangang sa ca-apu-apuhan.
Ang icalabing dalaua,i, ang casipagan. Si Adan at ni Eva ay linalang
nang Dios at paraisong puspós nang toua ang pinaglagyan sa canila,
n~guni pinagutosan din na bagbaguin ang lupang iyon, at nang may pagca
liban~gan.[48] Ang babayeng hinahanap at pinupuri nang haring Salomón
ay ang may inin~gat na bait,[49] di ang may cagandahan at palibhasa,i,
madaling lumipas,[50] cun di ang may cabanalan at may cabaitan, na
sucat pagcatiualaan nang puso,[51] camahala,t, puri nang isang esposo,
at dilang cayamanan na sa caniya,i, ipinamamahala nang dilang
casipagan na di ang quinahihinguila,i, ang maghiyas at magpamuti nang
labis na di nababagay sa caniyang calagayan cun di ang magca in~ga sa
pamamahay, humanap nang lino at balahibo nang tupa na hinahabi,t,
itinatalaga sa esposo at man~ga casambahay, dili cumain nang tinapay
na di pinagpaguran;[52] ang babaeng itong caguilaguilalas na
naghihiyas nang puri at cabaitan[53] at dilang cabutihan na sucat
taglayin nang esposa at ina ay pinanguilalasan nitong pantas na hari
at nauica na ualang caparis sa lahat nang babayeng anac sa
Jerusalem.[54] Ang babayeng ito ay parang corona nang esposo, at
palibhasa,i, iquinararan~gal sa bayan at parang camahalang taglay nang
caniyang pan~galan na iquinatataas nang caniyang puri sa guitna nang
caguinoohan.[55] Ang ganitong esposo ay capilitan mamahalin nang
caniyang esposo at cabubuhosan nang boong pagibig pamimintuho,t,
paggalang nang caniyang man~ga anac, at capalad-palaran ang ibabansag
sa canilang ina.[56] Caya sa panguiguilalas nang haring Salomon, ay
ipinagtatanong cung sino ang maca quiquita nang isang babayeng
timtiman, na ang camahalan ay higuit sa camahalan nang lahat nang
cayamanan sa mundó:[57] Mapalad, ang uica nang Dios Espírito Santo,
ang lalaqui na may asauang banál.[58] Mapalad sa canilang pagsasama,
mapalad sa canilang pagaanac, mahal hangang sa caapuapuhan. N~guni ang
capalarang ito sa caraniuán, ay di ipinagcacaloob nang Lan~git, cun di
sa lalaquing may inin~gat na cabanalan.[59] Caya ang babaye,t,
lalaqui, magcaca-asaua, ay dapat capoua magtaglay nang casipagan,
cabaitan at cabanalan. Sa catagáng uica,i, magsising isa magandang
asal at nang magsising-isa naman sa magandang palad.
Ang icalabing tatlo, ay houag maibiguin sa malabis na pagmamariquit.
Ang isang dalaga na nagnanasang magasaua, ay nauucol na magdamit nang
mabuti at malinis, n~guni itutuntóng sa guhitt, sapagca paglumabis, ay
maooui sa caparan~galan at pagpapa-ibig. Bucód dito nama,i, ang isang
dalagang butihin ay sucat catacutan nang baguntauo, sapagca,t, ang
uica ni San Basilio, ay cahit ang pilac ay maparis sa agos na
pumapanhic sa bahay, ay madaling mauhos nang babayeng butihin, at
sucat icapahamac nang isang lalaqui. Si Salomón ay hari na mayaman at
marunong, minamahal nang bayan nang siya,i, bagong maghari. N~guni
nang ang caniyang puso ay mabihag at alipinin nang man~ga babayeng
butihin sa caniyang palacio, ay nabighaning sumambá sa man~ga idolo,
sa pagbibigay loob. ¿Ano pa ang nangyari? Quinapootan nang bayan,
dahil sa napilitang pinasaquitan ang caniyang caharian nang matataas
na buis, at nang masunód ang masasamang cahin~gian nang mapagmariquit
na man~ga babaye na inaalagaan. Sa lalaqui di ucol din naman ang
magmariquit nang labis sa caniyang catauan at sa pamamahay; sapagca,t
ipaghihirap nang asaua,t, anac.
Ang icalabing apat na cahingian ay ang babaye ay tahimic at matiisin.
Ang mundó ay bayan nang dálita, na may hirap na titiisin sa magulang,
may asaua,t, sa anac at dilang casambaháy. Cun ang babaye ay ualang
loob na timtiman, na ipagtitiis nang hirap, ay ualang caguinhauahang
cacamtan sa pagaasaua. Sapagca,t, di matutong magpuno sa pamamahay, at
di maca sundó nang caniyang esposo. May man~ga babaye na cun titingnan
ay naca guiguilio, at masayá ang muc-ha, at sa paquiquipagcapoua tauo
ay cagandahang loob ang ipinaquiquita, n~guni sa munting, masira ang
caibigán, ay ipinahahalata agad ang tinagong casamán. Ang mata,i,
nanlilisic, ang in~gay nang bibig ay para nang sa campana, ang
tinacáp-tacap ay parang manóc na putaquin, sa bibig ay nananambulat
ang tun~gayao na anaqui,i, apóy sa himpapauid: ang man~ga babayeng
ito,i, saan caya natin maipaghahalimbaua, cundi sa putacti na
masaquit sumiguid, sa man~ga olopong na may tinagong camandág na
talagá sa apóy sa infierno. Gayon ang uica nang ating P. J. C.: ¡oh
lahi nang ahas at man~ga olopong! ¿papaano cayang macaliligtás cayo sa
apóy sa infierno ó sa galit nang Dios, na nagbabalang magparusa sa
inyo?
Pang-hinuhahan nang man~ga babaye ang parusang ibinibigay nang Dios sa
isang babayeng palatun~gayao sa Cataluña, na sinalitá nang Señor
Obispo D. Antonio Claret. May narinig, aniya aco, na isang babaye na
nagtutun~gayáo, ay pinan~garalan co. Sa pan~gan~garal co i, tumahimic
na saglit, n~guni nang málayo aco,i, umulit na naman. Dito,i, catacot
tacot ang nangyaring parusa nang Dios. Namagá ang díla nang labis, na
di macasiya sa bibig, nan~gin~ginig, at humihin~gal na tila malalagót
ang hinin~ga. May tumauag sa aquin at nang mapa compisalán co, itong
caaua-auang babaye; n~guni, ¡oh masamang capalaran! Hindi na
nacapan~gusap, at di co naman naquitaan nang tandang pagcacaquilanlan
nang caniyang pagsisisi.
Ito, Urbana, ang nacayanan nong sinipi sa man~ga casulatan na man~ga
santong hatol, na ucol cay Feliza, sa iguinagayác nang loob na
pagtangáp nang Santo Estado. Paquinaban~gan na na niya. Adios,
Urbana--ISANG SACERDOTE.
Cun icao, Feliza, ay macapagtitiis nang hirap, macayayacap sa mabigat
na cruz na pinapasán nang isang babayeng may asaua: uica co sa iyo,i,
tangapin mo itong mabigát na pasán. Cun ang lahat na cabutiha,t,
cabanalang hiyas nang isang babayeng timtiman na hinahanap ni Salomón
at pinupuri nang Dios Espíritu Santo, ay di mo man iniin~gatan at
nasusunód, ay pagsasaquitan mong sundin: uica co sa iyo,i, tangapin
ang Santo Sacramento nang matrimonio. Cun si Amadeo,i, may inin~gat na
bait, may tacot sa Dios, na para nang sabi mo, macapagbibigay sa iyo
nang magandang halimbaua; cun icao,i, marapa ay maibaban~gon ca: cun
mapasinsáy ca sa daang matouid ay maipapatnugot ca: cun inaacala mo na
matimpi ang loob na maca pagtitiis nang taglay na hirap niyang mabigát
na estado; cun nararamdamán mo na marunong magparaan nang mumunting
casiraan at capintasan, na pilit maquiquita sa isang esposa, at
palibhasa,i, babaye; cun naquiquilala mo, na ang caniyang ugali ay
dili malupit cundi mabanayad at ang casiraan at capintasang taglay,
palibhasa,i, tauo ay mapararaan mo: paganhing saysayin, cun nahahalatá
mo na cayong dalaua,i; maca pagtitiisan, at ang mabigat na cruz, na
cun sarilining pasanin ay di macacayanan, at cun pagtulun~gan ay
mamagaanin: hatol co sa iyo ay ipahinuhod cay ina ang calooban mo sa
caniyang calooban na si Amadeo,i, maguing esposo mo. Caya ang mabuti
ay magmasid muna at magtanong tanong. Feliza ang Dios naua,t, si
Guinoong Santa Maria, ang tumulong sa iyo. Adios, hangang sa isang
sulat.--URBANA.
PAGSANGUNI NI FELIZA SA ISA NIYANG CAIBIGAN
_Si Feliza cay Urbana_.--PAOMBONG ...
URBANA: Basahin mo ang sulat nang isa cong caibigan na casama nito.
Nabalitaang co na siya,i, caquilala at capit bahay ni Amadeo, caya
siya ang pinagtanon~gan co, cun sa caasalang naquiquita niya sa
baguntauong ito, ay maihahatol niya sa aquin na ipahinuhod co ang
aquing loob, na maguing esposo co.
_Isang caibigan ni Feliza_
FELIZA: Sa cahin~gian mo na saysayin co sa iyo ang caasalan ni Amadeo,
di mo man sinabi ang puno,t, cadahilanan, ay nahulaan co ang laman
nang pusó mo. Dinguin mo ang aquing salitá:
Ang bilang nang panahon nang pagca tauo ni Amadeo ay labis nang dalaua
sa edad mo n~gayon na labing anim. Natanto mo na siya ay tubo sa
liping guinoo; ang magulang niya,t, magulang co naman ay
magcacaibigan, caya ang canilang pagcacaquilala at pagcacasundo ay
aming minana naman ni Amadeo, na aquing capoua bata. Di mamacailang
nacacasabay co nang cami,i, musmos pa sa pagsisimba, at pagpa sa
escuela, cayá ang madalas ay na pagtatanon~gan co nang di co
narurunun~gan sa lecciong ibinigay sa aquin nang maestra. Ang caniyang
cabaitang cacambal nang pagca bata, ay di tinalicdan, cun di
pinaibayuhan, n~gayong lumaqui na. Loob ay matipid, marunong
maquiramdam sa capoua bata; hindi naquiquipag-ibigan cahima,t,
can~gino, cun di sa naquiquilalang may tacot sa Dios: Dinguin mo ang
sinasalitá niya sa aquin na napahamac na bata, dahil sa maling
pagiibigan, na caniyang nabasa sa isang libro ni San Alfonso de
Legorio.[60]
May isang batang may loob sa Dios, mauilihin sa pagcocompisal at
paquiquinabang, na sinabi nang caniyang confesor na di nagcasala nang
daquila, mula nang magca loob. Isang arao na siya,i, naglilibang,
nacatagpo nang isang masamang bata, na nacasira nang caniyang
cabanalan. Ualang málay malay sa pagcacasala, ay tinuruan nang paraan
nang malupit na batá, sa paggauá nang masamá. Nang siya,i, maoui sa
caniyang bahay, dumating ang gabi,i, guinauá ang natutuhang casalanan.
¡Oh di sucat malirip na justicia nang Dios! Nang gabi ring iyon ay
dinatnan nang camatayan sa pagcacatulog. Nang quinabucasang maquita
nang ina,i, patay ang anac, ay ualang pagcasiyahan nang calumbayan,
dahil sa pagcamatay na biglá, at di pagcacompisal nang caniyang anác.
Ipinatauag na madali ang confesor, at ipinahayag ang caniyang
agam-agam. Ang sagot nang confesor, ay huag ca, aniyang man~ganib, at
ang anac mo ay di nagcasala cailan man nang daquila; gayon man
aniya,i, ipaghahaing co siya sa Dios nang Santo Sacrificio nang misa,
upan ding macacauas siya sa hirap sa purgatorio cun doo,i, may
pinagdurusahan. Lumacad nang madali sa sacristia ang sacerdote, at
gumayac, sa pagmimisa. Nang siya,i, pasa sa altar na, ay nacaramdam na
sa caniyang licoran ay may humahauac sa casulla,t, ayao siyang
palacarin. Nang caniyang lin~gonin, ang naquita ay isang
caquilaquilabot na anino, na anyong tauo na nan~gusap; huag mo aniya,
acong ipagmisa, at aco,i, nagdurusa sa infierno. Sa uicang ito,i,
sabihin ang pagcamaang nang sacerdote. ¿Di baga, aniya, ang sabi mo sa
aquin nang icao buhay pa,i, di ca nacagaua nang casalanang daquila?
Oó, ang sagót nang caloloua, hangang sa cahapong aco,i, tinuruan nang
masamá. Capagca gauà co nang casalanan, ay tinambin~gan aco agád nang
parusa.
Ito ang dahilan, Feliza, nang pagilag ni Amadeo sa masamang
pagiibigan, caya malayong malayo, at ilág na ilág sa man~ga batang
hilig sa calupaan. Di naquiquipagpulong sa man~ga lansan~gan at sa
pagiinoman.
Sa umaga, bago patun~go pa gagauin, ay nagsisimba muna at ang
sinusunod yaong hatol nang ating P. J. C. sa Santo Evangelio. Hanapin
muna ninyo ang caharian nang Dios, at ang lahat ay maquiquita
ninyo.[61] Capagcatapos, ay napatutun~go sa caniyang sasahan,
pinaquiquialaman. Cun macaquita nang i-asusucal nang loob sa man~ga
upahan, ay di maca bitiu nang uicang di matuid, di nanampalasan at di
linilimot na ang pan~ginoon at alila, ay iisa rin sa mata nang Dios.
Cun nagsasaca nang caniyang buquid, cahima,t, ang hayop ay dili
matumpac, nang paggauá, at naglilibang-libang, caraca-raca,i, hahanap
nang lihim na lugar, nagpapasi-pacial, ang mata ay sa lupa,t, hindi
nan~gun~gusap. ¡Oh Feliza! cun maquita cong gayon, ay naalaala co si
Isaac, na naquita ni Reveca, na nagpapasial sa cabuquiran at
nagdidili-dili.
Cun naquiqui umpoc sa man~ga binata si Amadeo,i, nacan~giti lamang
dili mapanulos na maquipaghambogan, di naman pulaan yaong man~ga
baguntauong nan~gagcacamali, diyan ipinaquiquita ang caniyang
carunun~gan na maquipagcapoua tauo, na pinagaralan sa magulang. Cun
may magpahamac na baguntauo, na maguica sa caniya na
nagbabanalbanalan, dahilan sa naquiquitang cabaítan, at malimít na
pagpasoc sa Simbahan, ay di mabuyong magalit, sumagot man ay banayad,
di magdalang poot sa carohaguinan. Ay at tila naquiquita co yaong
mabait na baguntauong nan~gusap: aco,i, isang baguntauo na inaaglahi
at dinudouahagui, gayon ma,i, ang man~ga utos mo, Dios co,i, di co rin
linilimot.[62] Paganhing saysayin dito sinasalita co sa iyo,i,
matatantó mo ang pagibig sa Dios at cabaitan, ang carunun~gang
maquipagcapoua tauo, mapagtiis nang hirap at carouahaguinan sa mundo
na tínataglay ni Amadeo.
Aquing nasambit sa iyo na sa tanong mo sa aquin, ay natanto co ang
laman nang puso mo. N~gayo,i, dinguin mo naman yaring ipahahayag co,
na di man sagot sa tanong mo, ay ucol na hatol sa nabasa cong puso mo.
Si Isaac ay mabait, mabanayád ang asal; di ipinahintulot ni Sara, na
cániyang ina, na magasáua sa, man~ga babaye na taga Canaan, na
palalo,t malupit, cun di cay Reveca, na tubo sa caniyang angcan na
marunong matacot, mamintuho,t, cumilala sa Díos. Itong guinauá ni
Sara, sa caniyang anac na lálaqui na sinalita co sa iyo,t, nang
pagcunan mong uliran, yayamang naquiquitaan mo si Amadeo nang
cabaita,t, cabanalan. In~gatan ca naua nang Dios, Feliza, at
naghihintay namang pagutusan itong iyong--CAIBIGAN.
Sa ganitong balita, Urbana, nang isa cong caibigang tapat na loob; sa
man~ga pahayag ni ama ni ina at iba pang camaganac natin, ay sinaysay
co cay ina, na pumapayag na aco, na si Amadeo,i, maguing esposo co. Di
co na sabihin sa iyo ang man~ga nangyaring ualang cabuluhan, bago cami
nacasal. Sa arao na ito dumulog cami sa altar, tinangap namin ang
Santo Sacramento nang matrimonio, aco,i, nan~gaco sa harap nang Dios
at ng sacerdote, gayon din naman si Amadeo na aco,i, maguing esposa
niya, at siya,i, maguing esposo co. Adios, Urbana, at hinihintay co na
icao,i, sumulat sa aquin.--FELIZA.
CAHATOLAN SA MAY MAN~GA ASAUA
_Isang Sacerdote cay Feliza,t, cay Amadeo_.--MANILA ...
FELIZA AT AMADEO: Ibinabalita sa aquin ni Urbana na tinangap ninyo ang
Santo Sacramento nang matrimonio, at tuloy hinihin~gi na cayo,i,
sulatang co, at ipaaninao ang man~ga santong cahatolang ucol sa bagong
estado, na inyong tinangap. Pacatandaan na ang sacramentong ito,i,
daquila, alinsunod cay Jesucristo, at sa Santa Iglesia, alinsunod cay
Jesucristo sapagca,t, calarauan nang caniyang pagca Dios at pagca
tauo, na nagcacaisa sa isang persona: gayon din daquila, alinsunod sa
Santa Iglesia, sapagca,t, calarauan nang pagcacaisa nang lahat nang
man~ga cristianos na isá ang ulong quiniquilala na si Jesucristo.
Mahal ang pinagmulan, sapagca,t, lalang, nang Dios, at ang dalauang
tauo ay naguiguing isa, ang loob ay isa, at palibhasa,i, sing isang
catauan.[63] Sasalitin cong saglit sa inyo ang paglalalang nang Dios,
nang Santo Sacramento nang matrimonio.
Naguisnan ni Adan sa Paraiso ay maraming hayóp na ang lahat may man~ga
caparis. Bucod lamang siya, na namumugtong na ualang casama,t,
catulong sa lugar na iyon na caayaaya.[64] Caya pinatulog nang Dios si
Adan, at nang macatulog, ay hinugot ang isang tadyang ay guinauang
babaye na ibinigay cay Adan. Sa pag laláng na ito, ay may isang
misterio na naaninao si San Agustin.[65] Hindi quinuha nang Dios ang
babaye sa ulo nang lalaqui; sapagca,t di itinalagá na gauing
pan~ginoon mag uutos sa lalaqui; hindi quinuha sa paa at nang di
irin~gin at ariing hamac na parang alipin. Quinuha sa tadyang sa tapat
nang pusó, nang pacamahalin at nang ariing isang casama, na
cacatulun~gin sa pagtitiis nang hirap sa buháy na ito. Si Adang
nacatulog at nahimbing nang lalan~gin si Eva, ay calarauan ni
Jesucristo na dinatnán sa Cruz nang tulog na camatayan, at nang
mangyaring lalan~gin ang Santa Iglesia na icalauang Eva. Nang si
Cristo,i, patáy na sa cruz ay nabucsán ang dibdib at binucalán nang
pitong sacramentos, na ipagcacamit nang gracia at casantosan nang
Santa Iglesia, at nang marapat na maguing esposa. Caya ang esposo at
ang esposa, ay tulad cay Jesucristo at sa Santa Iglesia, na tinatalian
nang pag-ibig. Tinatauag naman na magsing isang catauan, sapagca,t ang
catauan nila,i, di na nasasarili; caya ang adulterio ó paglílilo sa
asaua, ay isang casama-samaang casalanan. Daquilang sala ang sabi nang
Dios sa Genesis; malalim ang tauag nang Profeta Isaias, caya
calaqui-laquihan naman ang parusa. Dinguin ang nangyari cay Faraon. Si
Sara, nang maquita ni Faroan ay quinalugdán, at pinagnasaang camtán,
at cahit di tanto na esposa ni Abraham, ay pinarusahan din nang Dios,
na iniramay sampo nang man~ga casambaháy. Sa man~ga di binyagan ang
casalanang ito ay pinarurusahan nang catacot tacot; at, palibhasa,i,
inaaring casama samaan. Sa man~ga Finedos, ay may ugali na pinupugutan
nang ulo gayon din ang man~ga Arabes. Nang man~ga unang panahon, ay
sinusunog nang man~ga Sidonios, at nang panahon ni Moises ay
ipinagutos nang Dios na batohin nang bayan hangang sa mamátay.[66] Sa
Egipto,i, nang naghahari si Sostris, ipinasusunog na buhay ano pa
n~ga,t, ang galit nang man~ga di binyagan sa casalanang ito ay ualang
pagcasiyahan na inaaring di na dapat mabuhay sa mundo ang maglilo sa
asaua, na ipinapapatay sampo nang casama sa pagcacasala. Sa man~ga
Romanos, ay destierro ang parusa.[67] Ipinagutos naman nang haring
Constantino na pugutan ang lalaqui at ang babaye ay paloin at
culun~gin sa monasterio.[68] Gayon din ang utos nang haring Alfonso
Sábio.[69] Sa man~ga huling panahon ay binago ang parusa, pinapagisa
ang babaye,t, sa lalaqui na capoua ipinag-utos na patain.[70] Ang
parusa naman nang Santa Iglesia sa naglilo sa asaua ay excomunion.[71]
Ang excomunion ay isang parusa nang Santa Iglesia sa masamang
cristiano, na pinagcacaitán nang dilang cagalin~gan na sa caniya,i,
napapaquinabang; pipinagcacait ang pagaua at pagtanggáp nang man~ga
Santos Sacramentos; ang Santo Sacrificio nang misa, ang paquiquipagusap
sa capoua cristiano, ang olicio ó catungculan na caniyang
ipinagcasaloob, at cun ang excomulgado ay mamatáy na di naquitaan nang
pagsisisi, ay di ipinalilibing sa lupang sagrado, at ang babayeng
lilo, cun ayao nang tangapin nang lalaqui, ay ipinacuculóng sa isang
Monasterio, at nang doon magsisi sa casalanan. At cun sa man~ga
panahong ito, ang marami sa man~ga parusang iyon ay di nasusunód, ay
ipinababaya na sa Dios ang pagpaparusa.[72] Lalong catacot-tacot cun
ang Dios ang magparusa; sapagca,t, cun patauarin dito, ay itatalagá
doon sa isang buhay, at dili bihira na dito at doon ay pinarurusahan.
Ang palaguing pagaauayan, paghihirap nang pagcabuhay, na saan man
ilagay ang camay, ay di magdaang pala, at tila ang hampás nang Dios
ang siyang namamalas. Cun minsan ang lilong lalaqui, ay nagagantihan
na pinaglililuhan nang asaua, at cun di man magca gayo,i, ang man~ga
anac ang magbabayad, at natutupád ang hatol nang ating Pan~ginoong
Jesucristo: cun ano ang isinucat mo sa iba ay siyang isusucat sa
iyo.[73]
Feliza at Amadeo, tanto co ang inyong cabaitan, ang tacot sa Dios, at
ang pagiibigan, na di pahihinuhod sa paglililo; gayon man, ay
minatapát cong italá sa sulat, ang cabigatán nang casalanang ito, nang
may pagcaaninauan ang macababasa. N~gayo,i, isusunod co ang inyong
catungculang magpilit na cayo,i, magcasundô.
Icao man, Amadeo, ay ulo ni Feliza,[74] ay magpaparayâ ca, at houag
mong iguiguiit na palagui ang iyong capangyarihan, pacundan~gan sa
cayo,i, ualang pagauayan. Alalahanin mo yaong pan~gun~gusap nang
sacerdote nang tangapin mo ang Santo Sacramento nang matrimonio casama
at di alipin ang ibibigay co sa iyo.[75]
Icao naman Feliza, ay magpilit na houag magbigay galit sa iyong
esposo, at palibhasa,i, icáo ay nasusucuban nang caniyang
capangyarihan.
Icao Amadeo, ay houag macalilimot, na catungculan mo ang maghanap
buhay, palibhasa,i, ulo ca, na may cautan~gang magpacain sa esposa at
sa maguiguing anac.
Icao naman Feliza, ay may catungculang magimpoc nang maquiquita ni
Amadeo, at magalaga sa pamamahay: ilagan ang pagmamariquit nang
labis, at nang di ninyo ipaghirap.
Icao, Amadeo, ay houag macalilimot sa gaui mong catahimican, nang di
pagcaraanan nang pagcalimot sa Dios, at di naman pagcadahilanán na
paghinalaang ca ni Feliza, na siya,i, pinaglililohan mo.
Icao naman Feliza, ay houag manaog nang ualang pahintulot ni Amadeo,
nang di icao naman ang paghinalaan. Cayo naua,i, matulad sa jardin ó
halamanang may susi, na ualang macapan~gahás pumasoc cun di ang may
ari; sa batis na naquiquintatán nang calinauan[76] at binubucalán nang
malinao na tubig.
Sa inyong pagsasama, ay houag ihiualáy ang calinisan. Ang Arao at
Buan, ay nagpapaliguid-liguid sa mundo, palaguing nalacad ay di
nasinsay sa daang iguinuhit sa canilá nang Dios. Ang man~ga alon sa
dagat, ay sacdal nang bagsic, ang inugong ugong ay parang
nagn~gan~galit, n~guni pagdating sa guilid ay nan~gan~gayupapa, at di
lumalampas sa pasigang iguinuhit sa canila nang Dios.[77] Gayon din
ang magasaua, may guhit na dapat tuntunin, hindi lalampasan, at nang
di masira ang calinisan.
Alalahanin ninyong magasaua na ang Dios ay Santo, si Jesucristo ay
Santo, ang matrimonio ay Santo, caya dapat ninyong pagpilitan na ang
pagsasama ninyo,t, boong caasalan ay maturang Santo.
Alalahanin ang catungculan ninyong magibigan, at magmahalan. Ibiguin
mo, Amadeo si Feliza, at alalahanin mo yaong salita sa Genesis, na ang
babaye hinan~go sa tadyang nang lalaqui na tapát sa puso, at nang
pagcaquilanlán na liban na lamang sa Dios ay ualang iibiguin ang
esposo na para nang esposa, at gayon din naman ang esposa sa
esposo.[78]
Alalahanin mo, Amadeo, na iniuan mo ang ama mo,t, ina, at sumama ca
cay Feliza, at cayo,i, nagca isang catauan,[79] caya sa inyo,i, ualang
magpapahiualáy cun di ang camatayan; sapagca,t, ang matrimonio, ay
isang taling caloob nang Lan~git na di nacacalag nang tauo.[80] Caya
dapat cayong magsunuran sa lahat nang bagay na di nalalaban sa utos
nang Dios.[81]
Malasin mo, Feliza, ang caugalian ni Amadeo, at sundin ang caniyang
calooban, houag lamang sa di catouiran.
Pagaralan mo naman, Amadeo na si Feliza ay maca sundó mo; at cahit
catungculan nang babaye ang sumunód sa lalaqui, ay houag mong piliting
masunód na lahat ang caibigán mo, sa pagca,t, magpacabait-bait man ang
lalaqui, ay nacacapagpita sa babaye nang di macayanang sundin. Cun
maminsan minsan ay di macasunód sa cahin~gian mo, ay houag
tampalasanin, houag pan~gusapan nang di catouiran, at nang di
maquisama sa iyo, na parang natutuntóng sa dulo nang sibat.
Cun si Amadeo, Feliza, ay patutun~go sa Simbahan, ó pasasa buquid
caya,t, magsasaca, ay ihanda mo ang caniyang babaonin, nang macaquita
nang loob sa iyo, at palibhasa nama,i, catungculan mo. Cun siya,i,
matapos na gumauá, alamin mo ang oras nang pagoui, ihanda ang pagcain
nang may pagcaguinhauahan sa pagod at hirap.
Cun nagdaan sa init nang arao ó nagdaramdám caya nang gutom, hindi
malayo na maginit ang ulo, paquiramdaman mo, salubun~gin nang tua at
pagibig, nang may pagcalamigan ang loob. Cun maquitaan mo nang galit,
ay houag salansan~gin, at nang di pagtalunan. Cun may pangalin~gan na
malayong lugar, ay bago mo tanon~gin nang ibang bagay, ang itanong mo
muna, ay cun nagdaramdám nang cagutuman.
Cun may darating na malaquing fiesta ó Domingo caya, agapan mong
alamin, cun may magagamit na damit ucol sa man~ga arao na iyon; at
sacali ualá, ay ihanda. Gayon din, cun may punit, agapang buoin,
houag hintin ang arao at oras nang pag gamit, at bacá ca magahól,
mapilitan cang gumaua sa fiestang daquila, di ca macapan~gilin, at
ipagcasala mo sa Dios dahil sa di pag gaua sa capanahonan.
Cun si Feliza, Amadeo, ay di macasunód sa iyo sa lahat nang bagay at
may macaligtaan, ay magpáraya ca, ipahayag mo nang sabing banayad,
houag gahasain, sapagca,t, ang isang babaye, ay uliran man nang
cabaitan ay may pagcacaculan~gan din sa caniyang catungculan sa
lalaqui, at palibhasa,i, ang babaye ay para rin nang lalaquing anac
nang nagcamaling babaye.
Cun si Amadeo, Feliza, ay maquitaan mo nang galit, macabitao siya nang
masaquit na sabi, ay pagaralan mong tiisin, nang cun maquitaan ca nang
magandang halimbaua, ay magaral namang magtiis sa iyo. Marami ang
babayeng matabil, di marunong mag tiis: ang isang sabi nang asaua, ay
sasagotin nang sampo. ¿Ano ang quinásasapitan cun minsan nang man~ga
ganitong babaye? Ang lalaqui pag nagalit, ay hahauac nang pamalo, at
ang sampuong sagót nang babaye, ay gagantihin naman nang sampuong palo
nang lalaqui. At dito na nagmumulà ang masamang pagsasama, na ang
cahalimbaua ay infierno nang pagaauay at pagtutun~gayauan. Icao,
Feliza, na minamahal cong capatid cay Jesucristo, caiin~gat na cayo,i,
magca gayon.
Cun ang isang babaye, ay tumamà nang mapusóc na loob at tampalasang
lalaqui, ay ualang mabuting gamot, cun di ang pagaralang tiisin,
pagpaquitaan nang loob, dagdagán ang pagtauag sa Dios at cay Guinoong
Santa María, at palibhasa,i, siya ang nag-iin~gat nang ating puso.
Gayon ang gaua ni Santa Mónica cay Patricio na caniyang asaua, ni
Santa Marta cay Mario, ni Santa Gregoria cay Vitalino, ni Santa Rita
de Cacia cay Fernando, na sa canilang man~ga panalan~gin, ay
ipinagcaloob nang Dios na nagbago nang loob ang canilang man~ga asaua.
Nauucol na basahin ang buhay ni Santa Rita de Caciá, nang may
pagcunang ulirán ang may asauang babaye.
Cahiman Felisa,i, malayong malayo sa cabaitan ni Amadeo ang
manampalasan sa iyo, ay sinaysay co rin ang man~ga bagay na ito, nang
may pagcaaninauan ang iba. Sasalitin co pa sa iyo ang asal na cauili
uli nang isang babaye, na naguing comare co nang aco,i, bata pa.
Ang asaua nang babayeng ito ay tamád sa paghahanap buhay, mauilihin sa
sugál at man~gin~ginom. Cun macaquita nang caunting pilac, dadalhin sa
sugalan, capag natalo na,i, iinóm nang alac, ooui sa bahay, at
pagcaquita sa asaua ay cagagalitan, at tatampalasanin. Sa guinayon
gayon; sa pagdadalamhati touina nang babaye, at sa casalatán nang
pagcain na sumasala sa oras, ay dinatnán nang saquit. Ang babayeng ito
na cahit casama co sa bahay, at nacacausap co touina minsan man ay
hindi co naquitang dumaing sa magulang, sa aquin at sa can~gino, pa
man. Sa maquita cong nangyayayat at cahit sinasayahan ang mucha, ay
nahahalata rin ang dinaramdam na dalamhati ay di co natiis at tínanong
cong minsan: _Cumare tila may dinaramdam cang saquit at cadalamhatían
Cumpare_ ang sagot sa aquin, _cun maminsan minsan, at aco,i máy,
dinaramdám na pighati sa loob, ay ualá acong pang gamót, cun di ang
calun~gin co ang anac co, at ulit ulitin cong hagcán_. Ang sagót na
ito,i, di na dinugtun~gang catagá man: aco nama,i, nagtindig na sa
salitaan, nahambal aco, at ang aquing luha,i, nan~gin~gilid sa mata
¡Oh! babaye na sucat pagcunang ulirán nang may man~ga asaua! Cayong
magasaua, Feliza at Amadeo, ay catatauag sa Dios na i-adya sa
pagaauay.
Feliza, si Amadeo cun sacali,t, macalilimot sa Dios (hoag din nauang
itulot nang Lan~git), ay aralan mo nang banayad, cun napopoot ay hoang
salansan~gin, hihintin mo ang oras na natatahimic, malamig ang loob,
saca mo pahayagan nang malambót na sabi, at amo amoin na houag mauili
sa casalanan, tumauag cay Guinoóng Santa Maria sa toui touina, na
ihin~gi niya sa caniyang mahal na Anac nang graciang icapagsisi sa
casalanan. Dinguin mo ang casunód na
SALITA
Sinasabi nang beato Juan Exolto[82] na may isang lalaqui na may asaua
na nabuhay sa casalanan, pinan~gan~garalan siyang palagui nang
caniyang esposa, palibhasa,i, may loob sa Dios; n~guni hindi
maquinyig. Sa ualang magauá ay ipinamanhic nang babaye, na yayamang
(aniya) na di ca mag bago nang loob, ay magdasál ca man lamang nang
isang Aba Guinong Mária sa touing mag daraan ca sa haráp nang larauan
nitong mahal na Ina. Sinunód nang lalaqui ang hatol nang babaye. Isang
gabing gumagala, at ang nasa,i, ang masunód ang masamang caibigán nang
catauan, ay naca tin~galá nang isang ilao na nag liliuanag sa haráp
nang isang larauan ni Guinoong Santa Maria, na may calong na Niño
Jesús. Capagca quita,i, nag dasal nang Aba Guinoong María,
palibhasa,i, pinag caugalian na. Sa pagdarasál niya, di
caguinsa-guinsa,i, naquita ang Niño, na punó nang sugat at tumutulo
ang dugo. Sa naquitang ito,i, ¿ano caya ang mangyayari sa caaua-auang
macasalanan? Pinasucan nang malaquing tacot, at nang mapag dili dili
na ang man~ga casalanan niya ang sumugat sa canyang Pan~ginoon ay
nahambál ang puso, tumulo ang luha sa mata, lalo na nang maquita na
siya,i, tinalicurán nang Niño. Sa ualá siyang matutuhang gauin ay
nagdasál cay Guinoong Santa María at uinica: Oh ina nang aua
itinatapon aco nang mahal mong Anac: ay ¿sino pa ang pagsasacdalán
cong pintacasing mahabaguin at macapangyarihan naman, cun di icao
lamang na caniyang Ina. Icao,i, aquing Reina tulun~gan mo aco, at
ipanalan~gin mo sa caniya. Sinagót ni María ang tauag na ito, at
uinica: Ina nang aua ang tauag ninyo sa aquin man~ga salaring tauo,
n~guni palagui na ninyo acong guinagauang Ina nang hirap; sa pagca,t,
sinasariua ninyo ang saquit nang aquing Anac; at aco,i, binibiguiang
dusa. N~guni sapagca hindi marunong humabág itong maauaing Vírgen sa
nag sasacdál sa caniya, at nan~gan~gayupapa sa caniyang harapan, ay
humarap sa Anac, at inahin~ging tauad ang natauag na macasalan. Gayon
ma,i, naganyó ring ayao mag patauad ang ating Pan~ginoon. Sa mag
cagayon na,i, binitiuan ang caniyang Jesús, nag patirá pa sa mahal na
harapan at uinica: Anac co, di aco titindig sa iyong paanan, hangang
di mo pinatatauad ang macasalanang ito. Ina, ang sagot ni Jesús, di
aco maca tatangui sa anomang cahin~gian mo. ¿Ibig mo bagá ang siya,i,
patauarin co? Yayamang ibig mo,i, pacundan~gan sa aquing pag ibig sa
iyo ay pinatatauad co naman. Siya ay palapitin mo sa aquin, at hagcan
ang aquing man~ga sugat. Tuman~gis at lumuluhang lumapit naman itong
macasalanang tauo, hinagcang pinag isa-isa ang man~ga sugat nang Niño,
at hangang hinahagcan, ay gumagaling na lahat. Nang matapos nang
mahagcan, ay niyacap naman siya ni Jesús, nang maguing tandá nang
capatauaran. Dito na minulan ang pag babagong loob nitong naglilo sa
asaua, at hangang sa matapos ang caniyang buhay, naninta,t, naglingcod
cay Guinoong Santa María, na caniyang pinag cautan~gan nang gayong
daquilang aua.
Sa salitang ito, Feliza, han~goin mo ang cahatolang ucol sa iyo,t, cay
Amadeo. In~gatang cayo nang Dios.--ISANG SACERDOTE.
MAN~GA CAHATOLAN SA NAN~GAG DADALANG TAUO.
_Isang Sacerdote cay Feliza at cay Amadeo_.--MANILA ...
FELIZA: Cun ang inyong pag sasama ni Amadeo, ay bigyan nang Dios nang
bun~ga, ay caiin~gatan mo,t, nang huag masira. Ang babayeng
nagdadalang tauo ay maramdamin ang catauan, caya dapat itiguil ang pag
aayunar, at baca ipag caramdam, at bucod sa rito naman ay di ang
sariling catauan, cun di sampu nang sangol na dalá sa tiyan, ay nag
cacailan~gan nang pagcain. Magpilit, ca namang mag hauac nang loob,
umilag sa malaquing cagalitan, at baca mo icapahamac.
Pag saquitan mo naman, Amadeo na houag maca pag bigay dalamhati cay
Feliza: icao at siya,i, catatauag sa Dios at cay Guinoong Santa María,
na in~gatan ang buhay nang inyong anac, at nang magcamit nang Santo
Bautismo. Arao arao ay tumauag cayo sa Angel na catutubo, hin~gin
ninyo na cayo,i, hulugan nang magandang tica, iilag sa pan~ganib na
icamamatay nang inyong anac: sapagca,t, malaquing totoo ang nasa nang
demonio na houag maguing cristiano, at nang di maguing campon nang
Dios.
Limitan mo, Feliza, ang pagcocompisal at paquiquinabang ihin~gi nang
aua ang sarili mong caloloua, at ang maguiguing anac mo, lalong lalo
na sa icasiyam na buan, sapagca,t, catungculán nang babayeng nag
dadalang tauo ang mag compisál sa panahóng ito, at palibhasa,i,
malaqui ang pan~ganib nang nan~gan~ganac, lalong lalo na cun
nan~gan~ganay.
Cun mag daan cang maloualhati ay mag pasalamat ca sa Dios.
Cun ang inyong anac, Amadeo at Feliza, ay maguing cristiano na, ulitin
ang pag papasalamat sa Dios, ihain sa pag lilingcód at pamimintuho sa
caniyang camahalan.
Sa arao, Feliza, nan iyong pag sisimba, ihain mo ang anac mo sa Dios
at cay Guinoong Santa María, hin~gin mong cupcupin na ariing anac, at
sambitin mong ulit-ulitin itong panalan~ging hatol ni Padre Claret:
Jesús y María, houag mong ipahintulot na aco,i, maguing ina nang
man~ga hunghang: cun ang aquing anac ay mapapasamà, ay bauian mo na
nang buhay, hangang siya,i, Angelito na ualang casalanan.[83]
Amadeo,t, Feliza, ang inyong anac ay anac nang Dios sa gracia, caya
dapat paca alagaan.
Cun ang isang hari sa lupa ay mag catiuala sa inyo, na paalagaan ang
isa niyang anac, ang iyong pagcacalin~ga capala pa,i, ualang
pagcasiahán.
Ang inyong anac, na anac nang Dios at ni Guinoóng Santa María na
pina-aalagaan sa inyo, cun di cayo maca tupád nang catungculang ito ay
magagayác ang parusa, at cun maca tupád naman ay magandang ganti.
Cun magca loob na, ay lalong daquila ang catungculan ninyo sa inyong
anac: ang pag tuturo nang man~ga catotohanang icaquiquilala at
ipaglilingcód sa Dios, ang pagbibigay nang magandang halimbaua, ang
pag iin~gat na siya,i, magcasala, ang pag lalagay estado. Ang lahat
nang ito ay natatalá sa man~ga sulat ni Urbana, sa Pláticas
Doctrinalas, at sa man~ga sulat co naman.
Gayon man sa casunód na sulat, sasaysayin co ang man~ga cahatolán na
dapat alinsunurin nang magulang cun lumaqui na ang canilang anac.
Pagcallooban nauá cayong mag asaua nang Dios nang magandang capalaran.
Adios, Feliza at Amadeo.--ISANG SACERDOTE.
CAHATULAN SA MAN~GA MAGULANG AYON SA PAG LALAGAY SA ESTADO SA CANILANG
MAN~GA ANAC.
_Isang Sacerdote cay Amadeo,t, cay Feliza_.--MANILA ...
AMADEO AT FELIZA: Ang catungculan nang magulang sa pag cacalin~ga sa
anac, cun di mamatamisin sa loob at patutulong sa Dios, ay mahirap
tupdin, at pag di natutuhan ay palaguing ¡ay! ang mabibitiuan nang ama
at nang ina. Laquing hirap nang ina, na siyam na buang pagdadalang
tauo, sa boong panahón nang pag papasuso, at gayon din naman ang ama,
sa pagquita nang ipacacain sa asaua,t, anac; at lalong mahirap sa
pagtuturo sa anac nang man~ga catotohanang icaquiquilala sa Dios, sa
pag lalagay sa estado. Gayon man, cun ang magulang ay quinacasihan
nang gracia nang Dios, mabigat man ang catungculan ay macacayanang
pasanin. Caya catatauag sa Dios cayong mag asaua.
Tinangap ninyo ang Santo estado nang matrimonio, cruz ni Jesucaito na
inyong ipinan~gacong pasanin, ang daquilang catungculang calangcap, ay
di carampatang ariing mabigat. Ang estadong iyan ay isang daang
lalacaran ninyo sa pag tun~go sa lan~git ay di carampatang sinsayan,
at pagsininsayan ay di cayo macararating sa linalacbay na
caloualhatian. Ang baua,t, isang hirap na inyong pagdadaanan, ay houag
ariing hirap cun di hiyas na niyayari ninyo at ipinamumuti sa corona
ni Jesucristo, bulaclac na doon sa lan~git ay inyong daratnán ay
siyang ipuputong sa inyo.
Isa sa inyong man~ga catungculan ang pag sasaquit, na ang inyung anac
ay malagay sa estado pagdating nang capanahonan.
Cun ang inyong anac ay maca quilala na nang man~ga catungculan nang
pagca cristiano at nang paquiquipag capoua tauo; ang dapat isipin
naman ay ang pag lalagay sa estado.
Maraming magulang ang naquiquita na ualang mapait sa canilang loob, na
para nang mag asaua ang canilang man~ga anac na dalaga, na hangang sa
tumanda ó canilang camatayan ay ayao papagaasauahin. Hindi pinag iisip
nitong ualang bait na magulang na ipag susulit nila sa Dios, ang di
nila pagtupad nang catungculang ito. ¿Sino caya baga ang magsusulit sa
Dios nang casalanang na gagaua nang man~ga anac nilang dalaga? ¿Ilang
cayang pag iisip na laban sa calinisan, ilang maruming pag iibigan,
ilang masamang gauà ang nagagauà nang man~ga anac nilang dalaga, na
ualá silang malay-malay ay ipagsusulit nila sa Dios at sila ang
parurusahan?[84] ¿Ano ang masasapit nang ganitong man~ga dalaga? Sa
caramihan nang nan~gan~gasaua, sa calaunan nang panahon ang
guinayon-gayon, na papahamac ang puri, naguiguing casiraan nang
camaganacan, escándalo nang bayan, at ang lalong casáquit-sáquit ay
ang pagca pahamac nang caloloua nitong caaua auang man~ga dalaga, at
ang maraming tauo na nag casala sa masamang halimbauang naquita sa
canila. ¿Sino caya baga ang sisisihin nang Dios sa man~ga bagay na ito
cun di ang masamang magulang?
Marami rin naman ang naquiquita na bagun tauong nag si sitanda, nag
calat sa lansan~gan, catulad ay cuagong sa gabi ang gala,t, ang huni
ay calumbay-lumbay. Calumbay-lumbay anaquin, sapagca,t, ang pag aauit
sa daan, ay ang man~ga bucang bibìg nang man~ga binatang ito, ang
caramiha,i, hinguil sa calupaan at pang patay sa caloloua. ¿Sino ang
may casalanan na sisisihin nang Dios sa gayong asal na calupit lupit?
Sino cun di ang masamang magulang na nag papabaya na di
pinagsisicapang ilagay sa estado ang canilang man~ga anac pag dating
nang capanahonan.
Ayon sa catungculang ito nang magulan, ay dalauang bagay ang dapat
tantoin: ang una,i, ang anac dapat pumili nang estado o calagayan, na
inaacala niyang mapapasan, at ang icalaua,i, ang magulang ay dapat
mamahala. Daquilang bagay ito, na cun pagcamalian, ay dalauang
capahamacan hangang sa camatayan ang uica ni Padre Arbiol.
Sa man~ga anac ay may itinatalaga ang Dios sa matrimonio, mayroong
sacerdocio, at mayroon naman sa pagca dalaga hangang sa camatayan. Cun
ang isang anac ay lumagay sa estado na di talagá sa caniya nang Dios,
ay marahil di niya natupad ang catungculang calangcap, at pag di
matupad ay sapilitang icasasamá. Caya ang carampatan ay malasin nang
magulang ang cahinguilan nang anac, at sacá ilagay sa estado na
caniyang guinahihinguilan. N~guni hindi carampatan na ipag dumali,
catatauag muna sa Dios ang magulang, at nang maquilala cun alin ang
estadong ibibigay sa anac, at nang houag mag camali. Titingnan
anaquin, ang cahinguilan nang anac, at ang tularan ay ang magugulang
na taga Atenas, na nag mamasid muna sa caugalian nang anac at
ibinabagay sa ugali nang anac ang estadong ibinibigay. Gaya sa
cahariang ito naquita ang man~ga tauong balita sa carunun~gan, at ang
man~ga guerrerong bantóg sa catapan~gan, na pinag tac-han nang boong
mundó.
Cun ang matá nang anac na dalaga ay mahinhing para nang sa calapati,
malayo ang loob, ilág ang catauan sa dilang pan~ganib na icasisira
nang calinisan, hindi maibiguing tumanyag sa tauo, at di nahihinguil
sa pag aasaua, ay di catampatang pilitin nang magulang. Pabayaang mag
in~gat nang: pagca Virgen, at nang magcaroon cayo sa bahay nang
maputi,t, maban~gong lirio na quinalulugdan nang esposo. Dinguin ang
pag pupuri nang man~ga Santos Padres sa virginidad.[85] Bulaclác nang
Santa Iglesia ang tauag ni San Cipriano, hiyas at pamuti nang gracia,
larauan nang Dios na pinag niningnin~gan nang caniyang casantosan.
Ang uica ni San Ambrosio, ang cabooan ay napailandang sa himpapauid,
naquiat sa alapaap, nag sumagui sa man~ga bitoin, naquiquiit sa man~ga
Angeles, nag tuloy sa candun~gan nang Ama, hinan~go ang Verbo nang
Dios, ipinanaog sa lupa,t, pinapag catauan tauo. Dito matantó nang
man~ga magulang ang cataása,t, camahalan nang hiyas na pamuti nang
anac nilang dalaga; Virgen ang Ina nang Dios. Virgen ang santo
Precursor, Virgen ang dibdib nang discipulo at apostol na minamahal sa
lahat nang apóstoles, quinalugdan hiniligan at pinahayagan nang
matataas na misterios, at Virgen din naman ang apóstol na iniaquiat sa
icatlong lan~git, at nacarinig nang matataas na lihim, na di
nararapat ipahayag sa tauo, _Et audivit arcana verba quoe non licet
homini loqui_ 2. Cor. 12 4.
Caya cun ang dalaga,i, na sasa mundó ma,i, parang na aan~gat, at ang
caniyang puso,i, itinalaga cay Jesucristo, ay di dapat pilitin nang
magulang sa pag tangáp nang matrimonio, at nang di nila agauan ang
hari nang man~ga virgenes nang isang esposa niyang virgen. Isang
virgen, na sa isang daa,t, apat na puo,t, na libong virgines,
casunod-sunod n~g Cordero[86] ay mapapaquibilang at magcacapalad mag
siualat sa harap nang trono nang bagong auit na ualang macacasambit,
cun di sila lamang na humaharáp sa Dios, na di nadun~gisan sa
mundó.[87]
Cun ang isasagòt sa aquin nang man~ga magulang totoo,t, caaya-aya, na
ang isang dalaga,i, mag in~gat nang caniyang pagca virgen, n~guni,t,
cun di rin lamang liligpit sa isang beaterio ó monasterio, ay malaqui
ang pan~ganib na mapahamac, cun mabubuhay rin lamang sa guitna nang
mundó. Sa sagot na ito,i, ang itutulot co,i, cun sila,i, itinatalagá
nang Dios sa estadong iyan, ay matututo silang umilag sa pan~ganib na
icapapahamac, tuturoan nang paraang icapag iin~gat nang calinisan, at
cun canilang pagpilitan ay di naman ipagcacait nang Dios ang caniyang
gracia.[88] Si Santa Lucia virgen, Santa Filomena, Santa Ursula at
libo-libong virgenes na casama niya, ay sa mundò na buhay, ay naca pag
in~gat at nang pumanao sa mundó ay taglay ang lirio nang canilang
pagca virgen, na inihandóg sa virgeng esposo.
Cun ang dalaga,i, may tacot sa Dios at napa aampon, ay di
mapapahamac; at pag dating nang tucsó ay iin~gatan siya nang Dios at
ipag tatangól sa casamaán.[89] Dinguin ang nangyari sa isang mapalad
na virgen.
Ipinan~gaco ni Santa Cecilia Romana sa Dios na di niya sisirain ang
canyang pagca vírgen; n~guni,t, ipinacasal nang ama sa isang
baguntauong di binyagan, cahit mapait sa loob nitong santa, pag dating
nang gabi, nangusap cay Valeriano na esposo niya: aco Valeriano,i,
ipinagtatangquilic nang isang Angel at siyang nag iin~gat nang aquing
pagca vírgen,[90] caya houag mo acong pag pahamacan nang di ca
capootan nang Dios. Sa uicang ito,i, di naca pan~gusap si Valeriano at
nag saysay na siya,i, sasampalataya cay Jesucristo cun maquita niya
ang Angel. Ang sagót ni Santa Cecilia ay di mo maquiquita, cun di ca
mag binyag. Sa malaquing nása ni Valeriano na maquita ang Angel, na
pabinyág cay San Urbano Papa. Nang maguing binyagan na,t, mag sauli
cay Santa Cecilia, ay naquitang nananalan~gin na casama,i, isang
Angel, nag niningning at nag liliuanag, sabihin ang tacot ni Valeriano
nang maquita ang Angel, na tapon ang nasang sisirain ang pagca vírgen
ni Santa Cecilia. Tinauag si Tiburcio na caniyang capatid, (si San
Urbano rin ang nagbinyag cay Tiburcio) at pinapanood sa cauili-uling
Angel. At hangang silang tatlo ay pumanao sa mundó at nan~gaguing
mártir ay di rin nasirá ang pagca vírgen ni Santa Cecilia.
Dito maquiquita nang man~ga magulang ang tan~ging pag tatangquilic
nang Dios sa man~ga vírgenes, na cahit ano mang masapit ay caniyang
ipag tatangcal, cun sa caniya tumatauag at nananalig. Caya cun ang
anac nilang dalaga ay naquiquitang may bait, maibiguin sa calinisan,
mababang loob, may tacot sa Dios, at ang caniyang pagca vírgen ay
ina-alagaan na parang lirio na binacod nang tinic,[91] nang pag
papasáquit sa catauan, nang pananalan~gin nang palaguing pagligpit sa
silid at pag ilag sa pan~ganib, ay di dapat pilitin sa pag aasaua. Ang
carampatang gauin ay ang perla santa, ang mariquit na margarita, ang
ualang casinghalagáng hiyas nang anac na dalaga ay pag pilitang
in~gatan nang magulang, at palibhasa,i, talaga sa lalong
camahal-mahalan at cariquit diquitang esposo. Dinguin nang ama at
uliniguin nang ina ang uica nang ating Pan~ginoong Jesucristo sa Santo
Evangelio: ang santong bagay, ay houag ninyong ibigay sa aso, at houag
ninyong ihain ang inyong perlas sa harapan nang babuy.[92]
Ang cahulugán ay di dapat ibigay sa hamac na tauo ang cayamanang
talagá sa Dios.
N~guni cun ang caasalan nang anac na dalaga ay di na uucol sa isang
vírgen, cun ang mata,i, di mahinhin, na para nang sa calapati, cun di
para nang sa lauin na sadyang talas sa pag hanap nang patáy na hayop,
cahit mag sabi sa magulang na aayao mag asaua, ay houag paniualaan. Si
Job ay Santo may tacot sa Dios, malayo ang loob sa pag cacasala, at
ang Dios ang nag saysay na ualang caparis sa balát nang lupa;[93] ay
ang tauong itong ulirán sa cabanalan ang nag saysay nanaquipag tipán
sa caniyang man~ga matá, na di itititig sa dalaga dahil sa malaquing
tacot na siya,i, mahulog sa calupaan, cun ito,i, Santo na,i, gayon ang
pahayag ¿ang babaye pa caya bagang daquila ang carupucán ang maca pag
sasabi na di mapapahamac sa palaguing paquiquipag olayao sa lalaqui?
Ang carampata,i, sauatain, at ipili nang isang esposong maca aacay sa
magaling.
Cun ang anac na dalaga ay ualang tinagong hinhin, malápit ang catauan
sa baguntauo, cahit ang sabihin sa magulang ay uala sa caniyang loob
ang cahalayán, ay houag pabayaang masunód ang masamang cáasalán. Gayon
din naman, cun mauilihin sa paquiquipag uriraan sa lalaqui, ang hipoin
man sa camay ay di pinapansin, ay di dapat calin~gatan nang magulang.
Ang uica ni San Pablo ay isang cabaitan nang lalaqui ang di sumaláng
sa babaye;[94] ay isa namang tanda nang cabaita,t, calinisan nang
isang dalaga ang di pahipo sa lalaqui. Ang uica ni San Basilio cun ang
babae ay vírgen, vírgen naman ang pagtin~gin, vírgen ang caasalan,
vírgen ang lahat nang quilos, vírgen ang boong catauan.[95] At cun di
rin lamang maca pag iin~gat; nang calinisan, ay iquita agad nang
cagamotan sa Santo Sacramento nang matrimonio, sa pagca,t, ang uica ni
San Pablo ay mahan~gay mag asaua cun masusunod din lamang nang apóy
nang calupaan.[96] N~guni ang paglalagay sa estado ay dapat daanin sa
dahan-dahan, at houag namang papag asauahin sa di nila na iibigan, sa
pagca,t, cun pilitin, cun pagbalaang parurusahan cun hindi pumayag, o
di man pilitin at pag balaan ay pag paquitaan nang masamang muc ha,
palaguing an~gil an~gilan o irin~gang caya, sa cahinaan nang loob nang
isang babaye, marahil ay mapait man sa caniyang loob ay pumayag sa
magulang, na mag asaua sa di nila ibig. N~guni, ¿ano ang nasapit nang
man~ga dalagang nag si si pag asaua sa pilit nang magulang? Marami ang
napapahamac lalo,t, cun may ibang na iibigan. Nag papahayag nang óo sa
ibig nang canilang magulang, n~guni ang puso,i, di rin inaalis sa
canilang catipán. Ano pa ang nasasapit cun macasál na? Ang asaua,i, di
mahalin nang loob, di pacundan~ganan, at palibhasa,i, di niya ibig.
Cun magca gayon na,i, ¿ano ang quinahihinatnán nang ganitong
matrimonio? Ang lalaqui,i, nag sasaua, palaguing namumuhi, ang babaye
nama,i, gayon din sa munting magca bihira,i, nag tatalo ang mag asaua
at ang quinasasapita,i, ang alin man sa dalaua,i, naca iisip mag lilo.
¿Sinong may casalanan cun magca gayon, cun di ang nag camaling
magulang? Pacatantoin nang ama,t, ina na ang pumilit sa anac sa pag
aasaua ay casalanang daquila, sapagca,t, ipinahamac ang canilang
caloloua. Ang uica ni San Pablo,i, ang capangyarihan nang magulang ay
di dapat gamitin sa icapapacasamá nang anac cun di sa
icapapacagaling.[97]
Cun icao, Feliza at Amadeo, ay pagcalooban nang Dios nang anac na
lalaqui, na mag aaral sa Universidad at cun dumating ang panahón ay
mag nasang tumangáp nang Orden Sacerdotal, ay houag cayong cadadali na
mag bigay nang pahintulot, cun di rin lamang maquitaan nang
carunun~gan na itutupád nang caniyang man~ga catungculan, sapagca,t,
cun ualang carunun~gan ay di niya icagagaling, cun di icasasama, at
sampong cayo,i, caramay dahil sa capabayaan. N~guni cun maganda ang
nasa nang loob, ang siya baga,i, mag lingcód sa Dios, paquinaban~gan,
nang Santa Iglesia na maca pag acay sa caloloua sa gauang magaling;
cun maquitaan ninyo nang di munti cun di malaquing cabanalan,
nalulupit sa sugal, masipag sa pag aaral, malayo ang loob sa masamang
banta, mapag pasaquit sa catauan, mauilihin sa panalan~gin, sa pag
gugunam-gunam, sa pag tangap nang man~ga Santos Sacramentos; ay houag
sansalain, cun di hicayatin. N~guni ¿sino caya itong mapalad na
Estudiante?[98] Cun di rin lamang na gagayac ang loob sa pagtangap
nang orden sagrado, ay pan~ganib na mapacasama. Houag ipahintulot nang
magulang na ang, caran~galan, ang cayamanan sa mundo, at caguinhauahan
sa lupa ang maguing dahilan na hicayatin ang canilang anac na tumangap
nang orden sagrado. At cun maquita na ito ang pinag cadahilanan nang
pag nanasang mag pare nang canilang anac, ay houag pahintulutan. At
cun naquiquitang ualang gayac na cabanalan, cahima,t, mag pilit ay
pacasansalain.
Marami pa,t, madla ang bagay na sucat masaysay sa inyo, ayon sa
catungculan nang magulang sa anac, n~guni,t, di co na saysayin, yamang
sa buhay ni Tobias ay marami cayong maaaninao. In~gatan cayong mag
asaua nang Dios at ni Guinoong Santa Maria.--ISANG SACERDOTE
SANTONG ARAL NANG ISANG MAGULANG SA MAN~GA ANAC BAGO PUMANAO SA MUNDO.
_Si Feliza cay Urbana_.--PAOMBONG....
URBANA: Igayac mo ang loob mo sa pagtangap nang isang balitang mapait
sa loob, at ang pag cunang halimbaua yaong sumo sacerdote na
binalitaan ni Samuel na pag dadalhan nang Dios nang maraming hirap;
siya ang Pan~ginoon co,i, gauin ang minimatapat sa caniyang man~ga
mata.[99] Mumulang co ang salita.
Si ama nang á las siete nang umaga, na nangaling sa pag sisimba ay
natisod sa lansan~gan, narapá ay nabalian sa dibdib. Capagcarapá ay
dinampot co,t, aquing quinalong. Di co masabi sa iyo ang dinamdám cong
dalamhati nang na sa aquing candun~gun na. Aquing namasdan na
napipiquit ang matá, ang dibdib ay nag tatahip, hinahabol ang
hinin~ga, cataua,i, nalulun~gayn~gay at di macáyanan. Gayon man ay
tinapan~gan ang loob, nag pilit cumilos at tinaponan aco nang sabing
caalio-alio: _huag cang matacot anac co at ito,i, lilipas din_. Sa
salitang ito,i, ang naisagot co,i, isang buntong hinin~ga at isang
patac na luhang tumama sa noó ni ama. Siya namang pag dating ni ina at
ni Honesto, pinag tulun~gan namin binuhat, at inioui sa bahay. Dito co
na nahalata na tayo,i, man~gun~gulila, na hindi nalaon nang pagca higá
sa banig at naparaing na masaquit ang ulo, nag sisiquip ang dibdib,
inaapóy nang lagnat at nang hipoin co ang camano ay naramdaman co na
gulong-guló ang pulsó. Nang á las seis nang hapon cami ay tinauag na
lahat sampuo ni Amadeo, at sa ami,i, nag pahayag: ang tauo ang uica,i,
nan~gin~gibang bayan dito sa lupa,[100] at hangang nan~gin~gibang
bayan ay dinaratnan nang susong susong hirap; na cucubcób nang
pan~ganib, na cun di tibayan ang loob ay ipag cacasala sa Dios. Cun
malapit nang matapos ang caniyang pan~gin~gibang bayan, mahahan~go na
sa hirap, maliligtas sa pan~ganib at macapapanood sa Dios, ay di dapat
mahapis cun di matoua. Ang caloloua co,i, malapit nang maalis sa
catauan cong masiquip na bilangoan, ay nagcacamit nang toua at naca
ririnig nang magandang balita na pa sa sa bahay na nang Dios.[101]
Caya ang carampata,i, cayo,i, maquiramay sa quinamtan cong tua, at
cahiman at aco ay pumanao sa mundo ay di co ring cayo lilimutan sa
harapan nang Dios.[102]
Nang matapos itong masaysay ay ginin~ging siya,i, pacompisalan, at
nang maca pag compisal ay gumayac naman sa paquiquinabang. Nang
marinig na ang tugtog nang campana sa pag labás nang Viatico, ang
catauan ay sumigla, nag bago nang lacas, sa muc-ha,i, nag ningning ang
isang cauili-uiling saya, na anaquin baga,i, hindi mamamatay sa saquit
na iyon. N~gunit, naquilala co na ang siglang iyon at caligayahan na
hindi cabati nang caniyang mabigat na saquit, ay di ang pinag
cadahilana,i, ang siya,i, maca tauid pa cun di ang pag dating nang
sinisintang Dios, na sa caniya,i, dadalao. Marahil Urbana,i, na
aala-ala mo pa na madalas na pan~ganlan ni ama na Sacramento nang pag
ibig, sang-la nang pag ibig ang casanto-santosang Sacramento sa Altar
caaya ayang bansag na caniyang namana cay Santo Tomás de Aquino Doctor
nang Santa Iglesia at Angel sa pag ibig,[103] caya sa oras na ito ay
pauang pag ibig sa Dios ang caniyang ipinaquita. Nang maquita na ang
Sacerdoteng may dala sa mahal na Sacramento, ay nag pilit lumuhod, na
paalalay cay Honesto,t, sa aquin, at nang maluhod na ay aming narinig
na sinambit yaong cay San Bernardo; tingni,t, narating na ang aquing
casi. Nang maca paquinabang na ay nag pasalamat sa Dios at hinin~gi sa
amin na siya,i, ihiga oli. Nang masangcapán nang Sacramentong
Extremauncion ay pinapag daop ang camáy, ibinabá ang matá at hinin~gi
cay Honesto na ipamuno sa caniya itong maicling panalan~gin.
¿Ano caya bagá Dios co ang igaganti co sa iyo sa lahat nang anang
ipinagcaloob mo sa aquin?[104]
N~gayon tinangáp co ang mahal na Caliz na cabuhayan co,[105] ay
sasambitin co at pupurihin ang iyong pan~galan, at sa oras na ito nang
pag panao sa mundó ay inaasahan co na ipag tatangól mo aco sa man~ga
caauay co.[106].
Icao caloloua,t, boong catauan co,i, mag pasalamat sa Dios, at ipag
bunyi,t, purihin ang cagalang-galang na caniyang pan~galan.[107]
Icao caloloua co,i, mag handóg nang puri sa Dios, at houag mong
limutin ang di maisip na caniyang ipinagcaloob sa iyo.[108]
Ang Dios ang nag patauad sa iyong man~ga casalanan, at ang dilang
saquit mo,i, guinagamòt, niya nang caniyang aua.[109]
Ang ganitong pag papala mo sa aquin ay isinisiualat nang caloloua co
sa sang daigdigang pinaghaharian mo, at inaanyayahang con mag puri sa
iyo ang boo mong quinapal.[110]
At sa oras na ito nang aquing camatayan ay houag mong ipahintulot na
magahis ang caloloua co nang man~ga demonio, caya ipinag tatagobilin
co sa man~ga camay mo yamang sinacop mo nang mahal mong dugó, oh Dios
na Pan~ginoong co.[111]
Nang matapos siyang magpasalamat sa Dios, cami ni Honesto ay linin~gon
at pinan~garalan; hangang cayo,i, nabubuhay man~ga anac co houag
ninyong limotin ang tacot sa Dios, at inyong itanim sa dibdib yaong
cauili-uiling auit sa Dios ni Guinoong Santa Maria: ang aua nang Dios
ay ilinalagui sa may tacot sa caniya, hangang caapo-apohan.[112]
Caiin~gat sa pagcacasala, at nga~yong aco,i, lilipat na sa isang buhay
ay ang cabilin-bilinan co,i, cun aco,i, naquitaan ninyo nang masamang
halimbaua, ay houag tularan, ihin~gi ninyo aco nang tauad sa Dios at
nang aco,i, patauarin naman, at naquitaan ninyo aco nang magandang
gaua ay inyong pagcunang uliran. At hangang nabubuhay cayo,i, houag
macalilimot sa Dios caiin~gat na mahulog cayo sa casalanan.[113] Cun
itong man~ga huling bilin nang mamamatay ninyong magulang cun marápat
na macapanood sa Dios, ay di co cayo lilimutin, at magmula sa lan~git
ay igagauad co dito sa inyo sa lupa ang aquing bendicion. Nang matapos
itong maipan~gusap ay binuhat ang canang camay, pinahalic si
Honesto,t, aco, at cami binendicionan.
Nang mabendicionan cami, ay ang saysay: ang caloloua co, Dios na
Pan~ginoon, ay nagnanasa nang manood sa iyo, nagdaramdam nang uhao;
para nang paghanap nang uhao na usa sa bucal na tubig.[114] Nang
maipan~gusap ito ipiniquit ang mata,t, siyang pagcalagot nang
hinin~ga.
Si ina, Urbana ay ualang pagcasiyahan nang dalamhati, palaguing na sa
suloc, ayao tumiquim nang canin, at ualang sariling lacas na ipagtiis
nang hirap nang pan~gon~golila sa isang esposong hindi nacapagbigay sa
caniya nang munti man lamang dalamhati. Si Honesto,i, tumatan~gis,
dinaramdam ang caniyang pan~gon~golila sa panahon nang cabataan,
n~guni,t, di maquitaan nang labis na pagpipighati hindi maringan nang
ulol na pa nambitan, marunong magtipid at ang cabaitang taglay ni
Honesto na caniyang pan~galan ay siya ring ipinahahalata.
Icao capatid co, ay ipinagbilin ni ama cay ina,t, sa aquin na houag
cang pabayaan, houag panghinayan~gan ang caonting salaping guinugol,
ipamanhic sa iyo na cun mamatapatin mo,i, pumasoc ca sa isang
Beaterio, tumalicod sa mundò, ipan~gaco mo sa Dios ang calinisan
hangang sa camatayan. At ang uica niya,i, ang man~ga panalan~gin mong
malinis na para nang isang vírgen, ay inaasahan niya na aaquiat sa
Lan~git na para nang inciensong haharap sa Dios, icaguiguinhaua niya
doon sa isang buhay at dito sa lupa,i, ipag cacamit nang magandang pag
papala nang Lan~git nang caniyang maiiuang familia.[115] Bilin pa sa
amin na houag ibalita sa iyo ang caniyang pagcamatáy, cun di cun
siya,i, malibing na. Gayon ang bilin, at nang houag ca nang parini, at
nang di na pagca abalahán, at nang di naman macasira sa loob mo. Cun
ano ang bilin ay siya co namang sinunód.
Sa pag cacasaquít ni ama, sa pagca burol, at paglilibing, marami ang
nag si dalao, naquiramay sa aming hapís, marami rin naman ang
quiquilalaning utang na loob sa canila, n~guni sa caramihan nang
dumalao, ay dili naualán nang tauong cun di nasansala, ay nacaguló
disin sa may saquit. Marami rin naman ang di nacararamay sa hirap, cun
di sucat dising maca pag bigay galit, dan~gan ang cami ay nag hahauac
nang loob. Di co na paca saysayin sa iyo,t, yamang na aaninao mo, at
nang di naman nacarurun~gis pa sa sulat na ito. Adios, capatid co
alalayan nauá nang Lan~git ang mag durusa mong dibdib.--FELIZA.
CAHATULANG UCOL SA PAG AYON SA CALOOBAN NANG DIOS
_Si Urbana cay Feliza_.--MANILA ...
FELIZA: Sa sulat mo sa aquin ay napag tanto co ang mulá nang saquít ni
ama sampo nang caniyang pagca matay. N~gayo,i, ano ang mauiuica co sa
iyo cun di ang umayon sa calooban nang Dios. Ano pa ang ating gagauin
cun di ang alalahanin siya doon sa isang buhay. Ano ang ating
iaala-ala sa canyang caloloua, cun di ang pag papasaquit sa catauan,
ang pag aayunar, ay ihandóg natin sa Dios, upan ding icacauas niya sa
casalanan, sacali,t, may pinag durusahan pa siya sa purgatorio. Ipag
handóg nang santo Sacrificio nang misa sa pagca,t, cun catungculan
nang anac ang sumaclolo sa magulang cun dinaratnán nang hirap dito sa
buhay na ito, ay lalong daquila ang caniyang catungculang tumulong at
sumaclolo doon sa isang buhay.
Ayon sa sabi na si ina,i, nag dadalamhating masaquit, ang hatol co sa
iyo,i, ipanalan~gin mo sa Dios na bigyang caaliuan, sa pagca,t, sa
Dios at di sa quinapál sucat nating asahan ang caaliuan nang ating
caloloua.[116]
Sabihin mo cay ina na dumaramay sa caniyang hapis ang sacerdoteng
director co, ipinamamanhic sa caniya na basahin itong casunód na
man~ga cahatolan.
Minatapát nang Dios na cunin na dito sa lupa ang caloloua nang iyong
esposo, ay ano ang ating uiuicain cun di ang dumating na ang panahong
tadhana nang caniyang capangyarihan. Dumating na ang panahón nang pag
ganti sa caniyang magandang gauá. Ang Dios ay di nag cacamali, di naca
pag daraya,t, di naman napag darayaan. Cun nauucol na damdamin ang
pagcamatay nang isang minamahal natin, n~guni nauucol naman na ang
loob natin ay iayon sa calooban nang Maycapal, at nang icarapat natin
ang pagdaramdam nang hirap. Ang magandang halimbaua na ipinaquita sa
atin ni Jesucristong Pan~ginoon ay dapat alinsunurin. Nang gabing pag
tiponan nang di mamagcanong, sáquit ang caniyang dibdib, ay
nanalan~gin sa Dios Ama at nan~gusap: houang ang calooban co ang
siyang mangyari, cun di ang calooban mo. Ano ang nararapat n~gayon cun
di ang pag cunang uliran itong maalam na Maestro, at uicain: houag ang
calooban co ang papangyarihin cun di ang calooban mo, Dios co.
Houag uicain, na cun di nagca malí ang médico ay di sana namatày, cun
di guinamót nang mahusay, cun pina inóm nang gayon, cun tinapalan nang
ganoon, di disin napahamac. Ang buhay nang tauo,i, pag dating sa guhit
ay di maca lalampas, at pag dating sa guhit, cahit ang médicong
gumamót ay carunong-dunon~gan ay nasisira ang dunong, hindi maquilala
ang saquít, hindi matutuhan ang tapal na gamot. Dinguin ang nangyari
sa Seraphin sa pag ibig cay Jesús na si Santa Teresa de Jesús.
Nagca saquit nang mabigát ang isang mongja na minamahal niya,
sapagca,t, caramay-ramay niya sa hirap.
Isang arao ay nasoc sa silid nang may saquit ang médicong gumagamót,
ay naquita nitong santa na pinipirin~gan sa matá nang isang Angel.
Dito niya naquilala na cun ayao ang Dios, ang médico,i, di matutong
gumamót sa may saquít, at ualang matutuhang gauin, caya uinica sa loob
na dumating na ang capanahonan na ang mongjang iyon ay palipat na sa
isang buhay. Caya ualá siyang guinaua cun di ang umayon sa calooban
nang Dios. Sino ang iyong tutularan cun di itong mahal na santa.
Nababasa rin naman sa buhay nang santo Job, na minsan ay may isang nag
balita sa caniya: ang lahat mo ang uicang baca at asnos ay ninacao
nang man~ga abeos, at ang man~ga tauo mong upahan ay pinag papatay na
lahat, aco lamang ang nacatanan at nang sa iyo,i, maca pag balita. Di
pa tapós ang salita,t, may dumating namang isa, at ang sabi, ang iyo
ang uicang obejas at pastores ay pinanaogan nang apóy na galing sa
Lan~git, nasunog na lahat, aco lamang ang naca ligtás at nang sa
iyo,i, maca pamalita. Nag sasalita pa siya,i, may dumating namang isa
na nag saysay: tatlo aniyang pulutong na man~ga Caldeos ang dumating,
ninacao ang iyong man~ga camellos, at pinag pugotan ang man~ga taong
nag aalaga, aco lamang ang nacatanan at nang sa iyo,i, maca pag sabi.
Di pa tapós ang salita nitong nagbalita, ay may dumating pang isa na
nag sabi naman: ang man~ga anac mong babaye,t, lalaqui, aniya,i, nag
si cain sa bahay nang capatid na pan~ganay, caraca-raca,i, dumating
ang isang bag-yo na galing sa parang, nauasac ang apat na suloc nang
bahay, nahapay, nadaganan at namatay na lahat ang anac mo, aco lamang
ang naca ligtas at nang sa iyo,i, maca pag sabi. Sa balitang itong
capait-paitan, si Job ay nag dapâ sa lupa, nanalan~gin sa Dios at nag
saysay: hubad acong lumabas sa tiyan nang aquing ina, ay hubad din
namang mananaog aco sa hucay. Dios ang nagbigay, at Dios din ang
bumáui: purihin ang cagalang galang na n~galan nang mahal na
Pan~ginoon.
Manghinuha, icao at sinomang may hapis dito cay santo Job na uliran
nang pag titiis. Hindi tinun~gayao ang Lan~git na pinangalin~gan nang
apoy, na sumunog sa caniyang man~ga obejas; di nag bantang manghiganti
sa man~ga Caldeos, na numacao nang caniyang man~ga camellos, cung di
ang uinica,i, purihin ang Pan~ginoon Dios. Ano ang gagauin mo naman
cun di ang igalang ang matataas na lihim nang Lan~git, umayon sa
calooban nang Dios, at di ang umayon lamang cun di ang, siya,i,
pasalamatan at uicain: Dios ang nag bigay sa aquin nang isang mabait
na esposo, ay Dios din naman ang bumaui; purihin ang cagalang galang
na caniyang pan~galan.[117]
Ang man~ga cahatolang ito, Feliza, ay sabihin mo cay ina na ariing
balsamo na igamót sa sugat nang caniyang puso, i alio sa hirap nang
caniyang pan~gon~golila. Na ulila siya sa esposong tauo, ay may isa
naman na lalong caibig-ibig na esposong Dios, na pag uucolan nang
caniyang pag ibig, at mag bibigay caguinhauahan sa calaotan nang dusa.
Ayon sa sabi mo, Feliza, na sa nag si si dalao ay may nararapat na
quilanlin cang utang ay mayroon din namang na capag bibigay dalamhati,
ay parang nahulaan co ang inalilihim mong cahulogan.
Sa nag si si dalao sa man~ga may saquít ay may maquiquita cang tauo na
cahan~galan, ó sa caculan~gan nang bati na pinag aralan, caracaraca,i,
papasoc sa silid nang nag hihirap, di na pinag iisip na siya marahil
doo,i, maca rarami pa, at sa lugar na maca guinhaua, ay lalong naca
pag papahirap, at ang pobreng may saquít ay halos di na maca hin~ga sa
dami nang tauo. May maquiquita ca naman na may bumabasa sa tabi nang
panalan~gin, at may nag tatauanan sa tabi nang hihigán, nag bibiroan
na anaqui baga,i, iyon ang sinadya at di ang pag tulong sa may saquít.
Ano ang magagaua mo sa man~ga tauong ito, cun di ang cahabagan mo ang
canilang cahan~galan at di carunun~gang maquipag capoua tauo. N~guni
di dapat ipahintulot nang isang pinagcacasactán ang gayong man~ga
caasalan. Dinguin nitong man~ga han~gal na tao ang sabi sa aquin nang
isang naca ligtas sa isang mabigát na saquít: aco aniya,i, dinatnán
nang isang saquít na malaot cong dinamdam. Nang aco,i, tumindi na,t,
ualá nang médicong gumamót sa aquin, at ang uica,i, ualang pag sala,t,
di aco mamamatáy, ang catauan co,i, di co na maiquilos at ang boong
asa nang aquing esposa,i, di na aco mabubuhay, ang lahat na salitaan
nang aquing man~ga casambahay, cahima,t, bulon~gan ay naririnig co. Sa
bagay na ito,i, ¿ano caya ang isasaloob nang isang naghihirap cun
naiinis sa tauo,t, naca ririnig nang tauanan? Hindi malayong mapoot sa
dami nang tauo, at mag hinala na siya,i, pinag tatauanán. At ang
casasapitan ay ang na dalao sa may saquít ay siya ring nag papasaquít.
At cun magca bihira,i, siya pang naca tutucsó.
May maquiquita ca namang na pa sa sa bahay nang patáy na may panyóng
lucsá at ang baro,i, pulá, ¿ano ang ipinaguiuica sa canila nang man~ga
tauong ito? Tulíg. May maquiquita ca namang anac na nag lulucsá sa
magulang o asaua, ay di matagalán nang dalauang buan at inaalis na ang
lucsá. ¿Ano ang cahulogán nang ganitong caasalàn? Ayao nang alalahanin
ang naualang asaua, at ayao papurihan ang naualang magulang.
Icao Feliza at Honesto,i, ca-iilag sa ugaling ito; tayong mag iina ay
mag pulos nang lucsá nang sang taong singcád. At cun mangyayari
disi,i, pagca tapos nang taon, ay sundin ang ugali nang di bulág na
naciones sa Europa, na isang taon namang hindi sinasalitan nang pulà
ang canilang man~ga damit. Ang ugaling ito dito sa Maynila,i, marami
ang sumusunód sa man~ga tagalog man. Hamaquin yaong uica nang man~ga
ualang pinag aralan, ang lucsa,i, mainit at naca papanglao.
Cun dumalao sa patáy ay iilagan ang tauanan at nang di uicain nang
namatayán, di na sila dinaramayan ay inaaglahi pa ang canilang hapis.
Ang ipapanhic ay muc hang nag papaquita nang lumbáy at ang ibabati sa
may bahay ay uicang pagdamay sa sáquit. Ilagan ang main~gay na
pan~gun~gusap, at nang di maan~gat sa pag damay sa hapis na canilang
layon. Capootan ang pag bibiroan, at nang di uicaing ualang pinag
aralang mahal na asal.
May maquiquita ca namang bahay nang namatayán, na diyan ca maca
ririnig nang pag bibiroan nang babaye,t, lalaqui; diyan mo maririnig
ang pag sasalita nang catatauanan na sinasabayán nang halac hacan.
¿Ano ang gagauin mo sa man~ga tauong ganito ang asal? May isang
nan~gusap: cun ang pag uuriraan ang inyong sinadya sa aquing
pamamahay, ay doon na ninyo gauin sa inyong sarili.
Ucol sa isang cristiano ang pa sa bahay nang isang namatayan,
sapagca,t, maca pag didili dili nang caholi holihang darating sa tauo,
caya ang uica ni Salomon: mabuti pa ang pa sa bahay nang namatayan, sa
pa sa bahay nang piguing.[118] Mabuti rin nama,t, ucol sa paquiqui pag
capoua tauo ang dumamay sa man~ga cababayan at caibigan, n~guni cun
ang gagauin ay ang pagn~gin~gisihan at iba pang caulolan mahan~gay
houag na at nang di sumagap nang masaquit na uica.
Cun dumalao sa man~ga namatayan, ang carampata,i, tumahimic,
alalahanin yaong uica nang Pantas, _n~gayon ay sa aguin at bucas ay sa
iyo, aco,i, namatáy n~gayon at susunod ca naman_; ipagdasal ang
namatay at aliuin sa hapis ang namatayan. Ang namatayan naman ay di
nauucol mag taua, mag n~gisi at mag tabil at nang di uicain na
iquinatotoua niya ang pagca matay na iyon.
N~guni cun di carampatan ang mag paquita nang toua, ay gayon din naman
ang mag paquita nang hapis na di tinitipid. Ang manambitan nang
mahihiyao, ang ipag hampasan ang catauan, ang labnutin ang buhoc at
sabayán nang ulol na sabi, ay naca tataua, lalo nang masamang masdan
sa lalaqui. Ang nauucol ay mag tipid, at cun di maca pag piguil ay
lumigpit sa gilid, at diyan iloual nang lihim ang taglay na hapis,
nang may pagca guinhauahan.
Dalauin mong madalas, Feliza, at gayon din naman si Honesto ang
libin~gan ni ama, alalahanin ang magulang natin, at dito sa mundo,i,
papurihan mo naman ang caniyang pan~galan.
Aco, Feliza,i, ihalic mo nang camay cay ina, ipahayag mo ang boo cong
cagalan~gan at pamimintuho; cayong mag asaua,i, in~gatan naua nang
Dios, at gayon din naman si Honesto: Susundin co ang bilin ni ama,
aco,i, lalayo na sa mundo. Adios, hangang sa isang buhay.--URBANA
MGA TALABABA:
[1] 2 de Mayo de 1854
[2] Ang Reina nang man~ga bulaclac, ay ang rosa de Alejandria,
talinhaga nang calinisan binabacod nang tinic nang cabaita,t,
cahinhinan, at nang houag masirá.
[3] 1 Cor. 11. v.10
[4] Barrio ang tauag nang una,i, Naic, n~gayon ay Nayon.
[5] Ang cubiertos ay ang cuchillo, tenedor at cuchara.
[6] Ang sopera ang linalagyan nang sopas na isáng platong may taquip.
[7] Ang plato sopero ay pingang malucóng na lalagyan nang sopas.
[8] Ang salsero ay ang lalagyan nang salsa.
[9] Ang trinchante ay ang malaquing tenedor at cuchillo.
[10] Man~ga cahatolan nang isang director ni Urbana, ayon sa malabis
na paginom nang alac, ipinadala cay Felisa at nang maipaunaua cay
Honesto.
[11] ¿Cui vae? cui rixae? cui faveae? cuí sine vulnere? en suffosio
oculorum? nonne his qui commorantur in vino et student calicibus
epotandis?
[12] Sa ibang Provincia,i, taong ang tauag
[13] Luc. 21 v. 34
[14] S. Basil.
[15] Qui amat vinum ... non ditabitur. Prov. 21. 17
[16] Levavi oculus in munte unde veniet auxilium mihi. Sal. 120 v.1
[17] Docé me facere voluntatem tuam, quía Deus meus tú
[18] Sicut oculi ancilae in manibus dominae suae ita oculli nostri ad
dominum donec misereatur nostri, Psalm 122. 2
[19] Ad doninum cun tribularer, clamivi et exaudivit me Psal. 119.
[20] Effundo conspectu ejus orationem meam tribulationem meam ante
ipsum pronuntio. Psalm, 141 v.2
[21] Illumina sculos meus ne unquam obdormian in morte, ne quando
dicat inimicus meus praevalui adversus eum.
[22] Ad dominum cum tribularer clamavi et exaudivit me Psal. 119
[23] Laudate nomen ejus quoniam suavis est Dominus Psal. 99 v.4
[24] Ecl. 48 v.22 Exp.
[25] Qui amat periculum in illo peribit.
[26] Omnia quae delinquerint filii de parentibus requirentur. Orig:
lib 2. in Job.
[27] Feliza tibi sunt, serva corpus illarum et non ostendas hilarem
fociem tuam ad illas. Ecc. 7 v.26
[28] Filiae tibi sunt, serva corpus illarum et non ostendas illarem
faciem tuam ad illas. Eccl. 7. 26.
[29] Nequitia mulieris immulat faciem ejus. Eccl. 25. 24.
[30] Thim. 5. v. 4.
[31] Arb, lib, 5. c. 11
[32] Gen. c. 34
[33] Arb, Lib, 4. c. 24 de la fam. regi
[34] Arte languorem adhibe medicinam
[35] Collaudado te, Deum Salvatorum meum, quoniam adjutor et protector
factus es mihi: et liberatis corpus meum perdítione. Eccl. c. 51
[36] Militia est vita hominis super terram, Job. 6. v. 1
[37] Excre vires, ferocifer dimica atrocier in praelio esto esucerta.
Serm. Joan Christ. de Mart.
[38] Ang confesor na cay Urbana ay pumapatnugot sa paggaua nang
cabanalan.
[39] Ito,i, isang casulatan na ang bansag ay Casamiento perfecto. Sayo
de And.
[40] Par pari jungatur conjux.
[41] Non arabis in bove et osino. Deut. 22. 10
[42] Conffidit in ea cor viri sui. Prov. 31
[43] Uxor nimis pulchra res est suspiciones pleno.
[44] Horat. Sat. 1. 1.
[45] Tempus acquirendi, et tempus perdendi, tempus custodiendi et
tempus adjiciende. Eccl. 3. 6.
[46] Spiritus querentium Deum quaeritur et in respectu illus
benedicetur. Ece Ecel. 34:14.
[47] Spes enim illorum in salvantes illos, et oculi Dei in diligentes
se. Ibid. 15.
[48] Posuit eum in paradizo voluptatis ut operaretur. Gen. 2. 15
[49] ¿Mulierem fortem quis inveniet?
[50] Fallax gratia et vana est pulchritudo. Prov. 31.
[51] Confidit in ea cor viri sui. Ibid.
[52] Panem otiaso non comedit Ibid.
[53] Fortitudo et decor indumentum ejus. Ibid.
[54] Multae filiae congregayerunt divitas tu supergressa es universas.
Ibid.
[55] Nobilis infortis vir ejus, cuando sederiz cum senatoribus ferrae
Ibid.
[56] Surrexerunt fillii ejus, et beatissimam predicovrentu vir.
[57] ¿Mullerem fortem quís niveniet? Procul et de ultimis finibus
pretium ejus. Ibid.
[58] Mulieris bonae beatus vir. Eccl. 26. 1.
[59] Mulier bona debitor viro pro factis bonis. Ibid. 3.
[60] Preparación de la muerte.
[61] Quaerite primum regnum, Dei et omnia adjicientur vobis.
[62] Adolescentulus sum ego et comptemptus; justificationes tuas non
sum oblitus. Psal. 35.
[63] Et erunt duo in carne. Gen. 224.
[64] Ade viro non invenievatur ad adjutor similis ejus, Gen. 2. 20.
[65] San Agust in Joan. Traot
[66] In lege autem Moyses mandovid nobis hujusmodi lapidare Joan 8: v.
5
[67] L. 5. 5. ff. de quaest
[68] Justin ni Auth. sed hodie C. ad. leg. Jul. de adulter.
[69] L. 15 t. 17. p. 7.
[70] L. 1. t. 7. lib. For Log, L. 1. t. 20. 1. 8. R. C. et. ibid.
[71] C. 6. h. t.
[72] Adulterus judicabit Deus.
[73] In qua mensura matieritis, ita remetietur vobis.
[74] Vir est caput mulieris.
[75] Compañera os daremos y no sierva.
[76] Hortus conclusus, fons signatus.
[77] Terminum posuisti quem non trasgredientur, neque convertentur
operire terram.
[78] A nadie después de Dios ha de amar mas ni estimar mas la muger
que á su marido ni el marído mas qui a su muger. Rit
[79] Reliquet homo patrem suum et matrem, et adherebit uxori suae: et
exeunt duo in carne una. Gen. 2. 24.
[80] Quos Deus conjunxit, homo non separet.
[81] Y asi proconren agradar en todas las cosas, que no contradicen á
la piedad cristiana. Rit.
[82] In promt
[83] Claret en sus avisos muy utiles para las casadas.
[84] Ad negligentian patris refertu: disolutio filiorum.
[85] Cobooa,t, calinisan nang cotauan ang cahulugan nang uicang
virginidad.
[86] Hi sequuntur. Agnum quocumque ierit. Apoc, 143.
[87] Et coutabant quasi conticum novum ante sedem et nemo poterot
diceric couticum nisi illa cetum quadragiuta quatuor mill.
[88] Focieutibus quod est in se Deus non denegat ulteriorem gratiam.
[89] Timenti dominum non ocurrent mala sed intentationemo Deus illum
conservabit a molis. Ecci. 33 1.
[90] Ego "Valerianae in Angeli tutela sum, qui virginitatem meam
custodit." Brev, Rom. 22. Nov.
[91] Sicut ilium inter spinas.
[92] Nolite Sanctum dare canibus; neque mitatis margaritas vestras
aute porcos.
[93] Numquid considerati seruvm meum Job, Quod non sit et in terra
similis homo simplex et rectus ae timens Deum et eecedens á malo. Job.
1. 8.
[94] Bonum est mulierem non tangere. 1. Cor. 7. v. 1.
[95] Virgo sit virginis ouditus, visus, gustus et tactus motusqui
omnis.
[96] Melius est nubere quam uri.
[97]........2. Cor. 13.
[98] ¿Sed quis est hic laudabimus eum? S. Alfons de Lig.
[99] Dominus est: quod bonum est oculis suis faciat. 1 Reg. 3 v 18
[100] Dum sumus in corpore, peregrinarum a Domino Ad Cor. 2 v 6.
[101] Laetatus eum in hiu que dicta sunt mihi, in domum Demini ibimus.
Ps. 121 v. 1
[102] Momor ero vestri ante Deum.
[103] Sacramentum charitatis pignus. Opuse 68.
[104] Quid retribuan Domino pro omnimus que retribuit mihi Ps. 136 v
3.
[105] Ce icem salutaris accept.
[106] Laudans invocabo Dominum et ab inimicis meis salvus ero.
[107] Benedic anima mea, Domine et omnia que intra me son nomine
sancto ejus It 102 v. 1
[108] Benedic anima mea. Domino et noli oblibisci omnes retributiones
ejes Ibid.
[109] Qui propitiatur iniquitatíbus tuis qui sanat omnes infirmitates
tuas. Ps 102 Ibid.
[110] Benedicite Domino omnia opera ejus in omni loco dominationis
ejus, benedic, anima mea Domino Ps. 102.
[111] In mus tuos commendo Spiritu meum redemisti me Domine Deus
varitotis Ps. 20 v. 6.
[112] Et miserecordia ejus a progenie in pregeniez timentibus eum.
Luc. 1.
[113] Omnibus autem diebus vitae tuae in monte habete Daum et cave ne
aliquando peccato concentias. Thob. c. 1. v. 6.
[114] Sidut servus desirat ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea
ad te Deus. Ps. 113 v. 1
[115] Certus sum quod pró nobis aures divinas tua virginales oratio.
De vita S. Florent.
[116] Deus consolator animarum.
[117] Dominus dedit Dominus abstulit sit nomen Domini benedicto Job.
c. 11.
[118] Melius est ire ad domum lucus quam ad domum convivii.
ÍNDICE
PÁGINA
Unang sulat ni Feliza cay Urbana, 9.
Ang pinag aralan ni Urbana, 14.
Ang catungculan nang tauo sa Dios, 15.
Ang aasalin sa Simbahan, 18.
Cagagauan ni Urbana sa bahay nang maestro, 20.
Caasalan ni Honesto, uliran nang man~ga bata, 22.
Caasalan sa sarili, 23.
Sa escuelahán, 25.
Sa salitaan, 29.
Paraang nang pag sulat, 32.
Regla sa pag sulat, 35.
Tapat na casipagan nang bata sa pag aaral, 38.
Sa catungculan sa bayan, 39.
Pag iibigan, 42.
Sa piguing, 45.
Sa calinisan, 50.
Man~ga bilin ó reglang susundin sa pag cain, 55.
Sa pag papacial, 61.
Aliuan, 67.
Cabagayán nang paquiquipag capoua tauo, 70.
Sa pag dalao, 74.
Calasin~gan, 79.
Ang pagiisipisip ni Feliza sa paglagay sa estado, 89.
Cahatolan sa dinadatnan nang pan~ganib, 94.
Pasasalamat sa Dios cun tumangáp nang aua, 96.
Aral sa m~ga ina na may m~ga anac na dalaga, 97.
Ang pag papacatibay nang loob, 107.
Cahatolan sa pag lagay sa estado, 108.
Pag sanguni ni Feliza sa isa niyang caibigan, 119.
Cahatulan sa may man~ga asaua, 124.
Man~ga cahatolan sa nan~gag dadalang tauo, 135.
Cahatolan sa m~ga magulang ayon sa paglalagay sa estado sa canilang
man~ga anac, 138.
Santong aral nang isang magulang sa man~ga anac bago pumanao sa mundo,
149.
Cahatolang ucol sa pagayon sa calooban n~g Dios, 155.
* * * * *
MGA AKLAT NA IPINAGBIBILI SA MGA Tindahan ni J. Martinez
Caligtasan ng mga may sakit P 1.50
Aclat ng pag luluto ni R. Ygnacio " 1.50
Pasteleria at Reposteria ni C. Trinidad " 1.00
Dicc. Yngles, Español at Tagalog ni Calderon
mabuting papel " 6.50
Dicc. Yngles, Español at Tagalog ni Calderon
caraniwang papel " 4.50
Dicc. Tagalog Hispano ni P. Serrano Laktao " 5.50
Dicc, Español Tagalog ni R. Serrano " 2.00
Vocabulario Tagalog Castila Yngles ni
Calderon " 0.80
Vocabulario Tagalo Castila ni E. Fernandez " 0.60
" Filipino English ni E. Daluz " 0.80
" Hispano Ilocano ni J. Gayacao " 0.50
Gramatica Castila Tagalog in Padre M. Sevilla
" Tagalog ni J. Sevilla at P. Verzosa
CASALUCUYANG NILILIMBAG
Secreto de la naturaleza tagalog.....
Pasiong mahal n~g ating P. J. Historia Sagrada
" " " " P. J. Candaba
" " " " P. J. Ylocano
" " " " P. J. Pampango
" " " " P. J. Bicol
At mga sarisaring aclat na Tagalog ng mga ibat ibang Autor.
Nagbibili ang manga Libreriang ito sa tin~gian at pakiawan.
* * * * *
[Patalastas: IMPRENTA AT MGA LIBRERIA NI J. MARTINEZ]
End of the Project Gutenberg EBook of Pag Susulatan nang Dalauang Binibini
na si Urbana at ni Feliza, by Modesto de Castro
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PAG SUSULATAN ***
***** This file should be named 15980-8.txt or 15980-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
https://www.gutenberg.org/1/5/9/8/15980/
Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad and
PG Distributed Proofreaders from page scans provided by
University of Michigan.Special thanks to Matet Villanueva,
Pilar Somoza and Ateneo Rizal Library-Filipiniana Section.
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
[email protected]. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
[email protected]
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations. To donate, please visit: https://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
https://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
