The Project Gutenberg EBook of Beknopte handleiding voor eigenaars van
kleine tuinen, by Henrick Witte
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: Beknopte handleiding voor eigenaars van kleine tuinen
Author: Henrick Witte
Release Date: May 2, 2010 [EBook #32218]
Language: Dutch
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK KLEINE TUINEN ***
Produced by Anna Tuinman, Eline Visser and the Online
Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net
+----------------------------------------------------------------+
| |
| OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER: |
| |
| De tekst in dit bestand wordt weergegeven in de originele, |
| verouderde spelling. Er is geen poging gedaan de tekst te |
| moderniseren. |
| |
| Bladzijde-nummering is verwijderd. Afgebroken woorden aan het |
| einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld. De voetnoten |
| zijn hernummerd en naar het eind van de bijbehorende alinea |
| verplaatst. |
| |
| Overduidelijke druk- en spelfouten in het origineel zijn |
| gecorrigeerd. Variaties in spelling (oa. ae/æ, i/y, cM./c.M., |
| met/zonder afbreekstreepje) zijn behouden. |
| De voorgestelde verbetering is vanwege blijvende |
| onduidelijkheid niet doorgevoerd. |
| |
| De in het origineel als cursieve tekst is weergegeven als |
| _cursief_. |
| |
| In dit boek worden lage en hoge aanhalingstekens gebruikt. |
| Deze zijn respectievelijk aangegeven als »aanhalingstekens". |
| |
| Aan het eind van het boek volgt een overzicht van de |
| aangebrachte correcties. |
| |
| De illustraties zijn beschikbaar bij de html-versie van dit |
| e-boek op http://www.gutenberg.org |
| |
+----------------------------------------------------------------+
BEKNOPTE HANDLEIDING
VOOR EIGENAARS VAN
KLEINE TUINEN,
DOOR
H. WITTE,
Hortulanus van 's Rijks Akademietuin te Leiden.
[Decoratieve illustratie]
UTRECHT.--J. G. BROESE,
1891.
Snelpersdruk van H. C. A. THIEME, Nijmegen.
INHOUD.
Blz.
I. Hoe men een kleinen tuin maakt.
Inleiding 1
De grond 3
Grondbewerking 7
De aanleg 11
II. Hoe men een kleinen tuin beplant 21
Het gras 21
Boomen en heesters 27
Opgaande boomen met afvallend blad 28
Vruchtboomen 34
Heesters 39
Groenblijvende boomen en heesters 44
III. Bloemgewassen 54
Overblijvende of vaste planten 55
Eénjarige of zaadplanten 64
Planten voor bloemperken 70
Gekleurdbladerige planten 86
IV. Het onderhoud van den tuin 93
V. De tuin als speelplaats voor kinderen 105
VERBETERING.
Op bladz. 17, 4_{e} regel v. o. staat 3 M.; dit moet zijn M.
I.
HOE MEN EEN KLEINEN TUIN MAAKT.
Inleiding.
Wanneer een tuinarchitect dit onder de oogen krijgt, zal hij het
hierboven geplaatste opschrift wraken. Het woord »maken" is zeker
te triviaal naar zijn zin, en geheel ongelijk heeft hij dan niet.
»Aanleggen" is het gebruikelijke woord, maar toch spreek ik hier
liever van een tuin maken, om goed te doen uitkomen wat met dit boekje
eigenlijk mijne bedoeling is. Een tuin aanleggen doet een zaakkundige,
hetzij hij zich architect of eenvoudig aanlegger noemt; een tuintje
maken doet hij, die vreemd aan het tuinbouwvak is, die een lapje grond
achter of bij zijn huis heeft, en alles wat daarin te doen valt zooveel
mogelijk zelf bereddert, slechts nu en dan, in het najaar b. v. en in
het voorjaar, mogelijk nog eens in den zomer, de hulp van een gewoon
tuinman inroept.
Nu mogen sommigen die onderscheiding tusschen een tuintje maken en een
tuin aanleggen gezocht noemen, ontkennen zal men niet, dat ik reeds
daardoor doe blijken over welk soort van tuinen ik hier wil spreken,
terwijl tevens het doel dat ik met dit boekje heb er duidelijk door
wordt. Ik hecht er toch zeer aan dat men zich hierin niet vergist, wijl
ik mij voorstel den inhoud geheel en al daarnaar in te richten, en men
dus, het van een ander standpunt beschouwende, met die inrichting geen
vrede zou kunnen hebben, haar terecht als al te oppervlakkig
veroordeelende.
Ik wensch thans het woord te richten niet tot min of meer deskundigen,
zelfs niet tot hen, die zich op de tuinaanlegkunst willen gaan
toeleggen; dezen zullen beter doen een elementair boek over
tuinarchitectuur ter hand te nemen; maar ik spreek tot iederen in dit
vak volkomen onkundige, veronderstel daarbij niet de minste voorkennis,
of het moest zijn die van eenige zeer algemeen bekende boomen of
planten; ik wil hier antwoord geven op verschillende vragen, mij
tallooze malen door stadbewoners uit den deftigen en minder deftigen
stand gedaan, en wel zoo, dat, naar ik mij vlei, iedereen het zal kunnen
begrijpen, en den raad, dien ik hem geef zal kunnen volgen.
Ik neem het woord _kleine_ tuinen hier dan ook in den letterlijken zin,
en stel mij daarbij, als een van middelbare grootte uit deze rubriek,
voor, een tuin die een oppervlakte heeft van 600 vierk. Meter, n.l. 15
Meter breedte, bij 40 Meter lengte. Van die afmeting toch zijn er zeer
vele, mag dan ook al de ééne wat breeder en ondieper, de andere wat
smaller en dieper, de ééne een honderd Meter grooter, de andere even
zoo veel kleiner zijn. Ook leveren zij veel onderling verschil op in de
begrenzing. In de nieuwere stadswijken toch zijn de meeste regelmatig,
min of meer langwerpig vierkant; midden in de stad is dit veelal anders,
en heeft het terrein een onregelmatig vlak, door het, meest in het
achtergedeelte, vooruitspringen van een belendenden muur, schutting of
huis. Weet men echter eenmaal hoe men een stuk grond, als bovenbedoeld
is, tot een tuin moet maken, dan zal men in die gewijzigde gevallen
daar ook wel meê terecht komen. Verder dan den op dit terrein geheel
onbedrevene op den weg te helpen, ga ik met dit boekje niet; maar hier
is het de meesten dan ook eigenlijk alleen om te doen.
Heeft men een grooteren tuin, en stelt men daaraan hoogere eischen dan
een lief uitzicht en om in den zomer bloemen en frisch groen te geven,
wil men daarin zooveel mogelijk de tuinbouw-æsthetiek tot haar recht
laten komen, dan raadplege men een deskundige. Zelfs in een tuin van de
bovengenoemde vierk. oppervlakte is dit, als bijkomende omstandigheden
niet al te ongunstig zijn, zeer goed mogelijk, maar dáárvoor is veel
vakkennis noodig; ja, het is veel gemakkelijker een terrein van de
dubbele of driedubbele oppervlakte in te richten tot een tuin, die aan
de strenge eischen van kunst en smaak beiden voldoet, dan een van zulke
kleine afmetingen.--
De Grond.
Het eerste waarop men heeft te letten, is de gesteldheid van den grond.
Men neme dit echter in gevallen als hier bedoeld worden, niet ál te
zwaar op; het is toch voor een gewonen stadstuin volstrekt niet noodig
den bodem scheikundig te onderzoeken. Gewoonlijk is die voor het doel
goed genoeg; maar er doen zich toch ook gevallen voor, zoowel buiten als
in de stad, dat de grond volstrekt niet deugt, en dan moet men daarin
zooveel mogelijk trachten te voorzien.
Heeft men te doen met een terrein, dat vroeger bebouwd geweest is, en
dat, na het opruimen van fundeeringen, enz., maar zoo wat is opgehoogd
en aangevuld met hetgeen het gemakkelijkst en voordeeligst te verkrijgen
was, dan zal dit, ja, wel aarde zijn, maar met allerlei onzuiverheden,
vooral kalk en puin vermengd, terwijl er allicht plekken in voorkomen,
die uit zuiver zand bestaan. Zulke toestanden zijn in de steden, achter
nieuw gebouwde huizen, waar nog geen tuin was, ver van zeldzaam.
Is dit het geval, dan moet men noodzakelijk beginnen met de geheele
oppervlakte tot op 70 à 80 cM. diepte regelmatig te doen omwerken, wat
alleen een werkman kan doen, die met grondwerk vertrouwd is, waarbij dan
alle grove onzuiverheden verwijderd worden, en het zand door den zwarten
grond heen gewerkt wordt. Slinkt de grond daardoor te veel, zoodat men
vreest dat de tuin te laag zal liggen, dan tracht men zwarten tuingrond
tot aanvulling te verkrijgen, dat op de ééne plaats gemakkelijker zal
gaan dan op de andere, maar waar een aannemer doorgaans wel weg op
weet. Welke grond dit is, komt er zoo precies niet op aan, mits hij niet
kleiachtig of te zwaar zij, want zware grond deugt allerminst voor een
kleinen tuin.
Meestal echter heeft men in de steden te doen met kleine open
grondvlakten achter, deels tusschen de huizen, die reeds sedert jaren
tot tuin ingericht waren, en welker inrichting men om de een of andere
reden wil veranderen. Dan mag de grond voor sommige planten te zeer
uitgeput zijn, over 't algemeen is die toch goed genoeg, en komt het
er slechts op aan dien plaatselijk te verbeteren.
Buiten de steden of geheel buiten kan men het slechter treffen.
Het beste is hij er aan toe, die een stuk grond heeft, dat vroeger
weiland was, en nog beter hij die een stuk gewezen bouwland tot zijn
beschikking heeft. Toch kan het in beide gevallen gebeuren dat die grond
voornamelijk uit zware klei bestaat, en zware grond, ik zeide het reeds,
is voor een kleinen tuin het minste geschikt. Wel zullen verscheidene
boomen en ook sommige heesters daar goed in groeien, maar met boomen
heeft men in dit geval weinig te doen, terwijl de fijnere bloemheesters
liever in een meer humusachtigen grond staan. Met bloemplanten eindelijk
is het sukkelen vóór en na; velen willen in zwaren grond volstrekt niet
groeien, en de weinigen, die het nog wèl doen, slagen alleen in matig
vochtige zomers, en dan meestal nog veel minder goed dan in lichteren
grond.
De klei- of kleiachtige grond is te vast, te gesloten, daarbij te koud
voor teêre planten. Bij droog weer vormt zich aan de oppervlakte een
harde koek, die wel is waar een sterk vochtverlies verhindert, maar
waar de zachte planten met haar fijne wortels niet door kunnen dringen.
Alles, wat met de wortels voornamelijk in de bovenlaag leeft, kwijnt
daarin en, zoo het al niet bezwijkt, lijdt het een kommerlijk leven.
Heeft men dus met zulk een grond te doen, dan moet men dien vóór alles
trachten te verbeteren. Dit zoeke men niet in bemesting, maar hierin,
dat men den grond losser, minder samenklevend maakt, opdat de lucht er
gemakkelijker kan indringen. Heeft men het daarheen geleid, dan doet de
natuur de rest.
Dit doel kan men bereiken deels door vermenging met lossen tuingrond,
maar daarmede alleen komt men er toch niet gemakkelijk. Daarom brenge
men er, behalve tuingrond, wat zeer fijn uitziftsel van cokes in,
benevens fijn wit zand; ook fijne turfmolm kan dienst doen. Met deze
bijmengsels zij men, als de grond zeer zwaar is, niet zuinig, maar een
hoofdzaak is het, dat ze goed met den zwaren grond vermengd worden, daar
het er om te doen is dezen minder samenhangend te maken, zoodat alle
kluiten bij het omwerken zooveel mogelijk verbrokkeld moeten worden.
Dat dit geen werk is, 't welk men zelf kan verrichten, valt licht te
begrijpen.
Dit vermengen met losmakende specie kan men in zoodanig geval gerust
met eene eerste flinke bemesting gelijk stellen, zoodat men er in het
eerste jaar verder niets van dien aard behoeft bij te brengen. Geheel
zal men zijn doel dan nog niet bereiken, maar die gedeelten, welke later
jaarlijks worden gespit, en dan af en toe matig kunnen bemest worden,
zullen ook met ieder jaar beter worden. Men denke er dan echter aan,
dat de koude koemest hier niet deugt, en men op zwaren grond liefst
uitgebroeiden paardemest, die warmer en droger is, moet gebruiken.
Heeft men niet anders dan koemest, dan gebruike men dien pas nadat hij
minstens een jaar oud, liefst nog ouder, is.
Van heel wat beter conditie is hij, die voor dit doel over zandigen
grond te beschikken heeft, waaronder gewoonlijk verstaan wordt zand met
humus vermengd; gewoonlijk is dit in een zandstreek oude teelgrond.
Heeft het zand daarin niet al te zeer de overhand, dan kan men er alles
gerust laten gelijk het is.
Maar het komt ook voor dat men niets anders dan zand, bar zand, heeft.
Ofschoon ik voor mij daar liever meê te doen heb dan met klei, omdat
zand gemakkelijker tot goeden tuingrond te verwerken is, moet het toch
als zoodanig onbruikbaar beschouwd worden. Wel zullen sommige heesters
er in groeien, en zullen de meeste Coniferen[1] zich er zeer goed in
ontwikkelen, maar voor de meeste planten is het zand alleen te schraal;
het bevat te weinig humus en droogt nabij de oppervlakte te spoedig uit.
[1] Over deze groenblijvende gewassen wordt lager, in het hoofdstuk over
»Boomen," nader gesproken.
Dit wordt door het vermengen met humusgrond of gewone zwarte tuinaarde
verholpen, daar die grond niet alleen de noodige voedselstoffen bevat,
maar inzonderheid ook door zijn eigenschap om vocht uit de lucht op te
nemen en dit vast te houden.
Hier moet het bovendien niet als weelde beschouwd worden, reeds in het
eerste jaar een goede hoeveelheid mest, en wel koemest, hetzij versch of
oud, aan te brengen. Met inachtneming van deze maatregelen ga men gerust
zijn gang, en men zal spoedig tot de ervaring komen, dat het zand op
verre na zoo kwaad niet is als velen gelooven. Waar is het echter, dat
men zulken grond goed moet onderhouden, wijl hij veel spoediger uitgeput
geraakt dan een vastere. Intusschen zal hij met ieder jaar beter worden,
als men er maar een weinig de hand aan houdt.
Treft men eindelijk zuiveren veengrond, dan vermenge men dien allereerst
met een goede hoeveelheid wit zand. Veengrond op zichzelf is
sponsachtig, komt meestal in lage streken voor, slurpt het grondwater
gretig op en is dikwijls, door gebrekkige inwerking der lucht, zuur. Het
zand maakt hem beter voor de toetreding der lucht toegankelijk, waardoor
de organische bestanddeelen gemakkelijker en spoediger in voor de
planten geschikt voedsel worden omgezet. Overigens is zulk een grond
voor een kleinen tuin zeer geschikt, of althans met weinig moeite zeer
geschikt te maken.
Grondbewerking.
Wanneer men bij zijn huis een tuin wil maken, zal een van tweeën het
geval zijn: òf het terrein is geheel vlak, òf men heeft te doen met een
stuk grond, dat reeds vroeger voor een tuin werd ingericht, maar dien
men geheel wil veranderen en vernieuwen.
Het eerste wat men in beide gevallen te doen heeft, is den grond goed
te doen omwerken en vlak leggen. Staat er nu niets op, dan is dit zeker
heel eenvoudig; maar toch komt bij dit werk overleg te pas, en heeft men
er voornamelijk op te letten, hoe het met den ondergrond gesteld is,
wijl hiervan de diepte waarop men dien moet doen bewerken, zoowel als de
wijze waarop dit moet geschieden, afhankelijk is.
Is de grond b. v. op een halven Meter diepte niet vast en daarbij
zuiver, d. w. z. zitten er niet te veel steenen in, want die vindt men
in elken grond in en bij bewoonde plaatsen, dan kan het voldoende geacht
worden wanneer die tot op 50 cM. diepte (maar ook niet minder) goed
omgewerkt wordt; is hij daar echter te vast of onzuiver, dan moet hij
dieper, b. v. tot op 70 à 80 cM. bewerkt worden. Hiermede ga men vooral
niet lichtvaardig te werk, daar de gezonde groei van veel wat men later
wil planten niet alleen van den boven-, maar ook van den ondergrond tot
op een zekere diepte, afhankelijk is.
Maar nu doet het geval zich menigmaal voor, dat de bovenlaag uit veel
betere aarde bestaat dan daaronder. Die hierop niet let, kan met dat
omwerken den grond voor vele tuinplanten totaal bederven, door den
zwaarderen of met puin en kalkgruis vermengden ondergrond met de
bovenlaag, die uit tuinaarde bestaat, te vermengen of genen boven te
brengen en dezen te doen zinken. Een goed werkman zal daarop letten;
maar er zijn er ook wie men dat uitdrukkelijk aan het verstand moet
brengen, hen in zoodanig geval er op wijzende, dat het noodzakelijk is
wel den ondergrond goed los te maken, maar de betere bovenlaag alleen
te keeren, en die zorgvuldig boven te houden.
Intusschen is ook het omgekeerde niet zelden het geval, namelijk dat de
grond op zekere diepte beter is of volkomen dezelfde blijft. Dan doet
men wijzer den ondergrond boven te brengen, wijl men dan een versche,
onbeteelde laag aan de oppervlakte verkrijgt, die, nadat de lucht er
eenigen tijd op heeft ingewerkt, voor niet diep wortelende planten veel
voedzamer is dan de oude laag.
Werd het stuk grond reeds vroeger als tuin aangelegd, maar verwaarloosd,
verloopen of vergroeid en wil men dien goed vernieuwen, dan begint men
met al wat er staat en dat niet mooi is te verwijderen. Hoe minder men
daarvan bewaart, des te beter is het, want veelal is hetgeen er in
staat, voor zoover het boomen en heesters betreft, niet veel bijzonders.
Inzonderheid zijn het boomen, die in zoodanig geval beletten er iets
wezenlijk goeds van te maken. Staan er hoog opgegroeide boomen met
uitgestrekte takken aan den kant, dan zijn ze, aan de Zuidzijde vooral,
een beletsel voor een krachtigen en gezonden groei van wat men in
den tuin plant, en juist dáár zien velen ze gaarne, omdat ze in den
zomer een welkome schaduw geven. _Maar de tuin moet zonnig zijn_; een
enkele beschaduwde plek is fraai, is noodig voor waar zomergenot; een
beschaduwde tuin is echter een onding, vooral wanneer die--en van de
zoodanigen spreken wij hier alleen--klein is. Aan de Noordzijde kan
een enkele boom minder kwaad, ofschoon ik ze in zeer kleine tuinen niet
wenschelijk acht, wijl ze meestal den grond te arm maken. Men ruime ze
dus zonder zich lang te bedenken, behoudens een enkele aan de Noordzijde
en geheel aan het einde van den tuin, op.
Niet zelden staan er oude vruchtboomen in, die men wel gaarne zou willen
behouden. Dit is echter in de meeste gevallen glad verkeerd, daar ze
maar zelden werkelijk mooi zijn, en, nog eens, al wat niet mooi is moet
weg. Heeft men er echter een niet te grooten, goed gevormden Appelboom
in staan, dan is het raadzaam dien te behouden, waarbij ik niet zoozeer
aan de vruchten, maar meer bepaald aan den prachtigen voorjaarsbloei
denk.
Misschien staat er nog een mooie, goed gevormde boom midden in, en
wanneer die zoo geplaatst is, dat hij voor den nieuwen aanleg, die er
licht wat naar gewijzigd kan worden, niet storend is, doet men wijs
ook dien te behouden. Meer dan twee opgaande boomen mogen echter in de
middenruimte van een tuin van kleine afmetingen niet staan; ze hinderen
anders elkaar en bederven wat er omheen staat.
Van de heesters en andere overblijvende vaste planten zoekt men het
wezenlijk _goede_ uit en neemt dit op, om het in een hoek te kuilen,
gelijk men het noemt, d. i. eenvoudig met de wortels in den grond te
leggen, om het later weer te planten.
Zoo maakt men dus ook dit stuk grond vlak, behoudens misschien een paar
boomen, en kan het dus vierkant worden omgewerkt; in de onmiddellijke
nabijheid dier boomen natuurlijk minder diep, om de wortels daarvan niet
noodeloos te beschadigen.
Ik druk op dit alles, wijl men dikwijls geneigd is zooveel mogelijk van
de aanwezige boomen en heesters rustig te laten staan. Dit is echter
zeer verkeerd, daar het altijd tot half-werk leidt. Het terrein moet
vrij wezen; dan kan men ermede doen wat men wil, terwijl men anders door
het bestaande gewas gewoonlijk verhinderd wordt het zoo in te richten,
als men gaarne zou wenschen. Het verplanten van de werkelijk goede
heesters levert maar weinig bezwaar op, en doorgaans staan ze òf te
dicht bijeen òf zijn ze slecht verdeeld. Neemt men ze op, dan kan men
ze later planten waar men ze wil hebben, dat veel beter is.
Sommigen achten het noodeloos om den grond gelijkmatig te doen
omwerken; immers, waar paden komen, meenen zij, is dit niet noodig.
Dit mag gelden voor groote terreinen; kleine tuinen moeten allereerst
_in hun geheel_ vlak omgewerkt worden, en eerst dáárna komt de vraag te
pas waar de paden zullen komen.
Doet men dit niet, en wil men hier en daar een bestaand voetpad rustig
laten liggen, dan is dit eerstens zeer belemmerend voor een goede,
geregelde grondbewerking, terwijl de paden later ongelijk zullen
wegzakken en men er hoogten en laagten in krijgt.
Dat er bij die eerste grondbewerking geen sprake moet zijn van bemesting
zal men denkelijk wel begrijpen; immers het zou dwaasheid zijn ook
daar mest door den grond te werken, waar men later paden zal maken. Is
bemesting noodig, en in de meeste gevallen is die wenschelijk, dan werke
men later dáár mest door den grond, waar die wezenlijk nut zal doen; op
de ééne plaats wat meer, op de andere wat minder, al naar hetgeen men er
wil planten daaraan behoefte heeft. Hierop kom ik lager nog wel terug.
De aanleg.
Wij gaan dus nu van de veronderstelling uit, dat we een open, langwerpig
stuk grond van 40 Meter lengte en 15 Meter breedte tot onze beschikking
hebben, zijnde een stadstuin van tamelijke grootte, waarvan de grond
vlak omgewerkt is, zoodat niets ons in onze beweging belemmert.
Daarvan gaan we een tuin maken, en ik hoop den lezer duidelijk te kunnen
voorstellen hoe men dit doet.
De bijstaande figuur moge het begrip daarbij te hulp komen.
We richten dit in op de eenvoudigste wijze, die voor het begrip 't
gemakkelijkst is, maar in elk geval zoo, dat, krijgt ge ook al geen park
in miniatuur (vaak belachelijke resultaten eener poging om van zulk een
klein stuk grond het onmogelijke te maken), ge toch uit het huis een
lief gezicht, en, in den tuin, groen en bloemen, lucht en licht en
voldoende afwisseling hebt, om dien vooral in den zomer tot een bron van
aanhoudend genot te maken.
[Illustratie: Schets van een kleinen tuin.]
Ik zou U (ik spreek hier gemakshalve direct tot den lezer) kunnen zeggen
hoe ge die verdeeling kunt maken op de plaats zelf, maar ik raad U de
gewoonte van aanleggers te volgen, die, zelfs van den kleinsten tuin
eerst een--zij het ook maar ruwe--schets op papier maken. Dit is veel
verkieslijker, wijl ge dan een beter overzicht hebt, en op het papier
gemakkelijker veranderingen kunt aanbrengen dan buiten. Zijt ge daar dan
mee klaar, en het geeft voor eenige uren een aangename bezigheid, dan
weet ge veel beter wat ge buiten moet doen, en hebt ge slechts op
grooter schaal toe te passen, wat ge reeds op kleine schaal in orde
bracht. Dit is veel eenvoudiger dan het mogelijk aan sommigen
toeschijnt.
Neemt ge nu, wat voor zoo'n kleinen tuin heel goed gaat, voor elken
Meter een Centimeter, d. i. maakt ge een schets op 1/100 der natuurlijke
grootte, dan kunt ge alles heel gemakkelijk uit elkaar houden en is
later het nameten niet moeielijk.
Begin dan met op een vel papier een langwerpig vierkant te teekenen van
40 c.M. lengte en 15 c.M. breedte, zoodat ge dit in de lengte voor U
hebt. De onderste lijn van 15 c.M. is het huis, en, daar het steeds
wenschelijk is tegen het huis wat ruimte te hebben, nemen we daarvoor
2 Meter.
Ge trekt dus, binnen het vierkant, op 2 c.M. afstand van de lijn die het
huis voorstelt een tweede. Deze ruimte houdt ge vrij, hetzelfde of ge
daar een straatje wenscht of er grint of schelpen strooit, mits ge maar
zorgt dat de grond daar iets (zeer weinig) hooger ligt dan verderop,
opdat er geen water kan blijven staan.
Wat ge nu voor den eigenlijken aanleg overhoudt, is 38 Meter lang.
Op het midden van deze lengte, dus 19 Meter van den achtermuur
(aangenomen dat daar een muur staat), en even ver van het straatje (dat
ik bij het huis veronderstel), zet ge met Uw potlood een duidelijke stip
op een Centimeter afstand van den langen zijmuur of schutting, dus van
een der lange lijnen.
Nemen we nu aan dat ge dit aan de linkerzijde doet (_a_)[2].
[2] Zie de door deze letters aangeduidde streepjes op de figuur.
Hierna zoekt ge weer het midden op tusschen dit punt en de onder- en
bovengrens, en zet op beide plaatsen ook een punt, dat echter vier Meter
van dien zijmuur--op uw teekening alzoo 4 c.M.--verwijderd is (_b_).
Ge hebt nu de lengte tusschen het straatje bij het huis en den
achtermuur in vier gelijke deelen verdeeld: het middelste punt staat
echter veel dichter bij de zijlijn dan de beide anderen.
Nu neemt ge een punt uit den achterhoek en wel zoo dat ge dien hoek in
twee gelijke deelen splitst. Dit punt neemt ge 5 Meter (dus 5 c.M.) uit
den hoek (_c_).
Dit is dus een vijfde punt en als we er nu nog twee plaatsen, hebben we
het grondidee voor een symmetrischen tuin met gebogen lijnen van
middelbare grootte.
Het eene meet ge uit het midden van de bovenste dwarslijn, van den
achtergrond dus, en wel op 2 Meter daarvan af (hier alweer 2 c.M.)
(_d_). Het andere beneden bij het straatje, en wel vlak tegen de zijlijn
aan, dus juist _in_ den hoek (_e_).
Nu komt het er maar op aan, om die zes punten door een zuivere, golvende
of gebogen lijn met elkaar te verbinden.
Wat ik met die gebogen lijn bedoel zal u duidelijk zijn, wanneer ge maar
een dun stukje balein neemt, dit vasthoudt onder in den hoek bij het
laatste punt en dit nu zoo buigt, dat het al de punten raakt. Door op
die punten afwisselend aan de ééne en de andere zijde een speld te
steken, houdt ge het baleintje tegen en kunt ge daarlangs met potlood
die lijn aftrekken.
Die niet ál te onervaren is, doet dit echter gemakkelijker uit de hand,
daar men, van punt tot punt teekenende, gemakkelijk een lijn met zuivere
bochten krijgt.
Dit gedaan zijnde, doet ge volmaakt hetzelfde aan de rechterzijde.
Hiervoor is dus geen verdere verklaring noodig.
Stelt ge U nu die gebogen lijn langs de beide zijmuren of schuttingen
als een grasband voor, dan is wat tusschen deze en de grenslijnen ligt
een zoogenaamd zijrabat, bestemd ter beplanting.
Nu zullen we trachten een pad te krijgen van het huis uit naar het
achtereinde van den tuin en terug.
Eigenlijk hebben wij dit reeds; ge herinnert U dat ik zeide met die ééne
gebogen zijlijn het grondidee van den tuin te hebben, en daar is
natuurlijk zulk een hoofdpad in begrepen.
Hoe breed zal dit zijn?
Dit hangt natuurlijk van Uwe verkiezing af. Mij dunkt we moesten het op
anderhalven Meter stellen; licht toch hebt ge met Uwe vrouw, in den tuin
wandelende, een vertrouwelijk gesprek te voeren, en dan is die breedte
noodig, om behoorlijk naast elkaar te kunnen gaan, zonder het gras te
vertreden. Dit is trouwens voor een tuin van deze afmeting de beste
maat; is het stuk grond veel smaller, dan zal men zich met paden van een
Meter tevreden moeten stellen, daar anders te veel van de breedte van
het terrein afgenomen wordt. Hier houden we, zooals ge spoedig zult
zien, nog genoeg over.
Dit pad nu verkrijgt ge op de gemakkelijkst mogelijke wijze. Hebt ge bij
geval een potlood-passer? Open dien dan op 1½ Centimeter, plaats de
stalen punt precies op de gebogen lijn, en met het potlood naar binnen.
Volgt ge nu met den passer die lijn, zorgdragende dat ook de potloodpunt
op het papier rust, dan teekent dit een met de andere precies evenwijdig
loopende lijn.
Die een juist gezicht heeft, kan deze evenwijdige lijn wel uit de hand
trekken. Vertrouwt ge U daarop niet, en hebt ge geen zoodanigen passer,
meet dan met een gewonen passer of met een strookje papier maar 1½ cM.
naar binnen, en doe dat op zooveel plaatsen als gij noodig acht, altijd
zorgende de richting waarin ge meet naar den loop der bocht te wijzigen,
en trek dan de lijn over die punten.
Daar hebt ge nu den tuin reeds vóór U. Wat het pad is, loopt immers
terstond in het oog; aan de buitenzijde daarvan hebt ge de straks
genoemde rabatten, en in het midden ligt een langwerpig perk, dat
ongeveer 34 Meter lang, op het midden het breedste (10 Meter), en
op de beide smalste gedeelten nog 5 Meter breed is.
Een enkele blik op deze ruw door U getrokken schets doet U reeds
opmerken dat er toch nog iets aan ontbreekt. Ik zal U zeggen wat dit
is. Ge ziet geen andere communicatie tusschen die twee paden dan
aan de beide einden van den tuin. Dit moet anders wezen; ook is die
communicatie zeer gemakkelijk te verkrijgen, en wel op twee plaatsen.
Zet even een potloodstip op 30 Meter uit het huis gemeten midden op het
blad papier (_f_), en een andere op 14 Meter uit de lijn die het huis
voorstelt (_g_). Als ge nu de grenslijnen van het perk over die beide
punten met een gebogen lijn vereenigt, krijgt ge in het groote perk den
omtrek van een ei (A).
Dit perk loopt bij het straatje rond toe. Wanneer ge nu ½ Meter binnen
de lijn aldaar een tweede trekt, dan krijgt ge een half ovaal, dat ge
gemakkelijk tot een geheel zult kunnen maken (B). Zoo krijgen we een
tweede veel kleiner perkje in dat middenvak. Daartusschen blijft dan
een ruimte van p. m. 6 Meter lengte open. Die nu van veel communicatie
houdt, kan daar een pad maken; ik voor mij zou die ruimte liever voor
gras bestemmen, daar de afstand toch zoo groot niet is, en we iets
hoogerop een tusschenpad krijgen. Boven dat eivormige perk toch bleef
in het middenvak een ruimte van 6 Meter breedte en 10 Meter lengte
over. Als ge nu midden daarin, op 6 Meter uit den achtermuur, een punt
plaatst, en uw passen op 3 Meter zet, trekt ge daar een cirkel van 6
Meter middellijn (C). Dan zal die cirkellijn, juist de breedte van een
pad van dat eivormige vak afblijven, en veegt ge de potloodstreep daar
aan beide zijden nu weg, dan ligt dat communicatiepad zóó duidelijk vóór
U, dat het U is als staat ge er midden in.
De bovenlijn van dien cirkel is zeker volkomen zuiver. Zoo gij uw
eersten omtrek ook geheel zuiver hebt gemaakt, zal hij daar juist over
de lijn heenloopen; anders veegt ge uit waar dat niet het geval is; zoo
is het daar ook met de lijn van het buitenrabat, die ge nu, op 1½ Meter,
(resp. 1½ c.M.) van die zuivere cirkellijn teekent.
Zulk een kleine correctie, die overigens van ondergeschikt belang is,
volgt altijd wanneer men uit de hand getrokken bochten met die welke met
een passer getrokken zijn vergelijkt.--
Nu zult ge zien dat ge, op 10 Meter afstand van het huis, links en
rechts tegen den muur of de schutting nog al groote open vakken hebt
gekregen. Deze beide ruimten kunt ge goed gebruiken voor bloemperken in
ovalen vorm van 6 à 7 Meter lengte en die aan de voorzijde het beloop
van het rabat volgen. Ge kunt ze er gemakkelijk in teekenen, als ge maar
ongeveer 3 M. binnen die lijn blijft, waardoor ge aanduidt dat daar een
breede grasband moet komen. Die beide bloemperken, vlak over elkander,
en het grasveldje dat daar in het middenvak geprojecteerd is, zullen,
met het bloemperkje bij het huis een aardig geheel maken, vooral wanneer
het groote, eivormige middenvak met kloeke heesters bezet is.
Ook op 30 Meter van het huis is, links en rechts, nog al ruimte. Zijt
ge er op gesteld, dan zoudt ge aan ééne zijde--de zonzijde--ook daar een
klein bloemperkje of een bloemrand kunnen maken. Ge kunt daar echter ook
nog op andere wijze partij van trekken, gelijk wij later zullen zien.
Nu is uw ontwerp af. Het is een tuin, in de gegeven omstandigheden zoo
eenvoudig mogelijk, maar die, goed aangelegd en netjes onderhouden, U
alles zal kunnen geven, wat van zulk een oppervlak billijk verlangd kan
worden.
Het zal U nu ook wel duidelijk zijn hoe ge dit plan, zonder veel moeite,
kunt ten uitvoer brengen.
Gemakshalve teekent ge bij al de hierboven opgegeven punten de afstanden
aan, hetzij uit het huis, van het veronderstelde straatje, uit den
achtermuur of schutting of uit de zijmuren of schuttingen of eindelijk
uit de hoeken; dan behoeft ge dit niet telkens na te meten. Ge zoekt nu
buiten diezelfde punten op, waartoe ge, in plaats van een passer, een
maatlint gebruikt, en steekt daar stevige stokken in den grond, 't welk
gemakkelijk gaat, omdat die pas losgemaakt is. Vreest ge nu die bochten
uit de hand niet zuiver genoeg te zullen kunnen trekken, zet er dan
eerst nog even zooveel stokken tusschen, waarvoor ge nu de plaatsen op
uw teekening wel zult kunnen vinden, en neem dan een paar tuinlatten,
die ge om den anderen achter en vóór die stokken brengt; dan krijgt ge
zuivere bochten, wanneer ge op korten afstand (1 Meter b.v.) kleine
stokjes of paaltjes langs die lat in den grond zet, waarna ge haar weer
wat verder kunt gebruiken.
Een tuinarchitect zou om zulk een manier van werken lachen; mogelijk zou
hij de geheele aanleg, als hij uw teekening zag, wel wat simpel vinden;
maar ge roept er geen tuinarchitect bij, en kiest den gemakkelijksten en
zekersten weg om tot uw doel te komen. Mijn zaak is het thans, U op dien
weg te brengen, en, wanneer ge de boven gegeven aanwijzingen geregeld op
het papier hebt in toepassing gebracht, zult ge zelf erkennen dat dit nu
juist geen heksenwerk is.
Ik mag immers wel aannemen dat zij, die zich in zulk een geval bevinden,
er ernst van maken, en dan hebben ze niet veel meer dan een uur, laat
't het dubbele zijn, noodig, om de boven aangegeven lijnen te teekenen.
Zijn ze zoover, dan zijn ze een heel eind op weg, want kon men 't in het
klein teekenen, dan kan men het zeker ook in het groot herhalen.
Nu kome men niet aan met de naieve opmerking dat iedereen geen
regelmatig stuk grond heeft van 40 bij 15 Meter, want dat weet ik
natuurlijk ook wel. Wanneer hij, die nooit iets aan zulk werk deed,
echter eerst maar eens dit denkbeeld op een blad papier verwezenlijkt,
zal het verschil al heel groot moeten zijn, zoo hij, met den omtrek van
zijn beschikbaren grond er naast, niet begrijpt met welke wijzigingen
hij er kan komen.
Ook was het eigenlijk alleen mijn doel duidelijk te maken hoe men het
moet aanleggen, om voor een _kleinen_ tuin een gemakkelijk uitvoerbaar
plannetje te krijgen.
Bovendien zijn er vele stadstuinen van dezen vorm, zij het dan ook dat
ze wat kleiner of wat grooter zijn. Ontmoet men nu bij het geheel
veranderen daarvan moeielijkheden, b. v. staat er een boom, dien men
bepaald wil behouden, dáár, waar volgens ons ontwerp een pad zou komen,
dan wijzige men dit zoo, dat hij niet hindert en zoo gunstig mogelijk
uitkomt.
Het is daarom in zulke gevallen goed van twee kanten, uit den zijmuur
en den achtermuur of schutting of wel uit het huis, op te meten waar hij
staat, en die plek met een kruisje aan te duiden, nog vóór dat men de
gebogen lijnen gaat teekenen, omdat het beloop daarvan allicht door zulk
een boom gewijzigd wordt.
Eindelijk merk ik nog op, dat het zaak is dit werk zoo vroeg mogelijk in
het voorjaar te ondernemen, en den grond reeds vooraf, als 't kon in het
najaar of, bij niet vriezend weer, in den winter, in orde te doen
brengen.
Ook is in den winter het maken van zulk een plannetje een zeer aangename
bezigheid; men kan het dan een poosje laten liggen, het later nog eens
bezien, hier en daar wat wijzigen, zoodat men het geheel in zijn hoofd
heeft als het op 't ten uitvoerbrengen aankomt.
Voor later gemak kan men alles wat gras moet worden met gekleurd potlood
groen maken, waardoor het gezicht erop nog gemakkelijker wordt. Ook
overlegge men vooraf goed wat men hier, wat dáár wil planten, teneinde
het benoodigde in tijds te kunnen bestellen; voor de hierop betrekking
hebbende aanteekeningen is op het planteekeningetje ruimte genoeg, zelfs
nog wanneer men dit op de helft der hierboven aangenomen grootte, dus op
1/200 teekende (dit is dus voor elken Meter ½ Centimeter).
Zien we nu eerst eens hoe men het moet aanleggen met het gras, en ook
waarmede, waar en hoe men zulk een kleinen tuin behoorlijk kan
beplanten.
II.
HOE MEN EEN KLEINEN TUIN BEPLANT.
Het Gras.
Het gras mag wel het meest essentiëele deel van een tuin genoemd worden,
onverschillig of deze groot of klein is. In groote tuinen speelt het
een voorname rol in den vorm van gazons of grasvelden, waaraan zelfs
door hen, die een goed begrip van het schoone van den zoogenaamden
landschapstijl hebben, zeer veel wordt ten koste gelegd, om het goed te
maken en zorgvuldig te onderhouden.
In tuinen als waarmede wij ons nu bezig houden kan van eigenlijke gazons
natuurlijk geen sprake zijn, maar toch kan men het, gelijk ik hierboven
reeds heb aangeraden, wel zóó inrichten, dat men, niet ver van het huis
een kleine grasvlakte krijgt; in onzen geprojecteerden tuin zelfs nog
wel van 25 à 30 vierk. Meter. Dat geeft een open en tegelijk een frisch
gezicht, en de bloemen die er vóór en achter of er omheen staan komen er
fraai tegen uit.
Het gras is dan ook het eerste, waarvoor men na den aanleg te zorgen
heeft, en men doet dat op tweeërlei wijzen: men zaait het of men brengt
het direct in den vorm van zoden in den tuin aan.
Het eerste is voor kleine tuinen stellig af te raden. Van eigenlijke
vlakten is hier toch geen sprake, en voor de randen langs de paden heeft
men te weinig noodig, om zich door de kleine kosten van zoden te laten
afschrikken. Het zaaien van grasranden is zeer ondoelmatig, en zelfs bij
den aanleg van grootere tuinen legt men deze met zoden, terwijl de
gazons van eenige uitgestrektheid dan binnen die randen bezaaid worden.
Dit heeft tweeërlei nut: eerstens maakt men daardoor den aanleg direct
af, en ziet men wat men doet en wat men heeft; terwijl die teekening er
bij het zaaien eigenlijk pas inkomt, nadat het gras goed gekiemd is; ten
anderen verkrijgt men dan direct zuivere en overal gelijkmatig gesloten
randen. Het eerste kan uit den aard der zaak door zaaiing pas veel
later verkregen worden, nadat het gras dicht genoeg is opgekomen, om
het zuiver te kunnen afsteken, en wat het tweede betreft, dit laat
in den regel veel te wenschen over, want, om goed gesloten banden te
verkrijgen, waarin nergens kale plekken voorkomen en die overal de
vereischte breedte hebben, moet het zaad door een goed geoefende hand
uitgestrooid worden. Maar ook dan nog kan het ten deele mislukken, daar
niet alle graszaad even deugdelijk is en het dus soms slecht opkomt,
of ook wel wijl de musschen er in grooten getale op neerstrijken, en,
vooral wanneer het, tengevolge van droog en schraal lenteweer, wat lang
duurt eer het ontkiemt, het grootste gedeelte ervan oppeuzelen.
Voor groote gazons moet men zich daar wel naar schikken en dan is het
zaak zulke maatregelen te nemen, als kunnen dienen om die bezwaren te
voorkomen; men kan dan niet anders, wijl de kosten voor graszoden te
hoog zouden loopen.
Een kleinen tuin moet men ineens geheel en goed afmaken; men heeft er
dan reeds van 't begin af genot van en dit weegt ruimschoots tegen de
iets grootere onkosten op.
Hoe hoog die voor de graszoden zullen zijn, kan men zelf gemakkelijk
berekenen; immers men behoeft slechts de lengte der grasbanden, op de
teekening door de gebogen lijnen ter weerszijden van de paden te meten,
wat men daarop gemakkelijk met een dun touwtje kan doen. Dan zal blijken
dat in den tuin, dien we in het vorige hoofdstuk ontwierpen, deze
grasranden een lengte hebben van p. m. 170 Meter.
De graszoden nu worden verkocht per vierk. rijnl. roê, en zulk een roê
is verdeeld in 12 × 12 zoden van 1 vierk. voet, zoodat men 144 zoden in
een roê heeft.
Nu zijn gewone grasbanden van een voet te breed, zoodat men aan de halve
breedte genoeg heeft; men snijdt ze dus door en zoo verkrijgt men uit
een roê 288 zoden van ½ voet breedte en een voet lengte, toereikend dus
voor een grasband ter lengte van 288 voet. Rekent men nu gemakshalve
dat er 3 voet op een Meter gaat ('t is iets meer maar men verliest ook
altijd wat) dan krijgt men een lengte van 96 strekkende Meter, en komt
men dan voor de banden met een paar roê gras toe.
Vervolgens neme men in aanmerking dat het wenschelijk is de twee
zijdelingsche bloembedden door een grasband van een voet te omvatten,
dat vóór het bloemperkje vlak bij het huis een grasrand van ½ Meter
breedte verkieslijk is, en men ook nog de kleine grasvlakte onmiddellijk
daarachter, vóór het groote eivormige vak heeft. Daar er, ruw genomen,
4 × 4 = 16 vierk. Meter in een vierk. roê gaan, neemt men daarvoor ook
twee roê; zoodat men mag aannemen met 4 roê zoden ruim toe te komen.
Wil men breedere banden en over 't algemeen meer gras, dan zal dit
natuurlijk wijziging ondergaan, maar het zal toch wel niet zóó groot
worden, dat het zich tot een afschrikkend bezwaar ontwikkelt.
De prijs der graszoden is op verre na niet overal dezelfde, en kan
variëeren van [f]2 tot [f]3 per roê, wat vooral hiervan afhankelijk is,
of ze van veraf moeten aangevoerd worden, en of men ze uit de eerste of
uit de tweede hand verkrijgt. Gewoonlijk is dit laatste het geval, als
men dus den middenprijs neemt, zal het verschil zeker niet groot zijn.
Het zou te uitvoerig worden, wilde ik hier bij alle bijzonderheden
hiervan stilstaan; daarom met het oog op het leggen dier zoden slechts
het volgende:
Men schuimt overal langs de paden, binnen de stokjes, den grond ter
breedte van 25 à 30 c.M. een weinig weg en werpt dien naar binnen, opdat
de zode _vlak_ en _niet te hoog_ zou liggen; immers de paden zakken,
door het betreden, wat in, en het gras moet daarmede ongeveer gelijk,
slechts zeer weinig hooger liggen. Daarna harkt men die strook goed
gelijk, en nu schrapt men het beloop van stokje tot stokje, _zoo zuiver
mogelijk_ af, dat in dien fijn geharkten grond zeer gemakkelijk gaat.
Deze schrap is de _buitengrens_ voor het gras. Hierna legt men de zoden
daarop, stijf tegen elkaar aan, altijd zorgende die buitenlijn streng te
volgen, hetwelk men bij de bochten kan doen, door ze aan de binnenzijde
wat van elkaar te doen wijken, zoodat er een wigvormige ruimte tusschen
open blijft, die men dan met een los stukje aanvult.
Doet men dit nu aan weerszijden van een pad, zoo ligt dit links en
rechts reeds van 't begin af scherp en zuiver begrensd; de tuin
ontwikkelt zich nu meer en meer, en na weinige uren ligt die geheel
geteekend op het terrein, zoodat ieder zich er onmiddellijk, zelfs reeds
op eenigen afstand, in thuis gevoelt.
Eindelijk legt men ook de vlakke veldjes, zoover die in het plan zijn
opgenomen, waardoor het geheel verder wordt voltooid.
De tuin als zoodanig is nu eigenlijk reeds klaar, maar men is toch nog
op verre na niet gereed, zelfs niet met het gras.
Dit ligt nu los boven op den grond, en al zal het ook, wanneer men het
zoo laat liggen, wel gaan groeien, zoo moet men dien groei toch meer
verzekeren, door het goed vast aan te plakken of te kloppen. Hiertoe
gebruikt men een zoogenaamden grasklopper; een geoefend werkman kan
het ook met een spade doen, maar het eerste is beter, men werkt er
gemakkelijker mede en het gras zal netter liggen, daar men veel beter
met den klopper alle oneffenheden kan wegnemen.
Als dit gedaan is snijdt men (dit is beter dan afsteken met een
grassteker of spade), met een stevig mes de kanten binnen en buiten
zuiver gelijk, wat vooral aan den binnenkant zeer noodig, maar ook van
buiten--dus langs het pad--niet overbodig is, omdat de zuivere grens met
het vastplakken, wijl de ééne zode wat meer wordt uitgeslagen dan de
andere, altijd onzuiver wordt.
Bij het afsnijden drukt men met de linkerhand op den kant der zode, waar
men die afsnijdt, daar men die anders zou oplichten, waardoor het
vastplakken doelloos zou worden.
Reeds nu, nadat dit werk is afgeloopen en terwijl de vakken nog
onbeplant, mogelijk ongeharkt liggen, erkent men de waarheid van
wat ik aan het begin van dit hoofdstuk zeide, dat het gras het meest
essentiëele deel van den tuin is. In die overtuiging zal men echter
later bevestigd worden, en zeker niet het minst in de lente, wanneer het
in den winter vaal geworden gras langzamerhand een frischgroene kleur
verkrijgt. Dán vooral is het gezicht op zulk een klein veldje vóór het
huis zeer opwekkend.
Veel afwisseling geeft men hieraan door er zeer verstrooid en als waren
ze uit de lucht komen vallen, hier en daar een Sneeuwklokje en een
witte, blauwe en gele Crocus in te planten; de laatsten op groote
afstanden ook in dat der banden. De eersten bloeien reeds in den winter,
soms in 't laatst van Januari, stellig in Februari als het dan niet
vriest, terwijl ze door de Crocussen onmiddellijk gevolgd worden. Die
onregelmatig in het gras verspreide bloemen geven dan aan den tuin een
zeer gezellig aanzien.
Ik kan er echter niet genoeg op drukken dat het slechts weinigen mogen
wezen. Wanneer men in het veldje van 25 vierk. Meter een tiental
Sneeuwklokjes[3] en later zooveel Crocussen ziet bloeien is dit mooi;
zijn het er meer dan wordt het te bont, te onrustig.
[3] Ik bedoel hier afzonderlijke bloempjes; ze vermenigvuldigen zich
echter gaandeweg, zoodat, waar men aanvankelijk één bolletje plantte,
later een kleine zode met een dozijn bloempjes staat. Dan zou dit te
veel zijn. Men kan ze dan gemakkelijk opnemen en splitsen.
Wanneer het gras goed gelegd en vast aangeklopt is, hindert het
volstrekt niet dat men er over loopt, ofschoon het toch beter is dit in
't begin niet, of althans zoo min mogelijk te doen. Later doet het geen
het minste kwaad, mits men het niet altijd in ééne richting betreedt,
en er dus geen pad over maakt: dit moet zorgvuldig vermeden worden,
vooral gedurende den winter, wanneer men er, als het om een kortere
communicatie te doen is, te lichter toe overgaat. Ook lette men er op
bij de bochten niet de grasbanden te betreden, wat ook nogal eens het
geval is. Dat men links en rechts over vastliggend gras loopt, hindert
daaraan in 't minst niet, maar het mag niet geregeld geschieden.
Wat verder op het gras betrekking heeft, vinden we later bij de
bespreking hoe de tuin moet onderhouden worden.
Boomen.
Van hoe groot belang de boomen in groote tuinen mogen zijn, ja zelfs
terwijl zij in die van middelmatige grootte nog een beteekenende rol
spelen, komen ze voor kleine tuinen toch zeker niet in de eerste plaats
in aanmerking; ja geheel ongelijk hebben zij niet, die beweren dat, in
't algemeen genomen, boomen in kleine tuinen niet behooren.
Dat ik ze nu hier allereerst noem is deels uit respect voor de edelste
vormen uit het plantenrijk, maar deels ook omdat men, nadat men met het
gras is gereed gekomen, allereerst met het planten der boomen, hoe
weinige het dan ook moge zijn, moet beginnen.
Ik heb hier natuurlijk niet enkel het oog op boomen, die een groote
ontwikkeling verkrijgen, zooals Linden, Esschen, Populieren, enz.,
maar op alles wat tot de rubriek boomen behoort, dus ook op die van
bescheidener afmetingen; ook op de in den winter groenblijvenden, ook op
de vruchtboomen, en dan is er geen tuin zoo klein of daar behooren er
eenige in thuis.
Wij brengen ze dus tot deze rubrieken, en wel 1º. de boomen met in
het najaar _afvallend blad_ (met uitzondering der vruchtboomen),
2º. _vruchtboomen_, 3º. _heesters_, 4º. _groenblijvende boomen_ en
_heesters_ die namelijk, welke hun bladeren winter en zomer behouden.
Opgaande boomen met afvallend blad.
Met het planten der eerste moet men in kleine tuinen zeer voorzichtig
zijn, en het is inderdaad niet te veel gezegd, als men beweert dat ze er
niet in te pas komen, met uitzondering van een paar wellicht, om een
groenen achtergrond te verkrijgen.
Men zij er hier vóór alles op bedacht, te zorgen dat lucht en licht zoo
onbelemmerd mogelijk toegang tot den geheelen tuin hebbe. Behoudens een
beschaduwd plekje, liefst zoo gelegen of ingericht, dat men er in den
zomer bij helder, heet weer den geheelen dag kan zitten, moet een kleine
tuin geen andere schaduw hebben dan die van den muur of schutting,
waardoor de tuin aan de zuidzijde begrensd wordt, en die veelal reeds
meer dan genoeg is. Al datgene toch, waarvan men zich voorstelt in den
zomer genot te hebben, heeft zon noodig, tot zelfs de heestergewassen
incluis, en voor die enkelen, die zooals men het noemt halve schaduw
beminnen, is altijd wel een plaatsje te vinden.
Maar men behoeft dezen regel daarom niet in al zijn gestrengheid toe te
passen. Een enkele mooie boom, midden in een tuin, die zelfs nog kleiner
is dan de hierboven bedoelde, staat daar goed en fraai, en men kan in
zijn lommer een zeer aangenaam, open zitplaatsje hebben. Wil men dit,
dan richte men alles er van 't begin af naar in en neme b. v. voor dat
communicatie-pad in plaats van 1½ een breedte van 5, minstens 4 Meter.
Daar plante men dan een Kastanjeboom met niet te lagen stam. Hiertoe
verdiend de dubbeldbloemige de voorkeur, omdat die langzamer groeit. Er
zijn er, die dezen fraaien boom voor kleine tuinen ongeschikt achten,
omdat hij, naar hun meening, niet »onder 't mes gehouden" kan worden.
Dit is een dwaling; men kan dezen boom, als hij te machtig wordt, gerust
inkorten; als men dat met overleg doet, zal hij goed uitgroeien en er
een te dichtere kroon door krijgen. Van die mooie, neergebogen takken is
dán natuurlijk geen sprake; wil men die, dan moet hij zich volkomen vrij
kunnen ontwikkelen.
Een andere zeer fraaie boom voor dit doel is de Plataan. Deze groeit ook
kloek, mogelijk wat minder overheerschend dan de Kastanjeboom, en kan
zeer goed, naar gelang der omstandigheden, ingekort worden.
De Plataan is bovendien een zeer zuivere boom, met bladeren, die, hoewel
van een geheel anderen vorm, toch zeker niet minder sierlijk zijn dan
die van den Kastanjeboom[4], terwijl deze weer een zeker niet geringe
aanbeveling heeft in zijn prachtigen lentebloei. Dit hangt dus van
verkiezing af.
[4] Van den Kastanjeboom sprekende, bedoel ik natuurlijk de zoogenaamde
Paardekastanje. De echte Kastanjeboom, die eetbare vruchten heeft, komt
hier niet te pas.
Nu is het wel waar dat de Plataan in geen al te besten reuk staat,
maar men heeft zijn schadelijke eigenschap zeer overdreven. Wanneer
de bladeren in het voorjaar verschijnen, zijn ze met een viltachtig
haarbekleedsel overtrokken. Die haartjes zijn zeer fijn en scherp en ze
laten gemakkelijk van de bladoppervlakte los. Worden ze in eenigszins
grooten getale ingeademd, dan kunnen ze een schadelijken invloed op de
ademhalingswerktuigen uitoefenen, terwijl ze ook nadeelig kunnen zijn
voor de oogen, als ze veel in de lucht omzwerven.--Dit alles zal wel zoo
zijn, maar het zou mij toch niet weerhouden een Plataan midden in een
kleinen tuin te planten, als ik in zoodanig geval verkeerde en ik liever
geen Kastanjeboom koos; immers het Fransch spreekwoord »entre ces deux
mon coeur balance" is hier wel van toepassing.
Dit donzige haarbekleedsel valt, zoodra de Plataanbladeren volkomen
ontwikkelt zijn af, of wordt er door een flinke regenbui afgespoeld.
De haartjes, die van éénen boom neervallen, beteekenen daarbij niet
veel, daar ze zóó licht zijn, dat ze, zelfs bij stil weer, in de lucht
wegdrijven zonder iemand eenig letsel te doen. Wil men de uiterste
voorzichtigheid in acht nemen, welnu dan ga men niet onder dien boom
zitten, voordat zijn bladeren volkomen glad zijn, dat wat vroeger of
later het geval zal wezen, afhankelijk van de voorjaarsontwikkeling en
van wind en regen, maar in geen geval zoo laat, dat men er eenig
zomergenot door zal missen.
Men kan ook nog een boom planten midden in een der twee perken, in het
vóór- of in het achtergedeelte van den tuin. Verkieslijk is dit echter
niet, en beter is het zich bij één wezenlijken boom in den tuin zelven
te bepalen. Wil men het echter doen, dan zou men best in het achterste
perk een bruinen Beuk kunnen plaatsen, die door de bladkleur een
aangename verscheidenheid oplevert. Meer vóór in den tuin plante men
echter liefst geen enkelen boom meer. Die staat daar--b. v. midden
in het grootste perk--zeker heel aardig in 't begin, en zal er de
vier eerste jaren ook goed voldoen, maar daarna gaat hij er te veel
heerschen, en, niet alleen dat hij dit met zijn takken doet in de lucht,
maar hij doet het ook met zijn wortels in den grond. Dán zit men er mee.
Daar hij vrij stond, ontwikkelde hij zich kloek en fraai, en men zou
het zonde en jammer achten, zoo'n mooien boom op te ruimen. Met dit al
wordt dit voornaamste gedeelte van den tuin ieder jaar donkerder en voor
bloemen minder geschikt, terwijl het gezicht uit het huis door dien
sta-in-den-weg, zoo mooi als hij is, zeer belemmerd wordt, en de tuin
zijn vroolijk, zijn lachend karakter meer en meer verliest, naarmate de
zon er minder haar helder licht over kan doen schijnen.
Maar, al drukte ik er op dat men verder in een kleinen tuin geen boomen
meer moet planten, toch kan het geval zich licht voordoen, en dit zal
veelal het geval wezen, dat men er nog enkelen noodig heeft, niet _in_
den eigenlijken tuin, maar aan een of meer zijner grenzen.
Heeft men b. v. een hoogen muur van een belendend huis tot achtergrond,
dan plante men--wat sommigen hiertegen ook mogen aanvoeren--op kleinen
afstand van den muur eenige Italiaansche Populieren, die spoedig vrij
hoog opgroeien, geen wijd uitgespreide takken hebben, en dus den tuin
daar niet donker maken. 't Is waar dat ze nogal veel voedsel uit den
grond trekken, maar, ter wille hunner goede eigenschappen moet men de
minder goede voor lief nemen. Plaatst men die op een rechte lijn, ½
Meter uit den muur en 1½ Meter van elkander, en plant men dan tegen den
muur jonge Klimop-heesters, dan zullen deze laatsten in niet te langen
tijd den muur van onderen bekleeden, terwijl de Populieren dien van
boven bedekken. Zijn ze op de verlangde hoogte dan topt men ze in en
herhaalt dit later als het blijkt noodig te zijn.
Is de achtergrond niet door een hoogen huismuur begrensd, maar door een
schutting of scheidingsmuur, en ligt die aan de Noord- of Westzijde,
dan kan men in de beide hoeken, een Meter of drie uit den hoek, een
opgaanden boom planten, b. v. een paar Kastanjeboomen, als men er geen
_in_ den tuin plantte, anders een Iep, die ook niet ál te langzaam
groeit; een Noteboom is ook goed, en een Esch zou men mede kunnen
gebruiken. Dit is al keus genoeg, immers de Plataan is reeds boven
genoemd; dezen zie ik echter liever geheel vrij staan.
Veelal wil men zulk een hoekje gebruiken voor een priëel. Men kan er
dan een Treur-Esch plaatsen, maar dan moet men dien niet gaan omplanten
met jonge Iepen (Iepeveêren genoemd), gelijk men nogal eens in kleine
tuinen wil doen. De Esch wil met zijn hangende takken vrij kunnen
groeien, en niet door de toppen van die Iepen belemmerd worden. Wil
men een priëeltje naar den ouden trant, dan plante men daar op 30 c.M.
afstand een partij Iepeveêren in een kring van gewenschte wijdte, snijde
ze op 1½ Meter hoogte in en binde ze aan latwerk. Zulk een priëel heeft
echter weinig aanlokkelijks; men heeft weinig uitzicht en het doel dat
men ermeê beoogt, een tochtvrij plekje, bereikt men er toch niet meê.
Dan is een Treur-Esch beter, ofschoon mij een Kastanjeboom nog beter
lijkt, daar de Treur-Esch wel eens al te dicht wil worden.
Ligt de achtergrens aan het Zuiden, dan mag daar volstrekt geen boom
staan, tenzij de tuin diep genoeg is en zijn schaduw dus niet hindert.
Ook aan het Oosten belemmere men de zon niet om in den vroegen morgen
den tuin te beschijnen.
Ook kan een boom nog goed op zijn plaats staan in een uitspringenden
hoek, wat nogal eens voorkomt, wanneer de tuin achterin merkbaar breeder
is dan bij het huis, wijl hij zich daar achter een anderen tuin of huis
uitstrekt. Is daar echter niet veel ruimte, dan doet men beter er een
groep flinke heesters te plaatsen, waarover hieronder nader.
In een kleinen tuin zelf--d. w. z. in het middengedeelte--plante men
overigens verder volstrekt geen opgaande boomen. Met heesters komt men
al ver genoeg.
Over de wijze van planten kan ik hier natuurlijk niet uitvoerig zijn,
daarom slechts enkele wenken, die geldend zijn voor het planten van alle
houtachtige gewassen, en niet mogen veronachtzaamd worden.
Ik neem aan dat de wortels niet in de lucht hebben liggen uitdrogen,
maar dat men de boomen of heesters na ontvangst heeft gekuild, anders
legge men ze vooraf een paar uren in 't water, of, als daar geen
gelegenheid voor is, giet men ze goed nat.
Daar de tuin geregeld omgewerkt is, maakt men een gat van minstens 20
cM. meer diameter dan de wortelkluit; is dit op de behoorlijke diepte,
dan ziet men de wortels na; snijdt de gekneusden af en topt die, welke
zeer lang zijn, wat in. Daarna plaatst men den boom in den kuil;
een persoon houdt den stam goed recht, terwijl de andere wat fijn
verkruimelde aarde op de kluit werpt. Door den boom, als hij niet
te zwaar is, wat op en neer, heen en weer te bewegen, zakt de aarde
tusschen de wortels in, en zoo gaat men voort, tot de kluit goed bedekt
is. Nu laat men hem stil staan en giet een paar gieters water op de
kluit, waardoor al de tusschen de wortels nog opengebleven ruimten met
aarde volloopen. Het spreekt dus vanzelf dat de grond aanvankelijk niet
mag aangetrapt worden, daar die dan niet tusschen de wortels kan
spoelen.
Dit gedaan zijnde, gaat men tot de planting van een anderen boom
of heester over; het water kan dan intusschen wegzakken en de grond
gesloten worden, waardoor de boom gaat vaststaan, immers wanneer hij een
voldoend wortelvermogen heeft.
Het is zeer verkieslijk er een paar uren overheen te laten gaan,
alvorens het gat verder aan te vullen, want zoolang de aarde drassig is,
kan men dien niet vast aantrappen. Dan vult men alles aan en trede het
in de rondte goed vast.
Vreest men dat de boom scheef zal waaien, dan zet men hem met drie
gespannen koorden of ijzerdraden, die aan in den grond geslagen paaltjes
bevestigd zijn, vast. Een stok of paal moet men er nog niet bijzetten,
opdat de boom met den grond gelijkmatig kan zakken. Doet men dit te
vroeg, dan zakt wel de grond onder de wortelkluit in, maar gaat deze
niet meê, omdat de boom aan den stok, die vaststaat, als opgehangen is.
Hierdoor ontstaat een ledige ruimte onder de wortels, en men begrijpt
zelve dat dit niet goed is.
Sommigen snijden de takken na of bij het verplanten vrij kort in,
zeggende daardoor den boom te helpen. Men vergeet echter daarbij te
bedenken--mogelijk ook weet men het niet--dat in de takken zeer veel
voedsel opeengehoopt is, hetwelk in den vorigen zomer door de bladeren
bereid, tusschen het hout en den bast als in reserve is gedeponeerd voor
de aanstaande lente-ontwikkeling. Snijdt men nu veel takken weg, dan
berooft men den boom van datgene, wat hem juist nu zoo goed te pas
zou komen. Beter doet men dan ook met slechts enkele wilde takken te
verwijderen en voorts den boom te laten wat hij is; met heesters, die
rijker aan stengels en takken zijn, is dit wat anders. Is hij dan in
den zomer aan den gang gegaan, zoo kan men hem zonder bezwaar in het
volgende voorjaar insnijden, om een beteren vorm of een dichtere kroon
te krijgen. Aan een geheel vrij staanden boom snijde men echter zoo
weinig mogelijk, tenzij later, wanneer hij al te druk mocht worden.
Vruchtboomen.
Dat er in een kleinen tuin geen plaats is voor veel vruchtboomen ligt
vóór de hand. Het zou eigenlijk de vraag zijn in hoeverre zulk een tuin
al dan niet voor vruchtboomen geschikt is, en sommigen keuren het
planten ervan daarin dan ook onvoorwaardelijk af.
Hiermede zullen echter maar zeer weinig eigenaars van kleine tuinen
zich vereenigen, en, al ben ik er zelf ook geen groot voorstander
van, kan ik toch niet ontkennen dat men gerust eenige verschillende
vruchtboomen er in kan opnemen, zonder dat dit aan den indruk van het
geheel schaadt.
Daar komt bij dat ze in het voorjaar, door hun milden en meestal fraaien
bloei, ware sieraden kunnen genoemd worden. Een bloeiende Appelboom
inzonderheid levert een hoogst sierlijk schouwspel op, en wanneer later
de takken overal met de fraai rood gekleurde vruchten bezet zijn, is dit
niet minder het geval.
Welnu, voor een hoogstammigen Appelboom is wel plaats te vinden, mits
men dan een anderen boom minder plant. Men zou dien b.v. kunnen plaatsen
aan het boveneinde van het groote perk A, op 1½ M. uit het pad; dan zal
hij later met zijn kroon aan ééne zijde over het communicatiepad reiken
en daar een schaduwplekje geven, dat niet hindert. Dit is beter dan hem
in het midden daarvan te plaatsen, gelijk men allicht zou willen doen.
In het begin gaat dit goed, maar na weinige jaren, als hij goed groeit,
zal dan dat geheele middengedeelte voor iets anders onbruikbaar worden,
en het terrein is niet groot genoeg om er niet zuinig mee te wezen.
Plaatst men hem daar aan het einde, en bezet men het perk verder met
lagere heesters, dan zal hij later daarvoor een goede achtergrond
worden, en wordt zijn bloei, door het dan ontluikende teedere groen van
deze laatsten nog fraaier.
Men zou hem ook kunnen plaatsen midden in het cirkelvormige vak, door C
aangeduid, maar dan rekene men er op dat dit spoedig geheel aan hem
opgeofferd moet worden, en men er alleen eenige schaduwminnende planten
onder en omheen kan zetten.
Ik zal hier nu geen lange lijsten geven van de soorten die voor dit
en andere doeleinden aanbeveling verdienen. Daardoor wordt de keus
moeielijk, en zulke lijsten kan men in uitvoeriger tuinboeken vinden.
In een geval als dit is het beter te zeggen wat men bestellen moet,
dan wordt alle twijfel voorkomen.
Op den voorgrond staat dat men er een moet hebben met hoogen stam, wijl
hij anders spoedig met de kroon te veel drukt op 't geen erbij staat.
Daarom is het mogelijk goed den kweeker uit een drie- à viertal soorten
zelf te laten kiezen, waarvan hij het beste een flinken hoogstam (niet
in naam maar in de daad, want men noemt wel eens _hoog_stammen, wat
werkelijk niet veel meer dan _half_stammen zijn) kan leveren, en dan
verdienen de bekende _Princesse noble_, de _Engelsche Gold Pearmain_ en
de _Peperappel_, die tot zeer laat in den winter kan bewaard worden,
zeker goede aanbeveling.
Is de tuin niet zeer klein, dan zou ik, wat anderen er ook van zeggen,
zeer geneigd zijn een _Gravensteiner_ te planten; deze groeit echter
voor een kleinen tuin wel wat wild, maar zijn bloei is prachtig, en met
zijn blozende vruchten maakt hij in den nazomer een fraai effect. Waar
kinderen zijn, is hij echter verleidelijk, daar de fraaie vruchten nog
al licht afvallen, en men dan vooruit weet hoe 't gaat.
Meer dan één Appelboom moet men echter niet nemen, wijl men dan aan de
toch altijd wisselvallige kans op vruchten de altijd zeer gewenschte
verscheidenheid opoffert.
Meer aanbeveling verdienen enkele Pereboomen, wijl die beter in
piramidevorm kunnen gehouden worden en daardoor niet zooveel ruimte
innemen. Ook zijn velen zeer op enkele fijne peren gesteld.
Het ronde perkje C biedt daartoe gelegenheid, en daar zullen er vijf
kunnen staan, zonder dat ze elkaar of iets anders hinderen. De volgenden
mogen met recht tot de keurige vruchten gerekend worden, die voor
dit doel zeer geschikt zijn: _Beurré Clairgeau_, _Beurré de Mérode_,
_William's Duchesse_, _Louise bonne d'Avranches_ en _Bergamotte
d'Esperen_. Hier vooral is de keus zoo groot, dat het best is ons tot
het opgegeven getal te bepalen. Meer dan een vijftal Pereboomen moet men
in zulk een kleinen tuin niet plaatsen.
Ook van een muur of schutting, zoowel die tegen het Noorden als die
tegen het Zuiden ligt, kan men voor vruchtboomen gebruik maken. De
laatste, die op de zonzijde gelegen is, komt daarbij natuurlijk het
meeste in aanmerking, wijl zoowel voor vruchtboomen als voor meest
alle gewassen de zon als bron van leven en gezondheid te beschouwen
is. Ofschoon men er ook waaiervormig gekweekte Pereboomen tegen kan
plaatsen, geeft men toch, en terecht, algemeen aan Perzikboomen de
voorkeur. Het beste is tegen zulk een muur of schutting vooraf hekwerk
van tuinlatten te bevestigen, omdat de takken en twijgen daar 't
gemakkelijkst aan vastgebonden kunnen worden. Zuinigheidshalve doet
men 't ook wel aan spijkers, wat op verre na zoo doelmatig niet is.
Men bepale, voor Perziken, zijn keus tot twee soorten, een vroege en
een late, en neme voor de eerste de _Amsden-_, voor de laatste den
_Montagne-Perzik_. Die een vrijstaanden Perzik wil planten, b.v. op de
plaats, die wij daar straks voor een hoogstam-Appelboom bestemden, kan
daartoe mede de vroege _Amsden_ gebruiken, die er zeer geschikt voor is.
Het spreekt vanzelf dat men dan aan een boomkweeker bepaald moet opgeven
wat men bedoelt: een lei- of een kroonboom.
Tegen den muur op tegenovergestelde ligging, die geen zon krijgt, kan
men een Morelleboom planten, die daar goed op zijn plaats is.
Behalve voor dit doel, wordt de Morelleboom ook als kroonboom gekweekt,
in welken vorm hij inzonderheid voor kleine tuinen zeer gezocht is; en
inderdaad maakt zulk een niet wild groeiend kroonboompje, vooral tijdens
den bloei en als de vruchten gekleurd zijn, een lief effect. Hier komt
nog bij, dat men van de laatsten lang plezier heeft, daar zij er vrij
lang aan kunnen blijven hangen.
Heeft men een hoogen muur, dien men gaarne spoedig door vruchtboomen
wil bekleed zien, dan plaatst men in het midden een hoogstam-leiboom,
die ook op zeer hooge stammen gekweekt worden, en, op eenigen afstand
daarvan, ter weerszijden, een laagstam-leiboom. De eerste dekt dan den
muur van boven, terwijl de laatsten dat van onderen doen. De reeds
genoemde, delicieuse _Louise bonne d'Avranches_ is daarvoor zeer
geschikt. Men denke er ook dán aan, den kweeker op te geven wát men
verlangt en voor welk doel. Wanneer hij toch weet dat die beide
leiboomen boven en onder elkaar moeten staan, kan hij er de hoogten naar
kiezen.
Het hier medegedeelde over vruchtboomen is voor kleine tuinen zeker
voldoende; in de meeste gevallen zelfs meer dan voldoende; waarbij ik
nog meen te moeten opmerken, dat men bij de planting van vruchtboomen
nog met wat meer zorgvuldigheid moet te werk gaan dan bij die van andere
boomen. Vooral lette men er op dat de ondergrond los zij en het water
goed kan doorlaten. Is die te vast of te zwaar, dan make men het gat
dieper en werpe op den vooraf goed losgemaakten bodem een laag puin
voor draineering. Vervolgens vermenge men de aarde met ouden stalmest,
terwijl het goed is, mocht de grond zeer zwaar zijn, er ook wat wit zand
bij te voegen. Goed vermengen daarvan is zeer noodig. Voorts binde men
de boomen niet aan, voordat de grond weer gesloten is, en men dus mag
aannemen dat zij niet meer zullen zakken.
Dat men b.v. tegen een muur ook een Moerbezieboom of een Wingerd kan
planten spreekt vanzelve. Alles op te sommen wat men zoo al kán planten
ligt echter niet in mijn plan; ik bepaal mij tot wat m. i. de voorkeur
verdient; ook dan heeft men voor zulke kleine ruimten nog keus genoeg.
Heesters.
Ook de heesters behooren tot de boomachtige gewassen, maar vormen
daarvan toch een goed onderscheiden, hoewel niet overal scherp begrensde
rubriek. Onder boomen toch verstaat men die houtgewassen, welke met
één stam recht opgroeien, en die zich pas een eind boven den grond
vertakken, daar een min of meer breed uitgroeiende, regelmatige of
onregelmatige kroon vormende. Bij de heesters is van zulk een kroon geen
sprake, evenmin als van een hoofdstam, de oorsprong en drager van al de
takken. Zij splitsen zich onder of vlak bij den grond in een grooter of
kleiner aantal stammen van gelijke waarde, krijgen daardoor een bossig
voorkomen en blijven laag, sommigen twee tot drie Meter, anderen
nauwelijks een halven Meter of nog minder hoogte bereikende.
De kweeker onderscheidt nog een daartusschen liggenden toestand; hij
spreekt dan van boom-heesters. Deze rubriek is echter geen zuiver
natuurlijke, maar wijst veeleer op een bijzonderen cultuurvorm.
Eigenlijk zijn dat boomen, maar die zich min of meer tot grootere
heestervormen laten dwingen. Ook hebben ze wel degelijk een hoofdstam,
en wanneer men er niet geregeld de hand aan houdt en ze laat
verwilderen, verkrijgen ze het zuivere karakter der boomen. Hiertoe
behooren b.v. ook verschillende Dorensoorten, ook Eschdoorns, enz.
Voor kleine tuinen komen ze zeer goed te pas.
In die, welke wij ons thans voorstellen, is het groote park A er zeer
goed voor geschikt, terwijl men er waarschijnlijk ook steeds enkelen in
de zijrabatten zal kunnen plaatsen, maar natuurlijk niet daar, waar men
een vruchtboom tegen den muur of de schutting heeft geplant.
Men zij echter vooral wat deze heesterachtig gekweekte boomen betreft,
zeer op zijn hoede, ze niet te dicht bijeen te plaatsen, en houde ze
minstens drie Meter van elkaar af. Wanneer de ontvangen exemplaren niet
sterk zijn, staat dat aanvankelijk wel wat ijl, en dit is dan ook de
reden waarom men zeer dikwijls te dicht plant, waardoor na eenige jaren
het een het andere bederft. IJl of niet, ze _mogen_ niet dichter staan,
en de open ruimte er tusschen is in den eersten tijd zeer goed met
kleine groenblijvende heesters aan te vullen, of, wat nog beter is,
men zet er vaste planten, Dahlia's of dergelijken neer.
Zij, die dit zeer goed weten, vullen die ruimten dikwijls aan met andere
heesters, met het voornemen die dan later weg te nemen; maar daar komt
meestal niets van, en dan is het middel nog erger dan de kwaal.
Onder die zoogenaamde boom-heesters komen enkele fraaie Eschdoorns voor;
vooral neme men een roodbladerige. Ook enkele Lindeboomen en Iepen
kunnen zoo gekweekt worden, waarbij de bruinbladerige Iep niet moet
vergeten worden. Onder de aan den Meidoorn verwante soorten zijn er
ook die hier mogen aanbevolen worden, hetzij om den rijken lentebloei,
hetzij om de fraaie vruchtjes. De donker-roodbloemige is zeer fraai en
blijft klein, en de Oostersche Doorn, die fraaie ingesneden bladeren
heeft, prijkt in 't najaar met betrekkelijk groote vruchten, die reeds
van verre in 't oog loopen. Ook de Tulpeboom laat zich zeer goed aldus
kweeken, terwijl de bekende Goudenregen van nature tot deze reeks
behoort.
Dit laatste kan mede gezegd worden van verscheidene prachtige
_Magnolia's_, waarvan die, welke zeer vroeg in de lente bloeien voor dit
doel het beste geschikt zijn. Zoo'n bloeiende _Magnolia_ maakt dan,
vooral op een afstand gezien, een heerlijk effect; daarom plante men
dezen vooral daar, waar hij uit het huis kan gezien worden.--
* * * * *
Heesters in meer eigenlijken zin zijn die planten met houtige stengels,
die niet met één hoofdstam naar boven schieten, maar die bossig zijn en
meestal laag, somwijlen zeer laag blijven.
Men kan het in een kleinen tuin dikwijls zonder boomen af, maar
heestergewassen zijn daarvoor een onmisbaar bestanddeel.
Vooral langs de zijmuren of schuttingen zijn ze goed te gebruiken,
terwijl in het middengedeelte altijd nog ruimten genoeg vrij blijven,
zelfs al plantte men daar hooger en breeder uitgroeiende boomgewassen,
die door een heester behoorlijk bezet kunnen worden, zonder dat men het
overvol maakt.
Daar de keus hier zeer ruim is, kan men voor een gewenschte afwisseling
zorgen en tevens grovere, die sterk groeien, en fijnere, die laag
blijven, daar plaatsen, waar dit met de ruimte 't best overeenkomt.
Zeer verkeerd is het zich daarbij steeds te bepalen tot enkele meer
algemeen bekende soorten, meenende dat andere te kostbaar zouden zijn.
Dit laatste toch is in geenen deele het geval, en door den tuin op te
vullen met Sneeuwballen, Boerenjasmijnen en Seringen, zal men wel op een
gegeven oogenblik veel bloemen zien, maar op afwisseling zal men zeker
niet kunnen roemen; en die eentonigheid loopt, wanneer de bloeitijd
voorbij is, nog veel meer in 't oog.
Ik wil hiermede niets afdingen op de schoonheid dier overal gevonden
heesters; ze zijn voor elken tuin onmisbaar. Maar men moet zich tot
enkelen bepalen, en het zoo inrichten, dat men bijna evenveel soorten
heeft als men heesters plant; daar men dan niet alleen verscheidenheid
krijgt van bloem en blad, maar ook bloemen heeft in den zomer zoowel als
in de lente; zeker een niet te versmaden voordeel, en waartoe men niets
meer behoeft uit te geven.
Onder de voorjaars bloemheesters komen, vooral de Japansche Kwee (_Pyrus
japonica_)[5] en de bloedroode Ribes (_Ribes sanguinea_) zeer in
aanmerking, terwijl men voor Seringen zich niet moet bepalen tot de
gewone en de zoogenaamde Fransche Sering, maar ook een paar der later
gewonnen variëteiten moet kiezen, die door de grootte der bloempluimen
en door de kleur der bloemen de gewone soort ver overtreffen.
[5] Ik gebruik in dit boekje alleen die namen, onder welke de bedoelde
planten het meest algemeen bekend zijn. Latijnsche namen mogen hier m.i.
alleen dán voorkomen, als ze onvermijdelijk zijn, en dan koos ik die
welke elke kweeker kent.
Verder verdienen als bloemheesters aanbeveling de lage, witte _Deutzia
gracilis_, zoo mede de hooger groeiende zeer fraaie _Deutzia_ met
dubbele rose bloemen (_Deutzia crenata flore pleno_); voorts het
Althæa-boompje (_Hibiscus syriacus_) in verschillende kleuren, met
enkele en dubbele bloemen, verschillende _Spir[oe]a's_, verschillende
_Weigelia's_, de groene en de bruinbladerige Zuurbes of _Berberis_.
Heeft men een goeden zwarten, niet te drogen grond, dan vergete men
vooral het Meloenboompje (_Calycantus floridus_) niet, dat met de bruine
bloemen zulk een liefelijken, zachten geur verspreidt, maar in zware
gronden niet voort wil. Behalve de gewone _Hortensia_ zijn er nog eenige
andere, en in de eerste plaats de pluim-H. (_Hydrangea paniculata
grandiflora_); ook de Pruikeboom (_Rhus Cotinus_) mag hier in aanmerking
komen, niet om de schoonheid der bloemen, maar om het zeer eigenaardige
effect dat deze heester tijdens den bloei maakt.
Zeer gewaardeerd om den fraaien bloei zijn ook de _Azalea's_, die een
zwarten, zoo mogelijk veenachtigen, vochthoudenden grond beminnen.
Vroeger kende men, als geschikt voor de tuinen, alleen de Pontische
Azalea's (_A. pontica_), die in hare bloemen niet alleen veel
kleurverscheidenheid bieden, maar ook een aangenamen geur. Ze zijn
echter in den laatsten tijd wel wat verdrongen door de Japansche
Azalea's (_A. mollis_). Deze hebben wel is waar reukelooze bloemen, maar
die veel grooter zijn; bovendien groeien deze laag blijvende heesters
bossiger, bloeien ze veel rijker en zijn ze minder gevoelig. Ook deze
komen in vele kleuren voor. Ze zijn voor kleine tuinen als geknipt en
een perkje met een tien- of twaalftal bezet geeft tijdens den bloei een
zeer fraai gezicht.
Ik noem deze weinige namen alleen om den lezer een begrip te geven
hoe hij het moet aanleggen om in dit opzicht verscheidenheid te
verkrijgen. Die veel noodig heeft, zal verstandig handelen met een
boomkweekerscatalogus te raadplegen, maar voor een kleinen tuin is de
behoefte uit den aard der zaak niet groot.
De heesters zijn zeer geschikt ook ter beplanting van een geheel vak,
zelfs al is dat vrij groot. Dit komt vooral te pas in het voorgedeelte
van den tuin, waar men liefst gewassen heeft, die het gezicht op het
meer naar achteren gelegen gedeelte niet belemmeren. Plant men nu in
het groote vak A onzer schets een vruchtboom en voorts de daar straks
bedoelde boom-heesters, dan ziet men daar na eenigen tijd tegen aan,
en onderscheidt men slechts weinig van wat er achter is. Dit hangt
natuurlijk geheel van verkiezing af. Men dient dan ook vooraf te weten
wat men wil, om het er van 't begin af naar te kunnen inrichten, anders
moet men telkens veranderen, dat noodelooze moeite en stoornis in de
geregelde ontwikkeling veroorzaakt.
De heesters kan men gerust op kleiner onderlingen afstand plaatsen. Meer
dan twee Meter ruimte is niet noodig, en met anderhalven Meter zijn ze
in den regel ook tevreden. Toch ook vermijde men met de heesters een te
dichte plaatsing, wijl daardoor het geheel een dicht bosch wordt, waarin
men niets goed afzonderlijk onderscheidt. De heesters zelf ontwikkelen
zich dan ook minder fraai en komen daardoor niet zoo goed tot hun recht.
Groenblijvende boomen en heesters.
Men kan een kleinen tuin zoo beplanten, dat hij winter en zomer frisch
groen blijft. Het getal dier verschillende groenblijvende boomen
en heesters is zóó groot, dat men, zelfs op een vrij uitgestrekte
oppervlakte, daarin toch een gewenschte afwisseling kan brengen. Het
blijft echter waar, dat de afwisseling, die men in den zomer daaraan kan
geven door bloemen en sierplanten, op verre na zoo groot niet is, als
die welke het plantsoen met afvallend blad geeft in zijn bladontluiking
in 't voorjaar, zijn volle bladertooi in den zomer, zijn bladverkleuring
in het najaar, en eindelijk in dien eigenaardigen toestand van
winterrust, die zoo goed harmoniëert met ons klimaat.
Het is maar de vraag waaraan men de voorkeur geeft. Heeft men tegen
de eenvormigheid het geheele jaar door geen bezwaar, dan is een tuin,
geheel met groenblijvende gewassen bezet, bij goede keuze en goede
verdeeling, zeker niet te verwerpen, en ik zag er nog onlangs een in
't midden van den winter, die een allerliefst gezicht opleverde.
Gewoonlijk echter wenscht men dit niet, en ik zou het dan ook niet
onvoorwaardelijk durven aanbevelen; maar hoe men het ook aanlegt en hoe
klein de tuin ook zij, enkele groenblijvende planten moet men er toch in
hebben, niet alleen om ook in den winter daarin nog leven te zien, maar
ook omdat ze in den zomer een gewenschte afwisseling geven.
De groenblijvende gewassen of sempervirenten zijn in hoofdzaak
tweeërlei. Vooreerst die met gewone vlakke bladeren, alleen hierin van
de andere heesters verschillende, dat ze de bladeren niet in 't najaar
afwerpen, en die met smalle, dikwijls lange, priem- of naaldvormige
bladeren, die algemeen als kegeldragende gewassen en beter nog als
_Conifeeren_ ('t geen hetzelfde beteekent) bekend zijn.
Onder de eersten komen voor den tuin in de eerste plaats in aanmerking
de genoeg bekende _Rhododendron's_, omdat zij tevens als bloemheesters
tot die van den eersten rang behooren. Verbazend groot is het aantal
verschillenden die tegenwoordig gekweekt worden, en die wel niet allen
even goed, maar waarvan toch velen tegen onze winterkoude volkomen
bestand zijn.
Evenals met de _Azalea's_, beplant men ook met de _Rhododendron's_ bij
voorkeur een perkje, dat echter voor deze laatsten wat grooter genomen
moet worden, terwijl ze mede een vochthoudenden humusgrond beminnen.
Heeft men met zwaren grond te doen, dan is het zaak het perkje tot op
een halven Meter diepte uit te graven en het met veenachtigen grond, die
goed met ouden koemest vermengd is, te vullen. De fraaie heesters zijn
die moeite wel waard.
Verder de mede algemeen bekende _Aucuba_, met hare groote, ovale,
glimmende en fraai geel gevlekte bladeren. Deze voor de tuinen zoo goed
geschikte heester is zoo min keurig op den grond als op de standplaats,
zoodat men hem vrij wel overal kan gebruiken waar men wil. Men kweekt
er velerlei, met geheel groene en met bijna geheel gele bladeren; hoe
groener ze zijn, des te beter zijn ze tegen onze winterkoude bestand.
De Laurierkers (_Prunus Laurocerasus_) heeft ook fraaie, groote,
glimmende bladeren en vormt een bossigen kloeken heester.
Vervolgens komt de Hulst in aanmerking; wordt hij voorzichtig verplant
en is hij eenmaal goed aan den groei, elan mag hij met zijn stekelige
bladeren onder de fraaiste groenblijvende gewassen gerekend worden.
Dikwijls wordt hij echter misbruikt, en wordt dan ten laatste alles
behalve fraai. De Hulst wil licht en lucht hebben aan alle zijden. Zijn
dan de omstandigheden niet al te ongunstig, zoo ontwikkelt hij zich,
zonder dat men er iets aan behoeft te doen, tot een fraaie, dichte
pyramide. Plant men hem echter nabij een schutting of muur, dan wordt
hij spoedig eenzijdig en gaat het mooie er af. De gewone groene en de
bonte Hulst zijn voor kleine tuinen in gelijke mate aan te bevelen.
Het Buks- ook wel Palmboompje genoemd, omdat deze langzaam groeiende
boom het palmhout van den handel levert, is almede voor kleine tuinen
zeer geschikt. Laat men het geheel aan zichzelf over, dan groeit het op
tot een grooten groenen kogel; veelal snoeit men het in den vorm eener
pyramide, dat veel stijver is, maar beter aan sommiger smaak voldoet,
en over den smaak valt niet te twisten. Ook kan men er zeer fraaie
kroonboompjes van krijgen, die in het gras niet onaardig staan. Vooral
in den winter doen zij zich zeer gezellig voor, en ruimte van beteekenis
nemen ze niet in.
Men ziet dat deze rubriek talrijk genoeg is (ik noemde alleen de meest
bekenden en die overal voor weinig geld te verkrijgen zijn), om de
noodige afwisseling te verkrijgen.
* * * * *
Volgen de _Conifeeren_ of kegeldragende gewassen, een plantengroep die
over de geheele aarde verspreid en dan ook zóó uitgebreid is, dat men er
een bepaalde studie van moet maken om haar goed te kunnen overzien.
Maar zoo zwaar behoeft de eigenaar van een kleinen tuin het niet op te
nemen. Hetzij hij er betrekkelijk velen, hetzij hij er weinigen wenscht,
klein zal dit getal toch in elk geval blijven, en hij kan zich tot
eenige fraaie der in alle kweekerijen in grooten getale gekweekte
soorten bepalen.
Het beste en het fraaiste tevens groeien de _Conifeeren_ (ik gebruik
hier dit woord gemakshalve, ook wijl het algemeen bekend is) in
zandgrond. Zware grond is veel minder geschikt, en de meesten gaan er
gestadig in achteruit. Die dus een tuin heeft in eene zandige streek,
kan er op rekenen voor deze fraaie gewassen in de beste conditie te
zijn. In zulk een tuin zou ik er dus een ruim gebruik van maken; in een
tuin, waar de grond uit den aard zwaar en kleiig is, zou ik ze wel niet
geheel achterwege laten, maar mij toch tot enkelen bepalen; immers wil
men er daar genot van hebben, dan is het zaak een gat te graven van een
kub. Meter, en dit tot op 25 cM. boven den grond met zandige aarde te
vullen. Slechts zeer enkelen nemen zwaarderen grond voor lief; dit is
b.v. met den gewonen Taxus (_Taxus baccata_) het geval, die voor elken
tuin, waar geen gebrek aan frissche lucht en licht is, doelmatig kan
geacht worden.
Ook met dezen fraaien boom handelt men verkeerd, wanneer men hem tegen
een muur of schutting, of ook wel in een hoek plant. Hij is zeer taai en
zal er dus blijven leven, maar het is er dan ook naar, en men moet al
zeer weinig gezicht op plantenschoonheid hebben, om er op den duur mede
tevreden te kunnen zijn. Staat de gewone _Taxus_ daarentegen volkomen
vrij, en houdt men er een weinig de hand aan, dan behoort hij zonder
twijfel tot de fraaisten van deze groep.
Er is niet veel kweekerskunst toe noodig om dezen boom tot een dichte
pyramide te doen opgroeien, welke voor een kleinen tuin ongetwijfeld de
verkieslijkste is. Het is in dat geval voldoende hem eens in de drie
jaren, met het oog op den pyramidalen vorm, in te snijden. Die een zeer
regelmatige pyramide wenschen doen dit jaarlijks, maar dan ziet er de
boom te stijf, te dandy-achtig uit om mooi te zijn. De algemeene omtrek
moet die eener pyramide zijn, maar overigens moet zijn groei zoo los en
ongedwongen mogelijk wezen en mag hij daarom dus niet jaarlijks gestoord
worden.
Niet minder fraai is een andere _Taxus_, dien men wel de pyramidale T.
noemt, omdat hij van nature een tamelijk regelmatigen vorm aanneemt. Hij
is dan ook bekend als _Taxus baccata pyramidalis_. Dit is een dichte
boom, die niet groot wordt en aanvankelijk een zuilvormige gedaante
heeft. Later wordt hij naar den top breeder, eindelijk veel breeder dan
aan den voet, en heeft meer dan den vorm van een omgekeerde pyramide.
Er worden meerdere variëteiten van den gewonen _Taxus_ gekweekt, maar
het is voor dit doel niet noodig er meer op te sommen, of het moest nog
de bontbladerige zijn, die laag blijft en breed uitgroeit. De
priemvormige bladeren van deze laatste hebben gele randen, hetgeen maakt
dat de heester, zoowel op een afstand als nabij gezien, een sierlijk
voorkomen heeft.
Naast den _Taxus_ komt zeker de gewone Levensboom of »Arbor vitae"
(_Thuja occidentalis_) het eerst in aanmerking; deze is trouwens
algemeen bekend, omdat men reeds van ouds de gewoonte had er heggen van
te planten, waartoe hij zeer geschikt is, wijl hij goed onder 't mes kan
gehouden worden, en welke heggen boven die van Beuken of Dorens dit
voordeel hebben, dat ze 's winters en 's zomers even groen en dicht
zijn.
Ook van deze soort kan men tegenwoordig variëteiten verkrijgen, die
eigenlijk voor kleine tuinen de voorkeur verdienen, b. v. die welke
men kent als Ellwanger's Levensboom (_Thuja Ellwangeriana_), zoo
mede Vervaene's Levensboom (_Thuja Vervaeneana_). Terwijl de gewone
L. lichtgroen is, heeft het fijne loof van den eerste der beide
laatstgenoemden een blauwachtige tint, en is de laatste bij geel af.
Als de goudgele L. (_Thuja aurea_) kweekt men er een die zeer klein
blijft, kogelvormig wordt en licht geelachtig groen is.
Dit is een der netste soorten om in een klein grasperkje te planten,
maar ze is merkelijk gevoeliger voor koude winters dan de gewone; op een
eenigszins beschutte plaats houdt ze het echter zeer goed uit.
De zoogenaamde Japansche Levensboom (_Thujopsis dolabrata_), zonder
eenigen twijfel een der meest aanbevelenswaardige voor dit doel, ziet er
heel anders uit. Deze heeft een rechten stam, die echter hier niet hoog
wordt en vertakt zich naar alle richtingen zoo regelmatig, dat hij een
fraaie spitse en van onder breede pyramide vormt, zonder dat men er
iets aan behoeft te doen, of liever iets aan mag doen. De kleur is
donker glanzend groen, en de dicht bebladerde twijgen zien er uit, als
waren ze met een schubbenpantser overtrokken.
Men kan er ook een bontbladerige van krijgen, die sommigen mooi vinden;
dit hangt alweer van den smaak af.
Onze gewone grove Den (_Pinus sylvestris_) moet in zulke tuinen niet
geplant worden. Toch kan het zeer wel zijn, dat men een zoodanigen boom
wenscht, omdat die met zijn stopnaaldachtige bladeren een eigenaardige
afwisseling geeft. Welnu, er zijn veel soorten van Dennen, die datzelfde
karakter hebben; maar over het algemeen zijn ze toch voor gewone tuinen
ongeschikt. De Zee-Den wordt te groot en is slechts twijfelachtig tegen
ons klimaat bestand. Hetzelfde kan--althans voor de meeste plaatsen in
ons land--gezegd worden van den overigens zoo fraaien Weymouth-Den met
zijne fijne zeegroene naalden. Het beste is nog de Zwitsersche Arve
(_Pinus Cembra_); deze groeit langzaam, blijft goed gesloten en
weerstaat de strengste koude.
Moet de gewone grove Den onvoorwaardelijk voor dit doel afgekeurd
worden, anders is het met den gewonen fijnen Spar (_Abiës excelsa_), die
zich in zandgronden, ja in zuiver zand, ongemeen schoon ontwikkelt, maar
die voor kleine tuinen dan wel wat te veel ruimte inneemt. In zware
gronden groeit hij slecht, en wordt hij schriel, terwijl de uiterste top
dood gaat; waarmede de boom voor goed ontsierd is, daar hij, evenals
zeer vele Coniferen, een zeer regelmatigen groei heeft. Hetzelfde is
ook met den schoonen Zilverspar (_Abiës pectinata_) het geval. Daar men
vooral voor kleine tuinen ruimte van keus heeft, doet men wijs ook deze
twee er niet in op te nemen.
Maar van den gewonen fijnen Spar komen enkele dwergachtige variëteiten
voor, waarmede juist het tegenovergestelde het geval is. Ik noem hier
alleen den Dwerg-Spar (_Abiës excelsa pygmæa_), die niet meer dan een
halven Meter hoog wordt, en daarbij zeer breed uitgroeit, waardoor dit
boompje den vorm van een grooten, van boven afgeplatten kogel verkrijgt.
Dit is er een die zeer goed is voor ons doel.
Onder de Sparren zijn meerdere bruikbaren, b. v. de zoo fraaie Spaansche
Spar (_Abiës Pinsapo_), de Nordman's Spar (_Abiës Nordmanniana_) en de
fijne Hemlock-Spar (_Abiës canadensis_), vooral aanbevelenswaardig om de
bevallig met de toppen overhangende ranke takken.
Een zeer fraaie, dichte, donkergroene boom, die niet te groot wordt in
de tuinen, is ook Lawson's Cipres, bij de kweekers algemeen bekend als
_Cupressus Lawsoniana_, waarvan een aantal verscheidenheden gekweekt
worden, zoodat men het beste doet er een te bestellen van gedrongen
groei. In den laatsten winter (1890-91) is het wel is waar gebleken,
dat ze voor onze strengste koude niet volkomen ongevoelig zijn, maar
gewoonlijk lijden zij niets en deze boom is een sieraad voor den tuin.
Hetzelfde is het geval met eene soort, waarvan mij geen Hollandschen
naam bekend is, maar die elk boomkweeker kent als _Retinispora
filifera_[6]. Deze heeft lange fijne takken, die naar alle zijden
bevallig overhangen, hetgeen toch niet belet dat ze een breeden, dichten
heester vormt.
[6] Eigenlijk heeft deze een anderen Latijnschen naam; ik herhaal echter
dat ik hier die namen gebruik, welke algemeen bekend zijn. Wat de
Hollandsche namen van vele heesters en vooral van Coniferen betreft,
deze worden weinig gebruikt; bij die welke genoeg bekend zijn voeg ik
den Latijnschen niet, waar deze wèl genoemd is, zal het goed zijn dien
bij bestelling op te geven.
Ik ga met deze opsomming niet verder voort, daar dan de keus alweer
moeilijk zou worden. Uit de hier vermelde kan men er voor een kleinen
tuin reeds meer dan genoeg kiezen.
Men moet de Coniferen òf geheel op zichzelven, b. v. in een grasveldje,
òf op een perk zoo wijd uiteen planten, dat ze elkander niet belemmeren.
Die aan deze gewassen de voorkeur geeft, zou er zeer goed het groote
perk A voor kunnen bestemmen, zorg dragende ze op drie Meter van elkaar
te plaatsen. Men moet ze ook onbelemmerd geheel kunnen zien, wat niet
het geval is, wanneer ze dichter bijeen staan. Ook het perkje, door C
aangeduid, zou voor een vijftal Coniferen geschikt zijn, waartusschen
men dan aanvankelijk vaste planten (b. v. _Phlox_), waarover hieronder
nader, kan planten. Een hoofdvoorwaarde is dat ze volkomen vrij, en
zoo min onder den drop als in de schaduw staan. Een goed ontwikkelde,
ofschoon niet groote Conifeer is zeer mooi; is die echter niet mooi, en
het mooie gaat er onder ongunstige conditie spoedig af, dan ontsiert zij
den tuin.
Plant men ze geheel op zich zelf, en is de grond zwaar en stijf, dan
graaft men een flink gat, dat men met goeden, zandigen grond vult;
beplant men er een geheel perk mede, dan verbetere men den grond daarvan
in zijn geheel. Alleen voor _Taxus_ is dit, gelijk reeds opgemerkt werd,
niet noodig.
't Is waar, daaraan is wat meer dan gewone moeite verbonden; dit is
echter maar voor eens. Heeft men ze goed geplaatst en goed geplant, en
heeft men soorten gekozen, die tegen ons klimaat kunnen, dan vormen
zij, met enkele hierboven genoemde groenblijvende heesters met breede
bladeren, met klimop tegen muren of schuttingen, een geheel, dat in den
winter, in verband met de dan bladerlooze loofboomen, aan den tuin een
aantrekkelijkheid geeft--wel te verstaan als men die ook dán zindelijk
en schoon gehouden heeft--die alleen langs dezen weg, maar dan ook
gemakkelijk en zeker te verkrijgen is.
III.
Bloemgewassen.
Bloemen zijn voor elken tuin onmisbaar; ze zijn er het ameublement van;
maar zoo goed als men een kamer pronkerig en onhuiselijk kan maken door
een slechte keus of ondoelmatige rangschikking van meubelen, even
gemakkelijk kan men ook een tuin, een kleinen tuin vooral, bederven,
door overlading met bloemen. Daar staat echter tegenover dat, zoowel als
goed gekozen en geplaatste meubelen het gezellige karakter eener kamer,
eener huiskamer inzonderheid, bepalen, dit in gelijke mate met de
bloemen in een tuin het geval is. Men heeft behoefte aan het gezicht
harer ontluiking en harer volle ontwikkeling; men heeft er ook behoefte
aan voor velerlei doeleinden, die het huiselijke leven veraangenamen.
Het gezicht, het genot van bloemen is voor den mensch veel onmisbaarder
dan men vermoedt. Dáárom, en daarom vooral, mag hij het een voorrecht
noemen, die een tuin tot zijn beschikking heeft, en, al is die ook maar
zeer klein, een voorrecht blijft het in elk geval.
Wil men van dat voorrecht zooveel mogelijk genieten, dan richte men het
er ook naar in. Kostbaar is zulks niet, behoeft het althans niet te
zijn; men kan het zich kostbaar maken, maar men kan ook met luttel
uitgaven hetzelfde doel even goed bereiken. 't Is daarbij maar de vraag
of men tevreden is met het werkelijk schoone, dan wel of men alleen dát
mooi vindt, wat door den wisselenden smaak tijdelijk het meest op den
voorgrond wordt gesteld.
Er zijn drie uitgebreide rubrieken van planten, die voor allerlei tuinen
overvloed van bloemen leveren; dit zijn de _overblijvende_ of _vaste
planten_, de _éénjarige_ of _zaadplanten_, en die welke men algemeen
_potgewassen_ noemt, omdat ze in potten worden opgekweekt, terwijl
sommige gedurende de zomermaanden in den tuin in den open grond kunnen
gehouden worden.
Overblijvende of vaste planten.
Hieronder verstaat men al die gewassen, welke winter en zomer door
buiten verblijven, die echter geen houtachtige stengels hebben, zooals
de boomen en heesters, maar kruidachtige (d. w. z. dat ze weeker en
zachter zijn), omdat deze niet ouder worden dan eenige maanden. Immers,
nadat ze in de lente uit den grond te voorschijn kwamen, soms in korten
tijd een hoogte van 2 à 3 Meter bereikten, sterven ze in het najaar af,
ook wanneer de vorst daar geen aanleiding toe geeft. Ze leven eenvoudig
niet langer; ze zijn maar voor een zomer bestemd. Intusschen leeft de
plant in den grond voort, om opnieuw te ontspruiten, wanneer het
voorjaar haar tot nieuw leven opwekt.
Sommige doen dit reeds vroeg, zeer vroeg zelfs, en kondigen daardoor
de lente reeds aan, wanneer die nog ver af is. Hiertoe behooren in de
eerste plaats de Kerstroos, het Sneeuwklokje, de Vroegbloem (ook wel
Winter-Akoniet genoemd); verder de Sleutelbloem of Primulaveer, de
Crocus enz. Deze volgen elkaar geregeld op, en het zal wel noodeloos
zijn te zeggen, dat het gezicht uit het huis op die eerste lenteboden,
vooral wanneer deze hier en daar als toevallig door den tuin verspreid
zijn, zeer opwekkend is.
Hiervoor zorge men dan ook in de eerste plaats. Boven merkte ik reeds op
dat men wel zal doen enkele Sneeuwklokjes en Crocussen hier en daar in
het gras te planten. Ze nemen er geen plaats weg, en komen daar het
beste tot haar recht. Van de Vroegbloem of Winter-Akoniet plant men
er enkele verspreid tusschen de heesters, waar men niets anders kan
plaatsen; ze staan daar het beste naar haar zin. De Kerstroos, die in
geen tuin moet ontbreken, plaatst men in het tegenover het Noorden
gelegen rabat, Primulaveeren kan men hier en daar op verloren plekjes
zetten. De eerstgenoemden moeten allen tegen het najaar geplant worden.
Voor de Sleutelbloemen is dit ook wel verkieslijk, maar men kan die in
't voorjaar ook in knop op de markt koopen, waar ze dan voor een bagatel
verkrijgbaar zijn.
Ik stond bij deze algemeen bekende voorjaarsbloemen meer bepaald even
stil, omdat ze, zeker vreemd genoeg, in kleine tuinen al te zeer
veronachtzaamd worden, en men dikwijls op het platteland moet komen, om
op het lapje grond vóór een arbeiderswoning te zien hoe fraai en hoe
dankbaar tevens zij zijn.
De overblijvende of vaste planten in het algemeen leveren een uiterst
bruikbaar en zeer onkostbaar materiaal voor elken tuin, en dit te meer,
daar hierbij aan verscheidenheid allerminst gebrek is, niet alleen
in rijkdom, vorm, grootte en kleur der bloemen, maar ook in andere
opzichten. Er zijn er toch die zeer snel en hoog opgroeien, anderen
die laag blijven en weer anderen die zich volstrekt niet van den grond
opheffen, maar daarover voortkruipen. Er zijn er die breed, bossig
worden en dus uitstekend ter maskeering dienen, anderen die rank en
slank blijven en die dus het gezicht niet belemmeren. Er zijn er die
liefst op een warme, zonnige plek staan, maar er zijn er ook, die zich
zeer goed thuis gevoelen daar, waar de zon niet schijnt, en die derhalve
voor een tegenover het Noorden gelegen rabat goed te pas komen.
Het kan niet mijne bedoeling zijn hier ook maar een eenigszins uitvoerig
overzicht van de voor de tuinen geschikte vaste planten te geven;
daartoe is haar aantal veel te groot. Ik wilde slechts wijzen op het
nuttig gebruik dat men er, zonder noemenswaarde onkosten, van kan maken;
en wanneer ik er hier nu nog eenige noem, is het om deze den eigenaars
van kleine tuinen inzonderheid aan te bevelen, wijl ze voor hun doel
geschikt, en overal te verkrijgen zijn[7]. Ik voeg er de Hollandsche
namen alleen bij, voor zoover ze daaronder voorkomen; overigens zijn de
hier genoemde Latijnsche namen algemeen bekend.
[7] Die hiervan en ook van alle andere zaken op den tuin en de planten
betrekking hebbende meer uitvoerige bijzonderheden wil weten, verwijs ik
naar mijn _Handboek voor den Bloementuin_, waarin al deze onderwerpen,
ook voor grootere tuinen, uitvoerig behandeld zijn.
Onder de fraaiste voorjaarsbloemen moet zeker de _Diclytra spectabilis_
gerekend worden, met haar sierlijk gebladerte en haar lange overhangende
trossen van fraai rose, vreemd gevormde bloemen; de Akelei (_Aquilegia_)
is een oude bekende en een voor alle tuinen geliefde plant. Ze bloeit
reeds vroeg in den zomer zeer mild, deze met blauwe bloemen in alle
nuancen, andere rose, weer andere wit. Er zijn vele soorten van, maar
voor kleine tuinen is de gewone Akelei in kleuren wel de beste. Aan deze
verwant zijn de Riddersporen (_Delphinium_); deze bloeien iets later en
ook wat langer; de planten groeien kaarsrecht op terwijl ook de lange,
dichte, meestal intensief blauwe bloemtrossen recht naar boven gericht
zijn. Ook de Monnikskappen (_Aconitum_) zijn terecht, om haar rijken en
zeer fraaien bloei, gezochte tuinplanten. Waar kinderen zijn kunnen ze
echter gevaarlijk wezen, tenzij men zeker is dat dezen niet de slechte
gewoonte hebben, om bloemen in den mond te nemen. Beide worden 1-1½
Meter hoog. De Pioenen (_Pæonia_) heb ik slechts te noemen, om iedereen
hare groote, vaak schitterende bloemen voor den geest te roepen. Er is
er een, de zoogenaamde Boom-Pioen, die tot de heesterachtige planten
behoort en die om hare groote, rose bloemen zeer geliefd is; tot de
vaste planten behooren echter de meesten en dezer aantal is zeer groot.
Ze hebben bloemen van wit af, door alle tinten, tot het donkerste
bloedrood; de meesten zijn reukeloos, maar sommige verspreiden een zeer
zachten, aangenamen geur. Men verwijt haar, niet ten onrechte, dat zij
zoo vroeg uitgebloeid zijn, maar daar staat dan toch ook tegenover dat
men er vroeg in den zomer genot van heeft. Ze worden tegenwoordig in
grooten getale en in groote verscheidenheid tevens gekweekt. Voor een
kleinen tuin moet men zich tot een, hoogstens twee ervan bepalen, wijl
ze nog al veel ruimte innemen. De Klokjesbloemen (_Campanula_) mogen
mede niet vergeten worden. Er zijn zeer laag blijvenden en anderen
die tot ruim een Meter hoog opgroeien, ja er is er zelfs een, de oude
Piramidaal (_Campanula pyramidalis_), die wel de hoogte van twee Meter
bereikt. De bloemen zijn meestal blauw, soms ook wit. De Anemoon is
mede een bekende tuinplant. Behalve de oude tuin-Anemoon (_Anemone
hortensis_), die, hoe fraai ook, toch voor kleine tuinen minder
wenschelijk is, omdat ze tijdig opgenomen en weder geplant moet worden,
wat de meeste eigenaars van kleine tuinen allicht te omslachtig vinden,
verdient de Japansche Anemoon (_Anemone japonica_) zeker een plaatsje.
In zeer strenge winters loopt deze echter gevaar van te bevriezen. Niet
alzoo de lieve kleine Hepatika (_Anemone Hepatica_), die men gevoeglijk,
mits in niet te zwaren grond, op het Noorden kan planten. Ze bloeit
in de lente; de bloempjes zijn gewoonlijk blauw, maar er zijn er ook
met witte en met roode bloemen, sommigen zóó gevuld, dat het roosjes
gelijken. Deze zijn echter teerder. In ons geval bepalen we ons liefst
tot de gewone enkel blauwe.
Het Vingerhoedskruid (_Digitalis_) is ook een mooie en kloeke
overblijvende plant; ook deze is echter, evenals de Monnikskap, zeer
vergiftig. Ik ben geenszins de meening toegedaan, dat men vergiftige
planten uit de tuinen moet houden; men moet ze er echter liever niet
in opnemen, als men de kinderen vrij in den tuin laat loopen en dezen
gewoon zijn te plukken. Dán kunnen ze gevaarlijk zijn.
Ik sprak daareven van de Japansche Anemoon; zie hier nog een paar van
denzelfden oorsprong. Vooreerst die welke men als _Funkia's_ kent;
zeer fraaie bladplanten, die met haar rechtopstaande, blauwe bloemen
nauwelijks een halven Meter hoogte bereiken, maar ook zonder die
bloemen den geheelen zomer door een sieraad van den tuin zijn; en dan
_Hemerocallis_, waarvan vooral de bontbladerige zeer sierlijk is.
De gewone Zonnebloem is een éénjarige plant, waarover lager, maar er
zijn er ook, die tot de vaste planten behooren, b.v. de veelbloemige
Zonnebloem (_Helianthus multiflorus_), die tegen den nazomer zeer mild
bloeit en dit volhoudt totdat de vorst of herfststormen er een eind aan
maken. Men heeft er met enkele en ook met dubbele, zeer gevulde bloemen.
Ik vind de eerste niet minder mooi dan de laatste; de meesten geven
echter aan de gevulde de voorkeur.
Vergeten we echter de _Iris_ niet, waarvan een aantal fraaie soorten
bestaan, terwijl zelfs de minste ervan hoogst sierlijk is. Men denke
slechts aan de gewone gele Lisch, die aan de waterkanten groeit. Geel,
wit, paars in alle tinten wisselen elkaar bij deze planten af. Niet zoo
algemeen, maar toch gemakkelijk te verkrijgen is de Japansche Kæmpfer's
Lisch (_Iris Kæmpferii_); deze plant heeft een kloeke houding en zeer
fraaie bloemen; de oudste paarsachtig blauw, de lateren in alle tinten
van wit door roodachtig paars tot blauw. Er zijn er die voor weinig geld
te verkrijgen en toch zeer fraai zijn. In tegenstelling van deze rijzig
opgroeiende, noem ik de laag blijvende Dwerg-Lisch (_Iris-pumila_),
een zeer lage, bossig groeiende plant, die vroeg en fraai bloeit. Dan
denk ik weer aan de _Phloxen_, die tegenwoordig met zooveel voorliefde
gekweekt worden. Deze najaarsbloemplanten, van een halven Meter tot een
Meter hoog, worden in de tweede helft van den zomer met bloemen als
overdekt. Men heeft vurig roode, paarse, gestreepte en zuiver witte.
Voor een kleinen tuin bepale men zich tot de eerste en de laatste.
Wanneer men met een klein plantje begint, heeft men er na een paar jaar
een dichte struik van; de bloemen zijn bij uitnemendheid voor bouquetten
geschikt.
Dan komen nog de najaars-_Asters_, meestal blauw, sommigen ook rood,
die met haar overvloed van bloemen den tuin opvroolijken, als de winter
reeds in aantocht is, en dan de _Dahlia's_ zoo trouw gezelschap houden.
Ook deze laatste behooren eigenlijk tot de vaste planten, maar tot die,
welke wat meer zorg vereischen dan de bovengenoemde.
Ik bepaalde mij hier tot eenigen van die, waarvan men in het najaar
slechts de doode en verwaaide stengels heeft af te snijden, zonder zich
er verder in het minst om te bekreunen, wijl ze tegen onze winterkou
volkomen bestand zijn. Alleen de Japansche Anemoon maakt hierop, gelijk
ik zeide, uitzondering. 't Is een mooie plant voor kleine tuinen, maar
ze moet wat gedekt worden; daarom zullen de meesten haar dan ook liefst
maar niet planten.
Hij, die zich, nadat de tuin in orde is, er verder geen moeite voor wil
geven, moet eigenlijk met de _Dahlia's_ ook niet beginnen, want deze
moeten tegen den winter uit den grond opgegraven en tot het voorjaar op
een koele, droge en vorstvrije plaats bewaard worden. Men laat er dan
liefst de aanklevende aarde aan zitten, en legt ze luchtig uiteen. In
het begin van Mei plant men ze weer.
Hoewel niet meer zoo gezocht als een dertig jaar geleden, spelen de
_Dahlia's_ toch in den tuinbouw nog een voorname rol, en inderdaad zou
het moeilijk zijn planten te vinden, meer geschikt om de tuinen tot
sieraad te strekken, en dat wel juist dán, wanneer de bloeitijd van de
meeste andere planten ten einde is of althans ten einde spoedt. Grooter
verscheidenheid dan de _Dahlia's_ opleveren is niet denkbaar. Men
heeft ze van alle kleuren, het blauw alleen uitgezonderd; er zijn hoog
groeiende en zeer laag blijvende, met groote en met kleine, met enkele
en met gevulde bloemen, en ze leveren daarvan zoo rijk een overvloed,
dat men ze gestadig voor bouquetten kan afsnijden, en er toch genoeg aan
blijven om de plant tot sieraad te strekken. Voor kleine tuinen zijn
de laag blijvenden zeker verkieslijk, de hoogeren zijn echter beter
geschikt om bloemen voor bouquetten te leveren, waarbij de prachtige
zoogenaamde Cactus-Dahlia (_Dahlia Juarezii_) om de gloeiend roode kleur
en den fraaien vorm der groote bloem, in de eerste plaats in aanmerking
komt. Ook de variëteiten met kleine bloempjes zijn voor dit doel zeer
geschikt.
Men bedenke echter bij het planten wel, dat de _Dahlia's_, om werkelijk
fraai te worden, een niet te zwaren en voedzamen grond noodig hebben.
Ook in minder goeden grond groeien ze en bloeien ze wel, maar dan komen
ze toch niet goed tot haar recht.--
Het bovenstaande bevat zeker opsomming genoeg voor ons bescheiden
doel. Ik herinner nog eens dat de vaste of overblijvende planten een
uitstekend materiaal leveren voor den tuin. Ze spruiten toch ieder
voorjaar met nieuwe kracht uit den grond; men heeft er niets anders aan
te doen dan wat zindelijkheid en orde vorderen; ze kosten zeer weinig
geld, en leveren de meest gewenschte verscheidenheid in groeiwijze, blad
en bloei.
Die zich weinig met zijn tuin kan of wil bezig houden, doet wijs dien,
behalve met een enkelen boom en wat heesters, met vaste planten te
bezetten. Hij zal dan wel is waar die jaarlijksche afwisseling missen,
welke er op andere wijzen aan is te geven, maar zijn tuin behoeft er den
geheelen zomer door niets minder fraai om te zijn.
Een overgang van de overblijvende tot de éénjarige zijn de tweejarige
planten, die men gevoegelijk reeds onder de zaadplanten (die namelijk,
welke alleen door de zaden kunnen vermenigvuldigd worden) kan
rangschikken.
Ze leven niet veel langer dan een jaar, maar dit is over twee jaren van
onze tijdrekening verdeeld. 't Komt omdat ze in haar ontwikkeling een
periode van rust noodig hebben, die ze in den winter vinden.
Deze worden in den voorzomer gezaaid (men kan het ook nog wat later
doen) en blijven dan, nadat ze opgekomen zijn, laag bij den grond,
zonder te bloeien. In de volgende lente echter schieten ze spoedig
krachtig op, en de geheele groei is nu naar het bloeien gericht. Is de
bloei voorbij, dan rijpen de zaden en de plant sterft. Slechts enkelen,
zooals b.v. de Stokrozen en de Duizendschoon, kunnen het nog een of een
paar jaren langer volhouden, maar het mooie is er toch ook bij dezen
na dien eersten bloei af. Men doet daarom beter ze maar op te ruimen.
Overigens kan men, door ze jaarlijks te zaaien, ze ook jaarlijks op haar
fraaist hebben, natuurlijk in afwisselende generaties.
Ik noemde daar reeds terloops de Stokrozen en de Duizendschoon; ofschoon
de eersten niet in ieders smaak vallen, kan men toch zeggen dat beiden
van ouds geliefde tuinplanten zijn. Ook het driekleurige Viooltje
moet tot de tweejarige planten gerekend worden, en dat mag in geen
tuin ontbreken. Zelfs al kende men er niet anders van dan de wilde,
kleinbloemige, die de duinen tot sieraad strekt, zou dit het geval
zijn, en hoever staat deze in kleurenpracht en grootte der bloem bij de
gekweekten achter. Men zaait ze in Augustus, ook nog iets later op een
verloren hoekje. Vóór den winter of vroeg in 't voorjaar kan men ze dan
planten waar men ze 't liefste ziet, en dikwijls beginnen ze reeds in
Maart, zoo niet nog vroeger, te bloeien. Voor kleine tuinen zijn ze
onmisbaar en doorgaans kan men ze op de voorjaarsbloemmarkten in
menigte, met half en heel geopende bloemen verkrijgen.
Van de tweejarige en wel absoluut tweejarige planten wil ik nog de
Judaspenning (_Lunaria biennis_) noemen, een mooie plant, met een
leelijken naam. Deze zaait men het beste op een rij, vóór langs
heestergewas, een Centimeter of tien van het gras af. Men steekt dan
in den vooraf goed losgemaakten grond gaten van 4 c.M. diepte ongeveer
25 c.M. van elkaar, en werpt in elk gat twee zaadkorrels, die plat en
vrij groot zijn. Deze zaadplanten vormen in dien zomer rosetten van
hartvormige bladeren, maar de stengels groeien niet verder op. In
Aprildaaraanvolgende begint er echter krachtige groei in te komen; ze
ontwikkelen zich dan spoedig tot 80 c.M. of een Meter hoogte, en vormen
groote pluimen van fraai paarse bloemen. Op eenigen afstand gezien maakt
dan zulk een rij vóór de groene heesters een zeer fraai effect, zoodat
men ze dáár moet zaaien, waar men er uit het huis gezicht op heeft.
Wanneer men, als ze uitgebloeid zijn, ééne plant laat staan voor de
zaden, krijgt men daarvan overvloedig genoeg.
Deze plant heeft nog de eigenaardigheid van schoon te zijn ook na den
dood. De groote, platte, eenigszins ovale vruchten, ter grootte van een
gulden ongeveer, bevatten in het midden een zilverglanzig vlies. Wanneer
ze volkomen rijp en goed gedroogd zijn, vallen er de beide buitenste
oppervlakten af en dat vlies blijft zitten. Dan maakt die groote pluim
een heel andere, maar ongetwijfeld een zeer fraaie vertooning, en is
uitnemend geschikt voor winterbouquetten, hetzij op zich zelf alleen,
hetzij met gedroogde grassen. Wil men ze daarvoor bestemmen, dan moet
men ze natuurlijk niet afsnijden voordat ze geheel rijp zijn, d. w. z.
voor dat de stengel dor en de plant kennelijk dood is.
Staan we nu even stil bij de
Éénjarige of Zaadplanten.
Dit zijn namelijk die, welke een zeer beperkt leven hebben, de helft
korter dan de tweejarigen; immers haar geheele levensverloop ligt binnen
een half jaar, meestal slechts een maand of vijf. In Mei gezaaid, houden
de meesten het niet langer dan tot half October vol, en er zijn er die
het nog vroeger opgeven; het hangt er maar van af of ze spoedig bloeien
en het zaad snel rijpt, want daarna sterven zij.
Voor de tuinen zijn ze onmisbaar, inzonderheid om de groote
verscheidenheid die zij opleveren, in een rijkdom van de fraaiste
bloemgewassen; ook omdat men ze in korten tijd in grooten getale kan
aankweeken.
Het is met dit al voor den eigenaar van een kleinen tuin niet raadzaam
er veel aan te doen, wijl dan de tuin in den nazomer te open en ijl
wordt, en het in het voorjaar te lang duurt eer men ontwikkeling ziet.
Het beste is den tuin met heesters en vaste planten geheel te bezetten,
maar, bij het plaatsen dezer laatsten het zoo aan te leggen, dat er hier
en daar nog een zonnig en vrij plekje overblijft. Aan den indruk van het
geheel schaadt dit in de lente en den voorzomer niet, en langzamerhand
ziet men er dan verandering in komen.
Moet men in een kleinen tuin niet te veel aan zaadplanten doen, men
hoede zich ook voor het tegenovergestelde uiterste, door ze geheel
achterwege te laten. Zelfs en vooral onder de meest gewone en langst
bekende soorten toch is zeer veel schoons, dat men met luttel moeite en
kosten kan hebben, terwijl de tuin al erg overvuld zou moeten zijn, als
er niet hier en daar een plekje voor zou te vinden zijn, men zou zich
dan letterlijk van een groot genot berooven, door zich de kleine moeite,
die zij vorderen, er niet voor te getroosten.
Er zijn veel zaadplanten, die niet goed direct buiten kunnen gezaaid
worden, wijl ze dan niet of slecht of te laat opkomen. Men zaait die dan
in potten onder een liggend raam. Voor kleine tuinen kan men ze best
ontberen; er is overvloed van die, welke deze bijzondere zorg niet
behoeven, en als men met zulk werk niet een weinig vertrouwd is, komt
het licht verkeerd uit. Ik spreek hier dus alleen van die, welke men
slechts in den kouden grond heeft uit te zaaien.
Maar nu is het natuurlijk niet onverschillig hoe men dit doet, en, als
men bedenkt hoezeer de zaden onderling in grootte verschillen, begrijpt
men ook wel dat ze niet allen op dezelfde wijze gezaaid moeten worden.
Men heeft hierbij te letten op de grootte der zaden en, in verband
hiermede, ook een weinig op den grond.
In een zaadkorrel is een kiem, d. w. z. een jonge plant in
onontwikkelden toestand besloten. Zijn de zaden nu zeer groot, dan mag
men aannemen dat ook de kiem betrekkelijk groot en krachtig, zijn ze
klein, dat deze ook zeer klein en zwak is. Legt men deze laatsten nu te
diep in den grond, dan mist die kleine kiem de kracht om zich daardoor
heen te worstelen, en verstikt in de aarde, in plaats van daaruit te
voorschijn te komen; legt men daarentegen groote zaden niet diep genoeg
daarin, dan worden ze in de bovenlaag niet genoeg doorweekt om het water
in genoegzame hoeveelheid door de meestal zeer harde huid tot de kiem te
doen doordringen, en ze blijven rustig liggen, tot eindelijk voortdurend
regenachtig weer het ontkiemen mogelijk maakt.
Hieruit volgt dus vanzelf, dat groote zaden veel dieper moeten gezaaid
of gelegd worden dan kleine, en dat men met zeer fijn zaad in dit
opzicht bijzonder op zijn hoede moet zijn.
Onder de bloemzaden worden veel meer fijne dan groote aangetroffen en
grooter dan een erwt zijn ze al niet. De grootsten nu legt men elk
afzonderlijk, enkele Centimeters van elkaar af, ter diepte van 4-6 c.M.;
zijn ze wat kleiner, dan wat minder diep en zijn ze nog wat kleiner,
b. v. als de knop eener bakerspeld, dan mogen ze maar ½ Centimeter diep
onder den grond liggen.
Dit in aanmerking nemende, begrijpt men vanzelve reeds, dat inzonderheid
fijne zaden niet in te zwaren grond moeten gezaaid worden, wijl deze aan
de oppervlakte bij droog weer te vast is en, daar hij niet zoo goed als
lichter grond kan verkruimeld worden, uit kleine harde kluitjes bestaat,
waaronder de kiemende zaden verstikken.
Zware grond is trouwens over het algemeen voor zaadplanten ongeschikt,
al zijn er, die zich daarin vrij goed ontwikkelen, zooals bv. de
Zonnebloem en andere grofzadigen.
Wat nu tijd en wijze van zaaien betreft, zie hier nog daaromtrent een
paar korte opmerkingen.
Men zaaie buiten vooral niet te vroeg. Hoe uitlokkend hiertoe soms het
weer in April kan zijn, stelle men het gerust tot in Mei uit. Is de
lente aanvankelijk ook zacht, ze kan later zeer koud wezen en is dit
hier ook veelal. Vele zaden ontkiemen, bij gunstig weer, na een dag of
acht, en volgt er dan kou, nachtvorst soms, dan loopen de kiemplantjes
gevaar van verloren te gaan. Heeft het weer tegen het laatst van April
een standvastig lentekarakter aangenomen, dan kan men er werk van maken,
anders doet men beter het tot in Mei, kan het niet anders dan zelfs tot
half-Mei uit te stellen.
Het beste is dit te doen nadat de grond door den regen goed bevochtigd
is.
Natuurlijk heeft men vooraf den grond, waar men wil zaaien, goed
losgemaakt en met een hark zoo fijn mogelijk verkruimeld. Voor grootere
zaden komt dit laatste er niet erg op aan, des te meer voor kleinere. Nu
duwt men met de hand over een oppervlakte van een vierk. halven Meter de
bovenlaag wat op zij', en strooit het zaad gelijkmatig en vooral niet te
dicht uit, waarna men er de op zij geschoven aarde over heen strooit,
tegelijk de kluitjes zooveel mogelijk fijn wrijvende.
Is het zaad stoffijn, dan strooit men het boven op den vooraf wat
omgeroerden en gelijk gemaakten grond uit en roert het een weinig door
de bovenste laag heen.
Wil men een geheel perkje of een grootere oppervlakte met ééne soort
bezaaien, dan spitte men den grond even te voren om, harke dien fijn
en gelijk, waarna men er het zaad gelijkmatig en niet te dicht over
uitstrooit. Dit gedaan zijnde, roert men het met de hark luchtig door de
bovenlaag, waarbij men er op moet letten de hark met de linkerhand op te
houden, zoodat die niet op de aarde rust, anders dringen te tanden te
diep in den grond en zal dit ook met vele zaden het geval zijn.
In kleine tuinen echter zal dit weinig voorkomen, omdat de daarvoor
geschikte perkjes te gering in aantal zijn. Het komt echter veel voor,
dat men b. v. wel gaarne een perkje van een Meter voor _Reseda_ wil
bestemmen, en dan doe men dit als boven werd opgegeven.
Als algemeene regel, waarop geen uitzonderingen zijn, geldt dat
éénjarige gewassen zoo vrij en licht mogelijk moeten staan. Beschaduwde
plekjes deugen er volstrekt niet voor. Die kan men trouwens met enkele
schaduwminnende vaste planten gemakkelijk genoeg bezetten, waarbij
inzonderheid Varens in aanmerking komen. Te zaaien op plekken waar geen
zon komt, baart slechts teleurstelling.
Na deze algemeene wenken wil ik nog even eenige van die zaadplanten
vermelden, die voor een kleinen tuin geschikt zijn. Ik bepaal mij, dat
wete men wèl, hier echter slechts tot enkelen uit de massa, tot die
waarvan de zaden overal gemakkelijk en goedkoop te verkrijgen zijn; die,
als men ze niet ál te ondoelmatig behandelt, niet mislukken, en door
hare bloemen de weinige moeite die men zich ervoor moet getroosten ruim
beloonen. Zij, die anderen of die er meer wenschen, hebben slechts een
der tegen het voorjaar verschijnende zaden-catalogussen aan te vragen,
waarin gewoonlijk, bij de namen, ook enkele toelichtingen omtrent de
behandeling zijn gevoegd.
De Zonnebloem mag, omdat zij de grootste is, wel allereerst genoemd
worden. Men moet er in een kleinen tuin slechts een paar hebben, en er
dan op rekenen dat ze soms wel twee Meter hoog worden. Er is ook een
Zonnebloem met groote dichtgevulde bloemen, beiden zijn, doelmatig
geplaatst, fraaie planten. 't Is een zeer oude bekende, evenals de
welriekende _Lathyrus_ (in verschillende kleuren), de Goudsbloem, de
Afrikaan, de Oost-Indische Kers.
Is de Zonnebloem een kloeke plant, niet minder is dit het geval met de
Kattestaart (_Amaranthus caudatus_); deze heeft echter kleine zaden, die
nogal dicht opkomen. Wanneer men de plantjes goed kan vatten, moet men
ze grootendeels uittrekken, en er niet meer dan vijf of zes laten staan.
Zeer geliefd zijn de Chineesche Anjers (eigenlijk overblijvende planten,
maar die men toch het beste als éénjarigen behandelt), voorts de
goudgele _Eschscholtzia_, de éénjarige Ridderspoor, de driekleurige
_Convolvulus_, de _Clarkia's_, de _Collinsia's_, de tweekleurige
_Calliopsis_, de Venusspiegel (_Campanula Speculum_), _Anagallis
grandiflora_, _Phlox Drummondii_ in verschillende kleuren, de
Nachtschoonen (_Mirabilis_), de _Godetia_, de lieve, de uiterst rijk
bloeiende Kamillesoort als _Matricaria eximia_ met gevulde bloemen,
verschillende Lupinen, inzonderheid de blauwe _Lupinus Cruikshanksii_,
een paar Malowe's, als: _Malope grandiflora_ (rood en wit) en _Hibiscus
Trionum_, een paar Papaver's, als: _Papaver umbrosum_ en _Papaver
Danebrog_, terwijl ook de in de korenvelden als onkruid voorkomende
_Papaver Rhoeas_, en hare gevulde variëteit wel in aanmerking mogen
komen. Verder _Nemophila_, vooral de grootbloemige _N. maculata_, de
lieve, rijk bloeiende _Sanvitalia procumbens_, waarvan de enkeldbloemige
niet minder fraai is dan de dubbelde, de hangende Silene (_Silene
pendula_), enz. enz.
Al de hier genoemden zijn zeer algemeen bekend, en men heeft den naam
ervan slechts aan een zaadhandelaar op te geven, om zeker te zijn ze te
verkrijgen.
Nog deze opmerking: Hij, die zich hiermede tot dusverre nog niet zelf
bezig hield, bepale zich het eerste jaar tot de bovengenoemden; dit is
voor een kleinen tuin een voldoend getal; wat Reseda-zaad komt er dan
natuurlijk ook bij. Voorts late hij dit werk niet aan een ander over,
al zou die het misschien ook veel beter doen. Hij zaaie _zelf_, na een
regenachtigen dag; 't is een werk van een uur, laat het er twee zijn, en
dan zal hij eens zien met hoeveel meer belangstelling hij de ontkieming
en de verdere ontwikkeling volgt; hoe veel grooter het genot zal zijn,
dat de bloei dier planten hem schenkt! Hij zal zich dan als vanzelf
opgewekt gevoelen te trachten er rijpe zaden van in te zamelen, en kan
dan met zijn overvloed ook anderen gerieven. De éénjarige planten
vorderen wat meer werk dan de overblijvende, maar wanneer dit werk
ontspanning is, beantwoordt de tuin, hoe klein dan ook, goed aan zijn
doel.
Planten voor bloemperken.
Waar sprake is van planten voor bloemperken komen zeker de Rozen in de
eerste plaats in aanmerking. De Roos toch is de meest geliefde bloem van
de oudste tijden af, en er is geen tuin zoo klein, geen plekje grond,
zoo weinig beteekenend, waar zij mag ontbreken; ook zoekt men haar
nergens tevergeefs.
Ik moet hier inzonderheid wel in 't oog houden, dat we met _kleine_
tuinen te doen hebben, om over dit onderwerp niet breeder uit te weiden,
dan voor ons tegenwoordig doel noodig en wenschelijk is, want, kan men
de Rozen ook niet ontberen, men mag er toch niet te veel ruimte voor
beschikbaar stellen, en in den regel bepaalt het zich dan ook tot een
enkel bloemperkje. Waartoe zou het dan noodig wezen hier een lange lijst
op te geven, een keuze uit het circa zeven honderdtal verschillende
Rozen, terwijl men zich slechts tot zeer enkele soorten moet bepalen?
Men kweekt de Rozen in tweeërlei vorm, namelijk als zoogenaamde
Stamrozen en als Struikrozen.
De eersten, hoe onnatuurlijk ook, zijn de wensch van velen, en het zou
dus bitter weinig helpen of ik ze al afraadde. Ik voor mij houd er
niet van, en ik heb dan ook geen enkele Stamroos; daarentegen veel
Struikrozen. De kronen der Stamrozen zijn dikwijls ijl, ze loopen
gevaar bij hevigen wind af te breken; de stammetjes zijn dikwijls krom,
knoesterig en leelijk en het geheele cultuurproduct vloekt tegen de
natuur.
Zoo denken er echter niet allen over, en de meesten hebben gaarne het
viervijfdubbele voor een Stamroos over van 't geen een goede Struikroos
kost. Daar nu de smaak zich niet laat dwingen, en iedereen zijn tuin
voor zijn eigen liefhebberij heeft, volge ook ieder daarin zijn eigen
zin.
Men kan de Stamrozen op verschillende wijzen plaatsen, en wel op
een perkje of hier en daar op luchtige en lichte plekken vóór ander
heestergewas. Is men zeer beperkt in zijn ruimte, dan verdient het
laatste de voorkeur; ze nemen dan maar zeer weinig plaats in, terwijl
men zijn weinige perkjes voor iets anders vrij houdt.
De Stamrozen zijn echter ook zeer geschikt voor een perkje, en als dit
wat groot is nog beter. Men moet ze dan op minstens 60 c.M. onderlingen
afstand planten, terwijl dan tusschen elke twee Stamrozen plaats is
voor een Struikroos, welke laatsten het vervelend eentonige dier kale
slungelachtige stammetjes breken.
Weer anderen geven er de voorkeur aan ze te planten langs een pad, en er
dus een soort allée van te maken. Ook dit kan doelmatig zijn, daar ze op
deze wijze eigenlijk in 't geheel geen plaats innemen.
Een ontegenzeggelijk fraaie vorm is de zoogen. Treurroos, voor welke
kweekwijze echter maar enkele soorten geschikt zijn: eigenlijk zijn dit
van nature Klimrozen; op hooge stammen geënt, hangen haar slanke takken
naar beneden. Wanneer een Treurroos goed vrij staat en er behoorlijk de
hand aan gehouden wordt, kan zij inderdaad zeer fraai zijn, en tijdens
den bloei een heerlijk effect maken. Het beste plaatst men ze in een
grasveldje, zorg dragende, het gras in den vorm van een rond plekje van
60 c.M. middellijn te verwijderen, opdat de zon den grond kan verwarmen.
In den handel komt algemeen een roode en een witte Treurroos voor, die
beiden, om de massa bloemen welke een goed ontwikkeld exemplaar tegelijk
voortbrengt, gelijkelijk kunnen aanbevolen worden. Op zichzelf behooren
de bloemen op verre na niet tot de fraaisten; men houdt ze er dan ook
meer op na om het fraaie gezicht dat het geheel oplevert.
Bij het planten der Stamrozen lette men er op de gekneusde wortels af te
snijden, terwijl het zeer nuttig is ze eenige uren vooraf met de wortels
in het water te leggen. Dat de grond in de rondte niet vast mag zijn,
begrijpt men vanzelf wel; men maakt daarin een gat wat dieper en breeder
dan direct voor de wortels noodig is, werpt er wat ouden koemest in,
dien men door den grond roert en zet daar de wortels op. De grond,
waarmede men hierop het gat vult, vermenge men mede met ouden koemest,
en giete dien goed in, alvorens hem vast--niet al te vast--aan te
trappen.
Na het planten laat men ze liefst een paar weken zonder stokken staan.
Mooi is dit zeker niet, want, zelfs al zijn de stammen recht, ze
maken dan toch het vertoon van een troepje dronken soldaten, die het
onmogelijke doen om een goede houding aan te nemen. Dit komt echter bij
het aanbinden wel terecht; doet men dit te vroeg, dan hangt men ze op,
daar de grond onder de wortels allicht nog zal inzakken.
Van de Struikrozen komt in de allereerste plaats de Maandroos in
aanmerking, om haar overrijken bloei tot laat in het najaar. Men heeft
donkerroode en licht rose Maandrozen, en het kleurt goed wanneer men
beiden dooreen plant. Fraaier nog dan de gewone zijn de dubbelde of
gevulde Maandrozen, vooral omdat de bloemen steviger en meer gesloten,
en daarom beter dan de gewone voor bloemmandjes, enz. geschikt zijn.
De oude gewone Maandroos moet men hiervoor niet afsnijden als de bloem
reeds geheel open is, daar ze dan te spoedig uitvalt; het beste is ze in
't geheel niet af te snijden en er alleen gestadig de uitgebloeiden uit
te knippen, wijl die het geheel ontsieren. Voor zoogen. snijbloemen
kieze men andere Rozen, terwijl ook de gevulde Maandroos hiervoor te
gebruiken is.
Behalve eenige Maandrozen plante men vooral ook eenige verschillende
Struikrozen. De keus is zóó ruim, dat men zich erin verliest, maar
men kan dat gerust aan een boomkweeker overlaten, want er worden
tegenwoordig geen soorten meer gekweekt die niet schoon zijn, en in
hoeverre de ééne het in schoonheid wint van de andere, daaromtrent zijn
de gevoelens in de meeste gevallen even verschillend als er verschil van
smaak is.
Voor een kleinen tuin is een perk met gemengde soorten zeer aan te
bevelen, ofschoon ik het anders verkieslijker vind een aantal planten
van een en dezelfde soort bijeen te zien. Zoo kan men zich moeilijk
iets schooners voorstellen dan een perk met de heerlijke _Souvenir de
la Malmaison_, welker bloemen vooral in de tweede helft van den zomer
haar toppunt van schoonheid bereiken; of een perk met de forsche _Paul
Neyron_, met haar verbazend groote, goed gevormde en volkomen gevulde
bloemen, aan Pioenrozen gelijk; of de heerlijke _la France_, die men
wel haast als de type van een goed gevormde kloeke Roos zou willen
beschouwen. Zoo is het met de _Géant des batailles_, _la Reine_, enz.
enz., wel is waar oudere maar nog altijd onder de fraaiste gerekende
Rozen. Vergeten we echter de oude boeren of honderdbladige Roos, ook
wel de Centifolie-Roos, de Provincieroos, en de Mosroos niet. Wel
bloeien die niet door of remonteeren zij niet, gelijk men dit noemt,
maar de bloei duurt toch lang genoeg, om in dit opzicht met vele zoogen.
Remontant-Rozen geen groot verschil op te leveren. De Mosrozen vooral
zijn, half geopend, om de fraaie knoppen, voor bloemvazen, enz. zeer
gezocht. Men doet echter wel dezen laatsten een plaatsje bij de heesters
te geven, daar ze hooger opgroeien dan dit voor de meeste Struikrozen
wenschelijk is, die men dan ook beter doet jaarlijks laag, d. w. z. tot
op 30 à 40 cM. hoogte in te snijden.
Wat het planten der Struikrozen betreft, dit behandele men met dezelfde
zorg als de Stamrozen; de Rozen beminnen een goeden, voedzamen grond, en
hoe zorgvuldiger men ze plant, des te fraaier zullen zij bloeien. Eer ik
van dit onderwerp afstap nog deze opmerking.
De Struikrozen, die men van de kweekers ontvangt, zijn in den regel niet
wortelrecht, d. w. z. ze staan niet op eigen wortels, maar zijn op
wildelingen geënt. Met de Maandrozen, die geregeld van stek gekweekt
worden, is dit laatste niet het geval. Dit nu dient bij de planting in
't oog gehouden te worden. Ze zijn, zooals men dit gewoon is te noemen,
laag, d. w. z. vlak bij den grond geënt, zoodat men zou meenen ongeënte
struiken te hebben.
Men plante ze daarom diep, zoo diep, dat de plaats der enting een paar
Centimeters onder den grond komt. Men heeft dan eerstens minder kans
op het uitgroeien der wildelingen, en bovendien dat de geënte Roos
zelfstandig wortels maakt. Het uitloopen der wildelingen wordt, vooral
door onkundigen, veelal niet opgemerkt; men houdt die sterk groeiende
wilde takken voor een bewijs van gezonde ontwikkeling; maar men zal, tot
zijn verwondering, na weinige jaren zien dat het getal bloeiende planten
minder wordt, en dán blijkt dat er verscheidenen der geënte Rozen dood
zijn, terwijl de wildelingen zich tot forsche struiken ontwikkelden.
Door diep planten voorkomt men dit euvel wel niet geheel, maar toch
grootendeels; in elk geval is het zaak er steeds op te letten, en de
wilde takken, die, bij eenige opmerkzaamheid, in den regel gemakkelijk
van de veredelden te herkennen zijn, bijtijds dicht aan den stengel
waaruit ze ontsproten af te snijden.
Eindelijk is het voor hem, die op zijn Rozen prijs stelt, zaak er tegen
den winter een flinke laag blad tusschen en over uit te spreiden. De
meeste doorbloeiende Rozen zijn wel tegen de winterkou bestand, maar dit
heeft toch zijn grenzen, en als de winter streng is heeft men anders
kans er velen te verliezen. Zelfs voor de Maandrozen, hoe hard die
overigens ook zijn, is deze maatregel verre van overbodig te achten.
Heeft men Stamrozen, dan binde men, nadat de bladeren afgevallen zijn,
de takken, zonder ze in te snijden, los bijeen en omwoele ze met
stroo, terwijl men de wortels met blad bedekt. Heeft men mogelijk een
schuurtje, dan kan men ze tegen den winter opnemen, en daarin tegen de
felle vorst beschermen; maar dan zorge men er vooral voor dat de wortels
goed met aarde gedekt worden.
Men ziet het, er valt aan Rozen, als men er prijs op stelt ze goed
te hebben, meer te doen dan aan andere heesters en vooral aan vaste
planten; maar het zijn dan ook Rozen, en als zoodanig hebben ze reeds
vanzelf aanspraak op meerdere zorg.
Overigens is dit met al de planten voor bloemperken het geval, voor
zoover men deze niet met vaste planten vult of ze bezaait. Dit laatste
is zeker de goedkoopste en gemakkelijkste wijze van handelen; maar er
zijn toch nog andere planten, die men in geen tuin, hoe klein ook, kan
ontberen, en waarvoor men zich gewoonlijk gaarne eenige uitgaven en ook
eenige meerdere moeite getroost. De voornaamsten daarvan zijn de
volgenden.
Vooreerst _Heliotropen_, zoo algemeen gezocht om den heerlijken zachten
geur harer bloemen. Daar de Heliotroop een Indische plant is, kan ze
niet tegen kou en bij de minste nachtvorst bevriest ze. Men moet ze dus
vooral niet te vroeg in den tuin planten, stellig niet vóór half-Mei, en
zorgen dat de grond los en vruchtbaar is. Ook moeten ze zooveel immer
mogelijk is genot van de zon hebben. Het beste zijn ze geschikt voor een
klein perkje, daar ze als alleenstaande planten geen effect maken. Wil
men er geen perkje aan geven, dan kieze men een zonnig plekje, groot
genoeg om er althans een vijf- of zestal op 25 c.M. onderlingen afstand
bijeen te kunnen planten. Ze bloeien overvloedig tot ze bevriezen,
en men behoeft met de bloemen niet zuinig te wezen, dat zeker een
verdienste is, wijl ze voor de kamer en ook als knoopsgatbloemen zeer
gezocht zijn. Men kan er ook een zeer donkere verscheidenheid van
krijgen en nog een paar anderen met grootere bloemen; voor een kleinen
tuin houde men zich echter aan de gewone.--
_Geranium's_[8] kunnen mede onmisbaar geacht worden, en dit wel
inzonderheid de zoogenaamde Waterloo- of zonale-Geraniums, veelal
kortweg »zonalen" genoemd. Van deze mild bloeiende planten wordt een
druk, mogelijk, in groote tuinen vooral, wel wat al te druk gebruik
gemaakt. Intusschen blijft het waar, dat wellicht geen andere plant
beter, weinigen zoo goed geschikt zijn voor bloemperken.
[8] Ik neem het woord _Geranium_ hier in den meer algemeenen zin. Aan
hen die het weten behoef ik niet te zeggen dat deze naam eigenlijk
onjuist is, en die het niet weten zoeken het uit dit boekje niet te
leeren. Als er van Geraniums wordt gesproken weet ieder wat bedoeld
wordt.
Vroeger kende men er alleen bloedrood bloeienden van; later slaagde men
er in ook verschillende lichter en donkerder nuancen van te winnen, en
eindelijk mocht men zich verheugen ook in de aanwinst van zuiver witte
verscheidenheden. Alle andere daartusschen liggende schakeeringen worden
bij deze bloemen gevonden, niet alleen in de enkeld-, maar ook in de
gevuldbloemigen.
Deze laatsten zijn echter voor ons tegenwoordig doel niet geschikt;
bij regenachtig weer toch blijft er veel water tusschen die dicht
opeenzittende bloemen hangen, waardoor ze verrotten. Voor perken neme
men dus alleen enkeldbloemigen.
Nu kan men voor een perkje zijn keus bepalen tot één enkele soort of men
kan er twee of drie van verschillende en uiteenloopende kleuren nemen,
en deze kransgewijs om elkaar planten, of eindelijk men kan een perk met
een aantal verschillenden door elkaar bezetten. Dit is keus elke manier
kan wat fraais geven. Toch is de laatste handelwijze het minste aan te
bevelen, omdat ze wel eens wat ongelijk willen groeien, en het geheel
dan een verward aanzien verkrijgt. Een perk met helderrooden vol
geplant, en dan daaromheen een rand van witte bloemen staat fraaier.
Veelal plant men de zonale-Geraniums in den vrijen grond; het is echter
beter ze in de potten, als die niet al te klein zijn, te laten, en dezen
dan zoo diep onder den grond te graven, dat de randen der potten 4 à 5
c.M. hoog met aarde bedekt zijn. Wèl zullen de planten, wanneer ze in
den vrijen grond zijn uitgeplant veel forscher groeien, maar juist dit
is het wat men moet trachten te voorkomen, omdat ze dan wel veel en
groote bladeren maken, maar weinig bloemen geven. Blijven ze in de
potten staan, dan wordt de groei daardoor eenigszins belemmerd; niet
zooveel echter dat de planten er minder gezond om zullen uitzien, wijl
ze door het gat dat in den bodem der potten is en zelfs over den rand
der potten heen, met hare wortels in den omringenden grond kunnen
dringen.
Sommigen willen haar ook dit beletten, om zich een rijken bloei te
verzekeren, en draaien daarom de potten herhaaldelijk om, waardoor de
worteltjes, welke buiten de potten in den grond drongen, afbreken. Dit
is zeker een goede maatregel, als men maar niet verzuimt het minstens
eenmaal om de acht dagen te doen. Wacht men er echter te lang mede,
zoodat de wortels zich reeds door en over den pot in den grond konden
verspreiden, wat in den zomer zeer spoedig gebeurt, dan zal men tot zijn
teleurstelling een aantal bladeren zien geel worden, en het mooie is
voor verscheidene weken, zoo niet voor goed, van de planten af. Daarom
is het beter ze maar stil te laten staan, en ze, mits ze diep genoeg
ingegraven zijn, niet te gieten. De meeste soorten zullen dan niet te
wild groeien en rijk bloeien.
Behalve de zonale- komen ook nog de zoogenaamde grootbloemige en de
fijnere, teedere variëteiten, de _Odier-_ en _Fancy Geranium's_ in
aanmerking. Ook deze laat men in de potten staan, die men onder den
grond graaft. Deze Geraniums van den ouden stempel leveren een groote
verscheidenheid van keurige bloemen. Ik kan echter niet aanraden er in
een kleinen tuin een perkje geheel mede te bezetten, gelijk men nogal
eens doet. Ze hebben wel is waar een tijd, midden in den zomer, dat ze
zeer fraai bloeien, en dán is dit keurig, maar het duurt te kort. In
een grooten tuin, waar men velerlei planten tot zijn beschikking heeft,
is dit wat anders. Men neemt ze dan eenvoudig na den bloei op, en
vervangt ze door laat bloeiende planten; maar een kleine tuin moet
in het voorjaar zoo ingericht worden, dat hij blijvend goed is voor den
geheelen zomer, anders wordt het velen te kostbaar en den meesten te
bewerkelijk.
Zeker, de grootbloemige Geraniums zijn niet te versmaden, maar men
verdeele er dan liever eenigen door den tuin, waar allicht kleine
plekjes voor zijn te vinden. In elk geval laat men ze in de potten
staan, en graaft die dan zoo diep in den grond, dat de rand daarmede
gelijk komt. Dán moet men ze bij droog weer dagelijks gieten. Ziet men
daar tegen op, dat moeielijk is aan te nemen, wijl het een aangename
recreatie is, dan grave men ze 3-4 c.M. met den pot onder den grond;
alleen bij aanhoudende hitte en droogte zullen ze dan nu en dan begoten
moeten worden.
Op de Geranium's volgen natuurlijk de _Fuchsia's_.
De _Fuchsia's_ ontwikkelen zich het fraaiste en bloeien het rijkste, als
men in Mei _jonge_ planten uit de potten neemt en in den vollen grond
plant. Zeer komt hiervoor inzonderheid in aanmerking een oude soort,
welker knoppen, als ze op het punt zijn van zich te openen, kogelrond
zijn, en die daarom dan ook de kogelronde F. (_Fuchsia's globosa_)
genoemd werd. Het gaat echter niet gemakkelijk om daarvan jonge planten
te krijgen, daar de kweekers deze oud bekende er niet meer op nahouden.
Heeft men er eenmaal een perkje mee vol staan, dan heeft men ze ook voor
het vervolg, als men zich slechts de moeite wil geven de stengels in het
najaar een paar Centimeter boven den grond af te snijden, en de planten
daarna met een laag turfmolm te dekken, waarover men veiligheidshalve
nog een laag blad kan strooien. Ze blijven dan, zelfs in de strengste
winters, goed, en groeien in Mei weer flink uit, om in den zomer mooier
te worden dan te voren. Aan de bevallig naar alle zijden overgebogen
takken brengen ze onafgebroken een overvloed van hare glimmend lakroode
bloemen voort, en leveren een uiterst vroolijk gezicht op.
Hetzelfde kan men ook met andere niet al te hoog opgroeiende soorten
doen, b. v. die met rooden kelk en witte bloemkroon, dus rood van buiten
en wit van binnen, waarvan er zijn met enkelde en met volkomen gevulde
bloemen. Een perkje aldus met een aantal planten van een en dezelfde
soort bezet is m. i. veel fraaier dan wanneer men van alles dooréén
plaatst, daar men dan een ongelijkmatigen groei, groveren en fijneren
bijeen heeft, een onregelmatigheid die voor zulk een perk niet gewenscht
is.
Geeft men dan ook aan gemengde soorten de voorkeur, zoo houde men ze in
de potten, en grave ze daarmede met den grond gelijk. Vooreerst zullen
de groveren dan veel minder wild groeien, en ten anderen kan men ze
naar willekeur verplaatsen, om toch een ordelijk geheel te krijgen.
Dan echter mag men ze niet al te lang laten stilstaan, wijl anders de
wortels te veel door de potten heengroeien en zij dan bij het opnemen
en verplaatsen lijden.
Dankbaarder bloeiende planten dan de _Fuchsia's_ zullen inderdaad
schaars gevonden worden, terwijl ze een schier eindelooze
verscheidenheid bieden in de grootte, den vorm en ook de kleur der
bloemen. Daar heeft echter de eigenaar van een kleinen tuin niet veel
mee te maken. Hij kieze een paar goede soorten, die aan zijnen smaak
voldoen, en stelle zich, voor bloemperken althans, daarmede tevreden.
Een lief gezicht leveren intusschen enkele _Fuchsia's_ hier en daar door
den tuin verspreid op, en hiertoe kan men verschillenden nemen. Ze zijn
tegenwoordig zoo gemakkelijk en goedkoop te verkrijgen, dat dit
geenerlei bezwaar oplevert.
Wil men een juist voor een kleinen tuin zeer geschikt gebruik van
_Fuchsia's_ maken, dan trachte men een oude soort te krijgen, _Fuchsia
virgata_ geheeten, met langwerpig smalle bladeren, lange, roedevormige
stengels en langwerpige, op zich zelf, in vergelijking van anderen,
onaanzienlijke bloemen. Nu make men in het gras een rond perkje van
50 c.M. in diameter, grave dit uit en vulle het met goeden voedzamen
grond. Hierin zet men dan een vijftal dezer planten (jonge altijd) in
den vrijen grond, één in het midden en vier daaromheen. Die zullen tot
een Meter hoogte opgroeien, en in den zomer een gesloten geheel vormen,
waarvan de takken naar alle zijden, sierlijk gebogen overhangen; ze
brengen een regen van bloemen voort. In het najaar snijdt men ze af en
dekt ze als boven is opgegeven; als in April dat dek er is afgenomen,
groeien ze in Mei weêr uit, en zijn daarna veel sterker. Het effect dat
zulk een onnoozel bosje maakt is verrassend, de kosten beteekenen niets
en de moeite nog minder.
Onder de mildst bloeiende en meest gezochte planten voor bloemperken
behooren ongetwijfeld tegenwoordig de _Knol-Begonia's_; ik zeg
tegenwoordig, wijl deze planten, immers gelijk men die thans kent, eerst
in den laatsten tijd door cultuur werden gewonnen, en ze pas sedert
eenige jaren meer bepaald onder het bereik van iedereen zijn gekomen.
Zij sterven in het najaar af, terwijl de jaarlijks grooter wordende
knollen gedurende den winter slapend in leven blijven, en dan op een
vorstvrije en niet te vochtige plaats bewaard moeten worden.
Ze moeten niet buiten geplant worden vóór half-Mei, daar ze uiterst
gevoelig zijn voor nachtvorst.
Ik ga hierbij uit van de veronderstelling dat men ze als uitgegroeide
planten op een perkje plaatst, daar dit toch zeker het verkieslijkste
is. Men moet daartoe de knollen reeds in Maart op een eenigszins warme
plaats tot ontwikkeling brengen, wat voor hen, die kas noch bak hebben,
nog al lastig is. Kan men een raampje op een zonnig plekje neerleggen,
al is het maar op een vierkant walletje van aarde, of op den kant
geplaatste planken, dan heeft men er verder weinig of geen moeite mee.
Men plant daarin de dan nog slapende knollen in lichten grond of in wat
zand, en houdt het raampje dicht en den grond matig vochtig, totdat
ze beginnen uit te groeien. Bij zeer zonnig weer in April strooit men
losjes wat zand over het raam om het branden van de zon te beletten,
en naarmate de planten uitgroeien en het seizoen vordert, laat men er,
aanvankelijk overdag, daarna ook 's nachts, de lucht doorspelen. Het
laatste niet bij helder, scherp weer. In 't begin van Mei neemt men het
raampje overdag geheel weg, en legt het er veiligheidshalve 's avonds
weer op. Zoo krijgt men tegen het midden van Mei sterke planten, die,
dán in lichten, goed gemesten grond, buiten geplant, onmiddellijk gaan
doorgroeien.
Daar zulk een raam, ('t kan een venster wezen) zeker wel te krijgen
en de moeite niet groot is, meende ik dit hier te moeten aanteekenen.
_Knol-Begonia's_ toch wil iedereen hebben, en het is jammer die, als men
mooie soorten heeft, tegen den winter te laten dood gaan, daargelaten
nog de dan in het voorjaar terugkeerende kosten voor anderen; terwijl
men dan allesbehalve zeker is even fraaien te zullen krijgen. Bovendien
kan zulk een raampje van b.v. 60 à 70 c.M. in 't vierkant, dan tevens
dienen om _Dahlia's_ in te laten uitgroeien, wat ook beter is dan de
onuitgegroeide knollen direct in den tuin te planten.
De behandeling van deze beide knolgewassen, zoowel wat het opnemen in
het najaar, als het bewaren gedurende den winter en het planten in het
voorjaar betreft, is volmaakt dezelfde. Komen echter de _Dahlia's_ nog
wel in wat zwaren grond voort, de _Knol-Begonia's_ vereischen bepaald
lichten grond; groeien de _Dahlia's_ hoog, zelfs de laag blijvenden nog
tot 50-70 c.M. op, de _Knol-Begonia's_ blijven veel lager en worden
gemiddeld niet hooger dan 30 c.M. Hierop dient dus bij de plaatsing
gelet te worden.
Men heeft tegenwoordig _Knol-Begonia's_ met reusachtige bloemen; ik
zou echter den eigenaar van een kleinen tuin niet aanraden daarmee te
beginnen, maar zich tot die van middelmatige grootte te bepalen, welke
tegenwoordig bij duizenden en tienduizenden in het voorjaar verhandeld
worden.
Wat de kleur betreft, gewoonlijk koopt men ze in gemengde kleuren, d. i.
van wit en geel, door allerlei nuancen van nanking, rose, enz., tot
purper of donker bloedrood, en plant die dan op een perkje dooreen. In
den laatsten tijd hebben de kweekers er zich echter op gaan toeleggen
om enkele fraaie en daartoe door haren groei en gemakkelijken, milden
bloei bijzonder geschikte soorten van bepaalde, sprekende kleuren in
massa te kweeken, zoodat de kosten nu niet veel grooter zijn, wanneer
men een perkje met een en dezelfde soort beplant, wat m. i. om den
gelijkmatigen bloei altijd veel vóór heeft. Men kan dan natuurlijk
tweeërlei of drieërlei kleuren om elkaar heen planten, b. v. donkerrood
in 't midden, zacht rose daarom heen en het geheel met een rand zuiver
witten omvatten. Dit hangt alweer van den smaak af.
De _Knol-Begonia's_ verlangen een warme standplaats, gelijk hare geheele
ontwikkeling en haar bloei van warmte afhankelijk is. In zeer ongunstige
zomers worden ze op vele plaatsen, waar de ligging wat te open is, niet
fraai. Toch is het niet raadzaam ze dáár te planten, waar ze in den
zomer den geheelen dag aan de zon zijn blootgesteld. Een lichte schaduw
na den middag komt haar ten goede. Kan men echter niet anders, dan is
een zonnig plekje altijd verre te verkiezen boven een dat het grootste
gedeelte van den dag in de schaduw ligt. Zulk een plaats past voor deze
planten in 't geheel niet.
De _Knol-Begonia's_ komen pas goed tot ontwikkeling in de tweede helft
van den zomer, maar dan ook worden ze, als ze in goeden grond en op een
niet te ongunstige plek staan, prachtig in den ruimsten zin van het
woord; reden waarom men ze steeds zoo moet trachten te plaatsen, dat men
er uit het huis het vrije gezicht op heeft.
't Is waar, deze planten vorderen, als men ze moet koopen, een kleine
uitgaaf, en men moet zich aanvankelijk een weinig moeite er voor
geven, maar zij beloonen dit later zoo ruim, dat men haar gerust een
tegenwoordig onmisbaar bestanddeel ook van een kleinen tuin kan noemen.
Wanneer ik nu nog _Petunia's_ en _Verbena's_ noem, heeft men voor zulk
een beperkt terrein waarlijk ruimte van keus, want alles te gelijk kan
men daar met geen mogelijkheid hebben. Daarom is het verkieslijk in het
ééne jaar dit, in het andere jaar wat anders te nemen.
Over beiden valt hier niet veel te zeggen. De _Petunia's_ zijn het beste
voor een geheel perkje geschikt, waarbij men aan laag blijvenden de
voorkeur moet geven. Gevoegelijk kan men er een rand van _Verbena's_
omheen planten, hetwelk men ook nogal eens om de Heliotropen doet.
Over het algemeen zijn de _Verbena's_, daar zij laag blijven en deels
over den grond kruipen, het beste voor zulk een buitenrand geschikt,
maar dan bij voorkeur niet om een perkje met sprekend gekleurde bloemen;
om geen Zonale-Geraniums of Knol-Begonia's b.v., daar dan het geheel te
onrustig wordt; om die reden komen de _Verbena's_ dan ook beter om
_Heliotropen_ dan om _Petunia's_ voor.
Men koopt het beste in het voorjaar jonge planten, die dan in den
open grond uitgeplant worden. In het najaar ruimt men ze eenvoudig op.
Hetzelfde doet men met de _Geranium's_, die voor een eigenaar van een
kleinen tuin het bewaren niet waard zijn, daar ze, zoo men ze al goed
door den winter krijgt, in den volgenden zomer veel minder fraai zijn
dan jonge planten. Met _Fuchsia's_ is dit eenigszins anders. Heeft men
deze op een vorstvrije plaats bewaard, dan kan men die, na ze in het
voorjaar in wat grootere potten geplant te hebben, hier en daar door den
tuin verdeelen; voor een perkje neemt men echter bij voorkeur jonge
planten.
Men lette dan echter wel op, dat ze binnen niet te sterk mogen
uitgroeien, waarom het 't beste is ze reeds in Maart buiten, op een
luw plekje tegen een muur of schutting te plaatsen. Als ze buiten
uitgroeien, worden ze veel mooier, dan wanneer ze binnen slappe, zwakke
uitspruitsels maken, die later niet tegen de lucht bestand zijn. Tijdig
buiten gezet, voordat ze sterk uitgroeiden zal een nachtvorstje haar
geen kwaad doen.
De planten, die ik hier als voor bloemperken geschikt, vermeldde, zijn,
ik herhaal het, de meest bekenden, maar tevens de meest gezochten. Die
zich niet bepaald met plantenliefhebberij bezig houdt, en wien het er
alleen om te doen is dat zijn kleine tuin er in den zomer aantrekkelijk
uitziet, bepale zich tot een keuze daaruit. Men kan ze tegen Pinksteren
op de bloemmarkten in menigte vinden, en zich dan voor weinige guldens
een maanden achtereen aanhoudend genot koopen.
Om er nog wat meer afwisseling aan te geven, kan men echter ook nog
gebruik maken van eenige andere planten, die òf om hare fraai gekleurde
bladeren, òf om hare sierlijke groeiwijze daarvoor in aanmerking komen.
Daarom laat ik ook over dezen hier nog kortelijk enkele opmerkingen
volgen.
Gekleurdbladerige en andere sierplanten.
Behalve de éénjarige of zaadplanten en die, welke eigenlijk tot de
potgewassen behooren, maar die in den zomer uitstekend voor bloembedden
geschikt zijn, bedient men zich tegenwoordig voor dit doel ook veel van
bont- en gekleurdbladerige planten, inzonderheid voor zoogenaamde
mozaïek- of kleurbedden.
Ofschoon een goed verdeeld mozaïekbed in een daarmede harmonieerende
omgeving werkelijk schoon kan zijn, zijn ze toch over 't algemeen
slechts als producten van wansmaak, van een zucht naar opschik met
schrille kleuren te beschouwen. Dit kan niet verwonderen, daar er in de
eerste plaats een goed begrip van de harmonie der kleuren, in de tweede
plaats een fijnen smaak, en eindelijk veel kweekerskunde voor noodig
is, om ze werkelijk goed te maken. Bedenkt men daar nog bij dat ze vrij
kostbaar zijn, dan zal men mij wel toestemmen dat de eigenaar van een
kleinen tuin verstandig doet met er niet mede te beginnen, daar hij met
veel minder moeite en voor minder geld iets veel degelijkers kan hebben.
Die intusschen aan zijn tuin een coquet aanzien wil geven, en op zulk
een mozaïekbed gesteld is, moet zich tot een degelijk bloemist wenden en
het dien overlaten.
Maar, afgezien hiervan, kunnen sommige bont- en gekleurdbladerige
planten toch ook in een kleinen tuin goed te pas gebracht worden, hetzij
dat men er een klein groepje van op een zonnig plekje bijeen plant,
hetzij men ze gebruikt voor een rand om een perk met bloemplanten,
waarbij men dan natuurlijk heeft op te letten, dat men geen
roodbladerige om een perk met roodbloeiende planten plaatst.
Vooral onder de _Zonale-Geraniums_ zijn er met verschillend gekleurde
bladeren, deze met helder witte, die met goudgele randen, terwijl er
ook zijn in welker bladeren het geel met bruin en helderrood op keurige
wijze gemengd is. De zilverbonte mag inderdaad voor elken tuin in
aanmerking komen; de driekleurigen zijn alleen geschikt voor hen, die
van hun tuin wat meer werk willen maken.
Ook onder de _Fuchsia's_ zijn er enkelen met fraai bonte bladeren.
Vervolgens komt de zoo gezochte _Coleus_ in aanmerking. Van het groot
aantal variëteiten met grillig gekleurde bladeren zijn er echter maar
enkelen geschikt om in den tuin geplant te worden, en in de eerste
plaats zeker Verschaffelt's _Coleus_, (_C. Verschaffeltii_), met
haar donker purperachtig bruine bladeren. Men late zich dan ook niet
verlokken door de fraaiere, levendigere kleuren der anderen, daar die
meest allen te zwak zijn, en er alleen in zeer warme zomers en dan
nog in de gunstigste omstandigheden wat grond en standplaats betreft,
iets oogelijks van terecht komt. Ook _Iresine Lindenii_, met donker
purperroode bladeren, die een heldere middennerf hebben, wordt
voor dit doel gebruikt. Dan heeft men onder de wit-, of liever
lichtgrijsbladerige planten in de eerste plaats een distelsoort,
_Centaurea candidissima_, voorts _Cerastium tomentosum_, _Kleinia
repens_.... Maar Latijnsche namen genoeg reeds in een boekje, waarin die
niet behooren. Wil men zich hiermede bezighouden, dan bezoeke men in Mei
een flinke bloemisterij, waar men zien kan welke van deze planten in
massa worden gekweekt; dit is vrij wat beter dan zich te verliezen in
een lange lijst van plantennamen.
Maar men hoede zich vooral tegen overdrijving, waartoe het gebruik van
gekleurdbladerige planten maar al te vaak aanleiding geeft, en waardoor
vooral kleine tuinen soms een potsierlijk aanzien verkrijgen. Groen
moet daarin de hoofdrol spelen, kleuren moeten er alleen hier en daar
afwisseling en leven aan geven, en die verkrijgt men in voldoende
mate door bloemen. Geheel onopgemerkt mocht ik echter de bont- en
gekleurdbladerige planten niet laten, al was het maar om tegen een
smakelooze toepassing er van te waarschuwen.--
Kan men het in een kleinen tuin zeer goed zonder bontbladerige planten
stellen, minder goed is dit het geval zonder enkele sierplanten.
Zoo noemt men, en terecht, die gewassen, welke zich door groote, fraai
gevormde bladeren, of door een buitengewoon sierlijke groeiwijze
onderscheiden, en die geheel alleen in het gras of op uitstekende en
zeer in 't oogloopende punten geplaatst, een effect teweegbrengen, dat
op geen andere wijze te verkrijgen is.
In buitenplaatsen en parken wordt daarvan een druk en zeer nuttig
gebruik gemaakt; de keuze is dan ook overruim, daar deze plantenrubriek
niet binnen enge grenzen beperkt is, maar haar vertegenwoordigers
heeft onder de gewassen van alle hemelstreken; planten met het
meest uiteenloopende voorkomen, met lange grasachtige, met breede
waaiervormige bladeren, hoog opgroeiend en laag blijvend, die in den
open grond geplant of in potten of kuipen gehouden worden, enz. enz.--
Onder die, welke gedurende den zomer het beste in den open grond
staan, noem ik in de eerste plaats het zoogenaamde Indische Bloemriet
(_Canna_). In lossen, goed gemesten grond, op een zoo warm mogelijke
plaats ontwikkelen deze planten zich in den zomer zeer fraai. Hoewel men
er meestal een perk mede vol plant, kan de eigenaar van een kleinen tuin
het zeer goed stellen met er op een paar plaatsen b.v. een drie- of
vijftal tot een groepje bijeen te planten, en zelfs geheel alleenstaande
doet een forsche _Canna_ zich sierlijk voor.
Tot voor enkele jaren kweekte men deze planten bijna uitsluitend om
de fraaie bladeren (waarbij ook bruinen), de bloemen toch beteekenden
niet veel; tegenwoordig echter bezit men ook een ras van grootbloemige
_Canna's_, die voor kleine tuinen zeker de voorkeur verdienen. Men
behandelt ze op dezelfde wijze als de _Dahlia's_ en de _Knol-Begonia's_;
waarbij echter niet uit het oog verloren mag worden, dat ze 's winters
op geen te koele plaats mogen liggen.
Een sierplant in den waren zin des woords is de Abyssinische Banaan of
Enset (_Musa Ensete_), een plant die, op een eenigszins tegen den wind
beschutte, warme standplaats zich in den zomer prachtig ontwikkelt. In
het najaar zit men er echter mee, wijl ze dan opgenomen, in een kuip
gezet en in een goed lichte kas moet overwinterd worden, en daarna ook
wel wat te groot wordt voor een kleinen tuin. Toch ziet men ze er wel
eens, en altijd maken ze, als ze goed vrij staan, een heerlijk effect.
't Is maar de vraag of men daar wat voor over heeft.
Dan het zoogenaamde Pampas-gras (_Gynerium argenteum_). Deze fraaie
Grasplant levert minder bezwaar op; ze heeft een zeer gracieus
voorkomen, stoelt spoedig uit tot een flinke bos van lange, bevallig
naar alle zijden overhangende bladeren; en brengt in den nazomer (soms
wel eens wat heel laat) prachtige pluimen voort, welker zilverglanzige
schubjes in de zon schitteren, en die, tijdig afgesneden, den geheelen
winter door een sieraad van de huiskamer kunnen zijn. Men kan de
_Gynerium_ in het najaar in den grond laten staan, als men maar zorg
draagt dan de bladeren wat bijeen te binden, de wortels goed met blad te
dekken en de plant met stroo te omwoelen. In gewone, d. w. z. niet ál te
strenge winters houdt ze het aldus goed uit.
Een zeer aanbevelenswaardige sierplant is ook de zoogen. Wonderboom
(_Rianus_)[9], waarvan een aantal soorten en variëteiten bekend zijn,
terwijl de groote bruinbladerige voor dit doel de beste is. Men kan ze
zelf wel van zaad kweeken. Men legt dan bijv. een vijftal korrels in
April in een bloempot, 2 c.M. diep in de aarde, en zet dien pot op een
warme plaats, tot de zaden kiemen. Dan plaatst men dien achter een
zonnig raam en houdt de aarde goed vochtig. Tegen half Mei plant men ze
in den open grond; eenmaal aan 't groeien, ontwikkelen zij zich snel.
Het beste plant men er drie bijeen op een geheel vrije, zonnige plek.
Men kan deze drie planten gemakkelijk met een stevigen stok, die in 't
midden staat, rechtop houden, dat zeer noodig is.
[9] Deze is geen boom, maar, in onze tuinen, een éénjarige plant.
Ook enkele in potten of kuipjes staande planten kan men gebruiken, maar
in een kleinen tuin niet veel. Vooreerst het Nieuw-Zeelandsch Vlas
(_Pharmium tenax_), een voor dit doel terecht zeer geliefde plant.
De van ouds bekende groenbladerige is zeker de sierlijkste, maar er zijn
ook bontbladerigen, die voor dit doel zeer geschikt zijn, en waaraan
sommigen de voorkeur geven.
De veel als kamerplant gekweekte _Aralia japonica_ geeft met hare
groote, handvormige, glanzende bladeren mede aan een tuin veel
afwisseling. Het moet dan echter een mooie, tot onder toe met bladeren
bezette, gezonde plant zijn. Beide planten leveren het gemak dat men ze
zelf kan overwinteren. Heeft men een vestibule, waar het niet al te
streng kan vriezen (een beetje vorst hindert niet), dan zullen ze die in
den winter tot sieraad strekken. De _Phormium_ kan overigens ook in een
kelder den winter doorbrengen en de _Aralia_ is uitnemend voor de kamer
geschikt, en dan liefst een kamer, waarin niet of slechts nu en dan
gestookt wordt; natuurlijk is een plaats dicht bij 't raam noodzakelijk,
wijl men anders kans heeft dat de bladeren geel worden.
Dan heeft men die planten, welke iedereen als Aloë's kent, hoewel het
eigenlijk geen _Aloë's_, maar _Agave's_ zijn. Vroeger trof men bij
partikulieren alleen de honderdjarige en de bonte aan, tegenwoordig kan
men zonder veel moeite ook andere krijgen, waarbij er zijn die kleiner
blijven. Voor hen, die niet goed zijn ingericht, zijn ze echter in den
winter wel wat lastig; men kan ze in een kleinen tuin dan ook goed
ontberen.
Sierplanten van dezen aard zijn er trouwens in menigte, en in bijzonder
gunstige conditie hiervoor verkeert hij, die aan zijn huis een veranda
heeft, welke 's winters met glas kan gesloten worden, en waar men
dergelijke planten gemakkelijk bewaart, terwijl ze dan het gezicht uit
de kamer zeer verlevendigen. De vorst houdt men daar gemakkelijk uit
door er een kleinen vulkachel in te plaatsen, die echter niet meer mag
gestookt worden, dan noodig is om de ruimte maar juist vorstvrij te
houden. Vriest het niet, dan zet men een der buitendeuren gedeeltelijk
of geheel open.
Die een gesloten veranda aldus wil inrichten--en het is zeer aan te
bevelen, omdat men dan eenige fraaie sierplanten voor den tuin kan
bewaren--moet er niet op rekenen daar 's winters te kunnen zitten; 't
is er dan te koud. Wel is het gemakkelijk om, door het openzetten der
kamerdeuren, de temperatuur te doen rijzen, maar, kan dit ook al geen
kwaad als men het een enkele maal, bij een feestelijke gelegenheid b.v.
doet, men moet er geen gewoonte van maken, daar stof, kamerlucht en
warmte voor deze planten nadeelig zijn; en ze moeten mooi, ze moeten
vooral gezond blijven, willen ze het karakter van sierplanten niet
verliezen.
IV.
Het onderhoud van den Tuin.
Velen meenen, althans zij geven aanleiding om dit te gelooven, dat,
wanneer in het voorjaar alles aan een tuin is gedaan, wat strekken kan
om dien een fraai en proper aanzien te geven, zij de rest wel aan de
Natuur kunnen overlaten.
Nu, dat kunnen ze ook, maar dan zal deze aan dat stukje grond spoedig
een geheel ander aanzien geven, stellig weinig in overeenstemming met
onze opvatting van orde en zindelijkheid.
De Natuur mag vrij en onbelemmerd heerschen buiten, en wat zij dan
schept is altijd mooi, veel mooier dan wij het met veel moeite en kosten
kunnen maken; maar dat is dan geen tuin. Dáárin moet de eigenaar heer en
meester wezen; hij gebruikt daartoe haar goede gaven, maar hij gebruikt
ze overeenkomstig zijn bedoelingen. En de Natuur schikt zich daarin,
maar zij is terstond gereed hare rechten te hernemen, zoodra wij er niet
langer de hand aan houden.
»Er de hand aan houden", dat is het rechte woord. Iedereen weet wat men
daardoor te verstaan heeft; iedereen begrijpt dus wat ik met het
onderhoud van een tuin bedoel.
Men moet er de hand aan houden, en niets soms twee, drie weken
achtereen alles maar stilletjes laten groeien en bloeien, denkende dat
het dan mooi genoeg is; want, zeker, dán zal het mooie er spoedig af
zijn.
Kan de eigenaar van een _kleinen_ tuin dien zelf in orde houden?
Voor het meerendeel zeker; zelfs geheel, wanneer hij niet tegen eenige
lichaamsinspanning opziet, en zich er op toelegt sommige handgrepen te
leeren, die tot de bijzonderheden van het tuinbouwvak behooren. Wil hij
het eerste niet of kan hij het niet, en heeft hij geen tijd of lust voor
het laatste, dan zal hij in het voorjaar gedurende enkele dagen de hulp
van een goed werkman moeten inroepen; wat er later te doen valt, moet
men echter zooveel mogelijk zelf trachten te doen.
Dit is om verschillende reden wenschelijk. Eerstens kan men dan
alles--en zoo heel veel is het niet--zeer geregeld doen, en blijven niet
sommige dingen ongeregeld lang liggen en men houdt den tuin dan veel
netter in orde, dat vooral voor een kleinen tuin van beteekenis is;
ten tweede wordt de belangstelling daardoor gaandeweg grooter, en heeft
men van het groeien en bloeien veel meer voldoening; terwijl vooral de
stadbewoner of hij die stil leeft, daarin een dagelijksche gelegenheid
vindt voor een gezonde lichaamsbeweging in de open lucht.
Het eerste wat reeds vroeg in 't voorjaar, als het niet vriest, moet
gebeuren, is den tuin opknappen. Men begint met het snoeien van de
heesters en vruchtboomen, als men die heeft, wat niet maar een inkorten
is der takken op goed geluk, maar waarbij men dient te weten wat men
doet; waarom men sommige heesters in het voorjaar liever niet moet
snoeien, enz.
Over het snoeien hier in bijzonderheden te treden kan ik niet; hiertoe
ga men te rade bij een deskundige, of raadplege men een meer uitgebreid
tuinboek. Alleen merk ik op, dat men er op moet letten welke heesters
vroeg in 't voorjaar bloeien, en men dezen eerst moet snoeien nà den
bloei, daar men anders te veel bloemen opoffert; immers deze bloeien
geregeld uit de jonge takken, en snijdt men die nu vóór den bloei in,
dan verwijdert men de aanstaande bloemen. Dit is iets, waar men met een
weinigje opmerkzaamheid zelf gemakkelijk achter kan komen.
Ook moet men vroeg in 't seizoen de Rozen nog stil laten staan en dezen
niet snoeien, voordat men mag aannemen, dat er geen vorst meer te
verwachten is. Worden de Rozen nadat ze reeds gesnoeid zijn nog door
vorst getroffen, dan is er veel kans dat de takken een eind insterven.
Het begin van April is hiervoor vroeg genoeg.
Die nu reeds vroeg in 't voorjaar zijn tuin in orde wil hebben, harke
dat snoeisel terstond bijeen en neme het op, waarna de rabatten en de
met heesters bezette perken geschoffeld en netjes aangeharkt worden, en
hetzelfde met de paden geschiedt.
Is het gras plaatselijk dood gegaan of leelijk geworden, wat vooral in
stadstuinen licht kan gebeuren, dan moet men dat niet laten zitten, in
afwachting of het mogelijk nog goed zal uitgroeien. Daartoe zijn de
graszoden te goedkoop, en wanneer men er jaarlijks de hand aan houdt zal
het zoo erg niet zijn, dat men niet aan een halve roê graszoden genoeg
zou hebben. Met 72 zoden kan men toch, als men ze doorsnijdt, 144 voet
beleggen, dat is ten naastenbij vijftig Meter. Zoo houdt men dit sieraad
van den tuin goed in orde met weinig kosten. Laat men het daarentegen te
lang liggen, dan bederft men het effect en heeft men er later veel meer
aan te doen. Is de tuin goed licht, en wordt het gras niet plaatselijk
gestadig betreden, dan blijft het goed, en heeft men het in 't voorjaar
maar wat met een hark uit te kammen, om er een frisch aanzien aan te
geven. Men ziet dan tevens na of de kanten zuiver zijn en steekt ze
geregeld af.
Dit alles doet men liefst zoo vroeg mogelijk, en wel, als het weer het
toelaat, reeds in 't laatst van Februari. Al maakte men vóór den winter
alles nóg zoo goed in orde, toch blijkt, wanneer de vorst voorbij en
de sneeuw gesmolten is, dat de winter eigenaardige sporen in den tuin
achterliet. De grond is op- en losgevroren; er zijn takken uit de boomen
of uit die der buren afgewaaid; dorre, pas zeer laat afgevallen bladeren
liggen hier en daar in hoeken gestoven of zitten van onderen tusschen de
heesters geklemd, in één woord, het ziet er nog winterachtig uit, en
juist dit moet men zoo spoedig mogelijk veranderen. Heeft men nu in 't
begin van Maart alles in orde, dan maken de eerste voorjaarsbloemen een
veel bevalliger effect. De Sneeuwklokjes zijn er zóó vroeg bij, dat
men ze met den besten wil niet vóór kan wezen, maar anders is het met
Crocussen en iets later met Tulpen. Deze komen ook wel vroeg, maar toch
niet zoo vroeg, of men kan wel zorgen haar in een opgeredderden boel te
ontvangen; maar dan moet men er natuurlijk zelf niet te laat bij wezen.
En het is opmerkelijk hoeveel vriendelijker deze er uitzien, als de
omgeving met dien bloei in overeenstemming is. Men ontvangt dan echte
lente-indrukken, ook al talmt de lente vervelend lang.
Het is juist dán, dat een tuin achter of vóór het huis, ook al is het
weer nog te guur om er in te wandelen, voor de meeste menschen, wier
leven opgaat in de stadsdrukten en in hun maatschappelijke bemoeiingen,
groote waarde heeft. Het lapje grond zij zóó klein, dat men bijna
verlegen is het een tuin te noemen, men ziet er toch het leven, na een
doodschen slaap, weer met jonge en frissche kracht ontspruiten; men
ontvangt er een groet der Natuur, en haar glimlach vaagt vele sombere
gedachten en herinneringen weg.
Hoe netter de tuin dan is, hoe vriendelijker die glimlach, hoe helderder
de zon dan schijnt te wezen, en komen ook al gure buien het werk
verstoren, ja een sneeuwlaag het geheel tijdelijk aan het oog
onttrekken, de orde is weer spoedig hersteld, en wat men dàn reeds gehad
heeft mag pure winst gerekend worden.
Heeft men in Februari en 't begin van Maart alles aldus in orde
gebracht, dan kan men het stil laten liggen tot tegen April, als men er
maar om denkt de Rozen te snoeien voordat zij gaan uitgroeien. Dit is
een kleine moeite, en, als men een snoeischaar of secateur heeft, doet
men in zoo'n tuin in een uur al heel wat.
In het laatst van Maart, soms ook iets later, ziet men zijn vaste of
overblijvende planten na. Licht is er een die men wil verplaatsen, omdat
in den vorigen zomer bleek dat zij op een andere plaats beter zou staan.
Ook wil men er allicht een scheuren, teneinde er meer planten van te
krijgen. Men wacht hiermede liefst totdat ze goed teeken van leven
geven, d. w. z. tot zij beginnen uit te groeien. Het vroeger te doen kan
wel geen kwaad, maar men moet dan geoefend zijn, om te zien of ze al dan
niet leven, terwijl men, wanneer men ze wil scheuren of verdeelen, als
zij gesproten zijn beter kan zien wat men heeft en vooral wat men doet.
Het ééne werk volgt nu vrij geregeld op het andere, en, bijaldien men in
een kleinen tuin alles maar geregeld en op zijn tijd verricht, zal men
het best afkunnen. Tegen het midden van April is het tijd om te zaaien.
Dit vroeger te doen is niet raadzaam, wijl men dan gevaar loopt dat de
jonge en teere kiemplantjes door nachtvorst verloren gaan. Het midden
van April, zelfs de tweede helft van deze maand, is nog vroeg genoeg.
Langer dan tot Mei moet men daar echter in geen geval mede wachten,
althans voor zoover het de éénjarige of gewone zaadplanten betreft. Ook
de tweejarigen kan men in 't begin van Mei zaaien; dit kan echter even
goed nog een paar maanden later geschieden.
Is het een groeizaam voorjaar, dan zal men reeds vóór Mei het gras
moeten maaien. Ook dit kan men gemakkelijk zelf doen, wijl de
grasmaaimachines tegenwoordig zoo goed ingericht zijn, dat een dame ze
kan hanteeren. Men wete echter wel, dat men met zulk een machine niets
kan uitrichten, wanneer men het gras te hoog liet opgroeien. Men moet
het reeds maaien, zoodra er goed leven in blijkt te zijn; dán gaat dit
spoedig en gemakkelijk, het gras wordt er temeer gesloten door en het
onkruid verdwijnt, wijl dit tegen dat telkens afmaaien niet opgewassen
is. Ik zeg telkens afmaaien, want uit het bovenstaande blijkt dat men
het na het eerste maaien, óók niet lang mag laten worden; hooger dan
3-4 c.M. moet het niet worden, zoodat men er wekelijks eens met de
machine over moet gaan, 't welk dan weinig tijd kost en volstrekt geen
inspanning van beteekenis vordert. Het afgemaaide gras beteekent dan
niet veel. Houdt men het zeer kort, dan ziet men het niet eens liggen,
en kan het ook wel blijven liggen. Is het wat te veel daartoe, dan harkt
men het weg of veegt men het, zoo het gazon dicht en goed gesloten is,
met een bezem bijeen.
Hoe opwekkend het gezicht op het in het voorjaar groenende gras ook is,
toch wordt het eigenlijk pas mooi, wordt het, gelijk het in een tuin
behoort te zijn, nadat het voor den eersten keer werd gemaaid en de
kanten goed scherp werden afgestoken.
De eerste ontwikkeling van het gras is meestal ongelijk; gewoonlijk
toch zijn verschillende grassoorten dooreen gegroeid, waarvan de ééne
zich in het voorjaar vroeger en krachtiger ontwikkelt dan de andere; na
het eerste maaien wordt het beter en het zal ook wel niet meer in 't oog
loopen, wanneer het maaien geregeld wekelijks geschiedt.
Dit kan voor een kleinen tuin onmogelijk een wezenlijk bezwaar
opleveren, tenzij men het niet zelf met een machine wil doen en een
tuinman met dit werk belast. Deze gebruikt liever een zeis, en om het
gras goed met de zeis te kunnen maaien, moet het wat langer zijn, en kan
men er wel drie à vier weken mede wachten. Ook op die wijze onderhoudt
men het goed, maar men krijgt er toch nooit zulk een dicht, gelijk en
mollig tapijt van, als wanneer men er dikwijls met een machine overheen
gaat.
't Is waar, met een goede grasmachine (grasperkscheerders noemt men
ze ook) is licht [f]25 gemoeid, maar, wanneer men die niet laat
verwaarloozen heeft men ze ook voor lang, en rekent men nu dat men toch
zeker voor het maaien van het gras in een kleinen tuin telkens een
gulden zal moeten geven, dan is men er al vrij spoedig en heeft men
voortdurend een netteren tuin. Een niet te ontkennen bezwaar is echter
dat men er niet overal mede terecht kan ze goed te scherpen. Hieromtrent
dient men zich dus vooraf gewisheid te verschaffen, anders zit men er
later meê.
Ik sprak over het onderhoud van het gras iets uitvoeriger, wijl dit,
net en goed onderhouden, hoofdzaak is voor elken tuin en voor een
kleinen tuin inzonderheid. Men moet dan ook dit maaien of kort houden
voortzetten tot zoo laat in het najaar, dat men ziet dat er volstrekt
geen groei meer in is.
Door het in Februari te oversproeien met dunne gier zal men een goeden
groei ervan bevorderen, terwijl ook de kleur dan veel donkerder is.
Ook met water besproeien in den zomer, is, bij voortdurende droogte,
in de meeste gevallen zeer nuttig; op sommige plaatsen, waar de grond
zeer zandig en uit den aard droog is, zelfs bepaald noodzakelijk. Heeft
men water van een waterleiding tot zijn dispositie, dan levert die
besproeiing volstrekt geen bezwaar op, en moet men het, bij aanhoudende
droogte, in geenen tuin verzuimen. Men heeft hiervoor verplaatsbare
sproeiers, die aan een tuinslang verbonden worden en over een
oppervlakte van p.m. 10 Meter in doorsnede het water gestadig als een
dichten regen verspreiden. Door die b.v. om het halfuur te verplaatsen
kan men den grond gemakkelijk goed vochtig houden; men rekene er daarbij
op de slang niet te kort te nemen.
Deze wijze van besproeien is veel doelmatiger dan dit te doen met een
straalpijp, ten eerste wijl dit laatste veel bewerkelijker is en vooral
ook wijl de besproeiing daarmede nooit zoo gelijkmatig en afdoende
geschiedt.
Heeft men geen waterdruk, dan zijn zulke toestellen natuurlijk ook niet
te gebruiken, en wordt de besproeiing heel wat lastiger. Men moet het
dan met een gieter doen, en het laat zich hooren dat men zich dan ook
alleen tot het strikt noodzakelijke beperkt, of zelfs genoodzaakt kan
zijn het geheel na te laten. Dit hangt dan van omstandigheden af. Op
humusgronden, hetzij die lichter of zwaarder zijn, is het gras tegen de
grootste hitte en droogte bestand; het mag er dan ook al tijdelijk niet
mooier op worden, het zal toch, onmiddellijk nadat het heeft geregend,
weer opleven; op schrale zandgronden kan het echter gevaar loopen van
met wortels en al te verbranden. Men kan dit echter goeddeels voorkomen,
door er geregeld elken winter een dunne laag goed verkruimelden mest
over te strooien. Toch is, zelfs bij dezen maatregel, besproeiing in den
zomer ver van overbodig, ofschoon dan ook misschien niet absoluut
noodzakelijk.--
In de eerste dagen van Mei bezorge men de bloemperken; immers voor
zooverre men die bestemde voor _Geraniums_, _Fuchsia's_ en dergelijken,
die er in het voorjaar als jonge planten op geplaatst moeten worden,
gelijk dit, de Rozenbedden uitgezonderd, over 't algemeen het geval is.
Vroeger moet men dit niet doen, omdat dan het weer nog niet te
vertrouwen is en één koude nacht alles kan bederven.
Reeds in Mei zullen enkele vaste planten allicht zoo hoog worden, dat
ze door wind of slagregen kans loopen omver geworpen te worden. Dan,
maar ook niet vroeger, zet men er een stok bij, die altijd iets korter
moet zijn dan men berekent dat de plant hoog zal worden. Hetzelfde
doe men later bij enkele zaadplanten en bij de _Dahlia's_. Bij deze
laatsten, zoomede bij Zonnebloemen, Stokrozen en andere kruidachtige,
hoogopgroeiende planten plaatse men een stevigen stok van ongeveer 1½
Meter, tenzij men weet dat de _Dahlia's_ tot een laag blijvend ras
behooren. Er zijn er toch die in 't geheel geen steunsel behoeven, en
waar dit niet noodig is moet men het ook achterwege laten.
Over het algemeen neme men als vasten regel aan, dat de stokken, die
in vele gevallen onvermijdelijk zijn, zoo min mogelijk in 't oog
mogen loopen, waarom het ook zaak is ze groen te verven, maar dan
geen gedraaide en vooral geen roode of witte kopjes er op. Dit staat
afschuwelijk en verraadt, wat men er ook van moge zeggen, in dit opzicht
althans een weinig gekuischten smaak.
Van nu af houde men aan alles zeer geregeld de hand, waarbij het
schoonhouden van de perken en paden, na de zorg voor het gras,
allereerst in aanmerking komt.
Wanneer men een tuin goed schoon houdt, en dus aan het onkruid den tijd
niet gunt om te bloeien, allerminst om zaad voort te brengen, zal men
er ook gaandeweg minder last van krijgen, maar geheel vrij van onkruid
komt men toch nooit, daar voortdurend zaden door den wind, ook door de
vogels, van elders worden aangevoerd. Maar het wordt heel wat anders,
als men dit tot zaad laat komen, in welk geval er soms jaren noodig zijn
om de nakomelingen daarvan onder de knie te krijgen.
En er zijn onkruiden, juist de meest verspreide, die reeds zaden in
overvloed hebben uitgestrooid, eer men er nog erg in heeft dat ze
bloeien. Dit zijn vooral het éénjarige Beemdgras (_Poa annua_) en
de Muur (_Alsine media_); ook mag men gerust het gemeene Kruiskruid
(_Senecio vulgaris_) hierbij rekenen, dat nog te gevaarlijker is, wijl
de vederlichte zaadkorreltjes overal heenwaaien.
Niets echter is gemakkelijker dan dit te voorkomen, daar men het zich
slechts tot gewoonte behoeft te maken minstens eens om de twee weken de
perken en de paden te schoffelen en aan te harken, wat toch in elk geval
aanbeveling verdient, wijl pas geharkte paden er veel aangenamer uitzien
dan die, waarvan de aarde door den regen vastgeslagen is.
Voor dit schoffelen neemt men een drogen, zonnigen dag waar, omdat het
kleine onkruid, dat allicht tusschen de tanden van den hark ontsnapt,
dan verbrandt, terwijl het anders, bij vochtig weer, zich licht weder
met de worteltjes in den grond vasthecht, en het is juist dit kleine
onkruid, waartegen men gestadig strijd moet voeren.
De paden harkt men vanzelf meer aan; die wat keurig op zijn tuin is,
doet dit elken morgen.
Hiervan heeft men de meeste voldoening, wanneer men ze bestrooit met
fijn grint, hetwelk trouwens wel als het beste middel te beschouwen is
om de paden zooveel mogelijk vrij van onkruid en droog tevens te houden.
Heeft men er bij den eersten aanleg een laag van een paar cM., over
gestrooid, dan zal men later jaarlijks alleen daar wat noodig hebben,
waar veel geloopen wordt en de grond te hard werd om dien goed te kunnen
schoffelen. Het bovenlaagje moet los blijven, maar ook niet meer dan het
bovenlaagje, zoodat men er vooral niet te veel grint op mag uitstrooien,
wijl dit het begaan ervan bemoeilijkt. Een pad, dat matig begrint
is, laat zich gemakkelijk schoffelen en aanharken, welk laatste een
aangename ochtendbezigheid is, voor iemand die schik in zijn tuin heeft.
Heeft men een bloemperk waar in Augustus het mooie afraakt, dan moet
men dit veranderen, wijl het dan den tuin niet meer tot sieraad strekt.
Er zijn licht in 't najaar bloeiende planten te verkrijgen, om het te
vernieuwen. _Asters_ b.v. komen hiervoor goed te pas.
Is de zomer voorbij, heeft een vroege vorst de _Dahlia's_,
_Heliotropen_, _Geranium's_, enz. bedorven, dan is het zaak een flinke
opruiming te houden; de vaste planten snijdt men af, de _Dahlia's_,
_Canna's_ en de _Knol-Begonia's_ neemt men op; sierplanten in potten
bergt men, waar men er gelegenheid voor heeft, en het afgevallen blad
harkt men steeds bijeen; het dient allicht voor een enkele plant, die
dekking behoeft.
Velen hebben de gewoonte om, als 't in October guur wordt, te zeggen: de
tuin geeft nu toch niets meer, laat den boel dus nu maar rusten tot het
voorjaar. Dit is zeer verkeerd gezien. De tuin kan ten allen tijde wat
geven, dus ook in den herfst, ook in den winter, maar natuurlijk in elk
seizoen niet hetzelfde. Daartoe is, en ik kan er niet genoeg op drukken,
vóór alles netheid, zindelijkheid en orde noodig, ten allen tijde. Zelfs
in den winter is het gezicht op een goed onderhouden tuin verkwikkend
en niet minder in den herfst, die toch nog kleuren, zelfs nog bloemen
geeft. Men leere van wat elk jaargetijde ons beschikbaar stelt
het rechte gebruik te maken; men zal er zijn tuin te meer om gaan
waardeeren, en de uren daaraan besteed allesbehalve tot de verlorene,
maar wel degelijk tot de goed gebruikte rekenen.
V.
De tuin als speelplaats voor kinderen.
Wanneer men een kleinen tuin en een huis vol kinderen heeft, dan zegt
het heel wat om te zorgen dat alles goed in orde blijft, in den tuin
zoowel als in huis. En nu gebeurt het nog al eens, dat men juist aan
een huis met tuin de voorkeur geeft met het oog op de kinderen, opdat
dezen zomer en winter, als het weêr het maar eenigszins toelaat, kunnen
genieten van de frissche lucht, en het hun daarbij niet aan de noodige
lichaamsbeweging behoeft te ontbreken, terwijl men ze toch steeds in
zijn onmiddellijke nabijheid en in 't oog heeft.
Is men nu wat heel ruim in deze opvatting, dan loopt de tuin,
inzonderheid als die niet groot is, de paden niet zeer breed zijn en
er geen ruime speelplaats is, inderdaad groot gevaar, en men kan dan
gerust zeggen dat de kosten en moeiten daaraan in 't voorjaar besteed,
nutteloos waren, daar reeds, vóórdat de zomer op de helft is, de tuin
zijn aantrekkelijk aanzien, door verwaarloozing verloor.
Hierin schuilt geen overdrijving; wel stem ik gaarne toe, dat de
uitzonderingen hierop zeer talrijk zijn; maar laat die tot over de helft
loopen, dan blijven er nog genoeg gevallen over, die schijnbaar de
uitspraak wettigen dat zulke menschen geen tuin waard zijn.
Ik zeg schijnbaar, want inderdaad is het veelal precies andersom. In
vele gevallen stellen ze er niet minder prijs op dat alles er steeds
keurig uitziet, en ze hebben daar ook heel wat voor over, maar hun
kinderen en dezer gezondheid gaan boven alles, en zij zijn heilig
overtuigd dat men onmogelijk dezen vrij in den tuin kan laten
omspringen, en dien toch zoo keurig in orde kan houden, als het behoort
en als zij het zelve wel zouden wenschen. Zij schikken zich in wat zij
onvermijdelijk achten, en rekenen zich in elk geval gelukkig dat ze voor
hun jonge gasten frissche lucht en ruimte hebben.
Een zeer sprekend voorbeeld daarvan zag ik niet lang geleden. Een mijner
kennissen had een groot huis gekocht, waarachter een vrij uitgestrekte
tuin lag, die echter als zoodanig bijna niet meer te herkennen was.
Hij aarzelde geen oogenblik dien tuin in het voorjaar geheel te doen
vernieuwen, ging daarbij op zeer onbekrompen wijze te werk, daar hij,
die vroeger geen tuin had, dien nu zeer netjes wenschte; bediende zich
van goede werkkrachten en kocht zonder aarzelen alles, wat men zeide
noodig te hebben. Het gevolg hiervan was dan ook dat die tuin, toen de
lente dáár was, niets te wenschen overliet en de jaloezie wekte van niet
weinigen. Ik zag dien toen ook, en moest erkennen dat men er van had
gemaakt wat er, zonder pronkerigen opschik, met mogelijkheid van te
maken was, en dat die tuin, nú reeds fraai, bij goed onderhoud, na
weinige jaren een ware lusthof zou zijn.
Zonder die gelegenheid te zoeken, kwam ik er toevallig ook eens in
den nazomer, en het was toen inderdaad bedroevend te zien hoe daar
was huisgehouden. Van de grasbanden was slechts hier en daar een stuk
overgebleven. In een der vrij breede paden was een schommel en in een
ander een wipplank geplaatst, waaromheen letterlijk alles vertreden
was. Zelfs door de bloemperken was geloopen, stengels en takken waren
gebroken, ja zelfs geheele planten uit den grond gerukt, in één woord,
de keurig afgewerkte tuin van het voorjaar was in die halve wildernis
met geen mogelijkheid meer te herkennen.
Ofschoon ik er niet van houd aanmerkingen te maken, was de toestand daar
toch zoodanig, dat ik niet nalaten kón op te merken, hoe jammer het was,
dat de kinderen daar zoo te keer gegaan hadden. Ja, de eigenaar vond
dit ook, maar wat het zwaarste was, meende hij, moest ook het zwaarste
wegen. Hij zou dat gaarne alles steeds in orde zien, hij was een
liefhebber van orde, en op zijn eigen kamer, maar ook daar alléén, waar
de kinderen niet mochten komen, liet die niets te wenschen over, maar de
tuin was in de eerste plaats voor de kinderen.
--De jongens moeten er in kunnen ravotten naar hartelust, en als ze er
steeds aan moeten denken, waar ze hun voeten zetten, is het plezier er
voor hen af; de meisjes hebben plezier in bloemen; ze gebruiken die voor
bloemmandjes, ze teekenen ze, en nu gaat het toch niet aan haar het
plukken te verbieden. De lust en het opgewekte leven der kinderen gaat
bij mij boven alles.
Tegen dit beginsel valt niet veel in te brengen; het is maar de vraag
wat men door dit ravotten naar hartelust verstaat en of kinderen die aan
tucht, al is dit geen uiterst strenge tucht, gewoon zijn, iets minder
zullen genieten, wanneer zij, in den tuin spelende, er op letten waar ze
hun voeten zetten. Zoo ken ik iemand, die maar even tien kinderen heeft,
waarvan het oudste niet meer dan 13 à 14 jaar oud is. Achter zijn huis,
waarin, de speelkamer niet uitgezonderd, keurige orde heerscht, is
een zeer kleine tuin, die er altoos even netjes uitziet; en toch, als
iemand er van houdt om zijn kinderen ter wille te zijn, zelf met hen te
stoeien en hun lustige spelen in den tuin aan te moedigen, is hij het.
't Is eenvoudig verschil van opvatting omtrent de wijze van opvoeding en
de toepassing daarvan, en we hebben ons hier niet bezig te houden met de
vraag welke opvatting de beste of de ware is.
Waar we ons echter wel mede hebben bezig te houden is deze vraag:
kan hij, die een kleinen tuin bij zijn huis heeft, dien wellicht zoo
inrichten, dat hij aan zijn kinderen de gelegenheid geeft en hun volle
vrijheid laat daarin te ravotten naar hartelust, en er toch als tuin nog
plezier van hebben, zonder de jaarlijks terugkomende kosten van bijna
geheele vernieuwing?
Ziedaar een vraag die gewoonlijk door schrijvers over tuinaanlegkunst en
door meer of minder ervarene aanleggers over 't hoofd wordt gezien. Dit
komt voornamelijk hierdoor, dat de eersten, zoo ze zich al met kleine
tuinen bezighouden, daarbij altijd het aesthetische beginsel op den
voorgrond stellen, zonder te letten op het doel, dat de eigenaars er van
in sommige gevallen voornamelijk beoogen; terwijl de laatsten zich geen
tuin kunnen denken zonder een tuinaanleg naar de gewone opvatting,
zoodat zij dan ook steeds een aanleg maken, en het niet bij hen zou
opkomen daarbij af te wijken van vaste gewoonten.
Denkt men zich dan ook op klein terrein, en ik stel mij hier weder een
oppervlakte van 40 bij 15 Meter, dus op verre na niet het kleinste,
voor, een tuin _in den gewonen zin_, dan is het antwoord op de
bovengestelde vraag stellig ontkennend.
In een tuin, gelijk wij dien in de vorige hoofdstukken bedoelden, mogen
de kinderen niet bandeloos rondspringen; mogen ze niet over 't gras,
vooral niet over de grasbanden, ook niet op de perken loopen; mogen ze
niet plukken, al naar 't hun in den zin komt; in één woord, ze moeten
zich daarin aan tucht gewennen, anders bederft de boel, en te spoediger,
naarmate zij daarbij ruwer te werk gaan.
Zegt men nu: ik wil mijn kinderen daar volle vrijheid laten en offer
daaraan gaarne de sierlijkheid van den tuin op, maar toch zou ik dien
wel gaarne steeds zooveel mogelijk in orde zien, dan kan men dien wensch
zeer goed bevredigen, als men het er van 't begin af naar inricht; men
kan den kinderen een ruimere gelegenheid geven om zich ongedwongen te
vermaken, en heeft er dan maar geregeld een weinigje de hand aan te
houden; het denkbeeld van een eigenlijken aanleg moet men dan echter
loslaten, van een aanleg althans in den gewonen zin.
Ik meen dat het geheel in de bedoeling met dit zeer oppervlakkige boekje
ligt, om ook diegenen hiertoe op den weg te helpen, die in dit geval
verkeeren, want juist onder de eigenaars van kleine tuinen treft men er
velen aan, die er hartzeer van hebben, hun tuin, waar ze toch overigens
wel schik in hebben, nadat die pas opnieuw in orde gebracht is, weder te
zien bederven, maar die toch nog liever den tuin bedorven zien, dan dat
zij--altijd naar hunne opvatting--de vreugde en 't genot hunner kinderen
bederven; terwijl ik nog zwijg van hen, die te achteloos zijn om daar
het oog op te houden, en zich teleurgesteld gevoelen, wanneer de
onvermijdelijke gevolgen daarvan niet uitblijven.
Laat ons eens zien hoe we dit het best inrichten, en, mag dit dan ook
zoo onæsthetisch zijn als het wil, ik twijfel er geen oogenblik aan of
men zal de doelmatigheid ervan erkennen.
Wij nemen hier dus weder aan dat we tot onze beschikking hebben een
langwerpig vierkant stuk grond, en wel van 40 Meter lengte bij 15 Meter
breedte. Weet men hoe dit voor dit doel is in te richten, dan zal men
die inrichting ook wel naar omstandigheden voor een grooter of kleiner
grondvlak kunnen wijzigen.
[Illustratie: Schets van een kleinen tuin als _kinderspeelplaats_
ingericht.]
Nu begint men met hiervan aan het achtereinde 10 Meter af te nemen,
welke ruimte meer bepaald voor kinderspeelplaats wordt bestemd. Dit
is dus een oppervlakte van 150 vierk. Meter. In een der hoeken maakt
men een afdak of beter nog een koepeltje, bestemd niet alleen voor
vluchthaven bij een plotseling opkomende regenbui, maar ook voor
tochtvrije rustplaats en tevens tot berging van verschillende losse
voorwerpen.
Om deze speelplaats plant men aan drie zijden kloek groeiende opgaande
boomen, op de nevensstaande schets door sterretjes aangewezen. Plaatst
men die op 4 Meter afstand, dan zullen ze vrij spoedig luwte en schaduw,
in elk geval een gewenschte dekking geven. Iepen zijn voor dit doel
goed geschikt; Platanen mogen hiervoor, om het stuiven der haartjes in
het voorjaar (zie bladz. 29), niet aangeraden worden.
Men zorge bij de inrichting vooral dat deze plek niet nat kan zijn, en
legge daarom den grond eenigszins tonrond. Ligt hij in het midden een
Decimeter hooger dan aan de kanten en voorts goed gelijk, dan zal het
regenwater er ook geregeld afloopen, en het er, zelfs kort na een zware
bui, weer droog zijn. Dit is een voornaam punt, waarop men dus reeds bij
het begin goed moet letten.
Verder kan men de droogte goed bevorderen door over den gelijk gemaakten
grond een flinke laag fijn gruis van cokes uit te spreiden, en er daarna
goed met een zwaren grasrol over heen te gaan, zoo men dien kan krijgen;
anders moet dit cokesgruis goed vast getrapt worden. Hiertoe moet
men geen koolasch gebruiken, immers als men het bedoelde gruis kan
verkrijgen. Koolasch heeft op verre na zulk een goed effect niet, omdat
men er te veel grove slakken en asch in vindt; de slakken worden er
uitgeharkt en de asch geeft voor dit doel niets. In cokesgruis is geen
asch en zijn ook geen groote stukken. Aan de gasfabriek is het doorgaans
voor een bagatel te verkrijgen, en er is geen beter middel dan dit om
paden droog en vast te maken.
Zoodra dit gesloten is, dat na eenige weken, vooral wanneer het
intusschen flink regende en men het wat beloopen had, het geval zal
zijn, spreidt men er een tamelijk dikke laag fijn grint over. Hierdoor
krijgt men een zachte, bijna stofvrije oppervlakte, die zelfs bij
regenachtig weer betrekkelijk droog is. Schelpen deugen voor dit doel
niet, daar ze te scherp zijn en de kinderen zich, bij struikelen of
vallen, eraan kunnen verwonden. Wit zand is ter bestrooiing ook
ondoelmatig; bij droog en heet weer wordt het te warm, het weerkaatst
het zonlicht te zeer en stuift als het wat waait in de oogen. Fijn grint
is zacht genoeg voor dit doel, mits het niet te dun uitgestrooid wordt;
het is in alle opzichten rustiger.
Hier is voldoende ruimte voor een schommel, een wipplank, of wat men er
anders wenscht, terwijl er ook gemakkelijk plaats te vinden is voor een
zandhoop, die voor kleine kinderen veelal gewenscht wordt.
Hetgeen er nu van den grond overschiet heeft een lengte van 30 Meter,
waarvan nog 2 Meter voor een straatje afgaan. We hebben dus nog maar
28 Meter lengte bij 15 Meter breedte en ook hier moet op veel ruimte
gerekend worden, zoo we althans zooveel mogelijk willen voorkomen dat
het gras vertreden wordt. En toch is dit nog wel zoo in te richten,
dat het volstrekt niet popperig wordt, en er uit het huis gezien lief
uitziet, ook goede gelegenheid voor het genot van de buitenlucht biedt.
Een middenvak kan hier niet komen, want dit zou, zoo we twee zeer breede
paden maakten, te klein worden of wel deze worden, met het oog op het
bijzondere doel, te smal. Maar dit behoeft ook niet. We planten vlak in
het midden een boom, waarvan we kunnen verwachten dat hij reeds in een
paar jaren schaduw genoeg geeft om er onder te kunnen zitten. Hiervoor
is ontegenzeglijk een Kastanjeboom (nu geen dubbelbloemige maar een
gewone, omdat die flinker groeit) het best, en voorts plaatsen we dicht
bij het huis, op het midden der breedte, een voetstuk waarop een beeld
of beter nog een groote vaas, groot genoeg om er een sierplant en enkele
afhangende bloeiende planten in te kunnen zetten. Een rustieke bloemmand
is ook goed.
Vervolgens bepalen we de grenzen voor twee aan elkander gelijkvormige
zijrabatten, die op twee plaatsen ongeveer 6 en op het midden, juist
waar de boom geplant is, 4 Meter breedte hebben.
We houden dan in het midden een pad over, dat op de beide smalste
plaatsen 3 à 3½ Meter breedte heeft, terwijl het zich juist in het
midden tot een pleintje verbreedt, ruimte genoeg biedende om er een
tuintafel en eenige stoelen te kunnen plaatsen, zonder dat die de
passage te nauw maken. Bij het huis kan men in die zijrabatten een paar
bloemperken aanleggen, en voor hetzelfde is gelegenheid voorbij den
boom, terwijl verder deze rabatten met een paar niet te groot wordende
boomen of boomheesters, met bloemheesters en vaste planten worden bezet,
waarover in de vorige hoofdstukken is gesproken. Langs de rabatten
legt men een breeden grasband, dus van geheele zoden; dit is beter
in verhouding tot de breedte van het pad, dan wanneer men halve zoden
gebruikt; men heeft toch niet zooveel gras noodig dat dit een bezwaar
zou zijn.
Op deze wijze verkrijgt men een aangename zitplaats midden in den tuin,
en is men tevens dicht bij de speelplaats, wat voor zorgzame moeders,
vooral van kleine kinderen, een groote geruststelling is.
Het zal, vooral daar, waar men de kinderen geheel naar hun zin laat
huishouden, op die speelplaats veelal niet zeer ordelijk zijn, reden
waarom het zaak is, die aan het gezicht te onttrekken, waarmee men
bovendien aan de jonge gasten zeker een dienst bewijst.
Wanneer men nu het breede binnenpad, een Meter of acht voorbij den boom
in tweeën splitst, dan houdt men in het midden een vrij groot stuk over
en dit geeft een goede gelegenheid voor een winter en zomer groenen
achtergrond, terwijl het tevens het gezicht op de speelplaats maskeert.
Hier plant men van achteren een dubbele rij »Arbor Vitae's" (_Thuja
occidentalis_), b. v. met een rij _Aucaba's_ er voor. Is de grond er
goed, dan zou men er ook _Rhododendron's_ voor kunnen planten. Als men
die nu niet te klein neemt, dan krijgt men aldus een fraai gesloten
geheel, en plaatst men er dan in 't voorjaar bloeiende planten vóór,
liefst zulke die, eenmaal geplant, voor den geheelen zomer goed zijn,
b.v. _Zonale-Geraniums_, dan zal dit van de rustplaats onder den boom af
een fraai gezicht opleveren.
Eenvoudiger inrichting dan deze is niet denkbaar, en toch beloof ik U,
dat het gezicht daarop, ook uit het huis, lief zal zijn, waarbij
natuurlijk verondersteld wordt dat het goed wordt afgemaakt.
Dat beschadiging door kinderen ook hier niet uitgesloten is, spreekt van
zelve, maar toch is daar al zeer weinig aanleiding toe, mits er geen
roekelooze moedwil in 't spel komt, waartegen niets veilig is.
Ook afgescheiden van de speelplaats is er ruimte in overvloed om zich
te bewegen, en al zal het gras den voetdruk der jonge gasten toch wel
eens voelen, 't zal meer uitzondering dan regel zijn, en dan hindert
het niet. Achterin zijn de twee paden, die direct op de speelplaats
uitkomen, nog 2 Meter breed, zoodat het ook daar zoo'n vaart niet zal
loopen, en moet men dan al hier en daar een gedeelte van een grasrand
in 't voorjaar vernieuwen, zoo beteekent dit zeker al zeer weinig.
Richt men het aldus of op soortgelijke wijze in, dan kan hij, die er
wat wilde jongens op nahoudt en dezen toch in den tuin liefst maar naar
hartelust wil laten ravotten, toch van zijn kleinen tuin nog plezier
genoeg hebben, zonder zich bloot te stellen aan een telkens opkomend
gevoel van ergernis.
Vruchtboomen moet men daar liefst niet inbrengen, en bij de keuze der
planten liefst zoodanige nemen, die een stootje kunnen velen. Men moet
in dit geval consequent zijn, en toonen dat men het ernstig meent, dat
de tuin voornamelijk voor de kinderen dient. Wat men er dan verder zelf
van geniet, dat heeft men toe; het kan echter meer zijn dan men allicht
vermoedt.
Dat dit beginsel, met behoud van een ruim speelterrein, ook nog op een
veel kleinere ruimte kan toegepast worden, begrijpt men. Zelfs wanneer
het stuk goed tien Meter minder lengte heeft, kan men het, met een
kleine wijziging nog op dezelfde manier inrichten.
Een afzonderlijk en afgesloten speelplaats acht ik echter in gevallen
als de hier bedoelde bepaald noodzakelijk. Men houdt toch altijd nog wel
zooveel over, dat men daar met wat inschikkelijkheid het woord »tuin"
voor kan gebruiken. Klein wordt die zeker, maar met _kleine_ tuinen
hadden wij hier ook eigenlijk alleen te doen.--
+-------------------------------------------------+
| |
| OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER: |
| |
| De volgende correcties zijn in de tekst |
| aangebracht: |
| |
| Bron (B:) -- Correctie (C:) |
| |
| B: mogelijk zelf beredderd, slechts |
| C: mogelijk zelf bereddert, slechts |
| B: daarvan bewaard, des te beter |
| C: daarvan bewaart, des te beter |
| B: gebruiken Dit is al keus |
| C: gebruiken. Dit is al keus |
| B: Meer als één Appelboom moet |
| C: Meer dan één Appelboom moet |
| B: Levensboom (_Thuja Vevaeneana_. Terwijl |
| C: Levensboom (_Thuja Vervaeneana_. Terwijl |
| B: een kamer pronkering en onhuiselijk |
| C: een kamer pronkerig en onhuiselijk |
| B: te voorschijn kwamen soms in korten |
| C: te voorschijn kwamen, soms in korten |
| B: (in verschillende kleuren) de Goudsbloem, |
| C: (in verschillende kleuren), de Goudsbloem, |
| B: blauwe _Lupinus Cruikshanskii_, |
| C: blauwe _Lupinus Cruikshanksii_, |
| B: of de heerlijk] _la France_, die |
| C: of de heerlijke _la France_, die |
| B: fijnere, teedere varieteiten], de |
| C: fijnere, teedere variëteiten, de |
| B: planten în 't geheel niet. |
| C: planten in 't geheel niet. |
| B: _Coleus_, (C. _Verschaffeltii_), met |
| C: _Coleus_, (_C. Verschaffeltii_), met |
| B: als waneeer men er dikwijls |
| C: als wanneer men er dikwijls |
| B: heeft een vroege vorst de _Dahlia's_ |
| C: heeft een vroege vorst de _Dahlia's_, |
| B: _Canna's_ en de Knol-_Begonia's_ neemt |
| C: _Canna's_ en de _Knol-Begonia's_ neemt |
| B: nu toch niets meer laat den boel dus |
| C: nu toch niets meer] laat den boel dus |
| |
+-------------------------------------------------+
End of the Project Gutenberg EBook of Beknopte handleiding voor eigenaars
van kleine tuinen, by Henrick Witte
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK KLEINE TUINEN ***
***** This file should be named 32218-8.txt or 32218-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
http://www.gutenberg.org/3/2/2/1/32218/
Produced by Anna Tuinman, Eline Visser and the Online
Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
http://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
[email protected]. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at http://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
[email protected]
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit http://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations.
To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
http://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
