Project Gutenberg's De Werken van William Shakespeare, by William Shakespeare
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org/license
Title: De Werken van William Shakespeare
Koning Richard de Tweede
Author: William Shakespeare
Translator: Dr. L.A.J. Burgersdijk
Release Date: October 4, 2020 [EBook #63368]
Language: Dutch
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE WERKEN VAN WILLIAM SHAKESPEARE ***
Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project
Gutenberg.
KONING RICHARD DE TWEEDE.
PERSONEN:
Koning Richard de Tweede.
Jan van Gent, hertog van Lancaster, } ooms van den Koning.
Edmund van Langley, hertog van York, }
Hendrik, genaamd Bolingbroke, Hertog van Hereford, zoon van hertog
Jan van Gent, naderhand Koning Hendrik de Vierde.
Edward, graaf van Rutland, hertog van Aumerle, zoon van den hertog
van York.
Thomas Mowbray, hertog van Norfolk.
De Hertog van Surrey.
John Montague, graaf van Salisbury.
Graaf Berkley.
Bushy, }
Bagot, } gunstelingen van Koning Richard.
Green, gunsteling van Koning Richard,
De Graaf van Northumberland.
Hendrik Percy, zijn zoon.
Lord Ross.
Lord Willoughby.
Lord Fitzwater.
De Bisschop van Carlisle.
De Abt van Westminster.
Sir Pierce van Exton.
Sir Stephen Scroop.
Een Hoofdman der troepen van Wales.
De Koningin.
De Hertogin-Weduwe van Gloster.
De Hertogin van York.
Een Hofdame der Koningin.
Edellieden, Herauten, Officieren, Soldaten, twee Tuiniers, een
Gevangenbewaarder, een Bode, een Stalknecht en verder Gevolg.
Het tooneel is op verschillende plaatsen in Engeland en Wales.
EERSTE BEDRIJF.
EERSTE TOONEEL.
Londen. Een vertrek in het koninklijk paleis.
Koning Richard komt op, niet Gevolg; Jan Van Gent en andere hooge
Edellieden met hem.
KONING RICHARD. Oom Jan van Gent, eerwaarde Lancaster,
Hebt gij uw koenen zoon, Hendrik van Hereford,
Gelijk uw eed u bond, hierheen gebracht,
Tot staving van 't verwijt, uit tijdsgebrek
Door ons niet onderzocht, dat hij den hertog
Van Norfolk, Thomas Mowbray, heftig deed?
GENT. Ja, heer en vorst.
KONING RICHARD. Zeg mij nog dit: hebt gij hem ook getoetst,
Of hij uit ouden wrok den hertog aanklaagt,
Of, naar den duren plicht eens onderdaans,
Op grond, dat hij hem als verrader kent?
GENT. Zooveel ik hierin hem heb kunnen peilen,
Op grond, dat hij in hem gevaar ziet, doelend
Op uwe hoogheid,--niet uit ouden wrok.
KONING RICHARD. Zoo roept hen voor; vrij, aanschijn tegen aanschijn,
En fronsblik tegen fronsblik, willen wij
En klager en beklaagde hooren spreken.
(Eenigen uit het Gevolg af.)
Opvliegend zijn zij beiden; eens verwoed,
Doof als de zee, fel als der vlammen gloed.
(Die van het Gevolg komen terug, met Bolingbroke en Norfolk.)
BOLINGBROKE. Verheuge u menig jaar van blijde dagen,
Genadig vorst, mijn goedertieren heer!
NORFOLK. Vermeerdere iedre dag het heil des voor'gen,
Totdat de hemel, de aard haar heil benijdend,
De onsterflijkheid verbinde aan uwe kroon!
KONING RICHARD. Hebt beiden dank; doch een is valsch en vleit ons;
De reden van uw hierzijn spreekt dit uit:
Gij legt elkander hoogverraad te last.--
Mijn neef van Hereford, spreek, waarmee bezwaart gij
Den hertog daar van Norfolk, Thomas Mowbray?
BOLINGBROKE. Vooreerst,--de Hemel teekene aan wat ik verklaar!--
In de' ijver van mijn liefde als onderdaan
Voor 't kostlijk heil van mijnen vorst bezorgd,
En vrij van allen boosverwekten haat,
Treed ik als klager voor mijns konings troon.--
Nu, Thomas Mowbray, richt ik mij tot u;
En let wel op mijn groet, want, wat ik spreek,
Mijn lichaam zal 't op aarde waar doen blijken,
Of in den hemel staaft het mijne ziel.
Gij zijt een aartsverrader en een booswicht,
Te goed daarvoor, te slecht om nog te leven;
Want is de lucht doorschijnend, helder blauw,
Te meer ontsiert haar 't sombre wolkengrauw.
Nog eens, om meer mijn woorden te doen wegen,
Werp ik u hier den naam verrader tegen,
En, staat mijn vorst het toe, mijn eerlijk zwaard
Zal staven, wat mijn tong van u verklaart.
NORFOLK. Laat niet mijn koude taal mijn moed doen laken.
Niet de schermuts'ling van een vrouwentwist,
De bitt're smaad van twee verwoede tongen,
Kan deze zaak beslechten tusschen ons;
Het bloed is heet, dat koud hierom moet worden.
Toch roem ik niet op zulk een mak geduld,
Dat ik verstom en niets hier zeggen wil.
Mijn eerbied voor uw hoogheid houdt mij af,
Het vrije woord te sporen en te ontteuglen,
Dat anders aansprong, tot hij dit "verrader"
Weêr had verzwolgen, dubbel, in den strot.
De hoogheid van zijn bloed ter zij gesteld,
Laat hem eens niet de neef zijn van mijn koning,
En dan daag ik hem uit en spuw naar hem,
Noem hem een lastrend lafaard en een schurk;
En houd dit vol, geef bij den kamp hem voor;
Ik sta hem, ja, zoo ik, te voet, der Alpen
Bevroren toppen tot hem op moest ijlen,
Op iedere andere onbewoonb're plek,
Waar ooit een Engelschman den voet dorst zetten.
Dat midd'lerwijl dit woord mijn trouw bepleit':--
"Hij liegt en lastert, bij mijn zaligheid!"
BOLINGBROKE. Hier, bibb'rend lafaard, ligt mijn eerepand;
'k Verzaak hier mijn verwantschap met den koning,
Doe afstand van de vorstlijkheid mijns bloeds,
Waar gij uit vrees, niet uit ontzag voor huivert;
Zoo schuldige angst nog zooveel kracht u liet,
Dat gij dit pand aanvaarden kunt, zoo buk.
Bij dit en elk gebruik der ridderschap,
Man tegen man bewijs ik al, wat ik
Verklaarde of gij als erger hoon kunt denken.
NORFOLK. Ik neem het op, en zweer bij 't zwaard, dat eens
Mijn ridderschap mij op de schouders legde,
Ik ben uw man en sta tot elken kamp
Naar eischen van de ridderschap gereed;
En 'k stijge na dien strijd niet levend af,
Zoo ooit verraad tot aanklacht oorzaak gaf!
KONING RICHARD. En wat legt onze neef Mowbray ten laste?
Groot moet het zijn, zoo 't in ons de gedachte,
Dat in hem schuld zou wonen, wekken kan.
BOLINGBROKE. Wat ik gezegd heb, zal mijn leven staven:
Achtduizend nobels heeft Mowbray ontvangen,
Als voorschot voor het krijgsvolk van uw hoogheid,
Die hij behield voor eigen snood gebruik,
Als een verrader en vervloekte schurk.
Nu zeg ik nog en wil door tweekamp staven,
Of hier of elders, tot den versten rand,
Waar ooit een Engelsch oog toe heeft gereikt,
Dat al 't verraad, dat sedert achttien jaren
Hier werd bedacht en aangestookt, zijn bron
En ader in den valschen Mowbray had.
Dan zeg ik nog, en op zijn eerloos leven
Verhaal ik, wat mijn eerlijk woord verklaart,
Dat hij den dood ontwierp van hertog Gloster,
Diens tegenstanders, al te lichtgeloovig,
Opstookte, en als een laf verrader, schuldloos
Zijn ziel in stroomen bloeds vervloeien deed,
Dat, als het bloed des vromen off'raars Abel,
Zelfs uit der aarde tongelooze holten
Tot mij om recht en strenge wrake schreit;
En, bij den roem van mijn geslachte, recht
Doet hem deze arm, of ik val in 't gevecht.
KONING RICHARD. Wat vlucht ten wolken neemt zijn koene geest!
Thomas van Norfolk, wat zegt gij hierop?
NORFOLK. O, wende nu mijn vorst zijn aanschijn af,
En zij zijn oor een korte wijle doof,
Tot ik die schandvlek van zijn bloed verkond heb,
Hoe God, en braven, zulk een lastraar haten.
KONING RICHARD. Mowbray, mijn oog en oor zijn onpartijdig:
Waar' hij mijn broeder, ja, mijn troonopvolger,
Met slechts, als nu, mijns vaders broederszoon,
Toch zweer ik, bij mijns scepters waardigheid,
Die naverwantschap aan ons heilig bloed
Schonk hem geen voorrecht, zou de onkreuk'bre vastheid
Van mijne ziel, die 't recht bemint, niet buigen.
Hij is mijn onderdaan, Mowbray, als gij;
Ook u staat ronde taal en koenheid vrij.
NORFOLK. Dan, Bolingbroke, dring' door uw valsche strot,
Tot in het diepste van uw borst: "gij liegt."
Drie vierden van die geldsom voor Calais
Betaalde ik vol aan 's konings troepen uit;
Met machtiging behield ik 't oov'rig deel,
Omdat mijn heer en vorst nog in mijn schuld was,
Vanwege een rest van mijn belangrijk voorschot,
Toen ik zijn koningin uit Frankrijk haalde.
Verzwelg die leugen dus.--Wat Gloster aangaat,
Hem doodde ik niet; eer heb ik tot mijn schande
Dien heil'gen plicht verzuimd in deze zaak.--
U, ja, mijn eed'le lord van Lancaster,
Den eerbiedwaarden vader van mijn vijand,
U heb ik naar 't leven eens gestaan,
Een misdrijf, dat mijn droeve ziel zwaar drukt;
Doch, eer ik pas het sacrament ontving,
Heb ik 't beleden, en naar eisch vergiff'nis
Gevraagd van uw genade, en 'k hoop, gij gaaft die.
Tot zoover gaat mijn schuld; de verdere aanklacht
Spruit uit het wrokkend harte van een booswicht,
Een eerloos man, een diep ontaard verrader.
Stout wil ik in persoon door strijd dit staven,
En werp van mijne zijde hier mijn pand
Den overtrotschen lastraar voor de voeten,
En wil een trouwen edelman mij toonen,
Door 't beste bloed, dat in zijn boezem woont.
Dies smeek ik, uwe hoogheid moog' niet dralen,
Maar thans den dag van onzen strijd bepalen.
KONING RICHARD. Gramstorige edellieden, volgt mijn raad.
Verdrijft de galzucht zonder aderlating.
Ofschoon geen arts, schrijf ik u dit toch voor:--
Een diepe wrok snijdt al te diep, snijdt door,--
Vergeeft, vergeet, houdt op elkaar te haten;
Het is, zegt de arts, geen maand van aderlaten.--
Oom, zij 't begin het eind van twist en hoon;
Norfolk tracht ik te stillen, gij uw zoon.
GENT. Het vredestichten past eens grijsaards hand.--
Werp, zoon, het neêr, des hertogs eerepand.
KONING RICHARD. Norfolk, gij 't zijn.
GENT. Nu, Hendrik, nu? Uw plicht
Eischt, dat de zoon op de eerste maning zwicht.
KONING RICHARD. Werp neder, Norfolk, 't is mijn wil; het moet.
NORFOLK. Niet dit, mijn vorst, mijzelven, aan uw voet.
Eisch niet mijn schande, slechts mijn leven, heer;
Dit wijdt mijn plicht u gaarne; doch mijn eer,
Die trots mijn dood zal leven op mijn graf,
Sta ik, ten spel aan oneer, nimmer af.
Ik sta verklaagd, onteerd hier, zonder grond,
Door 's lasters giftspeer in de ziel gewond;
Geen balsem heelt mij, dan het bloed zijns harten,
Dat gif dorst aad'men.
KONING RICHARD. Woede moet men tarten;
Geef hier zijn pand;--de leeuw maakt panters tam.
NORFOLK. De vlekken blijven. 'k Gaav' dit pand u, nam
Uw macht mij eerst den smaad af. Hoor mij, heer;
De reinste schat des levens is onze eer,
Die vlekk'loos blijven moet; want ja, ontneem
Den man zijn eer, hij is geschilderd leem.
In trouwen boezem huize een koen gemoed,
't Is een juweel, door dubb'len wand behoed.
Eer is mij 't leven, beide zijn zij één;
Neem de eerste weg, mijn leven ook vliedt heen.
Wil tot mijn kamp voor de eer verlof dus geven;
Ik leef in haar, voor haar laat ik het leven.
KONING RICHARD. Gij neef, werp neer dat pand; wees de eerste, gij.
BOLINGBROKE. O God, houd zulk een zonde ver van mij!
Zal ik gebogen voor mijn vader staan?
Die lafaard mij vernederd zien, ontdaan
Door laffe beed'laarsvrees? Eer ik mijn tong
Tot laag verwonden van mijn eere dwong,
Eer reet ik 't slaafsche werktuig, dat zoo laf
Zijn taal herriep, hier met mijn tanden af,
En spuwde 't bloedend, tot zijn diepsten smaad,
Waar schande zetelt,--in Mowbray's gelaat.
(Gent gaat heen.)
KONING RICHARD. Niet smeeken, maar bevelen is mijn roeping.
Zoo staat, daar geen bevel u kan verzoenen,
Strijdvaardig, als u 't leven dierbaar is,
Te Coventry, op Sint-Lambertusdag.
Daar zij door zwaard en lans de felle twist
Van uwen haat, die immer wast, beslist.
Daar vrede onmoog'lijk blijkt, spreke in 't gevecht
Des overwinnaars ridderschap nu recht.--
Lord maarschalk, geef aan mijn herauten last
Te zorgen voor den tweekamp, zooals past.
(Allen af.)
TWEEDE TOONEEL.
Aldaar. Een vertrek in het paleis van den Hertog van Lancaster.
Gent en de Hertogin van Gloster komen op.
GENT. Ach! 't aandeel, dat ik heb aan Gloster's bloed,
Is mij nog sterker aandrang dan uw klachten,
Dat ik mij tegen zijne slachters roer.
Doch wijl de straf in de eigen handen rust,
Die pleegden, wat wijzelf niet kunnen straffen,
Bevelen we onze zaak den hemel aan.
Die zal, ziet hij den tijd op aarde rijp,
Op 't hoofd der daders heete wraak doen reeg'nen.
HERTOGIN. Is u de broederschap geen scherper spoor?
Heeft liefde in uw oud bloed geen levend vuur?
Toch waart gij een der zeven zoons van Edward,
Der zeven kruiken van zijn heilig bloed,
Der zeven schoone takken uit één wortel;
Een deel der zeven heeft Natuur verdroogd,
Een deel der takken heeft het lot gehouwen;
Maar Thomas, mijn gemaal, mijn heil, mijn Gloster,--
Hij, de ééne kruik vol heilig koningsbloed,
Één tak in bloei van Edwards eed'len wortel,--
Is stukgedrukt, al 't edel bloed gespild,
Is afgehakt, zijn zomerloof verdord;
Dat deed de hand des nijds, de bijl des moords.
Ach! Gent, zijn bloed was 't uwe; 't bed, de schoot,
Die kracht, die vorm, die u gestalt'nis gaf,
Schiep hem tot man; en schoon gij leeft en ademt,
Gij werdt in hem verslagen. Gij werkt mede,
In ruime mate, tot uws vaders dood,
Indien gij uwen broeder sterven ziet,
Die 't evenbeeld was van uws vaders leven.
Noem 't geen berusting, 't is vertwijfling, Gent;
Als gij het slachten van uw broeder duldt,
Wijst gij den sluipweg tot uw eigen leven,
En leert den moord, hoe gij te slachten zijt.
Wat wij bij 't laag're volk berusting noemen,
Wordt bleeke lafheid in der eed'len borst.
Wat spreek ik meer? Gij schut uw eigen leven
Het best, als gij mijn Gloster's sterven wreekt.
GENT. Aan God de wrake, want zijn plaatsvervanger,
Zijn stedehouder, voor zijn oog gezalfd,
Is de oorzaak van zijn dood; was deze een gruwel,
Dan wreke 't God, want ik mag nimmer toornig
Den arm verheffen tegen zijn gezant.
HERTOGIN. Voor wien, ach! stort ik dan mijn klachten uit?
GENT. Voor God, der weeuwen wreker en beschermer.
HERTOGIN. Nu goed, dat wil ik.--Oude Gent, vaarwel!
Gij gaat te Coventry den strijd aanschouwen
Van onzen Hereford en den woesten Mowbray.
O, Gloster's onrecht zitte op Hereford's speer,
En dring' zoo in des slachters Mowbray's borst!
Of, mist hem 't onheil bij den eersten rit,
Dan wege schuld zoo zwaar in Mowbray's boezem,
Dat zij aan 't schuimend ros de lenden breek',
Den ruiter rugg'lings in het krijt doe storten,
Hem weerloos in de macht van Hereford geev'!
Vaarwel, Gent; uws gewezen broeders vrouw
Sterft kwijnend weg, verzelschapt met haar rouw.
GENT. Ja, zuster, 'k moet naar Coventry, vaarwel!
Blijv' heil bij u, zooals 't ook mij verzell'!
HERTOGIN. Één woord nog.--Droefheid vall', zij springt weer op,
Maar niet door holheid, neen door haar gewicht;
'k Neem afscheid reeds en ving nog nauwlijks aan;
Schijn' leed aan 't eind, ach! nooit heeft het gedaan.
Ga, breng mijn groet aan Edmund York, mijn broeder.
Zie, dit is al;--gij gaat?--waartoe die spoed?
Al zij dit al, vertoeven waar' toch goed;
Licht valt mij meer in. Zeg hem ook,--o wat?
Dat ik hem dra te Plashy hoop te zien.
Ach, wat kan ik aan de' ouden York er biên,
Dan 't zien van leêge kamers, naakte muren,
Ontvolkte zalen, onbewaakte grachten?
Dan 't hooren van mijn welkomstgroet, mijn klachten?
Neen, groet hem enkel; neen, hij kome niet;
Hij vindt er rouw, als hij alomme ziet.
Troostloos, ontroostbaar ga ik heen, voor goed;
Mijn weenend oog wenkt u mijn laatsten groet.
(Beiden af.)
DERDE TOONEEL.
Een open veld bij Coventry.
Een strijdperk is afgezet; een troon in het midden; Herauten en Gevolg
zijn aanwezig. Lord-maarschalk Surrey en Aumerle komen op.
SURREY. Mylord Aumerle, is Hereford reeds gewapend?
AUMERLE. Van top tot teen, verlangend op te komen.
SURREY. De hertog Norfolk, welgemoed en koen,
Wacht enkel het trompetgeschal des klagers.
AUMERLE. Gereed zijn dus de strijders en zij wachten
Op niets dan de aankomst van zijn majesteit.
(Trompetgeschal. Koning Richard treedt op en zet zich op den
troon. Gent, York, Bushy, Bagot, Green en Anderen nemen hun plaatsen
in.--Een trompet doet zich hooren en wordt door een andere trompet
buiten beantwoord. Hierop verschijnt Norfolk, in volle wapenrusting,
voorafgegaan door een Heraut.)
KONING RICHARD. Lord maarschalk, vraag den strijder, die daar opkomt,
Waartoe hij dus gewapend hier verschijnt.
Vraag hem zijn naam en neem naar eisch den eed
Voor de gerechtheid van zijn zaak hem af.
SURREY. In naam van God en van den koning, spreek:
Wie zijt gij? om wat reden komt gij hier
Aldus in volle ridderwapenrusting?
Wie is uw weêrpartij? Wat is uw zaak?
Spreek waar, bij uwen eed, uw ridderschap,
Opdat de hemel en uw moed u helpen!
NORFOLK. Mijn naam is Thomas Mowbray, hertog Norfolk;
Die hier verschijnt, gebonden door zijn eed,--
Verhoede God, dat dien een ridder brak!--
Ter staving van mijn hulde en trouwe beide,
Aan God, den koning en zijn kroost na hem,
Door kamp met hertog Hereford, die mij aanklaagt;
Wien ik, door Gods genade en dezen arm,
Mij werend, een verrader zal doen blijken
Aan God, aan mijnen koning en aan mij;
Zoo waar mijn strijd gerecht is, help' mij God!
(Hij neemt zijn plaats in. Trompetgeschal. Bolingbroke treedt op,
in volle wapenrusting, voorafgegaan door een Heraut.)
KONING RICHARD. Maarschalk, vraag gindschen ridder in het harnas,
En wie hij is, èn waartoe hij aldus,
In krijgersdos, gepantserd, hier verschijnt;
En neem, naar de' eisch der wet, den eed hem af
Omtrent zijn zaak en haar gerechtigheid.
SURREY. Wat is uw naam, en waartoe komt gij hier
Voor koning Richard in zijn vorstlijk krijt?
En tegen wien verschijnt ge? in welke zaak?
Spreek, opdat God u hoede, als waardig ridder!
BOLINGBROKE. Hendrik van Hereford, Lancaster en Derby,
Ben ik, en sta gewapend hier bereid,
Om door Gods hulp en door mijn moed te staven
In 't krijt, dat Thomas Mowbray, hertog Norfolk,
Een booswicht is, die omgaat met verraad
Aan God, aan koning Richard en aan mij;
Zoo waar mijn strijd gerecht is, help' mij God!
SURREY. Op straf des doods zij niemand zoo vermetel,
Zoo waagziek, dat hij in de omperking treed',
Den maarschalk uitgezonderd, en de mannen,
Wien 't reeg'len van den kampstrijd is vertrouwd.
BOLINGBROKE. Lord maarschalk, laat mijns vorsten hand mij kussen,
En nederknielen voor zijn majesteit;
Want Mowbray en ikzelf zijn als twee mannen,
Tot lange en zware bedevaart gehouden;
Dies zij een plechtig afscheid nu genomen,
Den vrienden hartlijk thans vaarwelgezegd!
SURREY. De klager groet vol eerbied uwe hoogheid
En smeekt tot antwoord uwe hand ten kus.
KONING RICHARD. Wij komen af en willen hem omarmen.--
Mijn neef van Hereford, is uw zaak gerecht,
Dan zij 't geluk met u in dit gevecht.
Vaarwel, mijns harten bloed! Zoo 't heden vliet,
Betreuren zal ik 't, wrake nemen niet.
BOLINGBROKE. O, dat geen traan uw edel oog onteer'
Om mij, indien ik val door Mowbray's speer.
Zoo koen een valk ooit op een vogel stoot,
Snel ik tot dezen kamp en ducht geen dood.--
(Tot Surrey.) U bied ik, beste lord, mijn afscheidsgroet;
Ook u, mijn waarde neef, mylord Aumerle;--
Niet krank, al sta mijn leven op het spel,
Maar lustig, vroolijk, jong, gezond en wel.--
Zie, als tot nagerecht naar eisch, begroet
Ik 't liefst het laatst, en zoo is 't einde zoet.
(Tot Gent.) O gij, gij aardsche schepper van mijn bloed,
Wiens jeugdig frissche geest, in mij herboren,
Met dubb'le kracht mij opheft, om de zege
Te grijpen, die reeds boven 't hoofd mij zweeft,
Make uw gebed mijn pantser ondoordringbaar,
Uw zegen staal' de punt van mijne speer,
Opdat zij, Mowbray's wassen kleed doorborend,
Den naam van Jan van Gent, met nieuwen gloed,
Doe schitt'ren in het kloek bedrijf zijns zoons.
GENT. God geve u voorspoed bij uw goede zaak!
Wees plotsling, als de bliksem, met uw wapen,
En dat uw slagen forsch, verdubbeld dubbel,
Verdoovend als de donder, op den helm
Uws boozen tegenstanders nederploffen;
Wek op uw jeugdig bloed, wees kloek en leef!
BOLINGBROKE. Dat mij Sint George, en 't recht, de zege geev'!
NORFOLK. Hoe God of 't lot mijn teerling werp', hier leeft
Of sterft, aan koning Richards troon verknocht,
Een trouw, oprecht en eerlijk edelman.
Nooit wierp gevang'ne met een blijder hart
De keet'nen zijner knechtschap af en groette,
Van banden vrij, de gulden vrijheid meer,
Dan nu mijn dansend hart dit feest des strijds
Met mijn gezworen vijand welkom heet.--
Grootmachtig vorst, en eed'le vriendenschaar,
U wenscht mijn mond hier menig heilrijk jaar.
Zoo blij en vrij als tot een vroolijk feest
IJl ik ten strijd. De oprechte is kalm van geest.
KONING RICHARD. Vaarwel, mylord; uw oog, geheel uw wezen,
Geeft mij uw moed en koenheid klaar te lezen.--
Bestuur den tweekamp, maarschalk, en begin.
SURREY. Hendrik van Hereford, Lancaster en Derby,
Ontvang uw lans; en God bescherme 't recht!
BOLINGBROKE. In hoop een sterke toren, zeg ik "Amen".
SURREY (tot een ridder). Breng deze lans aan Thomas, hertog Norfolk.
EERSTE HERAUT. Hendrik van Hereford, Lancaster en Derby,
Staat hier voor God, zijn koning en zichzelf,
Op straf van valsch en eereloos te blijken,
Om Thomas, Hertog Norfolk, als verrader
Aan God, zijn koning en hemzelf te staven,
En daagt hem uit, ten kamp bereid te zijn.
TWEEDE HERAUT. Hier staat de hertog Norfolk, Thomas Mowbray,
Op straf van valsch en eereloos te blijken,
Om zich te zuiv'ren, en om Hendrik Hereford,
Van Lancaster en Derby, te doen kennen
Als God, zijn koning en hemzelf ontrouw;
Hij wacht met riddermoed en fieren strijdlust
Het teeken af, dat hem den kamp vergunt.
SURREY. Trompetters, blaast; en, strijders, tot den aanval!
(Trompetgeschal tot den aanval.)
Houdt op! De koning werpt zijn staf in 't krijt!
KONING RICHARD. Laat beiden helm en speer ter zijde leggen,
En elk van hen neem' weer zijn zetel in.--
Gij, gaat met ons ter zij. Trompetters, schalt,
Tot we ons besluit den strijders kenbaar maken.
(Langdurig trompetgeschal.)
(Tot de strijders.) Treedt nader,
En hoort, wat wij in onzen raad besloten.
Opdat de bodem onzes rijks van 't bloed,
't Bloed, door hemzelf gevoedsterd, niet bevlekt zij,
En wijl ons oog den schrikb'ren aanblik haat
Van wonden, door eens broeders hand geslagen,
En wijl 't ons voorkomt, dat èn de aadlaarsvlucht
Van eer- en hoogheidszoekende gedachten,
En nijd, die mededingers haat, u dreven
Den vreê te ontrusten, die in Englands wieg
Een zoeten kinderslaap, zachtaad'mend, sluimert,
(Wat, door wanluidend, heftig tromgeraas
En schril trompetgeschetter en het klett'ren
Van grimmig wapentuig, den slaap verschrikkend,
Den schoonen vreê uit ons gebied zou jagen,
Ons waden doen door onzer broedren bloed,)
Zoo zijt gij uit ons rijksgebied verbannen;--
Op straf des doods, neef Hereford, zult gij, eer
Tweemaal vijf zomers onze beemden tooiden,
Dit rijk, ons schoon gebied, niet weer begroeten,
Als balling vreemden grond zoolang betreên.
BOLINGBROKE. 'k Gehoorzaam. Deze troost toch blijft mij bij:
De zon, die u verwarmt, beschijnt ook mij;
En 'tzelfde gouden licht, dat u verblijdt,
Bestraalt ook mij, verguldt mijn ballingstijd.
KONING RICHARD. Norfolk, voor u heb ik een zwaarder vonnis,
Dat ik niet zonder tegenzin hier spreek:
De trage, sluipende uren einden niet
Den grenzenloozen tijd van uw verbanning.
Het hooploos woord van "nimmer hier te keeren"
Roep ik u toe;--terugkeer ware uw dood.
NORFOLK. Een drukkend vonnis, hooge vorst en heer,
En nooit verwacht van uwer hoogheid mond;
Want beter loon dan zulk een diepen smaad,
Dat gij mij in de wijde wereld uitstoot,
Heb ik van uwer hoogheid hand verdiend.
De sprake, die ik veertig jaren leerde,
Mijn moeder-Engelsch, wordt mij thans ontroofd;
En thans is mij de tong niet meer tot nut,
Dan een viool of harpe zonder snaren,
Of als een kunstrijk speeltuig, dichtgesloten,
Of, is het open, hem vertrouwd, wiens hand
Geen toetsen kent, om harmonie te wekken.
Gij kerkert in mijn mond mijn tong, door twee
Valpoorten, door mijn tanden en mijn lippen,
En maakt tot stokbewaarder, ter bewaking,
Onwetendheid, die dof is, stomp, gevoelloos.
Ik ben reeds te oud tot staam'len met een voedster,
Te veel op jaren, om ter school te gaan;
Wat is uw vonnis, dan een stomme dood,
Nu 't mij mijn levensademklank verbood?
KONING RICHARD. Vergeefsch dat roerend jamm'ren; 't geeft geen baat;
Uw klacht is, nu ons vonnis viel, te laat.
NORFOLK. Daglicht mijns lands, vaarwel! daar overal
Mij 't floers van eeuw'ge nacht omhullen zal!
(Hij wendt zich tot heengaan.)
KONING RICHARD. Toef nog, en neem een eed meê op uw weg.--
Legt op ons koningszwaard uw ballingshanden;
Zweert bij de trouw, door u aan God verschuldigd,
(Ons recht op trouw verbannen wij met u,)
Zweert, dat gij de' eed zult houden, dien wij eischen.
Zoo waarlijk helpe u God en waarheid! nimmer
Zult ge in den vreemde elkaâr in liefde ontmoeten;
Noch ooit elkanders aanschijn zien; noch ooit
Elkander schrijven, groeten, noch den storm
Bezweren van den hier geboren wrok;
Noch volgens afspraak ooit te zamen komen,
Om tegen ons, ons land, onze onderdanen
Iets kwaads te broeden of u te onderstaan.
BOLINGBROKE. Ik zweer 't.
NORFOLK. En ik, dat ik dit alles houde.
BOLINGBROKE. Norfolk, zooveel de vijandschap gedoogt,--
Hadde ons de koning het vergund, dan dwaalde
Nu een van onze zielen door het luchtruim,
Verbannen uit dit broze graf, ons vleesch,
Gelijk ons vleesch verbannen is van hier;
Belijd nu, eer gij heengaat, uw verraad;
Uw weg is lang, dus sleep den looden last
Van schuld niet mee, die uwe ziel bezwaart.
NORFOLK. Neen, Bolingbroke, heb ik verraad gevoed,
Mijn naam zij uitgewischt in 't boek des levens,
Ik uit den hemel, als van hier verbannen.
Doch wat gìj zijt, weet God, gijzelf en ik;
En 'k vrees, dra speurt de koning dit, met schrik.--
Vaarwel, mijn koning; dwalen kan ik niet;
Elk pad is goed, mits niet naar uw gebied.
(Norfolk af.)
KONING RICHARD. Oom, in den spiegel uwer oogen zie ik
Uw hart bezwaard; uw droeve blik vermindert
Met vier het aantal zijner ballingjaren.--
(Tot Bolingbroke.) Zet zesmaal tegen 's winters koude u schrap,
En wees weer welkom uit uw ballingschap.
BOLINGBROKE. Wat tijd en macht ligt in een enkel woord!
Vier trage winters en vier dartle Mei's
Zijn adem, niets,--doet hun een vorst dien eisch.
GENT. Ik dank mijn vorst, dat hij om mijnentwil
Vier jaren van mijns zoons verbanning kort;
Doch luttel voordeel zal ik hiervan oogsten.
Eer die zes jaren, die hij zwerven moet,
Hun manen wiss'len en hun loop voleinden,
Zal de olie mijner lamp verdroogd, haar schijn
Reeds flauw, door eeuw'ge nacht vervangen zijn;
Mijn kaarsje is op; de blinde dood verbiedt
Weldra, dat ooit mijn oog mijn' zoon weer ziet.
KONING RICHARD. Kom, oom, gij hebt nog menig jaar te leven.
GENT. Niet één minuut, o vorst, die gij kunt geven;
Mijn dagen kunt gij korten, ja, door zorgen,
Mij nachten rooven,--schenken, niet één morgen,
Den tijd wel helpen rimpels mij te groeven,
Zijn doen te stremmen, zult gij niet beproeven;
Ja, spreek één woord, dan maait de tijd mij neer;
Den doode koopt uw rijk geen adem weer.
KONING RICHARD. Gebannen werd uw zoon na rijp beraad,
Waarbij ook uwe tong het oordeel sprak.
Hoe kan u de uitspraak nu zoo grievend deren?
GENT. Wat zoet smaakt, is vaak moeilijk te verteren,
Gij vroegt voor 't rijk mijn oordeel als uw rader;
O, hadt gij eer gezegd: spreek hier als vader.
Waar' hij mij vreemd en niet mijn kind geweest,
Ik had zijn schuld gericht in zachter geest.
Ik zocht, helaas! partijdigheid te mijden,
En moest daardoor mijzelf ten doode wijden.
Hoe wenschte ik, dat ge om strengheid een van allen
Bij 't bannen van mijn kind mij hard zoudt vallen
Doch gij liet toe, dat mijn onwill'ge tong
Mijns ondanks mij tot zelfberooving dwong.
KONING RICHARD. Vaarwel dan, neef;--en, oom, zeg gij 't mij na;
Zes jaar is hij verbannen,--en hij ga!
(Trompetgeschal. Koning Richard en Gevolg af.)
YORK. Vaarwel, mijn neef; en wat niet ieder hier
Te weten heeft, vertrouw dat aan 't papier.
SURREY. Ik neem geen afscheid, heer; zoo verre mij
Het land het toelaat, rijd ik aan uw zij.
GENT. O, met wat doel spaart gij uw woorden op,
Dat gij geen enklen groet uw vrienden schenkt?
BOLINGBROKE. 'k Heb er te weinig om van u te scheiden,
Waarbij de tong uitbundig sloven moest
Om al de smart des harten uit te aad'men.
GENT. Uw smart is slechts, een wijle ver te zijn.
BOLINGBROKE. Van vreugde ver is smart nabij te zijn.
GENT. Wat zijn zes winters? dra zijn die voorbij.
BOLINGBROKE. Voor vreugde; smart vertienvoudt ieder uur.
GENT. Zoo noem 't een reis, die u vermaken moet.
BOLINGBROKE. Mijn hart zal zuchten, als ik 't zoo misnoem;
Dit acht het een verplichten pelgrimstocht.
GENT. Het droeve zwerven uwer moede schreden
Zij u een achtergrond, waarop gij eenmaal
Het kostlijk kleinood van uw thuiskomst zet.
BOLINGBROKE. Neen, eerder zal mij iedre trage schrede
Herinn'ren, welk een deel der wereld ik
Van de kleinoodiën wegdwaal, die ik min.
Moet ik op vreemde wegen niet een langen,
Recht langen leertijd dienen, om, in 't eind,
Als ik weer vrij ben, hierop slechts te roemen,
Dat ik een reisbediende was van 't leed?
GENT. Elk oord, welk ook, waar 's hemels oog op neêrblikt,
Is voor den wijze een haven van geluk.
Leer uwen nood die dingen zóó beschouwen;
Er is geen deugd, die nooddwang evenaart.
Zeg niet, de koning was 't, die u verbande,
Neen, gij den koning. Zwaarder drukt het leed,
Indien het bij den drager zwakheid speurt.
Neem aan, dat ik op oogst van roem u uitzond,
Niet, dat de koning u verbande; stel,
Dat onverzaadb're pestdamp in de lucht
Hier hangt, en gij naar reiner lucht ontwijkt.
Zie, wat uw ziele lief is, denk dit daar,
Waarheen gij gaat, niet daar, vanwaar gij komt.
Dat u zangvogels muzikanten zijn,
De grasvlakte een met bies bestrooide feestzaal,
De bloemen schoone vrouwen, en uw schreden
De passen van een zoeten dans of rei;
Want blikketandend leed heeft minder macht
Om hèm te bijten, die 't niet telt, maar lacht.
BOLINGBROKE. O! wie kan vuur verdragen in zijn hand,
Door aan de vorst des Kaukasus' te denken?
Of wie verstompt des hongers scherpen prikkel,
Alleen door zich een gastmaal voor te stellen?
Of wentelt in Decembersneeuw zich naakt,
Door zich een zomerhitte te verbeelden?
O neen, het zich verbeelden van het goede
Doet enkel 't kwade meer en dieper voelen;
Nooit brengt leeds felle tand meer ett'ring voort,
Dan als hij bijt, maar niet de buil doorboort.
GENT. Thans breng ik u op weg, mijn zoon; kom aan,
Had ik uw jeugd, ik waar' reeds lang gegaan!
BOLINGBROKE. Vaarwel dan, Englands grond, geliefde bodem,
Mijn moeder, voedster, die mij nu nog draagt!
Wààr ik ook zwerv', is dit mijn roem, mijn kroon:
Schoon balling, blijf ik Englands echte zoon!
(Allen af.)
VIERDE TOONEEL.
Aldaar. Een vertrek in 's Konings paleis.
Koning Richard, Bagot en Green treden op door de eene deur, Aumerle
door de andere.
KONING RICHARD. (tot Bagot en Green). Wij hebben 't opgemerkt.--Mijn
neef Aumerle,
Hoe ver bracht gij den grooten Hereford weg?
AUMERLE. Den grooten Hereford, als gij zoo hem noemt,
Bracht ik tot de' eersten grooten weg, en ging.
KONING RICHARD. Vergoot gij niet een vloed van afscheidstranen?
AUMERLE. Ik eerst geen drop,--maar de noordoostenwind,
Die juist ons snijdend in 't gelaat blies, maakte
Het slapend zilt mij wakker, en zoo werd
't Hol afscheid nog aandoenlijk door een traan.
KONING RICHARD. En wat was 't afscheidswoord van onzen neef?
AUMERLE. "Vaarwel";
En wijl mijn hart het wraakte, dat mijn tong
Dit woord ontheil'gen zou, wees list mij, hoe
Ik mij als overstelpt van smart moest houden,
Elk woord begravend in het graf mijns leeds.
Ja, kon dat woord "vaarwel" zijn uren rekken,
En jaren voegen bij zijn ballingschap,
'k Had hem een boekdeel met vaarwels gegeven;
Doch daar dit niet zou helpen, nu niet één.
KONING RICHARD. Hij is mijn neef, mijn neef; ja, maar ik twijfel,
Of, als de tijd hem thuis roept uit den vreemde,
Mijn bloedverwant zijn vrienden op zal zoeken.
Wijzelf, en Bushy, Bagot hier, en Green,
Wij zagen, hoe hij 't volk te streelen wist,
Hoe hij in aller harten zocht te sluipen
Met need'rig doen en zoete minzaamheid,
Hoe hij aan lage knechten eerbied wegwierp,
En 't werkvolk met zijn liefsten lach bewerkte,
En met het kalme dragen van zijn lot,
Opdat hun hart zijn ballingschap zou deelen;
Zijn muts vloog af, ja, voor een oesterwijf;
Twee karrelieden riepen: "God verzelle u!"
En buigzaam brengt zijn knie hun need'rig hulde,
Met: "Dank, landslieden! dank, mijn lieve vrienden!"--
Als waar' bij overleving England zijn,
Hij onzer onderdanen naaste hoop.
GREEN. Nu, hij is weg, en met hem zulke plannen.
Nù de oproerlingen, die in Ierland staan;--
't Is noodig, snel te werk te gaan, mijn vorst,
Eer ruimer tijd hun ruimer midd'len schenkt
Tot hun profijt en uwer hoogheid schade.
KONING RICHARD. Wij willen in persoon dien krijg gaan voeren.
En wijl door 't groote hof en ruime giften
Juist onze koffers merklijk zijn verlicht,
Zijn wij genoopt ons rijk in pacht te geven.
Met wat dit opbrengt, kunnen wij den tocht,
Die dringt, bestrijden. Geeft dit niet genoeg,
Dan geven we onzen ambt'naars open brieven,
Waarop zij elk, dien ze als vermogend kennen,
Inschrijven voor een groote somme gouds;
Dan zenden zij ons na, wat wij behoeven,
Want daad'lijk trekken wij naar Ierland op.
(Bushy komt op.)
Wat komt gij melden, Bushy?
BUSHY. Heer, de oude Jan van Gent is ernstig ziek.
Hij werd het plotsling, en hij vraagt door boden,
Dat uwe hoogheid daad'lijk hem bezoek'.
KONING RICHARD. Waar ligt hij ziek?
BUSHY. In Ely-hof, mijn vorst.
KONING RICHARD. Geef, lieve God, alsnu zijn arts eens in,
Hem oogenblikk'lijk in zijn graf te helpen!
De voering van zijn koffers schaffe ons kleeding
Voor onze troepen in den Ierschen krijg.--
Komt, heeren, gaan wij allen hem bezoeken;
De Hemel geev', wij spoeden ons te laat.
ALLEN. Amen!
(Allen af.)
TWEEDE BEDRIJF.
EERSTE TOONEEL.
Londen. Een vertrek in Ely-hof.
Gent op een rustbed; de Hertog van York en Anderen staan om hem heen.
GENT. Komt Richard? spreek! opdat mijn laatste woord
Heilzame raad zij voor zijn wufte jeugd?
YORK. O, kwel u daarmeê niet en spaar uw adem;
't Is al om niet, wat raad zijn oor bereik'!
GENT. O, maar de tong van stervenden, zoo zegt men,
Dwingt aandacht af, als diepe harmonie;
Vaak klemt het woord van hem, wiens stemme breekt,
Want waarheid ademt, wie zwaar-aad'mend spreekt.
Men luistert meer naar hem, wien 't woord begeeft,
Dan naar de jeugd, die dartelt met haar woorden;
Meer telt men, die gaat sterven, dan die leeft.
De zon, die daalt, de klank van slotakkoorden,
Heugt, als het laatste zoet van zoetigheden,
Meer dan 't verbleekte schoon van 't ver verleden.
Gaf Richard nooit den levende gehoor,
Wellicht geneest mijn stervend woord zijn oor.
YORK. O, dat versperren andre, vleiersklanken:
Als 't roemen van zijn hofstaat; dan, de dwaasheid
Van wulpsche lied'ren, naar wier giftig ruischen
Het open oor der jeugd steeds hooren wil,
't Bericht van modes in het trotsch Itaalje,
Welks zeden steeds ons loom en aap'rig volk
Bespiedt en nahinkt, slaafsch zichzelf verneed'rend.
De wereld brengt geen ijdelheid aan 't licht,--
Is zij slechts nieuw, dan vraagt men niet hoe slecht,--
Of zij wordt ijlings hem in 't oor geblazen.
Raad komt te laat en wordt niet meer gehoord,
Zoo lust, oproerig, wijsheids stem versmoort.
Wijs hun geen weg, die zelf hem kiezen willen;
Gij hijgt naar lucht, wat zoudt gij lucht verspillen?
GENT. Het is me, als werd ik plotsling een profeet,
En zoo spel ik, verscheidend, nu zijn toekomst.
Zijn dol en wulpsch geflakker kan niet duren,
Want ieder heftig vuur brandt schielijk uit;
Kort duurt een stortbui, zachte regens lang;
Wie vroeg te haastig spoort, is weldra moe;
Wie al te gulzig eet, hij stikt in 't eten;
Dwaze ijdelheid, die onverzaadbre gier,
Verslindt haar buit en aast dan op zichzelf.
Deez' koningstroon, dit scepterdragend eiland,
Dit land van macht en waardigheid, Mars' zetel,
Dit ander Eden, tweede paradijs,
Dit bolwerk, door natuur zichzelf gebouwd,
Waar iedre krijg en zijn verderf op afstuit,
Dit volk van zegen, deze kleine wereld,
Dit kleinood, in de zilv'ren zee gevat,
Die als een wal het kostlijk pand beschut,
Of als een gracht, die 't huis verdedigt tegen
Den nijd van min met heil begaafde landen,--
Deez' zegenrijke plek, dit rijk, dit England,
De moederschoot en min van hooge vorsten,
Gevreesd om hun geslacht, hoog van geboort,
Zoo ver van huis beroemd om hunne daden,
(In echten christenridderdienst volbracht,)
Zoo ver als in 't verstokt Judea 't graf
Des wereldheilands ligt, des zoons der maagd,
Dit dierbaar, dierbaar land, van dierbre zielen,
Zoo dierbaar om zijn naam in heel de wereld,
Is nu verpacht,--ja, 't zeggen is mijn dood,--
Gelijk een landgoed of een bouwmanshoeve.
Dit England, door de trotsche zee omgord,
Welks rotsig strand de nijdige berenning
Des zeegods afslaat, is omstrikt door schande,
Door rottig perkament en brodd'lig schrift;
England, dat andren plach de wet te stellen,
Heeft schandlijk nu zichzelf de wet gesteld.
O, als de smaad gewischt was met mijn leven,
Hoe juichte ik nu in 't naad'ren van den dood!
(Koning Richard en de Koningin komen op, met Aumerle, Bushy, Green,
Bagot, Ross en Willoughby.)
YORK. Daar komt de koning; zacht toch, om zijn jeugd;
Een wild, jong veulen slaat, geslagen, wilder.
KONINGIN. Hoe vaart onze edele oom van Lancaster?
KONING RICHARD. Hoe is 't, oom Hans? hoe maakt het de oude Gent?
GENT. Wat past dat "oude Hans" goed op mijn toestand!
Ja, maag're Hans maait dra zijn evenbeeld!
In mij hield leed een langen vastentijd;
En wie niet eet, wordt dra een maag're Hans;
Wijl England sliep, heb ik aldoor gewaakt,
En 't waken deed een maag'ren Hans mij worden.
't Geluk, dat voedsel is voor menig vader,
Verkeerde in vasten, 'k mocht mijn kind niet zien;
En zoo werd ik door u tot maag'ren Hans;
En zoo deugt de oude Hans voor niets dan 't graf,
Welks holle schoot niets erven zal dan beend'ren.
KONING RICHARD. Hoe kan een zieke met zijn naam zoo spelen?
GENT. Spot met zichzelve doet de ellende goed.
Gij gaaft me een naam des doods; begroet ik nu
Dien naam met scherts, dan, koning, vlei ik u.
KONING RICHARD. Speelt hij, die sterft, voor vleier bij die leeft?
GENT. Neen, levenden zijn vleiers voor die sterven.
KONING RICHARD. Neen, gij, die sterft, gij vleit, zoo zegt gij mij.
GENT. Neen, gij zijt stervend, schoon ik kranker zij.
KONING RICHARD. Ik ben gezond, ik adem, zie u krank.
GENT. Neen, neen, mijn Schepper weet, u zie ik krank;
Ik, krank van uitzicht, zie u doodlijk krank.
Uw doodsbed is niet kleiner dan uw land,
Waar gij met kranken naam in nederligt.
En gij, lichtzinnig zieke, die gij zijt,
't Gezalfde lijf vertrouwt gij aan de heeling
Van dìe, dìe artsen, die u eerst verwondden.
Een duizend vleiers zitten in uw kroon,
Haar omtrek is niet grooter dan uw hoofd,
En toch, gesperd in zulk een enge ruimte,
Verbrassen zij niet minder dan uw land.
O, had uws vaders vader, als een ziener,
Erkend, hoe zijns zoons zoon eens zijne zonen
Verderven zou, hij had uw schande wis
Uit uw bereik gebracht, u afgezet,
Aleer gij ooit uw erfland hadt bezeten,
Bezeet'ne, die uzelf hebt afgezet!
Ja, neef, al waart gij vorst der gansche wereld,
Een schande waar' 't, dit land in pacht te geven;
Doch daar dit land alleen uw wereld is,
Is 't nu niet meer dan schande, 't zoo te schenden?
Landheer van England zijt gij thans, niet koning;
Uw vorstlijk recht is nu de slaaf der wet,
En--
KONING RICHARD. En gij, een maanzieke en versufte dwaas,
Gij, met het voorrecht van de koorts u dekkend,
Durft met uw kille strafrede onze wangen
Verbleeken doen, ons vorstlijk bloed door toorn
Verjagen uit zijn wettig oponthoud!
Nu, bij de hooge majesteit mijns toorns,--
De zoon des grooten Edwards noemde u broeder,
Maar anders deed uw tong, zoo vrij in 't hoofd,
Het hoofd u van uw drieste schouders vliegen.
GENT. O, spaar mij niet, gij zoon mijns broeders Edward,
Wijl ik een zoon was van zijn vader Edward.
Gij hebt reeds, als de pelikaan, dat bloed
Vergoten, dronken feest er mee gevierd.
Mijn broeder Gloster,--brave trouwe ziel,
Wien 't goed hierboven ga bij zaal'ge zielen!--
Is reeds een voorbeeld en een goed getuige,
Dat ge Edwards bloed, en zonder schroom, vergiet.
Vereen u vrij met deze mijne ziekte,
Uw boosheid zij als krommende ouderdom,
En maai' de lang verwelkte bloem ras af.
Leef in uw schande, en dat ze u overleev';
Herdenk mijn taal met wroeging steeds en beef!--
Komt, brengt mij nu te bed, en dan naar 't graf;
Volgaarne sterft, wien liefde en eer begaf!
(Gent wordt door zijn Dienaars weggedragen.)
KONING RICHARD. Hij sterve, wien èn jeugd en vreugd begaf;
Die mist gij beide, en zijt dus rijp voor 't graf.
YORK. Ik bid uw majesteit, schrijf deze woorden
Aan wreev'le ziekte en aan zijn leeftijd toe;
Hij heeft u lief, niet minder dan zijn' zoon,
Dan Hendrik Hereford; ware die ontboôn!
KONING RICHARD. Juist, zooals Hendrik Hereford mint hij mij,
Ik hen gelijk zij mij;--welnu dit zij!
(Northumberland komt op.)
NORTHUMBERLAND. Mijn vorst, ontvang den groet van de' ouden Gent.
KONING RICHARD. Wat zegt hij?
NORTHUMBERLAND. Niets meer; alles is gezegd.
Zijn tong is nu een snaarloos instrument,
Spraak, leven, alles wat hij had, ten end.
YORK. Wees, York, dra even zoo bankroet! De dood,
Hoe arm hij make, is 't eind van bitt'ren nood.
KONING RICHARD. De rijpste vrucht valt eerst;
hij moest wel vallen,
Zijn tijd was om; het is het lot van allen.
Genoeg hiervan.--Nu van den Ierschen krijg.
Verdelgen moet ik 't woest gespuis, die Kernen,
Die giftig daar gedijen, waar geen gif,
Dan zij alleen, het voorrecht heeft te leven.
En daar dit groote werk veel geld vereischt,
Zoo trekken wij tot onze hulp aan ons
Het zilverwerk, geld, renten, 't roerend goed,
Waarvan onze oom van Gent bezitter was.
YORK. Hoe lang blijf ik geduldig? Ach, hoe lang
Duldt teeder plichtgevoel een boozen dwang?
Niet Gloster's dood, noch Hereford's ballingschap,
Noch Gent's bestraffing, noch zelfs Englands nood,
Noch dat arglistig stuiten van het huwlijk
Van de' armen Bolingbroke, noch eigen smaad
Deed mijn gelaat van lijdzaam bitter worden,
Noch tegen mijnen vorst mij 't voorhoofd frons'len.
Ik ben de laatste zoon des eed'len Edwards;
Zijn eerste was uw vader, prins van Wales;
In de' oorlog was geen gramme leeuw ooit stouter,
In vrede geen geduldig lam ooit zachter,
Dan deze jonge, vorstlijke edelman.
Zijn aangezicht hebt gij, ja, evenzoo
Zag hij er uit, toen hij ùw jaren had;
Doch zag hij gram, dan was het tegen Frankrijk,
Nooit tegen vrienden; en zijn eed'le hand
Won wat hij wegschonk, maar hij schonk niet weg,
Wat in triomf zijns vaders hand eens won.
Rein was zijn hand steeds van verwantenbloed,
Maar bloedig van de vijanden zijns stams.
O Richard, overstelpt is York van kommer,
Slechts dit perst hem die vergelijking af.
KONING RICHARD. Maar, oom, wat wilt gij?
YORK. O, mijn heer en vorst,
Vergeef mij, zoo gij 't goed vindt; maar zoo niet,
Dan vind ik goed, dat gij mij niet vergeeft.
Intrekken wilt gij, zelf met handen grijpen
De leenen, rechten van den balling Hereford?
Is Gent niet dood en leeft niet Hendrik Hereford?
Was Gent niet braaf en is niet Hendrik trouw?
Verdiende de eene niet een erfgenaam?
Is de erfgenaam niet een verdienstlijk zoon?
Neem Hereford's rechten weg, ontneem den Tijd
Zijn perkamenten en zijn oude rechten,
Laat dan geen morgen meer op 't heden volgen;
Wees dan uzelf niet, want hoe zijt gij koning
Dan door opvolging en door erfenis?
Bij God!--verhoede God, dat ik gelijk heb!--
Zoo ge onrechtvaardig Hereford's rechten eigent,
De koningsbrieven intrekt, die hij heeft,
En 't recht, om door gemachtigden zijn leenen
Te heffen, niet erkent, zijn hulde weigert,
Dan hoopt gij duizend nooden op uw hoofd,
Verliest wel duizend welgezinde harten,
En wekt in mijn geduld gedachten op,
Die eer en trouwe leenplicht niet kan denken.
KONING RICHARD. Denk, wat gij wilt; toch leggen wij de hand
Op 't zilverwerk, zijn geld, zijn goed, zijn land.
YORK. Vaarwel, mijn vorst, ik zie het niet mee aan;
Geen sterv'ling weet wat hieruit kan ontstaan;
Toch is het licht te zien, dat booze wegen
Tot onheil zullen voeren, nooit tot zegen.
(York af.)
KONING RICHARD. Ga, Bushy, daad'lijk tot den graaf van Wiltshire;
Hij kome tot ons hier in Elyhof,
En reeg'le deze zaak. Nu, morgenochtend
Gaan wij naar Ierland en voorwaar, 't is tijd.
Gedurende onze afwezigheid vervulle
Mijn oom van York in England onze plaats,
Want hij is trouw en was ons steeds genegen.
Kom nu, mijn gade; morgen scheiden wij;
Wees lustig, want een dag is dra voorbij.
(Trompetgeschal, Koning Richard, de Koningin,
Aumerle, Bushy, Green en Bagot af.)
NORTHUMBERLAND. Nu, lords, de hertog Lancaster is dood.
ROSS. En leeft toch ook, zijn zoon is hertog thans.
WILLOUGHBY. Ja, naar den titel, naar de renten niet.
NORTHUMBERLAND. Naar beide rijklijk, ware recht hier recht.
ROSS. Mijn hart is vol, maar, zwijgend, moet het breken,
Eer 't zich in vrije taal van zorg ontlast.
NORTHUMBERLAND. Neen, spreek vrijuit, en hij spreek' nimmer weder,
Die, wat gij zegt, herzegt om u te schaden!
WILLOUGHBY. Betreft, wat gij wilt zeggen hertog Hereford?
Als dit zoo is, spreek onbeschroomd vrijuit,
Mijn oor vangt op, en gretig, wat hem goed doet.
ROSS. Niets goeds ter wereld kan ik voor hem doen,
Tenzij 't hem goed doe, dat ik hèm beklaag,
Die schandlijk van zijn erfdeel wordt beroofd.
NORTHUMBERLAND. Bij God, 't is schande, duldt men zulk een onrecht
Aan hem, eens konings kleinzoon, en aan andren
Van edel bloed in dit vervallend land.
De koning is zichzelf niet, wordt verleid
Door vleiers; en wat die in 't oor hem blazen
Uit haat of wrevel tegen een van ons,
Dat zoekt de koning streng dan te vervolgen
Aan ons, ons leven, aan ons huis en erven.
ROSS. Hij drukt het volk aldoor met zware lasten
En raakt hun liefde kwijt; hij straft den adel
Om ouden twist en raakt hun liefde kwijt.
WILLOUGHBY. En daag'lijks denkt men nieuwe lasten uit,
Als blancobrieven, schenkingen, wat weet ik!
Maar wat, in Godsnaam, wat moet hiervan worden?
NORTHUMBERLAND. Geen krijg verslond het, want hij krijgde niet;
Hij stond zelfs bij verdragen smaadlijk af,
Wat eens zijn vaad'ren met het zwaard verwierven.
Hij spilde in vrede meer, dan zij door oorlog.
ROSS. De graaf van Wiltshire heeft het rijk in pacht.
WILLOUGHBY. De koning is bankroet, een bedelaar.
NORTHUMBERLAND. Oneer en ondergang bedreigen hem.
ROSS. Hij heeft geen geld voor dezen krijg in Ierland,--
Wat drukkende belasting hij ook heff',--
Dan door 't berooven des verbannen hertogs.
NORTHUMBERLAND. Zijn eed'len neef;--o diepgezonken koning!
Maar, lords, wij hooren 't suizen van een onweer,
En zoeken nog geen schuilplaats voor den storm;
Wij zien den winddruk zwaar op onze zeilen,
En strijken niet; wij laten ons vergaan.
ROSS. Wij zien de schipbreuk, die wij lijden zullen,
En onvermijdlijk is reeds het gevaar,
Wijl de oorzaak van de schipbreuk wordt geduld.
NORTHUMBERLAND. Neen, uit de ledige oogen van den dood
Zie 'k leven glimmen, doch ik durf niet zeggen,
Hoe na de tijding is van onzen troost.
WILLOUGHBY. Deel wat gij denkt ons mee, als wij aan u.
ROSS. Wees zonder vrees, en spreek, Northumberland.
Wij drieën zijn uzelf slechts, en uw woorden
Zijn ons alleen gedachten; spreek dus vrij.
NORTHUMBERLAND. Nu dan,--ik heb uit Port le Blanc, een haven
Ginds in Bretagne, 't wis bericht ontvangen,
Dat Hendrik Hereford, Reginald lord Cobham,
Graaf Arundel, de zoon, onlangs ontsnapt
Aan 't wakend oog van hertog Exeter,
Zijn broeder, de aartsbisschop van Canterbury,
Sir Thomas Erpingham, Sir John Ramston,
Sir John Norbery, Sir Robert Waterton en Francis Quoint,
Dat die, door steun des hertogs van Bretagne,
Wel toegerust, acht groote schepen sterk
En met drieduizend man, met allen spoed
Opbreken en op onze noorderkust
Een landing willen doen. Zij waren moog'lijk
Alreeds geland, maar wilden op 't vertrek
Des konings naar den Ierschen oorlog wachten.
Dus, willen wij ons slavenjuk verbreken,
Englands geknotte wiek op nieuw beveed'ren,
De kroon weer lossen uit der schraapzucht pacht,
Het stof van onzen gouden scepter wisschen,
En hooge majesteit zichzelf doen zijn,
Dan spoorslags voort met mij naar Ravenspurg;
Doch aarzelt gij en vreest gij op te staan,
Zoo blijft en zwijgt, alleen ook wil ik gaan.
ROSS. Te paard, te paard! nooit ducht de moed gevaar.
WILLOUGHBY. Mijn ros blijk' goed, en ik ben de eerste daar.
(Allen af.)
TWEEDE TOONEEL.
Aldaar. Een vertrek in het paleis.
De Koningin, Bushy en Bagot komen op.
BUSHY. Doorluchte vrouw, gij zijt te zeer bedroefd;
Den koning hebt gij toegezegd bij 't afscheid,
Niet toe te geven aan verterend leed,
Maar steeds uw opgeruimdheid te bewaren.
KONINGIN. Om 's konings wille deed ik 't, voor mijzelve
Kan ik 't niet doen; 'k erken, ik weet geen grond,
Om zulk een gast als droefenis te ontvangen,
Dan dat ik zulk een lieven gast als Richard
Vaarwel moest zeggen; tòch is 't mij, als naakte
Een ongeboren leed mij, in den schoot
Van 't lot gerijpt; en in mijn binnenst beef ik
Staâg voor een niets; er is iets, dat mij meer
Dan 't afscheid van mijn gade en koning drukt.
BUSHY. Het wezen van elk leed heeft twintig schimmen,
Die wel als 't leed er uitzien, maar 't niet zijn.
Het oog der smart, beglaasd met duistre tranen,
Ziet één ding als verdeeld in duizend andre,
Zooals een oogbedrog, dat, recht beschouwd,
Niets dan verwarring toont, maar, schuins bekeken,
Een vorm doet zien;--zoo, waarde koningin,
Het afscheid schuins beziend ontwaart gij vormen
Van 't leed, die erger schijnen dan het leed;
Doch ziet men zoo als 't is, dan zijn zij schimmen
Van wat niet is. Daarom, doorluchte vrouw,
Beween niet meer dan 't afscheid uws gemaals;
Meer ziet gij niet, en wat ge meer mocht zien,
Is wat des kommers oog te ontwaren meent,
Dat waan en schijn als werk'lijkheid beweent.
KONINGIN. Dat moog' zoo zijn, maar toch, mijn innigst wezen
Zegt, dat het anders is. Doch, hoe het zij,
Ik moet bedroefd zijn, en zóó zwaar bedroefd,
Dat, schoon ik, denkend, geen gedachten voed,
Een drukkend niets mij kwelt en huiv'ren doet.
BUSHY. Het is verbeelding, eed'le vrouw, niets meer.
KONINGIN. Niets is het minder; want verbeelding stamt
Van vroeger leed steeds af, wat mij drukt, niet.
Uit niets ontsproot mijn leed, dat iets is, of
Uit iets ontsproot het niets, dat mij bekommert;
Wat ik bezit, het is nog niet aanvaard;
Ik kan 't niet noemen, weet niet wat het is;
Het is een naamloos wee, dat is gewis.
(Green komt op.)
GREEN. Heil, eedle vrouwe!--Weest gegroet, gij heeren.
De koning, hoop ik, is nog niet op zee?
KONINGIN. Wat hoopt gij dit? Hoop liever, dat hij 't is.
Zijn werk eischt spoed, zijn spoed eischt goede hoop;
Wat hoopt gij dan, dat hij nog niet vertrok?
GREEN. Opdat hij, onze hoop, zijn volk terugroep',
Eens vijands hoop in schrik en angst verkeer',
Die reeds met groote macht hier is geland;
De balling Hereford roept zichzelf terug
En is reeds met getrokken zwaard genesteld
Te Ravenspurg.
KONINGIN. Verhoede dit de Hemel!
GREEN. O, 't is maar al te waar, en, erger nog,
De lords Northumberland, zijn zoon, de jonge Percy,
De lords van Ross, Beaumond en Willoughby
Zijn met hun sterken aanhang reeds bij hem.
BUSHY. Waarom verklaardet gij Northumberland
En heel 't oproerig rot niet voor verraders?
GREEN. Dit is geschied, waarop de graaf van Worcester
Zijn staf verbrak, zijn hof betrekking opgaf;
En met hem vlood geheel de mindre hofstoet
Naar Bolingbroke.
KONINGIN. Gij, Green, zijt vroedvrouw van mijn wee geworden,
En Bolingbroke mijns kommers onheilskind.
Nu bracht mijn ziel haar angstgedrocht ter wereld;
Ik, de uitgeputte, pas bevallen moeder,
Draag angst op angst, en wee op wee gehoopt.
BUSHY. Geef niet aan wanhoop toe!
KONINGIN. Wie kan 't verbieden?
Ik wil het doen, wil met bedriegend hopen
In vijandschap nu zijn; dat is een vleier,
Een tafelschuimer, die den dood terughoudt,
Als die des levens band zacht los wil maken,
Dat valsche hoop in 't uiterste nog rekt.
(York komt op).
GREEN. Daar komt de hertog York.
KONINGIN. Met teek'nen van den krijg om de' ouden hals.
O vol van ernst en zorgen is zijn blik.--
Spreek, oom, om Godswil, spreek een woord van troost!
YORK. Als ik dit deed, beloog ik mijn gedachten.
De hemel huisvest troost; wij zijn op aarde,
Waar niets dan onheil, zorg en kommer woont.
Uw gade is weg, ver weg, om ginds te redden,
Terwijl een ander hier zijn huis verheert;
Mij liet hij hier, als steunpilaar des lands,
Die, zwak door jaren, nauw mijzelven schraag;
Nu komt na 't feestgelag het uur van ziekte,
De tijd, dat hij zijn vleier-vrienden toetst.
(Een Dienaar komt op.)
DIENAAR. Uw zoon, mylord, was bij mijn komst reeds weg.
YORK. Was weg?--Nu, 't zij.--Ga alles, zooals 't wil.--
De lords zijn weg, en de gemeenten koud,
En kiezen, vrees ik, weldra Hereford's zijde.--
Knaap, ijl naar Plashy, tot mijn zuster Gloster;
Zij moet nog heden duizend pond mij zenden;
Hier, neem mijn ring.
DIENAAR. Mylord, ik heb vergeten u te melden:
Toen ik er langs kwam, straks, ging ik er aan;--
Ik zal u leed doen, als ik verder spreek.
YORK. Wat is er, knaap?
DIENAAR. Een uur te voren stierf de hertogin.
YORK. Nu hoede ons God! wat springgetij van weeën
Stort zich op eenmaal op dit weevol land!
Ik weet niet, wat te doen;--had God gewild,
Dat met mijn broeder mij de koning, (doch
Tot straf voor ontrouw niet,) had doen onthoofden!--
Spreek, zijn er nog geen boden weg naar Ierland?--
Hoe komen wij aan geld voor dezen krijg?--
Kom, zuster,--toch niet, nicht; houd mij ten goede.--
Gij, knaap, ga fluks naar huis en zorg voor karren,
En voer de waap'nen weg, die daar nog zijn.--
(De Dienaar af.)
Gij heeren, wilt gij volk gaan monstren?--Weet ik,
Hoe, op wat wijs ik deze zaken orden,
Mij zoo verward geworpen op de schouders,
Geloof mij dan nooit meer. Zij beiden zijn
Mijn neven, de een mijn vorst, voor wien mij eed
En plicht tot strijden noopt; voor de' andren, die
Gekrenkt werd door den vorst, pleit mijn geweten
En ook verwantschap, dat ik recht hem schaff'.
Iets moet geschieden.--Kom nu, nicht, ik breng u
In veiligheid;--gij heeren, monstert volk,
En spoedt u tot mij op het slot van Berkley.--
Naar Plashy moet ik ook;--
Maar tijd te vinden!--alles is in 't honderd,
En alles loopt verkeerd, niets uitgezonderd.
(York en de Koningin af.)
BUSHY. De wind is goed voor tijdingen naar Ierland,
Doch niets komt weder. 't Zaam'len van een macht,
Aan die des vijands evenredig, is
Voor ons volstrekt onmoog'lijk.
GREEN. Bovendien,
't Nabij den koning staan door liefde brengt ons
Nabij den haat van wie den koning haten.
BAGOT. De wank'lende gemeenten! hare liefde
Ligt in haar buidels, en wie deze leêgt,
Vult wis haar hart met doodelijken haat.
BUSHY. Waarom de koning algemeen gelaakt wordt.
BAGOT. En wij met hem, zoo zij de richters zijn,
Wijl wij altijd nabij den koning stonden.
GREEN. Nu, ik ga daad'lijk naar 't kasteel van Bristol;
De graaf van Wiltshire nam er reeds de wijk.
BUSHY. Ik ga met u er heen, want luttel liefde
Bewijzen ons de wrokkende gemeenten,
Dan dat ze als honden ons in stukken scheuren.--
Sluit gij u bij ons aan?
BAGOT. Neen, ik wil gaan naar Ierland, tot den koning.
Vaarwel; wanneer mijn hart het juist bevroedt,
Dan wiss'len wij hier onzen laatsten groet.
BUSHY. 't Hangt er van af, of York den opstand dempt.
GREEN. Die arme hertog! eer hem dit gelukt,
Drinkt hij de zeeën leeg en telt haar zand;
Op duizend houdt er één der zijnen stand.
Vaarwel voor goed; voor heden en voor immer!
BUSHY. Wij zien elkander weer.
BAGOT. Ik vrees van nimmer!
(Allen af.)
DERDE TOONEEL.
Een woeste streek in Glostershire.
Bolingbroke en Northumberland komen op, met troepen.
BOLINGBROKE. Hoe ver, mylord, zijn wij van Berkley af?
NORTHUMBERLAND. Geloof mij, eedle lord,
Ik ben een vreemdling hier in Glostershire.
Dit land vol wilde heuvels, ruwe wegen,
Rekt, tot vermoeinis toe, ons elke mijl;
Maar uw schoon onderhoud was suiker; 't maakte
Den zuren weg ons zoet en recht verkwikk'lijk.
Doch, mij valt in, hoe zwaar zal niet de weg
Van Ravenspurg naar Cotswold zijn voor Ross
En Willoughby, die uw gezelschap derven.
Want dit heeft mij, verklaar ik, van mijn reis
De moeilijkheid en lengte doen vergeten.
Maar toch, ook hunnen marsch verzoet de hoop,
Dat hun de weldaad wacht, die ik geniet.
En hoop op vreugd is weinig minder vreugdrijk
Dan de gehoopte vreugde zelf; zij kort
Den moeden lords den weg, zoo als mij 't zien
Van wat ik heb, uw bijzijn, heeft gedaan.
BOLINGBROKE. Mijn bijzijn is van vrij wat minder waarde
Dan uwe goede woorden.--Wie komt daar?
(Hendrik Percy komt op.)
NORTHUMBERLAND. Mijn zoon is 't, Hendrik Percy, en hij komt,
Van waar 't ook zijn moog', van mijn broeder Worcester.--
Hoe maakt uw oom het, Hendrik?
PERCY. Dit rekende ik, mylord, van u te hooren.
NORTHUMBERLAND. Wat, is hij bij de koningin dus niet?
PERCY. Neen, beste heer, hij heeft het hof verlaten,
Den staf zijns ambts verbroken en den hofstaat
Des konings doen uiteengaan.
NORTHUMBERLAND. Om wat reden?
Zijn plan was 't niet, toen ik het laatst hem sprak.
PERCY. Om u, die voor verrader werd verklaard.
Hij is, mylord, naar Ravenspurg gegaan,
Om hertog Hereford zijnen dienst te bieden,
En mij zond hij naar Berkley, ter verkenning,
Wat macht de hertog York daar samenbracht,
Met last om dan naar Ravenspurg te keeren.
NORTHUMBERLAND. Knaap, zijt gij hertog Hereford gansch vergeten?
PERCY. Neen, beste lord, hoe kan ik iets vergeten,
Wat ik nog nooit gekend heb? bij mijn weten
Heb ik hem van mijn leven nooit gezien.
NORTHUMBERLAND. Zoo leer hem kennen, knaap; dit is de hertog.
PERCY. Genadig heer, ik bied mijn arm u aan,
Zooals hij is, teer, ongeoefend, jong;
Doch ouder dagen zullen eens hem sterken
Tot meer te roemen diensten en verdiensten.
BOLINGBROKE. Ik dank u, beste Percy, en, geloof mij,
Ik acht me in niets ter wereld zoo bevoorrecht,
Dan dat mijn hart zijn vrienden steeds gedenkt;
En wat uw liefde mijn geluk doet rijpen,
Wordt van uw trouwe liefde 't loon. Mijn hart
Sluit dit verbond, dat dus mijn hand bezegelt.
NORTHUMBERLAND. Hoe ver is 't nog van Berkley? En hoe houdt
Zich de oude, goede York er met zijn krijgsvolk?
PERCY. Daar, bij die groep van boomen, staat het slot,
Bemand, vernam ik, met driehonderd man;
Er binnen zijn de lords York, Berkley, Seymour,
Geen andren van geboorte en grooten naam.
(Ross en Willoughby komen op.)
NORTHUMBERLAND. Daar zijn de lords van Ross en Willoughby,
Van 't sporen bloedig, vurig rood van haast.
BOLINGBROKE. Welkom, mylords; ik weet, uw liefde spoort
Een hoogverrader en een balling na.
Mijn gansche schat is nog ontastbre dank,
Die eenmaal, is hij rijker toegerust,
Het loon zal zijn voor al uw liefde en moeite.
ROSS. Uw hierzijn maakt ons rijk, hoogedel lord.
WILLOUGHBY. En overtreft de moeite van 't erlangen.
BOLINGBROKE. Dank, altijd dank, de schat van arme lieden,
Die, tot mijn teêr geluk tot jaren komt,
Als rijklijk loon moet gelden! Doch, wie daar?
(Berkley komt op.)
NORTHUMBERLAND. Het is mylord van Berkley, als ik wel heb.
BERKLEY. Mijn boodschap is aan u, mylord van Hereford.
BOLINGBROKE. "Aan Lancaster", mylord; dus antwoord ik;--
Dien naam kom ik mij hier in England zoeken,
En 'k moet op uwe tong dien titel vinden,
Eer ik u antwoord geef op eenig woord.
BERKLEY. Versta mij goed, mylord; mijn doel is niet,
Een enklen eeretitel u te schrappen;--
Ik kom tot u, mylord,--lord hoe gij wilt,--
In naam des rijksbestuurders, hertog York,
En vraag u, wat u dreef, om 's konings afzijn
Voor u te baat te nemen en 's lands vrede
Met eigenmachtig zwaard te komen storen.
(York komt op, met Gevolg.)
BOLINGBROKE. 'k Behoef mijn antwoord nie door u te zenden;
Daar komt de hertog zelf.--Mijn edele oom!
(Hij knielt.)
YORK. Toon mij uw hart deemoedig, niet uw knie,
Wier huldebrenging valsch is en bedrieglijk.
BOLINGBROKE. O, mijn genadige oom!
YORK. Stil, stil!
Niets van genade, en oom is doof voor oomen.
'k Ben geen verraders-oom, en 't woord "genade",
Ontheiligd wordt het in onheil'gen mond.
Waarom heeft uw verbannen voet gewaagd
Van Englands aarde een stofje aan te roeren?
Nog meer "waaroms". Waarom 't gewaagd, zoover
Haar op de borst, waar vrede woont, te treden,
Haar bleeke dorpen door uw krijg verschrikkend
En door vertoon van diep verfoeide wapens?
Verlokte u 't afzijn des gezalfden konings?
Verdwaasde knaap, de koning is nog hier;
In mijne trouwe borst berust zijn macht.
Beheerde ik nog een jeugd, zoo vol van vuur,
Als toen ik--met den dapp'ren Gent, uw vader--
Den Zwarten Prins, dien jongen Mars der menschen,
Uit duizenden geschaarde Franschen redde,
O dan, hoe ras zou ik met dezen arm,
Thans door de jicht geboeid, u tuchtigen,
U straf doen lijden voor uw zwaar vergrijp!
BOLINGBROKE. Genadige oom, doe mijn vergrijp mij kennen;
Op welke handling steunt het? waaruit blijkt het?
YORK. 't Blijkt uit een handling van den ergsten aard,--
Uit vloekbaar oproer en verfoeid verraad;
Gij zijt van hier verbannen, en gij komt,
Aleer uw tijd verstreken is, terug,
En tart uw koning met uw trotsche waap'nen.
BOLINGBROKE. Toen 'k werd verbannen, was ik balling Hereford;
Maar nu ik weerkom, is 't als Lancaster.
Werp, edele oom, dit smeek ik uw genade,
Een onpartijdig oog thans op mijn onrecht;
Gij zijt mijn vader, want, mij dunkt, in u
Is de oude Gent in leven; dies, mijn vader!
Kunt gij het zien, dat ik veroordeeld staan moet,
Als zwervend vagebond, dat rechten, titels
Mij uit de hand gerukt zijn en gegeven
Aan lage brassers? Wat was mijn geboorte?
Indien mijn neef, de koning, Englands vorst is,
Dan ben ik hertog, ja! van Lancaster.
Gij hebt een zoon, mijn eed'len neef Aumerle;
Waart gij gestorven, hij aldus vertrapt,
Dan had oom Gent een vader zich getoond,
Om iedere krenking voort en dood te jagen.
Men weigert mij mijn leenen op te vord'ren,
En 'k heb toch door mijn open brieven 't recht;
Mijn erfgoed wordt versnipperd en verkocht,
En 't wordt, als alles hier, onnut verkwist.
Wat kan ik anders doen? 'k Ben onderdaan,
En vorder recht. Men weigert mij beheerders,
En daarom doe ikzelf mijn rechten gelden
Op de erfnis, krachtens mijn geboorte mijn.
NORTHUMBERLAND. Te zeer verongelijkt werd de eed'le hertog.
ROSS. Hem recht te doen, aan uw genade staat het.
WILLOUGHBY. Laag volk werd groot door wat aan hem behoort.
YORK. Gij lords van England, laat mij dit u zeggen:
Dat onrecht aan mijn neef, het ging me aan 't hart,
En 'k deed het mijne, om recht hem te verschaffen;--
Doch dat hij zoo, met trotsche waap'nen komt,
Zich zelf bedient, zijn eigen weg zich houwt,
En recht door onrecht zoekt,--dit mag niet zijn;
En gij, die in dit doen hem steunt en schraagt,
Stookt oproer en zijt allen oproerlingen.
NORTHUMBERLAND. Hier de eed'le hertog zwoer, zijn komst beoogt
Het zijne slechts, zijn recht; en daartoe zeiden
Wij allen hem bij eede bijstand toe;
En wie dien breekt, beleev' nooit vreugde meer.
YORK. Goed, goed, ik zie den uitslag van die waap'ning;
En ik erken, verandren kan ik 't niet.
Mijn macht is veel te zwak, en niets in orde;
Doch,--ja, bij Hem, die mij het leven schonk;--
Zoo ik 't vermocht, ik liet u allen vatten,
Dat gij voor de genade u boogt des konings;
Doch wijl ik 't niet vermag, zij hier verklaard,
Dat ik onzijdig blijf. En nu, vaartwel,--
Tenzij het u behage op 't slot te komen
En daar uw rust te nemen deze nacht.
BOLINGBROKE. Wij nemen, oom, dit aanbod dankbaar aan,
Maar willen nog verwerven, dat gij met ons
Naar 't slot van Bristol gaat, door Bushy, Bagot
En heel hun aanhang, zoo men zegt, bezet,
Die rupsen van den staat, waarvan ik zwoer,
Dat ik hen zou verdelgen, uit zou roeien.
YORK. Meegaan? misschien; beloven doe ik 't niet;
Ongaarne doe ik, wat 's lands wet verbiedt.
Doch welkom, vriend of vijand, om het even;
Waar geen herstel op is, 't zij opgegeven.
(Allen af.)
VIERDE TOONEEL.
Een legerkamp in Wales.
Salisbury en een Krijgsoverste komen op.
KRIJGSOVERSTE. Lord Salisbury, wij wachtten hier tien dagen,
En 't volk bijeen te houden viel ons zwaar,
En ziet, niets laat de koning van zich hooren;
Wij gaan dus heen, verspreiden ons; vaarwel!
SALISBURY. Wacht, brave Walliser, nog éénen dag,
De koning stelt in u zijn vol vertrouwen.
KRIJGSOVERSTE. Elk acht den koning dood; wij wachten niet.
In 't gansche land staan de laurieren dor;
Voor meteoren taant het vast gesternte;
De bleeke maan ziet bloedig neer op de aard;
En maag're zieners fluistren huiv'rend omkeer;
De rijken zijn bedrukt en schelmen dansen;--
Die duchten het verlies van geld en goed,
En dezen hopen op geweld en oorlog;
Die teekens spellen vorsten dood of val.--
Vaarwel, de macht van ons, die hier was, vlood,
Vast overtuigd van koning Richard's dood.
(Krijgsoverste af.)
SALISBURY. O Richard, met een blik vol bangen kommer
Zie ik, gelijk een sterre, die verschiet,
Uw glans van 't firmament ter aarde ploffen.
De zon zinkt weenend in 't laag westen neer
En kondigt wee en storm aan en boos weer.
Wie vriend was, vliedt en zoekt den vijand op;
En wat gebeur', het voert uw leed ten top!
(Salisbury af.)
DERDE BEDRIJF.
EERSTE TOONEEL.
Bolingbroke's legerplaats bij Bristol.
Bollingbroke, York, Northumberland, Percy, Willoughby, Ross komen op,
gevolgd door Dienaren, met Bushy en Green als gevangenen.
BOLINGBROKE. Brengt nu die mannen voor.--Bushy en Green,
Ik wil hier uwe zielen, die terstond
Van 't lichaam moeten scheiden, niet meer plagen
Door 't gispen van uw snood en zondig leven,
Want dit ware onbarmhartig. Doch ik wil,
Om van uw dood mijn handen schoon te wasschen,
Voor 't oor der mannen hier het een en ander,
Van wat uw dood veroorzaakt heeft, ontvouwen.
Een edel koning werd door u verleid,
Een vorst, door bloed en trekken rijk begaafd,
Door u verarmd, onkenbaar zelfs gemaakt.
Gij hebt, als 't ware, door uw zondige uren
De koningin van haar gemaal gescheiden,
't Bezit van 't vorstlijk huwlijksbed verstoord,
Het schoon gelaat van een vorstin bezoedeld
Met tranen, haar door uw vergrijp ontperst.
Ikzelf,--een prins door 't recht van mijn geboorte,
Den koning na in 't bloed, nabij door liefde,
Eer hij door uw bedrijf mij heeft miskend,--
Ik boog mijn nek voor uwe krenking, zuchtte
Mijn Engelsche' adem uit naar vreemde wolken,
En at het bitter brood der ballingschap;
Ik,--tijdens gij gebrast hebt van mijn leenen,
Mijn parken hebt ontparkt, mijn hout geveld,
Mijn wapens uit de vensters hebt gereten,
Mijn kenspreuk uitgewischt, geen teeken latend,--
Dan menschenheug'nis en mijn levend bloed,--
Dat mij den lande als edelman doet kennen.
Dit, en veel meer, veel meer dan tweemaal dit,
Veroordeelt u ter dood. Men stell' hen dus
Terecht, en geev' hen in de hand des doods.
BUSHY. De slag, die 't leven endt, is meer mij welkom,
Dan Bolingbroke aan England.--Lords, vaartwel!
GREEN. Mijn troost is, dat de hemel ons ontvangen,
En onrecht straffen zal met hellepijn.
BOLINGBROKE. Mylord Northumberland, geleid hen weg.
(Northumberland en anderen met Bushy en Green af.)
De koningin, oom, zegt gij, is ten uwent;
Om 's hemels wil, zij worde goed bejegend;
Zeg haar, dat zij op mij als vriend steeds reken',
En zorg vooral, dat haar mijn groet geword'.
YORK. Ik zond haar, door een edelman, een brief,
Die haar uitvoerig van uw vriendschap meldt.
BOLINGBROKE. Dank, waardige oom.--Komt, heeren, op! met lust
Nog Glendower bestreden en zijn aanhang;
Een korte wijl aan 't werk,--en dan volgt rust.
(Allen af.)
TWEEDE TOONEEL.
De kust van Wales. In de verte een kasteel.
Trommen en trompetten. Koning Richard, de Bisschop van Carlisle,
Aumerle en Soldaten komen op.
KONING RICHARD. Barkloughly-slot noemt gij den burg daar ginds?
AUMERLE. Ja, heer. Hoe vindt uw hoogheid hier de lucht
Na dat gewiegel op de holle zee?
KONING RICHARD. Zij moet mij goed zijn; o, ik ween van vreugd,
Nu ik mijn koninkrijk eens weer betreed.
Geliefde grond, ik groet u met de hand,
Ofschoon rebellen-rossen u verwonden;
Gelijk een moeder, die haar kind in lange
Niet zag, bij 't weerzien speelt met tranenlachjes,
Zoo, weenend-lachend, groet ik u, mijn bodem,
En wuif u met mijn koningshanden toe.
Voed, dierbaar land, uws vorsten vijand niet,
En laaf zijn roofzucht niet met uwe zoetheid;
Maar dat uw spinnen, van vergif gezwollen,
En trage padden op zijn weg zich leeg'ren,
Om zijn verraders-voeten leed te doen,
Die u met driest begeer'gen stap vertreden.
Breng voor mijn haters scherpe netels voort;
En, plukken zij van uwe borst een bloempje,
Dat dan een loerende adder het bewaak',
Die, met zijn dubb'le tong moorddadig stekend,
Dood op uws vorsten tegenstrevers slinger'!
Lach niet, dat ik bezweer, wat reedloos is;
Want, lords, deze aarde zal gevoel erlangen,
Haar steenen zullen sterke krijgers worden,
Eer haar geboren vorst ooit struik'len zal
Voor 't wapenklett'ren van een snooden opstand.
BISSCHOP VAN CARLISLE. Ducht niets, mijn vorst; Die u ten troon
verhief,
Heeft macht uw troon te hoeden, tegen allen.
Doch grijp de midd'len, die de hemel schenkt;
Verzuim die niet; want, zoo de hemel wil,
En wij niet willen, weig'ren wij zijn bijstand,
Des hemels aangeboden hulp en heil.
AUMERLE. Hij meent, mijn vorst, dat wij nalatig zijn,
Wijl Bolingbroke, indien wij zorgloos rusten,
Sterk wordt en groot in vrienden en in macht.
KONING RICHARD. O moedelooze neef! ik zeg u dit:
Als achter de' aardbol zich het spiedend oog
Des hemels bergt en de onderaard beschijnt,
Dan sluipen dieven, roovers, ongezien,
In moord en euveldaad hier bloedig rond;
Doch als dat oog, van onder de aard zich heffend,
Der oosterdennen trotschen top doet gloeien,
Zijn licht doet schijnen door elk schuldig hol,
Dan wordt aan moord, verraad en vloekbre zonden
Des duisters mantel van den rug gescheurd;
Dan staan zij naakt en sidd'ren voor zichzelf.
Zoo zal die dief, die muiter Bolingbroke,--
Die heel de nacht nu heeft gerinkelrooid,
Terwijl wij onder de antipoden toefden,
Ons weêr zien stijgen op den troon in 't oosten;
Dan zal 't verraad gaan blozen op zijn voorhoofd,
En, niet in staat het daglicht te verdragen,
Zichzelve schuwend, sidd'ren om zijn schuld.
Niet al het water van de wilde zeeën
Wascht de olie weg van een gezalfden vorst;
Niet de ademtocht van stervelingen zet
Gods uitverkoren plaatsvervanger af;
Voor elken man, door Bolingbroke geprest,
Die onze gouden kroon met staal bedreigt,
Heeft God in hemelsche soldij voor Richard
Een engel;--en, met englen in gevecht,
Bezwijkt de mensch; de hemel schut het recht.
(Salisbury komt op.)
Welkom, mylord! hoe ver ligt uwe macht?
SALISBURY. Niet naderbij, noch verder af, mijn vorst,
Dan deze machtlooze arm. Ontroostbaarheid
Bestuurt mijn tong en slechts van wanhoop spreekt zij.
Één dag te laat, mijn eed'le vorst, dit vrees ik,
Heeft al uw blijde dagen overwolkt.
O, roep den tijd terug, roep 't gistren weêr,
En dan hebt gij tienduizend weerbre mannen;
Deez' dag, één dag, rampzaal'ge dag te laat
Ontrooft u vreugde, vrienden, heil, uw staat;
De Wallisers zijn allen, op 't gerucht
Uws doods, naar Bolingbroke,--verstrooid--gevlucht.
AUMERLE. Houd moed, mijn vorst, waarom ziet gij zoo bleek?
KONING RICHARD. Zoo even triumfeerde in mijn wangen
Het bloed van duizenden,--die macht ontvlood;
Heb ik, tot ze al dit bloed terug erlangen,
Geen grond om bleek te zien, gelijk de dood?
Wie wijs is, vliedt mij, wijl een rampuur thans
Zijn merk gezet heeft op mijn trotschen glans.
AUMERLE. Schep moed, mijn heer en vorst, denk wie gij zijt!
KONING RICHARD. 'k Vergat mijzelf daar, ja. Ben ik niet koning?
Ontwaak, gij trage majesteit! gij slaapt;
Des konings naam is veertigduizend namen.
Op, op, mijn naam! een nietig onderdaan
Wil uwe grootheid vellen.--Blikt niet neder,
Gij vorsten-gunstelingen! Staan wij niet hoog?
Hoog zij ook onze moed! Oom York, dit weet ik,
Heeft macht genoeg tot redding.--Wie komt daar?
(Scroop komt op.)
SCROOP. Meer heil en zegen vall' mijn vorst te beurt,
Dan hem mijn tong, door zorg gestemd, kan melden.
KONING RICHARD. Mijn oor is open, voorbereid mijn hart;
Wereldsch verlies is 't ergst, wat gij kunt melden.
Spreek, is mijn rijk verloren? 't Was mijn zorg;
Van zorg bevrijd te zijn, is dit verlies?
Tracht Bolingbroke zoo groot te zijn als wij?
Hij moet niet grooter zijn; en, dient hij God,
Dit doe ik ook, en sta met hem gelijk.
Staan de onderdanen op, wij moeten 't dulden;
Zij breken God hun woord, zoowel als ons.
Roep wee, verlies, vernieling, val en nood;
De dood is 't ergst, en komen moet de dood.
SCROOP. 't Verheugt mij, dat mijn vorst gewapend is,
Om tijdingen van onheil te vernemen.
Gelijk een booze dag, die zilvren stroomen
Onstuimig over de oevers bruisen doet,
Als waar' de wereld opgelost in tranen,
Zoo rijst ver boven iedren dam de woede
Van Bolingbroke, die 't bange land bedekt
Met hard, blank staal en nog veel harder harten.
Grijswaarden waap'nen tegen uwen troon
Den kalen schedel, vrouwenstemm'ge knapen
Beproeven grof te spreken en bedekken
Hun teêre meisjesleden met een stijve,
Plomplogge rusting tegen uwe kroon;
Zelfs uw bedeelden leeren bogen spannen
Van giftig, dubbelmoordend taxishout;
Ja, spinrokwijven drillen oude pieken
Op uwen troon; 't woelt alles, jong en oud,
En erger is 't, dan ooit mijn tong ontvouwt.
KONING RICHARD. Te goed, te goed, meldt gij zoo booze dingen,
Waar is de graaf van Wiltshire, waar is Bagot?
Wat is van Bushy, wat van Green geworden,
Dat zij den fellen vijand ongemoeid
De perken van ons rijk doorkruisen lieten?
Verwinnen wij, dan zal hun hoofd het boeten.
Zij sloten vrede, wis! met Bolingbroke.
SCROOP. In vrede zijn zij met hem, ja, mijn vorst.
KONING RICHARD. O schurken, adders, reddingloos verdoemd!
Die honden, vaardig kwisplend voor een elk!
Die slangen, 't hart, dat hen verwarmde, stekend!
Drie Judassen, elk driemaal Judas waard!
Zij sloten vrede? voer' de schrik der hel
Tot loon met hun bevlekte zielen krijg!
SCROOP. Als zoete vriendschap eens van aard verandert,
Dan, zie ik, wordt zij doodlijk bittre haat.
Neem uwen vloek terug; den vrede sloot
Hun hoofd, niet hunne hand; zij, die gij vloekt,
Gevoelden de' ergsten slag, die 't leven wondt,
En liggen diep bedolven in den grond.
AUMERLE. Zijn Bushy, Green, de graaf van Wiltshire dood?
SCROOP. In Bristol, ja, verloren ze allen 't hoofd.
AUMERLE. Waar is mijn vader York dan met zijn macht?
KONING RICHARD. Wààr ook, het helpt niet. Niemand spreek' van troost.
Laat ons van graven spreken, wormen, grafschrift,
Stof nemen voor papier, en kommer schrijven
Met stroomende oogen op de borst der aard;
Van testamenten spreken, alles reeglen,
Uitvoerders kiezen,--neen, toch niet,--waartoe?
Wat kunnen wij vermaken, dan ons lichaam,
Dat afgezet, onttroond is, aan den grond?
Land, leven alles is van Bolingbroke;
Niets noemen wij meer 't onze dan den dood,
En dit klein proefje van onvruchtbare aarde,
Dat om 't gebeent gekneed is en het dekt.
Om Gods wil, laat ons op den grond gaan zitten,
Voor sombre praatjes van den dood van vorsten,--
Hoe deze in de' oorlog viel; hoe die onttroond werd;
Die door den geest vervolgd, dien hij onttroonde;
In bed gesmoord; vergiftigd door zijn vrouw;
Allen vermoord;--want in de holle kroon,
Die om het sterflijk hoofd eens konings prijkt,
Daar houdt de dood zijn hof; daar zit de schalk,
Lacht om den troon en grinnikt om zijn praal,--
Laat hem een ademtocht, een kort bedrijf,
Monarch, gevreesd zijn, met zijn blikken dooden;
Doordringt hem gansch van ijdlen eigenwaan,--
Als waar' dit vleesch, dat onze ziel omschanst,
Van onverganklijk brons,--hij speelt met hem,
Maar komt in 't eind en boort met kleine naald
Zijn burgwal door, en--goede nacht dan, koning!
Bedekt uw hoofd, drijft niet door huldebrenging
Den spot met vleesch en bloed; verzaakt den eerbied,
Gebruik en vorm en statig plichtbetoon;
Gij hebt u altijd door in mij vergist;
Als gij, leef ik van brood; heb dorst, proef leed,
Zoek vrienden;--zooveel malen onderdaan,
Hoe kunt gij zeggen, dat ik koning ben?
BISSCHOP VAN CARLISLE. Geen wijze, heer, klaagt om het leed van heden,
Hij werkt op heden 't leed van morgen tegen.
Vrees voor uw vijand geeft, wijl vrees verzwakt,
Van uwe kracht den vijand meerdre kracht;
En zoo bestrijdt uw dwaasheid steeds uzelf.
Brengt vrees den dood, het strijden brengt niets ergers;
Wie strijdend sterft, wint roem en doodt den dood;
Wie vreezend sterft, is slaaf van dood en nood.
AUMERLE. Zorg, dat mijn vader met zijn manschap naakt;
Zie dan, dat ge uit een lid een lichaam maakt.
KONING RICHARD. 'k Verdien dit;--trotsche Bolingbroke, één dag
Van bloed besliss' voor uw of mijn gezag.
De koorts van vrees is af, die 't hand'len stoort;
Licht te herwinnen is 't, wat ons behoort.
Zeg, Scroop, waar ligt onze oom nu met zijn macht?
Spreek helder, man, al is uw blik omnacht.
SCROOP. We erkennen aan des hemels kleur en schijn
Het weder en de toekomst van den dag;
Zoo moog' mijn somber oog u teeken zijn,
Dat ik slechts erger nieuws u brengen mag.
Ik speel voor folt'raar, wijl ik langzaam aan
Het ergste rek, wat toch gezegd moet worden:--
Uw oom van York is reeds bij Bolingbroke,
Uw burgen in het noorden in zijn macht;
In 't zuiden staat heel de adel in de waap'nen,
Aan zijnen kant.
KONING RICHARD. Gij hebt genoeg gezegd.--
Wee u, gij neef! die van mijn zoeten weg
Naar wanhoop mij teruggeroepen hebt!
Wat zegt gij nu? Wat blijft mij nu tot troost?
Bij God, ik haat den man met eeuw'gen haat,
Die mij nog eenmaal rept van hoop en troost.
Ik ga naar Flintburg, waar ik mij begraaf;
Bij Koning Leed zij daar een koning slaaf.
Ontslaat mijn volk; en elk beploege 't land,
Waar hoop op oogst is, als hij zaait en plant;
Bij mij geen hoop meer.--Niemand spreek', niets baat;
Besloten is 't, en ijdel elke raad.
AUMERLE. Mijn vorst, één woord!
KONING RICHARD. Neen;--dubbel krenkt hij mij,
Die mij te wonden tracht door vleierij.
Ontslaat mijn volk; elk vliede, die 't vermag,
Uit Richards nacht naar Hereford's heldren dag.
(Allen af.)
DERDE TOONEEL.
Wales. Een vlakte voor Flintburg.
Bolingbroke en troepen, met trommen en vaandels, York, Northumberland
en Anderen komen op.
BOLINGBROKE. Dus zijn,--zoo blijkt het ons uit dit bericht,--
De Wallisers verstrooid, en Salisbury
Ging naar den koning, die op deze kust
Met enkle trouwe volgers is geland.
NORTHUMBERLAND. De tijding is gewenscht en goed, mijn prins;
Richard houdt hier nabij het hoofd verborgen.
YORK. Het paste lord Northumberland toch wel
Te zeggen: koning Richard.--Welk een tijd,
Dat een gezalfde koning 't hoofd moet bergen!
NORTHUMBERLAND. Misduid dit niet, mylord; om kort te zijn
Liet ik den titel weg.
YORK. Er was een tijd,
Dat, hadt gij hem verkort, hij korte metten
Met u gemaakt had; hij had u verkort,
Om kort te zijn, de hoogte van uw hoofd.
BOLINGBROKE. Neem toch niet kwalijk, oom, wat gij niet moet.
YORK. Neem gij niet, waarde neef, wat gij niet moogt,
Of gij neemt kwalijk, en de Hemel ziet het.
BOLINGBROKE. Ik weet het, oom, en tegen Zijnen wil
Verzet ik mij geenszins.--Doch wie komt daar?
(Percy komt op.)
Wees welkom, Hendrik.--Geeft de burg zich over?
PERCY. De burg is koninklijk bemand, mijn prins;
De toegang blijft gesloten.
BOLINGBROKE. Koninklijk?
Wat! hij omsluit een koning?
PERCY. Ja, mylord;
Ja, hij omsluit een koning; koning Richard
Is binnen de' omvang van die kalk en steen;
En met hem zijn Aumerle, Salisbury,
Sir Stephen Scroop, alsmede een hooge kerkvoogd;
Doch wie, dit kon ik niet te weten komen.
NORTHUMBERLAND. O, zeker is 't de bisschop van Carlisle.
BOLINGBROKE. (Tot Northumberland.) Mijn waarde lord,
Ga naar de ribben van dien ouden burg,
En zend door een trompet een vredesadem
Tot zijn vervallen ooren.
Breng dit hem over: Hendrik Bolingbroke
Kust koning Richards hand op beide knieën,
En brengt zijn leenplicht en zijn echte trouw
Zijn koninklijken heer, hierheen gekomen,
Om voor diens voeten zwaard en macht te leggen,
Zoo hij zijn ballingschap herroept, volkomen
Teruggave aller goed'ren mij verleent;
Zoo niet, dan bezig ik mijn overmacht,
Leg 't zomerstof met regens vast van bloed,
Aan Engelschen ontstroomd, die 't leven lieten.
Hoe ver dit is van Bolingbroke's gemoed,
Dat zulk een vloed den frisschen, groenen schoot
Van koning Richards land zou overpurp'ren,
Mijn hulde toone 't, op de knie gebracht.
Ga, breng dit over; ondertusschen trekken
Wij op het grastapijt van deze vlakte,
(Northumberland begeeft zich met een Trompetter naar het slot.)
Trekt op, maar zonder dreigend tromgeraas,
Opdat men op des burgs verweerde tinnen
Den zachten voorslag, dien wij doen, versta.
Mij dunkt, wij moesten, Richard en ikzelf,
Met niet gering'ren schrik elkaar ontmoeten,
Dan vuur en water, als hun donderschok
't Bewolkt gelaat des hemels openscheurt.
Zij hij het vuur en ik het buigzaam water;
De woede zij aan hem, terwijl mijn regen
Op de aarde stroom',--op de aarde, niet op hem.
Voorwaarts; merkt op, hoe koning Richard blikt.
(De Trompetter blaast, om een mondgesprek te verzoeken; een trompet
van den burg beantwoordt het sein. Op den muur verschijnen: Koning
Richard, de Bisschop van Carlisle, Aumerle, Salisbury en Scroop.)
Ziet, ziet daar, koning Richard zelf verschijnt,
Zooals de blakende en verstoorde zon
Vooruittreedt uit de vuur'ge poort van 't oosten,
Als hij bespeurt, dat booze wolken streven
Zijn glorie te verduistren, 't lichte pad,
Waarlangs hij naar het westen schrijdt, te vlekken.
YORK. Toch blikt hij als een koning; ziet, zijn oog,
Eens aadlaars oog in schitt'ring, straalt gezag
En grootheid uit. Ach, ach, zoo eenig leed
Een majesteit, zoo schoon, verduist'ren deed!
KONING RICHARD (tot Northumberland). Wij zijn verbaasd, en wachten
hier reeds lang
Op de eerbiedvolle buiging van uw knie.
Wij hielden ons voor uwen heer en koning;
En zijn wij dit, hoe kan dan uw gewricht
De ontzagbetooning, ons verplicht, vergeten?
Zijn wij het niet, toon ons de hand van God,
Die ons ontsloeg van onze waardigheid;
Want, inderdaad, geen hand van vleesch en been
Kan onzes scepters heil'ge greep omspannen,
Indien zij niet ontwijdt of steelt of rooft.
En schoon gij waant, dat allen, zooals gij,
Hun zielen van mij scheurden en verdierven
En wij ontbloot staan, zonder een'gen vriend,--
Zoo weet, mijn meester, God almachtig, brengt
Voor ons in zijne wolken scharen samen
Van pestilentie; treffen zullen ze u
In uw nog ongeboren kind'ren, u,
Die tegen mij vazallenhanden opheft,
En de' eed'len glans van mijne kroon bedreigt.
Zeg Bolingbroke,--want ginder staat hij, meen ik,--
Dat iedre voetstap van hem op mijn land
Strafbaar verraad is. Oop'nen wil hij hier
Het bloedig purpren testament des oorlogs;
Doch eer de kroon, waar hij naar streeft, in vrede
Zijn slapen siert, ontsieren tienmaal duizend
Bebloede slapen van geliefde zoons
Het bloemrijk moederaangezicht van England,
Verandren 't meisjesbleek van haren vrede
In vurig roode gramschap en bedauwen
Der weiden gras met trouw, echt Engelsch bloed.
NORTHUMBERLAND. Verhoede God de Heer, dat onze heer
Door burgerwapens zoo onburgerlijk
Bestormd zou worden. Hendrik Bolingbroke,
Uw eed'le neef, kust need'rig u de hand,
En zweert u bij de eerwaarde tombe, die
't Gebeente dekt uws koninklijken stamheers,
Den vorstenadel van u beider bloed,
Ontstroomd aan ééne hoog te roemen bron,
Bij de begraven hand des dapp'ren Gents,
En bij zijn eigen eer en ridderdeugd,--
Wat iedren eed en elk gezegde omvat,--
Zijn komst alhier beoogt geen ander doel,
Dan 't vragen van zijn rechten, en het knielend
Afsmeeken van onmidlijke herstelling.
Wordt dit door uwe hoogheid toegestaan,
Dan geeft hij 't blanke staal aan roest nu prijs,
Verwijst zijn strijdros naar den stal, en wijdt
Zijn hart den trouwen dienst des konings toe.
Dat dit zoo is, bezweert hij hier, als prins;
En ik betuig dit mede, als edelman.
KONING RICHARD. Northumberland, bericht: dit zegt de koning:
Zijn eed'le neef is hartlijk welkom hier;
En al zijn billijke eischen worden gaarne
Hem ingewilligd zonder tegenspraak.
Breng, zooals gij dit vleiend uiten kunt,
Aan zijn welwillend oor mijn beste groeten.
(Northumberland keert naar Bolingbroke terug.)
(Tot Aumerle.) Niet waar, neef, wij verneed'ren ons, niet waar,
Door zoo bedeesd te zien, zoo lief te spreken?
Waar' 't goed, Northumberland terug te roepen,
't Verraad ten strijd te dagen, zoo te sterven?
AUMERLE. Neen, strijd met zachte woorden, tot de tijd
U vrienden schenk', met zwaarden, u gewijd.
KONING RICHARD. O God, o God, dat ooit mijn tong, die eerst
Dien trotsaard met den vloek der ballingschap
Belaadde, 't vonnis weer herroepen moet,
Aldus, met vleitaal! O, ware ik zoo groot
Als nu mijn smart, of kleiner dan mijn naam;
Of dat ik kon vergeten, wat ik was,
Of niet begrijpen, wat ik nu moet zijn!
Zwelt gij, trotsch hart? klop vrij, met felle slagen!
Ons treffen 's vijands slagen, u en mij.
AUMERLE. Daar komt Northumberland van Bolingbroke.
KONING RICHARD. Wat moet de koning doen? zich onderwerpen?
De koning zal het doen. Den troon ontruimen?
De koning schikt zich. Wordt de naam van koning
Hem ook ontroofd? In Godsnaam, die vaar' heen;
'k Geef mijn juweelen voor een bedesnoer,
Mijn vorstenwoning voor een kluiz'naarshut,
Mijn rijke kleeding voor een boetlingspij,
Mijn fijne bekers voor een houten nap,
Mijn scepter voor eens pelgrims zwerversstaf,
Mijn volk voor enkle grofgesneden heil'gen,
En mijn groot England voor een kleinen grafkuil,
Een klein, klein graf, in een verborgen hoek;--
Of neen, begraaft mij op des konings heerweg,
Waar 't volk verkeert, waar de onderdanen telkens
Huns konings hoofd met voeten treden kunnen;
Zij treden mij op 't hart, nu, bij mijn leven,
Waarom dan, na mijn dood, niet op het hoofd?
Aumerle, weeke vriend, gij weent? Kom, laat ons
Slecht weder maken met verachte tranen,
Dat die, met onze zuchten, 't zomerkoren
Ter neder, 't valsche land met honger slaan!
Of zullen wij gaan dartlen met ons wee,
Een wedstrijd aangaan in het tranenstorten?
Bij voorbeeld: steeds op ééne plaats ze drupp'len,
Totdat voor ons in de aard een tweetal graven
Zijn uitgehold, waarbij een opschrift sta,
Zooals: "Twee neven liggen hier, twee droeve;
Hun weenende oogen dolven zelf hun groeve."
Deed zulk een wee niet goed?--Maar ik zie 't in,
Gij spot met mij, ik praat hier zonder zin.--
Grootmachtig prins, mylord Northumberland,
Wat zegt de koning Bolingbroke? vergunt hij,
Dat Richard leeft, tot Richard sterft? 'k Versta,
Gij maakt een strijkvoet, Bolingbroke zegt ja.
NORTHUMBERLAND. Mylord, omlaag in 't buitenhof verzoekt hij
Een onderhoud; 't behage u af te dalen.
KONING RICHARD. Af! af! ik daal; als Phaëton de snoever,
Die woeste kleppers niet bedwingen kon.
(Northumberland keert naar Bolingbroke terug.)
In 't lage hof! laag hof,--waar vorsten bukken,
Verraders vleien, komen op hun nukken!
In 't lage hof? omlaag, hof! koning, daal!
De nachtuil krijscht, dan zwijgt de nachtegaal.
(Allen van boven af.)
BOLINGBROKE. Wat zegt zijn majesteit?
NORTHUMBERLAND. Door leed en kommer
Sprak hij verward als een waanzinnig mensch;
Maar toch, gekomen is hij.
(Koning Richard en zijn Begeleiders komen beneden op.)
BOLINGBROKE. Staat ter zijde,
En brengt uw hulde aan zijne majesteit.
(Hij knielt.) Genadig vorst!
KONING RICHARD. Mijn neef, uw prinselijke knie onteert gij,
Als de aard, hoe laag ook, trotsch haar kussen mag;
'k Erkende liever met mijn hart uw liefde,
Dan met mijn somber oog uw hoff'lijkheid.
Op, neef! uw hart verheft zich hoog,--getuige
Geheel uw doen,--hoe laag uw knie zich buige.
BOLINGBROKE. Mijn vorst, ik kom slechts voor mijn eigendom.
KONING RICHARD. Uw eigendom is u, en ik, en alles.
BOLINGBROKE. Wees zooveel mijn, verheven vorst, als ik
Door trouwen dienst en liefde zal verdienen.
KONING RICHARD. O veel verdient gij;--hij verdient te ontvangen,
Die vast en goed den weg weet om te erlangen.--
Mijn oom, uw hand; neen, neen, geen tranenvloed;
Die toone liefde, maar hij maakt niets goed.--
Voor vader, neef, van u ben ik te jong,
Gij oud genoeg voor erfgenaam van mij.
'k Geef u, wat gij verlangt, weerstreef ook niet;
Wij moeten doen, wat overmacht gebiedt.--
Naar Londen;--neef, niet waar, daar gaan wij heen?
BOLINGBROKE. Ja, waarde vorst.
KONING RICHARD. Ik mag niet zeggen, neen.
(Allen af.)
VIERDE TOONEEL.
Langley. De tuin van den Hertog van York.
De Koningin en twee Hofdames komen op.
KONINGIN. Wat spel bedenken wij in dezen tuin,
Dat ons den druk der zorgen doe vergeten?
EERSTE HOFDAME. Laat ons gaan keeg'len, hooge vrouwe.
KONINGIN. 'k Herdenk dan al den aanstoot in de wereld,
En mijn geluk, dat zijwaarts rolt en stuit.
EERSTE HOFDAME. Laat ons dan dansen, hooge vrouwe.
KONINGIN. Mijn voet vermag met lust geen maat te houden,
Nu mijn arm hart geen maat in kommer houdt;
Daarom geen dans, mijn kind,--een ander spel.
EERSTE HOFDAME. Laat ons elkaâr verhaaltjes doen.
KONINGIN. Van vreugde of leed?
EERSTE HOFDAME. Van beide, hooge vrouwe.
KONINGIN. Van geen van beide, kind.
Want is 't van vreugde, die ik ganschlijk mis,
Dan doet mij dit te meer aan kommer denken;
En is 't van leed, dat ik zoo ruimschoots heb,
Dan voegt het kommer bij 't gemis van vreugde,
Want wat ik heb, behoef ik niet te hooren,
En wat ik mis, verhelpt geen weegeklag.
EERSTE HOFDAME. Dan wil ik zingen.
KONINGIN. Goed, als gij dit kunt;
Doch liever waart gij mij, indien gij weendet.
EERSTE HOFDAME. 'k Zou kunnen weenen, als u weenen hielp.
KONINGIN. En ik kon zingen, zoo mij weenen hielp,
En borgde dan van u geen enklen traan.
Doch stil, daar zijn de hoveniers;
Gaan wij ter zij, hier onder deze boomen.
Mijn rampspoed voor een speldenbrief,--zij praten
Daar van den staat; zoo doet een elk, zoodra
Een omkeer dreigt; men ducht, en wee komt na.
(De Koningin gaat met haar Hofdames ter zijde.)
(Een Hovenier komt op met twee Knechts.)
HOVENIER. Ga, bind die zwevende abrikozen op,
Die als moedwill'ge kindren hunnen vader
Doen bukken onder zwaren schuldenlast;
Geef een'gen steun aan die gebogen twijgen.--
En gij, sla als een dienaar des gerichts
Den kop af aan die al te weel'ge spruiten,
Die zich te hoog in onzen staat verheffen;
Gelijkheid moet er zijn in ons gebied.--
Terwijl gij dit bezorgt, wied ik het onkruid,
Dat schaadt, wijl 't nutt'loos aan gezonde bloemen
De vruchtbre sappen van den grond ontzuigt.
EERSTE KNECHT. Wat moeten we, in den omvang van een heining,
Naar wet en vorm en juistheid alles reeg'len,
Als waar' 't een beeld van onzen vasten staat,
Nu 't rijk, die door de zee omwalde tuin,
Vol onkruid is, verstikt zijn schoonste bloemen,
Vruchtboomen ongesnoeid, zijn heggen woest,
Zijn bedden omgewoeld en 't nuttig kruid
Van booze rupsen weem'lend?
HOVENIER. Houd u stil!
Hij, die dit woeste voorjaar heeft geduld,
Leeft zelf nu in het vallen van de blaad'ren;
Het onkruid, door zijn breede kruin beschermd,
Dat, op hem woekrend, hem te stutten scheen,
Is met den wortel uitgeroeid door Hereford,--
Ik meen den graaf van Wiltshire, Bushy, Green.
EERSTE KNECHT. Wat! zijn die allen dood?
HOVENIER. Dat zijn ze, ja;
En in de macht van Bolingbroke is onze
Spilzieke koning.--Welk een jammer, dat
Hij niet zijn land in orde bracht en hield,
Als wij den tuin! Zie, in den tijd van 't jaar,
Verwonden wij de schors, de huid des vruchtbooms,
Opdat hij niet, te trotsch op sap en bloed,
Zichzelf verteer' door al te groote weelde;
Had hij zoo ook gedaan met groote heeren,
Dan droegen zij voor hem, en hij genoot
De vruchten van hun dienst. Te geile takken,
Die kappen wij, opdat de vruchttak leve;
Had hij zoo ook gedaan, hij droeg de kroon;
't Verlies is zijner tijdverspilling loon.
EERSTE KNECHT. Wat! zou de koning worden afgezet?
HOVENIER. Zijn troon is half bezet, en afgezet,
Ja, wordt hij wel. Een brief kwam gist'ren avond
Bij een oud vriend des goeden hertogs York,
Die zwarte dingen meldt.
KONINGIN. Ik stik bijna en zoek mij lucht door spreken.--
(Vooruittredend.) Gij Adamsbeeld, die dezen hof verpleegt,
Hoe waagt uw ruwe tong zoo boos een tijding?
Welke Eva, welke slang was 't, die u ingaf
Den val en vloek der menschheid te hernieuwen?
Wat zegt gij, koning Richard afgezet?
Durft gij, gij, nauwlijks beter dan een aardkluit,
Zijn val voorspellen? Waar, wanneer en hoe
Kwaamt ge aan die onheilstijding? Spreek, gij worm!
HOVENIER. Vergeef mij, hooge vrouw; dit nieuws te melden
Is mij geen vreugd, doch wat ik zeg is waar.
De koning, ja, is in de sterke hand
Van Bolingbroke; hun lot wordt dra gewogen;
En in uws heeren schaal is slechts hijzelf,
Met ijdel tuig, dat hem nog lichter maakt;
Doch in de schaal des grooten Bolingbroke
Zijn, buiten hem, nog alle pairs van Engeland;
Dit overwicht weegt koning Richard op.
Spoed, wilt gij 't zelf zien, u naar Londen heen;
Want wat ik zeide, weet daar iedereen.
KONINGIN. Luchtvoetig onheil, steeds zoo vlug en haastig,
Gaat uwe zending mij niet aan, dat ik
Het laatst er van verneem? Gewis, het laatst
Komt gij tot mij, opdat mijn borst uw leed
Het langst bewaar'.--Jonkvrouwen, komt, gaat mee,
En ziet in Londen Londens vorst in wee.--
Werd ik hiertoe geboren, dat mijn oog
Door droefnis Bolingbroke's triomf verhoog'?--
Tuinier, door u werd mij dit leed bekend,
Zoo tier' dan nooit een boom, door u geënt!
(De Koningin met haar Hofdames af.)
HOVENIER. Ach, arme vrouw! zoo 't u verbeet'ring bracht,
Wenschte ik, uw vloek ware op mijn kunst van kracht.--
Hier stortte zij een traan; ik zet er ruit,--
Hoe scherp, hoe bitter, toch Genadekruid,
En ik herdenk, als het zijn geuren spreidt,
Hoe eens een koningin er heeft geschreid.
(Allen af.)
VIERDE BEDRIJF.
EERSTE TOONEEL.
Londen. Westminster-hal.
De geestelijke Lords rechts, de wereldlijke Lords links van den troon,
de Gemeenten aan den voet des troons.--Bolingbroke, Aumerle, Surrey,
Northumberland, Percy, Fitzwater, een ander Lord, de Bisschop van
Carlisle, de Abt van Westminster en Gevolg komen op. Op den achtergrond
Gerechtsdienaars, met Bagot.
BOLINGBROKE. Roept Bagot voor.--
Nu Bagot, spreek vrijuit; deel mee, wat u
Bekend is van des eed'len Gloster's dood.
Wie dreef den koning aan, en wie volbracht
Het bloedig werk van zijn ontijdig eind?
BAGOT. Stel dan voor mijn gelaat den lord Aumerle.
BOLINGBROKE. Neef, treed vooruit, en zie dien man in de oogen.
BAGOT. Mylord Aumerle, ik weet, uw stoute tong
Versmaadt, wat ze eenmaal heeft gezegd, te looch'nen.
Dien doodschen tijd, toen Gloster's dood beraamd werd,
Hoorde ik u zeggen:--"Is mijn arm niet lang,
Die, van het rustig hof in England, reikt
Tot aan Calais, tot aan het hoofd mijns ooms?"
Met nog veel andre zaken hoorde ik u
Terzelfder tijd betuigen; liever sloegt gij
Een aanbod af van honderdduizend kronen,
Dan dat gij Bolingbroke hier keeren zaagt;
Als ook, wat groote zegen voor dit land
De dood zou zijn van dezen uwen neef.
AUMERLE. Prinsen en eed'le lords,
Wat antwoord zal ik dezen niet'ling geven?
Zal ik mijn schoon gesternte zoo onteeren,
Dat ik hem tuchtig op gelijken voet?
Dit moet ik doen, of wel, mijn eere blijft
Door de uiting van zijn lastermond bezoedeld.--
Daar ligt mijn pand, 's doods eigenhandig zegel,
Dat voor de hel u stempelt; 'k zeg, gij liegt.
Getuigen, dat ge onwaarheid spreekt, doe ik
Uws harten bloed, al zij dit ook te laag,
Om 't staal te vlekken van mijn ridderkling.
BOLINGBROKE. Bagot, terug! gij neemt dat pand niet op.
AUMERLE. Ik wenschte, dat uit dezen kring de beste,--
Op één slechts na,--mij zoo had uitgetart.
FITZWATER. Indien uw strijdlust op gelijkheid staat,
Ziedaar mijn pand, Aumerle, als 't pand voor 't uwe.
Ik hoorde 't ook, en snoevend zeidet gij,
Dat de eed'le Gloster stierf door uw bedrijf.
Mocht gij dit loochnen, twintigmaal, gij liegt;
En 'k drijf uw leugen in uw hart terug,
Waar hij gesmeed werd, met mijn degenspits.
AUMERLE. Gij waagt dien dag niet te beleven, lafaard.
FITZWATER. Bij God, ik wilde, 't uur was nu reeds daar.
AUMERLE. Fitzwater, dit veroordeelt u ter helle.
PERCY. Gij liegt, Aumerle; vlekk'loos is zijn eer
Bij deze klacht; want zeker, gij zijt schuldig.
Dit houd ik staande en werp mijn pand hier neer,
Gereed om tot den laatsten levensadem
Dit u te staven. Neem het, als gij 't waagt.
AUMERLE. Doe ik dit niet, dan moog' de hand mij rotten
En nimmermeer mijn wrakezoekend staal
Doen flikkren op mijns vijands blanken helm!
EEN LORD. Ik doe als zij, Aumerle, meineedpleger;
En prikkel u zoo vaak met de' uitroep "Leug'naar!"
Als die een kampdag lang in 't eerloos oor
U galmen kan. Daar ligt mijn eerepand;
Aanvaard het tot den tweekamp, zoo gij 't waagt.
AUMERLE. Wie zet nog meer? Bij God, ik werp om alles.
Ik heb in éénen boezem duizend harten
Om twintig duizenden als gij te staan.
SURREY. Mylord Fitzwater, 'k weet den dag zeer goed,
Dat gij en lord Aumerle samen spraakt.
FITZWATER. Volkomen juist, gij waart toen tegenwoordig,
En kunt getuigen, dat dit waarheid is.
SURREY. Zoo valsch, bij God, als God de waarheid is.
FITZWATER. Surrey, gij liegt.
SURREY. Gij eervergeten knaap,
Die logen ligg' zoo zwaar op mijne kling,
Dat zij vergelde en wreke, tot gijzelf,
De logenstraffer, met uw logen saam,
In de aard zoo stil ligt als uws vaders schedel!
En als getuige is hier mijn eerepand;
Bewaar het tot den tweekamp, als gij 't waagt.
FITZWATER. Hoe dwaas geeft gij een toornig ros de sporen!
Durf ik wel eten, drinken, aad'men, leven,
Zoo durf ik Surrey staan in een woestijn
En naar hem spuwen, zeggend, dat hij liegt,
En liegt, en liegt. Hier is mijn bindend pand,
Om u te boeien aan mijn zware straf.
Zoo waar ik hoop, in deze nieuwe wereld,
Op voorspoed en geluk, zoo waarlijk is
Aumerle schuldig en mijn aanklacht waar.
Ook hoorde ik den verbannen Norfolk zeggen,
Dat gij, Aumerle, twee der uwen zondt,
Om de' eed'len hertog in Calais te dooden.
AUMERLE. Vertrouwe een wakker christen mij een pand,
Dat Norfolk liegt; hier werp ik dit nu neer,
Als hij mag keeren om zijn eer te staven.
BOLINGBROKE. Al deze twisten rusten, met de panden,
Tot Norfolk is gekeerd; want keeren zal hij,
En, schoon hij ook mijn vijand zij, zijn leenen
En rechten weer erlangen. Komt hij weder,
Dan gaat zijn tweekamp met Aumerle door.
BISSCHOP. Nooit zullen wij dien dag van eer aanschouwen;
Want menigmaal streed de verbannen Norfolk
In heil'gen christenkamp voor Jezus Christus,
Ontplooide in 't veld zijn kruisbanier tot schrik
Van zwarte heidnen, Turken, Saracenen,
Maar strijdensmoede trok hij naar Itaalje;
Daar liet hij, in Venetië ruste vindend,
Het lijf aan de aarde van dat schoone land,
De reine ziel aan zijnen veldheer Christus,
Wiens vaan zoolang ten strijd hem had gevoerd.
BOLINGBROKE. Wat, bisschop! Norfolk dood?
BISSCHOP. Zoo waarlijk, heer, als ik hier sta.
BOLINGBROKE. Geleide zoete vrede naar den schoot
Des goeden vader Abrahams zijn ziele!
Uw twisten, heeren klagers, zijn geschorst,
Tot wij u dagen om uw kamp te strijden.
(York komt op, met Gevolg.)
YORK. Doorluchte Lancaster, ik kom als bode
Des kaalgeplukten Richards, die gewillig
U erfgenaam verklaart, zijn hoogen scepter
Ter voering afstaat aan uw koningshand.
Bestijg zijn troon, gij, die van hem nu stamt,
En lang leev' Hendrik, vierde van dien naam!
BOLINGBROKE. In naam van God dus, stijg ik op den troon.
BISSCHOP. Neen, dit verhoede God!--
Slecht moge ik spreken in zoo hoogen kring,
Toch past het mij, de waarheid uit te spreken.
O waar',--gaav' God dit!--in deez' eed'len kring
Er één zoo edel, om den eed'len Richard
Naar 't recht te richten; dan zou zielenadel
Hem leeren, zulk een gruwlijk kwaad te schuwen.
Kan ooit een onderdaan zijn koning richten?
En wie hier is niet Richards onderdaan?
Geen dief wordt ooit gericht, dan dat hij 't hoort,
Al is zijn schuld voor ieder openbaar;
En wordt het toonbeeld van Gods majesteit,
Zijn krijger, zijn beheerder, zijn verkoor'ne,
Gezalfd, gekroond, sinds zooveel jaar erkend,
Alsnu gericht door onderdanen, mind'ren,
En in zijn afzijn? O! verhoede God,
Dat, in een christenland, verloste zielen
Een daad, zoo snood, zoo zwart, zoo gruw'lijk plegen!
Hier spreekt een onderdaan tot onderdanen,
Door God gedreven, stout voor zijnen koning.
Deez' lord van Hereford, dien gij koning noemt,
Smeedt tegen Hereford's koning driest verraad;
En kroont gij hèm, dan wil ik profeteeren,
Dat Engelsch bloed den bodem mesten zal,
De verre toekomst kermen om dien gruwel.
De vrede zal bij Turk en Heiden sluim'ren,
En hier, in vredes zetel, woeste krijg
Vriend tegen vriend, bloed tegen bloed doen opstaan;
Verwarring, schrik en angst, en muiterij
Zal hier verblijven en dit land den naam
Van Golgotha, van schedelplaats, erlangen.
O, zoo gij dit huis aanhitst op dit huis,
Dan brengt gij tweedracht voort, zoo jammervol
Als ooit met zwaren vloek deze aarde trof;
Weerstaat, verhoedt dit, toont u wijs en kloek,
Opdat uw kind, uws kinds kind u niet vloek'!
NORTHUMBERLAND. Gij spraakt met klem, heer, maar wij nemen thans,
Tot loon, u wegens hoogverraad in hechtnis.
Mylord van Westminster, 't zij uwe taak
Hem tot den dag der rechtspraak te bewaken.--
Beaamt gij, Lords, 't verlangen der Gemeenten?
BOLINGBROKE. Haal Richard hier; hij drage in 't openbaar
Den scepter over; vrij blijft dan ons doen
Van achterdocht.
YORK. Ik wil hem hier geleiden.
(York af.)
BOLINGBROKE. Gij Lords, wier zaak nog hangt voor onzen stoel,
Stelt borgtocht voor den dag, dat wij u roepen.--
(Tot den Bisschop.) 't Is luttel, wat we uw liefde zijn verplicht;
Doch luttel hulps verwachtten wij van u.
(York komt terug, met Koning Richard en Beambten, die de kroon
enz. dragen.)
KONING RICHARD. Ach, waarom voert gij mij voor eenen koning,
Eer ik den vorstenaard heb afgeschud,
Waarmede ik heerschte? Nauwlijks leerde ik nog
Mij plooien, vleien, buigen, nederknielen;
Geef aan het leed den tijd, dat het mij leer'
Gedwee te zijn. Zie, ik herken de trekken
Van al die mannen; waren zij niet mijn?
En riepen zij niet pas mij "Heil u!" toe,
Als Judas deed aan Christus? Christus vond
Elf trouw van twaalf, niet één ik van twaalfduizend.
Den koning heil!--zegt niemand "Amen"? Moet ik
En priester zijn en leek? Nu goed dan,--Amen!
Den koning heil! schoon ik het niet meer zij;
En Amen ook, erkent de hemel mij.--
Tot welken dienst werd ik hierheen gebracht?
YORK. Om hier uit eigen vrijen wil te doen,
Wat moede majesteit u aan deed bieden,
Het overdragen van uw macht en kroon
Aan Hendrik Bolingbroke.
KONING RICHARD. Geef mij de kroon.--Hier, neef, hier, vat de kroon;
Aan gene zijde uw hand, neef, hier de mijne.
Nu is de goudband als een diepe put,
Een met twee emmers, die elkander vullen;
De ledige altijd dansend in de lucht,
De tweede omlaag en ongezien, vol water;
Ik ben die eene omlaag, vol, uit het oog,
Ik drink mijn kommer en hef u omhoog.
BOLINGBROKE. Ik dacht, dat gij gewillig afstand deedt.
KONING RICHARD. Ja, van de kroon; niet van mijn zieleleed.
Verliezen moge ik kroon en heerschappij;
'k Blijf koning van mijn leed, dit blijft mij bij.
BOLINGBROKE. Uw kroon brengt mij uw zorgen mee, ten deele.
KONING RICHARD. 't Zij zoo, mijn zorgen blijven even vele.
Zorg om verloren zorg is 't wat mij wacht;
Zorg is de winst, die mijne kroon u bracht;
Ik gaf de zorg aan u, maar houd ze toch;
Zij volgt de kroon, maar bij mij toeft zij nog.
BOLINGBROKE. Doet gij gewillig afstand van de kroon?
KONING RICHARD. Ja, neen; neen, ja;--niets moet ik zijn, niets meer;
Daarom geen neen; voor u leg ik haar neer.
Merk op nu, hoe ik hier mijzelf vernietig:--
Ik geef dien zwaren last nu weg van 't hoofd,
Dien zwaren, plompen scepter uit de hand,
Des heerschers fierheid uit mijn koningshart;
Met eigen tranen wasch ik af den balsem,
Met eigen handen geef ik weg mijn kroon,
Leg neer met eigen mond mijn heilig ambt,
Onthef met eigen stem van plicht en eed,
Verzaak hier al mijn glans en heerlijkheid,
Geef riddergoed'ren, pachten, renten op,
Herroep wat ik verordende en besloot;--
Vergeev' God elk, die mij zijn eeden schond,
God make elk trouw, die zich aan u verbond;
Maak' mij, die niets meer heb, om niets bedrukt,
U blijde om alles, daar u niets mislukt,
Leef lang en bloei en zit op Richards troon,
En Richard hebb' welras een graf ter woon!
Leef, koning Hendrik, lang, in zonneglans;
Zoo roept u Richard toe, ontkoningd thans!
Wat wilt gij meer?
NORTHUMBERLAND (een geschrift aanbiedend). Slechts dit, dat gij
deze aanklacht
En krenkende vergrijpen leest, die gij,
't Zij in persoon, 't zij door uw volgelingen,
Begaan hebt tegen England en zijn heil,
Opdat heel 't volk door uw bekent'nis zie,
Dat uw onttroning wel te recht geschiedt.
KONING RICHARD. Moet ik dit doen? mijn weefsel hier ontraaflen
Van vroegre dwaasheid? Vriend Northumberland,
Stondt, waren uwe zonden zoo geboekt,
Gij niet beschaamd, zoo gij in zulk een kring
Ze voor moest lezen? Als gij 't deedt, gij zoudt
Er één verfoeilijk punt in de aanklacht vinden,
De onttroning van uw vorst vermeldend, en
't Verbreken van een eed van trouw,--een daad,
Zwart aangestipt, vervloekt in 's hemels boek.--
Gij allen, die daar staat en zwijgend toeziet,
Hoe mij de ellende jaagt,--schoon enklen uwer,
Uitwendig vol meêdoogen, als Pilatus,
Uw handen wascht, toch, gij Pilatus' jongren
Gaaft hier mij over aan mijn bitter kruis,
En uwe zonde wascht geen water af.
NORTHUMBERLAND. Mylord, besluit, en lees die aanklacht voor.
KONING RICHARD. Ik kan niet zien; mijn oogen zijn vol tranen;
En toch, hen blindt der tranen zilt niet zoo,
Of zij ontwaren hier een bent verraders.
Ja, zoo ik op mijzelf mijn oogen richt,
Dan zie ik mij, met de andren, als verrader;
Want ingewilligd heb ik met mijn ziel,
Mijn lichaam van den koningstooi te ontdoen,
Mijn hoogheid laag, mijn heerschappij een slaaf,
Mijn fiere majesteit een onderdaan,
Mijn vorstlijkheid een schooier te doen zijn.
NORTHUMBERLAND. Mijn vorst,--
KONING RICHARD. Geen vorst van u, trotsch, overmoedig man,
Noch iemands vorst; ik heb geen naam, geen titel,
Zelfs dien naam niet, die mij de doopvont gaf,
Dan aangematigd.--Ach, wat booze dag!
Dat ik zoo meen'gen winter heb doorleefd,
En nu niet weet, wat naam ik dragen mag.
Spotkoning wilde ik, dat ik waar', van sneeuw,
Om voor de zon van Bolingbroke te staan,
En zacht in waterdropp'len weg te smelten!--
O, goede koning,--groote koning,--toch
Niet overgoed,--geldt iets mijn woord in England,--
Dan doe het fluks een spiegel voor mij komen,
Die mij moog' toonen, welk gelaat ik heb,
Sinds dit zijn majesteit verloren heeft.
BOLINGBROKE. Het zij; dat een van u een spiegel haal'.
(Een Dienaar gaat heen.)
NORTHUMBERLAND. Lees nu 't geschrift, terwijl de spiegel komt.
KONING RICHARD. Gij duivel, die mij foltert vóór de hel!
BOLINGBROKE. Dring niet meer aan, mylord Northumberland.
NORTHUMBERLAND. Maar dan zijn de Gemeenten niet voldaan.
KONING RICHARD. Zij zullen 't zijn;--genoeg denk ik te lezen,
Heb ik het boek voor mij, waarin mijn zonden
Geschreven staan, en dat boek--ben ikzelf.
(De Dienaar komt terug, met een spiegel.)
Geef hier den spiegel, daarin wil ik lezen.--
Wat, nog geen dieper rimpels? Heeft mijn kommer,
Die mij zoo meen'gen slag gaf op de kaak,
Niet dieper mij gestriemd?--O vleiend glas!
Als zij, die in mijn voorspoed om mij waarden,
Bedriegt ook gij. Was dit eens het gelaat,
Dat daag'lijks onder zijner woning dak
Tienduizend man ontving? dit het gelaat,
Dat, als de zon, verblindde wie er in zag?
Dit het gelaat, dat zooveel dwaasheid kleurde,
En nu door Bolingbroke van kleur verschiet?
Broos is de glans, die speelt op dit gelaat;
Broos als die broze glans is dit gelaat;
(Hij werpt den spiegel op den grond.)
Daar ligt het op den grond in honderd scherven.--
Zie spraakloos vorst, de leering van dit spel,
Hoe ras mijn kommer mijn gelaat vernielde.
BOLINGBROKE. De schaduw van uw kommer heeft de schaduw
Van uw gelaat vernield.
KONING RICHARD. Zeg dat nog eens.
De schaduw van mijn kommer? Laat ons zien:--
't Is waar, 't is waar, mijn kommer huist hier binnen;--
En heel dit uiterlijk vertoon van smart
Is schaduw slechts van diep verholen kommer,
Die zwijgend opwelt in de bange ziel;
Daar huist haar wezen; en ik dank u, koning,
Voor zulk een goedheid, dat gij mij niet slechts
Grond geeft tot klagen, maar ook leert, hoe ik
Mijn lot bejamm'ren moet. Nog één gunst vraag ik,
Dan wil ik gaan en u niet verder storen.
Wilt gij die toestaan?
BOLINGBROKE. Noem haar, eed'le neef.
KONING RICHARD. Uw eed'le neef? Nu ben ik meer dan koning;
Want toen ik koning was, had ik tot vleiers
Slechts onderdanen; nu, als onderdaan,
Heb ik een grooten koning tot mijn vleier.
Werd ik zoo groot, dan ook geen smeeken meer.
BOLINGBROKE. Begeer het dan.
KONING RICHARD. Zult gij het toestaan?
BOLINGBROKE. Ja.
KONING RICHARD. Nu dan, geef mij verlof om heen te gaan.
BOLINGBROKE. Waarheen?
KONING RICHARD. Waarheen gij wilt, slechts heen en u uit de oogen.
BOLINGBROKE. Zoo laat ik naar den Tower u geleiden.
Gij, ijlt vooruit en haalt hem plechtig in.
KONING RICHARD. Inhalen? goed!--Inhalig zijt gij allen,
Die, om te stijgen, zoo een vorst doet vallen!
(Koning Richard af, door een Wacht begeleid.)
BOLINGBROKE. Wij stellen 't plechtig feest van onze kroning
Op Woensdag vast; gij, Lords, houdt u gereed.
(Allen af, behalve de Abt van Westminster, de Bisschop van Carlisle,
en Aumerle.)
ABT. Een weevol schouwspel hebben wij gezien.
BISSCHOP. Nog volgt het wee; de thans nog ongeboor'nen
Zal deze dag eens steken, fel als doornen.
AUMERLE. Gij vorsten van de kerk, weet gij geen plan,
Dat van dien smaad het rijk ontsmetten kan?
ABT. Mylord, aleer ik vrij hierover spreek,
Moet gij het sacrament er op ontvangen,
Dat ge in uw borst begraaft, wat ik ontwerp,
En ook, dat gij mijn plan ten uitvoer legt.--
Uw wrevel lees ik op u beider voorhoofd,
Uw hart is kommervol, uw oog vol tranen;
Neemt met mij 't avondmaal; mij woelt in 't hoofd
Een plan, dat blijde dagen ons belooft.
(Allen af.)
VIJFDE BEDRIJF.
EERSTE TOONEEL.
Londen. Een straat naar den Tower.
De Koningin en Gevolg komen op.
KONINGIN. Hier komt de koning langs, want deze weg
Geleidt naar Julius Caesar's onheilstoren,
Waar, in dien steenen boezem, mijn gemaal
Gekerkerd wordt door trotschen Bolingbroke.
Laat ons hier rusten, zoo de oproerige aard
Haar echte koningin nog ruste gunt.
(Koning Richard komt op, vergezeld van zijn Wacht.)
Doch stil, doch ziet, of neen, ziet liever niet,
Hoe reeds mijn lieve roos verwelkt; ja, ziet toch,
Opdat ge uit deernis smelt tot dauw, hem wascht
Met echte liefdetranen en verfrischt.--
O, beeld van 't veld, waar eenmaal Troje stond,
Der eere beeltnis, koning Richards tombe,
Niet Koning Richard zelf, gij prachtpaleis,
Waarom neemt somber leed in u zijn intrek
En wordt de zegepraal een bierhuisgast?
KONING RICHARD. Sluit geen verbond met droefnis, schoone vrouwe,
Om plotsling mij te dooden; leer, mijn beste,
U, wat eens was, als schoonen droom te denken,
Waaruit we ontwaakten, nu de waarheid ziend
Van wat wij zijn. Ik ben gezworen broeder
Van bitt'ren nood, melieve; hij en ik
Zijn tot den dood vereend. Spoed u naar Frankrijk,
Begraaf u in een klooster; heiligheid
Moet thans een kroon des hemels ons verwerven;
Onze aardsche lust wierp de andre neer, in scherven.
KONINGIN. Wat! is mijn Richard èn in vorm èn geest
Veranderd en verzwakt? Heeft Bolingbroke
Ook uw verstand onttroond, uw hart geplunderd?
De leeuw steekt stervend nog zijn klauwen uit,
En wondt, niets anders hebbend, de aard, uit woede,
Dat hij bezwijkt; en gij, duldt ge, als een schoolknaap,
Uw straf gedwee? Kust gij de roede? kwispelt
Gij voor eens meesters woede, ootmoedig, laag,
Gij, die een leeuw zijt en der dieren vorst?
KONING RICHARD. Een dierenvorst, ja;--waren zij geen dieren,
'k Waar' nog een blijde menschenvorst.--Mijn lieve
Gewezen koningin, spoed u naar Frankrijk;
Acht mij gestorven, denk u aan mijn sterfbed,
En dat gij hier mijn laatst vaarwel ontvangt.
Zit ginds aan 't vuur in trage winternachten
Met oude goede lieden, die vertellen
Van bitter droeve tijden, lang voorbij;
Vertel dan eens, eer gij hun goede nacht zegt,
Tot dank, van mijnen jammervollen val;
Dan gaan zij weenend naar hun bed. Want, ja!
't Gevoelloos houtblok op den haard trilt mede
Bij 't diep geluid van uw bewogen stem,
En weent het vuur van mededoogen uit,
En treurt, hetzij in assche, 't zij koolzwart,
Dat zoo een wettig koning werd onttroond.
(Northumberland komt op, met Gevolg.)
NORTHUMBERLAND. Heer, Bolingbroke veranderde van plan;
Naar Pomfret moet gij thans, niet naar den Tower.--
En eed'le vrouw, uw weg is ook bepaald:
Met allen spoed geleidt men u naar Frankrijk.
KONING RICHARD. Northumberland, gij ladder, waar die klout'raar,
Die Bolingbroke, mijn troon mee heeft bestegen,
De tijd zal niet veel ouder zijn dan nu,
Eer booze zonde rijpt en zich verzamelt
En openbreekt. Dra zult gij denken, dat,
Al deelt hij 't rijk en geeft aan u de helft,
Hij u, die aan 't geheel hem hielpt, te kort doet;
En hij denkt, dat, daar gij den weg zoo weet
Om vorsten, tegen 't recht, ten troon te heffen,
Gij bij de minste krenking weten zult,
Hoe hèm van zijn geroofden troon te stooten.
Bij snoode vrienden wordt licht liefde vrees,
De vrees tot haat, en haat brengt één van beiden,
Of beiden, welverdiend gevaar en dood.
NORTHUMBERLAND. Mijn schuld zij op mijn hoofd, en daarmee uit!
Neemt afscheid; uitstel wordt u niet vergund.
KONING RICHARD. Een dubb'le scheiding!--Snoodaards, gij ontheiligt
Een dubb'len echt: mijn huwlijk met mijn kroon,
En dan, mijn huwlijk met mijn echte vrouw.--
Laat mij den eed wegkussen tusschen ons;
En toch, dit niet; sloot niet een kus den echt?
Scheid ons, Northumberland, naar 't noorden mij,
Waar huiverkoude en ziekte kwijning wekken;
Naar Frankrijk haar, vanwaar met glans en praal
Haar England eens in meitooi komen zag,
Bij 't keeren kaal als Allerheil'gendag.
KONINGIN. En moet er scheiding zijn en afscheidssmart?
KONING RICHARD. Ja, lieve, hand van hand, en hart van hart.
KONINGIN. Verban ons beiden; laat hem met mij gaan.
NORTHUMBERLAND. Dat waar' recht liefd'rijk, niet zeer wijs gedaan.
KONINGIN. Laat mij dan gaan, waar hij vertoeven moet.
KONING RICHARD. Ons beider leed wierd één, één tranenvloed.
Ik weene hier om u, gij ginds om mij;
Veel beter ver, dan, niet vereend, nabij.
Ga, meet uw weg met zuchten, ik met klagen.
KONINGIN. Dan geeft de langre weg meer leeds te dragen.
KONING RICHARD. Bij iedren stap zal ik twee zuchten slaken,
Den kortren weg door hartzeer langer maken.
Doch kom, niet langer met het leed gevrijd;
Het huwlijk volgt, en dit duurt langen tijd.
Een kus verstomm' den mond bij de afscheidssmart;--
Zoo geef ik mijn en neem voor mij ùw hart.
(Zij kussen elkander.)
KONINGIN. Neen, geef mij 't mijne weer; 't waar snood, uw hart,
Mij toevertrouwd, te breken door mijn smart.
(Zij kussen elkander nogmaals.)
Nu heb ik 't mijne weer; ga, ga nu heen;
Ik tracht het ras te dooden door geween.
KONING RICHARD. Ons dralen leert aan 't wee een schertsend woord;
Doch thans vaarwel; nu spreke kommer voort.
(Allen af.)
TWEEDE TOONEEL.
Londen. Een vertrek in het paleis van den Hertog van York.
York en de Hertogin komen op.
HERTOGIN. Mylord, gij wildet juist het eind vertellen,
Toen 't weenen u belette voort te gaan,
Van de aankomst onzer neven binnen Londen.
YORK. Waar bleef ik?
HERTOGIN. Bij dat treurig oogenblik,
Dat woeste, oproer'ge handen uit de vensters
Op koning Richard stof en vaagsel wierpen.
YORK. Ja, 'k zeide reeds, de groote Bolingbroke,
Gezeten op een vurig, moedig ros,
Dat goed zijn fieren ruiter scheen te kennen,
Reed langzaam maar plechtstatig stappend voort,
En alles riep: "God hoede u, Bolingbroke!"
Het was, alsof de vensters-zelve spraken,
Zoo menig gretig oog van oud en jong
Schoot door de ramenlijst zijn vuur'gen blik
Naar zijn gelaat; ja, 't was alsof de muren,
Behangen, spreukrijk, alle samen riepen:
"U zeeg'ne Christus; welkom, Bolingbroke!"
Hij ondertusschen, rechts en links zich wendend,
Blootshoofds en lager dan zijns kleppers nek,
Sprak telkens: "Hart'lijk dank, mijn landgenooten."
Zoo, op die wijs, vervolgde hij zijn tocht.
HERTOGIN. Ach, arme Richard! waar reed hij intusschen?
YORK. Gelijk der menschen oogen in den schouwburg,
Na 't heengaan van een hooggevierd acteur,
Zich achtloos wenden op wie na hem komt,
En ieder, wat die zegt, langwijlig acht,--
Aldus, ja met nog meer verachting, grijnsden
Zij Richard aan; geen sterv'ling riep: "God hoede u!"
Geen blijde mond gaf hem een welkom thuis;
Zij wierpen op 't gewijde hoofd hem stof,
Wat hij zoo zacht en droevig van zich schudde,--
Terwijl een glimlach met zijn tranen kampte,
Getuigen van berusting en van smart,--
Dat, had niet God, naar hoogen raad, het hart
Des volks verstaald, het wis had moeten smelten,
Want de barbaarschheid zelf had zich erbarmd.
Doch dit geschiedt naar 's hemels hoogen wil,
En waar die spreekt, zwijge elk eerbiedig stil.
Wij allen zwoeren Bolingbroke nu trouw,
Wien ik voortaan als heer en vorst beschouw.
(Aumerle komt op.)
HERTOGIN. Daar komt Aumerle.
YORK. Die Aumerle was;
Als Richards vriend heeft hij dien naam verbeurd;
En vrouw, gij moet uw zoon nu Rutland noemen,
'k Was borg in 't parlement, dat hij zijn trouw
Zijn nieuwen vorst en leenheer steeds zou wijden.
HERTOGIN. Welkom, mijn zoon! Wie sieren als viooltjes
Den groenen schoot der nieuwgeboren lente?
AUMERLE. Ik weet niet, moeder, en mij deert het niet;
God weet, ik wensch er liever geen te zijn.
YORK. Draag in dit voorjaar zorg voor uwen groei,
Om niet gewied te worden vóór uw bloei.
Hoe is 't in Oxford? feesten en tornooien?
AUMERLE. Die gaan nog door, Mylord, zoover ik weet.
YORK. Gij wilt er heengaan, 'k weet het.
AUMERLE. Zoo God het niet belet; ja, 't is mijn plan.
YORK. Wat voor een zegel hangt daar uit uw boezem?--
Wat! gij verbleekt? Laat dat geschrift mij zien.
AUMERLE. Heer, het is niets.
YORK. Dan mag een ieder 't zien.
'k Wil zekerheid, laat dat geschrift mij zien.
AUMERLE. Ik bid u, heer, dat gij dit niet verlangt;
't Is iets van geen gewicht, maar ik heb reed'nen
Om 't zeer ongaarne aan u te laten zien.
YORK. En ik heb reed'nen, heer, om dit te willen.
Ik vrees, ik vrees,--
HERTOGIN. Wat zoudt gij vreezen? Kom,
Het is een wissel, dien hij heeft geteekend,
Om zich voor ginds een feestdos aan te schaffen.
YORK. Zijn eigen wissel? hij zijn wissel hebben,
Waarmee hij zich verbindt? Wat onzin, vrouw!
Kom, knaap, laat mij het zien.
AUMERLE. Vergeef mij, bid ik, toonen mag ik 't niet.
YORK. 'k Wil zekerheid; nog eens, laat mij het zien.
(Hij ontrukt hem het geschrift, en leest.)
Verraad! O zwart verraad!--Schelm! schurk! verrader!
HERTOGIN. Wat is er, mijn gemaal?
YORK. Hé daar! wie is daar? kom!
(Een Dienaar komt op.)
Mijn paard gezadeld!
Algoede God! Wat boos en zwart verraad!
HERTOGIN. Wat is 't dan, mijn gemaal?
YORK. Mijn laarzen hier! en vlug mijn paard gezadeld!
(Dienaar af.)
Nu, bij mijn eer, mijn leven en mijn trouw,
Ik klaag den booswicht aan.
HERTOGIN. Wat is er dan?
YORK. Zwijg, dwaze vrouw!
HERTOGIN. Ik zwijg niet, neen;--Aumerle, spreek, wat is er?
AUMERLE. Kalm, lieve moeder, kalm; het is niet meer,
Dan wat mijn leven boet.
HERTOGIN. Uw leven? 't boeten?
YORK. Kom, breng mijn laarzen, naar den koning moet ik.
(De Dienaar komt terug, met een paar laarzen.)
HERTOGIN. Aumerle, sla hem weg!--Verbijsterd, jongen?--
Weg, schurk, en kom mij nooit weer onder 't oog.
(Dienaar af.)
YORK. Geef mij mijn laarzen, zeg ik.
HERTOGIN. Spreek, York, wat wilt gij doen?
Wilt gij de schuld der uwen niet verbergen?
Hebt gij meer zoons of hebt ge er meer te hopen?
Is dan mijn barenstijd niet lang voorbij?
Wilt gij mijn ouderdom mijn zoon ontrukken,
Den zoeten naam van moeder mij ontrooven?
Gelijkt hij niet op u? is hij uw zoon niet?
YORK. Verblinde, dwaze vrouw!
Wilt gij die dwaze schurkerij verhelen?
Twaalf hunner hebben 't sacrament ontvangen,
Elkander schriftlijk onderling beloofd,
In Oxford onzen koning om te brengen.
HERTOGIN. Hij zal niet met hen zijn, wij houden hem
Bij ons en hier; wat kan het hem dan deren?
YORK. Weg, dwaze vrouw! al waar hij twintigmaal
Mijn zoon, ik gaf hem aan.
HERTOGIN. Hadt gij als ik,
Om hem gekermd, meer deernis zoudt gij hebben.
Doch nu begrijp ik: gij voedt achterdocht,
Als ware ik ooit uw bed ontrouw geweest,
En hij uw basterd, niet uw eigen zoon.
Mijn York, mijn lieve man, denk zoo toch niet;
Zie, hij gelijkt op u,--het kàn niet meer--
En niet op mij, noch iemand van de mijnen,
En toch, ik heb hem lief.
YORK. Laat door, verdwaasde!
(York af.)
HERTOGIN. Hem na, Aumerle! neem zijn eigen paard;
Spoor, ijl en kom hem bij den koning voor,
En smeek vergiff'nis, eer hij u beschuldigt.
Ik volg u op den voet; zoo oud ik ben,
Hoop ik toch even snel als York te rijden;
En 'k sta niet van mijn voetval op, aleer
U Bolingbroke vergiff'nis schenkt. Weg! voort!
(Beiden af.)
DERDE TOONEEL.
Windsor. Een vertrek in het kasteel.
Bolingbroke treedt op, als koning, met Percy en andere Lords.
BOLINGBROKE. Weet niemand van mijn zoon, den losbol, iets?
Drie volle maanden zijn 't, sinds ik hem zag.
Zoo een'ge booze plaag ons dreigt, is hij het.
O, waar' hij, lords, te vinden, ja, bij God!
Spoort hem in Londen, in de kroegen, na,
Want daar, zoo zegt men, zwerft hij daaglijks rond,
Met losse teugellooze knapen, ja,
Met volk, dat zich in nauwe straten nestelt,
De wachten afrost, reizigers berooft;
En hij, die losbol en verwijfde deugniet,
Hij steunt, als ware 't hem een zaak van eer,
Een zoo verwaten troep.
PERCY. Voor een paar dagen, heer, sprak ik den prins
En sprak hem van de feesten ginds in Oxford.
BOLINGBROKE. Wat zeide toen de wildzang?
PERCY. Zijn antwoord was,--hij zou in een bordeel
Een handschoen aan de veilste deerne ontrukken,
Dien als een helmtooi dragen en daarmee
Den stoutsten ridder uit den zadel lichten.
BOLINGBROKE. Loszinnigheid en driestheid! Toch, ik zie
In beide vonken spranklen, die doen hopen
Op eed'ler vuur in later tijd. Wie daar?
(Aumerle komt op.)
AUMERLE. Waar is de koning?
BOLINGBROKE. Wat drijft nu onzen neef, dat hij zoo staart
Met wilde haast in 't oog?
AUMERLE. God hoede uw hoogheid! Dringend smeek ik, heer,
Een mondgesprek, alleen, met uwe hoogheid.
BOLINGBROKE. Verwijdert u, en laat ons hier alleen.
(Percy en de Lords af.)
Wat is het, neef, dat gij mij melden komt?
AUMERLE (nederknielend). Mijn knie moog' wort'len aan den grond,
mijn tong
Moge in mijn mond vastkleven aan 't gehemelt,
Tenzij, aleer ik oprijs of mij uit,
Mijn schuld vergeving vindt bij uw genade.
BOLINGBROKE. Was uwe schuld nog opzet of reeds daad?
Is 't eerste waar, hoe zwaar uw schuld ook zij,
Ik spreek, om u te winnen, thans u vrij.
AUMERLE. Vergun mij dan, den sleutel om te draaien,
Opdat er niemand koom', die mijn verhaal
Afbreke voor het einde.
BOLINGBROKE. Toegestaan.
(Aumerle sluit de deur af.)
YORK (van buiten). Mijn vorst, neem u in acht, wees op uw hoede,
't Is een verrader, die daar bij u is.
BOLINGBROKE (zijn zwaard trekkend). 'k Zal u onschaad'lijk maken,
schurk!
AUMERLE. Heer, schors uw wraak; gij hebt hier niets te duchten.
YORK (van buiten). Doe open, zorglooze en doldrieste koning,
Moet ik, uit trouw, verraad in woorden plegen?
Ontsluit de deur, heer, of ik breek haar open.
(Bolingbroke opent de deur.)
(York komt op.)
BOLINGBROKE. Wat is de zaak, oom? kom op adem, spreek!
En zeg, van hoe nabij 't gevaar ons dreigt,
Opdat we ons waap'nen, om het kwaad te keeren.
YORK. Lees dit geschrift, heer, en erken 't verraad,
Dat mij mijn hijgen niet vertellen laat.
AUMERLE. Denk onder 't lezen, heer, aan uw belofte;
Ik heb berouw; lees gij mijn naam daar niet;
Mijn hart is met mijn hand niet in verbond.
YORK. Het was dit, schurk, aleer uw hand dit schreef.--
Ik reet dit den verrader uit zijn boezem;
Niet liefde, vreeze wekt berouw in hem.
Gun hem geen deernis, of uw deernis blijkt
Weldra een slang, die in het hart u steekt.
BOLINGBROKE. O groote, stoute, zwarte samenzwering!--
O trouwe vader van een valschen zoon!
Gij zuivere, onbevlekte, zilvren bron,
Waar deze stroom langs vuile modderpoelen
Zijn loop uit nam en zich bezoedeld heeft!
Uw overvloed van goed verkeert in boosheid;
Maar de overmaat van goed in u ontschuldigt
't Afschuwlijk plan uws afgedwaalden zoons.
YORK. Zoo wordt mìjn deugd handlangster van zìjn ondeugd,
En hìj verspilt mijn eer in zijne schande,
Als woeste zoons het goud van zuin'ge vaders.
Mijn eer zal leven, zoo zijn schande sterft,
Of sterft, als zijne schand' genâ verwerft;
Mij doodt gij, zoo gij hem het leven geeft;
Die trouw was sterft, en de verrader leeft.
HERTOGIN (van buiten). Om Gods wil! vorst, doe open, laat mij binnen.
BOLINGBROKE. Wie meldt zich daar met zulk een roep vol schrik?
HERTOGIN. Een vrouw is 't, uwe moei, o koning, ik!
Verstoot een beed'lares niet, hoor mij aan;
Denk, die hier bedelt, heeft dit nooit gedaan.
BOLINGBROKE. Ziedaar op eens verand'ring van vertooning;
Geen treurspel meer; 't is "Beedlares en Koning".
Laat zelf uw moeder binnen, snoode neef;
Zij komt mij smeeken, dat ik u vergeef.
YORK. Schenk geen vergiff'nis, wie 't ook zij, die smeekt;
Bedenk, dat zulk een goedheid zonde kweekt.
Weg 't rotte lid, en 't andre blijft gezond;
Verschoon het, heel het lichaam gaat te grond.
(De Hertogin komt binnen.)
HERTOGIN. Hoor niet naar hem, heer, hij is hard gezind;
Wie minde ooit andren, die zichzelf niet mint?
YORK. Verdwaasde vrouw, wat wilt ge een schurk behoeden,
Om dien nog eens aan dorre borst te voeden?
HERTOGIN. Stil, lieve York;--(Zij knielt.) mijn koning, hoor mij aan!
BOLINGBROKE. Op, lieve moei!
HERTOGIN. Neen, neen, laat mij begaan;
Mijn knieën blijven aan den grond hier kleven;
Ik kan en wil geen dag van heil beleven,
Eer gij door blijdschap al mijn angst verdreeft,
En Rutland, mijn verdwaasden knaap, vergeeft.
AUMERLE (nederknielend). Ik buig de knie voor mijner moeder beden.
YORK (nederknielend). Ik tegen beiden mijn getrouwe leden.
Hun beê brengt ramp, zoo gij er acht op slaat.
HERTOGIN. Meent hij het waarlijk? Zie hem in 't gelaat;
Hij smeekt uit scherts, zijn oog meldt niets van smart;
Hij spreekt slechts met den mond, wij met het hart;
Hij wenscht een weigring op zijn zwakke bede,
Bij ons smeekt hart en ziel en alles mede;
Hij schuwt de knieën langer te vermoeien,
Wij knielen, tot zij met den grond vergroeien;
Bedrog en huichlen schuilen in zijn beê,
In de onze leed en angst en zielewee.
Wij óverbidden zijn gebed; bekroon'
Ons waar gebed genade, vroomheidsloon!
BOLINGBROKE. Sta op, mijn lieve moei!
HERTOGIN. Zeg niet: sta op!
Zeg eerst: genade, en zeg daarna: sta op!
Moest ik u, als uw voedster, spreken leeren,
Dat woord, "genâ", herhaalde ik duizend keeren.
Nooit smachtte ik naar een woord, als ik nu doe;
Zeg, vorst, "genade," en deernis leere u, hoe;
Kort is het woord, doch minder kort, dan zoet;
Geen woord klinkt uit eens konings mond zoo goed.
YORK. Zoo spreek nu Fransch, heer; zeg: "pardonnez-moi."
HERTOGIN. Dan gaf "pardon" den doodsteek aan genâ.
Gij bitt're gade, booze man, die 't woord
Belaagt en dooden wilt door broedermoord!
Spreek van "genade", als onze taal gebiedt,
Het Fransche Koeterwaalsch verstaan wij niet.--
Uw oog wil spreken, plant uw tong er in,
Of geef door 't oor uw hart een zachten zin,
Opdat, door onze klacht en bede week,
Uw ziel, bewogen, 't woord "vergeving" spreek'!
BOLINGBROKE. Kom, moei, sta op!
HERTOGIN. Ik vraag niet op te staan;
Neen, enkel om vergeving houd ik aan.
BOLINGBROKE. 'k Vergeef hem, zooals God het mij eens doe.
HERTOGIN. Wat heil stroomt daar een knie, die knielde, toe!
Nog ben ik ziek van angst; herhaal dat woord!
't Herhalen breidt niet uit, doch voor wie 't hoort
Erlangt dat woord een hooger kracht en waarde.
BOLINGBROKE. 'k Vergeef hem, ja!
HERTOGIN. Gij zijt een god op aarde.
BOLINGBROKE. Maar wat mijn lieven zwager en den abt,
En de andren van 't verbonden rot betreft,
't Verderf zal fluks hun op de hielen zijn.--
Zend troepen uit, mijn waardige oom, naar Oxford,
En overal, waar die verraders steken;
'k Laat hen op aard niet leven; zij zijn mijn,
Zoodra ik weet, waar zij te vinden zijn.
Oom, vaar nu wel;--neef, zoo ik op u bouw,
Dank dit uw moeder, en blijf thans mij trouw.
HERTOGIN. Kom, oude zoon, word nieuw door diep berouw.
(Allen af.)
VIERDE TOONEEL.
Sir Pierce van Exton en een Dienaar komen op.
EXTON. Hebt gij des konings zeggen opgemerkt:
"Heb ik geen vriend, die van mijn angst, die leeft,
Mij wil ontslaan?" Niet waar, zoo was het?
DIENAAR. Ja,
Dit zijn zijn eigen woorden.
EXTON. "Heb ik geen vriend," zoo sprak hij, tweemaal zelfs;
Hij zeide 't tweemaal achtereen, niet waar?
DIENAAR. Dat deed hij, ja.
EXTON. En keek daarbij mij onderzoekend aan,
Als om te zeggen: "waart gìj eens de man,
Die de' echt mijns harten met dien angst verbrak!"
De koning is 't, in Pomfret, dien hij meent;
Kom mee, ik ben de vriend, die hulp verleent.
(Beiden af.)
VIJFDE TOONEEL.
Pomfret. De gevangenis van het kasteel.
Koning Richard komt op.
KONING RICHARD. Ik was aan 't denken, hoe ik best mijn kerker,
Mijn woning, met de wereld vergelijk;
Doch nademaal de wereld volkrijk is,
En hier geen schepsel is, dan ik alleen,
Zoo kan ik 't niet; toch kom ik er met peinzen.
Mijn brein zal 't gaaiken wezen voor mijn geest,
Mijn geest de vader; en die twee verwekken
Een teelt van steeds zich meerdrende gedachten,
En die bevolken deze kleine wereld,
Zoo grillig als het volkje dezer wereld,
Want geen gedachte is ooit tevreden. Enkle,
De beet're soort, de geestrijke gedachten,
Aldoor behept met twijfelzucht, bestrijden
De schrift zelfs met de schrift,
Als: "Laat de kindren komen", en toch volgt:
"Het ingaan is niet minder zwaar, dan dat
Een kemel ga door 't ooge van een naalde."
Eerzuchtige gedachten vormen plannen,
Zoo dol als moog'lijk, als: met zwakke nagels
Door dezer harde wereld kiezelribben,
Mijn kerkerwand, een doorgang zich te krabben,
En sterven, wijl ze onmachtig zijn, van trots.
Geduldige gedachten vleien zich,
Dat zij niet de eerste slaven van fortuin,
Noch ook de laatste zijn,--als domme beed'laars,
Die, in den stok gezet, hun schande ontkennen,
Wijl menigeen zoo zat en zitten zal;
En die gedachte is hun een soort van troost;
Zij leggen hun verneedring op de schouders
Van andren, wie voorheen hetzelfde trof.
Zoo speel ik veel personen, gansch alleen,
Nooit een tevreed'ne. Somtijds ben ik koning;
Dan wekt verraad den wensch, ik ware een beed'laar;
Fluks ben ik dit, doch bitt're nood bewijst mij,
Dat ik het toch als koning beter had;
Dan word ik weer gekoningd, doch weldra
Denk ik mij als door Bolingbroke ontkoningd,
En word terstond tot niets.--Doch wat ik zij,
Nòch ik, nòch eenig mensch, die eenmaal mensch is,
Is ooit bevredigd, tot die vrede komt,
Dat hij een niets is.--
(Muziek).
Hoor ik daar muziek?--
O gij, houd maat!--Een zoete klank wordt bitter,
Wordt tijd miskend en regelmaat gestoord!
Zoo is 't met de muziek van 's menschen leven.
Zie, mijn gehoor is fijn genoeg, om nu
Een snaar, die tijd en maat verstoort, te gispen,
Doch voor den welklank van mijn staat en tijd
Had ik geen oor, al was de maat verbroken.
'k Verdeed mijn tijd, nu doet de tijd het mij;
Zijn uurwerk heeft hij nu van mij gemaakt;
Gedachten zijn minuten, die met zuchten
Haar uren immer tikken, en mijn oogen
Zijn cijferplaat, en wijzer is mijn vinger,
Die telkens weer een traan uit de oogen pinkt.
De slagen, die het uur verkonden, zijn
Mijn luide klachten, haam'rend op de klok,
Mijn hart; zoo toonen zuchten, klachten, tranen
Minuten, uur en tijd; zoo snelt mijn tijd
Steeds voort, den trotschen Bolingbroke tot vreugd;
En ik sta hier als nar, zijn klokkeventje.--
Dol maakt mij die muziek, dat zij verstomme!
Want bracht zij dollen soms tot hun verstand,
In mij, zoo schijnt het, maakt zij wijsheid dol.
En toch gezegend hij, die haar mij brengt!
Zij spreekt van liefde, en liefde jegens Richard
Is in deez' tijd vol haat een flonkerbag.
(Een Stalknecht komt op.)
STALKNECHT. Heil u, mijn souverein!
KONING RICHARD. Dank, noble pair!
Munt van 't metaal, waar ik van ben gemaakt,
Wellicht gelijk ikzelf in 't stof geraakt.
Wie zijt gij? om wat reden komt gij hier,
Waar niemand dan de brombeer komt, die mij
De spijze brengt, waar kommer van blijft leven?
STALKNECHT. Ik was een knecht in uwe stallen, koning,
Toen gij nog koning waart. Ik ging naar York,
Waar ik ten laatste mij de gunst verwierf,
Om 't aanschijn van mijn vroegren heer te zien.
O, hoe 't mijn harte zeer deed, toen ik onlangs
Den kroningsdag in Londens straten zag,
Toen Bolingbroke den Berberschimmel reed!
Dat ros, dat gij zoo vaak bestegen hebt,
Dat ros, dat ik met zooveel zorg verpleegde!
KONING RICHARD. Reed hij den Berber? Zeg mij, lieve vriend,
Hoe liep hij onder hem?
STALKNECHT. Zoo trotsch, als waar' de grond hem te gering.
KONING RICHARD. Zoo trotsch, dat Bolingbroke zijn ruiter was!
Die knol at brood uit mijne koningshand;
De hand hier deed hem trotsch zijn door te kloppen.
Hij struikelde dus niet? hij stortte niet,--
Trots komt toch vóór den val!--en brak den hals
Des trotsaards niet, die rechtloos hem besteeg?--
Vergeef mij, paard! waarom val ik u hard?
Geschapen werdt gij, om den mensch te vreezen,
Te dragen. Ik werd niet tot paard geschapen,
En draag toch, als een ezel doet, een last,
Bloedig gespoord, gestriemd door Bolingbroke.
(De Stokbewaarder komt op met een schotel.)
STOKBEWAARDER (tot den Stalknecht). Gij knaap, wat doet gij hier? ga,
pak u voort!
KONING RICHARD. Als gij mij lief hebt, mijd voortaan dit oord.
STALKNECHT. Al spreekt mijn hart, toch waagt mijn tong geen woord.
(De Stalknecht af.)
STOKBEWAARDER. Gelief, heer, toe te tasten.
KONING RICHARD. Proef gij dan voor, zooals gij anders doet.
STOKBEWAARDER. Ik mag 't niet doen, heer, want Sir Pierce van Exton,
Die van den koning kwam, verbood het mij.
KONING RICHARD. Hale u en Hendrik Lancaster de duivel!
Geduld is duf, ik heb een walg er van.
(Hij slaat den Stokbewaarder).
STOKBEWAARDER. Help, help, help!
(Sir Pierce van Exton komt op, met Dienaars, allen gewapend.)
KONING RICHARD. Ha! wat is dat!
Wat wil de dood met zulk een overrompling?
Schurk, zelf brengt gij het werktuig van uw dood.
(Hij ontrukt aan een der Dienaars zijn wapen en slaat hem neder.)
Ga, zoek ook gij uw plaats op in de hel.
(Hij doodt een tweeden Dienaar, doch wordt daarop door Exton geveld.)
Die hand zal branden in 't onbluschbaar vuur,
Die mij zoo vallen doet.--Uw drieste hand
Bevlekt met 's konings bloed des konings land.
Stijg op, mijn ziel! des hemels stemme klinkt;--
Terwijl 't laag vleesch hier sterft en nederzinkt.
(Hij sterft.)
EXTON. Aan moed zoo rijk, als koninklijk van bloed!
'k Vergoot die beide;--waar' mijn daad slechts goed!
Nu zegt de duivel, die mij heeft gedreven,
Dat in de hel die daad is aangeschreven.
'k Breng aan den vorst, die leeft, den dooden koning;
Delft voor die andren hier hun laatste woning.
(Allen af.)
ZESDE TOONEEL.
Windsor. Een vertrek in het kasteel.
Trompetgeschal. Bolingbroke en York, met Lords en Gevolg komen op.
BOLINGBROKE. Mijn waarde oom York, het
nieuwste, dat wij hoorden,
Is, dat door de oproerlingen Cicester
In Glostershire in de asch gelegd is. Maar
Of zij geslagen of gevangen werden,
Bleef me onbekend.
(Northumberland komt op.)
Wees welkom, Lord! wat nieuws?
NORTHUMBERLAND. Mijn nieuws, heer, is, dat ik naar Londen zond--
Ja, heil uw rijk; wat dreigde is afgewend!--
Het hoofd van Salisbury, Blunt, Spencer, Kent.--
Hoe wij door ons beleid hen deden zwichten,
Moog' dit geschrift uitvoerig u berichten.
(Hij reikt een geschrift over.)
BOLINGBROKE. Dank, beste Percy, voor dit heilrijk pogen;
Het zal uw rang, hoe hoog reeds, nog verhoogen.
(Fitzwater komt op.)
FITZWATER. Mylord, van Oxford uit zond ik naar Londen
Het hoofd van Brocas en van Bennet Seely,
Twee medestanders der verradersbent,
Die u in Oxford gruwlijk heeft belaagd.
BOLINGBROKE. Fitzwater, wel herdenk ik, wat gij deedt;
Geloof, dat ik uw waarde lang reeds weet.
(Percy komt op, met den Bisschop van Carlisle.)
PERCY. Heer, de abt van Westminster, het hoofd des opstands,
Heeft, diep bedrukt en van zijn schuld bewust,
Zijn lichaam aan het graf ten buit gegeven;
Doch levend wacht hier Carlisle voor uw troon
Uw koningsvonnis, zijner stoutheid loon.
BOLINGBROKE. Uw vonnis luidt, Carlisle: kies u een huis,
Klein, groot, hoe ook, maar verre van 't gedruisch
Der wereld; wijd aan God uw levenstijd,
En leeft ge in vrede, sterf dan zonder strijd;
Mijn vijand waart gij steeds, doch ik waardeer
In u een man van hart en moed en eer.
(Exton komt op, met Dienaars, die een lijkkist dragen.)
EXTON. In deze lijkkist ligt, verheven koning,
Uw vrees begraven, zonder ademtocht
De grootste vijand, dien gij duchten mocht;
Heer Richard van Bordeaux voer ik tot u.
BOLINGBROKE. Exton, ik dank u niet; voorwaar, ik gruw
Van zulk een daad, waardoor uw booze hand
Vloek brengt op mij en heel dit roemrijk land.
EXTON. Op uwen wensch, heer, is de daad geschied.
BOLINGBROKE. Die gif behoeft, bemint het gif toch niet,
Ik u niet; wenschte ik hem ook dood, de daad
Maakt hem mij lief, den moord'naar diep gehaat.
't Bewustzijn van uw zonde zij uw loon;
Maar wacht geen gunst, geen dank van onzen troon.
Zwerf om met Kaïn door stikdonkre nacht,
Maar berg uw hoofd, als licht of daag'raad lacht.--
Lords, ik betuig u, dat mijn ziele weent,
Nu bloedbesprenkling wasdom mij verleent.
Komt, treurt met mij om wat mijn ziel benart;
Hulle elk van u zich fluks in somber zwart.
Ik doe een pelgrimstocht naar 't heilig land,
En wasch dit bloed, die schuld, van mijne hand.
Volg, ieder uwer, mij vol rouw, en staar
Met weenend oog op deze vroege baar.
(Allen af, de lijkbaar volgende.)
AANTEEKENINGEN.
Koning Richard II vormt met de beide deelen van K. Hendrik IV en met
K. Hendrik V het viertal stukken, waarin de verheffing van het huis
van Lancaster geschilderd wordt. Reeds vroeger had Shakespeare (zie
de Epiloog van K. Hendrik V) in een ander viertal: de drie deelen
van K. Hendrik VI en K. Richard III, het verval van dat huis, zijn
verdringing door dat van York en den ondergang van dit laatste ten
tooneele gevoerd.
Edward III, die door zijn overwinningen in Frankrijk, hoe spoedig
de veroveringen ook te loor gingen, den roem der Engelsche wapenen
hoog had opgevoerd, zag zijn oudsten zoon, Edward, prins van Wales,
den overwinnaar van Crecy (1346) en onder den naam van "de Zwarte
Prins" een der beroemdste ridders van zijn tijd, ten grave dalen,
stierf zelf een jaar later, in 1377, en werd opgevolgd door den
zoon van den Zwarten Prins, den elfjarigen Richard II. Gedurende de
minderjarigheid des Konings voerde vooral zijn oom Jan van Gent,--naar
zijn geboorteplaats zoo genoemd,--Hertog van Lancaster, de oudste
der overgebleven zonen van Edward III, de teugels van het bewind,
een wakker vorst, tevens begunstiger van den grooten dichter Chaucer
en den reformator Wycliffe, doch niet zoo vrij van eerzucht, als de
dichter hem in dit stuk geteekend heeft. Reeds vroegtijdig maakte
de jonge koning zich vrij van den invloed zijner ooms; de oudste,
Jan van Gent, en de derde of jongste, Thomas, hertog van Gloster,
werden door hem gewantrouwd, terwijl de tweede, Edmund, hertog van
York, een goedmoedig man, wel op beteren voet met hem stond, maar hem
weinig kon leiden. Lichtzinnig en verzot op vermaken, luisterde Richard
gaarne naar zijn jeugdige gunstelingen, die zijn neiging tot weelde
en verkwisting voedden; zij werden met eer en rijkdommen door hem
overladen, tot groote ergernis van het parlement, zoodat er telkens
over nieuwe geldheffingen getwist werd. Hard en onbillijk jegens
zijn tegenstrevers, gaf hij steeds blijken van groote gehechtheid aan
zijn vrienden en begon weldra in den haat, dien deze zich op den hals
haalden, te deelen. Wel had hij, nog weinig meer dan knaap, bij den
geduchten opstand van Wat Tyler grooten persoonlijken moed betoond,
maar hij bleek toch geen krijgshaftig vorst te zijn en het gelukte
hem niet, de nederlagen af te wenden, die Franschen en Schotten aan
de Engelsche wapenen toebrachten. De ontevredenheid over zijn bewind
nam steeds toe, en hijzelf werd door den weerstand, dien hij bij
zijn streven naar uitbreiding der koningsmacht telkens ondervond,
van misnoegen op den hoogen adel en van wantrouwen jegens zijn ooms
Jan van Gent en Thomas van Gloster vervuld.
Het was eindelijk zoo ver gekomen, dat de misnoegde adel, aangevoerd
door den Hertog van Gloster en in verbond met de Gemeenten, den
koning met de wapenen in de hand dwong, een door het parlement
benoemden rijksraad te erkennen, die met uitgebreide volmacht alle
uitgaven naging en ook verder groot gezag had. Nadat een poging
tot verzet mislukt was, moest de koning zijn gunstelingen aan de
bloedige wraak van het parlement prijsgeven; de hertog van Gloster
was machtiger dan de koning. Bij dezen strijd waren voor het eerst
Hendrik Bolingbroke, oudste zoon van Jan van Gent, alsmede Thomas
Mowbray, graaf van Nottingham, op den voorgrond getreden, en wel aan
de zijde der ontevredenen.
Richard had zich, wel is waar, moeten onderwerpen, maar was niet
gezind, deze ondergeschikte rol te blijven spelen; hij streefde naar
het herstel zijner volle koninklijke macht en dorstte naar wraak
op hen, wien hij zijn vrienden had moeten opofferen, en vooral op
Gloster. Om dezen des te zekerder te treffen, verzoende hij zich met
zijn twee oudere ooms. De hertog van York werd gewonnen door zijn
zoon Edward, die Richards zijde hield en tot Graaf van Rutland benoemd
werd. De hertog van Lancaster, Jan van Gent, werd met genadebewijzen
overstelpt; hij had jarenlang omgang gehad met de dochter van een
Henegouwer ridder, Catharina Swijnford; nadat des hertogs tweede
gemalin, Constance van Castilië, gestorven was, werden in 1397 de
kinderen, uit zijn verbintenis met Catharina gesproten, die den naam
van Beaufort droegen, geheel met echte kinderen gelijk gesteld, als
echt en in het bezit van alle rechten, ook troonrechten, erkend [1];
zijn zoon Bolingbroke, graaf van Derby, werd eveneens gewonnen. Evenzoo
koos Thomas Mowbray de zijde des konings en verwierf weldra Richards
volle vertrouwen. Met Frankrijk werd een verzoening getroffen; na den
dood van Richards diep betreurde eerste gemalin in 1394, hield hij om
de hand van de jeugdige dochter, Isabella, van Koning Karel IV aan;
zij werd in Jan. 1397 te Westminster gekroond, een huwelijk, dat
veel ontevredenheid wekte. Na langdurige voorbereiding werd, in Juli
1397, de stoute slag geslagen. Gloster en zijn voornaamste vrienden
werden plotseling in hechtenis genomen. De eerstgenoemde werd naar
Calais gevoerd, waar Mowbray het bevel voerde; hij stierf er in de
gevangenis, juist toen hij, van hoogverraad beschuldigd, weder naar
Engeland moest gevoerd worden; het zeggen was, dat hij door dienaars
van Mowbray en Rutland onder veeren bedden gestikt was. Er werd een
parlement bijeengeroepen, waarin 's konings aanhangers de meerderheid
hadden en dat omgeven was door een groote lijfwacht des konings, van
wel een paar duizend boogschutters. Het herriep de vroeger genomen
besluiten, die de macht des konings aan banden legden, verscherpte
de wetten tegen hoogverraad en maakte, door toegestane gelden, den
koning onafhankelijker dan ooit. Drie van de eerste pairs des lands:
de Graaf van Arundel, de Graaf van Warwick en de Aartsbisschop
van Canterbury, Thomas Arundel, werden bij het huis der Lords van
hoogverraad aangeklaagd; de eerste werd ter dood, de tweede tot
levenslange gevangenschap, de derde tot ballingschap veroordeeld.
Tot deze geweldige maatregelen hadden de naaste verwanten des
konings: Jan van Gent, de Hertog van York, Bolingbroke en Rutland,
alsmede de edelen, de prelaten en de gemeenten hun toestemming
gegeven. Belooningen bleven niet uit: Bolingbroke werd hertog van
Hereford, en Rutland van Aumerle (Albemarle); de twee stiefbroeders
van Richard [2], Thomas van Holland, Graaf van Kent, en John van
Holland, Graaf van Huntingdon, werden Hertogen van Surrey en van
Exeter; Thomas Mowbray, Graaf van Nottingham, werd verheven tot
Hertog van Norfolk; John Beaufort, graaf van Somerset, tot Markies
van Dorset; Thomas le Despenser tot Graaf van Gloster; Ralf Nevil
tot Graaf van Westmoreland; Thomas Percy tot Graaf van Worcester;
William Scroop tot Graaf van Wiltshire. Al deze verheffingen hadden
plaats op St.-Michielsdag van het jaar 1397, met groote plechtigheid;
de koning gespte den nieuwbenoemden een zwaard om, zette hun den hoed
op het hoofd en ontving hun hulde.
Men zal de bovenstaande namen, op een enkelen na, in de stukken van
Shakespeare terugvinden, daarom zijn zij hier volledig opgegeven
[3]. Voor het gemakkelijk volgen der koningsstukken is het verder
noodig met de verwantschap der personen bekend te zijn; daartoe vindt
men in dit deel een geslachtslijst, die omtrent al de vorstelijke
personen, die optreden of genoemd worden, de noodige inlichtingen
geeft. Nevil en Percy, boven genoemd, behoorden tot twee zeer machtige
adellijke geslachten van Noord-Engeland.
Het stuk van Shakespeare begint, nadat de bovenvermelde gebeurtenissen
hebben plaats gehad.--Het was gebleken, dat de koning de eens hem
aangedane beleedigingen niet lichtelijk vergat, met verholen wrok
listige aanslagen kon smeden en niet voor geweldige maatregelen
terugdeinsde. Geen wonder, dat vroegere tegenstanders, schoon thans
in gunst en met rangverhooging voor gedane diensten beloond, niet
allen voor de toekomst gerust waren; en het laat zich begrijpen,
dat de nieuwe hertog van Norfolk, Thomas Mowbray, geenszins zonder
bezorgdheid was; ook hem kon des konings wraak bereiken. In hetzelfde
geval bevond zich Bolingbroke, thans hertog van Hereford. Beiden
ontmoetten elkander eens op den weg naar Londen en Norfolk gaf zijn
gemoed lucht. Dit gesprek werd, naar men zegt, door Hereford den
koning overgebracht. Norfolk loochende Hereford's beweringen, en
het gerechtelijk tweegevecht zou te Coventry plaats vinden. Alles
geschiedde zooals het in het stuk wordt voorgesteld; de strijd
werd door den koning op het oogenblik, dat hij beginnen zou,
tegengehouden. Na een paar uur beraadslagens werd door den koning
zijn besluit kenbaar gemaakt. Norfolk, die bovendien was aangeklaagd
van verduistering van gelden, werd levenslang verbannen en stierf
reeds in 1399 te Venetië, naar bericht wordt van hartzeer; Hereford
werd, zonder dat hem schuld ten laste werd gelegd, voor tien jaren
verbannen. Hij was den koning verdacht; hij was schrander, ondernemend,
eerzuchtig en bij het volk, dat hem plechtig uitgeleide deed, hoog
in aanzien. Hij was inderdaad wel als gevaarlijk te beschouwen, maar
de koning deed het zijne, om hem nog gevaarlijker te maken.--Richard
gaf, thans met groote macht bekleed, aan zijn neiging tot gewelddadig
heerschen gehoor, legde vroegeren tegenstanders zware boeten op,
verschafte zich gelden door afpersing en verspilde ze door een uiterst
weelderige hofhouding. Zeer velen waren ongerust en ontevreden. De adel
duchtte steeds, wegens vroegere daden voor hoogverraad terechtgesteld
te worden, de geestelijkheid klaagde over het niet bedwongen woelen der
Wycliffieten of Lollarden en over de voortdurende ballingschap van haar
prelaat, het volk over de zware belastingen en de geldafpersingen. Wat
van den koning te duchten was, bleek bij den dood, in 1399, van Jan
van Gent. Tegen de belofte in, door Richard aan Bolingbroke gedaan,
dat deze tijdens zijn ballingschap erfenissen, die hem toevielen, door
gemachtigden zou mogen aanvaarden en beheeren, trok de koning, hoewel
zijn oom, de Hertog van York, protesteerde, de nalatenschap aan zich.
In hetzelfde jaar, 1399, werd de stadhouder van Ierland, Roger
Mortimer, Graaf van March, neef des konings en door dezen als
vermoedelijk troonopvolger erkend, door de Ieren overvallen en
gedood. Richard besloot te kwader ure zelf naar Ierland over te steken,
om den opstand te dempen en den dood des stadhouders te wreken; hij
lette niet op de ontevredenheid in Engeland en liet er den zwakken
hertog van York als regent achter. Zijn veldtocht in Ierland was
ongelukkig en hij was verplicht terug te trekken. In Engeland was
zijn afwezigheid hem noodlottig. Bolingbroke was met een handvol
volks te Ravenspurg geland, zoo het heette alleen om zijn erfenis op
te vorderen. Misschien was dit zoo, maar de gang der gebeurtenissen
was hem gunstig en dreef hem weldra, naar meer te staan. De groote
adellijke geslachten van het noorden, de Nevils en de Percy's,
verklaarden zich vóór hem, Londen evenzeer; de regent zelf, zijn
oom York, overrompeld en onmachtig, maakte vrede met hem; Bristol,
de wijkplaats van 's konings gunstelingen, opende hem de poorten;
overal, waar hij kwam, stroomden adel en volk hem te gemoet. Van den
koning daarentegen, die van Ierland weldra terugkeerde, verliep het
leger, zoodra het Engeland betrad; slechts weinige grooten, zooals
zijn stiefbroeders Exeter en Surrey, alsook John Montague, graaf van
Salisbury, bleven hem getrouw; zijn voornaamste gunstelingen, Bushy,
Green, Wiltshire, waren in Bristol den opstandelingen in handen
gevallen en terechtgesteld. Het einde kwam spoedig; Richards zaak
was bij zijn aankomst reeds verloren; hij vond nog een toevlucht in
het slot Conway, maar werd weldra door den graaf van Northumberland,
die hem onderhandelingen voorspiegelde, naar Flintburg gelokt. Daar
had Richard zijn eerste samenkomst met Bolingbroke, die, schoon met
veel schijnbaar eerbetoon, hem als zijn gevangene behandelde en hem
aankondigde, dat hij gekomen was, om hem het verwaarloosde rijk te
helpen regeeren. Bolingbroke trok als een overwinnaar Londen binnen; de
koning, die op een klein paard volgde, werd door het volk gehoond; hij
werd in den Tower gehuisvest. Daar greep het treffend tooneel plaats,
dat Shakespeare in de parlementszaal te Westminster laat spelen. In
tegenwoordigheid van een groote deputatie en van Bolingbroke moest de
vorst de door zijn vijanden opgestelde oorkonde van zijn troonsafstand
voorlezen, waarin hij zich voor onwaardig verklaarde, langer de kroon
te dragen. Den volgenden dag werd de oorkonde onder een geweldigen
toevloed van volk in het vereenigde Parlement voorgelezen en daarna
door de pairs des konings afzetting uitgesproken; slechts één man,
de Bisschop van Carlisle, waagde, naar men zegt, te protesteeren,
maar geheel tevergeefs; éénstemmig erkenden de standen den Hertog
van Lancaster als koning.
Dat zulk een groote omwenteling hiermede nog niet voldongen en
de rust nog niet verzekerd was, laat zich denken. De vrienden des
onttroonden konings, door de wraak der overwinnende partij bedreigd,
gaven de hoop niet dadelijk op, om voor Richard en zichzelf de
verloren macht weder te veroveren. Reeds in het eerste Parlement,
toen het vonnis tegen den in de gevangenis gestorven hertog van
Gloster aan een revisie werd onderworpen, barstte de wederzijdsche
verbittering los. In een zitting van het Hoogerhuis werd de Hertog van
Aumerle,--nu weder tot Graaf van Rutland gedegradeerd,--openlijk door
Lord Fitzwater uitgedaagd, anderen mengden zich in den twist en meer
dan veertig uitdagingen volgden in die zelfde zitting. Bolingbroke,
nu Hendrik IV, kon zijn troon niet wel stevig bevestigd rekenen,
zoolang Richard nog leefde. Wel was deze door het hof der pairs tot
levenslange, geheime gevangenschap veroordeeld en door Hendrik naar
het slot Pomfret of Pontrefact in Yorkshire gevoerd, maar dat Richards
leven hem met gevaar bedreigde, zou Hendrik maar al te schielijk
bespeuren. De machtige abt van Westminster had met Aumerle, Surrey,
Exeter, den Bisschop van Carlisle en anderen een aanslag ontworpen
op zijn leven; een groot tornooi zou te Oxford gehouden, de koning
daartoe uitgenoodigd en tijdens het feest verslagen worden. Het
complot werd nog bijtijds ontdekt; de samengezworenen werden gevat en
bijna allen gedood; Aumerle (Rutland) bleef gespaard, daar zijn vader
van de zaak kennis gekregen en hem tegengehouden had. Weinige weken
later werd het gerucht verbreid, dat koning Richard gestorven was;
bij onderzoek bleek dit juist te zijn en eenige dagen later werd het
lijk in plechtigen optocht naar Londen gebracht en in de Paulskerk met
ontbloot gelaat ten toon gelegd. Hendrik woonde den lijkdienst bij,
maar dit kon hem niet vrijwaren tegen de verdenking, dat Richards dood,
die hem zoo wel gelegen kwam, zijn eigen werk was. De vijanden van het
huis Lancaster beschuldigden hem van den moord. Volgens sommigen zou
hij zijn gevangene hebben laten verhongeren, volgens anderen had Sir
Peter Exton, op zijn wensch of bevel, koning Richard verslagen. Anderen
verhaalden daarentegen, dat Richard zelf geweigerd had voedsel tot
zich te nemen. Er waren er echter ook, die beweerden, dat het naar
Londen gevoerde lijk niet dat van Richard was, maar van een priester,
die aan de laatste samenzwering deel had genomen, en dat Richard zelf,
uit zijn kerker ontkomen, in Schotland de gelegenheid afwachtte,
om zijn rechten op den troon te doen gelden.
Uit dit beknopt historisch overzicht kan blijken, dat Shakespeare zich
inderdaad zeer nauwkeurig aan de geschiedenis heeft gehouden. Zijn bron
voor dit en de volgende historiestukken was de Hystory of England, van
Holinshed, onder de regeering van koningin Elizabeth geschreven, een
inderdaad opmerkelijke kroniek. Verscheiden uitgaven van Shakespeare,
b.v. die van Delius en die van Charles Knight,--ik bedoel de Imperial
Edition, uitgegeven bij Virtue and Co.--bevatten de gedeelten, die aan
Shakespeare stof voor zijn stuk leverden, de laatstgenoemde bovendien
nog gedeelten uit oudere geschiedschrijvers, waar Holinshed uit
putte. De levendige voorstelling, die Holinshed van de gebeurtenissen
geeft, en de talrijke bijzonderheden, die hij mededeelt, maakten hem
bijzonder geschikt, om den dichter de bouwstoffen voor zijn kunstwerk
te leveren. Zoo wordt, om één voorbeeld te noemen, het tweegevecht van
Bolingbroke en Norfolk te Coventry zeer uitvoerig en aanschouwelijk
voorgesteld en de personen worden sprekend ingevoerd. In de verdere
aanteekeningen zal hier en daar van Holinshed gewag worden gemaakt.
"Koning Richard de Tweede" is ongetwijfeld kort na Koning Jan
geschreven, waarschijnlijk omstreeks 1596. Nadat het stuk gespeeld
was, werd het in 1597 en in 1598 uitgegeven; eerst de druk van
1598 vermeldt "William Shakespeare" als schrijver. In deze beide
drukken ontbreken reg. 154-318 van het vierde bedrijf; onder koningin
Elizabeth mocht namelijk het tooneel van 's konings onttroning nòch
gedrukt nòch gespeeld worden; eerst onder Jacobus I was hiertegen
geen bezwaar. Daarom komt dit tooneel wel in den druk van 1608 voor,
als ook in dien van 1615; evenzoo in de daarop volgende folio-uitgave
van al de dramatische werken, van 1623. Dat het van den beginne af
een deel van het stuk uitmaakte, behoeft geen betoog.--Behalve de
folio-uitgave mogen al de andere drukken onrechtmatig genoemd worden,
daar de tekst door slinksche middelen moet verkregen zijn. Trouwens
dit geldt van alle afzonderlijke uitgaven van Shakespeare's stukken,
die voor 1623 het licht zagen.
Het viertal drukken van den Richard II, in een tijd verschenen, dat
het lezend publiek zeker niet groot was, doet zien, welk een opgang
dit stuk maakte en hoe lang het in trek was. Dergelijke onderwerpen
vielen zeer in den smaak: er bestonden ten minste nog twee andere
tooneelstukken, die de geschiedenis van Richard II behandelden. Beide
zijn verloren gegaan. In het eerste kwam de afzetting voor, maar
zeker in meer revolutionnairen geest dan in Sh.'s stuk, want het werd
geschikt geacht, om de gemoederen op te ruien. Een partijganger van
Essex wilde het namelijk daartoe laten spelen op den dag, voordat
diens opstand moest uitbreken (1601). Hij moest toen, omdat het stuk
geen volk meer trok, aan den schouwburgbestuurder veertig schellingen
betalen.--Het andere stuk werd in 1611 in Shakespeare's schouwburg
"de Globe" gegeven. Dit blijkt uit het dagboek van zekeren Dr. Simon
Forman, die het er 30 April van dat jaar zag opvoeren. Het schijnt
ongeveer het geheele leven van Richard II omvat te hebben, daar zoowel
Wat Tyler's als Gloster's opstand er in voorkwamen, alsmede de listen
van den Hertog van Lancaster, "die heimelijk allerlei schurkerij
pleegde, om allen tegen elkander op te hitsen en den adel tegen den
koning in opstand te brengen, door welke middelen hij zijn eigen zoon,
Hendrik Bolingbroke, tot koning maakte".
I. 1. 1. Eerwaarde Lancaster. Shakespeare doet Jan van Gent
ouder voorkomen dan hij was: "Old John of Gaunt, time-honoured
Lancaster." Hij was op den hier bedoelden tijd pas 58 jaar oud.
I. 1. 40. Te goed daarvoor. Door uw hooge afkomst te goed om verrader
te zijn.
I. 1. 88. Achtduizend nobels. Een nobel of rozenobel was 6 schellingen
8 stuivers waard. Norfolk was bevelhebber te Calais en zou 8000 nobels,
die hij voor het krijgsvolk ontvangen had, niet uitbetaald hebben. Deze
en de volgende beschuldigingen zijn bij Holinshed te vinden.
I. 1. 109. Wat vlucht ten wolken. Vergelijking met een jachtvalk.
I. 1. 125. Tot in het diepst van uwe borst. Waar de leugen ontsproten
was.--Hendrik van Lancaster werd eigenlijk eerst toen hij reeds koning
was, Bolingbroke genoemd, naar het slot Bolingbroke in Lincolnshire,
waar hij geboren was.
I. 1. 131. Toen ik zijn koningin uit Frankrijk haalde. Richard was
na den dood zijner eerste vrouw, Anna van Boheme, dochter van Keizer
Karel IV, gehuwd met de tienjarige prinses Isabella, dochter van
den koning van Frankrijk. Dit halen zou 300000 schellingen gekost
hebben. Shakespeare heeft haar ouder gemaakt, om haar te doen optreden.
I. 1. 134. Dien heil'gen plicht. Norfolk had een broeder te wreken,
die door den hertog van Gloster vermoord was geworden.
I. 1. 157. Het is, zegt de arts, geen maand van aderlaten. Vroeger
lieten ook gezonden zich op geregelde tijden aderlaten, om te zekerder
gezond te blijven. In de almanakken van dien tijd,--er is zulk een
Engelsche almanak bekend van 1386,--werd aangegeven, welke maanden
er het best voor waren.
I. 1. 174. De leeuw maakt panters tam. De koningen van Engeland voeren
den leeuw, de Norfolks gouden panters in hun wapen.
I. 2. 68. Naakte muren. Niet met tapijten behangen. Gewerkte tapijten
werden niet aan de muren voor goed bevestigd, maar los aan haken
opgehangen, zoo dikwijls de kamers gebruikt werden. De ontvolkte zalen,
van den volgenden regel, unpeopled offices in het oorspronkelijke,
zijn de ruime vertrekken van het kasteel, bestemd voor de huisvesting
en werkzaamheden van de talrijke bedienden, die toen steeds bij
een riddermatig verblijf behoorden. Zij waren niet in bijgebouwen,
maar in de benedenverdieping van het slot gehuisvest. Geen vroolijk
gedruisch zou York bij het betreden van de eenzame woning zijner
zuster welkom heeten.
I. 3. 1. Mylord Aumerle. Aumerle is hier officieel aanwezig als
Groot-connetabel van Engeland. Grootmaarschalk was eigenlijk Mowbray
zelf, maar bij deze gelegenheid treedt hier als zoodanig Surrey op.
I. 3. 103. Breng deze lans aan Thomas, hertog Norfolk. Ook deze
bijzonderheid, dat Surrey zelf de lans aan den hertog van Hereford
ter hand stelde, maar haar aan Mowbray door een heraut liet brengen,
ontleende Shakespeare, gelijk zooveel andere van dit tooneel, aan
Holinshed's kroniek.
I. 3. 179. Op ons koningszwaard. De greep van het zwaard vormde een
kruis, waarop een eed werd afgelegd.
I. 3. 249. Vaarwel, mijn neef. Deze twee regels worden in de folio-
en verdere uitgaven steeds aan Aumerle toegekend; beter, ja noodig is
het, ze aan den hertog van York, die aanwezig moet zijn en tot wien
zeker de vorige woorden van koning Richard gericht waren,--in den mond
te leggen. Ik vond, dat Benno Tschischwitz dit doet, zeker te recht.
I. 3. 274. Een reisbediende. In het Engelsch a journeyman, wat zoowel
een man, die reist, als een daglooner beteekent.
I. 3. 289. Een met bies bestrooide feestzaal. Een zaal werd bij
feestelijke gelegenheden aldus bestrooid, zie Romeo en Julia I. 4. 35.
I. 4. 1. Wij hebben 't opgemerkt. De gunstelingen hebben er den
koning op gewezen, hoe Hereford bij zijn vertrek de gunst van het
volk bejaagd heeft.
I. 4. 28. En 't werkvolk met zijn liefsten lach bewerkte. Het
oorspronkelijke heeft hier een woordspeling met craftsmen en craft:
Wooing poor craftsmen with the craft of smiles.
I. 4. 33. Brengt zijn knie hun hulde. Met een nijging, indertijd ook
bij mannen gebruikelijk.
I. 4. 45. Ons rijk in pacht te geven. De koning wil de rijksinkomsten
tegen baar geld verpachten. Men vindt inderdaad aangeteekend, dat:
"in het twee-en-twintigste jaar zijner regeering het gerucht verbreid
was, dat de koning het rijk verpacht had (letten to farm) aan Sir
William Scrope, graaf van Wiltshire, toen schatbewaarder van Engeland,
aan Sir John Bushey, Sir John Bagot en Sir Henry Green, ridders."--De
open brieven, 2 regels lager, zijn mandaten in blanco, blank charters
of blanks, welke 's konings lasthebbers naar eigen goedvinden konden
invullen, om schattingen te heffen van rijke lieden. Zulke gedwongen
giften aan den koning wekten, al droegen zij den fraaien naam van
benevolences, groote ontevredenheid, vooral daar men zich niet juist
tot rijke lieden bepaalde. Dat er wel degelijk redenen waren voor de
algemeene misnoegdheid, die er heerschte, kan verder nog blijken uit
de vordering, in 1398 door den Hertog van Surrey gesteld, toen hij het
Stadhouderschap van Ierland aanvaardde; "Item, That he, the lieutenant,
may have, at sundry times, out of every parish, or every two parishes,
in England, a man and his wife, at the cost of the king, in the land
of Ireland, to inhabit the same land where it is wasted upon the
marches". Die gedwongen koloniseering onder de wilde Ieren moet veel
verbittering gewekt hebben.--De koning sprak niet ten onrechte van
zijn groot hof en ruime giften; want zijn hof werd het weelderigste van
geheel Europa geacht; dagelijks aten tienduizend man te zijnen koste.
II. 1. 1. Komt Richard? Dit tooneel aan Gent's sterfbed is niet
historisch, maar de door den stervende uitgesproken verwijten zijn
zeer waar, en dat Richard des dooden bezittingen aan zich trok,
leert de geschiedenis evenzeer. En Gent was zeer vermogend; zijn
eerste vrouw had hem het hertogdom Lancaster aangebracht.
II. 1. 21. Bericht van modes. De modes kwamen in Sh.'s tijd uit Italië,
als nu uit Frankrijk.
II. 1. 64. Rottig perkament. Zinspeling op de contracten, waarbij
Engeland in pacht gegeven en aan de gewone pachtwetten onderworpen
was geworden; vergelijk reg. 111.
II. 1. 72. Hoe is 't, oom Hans? Sh. heeft: What comfort, man? How is
't with aged Gaunt? waarop Gaunt antwoordt: Old Gaunt indeed, and gaunt
in being old. Het woord gaunt beteekent mager, ontvleesd. De samenhang
eischte, dat de woordspeling, in het Engelsch zeer ongedwongen, terug
werd gegeven: daarom is hier "magere Hans" tot een naam van den Dood
gemaakt. De naam Hans wordt meer tot koppeling aan minder aangename
denkbeelden gebezigd; men denke aan Schraalhans, een vrek.
II. 1. 126. Gij hebt reeds, als de pelikaan, dat bloed Vergoten. De
vergelijking met den pelikaan, die, naar 't verhaal, zijn eigen bloed
vergiet (om de jongen te voeden), gaat alleen in zooverre door, als
Richard, door Gloster te doen vermoorden, het bloed van zijn geslacht
vergoten heeft.
II. 1. 144. Hendrik Hereford. In York's zeggen is Hendrik Hereford
accusatief, in Richards antwoord nominatief, evenals bij Shakespeare.
II. 1. 156. Die Kernen. De oproerige Iersche boeren, die pas den
Engelschen stadhouder, Richards neef en vermoedelijken troonopvolger,
verslagen hadden. "De koning noemt hen het eenige, dat giftig is in
Ierland, zinspelend op de legende, dat de beschermheilige van Ierland,
Sint Patricius, het eiland van alle giftig gedierte gezuiverd zou
hebben.
II. 1. 167. Noch ook dat listig stuiten van het huwlijk Des armen
Bolingbroke. Hendrik Bolingbroke begaf zich bij zijn verbanning naar
het Fransche hof, en zou waarschijnlijk de dochter van den Hertog
van Berry, den oom des Konings, gehuwd hebben, zoo niet Richard,
wien deze verbinding gevaarlijk voorkwam, haar door Salisbury had
doen tegenwerken met de valsche bewering, dat Bolingbroke wegens
hoogverraad verbannen was en daarom een verbintenis met het Fransche
koningshuis niet waardig geacht kon worden.
II. 1. 280. Graaf Arundel, de zoon, onlangs ontsnapt. De Engelsche
tekst is hier onvolledig. Er staat:
That Harry duke of Hereford, Rainold lord Cobham,
That late broke from the duke of Exeter, enz.
Vergelijkt men deze regels met Holinshed's kroniek, dan blijkt
het, dat hoogstwaarschijnlijk tusschen deze twee regels er één is
uitgevallen. Deze regel heeft, zoo men zich zeer nauwkeurig aan
Holinshed's woorden houdt, kunnen luiden:
"The son and heir of the late earl of Arundel,"
of wel, om een beteren versregel te krijgen:
"The son of Richard, earl of Arundel,"
zooals Ritson, en Malone, hebben voorgeslagen. Iets dergelijks moet
Shakespeare geschreven hebben. Op blz. 466 is vermeld, dat Richard in
1397 Graaf Richard van Arundel liet terechtstellen en diens broeder
Thomas, aartsbisschop van Canterbury, verbande: de oudste zoon van
den eerstgenoemde was aan den stiefbroeder van Richard, den hertog
van Exeter, ter bewaking toevertrouwd, maar ontkwam en sloot zich
bij de andere misnoegden aan de overzijde van het kanaal aan. Deze
moet door Shakespeare bedoeld zijn; daarom zijn hier de woorden:
Graaf Arundel, de zoon, ingelascht.
II. 2. 58. Waarop Graaf Worcester Zijn staf verbrak. Graaf
Worcester, een Percy, broeder van den Graaf van Northumberland,
was opperhofmeester van het koninklijk paleis; het teeken zijner
waardigheid was een witte staf.
II. 2. 102. Had doen onthoofden. Gloster werd niet onthoofd, maar,
naar men zegt, onder kussens verstikt.
II. 3. 41. Ik bied mijn arm u aan. Sh. heeft hier een woordspeling
met tender: I tender you my service, Such as it is, being tender,
raw and young.
II. 4. 1. Lord Salisbury, wij wachtten hier tien dagen. Koning Richard,
die er niet in geslaagd was, de Ieren te onderwerpen en zich te
Dublin ophield, bleef geruimen tijd zonder nieuws uit Engeland. Toen
dit eindelijk kwam, vernam hij te gelijk, dat Bolingbroke in Engeland
geland was en dat de opstand reeds aan merkelijke vorderingen gemaakt
had. In stede van terstond zelf naar Engeland over te steken, zond
hij er eerst Salisbury heen, om in Wales een legermacht op de been te
brengen. Deze slaagde hierin, had in een viertal dagen verscheiden
duizend mannen bijeen en hield ze een paar weken te velde. Toen
Richard, die na het vertrek van Salisbury nog achttien dagen te
Dublin bleef toeven, niet verscheen, verstrooiden zij zich weder en
bij de aankomst des konings was de geheele macht verloopen. Te Conway
ontmoette Richard Salisbury zonder troepen.--Aumerle bleef niet zoo
lang den koning getrouw, als Sh. het voorstelt; hij verliet hem reeds
te Conway.--Door Northumberland werd Richard naar Flintburg gelokt.
III. 1. 43. Nog Glendower bestreden. Glendower is eerst opgestaan, toen
Bolingbroke reeds koning was. De naam schijnt hier door Sh. slechts
vermeld te worden om de Wallisers, door middel van hun geducht
opperhoofd, aan te duiden.
III. 2. 116. Zelfs uw bedeelden leeren bogen spannen. Bedeelden,
beadsman (bidders), waren die lieden, die geregeld van den koning
aalmoezen kregen en daarom gehouden waren, voor hem te bidden.--De
taxisboom of ijf wordt dubbel moordend genoemd, omdat hij als giftig
bekend stond en ook het beste hout voor bogen leverde. De naam van
giftig is niet onverdiend; het nuttigen van jonge bebladerde takken
kan voor het vee doodelijk wezen; bij de ouden werd de boom voor
zoo vergiftig gehouden, dat het eenigszins lang vertoeven in zijne
schaduw levensgevaarlijk genoemd wordt.
III. 2. 204. Wee u, gij neef. In zijn ontsteltenis wendt Richard
zich tot den verkeerde, daar vooral de Bisschop van Carlisle zijn
moedeloosheid gegispt had.
III. 3. 94. Oop'nen wil hij hier Het bloedig purp'ren testament des
oorlogs. Uit het door bloed gepurperd testament, dat hij opent,
wil Bolingbroke zien, wat de oorlog, die hier als erflater wordt
opgevat, hem vermaakt heeft.--Twee regels later heeft het Engelsch
een woordspeling met de dubbele beteekenis van crown: kroon en
schedel.--Het woord onburgerlijk, reg. 102, "wat geen burger past",
is minder sterk dan het Engelsch uncivil: onbeleefd, onhoffelijk, ruw.
III. 3. 153. Een kleinen grafkuil. De koning denkt aan het graf,
dat de kluizenaar zelf in de nabijheid zijner woning delft.
III. 4. 73. Gij Adamsbeeld. Adam was de eerste spitter en tuinier.
III. 4. 106. Ik zet er ruit. De tekst luidt: Here in this place I'll
set a bank of rue, sour herb of grace. Rue beteekent in het Engelsch
zoowel ruit, wijnruit, als leed, wee. Sh. laat, als ter verklaring
van het niet gewone woord, nog volgen: Rue, even for ruth.
IV. 1. 21. Mijn schoon gesternte. Hier zooveel als "mijn vorstelijken
rang", die evenals andere gaven aan den invloed der sterren te
danken was.
IV. 1. 74. In een woestijn. Waar hij dan alleen met hem zou zijn.
IV. 1. 78. In deze nieuwe wereld. Fitzwater is jong en voor de eerste
maal bij een parlementszitting.
IV. 1. 154. 't Verlangen der Gemeenten. Het verzoek, dat Bolingbroke
den troon zou beklimmen.
IV. 1. 173. Moet ik Èn priester zijn èn leek? Heeft de priester de bede
gesproken: "Den Koning heil!" dan is het de taak van den dienenden leek
of koster, hierop "Amen!" te zeggen, door de gemeente hierin gevolgd.
IV. 1. 256. Zelfs dien naam niet, dien mij de doopvont gaf. In zooverre
verliest Richard zijn doopnaam bij zijn onttroning, als hij daarna
niet meer, zooals bij koningen geschiedt, bij zijn doopnaam alleen
genoemd wordt.
IV. 1. 317. Inhalen? goed!--Inhalig zijt gij allen. In 't Engelsch
staat: O, good! convey? conveyers are you all. Convey beteekent:
wegbrengen, weggeleiden, maar ook stelen.
V. 1. 1. Hier komt de koning langs. Wilde men van de gewone indeeling
in bedrijven afwijken, dan ware het goed, met dit eerste tooneel het
vierde bedrijf te besluiten.--Evenzoo zou men doelmatig met het vierde
tooneel van het eerste bedrijf het tweede kunnen beginnen.
V. 1. 2. Julius Caesar's onheilstoren.--De Tower is bedoeld, in de
stormachtige tijden van Engelands oudere geschiedenis van zooveel
belang, hetzij als sterkte, hetzij als staatsgevangenis.--Dat in regel
11 Richard door zijn gemalin vergeleken wordt bij de woestgeworden
plek, waar eens Troje gestaan had, klonk in Sh.'s tijd minder vreemd
dan nu; toen stond de geschiedenis van Troje iedereen voor den geest
en er werd vaak op gezinspeeld.
V. 2. 15. De muren, Behangen, spreukrijk. Bij feestelijke gelegenheden
werden in Sh.'s tijd de muren met tapijten behangen, waarop dan niet
zelden spreuken of wenschen te lezen waren.
V. 2. 46. Wie sieren als viooltjes. Aumerle is aan het hof des nieuwen
konings geweest; zijn moeder vraagt nu; "wie is daar thans in bloei,
in gunst?"--Hier zij opgemerkt, dat Aumerle's moeder reeds in 1392
stierf. Voor het overige volgt Shakespeare Holinshed's verhaal
hier zeer getrouw; York ontdekte het complot door aan zijn zoon het
document, dat uit zijn boezem stak, te ontrukken, ijlde er mee naar
den koning te Windsor, maar werd er door zijn zoon voorkomen, die
vergiffenis wist te verwerven.
V. 3. 1. Weet niemand van mijn zoon, den losbol, iets? Shakespeare
heeft dit gesprek over Bolingbroke's oudsten zoon hier blijkbaar
ingevoegd, om het optreden van den prins in het volgend stuk,
K. Hendrik IV, voor te bereiden. Zijn zoon was te dezer tijd pas
12 jaar oud; hij was door koning Richard medegenomen naar Ierland,
daar door hem tot ridder geslagen, en, toen Bolingbroke's inval in
Engeland hem bekend werd, als gijzelaar gehouden. Sh. stelt den prins,
om dramatische redenen, ouder voor dan hij was.
V. 3. 80. 't Is beed'lares en koning. Toespeling op de volksballade
van koning Cophetun en de bedelares Penelophon, zie blz. 308 de
aanteekeningen op "Romeo en Julia" II. 1. 13.
V. 3. 119. Zeg: "pardonnez-moi." In Sh.'s tijd een beleefde wijze
van weigering, vergelijk "Romeo en Julia" II. 1. 35.
V. 3. 137. Maar wat mijn lieven zwager en den abt. De zwager is
Richards halfbroeder John, hertog van Exeter, die met Bolingbroke's
zuster Elizabeth gehuwd was; de abt is de abt van Westminster.
V. 4. 1. Hebt gij des konings zeggen opgemerkt? In de folio-uitgave
begint hier, zeer te recht, geen nieuw tooneel.
V. 5. 9. Deze kleine wereld. Richard zelf, in tegenstelling met deze
wereld (van den volgenden regel), de groote wereld.
V. 5. 60. En ik sta hier als nar, zijn klokkeventje. Een figuurtje,
op een mensch gelijkend, op een klok geplaatst of er elk uur en half
uur uit te voorschijn komend, die door de beweging der armen of door
een slag op een klok het uur aanwijst, maar verder nooit iets doet.
V. 5. 67. Heil u, mijn souverein!--Dank, noob'le pair! In 't Engelsch:
Hail! royal prince!--Thanks noble peer! Een royal en een noble waren
gouden munten (evenals een soeverein), de eerste van tien schellingen
(f6.--), de tweede van zes schellingen acht stuivers (f4.--); het
verschil is tien groot of veertig stuivers. De beteekenis van den
volgenden regel The cheapest of us is ten groats too dear is: wij zijn
geen van tweeën veel meer waard. Of Sh. òf zijn vertaler had onzen
Huygens gelezen.--De woordspeling met royal noble vindt men ook in
"I K. Hendrik IV", II. 4. 217.
V. 6. 8. Het hoofd van Salisbury, Blunt, Spencer, Kent. Zoo heeft de
folio-uitgave, in overeenstemming met Holinshed's kroniek. De oudere
uitgaven in quarto, noemen "Oxford, Salisbury, Blunt and Kent." Bedoeld
zijn de samengezworenen, die, nadat hun aanslag door Aumerle aan het
licht was gebracht, in openbaren opstand waren gekomen, doch binnen
korten tijd overweldigd werden. De hier genoemde Kent is Richards
stiefbroeder, de Hertog van Exeter.
V. 6. 19. De abt van Westminster. Dat de abt van Westminster gestorven
was, ontleende Shakespeare aan Holinshed; maar deze was verkeerd
ingelicht; de abt heeft Hendrik IV overleefd.
V. 6. 33. Heer Richard van Bordeaux. Richard II was in Bordeaux,
toen in de macht der Engelschen, geboren, en werd als prins, ook in
officieele stukken, vaak Richard van Bordeaux genoemd.
AANTEEKENINGEN
[1] Men vindt het stuk in de Rolls of Parliament, III. 343 a. (De
Latijnsche titel van dit gedeelte is Rotuli Parliamentorum; ut et
Petitiones et Placita in Parliamento tempore Ricardi R. II). Er staat
o.a.: Et pour ceo nre Sr le Roy, come entier Emperour de son Roialme
d'Engleterre, pur honour de son sank, voet et ad de sa plenir Roial
poiar hablie et fait muliere, de sa propre auctorite, le dit John,
ses ditz freres, et soer. Et aussi pronuncia et puplist l'abilete
et legitimation, solonc la fourme de la Chre du Roy ent faite. In
het Latijnsche stuk, dat volgt, wordt zeer uitdrukkelijk tot hen
gezegd, dat zij alle rechten hebben "ac si de legitimo thoro nati
existeretis". Mochten dus wettige kinderen aanspraak op den troon
hebben, zij evenzeer; hierop steunde later de aanspraak van Hendrik
VII Tudor op den troon. In het tweede exemplaar van dit stuk, dat
bij de rollen der patenten bewaard wordt, staat, door een latere hand
ingeschoven, de beperking, dat deze kinderen, schoon geëcht, nimmer
aanspraak op den troon zouden hebben; men mag als bewezen aannemen,
dat dit een krachteloos toevoegsel is van Hendrik IV, die aan zijn
halve broeders dit recht niet wilde toegekend zien.
[2] Zoons zijner moeder, Johanna van Kent,--dochter van Edmund van
Woodstock, Graaf van Kent,--uit haar vroeger huwelijk met den Graaf
van Holland of Holand (Rolls of Parliament, IV, 270b).
[3] Ik heb ze ontleend aan de Rolls of Parliament III, 355.
End of the Project Gutenberg EBook of De Werken van William Shakespeare, by
William Shakespeare
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE WERKEN VAN WILLIAM SHAKESPEARE ***
***** This file should be named 63368-8.txt or 63368-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
http://www.gutenberg.org/6/3/3/6/63368/
Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project
Gutenberg.
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
http://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org/license
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
[email protected]. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at http://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
[email protected]
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit http://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations.
To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
http://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
