The Project Gutenberg EBook of Panukala sa Pagkakana nang Repúblika nang
Pilipinas, by Apolinario Mabini
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: Panukala sa Pagkakana nang Repúblika nang Pilipinas
Author: Apolinario Mabini
Release Date: February 8, 2005 [EBook #14982]
Language: Tagalog
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PANUKALA SA PAGKAKANA ***
Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad and PG
Distributed Proofreaders. Produced from page scans provided by
University of Michigan.
[Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is
marked as ~g.]
[Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa
upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon
ay hindi na ginagamit.]
PANUKALA SA PAGKAKANA
NANG
REPÚBLIKA NANG PILIPINAS
MEY PAHINTULOT ANG GOBIERNO.
=KAVITE=
Limbagan, sa kapamahalaan ni M.Z. Fajardo
1898.
_Sa M. Presidente nang Gobierno Revolucionario ó Pamunoang
Tagapagbañgong puri_,
_Si Apolinario Mabini, taglay ang puspos na galang, ay dumudulog po sa
inyo at nagsasaysay_:
_Sa pagka't di nalilin~gid sa kaniya na sa ganitong kapiitan nang
bayan ay may katungkulan ang sino mang taga Pilipinas na umabuloy sa
boong makakaya sa pagtatayo n~g lubhang malaking gawa n~g ating
pagbabagong buhay, at natatanto din ang pagkakailan~gang magcaroon ang
bayan n~g kamunti man lamang pagkaaninaw tungcol sa katatayoan at
pagkabuhay n~g isang bayang nagsasarilí, upang macapamili n~g lalong
maigui, ay sumulat n~g isang munting libro na ang Pamagát ay «PANUKALA
SA PAGKAKANA NANG REPÚBLIKA NANG PILIPINAS»_.
_Sa pagka't walang nakahihila sa kaniya kundi ang nakaisaisang han~gad
na paquinaban~gan n~g kaniyang m~ga kababayan ang kamunti pa niyang
lakas, ay namamanhik sa inyo na mangyaring ipalimbag at ipakalat ang
nasabing libro at magpasin~gil sa kan~gino mang magcailan~gan nito n~g
halagang maaabot n~g lahat na hanap-buhay, upang magamit yaon sa m~ga
kailan~gan sa Pagbaban~gong puri (Revolución) gaano man ang halagá_.
_In~gatan po kayo n~g Dios na mahabang panahon. Tan~gway ikalima n~g
Julio n~g taong isang libo walong daan at siyam na pu't walo_.
[Lagda]_Apo Mabini_
GOBIERNO REVOLUCIONARIO N~G PILIPINAS 6 NANG JULIO NANG TAONG 1898.
Ayon sa kahin~giang nan~gun~guna, ay limbaguin at ikalat ang librong
sinasabi, na ang halaga ay _isang peseta_ bawat isa, na iuukol sa mg~a
kailan~gang sinasabi n~g gumawa.
E. AGUINALDO.
SA BAYANG PILIPINAS
Sa pagca't talastas co na ang pagbaban~gon ay isa lamang paghahalili ó
pagiiba caya, ay quinusá cong yao'y siyang maguing dahil nang iyong
ganap na pagbabagong buhay at pagbabalat cayó.
Sa bagay na ito'y idinulot co sa iyo ang tunay na sampong utos nang
Dios, upang mataroc mo na ang bait, ang iyong sariling calooban ang
nacaisaisang matibay at uagás na patungtun~gan nang pagaalaga sa iyong
ugali, at gayon din naman ang casipagan ang siya lamang lalong matibay
na haligui nang pagpapalaqui sa iyong catauan. Dahil dito'y
mapaquiquilala mo na ang tunay na capurihan, ang uagás na camahalan ay
di naquiquita sa dugó; cundi sa ugali nang tauo na linalang sa hin~ga
nang bait at sa himas nang malinis na gaua.
Kinusa co rin namang iguhit doon ang simuláng mapagcucunan mo nang
dapat asalin sa iyong bayan, na hindi pa na-aabot nang iyong
pagiisip, alang-alang sa pan~gan~galaga at pagpupuyat nang
nagpapangap mong ina na malapit pang di palac sa inang pan~gaman ó
inali; ibig cong ipaquilala sa iyo na ang cagalin~gan nang isa ay di
macacatumbas nang cagalin~gan nang lahat, na ang isang tauo ay ualang
halaga cun ititimbang sa isang bayan hari nan~gang iuacsí iyang
caraycotan at di tantong paghahan~gad nang iyo lamang na
pagcapadasaling na siyang dumadagan at umiinis sa iyo, iyang
capanaghilian at pagmamapuri na nacaduduahagui sa iyo at ang
cahambugan at catabilang iquinahahalay mo. Kinacailan~gang tunay na
butasan mo ang iyong man~ga ugat nang lumabas na paminsanan iyang
buloc at masamang dugong isinilid nang iyong ina-inahan, upang yao'y
quilanlin mong utang sa caniya magpacailan man.
Ito n~ga't di iba ang pagbabagong ugali na hinaha~gad co: and
pagbabalat cayó ay maquiquita mo dito sa Panucala sa panahong sasapit.
¿Nataosan co caya ang aquing hinaha~gad?
Icao na ang magsabi, yayamang dahil lamang dito caya aco cumucuhang
tanong sa iyo; n~guni't ang masasabi co lamang ay cung pagninilayin mo
ang aquin man~ga gaua, ay, maquiquilalang pilit na uala acong ibang
pacay cundi ito: una ay turuan ang man~ga tauo; saca biguian sila nang
lalong malalaquing caluagan at calayaan, nang pagsaquitan nang baua't
isa sa boó niyang caya ang lalo niyang minamabuti sa daan nang
magaling at nang catouiran; bago co ibubucas ang pintó nang pamamahalá
sa bayan sa ma~ga marurunong, nang canilang usiguin at lipulin nang
ualang saua at humpay ang masamang gaui na binanguit co sa itaas,
upang ang man~ga quilos nang naturang pamamahalá ay sumunod sa atas
nang bait, maquisama sa gauang magaling at tumun~go lamang sa
catouiran; tuloy namang aanyayahan nang pacundan~gan ang man~ga
tumutulong nang lalong malaqui sa man~ga dadalhin nang bayan, nang
pagtatangquilic nang lahat na gumagaua nang magaling at nang pitagan
ang man~ga babaying may puri; at catapustapusa'y sa capupunan nang
lahat nang ito ay uala acong quiquilin~gan at uala namang cacabiguin
sa pamamahagui nang man~ga paquinabang at dadalhin sa bayan, upang
maitayó co ang casamahan nang man~ga tauong mahal, hindi sa dugó at
hindi rin sa man~ga caran~galang paquitang tauo, cundi sa puso at
tunay na carapatan nang bauat isa.
Naquita mo na't itong pacay ay mahirap at malaqui; n~guni't sa iyo aco
umaasa, palibhasa'y icao ay malaqui rin at malacas pa.
Naualan ca nang man~ga anac na daquila at hindi mapapalitán, n~guni't
ualang cailan~gan: gumaua tayo at umasa at ang Dios ay laong malaqui
sa lahat.
Mayo nang 1898.
ANG TUNAY NA SAMPUNG UTOS NANG DIOS
Una. Ibiguin mo ang Dios at ang iyong puri n~g lalo sa lahat n~g
bagay: ang Dios na siyang bucal n~g boong catotohanan, n~g boong
catuiran at boong lacás; ang paghahan~gad n~g puri ang siya lamang
macaaaquit sa iyo na huag magbulaan, cundi laguing manuto sa catuiran
at magtaglay n~g casipagan.
Icalaua. Sambahin mo ang Dios sa paraang lalong minamatuid at
minamarapat n~g iyong bait at sariling calooban, na cun tauagui'y
consiensia; sa pagca't sa iyong consiensia na sumisisi sa gaua mong
masama at pumupuri sa magaling ay doon nan~gun~gusap ang iyong Dios.
Icatlo. Sanayin mo at dagdagan ang catutubong alam at talas n~g isip
na ipinagcaloob n~g Dios sa iyo sa pamamagitan n~g pagaaral, at
pagsaquitan mo sa boong macacaya ang gauang quinahihiligan n~g iyong
loob, na huag cang sisinsay cailan man sa daan n~g magaling at n~g
catuiran, n~g mapasa iyo ang lahat na bagay na dapat mong cailan~ganin
at sa paraang ito'y macatulong ca sa icasusulong n~g calahatan: cun
gayo'y magaganap mo ang ipinatutungcol sa iyo n~g Dios sa buhay na
ito, at cun ito'y maganap mo'y magcacapuri ca at cun maypuri ca na'y
ipatatanghal mo ang calualhatian n~g iyong Dios.
Icapat. Ibiguin mo ang iyong bayan ó Inang bayan na ca-icalaua n~g
Dios at n~g iyong puri at higuit sa iyong sarili, sa pagca't siya ang
nacaisa-isang Paraisong pinaglaguian sa iyo n~g Dios sa buhay na itó;
bugtong na pasunod sa iyong lahi; nacaisa-isang mamamana mo sa iyong
m~ga pinagnuno; at siya lamang pagasa n~g iyong inanac; dahil sa
caniya'y humahauac ca n~g buhay, pagibig at pagaari; natatamo mo ang
caguinhauahan, capurihan at ang Dios.
Icalima. Pagsaquitan mo ang caguinhauahan n~g iyong bayan n~g higuit
sa iyong sarili at pagpilitan mong siya'y pagharian n~g cabaitan, n~g
catuiran at n~g casipagan: sa pagca't cun maguinhaua siya'y pilit ding
guiguinhaua icao at ang iyong casambahay at camaganacan.
Icaanim. Pagpilitan mo ang casarinlán n~g iyong bayan. Sa pagca't icao
lamang ang tunay na macapagmamasaquit sa caniyang icadadaquila at
icatatanghal, palibhasa'y ang caniyang casarinlan ang siya mong
sariling caluagan at calayaan, ang caniyang pagca daquila ang
magdadala sa iyo n~g lahat mong cailan~gan at ang caniyang
pagcatanghal ang siya mong cabantugan at cabuhayang ualang hangan.
Icapitó. Sa iyong baya'y huag cang cumilala sa capangyarihan nino mang
tauo na hindi palagay ninyong magcacababayan, sa pagca't ang boong
capangyariha'y sa Dios ang mumula at ang Dios ay sa consiensia n~g
bauat tauo nan~gun~gusap; caya't ang sino mang ituro at ihalal n~g
man~ga consiensia n~g lahat na mamamayan ang siya lamang
macapagtataglay n~g uagas na capangyarihan.
Icaualó. Ihanap mo ang iyong bayan n~g República, yaon bagang ang
lahat na nagpupuno ay palagay n~g man~ga namamayan, at huag mong
payagan cailan man ang Monarquía ang pagcacaroon baga nang hari; sa
pagcat ualang binibigyan ang hari nang camahalan cundi ang isa ó ilan
lamang na maganac upang maitanghal ang sarili niyang camaganacan, na
siyang pangagalin~gan nang lahat na maghahari; hindi ganito ang
República na nagbibigay n~g camahalan at carapatan sa lahat ayon sa
bait n~g bauat isa, nang pagcadaquila alangalang sa caluagan at
calayaan at n~g casaganaan at cadilagang tinataglay n~g casipagan.
Icasiam. Ibiguin mo ang iyong capua tauo paris n~g pag ibig mo sa
iyong sarili, pagca't biniguian siya n~g Dios at gayon din naman icao
n~g catungculang tulun~gan ca at huag gauin sa iyo ang di niya ibig na
gauin mo sa caniya; n~guni't cun ang iyong capua ay nagcuculang dito
sa camahalmahalang catungculan at nagtatangca n~g masama sa iyong
buhay at calayaan at pag aari, ay dapat mong ibual at lipulin siya
pagca't ang mananaig n~gayo'y ang cauna-unahang utos n~g Dios na mag
in~gat ca at ini-in~gatan quitá.
Icapú. Laguing itatan~gi mo sa iyong capua ang iyong cababayan at
lagui namang aariin mo siyang tunay na caibigan at capatid ó cundi
ma'y casama, palibhasa'y iisa ang inyong capalaran, iisa rin naman ang
inyong casayahan at cadalamhatian, at gayon ding nagcacaayon ang
inyong m~ga hinahan~gad at pag-aari.
Caya't habang tumutulay ang m~ga patuto n~g m~ga bayan na ibinan~gon
at inaalagaan n~g pagcacanicaniya n~g m~ga lahi at angcan, ay sa
caniya lamang dapat cang macuisama at tunay na maquipagisa sa
hinahan~gad at pagaari, upang magcalacas ca sa paquiquibaca sa caauay
ninyong dalaua at sa paghanap nang lahat na quinacailan~gan sa
cabuhayan n~g tauo.
* * * * *
Unang tagobilin.--Tayo ay tinuruan at binihasa n~g Pamunoang castila
at m~ga Paring religioso sa laguing pagtataas nang ating man~ga mata
at ating pag-iisip sa isang balobalong lan~git, upang bayaan natin
sila sa pagtatamong hinusay n~g m~ga cagalin~gan dito sa lupa. Caya't
lason sa canila ang macaquita at macabasa tayo n~g m~ga librong
macapagtuturo sa atin n~g m~ga catotohanang ito, na cung maganap natin
ay matatamong ualang sala ang caguinhauahan sa buhay na ito at sa
cabila'y ang calualhatian at cabuhayang ualang hangan.
Icaluang tagobilin.--Ang inang bayan ay hindi lamang ang cabayanan
provincial, hindi lamang ang bayan (pueblo) at lalong hindi ang lugal
na pinan~ganacan sa baua't isa; ang lahat na cabayanan, ang lahat na
bayan at ang lahat na lugal na tinubuan nino mang taga Pilipinas,
cahit ano ang caniyang sinasamba at ano man ang caniyang salita, ang
siyang tunay na Bayang Pilipinas na ina nating lahat.
PANUKALA SA PAGBABAN~GON
NANG
REPÚBLICA NANG PILIPINAS
UNANG CASAYSAYAN.--_Tungcol sa man~ga taga Pilipinas_.
I.--Man~ga taga Pilipinas: una ang man~ga tubo sa lupang nasasacop n~g
República n~g Pilipinas; icalaua ang man~ga anac n~g ama ó inang taga
Pilipinas, cahi ma't tubo sa ibang lupa; icatlo ang man~ga taga ibang
lupa na nagcaroon n~g catibayan n~g pamamayan dito; icapat ang man~ga
cahit ualang catibayan ay nabilang na sa man~ga mamamayan sa alin mang
bayang sacop n~g República.
Naaalis ang pagca taga Pilipinas cung lumipat n~g pamamayan sa ibang
lupa ó tumangap caya n~g catungculan sa ibang Pamunoan n~g ualang
pahintulot ang sa República.
Nabibilang sa man~ga taga ibang lupa: una ang man~ga tubo dito sa
República, cung ang magugulang ay man~ga taga ibang lupang hindi
nalipat dito n~g pamamayan; icalaua ang man~ga anac n~g amang taga
ibang lupa, cahit ang ina'y taga rito, cailan ma't quinilala n~g ama
ang anac upang masunod sa caniyang pinamamayanan.
Macahihin~gi sa Kapisanan (Congreso) n~g catibayan sa paglipat dito
n~g pamamayan ang man~ga taga ibang lupang natitira dito alang alang
sa alin man sa man~ga cadahilanang ito: una sa pagca't nacapagasaua
sila sa babaying taga rito; icalaua sa pagca't may natatayo silang
hanap-buhay dito sa capuluan ó nacatuclas caya n~g ano mang
mapagquiquitaan na malaquing halaga, ó may lupain caya ó bahay na
ipinagbabayad n~g malaquing ambagan, ó may calacal cayang
pinamumuhunanan nila n~g sarili at malaquing halagá ayon sa acala n~g
Capisanan: at icatlo sa pagca't nacagaua n~g malalaquing paglilincod
sa icagagaling at icatitimaua n~g República.
Mabibilang sa man~ga mamamayan dito sa Pilipinas ang man~ga anac nang
man~ga taga ibang lupang natitira dito, cun pagsapit sa dalauangpu at
isang taong ganap ay mamayan dito at humauac nang ano mang hanap-buhay
na may casaysayan at tumalicod sa pinamamayanan n~g caniyang
magugulang sa harap nang catampatan may capangyarihan.
2.--Ang man~ga taga ibang lupa ay macatatayo cailan ma't ibig nila sa
lupang nasasacop nitong Capuluan, at macapaghahauac n~g hanap-buhay ó
ano mang catungculan na hindi hinihin~gan nang man~ga cautusan n~g
catibayang galing sa may man~ga capangyarihan dito sa Pilipinas.
Ang hindi nalipat dito n~g pamamayan ay hindi macahahauac n~g
catungculang may taglay na capangyarihan sa bayan ó macapagpaparusa
caya sa tauong bayan.
3.--Ang sino mang taga Pilipinas ay may catungculang manandata at
magtangol sa bayan cun siya'y cailan~ganin ayon sa cautusan, at
umambag naman n~g nauucol sa caniyang pagaari sa man~ga cailan~gan n~g
bayan.
Hindi ipahihintulot sa alin mang cautusan na mabayaran nang salapi ang
paglilincod sa sandatahan; n~guni't hindi gagamit sa hocbong pangdigma
nang tauong dinaan sa pilit haban mayroong maquitang maglincod n~g
kusa.
Sino may hindi mapipilit magbayad n~g ambagang hindi ipinacacana at
tinatangap n~g Capisanan.
4.--Ang sino mang taga Pilipinas at taga ibang lupa ay hindi mapipiit
cundi siya pagbuntuhan nang man~ga hinalang may caliuanagan at
catuiran na siya ang may sala, ó cun siya caya'y nasuboc sa pag gaua
nang casalanan.
Ang sino mang piitin ay ibibigay pagdaca sa Hucom na may
capangyarihan, at ito'y siyang magmamacaalam sa ilalim nang boo niyang
pananagot na huag gamitan ang napipiit n~g ano mang gauing
pagpapasigao at pagpapahirap at agad-agad susugpuin ang ano mang
maquitang paglabag sa capurihan at mabuting pinagaralan. Capag
tinangap n~g naturang may capangyarihan ang alin mang napipiit ay
uusisaing agad-agad cun ito'y dinala sa ibang lugal ó cun pinahirapan,
at alin man dito ang nagaua ay gagamitin capagdaca ang paguusig na
catampatan laban sa man~ga nagculang.
Ang alin mang pagpiit ay pauaualang bagsic ó isusulong sa pagcabilango
sa loob nang pitongpu at dalauang oras mulang isulit ang napiit sa
Hucom na may capangyarihan. Ang pasiyang isadya sa alin man sa
cabagayang yaon ay ipatatanto sa may han~gad sa loob n~g nasabing
panahon ó tacdá.
5.--Hindi mabibilango ang sino mang taga Pilipinas cun ualang utos ang
Hucom na may capangyarihan.
Ang pasiyang capalamnan nitong utos ay pagtitibayin ó pauaualang
bagsic, capag nadin~gig ang tinuturang may sala sa loob n~g pitongpu
at dalauang oras na susunod mulang magaua ang pagbibilango.
Ang sino mang tauong mapiit ó mabilango sa caparaanang nasisinsay sa
ipinaguutos ó sa man~ga gauang di nabibilin sa cautusan ay pauaualan
agad sa cahin~gian niya ó nino mang mamamayan. Ibibilin nang cautusan
ang paraan nang madaling paggaua n~g pagpapaluag na ito at gayon din
naman ang man~ga quinacailan~gan upang lapatan n~g mabilis na parusa
ang man~ga nagsigaua nang di nadadapat na pagpiit ó pagbibilango.
6.--Ualang macapapasoc sino man sa pamamahay nino mang taga Pilipinas
ó taga ibang lupang natitira dito, nang ualang pahintulot ang
maybahay, liban na lamang cun acalain n~g Hucom na di maipagpapaliban
ang paguusisang ito, at cun magcaganito'y idadaos yaon sa paraang
nabibilin sa cautusan.
Ang paghahalughug n~g man~ga casulatan at casangcapan ay gagauin
palagui sa harap n~g mayari ó nang isang casambahay nito, at cun uala
ay sa harap nang dalauang sacsing cahangan ó cababayan.
7.--Hindi mapipiguil at hindi rin mabubucsan nang Punongbayang hindi
Hucom ang man~ga sulat na inihulog sa coreo.
8.--Ang lahat nang pasiya tungcol sa pagbibilango, sa paghahalughug
nang bahay ó sa pagpiguil nang sulat ay magcacaroon nang cadahilanan.
9.--Sino mang taga Pilipnas ay di mapipilit magbago nang bahay ó n~g
lupang tahanan, cun hindi ito ipagutos sa hatol na ilinagdá nang
catampatang may capangyarihan, capagnadin~gig ang may usap, sa man~ga
bagay na nabibilin sa cautusan.
10.--Hindi maicacapit cailan man ang parusang samsamin ang man~ga
pagaari at sino ma'y hindi maaalisan nang caniyang pamumuhay, cundi
yaon iutos nang may capangyarihan sa napagquiquilalang icagagaling
nang lahat; n~guni't cun magcagayon ma'y papalitan nang nauucol sa
halagá.
Cun hindi magcacaganito'y aamponin n~g man~ga Hucom at ibabalic ang
pagaari sa inalisan.
11.--Hindi rin maicacapit cailan man ang parusang patayin, sapagca't
ang tapat na parusang nauucol sa catouiran ay di dapat tumun~go sa
ibang bagay cundi sa pagbabago at pagbabalic loob n~g may sala, cailan
ma't ito-y itutulot n~g hayag na pagbabayad sa nagauang sala.
Natatan~gi lamang dito ang paglabag n~g man~ga sandatahan sa harap
nang caauay, sa pagca't cun magcacaganito'y maaalisan n~g buhay ang
tunay na may sala, cun mahihila ang boong hocbo sa gauang masama pag
hindi ito guinaua.
12.--Ang República palibhasa'y isang Katipunan ay di nagtalaglay n~g
ano mang religion, cundi ipinauubaya sa consiensia nang baua't catauo
ang boong capangyarihan sa pagpili nang inaacala niyang lalong marapat
at matouid.
Caya't sa loob nang bacuran nitong Pilipinas ay di maliligalig ang
sino man dahil sa man~ga caisipang tinataglay niya tungcol sa religión
at sa pag gamit nang pagsambang minamagaling niya, at ang hindi lamang
ipahihintulot ay ang hayag na pagsalansang sa ugaling minamabuti nang
lahat nang tauo.
Gayon ma'y di magagaui nang ualang pahintulot ang may capangyarihan
ang ano mang hayag na pagbibigay puri sa isang religión.
13.--Ang sino ma'y macapipili at macapagaaral nang gauang lalo niyang
minamabuting tunculin sa paghahanap-buhay.
Ang sino mang mamamayan dito ay macapagtatayo at macapaglalagay nang
bahay na talagang pagtuturuan ó pagaaralan ayon sa man~ga cautusan.
Ang Pamunoan ang magbibigay nang man~ga catibayan tungcol sa ano mang
catungculan at siyang magsasabi nang man~ga casangcapang dapat
taglayin nang lahat na magsipaghan~gad noon at nang paraang dapat
pagcaquilanlan nang canilang carapatan.
Isang tan~ging cautusan ang magsasabi n~g man~ga catungculan nang
man~gagsisipagturo at n~g man~ga patungtun~gang dapat sundin sa
pagtuturo sa man~ga bahay na palagay nang bayan.
14.--Ang sino mang mamamayan ay may catouirang:
Macapagpahayag nang caniyang man~ga caisipa't inaacala, maguing sa
bibig maguing sa sulat, at macagagamit nang limbagan ó nang iba pang
ganitong paraan na hindi mapaquiquialaman at mababago nino man.
Magcatipon n~g tahimic at hinusay.
Man~gagsama at man~gaglamita sa anomang cabuhayan n~g tauo.
Macapagharap na isa-isa ó pisan-pisan n~g ano mang cahin~gian sa
Kapisanan (Congreso), sa Tanun~gan (Senado), sa Presidente n~g
República at sa iba't ibang may capangyarihan.
Gayon ma'y hindi pahihintulutan cailan man sa loob n~g lupain n~g
República na matira ang man~ga Kapisanan n~g man~ga paring religioso
na may sinusunod na Puno sa Roma sa piling n~g Papa. Ang malalabi
lamang dito ay ang man~ga Katipunan (Congregaciones) ó Kapatiran
(Hermandades, Cofradías) na lubos na nasasacupan n~g Obispo.
Hindi pahihintulutan ang ano man Katipunan ó casamahan tungcol sa
magaling, cun ang casulatang pinagcayarian sa pagtatayo noon ay di
naquiquita at minamagaling n~g tunay na may capangyarihan, bucod
lamang ang m~ga samahan ó lamitahan sa pan~gan~galacal at ano mang
hanap buhay.
Ang capangyarihan sa paghaharap n~g ano mang cahin~gian ay di
magagamit n~g alin mang casamahan n~g sandatahan. Hindi rin
macagagamit noon ang sino mang tauong nabibilang sa m~ga sandatahan,
cundi alinsunod sa ipinag-uutos sa caniyang casamahan at cung
natutungcol dito.
15.--Ualang maca pag bibigay usap at macahahatol sa sino mang
namamayan cundi ang Hucom ó Tribunal na may catampatan, alinsunod sa
cautusang nan~gun~guna sa, pag gaua n~g casalanan at sa paraang
nabibilin sa cautusang itó.
16.--Ang m~ga namamayang sumapit sa dalauangpu at isang taong sincad
at hindi hampas lupa at hindi rin binibiguiang usap at nahatulan sa
ano mang casalanan, ay macapipili at macapaghahalal sa ano mang
catungculan sa bayan; n~guni't upang mapili sila ay quinacailan~gan
bucod dito na matutong bumasa't sumulat at mag taglay n~g iba pang
casangcapang hinihin~gi n~g cautusan sa baua't catungculan.
Tatauaguing hampas lupa ang m~ga ualang napagquiquilalang hanap-buhay,
ó di caya'y ualang pinagcacaquitaan cundi ang laro.
17.--Ang m~ga babaying taga Pilipinas ay di macahahauac n~g ano mang
catungculang may capangyarihang maca pag parusa sa tauong bayan;
n~guni't macahahauac n~g m~ga di nag tataglay n~g capangyarihang ito,
cun nacacapit sa canilang catayuan at cailan ma't sila'y di namumuhay
n~g halaghag at mag taglay n~g m~ga casangcapang hinihin~gi nang
cautusan.
Ang calaman~gan nila'y hindi papasoc sa sandatahan at di mag babayad
n~g ambagang iatac ó iayao sa baua't catauo ó ulohang ambagan;
n~guni't mag babayad n~g nauucol sa catungculan ó hanap-buhay na
canilang hauacan. Ang m~ga nag babayad n~g ambagan na sumapit sa
dalauangpu at isang taong sincad, at di nasusucuban n~g capangyarihan
n~g magulang ó nang asaua, ay magcacaroon nang catuirang macapaghalal
sa ano mang catungculan sa bayan, liban na lamang cun iuala nila ang
capangyarihang ito sa pamumuhay na halaghag ó sa pagca't sila'y
binibiguiang usap ó nahatulan sa ano mang casalanan.
Ang m~ga babayi ay macapag-aaral n~g ano mang san~ga n~g carunun~gan
maguing sa isip maguing sa quimotin ó talas n~g camay sa m~ga sanayang
palagay n~g bayan at macahahauac n~g ano mang catungculang na uucol sa
m~ga catibayang canilang macuha.
18.--Itititic n~g m~ga cautusan ang m~ga patuntun~gang quinacailan~gan
upang quilalanin sa man~ga mamamayan at houag mapuing nino man ang
m~ga catuirang quiniquilala sa canila n~g casaysayang itó sa paraang
hindi maca aapi sa calahatan at sa may m~ga capangyarihan.
Pasisiyahin din naman ang pananagot na aacoin n~g m~ga Hucom at iba
pang may capangyarihan na sumalansang sa m~ga catuirang itó, pati nang
parusang lalapat sa canilang catauan ó nang casiraang sasapit sa
canilang pag aari.
At gayon din ihahanay ang m~ga patuntun~gang naaayos sa cabaitan at
matuid upang mapag tibay sa m~ga babaying may puri ang galang at
pacundan~gang dapat ibigay sa canila n~g m~ga lalaqui at ang
calaman~gang dapat iparaya sa canila n~g bayan sa boong panahon, dala
n~g mabuting aral at magaling na ugali.
19.--Ang m~ga catuirang nabibilin sa una, icalaua at icatlong pangcat
n~g núm. 14 ay di masasansala muna, at ang m~ga taning na natatalá sa
m~ga bilang na 4 at 5 ay di mapaglalaonlaon sa cabooan ó isang bahagui
n~g nasasacupan n~g República, cundi may cahanganan at sa pamamag-itan
n~g isang cautusang buhat sa Kapisanan, capag yao'y quinacailan~gan
n~g catibayan n~g bayan sa panahon n~g caguipitan.
Liban na lamang cun ang Kapisana'y nasasará at totoong mahigpit ang
pagcacailan~gan, at cun magcaganito'y maipacacana n~g Pamunoan sa
ilalim n~g boo niyang pananagot at pag naicuhang sanguni sa Tanu~gan
ang pagsansala n~g catuiran at pagpapahaba n~g taning na nababanguit
sa itaas; n~guni gayon ma'y caracaraca'y ipagbibigay alam sa Kapisanan
cailan ma't ito'y mangyayari.
At sa cailan pa ma'y hindi na macasasansala n~g iba pang catuiran at
macagagaua n~g iba pang pagbago, liban sa nasabi na, at cun cahi ma't
pairalin ang gaui n~g digma ay ang may m~ga capangyarihan sa
sandatahan ay pilit yuyuco sa m~ga catuirang quiniquilala dito at di
macagagamit n~g parusang di nabibilin sa utos.
ICALAUANG CASAYSAYAN.--_Tungcol sa República nang Pilipinas._
20.--Ang República n~g Pilipinas ay ang Katipunan n~g m~ga namamayan
dito, na natatayó sa lupaing nasasaclao n~g m~ga Puló n~g Luzong, n~g
m~ga Bisaya at Mindanao, n~g capuluan n~g Joló at n~g iba pang m~ga
pulopuloang nacacapit sa m~ga sinabing itó at nasasa loob n~g
calauacang tinatauag n~g una pa na capuluan n~g Pilipinas.
Ang Marianas, ang Carolinas at iba pang nasasacop n~g Pamunoang
castila dito sa Oceania ay malalaquip sa República cun sila'y talagang
maquipag-isá sa m~ga taga Pilipinas sa gauang pagbaban~gon n~g
casarinlan ó sariling basaysay.
21.--Ang lupain n~g República ay pagtatan~gitan~giin sa man~ga nayon,
at baua't isa nito'y pamamahayan n~g ilang maganac na napopooc sa
isang lugal.
Ang pooc n~g man~ga nayon ay tatauaguing bayan at ang pooc n~g man~ga
bayan ay pan~gan~ganlang cabayanan. Ang Kapisanan n~g man~ga cabayanan
ay siyang Katipunang tinatauag na República n~g Pilipinas.
22.--Ang República n~g Pilipinas ay namumuhay n~g sarili at ang
pamahalaan niya ay ang nababagay sa caniyang pan~galan, sa macatuid ay
ang pamamahala n~g isang República.
Caya n~ga't mula sa Presidente hangang sa lalong maliit na may
capangyarihan ay sa tauong bayan huhugutin at ualang ibang gagaoing
patungtun~gan sa pagpili cundi ang uagas na carapatan at lubos na
caran~galan at capurihan at iba pang cahusayan n~g ugali na ipaquita
n~g isa't isa.
Ang lahat na catungculang hindi ihalal n~g bayan, cahit ano ang uri
at gaano man ang halaga ay dadaaning lahat sa sungcaran, upang
mahirang ang lalong marapat, at ang matayó doon ay di mapupuing n~g
pagayon lamang.
Ang matatan~gi lamang dito ay ang m~ga Kagauad nang Pamunoan at ang
m~ga Punongcabayanan at Punongbayan na ipalalagay n~g Presidente,
n~guni't sa paraang nabibilin sa Panucalang itó.
23.--Ang capangyarihan sa pagcat-ha n~g cautusan ay tataglayin n~g
Kapisanan, casama ang Presidente n~g República na inaalalayan n~g
Tanun~gan.
Ang nan~gan~gasiua sa pagpapatupad n~g m~ga cautusan ay ang Presidente
nang República na tinutulun~gan nang m~ga Kagauad nang Pamunoan at
inaalalayan n~g Tanun~gan.
At ang capangyarihan sa paghatol ay tataglayin nang m~ga Tribunal ó
Kapulun~gan nang catuiran at nang m~ga Hucoman.
ICATLONG CASAYSAYAN.--_Tungcol sa Kapisanan (Congreso_).
24.--Ang Kapisanan ay isang Katipunan nang man~ga Tagatayong inihalal
n~g m~ga umaambag na may carapatán, upang man~gatauan sa canila at
magtangcacal sa m~ga catuiran at pagaaring nasasaclau nang canilang
Cabayanan at nang boong República.
Umaambag na may carapatán ang m~ga lalaquing may taglay nang m~ga
casangcapang nabibilin sa núm. 16 at ang m~ga babaying nasasaclau sa
icalauang pangcat nang núm. 17.
25.--Upang mahalal na Tagatayo ay quinacailan~gan, bucod sa m~ga
casangcapang naulit na nang núm. 16, na ang mahalal ay magtaglay nang
dalauangpu at limang taong singcad at nagtutumirá sa bayan ó cundi
ma'y sa cabayanang quinalalagyan n~g m~ga pumipili; sampahan n~g isang
hanap na malinis at maliuag na maparam na maguing pang agdon sa buhay
na catamtaman at di naguiguing utang sa iba; huag magtan~gan sa bayan
ó sa cabayanan nang capangyarihang macapagparusa sa tauong bayan; at
quilanlin siyang isa sa man~ga namamayang lalong marunong at may
sinimpang sariling dan~gal nang caramihang tauo.
26.--Hindi macapaghahalal at gayon ding hindi mahahalal na Tagatayo
ang sino mang humanap nang botos ó man~gaco nito sa can~gino mang
tauo.
Ang sino mang may capangyarihan na magcupcup at tumulong sa alin mang
naghahan~gad ay hahalan~gan sa catungculan at cacapitan nang usap na
nababagay sa caniyang masamang quilos.
27.--Ang catungculan nang Tagatayo ay siyang lalong maran~gal sa lahat
na mahahan~gad n~g taga rito sa Pilipinas, sa pagca't ang caniyang
capangyarihan ay lubhang mataas at pinaquiquinang n~g di mayabang na
urian n~g suyo sa bayan.
Sucat na lamang ang naturang catungculan na maguing tactac na di
mapapaui n~g capurihan sa maguin dapat sa caniya alang-alang sa
cahusayan n~g paquitang ugali at calaquihan n~g na aalaman at
casipagan; siya ang catibayan; di mapupuing n~g sariling dan~gal at
pag ibig sa bayan.
28.--Ang patungtun~gang dapat alinsunurin sa paglalagay n~g Tagatayo
sa bayan ay ang dami n~g man~ga umaambag na may carapatan, at n~g
matanto ito ay ipacacana n~g Pamunoang Tagapagban~gon, caracaracang
matamó ang tagumpay at quilanlin ang casarinlan n~g Pilipinas, ang
paggaua sa madaling panahon n~g isang Censo ó Talaan n~g man~ga
mamamayan, at tuloy ipahahayag ang man~ga tagubiling quinacailan~gan
n~g huag magculang at mamali.
--Sa Talaang ito maquiquita ang dami nang tauo at n~g man~ga umaambag
na may carapatán at gayon din naman ang bilang n~g man~ga catiualang
matun~god sa baua't bayan at n~g m~ga Tagatayó n~g baua't cabayanan,
ayon sa man~ga susunod.
29.--Ang man~ga cabayanang bumilang n~g dalauang pu at limang libong
mamamayang may carapatán ay magcacaroon n~g isang Tagatayó.
Cun humiguit sa dalauang pu at limang libo hangan limangpung libo ay
dalaua; paglampas n~g limangpu hangan pitongpu at limang libo ay
tatlo; cun lumampas pa dito hangan isang daang libo ay apat; at lima
cun lumabis pa n~g paacyat.
Ang calabisan sa man~ga naturang bilang ay di macadadagdag n~g
Tagatayo cundi umabot sa isang libo man lamang na umaambag na may
carapatan.
30.--Ang man~ga bayang di macaabot sa isang libong mamamayan na may
carapatan ay pipili n~g isang catiuala lamang; cun lumabis sa isa
hangan limang libo dalaua; tatlo cun lumampas hangan sampung libo;
apat cun lumampas pa hangan labinglimang libo: at lima cun lumabis pa
nang paacyat.
Ang calabisan sa man~ga bilang na ito ay di macadadagdag pag hindi
umabot sa isang libo man lamang na umaambag na may carapatan.
31.--Bauat nayong bumilang n~g limangpung mamamayang may carapatan ay
pipili n~g isang matanda; paglabis sa limampu hangan isang daan ay
dalaua; mahiguit sa isang daan hangan isang daan at limampu, tatlo;
mahiguit na isang daan at limampu hangan dalauang daan, apat; at lima
pag labis sa dalauang daan na paacyat.
Ang di bumilang nang limampu man lamang ay lalaquip sa man~ga capit
nayon sa pag pili nang matandá.
Ang calabisan na di umabot sa tatlong pu man lamang ay di macadadagdag
n~g bilang n~g man~ga matandá.
Ang loob n~g bayan ay isang tunay na nayon.
32.--Hindi mahahalal na matandá at catiuala ang hindi maaaring mahalal
sa ano mang catungculan sa bayan ayon sa bilin n~g núm. 16 nitong
Panucala, at ang ualang sariling basaysay at pamumuhay.
Hindi rin mahahalal ang man~ga tumatan~gan n~g capangyarihang
magparusa sa tauong bayan, at gayon ding hindi magagauang matandá ang
nagtutumirá sa ibang bayan ni catiuala ang taga ibang cabayanan, at
bucod pa'y itong catiuala ay cailan~gang matuto n~g salitang bayan
(idioma oficial).
33.--Ang paghahalal sa man~ga matandá ay gagauin sa buan n~g
Septiembre n~g taong nan~gun~guna sa pagbubucas n~g Kapisanan. Sa pag
gaua nito ay magsasadya ang Punong bayan sa baua't nayon, upang ang
paghahalal ay maidaos ayon sa ipinaguutos.
Ang pag hahalal sa m~ga Katiuala ay gagauin sa buan n~g Octubreng
susunod at dahil dito'y lalacbayin nang Punong cabayanan ang baua't
bayan.
34.--Sa arao na tadhana n~g m~ga nasabing Puno ay mag titipon ang m~ga
may carapatán sa baua't nayon at ang m~ga matandá sa baua't bayan at
pasisimulan ang pulong, pag papauna n~g Puno sa m~ga caharap na ang
tunay na mag sasangalang sa capurihan at cagalin~gan n~g lahat ay
hindi iba cundi ang man~ga tauong tuga at may puring inin~gat,
marunong cumilala at sumunod sa catuiran at masipag; caya't ang
macapagsanla nitong tatlong hiyas ang siya lamang dapat macahiram n~g
pananalig n~g bayan.
Isusunod dito ang paghahalal n~g dalauang tagapagsiyasat na
maquiqui-agapay sa Puno at nang isang Kagauad na lulucluc sa harap
nito at siyang mag tititic sa casulatan n~g lahat na mangyari sa
pulong, at itong tatlo catauo ay ituturo at huhugutin n~g m~ga caharap
sa canila ring nan~gagcacapisan at siyang maquiqui-umpoc sa Puno sa
Tribunal nang paghahalal.
Saca itatanong n~g Puno sa m~ga caharap cun may ibig mag saysay n~g
pagsusuhulan sa paglicom n~g botos, at cun mayroon ay sa oras ding
yao'y palalaguian n~g ganap na caliuanagan at catotohanan, na hindi na
isusulat ang ano mang pag uusisa. Cun totoo ang hablá ay aalisan n~g
capangyarihang macapag halal at mahalal naman ang sino pamulpugan n~g
casalanan, at ito rin ang gagauin sa sino mang mag ban~gon n~g
paratang; at ang maguing hatol dito ay di mababago nino man.
Cun magcaroon nang usapan tungcol sa tinataglay na carapatan nang alin
man sa manga caharap ay ang Tribunal ang magpapasiya nang lalong
matouid at sa maihatol sa oras ding yaon ay ualang macasasalangsang at
macasusuay.
Pagtutuluyan ang pagpili sa man~ga matanda ó catiuala, at sa bagay na
ito ay lalapit na isá-isá sa Tribunal, nan~gun~guna ang man~ga
marunong bumasa at sumulat at sasambitin ang pan~galan nang man~ga
tauong napipili na isusulat nang cagauad sa harap nang napili sa isang
talaang natatalaga. Cun ang napili ay di maalam bumasa ay
macapagsasama nang isang marunong sa man~ga caharap, upang maquilala
niya na ang pan~galang caniyang sinambit ang siyang isinulat. Dito at
sa alin mang paghahalal ay ang bumutos sa caniyang sarili ay
maaalisan nang botos.
Cun matapos ang pilian ay bibilan~gin nang Puno at n~g man~ga
tagapagsiyasat ang man~ga botos at itititic n~g Cagauad sa casulatan
ang ano mang mangyari. At cun mayari na ang casulatan ay babasahin n~g
malacas nito ring cagauad at cun ualang bumati at tumotol ó pag
naititic ang ano mang ipacli, ay pagpipirmahanan nang man~ga caharap
cun ang pinili ay man~ga catiuala, at cun matandá ang man~ga nahalal
ay ang pipilma ay ang man~ga casangcap sa Tribunal lamang.
At lulutasin ang pulong pag nabiguian ang m~ga nahalal n~g tig-isang
salin n~g casulatang guinaua, sa may pilma nang Tribunal sa bauat
salin, at matitira ang sinalinan sa Archibo ó Tagoan nang man~ga
casulatan nang bayan.
35.--Upang mahalal ang sino man namamayan quinacailan~gang malicom
niya ang mahiguit sa calahati n~g man~ga botos.
Ang m~ga may carapatan cahit ano ang catungculang hinahauacan ay di
macapagtataglay nang lalabis sa isang botos, at ang m~ga taga pag
usisa at cagauad ang huling pipili sa lahat.
Ang Punong nan~gu~guna sa paghahalal ay di bobotos; n~guni't pagnagca
patas ay maiquiquiling niya ang caniyang pasiya upang macahiguit ang
caniyang magalin~gin.
Hindi maaaring maquisalamuha sa pulong ang sino mang magbitbit nang
sandata.
36.--Sa unang lingo n~g buan n~g Noviembre ay man~gagtitipon sa loob
n~g cabayanan ang m~ga catiuala n~g baua't bayan na dala ang m~ga
saling magpapaquilala nang canilang hauac na capangyarihan, upang
maihalal ang m~ga Tagatayong nauucol sa cabayanan.
37.--Ang pulong ay pan~gu~gunahan n~g Punong cabayanan sa bahay na
itinalagà nito at gagauin itong man~ga paghahandá: ipaquiquita n~g
baua't catiualá ang saling dala niya; ihahalal at huhugutin sa
nan~gagcacapisan ang pagcacaisahan nang marami na tatlong taga
pagsiyasat at isang Kagauad na siyang magnonoynoy sa m~ga saling
iniharap, at n~g tatlong sugó na magsisiyasat sa salin nitong apat na
nahugot; at bago babasahin ang man~ga Pangcat nitong Panucala na
nagsasabi n~g paghahalal.
Sa quinabucasa'y magtitipon oli at dito'y pagnaipagpauna n~g Puno ang
nabibilin sa unang pangcat n~g núm. 34 ay ipababasa n~g malacas ang
pinagcatoosan n~g man~ga tagapagsiyasat at Kagauad gayon din ang sa
man~ga sugó, at ang pasiyahin n~g caramihan sa man~ga bating ipaclí sa
man~ga salin ó catiuala ay siyang susundin n~g ualang tutol sa
pangyayaring yaon lamang.
Bago gagauin nang Puno ang tanong na nasasabi sa icalauang pangcat
nang naturang número 34 at gagauin din naman ang iba pang nabibilin sa
pangcat ding ito. Sacá idadaos ang paghahalal nang man~ga Tagatayó sa
paraang sinasaysay nang icapat na pangcat nang naulit na número.
Cun matapos na ang paghahalal ay tutuusin nang Puno pati nang man~ga
tagapagsiyasat at nang cagauad ang man~ga botos at mahahalal ang
macalicom nang mahiguit sa calahati. Cun ualang macatipon nang ganito
carami ay pagbobotosang muli ang man~ga nagcaroon nang lalong maraming
botos hangan matagpoan ang bilang na hinahanap.
At catapustapusa'y ititic nang Kagauad ang casulatan at pagcayari
babasahin nang malacas at pag napalagay ang man~ga bating itutol ay
pipilma ang lahat na caharap, at lulutasin ang pulong capag nabiguian
nang tig-isang salin ang man~ga nahalal, na pipilmahan nang Puno, nang
man~ga tagapagsiyasat at n~g Kagauad.
Sa Kapulun~gan nang m~ga matandá cun ihalal ang m~ga catiuala ay ang
pagsisiyasat n~g m~ga salin ay gagauin sa oras ding yaon n~g Tribunal,
capag naipabasa ang m~ga salin n~g tagapagsiyasat at Kagauad na
nahugot. Cun batiin at paualang halagá ang salin n~g alin man sa
nahugot na ito ay hahalan~gan n~g ibang pagcaisahan n~g caramihan.
38.--Cun mamatay ó di macacaya ang alin man sa m~ga Tagatayó ay dadayo
at haharap sa Kapisanan ang m~ga nagcaroon n~g mababang bilang n~g
botos sa m~ga napili, cun umabot sa mahiguit sa calahati at cun hindi
ay mas gagaua n~g bagong paghahalal sa paraang nasabi na.
39.--Ang catungculan n~g Tagatayó ay di malalangcapan n~g iba pang
catungculan ano man ang uri at bagay, at hindi macahahauac noon ang
maytan~gang capangyarihang magparusa sa tauong bayan sa loob n~g
cabayanang pinag gauan n~g paghahalal.
Ang m~ga Tagatayo'y hindi muling mahahalal cundi mahalinhan muna at
macaraan ang caniyang capanahunan.
40.--Ang baua't Tagatayo'y may catungculang man~galaga sa m~ga
catuirang quiniquilala nitong Panucala sa m~ga namamayan at magsigasig
n~g icaguiguinhaua n~g República at n~g cabayanang caniyang
tinatayuan.
41.--Upang matambin~gan ang capagalan n~g m~ga Tagatayó ay tatalagahan
sila n~g canicanilang cabayanan nang catampatang upa sa caniyang
Presupuesto ó Tandaan nang magugugol at nang pagcucunan nang
gugugulin.
42.--Sino ma'y di macatatangui sa catungculang Tagatayô, Catiuala ó
matanda man, sa pagca't ito'y isang suyong dapat gugulin n~g sino man
sa caniyang bayan, cun may puri at dan~gal na sinimpan at may
pagtin~gin sa sariling cagalin~gan.
43.--Sa unang arao n~g baua't taon ay man~gagtitipon ang man~ga
Tagatayó sa calooban (capital) n~g República at gagauin ang hayag na
pagbubucas nang Kapisanan, tuloy babasahin ang taonang calatas n~g
Presidente n~g República nito ring Presidente, ó di caya'y n~g
Presidente n~g Kapisanan cundi taon n~g pagbabago.
Ang man~ga abala at pagpupulong n~g Kapisanan ay mumulan sa nasabing
arao hangang catapusan n~g buan n~g Marzo sa taontaon. Ang man~ga
pulong ay hayagan at hindi macapagpupulong nang lihim cundi
mapagquilalang yao'y cailan~gan.
Ang panahon nang pagcacabucas ay mapalalaon n~guni't catagalán na ang
isa pang buan, una cung yao'y hin~gin nang Presidente nang República
at icalaua cung yao'y mapagquilalang cailan~gan nang dalauang icatlong
bahagui nang m~ga Tagatayó.
44.--Ang capanahunan n~g nan~gagcacapisan ay tatagal n~g apat na taon,
at cung ito'y macaraan ay papalitan ang man~ga datihan n~g bagong
Tagatayo.
45.--Sa unang taon n~g pagcacatayo n~g Kapisanan at sa pagpapalit ay
ang pagbubucas ay gagauin nang Presidente nang República na cun
macatapos n~g pagbasa nang Calatas ay man~gan~gasiua nang pagtatayó
nang dalauang Paniualaan na pagcaisahan n~g marami, isa ay lima catauo
ang sangcap na siyang magsisiyasat nang lahat nang salin nang iba
nilang casama at ang isa'y lalaguian nang tatlo catauo na sisiyasat
nang man~ga salin nitong limang nauna.
Ang m~ga Paniualaang ito ay siyang magbibigay saysay quinabucasan
tungcol sa cayarian ó caculan~gan nang naturang m~ga salin at siyang
magmamacaalam na ualang pucnat sa m~ga paghahandang gagauin, han~gan
mapasiya at pagcaisahan nang marami ang m~ga iban~gong usapan tungcol
sa cayarian nang m~ga salin at calagayan nang m~ga Tagatayó. bago
lumampás ang sampong arao. Sa susunod nang taon gagauin, pagcatapos
nang pagbubucas, ang m~ga quinacailan~gan sa pagpapasiya sa m~ga salin
at calagayan nang m~ga Tagatayóng maharap na bago.
Caracaraca'y huhugot dito rin sa nan~gagcacapisan at sa butusang lihim
nang pagcaisahan nang mahiguit sa calahati na isang Presidente, isang
Pan~galauang Presidente at tatlong Kagauad, at lulutasin ang
paghahanda capag naisulat sa Presidente n~g República ang man~ga
paghahalal na itó.
46.--Ang man~ga Tagatayo'y hindi mapaquiquialaman tungcol sa canilang
man~ga caisipan at di sila masisisi dahil dito nino mang may
capangyarihan sa ano mang paraan.
Habang bucás ang Kapisanan ay di mabibigyang usap ang sino mang
magcasala hangan di naquiquilala ang casalanan nang isang Paniualaang
ipalagay nito ring Kapisanan. Ang m~ga habla sa ano mang casalanan
habang nasasará ay mabibigyang usap na di na magdadaan sa alin mang
Paniualaan, n~guni't ang kapulun~gang hahatol ay magpapasabi sa
laguing Paniualaan at dadali-daliin ang usap upang matapos agad.
Samantalang ganito'y ang may usap ay di macahaharap sa m~ga pulong
nang Kapisanan hangan di maquilalang siya'y ualang sala.
47.--Ang man~ga capangyarihan nang Kapisanan ay ito:
Una. Cupcupin at itangcacal ang man~ga catuirang quiniquilala sa
mamamayan nitong Panucalá at pan~galagaan ang ganap na catuparan nang
cautusan sa pagbaban~gon at iba pá.
Icalaua. Kumathá n~g m~ga cautusan, magpaliuanag sa m~ga cahulugan
nito at paualan n~g bagsic ang m~ga naquiquilalang lipás na.
Icatlo. Ilagay sa catungculan ang mahalal na Presidente nang República
capag nadin~gig ang unang Calatas nito sa pagbati.
Icapat. Aminin bago pagtibayin ang ano mang cayaring gauin sa m~ga
taga ibang lupa at quilanlin muna ang pagcacailan~gan bago pairalin
ang ano mang digma.
Icalima. Magbigay ó tumangui sa capahintulutang quinacailan~gan upang
macapasoc ang m~ga sandatahang taga ibang lupa sa nasasacupan nang
República.
Icaanim. Pasiyahin taon taon cung maquita ang hamong n~g Presidente
n~g República ang Hocbong dagat at Hocbong cati na dapat gamitin sa
panahon n~g capayapaan at ang maguiguing caragdagan sa arao n~g digma,
at maglagay n~g man~ga cautusan tungcol sa cahusayan at paraang dapat
sundin n~g m~ga naturang hocbo.
Icapito. Ipacana taontaon ang m~ga ambagan at ang pagaayau-ayau noon.
Icaualo. Pasiyahin ang dami nang magugugol sa pamamahala sa bayan at
pagnoynoyin ang catoosan (cuenta) noon.
Icasiyam. Magtayo nang m~ga Aduana (pamahalaan sa m~ga lalauigan) at
maglagay n~g man~ga Aransel ó Tandaan nang m~ga opang dapat sin~gilin
sa m~ga calacal na idoong.
Icasampu. Magpasiya nang nauucol sa pamamahala, pagiin~gat at
pagaaluas n~g m~ga pag aari n~g República at humiram sa n~galan nito
n~g salapi cun baga't cailan~gan.
Icalabingisá. Magdagdag ó magbauas n~g m~ga Katungculang
quinacailan~gan n~g isang matipid na pamamahala.
Icalabingdalaua. Pasiyahin ang halaga, timbang, uri at n~galan nang
man~ga salapi, at gayon din ang huarang lalong madali at matuid n~g
man~ga timban~gan at panucat.
Icalabingtatlo. Guisin~gin at pasulon~gin ang lahat nang paraan nang
hanap-buhay at alisin ang man~ga nacahahadlang sa paglaqui.
Icalabingapat. Ilagay ang paraan n~g pagtuturo sa bayan sa boong
nasasacupan n~g República at ituro ang man~ga patungtun~gang susundin
sa paghuhusay sa man~ga malacas at sa man~ga maysaquit.
Icalabinglima. Magcaloob n~g man~ga Karan~galan at gantí, pati nang
capatauaran sa sála, na ihamong nang Pamunoan.
Icalabinganim. At catapustapusa'y pasiyahin muna ang capanagutan n~g
man~ga Kagauad n~g Pamunoan, at n~g Presidente n~g República cun ito'y
mahahalinhan na.
48.--Ang lugal na pinagpupulun~gan nang Kapisanan ay lubhang
cagalang-galang at di mapagpapahamacan at sino ma'y ualang macapapasoc
doon cun may bitbit na sandata cahima't ang Presidente n~g República.
At hindi rin macapapasoc dito ang m~ga sandatahan, liban na lamang cun
ipatauag nang Presidente nang Kapisanan upang maoli ang cahusayan sa
loob na guinambala nang man~ga di marunong magbigay puri sa sarili at
sa hinahauacang catungculan.
49.--Ang alin mang Tagatayó ay macapaghaharap sa Kapisanan nang ano
mang panucala nang cautusan, cailan ma't ito'y gauin sa sulat; at cun
ipahayag nang Kapisanan na yao'y marapat pagpulun~gan at pagnoynoyin
ay bibiguian n~g salin ang Tanun~gan upang paglini~gin nitó.
Hindi mapagbobotosan sa Kapisanan ang ano mang panucala, cun hindi
maquita muna ang man~ga pinag usapan sa Tanun~gan.
Ang man~ga pacaná nang Kapisanan ay may bagsic nang cautusan, n~guni't
hindi pa dapat sundin cun hindi pa ilinalat-hala yaon nang Presidente.
50.--Sa man~ga pagpupulong at iba pang nauucol sa panihala at
cahusayan sa loob nitong Kapisanan ay ang susundin ay ang man~ga
Tagobiling caniyang quinathá.
51.--Ang man~ga Tagatayó sa cabayanang calooban nang República pati
nang tigisang pili sa man~ga tumatayo sa man~ga capit cabayanan ang
naguiguing Laguing Paniualaan na, cun nasasara ang Kapisanan, ay
man~gan~galaga sa ganap na catuparán n~g m~ga Cautusan at siyang
tatauag sa man~ga capulong cun ito'y hin~gin n~g Presidente sa pagca't
dumaan ang caguipitan ó may pagpupulun~gang lubhang malaquing bagay.
ICAPAT NA CASAYSAYAN.--_Tungcol sa Tanun~gan (Senado)._
52.--Ang Tanun~gan ay isang cabilugang lubos na cagalang-galang, na
quinadoroonan n~g man~ga tauong lalong hirang dahil sa cahusayan n~g
paquitang ugali at sa calaquihan n~g naalaman sa ano mang san~gá n~g
carunun~gan at paghahanap-buhay.
Ito'y natatalagang magpaliuanag sa Kapisanan at sa Pamunoan sa
canicaniyang usap na hinahauacan, upang ang lahat na itadhana nilong
dalaua ay masamahang palagui n~g pagcatuga at catuiran; caya't ualang
macaaaquiat dito sa mataas na luclucan cundi yaong m~ga piling
mamamayan na nagpaquita n~g di caraniuang talas n~g isip at casipagan.
53.--Ang Tanun~gan ang una-unang magsisigasig sa icasusulong n~g
pagtuturo sa bayan at n~g gaua sa lupa, gauang camay at gauang
mag-calacal, pati n~g m~ga daong na calacalan at pangdigma; caya't
pag-aaralan ang malayong inabot n~g m~ga iba't ibang lupa tungcol sa
m~ga bagay na ito at iba pang icagagaling n~g República, ihahamong sa
Presidente ang pagpapasoc dito n~g man~ga cagagauang hindi pa
natatahacan n~guni't napagquilalang mabuti, cucupcupin ang m~ga tan~gi
sa caramihan dahil sa talas n~g isip at sa m~ga natuclasang
icagagaling n~g lahat at pasisiglahin ang loob n~g tauo sa pagtatayó
n~g m~ga samahan at pagpapaquitaan n~g canicanilang gauang carunun~gan
paris n~g m~ga peria at exposición at sa pagbubucas n~g mabibilis na
daan n~g pagcacaabutan n~g m~ga iba't ibang bayan sa pamamagitan n~g
man~ga limbagang marunong magpahatid tungcol cabaitan at catotohanan,
palibhasa'y di nasosopalpalan nang casaquiman at cadayaan.
54.--M~ga Apo na tatayó sa Tanun~gan (Senador) at magbibibig sa
canicanilang casamahan ang man~ga General at Almiranteng casalucuyang
naglilincod; ang Rector ó namamahala sa bucal n~g carunun~gan
(Universidad Central) at n~g m~ga Sanayang (Academia) itayó ucol sa
alin man san~gá n~g dunong at alám; ang m~ga Decano n~g m~ga
Sindicatong itayó n~g m~ga humahauac nang iisang hanap-buhay; at ang
m~ga Director n~g m~ga bahay na natatalaga sa pagcacaauang gaua sa
tauo, na pinan~gan~gasiuaan n~g Pamunoan.
Ang m~ga nasabing Rector n~g m~ga Sanayan gayon din ang m~ga Decano at
Director ay hindi macatatayong Apo, cundi nila hin~gin sa Kapisanan na
sila'y, biguian n~g capangyarihang itó sa pagca't ang canicanilang
pinamamahalaan ay nacatutulong n~g malaqui sa cagalin~gan n~g lahat.
55.--Macahihin~gi din naman nitong capangyarihan sa Kapisanan at
macahuhugot n~g isang Apo sa canila rin ang m~ga casangcap sa
malalaquing samahan sa pagcacalacal at iba pang hanap-buhay na itayó
n~g m~ga taga Pilipinas upang macapagbucas n~g m~ga mabibilis na daan
at magcaabutan ang m~ga malalayong bayan ó di caya'y maisulong ang
m~ga naturang hanap-buhay at guminhaua ang lahat.
56.--Ang ibang m~ga Apo ay pipiliin n~g m~ga tagapaghalal na ipalagay
n~g capulun~gan n~g m~ga Propesor sa baua't Colegiong pagturuan n~g
mataas na aral ó n~g carunun~gan, tig-isa ang baua't Colegio; n~g m~ga
tagapaghalal na ipalagay n~g m~ga casan~ga sa baua't samahan sa
pagcacalacal ó hanap-buhay na hindi nasasaclao n~g núm. 55, n~guni't
bumabayad n~g m~ga ambagang pinacamalaqui sa lahat tungcol sa malinis
na hanap na sumampa taontaon, tig-isa ang baua't samahán; n~g m~ga
Director sa m~ga bahay na itayó sa pagcacaauang gaua sa m~ga
cabayanan; at n~g m~ga umaambag na bumayad n~g malaqui sa lahat sa
ambagan sa hanap-buhay.
57.--Ang m~ga cabayanang bumilang n~g limangpung tagapaghalal na
paitaas ay pipili n~g tig-isang Apo; mula sa isang daan na paaquiat
dalauang Apo; at tatlo mula sa isang daan at limangpu na paitaas.
Capag ang m~ga tagapaghalal n~g isang cabayanan ay di umabot sa
limangpu ay pipisan sa m~ga tagacapit cabayanan upang macapili.
58.--Ang paghahalal sa m~ga Apo ay gagauin para n~g m~ga Tagatayó.
59.--Ang Tanun~gan ay magpapalit n~g m~ga Apo bauat apat na taon gaya
n~g Kapisanan; n~guni't palaguing bucás.
Sa Presupuesto n~g calahatan ay maglalaan nang pang upa sa Presidente,
Pan~galauang Presidente at m~ga Kagauad. Ang ibang Apo ay di tatangap
n~g ano mang upa, n~guni't hindi magbabayad n~g ano mang ambagan
habang humahauac nang Katungculan.
60.--Sa pamula n~g Tanun~gan at sa baua't taon n~g paghahalili ay
ito'y bubucsan n~g Presidente n~g República at gagauin ang m~ga pag
hahandang nabibilin sa núm. 45. na ualang maiiba cundi ang bilang n~g
m~ga Kagauad na mababauasan at madadagdagan n~g Pamunoan alinsunod sa
dami n~g gagauin.
61.--Ang lugal na pinagpupulun~gan n~g Tanun~gan ay lubhang
cagalangalang para rin n~g sa Kapisanan at ang m~ga Apo ay di
mapaquiquialaman sa canilang m~ga caisipan gaya n~g m~ga Tagatayó.
62.--Ang m~ga pulong n~g Tanun~gan ay hayag din at upang magcaroon n~g
bagsic ang caniyang m~ga tadhana ay cailan~gang maharap ang dalauang
icatlong bahagui man lamang n~g m~ga Apo.
Ang Presidente, ang Pan~galauang Presidente at ang m~ga Kagauad ay di
macaliliban sa ano mang dahilan; n~guni't ang m~ga ibang Apo ay
macapaghahalihalili n~g pagliban cun may pahintulot ang Tanun~gan,
matiran lamang na palagui n~g dalauang icatlong bahagui. Sa panahon
n~g cahigpitan at cahirapan ay ualang macaliliban.
63.--Ang Tanun~ga'y didin~giguing palagui nang Presidente na parang
Sangunian sa lahat na bagay na malaquing halaga at mabigat, n~guni't
ang m~ga casagutan noo'y hindi macapipilit dito. Gayon may cun ang ano
mang tadhana ay pagcaisahang macaitlo sa iba't ibang panahon ay
cailan~gang icuhang sanguni sa Kapisanan upang pasiyahin cun dapat
magcaroon n~g bagsic n~g cautusan.
Macapaghaharap din naman n~g ano mang panucala tungcol sa cautusan;
n~guni't ito'y gagauing palagui sa Presidente n~g República na siyang
magpapadalá sa Kapisanan cun minamagaling niya.
Sa m~ga pagpupulong at sa iba pang nauucol sa pamamahala at cahusayan
sa loob ay susundin ang m~ga Tagobiling cathain nito ring Tanun~gan.
64.--Upang maguing Apo ay quinacailan~gan, bucod sa caraniuang
casangcapan, ang mag taglay n~g tatlongpung taong sincad; sampahan n~g
isang malinis na hanap na maliuag maparam at magcasiya sa isang buhay
na catamtaman at sarili; at magcaroon n~g m~ga casangcapang nasasabi
sa número 52 ó macagaua n~g malaquing paglilingcod sa bayan.
Ang katungculang Apo ay casing tagal n~g sa Tagatayó, at itong
dalauang catungculan ay di mapipisan sa isang tauo at di rin
malalangcapan n~g ano mang capangyarihan sa pagpaparusa sa tauong
bayan.
ICALIMANG CASAYSAYAN.--_Tungcol sa man~ga Sanguniang cabayanan at
Sanguniang bayan_.
65.--Pagcapaghalal n~g man~ga Tagatayo ay ang m~ga catiuala sa baua't
cabayanan ay magbubucod-bucod sa apat na puctó, cailan ma't bauat
puctó ay bumilang n~g pito catauo man lamang.
Cun ang bauat puctó ay di macaabot sa nasabing bilang ay magbubucod sa
dalauang puctó lamang.
Ang m~ga puctong ito ang maghahalili sa taon-taon ó bauat icadalauang
taon sa Sanguniang cabayanan sa loob n~g isang capanahunan, at
maquiquialam sa m~ga usap sa cabayanan na parang m~ga casanguni.
66.--Ang m~ga matanda sa bauat bayan ay magbubucodbucód sa dalauang
puctó na siyang maghahalili baua't icalauang taon sa Sanguniang bayan.
67.--Ang m~ga catungculang ito ay nagbibigay puri, n~guni't ualang
upa; gayon ma'y ang m~ga Kasanguni ay di magbabayad n~g ano mang
ambagan sa canicanilang capanahunan.
68.--Sasangcap sa Sanguniang cabayanan ang Punong cabayanan na siyang
Presidente, ang Punong bayan sa loob na n~g cabayan na siyang
Pan~galauang Presidente, ang m~ga casanguning dinatnan n~g capanahunan
sa cabilugan n~g m~ga catiuala at ang Kagauad n~g Pamunoang cabayanan;
n~guni't ito'y di macapagbibibig ni macabobotos sa m~ga pagpupulong.
Ang Pan~galauang Presidente ang hahalang sa Presidente sa boong
capangyarihan nitó.
69.--Sasangcap sa Sanguniang bayan ang Punong bayan na siyang
Presidente, ang Pan~gulo sa loob nang bayan na siyang Pan~galauang
Presidente, ang iba pang man~ga Pan~gulo at ang m~ga Kasanguning
dinatnan nang capanahunan sa cabilugan nang m~ga matandá at ang
Kagauad sa Pamunoang bayan na hindi macapagbibibig at di rin
macabobotos.
Ang Pan~galauang Presidente ang siyang hahalang sa Presidente sa
dalauang cutungculan nito na Presidente n~g Sangunian at Punong bayan.
70.--Tutungculin nitong m~ga Sangunian ang pagpapasiglá sa pagtuturo
at pagaaral at gayon din ang pagpapasulong sa gaua sa lupa,
paghahayop, gauang camay at pan~gan~galacal, at cucupcupin ang m~ga
nacacatuclas n~g m~ga mabubuti at malalacas na paraan; gumaua n~g
Tandaan n~g m~ga tauo at m~ga usap (Censo y Estadistica) at n~g yaman
(Catastro) para n~g tandaan n~g m~ga lupain, bahay at hayop at iba
pang pag aari; at man~galaga sa mahusay na pag gugol sa salapi n~g
bayan, ihablá ang m~ga sumira noon at gauain ang canicanilang
Presupuesto ó Kuruan nang magugugol.
Pan~gan~galagaan din naman nang m~ga Sanguniang cabayanan na sa bauat
cabayanan ay magcaroon man lamang nang isang Colegio ó Aralán na
magturo nang mataas na aral at nang isang limbagan, hindi lamang upang
maquilala n~g lahat ang m~ga pacaná nang napupunoan, cundi naman upang
macalat sa paraang itong mabisa ang pagcabucas nang isip at iba pang
pagcaquilalang paquiquinaban~gan sa sariling pamumuhay n~g m~ga tauo
at cagalin~gan nang lahat.
71.--Ang m~ga Kasanguni sa cabayanan ay may catungculang magpaaninao
at maghamong sa Pamunoang cabayanan n~g lahat na m~ga pacanang
nahihinguil sa caguinhauahan n~g cabayanan; maquialam sa n~galan nitó
sa pamamahala n~g salapi n~g bayan: at magtangcacal sa m~ga duc-ha at
di macacaya sa canilang m~ga usap sa Pamunoan.
Ang m~ga Kasanguning bayan ay magcacaroon n~g m~ga ganito ring
catungculan sa canilang quinalalagyang bayan at mag hahalal n~g isa sa
canila na maguiguing Pintacasing maquiquialam sa Hucuman, upang dito'y
maganap ang m~ga cautusan n~g ualang quiquilin~gan ang sino man.
ICAANIM NA CASAYSAYAN.--_Tungcol sa Presidente n~g República at
caniyang Pamunoan_.
72.--Ang Presidente at Pan~galauang Presidente n~g República ay
ihahalal n~g m~ga cabilugan nang m~ga katiuala sa baua't cabayanan
cahalintulad n~g paghahalal sa m~ga Tagatayó; n~guni't maquiquialam sa
paghahalal bucod sa Punong cabayanan na pinaca Presidente ang m~ga
Pintacasi n~g República sa bauat cabayanan na m~ga taga pagsiyasat
casama n~g m~ga inihalal n~g m~ga catiuala, na siyang man~gan~galaga
upang ang paghahalal ay madaos ayon sa ipinaguutos.
Ang Puno at ang m~ga Pintacasi ay hindi macabobotos; n~guni't
susugpuing mahigpit ang suhulan at daya sa butusan.
73.--Ang m~ga tunay na casulatan n~g paghahalal sa bauat cabayanan ay
ipadadalá n~g Puno sa Tanun~gan at ang matitirá sa archivo n~g
cabayanan ay isang saling pinilmahan n~g naturang Puno, n~g m~ga
Pintacasi at iba pang tagapagsiyasat.
Capag natangap n~g Tanun~gan ang m~ga casulatan sa paghahalal n~g
lahat na cabayanan ay magpasabi sa Kapisanan ó sa Laguing Paniualaan
cun nasasará, at ito'y magsusugo n~g tatlo catauong tagapagsiyasat na
maqui-alam sa pagbibilang n~g botos.
Cun ualang macalicom n~g botos n~g dalauang icatlong bahagui man
lamang n~g lahat na katiuala sa m~ga cabayanan ay uulitin ang
paghahalal, n~guni't ang pag bubutusan ay ang m~ga nacalicom n~g
lalong maraming botos hangan sa tatlo man lamang.
74.--Ang Pan~galauang Presidente ay ang macalicom n~g mahiguit sa
calahati n~g botos at siya ang hahalang sa Presidente, cun ito'y
mamatay ó magcaroon n~g tunay na capansanan bago matagpós ang
capanahunan na limang taon.
Habang hindi siya humahalang ay di macagagamit n~g ano mang
capangyarihan ucol sa caniyang sariling catungculan; n~guni't
paghalang ay malilipat sa caniya ang boong capangyarihan n~g
Presidente.
75.--Ang mahalal na Presidente ay ihaharap sa Kapisanan n~g
hahalinhan at n~g Presidente n~g Tanun~gan, at cun malagay na sa
talagang luclucan n~g Presidente n~g Kapisanan ay babasahin ang
caniyang calatas sa pagbati at dito'y ipan~gan~gaco sa mahigpit na
panghahauac sa sariling dan~gal at capurihan na pagpipilitan niya sa
boong macacaya ang caguinhauan n~g bayan at mag bibigay nang halimbaua
sa lahat sa pagyucó at pag galang sa m~ga cautusan sa pagbaban~gon at
iba pang bagaybagay.
Pagcatapos n~g pagbasa ay igagauad n~g Presidenteng hahalinhan ang
m~ga saguisag na pagcacaquilanlan nitong mataas na catungculan, at
quiquilanling hauac na niya ang boong capangyarihan.
76.--Ang presidente ay siyang pinaca catauan n~g bayan, caya't siya'y
dapat igalang at huag pagpahamacan at di mabibiguiang usap habang di
naa-alisán nang catungculan.
Ang Presidente ay hindi iba cundi ang capatid at caibigan n~g lahat na
taga Pilipinas, at caya lamang mauiuicang siya'y nacalalalo ay sa
pagca't siya ang dapat man~guna sa pagpapasunod nang ugaling magandá
at mahusay at sa cabutihan nang gaua sa bayan.
Utang niya sa caniyang sariling dan~gal at sa Dios ang mag taglay n~g
isang ugaling ualang ipipintas, upang mapapurihan niya ang caniyang
bayan sa harap n~g m~ga taga ibang lupa, at mag bigay sa caniyang m~ga
cababayan n~g halimbaua n~g cabaitan at casipagan.
77.--Siya ang quinabobooan n~g capangyarihang magpasunod sa m~ga
cautusan at nalalaganapan n~g capangyarihang itó ang lahat na bagay na
quinacailan~gan n~g cahusayan sa loob n~g bacuran nang República at sa
icapapanatag sa labas, ayon sa ibinibilin n~g m~ga cautusan sa
pagbaban~gon at sa iba pang bagay.
78.--Ang Presidente ang mag lalathalâ n~g m~ga tadhana n~g Kapisanan
upang mapilit sa pag sunod ang tauo; gayon ma'y cun inaacala niya na
ang alin man sa m~ga tadhanang ito ay macagagambala sa cahusayan sa
loob at sa capanatagan sa labas ay malalaguian niya n~g sansalâ (veto)
sa ilalim n~g boo niyang capanagutan.
79.--Ang Presidente sa sarili niyang isip ó sa hamong n~g alin man sa
caniyang m~ga Kagauad ay macapaghaharap sa Kapisanan n~g ano mang
panucala n~g cautusan; n~guni't bago gauin yaon ay didinguin muna ang
Tanun~gan.
80.--Bucod pa'y nauucol sa caniya itong m~ga malaquing capangyarihang
susunod:
Una. Kumathá n~g m~ga atas at tagobiling quinacailan~gan sa pagtupad
n~g m~ga cautusan at man~galaga na sa boong nasasacupan n~g República
ay ualang maghari cundi ang madali at ganap na catouiran.
Icalaua. Gumaua n~g m~ga cautusan at bagong pacaná na inaacala niyang
dapat ihamong sa Kapisanan ucol sa cagalin~gan n~g República, upang
pagnoynoyin n~g nararapat.
Icatlo. Maghalal sa m~ga may catungculan sa bayan ayon sa m~ga
cautusan.
Icapat. Acayin ang Hocbong dagat at Hucbong cati at pagayao-ayaoin sa
paraang lalong nararapat sa pamamaguitan n~g m~ga Generales na lalong
may catampatan na siyang pagsasalinan niya n~g Kapangyarihan.
Icalimá. Mag tuto sa paquiquipulong sa m~ga Pamunoang taga ibang lupa
at maghalal n~g m~ga sugo at Consul na cacatauanin niya.
Icanim. Mamahala sa pagpapabubo n~g m~ga salapi at mag atas n~g m~ga
pag-gugulan, n~g m~ga itinatalagá sa baua't san~gá n~g pamamahala sa
bayan.
Icapitó. At catapustapusa'y man~galaga sa lahat n~g nauucol sa
cahusayan at icatitimaua n~g bayan sa m~ga sáquit.
81.--Ang man~ga hanganan nang capangyarihan nang Presidente ay itong
man~ga susunod:
Una. Sa ano mang dahila'y hindi masasan-sala ang pagcacatipon n~g
Kapisanan sa m~ga panahon at pangyayaring nabibilin sa cautusan, at
gayon ding hindi yaon mapipiguil at mapaghihiua-hiualay at cailan ma'y
di magagambala ang man~ga pagpupulong at paglilining nitó.
Icalaua. Hindi siya macalalabas sa nasasacupan n~g República at di
niya masisira ó maihihiualay at malalaguian nang ano mang capanagutan
ang alin mang bahagui nang lupain nitó.
Icatló. Hindi macapagyayari n~g anomang tipanan at iba pang casundó at
gayon ding hindi mapaiiral ang digmá at mapababalic at mapagtitibay
ang capayapaan cun ualang pahintulot ang Capisanan.
82.--Ang man~ga pasiya nang Presidente nang República ay pipilmahang
palagui nang Kagauad na nauucol; n~guni't hindi ito mananagot na
casama niya cundi maquilala na itong Kagauad ang naghamong nang m~ga
naturang pasiya.
83.--Hihirang ang Presidente sa m~ga Tagatayó at Apong halili na at
quinaquitaan nang ugaling ualang ipipintás sa pag ganap nang
catungculan ó di caya'y sa man~ga nag gugol nang malalaquing
paglilingcod sa bayan, n~g m~ga Kagauad n~g Pamunoan na siyang
tutulong sa caniya sa paglulutas nitong m~ga susunod na san~gá:
Una. Paquiquipanayam sa tagá ibang lupa at pagcacalacal.
Icalaua. Panihala sa loob na nacasasaclao sa cahusayan sa loob, sa
pagtuturo at pagpapalayó sa m~ga sáquit.
Icatlo. Gauang bayan, at dito'y masasama pati n~g gayang lupa at
gauang camay.
Icapat. Catuiran.
Icalima. Yaman.
Icanim. Digmang cati.
Icapito. Digmang dagat.
84.--Ang m~ga Kagauad n~g Pamunoan ay macahaharap sa Capisanan at
Tanun~gan cailan ma't may ipagsasabi sa n~galan n~g Presidente ó
sila'y turulin cayá n~g hayág nino man sa Kapulun~gang itó.
N~guni't cun pagbobotosan na ang dahil n~g canilang pagdayo ay lalabas
at di maquiquialam dito.
85.--Hihirang din naman sa m~ga tauong nababanguit sa núm. 83 at sa
m~ga Katiuala at Punong bayang halili na at quinaquitaan n~g ugaling
ualang ipipintas, n~g m~ga ihahalal niyang Punong cabayanan, na siyang
pagsasalinan niya n~g boong capangyarihan sa loob n~g cabayanang
masacop nitó.
86.--At gayon ding hihirang sa tatlong iharap sa caniya n~g Sanguniang
bayan n~g gagauing Punong bayan na cacatauanin niya sa baua't bayan.
Upang mabilang sa m~ga ihaharap ay quinacailan~gang nagdaan sa pagca
matandá ó Pan~gulo at di napapintas sa ugali.
Ang m~ga Pan~gulo na siyang catiuala n~g Punong bayan sa bauat nayon
ay ihahalal n~g Punong cabayanan sa m~ga mapili n~g umaambag na may
carapatán. Ang pagpili sa m~ga Pan~gulo ay caparis din sa m~ga
matandá.
87.--Ang catungculan n~g Punong bayan at man~ga Pan~gulo ay tatagal
n~g dalauang taon; at ang m~ga Punong cabayanan ay apat, liban na
lamang cun bago lumampas ang taning na ito ay mapagquilala n~g
Presidente na ang cagalin~gan n~g boong República at ang sariling
cagalin~gan n~g cabayanang quinalalaguian ay nagcacailan~gang siya'y
halinhan nang iba.
88.--Sa bauat san~gá n~g pamamahala sa bayan ay magcacaroon n~g Lugal
cagauad na siyang Pan~galauang Puno sa baua't Gauaran; sa bauat Pitac
ay maglalagay n~g isang Oficial at m~ga catulong at manunulat na
quinacailan~gan sa madaling paglulutas n~g man~ga usap.
Ang man~ga Katungculang ito ay maguiguing isang tan~ging hanap-buhay
gaya naman n~g sa man~ga Hocom at sandatahan, at ualang macapapasoc
dito cundi magdaan muna sa sungcaran, maguing sa hagdang mataas na
buhat sa baitang n~g man~ga Katulong na paitaas, maguing sa mababa na
quinalalagyan n~g man~ga manunulat at iba pang alagad na
quinacailan~gan sa baua't sánayan.
Ualang maguiguing dahil n~g pagtaas dito sa dalauang hagdan cundi ang
catagalan at ang man~ga tan~ging paglilingcod na gauin n~g may
Katungculan, cun yao'y mapatotohanan at marapatin n~g Tanun~gan. Upang
macalipat mulá sa mababa tun~go sa mataas na hagdan ay cailan~gan ding
magdaan sa sungcaran.
89.--Ang lahat na Katungculan sa bayan cahit ano ang quinauuculan ay
babayaran n~g catamtaman, liban na lamang ang man~ga nasasabing ualang
bayad sa man~ga cautusan, at di matatalagahan n~g ano mang upa ang
man~gahiualay sa Katungculang ito. Ang sino mang mapahamac sa pagtupad
n~g Catungculan at dahil dito'y marapatin n~g Kapisanan na gantihin
ang gauang yaon, ang bihis ay ibibigay na paminsanan sa halagang
pasiyahin nito ring Kapisanan.
90.--Ang man~ga sanayán (oficina) n~g Bayan ay bubucsan umaga't hapon
gaya n~g sa man~ga magcacalacal, at magtatayó lamang n~g man~ga
calalaguiang tunay na quinacailan~gan sa madaling paglulutas n~g
man~ga usap.
91.--Baua't Punong cabayanan ay magcacaroon n~g nasasacupan niyang
man~ga oficial, catulong at manunulat na quinacailan~gan sa iba't
ibang san~ga n~g pamamahala sa cabayanang nasasacop niya, at ang
oficial na catiuala sa cahusayan sa loob ay siyang Kagauad na
maguiguing pan~galauang Puno sa Sanayán n~g cabayanan.
Ang m~ga manunulat ay caniyang ihahalal capag nasungcad n~g
Sanguniang-cabayanan.
Ang sino man~gatungculán sa cabayanan ay dapat macaalam n~g salitá
dito.
92.--Baua't Punong bayan ay magcacaroon nang; isang kagauad hugot sa
baitang n~g m~ga catulong at n~g m~ga manunulat na ihahalal niya,
capag nasungcad n~g Sanguniang-bayan. Magcacaroon nang isang catulong
na Comisario n~g Pan~galagaan na may bayad. (Comisario de Policía).
ICAPITONG CASAYSAYAN.--_Tungcol sa panihala nang catuiran_.
93.--Ang capangyarihan sa paghatol at sa pagpapatupad sa maguing hatol
ay tataglayin lamang n~g m~ga Kapulun~gan (Tribunales) n~g catuiran at
n~g m~ga Hocom, na ualang magagaua cundi ang mag lapat n~g m~ga
cautusan sa usap ó gauang ihablá.
94.--Itatadhana n~g m~ga cautusan ang pagcacasunodsunod n~g m~ga
paraan at pag uusisang dapat gauin sa m~ga usapin sa boong nasasacop
n~g República, at ang panununtunan ay ang camunting sabi at ang
caliuanagan at lilipulin yaong man~ga gauing luma na ualang
quinauuculan cundi ang mag acsayá n~g m~ga papel at ang pahabain mag
parating man saan ang m~ga casulatang usap.
Bibiguian ang m~ga nahablá sa usap-sala n~g boong-caluagan upang
magamit ang m~ga paraang quinacailan~gan nila sa pagliligtas sa
canilang catauan sa ano mang calagayan n~g nasabing usap.
Catagalan n~g m~ga usap-sala ang anim na buan at pagcaraan nitong
taning ay dudusahin nang mahigpit n~g m~ga Capulun~gan ang m~ga Hocom
na di magpaquita n~g tunay na cadahilanan nang pagcabalam.
95.--Magcacaroon n~g iisa lamang sacdalan (fuero) sa lahat na usap
sala at usap catuiran, bucod lamang ang m~ga sandatahan na magcacaroon
n~g sariling sacdalan cun sila'y magculang sa man~ga Cautusang nauucol
sa canilang casamahan; n~guni't masasacupan din sila n~g sacdalan n~g
lahat cun sila'y magcasala sa paquiquisama sa man~ga tauong bayan.
96.--Aalisin ang man~ga Pintacasing hindi upahan n~g bayan, pagca't sa
haharapin ay ang man~gan~gasiua ay ang tunay na may usap ó di caya'y
ang man~ga Abogadong biguian nito nang kapangyarihan.
Gayon ma'y cun ang may ari ay ualang cáya at di macaquita n~g
Abogadong magmacaalam ay macapaglalagay n~g m~ga tan~ging sugo na
man~gatauan sa caniya, n~guni't ang m~ga sugong ito ay mapapara sa
m~ga tunay na Abogado na bumabayad n~g ambagan dahil sa canilang
katungculan.
87.--Ang m~ga cahalili, Hocom at iba pang may katungculang nacacapit
sa san~gang itó ay mananagot na isa-isá sa man~ga gauang pagcuculang
sa cautusan, at sino mang mamamayan ay macapaghahablá tungcol sa
pagpapasuhol at masamang pag gamit n~g katungculan.
98.--Sa calooban n~g República ay magcacaroon nang isang
kataastaasang Kapulun~gan n~g catouiran na mag bubucod sa
quinacailan~gang Licmoan (Sala) na lalaguian n~g limang cahalili bauat
isá; sa bauat calauacan (Region) ay lalaguian n~g isang Kapulun~gan
(Audiencia ó Tribunal) na may tatlong cahalili; sa bauat Hucuman
(Distrito Judicial) ay magcacaroon n~g isang Pan~gulong Hocom (Juez
mayor); at sa bauat bayan ay isang Hocom na taga pamaguitan (Juez de
Paz), na ihahalal n~g Presidente n~g Kapulun~gang nacasasacop capag
naiharap n~g Sanguniang bayan ang man~ga mamayang lalong marapat sa
catungculang itó cun may sariling pamumuhay.
Sa boong nasasacupan n~g República ay magcacaroon n~g anim na
calauacan man lamang na iaayao sa m~ga lupang lalong nauucol ayon sa
dami n~g m~ga tumatahan, at sa bauat calauacan ay magcacaroon n~g m~ga
Hucumang macailan~gan sa madali at matuid na pag aayos n~g catuiran.
99.--Sa siping n~g m~ga Kapulun~gan n~g catuiran ay malalagay ang
casamahan n~g m~ga Pintacasi n~g República na pinan~gun~gunahan n~g
Punong Pintacasi.
Ang m~ga Pintacasing itó ang man~gag aalaga sa mahigpit na catuparan
n~g m~ga cautusan at maquiquialam hindi lamang sa m~ga usap-sala at
usap catuiran (Juicios criminales y civiles), cundi naman sa m~ga
usap-bayan (expedientes administrativos). Sila rin ang
macapagpapatotoo sa m~ga gaua at casundong ibig pagtibayin upang
paniualaan.
Sa bauat cabayanan ay magcacaroon n~g isang Pintacasi na casingtaas
n~g Pan~gulong Hocom, at cun dito'y magcaroon n~g dalauang Hucuman ay
ilalagay sa Piling n~g Hucumang (Juzgado) uala sa loob n~g cabayanan
ang isa pang Pintacasing catulong na capantay n~g kagauad n~g Hucuman.
Sa bauat Kapulun~gan ay magcacaroon din nang isang Pintacasi na
casingtaas n~g Cahalili, n~guni't ito'y ualang paquiquialaman cundi
ang m~ga usap sa Kapulun~gan: at sa calooban (capital) n~g República
lalagay ang Punong-Pintacasi na siyang mag tututo sa m~ga ibang
Pintacasing quinacailan~gan upang mapaquialaman ang m~ga usap sa
cataastaasang Kapulun~gan at sa m~ga Sanayan n~g Pamunoan at gayon din
ang paghuhusay at pamamahala sa casamahan.
Sa bauat bayan ay magcacaroon n~g isang Pintacasing-bayan na huhugutin
sa m~ga kasanguning casalucuyan.
100.--Sa mataas na hagdan nang pan~gan~gatungculang-hocom ay
macapapanhic cun mag daan sa suncaran mulá sa unang baitang n~g m~ga
kagauad n~g Hucuman at m~ga Pintacasing catulong, at ang pagtaas ay
para n~g sa pan~gan~gatungculang bayan dahil sa catagalan at sa
malalaquing paglilingcod na pinatotohanan at minarapat n~g Tanun~gan.
Sa pan~gan~gatungculang itó ay ualang tatangapin sa hagdang mataas
cundi ang m~ga Doctor sa catuiran (Doctor en derecho) at ang m~ga
Abogado.
101.--Tatalagahan n~g Kapisanan ang m~ga naglilingcod sa
pan~gan~gatungculang Hocom n~g catamtamang bayad, upang magcaroon sila
n~g pitagan at casarinlang quinacailan~gan sa maluag na pagtupad n~g
mahal nilang catungculan; at huag tutulutan na sa m~ga Kapulun~gan at
Hucuman magcaroon n~g m~ga manunulat at iba pang alagad na tagá
mababang hagdan na di bibiguian n~g catamtamang upa, upang mailagan
ang masasamang gauing pinag apuhan na sa ilalim n~g yamungmong n~g
Pamunoang castila.
102.--Ang lahat na cahalili sa cataastaasang Kapulun~gan ang hahatol
sa Presidente n~g República capag naipahayag n~g Kapisanan na ito'y
may casalanan, pagca nahalinhan sa catungculan.
At ang isang Licmoan nitó ring Kapulung~gan ang hahatol:
Una. Sa m~ga Kagauad n~g Pamunoan, pagnaipahayag n~g Kapisanan na
sila'y may casalanan.
Icalaua. Sa m~ga Tagatayó at Apo, cun maipahayag na sila'y may
casalanan n~g isang Paniualaang ipalagay n~g canicanilang casamahan.
Icatló. At sa m~ga cahalili nito ring Kapulun~gan at n~g m~ga natatayo
sa calauacan at sa m~ga Pintacasing capantay n~g m~ga cahalili at sa
m~ga Punong cabayanan.
103.--Iisang cabooan (Código) n~g m~ga cautusan ang iiral sa boong
nasasacop n~g República at dito ipagsasaysay ang bilang n~g m~ga
Hucumang itatayó gayon din ang m~ga capangyarihan n~g isa't isa at n~g
bauat Capulun~gan ayon sa patuntun~gan nabibilin dito sa Panucala.
104.--Sino mang nalalagay sa pan~gan~gatungculang-hocom ay di
macahihin~gi n~g ano mang upa sa m~ga usap-sala at usap-catuiran at
iba't iba pang pag gamit n~g catungculan. Pagcatapos n~g m~ga usap ay
babayaran ang costas n~g mahatulang magbabayad nito at ang cabooa'y
guguling lahat sa m~ga papel-multá na itatahi sa m~ga sulat-usap.
105.--Sa baua't bahay-bayan ay magcacaroon n~g isang silid na
parusahan, sa bauat Hucuman ay isang bilangoan at sa baua't
Capulun~gan ay isang Presidio.
Ang pasunod na icacana sa m~ga parusahang itó ay ang lalong nauucol sa
pagcaaua sa tauo at sa pagbabalicloob n~g may m~ga sala.
106.--Ang m~ga Cahalili at Hocom pati naman n~g m~ga Pintacasi ay di
mapaquiquialaman sa pag gamit n~g canilang capangyarihan at paris din
n~g may m~ga catungculang bayan at sandatahan na di maaalisan n~g
catungculan cun ualang usap at hindi maililipat sa ibang lugal cundi
nila hin~gin ó dumating caya ang panahon n~g canilang pag taas, ayon
sa ipinaguutos.
ICAUALONG CASAYSAYAN.--_Tungcol sa man~ga ambagan_.
107.--Ang Capisanan ang magpapasiya n~g gugugulin sa taontaon sa lahat
n~g san~ga nang pamamahala sa bayan alinsunod sa Curuang (Presupuesto)
iharap sa caniya n~g Kagauad sa Yaman, at siya ring mag aatas n~g m~ga
ambagang macayang ibayad n~g isa't isa ayon sa panucalang (plan)
iharap nito ring Kagauad. Sa pagbabayad n~g ambaga'y ualang maliligtas
cundi ang m~ga Apo na hindi mahalal na Presidente, Pan~galauang
Presidente at m~ga Kagauad n~g Tanun~gan; ang m~ga Punong-bayan, ang
m~ga kasanguning bunot sa cabilugan n~g m~ga Catiuala at Matandá at
ang m~ga Pan~gulo, na hindi magbabayad n~g anomang ambagan habang
gumugusad n~g catungculan.
Hindi rin magbabayad ang m~ga tauong napapasoc sa sandatahan n~g
República at ang pangcat n~g m~ga caual sa Hocbong dagat at Hocbong
cati.
108.--Pipilitin na ang m~ga ambaga'y tapatan at huag pailalim, bucod
sa magaan.
Ang ulohang ambagan (contribución ó capitación personal) ay babayaran
n~g lahat n~g tauo na hindi magcacalaman~gan mula sa edad na
labingualong taong singcad hangan sa di na macacaya sa gaua sa
halagang maluag pasanin n~g m~ga duc-ha.
Ang ambagan sa hanap-buhay (contribución de rentas ó industrial) ay
babayaran n~g m~ga sinasampahan n~g halagang lumalabis sa pagaagdon sa
buhay na catamtaman, dahil sa hinahauacang pagaari ó hanap-buhay.
Ang ambagang bahay (contribucion urbana) ay dadalhin n~g may m~ga ari
n~g bahay na inuupahan ó talagang paupahan.
109.--Macagagamit lamang n~g ambagang pailalim upang macupcup ang m~ga
calacal nitong bayan ó di caya'y cun ang bigay na cabigatan ay may
cauyang paquinabang, ó cun di ma'y upang mapiguil ang malabis na
pagsusunodsunod sa catauan.
Caya't ang m~ga Aransel n~g m~ga pamahalaan sa lalauigan (Aduana) ay
isusunod at ibabagay sa guinagamit sa m~ga capit lalauigan (puertos
vecinos) at n~g marami sa m~ga ibang sacupan.
Ang papel na may tatac ay gagamitin lamang sa man~ga catibayan
(títulos), sa m~ga multá at sa m~ga casundong itititic n~g ualang
bayad n~g man~ga Pintacasi sa Pan~gulong Hucuman (Juzgados mayores),
at ang papel na pangdigquit ó pangdiquit (timbre móvil) ay gagamitin
lamang sa m~ga padalahan sa coreo, sa cauad (telégrafo) at suclian
(giro).
Ang lotería ripa at ang m~ga patente sa juego at ang hulugan sa sabong
ay maguiguing pan~git, na anino lamang n~g Pamunuang castila, sa
pagca't sa haharapin ay ang lahat na laro ó ripang may tayaan ó
pustahan ay maguiguing salang paguusiguin n~g may m~ga Kapanyarihan.
Ang m~ga sabun~gan ay mapaparis sa man~ga pareha n~g cabayo, at
ipauubaya sa may ibig ang pagcacaná noon; n~guni't babahagui sa
paquinabang ang Pamunoan. Kalaquihan na ang pahintulutan ang sabong sa
catapusang lingó n~g baua't buan at sa capistahan n~g pagtatayó n~g
República, at di na mangyayari sa ibang arao pa.
Sa lugal nito'y ang paiiralin ay ang m~ga Mangharan at peria
(Esposiciones y férias), ang m~ga palabas at aliuang macapagsusulong
sa m~ga hanap-buhay ó di caya'y macababago sa masasamang gaui ó cundi
ma'y macapagtuturo n~g pagquilala tungcol gauang carictan (bellas
artes.)
110.--Ang icatlong bahagui n~g man~gasin~gil sa bauat bayan ay
iin~gatan sa Tagoan n~g cabayanan na pan~gan~galagaan n~g isang
nan~gan~gatungculan sa yaman sa ilalim n~g pamamahala n~g
Punong-cabayanan na siyang magaatas n~g pagcacagugulan at n~g m~ga
Casanguning-cabayanan na mag hahalihalili sa catungculang umayon sa
pagpapabayad.
Ang dalauang icatlong bahagui ay dadalhin sa Caloobang tagoan (Tesoro
Central), na paaalagaan sa Banco n~g Pilipinas na uuyanan n~g m~ga
tan~ging pagcacaloob, at ang maguiguing catibayan n~g salaping ito ay
ang malinis na puhunan n~g nasabing Banco at cun culang pa ay ang m~ga
pag aari n~g m~ga calamitang nan~gan~gasiua dito.
111.--Baua't Punong bayan ay tutulun~gan nang m~ga Pan~gulo sa
paninin~gil bauat icatlong buan n~g m~ga ambagan, at ang masin~gil ay
aalagaan n~g Kasanguning may pagaaring casiyang ipanagot, na siyang
pipilma pagtangap sa m~ga tandaan n~g paninin~gil, hangan maisulong
ang masin~gil sa Tagoan n~g cabayanan.
112.--Ang Sanguniang-bayan ang gagaua sa taon-taon n~g Curuan n~g
pagcacagugulan sa bayan pati n~g panucala n~g m~ga ambagang dapat
ipalagay sa caniyang nasasacupan cun may pagcucunan, at ipadadala yaon
sa Sanguniang cabayanan na siyang magboboo sa m~ga Curuan sa
bayan-bayan upang magcapisanpisan sa Curuan n~g boong cailan~gan n~g
cabayanan.
Itong Curuan n~g cabayanan pati n~g panucala n~g m~ga ambagan sa boong
Kabayanan at bauat bayan ay ipadadala sa Kagauad sa Yaman, upang
mapalagay sa Curuan at Panucala n~g calahatan at mapagsiyasat at
mapagnoynoy n~g Kapisanan.
Ang m~ga cailan~gan sa baua't bayan ay tatacpan n~g salapi sa
cabayanan, caya't ipaguutos n~g Punong cabayanan n~g macapagpacuha sa
Tagoan n~g halagang nasasabi sa Curuang napagtibay na ang bauat
Punong-bayan na pipilma sa sulat-bayad (Carta ú orden de pago) ó
recibo casama n~g Kasanguni sa Yaman.
Ang m~ga cailan~gan n~g Kabayanan ay tatacpan n~g salapi ding itó at
cun magculang ay pupunan sa iniuucol sa calahatan.
113.--Ang m~ga olat (cuentas) ay magcacaroon n~g dalauang hanayan, isá
sa pumasoc at isá sa lumabas, at dadalahin n~g m~ga Kagauad n~g
Sanguniang bayan at may tungcol nito sa Pamunoang cabayanan: at sa
taontaon ay ipadadala n~g m~ga Punong cabayanan sa Kagauad sa Yaman,
upang mapag isá ang m~ga olat sa iba't ibang san~ga at maiharap sa
Kapisanan.
114.--Ang Pamunoan ay di macauutang sa loob ó labas n~g República
cundi quilanlin n~g Kapisanang yao'y cailan~gan at pasiyahin tuloy ang
cahalagahan at ang paraang gagauin upang mabayaran n~g unti-unti.
115.--Ang m~ga Sanguniang bayan ang magtutungcol n~g m~ga Talaan n~g
tauo at yaman ó pagaari (Centro, Estadística y Catastro), tan~gi ang
Talaan n~g hayop, lupa at bahay (Registro de la propiedad) at n~g m~ga
paglilipatlipat n~g m~ga bagay na ito, upang tumibay.
Dito sa m~ga huling gagauin ay macasisin~gil n~g camunting upa na
siyang pagcucunan n~g magugol sa lahat n~g gagamitin at sa
quinacailan~gang catulong at alagad sa Sanayang bayan, pati nang upa
n~g Kagauad at n~g Comisario cun maaabot pa.
116.--Ang m~ga Hocom na tagapamaguitan ang magdadalá n~g Talaang
bayan (Registro civil) na siyang pagtatandaan n~g pan~gan~ganac,
pagcacasal at pagcamatay, at sa m~ga capagalang ito ay macasisin~gil
n~g camunting upa na pagcucunan nang gagamitin at ibabayad sa Kagauad
at iba pang; catulong sa Hucuman (Juzgado).
ICASIYAM NA CASAYSAYAN.--_Tungcol sa Lacas n~g Bayan (Fuerza
militar._)
117.--Sino mang mamamaya'y di macatatangui sa pananandata cun siya'y
cailan~ganin ayon sa cautusan, n~guni't di mapipilit ang alin man
hangan may magcusang pumasoc.
Ang Kapisanan ang magpapasiya sa taon-taon n~g dami n~g lacas sa dagat
at cati na dapat in~gatan sa cahusayan sa loob at capanatagan sa labas
n~g República.
118.--Magtatayó n~g m~ga aralán sa pananandata ayon sa m~ga houarang
lalong mabuti na maquita sa iba't ibang lupa, na pagtuturuan n~g lahat
nang paraan sa paquiquidigmá sa dagat at cati, at pipilitin na ang
pangcat n~g m~ga caual ay matuto n~g m~ga bagay na nasasaclao n~g
simulang aral (instrucción elemental).
Ang sino mang maghan~gad mula sa pangcat n~g m~ga caual hangan sa
baitang n~g Sargento ay pahihintulutan sa panahong payapa na macapasoc
sa m~ga aralan sa pananandata, upang macaaquiat sa pangcat n~g m~ga
Puno (clase de Jefes).
Ang pagtaas ay manununton lamang sa catagalan ó sa malaquing
paglilincod na napaglinao at natunayan sa pamamag-itan n~g isang
hatulan.
119.--Ihahanay n~g Kapisanan sa pamamag-itan n~g nauucol na cautusan
ang lahat na quinacailan~gan sa pagtatayó, paghuhusay at pamamahala na
lalong mabuti n~g Hocbong dagat at Hocbong cati.
120.--Sa bauat baya'y ang m~ga bagong-tauong sumapit sa dalauangpung
taong singcad ay papasoc sa sandatahan n~g República, bucod lamang ang
man~ga nagaaral sa m~ga Colegio, Alulod nang carunun~gan (Universidad)
ó Bucal n~g carunun~gan (Universidad central), na natatayó sa ibang
bayan at ang m~ga hindi macacaya na may tunay na cadahilanan.
Sino ma'y ualang macatatangui sa pag gusad na itó at sa m~ga
bagongtauo ring itó huhugutin ang macailan~gan sa m~ga alagang Hocbo
(fuerza permanente) cun ualang mag cusa.
Ang m~ga naturang bagongtauo'y magbubucod sa dalauang puctó na
maghahaliling gumusad sa bauat anim na buan, cun ang bauat puctó ay di
nagcuculang sa dalauang pu catauo; n~guni't cun magculang ay gugusad
na lahat sa loob n~g isang taon.
Sila'y pagpupunuan n~g Comisario n~g Pan~galagaan (Policía) at sila
rin ang maguiguing lacas na taga pagalaga sa bayanbayan, upang maganap
ang m~ga atas n~g Punong bayan at Hocom na tagapamaguitan na siyang
malapit nilang Puno at n~g Punong-cabayanan na siyang lalong Puno.
Ang Comisario n~g Pan~galagaan ay bubunutin sa m~ga nahiualay sa
sandatahan mula sa baitang n~g Sargento na paitaas, cailan ma't di
naquitaan n~g ipipintas na ugali; siya'y babayaran at quiquilanling
parang isang Teniente n~g Hocbo at siyang magtatayó at magtuturo sa
caniyang acay na lacás na parang tunay na sandatahan sa Hocbo.
Ang nan~gapapasoc sa sandatahan n~g República ay di magbabayad n~g ano
mang ambagan at pararamtan at pacacainin n~g Pamunoan sa bayan habang
gumugusad n~g catungculan.
121.--Sa calooban n~g República at sa m~ga bayang malalaqui at
daldalan n~g sarisaring tauo ay maglalagay n~g isang casamahan n~g
m~ga Polisonte, at ang macapapasoc dito ay ang m~ga tauong may
pinagaralan at quilalang may inin~gat na dan~gal at tuga ang
pamumuhay, na mauauan~gis sa Comisario sa caupahan at catayuan.
Ang m~ga nasabing Polisonte ang siyang man~gan~galaga sa bayan at
tutulun~gan n~g lacás na ibigay sa canila n~g Comisario sa paghuhusay,
at malalagay para rin nitong Comisario sa ilalim n~g capangyarihan n~g
isang Prepecto na babayaran at quiquilanling parang isang Capitan n~g
Hocbo.
122.--Pipilitin na sa Hocbong cati at Hocbong dagat at sa m~ga
Pan~galagaan ay tingnan n~g m~ga Puno ang canilang nasasacop na parang
tunay na anac, cayá susugpuin n~g ualang aua hindi lamang ang paglabag
sa Puno cundi naman ang masamang pasunod sa m~ga sacop.
123.--Sa panahon n~g digma ay papapagsandatahin ang m~ga lalaquing
ualang asaua mula sa dalauangpu at isang taon hangan limangpu, at cun
di pa magcasiya ito ay tatauaguin ang m~ga uala ring asaua mula sa
labing ualo.
ICASAMPUNG CASAYSAYAN.--_Tungcol sa pagtuturo sa bayan_.
124.--Ang pagtuturo sa bayan ay magcacaroon n~g tatlong pagtang: una
simulang aral; icalaua mataas na aral; icatló m~ga carunun~gan.
Sa simulang aral ay ituturo ang pagbasa, pagsasalitá at pagsulat n~g
mahusay nang uicang tagalog na siyang uicang bayan (idioma oficial),
at camunting pagcaaninao n~g uicang inglés, pagbilang at n~g m~ga
quinauuculan n~g sarisaring bagay na naquiquita sa ibabao n~g lupa
(Ciencias exactas, fisicas y naturales), at pupunan n~g camunting
pagcaquilala n~g catungculan n~g tauo at n~g namamayan.
Sa mataas na aral ituturo ang dalauang sunduan (curso) n~g uicang
inglés at dalaua ring sunduan n~g uicang francés na isasalit sa m~ga
iba't ibang sunduan n~g m~ga sipi n~g nabanguit na carunun~gan at iba
pang nauucol sa caugalian at pamamahala sa bayan (Ciencias morales y
politicas), at n~g m~ga pasimulá n~g pag gauâ n~g m~ga libro at
pagsulat sa m~ga limbagan at n~g m~ga gauang carictan (principios de
literatura y bellas artes).
Sa m~ga carunun~gan ituturo ang malaqui at ganap na pagcaquilala n~g
iba't ibang san~gá na nasasaclao n~g talas n~g isip at talas n~g
camay. Sa carunun~gan n~g pilosopia at panunulat ay malalaquip ang
pagtuturo n~g uicang latin at griego.
125.--Sa bauat baya'y magcacaroon n~g isang aralán n~g bayan, at
dito'y nacapapasoc n~g ualang upa ang m~ga batang lalaqui at babayi na
ibig macataroc n~g simulang aral, at ito'y pan~gan~gasiuaan n~g
Sanguniang bayan na siya ring magpapalagay n~g m~ga Maestrong catulong
sa baua't náyon.
Sa bauat cabayanan na may calaquihan ay pipiliting macapaglagay n~g
isang Colegio na pagtuturuan n~g mataas na aral, at sa bauat bayang
pinacamalaqui at mainam sa lahat ay magtatayó n~g isang Alulod n~g
carunungan (Universidad).
Sa calooban n~g República ay maglalagay n~g bucal n~g carunungan
(Universidad Central) at dito at sa malalaquing bayan ay maglalagay
din naman n~g m~ga Sanayán (Academias y Conservatorios) sa ibat ibang
san~gá n~g carunun~gan, gauang carictan at tálas sa hanap-buhay;
casiping naman dito ang m~ga bahay na itinatalaga sa pagcacaauang
gauá sa m~ga duc-ha at may m~ga saquit.
126.--Ang m~ga Propesor sa simulang aral ay cailan~gang mag taglay n~g
catibayan n~g pagcabatsilier sa mataas na aral, at ang m~ga Propesor
dito sa mataas ay magcacaroon naman n~g catibayang hauac n~g isang
Licenciado ó Doctor sa ano mang san~gá n~g carunun~gan. Ang m~ga
Propesor sa m~ga carunun~gan ay cailan~gang maguing Doctor sa san~gang
ituturo.
127.--Casapol nitong pan~gan~galaga sa isip nang bayan ang
pan~gan~galaga naman sa catauan, at dito'y sasanayin ang lacas n~g
m~ga nagsisipagaral n~g unti-unti hangang matayang totoo at magamit sa
pag aagao buhay (lucha por la existencia).
128.--Ang Tanun~gan, at sa capaniualaan nito'y ang m~ga Sanguniang
cabayanan, ang cadóroonan n~g mataas na pan~gan~gasiua sa pagtuturo sa
bayan, at dahil dito'y pag-aaralan at ihahamong sa Capisanan ang
lalong mabuting pagpapatayó n~g m~ga Aralan at ang paraang lalong
mabisa upang macapag aral ang lalong salát, at bucod pa'y
pan~gan~galagaan na magcaroon ang m~ga Propesor nang catamtamang upa
sa pagca't ang caalama'y isa sa malalaquing panulong sa icadadaquila
n~g bayan.
129.--Ang m~ga Colegiong iban~gon n~g m~ga mámamayan ay ibabagay sa
m~ga sinabi dito.
130.--Capag totoong nacalat na sa boong Capuluan ang uicang inglés ay
siyang gagauing uicang-bayan.
MAN~GA CAPUPUNAN.
Cailan ma't aminin n~g Capisanang Tagapagban~gon ang Panucalang ito ay
siyang maguiguing maliuanag na sigao at mistulang anino n~g m~ga
hinagap at pacay n~g Pagbaban~gon (Revolución); caya't alin mang
Tagapagban~gon na mag ibá n~g lacad at di tumulong sa paglalatag nitó
mulang maagao ang tagumpay ay tutucuying mag lililo sa caniyang bayan.
Habang umiiral ang Pagbaban~gon ay gagamitin itó n~g Pamunoang
Tagapagban~gon na parang pang dagdag na cautusan; caya't itó ang
ipupunó sa m~ga caculan~gan n~g m~ga umiiral na cautusan at gagauin
ang boo niyang macacaya upang maihandâ ang bayan, n~g pagsapit n~g
tagumpay ay caracaracang mapairal at maipasunod ang boong maisasalio
at papayagan n~g di ugaling cabagayan n~g digmá.
Capagcatayó n~g unang Capisanan n~g República ay mumulan ang pagcat-há
n~g tunay na cautusan sa pagtatayó (Ley constitucional), na huag
sisinsay sa m~ga patuntun~gang natititic dito sa Panucala at sa m~ga
Pagbabagong ihatol n~g caramihan sa bayan, pagca't ang cautusang yao'y
siyang bugtong na catibayan sa pagpasoc sa cabilugan n~g m~ga bayang
timaua.
=INDICE=
Sa bayang Pilipinas
Ang tunay na sampung utos n~g Dios,13
Unang casaysayan.--Tungcol sa m~ga taga Pilipinas,17
Icalauang casaysayan.--Tungcol sa República n~g Pilipinas,26
Icatlong casaysayan.--Tungcol sa Capisanan (Congreso),27
Icapat na casaysayan.--Tungcol sa Tanun~gan (Senado),39
Icalimang casaysayan.--Tungcol sa m~ga Sanguniang cabayanan at
Sanguniang bayan,43
Icaanim na casaysayan.--Tungcol sa Presidente n~g República at
caniyang Pamunoan,45
Icapitong casaysayan.--Tungcol sa panihala n~g catouiran,52
Icaualong casaysayan.--Tungcol sa m~ga ambagan,57
Icasiyam na casaysayan.--Tungcol sa lacas n~g bayan (Fuerza
militar),61
Icasampung casaysayan.--Tungcol sa pagtuturo sa bayan,63
M~ga capupunan,65
End of the Project Gutenberg EBook of Panukala sa Pagkakana nang Repúblika
nang Pilipinas, by Apolinario Mabini
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PANUKALA SA PAGKAKANA ***
***** This file should be named 14982-8.txt or 14982-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
https://www.gutenberg.org/1/4/9/8/14982/
Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad and PG
Distributed Proofreaders. Produced from page scans provided by
University of Michigan.
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
[email protected]. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
[email protected]
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations. To donate, please visit: https://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
https://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
