The Project Gutenberg eBook of Lexicon Latinum
This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and
most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this ebook or online
at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States,
you will have to check the laws of the country where you are located
before using this eBook.
Title: Lexicon LatinumUniversae phraseologiae corpus congestum etc.
Author: Franciscus Wagner
Editor: Auguste Borgnet
Release date: July 26, 2023 [eBook #71280]
Language: Latin
Original publication: Belgium: Sumptibus et typis societatis St. Augustini, 1878
Credits: MWS, rmedinap and the Online Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net
*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK LEXICON LATINUM ***
Lexicon Latinum
SEU
CORPUS PHRASEOLOGIÆ.
LEXICON LATINUM
SEU A P. FRANC. WAGNER, SOCIETATIS JESU,
Universae Phraseologiae Corpus Congestum,
SECUNDIS CURIS A QUOPIAM EJUSDEM SOCIETATIS SALLUSTIANA, CÆSAREANA,
LIVIANA, CORNELIANA, ETC, PHRASEOLOGIIS LOCUPLETATUM,
CUI TRIPLEX ADDITUR INDEX:
ALTER VOCUM BARBARARUM, ALTER VOCUM QUÆ IN FORO MILITARI,
CIVILI SACROQUE OBTINENT, TERTIUS GALLICO-LATINUS.
Nova Editio
_accuratissime recognita, aucta et de Germanica nunc primum
in Gallicam linguam translata a P. AUG. BORGNET,
ejusdem Societatis, in collegio Ambianensi magistro._
[Illustration]
BRUGIS
MDCCCLXXVIII.
[Illustration]
Préface de la nouvelle Edition.
_En réimprimant ce livre, fameux en Allemagne au siècle dernier, notre
unique but a été de rendre aux vrais amis des études latines un ouvrage
destiné à développer la connaissance du latin. Nous avons voulu offrir
aux professeurs et aux élèves, surtout à ces derniers, un manuel vraiment
pratique, pour approfondir les beautés intimes de la langue qui “_seule
entre toutes les langues mortes, est véritablement ressuscitée, et qui_
UNE FOIS RESSUSCITÉE, NE MEURT PLUS!”_[1]
_Avant d’indiquer le plan du livre et la manière de s’en servir
utilement, qu’il nous soit permis de rappeler en quelques mots les
principaux actes de la vie de l’auteur._
_FRANÇOIS WAGNER naquit à Wangen, en Souabe, le 14 août 1675. Il fut
admis dans la Compagnie de Jésus au noviciat de Krems à l’âge de 15 ans.
Après avoir terminé ses deux années d’épreuve, il enseigna pendant plus
de 25 ans la rhétorique, dans les colléges de Krems, de Presbourg et de
Tyrnau. Étant recteur du Séminaire de Vienne, il dirigea une congrégation
et s’occupa de la composition de plusieurs ouvrages estimés. Il mourut à
Vienne, le 8 février 1738, à l’âge de 62 ans._
_Tels sont les détails que nous fournit sur cet homme illustre la
Bibliothèque des écrivains de la Compagnie de Jésus. Le P. Jean Nép.
Stœger, dans ses _Scriptores Provinciæ Austriacæ Societatis Jesu_, nous
a transmis la liste complète des nombreux ouvrages écrits par le Père
Wagner, qui tour à tour, s’occupant de rhétorique, de grammaire, de
géographie, d’histoire, nous a laissé dans ces diverses branches des
connaissances humaines, des traces remarquables de son esprit actif et
pénétrant._
_Notre but, dans cet avertissement, est de parler seulement de son
Dictionnaire de Phraséologie. Mais laissons l’auteur lui-même nous
raconter comment naquit ce livre, nous indiquer ce qu’il a voulu en le
composant, et de quelle manière il est parvenu à mener à terme l’ouvrage
que nous possédons._[2]
_“Étant professeur des jeunes religieux qui recommençaient leurs
humanités, le but de tous mes soins était d’accomplir le sage précepte du
P. Jouvency, sans contredit le premier parmi nous dans la connaissance
parfaite de la langue latine,” _Patris Juvencii, harum litterarum
hodie inter nos facile Principis_. “Le premier travail du maître, dit
celui-ci, sera de montrer à ses élèves le style le plus pur et de
les aider à l’acquérir. Je recherchais donc ce que je pouvais offrir
de mieux à ces jeunes gens, pour les conduire aussi promptement que
sûrement à l’acquisition des trois grandes qualités de la langue latine,
la propriété, l’élégance, l’abondance. Pour la propriété, outre les
_Thesaurus_, je faisais étudier tous les jours à mes élèves pendant
un quart d’heure le _Flos Latinitatis_ du P. Pomey, et au bout de
deux mois, je remarquais des fruits merveilleux, _jam intra bimestre
Latinum quid velut in herba efflorescere, non sine jucundo animi sensu
animadverti_. Pour l’élégance, Tursellini, Schorus, Dolet, Hadrianus
étaient les maîtres que je leur faisais étudier et copier. Enfin, pour
l’abondance, Manusius, Bucher et Schönsleder. Mais, bientôt, je m’aperçus
que cette foule de livres inondaient leurs pupitres, qu’ils perdaient un
temps précieux à rechercher, ici les adverbes, là les épithètes ou les
synonymes, ailleurs les développements, et c’est alors que je résolus de
réunir avec ordre et méthode, dans un seul ouvrage, le fruit des veilles
de tous ces hommes illustres.”_
_C’est ainsi que naquit le _Universæ Phraseologiæ corpus congestum_.
Il fut d’abord exclusivement composé de phrases et de tournures tirées
de Cicéron, puis on y ajouta un petit nombre d’expressions appartenant
aux grands auteurs du siècle d’or de la langue latine, Salluste, César,
Tite-Live, Cornelius et quelques autres. Il faut remarquer que l’auteur
ne cite pas toujours textuellement l’écrivain auquel il a emprunté sa
citation, et c’est ce qui a empêché, dans cette édition, d’indiquer
les sources, quoique nous puissions affirmer que nous avons vérifié
presque toutes les citations au moyen de l’_Apparatus_ de Nizzolius, de
Forcellini et de Freund. Souvent il se contente de prendre la tournure
et de l’appliquer au passage qu’il veut développer. Cependant, dans ce
qui est rangé sous la rubrique USUS: les phrases qui servent à indiquer
la Syntaxe particulière de chaque mot, sont empruntées textuellement à
Cicéron et aux meilleurs auteurs du grand siècle. Souvent nous les avons
rétablies et traduites, pour la plus grande utilité des élèves. “Leur
lecture assidue, ajoute le P. Wagner, non-seulement donnera aux élèves
les différentes significations d’un mot, mais encore leur prouvera que
négliger d’en suivre la construction, c’est s’exposer à employer une
tournure peu latine, “_si quampiam atque ab his alienam construendi
formulam adhibuerint Discipuli, fere in Idiotismum se impactos
admoneantur_.”_
_Mais il ne suffit pas d’avoir un bon livre, il faut savoir s’en servir;
or, à première vue, il semble que l’usage de ce Dictionnaire ne soit pas
accessible à tout le monde. Il est hors de doute, et l’expérience le
prouve, que si l’on parvient à en saisir l’économie, si l’on en a, pour
ainsi dire, la clef, on parviendra en peu de temps à faire de rapides
progrès dans la connaissance de la langue latine. L’auteur en avait
constaté l’efficacité, quand il nous dit: “_Noveram adolescentes qui
orationem struerent tam elegantem, ut in volvendo Cicerone, multos annos
posuisse videri potuissent hujus artificii ignari. Inest et illud commodi
quod ea, quæ aliena fuerant, multiplici usu sua faciant; quodque dicitur,
in succum et sanguinem suum vertant._”_
_Pour cela, il ne faut pas puiser indistinctement dans ce livre, coudre
ensemble, sans suite et sans liens, des membres de phrase, qui, pris
individuellement, sont très latins, mais qui doivent être rapprochés avec
goût et discrétion. L’enfant intelligent doit faire sans dictionnaire
son discours, sa narration ou son thème; il doit, après avoir médité
profondément son sujet, après l’avoir ordonné dans toutes ses parties,
l’écrire dans un latin plus ou moins pur, plus ou moins élégant, selon
sa force et sa capacité. Ce travail, le plus important sans contredit,
étant terminé, il devra, avec l’aide du dictionnaire de Phraséologie,
débarrasser son devoir, que nous pouvons supposer correct, de toutes les
tournures françaises, des gallicismes, des mots peu latins, et de cent
autres imperfections, auxquelles il trouvera un remède assuré dans ce
volume, s’il sait s’en servir avec intelligence et discernement._
_Montrons, par un exemple facile, la vraie manière d’user avec fruit de
ce livre. C’est une lettre d’un fils à son père pour lui demander de
l’argent, dans le but d’acheter des livres. Dans la première colonne,
se trouve cette lettre dans le style d’un élève ordinaire de troisième;
style simple et exempt de fautes contre les règles de la grammaire. Dans
la seconde, la même lettre a été modifiée, rendue plus élégante au moyen
du dictionnaire de Phraséologie. Du reste, les mots modifiés dans la
première colonne sont soulignés, ce sont ceux-là qui doivent être l’objet
du travail personnel de l’élève, quand il a jeté sur le papier les idées
et qu’il veut donner à son style ce poli, cette perfection que demande la
langue latine._
_Scio_ equidem, te alioquin mei causa multos _sumptus facere_;
ausus tamen sum, novam insuper gratiam _petere_. _Suadet_ nobis
magister, ut libros quos in schola _explicat, coemeremus,
spondetque_, si eos domi _legerimus_, multum profecturos.
Uti hactenus semper _conatus sum_, primo _loco_ aut primis
proximus esse, ita nihil _tristius_ foret, quam si, ob hunc
librorum defectum, priorem laudem _amitterem_ et a discipulis
_contemnerer_. _Spero_ autem in causa tam æqua, te, ut fuisti,
erga me _liberalem_ fore.
Cognitum equidem habeo, multas alioquin impensas a te mei causa
tolerari, id tamen mihi sumpsi, ut novam insuper gratiam etiam
atque etiam a te contenderem. Auctor nobis fit magister, ut
in coemendos eos libros, quos in schola nobis miro evolvit
modo, pecuniæ aliquid collocaremus; fidemque suam obligat,
fore ut, si eosdem domi etiam legendo contriverimus, magnos
progressus faciamus. Uti hactenus nervis omnibus contendi,
principem in schola locum vel primo proximum tenere, ita nihil
tristitia majore me conficeret, atque si, ob hunc librorum
defectum, priorum laudum jacturam facerem, et a condiscipulis
despectui haberer. Spe autem ducor in causa tam æqua, fructus
liberalitatis tuæ uberrimos, ut pervenere, ad me perventuros.
_Après avoir souligné, dans mon devoir, les expressions qui me
déplaisent, je cherche à les remplacer au moyen du dictionnaire de
Phraséologie. Prenons, pour commencer, le verbe, _scio_; à cet article
nous trouverons: _compertum habeo, cognitum habeo, etc._ Donc _compertum_
vel _cognitum equidem habeo multas alioquin impensas a te mei causa
tolerari_, en substituant ce verbe passif, forme essentiellement
latine, au verbe _facere_, gallicisme français, dans le sens de _facere
sumptus_, faire des dépenses. Nous remplacerons, toujours au moyen de
la Phraséologie, _ausus tamen sum_ par _id tamen mihi sumpsi_, et à la
place du gallicisme _petere gratiam_, nous mettrons _contendere gratiam_.
Avec le verbe _sumpsi_ suivi du subjonctif, nous terminerons ainsi la
période: _Id tamen mihi sumpsi ut novam insuper gratiam etiam atque etiam
a te contenderem._ C’est ainsi que nous trouverons dans le Dictionnaire
tous les autres changements à faire. Tantôt ce sera le substantif,
tantôt l’adjectif, le verbe ou même les dérivés, qui seront l’objet des
remarques de l’élève studieux, et il est évident que l’habitude prise
de corriger ainsi, pendant une heure, un discours de deux pages, ne
pourra manquer de produire, en peu de temps, des fruits merveilleux.
L’enfant sera heureux de reconnaître dans son latin quelques unes de ces
tournures qu’on lui a appris à admirer, et il fera des progrès rapides,
s’il parvient à se garder contre l’écueil opposé, de vouloir tout farcir
d’élégances plus ou moins bien employées “_ne omnia Elegantiis farcire
velit, sed ut condimentum parce inspergat et cum judicio, quo discernat
quæ Phrasis, cui voci ejus sententiæ aptior sit_.”_
_Mais, me dira-t-on peut-être, à quoi bon cet amas et d’élégances,
de tours propres à la langue latine, qui ne peut servir qu’à tromper
professeurs et élèves, à égarer même ces derniers dans une forêt
d’expressions dont ils ne sont pas capables de sentir la justesse et la
portée? Ce double reproche serait sérieux, s’il était fondé. Pourquoi,
dirai-je à mon tour, recommander aux élèves de choisir les expressions,
les tournures les plus latines? Pourquoi ces cahiers où l’on recueille,
jour par jour, les phrases les plus saillantes, les tournures les plus
autorisées de la langue de Cicéron? Pourquoi ces leçons apprises chaque
jour? Pourquoi ces imitations quotidiennes du prince des écrivains
latins? Peut-être sera-t-il difficile, dans les commencements de saisir
toute la portée du livre que nous offrons de nouveau au public lettré,
mais un peu d’expérience en montrera certainement l’utilité. Ce livre
a pour lui la sanction des années, et notre époque, quoique moins
enthousiaste de la langue latine que les siècles précédents, conserve
cependant assez de grands et nobles esprits, pour qu’il soit inutile
de prouver l’utilité de l’étude des belles-lettres pour la véritable
formation de l’homme et du chrétien._
_Nous ne pouvons terminer ce travail sans indiquer les améliorations
apportées à cette première édition française._
_Les textes ont été revus soigneusement d’après trois éditions
différentes. Quand ils étaient obscurs ou écourtés, ils ont été rétablis
dans leur intégrité au moyen de Forcellini, de Freund ou des originaux,
et traduits en français. Pour plus de clarté, on a établi des différences
de caractères, qui permettent de trouver rapidement ce qu’on recherche.
Ainsi que dans tous les lexiques modernes, la quantité a été indiquée sur
les mots, pour permettre aux élèves d’observer la règle si importante de
l’accent tonique._
_Trois _Index_ complètent l’ouvrage: dans le premier, on a signalé les
barbarismes les plus fréquents que peuvent commettre les élèves, et le
mot latin qui les remplace. Le second est aussi curieux qu’instructif. Il
rend une quantité de mots techniques et propres aux arts, aux sciences et
à la jurisprudence._
_Le troisième et le plus important est l’_Index Gallico-Latinus_. Les
mots ont été placés par ordre alphabétique, en prenant le nom comme base
du classement. Sous le nom sont placés les verbes, les adjectifs, les
adverbes, et ainsi d’un seul coup-d’œil on voit les relations entre la
langue française et la langue latine, les changements qui peuvent se
produire dans la traduction du substantif, de l’adjectif et du verbe.
Ce travail n’est pas un Dictionnaire français-latin; nous n’avons voulu
faire qu’un _Index_, qui renvoyât au _Corpus Phraseologiæ_._
_Puissent ces divers travaux, entrepris pour la plus grande gloire de
DIEU, édités avec le plus grand soin, répondre au but que s’est proposé
l’auteur en les composant! Puissent-ils être utiles aux maîtres et aux
élèves, augmenter dans les cœurs des uns et des autres l’amour de la
langue latine, et avec cet amour, le désir de défendre et de protéger
toujours la gardienne et la protectrice du latin, Celle qui a tant fait
pour le succès des bonnes études, l’Église de DIEU!_
_AMIENS, École libre de la Providence, 23 mai 1878._
_En la fête du bienheureux martyr ANDRÉ BOBOLA,
de la Compagnie de Jésus._
_Aug. BORGNET, S. J._
[1] de Maistre, _Du Pape_.
[2] Voici, d’après les Auteurs de la _Bibliothèque des Écrivains de
la Compagnie de Jésus_, Tome 3ᵉ, pages 1467, 1468 et 1469, (Louvain,
MDCCCLXXVI) les principales éditions de l’ouvrage que nous offrons
aujourd’hui au public:
Universæ Phraseologiæ corpus congestum. Augustæ Vindelicorum,
1718.—Ratisbonæ, 1740, 8ᵒ.
Universæ Phraseologiæ corpus congestum a P. Francisco Wagner,
Societatis Jesu Sacerdote, secundis curis a quopiam ejusdem
Societatis Sallustiana, Cæsareana, Liviana, Corneliana, etc.,
Phraseologiis locupletatum. Editio novissima, auctior et
emendatior. Cum Privilegio Sacræ Cæsareæ Majestatis et Permissu
Superiorum. Ratisbonæ, Sumptibus Emerici Felicis Baderi, A.
P. C. N. MDCCXLV, 8ᵒ, _pp._ 816 _à 2 col._, sll. _L’épître
dédicatoire, signée par l’auteur, est en date du 20 février
1718. La concession à l’imprimeur est du 4 janvier 1738. A
la fin on a joint_: Latinitatis ars brevicula, seu syntaxis
ornata, de tribus latinæ linguæ virtutibus, puritate, elegantia
et copia, _pp._ 82. Index diffusior vocum barbararum vel minus
elegantium, _p._ 1 _à_ 48. Index Germanico-Latinus _p._ 49 _à_
96.—_Même titre._ Ratisbonæ, Sumptibus Emerici Felicis Baderi,
A. P. C. N. MDCCLVIII, 8ᵒ, _pp._ 808, 80 _et_ 85—_Ibid._ id.
1751, 8ᵒ.
Universæ Phraseologiæ Latinæ corpus congestum a P. Francisco
Wagner, Societatis Jesu Sacerdote, secundis curis a quopiam
ejusdem Societatis Sallustiana, Cæsareana, Liviana, Corneliana,
etc., Phraseologiis ac denique Indice Verborum quæ in foro
militari, civili sacroque obtinent, locupletatum. Editio
Novissima, Auctior et Emendatior. Ratisbonæ et Viennæ,
Sumptibus Emerici Felicis Baderi, 1760, 8ᵒ, _pp._ 808 _à_ 2
_col._ sll. _A la fin on a joint_: Latinitatis ars brevicula,
seu Syntaxis ornata, de tribus Latinæ linguæ virtutibus,
puritate, elegantia et copia, _pp._ 80. Index diffusior vocum
barbararum, aut minus elegantium, _p._ 1 _à_ 48. Index vocum
quæ in foro militari, civili, sacroque obtinent. Ex Iano,
Noltenio, d’Aquino, Seyboldo, Strada, Maffejo, Galutio, _etc._,
collectus, _p._ 49 _à_ 74. Index Germanico-Latinus, _p._ 75 _à_
111, _fin du volume_.
P. Francisci Wagner Universa Phraseologia Latina. Ab eodem
secundis curis Sallustiana, Cæsareana, Liviana, Corneliana,
etc. Phraseologiis ac denique Indice Verborum quæ in foro
militari, civili sacroque obtinent, locupletata et ad usum
juventutis litterarum studiosæ accommodata. Editio novissima,
auctior et emendatior. Augustæ Vindelicorum, Sumptibus Matthæi
Rieger p. m. filiorum. MDCCXCII, 8ᵒ, _pp._ XVI _à_ 896. _A la
fin_: Latinitatis ars brevicula, _etc._, _pp._ 204.
Stœger dit: “Universæ.... Corpus auctum ab alio Sacerdote, S.
J. Phraseologia Sallust. Cæsar. Liv. Cornel. etc., Augustæ
Vindelicorum, 1801, 8ᵒ, et cum indice Viennæ, Geistinger, 1824,
8ᵒ.”
Fr. Wagner Universa Phraseologia Latina, edit. novissima,
Schmidt, Viennæ et Tergesti, 1824, 8ᵒ.
Wagneri Universa Phraseologia Latina, aucta et emendata a Span.
Viennæ, 1825.
Adjecta Phraseologia Germanico-Latina a P. Goldhagen, S. J. cum
Indice Verborum in foro sacro, civili et militari obtinentium.
Moguntiæ, 1751, 1766, 8ᵒ.
Wagner’s deutsch-lateinische Phraseologie, bearbeitet von
Seibt, Prag. 1846.
Universa Phraseologia Latina adjecta lingua hungarico
slavonica. Tyrnaviæ, 1775, 8ᵒ.
Franc. Wagneri Universæ Phraseologiæ corpus idiomate slavico
locupletatum. Tyrnaviæ, 1750, 8ᵒ _Par le P. B._ Zambal, S. J.
Compendiaria methodus addiscendi tres præcipuas latinæ linguæ
virtutes, Puritatem, Elegantiam et Copiam, in usum juventutis
emendatæ latinitatis studiosæ proposita. Authore R. P.
Francisco Wagner Societatis Jesu. Cum facultate superiorum.
Dilingæ, Sumptibus Wilhelmi Hausen, anno 1735, 8ᵒ, _pp._ 96.
Supellex latinitatis ex Phraseologia Francisci Wagner, S. J. ad
usum scholarum ejusdem Societatis collecta. Vilnæ, typ. Academ.
S. J., 1751, 8ᵒ. (Editor est P. Fr. Bohomolec S. J., teste
Ianocki.)—Idem, cum vocibus polonis. Calissii, typ. S. J.,
1752, 12ᵒ.—Editio 2ᵃ Leopoli, typ. S. J., 1756, 8ᵒ, _pp._ 42,
377 _et_ 54.—Vilnæ, typ. Academ. S. J., 1757, 12ᵒ.—Calissii,
typ. S. J., 1772, 12ᵒ.
Supellex latinitatis ex Phraseologia, P. Fr. Wagner S. J.,
ad usum scholarum ejusdem Societatis collecta. Editio 2ᵃ
correctior. Leopoli, typ. S. J., 1756, 8ᵒ, _pp._ 23 _à_ 77 _et_
102.
Outre ces 24 éditions, nous en possédons deux autres. La première
appartient à la bibliothèque de St Acheul: Universæ, etc... Corpus,
demum linguis Hungarica, Germanica et Slavica locupletatum. Budæ, typis
typographiæ Regiæ Univers. Hungaricæ, 1822, 8ᵒ, 2 vol. _pp._ 1524 à 83.
L’autre, appartenant à la bibliothèque de l’École libre de la Providence,
est un peu plus ancienne. C’est une réimpression de l’édition de 1792,
faite chez Mathias Rieger, _pp._ XVI _à_ 896; supp. 204. Augustæ
Vindelicorum, MDCCC.
[Illustration]
PRÆFATIO AD HUMANIORUM SCHOLARUM PROFESSORES.
Cum eorum, qui humaniores litteras repetebant, domesticæ scholæ
præfectus fuissem, id propositum habebam maxime, et eo industriam omnem
convertendam existimabam, ut P. JUVENCII, harum litterarum hodie inter
nos facile Principis, sapienti monito obtemperarem. Primus, ait ille,
Magistri labor erit, Latinum stilum illis optimum demonstrare, et ut
assequantur, adjuvare. Ergo putare mecum cœpi, quæ adjumenta offerrem
præsentissima, queis viis Adolescentes non minus sciendi aviditate, quam
ingenii præstantia, ad omnem hujus litteraturæ laudem paratissimos,
ad Latinæ Linguæ Proprietatem, Elegantiam, Copiam quam celerrime
commodissimeque perducerem.
_Proprietatem_ ut condiscerent, hoc est, e barbarie vulgaris sermonis
sordibusque emergerent, præter expositos barbararum vocum Indices
multiplices, si quam vocem suspectam haberent, _Thesaurum Latinitatis_,
seu _Forum Romanum_ consulerent, jussi. Ex eodem præcipuorum verborum
syntaxin usumque Latinitatis proprium ipse exscripsi: quo labore
perfunctus admoneor a Collega, dudum id a P. POMÆIO in suis Flosculis
præstitum. Etsi dolerem actum me egisse, deque libello tam pervulgato
ignorasse puderet, in eamdem tamen cum viro egregio cogitationem,
methodum ac prope verba incidisse mihi gratulabar. Hos ergo flores
transcribendos dedi meis; seposui quot diebus quartam horulæ partem,
qua suscitandos pertentarem singulos, constitutumque ejus diei pensum
de memoria repeterem; si qua adhærerent, explicabam; difficiliora
paradigmatis illustrabam; et fiebat, ut quotidianæ scriptionis argumento
fere aliquid inserere possent. Atque hisce scriptionis, auditionis,
exercitationis industriis jam intra bimestre Latinum quid velut in herba
efflorescere, non sine jucundo animi sensu animadverti.
Ut vero ad _Elegantiam_ quoque perpolirentur, TURSELLINI particulas
singulis, SHORUM illis aut DOLETUM, HADRIANUM aliis aut GOCLENIUM, etc.,
ut copia erat, divisi, monuique, ne legerent duntaxat, sed lecta in
chartam compendio referrent, quo memoriæ commendarent altius, quæ ab
lectione sæpe, ut fit, minus intenta facile devolatura erant.
Ut _Copiam_ cum elegantia combiberent, MANUTIUM a BUCHLERO auctum, et
SCHÖNSLEDERUM præbui, quos altera quavis periodo inspicerent, quorum
opibus ad ornatum varietatemque nec timide et liberaliter tantisper
uterentur, dum usu non admodum diutino in jus suum assererent quæ
aliena fuerant, abjectisque centonibus, de suo liberum quid et nativum
contexerent; cogitarent autem præterea: hæc incipientium subsidia ad
proritandum duntaxat, Latinoque aliquo sapore imbuendum Tironum palatum
excogitata; cæterum germanæ Latinitatis spem omnem in assidua CICERONIS,
bonorumque ex aurea ætate Auctorum lectione collocandum; hos tanta cura
pervolvendos velut si nihil peractum paratumque accepissent a majoribus,
sed unis ipsis eruenda forent, quæ ex his venis tantis conatibus
egessere, quidquid hactenus fuit Phraseologorum.
Hæc agenti cum illud incommodum videbatur, quod tot libellorum, queis
Discipulorum pluteos onerarem, turba mihi undeunde corradenda esset,
tum quid iisdem, dum hinc Adverbia, Epitheta inde, etc., fastidiose
commendicant, plurimum utilissimi temporis volvendo revolvendoque
inaniter elaberetur. Hoc tædio ut levaremur utrinque, optare cœpi, esset
aliquis, qui sparsas has operas, eademque apud diversos repetita in unum
quoddam corpus conflandi consilium caperet. Tot jam exstare Criticorum,
Grammaticorum, Phraseologorum Indices, Enchiridia, Gazophylacia,
Thesauros, Elegantias observavi, ut felicem se reputare posset is, quem
tantam, tam paratam materiam in unum volumen certo ordine ac methodo
ædificandi animus incesseret; feliciores vero fore Discipulos, qui in
magno viæ compendio progressiones tamen celeriores facerent, nec jam
per rivulos concursare deberent, quos in unum fontem Vir adeo beneficus
corrivasset.
Externis vero nostris scholasticis quam ejusmodi opera non opportuna
modo, sed necessaria foret omnino! CICERONEM, CICERONEM ex alto suggestus
Juvenibus inclamamus magistri, in hunc velut regulam omnisque Latinitatis
exemplum respicere, hunc legere, imitari et scribere jubemus, sed iis
juvenibus, quorum parti maximæ, præter fragmenta quædam suæ classis
scholastico libro (quamquam et hunc quam pauci emant) inserta nullus
domi CICERO; plurimis TERENTII, LIVII, SALLUSTII, etc. ipsa nomina
peregrina, plerique, quid NIZZOLIUS aut Forum Romanum hominis vel rei
sint, perinde ut maragnonius quispiam ignorent. Et hos stimulis fodiemus?
hos Latinos Ciceronianos effici volumus? qua autem ope, ad quem lydium
lapidem suspectæ fidei voces explorent? barbaras secernant, melioribus
commutent? unde colores, verasque pro adulterinis pigmentis elegantias
petant? unde ad copiolam aliquam parandam vel Synonymiam exsugant? Huc
certe flagitii vidi devenisse nonnullos, ut Epistolam, chriam, orationem
scripturi _in Synonymis_, _Gradibus ad Parnassum_, etc. habitarent,
qua re quid horribilius et ad corrumpendum stilum aptius excogitari
possit? quod si opulentiores quidam filii familias circumfluant etiam
natentque Ciceronibus, Terentiis, etc. quam pauci iis urantur igniculis,
ut formulas inde, phrases, etc. in adversaria excerperent, justam animi
contentionem ad exhaurienda principiorum ardua afferrent?
Eædem atque his majores difficultates, cum Poeticæ fores obsiderent,
fuere qui _Flavissas_, _Synonyma_, _Gradus ad Parnassum_, etc., præclara
adeo adjumenta elaborarent, ut brevi tempore Poeticum aliquem colorem
inde caloremque trahere multos experiamur. Quid est igitur, quod nemo
dum ad Oratoriam gradientibus de tali adminiculo de gradibus ad rostra
gratificatus est? quid? quod optarunt hoc multi, nemo optantibus moram
gessit? quid autem (aiebam), quin tute hanc spartam occupas, et lexicon
aliquod Phraseologicum, aut quodvis demum nomen habeat, vel ipse
conficis, vel si per temporis angustias excludaris, typum denique et
summas lineas designas, quas tali provocatione commoti alii depingant
denique et absolvant.
Consilii dubium duæ res magnopere retrahebant, magnitudo laboris et
ignobilitas. Infida utebar parumque firma valetudine. Operosæ scholæ
quotidianæ vacui utilisque temporis relinquebant minimum; et informaveram
nonnulla, quorum Auctor minimum dici possem, cum e præsenti opere præter
diligentis scribæ nomen nihil ad me rediturum cernerem. Titubantem
Collega meus, externorum Rhetorum Magister, Vir et morum et Latinitatis
purissimæ candore longe suavissimus, P. GABRIEL WIMMERT, iteratis
identidem hortatibus in proposito retinuit, tantoque promptiorem habuit,
quod ejusmodi, ut ego sum, hominum genus, ab omni fumo alienissimum esse,
idque pro honestissimo ducere debet, si, magno quidem suo impendio,
quæstu minimo, plurimorum commodis servire possit.
Re deliberata Phraseologos, quos nancisci poteram, omnes tres in classes
partior; horum alii _Proprietatem_ docerent, ut NIESSII, CELLARII,
VOSSII, VORSTII, BORICHII Commentarioli; alii _Elegantiam_ præstarent,
ut HADRIANUS, VALLA, DOLETUS, TURSELLINUS, SCHORUS, FABRI, etc.,
_Copiam_ denique nonnulli suppeterent, quorum chorum MANUTIUS duceret
et SCHÖNSLEDERUS. Horum, inquam, operas omnes in unum Corpus cogendas,
eximenda, quæ apud singulos præcipua essent, atque sub unum conspectum
objicienda constitui, ea tamen adjecta conditione, ut ne voluminis moles
ita excresceret, quin ab juvenibus in scholam ad statas scriptiones
comportari posset. Hanc vero, quam vides, methodum mihi descripsi:
I. NIZZOLIUM equidem pro solo operis stravi, ejusdemque ordinem
alphabeticum sum secutus, quin tamen iisdem me carceribus includerem,
iisdem religionibus obligarem; neque enim in ea sum hæresi, ut vel
CICERONEM de omnibus argumentis disputasse, aut non iisdem cum VITRUVIO,
VARRONE, LIVIO, CÆSARE, etc., si de iisdem rebus loqui voluisset,
vocabulis usurum fuisse, existimem. Quare aliorum quoque ex aurea ætate
Auctorum voces adjeci, asterisco notatas, ut ab Ciceronianis secernantur,
non quod fugiendæ essent. Totus enim in ea sum sententia, juvenes intra
hujus ætatis limites constringendos, et a Plinianis, Senecianis, etc.
omnino abstinendos. Intelligent autem, quam hic vocem non repererint,
nullum habere idoneum Auctorem: atque adeo meliore commutandam.
II. Vocabula nihilominus _sacra et religiosa_ suis locis characterum
forma diversa intexui, eademque e PONTANO, quo nemo melius christiane
simul et Latine loqui docet, TYMPII opera collectis observationibus
illustravi.
III. Per illud Cf. _confer_, passim, qua eundum esset, præsignavi.
IV. Synonyma, ut in NIZZOLIO sunt, simpliciter adscripsi.
V. Contraria signo )( notata, ut quæ se ipsis offerrent, non erat, ut
multa vestigatione conquirerem.
VI. Vocum, quas fere pro idem significantibus usurpat vulgus,
elegantiores vero haud paulum notionibus inter se differre observant,
_Differentias_, e LAURENTIO VALLA dedi aliquas, ac revera cœpi potius, et
quid voluissem ostendi.
VII. Suam vocibus singulis syntaxim seu _Usum_ peculiarem, sententiis
formulisque lectissimis e NIZZOLIO, POMÆIO, aliisque multo discrimine
decerptis attexui, quarum iterata lectio cum alias utilitates afferret,
tum si quampiam atque ab his alienam construendi formulam abhibuerint
Discipuli, fere in Idiotismum se impactos admoneantur.
VIII. Vulgatiores barbarismos seu Idiotismos Syntaxi Latinæ locis
quibusdam e SCHORO, etc. subjeci; ut venia sit ingenue confitenti, ubi
minimum oportebat, præparcus fui; nec enim solum demonstranda erat via,
qua incederent; sed infames quotidianis erroribus scopuli detegendi, ut
suæ barbariei identidem admonerentur juvenes.
IX. Ad Copiam seu Phraseologiam quod attinet, nempe operis partem
principem, ac discentibus desideratissimam, primæ Editiones nonnisi
collectas ROTERODAMI, MANUTII, quique omnibus præstat, SCHÖNSLEDERI
Phrases, paulum ad Juvenum captum deflexas habuere. In præsens opera
cujusdam Collegæ mei, et tædii vere decumani labore, accessere Liviana,
Cæsareana, Corneliana, Sallustiana, cum Indice diffusiore vocum
barbararum, alioque Tironibus admodum desiderato Gallico-Latino; Opusque
evasit ejusmodi, ut detrahi nihil, addi perparum possit. Ab viri modestia
obtinere non potui, ut suum de studiosa Juventute tam præclare meriti
nomen adscribi pateretur.
Habetis hic humaniorum litterarum Professores, quo consilio primum
cœptum sit Opus, et quantum ad ejus absolutionem recens accesserit.
Si præterquam quid præstiterimus, quid insuper voluerimus, apud vos
existimabitis, laboribus nostris, vestro vestrorumque commodo benevoli
utemini, fruemini.
[Illustration]
EXPLICATIONS DES SIGNES ET ABRÉVIATIONS.
a. Activus (actif).
abl. Ablativus (ablatif).
ADV. ADVERBIUM (adverbe).
anom. Anomalus (anomal, irrégulier).
c. à d. C’est-à-dire.
Cf. Confer (comparez).
gen. com. Generis Communis (adjectif de deux genres).
dat. Dativus (datif).
d. Deponens (verbe déponent).
d. a. Deponens Activum (déponent actif).
d. n. Deponens Neutrum (déponent neutre).
EPITH. EPITHETON (Épithète).
f. Femininus (féminin).
FIG. Fig. (au figuré).
g. Genus (genre).
gen. Genitivus (génitif).
imp. Impersonalis (impersonnel).
indecl. Indéclinable.
ind. Indicativus (indicatif).
m. Masculinus (genre masculin).
m. à m. Mot-à-mot.
n. Neuter (genre neutre).
nom. Nominativus (nominatif).
omn. gen. Omnis generis (adjectif qui marque la même désinence au
nominatif à tous les genres).
p. Passivus (passif).
part. Participium (participe).
PHRAS. PHRASIS (phrase à développer).
pl. Pluralis (pluriel).
poet. Poetice (d’une manière poétique).
pr. Au propre.
præt. Præteritum (parfait).
q. Quasi.
q. d. Quod dicitur.
RAD. RADIX (racine).
Remp. Rempublicam.
Rep. Republica.
Resp. Respublica.
Rom. Romani, Romanorum.
sc. Scilicet.
SIGNIF. Significatio (différentes acceptions d’un mot).
Sing. Singularis (singulier).
subaud. Subauditum (sous-entendu).
SYN. Synonima (synonymes).
t. Terme.
TRANSL. TRANSLATIO (au figuré).
USUS: Emploi fait par les auteurs latins du mot dont il s’agit.
v. Verbum (verbe).
VULG. Vulgare est (expression vulgaire).
Le caractère bréviaire antique est employé pour les phrases qui sont
l’objet de l’article et qui ne doivent pas être imitées.
La parenthèse () renferme les expressions vulgaires.
* Indique que le mot n’est pas dans Cicéron, mais seulement dans
Tite-Live, César ou Salluste.
)( Indique les contraires.
[Illustration]
[Illustration: Ad : Majorem : Dei : Gloriam : ]
CORPUS PHRASEOLOGIÆ.
A
Ā. _De._ SYN. Ab, abs, de, ex, per. USUS: Ager a filio emptus; conductus
a Censoribus. Libri per Duumviros aditi, _les livres consultés par les
Duumvirs_. Clientelæ per Cæsarem comparatæ. SIGNIF. 1. Motum de loco,
_de_. Redeo a villa. 2. Servit tempori, _depuis_, _dès_. A puero, a prima
adolescentia, _dès l’enfance_. 3. Notat causam, _par suite de_. Caput
a sole dolet. Ab odio furit. 4. Patriam, _patrie_, _origine_. Græcus a
Phocide. Principum a Lavinio liberi. 5. Viciniam, _la proximité_. Ab
theatro venit. 6. (Cum abl. personæ), ejus domum, _de la maison de_. A
patre, ab amico, a nobis redit. 7. SIGNIF. per, _au moyen de_. Salus
nobis a bonis allata est. 8. Post, _après_. A morte. A cœna. A prælio. 9.
Pro, cum verbis: Sto, sum, dico, facio, A Senatu stat, _il est du parti
du Sénat_. Hoc totum a me est, _cela est tout entier en ma faveur_. A
nobis facit, _il le fait pour nous_. A reo dicit. 10. Contra, _contre_.
A frigore, a sole se defendit. 11. Ex parte, _du côté de_. Ab Romanis
tubæ cecinere. 12. Munus aut procurationem, _la charge ou la fonction_.
A secretis. Ab epistolis Cæsari. A pedibus, _messager_. 13. Quod attinet
ad, _rapport_. A memoria bene instructus. Firmus ab equitatu. Inops ab
amicis. 14. (Ponitur pro) nomine alterius, _pour_, _au nom de quelqu’un_.
A fratre, ab republica solvere.
ĂBACTUS, a, um, part. v. abigo. _Chassé_, _détourné_. SYN. Abductus,
ablatus, dejectus, pulsus, expulsus, remotus, fugatus, actus, exactus.
USUS: Abactus grex pecorum. Caius Magistratu abactus.
ĂBĀCUS, i, m. _Buffet_, _crédence_. SYN. Mensa structorum, vasorum
receptaculum et ad usum, et ad pompam instructum. USUS: Abacos complures
ornavit argento, auroque cælato.
ĂBĂLĬĒNĀTĬO, ōnis, f. _Aliénation._ USUS: Abalienatio est ejus rei, quæ
mancipi est, aut traditio alteri nexu, aut in jure cessio.
ĂBĂLĬĒNĀTUS, a, um, part. v. abalieno. _Rejeté_, _abandonné_. USUS: 1.
Abalienatum vectigal, _revenu abandonné_. 2. _Éloigné._ Abalienato esse
animo, _être hostile_. 3. _Privé._ Abalienatus jure civium, _privé du
droit de cité_.
ĂBĂLĬĒNO, as, avi, atum, are, a. _Éloigner de soi ou d’un autre._ SYN.
Alieno, distraho, averto, disjungo, divello. )( Concilio. ADV. Celerrime,
valde, vehementer. USUS: 1. Jus rei in aliquem transfero, _transporter
à un autre le droit que l’on a sur une chose_. Vectigalia, agros populi
vectigales, fundos, ædes abalienat. 2. TRANSL. Ad voluntates, _éloigner
de soi les cœurs_. Studia hominum, judices a se, a sua causa abalienavit.
ĂBĂVUS, i, m. _Trisaïeul_, _ancêtre_. USUS: Jam duorum abavorum quam est
illustre nomen. EPITH. Omnium sapientissimus.
ABBĀS, tis, m. _Abbé._ SYN. Cœnobiarcha, Archimandrita, Monachorum
Præfectus _seu_ Antistes, Monasterii Præsul, Cœnobii Præses _seu_
Moderator.
ABBĀTISSA, æ, f. _Abbesse._ SYN. Antistita sacrarum Virginum, Ascetriarum
præfecta, Mater Maxima, Moderatrix dicatarum Deo Virginum, Parthenonis
præses, Cœnobii Antistita.
ABDĬCĀTĬO, ōnis, f. _Abdication._ USUS: Amotus abdicatione dictaturæ
terror.
ABDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Déshériter_, _renier_, _rejeter_; _se
démettre d’une charge_. SYN. Abjicio, rejicio, depono, exuo, privo,
spolio. PHRAS. Abdica te honoribus; missos fac honores, _laisse là les
honneurs_. Foro te subtrahe. Curiæ et honoribus multam _vel_ longam
salutem dicito. De provincia decede. Imperium depone. Magistratu
abito, tutela, patrocinio, annonariæ rei procuratione te abdicato. De
foro discede. Provinciam successori trade, concede. Civilibus abscede
muneribus. A forensi strepitu te remove. Nuntium forensibus curis
remitte. Delega provinciæ procurationem alteri. USUS: 1. Abdicare
filium, generum, _repousser_, _déshériter_. 2. Magistratum ponere, _se
défaire d’une charge_, _abdiquer_. Præturam, consulatum, _vel_ se Prætura
abdicare.
ABDĪCO, is, xi, ictum, icere, a. _Rejeter._ Augurale est verbum. )(
Addicere. USUS: Aves abdixere tres partes vineæ, _les augures interdirent
trois portions d’une vigne_.
ABDĬTUS, a, um, part. v. abdo. _Caché._ SYN. Latens, latitans, opacus,
latebrosus, obscurus, secretus, arcanus. ADV. Penitus, penitissime,
prorsus, plane. PHRAS. Locus abditus, ab arbitris liber, _lieu sans
témoins_, remotus. Res abstrusa et a natura involuta; res magnis
circumfusa tenebris. USUS: Abditi ac penetrales foci. Auri venæ penitus
abditæ. Homo hic sensus, consilia, voluntates abditas gerit et retrusas,
_cacher ses sentiments_, _ses desseins_, _ses projets_.
ABDO, is, idi, itum, ere, a. _Cacher._ SYN. Occulo, occulto, condo,
abscondo, recondo, abstrudo, retrudo, tego, obtego, contego, velo,
involvo, operio, celo. )( Pervulgo palam. PHRAS. Abdo me, _je me cache_.
Conjicio me in latebram. In occulto me contineo. Committo me latebris.
Conspectum fugio. USUS: Abdere se ex conspectu. Abdere se rus, in
bibliothecam, in litteras, _se plonger dans l’étude_. Abdere se in
scalarum tenebras _vel_ tenebris, in scholarum pulveres. Abdere gladium
sub vestem. Arte quadam stultitiam abdere, _dissimuler sa folie_. Cf.
Abscondo, Tego.
ABDŎMĔN, ĭnis, n. _Ventre._ SYN. Venter. EPITH. Turgens, insaturabile,
inexpletum, obesum, unctum, pingue. USUS: Homo abdomini natus,
_gourmand_. Abdomini inservire, indulgere, operam dare. Cf. Pinguis.
ABDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Emmener._ SYN. Amoveo, removeo, aufero,
averto, abigo, tollo, abstraho. )( Adduco. ADV. Caute. USUS: Servum ab
hero, discipulos a Præceptore, a Mario legiones, hominem a foro, rus,
in latomias per vim abducere. Clavem de sera abducere, _enlever une
clé_. 2. TRANSL. Ad intelligendi vim, _concernant l’intelligence_. Aciem
mentis a consuetudine oculorum abducere, _juger d’après l’intelligence,
non d’après les yeux_. Cognitionem a doloris sensu: animum a cognitione,
commentatione, litteraria contentione, etc. abducere, _se reposer d’une
étude_. 3. Ad voluntatis studia, _concernant la volonté_. Dabo operam, ut
miserum a vitio, licentia, libidine, ira, turpi quæstu abducam, _éloigner
du vice_. Respira, animum a molestiis, angoribus, sollicitudine, curis,
negotiis, amicum ex acie (judiciis ac foro) abducito. Multos avaritia a
fide, ab officio, a vero et honesto ad nequitiam etc. abduxit. Cave,
ne fallaciis a veritate abducaris, abstraharis, avertaris, avoceris,
abripiaris.
ĂBĔO, is, ivi _vel_ abii, ĭtum, ire, n. _S’en aller._ SYN. Discedo,
recedo, excedo, concedo, exeo, migro, egredior, proficiscor, facesso.
)( Adeo, accedo, maneo. ADV. Longe, longius, parumper, plane, intra,
peregre, obviam, isthuc, hinc, illinc, isthinc, inde ab _vel_ ex oculis.
PHRAS. 1. Ex Italia non abibo, _je ne quitterai pas l’Italie_. Non
recedam, nec latum quidem digitum discedam. Ex Italia nulla ratione
neque pelli, neque amoveri potero. Nunquam inde me commovebo. Pedem ex
Italia non egrediar: nusquam hinc vestigium movebo. Pedem ex Italia non
efferam. 2. Absiste loco, _retirez-vous_, _allez-vous en_. Aufer te hinc,
facesse loco, age te hinc longius; amove, amolire, subduc te istis ex
ædibus, apage te cum isto tuo socio. USUS: 1. Ex urbe, ad mercaturam, e
medio abire. Viam abire. Animus est in discessu, _je veux partir_. 2.
TRANSL. Negotium imperfectum relinquere, _mettre fin à une chose_, _la
laisser inachevée_. Ab inceptis, ab emptione, actione, petitione abiit.
3. Ad tristia, (cum desinunt), _s’éloigner_, _s’écouler_, _passer_.
Nausea, pestilentia, timor, morbus sero demum abiit. 4. Ad læta, (cum
desinunt): Spes victis, animi quies, memoria rei abiit; Salus exulatum
abiit. Abierunt laudes meæ. Abit somnus, voluptas fluit, effluit, prona
avolat. 5. Ad tempus. Abiit dies unus, alter; abit hora, annus, ætas.
6. Ad mutationem animi morumque, _changer d’avis_, _quitter une idée_.
Turpe est abire ad vulgi opinionem, ad peregrinos mores, ad sententiam
alienam. A sensibus, ab homine (ab omni humanitate) abiit. A proposito
sermone longius abimus. Mos vetus in desuetudinem; beneficia in
oblivionem abiere. Quid ad has ineptias abis? In quantos sumptus abeunt
vectigalia. 7. Ad pœnam. Non tibi abibit sic, _la chose ne se passera
pas ainsi_. 8. Ad imprecandum, _imprécation_. Abi in malam rem, crucem,
pestem, cruciatum, ad corvos. 9. Ad mortem, _mourir_. Vita abire, ad deos
abire. 10. Ad incrementum rei, _s’accroître_. Oppidum in urbem abiit. Cf.
Discedo, Muto.
ĂBERCĔO, es, ui, itum, ēre, a. _Éloigner_, _chasser_. * SYN. Arceo,
prohibeo. USUS: Domo conjugem abercet.
ĂBERRĀTĬO, ōnis, f. _Éloignement._ SYN. Digressio a recta via. EPITH.
Liberalissima, dignissima. USUS: TRANSL. Avocamentum a dolore, _diversion
à la douleur_. Aberratio a molestiis, doloribus erudito homini quærenda
est.
ĂBERRO, as, avi, atum, are, n. _S’égarer._ SYN. Deflecto, devio, erro,
deerro, vagor, recedo, declino de via deducor a via. ADV. Ab, de, ad,
longius, unde. USUS: 1. Ab recta via per errorem deflecto. 2. TRANSL. A
fine proposito, _s’écarter de la fin proposée_. Consilia tua a regula, et
præscriptione vitæ, a communi utilitate, a proposito longissime aberrant.
Aberrat oratio, cum extra fertur. 3. In errore mentis, _se tromper_.
Conjectura, verbo aberravi. 4. Discrepo, _être différent_. Imago ab
exemplari; filii vultus a matre, orationes a se aberrant. 5. Declino a
mœrore, _se distraire_. Scribendis epistolis, amicorum sermonibus aberro
a miseriis. Cf. Erro.
ĂBHINC, _De cet endroit_, _de ce moment_. accus. et ablat. junctum
refertur ad tempus præteritum; non item futurum. SYN. Ex, ab hac die;
biduo ante. USUS: Annos abhinc, _vel_ anni amplius viginti.
ĂBHORRĔO, es, ui, ere, a. et n. _Avoir en horreur._ SYN. Detestor,
abominor, aspernor, exhorreo, religioni habeo, aversor. PHRAS. Abhorreo
ab hoc, _j’ai cette chose en aversion_. ADV. Longe, longissime, multum,
plane, plurimum, prorsus, valde, vehementer. Refugit animus, atque
reformidat. Aspernatur animus ac respuit: specie calamitatis perturbor.
Hominem ut pestem aliquam fugio. Odio feror incredibili in hominem
scelestissimum. Abhorret animus, auris, studium ac voluntas a nefaria
societate. Animo, si quisquam alius, alieno sum ab his consiliis, et
averso. USUS: 1. Abhorret animus a nuptiis, litterarum studiis, forensi
strepitu, _j’ai en horreur_. 2. Repugno, alienus sum, _répugner_.
Abhorret hoc facinus ab optimi viri moribus, constantia, gravitate.
Dictum hoc a veritate, ab hominum sensu, ac fide abhorret Doctrina hæc
a vulgi auribus, ab opinione generis humani admodum abhorret. Abhorret
oratio tua aurium comprobatione. Cf. Dissimilis, Alienus.
ĂBĬEGNUS _vel_ Ābiegnus, a, um, _De sapin_. USUS: Abiegnæ trabes.
ĂBĬĒS, ĕtis _vel_ ĀBIĒS, ĕtis, f. _Sapin._ SYN. Alpina et procerior
arbor. EPITH. Crispa.
ĂBĬGO, is, ēgi, actum, igere, a. _Chasser._ SYN. Expello, pello, depello,
ejicio, ago, exigo, amoveo, fugo. USUS: Pecudes furto et latrocinio
abigere, _voler des troupeaux_. Abigere muscas, delatores ab ædibus,
anseres a _vel_ ex frumento. Abigere partum medicamentis, _procurer
l’avortement_. TRANSL. Membris lassitudinem, animo molestias vini haustu
abigere, _noyer dans le vin la fatigue du corps et les ennuis de la vie_.
ĂBĬTĬO, ōnis, f. _Congé_, _départ_. * SYN. Abitus. USUS: Propter te hæc
abitio evenit.
ĂBĬTŬS, ūs, m. _Départ._ SYN. Discessus, excessus, recessus, profectio,
abitio, migratio. USUS: Post abitum importunissimæ pestis.
ABJECTĒ, _D’une manière basse_. SYN. Contemptim, abjecto animo. USUS:
Nec abjecte, nec sine aliqua dignitate casum illum tulit.
ABJECTĬO, ōnis, f. _Abattement._ SYN. Rejectio, dejectio animi, defectio,
et pæne desperatio, nimia trepidatio, debilitatio. Animi debilitas,
remissio, ac solutio, languor, imbecillitas.
ABJECTUS, a, um, part. v. abjicio. _Abattu_, _abject_, _vil_. SYN.
Desertus, contemptus, neglectus, despectus, spretus, vilis, humilis. )(
Se efferens. ADV. Omnino, plane. PHRAS. Abjecto es animo, _vous avez
l’âme abattue, découragée_. Animo sane es afflicto, fracto, humili,
demisso, perculso metu, molli, enervato, languido. Terreum quiddam in te
est, et molle, quod ægritudine quasi tempestate quatiatur. Submissum,
effeminatum, fractum geris animum. Cavendum tibi foret, ut ne quid
timide, ne quid ignave, ne quid serviliter muliebriterque facias, at
tu animo es perculso et abjecto. Pusillus ille tuus animus, fractus
et dissipatus; debilitas, abjectio, timiditas humilis tui animi palam
est omnibus. Quam nihil in te virtutis, nihil animi, nihil nervorum
insit omnes vident. Ut te animo demittas, ut frangaris malis, ut animo
consterneris, quovis incommodo perturberis, neminem latet. Nota est
mœstæ, et abjectæ indolis tuæ inertia. Fractum, nescio quid, pusillum,
ac ipsa malevolentia jejunum in te est. Fabula jamdudum vulgi est animi
illa tui remissio ac solutio. Angustiæ pectoris tui et egestas animi
parvi, languentis ac debilitati in omnium ore ac sermone sunt, _tout le
monde parle de votre pusillanimité_. Cf. Vilis, Humilis. USUS: Causam
tuam abjectam excitavi. Oratio abjecta. Dii ad sensus, moresque nostros
abjecti. Oratio humilis et abjecta. )( Alta et exaggerata.
ABJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Rejeter._ SYN. Depono, rejicio,
relinquo, contemno, sperno, aspernor, despicio, negligo, respuo cum
contemptu fere ac desperatione. ADV. Libenter, negligenter, prorsus.
USUS: 1. Abjicere se humi, ad pedes Principis, _se jeter à terre, aux
genoux de l’empereur_. Abjicere insigne regium de capite; in mare se
abjicere. 2. TRANSL. Abrumpo cœpta, _renoncer à ses projets_. Consilium
profectionis, ædificationem, voluntatem discendi, omnem de republica
curam sibi abjiciendam putavit. 3. Animi vitia, aut virtutes exuo,
_devenir vertueux, vicieux_. Nunc demum socordiam veterem, superbiam,
timorem etc. abjicito. Ecquid spem, honestæ gloriæ studium, ingenii
famam, hastam, teipsum, humanitatem omnem turpiter abjicis. Cf. Contemno,
Relinquo.
ABJŪDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Enlever par un jugement._ SYN. Judicio
aliquid alteri, aut ab altero aufero. )( Adjudico. USUS: Agros, causam,
fundum Prætor Caio abjudicavit. Cf. Judicium.
ABJUNGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Séparer._ USUS: Lacrymas non teneo, cum
a me abjungaris, _je ne fais que pleurer, depuis que vous êtes loin de
moi_. Abjunxit se ab illa factione. Cf. Discedo.
ABJŪRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Nier avec un faux serment._ SYN.
Nego, pernego, abnuo, inficior jurejurando. USUS: Creditum, depositum,
pecuniam abjurare, _nier une dette, un dépôt_. Cf. Ejuro, Abnego.
ABLĒGĀTĬO, ōnis, f. _Action d’envoyer._ * USUS: Ablegatione juventutis ad
bellum, urbs levanda videbatur.
ABLĔGO, as, avi, atum, are, a. _Envoyer_, _reléguer_, _bannir_.
SYN. Amando, ejicio, pello, expello, dimitto, amitto, amoveo. ADV.
Aliquo, alio, foras. USUS: Odiosum hominem rus, in villam ablegavi.
Consilium dimittit et ablegat. Hoc a fratris adventu me ablegat, _cette
circonstance m’empêche d’assister à l’arrivée de mon frère_. Cf. Pello.
ABLĬGŪRĬO, is, ivi, ītum, ire, a. _Lécher._ SYN. Ligurio, voro, helluor.
TRANSL. Patria bona abligurire, _dévorer son patrimoine_. Cf. Vorax,
Patrimonium.
ABLŪDO, is, lusi, lusum, ere, n. _Différer._ SYN. Differo, discrepo,
absum, abhorreo, dissimilis sum. ADV. Multum, non multum. USUS: Hæc imago
a te non multum abludit, _ce portrait te ressemble assez_. Cf. Discrepo,
Dissimilis, Abhorreo.
ABLŪO, is, lui, lūtum, ere, a. _Laver._ SYN. Lavo, purgo, eluo, rigo,
expio, abstergo. USUS: 1. Quin tu maculas, sordes eluis? 2. Corrigo,
_effacer_. Superioris vitæ maculas egregiis factis abluit. Perturbatio
animi placatione abluitur.
ABNĔGO, as, avi, atum, are, a. _Renier._ SYN. Nego, pernego, abnuo,
retracto, renuo, recuso. PHRAS. Abnegare Deum ac fidem, _apostasier_. A
vera Religione desciscere. Religionem omnem fidemque ejurare. A DEO et
fide discedere, deficere. DEO fidem, venerationem cultumque renunciare.
Ejurare quidquid sacrum, sanctumque est. Sacrorum, religionumque omnium
vincula abrumpere. Religioni DEO que nuntium remittere. USUS: Abnegare
depositum, pecuniam, _nier un dépôt, une dette_.
ABNORMIS, e, gen. com. _Qui n’est pas dans la règle._ SYN. Vastus,
immanis, enormis.
ABNŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Refuser._ SYN. Renuo, recuso, nego.
)( Annuo, aio, concedo. USUS: Jussa abnuit miles, _le soldat refuse
d’obéir_. Cognomen Bruti non abnuit. Nullum facinus abnuere solet. Tua
erga me voluntas nihil unquam studio meo abnuit, _vous n’avez jamais
rien refusé à mes désirs_.
ĂBŎLĔO, es, evi, ĭtum, ere, a. _Détruire_, _faire disparaître_, SYN.
Antiquo, rescindo, tollo, deleo, exstinguo, oblitero. PHRAS. Sylla,
Senatus Consulta, tabulas abolevit, _Sylla fit disparaître les actes
publics et les décrets du sénat_. Legum sanctissimarum memoriam
obscuravit. Imperia solo æquavit. Religiones dissolvit. Auspicia emovit,
ac delevit. Senatus auctoritatem sustulit ac peremit. USUS: 1. Aquis aut
igne abolere, _détruire par l’eau ou le feu_. Homo perditus magistratum
civibus, senatui libertatem, vires Reipublicæ, ac leges abolevit;
conscientiam tamen generis humani, et infamiam sempiternam abolere non
poterit. Crimina, et nomina reorum abolevit. _Faire disparaître le crime
et le nom des coupables._ 2. TRANSL. Ad animi affectus: Tempus iram,
dolorem etc. abolet. _Le temps affaiblit la colère, la douleur._ Cf.
Abrogo.
ĂBŎLESCO, is, evi, ere, n. _Être détruit_, _périr insensiblement_. SYN.
Antiquor, rescindor, obsolesco, tollor, deleor, decresco. USUS: Memoria
rei prope jam aboleverat, _le souvenir de cet événement était à peu près
effacé_. Constituta olim pœna penitus abolevit, _le châtiment que l’on
appliquait autrefois est tout à fait tombé en désuétude_.
ĂBŎLĬTUS, a, um, part. v. aboleo. _Détruit_, _tombé en désuétude_.
SYN. Antiquatus, obsoletus, abrogatus. PHRAS. Mos abolitus est, _la
coutume est tombée en désuétude_. Sublatus ac sepultus est; obsolevit;
consenuit; sepultus ac situ obsitus; summotus e republica; oblitterratus;
situ ac senio emortuus est. USUS: Mores abolitos unus retinet. Libros,
accusationes, leges abolitas protrahit. Ædes deûm igni abolitas
instaurare, _rebâtir les temples des dieux détruits par l’incendie_.
ĂBŌMĬNANDUS, a, um, _Abominable_, _exécrable_. SYN. Detestabilis,
detestandus, execrabilis, execrandus, horrendus, detestatione dignus.
USUS: Infelicitas abominanda.
ĂBŌMĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Repousser comme un mauvais présage_,
_détester_, _éloigner_. SYN. Execror, detestor, fugio, horreo, abhorreo.
PHRAS. Quis non abominatur civilis belli auctorem? _Qui ne haïrait le
funeste auteur de la guerre civile?_ Cui non improbus, execrandus, et
detestabilis videatur funesti, ac conscelerati belli auctor? quis non
ut consceleratum ac contaminatum aversetur? quis non dignum pronuntiet,
quem dira execratione, ac furiali carmine in ejus caput composito, omnes
prosequantur? ut vomicæ quædam, ac carcinomata reipublicæ habendi sunt
pestilentis hujuscemodi belli auctores. Cf. Horreo, Abhorreo. USUS: Cum
verbum aliquod, veluti sinistri ominis causa refugimus, _quand nous
repoussons quelque parole comme étant d’un mauvais augure_. Regium
insigne aut proferendum tibi est, aut (quod abominor) in te ruet.
Nominata inter epulas incendia fusis aquis sub mensa abominantur, _si
l’on parle d’incendie pendant le repas, on détourne le mauvais augure en
répandant de l’eau sous la table_. Formulæ abominantis. O misera vitæ
ratio! O rem miseram, et calamitosam! O me perditum! O me afflictum!
O meam calamitosam senectutem! O rem odiosam! O factum male! Hoccine
sæculum! O genera sacrilega! O hominem, caput scelestum et impium! Proh
nefas! Væ ætati tuæ!
ĂBŎRĬOR, ĕris, ortus sum, iri, d. _Mourir_, _périr avant de naître_.
USUS: Fœtus, arbores aboriuntur. Vocem aboriri videmus, _nous remarquons
que la voix expire (dans le gosier)_.
ĂBORTĬO, ōnis, f. _Avortement._ SYN. Immaturi fœtus ejectio. USUS:
Abortionem persuadere.
ĂBORTĪVUS, a, um, _Avorton_. SYN. Abortu natus. USUS: Fœtus abortivus.
ĂBORTŬS, ūs, m. _Avortement._ SYN. Partus intempestivus, abortio. PHRAS.
Abortum procurare, _faire avorter_. Partum medicamentis abegit. Abortioni
operam dedit. Fœtum abortione perdidit. Abortum pati, _avorter_. Abortum
facere, partum immaturum, fœtum abortivum edere, eniti, egerere. USUS:
Abortum facere, pati, inferre.
ABRĀDO, is, rāsi, rāsum, ere, a. _Râcler._ SYN. Rado, corrado, tollo,
aufero, subripio. ADV. Penitus. USUS: 1. Barbam, supercilia abradere,
_raser_. TRANSL. Elicio, extorqueo, _enlever_, _extorquer_. Vidit se
litium terrore nihil ab eo abradere (pecuniæ) posse.
ABRĬPĬO, is, ripui, reptum, ere, a. _Emmener de force_, _arracher_. SYN.
Rapio, surripio, eripio, abstraho, tollo, aufero. USUS: 1. Procul a
terra tempestate abreptus est, _la tempête l’enleva loin de la terre_.
In vincula, ad quæstionem abripi jussus est. Filius a complexu matris,
senator a complexu reipublicæ, Epaminondas ex ipso victoriæ complexu
abreptus est. A conjuge, liberis, aris, focisque abripi. 2. TRANSL. Ad
vehementes animi affectus, _par métaph. quand il s’agit de mouvements
violents de l’âme_: _emporter_, _enlever_. Quasi æstus quidam ingenni,
iracundiæ, doloris eum in altum abripuit. Cf. Aufero, Fur.
ABRŌDO, is, rosi, rosum, ere, a. _Ronger._ SYN. Rodo, corrodo, exedo,
dentibus abscindo.
ABRŎGĀTĬO, ōnis, f. _Abrogation_, _annulation_. USUS: Lex septa
difficultate abrogationis, _loi qu’on ne peut que difficilement abroger_.
ABRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Abroger._ SYN. Rescindo, dissolvo,
aboleo, antiquo, adimo, aufero, minuo, interdico, refigo, abdico,
consensu publico irritum facio, tollo, oblittero. )( Rogare legem.
ADV. Æqualiter. PHRAS. Abrogare leges, _abroger une loi_. Solvere,
exstinguere, evertere; legum severitatem amputare, circumcidere, edicta
revocare, rescindere, abolere. 2. Abrogare falsorum deorum cultum,
_détruire le culte des faux dieux_. Superstitiosum inanium deorum cultum
emovere; demoliri fana; aras sacrilegis religionibus contaminatas
diruere, exscindere; discutere nefandos cœtus; impia simulacra cum omni
sacrificiorum apparatu obterere. 3. Abrogare imperium, magistratum,
_enlever le commandement_. Extorquere hominibus ambitiosis diuturnum
regnum; magistratus solo æquare; reges tollere; regiam potestatem
dissolvere; exstinguere, delere senatus auctoritatem; movere magistratu;
sacerdotium auferre. USUS: 1. Potestatem, jurisdictionem abrogare.
2. Legem, plebiscitum suffragiis, comitiis abrogare. 3. Fidem homini
abrogare, _ôter à quelqu’un le crédit_. Cf. Aboleo.
ABRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Détacher violemment._ SYN. Rumpo,
avello, abscindo; _item_: libero. ADV. Ex. PHRAS. Abrumpo sermonem,
_interrompre un discours_. Sermonem, deliberationem incidit. Colloquium
casus diremit. Segregemus sermonem, sermonis reliquum præcidere præstat,
et amputare. USUS: 1. Abrumpere vincula, cornua ex acie. 2. Abrumpere
se ab homine, latrocinio, _se détacher de_. 3. Abrumpere rem inchoatam,
otium, consilium, _interrompre_. 4. Venas sibi, vitam, lucem invisam
desperatione sibi abrumpere, _s’ouvrir les veines_, _mettre fin à ses
jours_. 5. TRANSL. Ad animi affect, _renoncer à_. Spem, metum, medios
amores, dissimulationem, fas omne, patientiam abrumpere.
ABRUPTĬO, ŏnis, f. _Rupture._ USUS: Abruptio corrigiæ. Illa, quam scribis
abruptio non placet.
ABRUPTUS, a, um, part. v. abrumpo. _Rompu._ SYN. Disruptus, confractus,
præruptus. USUS: 1. Vallis in ingentem altitudinem abrupta, _vallée
abrupte, d’un accès difficile_. Loca abrupta et ob id invia, quod
descensum non habeant. 2. Ad hominem præfervidum, _homme inabordable,
brusque_. Homo ingenii est præcipitis, et abrupti; contumaciæ abruptæ. 3.
Ad res impetu quodam effusas, aut inopinatas. Orationis genere, initio,
dictis, querelis abruptis utitur, _style coupé, haché_. Gavisus sum
abrupto lucro, _gain inattendu_. Cf. Abscissus.
ABS RĒ, cum negat. _Il n’est pas inutile._ * SYN. Non est alienum te
interesse.
ABSCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _S’éloigner de._ SYN. Recedo,
discedo, abeo. )( Accedo. ADV. A, ab, de, procul, hinc, illinc, inde,
retro, hac, aliquo, e. USUS: E conspectu, a Republica ne vestigium quidem
abscessit, _ne pas mettre le pied hors de_. Sol, somnus abscedit. Incepto
abscedendum. Humor noxius in apostema abscessit. Cf. Abjungo, Discedo.
ABSCESSĬO, ōnis, f. _Départ._ SYN. Abscessus, discessus.
ABSCESSUS, ūs, m. _Départ._ SYN. Recessus. EPITH. Longinquus. USUS:
Longinquo solis abscessu, _distance considérable du soleil_.
ABSCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Séparer._ SYN. Scindo, discindo,
rescindo, seco, reseco, amputo, lacero, separo. ADV. A, ab. USUS: 1.
Caput cervicibus abscindere, _couper_. 2. TRANSL., querelas, opera,
etc. abscindere, _interrompre_. Abscindere sibi omnium rerum respectum,
præterquam victoriæ, _n’avoir souci que de la victoire_.
ABSCISSUS, a, um, part. v. abscindo. _Séparé._ SYN. Abruptus, præruptus,
præcisus. USUS: 1. Aditus ad arcem abscissus, et præruptus, _chemin
escarpé_. Italiæ latus Sicilia; insulæ a continenti abscissæ, _îles
detachées du continent_. 2. TRANSL. Ad res perditas: Res et spes
abscissæ. Genus castigationis abscissum, durum et asperum, _châtiment
rigoureux_. Oratio aspera et abscissa, _style dur et haché_.
ABSCONDĬTĒ, adv. _En secret._ SYN. Occulte, clam. USUS: De voluptate nec
acutissime, nec abscondite disserit.
ABSCONDĬTUS, a, um, part. v. abscondo, _Caché._ SYN. Abditus, reconditus,
abstrusus. USUS: Absconditæ insidiæ, jus Pontificium absconditum,
obscurum.
ABSCONDO, is, di, dĭtum, ere, a. _Cacher._ SYN. Occulto, celo, abdo,
abstrudo, opprimo, condo. )( Aperio, resero, recludo, emineo, appareo.
PHRAS. Abscondit se, _il se cache_. Ut cochlea se contegit, et retentat
se tacitus. In latebras se abdit. Occultat et continet se domi. Nescio,
quo latibulo se tegit. Ex conspectu se abdit, proripit. Oculis se
subducit, subtrahit. Publico abstinet. Lucem vitat. Tenebris se involvit.
E conspectu se aufert; ab oculis removet. 2. Consilia sua abscondit,
_il cache ses desseins_. Clausa habet consilia, voluntate est abdita et
retrusa. Naturam suam tegit, et quasi quibusdam velis obtendit. Velat
ingeniosa dissimulatione consilia sua, tegit, premit, celat, in latebris
probe sita habet. Arte quadam cupiditatem suam, et mira simulatione
occultat. Cf. Abdo, Occulto, Tego, Clam.
ABSENS, tis, gen. omn. _Absent_. SYN. Remotus, non præsens. USUS:
Absentis desiderium epistolis leniamus. Absente altero secundum præsentem
judicatum. Nulla absentis ratio est habita.
ABSENTĬA, æ, f. _Absence_. EPITH. Levior, longa, brevis, dura, mœsta,
tristis. PHRAS. Absentiam moleste fero, _je supporte difficilement votre
absence_. Desiderium tui non fero. Acre mihi desiderium movet, commovet
absentia tua. Magnum relinquis tui desiderium. Ipsa absentia desiderium
accendit videndi tui. Omnis mihi mora te absente longa est et molesta.
Dum præsentia careo, dum conspectu tuo non fruor, dies mihi annus
videtur. USUS: Vereor, ne absentia mea levior sit apud te, _je crains que
mon éloignement ne vous semble facile à supporter_.
ABSĬLĬO, īs, ii, ire, n. _Fuir en sautant_. SYN. Saltu alicunde recedo.
ABSĬMĬLIS, e, com. _Différent_, (adhibetur sæpius cum negat, non, haud,
nec, neque et dat). SYN. Dissimilis, dispar, impar. USUS: Non absimilis
Tiberio, _il ne différait pas de Tibère_. Cf. Dissimilis, Discrepo.
ABSISTO, is, stiti, ere, n. _S’éloigner_. SYN. Discedo, abscedo, abeo,
cesso, desino, desisto. USUS: 1. Absistere a sole, _s’éloigner du
soleil_. 2. TRANSL. Ab incepto desisto, _renoncer à une entreprise_.
Absistere bello, pugna, furore, actione, obsidendo, peccando. Cf. Desino,
Desisto.
ABSOLVO, is, solvi, sŏlūtum, ere, a. _Finir_, _terminer_, _acquitter_;
_absoudre_. SYN. Perficio, conficio, perago, transigo, finem impono, ad
exitum perduco: _item_: libero. ADV. Aperte, bene, copiose, honeste,
honestissime, perfecte, plane. PHRAS. 1. Opus nondum absolvisti, _vous
n’avez pas encore fini l’ouvrage que vous aviez commencé_. Præclare
inchoatis tuis summa, extrema manus nondum accessit. Consilia tua et
instituta nondum ad exitum adducta sunt; pervenerunt; exitum nondum
habent; attigere; longius adhuc absunt ab exitu. Nondum confectum,
exactum opus est. Nondum ad calcem operis decursum, perventum est. 2.
Res brevi absolvetur, _ce sera bientôt fait_. Res in exitu est; in
extrema operis parte ac conclusione est; a perfectione operis non longe,
non multum abest; propediem metam attinget; exitum habebit; ad exitum
provehetur; ad fastigium perducetur. Operis molitioni brevi tempore
summa manus admovebitur, adjicietur, imponetur. Jam calcem operis video;
lineas admoveri sentio. In eo sum, ut operi colophonem addam, coronidem,
fastigium imponam. 3. Absolvamus negotium, _finissons cette affaire_.
Negotio tandem modum finemque faciamus, statuamus, constituamus. Extrema
tandem rei persequamur. Finem inveniat tandem suum laboriosi operis
institutum; supremam manum exspectet. 4. Bellum nondum absolutum est,
_la guerre n’est pas encore terminée_. Bellum hoc affectum est, (prope
confectum) nondum confectum est; magna ex parte profligatum, nondum
sublatum est. Nondum bello defuncti sumus. Nondum ad exitum belli
ventum est. Belli reliquiæ adhuc persequendæ sunt. Belli extrema sunt
delenda. 5. Annus absolvetur brevi, _l’année touche à son terme_. Annus
in exitu est. Annus præcipitat. Cf. Perficio, Finis. USUS: 1. Perficio,
_finir_. Opus, pensum absolvo. 2. Libero, solvo. Fidem absolvere,
solvere, liberare, _dégager sa foi_. 3. Judicio vinco. Injuriarum,
affectati regni suspicione multis, ac non dubiis judicum sententiis
absolutus est, _être absous_. 4. Abire cupientem dimitto. Absolve me
tandem, ne me ultra morare, _laisse-moi partir_, _ne me retarde pas
plus longtemps_. 5. Contineo, _contenir_, _comprendre_. Honestas omnis
quatuor partibus absolvitur. 6. (In rebus Sacris, a peccatis, et Ecclesiæ
pœnis absolvere), _absoudre des péchés et des peines ecclésiastiques_.
Exsolvere criminum vinculis. Constrictos scelerum vinculis animos
potestate divinitus collata relaxare. Expiare noxis, culpa confitentes
reos. Admissa superioris vitæ crimina pro tribunali sacro donare,
Ecclesiæ communioni restituere, _faire rentrer dans la communion des
fidèles_. Pacem Ecclesiasticam reddere; Ecclesiæ reconciliare.
ABSŎLŪTĒ, adv. _Parfaitement_, _complètement_. USUS: Perfecte atque
absolute beatus.
ABSŎLŪTĬO, ōnis, f. _Perfection_, _plénitude_. SYN. Perfectio. EPITH.
Perfecta, constans. USUS: 1. Ad hujus absolutionem operis multa desunt,
_bien des qualités manquent à cet ouvrage pour qu’il soit parfait_. 2. In
judicio. _Acquittement._ Ego mea oratione absolutionem tibi confeci, _mon
discours vous a valu un acquittement_. Cf. Absolvo.
ABSŎLŪTUS, a, um, part. v. absolvo, _Accompli_, _absous d’une
accusation_. SYN. Perfectus, peractus: liber judicio, dimissus. ADV.
Perfecte, plane. PHRAS. Absolutus est a judicibus, _les juges l’ont
absous_. Judicio liberatus, absolutus, erutus; supplicio exemptus
est. Judicum sententiis insons, expers culpæ judicatus, pronuntiatus,
declaratus est. Judicio evasit, elapsus est. Senatorum urna, sententia
absolutionem consecutus, adeptus est. Sententia de homine lata est
ea, quæ insontem, neque culpæ affinem, nullo constrictum, adstrictum,
contaminatum, aspersum scelere declaravit. USUS: 1. Culpa, crimine
absolutus, _absous d’une faute_, _d’un crime_. 2. Orator omnibus numeris
absolutus, _orateur parfait sous tous les rapports_.
ABSŎNUS, a, um, _Discordant_. SYN. Dissonus, male consonus, non
consonans, repugnans, male conveniens, discors, discrepans. USUS: 1.
Vox absona, voce absonus. 2. TRANSL. Absoni fortunis motus; dicta fidei
absona; absoni mores et inconditi, _mœurs déréglées et qui ne répondent
pas à la condition_. Cf. Inconveniens.
ABSORBĔO, es, bui _vel_ sorpsi, sorptum, ere, a. _Avaler entièrement_;
_ruiner_. SYN. Sorbeo, haurio, exhaurio, devoro, rapio, absumo,
abligurio. USUS: Vide, ne te aut consuetudinis, aut gloriæ quidam æstus
absorbeat, _prenez garde que la force de l’habitude ou l’ivresse de la
gloire ne vous perde_. Quæ charybdis tam vorax, quæ tot res tam cito
absorbere potuisset? _Quel est ce gouffre si profond qui en si peu de
temps a pu absorber tant de richesses?_ Cf. Haurio, Abligurio.
ABSQUĔ, cum ablat. _Sans_. SYN. Sine. USUS: Absque eo esset, recte
mihi vidissem, _n’était cette seule chose, sans cette malheureuse
circonstance, comme je serais heureux de tout point_. Absque te foret,
alia fortuna uterer, _sans toi, je serais plus heureux_.
ABSTĒMĬUS, a, um, _Qui s’abstient de vin_. USUS: Vini abstemius,
abstinens. Mulieres Romæ ætatem abstemiæ egerunt. Prandium abstemium. Cf.
Bibo.
ABSTERGĔO, es, tersi, tersum, ere, a. _Essuyer_. SYN. Tergo, detergo,
purgo, deleo, ADV. Plane. USUS: 1. Frontem abstergere; frontem
linteo effingere, 2. TRANSL. Sedo, tempero, fugo, _enlever_, _faire
disparaître_. Epistola tua mihi metum omnem et luctum abstersit.
Senectutis molestias, fastidia, ægritudinem blanda amicorum consuetudine
abstergito.
ABSTERRĔO, ēs, ui, ĭtum, ēre, a. _Éloigner par la crainte_. SYN. Terreo,
deterreo arceo, prohibeo; terrorem incutio. PHRAS. Non absterrebis me
a consilio, _vous ne me détournerez pas de mes desseins_. Minæ tuæ
neutiquam a cœpto consilio me depellent, avocabunt. Minis tuis nihil
moveor. Ad terrorem istum facile invictus ero. Terror iste minarum tuarum
animum nequaquam franget, debilitabit. USUS: Absterrere a se supplicem.
Cf. Terreo, Prohibeo.
ABSTĬNENS, tis, part. v. abstineo, _Qui s’abstient de_, _sobre_. SYN.
Temperans, sobrius, moderatus, parcus, suo contentus, continens,
modestus. ADV. Mirifice. USUS: Non manus duntaxat, sed et oculos
abstinentes habet, _il commande non seulement à ses mains, mais à ses
yeux_. Cf. Sobrius, Jejunus.
ABSTĬNENTĬA, æ, f. _Modération_, _abstinence_. SYN. Modestia,
continentia, parcus victus, modicus cibus, sobrietas. DIFFER. Per
abstinentiam cohibemus nos ab alienis, per continentiam a voluptatibus.
EPITH. Admirabilis, incredibilis, provincialis, summa, parca, sana,
longa, sancta, dura. USUS: 1. Nulla re Prætorfacilius Provincialium
benevolentiam colligit, quam abstinentia et continentia, _simplicité et
désintéressement_. 2. Vini, ciborumque abstinentia febris mitigatur,
_calmer la fièvre par la diète_. Cf. Abstineo, Diæta, Sobrius.
ABSTĪNĔO, ēs, ui, tentum, ere, n. et a. _S’abstenir de._ SYN. Prohibeo,
tempero, contineo. ADV. Facile, vix. PHRAS. 1. Abstinuit ab injuria, _il
évita toute injustice_. Ab injuria et maleficio temperavit, se prohibuit.
A cædibus et injuriis parcendum sibi duxit. Iram tenuit; manus ab injuria
abstinuit. Iram in potestate habuit, animumque a vindictæ dulcedine
abduxit. 2. a. Abstinet multo cibo, _il se prive beaucoup de nourriture_.
Multi cibi non est. Cibo utitur tenui. De cibi, potionisque mensura
multum quotidie detrahit, minuit. Frugaliter ac parce vivit. Minime edax
est. Arcte contenteque, sobrie, continenter; severe minimeque molliter
ac delicate vivit. In cibi potionisque modo egregie sibi imperat,
moderatur. Abdicat a se lautitias omnes; privat se multis suavitatibus
cœnarum. Tenuissimo victu contentus est. Cibi, potionisque in eo est
intra naturale desiderium usus. Continentiam in victu mirabilem tenet.
Non modo delicias, sed et necessaria vitæ valetudinisque fomenta mira
frugalitate restringit, finit, definit. In victu summam moderationem
adhibet. Cibi potusque ratio parcissima illi est, et a sumptuosis cœnarum
apparatibus remotissima. Cum in omni vita, tum in curando maxime corpore
summa moderatione utitur. Cf. Sobrius, Diæta. USUS: 1. n. A vitio se
aut alios coercere, _éloigner les autres du vice ou se l’interdire à
soi-même_. De maledictis, a culpa; mentem a scelere; manus ab alienis
pecuniis; sermonem de re abstinere. 2. a. Arcere, prohibere, _tenir
éloigné_, _écarté_. Ægrum cibo; populum ab hæreditate abstinere. Vim et
bellum a finibus; vim ab inimico et manus; ignem ab ædibus abstinere. 3.
Pugna, bello, publico, urbe, mari abstinere, _éviter la mer_. 4. Sermonem
abstinere de civium discordiis, _ne pas parler de désordres civils_.
ABSTRACTUS, a, um, part. v. abstraho. _Tiré de_, _séparé_, _entraîné_.
SYN. Avulsus, disjunctus, abductus. PHRAS. Abstractus a sensibus animus
est, _l’âme s’est isolée des sens_. Abstractus a corpore animus,
divinoque instinctu concitatus; abductus a consuetudine sensuum. Vis
animi sejuncta a corporis sensibus. Animus ex cœlestibus suspensus.
Animus spreto corporis vinculo evolat ac excurrit foras. Expulsum repente
sensibus oblata cœlestium species rapit, tenet. Quidam tanquam secessus
mentis a corpore factus est. Mens a sensu corporis quasi emota, ac
alienata est; divino impetu instincta et concitata; stupore ac silentio
in contemplatione cœlestium defixa; a corporis sensu avocata. Cf. Separo.
USUS: A conjuge abstractus, ac liberis. Abstractus a ratione sensus.
ABSTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Séparer violemment_. SYN. Abripio,
avello, avoco, abduco, removeo, dimoveo, divello. ADV. A, ab, de, e,
ad, valde. PHRAS. (Barbara et vulg). Abstrahendo ab impietate hominis,
imperitissimus certe est. Si impietatem etiam subtraxeris, semoveris;
semota ea ratione; detracto, quod impius, rudis tamen est et imperitus,
_outre son impiété, cet homme est un type de sottise et de grossièreté_.
USUS: 1. Ab omni me sollicitudine, a rebus gerendis, e conspectu
aliorum abstraham, _s’affranchir_. 2. Civitatem a moribus inquinatis, a
servitute abstraxit, _purger_. 3. Incensos animos a certamine, a vincendi
cupiditate abstraxit, avocavit, _arracher_, _détourner_.
ABSTRINGO, is, nxi, ictum, ere, a. _desserrer_. )( Stringo. USUS: Nodum
abstringere, _dénouer_.
ABSTRŪDO, is, si, sum, ere, a. _Cacher_, _enfouir_. SYN. Abscondo, abdo,
recondo, occulto. ADV. Penitus, foris, inter. USUS: Natura veritatem
penitus in profundo abstrusit, _la nature a caché profondément la
vérité_. Tristitiam abstrudere sapientis est. Cf. Abscondo, Occulto, Abdo.
ABSTRŪSUS, a, um, part. v. abstrudo. _caché_. SYN. Latens, occultus,
abditus, reconditus. ADV. Penitus. USUS: Diu reconditus, et abstrusus
animi dolor. Homo abstrusus, et intra se abditus, _homme impénétrable_.
Cf. Occultus.
ABSUM, abĕs, abfui, esse, n. _Être éloigné de_. SYN. Remotus, disjunctus
sum, disto, desum. )( Adsum. ADV. Longe, longius, diutius, frustra,
dolenter, haud procul, longe gentium, longissime, multum, non longe,
paulisper, perpetuo, plurimum, procul, potius, prorsus nihil, nunquam,
causa alicujus rei, biduo, biduum, parumper, hinc. PHRAS. Absit istud,
_plaise à Dieu que cela n’arrive point!_ Quod nolim; quod Dii (Superi)
prohibeant; quod Dii (Superi) omen avertant, obruant, averruncent.
Hæc absint, velim. Dii immortales faxint, ne sit! Dii meliora! Superi
meliorem mentem illi! Detestabile omen avertat Jupiter! ne id Superi
sinant, siverint! Abest, absitque procul a Republica fortuna talis!
Ne istud Dii hominesque patiantur! Quod abominor; quod boni Superi
prohibeant! USUS: 1. Abesse domo, a foro, urbe, a suis; desiderari,
_être absent_. 2. Alienus sum, _être exempt de_. Nihil a me longius
abest, quam avaritia. A laude boni civis, cogitatione, spe recuperandæ
libertatis; a culpa, maleficio, infamia, officio boni civis longe abesse.
3. Desero, desum. Abesse amico in periculo, _faire défaut à_. Quid huic
abest, nisi res et virtus? _Que lui manque-t-il?_ 4. In loquendi modis
sequentibus: Abesse non potest, quin, qui hoc facit sit improbissimus,
_il ne peut se faire que ... ne soit pas_.... Tantum abest, ut hoc
inficier, ut plurimum affirmem etiam: _vel_ tantum abest, ut inficier;
affirmo etiam, _tant s’en faut que je nie, qu’au contraire j’affirme_.
ABSŪMO, is, sumpsi, sumptum, ere, a. _Consommer_, _détruire_, _ruiner_.
SYN. Consumo, contero, conficio, perdo, exhaurio, dilapido, prodigo.
PHRAS. Absumpsit opes suas, _il a dépensé toute sa fortune_. Adesa,
devorata pecunia opes pristinas abligurivit; per luxuriam effudit ac
consumpsit. Rem veterem, recentemque comedit, ac devoravit, decoxit.
Censum mersit. Opes luxu hausit. Laceravit rem domesticam, disperdidit,
confregit. Pecuniæ ingentem vim in conviviorum luxum profudit. Opes
attrivit et dissipavit. USUS: Fames hominem, et illuvies, denique mors
fortuita absumpsit, _une mort soudaine l’a emporté_. Cf. Consumo, Perdo.
ABSURDUS, a, um, _Discordant_, _absurde_. SYN. Ineptus, turpis, alienus,
absonus, minime consentaneus, inconveniens. )( Conveniens, aptus. ADV.
Plane, valde. PHRAS. Absurdum est, _c’est une chose déraisonnable_.
Pravum, atque alienum a moribus est; inconcinnum atque absonum. Rus
quidem id merum est. Res est, quam omnium mentes aspernentur, ac
respuant. USUS: Homo, sonus, vox absurda, atque abhorrens, _incapable_,
_discordant_.
ĂBUNDANS, antis, omn. gen. part. v. Abundo, _qui abonde on regorge_,
_riche_, _opulent_. SYN. Affluens, circumfluens, copiosus, dives,
fertilis, uber, plenus, refertus. )( Inops, expers. USUS: Abundanti
doctrina vir, sed idem studio, otioque abundans. Supellex non quidem
luxuriosi, sed tamen abundantis. Ex abundanti, _surabondamment_. Cf.
Divitiæ, Pecunia.
ĂBUNDANTER, adv. _Avec abondance_. USUS: Copiose et abundanter loqui.
ĂBUNDANTĬA, æ, f. _Abondance_. SYN. Vis, numerus ut pecoris, copia,
ubertas, affluentia, magnitudo, acervus, fertilitas. )( Egestas, inopia.
EPITH. Infinita, magna, vitiosa, larga, dives. USUS: Ingenii juxta, et
otii, et rerum omnium abundantia felix. Est hæc quædam abundantia amoris
erga me tui.
ĂBUNDĒ, adv. _Abondamment_. SYN. Abundanter, copiose, affatim, largiter.
USUS: Abunde magna præsidia.
ĂBUNDO, as, avi, atum, are, n. _Avoir en abondance_. SYN. Sum dives,
affluo, circumfluo, redundo, magnam copiam habeo. )( Deficior, egeo,
deest. PHRAS. Abundat opibus, _il regorge de richesses_. Floret,
circumfluit omnibus copiis. Redundat omnibus ornamentis. Omnium rerum
affluentibus copiis ditatur. Abunde illi copiarum est. Magna rerum
omnium copia, affluentia gaudet. Omnium rerum facultates illi suppetunt.
In omnium rerum abundantia vivit. USUS: Otio, ingenio consilio, copiis
omnibus, familiaritatibus, propinquorum amore, ornamentis abundat, _il
possède de nombreux loisirs_, _etc._ Cf. Divitiæ, Copia.
* ĂBUSQUĔ, _De_, _depuis_, cum Ablat. USUS: Abusque mane ad vesperum.
ĂBŪSŬS, ūs, m. _Abus_, _mauvais usage_. SYN. Malus usus.
ĂBŪTOR, eris, usus sum, uti, d. _Abuser_. SYN. Non recte, non suo loco,
male, perverse utor. ADV. Prorsus, immoderate, insolentius, eleganter,
ingrate, impudenter, intemperanter, licentius, perverse, privatim,
publice. PHRAS. Abuti fortunis, _faire un mauvais usage des richesses_.
Rem ad pestem bonorum, ad fraudem, aut luxum convertere. Fortunis
intemperantius, insolentius uti. Effundere copias. Perverse, improbe,
immodice, insolenter uti. Rem usu iniquo corrumpere. Fortunæ magnitudinem
non capere. Fortunam per socordiam ac ignaviam corrumpere. USUS: 1. (In
malam plerumque partem): Tribunatu ad scelus; legibus, et Majestate
judicum ad libidinem; alieno nomine ad suum quæstum; auribus, facilitate
hominum, donatione, fortunis, gloria nominis et otio ad superbiam;
Scelere et perfidia ad alicujus exitium abuti, _faire un mauvais usage_,
_abuser_. 2. (In bonam partem interdum): Omni tempore ad dicendum
concesso abusus sum. Opera in studiis abutor. Ignoratione tua ad salutem
miseri abusus sum, _ne pas user_.
AC, conj. _Et_, _que_. SYN. Et, que, atque, _vel_ quam. Eleganter
periodum inchoat sequente consonante. USUS: 1. Ac primum ex te quæro,
_et d’abord je vous demande_. 2. Quam, _que_. Perinde doctus, ac pius.
Aliter, secus, contra, ac existimabam, accidit, _la chose a tourné
autrement que je ne le pensais_.
ĂCĂDĒMĬA, æ, f. _l’Académie_. SYN. Gymnasium, Athenis Ceramicus, Lycæum.
EPITH. Adolescentior, antiqua, florens, media, nova, procax, recentior,
recens, vetus, umbrifera, volatica, sui similis.
ĂCĂDĒMĬCI, orum, m. _les Académiciens ou philosophes de l’Académie_.
EPITH. Sapientes, novi, veteres, diserti, antiqui, quasi certa
cogitatione certi. USUS: Academici et Peripatetici rebus congruentes,
nominibus differebant.
ACCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Marcher vers_,
_approcher de qqn ou de quelquechose_. SYN. Adeo, venio, appropinquo,
appello, contingo, transeo ad, addor, advenio, propinquo, adjungor,
advento, advolo. )( Decedo. ADV. Callide, extrinsecus, intempestive,
invitius, magis et propius, maturrime, multum, sane post, omnino non
occultius, pressius, promptius, propius ad, proxime ad, cominus, huc,
obviam, voluntate, temere, timide, tuto, propius paulo, prudentius, quam
proxime. PHRAS. Accedere hominem est animus, _j’ai dessein d’aborder cet
homme_. Aditum molior. Admoveo me lateri. Appello me ad hominem. Gradum,
pedem confero. Congredior propius. Viam affecto ad hominem. Gradum
molior, cursum capesso, aditum quæro ad senem. Aspiro ad locum, convolo,
subeo. USUS: 1. In Apuliam, ad urbem, in oppidum, ad ludos accedere,
_s’approcher_. 2. Suscipio, _se charger de_. Ad causam alterius, ad
conditiones certas, ad pactiones accedere. Ad dignitatem, ad amicitiam
alicujus accedere. Ad periculum certum, ad Rempublicam gerendam accedere.
3. Consentio, _se ranger à l’avis de qqu’un_. Ciceronis sententiæ,
Pompeii partibus accedo. 4. Similis sum, _ressembler_. Summa virtus
proxime ad Deos, ad Deorum similitudinem accedit. Academici proxime ad
nostram disciplinam accedunt. 5. Additur, _s’ajouter_. Ex ea re magnus
dolor bonis viris accessit. Illi ætas accessit, _il a vieilli_. 6.
(Transeundi ad alia formula.) Accedit quod, huc accedit quod, _à cette
raison, ajoutes que_.... Accedit ut, _joint à cela que_; _en outre_. Cf.
Appropinquo.
ACCĔLĔRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Se hâter_. SYN. Maturo, celero,
propero, festino, premo, urgeo. )( Tardare. PHRAS. Accelero, _je me
hâte_. Celeritatem adhibeo, suscipio; celeritate, festinatione utor
maxima. Maximis itineribus advolo. Cursu magno, rapidis passibus feror.
Admatura negotium, _presse tes affaires_. Propera, quæ incepto usui esse
possunt. Adde gradum. Moras tolle, _hâtez-vous_. USUS: Mortem, opus,
cœpta, gradum accelerare, _accélérer_, _presser_. Cf. Propero, Celer,
Festino.
ACCENDO, is, cendi, censum, ere, a. _Allumer_. SYN. Inflammo, incendo,
uro, illumino, illustro. )( Exstinguo. ADV. Leniter, sensim, contra, in
aliquem. PHRAS. Accendit domum, _il a mis le feu à la maison_. Ardentes
faces in tecta jactavit, injecit. Ignem tectis intulit; flammas injecit;
faces ingessit, subdidit. Ignem ædibus subjecit, admovit. Incendium
per domus fudit. Cf. Incendium, Inflammo. USUS: 1. DEUS solem ut lumen
quoddam accendit, DIEU _fait briller le soleil comme un vaste flambeau_.
2. TRANSL. ad animi affectus, _enflammer_, _exciter_. Ea mentione
commoveri videbatur et accendi. Luctu accensus et cupidine, _irrité par
la douleur et le désir_.
ACCENSUS, i, m. _Officier public_. SYN. Minister publicus, præco,
apparitor consulis. EPITH. Conjunctus et proximus. USUS: Accensus eo sit
numero, quo eum majores nostri esse voluerunt.
ACCEPTĬO, ōnis, f. _Action de recevoir_. USUS: 1. Nec deditio, nec
donatio sine acceptione intelligi potest. 2. TRANSL. (Sed barbare) sine
acceptione personarum jus dicere, _rendre la justice sans acception de
personne_. Nullo hominum respectu, ratione, discrimine; nulla gratiæ
habita ratione; nihil gratiæ dando, tribuendo, in judicio, causæ meritum,
ac æquitatem spectare.
ACCEPTUS, a, um, _Agréable à_. SYN. Carus, gratus, gratiosus, gratia
valens, pollens. USUS: 1. Rumor in vulgus acceptus. Nihil DEO virtute
acceptius, _agréable à_. 2. In acceptam refero, _je porte au compte de
la recette, je donne quittance_. Tabulis, _vel_ codici acceptorum insero
receptam a te pecuniam, in tabulas refero. 3. Acceptum fero, refero, _je
tiens compte du bienfait_. Quod vivo, fortunas, liberos, Rempublicam,
senectutis otium tibi acceptum refero. Nemo virtutem DEO acceptam refert.
4. TRANSL. Omnia mala alicui accepta referre, _imputer tous ses maux à
quelqu’un_. Cf. Gratus, Gratia, Gratiosa.
ACCESSĬO, ōnis, f. _Accroissement_, _augmentation_. SYN. Additamentum,
incrementum. )( Decessio. EPITH. Digna, jucunda, legitima, nec ea
vulgaris, libera, magna, maxima, permagna, probabilis, parva atque
exigua, quantacunque. USUS: 1. Vectigalia extraordinaria supra stata
tributa, _tributs extraordinaires_. Pendit Sicilia modium sex et
viginti millia, accessionem bis mille sestertium. 2. _Agrandissement._
Accessionem adjungere ædibus. 3. _Approche._ Accessio febris, _accès de
fièvre_. 4. Magnæ tibi factæ sunt accessiones dignitatum et opum. Magna
ad veteres clades, ad ægritudines priores ea re accessio facta, allata
est. Accessio annorum lentiores facit. Cf. Augeo, Lucrum, Quæstus.
ACCESSŬS, ūs, m. _Approche_, _arrivée_, _accès_, _abord_. SYN.
Appropinquatio, appulsus, adventus, aditus. )( Recessus. EPITH.
Modicus, nocturnus ad urbem, popularis, ac tribunalis, proximus. PHRAS.
Accessum impedivit, _il a empêché l’accès_. Aditum clausit, præclusit,
interclusit, obstruxit. Aditu, limine prohibuit, arcuit. 2. Accessum
facile præbet, _il se laisse approcher facilement_. Vir est congressu
facilis, opportunus; aditu comis; in admittendo facilis; cujus comitas
ad se cuivis aditum aperit; qui lenitatem, facilitatemque jucundam in
congressu adhibet; neninem a congressu suo arcet, absterret, prohibet.
3. Accessum difficulter præbet, _homme d’un accès difficile_. Durus et
inhumanus est, ad quem obsepti undique aditus et perquam difficiles; qui
vix ulli sui copiam faciat. USUS: Luna accessu et recessu lumen solis
accipit, accessum et recessum marinum efficit. DIFFER. Accessus _est_
aditio: accessio _autem_, additamentum.
ACCĬDĬT, _Il arrive_ (_le plus souvent en mauvaise part_). Impers.
pertinetque ad res tristes: uti contingit ad res lætas. SYN. Evenit,
usu venit, cadit. PHRAS. Accidit forte, _il arriva par hasard_. Casus
incidit, intervenit. Forte ita cecidit, ut. Forte ita inciderat. Casu
factum est. Casus, fortuna tulit. Factum est. Fortuna fecit. Fortunæ
placuit, ut. 2. Si acciderit, _s’il arrive jamais_. Si res, si tempus
occasio tulerit, postulaverit, exegerit. Si se offerret, se daret,
ostenderet occasio. Si fortuna occasionem obtulerit, detulerit,
præbuerit. Si tempus, facultas accidet. Si fortuna feret, si tempus
incidat. Cf. Evenio, Eventus. USUS: Si quid mali, adversi; si quis dolor,
si quæ calamitas acciderit, animo esto firmo, _s’il vous arrive quelque
malheur, soyez courageux_.
ACCĬDO, is, i, ere, n. _Arriver_, _survenir_. SYN. Evenio, obtingo,
contingo, cado, fio. ADV. Aliter ac, aliter atque, casu, contra,
divinitus, fortuito, humanitus, incommode, inique, maturius, merito,
opportune, optatius, percommode, perincommode, perraro, privatim,
publice, separatim nihil, valde ex voluntate, permirum, acerbius ad,
contra quam, sigillatim ad pedes. USUS: 1. Evenire, _survenir_. Si
quid pupillo humanitus accideret. Calamitates ipsæ mihi non ingratæ
acciderunt. 2. Procumbere, _tomber aux pieds de qqn_. Ad pedes, ad genua
accidere. 3. Cadere juxta, _tomber auprès_. Missa a Gallis tela gravius
accidere. Nescio, quæ vox mihi ad aures, vel auribus accidit, _je ne sais
quel son a frappé mes oreilles_. Cf. Evenio, Accidit.
ACCĪDO, is, īdi, īsum, ere, a. _Couper_. SYN. Cædo, circumcido, consumo,
absumo, extenuo, affligo, haurio. USUS: TRANSL. _Anéantir_. Uno prælio
res, fortuna, opes Carthaginis accisæ sunt penitus, afflictæ, imminutæ,
extenuatæ. Cf. Affligo.
ACCINCTUS, a, um, _Armé_, _préparé_. SYN. Industrius, paratus. )(
Discinctus, negligens. Cf. Paratus.
ACCINGO, is, cinxi, cinctum, ere, a. _Préparer_, _disposer à_. SYN. Paro,
comparo. PHRAS. Accingit se ad prælium, _il se prépare au combat_. Ultimæ
dimicationi se instruit, comparat se ad pugnam. Nulla in eo mora est,
quin in aciem procedat. Totus in eo est, ut in prælii casum quam optime
comparatus descendat. USUS: Accingere se operi, prædæ. In discrimen
accingi. Ad sordidum lucrum, magicas artes accingi. Cf. Paro.
ACCĬO, is, ivi _vel_ ii, itum, ire, a. _Appeler_. SYN. Accerso, evoco,
venire jubeo. ADV. Peregre, exultro. USUS: 1. Litteris ex Italia in
regnum accitus. 2. TRANSL. Solet virtus magnam voluptatem accire,
_causer_. Cf. Accerso, Voco.
ACCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Recevoir_. SYN. Suscipio, capio,
recipio, sumo, assumo, prehendo. )( Do. ADV. Omnino, patienter,
proxime, publice, recte, repugnanter, separatim, serius, vesperi,
vicissim, aperte, amice, admirabiliter, asperius, bene, clam atque
extra ordinem, clementer, contra ac dicitur, durius, eleganter,
extrinsecus, fortiter, graviter, hilare, honorifice, libenter, leviter,
libentissime, liberalius, male, male satis, mirabiliter, moderate,
severe, vehementer. Accepi pessime, planius, valde copiose, privatim.
USUS: 1. Suscipio, _accepter_, _se charger de_. Rempublicam, provinciam
imperium, exercitum, leges a victoribus, jusjurandum a testibus, causam
alicujus, satisfactionem, judicium accipere. Accipere conditionem,
_accepter des conditions_. Admittere, non recusare, ad conditiones
accedere, descendere; pacis leges subire; conditione uti. Nullam ex iis
conditionibus non sequendam putare, ducere, censere. 2. Tracto, excipio,
_recevoir chez soi_, _traiter_, _accueillir_. Conviviis, apparatis
epulis, laute, magnifice, familiariter, hilari lepidoque ingenio
accipere. Male, indignis modis, multis verberibus, aspere accipere.
3. Fero, patior, _supporter_. Animo æquo, moderate admonitionem meam
accipit: pronis auribus, moderatione maxima, animo lubenti admittit;
summa voluntate complectitur. 4. Interpretor in bonam partem, _prendre
une chose en bonne part_. Accepit in bonam partem, in partem optimam,
moderate, amice, sine offensione; æquis auribus, animisque; animo, quod
dictum est, optimo, in mitiorem, meliorem, dexteriorem partem accepit;
_alias_: Boni consuluit; Æqui, bonique fecit. 5. Interpretor in malam
partem, _prendre mal une chose_. In malam partem accipis. In sinistram,
pejorem, deteriorem partem; graviter; asperius; durius; in contumeliam;
aliorsum; aliter; in alienam ac dictum est, partem accipis; _alias_:
In contumeliam vertis. In contumeliæ loco ponis, Graviter; ægre;
indigne fers, ac moleste: in deteriorem partem rapis. 6. Intelligo,
audio, _recevoir_, _apprendre_. A tabellario, a majoribus, auditione,
fama id accepimus. Artes a Magistris, aliquid suo experimento, natura
duce accipere, _la nature nous enseigne_. 7. Assumo, _recevoir_. In
societatem, amicitiam, deditionem accipere. 8. Capio, _ressentir_.
Animum in aliquem quietum, fiduciam, ignominiam, calamitatem, dolorem,
offensionem, injuriam, metum, lætitiam, voluptatem de virtute alicujus.
9. Sustineo, _éprouver_. Plagam, detrimentum, repulsam accipere. Cf.
Obtineo, Acquiro, Tracto.
ACCIPĬTER, tris., m. _Épervier_, _faucon_. Ab accipiendo dictus. EPITH.
Præceps, ferus, velox, atrox, nulli avi satis æquus.
ACCLĀMĀTĬO, ōnis, f. _Cri_, _acclamation_, _clameur hostile_. SYN.
Admurmuratio, exclamatio, plausus, applausus. EPITH. Acuta, attenuata
nimis, adversa, levior, magna, maxima, secunda, ingens, læta, canora.
USUS: Non acclamatione tantum, sed convicio et maledictis impeditus est
Pompeius.
ACCLĀMO, as, avi, atum, are, a. _Crier_. Dicitur de clamore populi rem
probantis, vel improbantis. PHRAS. Acclamatur ab omnibus, _tous se
mettent à crier_. Admurmuratio omnium facta est. Conclamatur ab omnibus.
Extollitur ab omni parte clamor. Clamore approbatur; adjuvatur ruentium
in hostem impetus. Contumeliosissimo acclamationum genere reus laceratur.
USUS: Oranti populus cum risu acclamavit. Cf. Clamo, Applaudo.
ACCLĪNO, as, avi, atum, are, a. _Pencher vers_. * SYN. Inclino, flecto ad
aliquid. USUS: Acclinavit se ad illum.
ACCLĪVIS, e, gen. com. _Qui va en montant_. SYN. Arduus; fastigio leni
subvexus; clementer, molliter assurgens. USUS: Pars viæ valde acclivis.
ACCLĪVĬTAS, ātis, f. _Montée_. * SYN. Loci facilitas in ascensu. USUS: Ab
eo flumine pari acclivitate collis nascebatur.
ACCŎLA, æ, m. _Habitant de_. SYN. Vicinus, finitimus habitator. USUS:
Amnis vadosi accola.
ACCŎLO, is, colui, cultum, ere, a., _nonnunquam_ n. _Habiter près de_.
SYN. Juxta colo, habito. USUS: Lacum, fluvium, mare, silvam, montem
accolere.
ACCOMMŎDĀTĬO, ōnis, f. _Conformité_. EPITH. Conveniens, decens, aptaque
dispositio et collocatio. USUS: Elocutio est idoneorum verborum, et
sententiarum ad intentionem accommodatio.
ACCOMMŎDĀTUS, a, um, part. v. accommodo. _Apte_, _propre à_, _conforme_.
SYN. Paratus, aptatus, aptus, commodus, idoneus, habilis, opportunus.
ADV. Consulto, vehementer. PHRAS. Accommodatus est genio meo, _il se
conforme à mon caractère_. Optime convenit cum ingenio meo. Ad naturam
meam mire factus est. Vehementer ad vitæ meæ rationem, et consuetudinem
est accommodatus. Cf. Aptus. USUS: Oratio ad persuadendum accommodata.
Verres ad vim, ad facinus accommodatus. Tempora ad res gerendas
accommodata.
ACCOMMŎDO, as, avi, atum, are, a. _Adapter à_; _conformer à_. SYN.
Apto, comparo, concinno, commodo, applico. PHRAS. 1. Me totum ad nutum
tuum effingam et accomodabo, _je vous obéirai_, _je ferai toutes vos
volontés_. Totum me ad voluntatem tuam, nutumque convertam; ad ductum me
tuum applicabo; tibi serviam, tuam ad voluntatem meam conformabo; mores
ex moribus formabo tuis; tibi me dedam penitus; tuis obsequar studiis,
subserviam; de studio tuo studia mea erunt omnia; voluntatibus ubique
velificabor tuis; totum me ad arbitrium tuum, inque mores tuos fingam,
formabo; cum tua voluntate mea facile congruet, consentiet, conspirabit.
2. Se suamque fingit ad aliorum voluntates, _il fait la volonté de tous_.
In aliorum arbitrium concedit, discedit, descendit: se ad aliorum nutum
et arbitrium flectit; eorum voluntatibus obtemperat; arbitrio morem
gerit; ad aliorum ingenium, mores, voluntates, mores componit, conformat
suos. 3. Boni civis est, voluntatem suam ad Rempublicam accommodare,
adjungere, conferre, aggregare, _tout bon citoyen doit conformer sa
volonté à celle de la république_. Conjungere voluntatem suam cum
publica causa; in omni voluntate sua, quid rationes publicæ ferant,
postulent, spectare, intueri, attendere; nihil unquam velle a publica
re sejunctum, alienum, separatum, disjunctum, remotum; nihil agere,
suscipere, moliri, quod Reipublicæ non conducat, expediat, quod ejus
commoda non postulent. 4. Rationes nostræ accommodandæ sunt tempori, _il
faut conformer nos manières d’agir au temps où nous vivons_. Temporibus
est assentiendum, obsequendum, cedendum, serviendum, inserviendum,
rationes nostræ ad temporis rationes accommodandæ sunt; Populo subinde
et scenæ, ut dicitur, serviendum est; Cujusvis temporis, aut temporum
hominem te esse convenit. Temporis rationem ducere; ad tempestatem rem,
consilia, actiones dirigere; consilia et actiones tempore moderari, res
ad tempus accommodare; consilia ad rationem temporis componere, comparare
te oportet. Decet nos in agendis rebus quasi ducem, aut consiliarium
habere tempus. Fortunæ, tempori, necessitati parendum. Tempore utendum.
Spectandum in omni re, quid res ac tempus ferat, postulet. USUS: 1. Ensem
lateri, coronam capiti etc. accommodare, _ceindre une épée_, _se mettre
une couronne sur la tête_, _etc._ 2. _Se donner_, _s’appliquer_. Fac
animum litteris; curam agriculturæ; voluntatem tuam ad Rempublicam, te
ad aliorum nutum accommodes. 3. _Interposer._ Nomen tuum, testimonium,
jusjurandum, ad amicorum causas libens accomodabo. 4. _Prêter._ Alicui de
ædibus, suas amico ædes ad nuptias accommodare.
ACCOMMŎDUS, a, um, _Propre, convenable à_. SYN. Appositus, commodus,
opportunus, aptus, idoneus.
ACCRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _S’accroître_. SYN. Cresco. )(
Decresco. USUS: Flumen vehementer accrevit. Ex ea hæreditate patrimonio
tuo non multum accrescet. Novi dolores, nova negotia veteribus accrevere.
Hæc consuetudo cœpta a parvis, tecum simul accrevit. Cf. Augeo, Augesco,
Addo, Cresco.
ACCRĒTĬO, ōnis, f. _Accroissement_. SYN. Incrementum. USUS: Luna
accretione, et diminutione luminis dies notat.
ACCŬBĬTĬO, ōnis, f. _Action de se coucher pour manger_. USUS: Status,
incessus, sessio, accubitio quam minime indecore fiant. EPITH. Epularis.
ACCŬBO, as, cubui, cŭbĭtum, are, n. _Être couché_. SYN. Assideo, accumbo,
adjaceo. USUS: In convivio eodem lecto alicui _vel_ apud aliquem
accubare, _être couché à table près de quelqu’un_. 2. _Être situé auprès,
adossé._ Theatrum Tarpeio monti accubat, imminet, adjacet.
ACCUMBO, is, cubui, cŭbĭtum, ere, n. _Se coucher_, _se mettre à table_.
SYN. Accubo, cubo, adjaceo, recumbo. Discumbo (semper de pluribus
dicitur). ADV. Infra, supra aliquem, in summo (situs erat epulantium).
USUS: Supra, infraque accumbunt.
ACCŬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Accumuler_, _entasser_. SYN. Augeo,
adaugeo, addo, coacervo, congero, exaggero, construo, compono, colligo,
cogo. )( Demo, imminuo. ADV. Acervatim. USUS: Aliquem donis accumulare;
alicui honorem accumulare. Cf. Augeo, Copia.
ACCŪRĀTĬO, ōnis, f. _Soin_, _exactitude_. SYN. Studium, diligentia,
cura. EPITH. Diligentior, mera, major, veteratoria, oratoria. USUS:
Accurationem adhibere, accuratione uti maxima, _grand soin_. Cf.
Diligentia, Cura.
ACCŪRĀTUS, a, um, _Soigné_, _fait avec soin_. SYN. Meditatus, exquisitus,
absolutus, perfectus; summo studio, summa industria elaboratus. USUS:
Dicendi genus, sermo, commentatio accurata. Malitia accurata, _malice
complète_. Cf. Diligens, Sollicitus.
ACCŪRO, as, avi, atum, are, a. _Soigner_. SYN. Curo, diligenter
administro. ADV. Melius. USUS: Melius accurantur, quæ consilio geruntur.
ACCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Courir vers_. SYN. Ad aliquem curro,
aliquo contendo, advolo, me confero, concurro. ADV. Cupide, libenter.
PHRAS. Accurrere, _accourir_. Gradum, cursum flectere ad aliquem. Cf.
Curro. USUS: 1. Romam accurre quæso, _venez vite à Rome_. 2. TRANSL.
Istæ imagines ita nobis dicto audientes sunt, ut simul atque velimus,
accurrant, _ces images s’offrent soudain_.
ACCŪSĀBĬLIS, e, gen. com. _Blâmable_. SYN. Accusatione et reprehensione
dignus. USUS: Quorum omnium accusabilis est turpido.
ACCŪSĀTĬO, ōnis, f. _Accusation_. SYN. Incusatio, nominis delatio. EPITH.
Honesta, diligens, illustris, mala, nugatoria, manifesta, nobilis,
gloriosa, vera, vetus, usitata, acris, intenta, infans, muta, nova,
opima, perpetua. USUS: Accusationem factitare, profiteri, _accuser_,
_établir_, _préparer une accusation_. Cf. Actio.
ACCŪSĀTOR, oris, m. _Accusateur_. SYN. Actor. )( Defensor. EPITH.
Acer, acerbus, vehemens, multum acrior, æmulus, amans, bonus, diligens
et firmus, falsus, satis firmus, gravis et vehemens, iratus, odiosus
et assiduus, ridiculus, molestus, frigidissimus, gravis, idoneus,
imbecillus, melior, temerarius, voluntarius. USUS: Accusatorem comparare
in aliquem; alicui accusatorem ponere, opponere, _susciter un accusateur
à qqn_. Personam accusatoris, ut temere sumpsit, ita celeriter posuit.
Cf. Actor.
ACCŪSĀTŌRĬĒ, adv. _En accusateur_, _avec passion_. USUS: Non hoc
accusatorie, sed libere dixit.
ACCŪSĀTŌRĬUS, a, um, _Qui concerne l’accusateur_. USUS: Spiritus,
artificium, jus accusatorium. Animo accusatorio, _avec animosité_.
ACCŪSO, as, avi, atum, are, a. _Accuser_. SYN. Defero, postulo, arcesso,
arguo, item: Causam et culpam in aliquem confero; redarguo, insimulo,
criminor. )( Excuso, defendo. ADV. Acrius, aspere et acerbe, constanter,
copiose, diligenter, diligentissime, disposite, falso, graviter, gravius,
gravissime, improbe, inhoneste, juste, justius, laboriosissime, leviter,
libere, liberius, moderate, nefarie, pie, præclare, probabilius,
publice, litteris, separatim, severe, vehementer, vere. PHRAS. Æmuli
Catonem quinquagies accusarunt, _les ennemis de Caton le mirent 50 fois
en accusation_. Catoni æmuli quinquagies diem dixere; litem intendere,
intulere; Catonem judicio persecuti sunt; criminis reum fecere; in
judicium, in crimen vocavere; reum citavere; in reos retulere; ejus nomen
detulere. 2. Periculosum est, alios accusare, _c’est une chose dangereuse
que d’accuser les autres_. Res periculi plena est, judicio exagitare
alios; in judicium adducere; in jus rapere, trahere; criminis reos agere,
peragere; crimen inferre; dicam alicui scribere, impingere; actionem
intendere; ambitus, captæ pecuniæ etc. arcessere. 3. Nihil sceleratius
est, ac socium falso de crimine accusare, _pas d’attentat plus odieux
que d’accuser un ami d’un crime faux_. Immane facinus est, amico innoxio
crimen affingere; accusationem conflare immerenti; innocentem in criminis
suspicionem adducere; innoxium in culpam vocare, judicio exagitare;
culpam, crimen conjicere, conferre in insontem, criminis expertem; amico
nullo ejus merito crimen inferre. 4. Cicero Verrem crimine capitali
accusavit, _Cicéron accusa Verrès d’un crime capital_. Cicero Verrem
capitis accusavit; judicio capitis arcessivit; capitis reum egit,
peregit; in judicium capitis vocavit, adduxit; rerum capitalium reum
fecit; capitale Verri crimen intendit. 5. Manlius gravissime accusabatur,
_on accusait Manlius d’un crime très-grave_. Manlius in jus ire,
ambulare; in judicio periculum capitis adire; causam capitis ex vinculis
dicere cogebatur. Manlius judicio gravissime conflictabatur; in judicio
exagitatus reorum loco sedere; accusatorum impura maledicta, convicia
audire; accusationis molestiam, iudicium subire; tribunal adire compulsus
est. Manlio periculosum negotium ab accusatoribus exhibebatur, ambitus,
ac majestatis postulato. USUS: 1. In judicio, accusare capitis, _accuser
d’un crime capital_. 2. Extra judicium, de epistolarum negligentia,
voluptatem accusare, _accuser_, _blâmer_.
ĀCER, cris, cre, gen. com. _Actif_, _pénétrant_. SYN. Vehemens,
acutus, strenuus. ADV. Longe. USUS: Homo acerrimo ingenio; consilio,
memoria, _homme d’une intelligence très-vive_, _très-pénétrante_. In
rebus agendis, pervestigandis solers et acer. Acerrima est libertatis
recuperandæ cupiditas, _vif_, _énergique_. Acris oculorum acies.
In acerrima et attentissima cogitatione tempus illud omne posui.
Unguentum acerrima suavitate conditum, _parfum d’une suavité extrême et
très-pénétrante_. Cf. Vehemens.
ĀCERBĒ, adv. _Amèrement_. SYN. Aspere. USUS: Accusationem acerbe tulit.
ĂCERBĬTAS, atis, f. _Amertume_, _affection_. SYN. 1. Ærumna, miseria,
molestia, calamitas, tristitia. 2. Asperitas, feritas. EPITH. Diuturna,
magna, subita, summa. USUS: 1. Nullam acerbitatem, dolorem, cruciatum
recuso, _je ne refuse aucune douleur_. Lacrimas in tuis acerbitatibus
plurimas profudi. 2. Objurgatio tua multum habet acerbitatis. Multa
uteris acerbitate. Ad summum imperium naturæ acerbitatem adjungis. In
obvium quemque virus acerbitatis tuæ evomis. Cf. Calamitas, Asperitas.
ĂCERBUS, a, um, _Apre au goût, vert_; _amer_, _fâcheux_, _triste_.
Proprie de fructibus dicitur. SYN. Acer, asper. Pomum acerbum; dolor,
objurgatio acerba; USUS: Homo in vituperando acerbus. Cf. Asper,
Difficilis, Acerbitas.
ĂCERRA, æ, f. _Coffret à encens_. Ne coronæ, ne acerræ prætereantur.
ĂCERVĀTIM, _En monceaux_, _en tas_. SYN. Summatim. USUS: Acervatim jam
reliqua dicam, _sommairement_.
ĂCERVUS, i, m. _Monceau_, _tas_. SYN. Cumulus. DIFFER. Acervus est
minutiorum fere rerum, Strues proprie lignorum aggesta moles. USUS:
Acervos tritici, nummorum construit avarus; acervos corporum vicit miles.
ĂCĒTUM, i, n. _Vinaigre_. USUS: TRANSL. Acetum habet in pectore; aceto
hominem perfudit, _il l’abreuva de railleries mordantes_.
ĂCĬDUS, a, um, _Aigre_. * USUS: Culices acida petunt, ad dulcia non
advolant.
ĂCĬĒS, ei, f. _Tranchant_, _pointe_. SYN. Pars acuta ferri. EPITH. Acris,
hebes, obtusior, parva. TRANSL. 1. Acies. _Vivacité du regard._ SYN.
Visio, vis oculi. EPITH. Hebes, obtusior 2. _Pénétration de l’esprit._
SYN. Acumen mentis, perspicacia. USUS: Ingenii acies disputando exercetur
simul et exacuitur; otio hebescit et obtunditur. Rerum magnitudo aciem
mentis perstringit, præstringit. Sapiens ab oculorum consuetudine aciem
mentis abducit. 3. Acies, _armée_, _troupe rangée en bataille_. SYN.
Exercitus, copiæ in certos ordines distributæ. EPITH. Media, instructa.
USUS: 1. Aciem instruere, _ranger_, _mettre en bataille_. Aciem
struere, exornare, statuere, instituere, dirigere; Legiones in aciem
collocare; Copias suas in acie constituere; aciem ordine disponere;
_alias_: in certos ordines militem cogere; in certos numeros, partes
distribuere; ordines dispertiri. 2. In aciem procedere, _se présenter
au combat_, prodire in aciem; _alias_: Legiones in aciem deducere,
educere, producere; in prælium educere militem. 3. Aciem varie formare,
_former divers corps de bataille_; extendere; porrigere, seu extenuare;
promovere; erigere in collem; firmare subsidiis; distrahere, distendere,
laxare; jungere; mediam aciem exinanire; _alias_: explicare cornua,
alas, ordines. 4. Acies turbatur, cedit, _l’armée plie_. Cornibus nutat
acies; fluctuat; inclinatur; cornibus nudatur; perfringitur, impellitur,
movetur. 5. Aciem primam perrumpere, _battre l’avant-garde_, _les
premiers rangs_. Aciei principia disjicere; _alias_: frontem hostis
urgere: prima signa, primam hostium coronam dividere; in mediam aciem
prorumpere, invehi, impetum facere. 6. Aciem restituere, _rétablir
le combat_. Aciem sistere; _alias_: frontem hostis urgere; integrare
ordines; colligere, instaurare. 7. Ex acie discedere, _quitter le champ
de bataille_: acie _vel_ ex acie excedere, refugere, recedere. Cf. Pugna,
Prœlium.
ĂCĪNĂCĒS, is, m. _Cimeterre_. * SYN. Gladius Medorum, aut Persarum.
ĂCĬNUS, i, m. _vel_ ACINUM, i, n. _Grain des fruits à grappe_; _pépin_.
USUS: Acinus vinaceus.
ĂCĬPENSER, eris, m. _Esturgeon_. EPITH. Decumanus. USUS: Acipenser iste
paucorum hominum est.
ĂCŎNĪTUM, i, n. _Poison_. * USUS: Fallunt aconita legentes.
ACQUĬESCO, is, quievi, quietum, ere, n. _Se reposer_. SYN. Quiesco,
mihi requies est. ADV. Aliquantum, facillime, libenter. USUS: 1. Tres
in itinere horas acquieveram, _se reposer_. 2. In ore tuo, et vultu;
in libris, litteris; in charitate erga me tua acquiesco, _mettre sa
tranquillité dans_, _être satisfait de_. Cf. Quies, Quiesco.
ACQUĪRO, is, sii _vel_ sīvi, sĭtum, ere, a. _Acquérir_. SYN. Obtineo,
consequor, adipiscor, nanciscor; paro, comparo, concilio, adjungo. PHRAS.
1. Acquisivi dignitatem, _j’ai obtenu une charge_. Ingenio duce, auctore,
virtute dignitatem nactus sum, reperi, abstuli; dignitate auctus sum.
Tribunatum mea virtute extorsi, non artibus expugnavi; suffragia non
eblanditus sum, sed meritis assecutus. Laboribus meis dignitatem mihi
peperi, consecutus sum; vigiliis meis hanc dignitatem acceptam refero,
fero, possideo, teneo, debeo. Bonis artibus honor mihi obtigit; data
mihi ea est provincia, honorem inveni, impetravi, votorum compos factus
sum. Non obrepsi ad honores, sed ascendi. Laboribus, vigiliis meis in
magistratum veni; dignitatem collegi, comparavi; ad honores perveni, _je
suis parvenu aux honneurs_. 2. Malis artibus non exiguas opes acquisivit,
_il s’est procuré de grandes richesses par des moyens illégitimes_. Malis
artibus non exiguam pecuniam collegit, confecit, creavit, nummorum magnam
vim expressit, abrasit, extorsit; rem ac pecuniam reperit, corrasit,
eblanditus est. 3. Litterarum studiis magnam sibi famam acquisivit, _son
amour pour les lettres lui à procuré une grande renommée_. Doctrinarum
studio famam sibi ingentem ac dignitatem conciliavit; nomen adeptus
est ingens; famam collegit non mediocrem et existimationem; famam,
existimationem sibi confecit, peperit; splendorem nomini accersiit; in
existimationem venit. USUS: Acquirere honorem, dignitatem, opes. Cf.
Obtineo, Accipio, Fama, Pecunia.
ACRĬMŌNĬA, æ, f. _Vivacité_, _énergie_. SYN. Vis animi, impetus,
vehementia. USUS: Sit in vultu pudor, et acrimonia. Oratio tua multum
habet acrimoniæ.
ACRĬTER, adv. _Fortement_, _vivement_. SYN. Acri animo, vehementer,
fortiter. USUS: Intelligit, dicitque acriter. Acute videt, et acriter.
ACRŎĀMA, atis, n. _Tout ce qu’on entend avec plaisir: musique, lecture,
symphonie, etc._ SYN. Narratio jucunda. Musica, symphonia fabulæ
actibus interponi solita. EPITH. Festivum. USUS: Acroama Themistocli
jucundissimum videbatur, quo sua cujusque virtus prædicaretur. Fuisti in
hac fabula non modo spectator, sed actor et acroama.
ACRŎĀSIS, is, f. _Auditoire_, _réunion_. SYN. Auditio, auscultatio,
auditorum conventus, _école de servants_. USUS: Hæc vel in acroasi audeam
legere, (in auditorio VULG.)
AC SĪ, _Comme si_. * SYN. Ut si; tanquam si; pro eo ac si, quasi; perinde
quasi; similiter ac si; juxta ac si; non secus ac si. USUS: Tecum agam
non secus ac si meus frater esses. Cf. Quasi, Similiter, Æque.
ACTA, orum, n. pl. _Actes officiels_, _registres_. EPITH. Firma, irrita,
multa, nefaria, præclara, publica, privata, rata et firma, reliqua,
urbana. USUS: 1. Aliquid in acta referre, _consigner dans les actes
publics_. Sui consulatus acta Cicero ipse confecit; res suas in actis
habebat, numerabat. 2. Acta rescindere, _annuler les ordonnances de qqn_.
Acta Neronis sublata, rescissa sunt; ejus actis auctoritas est derogata
et fides. 3. Acta rata habere, _conserver tout ce qu’a fait qqn_. Acta
Cæsaris firma erant, servabantur diligenter, cum laude commemorabantur.
ACTĬO, ōnis, f. _Action_, _procès_. SYN. Actus, factum, negotium, lis,
causa, procuratio. EPITH. Aperta, ardentior, civilis, congruens menti,
considerata, crudelis et importuna, non tribunitia, sed regia, divina,
facilior, honesta, integra, levis, levior et facilior, liberalis,
maxima, perjucunda gratiarum, comes eloquendi, popularis, prima, prior,
singularis, tota, tragica, tribunitia, turpis, varia, vehemens, plena
animi; plena spiritus, plena doloris, plena veritatis, vehemens et
gravis, et copiosa, bona, certa, congruens virtutibus, consentanea
appetitionibus, constantissima, atque optima, honesta, multa, periculosa,
perpetua, præclara, publica, stultissima, forensis. USUS: 1. _Faculté
d’agir_, _acte_, _fait_, _action_. Contemplatio sine actione manca est.
Æqualitate vitæ, et omnium actionum nihil venustius. Ea pueris ludendi
venia detur, quæ ab honestatis actionibus non sit aliena. Actio mentis
et agitatio. Virtutis actio et usus. 2. _Action de l’orateur ou de
l’acteur_ (_contenance_, _geste_, _voix_). EPITH. Congruens et apta, ad
animos permovendos accommodata. Demosthenes tribuit primas, secundas,
tertias actioni. 3. _Droit de poursuivre en justice, procès._ SYN. Oratio
accusatoria, jus persequendi sibi debitum; judicium, quæstio forensis,
lis. USUS: Actionem instituere, _intenter un procès_. Constituere,
informare, suscipere actionem. 5. Actionem habere, _avoir action contre
qqn_; _demander la permission de poursuivre_, actionem alicui intendere;
actionem quærere, postulare. 6. Actionem relinquere, _abandonner sa
plainte_ actionem excludere, tollere.
ACTOR, oris, m. _Acteur_, _item_: _Qui poursuit au nom d’un autre_;
_avocat_. SYN. Qui agit, accusator. EPITH. Multo acrior, adversus,
vehemens et fortis, fortissimus, idoneus, non invenustus, sed iners et
inimicus fori, jucundus, optimus, summus, diligentissimus, industrius,
malus. USUS: In theatro etiam mali actores perpetiendi sunt. Actor summus
causarum. Idem inventor, compositor, actor.
ACTŬĀRĬUM, ii, n. _Bateau léger_. USUS: Actuaria minuta celeritate valent.
ACTUM EST, _C’en est fait_. Rem desperatam significat. SYN. Conclamatum
est; absumpti sumus; ventum est ad finem; deploranda in perpetuum
libertas nobis est; Res ad restim rediit; pejore loco res mea esse non
potest, quam quo nunc sita est; perii, interii, nullus sum; occidi,
mortuus sum; occisa res est; nec salus mihi, si velit, saluti esse
potest; transactum est de me, actum de salute mea; disperii; omnes
fortunæ perditæ sunt, et eversæ, eo redactus sum ut ipsa salus servare
me haud possit; eam fortunam subii, ut spes melioris eventus relicta sit
nulla; sepultus sum. Cf. Despero.
ACTŬŌSĒ, _Avec action_, _véhémence_. USUS: Leniter, remisse, non actuose
agere.
ACTŬŌSUS, a, um, _Actif_. SYN. Qui ab agendo non cessat. USUS: Virtus
actuosa sit oportet.
ACTŬS, ūs, m. _Acte_. SYN. Actio, factum. EPITH. Extremus, perfectissimus
et ornatissimus, turpissimus et flagitiosissimus, vitæ non solum rectus,
sed etiam pravus, varius. USUS: 1. Pravitas animi in actum erumpit, _se
traduire en actes_. 2. Pars Comœdiæ _vel_ Tragœdiæ, _Acte_. Vitæ nostræ,
veluti fabulæ, mors extremus est actus.
ACTUS, a, um, part. v. ago. _Fait_, _fini_, _passé_. USUS: Bene tecum
actum est. Acta ferme tibi ætas est, exacta. Acto negotio, sero venis.
(VULG. post festa).
ACTŪTUM, _Bientôt_, _promptement_. SYN. Statim, illico, subito, mox,
confestim.
ĂCŬLĔĀTUS, a, um, _Qui a un aiguillon_, _piquant_. USUS: Aculeatas ad me
dedisti litteras, _vous m’avez écrit des lettres piquantes_.
ĂCŪLĒUS, i, m. _Aiguillon_. SYN. Vesparum, _vel_ apum stimulus; _item_:
TRANSL. De iis, quæ pungunt, irritant, angunt. EPITH. Oratorii ac
forenses, reconditi. USUS: 1. Dolor. Domesticarum sollicitudinum aculeos
occultare soleo, _douleur_, _chagrin_. 2. Jocus acerbus, _raillerie
piquante_, _sarcasme_. Genus facetiarum, in quo multi aculei, et
contumeliæ insunt 3. Acerbitas. Emittere aculeos severitatis in aliquem,
_être sévère pour qqn_. Oratio sine forensium sententiarum aculeis. Cf.
Acerbitas, Contumelia.
ĂCŪMEN, ĭnis, n. _Pénétration_, _subtilité_, _vivacité de l’esprit_. SYN.
Perspicaciæ, ingenii vis, subtilitas. EPITH. Flebile, nimium singulare,
sæpe stomachosum, nonnunquam frigidum. USUS: Acumen Dialecticorum. Stili
acumen et argutiæ.
ĂCŬO, is, cui, cūtum, ere, a. _Aiguiser_. SYN. Exacuo, excito. )(
Obtundo. USUS: Usus prudentiam acuit. Gloria ingenium acuit, alit; iram,
metum acuere. Palatum acuere, _exciter l’appétit_. Palatum exacuere,
famem obsonare, appetentiam cibi facere, præstare, excitare, incitare.
ĂCUS, ūs, m. _Aiguille_. PHRAS. Acu pingere, _broder_. Phrygio opere
pingere, laborare; acu telam, aut pannum variare. USUS: Vulnus acu
punctum videbatur.
ĂCŪTĒ, _Ingénieusement_, _finement_, _avec esprit_. SYN. Subtiliter,
ingeniose, argute, cum ingenio, non sine acumine. USUS: Acute colligere
in disputando, respondere, tractare; acute, argute conjicere.
ĂCŪTUS, a, um, _Aigu_, _fin_, _pénétrant_, _subtil_. SYN. Subtilis, acer;
perspicax, argutus. )( Hebes, obtusus. ADV. Valde. USUS: 1. _Aiguisé._
Culter acutus probe. 2. _Habile_, _adroit_, homo acutus, et natura
perspicax. Motus animi celer, et acutus ad excogitandum. Dicendi genus
acutum. Cf. Ingenium.
ĂD, a, _vers_. SYN. In, apud, circa etc. USUS: 1. Motus ad locum, _vel_
personam, _à_, _vers_, ad Messanam; ad montem; ad Consules venit. 2.
Interdum statum in loco, _dans_. Remansit ad urbem; senatus habitus est
ad Dianæ, Veneris, Castoris, subaud. fanum, ædem. 3. Apud, _au_, _chez_.
Est mihi ad portum negotium. Hieme ad exercitum mansit. Ad mulieres nihil
obtineri potuit. 4. Circa, _jusqu’à_. Exspectabo te ad ea tempora. 5.
Contra, _contre_. Herba ad morsum bestiarum, ad oculos salubris. 6. Post,
_après_. Ad hæc otii nonnihil fuit. 7. Propter, _dans_, _à cause de_.
Abactæ boves ad desiderium relictarum immugiunt. 8. Pro, _pour_. Argentum
ad statuam conferre. Adnotare rem ad memoriam posteritatis. 9. Ante,
coram, _au-devant_. Ad limen, ad pedes ejus adstitit. 10. Comparantis,
_vel_ præferentis, _en comparaison de_. Nihil ad tuum equitatum; nihil
est ad Ciceronem Brutus. 11. Secundum, _à_, _selon_. (Similitudinem
significat.) Ad arbitrium illius; ad nutum; ad exemplum; ad hunc modum,
ad eamdem normam; ad conjecturam alieni sensus; ad præscriptum; ad
naturam; ad rationem temporis; ad aliorum similitudinem omnia gerere.
12. Præter, _en outre_. Ad cæteros dolores etiam illo premor. 13.
Circiter, _à peu près_. Fuere ad ducentos. 14. Usque, _jusqu’à_. Ad hanc
diem, horam; ad multam lucem, noctem; ad exactam ætatem; ad insaniam
concupiscere. 15. Eleganter usum _aut_ finem significat. _Indiquant la
cause._ Erit hoc tibi ad privatum dolorem luctuosum, ad Reipublicæ
rationes gloriosum. Callidus ad fraudem. Ad pugnam fit utiliter. Est
ad aspectum venustum. Res varia et multiplex ad suspiciones. Ad laudem
illustre. Vir ad suspicandum sagax, ad resistendum fortis. 16. Eleganter
in his adhibetur: _à la lettre_, _mot à mot_. Ad litteram, ad verbum rem
ediscere. Ad hæc; ad extremum; ad unguem.
ĂDÆQUO, as, avi, atum, are, a. _Égaler_. SYN. Æquo, exæquo, æqualem
facio. )( Superior, inferior sum. USUS: Pompeius cum virtute fortunam
adæquavit, _Pompée fut aussi courageux que fortuné_. Memoriam nominis sui
cum omni posteritate adæquavit. Cf. Exæquo.
ĂDĂGĬUM, ii, n. _Adage_, _proverbe_. * SYN. Proverbium. USUS: Vetus est
adagium. Cf. Proverbium.
ĂDĂMAS, antis, m. _Acier_, _fer_, _diamant_. * USUS: Genera adamantis sex
noscuntur.
ĂDĂMO, as, avi, atum, are, a. _S’éprendre de_, _aimer beaucoup_. SYN.
Valde amo, ardenter desidero, percupio, concupisco, exopto. USUS: Adamas,
quod nunquam vidisti. Cf. Amo.
ĂDAUGĔO, es, auxi, auctum, ere, a. _Augmenter_. SYN. Augeo, cumulo. )(
Extenuo, minuo. USUS: Hæc indicia adaugent suspicionem. Cf. Augeo.
ADBĬBO, is, bĭbi, bĭbĭtum, ere, a. _Boire_. * SYN. Bibo largius. USUS:
Adbibit plus paulo. TRANSL. _Écouter avidement._ Cf. Bibo.
ADDĔCET, imp. _Il convient_. SYN. Decet. Cf. Decet.
ADDĪCO, is, xi, ctum, ere, n. et a. _Accorder_, _adjuger_, _vendre_. SYN.
Dedo, mancipo, destino, adjudico, licitanti rem auferendam permitto,
trado. )( Libero. USUS: Antonius regna, senatus auctoritatem exteris
pecunia addixit, _vendre_, _donner pour de l’argent_. Nemini me addixi.
Judices corrupti sententiam suam, fidem, religionem pretio largitoribus
addicere nil pensi habent. Amores suos, cupiditates, voluntates alterius
libidini; juventutem suam omni intemperantiæ addicere. Cf. Trado, Deditus.
ADDICTĬO, ōnis, f. _Adjudication_. USUS: Addictio et condonatio bonorum.
ADDICTUS, a, um, part. v. addico. _Adjugé_, _engagé_, _lié à_. SYN.
Adjudicatus, mancipatus. USUS: Me addictum, deditum, obstrictum habes,
_vous avez en moi un homme dévoué_. Homo in servitutem addictus,
_esclave_. Pretio addictam habere fidem alteri, et mancipatam, _se vendre
à prix d’or_. Urbs jam vastitati addicta. Cf. Deditus.
ADDISCO, is, dĭdĭci, ere, a. _Ajouter à ce qu’on sait_, _apprendre_. SYN.
Disco; ad ea, quæ didici, aliquid adjicio. )( Dedisco. ADV. Velocius.
USUS: Orationem, carmina, novi aliquid addiscere. Cf. Disco.
ADDĬTĀMENTUM, i, n. _Augmentation_, _supplément_. SYN. Accessio,
appendicula. USUS: Inertissimi nobiles, in quibus præter nomen nihil est
additamenti. Cf. Accessio.
ADDO, is, dĭdi, ere, a. _Approcher de_, _ajouter_. SYN. Adjungo,
adjicio, appono, adscribo, accessionem adjungo, facio, affero. ADV.
Gradatim, minutim, paululum, recte. PHRAS. 1. Me quoque amicis tuis
adde, _mettes-moi aussi au nombre de vos amis_. Amicis tuis aggrega,
accerse, admisce, adjice; fac, ut tuorum amicorum additamentum sim; novum
et adscriptitium amicum me habeto. Adscribe me amicorum tuorum numero.
Familiarium tuorum numero me quoque adjice. 2. Ad injuriam addita est
contumelia, _à l’injustice on joignit l’insulte_. Ad injuriam accessit
contumelia; ad injuriam calumnia quoque admigravit; injuriæ auctarium
adjectum est, contumelia; injuriæ cumulum attulit contumelia, injuriæ
subjuncta, subtexta, mista, adnexa est contumelia; auxit injuriam
contumelia nova. USUS: Addere aliquid de suo, _ajouter du sien_.
Aliquid in orationem addere. Eas litteras in fasciculum tuarum addes,
_ajouter_. Laude stimulos animis, alacritatem studendi discipulis addere,
_stimuler_, Ad ornamenta nobilitatis doctrinæ laudem addere. Cf. Augeo,
Adjungo, Accedo.
ADDŎCĔO, es, docui, doctum, ere, a. _Enseigner_. SYN. Doceo.
ADDŬBĬTO, as, avi, atum, are, n. _Pencher vers le doute_, _être
incertain_. USUS: Addubitavi paululum, num et quomodo ita evenerit; de
fide tua nihil addubito.
ADDŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. _Amener_; _pousser_, _entraîner_. SYN.
Deduco, induco, contendo, contraho. )( Deduco, remitto. SYN. TRANSL.
Invito, impello, pellicio, permoveo. ADV. Magnopere, ocius, quamprimum.
USUS: 1. Adducere vultum, habenas, lorum, arcum, _se rider_, _serrer
le frein_, _bander un arc_. Cf. Adstringere. 2. Permovere ad iram etc.
_pousser à la colère_, _au crime_. Aliquem in metum; ad iracundiam,
indignationem, misericordiam, negligentiam, ad fletum; in dubitationem,
dubium; summam exspectationem; in opinionem; ad nequitiam adducere. 3.
_Redigere_, _réduire à la dernière extrémité etc._ Aliquem in angustum,
in summas angustias, in discrimen, in odium, in invidiam; in fidem, in
suspicionem adducere, _porter à croire_, _à soupçonner_. Cf. Moveo,
Allicio, Persuadeo.
ADDŪCOR, eris, ductus sum, duci, p. _Être poussé_. SYN. Inducor, invitor.
ADV. Facile, fortuito. USUS: (Cum iis, quæ vim permovendi animos
habent.) Non spe, non odio, non commendatione aliorum, non officio,
nec pretio, nec oratione adduci potuit, ut a proposito discederet, _ni
l’espoir_, _ni la haine_ _etc._ _n’ont pu le détourner de son dessein_.
Non adducar; adduci non possum, ut credam, _je ne puis croire_.
ĂDĔDO, is, ēdi, ēsum, edere, a. _Entamer_; _consumer_, _miner_. SYN.
Comedo. USUS: Non adesum, sed devoratum patrimonium. Jecur adesum. Cf.
Abligurio.
ĂDEMPTĬO, ōnis, f. _Action d’enlever_. SYN. Ablatio. USUS: Ademptio
civitatis. Cf. Jactura.
ĂDĔŌ, _A ce point_, _tellement_. SYN. Usque eo, tam, tantum. USUS: 1.
Eo, _à ce point_. Adeo jam res rediit. 2. Itaque, _c’est pourquoi_.
Propera adeo hinc tollere puerum. Unus adeo supersum. 3. Vero, _mais_.
Id adeo, judices, considerate. 4. Imo quod plus est, _bien pius_, _de
plus_. Adolescens tuus, atque adeo noster. Tune, atque adeo vos geminæ
voragines. Aliquid atque adeo multa de suo addunt. Hostem intra mœnia,
atque adeo in senatu videtis.
ĂDĔO, es, ii, _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. et a. _Aller trouver_, _visiter_.
SYN. Accedo, convenio, viso, inviso, visito, eo, venio. )( Abeo. ADV.
Caste, ad vivos, intempestive ad aliquem, libentius, necessario. USUS:
Adire aliquem, ad aliquem, ædes, fores, locum. Vultum subire alterius,
congredi. TRANSL. 1. Aggredior, incipio, suscipio, _entreprendre_,
_essayer_. Nunc demum ad opus diu detrectatum; ad rempublicam; ad
pactiones adiit. 2. Subeo, _subir_, _essuyer_. Nulli sunt labores, nulla
pericula, quæ reipublicæ causa non adeam. Inimicitias, odia improborum
adire non vereor. 3. Hæreditatem adeo, _se porter héritier_. Adiit
hæreditates multorum civium Romanorum. Cf. Accedo, Accessus.
ĂDEPS, ĭpis, m. _Graisse_. SYN. Pingue intra carnem et cutem. USUS: Num
mihi Lentuli somnus, Cassii adeps, Cethegi temeritas pertimescenda est?
Cf. Abdomen, Pinguis.
ĂDEPTĬO, ōnis, f. _Acquisition_. USUS: Vita beata non in depulsione mali,
sed adeptione bonorum sita est.
ĂDĔQUĬTO, as, avi; atum, are, n. et a. _Aller à cheval vers_. SYN. Juxta,
_vel_ prope equito, equo citato advehor. USUS: Urbi adequitare, _se
présenter à cheval auprès de la ville_.
ĂD HÆC, _En outre_, _à cela_. SYN. Præterea; accedit, quod; adde, quod.
ĂDHÆRĔO, es, hæsi, hæsum, ere, n. _Être attaché_, _s’attacher à_. SYN.
Hæreo, adhæresco, nitor, infixus sum, adjungor, applicor, adjaceo,
conjungor. ADV. Vix, extremum, omnino. PHRAS. Adhæret Platoni, _il
prend Platon pour guide_. Platoni ut magistro affixus est; nusquam ab
ejus doctrina, nusquam a latere discedit; inhæret menti; in intimis
animis insidet doctrina Platonis; Platonem arcte complectitur, a Platonis
doctrina vel tantillum declinare, religio illi est. USUS: 1. Adhæret
saxo, ad saxum navis, _le navire est attaché au rocher_. 2. TRANSL. In
freto æris alieni; in certo studiorum genere adhærescere, _cultiver
certaines études_. Vide, ne fax illa seditionis et conjurationis ad hanc
materiem adhærescat. Argumentum, oratio nusquam adhærescit. Cf. Hæreo,
Conjungo.
ĂDHÆSĬO, ōnis, f. _Adhésion_.
ĂDHĬBĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Mettre auprès_, _approcher_; _ajouter_,
_joindre_. SYN. Affero, adjungo, admoveo, adapto, _item_: utor. )(
Amoveo, removeo. ADV. Alacriter, aperte, bene, extrinsecus, frequentius,
liberaliter, nimirum, publice, recte, severius. PHRAS. 1. Adhibebo
diligentiam, _je ferai preuve de travail_. Omni cura studioque enitar,
elaborabo; omnes vires, studia, omnem curam, industriam eo conferam;
omnia in adducendis ad exitum suum rebus tuis experiar; operam dabo,
navabo, dicabo maximam rationibus tuis; omni studio id contendam; omni
ope, ac opera adnitar; curæ mihi erunt res tuæ; quantuscumque mihi labor
suscipiendus est, vincam studio naturæ vires. In hoc cura mea omnis, ac
industria versabitur, excubabit, ut commodis tuis accuratius inserviam;
omne studium in hoc ponam, consumam, collocabo; huic rei vigilias
dabo, dicabo, tradam, addicam meas, in hanc curam unice incumbam; in
hoc vires contendam meas; in hoc curas figam, configam, infigam omnes;
ad hoc operam profitebor meam, ut res tuas, rationesque omnes, quanta
maxima possum, cura complectar. 2. Ut Aristotelem intelligas, ingenium
adhibendum est, _pour comprendre Aristote_, _il faut employer toute son
intelligence_. Ingenii vis omnis conferenda; ingenii acies intendenda;
acuendum ingenium est. USUS: 1. Utor, _employer_, _mettre en œuvre_.
Vir bonus præter curam et diligentiam, artem etiam et fidem adhibet in
amicorum periculis. Idem gravitatem in dolore; modum, moderationem in
rebus secundis; studium et solertiam in negotiis adhibet. 2. Admoveo,
_appeler_, _invoquer_, _avoir recours à_. In convivium, atque adeo in
consilium, ad deliberationes, ad causas adhibere. Diis preces, equo
calcaria, juventuti stimulos adhibere. Dicenti aures adhibere, _écouter_,
_prêter l’oreille_. 3. Gero, exhibeo, _se montrer_. Ita se in imperio, ut
privatum adhibuit. 4. Affero, _offrir_, _donner_. Ægroto vinum, medicinam
adhibere. Ad negotium curam, rationem, mentem, animum, virtutem,
gravitatem adhibere. Litteris tuis aliquam mihi consolationem adhibeto.
ĂDHĬNNĬO, is, ivi, _vel_ ii, ire, n. _Hennir à ou vers_. Proprie equorum
est.
ĂDHORTĀTĬO, ōnis, f. _Exhortation_. SYN. Exhortatio, invitatio.
ĂDHORTOR, aris, atus sum, ari, d. _Exhorter_. SYN. Hortor, exhortor,
accendo, inflammo. )( Dehortor. ADV. Merito, antequam iret. USUS: Ad
libertatem recuperandam, ad bellum faciendum vos etiam atque etiam
adhortor. Cf. Hortor, Moneo.
ĂDHŪC, _Encore, jusqu’ici_. ADV. temporis, q. ad hoc tempus. SYN. Etiam
nunc, ad hoc tempus. USUS: Unam adhuc epistolam a te acceperam. Quæ adhuc
dicta sunt, constare sibi videntur.
ADĬGO, is, ēgi, actum, ere, a. _Pousser_, _enfoncer_. SYN. Vi impello,
(cuneum, clavum in lignum); cogo, compello. USUS: 1. Oves adigere in
caulam, naves ad littus; telum ad destinatum locum adigere, _pousser_,
_lancer un trait_. 2. TRANSL. Impello. Ad insaniam, desperationem
me adiges, _pousser à la folie_, _au désespoir_. _Item_: Legiones
sacramento, _vel_ ad sacramentum (jusjurandum) _vel_ in verba Principis
adigere, _faire prêter serment à qqn_. Cf. Cogo, Impello.
ĂDĬMO, is, ēmi, emptum, ere, a. _Oter_, _enlever_. SYN. Aufero, eripio,
detraho, decido, tollo, extorqueo. )( Addo. ADV. Improbius, in posterum
libertatem, industrie, magnopere, mature, repente. PHRAS. Omnia amico
ademit, _il dépouilla son ami_. Spoliavit rebus omnibus amicum; exuit
facultatibus, agris, fundisque multavit. USUS: Dolor omnem mihi animi
facultatem, somnum ipsum ademit, Pecuniam, libertatem, potestatem
adimere. Civitatem alicui adimere, (jus Civitatis), _enlever le droit de
cité_. Cf. Tollo, Eripio.
ĂDINVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. _Découvrir_. SYN. Invenio,
comminiscor. USUS: Adinventa animo, sensibus percepta. Cf. Invenio.
ĂDĬPĀLIS, e, gen. com. _Gras_, _lourd_. USUS: Opimum quoddam, et adipale
genus dictionis.
ĂDĬPISCOR, eris, adeptus sum, isci, d. _Acquérir_. SYN. Nanciscor,
consequor, assequor, invenio, obtineo, acquiro, colligo. ADV. Aliquantum,
mediocriter. USUS: Senectutem, honores adipisci nemo non exoptat. Cf.
Obtineo, Acquiro, Habeo.
ĂDĬTŬS, ūs, m. _Accès_, _entrée_. USUS: Via, introitus, accessus,
vestibulum, ascensus, os, portus, gradus. )( Exitus, discessus. EPITH.
Difficilis, difficilior, diuturnus, facilis alicui, facilior, quam
facillimus, interclusus, munitus, mirificis molibus obstructus, plenus
atque integer, præclusus, primus, provincialis, unus, arduus, diurnus,
atque nocturnus, illustris, inter se diversi. PHRAS. 1. Doctrina aditum
illi fecit ad honores, _la science lui donna accès aux honneurs_.
Doctrina illi aditum aperuit, patefecit, dedit, comparavit; viam stravit;
gradum struxit ad honores. 2. Aditum claudit omnibus, _il ferme sa porte
à tout le monde_. Aditu, limine omnes prohibet; aditum omnibus præcludit,
intercludit, obstruit; a congressu suo arcet omnes; ædes suas omnibus
obserat, ab ædibus excludit omnes; nemini sui copiam facit. 2. Aditus
patet omnibus, _l’entrée est ouverte à tous_. Fores patent, apertæ sunt
et expositæ; aditus cuique liber est; nemini difficiles sunt aditus;
nemo est, cui ædium mearum aditus denegetur, qui non recipiatur, non
admittatur. USUS: 1. Difficiles sunt ad optimates aditus, _les grands se
laissent difficilement approcher_. 2. TRANSL. _Accès à._ Eloquentia ad
consulatum Ciceroni aditum aperuit. 3. _Facilité d’arriver._ Aditum ad
hoc scelus sibi aliis sceleribus munivit. Primum velut aditum jecit. Pons
iter hostibus dedit. 4. _Se fermer l’entrée._ Tuamet temeritate aditum
tibi ad honores intercludes. Cf. Accessus.
ADJĂCĔO, es, cui, ere, n. _Être couché auprès_; _être situé auprès_. SYN.
Juxta _vel_ prope jaceo, cubo prope. USUS: Tuscus ager Romano adjacet.
Cf. Vicinus, Prope.
ADJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Jeter dans_; _ajouter à_. SYN.
Immitto, addo, applico, adhibeo, appello, adjungo. )( Adimo, detraho.
USUS: Adjicere tela in castra hostium, _jeter des traits dans le camp
ennemi_. 2. Addo, _joindre à_. Ad belli laudem doctrinæ gloriam adjecit.
3. TRANSL. De animo et oculo. Oculum adjecit hæreditati, _il jeta un
regard de convoitise sur l’héritage_. Animum adjecit ad Poeticam, _il se
livra à l’étude de la poésie_. Cf. Addo, Adjungo.
ADJŪDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Adjuger_, _attribuer_. SYN. Aliquid
alicui per judicium tribuo. )( Abjudico. ADV. Gratis. PHRAS. Spero fore,
ut secundum me judicetur, decernatur, judicium fiat; ut secundum me
possessio detur; pro me pronuntietur; lis et possessio secundum tabulas
mihi addicatur; ut ego in possessionem mittar, _j’espère que l’on
prononcera_, _que l’on jugera en ma faveur_. USUS: Ea domus, ea causa
mihi demum adjudicata est. Miser ille in servitutem mihi adjudicatus est.
Cf. Lis, Judicium.
ADJŪMENTUM, i, n. _Aide_, _secours_, _assistance_. SYN. Subsidium,
præsidium, auxilium, perfugium, suppetiæ. )( Detrimentum, impedimentum.
EPITH. Magnum, maximum, externum, adventitium, multum magnumque, parvum,
plurimum, proprium oratorum. USUS: Adjumento illi fuit ad victoriam,
_cela lui servit pour vaincre_. A philosophia omnia adjumenta beate
vivendi petenda sunt. Honorum avido adjumenta undique petenda,
conquirenda sunt. Tua auctoritas maximo mihi ad res meas promovendas
adjumento erit; maximum adjumentum afferet, importabit; multum habebit
adjumenti ad res meas promovendas, _m’aidera fortement_. Cf. Auxilium,
Præsidium, Juvo.
ADJUNCTĬO, ōnis, f. _Sympathie_. SYN. TRANSL. Animi propensio. EPITH.
Similis. USUS: Beneficio, spe, adjunctione animi et voluntate ducuntur
homines.
ADJUNCTOR, ōris, m. _Qui attache_, _ajoute_, _adjoint_, _réunit_. SYN.
Qui aliquid adjungit. USUS: Ille Galliæ ulterioris adjunctor.
ADJUNCTUS, a, um, part. v. adjungo. _Lié_, _attaché_. SYN. Continens,
propinquus. USUS: Summis viris quædam adjuncta est divinitus fortuna.
Sunt hæc propria et causæ adjunctiora. Ei Drusus proxime adjunctus fuit.
ADJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Attacher_, _joindre_, _unir_. SYN.
Adjicio, addo, adnecto, attexo, applico, aggrego, adhibeo, adscribo.
)( Disjungo. ADV. Divinitus, foris, honeste, omnino, proxime, quam
primum, recte, rectissime, separatius, studiosius, valde. PHRAS.
Adjunxisti me beneficio tibi, _vous m’avez attaché par vos bienfaits_.
Tuis beneficiis effecisti, ut me dem tibi; omnibus in rebus assentiar;
voluntates meas ad tuam dignitatem aggregem; ut ad te transirem; ad te
accederem; tuas partes tuendas susciperem; ad te me penitus applicarem;
me tibi contribuerem; tecum faciam; in tuorum numerum adscribi, in tuam
familiam me conjicere gestiam; ut constrictum me tibi addixerim; in
tuam consuetudinem me insinuarim; societatem tecum coierim; ad ductum
tuum, ad familiaritatem omnino applicarim. Beneficia tua me tibi junxere
arctius; arctissimis amplexibus conjunxere. Beneficii tui is fructus
fuit, ut in eadem tecum esse causa, tuis partibus misceri, vitæ periculum
tecum sociare, consociare constituerem. USUS: 1. Voluptatem ad virtutem
adjungere insipienter cupis, _joindre_, _unir_. 2. Adjungere sibi
alterum, _s’attacher qqn_. Beneficiis tibi plebem, principes, civitates,
multos socios adjunges. Urbanitate viros bonos ad tuam amicitiam,
consuetudinem adjunges; benevolentiam, animos hominum, auxilium tibi
adjunges. 3. Adjungere se alicui, _se joindre à qqn_. Est, ut me tibi, ut
me ad tuas rationes, tuam causam, tuam factionem, ad senatus auctoritatem
adjungam. Cf. Addo, Adjicio, Faveo.
ADJŪRO, as, avi, atum, are, a. _Affirmer par serment_. SYN. Juro. USUS:
Adjurat ille sancte, nullum esse periculum.
ADJŪTO, as, avi, atum, are, a. _Aider_. * SYN. Juvo, adjuvo. USUS: An eum
adjutem, dubito.
ADJŪTOR, ōris, m. _Aide_, _partisan_. SYN. Administer, particeps,
socius, fautor. EPITH. Fortissimus, pragmaticus, improbus. USUS: Auctor
in consiliis capiendis, adjutor in agendis. Sceleris esse adjutorem. In
scelere perpetrando, _vel_ scelus perpetrandum, _vel_ sceleri perpetrando
adjutorem se præbere, dare, profiteri. Adjutorem te, quam deprecatorem
habere, capere, venire malo, _j’aime mieux vous avoir comme aide que
comme défenseur_.
ADJŪTRIX, īcis, f. _Celle qui aide_. USUS: Minerva consiliorum meorum
adjutrix. Conjugem adjutricem sibi cepit.
ADJŬVO, as, jūvi, jūtum, are, a. _Aider_, _assister_. SYN. Juvo,
opitulor, adminiculor, auxilior, adjumento sum, adjumentum affero,
suffragor, sublevo, præsidio sum, præsidium, opem, subsidium, suppetias
fero, affero, adjutor sum alicui contra aliquem. )( Impedio. ADV.
Aliquantum, multum, plane nihil, plurimum, publice, vehementer. USUS:
1. Velim me in petitione consulatus, adjuves; Dolorem meum et mœrorem
consilio adjuva. 2. Augere. Insaniam alterius, formam cultu adjuvare,
_augmenter la folie de qqn_., _relever la beauté par la parure_. Cf.
Juvo, Opitulor, Auxilium.
ADLĂBŌRO, as, avi, atum, are, n. _Travailler beaucoup_, SYN. Valde
laboro, elaboro. USUS: Alicui adlaborare.
ADMĒTIOR, iris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Metior. USUS:
Frumentum admetiri militi.
ADMĬNĬCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Soutenir_, _fortifier_. Adjuvo,
fulcio. USUS: Vites adminiculari, _échalasser une vigne_.
ADMĬNĬCŬLUM, i, n. _Échalas_, _aide_. SYN. Fulcrum, auxilium. USUS: Vites
claviculis adminicula quasi manibus apprehendunt, _les vignes se servent
de vrilles comme de mains pour s’attacher aux échalas_. Adminiculorum
ordines. 2. Auxilium. Nullius adminiculo rem confecit, _il a fait cela
sans le secours_, _l’appui de personne_. Cf. Adjumentum.
ADMĬNISTER, tri, m. _Celui qui aide_, _instrument_. SYN. Minister. USUS:
Timarchides omnium rerum transactor, cupiditatum administer. Scelerum
administri et satellites. Adjective in gen. fœm. Multæ sunt artes hujus
virtutis comites administræ. Cf. Administrator.
ADMĬNISTRĀTĬO, ōnis, f. _Aide_, _ministère_; _soin_, _direction_,
_gouvernement_. SYN. Curatio, procuratio, gubernatio. EPITH. Communis
cum aliquo, provincialis. USUS: Disceptant philosophi, an dii ab omni
curatione, et administratione rerum vacent. Cf. Munus, Gubernatio.
ADMĬNISTRĀTOR, ōris, m. _Administrateur_. SYN. Præfectus, curator,
procurator, minister, gubernator, moderator. EPITH. Pulcher. USUS:
Imperator est administrator belli, _le Général est celui qui dirige les
opérations de la guerre_.
ADMĬNISTRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Procurer_, _mettre la main à_,
_s’occuper_; _gouverner_. SYN. Curo, procuro, gero, obeo, guberno. ADV.
Accuratissime, admirabiliter, auspicato, bene, commode, diligentissime,
lenius, melius, optime, quam commodissime, recte, temere, vigilanter.
PHRAS. 1. Ecquis hoc tempore Rempublicam administraret? _Qui donc
maintenant voudrait gouverner la république?_ Ecquis hac temporum
calamitate Rempublicam attingat, capessat, suscipere, gerere, tractare
audeat? quis sua studia ad Rempublicam conferat? operam det Reipublicæ,
in Republica versari velit? 2. Is nunc totam Rempublicam administrat,
_il est chargé maintenant du soin des affaires publiques_. Is nunc in
procuratione Reipublicæ est, rempublicam summo cum imperio obtinet;
tractat Reipublicæ gubernacula; summa ejus nunc est in Republica
potestas; summum jus in curandis Reipublicæ rebus. Reipublicæ nunc
præest, eo jure quod amplissimum esse potest; ea potestate, quæ potest
esse maxima. Summo nunc utitur in Republica imperio. 3. Res meæ melius
haberent, ai tu administrasses, _mes affaires seraient dans un meilleur
état_, _si vous en étiez chargé_. Si rerum mearum cura penes te fuisset,
ad te pertinuisset; si in his tua opera usus essem; si te curatorem,
procuratorem habuissem. Cf. Rego, Provincia, Magistratus. USUS: Rem
familiarem, leges, judicia, provinciam, castellum, civitatem consilio ac
ratione administrare.
ADMĪRĀBĬLIS, e, gen. com. _Admirable_, _merveilleux_. SYN. Admirandus,
admiratione dignus, mirandus. USUS: Vir dicendo, et omnibus artibus
admirabilis. Pro tua singulari et admirabili sapientia. Admirabilis fama
virtutum. Cf. Mirus, Mirandus.
ADMĪRĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Ce qui excite l’admiration_. EPITH. Magna,
maxima. USUS: Hæc rerum despicientia magnam admirabilitatem habet, _ce
noble dédain est un grand sujet d’admiration_.
ADMĪRĀBĬLĬTER, _Admirablement_. SYN. Mirifice, mirum in modum, cum
admiratione omnium, insigniter. USUS: Mundus consilio admirabiliter
administratur.
ADMĬRĀTĪO, ōnis, f. _Admiration_. SYN. Miratio. EPITH. Familiaris,
incredibilis, suavis, jucundissima, magna, major, maxima, mediocris,
perspicua, popularis, similis, summa multa. PHRAS. Res magnam
admirationem excitavit, _cette chose a excité une grande admiration_.
Res ea non mediocrem movit, effecit admirationem; omnes in admirationem
vertit, traduxit, rapuit, convertit. Res ea maxima omnes admiratione
affecit, defixit, stupore omnium animos complevit; non mediocrem sui
admirationem injecit. Res ea in admiratione erat omnium; omnium oculos
mentesque admiratio rei tenuit, suspendit. Id facinus miraculo rei omnes
obstupefecit. USUS: Eloquentiam, quæ admirationem non habet, nullam
judico, _l’éloquence qui n’excite point l’admiration_, _n’est pas de
l’éloquence_. Cf. Miror, Stupeo.
ADMĪROR, aris, atus sum, ari, a. _Admirer_. SYN. Suspicio, miror,
demiror, admiratone afficior. )( Contemno. ADV. Communiter, recte,
separatim aliquem, separatim in singulis, valde, vehementer. PHRAS.
Admiratus est eloquentiam, _il admira son éloquence_. Magna hominem
tenuit eloquentiæ hujus admiratio; magna erat hominis ad tantam
eloquentiam admiratio; incessit hominem admiratio tantæ eloquentiæ.
Eloquentia tam singularis homini pro miraculo fuit: summæ admirationi
fuit. Magna eloquentiæ admiratione tenebatur, capiebatur. Cf. Miror.
USUS: Platonem ex ore tuo admiror. De Dionysio sum admiratus. Cf. Miror,
Stupor.
ADMISCĔO, es, cui, mixtum _vel_ mistum, ere, a. _Mêler_. SYN. Misceo,
immisceo, confundo. USUS: Cave, ne vulgi erroribus te admisceas. Nolo, me
illis admisceas, _je vous en prie_, _ne me mêlez pas parmi ces gens_. Cf.
Misceo.
ADMISSĀRĬUS, ii, m. _Étalon_. SYN. Equus, qui ad sobolem servatur.
ADMISSUM, i, n. _Mauvaise action_, _crime_. * SYN. Delictum, crimen,
peccatum. USUS: Admissum hoc graviter puniri solet. Cf. Crimen, Peccatum.
ADMISSUS, a, um, part. v. admitto. _Commis_. SYN. Commissus, _item_:
incitatus. USUS: 1. Pudet me admissi, dedecoris, _j’ai honte du
déshonneur dont je me suis couvert_. 2. Equo admisso in mediam aciem
irruit, _ayant lancé son cheval à toute bride_, _il se précipita au
milieu de la mêlée_.
ADMISTĬO, ōnis, f. _Mélange_. SYN. Concretio. USUS: Animus omni
admistione corporis liberatus, purus et integer, _l’âme débarrassée de
tout contact avec le corps_, _est pure et sans tache_.
ADMISTUS, a, um, part. v. admisceo. _Mêlé_. SYN. Commixtus, concretus.
USUS: Aquæ admistus calor. Aer multo calore admistus. Nihil animis
admistum, nihil concretum est.
ADMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Recevoir_. SYN. Recipio, excipio,
suscipio, adhibeo, intromitto. )( Prohibeo, arceo, repello. PHRAS. 1.
Quoslibet ad me admisi, _j’ai reçu chez moi n’importe qui_. Neminem a
congressu meo absterrui; exclusi neminem; audivi omnes. Nullum onus
officii cuiquam reliquum feci. Admissionum mearum facilitatem omnes
deprædicant. Cf. Accessus, Aditus facilis. Si tempus admiserit, _si le
temps le permet_. Si ætatis tempus; si rationes vestræ eam facultatem
præbebunt; si commodum ita feret vestrum; si ita tulerit fortuna.
USUS: 1. Aliquem in domum, ad _vel_ in consilium, ad colloquium, ad
causam dicendam, ad Principem admittere, _admettre_, _recevoir_. Pecco,
committo, _commettre_ (_une mauvaise action_, _un crime_). Integer adeo,
ut nullam unquam noxiam, flagitium, fraudem, maleficium, culpam, facinus,
dedecus in se admitteret. 3. Concito, _lancer à toute bride_. Equum in
hostem admisit.
ADMŎDUM, _Beaucoup_. SYN. Valde, _item_: fere. USUS: 1. Me tuæ litteræ
admodum delectant, _fort_, _beaucoup_. 2. Fere, _presque_. Viginti
admodum annos natus. Nullus admodum. Admodum nihil litterarum callet. 3.
In responsione affirmat Advenit? _Resp._ Admodum, _oui_, _certainement_.
4. Cum adverbiis jungitur. Nuper admodum, _tout dernièrement_. Raro
admodum, _très-rarement_. Cf. Valde.
ADMŌLĬOR, iris, ītus sum, iri, d. _Élever auprès_. * SYN. Admoveo. USUS:
Rupes præaltas velut de industria natura admolita est.
ADMONĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Avertir à l’avance_. SYN. Commoneo,
commonefacio, ad memoriam rei aliquem excito. ADV. Amice, amicissime,
breviter, præclare, obscure, recte, vulgo. USUS: Præclare, amice, ea de
re me admonuisti. Locus ipse, ipsum nomen me admonet, ut etc. Cf. Hortor,
Moneo.
ADMŎNĬTĬO, ōnis, f. _Avertissement_, _exhortation_. SYN. Monitum,
præceptum, hortatio. EPITH. Accurata, familiaris, major, mediocris,
similis. USUS: Nec precibus, nec admonitioni locum relinquit, _il ne
s’inquiète ni de mes prières_, _ni de mes exhortations_. Cf. Præceptum,
Hortor, Incitamentum.
ADMŌNĬTOR, ōris, m. Qui excite, qui _exhorte_. SYN. Hortator, impulsor.
EPITH. Nimius, verecundus. USUS: Admonitore non eges. Verecundus
admonitor.
ADMŎNĬTŬS, ūs, m. (_empl. à l’abl._) _Conseil_, _exhortation_. SYN.
Admonitio, monitum. EPITH. Similis. USUS: Amici hominis admonitu valde
movemur.
ADMORDĔO, es, mordi, morsum, ere, a. _Mordre_. SYN. Mordeo, abrodo. USUS:
Habet argentum: hunc mihi admordere lubet.
ADMŌTĬO, ōnis, f. _Action d’appliquer_. SYN. Applicatio. USUS: Admotione
digitorum nervi sonum explorare, _essayer avec le secours des doigts la
corde d’un instrument de musique_.
ADMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, mŏvere, a. _Approcher_, _appliquer_. SYN.
Appono, applico, adhibeo, porrigo, extendo. )( Amoveo. ADV. Propius
se. USUS: 1. Applicare se, et propius admovere. Aurem admovere, et
subauscultare, _prêter l’oreille_. Ignes alicui, cruciatus, aspidem ad
corpus admovere, _appliquer le feu etc._ 2. TRANSL. Alicui stimulos,
terrorem, preces, blanditias, vim admovere, _aiguillonner_, _employer la
menace_, _la force_, _etc._ Vultum, oculos ad rem admovere, _regarder
attentivement_. Cf. Adhibeo, Applico.
ADMURMŬRĀTĬO, ōnis, f. _Murmure d’approbation_. SYN. Approbatio,
plausus, acclamatio, applausus murmure factus. EPITH. Divina, grata,
multa et secunda. USUS: Grata, secunda concionis, senatus; aut adversa
admurmuratio facta est. Cf. Plausus, Applaudo.
ADMURMŬRO, as, avi, atum, are, n. _Murmurer en signe d’approbation_. SYN.
Admurmurationem facio. ADV. Valde. USUS: Senatus aut concionis faventis.
Admurmurarunt universi. Cf. Plaudo, Assentior.
ADMŬTĬLO, as, avi, atum, are, a. _Tondre_, _écorcher_, _dépouiller_. SYN.
Mutilo. USUS: Me usque ad cutem admutilasti.
ADNECTO, is, nexui, nexum, ere, a. _Attacher à_. SYN. Alligo, connecto.
USUS: Naves littori adnectunt nautæ.
ADNĪTOR, eris, nisus sum, niti, d. _S’efforcer_, _travailler à_,
_tâcher_. SYN. Nitor, molior, conor, adlaboro, applico. USUS: Vehementer
Cæsar de triumpho adnisus est. Natura semper ad aliquid tanquam
adminiculum adnititur. Cf. Conor, Nitor, Laboro.
ADNŬMĒRO _vel_ ANNUMERO, as, avi, atum, are, a. _Compter_, _mettre au
nombre_. SYN. Numero, connumero, ad numerum addo. PHRAS. Tiro libertis
Tullii adnumeratus est, _Tiron est compté parmi les affranchis de
Cicéron_. In numerum libertorum adscriptus, relatus, cooptatus, adscitus,
receptus fuit, in numero, _vel_ de numero libertorum fuit; in numerum
libertorum venit, pervenit; in numero libertorum habitus, positus,
collocatus est. USUS: Age, ut cum candidatis adnumerere.
ĂDŎLESCENS, entis, m. _Jeune homme_. SYN. Juvenis, ephebus, pubes. EPITH.
Abstinens, acutus, bonus, bonus et eruditus, bonus et disertus, bonus
et prudens, dignus illo loco ac nomine, bonus et strenuus, castus ac
diligens, clarissimus atque fortissimus, omnium præstantissimus, princeps
civitatis, comicus, cupidus laudis, deditus mirifice alicui, deformis,
delicatus, disertissimus, divinus, incolumis, fortunatus, gratissimus,
gravis et doctus, honestus in primis, ornatus in primis, honestissimus,
humanissimus atque optimus, imperitus, bonus, non tam insulsus, quam non
verecundus, non acriter intelligens, lectissimus, modestissimus, optimus,
mihique carissimus, prætorius, pecuniosus, perditus ac dissolutus,
potens, potentissimus, præditus summa spe et animi et ingenii, primarius,
probus, propinquus, prudens, prudentissimus, ætate multo robustior duce,
sanctissimus, studiosissimus, maxime familiaris, non solum indoctus, sed
etiam rusticus; ingeniosissimus, et prope æqualis, locuples, loquax,
miser, pernecessarius, et amicitia alicujus dignissimus, plenus ingenio,
segnior. ADV. Admodum, multum. PHRAS. 1. Adolescens nobilis, _jeune homme
de race noble_. Nobili loco natus; nobilissimus; princeps juventutis;
florentissimus urbis; ornatissimus; familia ortus amplissima. Cf.
Nobilis. 2. Adolescens ingeniosus et eruditus, _jeune homme spirituel
et instruit_. Acutus, et disertus; plenus ingenio, rectissimis studiis,
atque optimis artibus præditus; summa spe et animi et ingenii, nec
indoctus. Cf. Doctus. 3. Adolescens optimis moribus, _jeune homme bien
élevé_. Honestus imprimis, humanissimus atque optimus; castissimus ac
modestissimus dignusque illo loco et nomine; ordinatus omnibus rebus, et
verecundus. Cf. Mos. 4. Adumodum adolescens erat, _il était encore bien
jeune_. Erat in flore ætatis primo; vixdum e pueris excesserat, _vel_ ex
ephebis; prætextus etiamdum erat; prope puberem ætatem erat; primo ætatis
flore pubescebat; annos adolescentiæ vix attigerat; ætas a puerili studio
vixdum exierat; pueritiæ annos vix egressus erat; utebatur etiamdum
ætatis initio; integri sanguinis adolescens; adulta ætate puer, sed adhuc
imberbis erat. USUS: Bona indole, summæ spei: aut perditus, dissolutus
adolescens. Cf. Juvenis.
ĂDŎLESCENTĬA, æ, f. _Jeunesse_, _adolescence_. SYN. Iniens ætas a 14. ad
25. _vel_ 30. annum. EPITH. Impura, liberior, libidinosa, et intemperans,
magna, modestissima, plena spei, prima, proclivior ad libidinem,
proterva, tota, turpis. PHRAS. Ab adolescentia, _depuis la jeunesse_. Ab
ineunte, a prima, a teneriore ætate; a puero _vel_ pueris; a pueritia; ab
initio ætatis; a primis temporibus ætatis; a teneris. USUS: Libidinosa,
intemperans adolescentia effœtum corpus tradit senectuti. Cf. Juventus,
Puer.
ĂDŎLESCO, is, olēvi, ultum, ere, n. _Croître_, _grandir en âge_. SYN.
Augeor ætate, cresco. ADV. Sensim. USUS: Uti ratio, ita cupiditas cum
ætate adolescit. Cf. Cresco.
ĂDOPTĬO, ōnis, f. _Adoption_. EPITH. Innumerabilis. USUS: Adoptionem
hæreditas nominis, pecuniæ, sacrorum sequitur. In adoptionem in alienam
familiam dari; assumi in nomen familiæ alienæ.
ĂDOPTĪVUS, a, um, _Adoptif_, _qui concerne l’adoption_. USUS: Sacra
adoptiva, _sacrifices qui se font dans la famille d’adoption_.
ĂDOPTO, as, avi, atum, are, a. _Adopter_ (_légalement_). SYN. Filium
adscisco, deligo, instituo. ADV. Obscure. USUS: 1. Scipio Æmilium sibi
legibus adoptavit. 2. Deligo, _choisir_. Adoptare aliquem defensorem
juris sui, ultorem injuriarum, _faire choix d’un défenseur_. Cf. Adscisco.
ĂDŌRĔA, æ, f. _au fig. Récompense de la bravoure_; _gloire militaire_,
_victoire_. * SYN. Laus, gloria.
ĂDŎRĬOR, orĕris, ortus sum, oriri, d. _Attaquer_. SYN. Aggredior, invado,
irruo, involo. ADV. Tumultuosissime. PHRAS. Hominem repente adortus
est, _il attaqua subitement cet homme_. Impetum fecit in hominem;
manus admolitus est; infesto spiculo petiit; ferro appetiit; incurrit,
involavit cæco in hominem impetu; primum impetum effudit in hominem: arma
in obvium vertit. Cf. Aggredior, Invado. USUS: Aliquem jurgio, gladiis,
fustibus, a tergo adoriri.
ĂDORNO, as, avi, atum, are, a. _Préparer_, _équiper_. SYN. Orno,
instruo, paro, apparo, comparo. ADV. 1. Pompeius Italia duo maria
maximis classibus adornavit. Bellum, classem, nuptias, petitionem
consulatus, testium copiam adornare, _apprêts de mariage_, _préparation
des élections_, _équipement d’un vaisseau_. 2. Honore afficio, _orner_,
_parer_. Omnes in hoc adolescente adornando conspirant. Cf. Paro, Comparo.
ĂDŌRO, as, avi, atum, are, a. _Adorer_. * SYN. DEUM religione propitio.
PHRAS. Adorare DEUM, _adorer DIEU_. Auguste, sancteque venerari DEUM;
divinum Numen castissime colere; venerabundum aris assistere, et
adorantium more procumbere. Genua ponere, ac venerari DEUM; religiosum
DEO cultum adhibere, tribuere, impendere; pio cultu, religiosa adoratione
prosequi DEUM. _Item_: Indi adhuc plures deos adorant, _les Indiens
adorent encore plusieurs dieux_. Cultum uni debitum DEO, simulacris,
lapidibus, diisque vanissimis tribuunt, exhibent, impendunt; deorum
inani superstitione tenentur; fictis numinibus divinos honores tribuunt,
impertiuntur; ridicula falsorum numinum simulacra sacrilego cultu
venerantur, prosequuntur. USUS: Cæsar hostia pacem Deum adoravit. Cf.
Oro, Veneror.
ADPRŌMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Se faire caution_. SYN. Promitto.
Cf. Promitto.
ADRĒPO, is, repsi, ere, n. _Ramper vers_, _se glisser vers_. USUS:
TRANSL. Insinuare se in gratiam, _s’insinuer_. In amicitiam alicujus; in
spem hæreditatis; animo alicujus adrepere.
ADSCISCO, is, īvi, ītum, ere, a. _Adopter_, _admettre_. 1. Romanas
leges sibi adscivere Latini, _les Latins adoptèrent les lois de Rome_.
2. Adscribo, adjungo, adjicio, annumero, seligo, _s’adjoindre_,
_s’associer_. Boni bonos sibi adsciscunt. Adsciscere sibi socios. Civem
adsciscere. In civitatem adscisci, _être admis comme citoyen_. 3.
Comparo. Romani a Græcis leges, ritus, consuetudines, sacra adscivere.
Cura ut laudem tibi, adsciscas. 4. Arrogo, tribuo, sumo. Non mihi tantam
sapientiam adscisco, _s’arroger_, _s’attribuer_. Cf. Adopto, Jungo,
Adjungo.
ADSCĪTUS, a, um, part. v. adscisco. _Venu au dehors_, _étranger_. ADV.
Publice. USUS: Adscitus, non nativus color est.
ADSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Attribuer_. SYN. Appono,
adjungo, addo, adscisco, assigno. PHRAS. 1. Victoria tibi adscribenda
est, _il faut vous attribuer la victoire_. Rei bene gestæ decus tuo
consilio est assignandum; hæc victoria tui triumphi titulis accedat,
oportet. Victoriæ decus omne ad te delegandum est; tuæ tribuendum
virtuti. 2. Noli tibi adscribere hanc laudem, _ne vous attribues pas
cet honneur_. Noli rei bene gestæ tibi meritum uni inscribere; facti
laudem tibi arrogare, asserere, vindicare; noli existimare, tuam esse
in his rebus unius gratiam; noli alienam laudem pro tua tibi vindicare;
noli te offerre in societatem alienæ gloriæ; noli quærere, ut præclaræ
rei laus ac commendatio ad te perveniat. Quid tibi alieni facti gloriam
adsciscis, sumis? 3. Famulo adscripsit culpam, _il imputa cette faute à
son esclave_. Ad famulum delegavit culpam; in famuli ignaviam eam culpam
contulit, retulit, conjecit; ejus rei culpam ignavia famuli sustinet;
culpam rei famulo tribuit, assignavit; ex ignavia famuli factum autumat;
ignaviæ famuli vult eam esse culpam; culpam suam in famuli ignaviam
trajicit ac deonerat. USUS: 1. Utinam ego tertius vobis amicus, _vel_ in
amicitiam vestram adscriberer! _Être inscrit._ 2. Assigno, acceptum fero,
_attribuer_. Hanc cladem suæ socordiæ, hunc eventum fatis adscribant. 3.
In civitatem, _vel_ civitati adscribi, _avoir le droit de cité_. Meam
tuæ adscribo sententiam, _je suis du même avis que vous_. 4. Aliquid ad
epistolam adjicio, _ajouter à une lettre_. Doleo me hoc litteris non
adscripsisse.
ADSCRIPTĬTĬUS, a, um, _Inscrit_, _ajouté_. SYN. Adscriptus. USUS: Novi et
adscriptitii cives, _citoyens nouveaux_, _de fraîche date_.
ADSCRIPTOR, ōris, m. _Le fauteur, qui contresigne_, _le partisan_. SYN.
Subscriptor. USUS: Fuit is non modo defensor, sed adscriptor dignitatis
meæ. Auctor et adscriptor honoris mei.
ADSTĬPŬLĀTOR, ōris, m. _Garant_, _répondant_, _caution_. SYN.
Confirmator, defensor. USUS: In tua causa, patrono me, et adstipulatore
uteris.
ADSTĬPŬLOR, aris, atus sum, ari, a. _Approuver, être du même avis_. SYN.
Assentior. Cf. Faveo, Assentior, Adjungo.
ADSUM, adĕs, adfui, adesse, n. _Être présent_. SYN. Præsens sum, præsto
sum, intersum, coram adsum, copiam mei facio. ADV. Frequenter in causa,
multum, opportune, paulo ante, præsto, propius, publice, tardius. USUS:
1. Pugnis omnibus adfui, _je fis usage de mes deux poings_. Ad portam
adest. Tempore ad judicium affuit, _il vint à temps au tribunal_. 2.
Faveo. Difficillimis licet rebus semper adero, _prêter assistance_,
_défendre_, _favoriser_. 3. Animo præsenti tribuitur. Adeste animis,
mittite timorem, _n’ayez pas peur_. Cf. Præsens, Coram.
ĂDŪLĀTĬO, ōnis, f. _Caresse_, _flatterie_. SYN. Assentatio, blanditiæ.
EPITH. Amans dominorum. USUS: Proprie adulantium heris canum est. In
amicitiis nulla major pestis est adulatione. Semper magnæ fortunæ comes
est adulatio. Cf. Assentatio.
ĂDŪLĀTOR, ōris, m. _Flatteur_. SYN. Assentator, palpator, divitum
arrosor, et quod sequitur, irrisor, simulator, homo levis, et fallax, ad
voluntatem loquens omnia, nihil ad veritatem. Qui ad alterius non modo
sensum et voluntatem, sed etiam vultum atque nutum convertitur. USUS:
Nolo esse laudator, ne videar adulator. Cf. Astutus.
ĂDŪLOR, aris, atus sum, ari, d. _Flatter_. Cum Accusat. SYN. Blandior,
assentor, auribus do; omnia ad voluntatem, nihil ad veritatem loquor,
palpo. ADV. Aperte. PHRAS. Adularis, ut gratiam a me ineas, _tu me
flattes pour obtenir mes bonnes grâces_. Das hoc auribus meis, ut
gratiam meam aucuperis. Auribus inservis. Blanda assentatione uteris.
Assentationis artificio gratiam quæris. Blande loqueris, ut me tibi
adjungas, ut in meam te amicitiam insinues. Lenocinaris. Blanditiis in
aures meas influere laboras. Absurdam in adulationem progrederis. Palpo
me percutis. Subparasitandi artem tenes. Ad gratiam loqueris. Laudibus
me conciliare, expugnare; in tuas partes, commoda, amicitiam pertrahere
studes. In adulationem scite te componis; spem et animos solita vanitate
inflare nosti. Palpum obtrudis. Voluntati servis; aures scalpis, mulces,
permulces. Blanditiis fallis, delinis. Assentationibus demulces animum.
Assentatoris partes agis egregie; blandimentis benevolentiam non inscite
colligis. USUS: Adulari fortunam alterius. Feræ dominum adulantes. Cf.
Assentor, Accommodo.
ĂDULTER, ĕri, m. _Adultère_. SYN. Mœchus, alienæ conjugis corruptor.
EPITH. Sororius, temerarius, obscœnus, nocturnus, turpis.
ĂDULTĔRĪNUS, a, um, _Altéré_, _falsifié_, _faux_. SYN. Fucatus,
adumbratus, non verus, non genuinus: )( Verus, genuinus. USUS: Nummi,
gemmæ, moneta adulterina, _argent_, _pierres précieuses fausses_.
Adulterino signo, annulo, testamentum corrumpere. Cf. Falsus, Adumbratus.
ĂDULTĔRĬUM, ii, n. _Adultère_. SYN. Stuprum conjugis. EPITH. Nefarium,
quotidianum. PHRAS. Adulterium committere, _commettre un adultère_.
Admittere adulterium; thorum alicujus contaminare, violare; adulterari,
mœchari, fœdus, fidemque matrimonii frangere, derelinquere, deserere,
fallere; involare in alienum matrimonium; nefario alterius uxorem
polluere; ad eam oculos impudicos, libidinis oculum adjicere; jura
legitimi thori fallere, pudicitiæ uxoris vitium addere; impetere
impudicitia alienam conjugem; ejus corpus stupro complere; consuescere
cubilibus alienis; alienum cubile inire; capere usuram corporis. USUS:
Adulterium committere, facere, inire. In adulterio deprehendi.
ĂDULTĔRO, as, atum, are, a. _Déshonorer_, _corrompre par un adultère_.
SYN. Corrumpo, stupro, alienum cubile ineo. USUS: 1. Latrocinari,
fraudare, adulterare turpe est. 2. Fallaciter imitor aliquid. Judicium
pecuniis, testamenti tabulas adulterat, _altérer_, _falsifier_. Cf.
Corrumpo.
ĂDULTUS, a, um, part. v. adolesco. _Qui a grandi_, _formé_, SYN.
Grandior, progressa ætas, magis confirmata, major. PHRAS. Grandis jam et
adulta ætate, _il est déjà âgé_. Ætate provectus; matura, corroborata,
confirmata ætate; in ea ætate, cui roboris jam multum accessit; qui se
jam corroboravit, vir inter viros; cujus ætas in medio virium robore;
medio juventæ robore, flore; qui jam virilem togam sumpsit; ætatis nec
primæ, nec ultimæ, in viridi ætate; cui primo florens vigore ætas; qui
ætatem transcendit primæ juventæ, postremæ necdum attigit; qui juventam
ingressus mediæ pollet ætatis nervo. Cf. Adolescens. USUS: Adulta jam
Roma; arbor adulta, adulta Reipublicæ pestis.
ĂDUMBRĀTĬO, ōnis, f. _Esquisse_, _ébauche_. SYN. Rudior imago, et
species. USUS: Alicujus rei, si non perfectio, at conatus tamen, et
adumbratio.
ĂDUMBRĀTUS, a, um, part. v. adumbro. _Esquissé_, _ébauché_. SYN. Non
absolutus. )( Expressus. USUS: 1. Sunt in hoc juvene maximarum non
expressa signa, sed adumbrata virtutum. Principio adumbratas quasdam
intelligentias concipimus. 2. Fictus, _superficiel_, _apparent_, _faux_.
Gloria est solida quædam res, expressa non adumbrata. Homo adumbratus;
comitia, opinio virtutis, judicium, lætitia adumbrata, _joie qui n’est
qu’apparente_. )( Vera.
ĂDUMBRO, as, avi, atum, are, a. _Esquisser_, _représenter par le dessin_.
Lineari pictura et umbratili aliquid signo. SYN. Effingo, imitor,
describo; rude specimen edo, exhibeo. USUS: Conari Ciceronem et perfectæ
eloquentiæ formam adumbrare, _imiter_. Facta alicujus dicendo, specimen
et forman adumbrare, _retracer_.
ĂDUNCĬTAS, tātis, f. _Courbure_. USUS: Quædam aves aduncitate rostrorum
cibum capiunt.
ĂDUNCUS, a, um, _Crochu_, _recourbé_. SYN. Curvatus, tortuosus. USUS:
Adunci ungues, serrula adunca.
ADVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Amener_, _apporter_. SYN. Apporto,
importo, comporto. )( Aveho. USUS: Vis magna frumenti Romam advecta.
Navi, an equo advectus es?
ADVĔNA, æ, m. _Étranger_. SYN. Peregrinus. Hospes, alienus, exterus,
extraneus, alienigena. )( Civis, domesticus. USUS: In ipsa patria nostra
peregrini videmur, et advenæ. Cf. Peregrinus.
ADVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Arriver_. SYN. Accedo, appropinquo,
pervenio adeo, appello, contingo. )( Discedo, recedo, abeo. ADV. Præsto.
USUS: Malum, quodcunque advenerit, ferendum est. Senectus, cum advenit,
multa mala apportat. Cf. Appello, Venio.
ADVENTĬTĬUS, a, um, _Qui s’ajoute_, _supplémentaire_. SYN. Fortuitus,
insperatus, non quæsitus. )( Innatus, insitus. USUS: 1. Mithridates
multis nationum adventitiis copiis juvabatur, _troupes_, _soldats
étrangers_. 2. Externus, alienus, non innatus, adveniens, _qui vient
du dehors_, _étranger_, _emprunté_. Transmarina et adventitia Græcorum
doctrina. Adventitiis adjumentis uti. Bona, pecunia adventitia, et
assumpta.
ADVENTO, as, avi, atum, are, n. _Approcher de plus en plus_. SYN.
Advenio, appropinquo, accedo. )( Procul sum. USUS: De tempore, persona et
re dicitur. Adventat jam destinata dies. Legiones adventant.
ADVENTOR, ōris, m. _Étranger_. SYN. Externus, non domesticus. USUS: Vide,
ne quis adventor auscultet.
ADVENTŬS, ūs, m. _Arrivée_. SYN. Accessus. )( Discessus. EPITH. Minus
aptus ad res multas, clarus, exspectatissimus, gratus et honestus,
gratior, gratissimus, maturus, matutinus, nocturnus, occultus,
optatissimus, primus, recens, repentinus, suavis, suavissimus, unus,
gravis, improvisus, jucundus, modestus. USUS: Ut adventus tuus
optatissimus fuit, ita discessus afflixit.
Adventus Domini, _Le temps de l’Avent_. Dies sacri Dominico adventui;
hebdomades, quæ anniversariam Christi nascentis memoriam præcurrunt; dies
virginei partus exspectationi sacri; tempus, quo exspectati divini partus
memoria celebratur.
ADVERSĀRĬA, orum, n. pl. _Livret où l’on prend des notes_, _brouillon_.
SYN. Præscriptiones, ephemerides, tabulæ, in quas utcumque memoriæ
causa projiciuntur omnia, quæ postea in justas fidei tabulas codicesque
referuntur. EPITH. Menstrua. USUS: Solertis est, in adversaria omnia
minutim referre, _un homme habile rédige tous les jours son journal_.
ADVERSĀRĬUS, a, um, _Adversaire_. SYN. Adversus, oppositus, inimicus,
hostis. )( Amicus, defensor. ADV. Maxime. USUS: Hic obtrectator laudum
mearum, et adversarius semper fuit acerrimus, _il fut toujours l’ennemi
de ma gloire_. Semper se adversarium in meam dignitatem intendit.
Adversario te, et insectatore laudum mearum utor. Cf. Hostis, Infensus,
Inimicus, Adversor.
ADVERSOR, aris, atus sum, ari, d. _Être contraire_, _s’opposer_. SYN.
Repugno obsisto, contravenio, contra rem alicujus venio, contra pugno,
contra facio, adversarius sum, in aliquem eo, resisto; reclamo, obtrecto;
adversum me præbeo, oppono, objicio. )( Suffragor. ADV. Infensius,
mediocriter, valde, vehementer. PHRAS. Omnibus in rebus mihi adversaris,
_vous me nuisez toujours_. Me oppugnas quam potes acerrime et gravissime;
nullam adversus me injuriam prætermittis. Tuis contra nos viribus uteris.
Quidquid habes virium, in nos confers. Omnia conaris, nihil non agis,
moves, tentas, moliris, experiris, machinaris; moves omnes machinas;
nihil non tentas ad perniciem nostram. Adversario te utimur nimis acerbo,
nimis infenso. Agis contra nos, in nos; pugnas adversus nos nimis
infestis odiis. Irruis in nos, quo potes impetu; quam potes, maximo.
Vim omnem in nos confers. Facis maximum impetum contra nos. Adversarius
es nobis nimis infensus, infestus, vehemens, sævus, imminens in exitium
nostrum; nostrum sanguinem nimis avide sitiens; totus incumbens in
perniciem nostram. Nimis a nobis discrepas; contra honorem nostrum
niteris, undique adversaris, refragaris; adversus nos tendis; contra
nostrum, amicorumque studium stas. Perpetuum nobiscum bellum suscipis.
Cf. Inimicitia, Inimicus, Pugno. USUS: Quibus ornamentis adversor tuis?
Omnibus in disputando adversabere?
ADVERSUM et ADVERSUS, _Contre_. adv. SYN. Contra. )( Pro. USUS: 1. Homo
adversus Rempublicam, leges, salutem civium armatus. Adversus hostem
aciem struere. Adversus clivum tendere. 2. Erga, _envers_. Adhibenda est
adversus deos pietas, adversus amicos humanitas, adversus omnes officium.
Cf. Contra, Erga.
ADVERSUS, a, um, _Contraire_. SYN. Contrarius, incommodus, sinister. )(
Prosper, secundus. PHRAS. Viri non est, adversis rebus tam cito frangi,
_l’homme ne doit jamais se laisser abattre par l’adversité_. Ad omnem
calamitatem animos submittere; rebus turbidis, gravi fortuna, casibus
adversis; infortunio quovis nimiopere commoveri; rebus afflictis,
tristibus, duris, asperis, perturbatis debilitari, et exanimari; adversus
casus, quibus hominum vita subjecta est et exposita, adversus fortunæ
vim, impetum, injurias, tela, animo esse tam fracto et infirmo; in
rebus trepidis, fractis, gravibus, incommodis, statim animo contrahi,
et succumbere dolori. Cf. Infelix, Calamitas, Fortuna mala. USUS: 1.
Valetudo adversa, _mauvaise santé_, _maladie_. Adversa Reipublicæ
tempora, _temps malheureux_. Bellum, prælium, fortuna, res adversa,
_guerre malheureuse_, _malheur_, _adversité_. Homo adversa in vulgus
fama, _avoir une mauvaise renommée_. 2. Oppositus, ratione loci. _Qui
est à l’opposite, en face._ Antipodes adversis vestigiis. Adversum solem
intueri. Adverso flumine navigare. Adversa ire via. In adversam ripam
evadere. In anteriore parte corporis. )( Aversus nempe in posteriore.
Cicatrices, vulnera adversa _id est_, adverso corpore excepta, _blessure
reçue par devant_.
ADVERTO, is, verti, versum, ere, a. _Tourner_, _diriger vers_; _être
attentif_, _remarquer_. SYN. Aliquo, _vel_ ad aliquid verto, observo,
attendo, animadverto. ADV. Obscurissime. PHRAS. Adverto consilium tuum,
_je comprends bien ce que vous voulez_. Subolet mihi consilium tuum;
intelligo, quo istud pertineat, quid spectes; consilium tuum dudum
introspexi; odoratus sum. Sentio sententiam tuam. Advertit me consilii
tui ratio; obscurus quidam consilii tui sensus ad me pervenit; animo
prospicio, quo res illa spectet. USUS: 1. In hanc plateam te adverte,
_tournez-vous vers cette place_. Urbi agmen, navem littori, pedem
ripæ, aures monitis, cursum aliquo advertere. 2. TRANSL. Ad res animi.
Advertere animum ad dicta, _écouter_, _faire attention_. _Vel_ absolute:
De re aliqua diligenter advertere, _faire grande attention à une chose_.
3. Punio, n., _punir_. Advertere in aliquem. Cf. Attendo, Observo,
Converto.
ADVESPĔRASCIT, impers. _Il se fait tard_, _la nuit approche_. PHRAS.
Vespertinum crepusculum adest; nox adventat; lucem tenebræ pellunt;
vespera appropinquat; diei nox succedit; dies abit inclinante jam,
vergente, prono in occasum sole; cedit jam nocti dies; præceps est in
noctem diei tempus; obscura jam lux est; dies in vesperum inclinat. Cœlum
vesperascit. Cf. Vesperi.
ADVĬGĬLO, as, avi, atum, are, n. _Veiller sur_; _être attentif à_. SYN.
Vigilo, pervigilo. USUS: Pro negotii gravitate advigilandum est. Cf.
Vigilo.
ADVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Aide_, _assistance_, _plaidoirie_, _réunion
d’avocats_. SYN. Patrocinium, advocati munus. EPITH. Copiosa. USUS: Homo
in re militari, quam advocationibus cautior. Ea advocatio clamoribus,
lapidatione discussa, perturbata, repulsa est.
ADVŎCĀTUS, i, m. _Avocat_, _défenseur_. SYN. Qui alteri adest in causa,
qui in judicio aut jus suggerit, aut præsens est amico. EPITH. Armatus,
perpauci. PHRAS. Advocatum fieri, _se faire avocat_. Agendis causis
se dare; industriam in agendis causis exercere; in forum venire, se
conferre; vocem in quæstum forensem conferre; actorem fori litigiosi
esse; causas in judicio agere; causidicum fieri; ad causas adire; in
foro versari; causarum actorem, patronum esse; opera forensi ætatem
terere; forum celebrare; forensi in munere, forensibus in causis, in
causarum patrociniis versari, ætatem agere; forensibus causis patrocinium
præstare; causas orare; forum attingere. USUS: Invocare aliquem advocatum
ad defendendam causam suam. Esse alicui advocatum. Alicui advocatum
venire. Cf. Patronus.
ADVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Appeler à soi_, _au secours_. SYN.
Accerso, in auxilium voco, convoco. )( Avoco. USUS: In cœtum, ad
concilium, ad se ipsum, a voluptate advocare, _réunir en conseil_,
_rentrer en soi-même_, _se recueillir_. Advocare sibi, causæ suæ aliquem,
_appeler à son aide_, _recourir_. Cf. Voco, Accerso.
ADVŎLĀTŬS, ūs, m. _Vol_ (_des oiseaux_). EPITH. Tristis. USUS: Tristi
advolatu aduncis lacerat unguibus.
ADVŎLO, as, avi, atum, are, n. _Voler_, _accourir vers_. SYN. Convolo,
accurro. )( Avoco. ADV. Plane, repente, sublime. USUS: Romam, quam mox
advolabo. Cum primum litteras recepero, in villam ad te advolabo. Cf.
Accurro.
ADVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. _Rouler vers ou auprès_. USUS: Ad
genua Principis advolvi, _se jeter_, _se prosterner aux pieds de qqn_.
ADŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. _Brûler_. USUS: Barbam, capillum adurere.
Cf. Uro.
ĂDYTUM, i, n. _Sanctuaire_. SYN. Pars templi secretior, et remotior,
penetrale.
ÆDĔPOL, _Par Pollux_. Jurandi verbum per ædem Pollucis.
ÆDES, is, _Temple_, _maison_. SYN. Domus, domicilium. EPITH. Bona,
magnifica, ornatissima, plena atque ornata, sacra, aliena, amœnissima,
aurata, male materiata, nobilissima in palatio, opima, pestilens,
salubris, profana, regia. USUS: 1. Ædes privatæ, magnificæ, _palais_. In
intimis, mediis ædibus. 2. Templum, (numero fere singulari,) _temple_.
Ædem consecrare, reparare. Ædium sacrarum et publicarum depopulatio. Cf.
Ædificium.
ÆDĬCŬLA, æ, f. _Sanctuaire_; _maisonnette_. SYN. Tempellum, parva domus.
USUS: Eam aram, ædiculam, et pulvinar dedicavit.
ÆDĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Action de bâtir_, _construction_. SYN. Constructio
ædium. EPITH. Immensa et intolerabilis. USUS: Ædificationem adjicere,
deponere, _cesser de bâtir_. VULG. ac barbarum est: ædificationi esse,
_faire l’édification_, _édifier les autres_, pro quo: PHRAS. Exempli esse
optimi, eum esse, a quo exemplum petere, capere, sumere possint cæteri;
qui exemplo _vel_ exemplum esse possit cæteris; qui virtutis germanæ
exemplum cæteris præbeat, relinquat. Cf. Ædifico.
ÆDĬFĬCĀTOR, ōris, m. _Architecte_. SYN. Fabricator. EPITH. Præstans.
USUS: Opifex et ædificator mundi DEUS.
ÆDĬFĬCĬUM, ii, n. _Édifice_, _bâtiment_. SYN. Structura, ædes, domus.
EPITH. Malum, magnificum, privatum, publicum, sacrum et profanum. USUS:
Exstruere, _vel_ deturbare in alieno ædificium. Ædificia in Tiberim
versa, _maisons tournées du côté du Tibre_.
ÆDĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Bâtir_. SYN. Exstruo, exædifico,
construo, condo, constituo, pono, colloco, facio, parietem duco, fabrico,
architector, muros tollo, attollo, erigo; ædificium struo, molior. ADV.
Bene, belle, privatim, publice, sceleratius, strenue. PHRAS. Ædificatur
strenue, _on se hâte de bâtir_. Excitata sunt jam ad aliquam altitudinem
ædificia; saxo quadrato probe substructa surgunt, exsurgunt, crescunt,
educuntur, attolluntur jam ædificia; etsi nondum ad culmen perductum, ad
tectum tamen domus pæne pervenit. USUS: 1. Ædificare porticum, atrium,
urbem. 2. Navim, classem ædificare. 3. Sed barbare dicitur: Ædificare
alios, _édifier_, _donner de l’édification_. Pro quo ista adhiberi
possunt: exempla edere virtutum, relinquere, præbere, in quæ posteritas
sera respiciat; exemplo esse aliis ad virtutem; virtutis exempla non
vulgaria prodere; exemplo ad virtutem prælucere aliis; exempli præclari
facem præferre.
ÆDĪLIS, is, m. abl. e _vel_ i. _Édile_. SYN. Curatores urbis, annonæ,
ludorumque solemnium. EPITH. Curulis, designatus, religiosus.
ÆDĪLĬTĀS, ātis, f. _Édilité_, _charge d’édile_. SYN. Ædilitium munus.
EPITH. Curulis, furiosa, magnificentissima, præclara, ornatissima. USUS:
Ædilitatem petere, obtinere, ædilitate fungi.
ÆDĪLĬTĬUS, a, um, _Qui concerne l’édilité_; _qui esi ou a été édile_.
SYN. Spectans ad ædilitatem. _Item_: qui ædilis est, _aut_ fuit. USUS:
Homo ædilitius.
ÆDĬTŬUS, ui, m. _Gardien d’un temple_. SYN. Æditimus, sacræ ædis custos,
qui custodiæ sacræ ædis præest.
ÆGER, ra, um, _Malade_. SYN. Ægrotus. )( Valens. ADV. Graviter,
mediocriter, maxime. 1. De corpore, _être malade_. Corpore æger; ex
vulnere æger. Ægra Respublica, et deposita. Ægra et labans civitas. 2. De
animo mœrente, et afflicto, _souffrant_, _triste_, _affligé_. Animi _vel_
animo æger. Amore _vel_ ex amore æger. Cf. Infirmus, Tristis, Valetudo
mala.
ÆGRĒ, _Péniblement_, _difficilement_, _à regret_. SYN. Difficulter,
vix, gravate, moleste. )( Moderate, facile. USUS: Inveterata vitia ægre
depelluntur. Ægre te careo.
ÆGRĒ FĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Supporter difficilement_, _avec
peine_. PHRAS. Immoderatius, graviter, moleste, perindigne, animo valde
iniquo tuli; stomachatus sum; animo periniquo passus sum; pupugit me
res ea; sane aspere, durius accepi; subringebar, fremebam, momordit
me haud modice; discruciabar. Non leviter commotus, indignatus; ægre,
iniquo animo passus sum. Dolori mihi fuit, et ægritudini; torquebat me
misere, et cruciabat; stomachi inde ac molestiæ non parum erat; acerbius
mihi visum est; angebar, confundebarque animo; gravia hæc erant auribus
meis; invisa mihi erat rei memoria; offendit ea me res vehementer;
magno me dolore affecit; omnia facilius, quam illud perpeti poteram;
æquo haud ferebam animo; animo æquo intueri haud poteram; gravissime id
dolebam; dolebat id mihi; magnus inde dolor incessit animo; urebat me, et
lacerabat, quod etc. etc. Cf. Invitus, Moleste, Repugno.
ÆGRESCO, is, ere, n. _S’aigrir_, _s’irriter_. SYN. Ægrior fio.
ÆGRĬMŌNĬA, æ, f. _Chagrin_, _douleur_, _peine d’esprit_. SYN. Ægritudo
animi, dolor, mœror, sollicitudo, cura. EPITH. Nova. USUS: Ferrem
graviter, si novæ ægrimoniæ locus esset. Cf. Ægritudo.
ÆGRĬTŪDO, ĭnis, f. _Douleur_, _maladie_, _chagrin_. SYN. Ægrimonia,
molestia, angor, animi contractio, animi perturbatio. )( Hilaritas.
EPITH. Acrior, amplificata, crucians, detestabilis, flebilis, inanis,
laboriosa, levior, mœrens, maxima, misera, naturalis; nova sed ea
modica, premens, simillima ægris coporibus, permanens, tetra, universa,
acerba, anxia atque acerba, gravior, gravissima, incredibilis. USUS: 1.
Ægritudinem accipere, _concevoir du chagrin_, _de l’inquiétude_. Parvis
sæpe rebus movetur, oritur ægritudo. Res non maximæ ægritudinem afferunt,
efficiunt; ægritudine afficiunt, premunt, opprimunt, conficiunt, ex rebus
minimis in ægritudinem incidimus, ægritudini nos dedimus, ægritudine
debilitamur, quatimur, _la douleur nous abat_. 2. Ægritudinem lenire,
_soulager la douleur_. Philosophia universam ægritudinem lenit, levat,
sedat, extenuat, elevat. Levatio, sedatio, vacuitas ægritudinis consistit
in avocatione a cogitanda molestia, et revocatione ad voluptates
contemplandas. 3. Ægritudine vacare, _n’avoir jamais de douleur_.
Ægritudinem Stoici, ut tetram, et immanem belluam fugiendam dicunt,
exuendam, abjiciendam, exturbandam animo. Ægritudo vetustate tollitur,
nobis eripitur, eximitur, repellitur. Cf. Dolor.
ÆGRŌTĀTĬO, ōnis, f. _Maladie du corps_. SYN. Corporis mala constitutio,
functiones corrumpens, morbus. USUS: Velut ægrotatio in corpore, ita
ægritudo in animo. Hinc animadverte discrimen morbi, vitii, ægrotationis.
Morbum totius corporis corruptionem appellant; vitium, cum corporis
partes inter se dissident. Cf. Morbus, Valetudo infirma, Infirmitas.
ÆGRŌTO, as, atum, avi, are, n. _Être malade_. SYN. Ægro corpore sum,
morbo sum implicatus. )( Valeo. ADV. Graviter, gravius, gravissime,
leviter, periculose, vehementer, diuque, viriliter. PHRAS. Gravissime
ægrotat, _il est très-malade_. In morbum incidit gravissimum; morbo
afficitur difficillimo, dubia spe vitæ, morbo urgetur, qui vitam in
discrimen adducat, in quo de vita prorsus agatur, in quo vita in dubium
veniat. Affectus est graviter; morbo languet; male se habet; valetudine
utitur adversa; decumbit morbo oppressus; morbo laborat gravi; pessime
valet; nequaquam illi belle est. In morbo est sane difficili ac
periculoso; morbo impeditur, affligitur, conficitur, intabescit. Morbo
_vel_ in morbum implicatur; morbum nactus est perquam difficilem; morbo
tentatur, torquetur, conflictatur, vexatur gravi et diuturno. In morbum
incurrit, cecidit, delapsus est gravem; adversa valetudine prostratus
est, impeditus, affectus; valetudo est illi perincommoda; adversa illi
valetudo incidit; morbo correptus, circumventus est molestissimo;
morbum, adversam valetudinem contraxit; morbo tenetur, constringitur,
afflictatur, cruciatur miserrimo; adversa valetudine premitur, morbo
occupatur, debilitatur, frangitur; inter ægrotos mœret; lecto tenetur.
Cf. Morbus, Valetudo infirma. USUS: 1. Graviter, periculose ægrotare.
Ægrotanti melius est factum, _le malade va mieux_. 2. TRANSL. Ad animum.
Ægrotant in te artes animi tui, _tes finesses sont usées_.
ÆGRŌTUS, a, um, _Malade_. SYN. Æger. USUS: 1. Ægrotus corpore, _malade de
corps_. 2. TRANSL. Ægrota Respublica, animus, ægrotus, _esprit malade_.
Cf. Infirmus, Ægroto.
ÆMŬLĀTĬO, ōnis, f. _Émulation_; _rivalité_, _jalousie_. SYN. Rivalitas,
virtutis imitatio, invidia. Unde laudis est, et vitii. EPITH. Vitiosa.
USUS: Æmulatio est ægritudo animi, si eo, quod concupierit, alius
potiatur, ipse careat. Imitatio virtutis æmulatio dicitur. Cf. Invidia.
ÆMŬLĀTOR, ōris, m. _Qui cherche à égaler_, _à imiter_. SYN. Imitator,
rivalis, æmulus. USUS: Servilius æmulator Catonis. Cf. Invidus, Imitor.
ÆMŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Imiter_; _rivaliser_; _envier_. SYN.
Imitor, invideo. USUS: Æmulari alienam virtutem; obtrectare, alicui
æmulari. Cf. Invideo.
ÆMŬLUS, i, m. _Rival_; _envieux_, _jaloux_. EPITH. Non molestus, multi.
USUS: Semper tu mearum laudum, meorum studiorum æmulus fuisti. Cf.
Invidus, Imitator.
ÆNĔUS, a, um, _D’airain_. SYN. Æreus, aheneus, quod ex ære est. USUS:
Signum æneum, equus æneus.
ÆNIGMA, ătis, n. _Énigme_. SYN. Quæstio obscurior et perplexa, oratio
perpetuis verborum involucris texta. USUS: Obscuritates et ænigmata
somniorum.
ÆQUĀBĬLIS, e, gen. com. _Égal_, _constant_, _juste_. SYN. Æquus, æqualis,
par, similis, qui semper sibi constat. USUS: Æquabilem juris rationem
tenere, _être impartial_. Prædæ æquabilis partitio. Motus certus et
æquabilis. Temperatum et æquabile genus orationis. Cf. Par, Æquus.
ÆQUĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Égalité_, _uniformité_. SYN. Constantia, tenor
unus, moderatio. )( Levitas. EPITH. Maxime decora, præclara. USUS:
Æquabilitas universæ vitæ præclara est, et idem semper vultus eademque
frons. In juris æquabilitate adhibenda est facilitas. Lenitas et
æquabilitas orationis. Cf. Tenor, constantia.
ÆQUĀBĬLĬTER, _Également_. SYN. Cum æquabilitate. USUS: Oratio æquabiliter
profluens. Cf. Æqualiter.
ÆQUĀLIS, e, gen. com. _Égal_. SYN. Par, similis, æquus. )( Impar, dispar.
USUS: 1. Stoici aiunt peccata omnia æqualia. Oratio par et æqualis rebus
ipsis. Æqualem verbis vitam agere, _qui convient_, _proportionné à_. 2.
Coævus, ejusdem ætatis, _contemporain_, _camarade_, _compagnon_. Est
eorumdem temporum æqualis. Livius Ennio æqualis fuit, Lælius Scipioni.
Cf. Similis, Par, Convenio.
ÆQUĀLĬTAS, ātis, f. _Égalité_. SYN. Æqualium et parium conditio,
similitudo. EPITH. Fraterna, legitima, usitata, summa. USUS: Est internos
æqualitas propre fraterna. In Republica tuenda est civium æqualitas.
Æqualitate judicandi offensio vitatur. Cf. Similitudo.
ÆQUĀLĬTER, _Également_. SYN. Æquabiliter, æque, æqua parte, æqua
conditione, eodem tenore, constanter, æquo et pari jure, æqua societate,
æquato Marte. USUS: Æqualiter in suos, ac alienos ferox. Hæreditas
æqualiter distributa. Cf. Similiter, Æque.
ÆQUĀTĬO, ōnis, f. _Égalité_. SYN. Adæquatio. USUS: Æquatio juris,
bonorum, gratiæ, dignitatis, suffragiorum.
ÆQUĒ, _Également_, _justement_. SYN. Tam, pariter, similiter, æqualiter,
peræque. USUS: Nemo æque, atque ego, est occupatus, _personne n’est aussi
occupé que moi_. Amicus æque utrique fidelis. Hoc ad meum æque, atque ad
tuum officium pertinet. Velle et posse mihi in æquo positum est. Æque ac
si; juxta, ac si; nihilominus; non minus, quam si frater esset, _comme
s’il était son frère_. Cf. Similiter.
ÆQUĬLĬBRĬTAS, ātis, f. _Équilibre_, _juste proportion de doutes les
parties_. SYN. Æquabilitas, æqualitas.
ÆQUĬNOCTĬUM, ii, n. _Équinoxe_. USUS: Æquinoctium navigationem nostram
moratur.
ÆQUĬPĂRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Égaler_, _comparer_, _mettre en
parallèle_. SYN. Æquo, comparo, compono. )( Excedo, supero. USUS: PHRAS.
Nemo te factis æquiparare potest, _personne ne vous égalera jamais_. Nemo
exæquandus, assimilandus est tibi; nemo te virtute assequitur; tecum
conferri, contendere nemo potest; nemo est, qui tibi par sit, qui te
vincat. Cf. Comparo, Confero.
ÆQUĬTAS, ātis, f. _Équité_, _justice_. SYN. Æquum et bonum, justitia,
_vel_ propensus in aliquem favor, studium. )( Iniquitas. EPITH. Humana,
mira, propria maxime justitiæ, summa. USUS: 1. Summa bonitas, et æquitas
causæ. Perspice æquitatem animi mei, _voyez ma modération_. Æquitatem
rejicere; servare æquitatem. 2. Candor, probitas, tranquillitas, _égalité
d’âme_, _calme_. Homo summa moderatione, summa animi æquitate. Cf.
Justitia, Honestum.
ÆQUO, as, avi, atum, are, a. _Égaler_. SYN. Exæquo, parem facio
gradus tollo, assequor. )( Supero, excedo. USUS: Cum Græcorum gloria
Latinorum copia æquata est; cum aliquo æquari; tenuiores cum principibus
temperamento aliquo æquantur. Cf. Æquiparo, Confero.
ÆQUOR, ŏris, n. _Plaine_. SYN. Terræ _aut_ aquæ planities. USUS:
Babylonii in camporum patentium æquoribus habitant.
ÆQUUS, a, um, _Juste_. SYN. Habens æquitatem, non iniquus, verus, justus.
)( Injustus. PHRAS. 1. Æquum est, _il est juste_. Jus et fas est; rationi
consentaneum est; jure receptum et approbatum est; jus merum est; jus
bonum, optimum, æquissimum est, quod oras. 2. Æquum non est, _il n’est
pas juste_. Haud par est; jus, fas non est; iniquum petis; nefas,
flagitium est; non decet; honestum non est; contra æquum, jus et fas
est; inique, injuste; perperam agitur; rationi minime consentaneum est;
non licet; decorum non est; non convenit. USUS: 1. Æquum me tibi semper
præbui; æquus tibi semper fui; æquum me tibi habuisti; æquo me usus es,
_j’ai toujours été pour vous le même_. Æquo cum civibus jure vivere.
Æqua postulatio. 2. Planus, _uni_, _plat_. Locus æquus. Æquum et bonum
impetrare; ex æquo et bono statuere; æqui, bonique facere, _supporter une
chose_, _la bien prendre_. Cf. Justus, Honestus, Dignus, Decet.
ĀER, aĕris, m. acc. aerem _vel_ æra, _Air_. SYN. Cœlum, anima, spiritus,
æther. EPITH. Adversus, crassus, cretus, crassissimus, finitimus, fusus
et extenuatus, natura maxime frigidus, et minime expers caloris, calore
admistus. Immensus et infinitus, purus ac tenuis, proximus terræ,
calidus, superior, temperatus, nihil proni habens, effluens huc illuc.
PHRAS. 1. Aer salubria, _climat salutaire_. Cœlum tenue purumque. Cœli
temperies salubris. Cœli temperies refovendis membris idonea. Cœlum
temperatum, sincerum, mite, clemens, salubre. Grata, blanda, mitis,
placida, mollissima auræ temperies. Cœli clementia, salubritas. Cœli mira
temperies verno tempori maxime similis, sed quæ omnes anni partes pari
salubritate percurrit. 2. Aer gravis, _air lourd_, _malsain_. Crassus
nobis aer offunditur, circumfunditur. Pingue et concretum cœlum. Palustre
cœlum caput gravat. Vix sustineo gravitatem cœli. Aer piger. Cœlum
caliginosum, nebulosum. USUS: Aer alitur expirationibus terræ. Oritur
ex respiratione aquarum. Terræ proximus crassus est, concretus in nubes
cogitur. Aerem spiritu ducimus. Cf. Cœlum.
ÆRĀRĬUM, ii, n. _Trésor public_. SYN. Pecunia publica; locus, ubi ea
asservatur. EPITH. Inops atque exhaustum, sanctius, vetus ac refertum.
USUS: Rationes conferre ad ærarium. Ærarii depeculator, hirudo. Pecuniam
in ærarium sanctius referre. Ærarium exhaurire.
ÆRĀRĬUS, a, um, _Relatif à l’argent_. USUS: Rationes ærariæ me sollicitum
habent, _je suis dans l’inquiétude à cause de la différence des monnaies
quant au titre_, _à la valeur_.
ÆRĀRĬUS, ii, m. _Simple contribuable_, _citoyen privé de suffrage et du
droit de servir au dehors_. Qui præter æra pro capite tributi nomine
pendenda, cæteris civium juribus ignominiæ causa multabatur. USUS:
Ærarium aliquem facere; in _vel_ inter ærarios referre. Ex ærariis
solvere.
ÆRĀTUS, a, um, _Couvert_, _orné d’airain_. SYN. Ære tectum. USUS: 1.
Lecti ærati, candelabra ærata. 2. Obstrictus alieno ære, _criblé de
dettes_. Tribuni non tam ærati quam ærarii, _tribuns moins riches en
argent que préposés à l’argent_.
ĀĔRĬUS, a, um, _Aérien_, _de l’air_. SYN. Spirabilis, flabilis, animalis.
USUS: Aerii volatus avium.
ÆRŪGO, ĭnis, f. _Rouille de cuivre_, _vert-de-gris_. SYN. Quasi quædam
scabies æs corrumpens. USUS: Æs Corinthium in æruginem incidit: ærugine
consumptum, exesum, corruptum est.
ÆRUMNA, æ, f. _Malheur_, _travail_. SYN. Calamitas, labor, ægritudo
laboriosa. EPITH. Æterna, maxima. USUS: Graves, perpetuas ærumnas
perpeti, superare. Ærumnis premi. Cf. Angustia, Miseria.
ÆRUMNŌSUS, a, um, _Malheureux_. SYN. Miser, calamitosus. USUS: Qui
se ægritudini dedere, miseri sunt, afflicti, ærumnosi. Cf. Miser,
Calamitosus.
ÆS, æris, n. _Airain_; _monnaie_, _argent_. EPITH. Alienum,
circumforaneum. USUS: 1. Æs temperare; statuam ex ære facere. Leges,
pacta in æs incidere. In ære varias figuras cælare. Æs signare, _graver
sur l’airain_. 2. Æs alienum, _argent emprunté_, _dette_. USUS: 1. Debita
contrahere, _faire des dettes_. Æs alienum cogere, conflare, facere, ære
alieno se obligare; nomina facere. 2. Debitis laborare, _être accablé de
dettes_. Æs alienum habere; in æs alienum incidere; ære alieno laborare,
premi, opprimi, obrui, obstringi; esse in ære alieno; in nominibus; æs
alienum crescit. 3. Debita expungere, _payer ses dettes_. Ære alieno
liberari, levari, exire; æs alienum dissolvere, relinquere, exonerare;
nomina expedire, explicare, solvere, expungere. Dicitur etiam: Æs alienum
meum, Patris, filii, quod a me. Patre _vel_ filio contractum est,
stipendio ignominiæ causa privatus. Cf. Debitum, Pecunia.
ÆSTAS, ātis, f. _Été_. SYN. Anni pars ferventior, tempus æstivum, calores
æstivi. EPITH. Iniens, integra, media, proxima, summa, tota. USUS: Æstas
iniens, prope affecta, exacta. Ætas præfervida, nimiis calcribus et
inusitatis torrida, sævissime candens.
ÆSTĬMĀBĬLIS, e, gen. com. _Appréciable_. )( Inæstimabilis. USUS:
Æstimabile est, quod pondus aliquod habeat. Dignum æstimatione.
ÆSTĬMĀTĬO, ōnis, f. _Estimation_, _appréciation_. SYN. Pretii judicium.
EPITH. Æqua, æquior, communis, grata, mediocris, optima, non modo non
incommoda, sed etiam grata, propria, remissior quam tolerabilis. USUS:
1. Facere æstimationem prædiorum, census, possessionum, _faire une
estimation_. Cæsar æstimatione facta pecuniam pro præda solvit. 2.
Æstimationem dare, accipitur pro re ab arbitris æstimata. Accipiendæ sunt
tibi æstimationes Cæsaris voluntate. Litis æstimatio tibi persolvenda est
3. Æstimationem permittere alteri; calculum de se permittere, porrigere;
censendi potestatem facere.
ÆSTĬMĀTOR, ōris, m. _Celui qui estime_, _appréciateur_, _juge_. VULG.
Taxator. SYN. Judex, arbiter. EPITH. Acerrimus, æquus, æquissimus,
injustus, callidus. USUS: Acerrimus rerum æstimator. Frumenti æstimator
callidus et iniquus fuisti. Cf. Arbiter.
ÆSTĬMO, as, avi, atum, are, a. _Estimer_. SYN. Æstimationem habeo,
magni facio. ADV. Carius, care, large, liberaliter, necessario, severe,
tenuissime, valde, illiberaliter. PHRAS. 1. Valde te æstimo, _je vous
ai en grande estime_. Quem apud me locum teneas; quo apud me loco sis,
nosti. Quanta sit mea in te observantia; quantum tibi tribuam, deferam;
quæ mea sit de te opinio; quæ in te voluntas, quod studium, quem apud
me locum obtineas, quo numero sis; quantum te demirer, et efferam, non
ignoras. E virtute tua te pondero, pendo. De te pro merito tuo existimo.
In parentis, fratris, amici numero te puto, repono, duco, colloco.
Gradum, caritatemque filii apud me habes. Inter clarissimos viros merito
tuo te numero, annumero. Alter mihi Cicero etc. es. Magni te merito
tuo dependo. Multum dignitatis tibi tribuo. In magno, summo pretio te
habeo. Præclara de te existimo, sentio. Magnæ indolis speciem, veramque
ex moribus tuis capio. Pluris facio neminem. Magnam tui rationem duco,
habeo. Tecum paucos comparo, vel neminem. Summum tibi honorem habeo.
Si quos in aliquo pono, existimo, habeo numero, principe tu loco es;
inter eos es, qui principem apud me locum obtinent. 2. Curandum tibi,
ut ab omnibus æstimeris, _vous devez avoir soin de vous faire estimer
de tout le monde_. Ut eximium gratiæ locum apud omnes obtineas; ut apud
omnes in ingenti sis gloria; in summa laude sis; magno in honore sis,
ut egregium de te omnium sit judicium, opinio, existimatio; ut res tuæ
fiant maximi; ut in te laus virtutis sit maxima; ut auctoritas apud
omnes magna habeatur; ut gravissime de te judicetur; ut auctoritate
valeas plurimum; ut auctoritas tua magni sit apud omnes ponderis, ac
momenti; ut singularis tua sit apud omnes auctoritas; ut auctoritatis
habeas plurimum; ut virtutis tuæ apud omnes opinio sit singularis,
habeatur, capiatur. 3. Virtus ab omnibus gentibus æstimatur, _toutes
les nations estiment la vertu_. Summus honos habetur virtuti; virtuti
plurimum defertur. Virtuti ubique honos est, persolvitur. Virtutis nomen
apud omnes gentes magnum inprimis, et honestum est; virtus in pretio, in
honore est; virtus inter ea est, quæ prima dicuntur. Cf. Judico, Pretium.
USUS: 1. De re venali, et bonis. Æstimandis possessionibus præfectus.
Frumentum, litem æstimare, _fixer le prix du blé_, _le taux de l’amende_.
2. Judico, existimo, magni _vel_ parvi facio, _estimer_, _faire cas de_.
Ex veritate, non opinione res æstimandæ sunt. De aliis æstimare difficile
est. Statua hæc non e materia, sed ex artificio æstimanda est.
ÆSTĪVA, ōrum, n. pl. _Quartiers d’été_. SYN. Locus, in quo æstatis
ardorem devitantes bestiæ, et milites se continent. )( Hiberna. USUS:
Æstiva attingere. In æstivis esse. Mediis caloribus militem in æstiva
educere.
ÆSTĪVUS, a, um, _D’été_. USUS: Menses, dies æstivi.
ÆSTŬO, as, avi, atum, are, n. _Brûler_, _être échauffé_. SYN. Ardeo,
ferveo; angor, irascor, tangor, vexor. )( Algeo. USUS: 1. Aer caloribus
æstuat, _la température est brûlante_. 2. TRANSL. Ad animi affectiones.
Desiderio, dubitatione, ira, cupiditate, invidia æstuat, exæstuat,
_brûler_ (_d’amour_, _de jalousie_ _etc._), _être passionné_. Cf. Calor,
Caleo.
ÆSTŬŌSUS, a, um, _Brûlant_, _chaud_. SYN. Æstu et calore plenus. USUS:
Æstuosa et pulverulenta via.
ÆSTŬS, ūs, m. _Agitation_. SYN. Fervor, agitatio fluctuum. EPITH. Magnus,
marinus, maritimus. USUS: 1. Æstus marini a luna commoventur, _c’est la
lune qui produit la marée_. Æstu, febrique jactatur. 2. TRANSL. Vis et
vehementia, _force_, _violence_, _passion_. Consuetudinis æstus multos
absorbet. Æstus quidam gloriæ, æstus ingenii multos abripit, transversum
agit. Æstu abstractus. Cf. Calor, Fervidus.
ÆTAS, ātis, f. _Age_. Accipitur: _alias_ pro seculo; _alias_ pro anno;
_alias_ universim pro tempore; _alias_ pro tota vita hominis; _alias_
pro vitæ humanæ partibus, infantia, pueritia, adolescentia, virilitate,
senectute; _quarum quælibet trifariam dividitur_, ut alia sit viridis;
alia adulta; alia præceps. 1. Ætas prima, _enfance_. Iniens, puerilis,
infirma, tenerior; ætatis initium; ætatis prima tempora; ætatis primæ
infirmitas, imbecillitas; ætas viridis, flexibilis, mollior. Cf.
Pueritia. 2. Ætas media, _âge mûr_. Progrediens, confirmata, constans,
adulta, integra, integerrima, matura; ætatis progressus, cursus;
maturitas corroborata; ætas bona, optima, florens. 3. Ætas devexa,
_vieillesse_. Ingravescens, affecta; confecta, decrepita, decursa,
exacta, demensa, grandior, præcipitata, valde provecta, deflectens;
ætatis præcipitis flexus, et ingravescentis. Cf. Senectus. PHRAS. 1.
Ætate nostra, _de nos jours_. Nostra ac patrum memoria; ad nostram
memoriam; ad hanc ætatem; ante memoriam meam; majorum nostrorum
ætate ac tempestate. 2. Ætatem honestissime transigere, _mener une
vie très-honnête_. Optimis in studiis ætatem agere, degere, terere,
conterere, consumere, exigere. USUS: Ætate progredi, procedere, provehi,
vieillir, _avancer en âge_. Ætate præcurrere, anteire, præstare,
antecellere alios, _surpasser en âge_. Homo id ætatis, _homme de cet
âge_. Cf. Tempus.
ÆTĀTŬLA, æ, f. _Âge tendre_, _bas âge_. USUS: Cave primam tuam ætatulam
ad libidinem conferas.
ÆTERNĬTAS, ātis, f. _Éternité_. SYN. Tempus fine carens, immortalitas,
perennitas. EPITH. Immutabilis, incredibilis, naturalis. USUS:
Æternitatem nulla temporis circumscriptio. Immutabili æternitate
veritas continetur. Mihi populus ea die non unius diei gratulationem,
sed æternitatem, immortalitatemque donavit. Nomen tuum, et gesta
immortalitati commendanda, consecranda sunt, _éterniser son nom_, _sa
mémoire_, _s’immortaliser_. Cf. Immortalitas.
ÆTERNO, as, avi, atum, are, a. _Éterniser_, _immortaliser_. * SYN.
Æternum, immortale facio.
ÆTERNUS, a, um, _Éternel_. SYN. Sempiternus, immortalis, perpetuus, quod
tota vitæ æternitate continetur. )( Caducus, mortalis. PHRAS. Æternum
nomen, _nom immortel_. Perenne, perpetuum, immortale; æterno tempore,
perpetuo, in perpetuum; in omnium ætatum memoria duraturum; nominis
fama, quæ finem nescit, terminum non habet; famæ gloria sempiterna;
immortalitati commendanda; cum tota æternitate coæquanda; quod nomen
vigebit per omnium seculorum memoriam; quod seculis innumerabilibus; quod
ipsa æternitate continebitur; quod nulla delebit unquam oblivio; quod
posteritas alet, ipsa æternitas intuebitur. USUS: Causæ immutabiles, et
æternæ. Æterno DEO æternum simulacrum mundus est.
ÆTHER, ĕris, m, _Air subtil des régions supérieures_, _éther_. SYN.
Cœlestium orbium, igniumque regio, _item_: Aer subtilior. EPITH. Æternus,
ignifer, immensus, immoderatus, non satis aptus, tenuis, ac perlucens et
æquabili calore suffusus. USUS: 1. Aerem complectitur æther. In æthere
astra volvuntur. Æther fragoribus resonat. 2. Cœlum, _ciel_. Omnia
cingens et coercens cœli complexus, qui idem æther vocatur; extrema ora,
et determinatio mundi.
ÆTHĔRĔUS, _melius tamen_ ÆTHĔRĬUS, a, um, _Éthéré_, _de l’air_, _du
ciel_. USUS: Æthereus ignis.
ÆVUM, i, n. _Éternité_. SYN. Ætas æternum duratura, sempiterna. EPITH.
Æternum, sempiternum. USUS: Beati in cœlo ævo sempiterno fruuntur;
æternum ævum agunt.
AFFĀBĬLIS, e, gen. com. _D’un abord facile_, _affable_, _poli_. SYN.
Comis, placidus, mitis maxime in sermone. USUS: In omni sermone affabilem
se præbebat. Cf. Facilis, Comitas, Humanus.
AFFĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Affabilité_. SYN. Comitas sermonis, facilitas
in audiendo; alloquendi, audiendi lenitas. USUS: Difficile dictu est,
quantum animos hominum conciliet affabilitas, lenitasque sermonis. Cf.
Comitas, Admitto, Facilis, Humanitas.
AFFĂBRE, _Artistement_, _habilement_. SYN. Fabre, pulchre, artificiose.
USUS: Statua miro artificio affabre facta.
AFFĀRĬS, fatus sum, fari, d. _Parler à_. SYN. Alloqui, compellare. USUS:
Liceat mihi te versibus affari. Cf. Alloquor.
AFFĀTIM, _Amplement_, _abondamment_. SYN. Abunde. USUS: Affatim tibi
satisfaciam. Satiaberis affatim. Cf. Satis.
AFFECTĬO, ōnis, f. _Disposition du corps ou de l’âme_. SYN. Perturbatio,
commotio, incitatio animi, sensus, impetus, animi quidam dolor, studium,
cupiditas. EPITH. Constans, conveniensque, non distorta, nec prava,
firma corporis, invita, inconstans et a se ipsa dissentiens, laudabilis,
interior, malitiosa animi, prima et optima, utilis, manens, recta. USUS:
1. Ut ad primam, optimamque animi affectionem pervenias, perturbatio
ratione pellenda est. Ea est animi mei affectio, commodi mei causa
neminem ut violem. O te extra omnes humanorum pectorum affectiones
positum! quem non lætitia, mœror, ira, gaudium exagitent, jactent,
incessant. 2. Status, vis, constitutio, _état_, _manière d’être_,
_disposition_. Affectio astrorum varia multas res immutat. In puero
refert, qua cœli affectione primum spiritum duxerit. Affectio corporis
firma.
AFFECTO, as, avi, atum, are, a. _Désirer_, _rechercher ardemment_,
_aspirer à_. SYN. Appeto, quasi arcesso, nimis inquiro; ambio. USUS:
Lumina quædam orationis non quidem affectanda sunt, sed tamen adhibenda
nonnunquam. Iter affectare. Munditiam non exquisitam affectare.
AFFECTUS, a, um, part v. afficio. _Qui est dans tel ou tel état de corps
ou d’esprit_. SYN. Paratus, comparatus, constitutus _seu_ corpore,
_seu_ animo. ADV. Male. PHRAS. Omnes sunt tibi bene affecti, _tout le
monde vous aime_. Hoc animo animati sunt singuli, ut tua causa, gratia,
omnia velint; ingenium est illis rectum erga te; animum habent erga te
optimum ac rectissimum; is habitus amicorum est illis, ut omnia tibi
secunda cupiant; ita animati, eo animo, ea mente sunt præditi; ita animo
comparati sunt; hunc erga te gerunt animum; is sensus est animorum; ea
animi propensio, voluntas, studium, ut cupiant tibi quam optime. USUS:
1. Oculi indicant, ut animo sis affectus, _les yeux sont le miroir de
l’âme_. Nunc ita affectus sum, tecum ut vivere non possim. 2. Præditus,
cumulatus, _pourvu de_. Honoribus, beneficio, præmiis abs te affectus
sum. E litteris tuis magna molestia, lætitia, dolore affectus sum. Summis
difficultatibus affectus. 3. Vexatus, afflictus, tractatus, et acceptus
male, _affaibli_, _en mauvais état_, _abattu_. Affecta et prostrata
respublica. Urbs ab illo prædone misere affecta. 4. Ad finem vergens,
_qui touche à sa fin_, _presque terminé_. Affectum est bellum, nondum
perfectum. Æstas affecta, carmen, oratio, _guerre qui touche à sa fin_,
_ouvrage presque terminé_. 5. Aptus, _apte à_. Animus, oculus conturbatus
non est probe affectus ad fungendum munus suum. 6. Ægrotus, _malade_.
Cæsarem Neapoli reliqui graviter affectum.
AFFECTŬS, ūs, m. _Impression_, _sentiment_. * SYN. Affectio. EPITH.
Laudabilis. USUS: Affectus animi sunt: amor, odium, ira, invidia,
misericordia, spes, lætitia, timor, molestia. Cf. Perturbatio.
AFFĔRO, fers, attŭli, allātum, ferre, a. _Apporter_, _porter vers ou à_.
SYN. Apporto, importo, adhibeo, induco, infero, dico, nuntio profero.
)( Aufero. ADV. Divinitus, in perpetuum, nec ita multo post, repente,
similiter, sero, violenter, ultro. USUS: 1. Ad id munus spiritus
magnos, animos, auctoritatem afferas, necesse est. Ad eam facultatem
dicendi, industriæ multum afferendum est. 2. Do, exhibeo, præbeo,
_causer_. Afferre alicui fastidium, odium, molestiam, satietatem,
calamitatem, miseriam, detrimentum, angorem, perniciem, necessitatem,
metum, dubitationem, dolorem, egestatem, luctum, errorem animi, et
perturbationem; _item_: Id consilium magnam tibi laudem, auctoritatem,
dignitatem, voluptatem, solatium affert. 3. Nuntio, _annoncer_. Aliquid
novi litteris affertur. Mandata odiosa, incerta afferre. Ex sermone rumor
id attulit ad aures nostras. 4. VULG. allegare, _vel_ citare, _alléguer_.
Rationem facti, causam afferre. Scriptum, legem, exempla, similitudinem
afferre. 5. Infero, _faire violence_. Vitæ alienæ, aut corpori vim
afferre. Manus sibi afferre, _se suicider_. Sensibus vim afferre. Afferre
consulatum in familiam. 6. Propono, _proposer_. Quæstionem afferre, in
medium afferre.
AFFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. _Affecter_, _émouvoir_. SYN. Commoveo,
permoveo. ADV. Accommodatissime, avide, graviter, gravius, nominatim,
optime, probe, recte, valde. USUS: 1. Litteræ tuæ me varie affecere.
Varie animo affectus fui. 2. Bene _vel_ male afficio, _bien traiter_,
_maltraiter_. Aliquem summa lætitia, voluptate; _vel contra_: morte,
exilio, satietate, tædio, pudore, ignominia, molestia afficere.
AFFĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. _Attacher_ à. SYN. Ad aliquid figo,
insero, addo. ADV. Maxime, penitus, vehementer. USUS: 1. Minervæ talarium
pinnas affigunt. 2. TRANSL. _Fixer_, _graver_, _inculquer_. Animum
litteris affigere. Animo suo tenacius aliquid affigere. Num tu humi
particulam divinitatis affiges? Cf. Hæreo, Adhæreo.
AFFINGO, is, finxi, fictum, ere, a. _Attribuer_, _supposer_. SYN. Fingo
non vera, adorno. )( Detraho. USUS: Peccat poeta, qui probam orationem
affingit improbo. Error multa, plus invidia affinxit. Rebus certis multa
falsa affinguntur. Cf. Calumnior.
AFFĪNIS, e, gen. com. _Allié_, _parent par alliance_. SYN. Conjunctus
affinitate. EPITH. Novus, ornatissimus omni virtute officiosusque,
amans alicuius. USUS: 1. Affinem tuum a genibus repelles? 2. Particeps,
conscius, _complice_. Sceleri illi, et flagitio, et turpitudini affinis
judicatus est. Homines hujus affines suspicionis, facinoris, _aut_
facinori affines, _ces hommes que l’on peut soupçonner_, _complices du
crime_. Cf. Propinquus.
AFFĪNĬTAS, ātis, f. _Alliance_, _parenté_. SYN. Conjunctio affinitatis,
necessitudo. EPITH. Gravior, impurissima, nova. PHRAS. Affinitate
junctus est Lentulo, _il est parent de Lentulus_. Est cum Lentulo
maximis vinculis affinitatis et propinquitatis, conjunctus; affinitate
devinctus, junctus; affinitate Lentulum attingit; sanguinem cum Lentulo
sociavit; affinitatem junxit; affinitate cum Lentulo adstrictus est,
per affinitatem Lentuli familiæ immistus, innexus est. In affinitatem
Lentuli pervenit, affinitate Lentulum contingit; suum cum Lentuli familia
genus connubio miscuit, vinculum affinitatis cum Lentulo nexuit; vinculo
affinitatis Lentulo obstrictus est. USUS: Affinitatibus, amicitiis,
vicinitatibus conjunguntur cives. Cf. Necessitudo, Cognatus.
AFFIRMĀTE, _Affirmativement_, _positivement_. SYN. Asseveranter. USUS:
Quod affirmate, quasi Deo teste promiseris, id tenendum est. Cf. Certe.
AFFIRMĀTĬO, ōnis, f. _Affirmation_. )( Dubitatio. EPITH. Gravior,
religiosa. USUS: Jusjurandum est affirmatio religiosa. Dubitationem illi
omnem mea affirmatione exemi.
AFFIRMO, as, avi, atum, are, a. _Affirmer_, _donner pour certain_. SYN.
Confirmo, assevero aio, annuo, comprobo. )( Nego. ADV. Facile, nimis,
temere, vere, valde. PHRAS. 1. Affirmare id possum, _je puis affirmer
cela_. Confirmare hoc tibi liquido possum, id plane profiteor; præ me
fero; asseveranter testificor; id certum tibi testatumque volo. Narro
tibi; omni asseveratione tibi affirmo, asseveranter loquor. 2. Formulæ
affirmativæ: Moriar, ni hæc plane contemno. Ne vivam, si ejus dictis
moveor. Ita vivam, ut hominis vanitatem derideo. Incredibile est, quam
ista parum curem. Ne sim salvus, si fallo; pendens plectar, si tanti
eum facio. Quid? illum curarem? An dubia est hominis ineptia? USUS: 1.
Ecquid tanta asseveratione rem affirmas? 2. Firmo, stabilio, _affermir_,
_fortifier_, _prouver_. Dicta tua rationibus affirmes, oportet, _il vous
faut prouver vos affirmations_. Is rumor opinionem, spemque conceptam
valde affirmavit. Animo te affirmes, cura.
AFFIXUS, a, um, part. v. affigo. _Attaché à_ SYN. Infixus, adhærens,
cohærens. Annexus, connexus, adjunctus. USUS: Opinio hæc in animo meo
penitus affixa est, et insita, _cette opinion est profondément fixée
dans mon esprit_. Ut magistro, ita mihi affixus es. Affixa ista sunt ad
orationem tuam, non cohærent. Cf. Hæreo, Adhæreo, Jungo.
AFFLĀTŬS, ūs, m. _Souffle_, _inspiration_. SYN. Animi inflammatio, et
quidam quasi furor, instinctus, impetus, anhelitus, concitatio, incitatio
mentis. EPITH. Divinus. USUS: Nemo vir magnus sine afflatu divino, nemo
poeta sine inflammatione quasi furoris unquam fuit. Oracula divino
afflatu funduntur.
AFFLICTĀTĬO, ōnis, f. _Peine physique et morale_. SYN. Ægritudo cum
vexatione corporis. Cf. Miseria.
AFFLICTĬO, ōnis, f. _Affliction_, _abattement_. SYN. Angor. USUS: Habet
ardorem libido, sed ægritudo majora quædam, tabem, cruciatum, fœditatem,
afflictionem. Cf. Miseria.
AFFLICTO, as, avi, atum, are, a. _Tourmenter_, _maltraiter_, _désoler_.
SYN. Ango, vexo, affligo, conficio. USUS: Tu me accusas, quod me
afflictem. Cf. Affligo.
AFFLICTOR, aris, atus sum, ari, p. _Être affligé_, _désolé_. SYN. Angor,
vexor, affligor. ADV. Acerbissime, gravius, turpius, vehementius.
PHRAS. Valde afflictatur, _il est très-affligé_. Malis conflictatur
undique; calamitatibus, infortuniis premitur, torquetur, cruciatur,
conficitur gravissimis: vitam ducit inter ærumnas miseram, infelicem,
calamitosissimam, magnas quotidie acerbitates perferre, exhaurire
cogitur; angoribus opprimitur; molestiis innumeris implicatur; malis
ingentibus obruitur, oneratur. Multa sunt, ac gravia, quæ hominem angunt.
USUS: Vide, quantum fratris morte afflictetur, squaleat. Vehementer
afflictatur respublica.
AFFLICTOR, ōris, m. _Celui qui renverse_, _destructeur_. SYN. Qui
affligit, et vexat. USUS: Odit te senatus afflictorem, et proditorem
dignitatis, auctoritatis, ordinis, ac nominis sui.
AFFLICTŬS, ūs, m. _Choc_, _frottement_, _collision_. SYN. Afflictatio.
USUS: Effœminata virtus afflictu occidit.
AFFLICTUS, a, um, part. v. affligo. _Abattu_, _malheureux_. SYN. Miser,
prostratus, ærumnosus, calamitosus. PHRAS. Mœrore ac miseriis perditus;
æger animi; æger et exulceratus animus, animus dolore, calamitate
fractus; obrutus, oppressus malis; mœrore confectus, exanimatus,
consternatus; calamitate vexatus, perturbatus, exagitatus. Cf. Miser.
USUS: Afflictum erigere, perditum recreare.
AFFLĪGO, is, flixi, flictum, ere, a. _Abattre_, _ruiner_, _accabler_.
SYN. Vexo, perturbo, perdo, pessumdo, prosterno, deprimo. )( Levo,
recreo, erigo. PHRAS. Galliam hæresis graviter afflixit, _l’hérésie a
été pour la France une source de maux_. Multa mala peperit hæresis;
multa damna, detrimenta, incommoda, infortunia attulit, intulit,
invexit, importavit; Gallia multa ab hæresi damna tulit, pertulit,
passa, perpessa est; multa detrimenta cepit, accepit; multis damnis
affecta est; in gravissima mala incidit, incurrit. Gravissimis afflicta
malis, vehementer vexata, exercita, debilitata, comminuta est ab novarum
religionum sectatoribus. Iidem summis difficultatibus universam Galliam
affecere; in multas difficultates conjecere, impulere. Magnæ ex hæresi
calamitates exstitere, accidere, evenere, obvenere, contigere; illatæ,
allatæ, oblatæ sunt. Hæresis Galliæ exitiosa, perniciosa; exitio, damno,
calamitati fuit; Galliam perdidit; fortunis omnibus evertit; in ultimum
discrimen, in miserrimum statum, in hanc omnium deterrimam, miserrimamque
conditionem adduxit. Hæresis Galliæ mala gravissima ingessit; multas
sollicitudines confecit; exitium, perniciem creavit, peperit; salutem
afflixit; calamitatem summam ac pestem importavit. Cf. Torqueo, Doleo,
Tristitia. USUS: 1. Illius statuam proturbant, affligunt, comminuunt,
dissipant, _renverser une statue_. Navim ad scopulos affligunt, _briser
le navire contre les écueils_. 2. TRANSL. Curæ animos; prava exempla
juventutem affligunt, _corrompre abattre_. Quoties afflictum, eversum,
perditum te, fractum et afflictum calamitate erexi, confirmavi? Luctu,
mœrore, ægritudine, mœstitia afflictum; afflictam virtutem tuam, animum,
salutem, fortunam, dignitatem levavi, restitui? afflicto, jacenti
dexteram porrexi?
AFFLO, as, avi, atum, are, 1ᵒ a. _Souffler sur_, _communiquer en
soufflant_. 2ᵒ n. _Se répandre_, _transpirer_. 3ᵒ p. _Être inspiré_. SYN.
Aspiro, spiro, exhalo. USUS: Afflaverat nescio quid rumoris, _je ne sais
quel bruit s’était répandu_. Cave, ne quid mali tibi afflet sociorum
importuna licentia. Poetæ divino spiritu afflantur. Odor e floribus
afflatur.
AFFLŪENTĬA, æ, f. _Abondance_. SYN. Ubertas, copia. USUS: Ex hac
affluentia et copia omnium rerum arrogantia nascitur. Cf. Copia.
AFFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Affluer_, _être abondant_. SYN.
Abundo, circumfluo. USUS: Urbs voluptatibus, divitiis, opibus, et copiis,
hominibus, uberrimis ingeniis affluens, _ville qui regorge de richesses
etc._ Homo bonitate, unguentis, lepore, ac venustate affluens. Cf.
Abundo, Copia.
AFFULGĔO, es, fulsi, gere, n. _Luire_, _briller_. * USUS: Magna spes,
magna nobis fortuna affulget, _la fortune nous sourit_.
ĂGĔ, _Allons_, _courage_. Interjectio hortantis, excitantis,
consentientis. USUS: Age porro, age vero, age jam. Plurali numero
dicitur: Agite porro.
ĂGĔDUM, _Allons_, _courage_. idem. USUS: Agedum, confer hujus vitam cum
illius moribus. Pro plurali numero: Agitedum, ite mecum.
ĂGELLUS, i, m. _Petit champ_. USUS: Dii nec agellos, nec viticulas
persequuntur.
ĂGENS, entis, part. v. ago. _Actif_, _efficace_, _passionné_. SYN.
Efficax, vim habens. USUS: Utendum est imaginibus acribus, agentibus,
insignitis.
ĂGER, gri, m. _Champ_. SYN. Arvum, campus, solum, territorium. EPITH.
Colonus, communis, compascuus, cultissimus, decumanus, fertilis,
fructuosus, miser atque jejunus, optimus et fructuosissimus; privatus,
pulcherrimus, vectigalis, universus. PHRAS. 1. Ager bonus, _champ
fertile_. Cultissimus; latus ac fertilis; qui plurimum efficit; optimus
et fructuosissimus. Ager natura perbonus, et diligentia, culturaque
melior, frugum fertilis, bonus pecori, arbori infœcundus, frugum,
pabulique lætus. 2. Ager malus, _champ stérile_. Deformis atque horridus;
aridus et frugum vacuus. Cf. Fertilitas, Sterilitas. USUS: Agrum colere,
_cultiver un champ_. Ager quantumvis fertilis, fructuosus non est, nisi
colatur, conseratur, seratur, aratro perstringatur, aretur, exerceatur.
2. Agri facile emaciantur; ab hostibus infestantur, _ravager les
campagnes_. 3. Agro exui, exturbari, moveri, multari, _être dépouillé de
ses propriétés_.
AGGER, ĕris, m. _Rempart_, _digue_, _retranchement_. SYN. Tumulus ex
terra, cespite congestus ad munienda præcipue _vel_ oppugnanda loca.
EPITH. Maximus. USUS: Aggere urbem cingere. Aggerem fluvii inundationi
objectum interscindere. Aggerem jacere, exstruere; cuniculis subvehere.
AGGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Amonceler_. SYN. Congero, cumulo. Cf.
Accumulo.
AGGLŎMĒRO, as, avi, atum, are, a. _Amasser_, _réunir_, _assembler_. SYN.
Glomero, conjungo, implico. USUS: Densis se cuneis agglomerant.
AGGLŪTĬNO, as, avi, atum, are, a. _Coller_, _attacher_. SYN. Adnecto. )(
Dissolvo.
AGGRĂVESCO, is, ere, n. _S’aggraver_. SYN. Gravior fio, ingravesco. USUS:
Metuo, ne vulnus, aut morbus aggravescat.
AGGRĂVO, as, avi, atum, are, a. _Aggraver_, _empirer_. SYN. Valde gravo,
onero, premo, exaggero. USUS: Res nostræ eo bello valde aggravatæ sunt.
Cf. Onero, Premo.
AGGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. _Attaquer_. SYN. Invado, adorior.
PHRAS. 1. Latrones ex insidiis viatores aggrediuntur, _les voleurs_,
_sortant de leur embuscade_, _attaquent les voyageurs_. Ex occultis,
subito, improviso, repentino, nec opinato impetu viatores adoriuntur,
invadunt, petunt; in viatores irruunt; impetum, impressionem faciunt;
incurrunt, insiliunt; in viatores sese inferunt, injiciunt, immitunt;
viatores assiliunt; iteratis aggressionibus retentant; superfundunt se
viatoribus; arma iis inferunt. Cf. Adorior, Invado. 2. Hostes strenue
aggressus est, _il attaqua vigoureusement l’ennemi_. In hostium agmen
strenue irrupit; in hostes se incitavit; in cornua hostium invectus
est, signa strenue hostibus intulit; novissimum agmen moratus, in
hostem animose proruit, incurrit, ivit; ordines hostiles magno animo
invasit. Cf. Impetus. 3. Rem aggreditur arduam, _il entreprend une chose
difficile_. Demittit se in causam ancipitem; ingreditur in causam multis
obseptam difficultatibus; affectat viam ad rem factu arduam; molem
capessit laboris improbi; rem suscipit arduo loco positam; magnis ille
quidem animis ad rem vertitur, assilit, sed difficilem et inexplicabilem
experietur. Animum adjicit, adjungit, applicat ad negotium permolestum;
operam ponit, industriam exercet in re, quæ illi multum laboris dabit
et curæ. Cf. Inchoo, Incipio. USUS: 1. Quis hominem importunum aggredi
audeat? 2. Accedo, incipio, _entreprendre_, _commencer_. Antequam ad
dicendum, ad negotium, ad rem quamlibet aggrediare, adhibenda est
præparatio diligens. 3. Audeo, _tenter_. Aggrederis majora viribus.
AGGRĔGO, as, avi, atum, are, a. _Joindre_, _unir_. SYN. Adjicio,
congrego, conjungo, addo. USUS: Studium suum, et voluntatem ad dignitatem
alicujus aggregare, _associer_. Aliquem in amicorum numerum agregare,
_admettre qqn au nombre de ses amis_. Eodem crimine aliquem aggregare, in
societatem criminis vocare. Cf. Adjungo, Annumero, Addo.
AGGRESSĬO, ōnis, f. _Exorde_. SYN. Principium, exordium. EPITH.
Contraria, prima. USUS: Operam det orator, ut animos prima aggressione
occupet.
ĂGĬLIS, e, gen. com. _Agile_, _léger_. * SYN. Brevi et expedito corpore.
USUS: Naves agiles. Cf. Celer.
ĂGĬLĬTAS, ātis, f. _Agilité_. Habilitas, agendi dexteritas. USUS:
Agilitas, mollitiesque naturæ.
ĂGĬTĀTĬO, ōnis, f. _Agitation_, _mouvement_. SYN. Commotio. EPITH.
Æqualis; tanta, tam varia. USUS: 1. Corporis, _mouvement_. Agitatione
linguæ cibus depellitur. 2. Animi, _activité_. Nunquam animus motu, et
mentis agitatione vacuus esse potest.
ĂGĬTĀTOR, ōris, m. _Cocher_. SYN. Auriga qui currum, et equos agit.
EPITH. Bonus, callidus. USUS: Bonus agitator equos vel in medio cursu
sustinet.
ĂGĬTO, as, avi, atum, are, a. _Chasser devant soi_. ADV. Aliunde,
belle, celerrime, simul, copiosius, immoderate, vehementer, mobiliter,
celeriter, dissolute, populariter, severe. USUS: 1. Verso, excito,
_poursuivre_. Feras agitare, excitare, insectari, _chasser_. Atomi
agitantur concursu fortuito. 2. Vexo, disturbo, _inquiéter_, _troubler_,
_tourmenter_. Impii sui sceleris furiis ut tædis ardentibus agitantur.
Metu atque libidine diversum agitari. Animo formidines agitare. 3.
Inquiro, verso in omnes partes, discutio, _rouler_ (_dans son esprit_),
_penser_. Hæc sententia multis diebus in senatu est agitata, jactata tum
in senatu, tum ad populum. Agraria lex vehementer agitata. Animus semper
agitatur. Agitare et exquirere rationes. Aliquid animo secum agitare,
commentari, reputare. Quæstionem, consilia cum vicinis agitare. Res hæc
omnium sermonibus agitatur, jactatur. 4. Ago, _être_, _vivre_, _habiter_.
Getuli in tuguriis agitant. Diem natalem, convivium agitare. Sacra,
vigilias, vitam suavem, jocos, ludos, rem militarem agitare. Cf. Vexo,
Verso, Ago.
AGMEN, ĭnis, n. _Troupe en marche_, _armée_, _bataillon_. SYN. Multitudo
armata, turma, copiarum ordo. EPITH. Medium, perpetuum, quadratum.
USUS: Redeuntem Ciceronem perpetuum Italiæ agmen comitatum est. Agmen
constituere. Agmen extremum sagitarii claudunt, cogunt, _fermer_. Agmen
ultimum, novissimum hostes premebant, morabantur. Cf. Acies.
AGNASCOR, nasceris, natus sum, nasci, d. _Naître après le testament du
père_. USUS: Constat agnascendo testamentum rumpi.
AGNĀTĬO, ōnis, f. _Parenté du côté paternel_. SYN. Sanguinis conjunctio,
et familiarum. USUS: 1. Lex agnationum; Gentilitatum et agnationum jura,
_droits qui régissent les agnations_. 2. Communio et affinitas naturæ,
sive societas et propinquitas, _communauté d’origine_. Homines Deorum
agnatione et stirpe tenentur.
AGNĀTUS, i, m. _Parenté du côté paternel_. SYN. Qui per virilis sexus
personas conjuncti sunt, gentiles. Cf. Affinis.
AGNĪNUS, a, um, _D’agneau_. * USUS: Agnina caro, pellis.
AGNĬTĬO, ōnis, f. _Connaissance_. SYN. Cognitio. USUS: Res ad animi
agnitionem pulcherrima.
AGNŌMEN, ĭnis, n. _Surnom_. SYN. Cognomen.
AGNOSCO, is, nōvi, nĭtum, ere, a. _Connaître_, _reconnaître_. SYN.
Intelligo, nosco, sentio, audio, reperio; percipio, assequor, perspicio.
ADV. Facile, leviter, libenter, nuper. USUS: Quod mihi gratularis,
agnosco humanitatem tuam DEUS ex operibus agnoscitur. Cf. Intelligo,
Percipio, Adverto.
AGNUS, i, m. _Agneau_. SYN. Agnellus, fœtus ove natus.
Agnus DEI, SYN. Cereæ Agni cœlestis imagines, effigies. Agni e cera rite
consecrata ficti. Sacrata in cera effigies Agni cœlestis. Divinus Agnus
in cerea effigie. Sacra Agni DEI imago. Sigillata Agni divini imagine
cera.
ĂGO, agis, ēgi, actum, agere, a. _Faire_. SYN. Tracto, curo, procuro,
tento, molior, gero, agito, contendo, transigo, aggredior. )( Cesso,
quiesco. ADV. Acerbe, acriter, acrius, acerrime, accurate, accuratius,
accusatorie, actuose, ambitiose, aperte, apertius, astute, atrocissime,
attentius, austere, bene, benignissime, calide, caute, publice,
commodius. PHRAS. Agendum est mihi cum homine importuno, _j’ai à traiter
avec cet importun_. Res est mihi cum homine ferrei oris, ac importuno.
Negotium mihi est cum homine, cujus importunitatem oris non facile,
quisquam sustineat. Miscendum est mihi negotium cum homine insigniter
impudente. USUS: 1. Censorem, civem, partes alicujus, causam amici,
lenonem agere, _faire_, _avoir l’emploi de_. Rem tuam, negotium egi
optima fide. Egi cum amicis de rebus tuis. 2. Litigo, discepto, judicio
contendo, _plaider_, _attaquer en justice_. Ego tecum non gladiis, sed
ex jure, ex syngrapha, ex sponso agam. Agere aliquem injuriarum, furti,
subintellige, reum. Ad populum agere. 3. Admoveo, _pousser_, _approcher_.
Turres, vineas ad urbem. 4. Impello, urgeo, _pousser_, _mener_. Agere
asellum; aliquem in arma agere; in fraudem, in omnem libidinem agere. 5.
Celebro, _célébrer_. Agere ludos, diem festum, choreas, triumphum. 6.
Vivo, _vivre_. Agere in bona spe. Inter homines agere. Ætatem desidiose
agere. Hiemem sub pellibus agere. 7. Agito, _au pas. être agité_. Diris
agitur. Cf. Facio. Sunt et aliæ formulæ, ut: animam agere, _rendre
l’âme_. Bene, male, præclare tecum agitur, _on a bien_, _mal agi à
votre égard_. Alia omnia agis, extra rem vagaris, _vous n’êtes pas à la
question_, _vous êtes distrait_. Nihil agis, actum agis, frustra laboras,
_vous travaillez en vain_.
ĂGŌNĬA, æ, f. _Agonie_. SYN. Supremus morientis conflictus; suprema cum
morte luctatio; ultimæ morientium angustiæ. PHRAS. In agonia est, _il est
à l’agonie_. Animam agit, cum morte luctatur, confligit; vita deficit; in
supremo vitæ articulo versatur; in confinio mortis est; animam jam ægre
trahit; abest a morte proxime; in extremis est; extremo mortis discrimine
tenetur; extremos ducit anhelitus, extremum spiritum. In confinio vitæ
mortisque versatur. Ad supremas mortis angustias redactus, adductus est.
Ad mortem, obitum recta fertur. Cf. Morior.
ĂGRĀRĬUS, a, um, _Agraire_. USUS: Res, lex agraria, _partage des terres_,
_loi agraire_.
ĂGRESTIS, e, gen. com. _Agreste_, _grossier_. SYN. Rusticus, incultus,
asper, silvestris. PHRAS. Homo agrestis est, _c’est un paysan_, _un homme
mal élevé_. Homo est incultis moribus, agrestibus, incompositis; sub
cœlo crasso; crassiore sub ære natus est; homo e robore dolatus, a morum
urbanitate alienus. Rudis ac impolitus agrestibus vivit institutis; asper
est moribus, ac incultus; vultu motuque corporis vastus est et agrestis;
officii et humanitatis expers, ingenii illiberalis homo est; rusticitate,
asperitate inter omnes insignite impudens. Cf. Rusticus, Inhumanus. USUS:
Homines duri et agrestes. Fera et agrestis vita. Vox rustica et agrestis.
Vultu motuque corporis vastus et agrestis.
ĂGRĬCŎLA, æ, m. _Cultivateur_, _laboureur_. SYN. Agricultor, colonus.
EPITH. Assiduus, diligens, diligentissimus. USUS: Diligentissimus
agricola, et pecuarius. Cf. Rusticus, Villicus, Agricultura.
ĂGRĬCULTŪRA, æ, f. _Agriculture_. SYN. Cultura agri, cultio agri. EPITH.
Bona, uber, dulcis, digna. PHRAS. Agriculturæ operam dare, laudabile
est, _il est louable de cultiver la terre_. Insudare, inservire agrorum
cultui; dare, dicare, tradere se colendis agris; agricolam agere; ruri
opus facere; exercere se opere rustico. Cf. Rus. USUS: Nihil agricultura
melius, nihil libero homine dignius.
ĂGRĬPĔTA, æ, f. _Partisan de la loi agraire_. SYN. Agri competitor. USUS:
Agripetas ejectos, concisos fuisse gaudeo.
ĂĬO, is, _Dire_. SYN. Affirmo, dico, loquor. USUS: Quid ergo Aius iste?
Deus locutius, ait, _qu’est-ce donc que cet Ajus?_ _c’est le Dieu de la
parole, dit-il_. Cf. Affirmo.
ĀLA, æ, f. _Aile_, qua volant aves. USUS: 1. Alas extendere, protendere,
_étendre les ailes_. 2. TRANSL. Turma, ordoque equitum, _corps de
cavalerie_. Dextra, sinistra ala, _l’aile droite_, _l’aile gauche_. Alam
alicui committere; alæ aliquem præficere. Alam hostis sinistram fregimus,
dissipavimus.
ĂLĂCER et ĂLĂCRIS, e, gen. com. _Prompt_, _agile_, _léger_. SYN. Erectus,
hilaris, paratissimus. )( Timidus, perterritus. PHRAS. Alacer juvenis
est, _ce jeune homme est actif_. Lætus, erectus, inflammato animo juvenis
est; fortis et animosus; impiger ad labores; vigor illi ingens juventæ
inest, lætus illi, erectusque animus est; celsus et spe propinqua
animosior est juvenis; alacer est et plenus spiritu; insigni alacritate
juvenis est; strenuus suopte ingenio, celsus corpore, vultuque ita
læto, ut quos in studiorum contentione nactus est æmulos, vicisse jam
crederetur. Alacri est, parato et expedito ad omnia animo. USUS: Lætus
et alacer ad tutandam rempublicam: ad hostes invadendos. Animus, vultus
alacer. Feræ bestiæ, alacres, et erectæ ad nocendum. Vide hominem erecto,
alacri, prompto, celso vultu huc illuc intuentem. Cf. Animus, Fortis.
ĂLĂCRĬTAS, ātis, f. _Vivacité_, _ardeur_. SYN. Lætitia gestiens, animi
vigor, studium, cupiditas, nimia facilitas. PHRAS. Alacritate summa in
prœlium eunt, _ils vont au combat avec une grande ardeur_. Inflammatis
in prælium animis eunt; feroces et suopte ingenio, et adhortantium pleni
vocibus pugnam capessunt. Juvante vigore vividi, alacres et spiritu pleni
in hostem irruunt. Hostem excipiunt celsi corpore, vultuque ita læto, ut
vicisse jam crederes. USUS: 1. Inanis alacritas non multum ab amentia
differt. 2. Alacritatem afferre, _mettre de l’entrain_. Frequentia
auditorum miram alacritatem dicenti affert, addit, fert; in dicente
excitat. 3. Alacritatem tollere, _enlever l’ardeur_. Contra infrequentia
dicentis alacritatem omnem eripit, aufert, delet, extinguit.
ĀLĀRĬUS, a, um, _vel_ ĀLĀRIS, e, gen. com. _Qui appartient aux ailes de
l’armée._ Alarios sociis remisit. Alariis utendum non duxit, _cavaliers
auxiliaires que l’on plaçait aux ailes_.
ĂLAUDÆ, arum, f. _La légion des Alaudes_. Legio quædam Romana, ab Alauda
ave, _alouette_, dicta. USUS: Alaudæ, cæterique veterani rem strenue
gessere.
ALBĀTUS, a, um, _Vêtu de blanc_. SYN. Albo indutus. )( Atratus. USUS:
Ipse epuli dominus albatus accumbebat.
ALBESCIT, _Le jour commence_. SYN. Fit album. USUS: Mare a sole albescit,
albescente die.
ALBUM, i, n. _Tableau_, _liste_. SYN. Tabula, in qua nomina alicujus
ordinis, _vel_ res gestæ breviter notabantur, ut populo fieret copia.
USUS: Album Senatorium, Judicum, Decurionum.
ALBUS, a, um. _Blanc_. SYN. Candidus. )( Ater, niger. PHRAS. Manibus est
mire candidis, _ses mains sont d’une extrême blancheur_. Manibus est
gypsatissimis; eximio est manuum candore. Albidis, cretatis, candidulis
est manibus. USUS: Albus color DEO decorus. Ater, an albus sis, ignoro,
de homine ignoto, et parum curando. Quasi albam avem, sic probum virum
respiciunt.
ĀLĔA, æ, f. _Jeu de dés_; _en gén. jeu de hasard_. SYN. Omnis ludus, in
quo temeritas et casus, non ratio, aut consilium valet, qualiest talorum
et tesserarum. USUS: 1. In lustris, popinis, alea, vino, tempus ætatis
omne consumere. Alea ludere. Alios in aleam provocare. Aleæ multum tempus
tribuere. De alea condemnari, propter hunc ludum reddi infamen, _être
condamné comme joueur_. 2. Fortuna, casus, _chance_, _hasard_. Aleam
universi certaminis adire, subire. Aleam jacere, rem fortunæ arbitrio
committere, _confier tout au hasard_, _le sort en est jeté_. Aleam
sequeris, eventum fortuitum, non rationem. Cf. Fortuna.
ĀLĔĀTOR, ōris, m. _Joueur_. SYN. Aleæ cupidus, aleæ lusor. USUS: Domus
erat aleatoribus plena.
ĀLĔĀTŌRĬUS, a, um, _Relatif au jeu ou aux joueurs_. USUS: Memorabantur
damna aleatoria. Ritus aleatorii; Forum aleatorium, _règle du jeu_;
_académie des jeux_.
ĀLES, ĭtis, m. et f. _Oiseau_. Aut adjective: _qui a des ailes_, _ailé_.
EPITH. Nuncius. SYN. Volucris. USUS: Aves, alites et oscines. Secunda
alite, _sous d’heureux auspices_. Aves, angues alites.
ALGĔO, ea, alsi, ere, n. _Avoir froid_. SYN. Frigeo )( Æstuo. ADV.
Facile. USUS: Militibus et algendum est sæpe et esuriendum. Cf. Frigeo.
ALGĬDUS, a, um, _Froid_, _glacé_. SYN. Frigidus. USUS: Regio, loca algida.
ĂLĬAS, _Une autre fois_. SYN. Alio tempore, aliquando. USUS: 1. De
præterito: De his rebus et sæpe alias commemoravi, et tum maxime etc.,
_autrefois_, _déjà_. 2. De præsenti et futuro: Homo alias beatus, alias
miser, _tantôt heureux_, _tantôt malheureux_. Homo alias modestus et
temperans, _du reste_. Hoc ad te scribam alias subtilius, _je vous
écrirai plus en détail_. 3. Adhibetur a Livio pro unquam: Non alias dux
militi familiarior. Non alias tanta ad spectaculum multitudo confluxit.
4. Jungitur et cum interdum: _Une autre fois._ _Tantôt.... tantôt._
Geminatio verborum alias vim habet, interdum leporem, _la répétition
donne tantôt la force_, _tantôt l’agrément_.
ĂLĬBI, _Dans un autre endroit_, _ailleurs_. SYN. In alio loco. USUS:
1. Nusquam alibi reperiri potuit, _on n’a jamais pu le trouver autre
part_. 2. Alia in re, _dans une autre chose_. Nolo alibi, quam innocentia
spem habere. Non alibi spes salutis est, quam in innocentia, _il n’y a
d’espoir de salut que dans l’innocence_.
ĂLĬCŬBI, _Quelque part_, _en quelque lieu_.
ĂLĬCUNDE, _De quelque lieu_. USUS: 1. Ab aliquo loco, _de quelque part_.
Alicunde discedere, venire. 2. Ab aliquo homine, _de quelque personne_.
Non alicunde audivi, quam ex te.
ĂLĬĒNĀTĬO, ōnis, f. _Éloignement_, _rupture_. SYN. Defectio, diductio,
animorum diversio. EPITH. Nimia. USUS; Subita amicorum defectio,
cognatorum alienatio res meas admodum perturbat.
ĂLĬĒNĀTUS, a, um, part. v. alieno. _Égaré_, _troublé_. SYN. Abhorrens,
alienus, abalienatus. PHRAS. Alienatus mente, sensibus, _vel_ a sensu
est; _il est hors de lui_. Vix apud se est præ ira; vigilans dormit;
vivus sanusque interit; animus illi abest: aberrat animus; aures, sensus
animus peregrinantur; neque audit, neque prospicit satis oculis. USUS:
Omnes sentiunt me ab illo alienatum. Animus alienatus et offensus.
ĂLĬĒNĬGĒNA, æ, m. _Étranger_. SYN. Alienus, peregrinus, externus, alia ex
gente. )( Domesticus, indigena. USUS: Homo longinquus et alienigena. Dii,
religiones alienigenæ. Hostes domestici, quam alienigenæ nocentiores.
ĂLĬĒNO, as, avi, atum, are, a. _Vendre_; _éloigner_; _écarter_.
SYN. Abalieno, vendo, disjungo, avoco. ADV. In perpetuum, plane ab
aliquo. PHRAS. Invidi te a me alienarunt, _des envieux vous ont irrité
contre moi_. Mentem tuam a me averterunt; opera sua me a tua amicitia
disjunxerunt; a tua me conjunctione avocarunt; offensionem tam gravem,
tantam voluntatis commutationem attulere; te mihi immutarunt; animo
mirandum in modum alienato, animo non amico reddidere, effecere, ut
amici animum omnem de me ejiceres. Æmulorum artes tuum a me studium
alienavere; mentem tuam a me abjunxere, a caritate veteris amici te
diduxere, distraxere. Cf. Infensus, Inimicus, Amicitiam dissolvo. USUS:
1. Cur vectigalia, cur a majoribus accepta alienas. _Vendre_, _céder_. 2.
Juvenem illum non tam allicere volui, quam alienare nolui. _Éloigner_. 3.
Mente alienari, delirare, _devenir fou_.
ĂLĬĒNUS, a, um, _Étranger_, _qui est à un autre_. Quod alterius est. SYN.
Abhorrens, adversus, non amicus, discrepans, alienatus. USUS: Alieni
homines. Alieno more vivere. Alienæ domi esse. Alienum ab aliquo animum
habere, gerere. Non alienum erit, non absurdum, de ea re disputare, _il
ne me paraît pas hors de propos de discuter cette question_. Alienum hoc
est dignitate tua, majestate reipublicæ, alienum etiam tuis rationibus,
et vivendi instituto, alienum ingenio tuo, _étranger à vos habitudes_.
Alienissimo reipublicæ tempore, minime opportuno, _temps malheureux_.
Aliena loqui, delirare, _dire des choses extravagantes_. Aliena agere,
curare, _s’occuper des choses d’autrui_. Ad alienam causam accedere,
aspirare; negotiis alienis se illigare, immiscere, immittere. Aliena
melius videre, quam sua. Cf. Disjunctus, Discordo.
ĂLĬMENTĀRĬUS, a, um, _Alimentaire_. SYN. Ad alimenta pertinens. USUS: Lex
alimentaria.
ĂLĬMENTUM, i, n. _Aliment_. SYN. Nutrimentum. USUS: Fruges et cætera
alimenta. Cf. Cibaria, Annona.
ĂLĬO, _Ailleurs_, _autre part_ (_avec mouv._). SYN. In alium locum,
ad aliam rem, in alium usum. USUS: Alio sermonem transferre. Alio
responsionem derivare. Cupiditatem hanc tuam alio serves.
ĂLĬŌQUI et ĂLĬŌQUIN, _D’ailleurs du reste_. SYN. Alias, cæteroquin. USUS:
Magnum delectum adhibeo, alioquin fallerer.
ĂLIPTES, æ, _vel_ is, m. _Celui qui frotte_, _qui parfume les athlètes
ou les baigneurs_. SYN. Unctor. USUS: Aliptæ virium et coloris rationem
habent, _les soins des chefs dans les écoles de lutte_, _ont pour objet
les forces et le teint_.
ĂLĬQUA, _De quelque côté_. SYN. Per aliquam partem, _vel_ locum. USUS:
1. Cuperet aliqua evolare, evadere, si posset, _il désirerait_, _s’il le
pouvait_, _s’échapper quelque part_. 2. Aliquo pacto, modo, _par quelque
moyen_, _de manière ou d’autre_. Vereor, ne uxor aliqua resciscat.
ĂLĬQUAMDĬU, _Quelque temps_, _pendant qqtemps_. USUS: Athenis aliquamdiu
restiti.
ĂLĬQUANDO, _Autrefois_; _un jour à venir_. SYN. Alias, nonnunquam,
interdum; quodam, aliquo tempore, tandem. )( Nunquam, PHRAS. Erit
aliquando ut me vindicem, _il viendra enfin le temps de la vengeance_.
Lucebit, illucescet ille dies; veniet illud tempus; lucem illam aliquando
videbimus; diem aliquando illum sol afferet mortalibus, quo pœnas de
te sumam. USUS: Collegi me aliquando, _enfin je repris courage_. Sit
aliquando discordiarum finis. Non diffido, fore aliquando, ut etc.
ĂLĬQUANTO, _Un peu_. SYN. Paulum. USUS: Aliquanto ante diluculum
profectus est.
ĂLĬQUANTŬLUM, _Un peu_. SYN. Paululum, paulum, nonnihil, leviter,
paulisper, aliqua ex parte, aliquid. USUS: Aliquantulum deflectere de
itinere, de recto.
ĂLĬQUANTUM, _Un peu_. SYN. Paulum. USUS: Lectis tuis litteris aliquantum
acquievi. Cf. Aliquantulum.
ĂLĬQUANTUS, a, um, _Assez grand_. SYN. Mediocris. USUS: Timor aliquantus,
sed spes amplior.
ĂLĬQUIS, qua, quod et quid, _Quelque_. SYN. Quidam, quispiam, ullus,
nonnullus, unus aliquis, non nemo. _In plur._ Aliquot, pauci. )( Nullus.
USUS: Alicui succensere aliquid. Exime unum aliquem ex mense diem.
Confugere ad unum aliquem virtute præstantem. Quid mihi ut alicui Græculo
insultas?
ĂLĬQUO, _Quelque part_ (_avec mouv._). SYN. In aliquem locum. USUS:
Aliquo profugit militatum.
ĂLĬQUOT, _Quelques-uns_. Nomen numerale. USUS: Accepi a te aliquot
epistolas.
ĂLĬQUŎTĬES, _Quelquefois_. ADV. Numer. USUS: Hanc causam aliquoties apud
te egi; semel, atque: iterum egi.
ĂLĬTER, _Autrement_. SYN. Secus alio modo, non eodem modo, non perinde,
alia ratione, multo secus. PHRAS. Aliter se res habet, _la chose est tout
autre_. Commutata ratio est; versa sunt omnia; longe alia fortuna, aliis
initiis, ac ominibus agendum est; omnia contra opinionem acciderunt.
USUS: 1. Aliter evenit, atque putaram. Eadem somnia aliis aliter evadunt.
2. Alioquin, _autrement_. Aliter amicitiæ stabiles esse non possunt,
_autrement aucune amitié ne peut être solide_. Jus æquabile sit, oportet,
aliter jus non esset.
ĂLĬUNDE, _D’un autre lieu_. SYN. Ex alio loco, ex alia re. PHRAS. Aliunde
hoc descripsisti, _vous avez pris cela ailleurs_, _c. à d._, _vous l’avez
copié_. Ex alieno largiris; non ex tuo sensu deprompta est hæc oratio; ex
alieno opere accersita. Hoc quidem translatitium et adventitium auxilium
est. Sermo tuus insititius est, et inductus. USUS: Non poteras scire
aliunde. Pro alioquin, Barbarum est.
ĂLĬUS, a, ud, _Autre_. SYN. Non idem, reliquus, alter, diversus. USUS:
Aliud ex alio peccat, _il fait fautes sur fautes_. Me quotidie aliud ex
alio impedit. Alius alio melior est. Res eadem aliis atque aliis effertur
verbis. Ex alio alia nexa sunt. Alia solis lux est, et lychnorum. Aliud
mihi respondes, ac rogo. Alium me esse censes, atque olim fui. Nihil
aliud ago, nisi ut cives mei salvi sint. Quæ est alia pœna, præter mortem?
ĂLĪUSMŎDI, _D’une autre manière_. SYN. Rationis disparis, alterius,
dissimilis. USUS: Res aliusmodi est, ac putatur.
ALLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. _Se glisser vers_, _arriver à_. SYN.
Accedo, accido, adhæreo. USUS: Humor allapsus extrinsecus.
ALLĂTRO, as, avi, atum, are, a. _Aboyer après_. USUS: TRANSL. Aliquem,
alicujus magnitudinem allatrare, per invidiam criminari, _se déchaîner
contre l’élévation de quelqu’un_.
ALLECTO, as, are, a. _Inviter_, _attirer_. SYN. Allicio, prolecto, blande
invito. USUS: Vani homines assentationem ipsi invitant, et allectant Cf.
Allicio.
ALLĒGĀTĬO, ōnis, f. _Envoi_, _députation_. SYN. Privata legatio. EPITH.
Difficilis. USUS: Ad hunc hominem omnes allegationes difficiles, omnes
aditus ardui sunt, et occlusi.
ALLĒGO, as, avi, atum, are, a. _Envoyer_, _députer_. SYN. Lego, mitto
privati negotii causa. USUS: Amicos allegare ad rem conficiendam.
ALLĒGŎRĪA, æ, f. _Allégorie_. Tropus Rhetoric. USUS: Multæ Allegoriæ
obscurant et enervant orationem.
ALLĔVĀMENTUM, i, n. _Soulagement_. SYN. Allevatio, remedium. USUS: E meis
malis nullum allevamentum spero.
ALLĔVĀTĬO, ōnis, f. _Soulagement_, _consolation_. SYN. Allevamentum.
USUS: In meis malis sine ulla allevatione permaneo. Cf. Levamentum.
ALLĔVO, as, avi, atum, are, a. _Soulager_, _consoler_. SYN. Leve facio,
lenio, mitigo, levo, levamento sum, levationem affero. USUS: Allevor, cum
tecum per litteras loquor, _je me console en vous écrivant_. Tuæ litteræ
meas sollicitudines allevant, leniunt, demulcent. Cf. Levo, Recreo.
ALLĬCĬO, is, lexi, lectum, ere, a. _Attirer_. SYN. Allecto, invito,
capio, capto, prolecto, traho, duco, attraho, pellicio, permulceo,
induco, excito, titillo, illicio. )( Alieno, avoco. PHRAS. Invitat, atque
allicit incautam juventutem voluptas, _la volupté invite et attire la
jeunesse inconsidérée_. Suis illecebris voluptas ad omne dedecus trahit,
rapit. Multa habet invitamenta libido, multas illecebras, quibus ad
cupiditatem impellit juventutem. Quot juvenes voluptate, ut objecta esca,
pelliciuntur? Ad hanc illecebram quis non commovetur? non æstuat? Quis
non inescatur delinimentis vitiorum? Illecta et inflammata cupiditate
juventus facile rapitur ad illicita. Voluptas in rudibus animis magnum
commovet desiderium; cupiditatem vehementer incitat ac inflammat. Ætatis
primæ fervor cupiditati imprimis opportunus est, quam voluptas injicit.
Voluptas mirum quantum illecebris suis juventutis animos afficit, ac
incendit. Proritat hæc pestis rudes maxime annos, atque ad cupiditatem
excitat et impellit. Irretit, delinit omnium quidem, sed juvenum præcipue
mentes voluptas. Cf. Attraho. USUS: Hominum studia ad suas utilitates
allicere.
ALLĬDO, is, lĭsi, lĭsum, ere, a. _Heurter_ _contre_, _briser_. SYN.
Impingo, incurro, affligo. USUS: Navis in scopulos allisa. In amicorum
damnationibus allisus. Cf. Impingo.
ALLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier à_, _attacher à_. SYN. Adstringo,
obstringo, stringo, ligo, devincio. )( Solvo. USUS: 1. Alligare ad
columnam, ad palum, lier à une colonne, à un poteau. 2. TRANSL. Aliquem
stipulatione, beneficio alligare, _lier qqn par un contrat_, _par des
bienfaits_. Scelere se alligare, _se rendre coupable d’un crime_.
ALLĬNO, is, lēvi, lĭtum, ere, a. _Mettre un enduit sur_, _communiquer_.
SYN. Lino, aspergo. USUS: His sententiis nullæ sordes videbantur allini
posse, _on ne pouvait plus flétrir cette sentence_.
ALLĬUM, ii, n. _Ail_. USUS: Fessis messoribus allium medetur.
ALLŎCŪTĬO, ōnis, f. _Allocution_, _paroles de consolation_. * USUS:
Allocutione solari languentes.
ALLŎQUĬUM, ii, n. _Entretien_, _paroles de consolation_. SYN. Allocutio.
USUS: Blando, benigno alloquio, comitate invitandi, beneficiisque sibi
aliquem conciliare.
ALLŎQUOR, eris, lŏcūtus sum, loqui, d. _Parler à qqn_; _s’entretenir_.
SYN. Affari, compello, appello; sermonem cum altero jungo, habeo. PHRAS.
Aspere allocutus est hominem, _il lui adressa durement la parole_. Verbis
vehementioribus prosecutus hominem est; duris appellavit: asperius,
verbis gravibus in hominem invectus est. Verbis in hominem incurrit,
incursavit sane asperis; acriter, vehementer, acerbe hominem apellavit;
multos severitatis aculeos emisit in hominem; multa dixit aspere, multa
petulanter et contumeliose, Verbis accepit hominem haud sane mollibus,
omni verborum importunitate in hominem se concitavit, acriter, acerbe
inclamavit, interpellavit hominem. USUS: Te nunc alloquor, Africane. Cf.
Loquor.
ALLŬBESCO, is, lubui, lubitum, ere, n. _Commencer à plaire_. * USUS: Nunc
mihi allubescit primulum. Cf. Libet.
ALLŪDO, is, ludi, lusum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Badiner_,
_plaisanter_. SYN. Ludere, et quod dictum, alio referre. USUS: Galba
varie et copiose alludens, varias similitudines afferebat. Alludere ad
mulierem.
ALLŬO, is, lui, ere, a. _Baigner_, _arroser_. SYN. Juxta fluo. USUS:
Fluvius mœnia alluit; mare terras.
ALLŬVĬO, ōnis, f. _Alluvion_. SYN. Eluvies. USUS: Alluvionum jura,
_droits d’alluvion_.
ALMUS, a, um, _Sacré_, _auguste_. SYN. Sanctus, augustus. USUS: O fides
alma! quo te terrarum recepisti?
ĂLO, is, alui, alĭtum _vel_ altum, ere, a. _Nourrir_. SYN. Educo, nutrio,
pasco. DIFFER. Nutrire parvulorum, alere adultorum. ADV. Copiosius.
PHRAS. E prædiis alitur, _son champ le nourrit_. Prædiorum fructibus
sustinetur, spiritum et vitam ducit; vitam propagat. Habet quasi
nutriculas prædia. Ager educator et altor illum nutricatur. Alimenta
prædiis expedit. Lacte, atque pecore vivit, vitam tolerat. Curandis
agnis victitat, victum sibi quærit. Prædiorum fructus alimenta illi
subministrant; victum præbent; opportuna illi vitæ subsidia conferunt,
adjiciunt. USUS: 1. Alere exercitum, magnas copias, _entretenir une
armée_. 2. TRANSL. Augere, _fortifier_, _soutenir_, _animer_. Impunitate
alitur hominum improborum audacia, spes, furor. Hominis mens discendo,
ingenium exercitatione, dicendi assiduitate, verborum copia alitur et
crescit.
ALPES, ium, f. _les Alpes_. USUS: Alpium vallum, murum contra
transgressionem Gallorum natura objecit. Cf. Mons.
ALSĬUS, _Comp. de l’in._ Alsus. _Plus frais._ USUS: Antio nihil quietius,
nihil alsius.
ALSUS, a, um, _Frais_. SYN. Frigidus.
ALTĀRE, is, n. _Autel_. SYN. Ara. EPITH. Religiosum, religiosissimum.
USUS: Altaria religiosissima diis struere. Ab altaribus abstrahere.
(Altare portatile, VULG. _autel portatif_. SYN. Altare temporarium,
mobile).
ALTE, _Haut_, _en haut_. SYN. Sublime. USUS: Alte extollere manum. Alte
cadere.
ALTER, terius, _Autre_. USUS: Et altera dies intercessit, cum etc. Numa
alter a Romulo rex. Alterius crudelitate oppugnor, alterius blanditiis.
Necesse est, ut sit alterum e duobus, aut etc. Primo, altero, tertio die
senatus habitus est. Alter adjutus ab altero. De amico intimo, _un autre
moi-même_. Ad te, tanquam ad alterum me proficiscar.
ALTERCĀTĬO, ōnis, f. _Altercation_, _dispute_. SYN. Jurgium, lis,
contentio, concertatio, disceptatio, forensis dimicatio. EPITH. Magna,
inutilis. USUS: 1. Altercationem cum altero quærere, aucupari, _chercher
querelle à qqn_. 2. Habere altercationem maximis clamoribus, _se
quereller à grands cris_. Orta est mihi cum illo gravis altercatio.
Dies multi altercationibus consumpti. Fregi illum altercatione. Cf.
Controversia, Dissidium, Rixa.
ALTERCOR, aris, atus sum, ari, d. _Se quereller_. SYN. Rixor, litigo,
contendo. PHRAS. Altercatus sum graviter cum adversario, _j’ai eu une
violente dispute avec mon adversaire_. Contentionem suscepi maximam;
verborum rixa non levis contracta est; altercatio orta mihi gravis est;
contentio non mediocris mihi erat. Enata est gravis altercatio mihi cum
adversario; altercationem habui difficilem. Ex causa non magna altercatio
ingens facta est. USUS: Cum Vatinio altercari incipit. Cf. Contendo,
Dissideo.
ALTERNUS, a, um, _L’un l’autre_, _alternatif_. SYN. Quod vicissim fit,
aut vicissitudinem habet. USUS: Epigramma alternis vicibus longiusculis.
Alterni pedes ex iambis sint. Alternis verbis, altero quoque verbo.
Alterna capita sibi contraria. Alternis, absolute subintell. vicibus,
annis, diebus.
ALTĔRŬTER, utrius, _l’Un ou l’autre_. SYN. E duobus alter. USUS: Si in
alterutro sit peccandum, malim videri nimis timidus, quam parum prudens.
Alterutrum tibi eligendum est, _il vous faut choisir l’un ou l’autre_.
ALTĬTŪDO, ĭnis, f. _Hauteur_, _élévation_. SYN. Celsitas, excelsitas.
EPITH. Infinita, miranda, concava. USUS: 1. Arborum, montium altitudo.
2. Labes agri ad infinitam altitudinem descendit. Latumiæ opus ingens
in mirandam altitudinem depressum, _carrière d’une profondeur immense_.
Maris altitudo, _abîmes de la mer_. 3. TRANSL. Animi, fortunæ gloriæ
altitudo. Altitudo et elatio orationis. Cf. Altus.
ALTOR, ōris, m. _Celui qui nourrit_. SYN. Educator. USUS: Omnium rerum
seminator et altor DEUS.
ALTRINSĔCUS, _De l’autre côté_. * SYN. E regione, ex altera parte. USUS:
Assiste altrinsecus.
ALTRIX, ĭcis, _Celle qui nourrit_. SYN. Nutrix, educatrix, alumna. USUS:
Terra patria, altrix nostra.
ALTUM, i, n. _La pleine mer_. USUS: Tempestate in alto jactantur nautæ.
Ex alto emergere.
ALTUS, a, um, _Haut_, _élevé_. SYN. Sublimis, excelsus, celsus, erectus,
editus, excitatus humo. )( Abjectus, humilis. PHRAS. 1. Turris est
altissima, _cette tour est fort élevée_. Turris in magnam altitudinem
evecta; situ et opere multum edita, in ingens fastigium elata. 2. Vienna
altissimis ædibus est conspicua, _Vienne est remarquable par la hauteur
de ses édifices_. Vienna cœnaculis sublata, atque suspensa latissime
eminet; ædibus editissimis, in altitudinem ingentem elatis, late
eminentibus constructa; ædibus ad eximiam altitudinem perductis, mira
altitudine ædium urbes cæteras superat, et excedit. 3. Alto vir animo
es, et excellenti, _vous avez une âme noble et magnanime_. Vir sapiens
es, et alta quadam mente præditus; nihil times, nemini cedis; altum
quiddam spiras; invictum semper, et ad altiora quædam, et magnificentiora
te natum meministi. Altum te natura videlicet, et humana despicientem
genuit. Alta spectas, virtutis gloria ad cœlum te effers. Animo es super
humanum fastigium elato; supra fortunam animos geris. USUS: 1. Sua
virtute pervenire in altiorem locum, _parvenir par son mérite aux plus
hautes dignités_. Virtus altissimis defixa radicibus. Cœli altissimus
complexus. 2. TRANSL. Ad animum: Alta mens; humanarum rerum alta quædam
despectio. Alta et exaggerata oratio. Altus et excellens vir. Nihil nisi
altum, et magnificum suscipere, moliri. Cf. Excelsus, Animus.
ĂLUMNUS, i, m. _Qui est nourri_, _enfant_, _élève_. SYN. Qui alit,
quique alitur; discipulus. USUS: Eloquentia bene constitutæ civitatis
velut alumna est, et nutrix. Platonis, disciplinæ Platonicæ alumnus. Cf.
Discipulus.
ĂLŪTA, æ, f. _Peau molle_. SYN. Pellis mollior. USUS: Pellis pro velis,
alutæque molliter confectæ.
ALVĔĀRĬUM, ii, n. _Ruche d’abeilles_. USUS: Apes in alvearium
concesserant.
ALVĔŎLUS, i, m. _Petite cavité_; _petit damier_, _table à jouer_. SYN.
Tabula, in qua tesseris, aut talis luditur. USUS: Ludum quærere, alveolum
poscere.
ALVĔUS, i, m. _Excavation_, _cavité_; _baignoire_. SYN. Vas amplum, quo
in balneis utebantur. USUS: In alveum descendere.
ALVUS, i, f. _Ventre_. SYN. Venter, intestina; uterus. EPITH. Multiplex,
tortuosa. USUS: 1. Mater alvo filium continet. 2. Alvum ciere,
medicamentis citare, movere, _lâcher le ventre_. 3. Alvum laxare,
solvere, purgare dejicere, _aller à la selle_. 4. Alvum mollire, bonam
facere, _ventre lâche_. 5. Alvum fluentem sistere, tardare, inhibere,
_arrêter le flux de ventre_. 6. Astricta alvo esse, _être constipé_.
Suppresso ventre alvum consistere; venter non reddit, non excernit.
7. Alvo esse fusa, citata, resoluta; _alias_: dejectionibus laborare,
_avoir le flux de ventre_. Citata alvo exerceri; accidere frequentem alvi
dejectionem; ventre esse liquido. 8. Ire ad alvum subtrahendam, _alias_:
ire ad requisita naturæ; ire, quo saturi solent; naturæ parere; ventris
causa de medio abire; ad necessaria secedere; ad reddenda ciborum onera
se subducere, _aller à la selle_.
ĂMĀBĬLIS, e, gen. com. _Aimable_. SYN. Amore dignus, suavis, omnibus
jucundus. PHRAS. Amabilis est; dignus qui diligatur, qui ametur, _il
est aimable_. Sunt in eo multa, quæ amorem conciliant; possidet, quæ ad
colligendam benevolentiam valent. Ad alliciendas voluntates, ad animos
adjungendos, ad comparanda hominum studia nihil desideres, nihil in
eo requiras, nihil deesse dicas. Causas amoris in eo plurimas, odii
nullas invenio. Amandus est propter multas suavitates, ingenii, officii,
humanitatis. Ejus suavitates, virtutes ipsi studium hominum adjungunt,
pariunt, gratiam comparant, adipiscuntur. Ferreus sit, qui illum non
amet. Aversus ab omni humanitate, expers humanitatis, prorsus homo non
sit, qui illum amore non prosequatur. Nihil non est in eo, nulla non
re commendatur, quæ homines ad illum amandum alliciat, qua ab omnibus
gratiam ineat, qua adjungere sibi hominum benevolentiam possit. Nulla in
eo desideres animi bona, ornamenta, quibus benevolentia colligitur. USUS:
Virtute nihil amabilius. Mores, homines amabiles.
ĂMĀBĬLĬTER, _Avec amour_. SYN. Animo amico, suaviter, humaniter.
ĂMĀBO, _De grâce_, _je te prie_. SYN. Si me amas, rogantis est. USUS:
Exspecta, amabo, dum te conveniam. Amabo te; incumbe in eam rem.
ĂMANDĀTĬO, ōnis, f. _Éloignement_, _exil_. SYN. Relegatio, rejectio.
USUS: An hæc rusticana vita relegatio, atque amandatio appellabitur.
ĂMANDO, as, avi, atum, are, a. _Éloigner_, _reléguer_, _exiler_. SYN.
Ablego, relego, removeo, dimitto, mitto. USUS: Amandato Catone, Tullio
expulso.
ĂMANS, antis, part. v. amo. _Qui aime._ SYN. Observans, studiosus,
fautor, benevolus. USUS: Ad nos tui amantissimos veni. Nemo me tui
amantior. Lenissimis et amantissimis verbis accipere.
ĂMANTER, _En ami_, _tendrement_. SYN. Peramanter, studiose, prolixe.
USUS: Valde hoc velim, amanter, diligenterque conficias. Conjunctissime
et amantissime vivere cum aliquo.
ĂMĀRUS, a, um, _Amer_. SYN. Sapore præditus dulci adverso. USUS: 1.
Sensus indicat dulce, et amarum, _les sens nous indiquent qu’une
chose est douce ou amère_. 1. TRANSL. Calamitosus, insuavis, morosus,
_désagréable_, _pénible_. Amariorem me et stomachantem omnia senectus
facit.
ĂMĀSĬUS, ii, m. _Amant_. * SYN. Amator. USUS: Miserrimum hunc hodie
habebo amasium.
ĂMĀTOR, ōris, m. _Qui aime_, _ami de_. SYN. Amicus, cultor. EPITH. Acer,
antiquissimus, communis. USUS: 1. In bonam partem: Sapientiæ me amatorem
profiteor. Ciceronis amatores. 2. In malam partem: An tu amatorem, non
adulterum dices? Amatores puerorum.
ĂMĀTŌRĬE, _Avec amour_, _passionnément_. SYN. Amatorum more. USUS:
Amatorie scripta, dicta.
ĂMĀTŌRĬUS, a, um, _Qui concerne l’amour_, _qui inspire l’amour_. SYN.
Quod ad amorem pertinet, vel allicit. USUS: Amatorius sermo. Amatorium
carmen.
AMBĀGES, um, f. _Détours_, _sinuosités_; _ambiguité_. SYN. Circuitio,
anfractus, inflexus Mæandri, diverticula, inflexiones. USUS: Ambages
fidei fallendæ exquirere.
AMBĬGO, is, ere, a. _Douter_, _disputer_. SYN. Dubito, in controversiam
voco, adduco, discepto, in dubium traho, revoco. USUS: Ambigunt agnati
cum hærede, _les parents sont en discussion avec l’héritier_, disceptant.
Ambigere de re aliqua. Hoc inter nos ambigitur. Ex contrariis scriptis
ambigere aliquid. Cf. Dubito, Dubium, Controversia.
AMBĬGŬE, _D’une manière douteuse_, _équivoque_. SYN. Dubie. USUS: Ambigue
dicta, scripta, posita, dividenda sunt et explananda.
AMBĬGŬĬTAS, ātis, f. _Équivoque_, _obscurité_. SYN. Anceps, dubia,
incerta, multiplex verborum potestas; verba media et suspensa; quæ in
duas vel plures sententias trahi possint USUS: Nominum ambiguitas in
multos errores inducit. Cf. Dubitatio.
AMBĬGŬUS, a, um, _Ambigu_, _incertain_, _équivoque_, douteux. SYN.
Anceps, dubius, incertus, obscurus, multiplex, perplexus. )( Perspicuus.
USUS: Non habeo ambiguum, _je ne balance point_. Oracula obscura,
ambigua. Ex ambiguo dicta existunt argutissima. Invidiæ nomen ambiguum.
Cf. Dubius, Perplexus.
AMBĬO, is, ivi, _vel_ ii, itum, ire, a, _nonnunquam_ n. _Entourer_,
_briguer_. SYN. Circumeo, _vel_ prenso. ADV. Valde, vicatim. PHRAS.
Consulatum artibus parum honestis ambit, _il se sert de moyens
peu honnêtes pour briguer le consulat_. Quibus artibus sibi viam
ad consulatum muniat, quod iter affectet, video. Summa ambitione,
honoris contentione, ambitu contendit. Circuit et prensat Patres
juxta, ac tribules. Est in illo summa honoris contentio; ambitus illi
est in petendis honoribus incredibilis. Nullum in prensando studium
prætermittit; in prensandis, appellandis Patribus studium adhibet
maximum. In aucupandis magistratibus nullos scopulos, nullos casus
pertimescit; aureis retibus venatur imperium. Honoribus operam dat, sed
artibus parum decoris. Honorum in republica nullus est, quem non appetat,
ad quem non aspiret, _il n’y a point de dignité qu’il n’ambitionne_.
USUS: 1. Lunæ cursus terram proxime ambit, _la lune fait sa révolution
autour de la terre_. 2. Prensare, petere, _solliciter_. Si comitia in
senatu haberi placet, petamus, ambiamus.
AMBĬTĬO, ōnis, f. _Sollicitation_, _brigue_. SYN. Ambitus, studium
cupiditasque honorum. EPITH. Levis, major, miserrima, nimia, perniciosa,
popularis, summa, timida. USUS: Ambitione labi, ardere. In tuo favore mea
ambitio nititur.
AMBĬTĬŌSĒ, _Par brigue_; _avec faste_. SYN. Cum ambitione. USUS:
Provinciam ambitiose petere. Facere aliquid, fovere aliquem ambitiose.
AMBĬTĬŌSUS, a, um, _Ambitieux_. SYN. Ambitione plenus, honorum cupidus.
PHRAS. Vir est ambitiosus, avaritia gloriæ, et honoris cupiditate
insatiabili, _c’est un ambitieux_, _un intrigant_. Ambitioni servit
perdite, ardet infinita honorum cupiditate, in honorum studio pene
modum nescit, ad ambitionem toto pectore incumbit, fertur incredibili
gloriæ cupiditate; honorum nusquam illi satis est, honoris est supra
modum appetens. Cf. Ambio, Gloria, Superbus, Arrogans. USUS: Amicitiæ
ambitiosæ, in quibus assentationis plurimum, nihil rei. Homo minime
ambitiosus.
AMBĬTŬS, ūs, m. _Circuit_, _détour_; _ambition_. SYN. Conversio,
circuitus, orbis; ambitio, ambitionis crimen. EPITH. Contractus et
brevis, et vehemens verborum, immanis, infinitus, par, perfectus,
completusque verborum, rotundus, totus verborum, argutus, certusque
et circumscriptus verborum. USUS: 1. Ambitus domus, _le tour de la
maison_. Rotundi stellarum ambitus. 2. Circuitus verborum, _périodes_.
Comprehensio, et ambitus ille verborum, quem periodum vocamus. 3.
Ambitio, _ambition_. Accusari, damnari ambitus.
AMBŬLĂCRUM, i, n. _Promenade couverte_, _galerie_, _allée d’arbres_. SYN.
Locus in ædibus ad deambulandum accomodatus.
AMBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Promenade_. EPITH. Aurea, meridiana, inferior,
pomeridiana, compitalitia. USUS: 1. Ambulandi actio, _promenade_,
_action de se promener_. Constituimus inter nos, ut ambulationem ruri
conficeremus. 2. Locus ambulationis, _promenade_, _lieu où l’on se
promène_. Nostram ambulationem, quæso, invisas. Hedera intercolumnia
ambulationis convestit. Nondum absoluta est ambulatio, nondum sub tecto.
AMBŬLĂTĬUNCŬLA, æ, f. _Petite promenade_. EPITH. Tecta. USUS: Cum una
ambulatiuncula, et sermone nostro delicias urbis omnes non permutavero.
AMBŬLO, as, avi, atum, are, n. _Se promener_. SYN. Deambulo, inambulo,
obambulo, deambulationem perago, spatior, eo, decurro, abeo, iter facio,
contendo, pedibus peragro. ADV. Artificiose, contentius, recte. USUS:
Ambulare in sole. Ambulare lente, ut philosophi. Intra diem plura passuum
millia ambulare. Xerxes, juncto classibus Hellesponto, Athoque perfosso,
maria ambulavit, terram navigavit.
AMBŪRO, is, bussi, bustum, ere, a. _Brûler autour_, _consumer_. USUS: Num
tu ex ambustis fortunarum mearum reliquiis spolium petes? Vicina Cremona
incendio ambusta, Mantua tamen salva evasit.
ĀMENS, entis, gen. omn. _Troublé_, _égaré_, _insensé_, _fou_. SYN.
Insanus, mente motus, perturbatus. PHRAS. Homo excors, omnibus consiliis
præceps ac devius, mente captus, alienatus mente, amentia præceps,
obcæcatus; prolapsus in furorem, mente paulum imminuta animo parum
validus, mente orbatus. USUS: Homo amentissimus, vecors, ac consiliis
omnibus præceps, ac devius. Cf. Insanus.
ĀMENTĀTUS, a, um, _Garni d’une courroie_. SYN. Loris religatus ad acrius
feriendum. USUS: 1. Hastæ amentatæ. _Javelot garni de sa courroie_.
2. TRANSL. Argumenta amentata præclari oratoris lacertis viribusque
contorta, _arguments tout prêts_.
ĀMENTĬA, æ, f. _Démence_, _folie_. SYN. Insania. EPITH. Civilis, magna,
mira, præceps, singularis, summa, tanta. PHRAS. Hic homo in amentiam
incidit, _cet homme est devenu fou_. A se, a mente discessit; ad insaniam
redactus est; impulsus, prolapsus in furorem est: mens reliquit hominem;
injecta illi amentia est. Amentia incredibilis hunc hominem tenet, _un
trouble incroyable s’est emparé de lui_. Amentia flagrat, torquetur,
rapitur, tenetur, excæcatur plane insolita, alienata penitus mente est.
Cf. Amens, Alienatus, Furor, Insania, Stultitia. USUS: Amentia est animi
affectio lumine mentis carens. Qua amentia inductus hoc egisti?
ĂMĪCA, æ, f. _Amie_, _amante_. SYN. Mulier amata. USUS: Alcibiades amicæ
amiculo tectus. Septem currus amicarum plenos secum trahebat Verres.
ĂMĬCĒ, _En ami_. SYN. Benevole, familiariter, animo amico, et
conjunctissimo. USUS: Vivere simpliciter, vitæque hominum amice. Quod
tantum mihi tribuis, facis, fecistique sane amice.
ĂMĬCĬO, is, cui, _vel_ xi, ictum, ire, a. _Couvrir d’un vêtement_,
_envelopper_. SYN. Vestio, operio. USUS: Amictus toga purpurea.
ĂMĬCĬTĬA, æ, f. _Amitié_. SYN. Benevolentia, conjunctio, familiaritas,
necessitudo; vetus et assiduus inter æquales usus, ac vitæ consuetudo;
jucunda vitæ, atque officiorum omnium societas, amabilissimus amicitiæ
nexus; amoris vinculum arctissimum; omnes amicitiæ necessitudines;
conjunctionis, ac necessitudinis vinculum; benevolentiæ conjunctio;
familiaritatis nexus; summa voluntatum consensio. EPITH. Adjutrix
virtutum, comes vitiorum, afflicta, non solum ampla, sed etiam jucunda,
concors, conjunctior, consularis, desiderata, ditior, et affluentior,
firmior, bona, gratuita, insignis, intempestiva, inveterata, justa
veraque, magna, uber, jucundissima, molesta, naturalis, non brevis et
suffragatoria, sed firma et perpetua, pulcherrima et maxime naturalis,
pyladea, remissior, et liberior, et dulcior, et ad omnem comitatem
facilitatemque proclivior, sancta, summa, vetus, vetusta, vulgaris aut
mediocris, vera et perfecta. PHRAS. 1. Amicitiam contrahere, _contracter
amitié_. Amicitiam cum aliquo appetere, expetere potentum amicitias,
gratiam et amicitiam petere; adrepere sensim, applicare se ad alterius
amicitiam; insinuare se in potentum amicitiam; adjungere se, conferre,
aggregare ad alterius amicitiam; amicitiam sibi parare, comparare,
conciliare; in consuetudinem alterius se dare, insinuare, immergere;
amicitiis multorum implicari; amicitias sibi parere, gignere, jungere,
conjungere, instituere; consuetudine alterius se implicare, devincire,
jungere; amicitiæ fores sibi aperire; consuetudinem jungere cum altero;
amicitiam conglutinare, conjugare, constituere; colligere, contrahere
consuetudinem cum altero; amicitiæ et societatis vinculo se adstringere;
incipere, conflare amicitiam; coire societatem cum altero; amicitiam
sequi, ad amicitiam accedere; alterius amicitiæ se dedere ac devovere,
sancire; ferire, percutere fœdus amicitiæ; amicitiæ fœdere se devincire.
2. In amicitiam alicujus venire, _devenir ami de quelqu’un_. In amicitiam
accipi, recipi, adjungi; in familiaritatem alterius venire, pervenire;
adscribi ad alterius amicitiam; inire cum altero societatem; jungi
amicitia; incidere in improborum hominum amicitiam; familiaritatem
alterius penitus intrare, consequi; amicitiam adipisci; in familiaris
amicitiæ jura adduci. 3. Amicitiam habere cum altero, _être lié d’amitié
avec un autre_. Necessitudo intercedit mihi cum illo, et vetus amicitiæ
usus; necessitudo mihi cum illo constituta dudum est; est mihi amicitia,
consuetudo, hospitium cum illo; amicitiam gero, habeo cum illo; intime
utor homine; societatem habeo cum illo firmam ac perpetuam; intima illi
familiaritate conjunctus sum; locum amicitiæ non infimum tenet apud me;
est mihi cum homine magnus usus, vetus cunjunctio; conjunctissime et
amantissime inter nos vivitur; arcta familiaritate hominem complector;
longa consuetudine devinctum teneo hominem; mutua benevolentia implicatum
habeo; conjunctus sum longo familiaritatis usu; inveterata mihi cum illo
est amicitiæ fides; perpetua gratia atque amicitia mihi cum illo est.
4. Amicitiam observare, _garder l’amitié_. Amicitiam colere, servare,
retinere; obsequio amicitiam tueri; amicitiam præstare; necessitudinem
colere, conservare; uno tenore fidem colere; in amicitia et fide manere,
permanere. Par voluntas, ab unoquoque nostrum redditur, et accipitur.
Amicitiæ nostræ fides sanctior est, quam ut malevolorum sermonibus
labefactetur. Amicitiam gerimus non modo officiosam, sed veram et
concordem. 5. Amicitiam firmare et augere, _entretenir_, _augmenter
l’amitié_. Amicitiam confirmare, firmiorem facere, reddere; in amicitia
provehi; firmare obsequio gratiam; concordiam in perpetuum firmare;
consuetudinem facere majorem; id agere, ut amicitia non modo vigeat,
sed crescat, accrescat. 6. Amicitia minuitur, _l’amitié décroît_.
Claudicat amicitia nostra, labefactatur sensim malevolorum sermonibus,
et elevatur. Vacillat, inclinat amicitiæ nostræ stabilitas. Satietas
quædam amicitiæ subit. Multis rebus quotidie violatur amicitia nostra.
Non respondet animus tuus in amicitia meo. Non eum præstas animum mihi,
quem debes. Parem in me benevolentiam non commonstras. Tuus in me
amor cum meo conferendus non est; longe inferior meo est; longe infra
est. Non es mutuo erga me animo; non æque, atque ego, animatus es.
Conjunctio illa vetus, ac jucunda multum a te imminuitur, perfringitur,
ac labefactatur. 7. Amicitiam abrumpere, _rompre une amitié_. Disrumpere,
discindere, dissociare, dissolvere, dissuere, præcidere, extinguere,
tollere, evertere amicitiam; deserere jus amicitiæ, spernere, negligere;
extinguere necessitudinem pristinam; amicitiam dimittere, deponere,
excludere; in inimicitiam convertere; ab amico se abrumpere; ab amicitia
se removere; caritatem, conjunctionem dirimere; a conjunctione animos
avocare; collectam diu gratiam momento effundere; amabilissimum amicitiæ
nodum tollere; renunciare alteri societatem, hospitium, amicitiam;
finem gratiæ ponere; amicitias diducere cohærentes; gratiam alterius
repudiare, recusare; totum se ab amicitia alterius avertere; refugere
a pristina consuetudine; ab amicitia deficere; sejungere se a veteri
societate; conjunctionem solvere, amorem ex animo penitus ejicere. 8.
Amicitiam redintegrare, _renouveler_, _rétablir l’amitié_. Redire cum
altero in gratiam; renovare, redintegrare pristinam consuetudinem;
gratiam novo beneficio redimere; ad gratiam et amicitiam receptum habere.
Cf. Amicus, Familiaritas, Necessitudo, Inimicitia. USUS: Amicitia est
omnium divinarum, humanarumque rerum cum benevolentia et caritate summa
consensio. Amicitia nihil majus, uberius, jucundius. Hæc amicitia, hæc
conjunctio, hæc jucundissima vitæ, atque officiorum omnium societas
fictis sermonibus, falsis criminibus, sæpe dirimitur.
ĂMICTUS, a, um, _Vêtu_, _recouvert_. SYN. Vestitus, indutus, tectus,
opertus. USUS: Amictus lana, toga purpurea, pallio, amiculo.
ĂMICTŬS, ūs, m. _Toute espèce de vêtement extérieur_. USUS: Imitari
alicujus amictus statum, _aut_ motum, _imiter qqn dans sa manière de
porter la toge ou d’en disposer les plis_. Cf. Vestis.
ĂMĪCŬLA, æ, f. _Amante_. SYN. Amica. USUS: De amicula rixari.
ĂMĬCŬLUM, i, n. _Petit vêtement_. SYN. Palliolum, vestis. EPITH. Aureum,
frigidum, grave. USUS: Dionysius aureum Jovi detraxit amiculum.
ĂMĪCŬLUS, i, m. _Cher petit ami_. SYN. Amicus.
ĂMĪCUS, i, m. _Ami_. SYN. Necessarius, familiaris. )( Inimicus. DIFFER.
Amator, in malam, Amicus in bonam partem accipitur. EPITH. Amans et
observans, antiquior, antiquissimus, benevolus, blandus, bonus, communis,
firmus et fidelis, fortior, fortis, gravissimus, satis honestus, indignus
fortuna aliqua, infidus, insolens, lepidus, locupletior, magnus,
mediocris, multo justior, officiosissimus, paternus, ac pernecessarius,
præceps, privatus, prudens, recens, simplex et communis, et consentiens,
studiosus, observans, suavis, verus, vetus, voluntarius. PHRAS. 1. Amicus
meus est, _il est mon ami_. Multis annis illo utor familiariter; est
ex domesticis meis, et intimis familiaribus; necessarius meus est, et
amantissimus mei; conjunctus mihi usu, est in intimis; me plane suum
numerat; sunt mihi cum illo omnes amicitiæ necessitudines; utor hominis
amicitia diu, et concorditer; in meis familiarissimis est, ac plane
meus; longe omnium amicorum carissimus est; in intima ejus familiaritate
versor; conjunctissimus illi sum; omnia mihi cum eo intercedunt jura
summæ necessitudinis; arctissimo mihi est amicitiæ vinculo copulatus,
colligatus, connexus; est mihi amicitia cum eo non vulgaris; utor illo
intime; est mihi intimus; nihil illo mihi conjunctius, carius, jucundius.
Cf. Familiaris, Adjungo, Amicitiam habere. 2. Amicos sibi paravit
plurimos, _il s’est fait beaucoup d’amis_. Multos ille sibi beneficio
adjunxit; multos sibi consuetudine devinxit; animos multorum sibi
conciliavit; multorum voluntates sibi obsequio demeritus est; amicitiam
fecit cum plurimis; ex adversa factione suos sibi fecit quamplurimos;
necessitudinem constituit, fecit, conjunxit cum multis, ad amicitiam
adscripsit, aggregavit non paucos. Cf. Amicitiam contrahere. USUS: 1.
Amici maxima amoris conspiratione consentientes. Mihi nemo te amicior,
carior, jucundior. 2. Amicum facere, diligere, eligere, acquirere;
conciliare sibi alterius voluntatem, gratiam, studium. 3. Amico uti et
necessario, _avoir un ami_. 4. Amico orbari, vitam ab amicis desertam et
incultam agere, _n’avoir pas d’amis_.
ĀMISSĬO, ōnis, f. _Perte_. SYN. Jactura, detrimentum. EPITH. Tanta rerum,
turpis. USUS: Amissio omnium rerum, desperatio recuperandi.
ĂMĬTA, æ, f. _Sœur du père_. SYN. Soror patris.
ĀMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Perdre_. SYN. Dimitto, perdo, jacturam
facio. ADV. Funditus, penitus, plane. PHRAS. Amisisti omnia, _vous avez
tout perdu_. Jacturam fecisti fortunarum omnium. In hoc portu gloriæ,
dignitatis naufragium fecisti. Eversus es rebus omnibus, captus, orbatus.
Omnia tibi illo jactu perierunt, occiderunt. Gratia omnis, ac gloria
tibi defluxit. Cum fortunis fama te simul, ac fides deseruit. Cf. Perdo,
Eripio, Evanesco. USUS: 1. Amittere occasionem. Prædam de manibus
amittere, _manquer_, _laisser échapper_. 2. Dignitatem, civitatem, jus
imperii, memoriam, mentem, vitam, lucem amittere. Vires, et corpus
ægritudine, vitam per dedecus amittere, _perdre_. 3. Dimitto; _renvoyer_,
_congédier_. 4. Abjicio, _abandonner_. Assiduitate malorum omnem sensum
humanitatis ex animo amittere.
AMNIS, is, m. _Fleuve_. SYN. Fluvius. EPITH. Funestus, incitatior,
sedatus, magnus, nobilis, obscurus, profluens, contortus, deflexus. USUS:
Liquores perlucidi amnium, riparum vestitus viridissimi. Alter sine
salebris amnis, alter incitatior fertur. Contortus et deflexus in alium
cursum amnis. Cf. Flumen.
ĂMO, as, avi, atum, are, a. _Aimer_. SYN. Diligo, carum habeo, studio
prosequor, benevolentia complector, magno studio et amore sum in
aliquem; faveo, cupio alicui maxime, honestissime. ADV. Admodum, æque
atque, certatim, fraterne, illustrius, maxime, merito, mirabiliter,
mirifice, multum, nimium se; plus, plurimum, præcipue, recte, turpissime,
valde, vehementer, unice, vulgo. PHRAS. 1. Amo te plurimum, _je vous
aime beaucoup_. Sic te diligo, ut neminem magis, ne me ipsum quidem.
Singulari erga te amore sum, singulari sum in te benevolentia. Ego te,
ut oculos, aut si quid oculis est carius, diligo. Nemo est omnium, in
quem magis, quam in te, mea sit propensa benevolentia; qui mihi te sit
carior; quem ego vehementius, quam te, diligam, quem ego majore, quam te
benevolentia complectar; quem ego magis ex animo, quam te, diligam. Quo
amoris vinculo adstricti sumus, eo nihil potest esse arctius; id ejusmodi
est, ut laxari nullo modo possit. Summe, vehementer, valde, magnopere,
maximopere, maxime, etiam atque etiam, mire, mirifice, incredibiliter,
unice, singulariter, egregie, insigniter, ex animo, ex intimo sensu,
cumprimis, imprimis, apprime, præcipue, admodum, oppido, majorem in
modum, mirum in modum, minime vulgariter, non mediocriter te diligo.
Omnibus tibi necessitudinis causis conjunctus sum maxime. Ita multæ mihi
tecum sunt necessitudinis causæ, ut nihil possit esse jucundius. Omnes
mihi necessitudines, necessitudinum causæ, omnia mihi necessitudinum
summa jura tecum intercedunt. Mihi tecum omnia sunt communia. Amo te
singulariter omnibus de causis. Omnibus ad te amandum causis adducor,
moveor, impellor. Causam tui diligendi nullam non habeo. Arctissimo
necessitudinis vinculo conjuncti sumus. Nihil est nostra necessitudine
conjunctius. Pervenit ad summum amicitia nostra. Benevolentia in te
mea ad summum pervenit, aucta sic est, ita jam crevit, ut nihil ad eam
possit accedere. Amor in te meus is est, ita accumulatus est, ut addi
nihil possit. Æque, similiter, pariter ac me ipsum; itidem ut me ipsum;
non secus, ac me ipsum te diligo. In te amando nemini concedo. Qui te
vehementius diligat, concedo nemini. Amorem in te meum cogitatione
fortasse consequi, complecti possum, verbis quidem exprimere, explicare,
expromere profecto non possum. Cum te multi diligant, in amore tamen
omnes vinco, principatum appeto, primas partes mihi vindico, principem
locum obtineo. Fero te in oculis. Mihi es in amoribus. Nihil mihi est
te carius. Secundum DEUM, post DEUM, excepto DEO, cum a DEO discessi,
nemo mihi te est carior. Primum in amore DEUM, te habeo proximum. Amor
in te meus tantus est, quantus potest esse maximus. Hæres mihi in animo,
in medullis, in intimis sensibus. Ut pater in filium, ita ego in te sum
animatus. Habeo te fratris loco. Quid est, cur te non etiam atque etiam
diligam? Quod vinculum, quod studii genus aut officii, quæ omnino res
amori nostro, amicitiæ, conjunctioni, necessitudini nostræ deest, in
amicitia nostra requiri, ac desiderari potest? Amorem in te meum verbis
exprimere qui possum, quem cogitatione vix complector, cujus magnitudinem
vix mente comprehendo? 2. Tu si me amas, communem amicum dilige, _si vous
m’aimez_, _aimez aussi mon ami_. Tu si me carum habes; si tibi cordi
sum; si animum mihi dedisti tuum; amicum omni benevolentia, caritate,
officio complectere. Sit tibi ille in pectore, hæreat in venis, animo,
visceribus. Tu si mei amore duceris; si totus ego tuus sum; si ardes,
cales, teneris studio complectendi mei; amicum in sinu, in oculis gesta;
hæreat ille tibi in medullis; gradum ac caritatem filii apud te habeat.
Si amore tibi conjungor; si, ut tute affirmas, ita in oculis tuis habito;
in medullis inclusus sum; amicum toto animo, omni gratia, officio,
caritate complectere. Si tanta propendes in me voluntatis inclinatione,
quantam singularis in me tua benevolentia, eximia caritas, perpetua
officia pollicentur, mea potiorem vita communem amicum habe. Siquis
amor mei in te residet; si amore mei caperis, incensus es; si caritate
flagras; carissimum tibi amicum habe nostrum; magisque quam oculos illum
ama meos. Si quis amor penitus hæret mei; si in medullis resideo tuis;
si in deliciis sum; amicum oculis, animo, complexu tene; omni amore
prosequere; dignum profecto ob multas suavitates ingenii, ut animo tuo
carus sit egregie. 3. Amat intemperanter, inhoneste, _il se livre à la
débauche_. Amoribus servit; turpius, quam par est, diligit; differtur
amore; immodico amore flagrat. Deperit hominem misere; amore occupatus
est; animum amori deditum habet; in amores effunditur; amore amens,
malesanus est; perdite amat; amore languet; cæcis maceratur ignibus;
totus in amore est; in castris Veneris militat; versatur in amoris rota;
amore vadatus, ac vinctus attinetur; in hospitium divertit ad Cupidinem.
USUS: Quidam seipsos amant sine rivali. Me aut amabis, aut, quo contentus
sum, diliges. DIFFER. Amare plus est, Diligere minus. )( Odio habeo.
ĂMŒNĬTAS, ātis, f. _Agrément_, _charme_. SYN. Suavitas locorum. EPITH.
Summa. USUS: Hortorum et littorum amœnitates. Cf. Jucunditas.
ĂMŒNUS, a, um, _Agréable_. SYN. Voluptuarius, jucundus. USUS: Amœnus
sane, et arbitris semotus locus. Prædiola belle ædificata amœno loco, et
salubri. Cf. Jucundus.
ĂMOR, ōris, m. _Amour_. SYN. Benevolentia, gratia, pietas, studium,
caritas. )( Odium. DIFFER. Amor genus est ad omnia pertinens, Caritas
species ad homines tantum. EPITH. Gloriæ nimis acer, verumtamen honestus,
communis, cultus, dulcis et optatus, flagitii et levitatis auctor,
fraternus domesticusque, honestus, humanus, tam improvisus ac repentinus,
tam castus, tam religiosus, tam sanctus, tam pius, inauditus, non
ignotus, sed tamen gratus, et optatus, incredibilis, et bonus, insitus,
jucundus, magnus, mediocris, mirificus, muliebris, mutuus, naturalis,
novus, vetus, patrius, perpetuus, præcipuus, princeps, pristinus,
sævus, singularis, sollicitus atque anxius, summus, turpissimus,
vetus et fictus, veterrimus, verissimus, vetustus. PHRAS. 1. Utinam
excitare amorem patriæ in te possem! _puissé-je vous inspirer l’amour
de la patrie!_ Utinam te patriæ amore inflammare, pietatem in patriam
intendere, excitare, gignere, conciliare possem! utinam efficere id
possem, ut patriæ amor in te nascatur, oriatur, exoriatur! utinam ea
mihi facultas sit, ut meis hortatibus pietas illa in patriam rursus in
te exsistat, emergat; ut ex natalis soli dulcedine amor ille effluat,
emanet, progrediatur, proficiscatur, qui erga patriam optime de te
meritam exstare, residere in animis civium debet. 2. Amorem in te meum
ubique declarabo, _je vous prouverai partout mon affection_. Quem
diu tecum constitutum habeo amorem, omnibus in rebus testificabor,
demonstrabo. Respondebo profecto amori tuo, et omni officiorum genere
tecum certabo. Recognosces non modo ex litteris, sed ex omnibus studiis,
officiisque meum in te amorem. Amorem hunc meum, quem a puero suscepi,
omnibus officiis colam, præstabo, reddam amori tuo. Meam in te singularem
benevolentiam, summum, incredibilemque amorem quovis officii genere
testatum faciam; officiis ac studiis illustrabo, approbabo. Nullum erga
te officium hominis amantissimi prætermittam. Qui in me residet amor tui,
eidem serviam semper; hunc fovebo, et augebo. Non est quod vereare; in
amore egregie respondebo. Efficiam profecto, ut omnibus pateat, neminem
ut fugiat, lateat, quæ mea sit in te benevolentia. Amorem tui, qui in
animo insidet mea non verbis modo præ me feram, sed rebus, factisque
ostendam, patefaciam, confirmabo. 3. Amorem in te meum semper conservabo,
_je serai toujours votre ami_. Amorem, quo semel tibi conjunctus fui,
quo te adhuc prosecutus sum, fovebo semper, augebo, colam, servabo,
confirmabo. In amore tui semper provehar. Illa pietas, id studium, quo te
semel complexus sum, incrementa capiet maxima. Ad eum amorem, quem adhuc
præstiti, accessiones fient maximæ. Ut amandi causæ semper novæ, ita nova
semper officia ad pristini amoris significationem accedent. Idem dies
amorem tui mihi eripiet, qui vitam. Dum spirabo, spirabit simul in me
amor tui. 4. Amorem exuit, _il ne m’aime plus_. Amorem abjecit, excussit,
deposuit omnem. Multum de vetere amore detractum, laxatum est. Amorem
omnem ex animo ejecit. Nemo te, nisi tua illa inconstantia ab amore
nostri avertit; illa amorem diremit, illa exhausit. USUS: Amor verus et
fictus non facile dijudicatur, _il n’est pas facile de distinguer la
véritable amitié de la fausse_. Honestus amor e virtute nascitur. Judicio
labitur, qui fortunam in amore, non virtutem spectat. Amor flagitii et
levitatis auctor.
ĀMŌTĬO, ōnis, f. _Action d’éloigner_, _éloignement_. SYN. Remotio. USUS:
Doloris amotio successionem efficit voluptatis.
ĀMŎVĔO, es, movi, motum, ere, a. _Éloigner_, _écarter_. SYN. Arceo,
prohibeo, removeo. PHRAS. Fames hostem ab urbe amovit, _la famine a
éloigné l’ennemi de la ville_. A mœnibus hostem detraxit, depulit,
dejecit. Fames hostilem impetum propulit, submovit, propulsavit;
emovit hostium multitudinem; pestem illam a mœnibus urbis avertit. 2.
Amovet a se omnes, _il éloigne de lui tout le monde_. Abstinet procul
homines; segregat a se omnes, removet, submovet; emovet domo salutantium
multitudinem; hospitum ac clientum turbam suis ab ædibus amolitur.
3. Amovet se a rebus publicis, _il ne prend aucune part aux affaires
publiques_. Animum procul habet a republica; animum abducit a forensi
strepitu; publicæ rei curam a se in alios transfert. USUS: Libidinem,
odium, invidiam, metum, cupiditates omnes ab aliquo amovere, _éloigner_,
_détourner_. Segnitiem, crapulam, calumniam a se amovere, depellere.
Molestiam a foribus; suspicionem a domesticis amovere. Cf. Repello,
Arceo, Rejicio.
AMPHĬBŎLĬA, æ, f. _Amphibologei_. VULG. Amphibologia. USUS: Amphibolias
aucupantur Dialectici.
AMPHŎRA, æ, f. _Amphore_. USUS: In singulas vini amphoras quaternos
denarios portorii nomine exigunt.
AMPLĒ, _Amplement_, _largement_. Amplissime. SYN. Magnifice, honorifice,
honeste. )( Abjecte, humiliter. USUS: Ample, elateque dicebat Cicero;
honores idem amplissime sibi decretos, magnificentissime, amplissime
gessit, _Cicéron avait un langage élevé et abondant; il exerça avec la
plus grande distinction toutes les charges qui lui furent confiées_.
AMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d. _Embrasser_. SYN. Amplexor,
amplexu stringo, comprehendo. ADV. Amicissime, vehementer, ultro et
citro, usu, vel officiis; libenter, generatim, nequaquam satis. PHRAS.
Pater filium amantissime amplexus est, _le père embrassa tendrement
son fils_. Amplexatus est, brachia in collum filii injecit; pectus
pectori commisit, conjunxit, admovit; amplexu filium petiit, aggressus
est, vinxit, arcte tenuit, continuit, fovit; apertis brachiis filium
amplexurus, ad ejus caput advolavit; in ejus amplexus effusus est, ruit;
ejus cervicibus se innexuit, et arctissimis complexibus illigavit;
pater filii cervicibus injecit manus, et toto pectore se adstrinxit.
Filii collum invasit pater; ad complexum concurrit; tulit complexum
filio, inque eum fimul corpore, fimul animo effusus est, circumfusus
amplexibus filii pater, pectori collo eumdem admovit. Recepit filium
sinu, complexuque pater; dextera cervicem ejus manu strinxit; amplexu
filium cooperuit pater, et pectus pectore constrinxit. USUS: 1. Ille me
amplexus, flere prohibebat, _celui-ci m’ayant embrassé_, _m’empêchait de
pleurer_. 2. TRANSL. Amo, colo, _cultiver_, _s’adonner à_. Auctor tibi
sum, ut rempublicam, bonas artes, jus civile amplectare. Cæsar me in
dies amicius amplectitur. Amplector animum in me tuum. 3. Comprehendo,
stringo, _comprendre_, _renfermer_. Non is est, qui res tantas consilio
amplectatur, animo, ac mente circumspiciat. Paucis plurima; artem omnem
paucis præceptis amplector.
AMPLEXOR, aris, atus sum, ari, d. _Embrasser_. SYN. Amplector, amo,
amplexibus excipio, foveo sinu, amplexu circumplico, circumplector. ADV.
Familiariter, hilare, mirifice, recte, vehementius. USUS: Inimicum meum
sic amplexabuntur, sic in manibus habebant, sic fovebant. Amplexari
auctoritatem senatus. Certam sententiam amplexari. Cf. Amplector.
AMPLEXŪS, ūs, m. _Embrassement_. USUS: Pudici amplexus.
AMPLĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Augmentation_. SYN. Cessio, incrementum, cumulus,
exaggeratio. )( Diminutio. EPITH. Magna, nemini nocens, vehemens. USUS:
Amplificatio gloriæ, honoris, pecuniæ, rei familiaris, _accroissement de
richesses_. Amplificatio Rhetorica. Gravior quædam affirmatio, quæ motu
animorum conciliat in dicendo fidem, _ampfilication_.
AMPLĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Augmenter_, _agrandir_. SYN. Amplum
facio, dilato; rem parvam verbis majorem facio; augeo, multiplico,
locupleto. )( Minuo, infirmo. PHRAS. 1. Amplificare imperium, _reculer
les frontières de son royaume_. Proferre imperium, imperii fines;
ingentibus incrementis rempublicam augere; ampliare, dilatare, extendere,
protendere imperium; imperii fines promovere, propagare, magnas imperio
accessiones adjungere. 2. Amplificare dicendo, _développer un sujet_.
Augere rem, et tollere altius dicendo; verbis exaggerare, extollere;
rem ornare; tragice et rhetorice, omnia dicendo augustiora, majora
facere; vero majora jactare; in majus celebrare; verbis in majus ferre,
extollere. USUS: 1. Semper studui, tuam gloriam laudibus amplificare,
_je me suis toujours efforcé d’augmenter votre gloire en vous louant_.
Sermo tuus dolorem mihi meum amplificat. Urbs, fortuna urbis in dies
amplificatur et augetur. 2. Amplificare atque ornare dicendo. Cf. Augeo,
Amplus.
AMPLĬO, as, avi, atum, are, a. _Remettre_, _ajourner_. SYN. Comperendino,
differo, temporis plus concedo causam dicturo. USUS: Hæc causa septies
est ampliata. Quid hominem nefarium ampliatis?
AMPLĬTER, _Amplement_, _largement_. SYN. Ample. USUS: Ampliter in cœna
apposuit Ampliter mentiri.
AMPLĬTŪDO, ĭnis, f. _Grandeur_, _dignité_, _rang_. SYN. Gloria, dignitas,
splendor, auctoritas, gravitas, pondus, claritudo, præstantia, majestas,
claritas. EPITH. Rara, egregia, modica, summa. USUS: Amplitudo est
potentiæ, _aut_ majestatis, _aut_ aliquarum copiarum abundantia. Ipsæ
injuriæ tuam amplitudinem illustrabunt. Omne meum studium ad tuam
amplitudinem amplificandam, retinendam conferam, _je ferai tous mes
efforts pour vous élever en dignité et vous garder votre rang_. Pompeius
posteris suis amplitudinem nominis, quam non acceperat, tradidit.
Pervenisti ad summam amplitudinem. Cf. Splendor, Dignitas, Præstantia,
Magnitudo.
AMPLĬUS, _En plus grande quantité_, _davantage_. SYN. Plusquam, plus,
magis, supra, quod excurrit. USUS: Amplius est triennium, _vel_ triennio.
Non amplius decem cohortes pugnavere. Decem et amplius nummis, decem, et
quod excurrit, nummis. Ita quidem Socrates; hoc amplius Theophrastus,
quod etc., _a cela de plus que_, _etc._ Morem tibi geram, hoc amplius, ut
oraculum te audiam, _je vous obéirai, bien plus, je vous écouterai comme
un oracle_.
AMPLUS, a, um, _Ample_, _spacieux_, _grand_. )( Angustus, parvus. USUS:
1. Ampla domus, _maison spacieuse_. Theatrum magnitudine amplissimum,
celebritate refertissimum. Locus præter modum amplus, ingentis laxitatis,
et qui multorum millium multitudinem capiat. Ædes amplæ, spatiosæ,
effusæ. Forum, quantumvis amplum, laxandum videbatur. 2. Seges gloriæ
ampla. Res ampla, et immensi operis. Copiæ amplissimæ, militum is
numerus, ut virium jam non pœniteat. 3. Amplissimus civitate, amplissimo
loco natus. Id curo unice, ut respublica opibus firma, copiis locuples,
gloria ampla, virtute honesta sit. Cf. Clarus Magnificus, Magnus.
AMPULLA, æ, f. _Petite fiole au corps bombé_. SYN. Vas vitreum ventre
amplo et inflato.
AMPULLOR, aris, atus sum, ari, d. _S’exprimer avec emphase_. SYN. Turgeo,
inflor. Cf. Superbus, Facto.
AMPŬTĀTĬO, ōnis, f. _Action de couper_, _d’émonder_. USUS: Sarmentorum
amputatio.
AMPŪTO, as, avi, atum, are, a. _Couper_, _tailler_; _supprimer_,
_retrancher_. SYN. Reseco, circumcido, rejicio. USUS: Amputetur quidquid
in republica est pestiferum. Sit aliquid in adolescentis ingenio quod
circumcidam, quod amputem. Cf. Præcido.
AN, _Où, est-ce que?_ SYN. Ne, anne, utrum, num, ecquid? USUS: Multum
refert, utrum coram multis, an paucis dicatur. An licebit cunctis, tibi
non licebit? Patris partes suscipiam, an filii? Eloquat, an sileam.
ĂNAGNOSTES, æ, m. _Lecteur_. SYN. Lector conductitius. USUS: Puer
festivus anagnostes noster.
ĂNĂLŎGĬA, æ, f. _Conformité_, _rapport_. SYN. Proportio. USUS: Analogia
ejus vocabuli me decepit.
ĂNAS, ătis, f. _Canard_. USUS: Anatum ova gallinis supponimus.
ĂNĂTŎCISMUS, i, m. _Intérêt de l’intérêt_, _intérêt composé_. SYN. Fœnus,
quod ex fœnore capitur. USUS: Ille quidem ne centesimis, cum anatocismo
contentus est.
ANCEPS, cipitis, omn. gen. _Douteux_, _incertain_. SYN. Dubius, incertus,
ambiguus. )( Certus. USUS: 1. Incertus est exitus, et belli fortuna.
Cura, disputatio, causa anceps. Anceps fatorum via. Anceps et multiplex
verborum potestas. Cf. Dubius, Ambiguus. 2. Anceps gladius, _glaive à
double tranchant_.
ANCHŎRA, æ, f. _Ancre_. SYN. Ferrum aduncum ad firmandas naves. USUS:
Ergo ille malum erigi, vela fieri, anchoras præcidi, solvi jussit.
ANCĬLLA, æ, f. _Servante_. SYN. Famula, pedissequa. USUS: An partus
ancillæ in fructu sit habendus, disputant.
ANCILLĂRIS, e, gen. com. _Servile_, _bas_, _dégradant_. USUS: Ancillare
ac sordidum artificium.
ANCILLOR, aris, atus sum, ari, d. _Servir_. SYN. Servio. USUS: Nemini uni
ancillatus sum, aut privatim me addixi. Cf. Servio.
ANCILLŬLA, æ, f. _Servante_. USUS: Juris scientiam eloquentiæ tanquam
ancillam, et pedissequam adjungebant; contra nunc est.
ANDĂBĂTA, æ, m. _Andabate_, _gladiateur qui combattait à cheval et les
yeux couverts_. SYN. Gladiatorum genus velatis oculis pugnantium. USUS:
Quem antea ne andabatam quidem defraudare poteramus.
ANFRACTŬS, ūs, m. _Tour_, _révolution_. SYN. Circuitio, flexus, ambitus.
EPITH. Non longus, longus ad spiritum et aptus, annuus, septenus.
USUS: Figura nihil habens incisum angulis, nihil anfractibus. Longo
anfractu circumscripta oratio. Ætas tua septenos octies solis anfractus,
reditusque convertit, _vous êtes âgé de 56 ans_.
ANGĔLUS, i, m. _Ange_. SYN. Genius bonus, spiritus cœlestis, cœlestis
internuntius, minister DEI et nuntius. PHRAS. 1. Angelus custos, _ange
gardien_. Genius humanæ salutis custos; cœlestis custos homini adjunctus,
additus, addictus; præses vitæ nostræ spiritus; adjutor, defensor,
patronus, auxiliarius vitæ nostræ genius; cœlestis genius, qui hominem
ab ortu suo suscipit ac tuetur; qui defendit, custodit, incolumem servat
traditum curæ suæ, custodiæ, tutelæ hominem; cui a DEO, Parente optimo,
demandatum est hominis patrocinium, cura credita, tutela commissa, et
commendata. 2. Angelorum chorus, _chœur des anges_. Spiritus cœlestes;
cœlestes internuntii; mentes corporibus secretæ, beatæ et ab omni
concretione mortali semotæ, segregatæ mentes; cœlestes animæ atque ab
omni admistione corporum remotæ, puræ atque sinceræ. Numinis administri;
DEI ad homines interpretes spiritus; spiritus discriminum et periculorum
comites mortalium vitæ adjuncti; cœlestium spirituum cœtus, chorus.
ANGĪNA, æ, f. _Angine_. USUS: Sues angina moriuntur.
ANGĬPORTŬS, ūs et i, m. _Rue étroite_, _ruelle_. SYN. Vicus, angusta
via et compendiaria inter domos. USUS: Effusum frumentum vias omnes et
angiportus constravit.
ANGO, is, anxi, ere, a. _Serrer_; _attrister_, _tourmenter_. SYN.
Constringo, sollicito, vexo, torqueo, premo, crucio, discrucio. )(
Recreo. ADV. Vehementer. PHRAS. 1. Filii morbus vehementer me angit, _la
maladie de mon fils m’inquiète fort_. Sollicitum habet, tenet, reddit,
efficit; miseris me sollicitat modis; morbus filii non mediocrem mihi
affert, conficit, struit sollicitudinem; morbus filii sollicitudinem
acuit, auget, duplicat; sollicitudine afficit ingenti; anxiis implet
curis; metum, sollicitudinem incutit. Sollicitudini est non exiguæ
repentinus filii morbus. Morbus filii animum meum intempestiva
sollicitudine turbat, perturbat, vexat, commovet. Morbus filii graviter
me afficit; multum curæ, molestiæ, ægritudinis affert; acerbum animo
vulnus infligit; curis me frangit, et sollicitudine. Morbus filii
molestissime me exercet; gravi mœstitia, atque animi ægritudine afficit,
gravem animo sollicitudinem parit repentina filii invaletudo. 2. Admissum
a filio dedecus graviter angit patrem, _la honte du fils attriste
mortellement son père_. Susceptum a filio dedecus urit, mordet, pungit
vehementer patrem. Ea labes filii acerba admodum videtur patri; graviter
eumdum urget concepti facinoris probrum, macerat, concoquit, exercitum
habet; ea dedecoris nota patri corpus, viresque exedit; cor, corpusque
cruciat; ægritudine conficit. Cf. Dolor, Tristis, Anxius, Cura, Affligo.
USUS: Illa me cura vehementer angit et sollicitat. Ea me res intimis
sensibus, animis, dolore præcipue angit, et sollicitum habet.
ANGOR, ōris, m. _Angoisse_, _chagrin_. SYN. Ægritudo, sollicitudo animum
vexans, premens, discrucians. EPITH. Utilis. USUS: 1. Noli angoribus te
dare, dedere, _ne vous tourmentez pas_. Ecquid angoribus te implicas?
ecquid te metu diurno, nocturnoque tam misere conficis? Sæpe pro amico
angor capiendus est. 2. Angorem tollere, _faire cesser le chagrin_. Tuæ
litteræ angores meos levaverunt; ab angoribus me abduxere; vacuitatem ab
angoribus præstiterunt. Cf. Angor, Mœror, Tristitia, Anxius.
ANGUĪNUS, a, um, _De serpent_. USUS: Anguina cervix.
ANGUIS, is, m. _Serpent_. SYN. Serpens. EPITH. Fœmina, mas, neuter,
ingens, volucris. USUS: Angues alites. Anguis ab ara exstitit.
ANGŬLĀTUS, a, um. _Anguleux_. USUS: Corpuscula rotunda alia, alia
angulata.
ANGŬLUS, i, m. _Coin_; _retraite_. EPITH. Summus, par. USUS: Angulum mihi
provinciæ eligas reconditum, ac derelictum.
ANGUSTĒ, _Étroitement_. SYN. Arcte, stricte, presse, exigue, exiliter,
tenuiter, jejune. )( Late, fuse, ample. USUS: Anguste urbem obsidere.
Anguste, exiliter dicere. Presse, anguste definire. Anguste, tenuiter
disputare.
ANGUSTĬÆ, arum, f. pl. _Espace étroit_, _défilés_. EPITH. Magna,
incredibilis, summa. USUS: 1. Fauces terræ marisque, _détroits_.
Corinthus in angustiis, et faucibus Græciæ. PHRAS. 1. In angustias
locorum redigi, _être enfermé dans les défilés_. In exiguum gyrum
compelli; tanquam in pistrinum detrudi, ac compingi; in angustum locum
concludi, coangustari; in angustum contrahi et adduci; in exiguum
orbem contrahi; in arcto stipari, ad colligendum breviori spatio orbem
adigi; in arcto esse; in angustias locorum incidere; angustiis locorum
claudi, premi. 2. Paupertas, _gêne_, _pénurie_, _pauvreté_. Incredibiles
angustiæ ærarii, et pecuniæ publicæ. Ex meis rei familiaris angustiis
ejus sustento tenuitatem. 3. Difficultas, _embarras_, _difficultés_.
Quid me in has verborum angustias revocas? Cur me in Stoicorum dumeta,
et angustias tantas adducis, compellis? Angustiæ temporis breviorem me
fecere. 4. Infirmitas, _petitesse_, _faiblesse_. Non capiunt angustiæ
pectoris tui, non egestas animi tantam personam.
ANGUSTUS, a, um, _Étroit_. SYN. Arctus, brevis, (de loco præcipue).
PHRAS. Angusta loca sunt, _ces lieux sont resserrés_. Angustæ fauces
coarctant iter. Magnæ sunt, et admodum difficiles locorum angustiæ.
Impedimento sunt magnæ locorum difficultates. Locus non capit tantam
hominum multitudinem; loci angustiæ non accipiunt, non patiuntur extendi
copias. Angusta se loca crebro objiciunt; difficilem ac laboriosam viam
faciunt. Impeditissima ad iter faciendum loca sunt. Maximus hic labor
ex locorum angustiis enascitur iter illuc habentibus. Montium illæ
fauces multis locis arctissime coeunt. Via multis locis constringitur,
coangustatur. USUS: 1. In angustum locum concludi, _être enfermé dans un
défilé_. 2. Res angusta, _pauvreté_. Cf. Angustiæ.
ĂNHĔLĬTŬS, ūs, m. _Respiration_, _haleine_, _souffle_. SYN. Spiritus,
respiratio. USUS: 1. Vix anhelitum recipiebam, _je respirais à peine_.
Anhelitus latentem morbum indicat. 2. Terræ vapores, _exhalaisons_.
Anhelitus terrarum, cum fluere cœperint, venti fiunt.
ĂNHĒLO, as, avi, atum, are, n. et a. _Respirer_. SYN. Spiro, respiro.
USUS: Catilinam furentem audacia, scelus anhelantem, ex urbe vel
ejecimus, vel emisimus. Species hominis est crudelitatem ex imo pectore
anhelantis.
ĂNHĒLUS, a, um, _Haletant_. USUS: Equus anhelus.
ĂNĬCŬLA, æ, f. _Vieille femme_. SYN. Anus, mulier vetula. EPITH. Minime
suspiciosa, indocta. USUS: Aniculæ sæpe inediam biduo, aut triduo ferunt.
ĂNĪLIS, e, gen. com. _De vieille femme_. SYN. Quod aniculam potius, quam
virum decet ADV. Pene. USUS: Ineptiæ, fabulæ aniles. Omnis superstitio
anilis est, et imbecillis.
ĂNĪLĬTER, _A la manière des vieilles femmes_. SYN. Anicularum instar,
more. USUS: Superstitiose, atque aniliter dicere aliquid.
ĂNĬMA, æ, f. _Ame_. EPITH. Æterna, infecta, particeps consilii atque
rationis, pura, tenuis, carissima. USUS: (Anima vegetativa, VULG.)
Anima altrix plantarum, cujus virtute eæ vigent, crescunt, germinant,
frondescunt, florent. 2. (Anima sensitiva, VULG.) Anima sensu prædita,
quæ sensu aliquo utitur, quæ sentientis vitæ beneficio fruitur. 3. (Anima
rationalis, VULG.) _Ame raisonnable._ Anima rationis particeps, compos;
ratione utens; ratione ac mente prædita. Sempiternarum rerum, ac sub
intelligentiam cadentium compos, et particeps animus. Particeps consilii
atque rationis anima. Immortalis mortali in corpore animus. 4. Anima a
corpore separata, _âme séparée du corps_. Animus a corpore sejunctus;
corporeis vinculis laxatus, relaxatus; qui ex vinculis, carcere corporis
evolavit. Anima soluta legibus corporeæ servitutis; e corpore dimissa;
e corporis custodia in libertatem asserta. 5. Animæ defunctorum. Manes;
mortuorum, vita functorum animæ. 6. (Animæ in purgatorio, VULG.) Animæ
piacularibus ignibus addictæ; piaculari flamma suas eluentes maculas;
animæ, quæ purgantibus flammis torquentur; salutarium flammarum ignibus
lustrantur. 7. Animæ in cœlo beatæ. Animæ cœlo redditæ; æterna jam in
cœlo felicitate potitæ; donatæ sempiternæ mercede gloriæ; infinitis ac
sempiternis in cœlesti regno gaudiis perfruentes. Cf. Beatus, Sancti. 8.
(Animæ damnatæ, VULG.) Impii manes; animæ sempiternis suppliciis addictæ;
æternis cruciandæ flammis; perpetuis inferorum incendiis mactandæ.
Cf. Inferi. 9. Ponitur pro vita: In unius hominis anima spes nostras
positas omnes habemus, _toutes nos espérances reposent sur lui seul_.
Ægroto, dum anima, spes est. 10. Pro anhelitu, _souffle_. Continere,
comprimere animam, _retenir sa respiration_. 11. Pro ære, _air_. Inter
ignem ac terram aerem DEUS, animamque posuit. Anima, quæ spiritu in
pulmones ducitur. 12. Pro causa et principio vitæ, _âme_, _principe de
vie_. Animam agere, edere, efflare, amittere, _mourir_. 13. Pro mente,
_intelligence_, _cœur_. Ea causa in anima, sensuque meo penitus insita
est, et infixa.
ĀNĬMĀBĬLIS, e, gen. com. _Vivifiant_. Aer animabili, spirabilique natura.
ĂNĬMĀDVERSĬO, ōnis, f. _Remarque_, _réflexion_. SYN. Consideratio,
attentio, notatio. EPITH. Censoria, humanissima, liberalissima, paterna,
mediocris. USUS: 1. Notatio naturæ, et animadversio peperit artem. Nosse
regiones animadversionis est, aut consuetudinis. 2. Pœna, castigatio,
reprehensio, _correction_, _châtiment_. Animadversio omnis, ac castigatio
contumelia vacare debet. Continere improbos metu animadversionis. Uti in
aliquem animadversione. Remittere, condonare animadversionem. Cf. Pœna,
Objurgatio.
ĂNĬMADVERSOR, ōris, m. _Observateur_, _qui fait attention à_. EPITH.
Acris, diligens. USUS: Si acres et diligentes judices esse volumus,
animadversoresque vitiorum, magna intelligemus sæpe ex parvis.
ĂNĬMADVERTO, tis, verti, versum, ere, a. _Faire attention à_,
_remarquer_, _observer_. SYN. Animum adverto, noto, attendo; animum
attendo, deprehendo, sentio, intelligo. ADV. Curiosius, attentius,
diligentius, facile, graviter, maxime, plane, recte, rectissime, serius,
vehementer, usque eo. PHRAS. Animadvertit, quid velim, _il fait attention
à mes désirs_. Cernit animo, videt, quid velim. Quid agam, sentit.
Præsentit, præsensione quapiam capit; nonnullum sensum habet; subolet
illi, quid consilii parem. Non fugit hominem, non latet, ambiguum non
est, quo mea spectent consilia. Cf. Noto, Adverto. USUS: 1. Animadverte,
quæso, pro tua prudentia quæ fiant, _observez_, _je vous prie_. 2. Punio,
castigo, _punit_, _châtier_, _sévir_. Crudeliter in aliquem animadvertere.
ĂNĬMAL, ālis, n. _Ce qui respire_, _être animé_. SYN. Animans. )(
Inanimatus, inanimis. EPITH. Aptissimum ad cultum, funestum, ac nefariis
stupris concretum. USUS: Homo animal divinum, providum, sagax. Homo
animal acutum, plenum consilii et rationis, sempiternum, particeps
pudoris ac verecundiæ. Animalium alia sugunt, alia carpunt, alia vorant,
alia mandunt cibum.
ĂNĬMĀLIS, e, gen. com. _D’air_. SYN. Spirabilis, aerius. USUS: 1. Natura
animantis, _vel_ terrena, _vel_ ignea, _vel_ animalis, _vel_ humida.
2. Animæ proprium, vitale, _principe de vie_, _âme_. Intelligentiam
animalem quidam etiam astris tribuunt.
ĂNĬMANS, antis, m. f. _Au pl._ ANIMANTES, ium, m. f. _Vel_ ANIMANTIA,
ium, n. _Être animé_, _animal_. SYN. Animal. EPITH. Aquatile, dispar,
divinum atque cœleste, mortale, pennigerum et aereum, terrestre. USUS:
Animantes armatæ cornibus, obductæ plumis, hirsutæ spinis, tectæ coriis,
vestitæ villis. Animantes aspiratione æris sustinentur. Quidam mundum
ipsum animantem, sapientemque dixerunt.
ĂNĬMĀTĬO, ōnis, f. _Action d’animer_. EPITH. Divina. USUS: Divinæ
animationis species ex igne.
ĂNĬMĀTUS, a, um, _Animé_. USUS: 1. Animatum est, quod motu cietur
interiore. 2. Bene, _vel_ male affectus, _bien ou mal disposé à l’égard
de qqn_. Ut homines abs te affecti sunt, ita in te sunt animati. PHRAS.
Erga te semper optime animatus fui, _j’ai toujours été plein de bonnes
intentions pour vous_. Animos gessi non modo benevolos tibi, sed
addictos. Egregia semper in te fuit animi mei propensio. Cf. Affectus.
ĂNĬMO, as, avi, atum, are, a. _Animer_; _exciter_. SYN. Vitam do,
animatum facio, anima dono: _vel_ * excito, stimulo, exstimulo, impello.
PHRAS. Juvenes identidem animandi sunt, _il faut exciter les jeunes
gens_. Recreandi, excitandi, spei animorumque implendi sunt juvenes. Ad
spem, fiduciam erigendi sunt torpentes, demissi juvenum animi. Addendi
identidem sunt juvenibus animi, et laude confirmandi. Augere animos
juventuti oportet, et adhortatione firmare. Juventuti ut consulas, animum
dare necesse est; stimulos ac spiritus subdere; fortitudinem inspirare;
alacritatem accendere. Incalescant animi juventutis oportet, et alieno
studio incitentur. Arrigendi juvenum animi, accendendi, inflammandi.
Opera imprimis danda est, ut animus juvenum se colligat, atque confirmet;
ut ardor animis injiciatur; alacritas addatur; vigor mentium revocetur.
Non desint, quæ juventuti incitamento esse possint; quæ calorem pristinum
reddant animis; quæ animos novos afferant; mentes excitent; studium
injiciant et alacritatem. Exemplis ac monitis spiritus identidem hauriat
juventus; animos renovet; redintegret. Moderator juvenes animum habere
bonum jubeat, ut animo forti sint; ut animis vigeant; ut spes languentes
erigat, alacritas et fiducia incendatur, curet. Cf. Impello, Excito,
Incito. USUS: 1. DEUS omnia animat, format, alit, auget, _animer_,
_donner la vie_. 2. * Laude animandi sunt juvenes, _exciter_.
ĂNĬMŌSĒ, _Courageusement_. SYN. Magno animo, intrepide. USUS: Non solum
id animose et fortiter sed considerate etiam sapienterque fecerunt.
ĂNĬMŌSUS, a, um, _Courageux_, _hardi_. SYN. Plenus animi, plenus roboris,
intrepidus. )( Timidus. PHRAS. Homo ingentis spiritus, _homme de cœur_.
Animæ prodigus; capax ingentis spei pectus. Cf. Fortis, Alacer. USUS: Vir
fortis et animosus.
ĂNĬMŬLA, æ, f. _Petite âme_, _faible existence_. USUS: In unius
mulierculæ animula, quæ tandem jactura fit?
ĂNĬMUS, i, m. _Ame_; _pensée_; _courage_. SYN. Mens, anima, ratio: _vel_
benevolentia; _vel_ consilium, cogitatio. EPITH. Abjectus, abjectior,
acer et magnus, præsens et acutus atque versatus, acrior, attentus,
accusatorius, æger, æquus atque fortis, paratusque, æquior, æquissimus,
æternus, afflictus, agrestis ac durus, alacer et erectus, alienus, gloriæ
cupidus, amicus, amplus et excelsus, et patiens incommodorum, non omnino
integer, angustus atque demissus et jejunus, tamque parvus. PHRAS. 1.
Animo magno eat fortique, _cet homme a un grand courage_. Animus illi
magnus est, et ad omnes casus ferendos constans, atque paratus. Animo
sane est virili. Est in illo animus amplus, excelsus, incommodorum
patiens, acer, præsens, robustus, omni liber cura et angore. Est in
illo viro animi altitudo, firmitudo, gravitas, constantia incredibilis.
Quantum in ejus viri animo roboris et nervorum, quam eximia virtus insit,
quo sit animi robore, qua virtutis indole, qua animi excelsitate, et
quasi exaggeratione, quis non videt? Animi firmitudine, gravitateque
est singulari. Animo est erecto, et minime perturbato. Animi robore
incredibili septus. Stat animo; viget animo et celsitate quadam indolis
incredibili. Plenus animorum est. Vigore animi est acerrimus. Vir est,
cuius constantiam, vigoremque mentis res nulla labefactet. Vivit in
vivido pectore ingenium plusquam pro ætate vegetum. Pectus est homini
animorum plenum. Excellenti est animo præditus. Vigore animi inter
suos excellit maxime. Est in illo animi excellentia quædam, excelsitas
singularis. Animum induit maximis rebus parem. Cf. Fortis, Alacer. 2.
Animo est pusillo et abjecto, _il a un cœur faible et pusillanime_.
Homo est animo fracto, remisso, humili, et imbecillo. Est illi animus
mollis, perturbatus, irritabilis. Videas in illo homine ridiculam
animi debilitatem, summam animi remissionem, dissolutionem, languorem,
imbecillitatem. Minimus terror ejus animum frangit, minuit, effeminat;
illi animum adimit. Ad minimum terrorem animus homini cadit; animum
despondet, contrahit, inflectit, demittit; animo deficit, consternitur,
concidit. Est quædam in eo homine animi humilitas, impotentia,
contractio. Sensibus mirum quam angustis est. Ad primum fortunæ impetum
animos submittit. Terroris siquid increpuit, animus mox concidit;
frangitur metu; timore debilitatur, exanimatur. Cf. Abjectus, Timidus.
3. Animo est erga me benevolo, _il est bien disposé à mon égard_. Animo
in me est bono, optimo. Summa in me fide est, et animo amicissimo.
Summa ejus semper in me voluntas fuit. Quæ ille confert in me officia,
ab optimo animo proficiscuntur. Secunda est ejus in me voluntas. Cf.
Affectus, a, um. 4. Animo est a me alieno, _il est mon ennemi_. Alienum
a me habet, gerit animum. Animo et voluntate a me dissidet. Armatum
retinet in me animum. Animo est mirum in modum abalienato; aversissimo
est a rebus meis animo. 5. Animo est invido, _il est envieux_, _jaloux_.
Animo pravo est, et malevolentia suffuso. Cf. Invidus. 6. Animum habeo
discedendi, _j’ai dessein de partir_. Animus est in discessu. In animo
est; in animo habeo; cum animo; apud animum statui; deliberatum cum animo
habeo, proxime migrare. Animus est in eo, ut proxime me hinc auferam.
Animum induxi, _vel_ in animum; animum hunc suscepi; animus mihi est,
abire propediem. Id ago; in eo nunc sum, ut quamprimum discedam. 7.
Animum non habeo, _je n’ai pas le courage_. Abhorret animus ab hoc
consilio. Studio toto, ac voluntate abhorreo a re. 8. Animi causa ludit,
_il s’amuse pour se reposer_. Delectationis et otii consumendi causa;
ad oblectandum temporis otium; fallendi otii gratia; animi remittendi
ergo ludo utitur. 9. Animo hæc eo facta sunt, _il a fait cela dans te
dessein de_.... Isto animo, atque ea opinione; ea mente et cogitatione,
ea voluntate; eo consilio hæc gesta sunt. 10. Animo cado, _je perds
courage_. Animo concido; animo contrahor, animo succumbo; spes me
deserit; animus cadit, deficit, deest; animo deficere; animum submittere;
frangi animo, debilitari; mente consterni soleo. 11. Animum excitare,
_enhardir_. Animum erigere; a molestiis revocare, animum addere, augere,
dare, renovare, afferre, reficere. 12. Animum recepi, _je suis remis de
ma frayeur_. Collegi me ex timore; recreavi me ex illo pavore, recepi me
a timore; recuperavi me; redintegravi animum, ac collegi ex illo tumultu.
Aberrationem ab iis molestiis nonnullam habeo; animus accessit novus,
animos sustuli, cœpi animo stare rursus, ac vigere. Fregit se tandem, ac
deferbuit æstus ille animi. Cf. Remitto. USUS: Mens, anima, ratio, _Ame_,
_intelligence_, _raison_. Animus est, qui viget, sentit, moderatur,
et movet corpus, cui præpositus est. Cernere animo, comprehendere,
complecti, tenere. Animum a negotio ad seipsum avocare, secum esse
cogere, a corpore abducere. Animo excubare. Animi motus, perturbatio,
contentio. 2. Ad benevolentiam refertur: Ex animo diligo, _aimer du
fond du cœur_. Quem tibi debeo animum, nunquam mutabo, _je vous aimerai
toujours autant que je le dois_. 3. Pro consilio et deliberatione,
_disposition naturelle_, _dessein_, _volonté_. Animus mihi est. In animo
est. Animo volvo, cum animo reputo. Animo perspicio. Cum animo constituo.
Statuo apud animum; ex animi mei sententia; animo lustro, intueor. Animus
is nunquam excidet, discedet. Defigo animum. 4. Ad mentis fortitudinem
_vel_ debilitatem refertur, _âme élevée_, _caractère bas_. Animo
esse magno, acri, ac præsente. Animo esse solutiore, fracto, jejuno,
angustiore. 5. Animo bono, _bienveillance_. Animo amicissimo, summa fide
ac voluntate. 6. Temeritas, ferocitas, _temérité_, _fierté_. Animos
alicujus, ac impetus retardare.
ANNĀLES, ium, m. _Annales_, _histoire_. EPITH. Maximi. USUS: Ex vetustate
annalium eruenda est memoria nobilitatis. Ex annalium monumentis, et
vetustis commentariis hæc petenda sunt.
ANNĀLIS, e, _Annuel_, _relatif aux années_. USUS: Majores nostri leges
annales non habebant, _nos aïeux n’avaient pas de lois annales (qui
fixaient l’âge requis pour les magistratures)_. Lex annalis est, quæ
certos annos Magistratui cuivis capessendo præscribit.
ANNECTO, is, nexui, nexum, ere, a. _Attacher_. SYN. Agglutino, necto. )(
Avello. USUS: Stomachus ad linguam annectitur.
ANNELLUS, i, m. _Anneau_. SYN. Annulus parvus. USUS: Epicuri imaginem in
poculis, et annellis habebant.
ANNĬVERSĀRĬUS, a, um, _Qui revient tous les ans_, _annuel_. SYN. Quod
singulis annis recurrit, revertitur. USUS: Agere sacra anniversaria;
festos dies anniversarios; anniversariæ cœli vicissitudines.
ANNŌNA, æ, f. _Récolte de l’année_; _vivres_, _denrées_. SYN. Res
frumentaria, commeatus, cibaria. EPITH. Cara, carior, carissima, durior.
PHRAS. 1. Annonæ penuria est, _il y a disette de vivres_. Annonæ summa
est caritas; rei frumentariæ inopia. Annonæ difficultas ingravescit;
premit urbem. Durior fit annona. Frugum est inopia; arcti commeatus.
Arctiorem annonam hostis, clausum mare facit. Annona laboratur graviter.
Annus in summa caritate est. Gravi conflictamur annona. Clausa sunt
annonæ subsidia. Consumpta re frumentaria magnis sumus in angustiis.
Frumenti inopia, re frumentaria premimur. Rerum omnium ad victum
spectantium tantam inopiam sentimus, ut jam non caritas, sed fames
timeatur. Copia frumenti deficit. Ad summam frugum inopiam adducti
sumus. Annona crescit indies, _puta_ pretio. Res frumentaria in angusto
est Annonæ angustiis premimur. In difficultate nobis res est. Annonæ
magnis incommodis conflictamur. Laboratur ab re frumentaria. Anguste
utimur re frumentaria. Frumentum angustius provenit. Angustiis rei
frumentariæ ac cibariorum inopia in summas difficultates incurrimus. 2.
Annonam interclusit hostis, _l’ennemi empêcha les vivres d’arriver_.
Hostis re frumentaria nos exclusit, interclusit; frumento, commeatuque
nos prohibuit; commeatu interclusit; annonam avertit, arctiorem annonam
fecit. 3. Annonam mittere, _envoyer des vivres_. Commeatum mittere,
subministrare, portare, supportare, subvehere, devehere, adducere,
advehere, parare. Frumentum conferre; frumento juvare; rem frumentariam
comparare, expedire, explicare. 4. Annonæ difficultas non multum
minuitur, _la difficulté de se procurer des vivres ne diminue pas_.
Annona haud multum laxaverat; nullum adeo momentum annonæ eo consilio
factum est. 5. Annonæ caritas imminuta est, _la cherté des vivres a
diminué_. Secuta tandem est annonæ levatio, vilitas. Consecuta est
ex summa inopia summa vilitas. Levavit, laxavit, præstitit annonam
magistratuum solertia. Apertis horreis frugum pretia levata sunt.
Laxaverat tandem annona. Copia frumenti rursum suppetit. Utimur tandem
expeditiore re frumentaria; a commeatu melius instructus, omnium rerum
copia completus est exercitus. Commeatu, omnium rerum copia abundamus.
ANNŌSUS, a, um, _Vieux_. USUS: Annosa arbor. Cf. Senex.
ANNŎTO, as, avi, atum, are, a. _Annoter_, _prendre note de_. SYN. Noto,
observo. PHRAS. Rei gestæ series annotanda est, _il faut consigner ces
actions dans les annales_. Monumentis mandanda, commendanda, consecranda,
celebranda; res ea in tabulas, in album est referenda; prodenda,
committenda litteris; scripto relinquenda; memoriæ prodenda. Rei gestæ
memoria posteris est prodenda. USUS: Et meminisse et annotare oportet Cf.
Noto, Consigno.
ANNŬLĀRĬUS, ii, m. _Fabricant d’anneaux_. SYN. Opifex annulorum.
ANNŬLĀTUS, a, um, _Qui porte un anneau_. * SYN. Annulis ornatus. USUS:
Incedunt cum annulatis auribus.
ANNŬLUS, i, m. _Anneau_. EPITH. Aureus. USUS: Annulo in cera sigillum
imprimere.
ANNŪMĔRO, as, avi, atum, are, a. _Compter_, _évaluer_; _mettre au nombre
de_. SYN. In aliquorum numero pono, in eundem numerum refero, adscribo,
adscisco, coopto, recipio. USUS: 1. His libris annumerandi sunt illi de
Republica, _à tous ses ouvrages_, _il faut ajouter ses livres sur la
République_. In horum numerum librorum et isti veniunt; de horum numero;
in horum numero librorum et illi sunt de Republica, in horum numero
librorum et illi habendi, reponendi, collocandi de Republica. 2. Numerare
simpliciter, _compter_. Pecuniam alicui annumerare. Difficile fit omnes
de finibus sententias annumerare. Cf. Adnumero.
ANNUNTĬO, as, avi, a tum, are, a. _Annoncer_; _faire savoir_. SYN.
Nuntio, denuntio. USUS: Ei salutem a me annuntiabitis.
ANNŬO, is, ui, nutum, ere, n. et a. _Donner son assentiment_, _affirmer_.
SYN. Nutu capitis assentio. USUS: Id ille toto capite annuit. Si
annuerit, salvus sum.
ANNUS, i, m. _An_, _année_. SYN. Tempus, spatium annuinum. EPITH.
Absolutus perfectusque, egregius, exiens, fatalis, funestus, gravissimus,
et pestilentissimus, integer, intolerabilis, judicialis, lenior, magnus,
memorabilis, perfectissimus atque ornatissimus, pestifer, plenus,
posterior, postremus, proximus, recentissimus, salubris, salutaris,
similis, superior, totus, tranquillus aut certe munitissimus, uberrimus
quæstuosissimusque, vertens. PHRAS. 1. Anni principio, _au commencement
de l’année_. Anno ineunte; se aperiente, anni initio, exordio, ingressu.
2. Sub finem anni, _vers la fin de l’année_. Anno exeunte, vertente,
circumacto, transacto. Dum annus se circumagit, dum annus in exitu est.
Cum jam anni pars major processisset; cum extremum iam anni esset. Cum
anni tempus circumactum esset. 3. Anni duo abierunt, _deux années se
sont écoulées_. Anni duo intercessere, interfluxere. Biennium jam factum
erat, postquam etc. Tertius est hic annus, ex quo etc. 4. Annum agit
tertium, _il est âgé de trois ans_. Tres habet annos. Quadrimo minor
est. Major est annis duobus. Annorum est trium. Nondum tertium egressus
est ætatis annum. Annum agit tertium. Annos natus est, complevit tres.
Trimulus est puer. Ætas universa ad tertium processit annum. Ætas est
illi trium annorum. Hinc annus est illi tertius. Annum decurrit tertium.
Annum tertium nondum explevit, excedit. Ad annum vitæ pervenit tertium.
USUS: Homeri et Virgilii ætates non annis, sed seculis sunt disjunctæ.
Annus integer, solidus, qui cursu solis, solstitiali orbe circumagitur.
Annus abhinc alter abiit, exiit, præteriit. Anno Domini, _l’an du
Seigneur_, _l’an de grâce_. Anno post Christum natum; Christi nati. Anno
a salute humana hominum generi, restituta, data, recuperata. Anno a partu
virginis; a partu virgineo; a puerpera virgine; a partu Matris semper
virginis. Anno partus virginei; salutis per Christum restitutæ, reparatæ,
recuperatæ salutis humanæ.
ANNŬUS, a, um, _Annuel_. SYN. Quod unius anni spatio continetur. USUS:
Cursus annuus finitur ad rationem solis. Annuum tempus prope emeritum
habes.
ANQUĪRO, is, quisivi, quisitum, ere, a. _Rechercher soigneusement_. SYN.
Inquiro, quæro. USUS: Omnes artis locos anquirere. Judicio anquirere.
Capite, _vel_ capitis anquirere, _intenter une action capitale_. (VULG.
Contra aliquem criminaliter procedere.) Cf. Inquiro.
ANSA, æ, f. _Anse_, _poignée_. SYN. Manubrium. EPITH. Plures. USUS:
TRANSL. Pro occasione, _occasion_, _moyen_. Dare ansam ad agendum. Capere
ansam dicendi. Retinere ansam ad aliquem exagitandum. Cf. Occasio.
ANSĀTUS, a, um, _Qui a une poignée_. * SYN. Quod ansam habet. USUS: Homo
ansatus, qui subnixis alis sese infert, _homme qui a les poings sur les
hanches_.
ANSER, ĕris, m. _Oie_. USUS: Anseribus in Capitolio, et canibus cibaria
publice præbentur.
ANTE, _Avant_, _devant_. SYN. Præ, pro, a fronte, in conspectu, ob. )(
Post. USUS: 1. Loci ratione: Ante tribunal, ante pedes, ante oculos; ante
suum fundum Clodius Miloni insidias parat. 2. Ratione temporis: Ante
tempus consulatum inis. Idem jam quatriduo ante cogitarem. Proxime tu
dices, ante ego censueram. (Interdum omittitur): Quarto (subintell. ante)
Calendas, Idus, Nonas Novembres. 3. Magis (in comparatione): Te ante
alios diligo. Virgo longe ante alias specie insignis. Numidæ ante omnes
barbaros in venerem effusi. Nulli mortalium armis, aut fide ante Germanos.
ANTĔA, _Auparavant_. SYN. Antehac, ante hoc tempus, superioribus diebus,
superioribus temporibus. USUS: Ad te antea, atque adeo prius scripsi. Id
magis nunc opportunum, quam unquam antea.
ANTĔACTUS, a, um, _Passé_, _écoulé_. SYN. Superior. USUS: Ex anteacta
vita facere judicium de aliquo.
ANTĔCAPTUS, a, um, _Préconçu_. SYN. Ante conceptus, præceptus. USUS:
Antecapta quædam animo totius rei informatio, opinio.
ANTĔCĒDO, is, cessi, cessum, ere, a. et n. _Marcher devant_, _devancer_.
SYN. Anteeo, præeo, præcurro, prægredior, antegredior, anteverto.
)( Sequor. ADV. Efficienter. USUS: Biduo illum antecessi. Aliquem
auctoritate, ætate, usu rerum antecedere. Cf. Excello.
ANTĔCELLO, is, cellui, ere, a. et n. _Surpasser_, _l’emporter sur_.
SYN. Excello, præsto, antesto, præcedo, antecedo. )( Inferior sum. ADV.
Longe, longe et multum. USUS: Chaldæi astrorum scientia aliis gentibus
antecellunt, _les Chaldéens n’ont point de rivaux dans la connaissance
des astres_. Eloquentia, ingenii gloria, humanitate, integritate,
militari laude antecellere. Cf. Potior.
ANTĔCESSĬO, ōnis, f. _Action de marcher devant_; _cause antérieure_. SYN.
Præcursio, prægressio. )( Consecutio. USUS: Vir sapiens causas rerum
videt, earumque progressus, et quasi antecessiones non ignorat.
ANTĔCESSOR, ōris, m. _Soldat d’avant-garde_. * SYN. Qui præcedit. USUS:
Res per speculatores, et antecessores equites enuntiatur, _il apprend
l’affaire par ses éclaireurs_.
ANTĔCURSOR, ōris, m. _Éclaireur_. * USUS: Cum antecursoribus Cæsaris
prælium commisit.
ANTĔDĪCO, is, dixi, dictum, ere, a. _Dire à l’avance_, _prédire_. SYN.
Prædico, ante prædico. USUS: Augurum est, antedicere ea, quæ vitari
possunt.
ANTĔĔO, is, ii _vel_ ivi, itum, ire, a. et n. _Précéder_; _surpasser_.
SYN. Antecedo, præeo, præcedo. USUS: Præstantia animi omnibus bonis
corporis anteit. Si me amas, fortunam ipsam fortunis anteeo meis. Aliquem
tempore, ætate, intelligentia, virtute anteire. Cf. Supero, Excello.
ANTĔFĔRO, fers, tuli, latum, ferre, a. _Préférer_. SYN. Antepono,
præpono, præfero. ADV. Longe. USUS: Iniquissima pax justissimo bello;
bonus Imperator optimo Jurisperito anteferendus est. Catonis fortunam
afflictam omnibus Cæsaris triumphis antefero. Cf. Antepono.
ANTĔGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. _Marcher devant_, _devancer_.
SYN. Antecedo, anteverto, prægredior. )( Sequor. ADV. Fortuito. USUS:
Lucifer, cum solem antegreditur; cum subsequitur, Hesperus dicitur. Omnia
quæ fiunt, causis fiunt antegressis. Cf. Præcedo.
ANTĔHAC, _Auparavant_. SYN. Antea. USUS: Antehac sperare licebat, nunc
etiam spes erepta est.
ANTĔLŪCĀNUS, a, um, _Qui a lieu avant le jour_. SYN. Quod ante lucem est,
_vel_ fit. USUS: Tempus antelucanum. Cœnæ antelucanæ, _repas prolongés
jusqu’au jour_. Litteratus antelucana opificum industria ne se vinci
sinat.
ANTĔMĔRĬDĬĀNUS, a, um, _Qui a lieu avant midi_. SYN. Quod fit ante
meridiem. )( Pomeridianus, vespertinus. USUS: Antemeridianus sermo.
Antemeridianis litteris tuis me recreasti.
ANTENNA, æ, f. _Antenne_, _vergue_. SYN. Transversum in navi lignum ad
malum, cui velum alligatur. USUS: Quid tam in navigio necessarium, quam
prora, puppis, antennæ, vela, mali?
ANTĔOCCŬPĀTĬO, ōnis, f. _Antéoccupation_. Figura Rhetorica. SYN.
Impulsio.
ANTĔOCCŬPO, as, are, a. _Aller au-devant_, _prévenir_. SYN. Præoccupo.
USUS: Ut anteoccupet, quod putat opponi.
ANTĔPĪLĀNI, ōrum, m. pl. _Soldats des deux premiers rangs_. USUS: Hoc
agmen antepilanos vocabant.
ANTĔPŌNO, is, posui, positum, ere, a. _Mettre devant_; _préférer_.
SYN. Præpono, præfero, antefero, præstabilius puto, primas do, primum
et summum habeo. ADV. Longe, nimium, recte, stulte. PHRAS. Publica
commoda privatis antepono, _je préfère l’intérêt de l’état à mes
propres intérêts_. Reipublicæ commoda privatis potiora habeo; mihi
reipublicæ prima est dignitas, vitaque potior. Majorem publicæ, quam
privatæ utilitatis rationem duco. Ad publica magis, quam privata
commoda, consilia mea, studia, ac cogitata refero. Pluris ego publica,
quam privata facio commoda. In quærendis commodis non tam meas, quam
reipublicæ utilitates specto; non tam mei, quam publici boni rationem
habeo. In consiliis, ac cogitationibus ampliorem publicis, quam privatis
utilitatibus locum do, tribuo, relinquo. Reipublicæ mihi cura potior
est ac antiquior, quam privata rerum mearum commoda. USUS: Ego nec meum
consilium nec judicium tuo, nec laude probitatis me tibi antepono.
ANTĔPRÆDĬCO, is, dixi, dictum, ere, a. _Dire à l’avance_, _prédire_. SYN.
Prædico. USUS: Itaque hoc apud vos testificor, denuntio, anteprædico.
ANTĔQUAM, _Avant que_. SYN. Priusquam, antequam. USUS: Scribam, antequam
discendo.
ANTĔSIGNĀNUS, i, m. _Soldat qui est devant les enseignes_; _chef_. SYN.
Primipilus. USUS: Antesignanos constituere judices. Fuerat in acie
Pharsalica antesignanus.
ANTESTO, stas, steti, statum, stare, a. et n. _Être au premier rang_,
_surpasser_, _exceller_. SYN. Præsto, antecello, excello. ADV. Multum.
USUS: Crotoniatæ olim corporis viribus omnibus antestetere.
ANTĔVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. et n. _Arriver avant_, _devancer_.
SYN. Prævenio, anteverto, præverto. USUS: Consilia et insidias hostium
antevenire. Omnibus rebus, credo, amorem prævenire. Cf. Præsto.
ANTĔVERTO, is, verti, versum, ere, a. et n. _Aller devant_, _prévenir_.
SYN. Præverto, antecedo. )( Subsequor. USUS: 1. Itinere illum antevertit.
Antequam tecum agerem, antevertisti. 2. Rebus aliis antevertam, quæ
mandas mihi, _je m’occuperai avant tout de ce que vous m’ordonnez_. Cf.
Prævenio.
ANTĬCĬPĀTĬO, ōnis, f. _Connaissance anticipée_, _préalable_. USUS: Quis
non habet sine doctrina anticipationem quamdam Deorum? i. e. anteceptam
Deorum agnitionem, _quel est celui qui, même sans instruction, n’a pas
une certaine connaissance de la Divinité?_
ANTĬCĬPO, as, avi, atum, are, a. _Devancer_, _anticiper_. SYN.
Anteoccupo, anteverto. USUS: Quid anticipas molestias diu post secuturas?
Anticipatum est mentibus nostris, DEUM humana forma concipere.
ANTĬPŎDES, um, m. _Antipodes_. SYN. Gentes adversi orbis incolæ. USUS:
Antipodes e regione nobis, adversis stant vestigiis, adversa urgent
vestigia.
ANTĪQUĒ, _A l’antique_. USUS: Quædam antique, pleraque dure dicit,
_employer des expressions vieillies_, _des archaïsmes_.
ANTĪQUĬTAS, ātis, f. _Antiquité_. SYN. Vetustas. EPITH. Incorrupta,
mutata, ultima. USUS: 1. Antiquitas proxime ad Deos. In exemplis
auctoritatem habet antiquitas. 2. Priscorum mores: Cato documentum
virtutis, antiquitatis, prudentiæ, _Caton, ce modèle de vertu, de probité
antique, de prudence_.
ANTĪQUO, as, avi, atum, are, a. Rejeter. SYN. Abrogo. USUS: Legem,
rogationem antiquare. Cf. Aboleo, Abrogo.
ANTĪQUUS, a, um, _Antique_, _ancien_, SYN. Vetus, priscus. )( Recens.
DIFFER. Senes, quantum ad vitam privatam; Veteres, quantum ad publicum
tempus. Antiqui utrique dicuntur, sed magis Veteres, quam Senes.
PHRAS. 1. Quæ tu narras, antiqua sunt, _ce que vous racontez est
bien ancien_. Horum non satis explicata recordatio est, quæ propter
vetustatem obsoleverunt. Hæc jam diu gesta, et a memoria nostra sunt
remota. Perantiqua ista sunt, ex annalium monumentis, et Regum memoriis
repetenda. Res sunt vetustate, senio, et situ oblitteratæ, vetustate
nimia obscuræ, ut quæ ex magno intervallo non cernuntur. Exoleta
vetustate annalium ista sunt exempla. Exesa sunt vetustate monumenta;
profundæ vetustatis caligine obducta; ex veterrimis commentariis eruenda,
conquirenda. Res sunt vetustate obrutæ; vexatæ; vetustatis rubigine
obsitæ. Monumenta sunt vetustatis injuria victa. 2. Antiqua verba
adhibes, et obsoleta, _vous vous servez d’expressions vieillies et qui ne
sont plus en usage_. Versus affers, quos Fauni olim, vatesque canebant.
Prisca verborum vetustate uteris. Verba adhibes ex Faunorum et Aboriginum
seculo repetita. Quasi cum Evandri matre loquereris, ita verborum quævis
monstra aucuparis. Videris inter Menenios, et Appios litteras didicisse.
Verba affers a Sabinis usque, ac Curibus accita. Pacuvios sermone refers.
Reconditæ istæ voces sunt et exoletæ, quarum tibi in sermone usus
est. 3. Antiquarum rerum investigator est diligens, _c’est un critique
habile de l’antiquité_. Cognoscendæ vetustatis avidus est; vir est morum
et litterarum veterum studiosissimus; mirifico antiquitatis studio
tenetur. Diligentissimus est antiquitatis investigator. USUS: 1. Hæc
nimis antiqua, et obsoleta sunt, _tout cela est bien vieux et passé de
mode_. Hæc memoria nostra antiquiora sunt. Homo est antiquus, simplex et
antiqui moris, qui ex sua natura cæteros fingat. In hoc homine vestigia
antiqui officii remanent. 2. Comparat. Antiquior, pro carior, melior,
potior. Nihil tibi sanctius sit, et antiquius, quam etc., _n’ayez rien de
plus sacré, de plus à cœur que_.... Nihil habui antiquius, quam salutem
publicam. Hæc mihi cura erit antiquissima. Cf. Potior.
ANTISTES, stitis, m. _Prêtre_, _pontife_. SYN. Præsul. USUS: Sacrorum
antistites, religionum interpretes.
ANTISTĬTA, æ, f. _Prêtresse_. USUS: Fani Cereris antistita.
ANTRUM, i, n. _Antre_, _caverne_. * SYN. Caverna, specus.
1. ĀNUS, i, m. _Anus_, _fondement_. USUS: Anum appellas alieno nomine,
cur non suo potius?
2. ĂNŬS, ūs, f. _Vieille femme_. EPITH. Delira, excors, fatidica. USUS:
Quæ anus, ita, ut tu, deliret.
ANXĬĒ, _Avec anxiété_. * SYN. Sollicite, curiose, religiose, cum
anxietate. USUS: Anxie rem ferre videtur. Anxie quærit.
ANXĬĔTAS, ātis, f. _Anxiété_, _tourment_, _souci_. SYN. Sollicitudo,
dolor. DIFFER. Anxietas ab angore ut ebrietas ab ebriositate. Cf.
Afflictor.
ANXĬUS, a, um, _Inquiet_, _tourmenté_. SYN. Natura proclivior ad
angorem, sollicitus. PHRAS. 1. Anxius sum, _je suis inquiet_. In
angustiis sum; omnibus rebus urgeor; in summas angustias adductus,
inclusus sum; valde suspenso animo exspecto, qui evadam. Angor animo;
metu conficior et angore. In sollicitudine sum; non mediocrem habeo,
sustineo sollicitudinem; hæret in me sollicitudo illa; discrucior animo;
sollicitor plurimis modis; animo male est, exedor, excrucior, emaceror.
Nullum mihi tempus sine sollicitudine intercedit; vehementer re ista
commoveor. Angitur intimis sensibus, _il est profondément troublé_,
_inquiet_. Cruciatur, æstuat, titubat, hæsitat; quo se vertat, nescit.
Qui homini æstus, quis error, quæ tenebræ? quid ille, caput sinistra
perfricans, secum commurmurat? nocturno metu, et diurno vitam agit
angore plenissimam. Æger animi, trepidus rerum suarum, nec satis certus,
quo loco res suæ sint; afflictat se, manus supplices ad cœlum tendit;
cogitationibus animum exedit; gravatum animi anxietate corpus ægre
trahit. In angustum ejus coguntur copiæ. 2. Anxio te animo esse video,
_je vois que vous êtes triste_, _inquiet_. Sentio te ægritudine confici;
multis curis urgeri; affligi mœrore et consumi. Non me fugit, quantis
curarum fluctibus, quantis perturbationibus animus jactetur tuus. Video,
te in molestissimis esse curis; mœrore contrahi; ægritudine contabescere.
Tristibus vexatum curis; angoribus implicatum; sollicitudine æstuantem te
conspicio. Magnis mihi curis agi, magnis premi, angique sollicitudinibus
videris. Nisi me conjectura fallit, multum acerbitatis tibi exortum est;
magnum mœrorem eo ex casu cepisti, suscepisti, hausisti; ingentem ea tibi
res sollicitudinem incussit; multas tibi curas dedit. Angorem capis, ut
video, nimium; angori te das, dedis, implicas nimio; speciem mali majorem
anxio animo tibi figuras; sollicitudine exsanguis es; in angustiis
versaris maximis. Noctem, reor, cum perpetuis vigiliis, et magno animi
motu agis. Turbata magnopere, quantum conjectura consequor, tibi mens
est; gravis tibi injecta est cura; magnus te incessit metus. Cf. Affligo,
Sollicitus, Timeo. USUS: Morosi sunt, iracundi, anxii et difficiles
senes. Sollicitus et anxius amor. Animo esse anxio. Cf. Scrupulosus.
ĂPĂGE et ĂPĂGĬTE! _Ôte_, _retire-toi_; _arrière_, _loin d’ici_. Abigentis
vox est, et fastidientis aliquid. USUS: Apage cum illo.
ĂPER, pri, m. _Sanglier_. SYN. Silvestris porcus. EPITH. Ingens. USUS:
Hercules cum Erymanthio porco confligens.
ĂPĔRĬO, is, ui, ertum, ire, a. _Ouvrir_. SYN. Patefacio, recludo, resero.
ADV. Aliquando, breviter, diligentius, paulum, studiosius. PHRAS. 1.
Domum meam amicis aperio, _ma porte est ouverte à mes amis_. Domus mea
patet omnibus; nemini clausa est amicorum. Adapertæ, expansæ fores
sunt; angulos ædium mearum omnes amicis pervios facio, pando, resero.
2. Jussit vi aperiri portam, _il ordonna d’enfoncer la porte_. Militi
negotium datum est, ut portas moliretur; seras, claustraque refringeret,
revelleret; impetum in portas faceret. 3. Aperuit litteras, _il ouvrit
les lettres_. Litteras resignavit; vincula epistolæ solvit, laxavit.
4. Animum aperire grave est, _ouvrir son cœur est chose grave_. Grave
est, denudare judicia sua; animum patefacere; occulta sua apud aliquem
expromere. Res est periculi plena, significationem dare, animi sui,
sic ut sensus, voluntates ac studia quisque intelligat, perspiciat,
cognoscat; ut pateant, exstent, perspecta sint studia nostra; ut ex
signis quisque obviis de sensu nostro conjiciat. USUS: 1. Non ita
claudenda est res familiaris, ut eam benignitas aperire nesciat; nec ita
reseranda, ut pateat omnibus, _il ne faut être ni prodigue, ni avare_.
2. Declaro, indico, explico, dissero aperte, facile reddo, _découvrir_,
_montrer_, _parler de_... Studia, consilia, cogitationes, sententiam meam
tibi aperire soleo. Philosophiæ fontes Socrates primus aperuit. Ego in
senatu sceleratorum consiliorum fontes omnes aperui. Virtus sibi reditum
in patriam aperit. Fores amicitiæ, occasionem ad invadendum aperire.
ĂPERTĒ, _Ouvertement_. SYN. Publice, plane, palam, non obscure, non
dissimulanter. )( Tecte, ex insidiis, clam. PHRAS. Res in aperto,
ac propatulo loco; in ore, atque oculis provinciæ; luce palam,
inspectantibus omnibus gesta, _chose faite ouvertement_, _au vu et au
su de tout le monde_. Apertissime et planissime rem explicare. Proferre
aliquid aperte falsum. Simpliciter, candide et aperte loqui. Cf. Palam.
ĂPERTŬRA, æ, f. _Ouverture_. * USUS: Contra eas cellas relinquantur
aperturæ.
ĂPERTUS, a, um, _Ouvert_. SYN. Patens, manifestus, planus, ante oculos
positus. PHRAS. Homo eat apertissimus, _cet homme est très-ouvert_. Eo
ingenio natus est, ut amicitiam et inimicitiam in fronte promptam gerat;
animo simplici est et aperto, animum in vultu et lingua promptum habet.
Cf. Sincerus. USUS: 1. Nihil tam clausum, tam reconditum, quod istius
cupiditati non apertissimum, promptissimumque foret. Apertam simultatem
gerere. Apertum scelus. Nihil tam apertum, tam perspicuum. 2. Facilis,
perspicuus, sincerus, _ouvert_; _clair_. Multus tibi apertus est ad
laudem cursus. Homo apertissimus. Aperta, dilucida oratio.
ĂPEX, ĭcis, m. _Sommet_. SYN. Fastigium. USUS: 1. Apex senectutis est
auctoritas. 2. Diadema regium, _diadème_. Aquila Tarquinio apicem
imposuit.
ĂPHRACTUS, i, f. _Vaisseau sans pont_. USUS: Morata est navigationem
aphractorum imbecillitas. Genus est navigii Rhodiis usitati.
ĂPIS, is, f. gen. pl. apium et apum, _Abeille_. USUS: Homines mollitia
fluentes apis aculeum ferre non possunt. Apum examina, quibus plurimum
natura ingenii atque artis tribuit.
ĂPŎLŎGUS, i, m. _Narration_, _fable_, _apologue_. SYN. Fabula, in qua
bruta animalia inducuntur loquentia. USUS: Narrationes apologorum.
ĂPOPHTHEGMA, ătis, n. _Apophthègme_.
ĂPOSTĂTA, æ, _Apostat_. SYN. Datæ Christo fidei desertor impius; desertor
sacri instituti. PHRAS. 1. Nuntium remisit religioni veræ, _il a abjuré
la vraie religion_. Ejuravit Christi sacra; a fide Christo data impia
defectione descivit; ejurato Christi nomine ad superstitiones pristinas
se recepit; a vera Religione, ab recta in DEUM fide defecit; desertis
Christi castris ad sacrilegas superstitiones revertit. 2. Defecit a sacri
ordinis instituto, _il a quitté son ordre, sa profession religieuse_.
Deseruit religiosum, quod professus erat, institutum; sua voluntate a
religiosa se militia segregavit; spreta votorum religione profanis se
iterum curis, rebusque reddidit; abruptis legum, religionumque vinculis
in nefariam se libertatem restituit; descivit a religiosæ familiæ
institutis. Obligatam sacramento fidem nefaria instituti desertione
impius fefelit.
ĂPOSTŎLI, ōrum, m. pl. _Les Apôtres_. PHRAS. Primi Christianæ legis
Magistri, ac doctores; duodecim Christianæ doctrinæ præcones; legati a
Christo missi ad omnes terrarum nationes; Christianæ reipublicæ Duodecim
viri; Christianæ religionis signiferi; primorum Ecclesiæ principum
collegium.
ĂPŎTHĒCA, æ, f. _Magasin_; _cellier_, _cave_. SYN. Cella vinaria,
penuaria, etc. USUS: Domos omnium et apothecas scrutari.
APPĂRĀTĒ, _Avec appareil_, _somptueusement_. SYN. Cum apparatu,
magnifice. USUS: Itaque edit, et bibit jucunde, sane et opipare, et
apparate.
APPĂRĀTĬO, ōnis, f. _Magnificence_. USUS: Magnificentia, et apparatio
popularium munerum, _pompe des jeux publics_.
APPĂRĀTŬS, ūs, m. _Préparatifs_; _ornement_, _apparat_. SYN. Apparatio.
EPITH. Epularum a magnificentia recedens, magnificus, non privatus, aut
plebeius, sed patricius, et prætorius, major, maximus, minor, navalis,
præclarus; regius, tantus, tam præclarus, tenuissimus. USUS: Delectant me
magnifici apparatus, vitæque cultus cum elegantia, et copia. Dies festus
argento, veste, omni apparatu, ornatuque visendo agitur. Regio epularum
apparatu accipi. Nullo apparatu pure et dilucide dicere. Hæc erat totius
operis designatio, et apparatus. Apparatu nobis opus est, et rebus
exquisitis undique, et collectis, accersitis, comportatis.
APPĀRĔO, es, ui, itum, ere, n. _Apparaître_, _se montrer_. SYN. Adsum,
præsto sum, videor, compareo, in conspectum me do. )( Occulto. ADV.
Leviter, clarius, facile, nusquam, prorsus, plane, serius. PHRAS.
Apparuit in somno, _il apparut en songe_. In somnis observata hominis
species; repræsentatæ sunt illi species minarum, iræque cœlestes; cœlo
repente delapsa viri species se obviam dedit; in quiete visus divina
specie juvenis; secundum quietem oblata illi species est hominis;
in somno spectabilem habuit virum. Erat in oculis species hominis
incogniti; per speciem se oculis obtulit; spectandum se præbuit vir ad
eum diem ignotus. USUS: 1. Nulla uspiam navis prædonum, equi nulli, nulli
equites apparuere. Deus ille sub anguis specte Syllæ apparuit. 2. Patet,
liquet, _être évident_, _manifeste_. Ut apparet ex ejus orationibus,
fuit vir doctus. Quo magis opprimitur, eo magis ejus virtus eminet, et
apparet. Apparebunt demum fraudes tuæ, dilucebunt, detegentur. Cf. Emineo.
APPĀRĬTĬO, ōnis, f. _Fonction d’appariteur_. SYN. Apparitoris officium.
EPITH. In longa ejus apparitione fidem ejus, et abstinentiam cognovi.
APPĀRĬTOR, ōris, m. _Appariteur_, _nom générique de tous les officiers
subalternes attachés aux magistrats romains_. SYN. Satelles, stipator.
EPITH. Humilis et abjectus, necessarius, recens. USUS: Quis unquam
apparitor tam humilis, et abjectus.
APPĂRO, as, avi, atum, are, a. _Préparer_. SYN. Comparo, paro. ADV.
Omnino, opipare. DIFFER. Præparare est antea utilia parare; apparare
pertinet ad dignitatem quamdam, ac verius pompam. USUS: Bellum apparavit,
suscepit, confecit. Convivium, cœnam, nuptias, prandium apparare et
ornare. Crimina in insontem apparare. Ludi apparatissimi. Instructa et
apparata domus rebus omnibus. Cf. Paro, Instruo.
APPELLĀTĬO, ōnis, _Appel (en justice)_; _appellation_, _dénomination_.
SYN. Compellatio. EPITH. Improbissima, inanis, levis, venalis. USUS:
Regum appellationes venales erant. _Le titre de roi était à vendre._ Ea
Tribunorum appellatio intercessit auxilii causa.
APELLĀTOR, ōris, m. _Appelant, qui interjette appel_. USUS: Vix manus ab
illo appellatore abstinebantur.
APPELLO, as, avi, atum, are, a. _Adresser la parole_. ADV. Apertius,
blande, blandissime, comiter, commode, communiter, durius, græce,
gravissime, honorificentissime, identidem, inutiliter, ita sane, latine,
melius, nimirum, recte, nominatim, nusquam, omnino non, pessime,
prudenter, recte, rite, rectius, temere, valde, probe, vere, ultro,
vulgo. USUS: 1. Voco, compello, alloquor. Rem suo nomine appellare.
Salutare benigne, comiter, hilariter appellare unumquemque. Blando
sermone milites appellare. Superbius, asperius, duriore verbo appellare
quemquam, _parler à_. 2. Nomino, nuncupo, _nommer_, _proclamer_,
_mentionner_. Nunquam Cæsar Pompeium honorifice appellat. Nominatim,
nomine aliquem, tertio quoque verbo appellare. 3. In jus voco, _appeler
en justice_. Debitum reposco, _sommer un débiteur de payer_. Cur me
post biennium primo appellas? Sponsores appellare. De pecunia quem
appellare. 4. Invoco, et confugio ad, _appeler à son secours_. Quis mihi
Deus appellandus, quæ hominum fides invocanda, imploranda? A Prætore ad
Tribunos, _vel_ Tribunos appellavit. (VULG. Majorem potestatem imploro,
_en appeler à une juridiction supérieure_.) Cf. Nomino, Voco.
APPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Aborder_. SYN. Applico, admoveo,
accedo. ADV. Valde, timide. PHRAS. Navis ad littus appulit, _le navire
aborda au rivage_. Littori admovit; terræ applicuit; navi ad portum
successit; in terram evasit; ad terram pervenit; littus attigit; aditum
ad terram navibus habuit; portum tenuit; in portum delatus, invectus est;
portus hominem accepit; littore potitus est; portum ingressus est, cepit,
tenuit, subiit; ad portum accessit; in portum navim subduxit; portum
tetigit, assecutus est, intravit. USUS: 1. Classem ad portum, ad littus
appulit, _aborder_. 2. TRANSL. Animum ad litteras appellere, _s’appliquer
à l’étude_. Animum ad uxorem, ad scribendum appellere. 3. Pass. Classis
appulsa. Appulsi in navibus prædones Cf. Accedo.
APPENDĬCŬLA, æ, f. _Petit accessoire_. SYN. Corollarium, accessio. USUS:
Est hæc quasi appendicula ejus causæ.
APPENDIX, ĭcis, _Appendice_. SYN. Additamentum, accessio, corollarium.
USUS: Appendix animi corpus, _le corps est une dépendance de l’âme_.
APPENDO, is, di, sum, ere, a. _Peser_. SYN. Annecto, suspendo, pendo.
DIFFER. Perpendo, expendo, ejusdem fere significationis, rem exacte
pondero: appendo, suspendo ad lancem; _vel_ statera pondero. USUS: Non
annumero verba, sed appendo, _je ne compte pas les mots_, _mais j’en
pèse la valeur_. Omnia sua tibi concessit, annumeravit, appendit. Aurum
appendere artifici.
APPĔTENTĬA, æ, _Appétit_, _désir_. SYN. Appetitus. EPITH. Effrænata.
USUS: Lætitia, profusam hilaritatem, libido effrænatam appetentiam
efficit. Appetentiam cibi præstare; famem obsonare, _faire provision
d’appétit_.
APPĔTĪTĬO, ōnis, f. et APPĔTĪTŬS, ūs, m. _Désir_, _convoitise_; _besoin_.
SYN. Appetentia, impetus. EPITH. Immoderata, nimia, naturalis. USUS:
Natura belluis dedit sensum, et motum, et cum quodam appetitu accessum
ad res salutares. Appetitus rationi obediant, subjecti sint. Contrahere
et sedare omnes appetitus, ut tranquilli sint, et omni perturbatione
careant. Cf. Desiderium.
APPĔTO, is, ivi _vel_ ii, itum, ere, a. _Rechercher_, _désirer_. SYN.
Cupio, opto, desidero, expeto. )( Refugio. DIFFER. Appeto cum affectu
qualicunque: expeto cum ratione honesta et bona. ADV. Ardentius, cupide,
frustra magnificentius, plus, semper, rapide, ultro. PHRAS. Aliena
bona appetit, _il convoite le bien d’autrui_. Oculos ad prædia illa
adjicit; inhiat, imminet fundis illis. USUS: 1. Non solum non recuso;
sed appeto, reposco, _non seulement je ne refuse pas, mais je désire_.
Homo voluptatum, gloriæ appetentior, laudis appetens. 2. Invado, impeto,
_attaquer_, _assaillir_. Vita ejus sæpe ferro, insidiis appetita est.
Lapidibus se appetitum, ac percussum clamitat. 3. Appropinquo, _approcher
(en parl. du temps)_. Dies appetebat septimus, _le septième jour
approchait_. Cf. Peto, Desidero.
APPINGO, is, pinxi, pictum, ere, a. _Ajouter en écrivant_. USUS: Novi
semper aliquid appingitur.
APPLAUDO, is, plausi, plausum, ere, a. _Battre des mains_, _applaudir_.
SYN. Manuum _vel_ pedum plausu favorem significo. USUS: Cui civium generi
maxime applauditur. Cf. Plaudo, Admurmuratio, Gratulor.
APPLAUSŬS, ūs, m. _Applaudissement_. SYN. Favor popularis, secunda populi
admurmuratio, festa acclamatio. EPITH. Magnus. USUS: Assentiente populo
magno applausu dixit Cf. Plaudo, Plausus.
APPLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Attachement_, _sympathie_. SYN. Adjunctio,
adjectio. USUS: Amicitia potius ex applicatione quadam animi cum sensu
amandi, quam a cogitatione utilitatis secuturæ oritur.
APPLĬCO, as, cui, citum, are, a. _Appliquer_, _attacher_, _joindre_.
SYN. Adjungo. ADV. Familiariter, maxime, studiose. PHRAS. Ad bonas
artes, se diligenter applicat, _il s’applique à l’étude avec ardeur_.
Mentem, animum, consilium, studium ad litterarum studia appellit;
mentem in bonarum artium studiis figit, locat. Animum ad doctrinarum
studia adjungit. Bonarum artium studiis se addicit, operam dat; operam
et studium navat. Ad artes liberales animum applicat; operam, studium,
laborem confert; se ad bonarum artium studia transfert; in iis elaborat,
desudat; operam ponit, consumit; industriam suam exercet. Animum adjicit
ad bonas artes; nullam in iis consequendis industriam omittit; nulli
parcit operæ; toto pectore, omni studio, cura, cogitatione in honestas
artes incumbit; in honestissimarum artium studio, ac cultura omnes curas
intendit. USUS: 1. Applicare naves ad terram, terræ. Flumini castra;
se ad arborem applicat, _aborder_; _adosser_, _s’appuyer contre_. 2.
Adjungo, _s’attacher à qqn_. Se ad aliquem præsidii causa; se ad ductum
alterius, ad fidem et amicitiam populi applicare, _s’appliquer à_. Alii
ad jus civile; ad eloquentiam alii se applicant. Animum denique ad frugem
applicuit. Ad deteriorem partem animum ægrotum applicare, _se laisser
aller au mal_. Cf. Adjungo.
APPŌNO, is, posui, positum, ere, a. _Placer auprès_; _ajouter_. SYN.
Addo, adjungo, admoveo, adjicio, appingo, adscribo. USUS: 1. Ad ignem
apponere aliquid, _mettre qqchose sur le feu_. Notam alicui rei, ad rem
aliquam, ad malum versum adscribere, apponere. Ad illa præcepta de suo
aliquid apposuit. Nec dies tuæ epistolæ, nec signum appositum est. 2.
Pono, _placer qqn auprès d’un autre_. Custodem alicui apponere. Lucro
apponere aliquid. 3. Ex composito adhibeo, _aposter_. Accusatorem alicui,
calumniatorem apponere, _aposter des accusateurs_, _des délateurs_. Cf.
Addo, Adjicio.
APPORTO, as, avi, atum, are, a. _Apporter_, _amener_. SYN. Affero. ADV.
Undique. USUS: 1. Multos secum morbos senectus apportat. Clitellis
frumentum eo apportandum est. 2. Nuntio, _apporter une nouvelle_. Quid
apportas novi! gaudium apportas, an luctum? Cf. Affero.
APPŎSĬTĒ, _Convenablement_. SYN. Apte, accommodate, convenienter. USUS:
Apposite ad persuadendum dicere. Cætera apposite tibi mandabo, _je vous
écrirai le reste en temps utile_.
APPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Citation_. SYN. Adjunctio. USUS: Obscuriora sunt
præcepta sine appositione exemplorum.
APPŎSĬTUS, a, um, _Propre à_, _convenable_. SYN. Aptus, accommodatus.
USUS: Locus minime appositus ad pietatem. Forma ad dignitatem apposita.
Tempus ad bonarum artium studia appositissimum amici eripiunt. Cf.
Accommodatus, Aptus.
APPRĔHENDO, is, di, sum, ere, a. _Prendre_, _saisir_. SYN. Accipio,
arripio. USUS: 1. Alicujus manum apprehendere, _prendre qqn par la main_.
2. TRANSL. Quod ego apprehendebam, mox accusator eripiebat e manibus.
APPRIME, _Beaucoup_, _fort_. SYN. Valde, multum, perquam, plurimum. USUS:
Homo apprime doctus, pius, nobilis.
APPRŎBĀTĬO, ōnis, f. _Approbation_, _assentiment_. SYN. Comprobatio.
EPITH. Inutilis, magna, popularis, tanta, turpis. USUS: Id vulgi
assensione, populari approbatione, et plausibus metiendum est.
APPRŎBĀTOR, ōris, m. _Approbateur_. SYN. Comprobator. USUS: Tu fuisti
suasor, impulsor itineris mei, magis autem approbator.
APPRŎBO, as, avi, atum, are, a. _Approuver_. SYN. Comprobo, laudo,
confirmo. )( Improbo. ADV. Honorifice, mirabiliter. Necessario,
temere, valde, vehementer. PHRAS. Approbavere omnes viri sententiam,
_tout le monde approuva cet avis_. Summa assensione plebis, secundis
admurmurationibus senatus auditus est. Conclamavere omnes, ita fieri
oportere. Viri sententiam laudaverunt omnes et approbaverunt; ratam
omnes habuere; assensu excepere. Itum est, pedibus itum est in ejus viri
sententiam. In ejus sententiam discessio facta est; in ejus sententiam
discessum est. Summa assensione Senatus, secundoque populo sententia
comprobata est. Una omnium, consentiensque vox erat: æquum esse, quod
postularet; standum esse ea viri sententia; ad ejus viri sententiam, suam
adscribi voluere; album calculum adjecere. USUS: Milites ducis sententiam
magno clamore, una voce approbarunt. Quod actum est, Dii approbent!
Utinam tibi consilium, officium meum approbem! _puissent les dieux le
trouver bon!_ _puissiez-vous approuver mes desseins, mes services!_ Cf.
Probo, Assentior, Astipulor.
Approbandi formulæ: Festive, probe, optime! Non possum, quin exclamem:
bene hercle factum est. Euge optime! o factum bene! beasti! vir es!
Eugepæ nunc places! (Iron.)
APPRŌMITTO, is, misi, missum, ere, a. _Répondre pour qqn_, _se faire
caution_. SYN. Promitto. USUS: Factum est, ut volui, quod decies
sestertium appromisisti.
APPRŎPĔRO, as, avi, atum, are, a. _Hâter_, _accélérer_; n. _se hâter_.
SYN. Propero. USUS: Ut approperent, adhortabor. Cf. Propero, Festino.
APPRŎPINQUĀTĬO, ōnis, f. _Approche_. USUS: Senectus est appropinquatio
mortis.
APPRŎPINQUO, as, avi, atum, are, n. _Approcher_, _s’approcher_. SYN.
Accedo, advento prope, propius, proxime; propius sum, adsum; vicinus sum,
impendeo, pedem confero; in oculis, in conspectu sum; in conspectum me
do. )( Absum. ADV. Valde. USUS: Ejus rei maturitas nondum venit, etsi
appropinquet. Impendet fatum aliquod, plane instat, certe appropinquat.
Alicui, ad aliquem appropinquare. Cf. Propinquus, Vicinus, Prope.
APPULSŬS, ūs, m. _Accès_, _atteinte_. SYN. Accessus. EPITH. Nimius. USUS:
1. Tactus frigoris, et caloris omnes appulsus nimios sentit, _il sent
toutes les atteintes un peu fortes du chaud et du froid_. 2. Commotio,
_action_, _impulsion_, _influence_. Tribus modis Deorum appulsu homines
somniant. Cf. Adventus.
ĂPRĪCĀTĬO, ōnis, f. _Action de se tenir au soleil_. USUS: Unam in
tua villa apricationem omnibus istorum regnis antefero. Calescere
apricatione, _vel_ igni. Loci amœnitas libero sole fruentis; a tepore
solis indefensi.
ĂPRĪCOR, aris, atus, sum, ari, d. _Se chauffer au soleil_. USUS:
Alexander Diogeni apricanti officiebat.
ĂPRĪCUS, a, um, _Exposé au soleil_. )( Opacus. USUS: Hortus, locus, vinea
aprica.
APTĔ, _Bien_, _convenablement_, _parfaitement_. SYN. Apposite,
accommodate, decore, commode, congruenter, eleganter. USUS: Apte dicere
et numerose. Facile judicamus, quid apte fiat, quid ab officio, naturaque
discrepet.
APTO, as, avi, atum, are, a. _Adapter_, _ajuster_. SYN. Accommodo,
compono, paro. USUS: Hoc verbum ad hanc sententiam bene aptatur. Pugnæ se
aptare, _se préparer au combat_. Cf. Accommodo.
APTUS, a, um, _Propre à_, _apte à_. SYN. Accommodatus, appositus,
conveniens, congruens, habilis, idoneus, consentaneus. )( Ineptus,
solutus. ADV. Bene, communiter, maxime, mirabiliter, vehementer,
mediocriter, omnino. PHRAS. Natura aptus ad omnia, _homme naturellement
propre à tout_. Dederat hoc natura, quidquid aggrederetur, ut egregie
conficeret. Natus ad omnia videbatur. Ingenium acceperat a natura
ad omnes res appositum, atque accommodatum. Eo erat, eo utebatur
ingenio quidvis ut exequi, præstare satis commode posset. Præcipuo
quodam naturæ munere aptus erat, accommodatus ad omnia. Habebat hoc a
natura, ut quamcunque ad rem se conferret, quamcumque rem capesseret,
ea perfungeretur optime, ex ea cum laude discederet. Nemo erat illo
commodior ad res quaslibet. Factus a natura videbatur ad res omnes. In
omni re, in omni judicio elegantissimus est. Nihil agit non commode,
non apte, non eleganter, laute, venuste, lepide, egregie. Lepores,
elegantiam, venustatem habet in omni re. Quidquid agit, cum lepore agit,
cum elegantia, sic ut gratiam ab omnibus ineat, ut aptior, accomodatior
videatur esse nemo. Idoneus videbatur, et probe affectus ad fungendum
munus suum; satis dexter: negotiis gerendis habilis; negotiorum haud
quaquam rudis. Ingenio erat commodo et versatili, dignusque, cujus opera
ad res quaslibet adhiberetur. Egregio ad res gerendas judicio perpolitus
erat. Ad sustinendam cum dignitate quamlibet in republica personam
omnem habebat aciem. Cf. Accommodatus. USUS: 1. Ad dicendum natus,
aptus, _orateur_. Calceus habilis et aptus ad pedem. Homo non aptissimus
ad jocandum. Aptum et consentaneum tempori et personæ. 2. Cohærens,
consentiens, _enchaîné_, _lié_. Partes orationis omnes inter se aptæ, et
connexæ. Facilius est, apta dissolvere, quam dissipata connectere. Multa
dixit, parum apta inter se et cohærentia. Cf. Accommodatus.
ĂPUD, _Auprès_ cum accus. SYN. Prope, juxta, non procul. USUS: 1. Prope,
_près de_. Apud Corfinium, apud Romam castra posuit. 2. Cum, _chez_.
Apud matrem erat Apud Pompeium cœnavit. Apud me insidias sibi dixit esse
factas. 3. Coram, _en présence de_, _devant_. Apud pontificem, apud
populum dixit. 4. Cum citantur auctores etc., ut apud poetam, ut apud
Terentium est, _ainsi que nous le voyons dans Térence_. Apud majores hoc
erat in more positum. Apud priscos quæsitum est. Dicitur quoque: non sum
apud me, _je ne me possède pas_; _je ne suis pas maître de moi_.
ĂQUA, æ, f. _Eau_. SYN. Unda. EPITH. Alba, alumna, belle fluens, calida,
dulcis, gelida, intercus, jugis, nigra, pluvia, profluens et uber, summa,
turbida et cadaveribus inquinata, uberior, marina, perennis, pulchra.
USUS: Aqua frigore concrescit. Aquam deducere in villam. Aquam ducere per
fundum. Aqua illi hæret, _il ne sait que dire_, _il est dans l’embarras_.
Aqua et igni interdicere, _interdire l’eau et le feu_ (_bannir_,
_exiler_). Aquarum fluxiones, ductus, divortia. Aquæ perennes. Aqua
imbribus aucta. Aquæ eo anno ingentes fuere, _il y eut cette année-là de
grandes inondations_. Aquam frigidam suffundere, _refroidir_, _opérer un
refroidissement_ (FIG.)
Ăqua benedicta, (VULG.) _Eau bénite_. SYN. Aqua lustralis, consecrata.
PHRAS. Aqua lustrali frontem tingere, _faire le signe de la croix avec
de l’eau bénite_. Corpus aqua consecrata aspergere; labeculas animæ aquæ
lustralis aspersione abstergere. Aqua consecrata se lustrare.
Ăqua intercus, tis, f. _Hydropisie_. SYN. Hydrops. USUS: Medicamentum
dare ad aquam intercutem.
ĂQUÆDUCTŬS, ūs, m. _Conduit d’eau_, _aqueduc_. USUS: De aquæductu probe
fecisti.
ĂQUĀRĬUS, a, um, _Relatif à l’eau_. USUS: Provincia tibi obtigit aquaria,
_vous avez obtenu l’intendance des eaux_.
ĂQUĀRĬUS, ii, m. _Porteur d’eau_. EPITH. Humidus. USUS: Cum aquariis
mihi pugnandum fuit (scil. curatoribus), _je dus me disputer avec les
inspecteurs des eaux_.
ĂQUĀTĬLIS, e, gen. com. _Aquatique_. SYN. In aquis vivens, agens, degens,
aquarum incolæ. USUS: Bestiæ terrenæ, aquatiles, volatiles.
ĂQUĀTĬO, ōnis, f. _Action de s’approvisionner d’eau_. USUS: Hac aquatione
carere non possunt. Milites aquationis causa longius progressi.
ĂQUĀTOR, ōris, m. _Qui va à la provision d’eau_. USUS: Aquatores nostri
ab hostibus pressi.
ĂQUĬLA, æ, f. _Aigle_, _oiseau_. EPITH. Argentea, ac omnibus perniciosa,
ac funesta. USUS: 1. Nulla avis aquila vehementius volat. 2. Signum
militare, _aigle_, _enseigne_. Aquilam inferre in medios hostes. Inter
prædam decem aquilæ relatæ.
ĂQUĬLĪNUS, a, um, _D’aigle_. * USUS: Homo milvinis, aut aquilinis
unguibus.
ĂQUĬLO, ōnis, m. _Aquilon_, _vent du nord_. SYN. Ventus ex Septentrione,
_vel_ Septemtrionibus spirans; Septentrio; ventus Septentrionalis; ventus
Austro obversus; _item_: Pars ea mundi, quæ ad Septentriones spectat.
USUS: Domus Aquiloni obversa; Aquilonis frigori obnoxia.
ĂQUĬLŌNĀRIS, e, gen. com. _Du nord_, _septentrional_. USUS: Regio
Aquilonaris.
ĂQUĬLUS, a, um, _Brun_, _foncé_, _noirâtre_. * SYN. Fuscus et subniger.
USUS: Homo colore aquilo, corpore aquilus.
ĂQUOR, aris, aquatus sum, ari, d. _S’approvisionner d’eau_. USUS:
Oppidani sine periculo aquari non poterant.
ĂQUŌSUS, a, um, _Aqueux_, _humide_, _pluvieux_. * USUS: Campus aquosus,
_plaine marécageuse_.
ĂQUŬLA, æ, f. _Filet d’eau_. SYN. Aqua exigua.
ĀRA, æ, f. _Autel_. SYN. Altare. EPITH. Illustris, infima, princeps,
vetus. USUS: Aram dedicare; consecrare. Ad aram confugere. Pro aris et
focis certare (pro religionibus). Aram tenere.
ĂRĀTĬO, ōnis, f. _Labour_, _labourage_; pl. _terres labourables_. SYN.
Agricultura, agri cultio; arvum. EPITH. Desertæ, glandiferæ et fructuosæ,
paternæ, relictæ totæ, vacuæ. USUS: Per bellum multæ arationes, fructuosæ
alioquin, desertæ jacent. Vastatæ sunt arationes, et agri vectigales.
ĂRĀTOR, ōris, m. _Laboureur_. EPITH. Experientissimus ac diligentissimus
fortis et experiens, invitus, nobilis, inimicus, laboriosissimus,
locupletissimus, magnus et gnavus, miser, optimus, summus, remotissimus
a foro. USUS: Ex aratore oratorem fieri. Ager ille habuit aratores
ducentos. Cf. Rusticus.
ĂRĀTRUM, i, n. _Charrue_. USUS: Aratro terram perstringere. Circumducere
aratrum. Boum vires ad extrahenda aratra.
ARBĬTER, ri, m. _Arbitre_, _juge_, _témoin_. SYN. Disceptator litis;
præses, testis. EPITH. Honorarius, remotus. USUS: 1. Ad disceptandas res
meas te arbitrum adopto, statuo. Ad judicandas controversias meas cuperem
te arbitrum mihi dari; te arbitrum postulo, capio, sumo; te arbitro
mearum rerum utor. 2. Testis, _spectateur_, _témoin_. Aliquid agere
arbitris remotis.
ARBĬTRĀTŬS, ūs, _Arbitrage_, _sentence_; _avis_. SYN. Sententia, opinio,
judicium. USUS: 1. Meo arbitratu potius quam tuo agam. 2. Libitum,
desiderium, _volonté_, _bon plaisir_. Illius arbitratu de pace agam. 3.
Potestas, _autorité_. In arbitratum, ditionem alterius se dare, dedere.
Cf. Arbitrium, Sententia.
ARBĬTRĬUM, ii, n. _Volonté_, _bon plaisir_. SYN. Arbitratus, voluntas,
libido. EPITH. Honorarium. USUS: 1. Ad alterius nutum et arbitrium
fingere se totum et accommodare. Omnia sua ad alterius arbitrium
conferre. Num id faciendum sit, tuum esto arbitrium. 2. Judicium
arbitrii, sententia, _sentence_. Minos severa facit arbitria apud
inferos. Arbitrium ad senatum rejicio; judicem senatum capio, _je prends
le sénat pour juge_.
ARBĬTROR, aris, atus sum, ari, d. _Penser_, _juger_. SYN. Judico,
censeo, statuo, autumo, existimo, puto. ADV. Imprudenter, omnino, magis,
necessario, nimirum, similiter, prorsus non, recte, similiter, usque eo.
USUS: 1. Patris est, arbitrari de filii rebus, _un père doit surveiller
les actes de son fils_. 2. Æstimo, _estimer_. Arbitrari facultates
alterius; mores hominis, et facta arbitrari. Cf. Judico, Existimo, Puto.
ARBOR, ŏris, f. _Arbre_. EPITH. Aurifera, novella, vetula, infelix,
senescens. USUS: Arbores vivere et senescere dicimus. Directæ in
quincuncem arbores. Ambulatio a novellis arboribus opacata. Arbores
serere, qua alteri seculo prosint. Proceritates arborum.
ARBUSTUM, i, n. _Arbuste_. SYN. Arbores multæ ad fructum consitæ; solum
arboribus consitum, convestitum. USUS: Arbusta foliorum tegmine ornata.
ARCA, æ, f. _Armoire_, _coffre-fort_. SYN. Armarium, capsa, cista. EPITH.
Inanis, plena. USUS: Animus hominis dives, non arca appellari solet.
Argentum in arca positum. Arcæ alicujus confidere, _compter sur la caisse
de qqn_.
ARCĀNO, _En secret_. SYN. Secreto, clam, remotis arbitris. USUS: Arcano
paucula cum illo collocutus sum.
ARCĀNUM, i, n. _Secret_.
ARCĀNUS, a, um, _Secret_, _caché_. SYN. Occultus. PHRAS. 1. Non sunt ista
arcana, _ces choses ne sont pas secrètes_. Non ex occulto aliquo genere
litterarum quæsita sed sumpta de medio. Non sunt ista interiora quæpiam;
nihil est, quod non in concione recte legi possit. Nihil hic mysteriorum;
nihil quod non committi omnibus possit. 2. Arcana ista sunt, _ces choses
sont secrètes_. Si quid sancti est ad silentium, istud est. In secreto
hæc cum amicis sunt volutanda, et non foras efferenda. Tecum ista tibi
habeto, quæ committi omnibus haud tuto possunt. USUS: Arcana occultaque
omnia foras extulit, _il a tout découvert et montré au grand jour_.
ARCĔO, es, cui, ere, a. _Enfermer_, _écarter_, _détourner_. SYN. Defendo,
abigo, propulso, prohibeo. USUS: 1. Honestas, non pœna ab injuria homines
arcere debet. Ferro arcere contumeliam. 2. Prohibeo, pello, removeo,
averto, _repousser_, _éloigner de_. Hostem finibus pauperes aditu arcere.
Juventus a libidinibus arcenda. Frigora, nives, solem arcere; defendere
solem, hiemem, ardorem, _défendre du soleil_, _du froid_ _etc._ 3.
Coerceo, _emprisonner_. Servi custodiis arcendi sunt et vinculis.
ARCESSO, & ACCERSO, is, ivi, itum, ere, a. _Mander_, _appeler_. SYN.
Voco, evoco. ADV. Aliunde, ultro. USUS: 1. Olim ab aratro arcessebantur
consules. In senatum, in patriam arcessere aliquem. 2. Repeto, _tirer
de_, _chercher_. A capite rem arcessere, _reprendre (une chose à son
origine)_. Longius inde arcessere. 3. Accuso, _appeler en justice_,
_accuser_. Capitis, in judicium capitis, arcessere quempiam, _accuser qqn
d’un crime capital_. Judicio aliquem arcessere. 4. Concilio, _procurer_.
Orationi splendorem arcessere, _donner de l’éclat à un discours_. Cf.
Voco, Accuso.
ARCHĔTYPUS, i, m. _Original_, _modèle_, _archétype_. SYN. Prima forma,
typus, exemplar. USUS: Archetypus crebris locis refectus et inculcatus.
ARCHĬPĪRĀTA, æ, m. _Chef de pirates_. SYN. Princeps piratarum. EPITH.
Subdititius, terrestris, vetus. USUS: Archipirata a latrone productus.
ARCHĬTECTOR, aris, atus sum, ari, d. _Construire_, _bâtir_. SYN.
Fabricor, struo. ADV. Optime. USUS: Mente quidlibet nobis fabricari
possemus, et architectari. Voluptates invenire novas, et architectari,
_inventer des plaisirs nouveaux_. Cf. Ædifico.
ARCHĬTECTŪRA, æ, f. _Architecture_. SYN. Architectandi ars. USUS: Honestæ
artes sunt, medicina, architectura.
ARCHĬTECTUS, i, m. _Architecte_. SYN. Machinator, princeps architectandi.
EPITH. Bellus, malus. USUS: Omnium architectorum et machinatorum princeps
Chrysogonus. 2. TRANSL. Auctor, magister, _auteur_, _artisan_. Stoici,
architecti verborum. Epicurus inventor voluptatis, et quasi architectus
beatæ vitæ. Sceleris architectus.
ARCTĒ, _Étroitement_. SYN. Stricte. USUS: Arcte et graviter dormire.
Arcte complecti aliquem.
ARCTO, as, avi, atum, are, a. _Serrer_. SYN. Constringo, coangusto,
coarcto, in angustum cogo. USUS: Naves arctatæ. Cf. Angustiæ.
ARCTUS, a, um, _Étroit_, _resserré_. SYN. Adstrictus, obstrictus,
angustus. )( Laxatus, latus. USUS: Arctissimum amicitiæ vinculum.
Arctioribus laqueis tenetur, quam ut evadat. Arctiora somni tempora, quam
nectis. Arctus me somnus complexus est. Cf. Angustus.
ARCŬLA, æ, f. _Petite boite_. SYN. Arca parva, capsa. USUS: Liber meus
omnes Isocratis arculas consumpsit, _mon livre a consumé tous tes parfums
d’Isocrate (en parlant des ornements du style)_.
ARCŬO, as, atum, are, a. _Courber en arc_. SYN. In modum arcus curvo.
USUS: Curru arcuato vectus, _assis dans un char couvert_.
ARCŬS, ūs, m. _Arc_. EPITH. Coloratus, intentus, pulcher. USUS: 1.
Animum tanquam arcum intentum habere. Arcum intendere, adducere; arcum
remittere, laxare. 2. Iris, _arc-en-ciel_. Arcus ille e nubibus efficitur.
ARDENTER, _Avec ardeur_. SYN. Vehementer, intensius, majorem in modum
cupere aliquid.
ARDĔO, es, arsi, arsum, ere, n. _Être enflammé_, _brûler_. SYN. Flagro,
conflagro, deflagro. ADV. Acerrime. PHRAS. 1. Helenæ causa Troja arsit,
_Hélène fut la cause de l’incendie de Troie_. Conflagravit; igne periit,
absumpta, consumpta est; deflagravit, incensa est, in cineres abiit;
in bustum conversa est. 2. Domus ardere cœpit, _la maison commence à
brûler_. In ea domo non mediocre incendium excitatum est; domus igne
correpta, absumpta, combusta est: gravis periculi, summi damni flamma
exorta est. Domus ignem, flammam concepit, exarsit pars domus, et
collucet continenti incendio; late fundit incendium; flammam differt;
periit incendio domus; incendio hausta, deleta est. USUS: 1. Domus
ardebat non fortuito, sed oblato incendio. 2. TRANSL. Ira et dolore
ardet, _il brûle de dépit et de douleur_. Bello ardet Gallia. Ardent
oculi. Ardet illi ad ulciscendum animus. Cupiditate, amore, invidia
ardet. Omnium bonorum odia in te ardent. Cf. Flagro, Incendium, Accendo.
ARDOR, ōris, m. _Ardeur_, _feu_. SYN. Æstus, flagrantia, incendium.
EPITH. Acerrimus, et mobilissimus, cœlestis, clarus, expressus,
imperatorius oculorum, integer et purus, et liber, restinctus, summus,
nimius, temperatus, tenuis et nulla admixtione concretus, ultimus et
altissimus atque undique circumfusus et extremus, omnia cingens, atque
complexus. USUS: 1. Solis ardore torreri. Ardore conflagrare. Ardorem a
vitibus pampini defendunt, propulsant. 2. Fulgor, splendor, _éclat_. Vide
in eo ardorem vultus, atque motuum. 3. Vehementia, vis ingens, _désir_,
_ardeur_, _passion_. Impetus animi, cupiditas vincendi, ardor mentis ad
gloriam. Ardorem, cupiditatem restinguere, reprimere. Consedit ille
animi ardor et studium. Cf. Fervidus, Calor.
ARDŬUS, a, um, _Escarpé_, _élevé_. SYN. Ascensu acclivi et aspero. ADV.
Vehementer. USUS: 1. Oppidum difficili ascensu, et arduo. 2. TRANSL.
Difficilis, _pénible_, _difficile_. Arduum longi temporis, magnæque
cogitationis opus moliri. Cf. Difficilis.
ĀRĔA, æ, f. _Aire_, _surface plane_, _unie_. SYN. Locus sine ædificio in
urbe; ruri ager, et ubi frumenta excutiuntur. EPITH. Præclara, pulchra.
USUS: Æstimatores magni æstimant tuas areas. In areis fraudare Decumanum,
_tromper le percepteur de la dîme_. Nemo frumentum de area tollat.
ĂRĒNA, æ, f. Sable. USUS: Arenam emere aut paludem.
ARĒNŌSUS, a, um, _Sablonneux_. USUS: Terra, littus arenosum.
ĂRĔO, es, arui, ere, n. _Être desséché_, _aride_. * USUS: Fauces arent
siti, _sa gorge brûle de soif_.
ĀRESCO, is, escere, n. _Se dessécher_. SYN. Viriditatem amitto. )(
Madefio. USUS: Arescere herbæ, et interfici incipiunt. In alienis malis
lacrima cito arescit.
ARGENTĀRĬA, æ, f. _Banque_. SYN. Argentariorum munus, functio, _vel_
taberna. EPITH. Dissoluta, non ignobilis, maxima. USUS: Argentariam non
ignobilem fecit. Dissolvere argentariam.
ARGENTĀRĬUS, ii, m. _Banquier_. SYN. Trapezita, collybista, qui
argentariam facit. EPITH. Gratiosus apud omnes homines. USUS: Augusti
avus fuit argentarius. Vidi hoc in argentariorum tabulis.
ARGENTĔUS, a, um, _D’argent_. Aquila, signa argentea.
ARGENTUM, i, n. _Argent_. EPITH. Expositum, grande, optimum, plenum
artis, purum, tam præclarum, tam nobile. USUS: 1. In illa insula ne
scrupulus quidem argenti inventus est. 2. Pecunia, nummi argentei,
_argent monnayé_, _pièces d’argent_. Navis erat plena argenti facti
et signati. Argentum cælatum. Argento aliquem emungere. Cf. Pecunia.
Argentum infectum, _argent non travaillé_, _en lingots_. Cui opponitur:
Argentum factum, _aut_ cælatum, _argent travaillé_, _ciselé_; Argentum
signatum, _argent monnayé_.
ARGILLA, æ, f. _Argile_, _terre de potier_. SYN. Terra tenax. USUS: Hic
homulus ex argilla et luto fictus.
ARGŬMENTĀTĬO, ōnis, f. _Argumentation_, _raisonnement_. SYN. Ratio,
argumentum, argumenti inventi artificiosa expolitio. EPITH. Aptissima
ad judicationem, bipartita, expers artis, firma, firmior, firmissima,
necessaria, probabilis, vehemens, accommodata, contraria, longa
et brevis, multa. USUS: Argumentatio est argumenti explicatio.
Argumentationem quærere, invenire, concludere.
ARGŪMENTOR, aris, atus sum, ari, d. _Argumenter_, _raisonner_. SYN.
Argumentis ostendo, probo; argumentis _vel_ conjecturis prosequor. ADV.
Sedulo. USUS: Sed quid ego argumentor? quid plura disputo? Tu quidem
sedulo argumentaris, quo ista pecunia pervenerit, quid de ea sperandum.
Cf. Argumentum.
ARGŪMENTUM, i, n. _Argument_, _raison_. SYN. Ratio. EPITH. Accusatorium,
probabile, inventum, certius, certissimum, commune, falsum, firmum,
grave, gravissimum et firmissimum, magnum, majus, maximum, mediocre,
molestum et difficile, multum, parvum, pertenue, præclarum et nobile,
premendum, propositum, proprium, simile, universum, aptum quoddam et
paratum singulis causarum generibus, certum, clarum, clarius luce,
consimile, expeditum, exquisitum, firmius, gravius, insitum, _aut_
assumptum, leve, levissimum, medium, plurimum, perfectum, probabile
et necessarium, utile. PHRAS. 1. Argumentis rem probare, _prouver
une chose_. Exquisitis rationibus confirmare; accurate de re dicere;
rationibus conquisitis disputare; argumentis uti gravibus et certis;
rationibus concludere; rationes suggerere firmas, et certissimas; causam
rationibus persuadere, ostendere, agere, tueri, sustinere. 2. Argumentum
hoc affirmandi non leve habeo, _j’ai de bonnes raisons pour affirmer ce
que j’avance_. Rerum earum hæc maxima argumenta habeo; argumentum non
leve mihi nascitur; pro argumento est mihi; argumentum est; argumentum
duco, accipio, arripio; argumento magno est. USUS: 1. Argumentum est
ratio rei dubiæ faciens fidem. Argumentum excogitare, proponere,
afferre. Argumentum ducere ab adjunctis; ex re obvia nancisci, arripere,
accipere. Argumentum Stoicorum more breviter adstringere, premere, in
pauca conferre, _serrer ses preuves_. Argumentum dilatare. 2. Conjectura,
signum, indicium, nota, causa, occasio, _signe_, _indication_, _indice_.
Exstant certissima argumenta et indicia sceleris. Id magno argumento est,
hominem innocentem esse. Id ego jam antea multis argumentis judicaram.
3. Poematis, Comœdiæ, Tragœdiæ materia, _sujet d’un poëme, d’une comédie
etc._ Tragici, cum explicare argumentum nequeunt, ad Deos confugiunt.
4. Quæcunque res, de qua agendum, subjecta materia tractanda, _sujet_,
_matière_. Deest mihi argumentum scribendi, _je n’ai rien à vous écrire_.
Argumentum epistolæ hoc erat. Audite concionis ejus argumentum. Cf.
Probo, Confirmo, Disputo.
ARGŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Accuser_, _inculper_, _convaincre_. SYN.
Accuso, incuso, insimulo. )( Defendo. ADV. Suspiciose. USUS: 1. Aliquem
gravis sceleris, de gravi scelere, facinoris reum arguere. 2. Affirmo,
_prouver_, _affirmer_. Arguo te pecunias in præmium sceleris accepisse.
Tu arguis, ego nego. Cf. Reprehendo, Insimulo, Accuso.
ARGŪTĒ, _Finement_, _ingénieusement_. USUS: Acute mihi et argute
respondit. Callide et argute aliquid conjicere. De difficillimis
argumentis argute disputavit.
ARGŪTĬÆ, arum, f. pl. _Traits ingénieux_, _grâce_. SYN. Acumen,
elegantia, jocus, urbanitas. USUS: Illa oratio multum argutiarum,
acuminis, urbanitatis habuit. Argutiæ digitorum (celeritas),
_gesticulation des doigts_. Cf. Acumen, Jocus.
ARGŪTOR, aris, atus sum, ari, d. _Babiller_, _bavarder_. USUS: Totam diem
argutatur quasi cicada.
ARGŪTŬLUS, a, um, _Un peu subtil_. USUS: Perfeci libros sane argutulos.
ARGŪTUS, a, um, _Fin_, _ingénieux_. SYN. Qui argutias habet, callet,
festivus, urbanus, concinnus, elegans, acutus. ADV. Nimium, plane. PHRAS.
Nihil illo argutius esse potest, _personne n’est plus délicat que lui_.
Multum argutiarum et urbanitatis habet; insunt in eo homine argutiæ non
inanes ac frivolæ; acumen est singulare. USUS: 1. Poema est ita argutum,
concinnum, elegans, ut nihil supra. Quis in sententiis subtilior? quis
argutior? 2. Mobilis, _vif_, _mobile_. Oculi nimis arguti, ut affecti
simus, arguunt. Manus minus arguta digitis. Cf. Facetus.
ĀRĬDUS, a, um, _Aride_, _sec_, _desséché_. SYN. Exsiccatus. USUS: 1.
Folia arida. 2. TRANSL. Tenuis, _maigre_, _sec_, _chétif_. In hac arida,
et horrida rusticorum vita. Genus dicendi aridum, exile, concisum,
minutum, _style sec_, _maigre_.
ĂRĬES, ĕtis, m. _Bélier_. Animal, signum cœleste, machina bellica. USUS:
Pellis inaurata arietis. Ariete murum verberare, quatere, percutere.
ĂRĬĔTĬNUS, a, um, _De bélier_. USUS: Arietinum jecur ad morbos utile.
ĂRĬĔTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Choquer (en parl. du bélier)_,
_heurter_. SYN. Cornibus peto, impeto. USUS: Nisus est cornibus in me
arietare.
ĂRĬŎLĀTĬO, ōnis, f. _Oracle_. EPITH. Superstitiosæ ariolationes Accii.
ĂRĬŎLOR, aris, atus sum, ari, d. _Débiter des oracles_. SYN. Divino,
prædico. USUS: Sunt qui quæstus causa ariolentur. Cf. Divino.
ĂRĬŎLUS, i, m. _Devin_. SYN. Divinationi deditus, divinus. EPITH.
Impudentes, _aut_ inertes, _aut_ insani. USUS: Aruspicum, arilorum,
augurum, vatum, conjectorum furiosæ prædictiones. Cf. Vates.
ĂRISTA, æ, f. _Barbe_, _pointe de l’épi_. USUS: Spica munitur vallo
aristarum contra avium minorum morsum.
ĂRITHMĒTĬCA, æ, f. _Arithmétique_. SYN. Ars numerorum. USUS: Homo remotus
a dialecticis, in arithmeticis satis versatus.
ARMA, ōrum, n. pl. _Arme_. SYN. Telum, ferrum. EPITH. Aliena, aptissima,
avita, civilia, domestica, firma, impia, justa, nefanda, prava,
perniciosa, salutaria, scelerata, sempiterna, servilia. USUS: 1. Arma
parare, _préparer ses armes_, _s’en revêtir_. Arma capere, sumere,
induere; armis se accingere, instruere, munire; arma raptim capere,
galeam sumere, clypeo corpus protegere, hastam vibrare. 2. Ad arma
vocare, _appeler aux armes_. Ad arma concitare, ciere, conclamare; arma
dare imparatis. 3. Ad arma descendere, _en venir aux armes_. Ad arma
venire, concurrere; arma expedire; in armis esse; ire ad arma; arma
tentare; rem armis committere. 4. Armis decertare, _combattre_. Armis
contendere, disceptare, decernere; arma movere, ferre, inferre, conferre.
5. Ab armis discedere, _cesser le combat_. Arma _vel_ conditionibus
ponere, deponere, relinquere; _aut_ defatigatione jactare, abjicere,
projicere. 6. Defensio, _armes_, _moyen de défense_. Prudentiæ armis se
tegere. Arma senectutis exercitationes virtutum. 7. Bellum, _guerre_. Res
ad arma spectat, _tout tourne à la guerre_. Cf. Bellum.
ARMĀMENTA, ōrum, n. pl. _Agrès, équipement d’un vaisseau_; _arme de
guerre etc._ SYN. Omnis generis instrumenta, ut navis, plaustri, belli.
USUS: Caute armamenta locare omnia.
ARMĀMENTĀRĬUM, ii, n. _Arsenal_. SYN. Locus, ubi armamenta armaque
servantur; _item_: Navale. EPITH. Publica. USUS: Ex armamentariis
publicis arma populo dividuntur.
ARMĀRĬUM, ii, n. _Armoire_. SYN. Locus in quo vestes, stragula, et
id genus alia servantur. USUS: Aurum ex armario proferre. Armarium
perfringere.
ARMĀTŪRA, æ, f. _Armure_. EPITH. Levis, melior, varia. USUS: Levis
armaturæ miles. Armatura Romana Transalpina melior.
ARMĀTUS, a, um, _Armé_, _équipé_. SYN. Armis instructus, ornatus. PHRAS.
Succinctus armis est, _il est revêtu de ses armes_. Succinctus ferro est;
cum telo est; in armis est; arma fert; telo paratus ornatusque est. )(
Inermis, togatus. USUS: 1. Armatos vere appellare possumus, qui scutis
telisque parati, ornatique sunt. 2. TRANSL. Munitus, præditus, _animé_,
_doué_. Incredibili audacia armatus.
ARMENTUM, i, n. _Troupeau de gros bétail_. DIFFER. Grex minorum pecorum;
armentum, majorum. USUS: Bos armenta sui generis sequitur.
ARMĬGĔR, ĕri, m. _Écuyer_. USUS: Armiger Catilinæ, stipator tui corporis,
signifer seditionis.
ARMILLÆ, arum, f. pl. _Bracelets_. USUS: Armillæ, quæ brachialia
appellantur.
ARMO, as, avi, atum, are, a. _Armer_, _équiper_. SYN. Arma do, arma
induo, armis induo, armis instruo. ADV. Justius in aliquem. USUS: 1.
Multitudinem hominum cogere, armare, instruere. 2. TRANSL. Munio, orno,
instruo, confirmo, _armer_, _munir_, _pourvoir_. Perditos cives religione
Deorum, temeritatem plebis auctoritate publica; se eloquentia armare.
ĂRO, as, avi, atum, are, a. _Labourer_. SYN. Solum aratro perstringo;
terram proscindo, subigo; sulcum imprimo; solum opere renovo; aratro
terram verto, effringo, findo. USUS: Sulcum altius imprimere, ut ager
aratus, novatus, iteratus meliores fœtus possit, et grandiores edere.
ARRĒPO _vel_ ADRĒPO, is, repsi, ere, n. _S’insinuer_. ADV. Moderate,
sensim. USUS: Sensim et moderate arrepere ad amicitiam alterius.
ARRHA, æ, f. _vel_ ARRHĂBO, ōnis, m. _Gage_. * SYN. Pignus. USUS: Ea
relicta est arrhaboni, _elle fut laissée en nantissement_.
ARRĪDĔO, es, risi, risum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Rire_, _sourire_.
ADV. Facete, leniter, leviter, valde, vehementius, urbane. USUS: 1.
Arridere alicui, _sourire à quelqu’un_. 2. TRANSL. Placet, _il plaît_.
Quod mihi plurimum arridet, tibi valde displicet.
ARRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Lever_, _dresser_. SYN. Erigo, excito.
USUS: Arrigere aures, animum advertere. Animos oratione sua arrexit,
_exciter_.
ARRĬPĬO, is, ripui, reptum, ere, a. _Prendre_, _enlever_; _s’emparer
de_. SYN. Apprehendo, rapio, accipio, capio, eligo, assumo, aggredior.
)( Relinquo. ADV. Aliunde, avide, celeriter, sero, subito. USUS: 1.
Arripere facultatem lædendi, maledictum ex trivio; causam ad incendia, et
cædes arripere. Arripere sermonem. 2. Disco, intelligo. Litteras Græcas
avidissime arripui, _j’ai embrassé avec avidité l’étude des lettres_.
Pueri celeriter res innumerabiles arripiunt 3. Prehendo, _saisir_. Medium
arripere aliquem. Illum collo arripuit.
ARRĬSĬO, ōnis, f. _Sourire d’approbation_. USUS: Exordiemur ab arrisione.
ARRŌDO, is, rosi, rosum, ere, a. _Ronger_. SYN. Rodo, consumo, perdo.
USUS: Rempublicam arrodere.
ARRŎGANS, antis, omn. gen. _Arrogant_, _présomptueux_, _hautain_. SYN.
Insolens, superbus, temerarius. ADV. Stulte. PHRAS. Arrogas tibi plus
quam licet, _vous êtes plus arrogant qu’il ne convient_. Altius, quam
oporteat, te extollis. Nimium te effers, tibi places; Assentaris tibi
ipsi, et amas. Cum de te judicas, non rationem consulis, non veritatem.
Largiris ipse tibi plus, quam veritas concedat, _vel_ plus quam veritati.
Plus tibi assumis, quam deceat, conveniat, æquum sit, ratio ferat,
patiatur, concedat. Ita superbe agis, ut ferri non possis. Superbia est
prorsus non ferenda. Parem tibi neminem vis, te cunctis antefers. Omnes
despicis, te unum suspicis. Tibi ipsi magnus es, atque eximius. Amas
ipse te sine rivali. Omnia putas in te uno collocata. Fortunam ipsam
minus esse te fortunatam putas. Persuasum habes, tuis te fortunis ipsam
Fortunam anteire. Elati nimium animi es, et superbia tumes, turgescis,
intumescis, turges, inflatus es nimia. Arrogantiam tibi sumis nimiam;
spiritus sumis nimis arrogantes. Animos effers insolentes. Spiritus
tollis. Fastu turges et insolentia intolerabili. Superbe te circumspicis.
Te unum miraris; neminem præ te hominem putas. Cf. Arrogo, Superbus,
Insolens, Fastus.
ARRŎGANTER, _Avec arrogance_. SYN. Superbe, contumaciter. USUS: Nihil
aspere, nihil arroganter, turpiter, aut sordide quidquam ab illo dictum.
Contumaciter et arroganter scribere.
ARRŎGANTĬA, æ, f. _Arrogance_. SYN. Superbia, insolentia, contumacia,
intolerantia. )( Modestia. EPITH. Desipiens, gravis atque intolerabilis,
inanis, molestissima, odiosa, summa. USUS: Sermo odiosæ arrogantiæ
plenus. Ex arrogantia odium, ex odio arrogantia nascitur. Alterius
arrogantiam deprimere. Cf. Ambitio, Superbia, Insolentia.
ARRŎGO, as, avi, atum, are, a. _s’Arroger_, _s’approprier_. SYN. Temere
mihi tribuo, mihi sumo. )( Derogo. PHRAS. Non mihi tantum arrogo, tribuo,
ut.... _je n’ai pas la prétention de_.... Non eam de me opinionem
suscepi. Non sumo, assumo mihi tantum. Non ita mihi assentor. Non ita
mihi placeo. Non ita me effero. Non in me tantum statuo, pono, loco; non
ipse me tanti facio, æstimo, pendo, puto, duco. Ad hunc me sapientiæ
gradum pervenisse non puto. Eam mihi sapientiam contigisse non sentio.
Fateor eo me sapientiæ non pervenisse; ea me sapientia non esse, non
usque adeo sapere. Non præcerpo mihi hunc laboris tui fructum; alienam
hanc laudem mihi non appeto; nihil mihi ex ea laude decerpo. Alii ad
se trahant omnia; assumant sibi in hoc præcipuam prudentiam; ego nihil
istorum mihi vindico. Non istam adscisco mihi sapientiam; non cos tollo
spiritus; non eam mihi sumo arrogantiam. USUS: Non hoc mihi sumo et
arrogo. (_Vulgo_: non præsumo.) Multum tibi tribuo, illud mihi arrogo.
Cf. Vindico, Sumo.
ARS, artis, f. _Art_, _science_, _métier_, _profession_. SYN. Artificium,
ratio faciendi, facultas, doctrina, scientia, disciplina. EPITH.
Amplissima, absoluta et perfecta, bona, difficilis, difficillima,
divina, dux certior quam natura, excellens, facilis, facillima, fidelis,
humilis, inaudita, incompta, iners, intima, levis, loquax nimium,
ludicra, magna et gloriosa, major et uberior, maxima, multa, mutua, nulla
_aut_ perennis, obscura et difficilis, opinabilis, optima, politissima,
perfecta atque uber, plena delectationis, recondita, multiplex
subtilisque; rhetorica, solers, sordida, summa, tanta tamque fructuosa,
tanquam operosa, et perinde fructuosa, tanta tamque varia, tota. PHRAS.
Artes liberales discere, _étudier les arts libéraux_. Artibus erudiri,
quibus ingenia ad magnæ fortunæ cultum excitantur. Omnibus artibus
liberalium studiorum excoli. Bonis, ingenuis artibus; studiis bonarum
artium; omnibus doctrinis erudiri; omnium doctrinarum studiis, omnibus
disciplinis imbui, institui. Cf. Litteræ, Humanus, Disco, Doceo. USUS:
1. Ars est præceptio, quæ dat certam viam, rationemque discendi. Ars
a natura proficiscitur. Artem efficit, parit animadversio naturæ. Non
omnia ad artem et præcepta sunt revocanda. 2. Artibus aliquem instituere,
instruire _qqn dans les arts_. Erudire, tingere, inficere. 3. Homo
artibus præditus, _homme bien doué_, _instruit_. Qui disciplinas egregie
coluit, percepit penitus, in arte multum versatus est. Ex omnibus
ejus dictis ars exstat. Quam quisque norit artem, in hac se exerceat.
4. Artem abjicere, _quitter une profession_. Se ab arte abducere. 5.
Artem exercere, _exercer un métier_. Artem facere, factitare, exercere,
profiteri; operam dare arti.
ARTĒRĬA, æ, f. _La trachée-artère_; _artère du pouls_. EPITH. Aspera,
crebra, multa. USUS: Micat arteria velut igneo motu, palpitat, facile
læditur; abactis febribus acquiescit.
ARTHRĪTĬCUS, a, um, _Goutteux_. SYN. Qui articulorum dolores habet.
ARTĬCŬLĀTĒ, _Clairement_, _distinctement_. SYN. Clare, aperte. USUS:
Illam a me articulate salutabis.
ARTĬCŬLĀTIM, _Par morceaux_, _par pièces_. SYN. Separatim, seorsim. USUS:
Quæ fuse olim, ac libere, nunc articulatim, distincteque dicentur. Membra
articulatim dividit.
ARTĬCŬLUS, i, m. _Articulation_, _jointure_. SYN. Nodus, junctura.
EPITH. Singuli. USUS: 1. Terentia magnos habet articulorum dolores. 2.
Momentum, occasio, opportunitas, punctum temporis, _point_, _moment_,
_occasion favorable_. In ipso articulo temporis supervenit. Omnes
commoditatis articulos novit. 3. Membra et intervalla orationis, _membre
de phrase, mot, article_. Oratio sine nervis, sine articulis fluctans,
dissoluta. Articulis membrisque distincta oratio. 4. (Articulus fidei.
VULG.) _article de foi_. Captus doctrinæ Christianæ, dogma Christianæ
religionis præcipuum.
ARTĬFEX, ĭcis, m. _Artiste_, _artisan_, _auteur_. SYN. Opifex; _item_:
Sciens, peritus. )( Inscius. EPITH. Callidus, egregius, politus,
probus, summus, multus, scenicus. ADV. Plane. USUS: 1. Artificem non
fortuito, sed quem præcepta, et comprehensa tenere videmus, appellamus.
2. Magister, auctor, _rhéteur_, _écrivain_, _créateur_. Græci dicendi
artifices et doctores. Callidus comparandarum voluptatum artifex. DEUS
mundi artifex. Cf. Opifex.
ARTĬFĬCĬŌSĒ, _Avec art_, _avec méthode_; _artistement_. SYN. Scite,
venuste, summo artificio; opere mirabili; politissima arte; arte
exquisita, summa, singulari; opera et artificio præclaro. USUS:
Artificiose rem digerere.
ARTĬFĬCĬŌSUS, a, um, _Avec art_, _industrieux_; _artificiel_. SYN. Habens
artem, et vim artificii. )( Naturalis. USUS: 1. Natura non artificiosa
modo, sed plane artifex. 2. Artificio præditus. Artificiosum et divinum
opus, _œuvre magnifique et vraiment divine_. Artificiosa divinandi
genera, præsensio artificiosa. Cf. Naturalis divinatio.
ARTĬFĬCĬUM, ii, n. _Art_, _métier_, _profession_; _adresse_, _habileté_.
SYN. Artificis industria, opus, actio, præstantia, opera; ars ipsa.
EPITH. Accusatorium, alienum, antiquum, callidissimum, commodum,
dissimile aliorum, incertum, intimum, levius, maximum, mirum, proprium,
singulare, sordidum ancillareque, suburbanum, summum, tenue et leve,
urbanum, elegantius, magnum, necessarium, varium. USUS: 1. Omnia antiquo
opere, et summo artificio facta. Non tam argenti illius, quam artificii
cupidus fuerat. 2. Astus, dolus, _artifice_, _ruse_, _manège_. Homo
artificio simulationis eruditus. Non tantum consilio, sed artificio
pugnare. 3. Ratio, disciplina, institutio, affectata diligentia,
studium, apparatus, _science_, _théorie_, _système_. Orator in artificio
accusatorio callidus. Suspicio artificii minuit dicentis auctoritatem,
fidem. Non eloquentia ex artificio nata est, sed contra, _l’éloquence
n’est pas née de la théorie, mais la théorie de l’éloquence_. Cf. Ars.
ARTŎLĂGĂNUS, i, m. _Sorte de pâtisserie_. Panis delicati genus, qualia
sunt liba, et placentæ. USUS: Dediscendæ sunt tibi sportellæ tuæ, et
artolagani.
ARTŬS, ūs, m. _Sæpius_ artus, artuum, tubus, m. pl. _Membre_. SYN.
Membrum. EPITH. Mollis, tremulus. USUS: 1. Vehementer omnes ejus artus
laborant. Omnibus artubus cruciatur. 2. Articulus, commissura, nodus,
_articulation_, _jointure des os_. Omnibus artubus contremisco. Nervi
atque artus sapientiæ sunt, non temere credere.
ĂRUNDO, ĭnis, f. _Roseau_. * USUS: Arundine texta; stramento intecta
ædificia.
ĂRUSPEX, ĭcis, m. _Aruspice_. SYN. Extispex. USUS: Aruspices, augures,
arioli, conjectores, vates prædicunt, quæ extis significentur.
ĂRUSPĬCĬNA, æ, f. _Science des aruspices_. SYN. Ars aruspicum. USUS:
Aruspicinam facere, colere, exercere, _rendre des oracles d’après
l’inspection des entrailles des victimes_.
ĂRUSPĬCĪNŬS, a, um, _Relatif aux aruspices_. USUS: Libri rituales et
aruspicini.
ĂRVUM, i, n. _Plus ordin. au pl., champs, terre_. USUS: Ager, campus.
EPITH. Frugiferum et fertile. USUS: Frugifera Asiæ arva.
ARX, arcis, f. _Citadelle_. SYN. Castellum. EPITH. Alta, communis, tota.
USUS: 1. Amisso oppido arx munita retenta est. 2. Perfugium, præsidium,
_place forte_; _refuge_, _asile_. Roma arx omnium gentium. Fecisti ex
illo templo arcem improbitatis, castellum forensis latrocinii.
ĀS, assis, m. Nummus minimus. _Monnaie de cuivre._ USUS: 1. Negat, se
vel assem daturum. 2. Totum, cujus divisio est in duodecim assis partes,
_unité que quelconque se divisant en douze parties_. Ex asse hæres,
_légataire universel_.
ASCENDO, is, scendi, scensum, ere, n. et a. _Monter_. SYN. Scando. )(
Descendo. ADV. Alte, gradatim, omnino non, sensim in partem. PHRAS. 1.
Ascendit in montem, _il gravit la montagne_. Gradum fecit ad montis
fastigium; in montem, in jugum montis ascensu arduo ac difficili evasit.
Enisus est, et loci iniquitatem exsuperavit; montis jugum petiit; per
ardua nisus, horrentibus scopulis gradum intulit; in summum clivi
jugum leni gradu ductus est; in ardua evasit; montis fastigium cursu
subiit. 2. Ascendere in classem altiorem, _monter dans une classe plus
élevée_. Ingredi majorum studiorum rationem; gradum studiorum altiorem
conscendere; gradum facere ad superiorem studiorum classem; in scholam
superiorem adscisci; absolvi ab inferiore studiorum classe; donari
altiore. 3. Non ascendere ad classem altiorem, _ne pas monter dans une
classe supérieure_. Prohiberi aditu scholæ superioris; depelli de spe
classis altioris; rejici, excludi, repulsam ferre, præteriri, cum de
evehendis in classem superiorem litterarum alumnis sententiæ feruntur.
USUS: Quibus veluti gradibus in cœlum me ascendisse credebam. Ascendere
in oppidum. Ascendere, et in altiorem locum virtute pervenire.
ASCENSĬO, ōnis, f _Ascension_. SYN. Ascensus. USUS: Quæ fuerit ascensio,
dicam.
Ascensio Domini, _l’Ascension de Jésus-Christ_. Christi reparatoris in
cœlum ascensus. Triumphalis Christi in cœlum reditus. Dies ascendenti in
cœlum liberatori hominum Christo sacra. Dies memoria triumphalis Christi
in cœlum reditus celeberrima.
ASCENSŬS, ūs, m. _Action de monter_, _ascension_. USUS: Oppidum est arduo
ascensu et difficili. Ad honoris amplioris gradum hic primus ascensus
esto.
ASCĬA, æ, f. _Hache pour travailler le bois_, _doloire_. SYN. Dolabra.
USUS: Ascia polire lignum.
ASCISCO et ADSCISCO, is, scīvi, scītum, ere, a. _Rechercher_,
_approuver_. SYN. Appeto, approbo. )( Repudio. ADV. Undique. USUS: 1.
Natura ipsa voluptatem asciscit, dolorem reprobat. Hæc senatus populusque
ascivit, _adopter_. 2. Adscribo, adjungo, annumero, _s’associer qqn_,
_s’adjoindre_. Plurimos ad ejus sceleris fœdus, societatem ascivit. Boni
bonos sibi asciscunt, et diligunt. In civitatem asciscere quempiam. 3.
Retineo, comparo, _adopter_, _acquérir_, _attirer à soi_. Consuetudinem
aliquam, leges certas sibi asciscere. Laudem sibi asciscere. Me patronum
ascivit. Inest in eo ascitus quidam, ac minime nativus lepor. Non eam
mihi sapientiam ascisco. Cf. Adjungo.
ASCRĪBO et ADSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Mettre au nombre
de_, _s’adjoindre_. SYN. Adjungo, ascisco, assigno. ADV. Vulgo. USUS:
1. Ad judicium tuum sententiam ascribo meam, _je joins mon opinion à la
vôtre_. Tu me tuis laudibus socium ascribis. Quæso in numerum tuorum, in
tuam amicitiam me ascribe. 2. Assigno, tribuo, _attribuer_, _rapporter_,
_imputer à_. Bonos exitus Diis adscribimus; (VULG. imputamus). 3.
Immatriculo, coopto, vulgo, _inscrire_, _enrôler_. Homo Tarsensibus
ascriptus. Smirnæ, Epheso ascriptus. 4. Litteris aliquid inferre,
_ajouter à une lettre_. Caius salutem tibi adscribit, _Caius vous salue_.
ASCRIPTĬO, ōnis, f. _vel_ ADSCRIPTĬO, _Addition (à un écrit)_, _clause
additionnelle_. USUS: Declarat ista ascriptio.
ASĬNUS, i, m. _Ane_. EPITH. Onustus auro. USUS: 1. Longum est, persequi
mulorum utilitates, et asinorum. 2. TRANSL. Ad hominem segnem,
_imbécile_, _stupide_. Quid nunc te, asine, litteras doceam? non opus est
verbis, sed fustibus.
ASŌTUS, i, m. _Voluptueux_. SYN. Prodigus, in luxum effusus. EPITH.
Acerbus, mundus et elegans, non religiosus. USUS: Asoti mundi, et
elegantes, optimis cocis, pistoribus, aucupio, piscatu, venatione.
ASPECTĀBĬLIS, e, gen. com. _Que l’on peut voir_, _regarder_. SYN. Quod
sub aspectum cadit. USUS: Corporeum et aspectabile, itemque tractabile
est omne, quod natum est.
ASPECTO et ADSPECTO, as, avi, atum, are, a. _Regarder souvent_. SYN.
Intueor, aspicio. USUS: Quid me aspectas?
ASPECTŬS _vel_ ADSPECTŬS, ūs, m. _Vue_, _regard_. SYN. Acies. EPITH.
Acris, defixus. USUS: 1. Roma ad aspectum venusta. E primo tui aspectu
voluptatem maximam cepi; curæ omnes consedere. 2. Præsentia, conspectus,
_aspect d’un objet_, _présence_, _extérieur_. Adducere copias in aspectum
hostium. Aspectum, præsentiam hominum vitare. Plura sub uno aspectu
ponere. 3. Acies oculorum, _vue_, _yeux_. Solem intuens aspectum amisit.
Ista sub aspectum cadunt, veniunt. Orator in contentione utatur aspectu
acri.
ASPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Chasser_, _bannir_. SYN. Pello,
depello. USUS: Longe a patria aspellor. Cf. Pello.
ASPER, era, erum, _Rude_, _raboteux_. SYN. Scaber, durus, habens aliquid
asperitatis. )( Lenis, levis. USUS: 1. Loca aspera, et insalubria. 2.
TRANSL. Homo moribus asper et durus, _homme dur et intraitable_. Aspera,
tristis, horrida oratio. Cf. Agrestis, Durus.
ASPĔRĒ, _Âprement_, _durement_. SYN. Dure, severe, rigide, acerbe. )(
Leniter. USUS: Aspere et vehementer loqui, accusare. Aspere, ferociter,
libere dicta. Asperrime eum tractavit.
ASPERGO _vel_ ADSPERGO, is, spersi, spersum, ere, a. _Répandre sur_,
_arroser_, _saupoudrer_. SYN. Respergo. ADV. Leniter, temere. USUS: 1.
Sale carnem, aras sanguine aspergere. Aspersa temere pigmenta in tabula.
2. TRANSL. Maculo, _souiller_. Dignitati alicujus maculam, labemque
aspergere. Hujus facti non modo infamia, sed ne suspicione unquam fui
aspersus. 3. Misceo, adjungo, tribuo, _ajouter_, _parsemer_. Comitati
gravitatem aspergere, sales orationi. Aliquid in litteris aspergere.
Hæreditatis particulam homini aspergere. Cf. Conspergo.
ASPĔRĬTAS, ātis, f. _Aspérité_, _inégalité_. SYN. Salebra. EPITH.
Judicialis, rustica. USUS: 1. Viarum, saxorum asperitates, _les aspérités
des pierres_. 2. TRANSL. In his rerum asperitatibus, temporum angustiis,
morem tibi tamen gero, _dureté_, _rigueur_, _sévérité_. Agrestem,
inconcinnam, nativam asperitatem humanitate adscita condire. Cf. Durus,
Inhumanus.
ASPERNĀTĬO, ōnis, f. _Mépris_. SYN. Contemptio, contemptus. USUS:
Perturbationes animi ex aspernatione rationis eveniunt. Cf. Contemptus.
ASPERNOR, aris, atus sum, ari, d. _Mépriser_. SYN. Respuo, repudio,
recuso, rejicio, fugio, abhorreo. )( Appeto, amo, consector. ADV.
Admodum, aperte. USUS: Hæ eorum querimoniæ aspernandæ non sunt. Nemo est,
qui te oculis fugiat, auribus respuat, recordatione ipsa perhorrescat, ac
animo aspernetur. Cf. Abhorreo, Sperno, Contemno.
ASPERSĬO _vel_ ADSPERSĬO, ōnis, f. _Action de répandre_, _aspersion_.
SYN. Respersio. EPITH. Fortuita, sumptuosa. USUS: Fortuita aspersione
commaculatus.
ASPĬCĬO et ADSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Regarder_, _voir_.
SYN. Conspicio, intueor, contueor, aspecto, contemplor. ADV. Decore,
furtim inter se, strictim. PHRAS. 1. Hominem diu aspexi, _j’ai longtemps
considéré cet homme_. Conjeci in hominem oculos; obtutumque in illo
defixi. Oculos de homine nunquam dejeci; in ejus vultu diu habitarunt
oculi mei. Os, oculosque in hominem converti. Hominem oculis probe
collustravi. Aspectu ejus oculos diu pavi meos. Oculos adverti penitus.
Oculos ad hominem adjeci illico; intenta immotaque acie contemplatus sum.
Oculos a vultu hominis nunquam movi. Intendi in hominem oculos, diu in
ejus vultu moratus sum. 2. Aspicio loci situm, _je contemple les beautés
de ce site_. Perlustro oculis; oculis metior regionem omnem. Oculos
collium nemorumque spectaculo, quæ locum coronant, impleo. Regionem
loci omnem oculis obeo, usurpo. Ludentis eo loco tot naturæ spectacula
oculis capesso. Oram omnem felicissimi littoris oculis mando, trado
diligenter. 3. Corpus tot vulneribus deformatum ab omnibus aspicitur,
_tout le monde regarde ce corps couvert de blessures_. Ante omnium oculos
versatur; in omnium oculos incurrit; spectaculo est omnibus; omnium in
se oculos avertit. Omnium oculi in tam fœdum spectaculum sunt conversi.
4. Torvo hominem oculo aspicere, _regarder de travers_, _méchamment_.
Terribili vultu, limis oculis intueri; torvo lumine, acriterque intuente
hominem obire. 5. Nolo aspicere tam fœdum spectaculum, _je ne veux pas
voir ce spectacle horrible_. Contagionem aspectus fugio; ne oculis
quidem contingere sustineo tam fœdum spectaculum. Refugit oculus tam
atrocis mali speciem; aspectum flagitii aversor. A conspectu tam indigni
facinoris me averto; oculos removeo. USUS: Orationis vim & incitationem
aspexi. Cf. Video.
ASPĪRĀTĬO, _vel_ ADSPĪRĀTĬO, ōnis, f. _Souffle_. SYN. Exhalatio. USUS:
1. Fiunt hæ ex cœli varietate, et disparili terrarum aspiratione. 2.
Spiritus, _aspiration_. Romani aspiratione in solis vocalibus utebantur.
3. Spiratio, _exhalaison_. Est ejus cœli aspiratio gravis, ac pestilens.
Æris aspiratione animantes sustinentur.
ASPĪRO et ADSPĪRO, as, avi, atum, are, n. _Souffler_. USUS: 1. Spiro,
_souffler_. Aspirant auræ in noctem. 2. Tendo, connitor, _approcher de_;
_aspirer à_. Nemo ad alienam causam nisi vocatus, aspirare debet. Nemo ad
laudem bellicam Scipionis adhuc aspiravit. In curiam aspirare. Aspirare
ad fortunam meliorem; animum ad spem liberalioris fortunæ adjicere,
adjungere. 3. Faveo, _favoriser_. Labori fortuna aspiravit. In rebus
difficillimis aspirare alicui. 4. Accedo, _s’approcher de_. Impedivi
omnes aditus, ne hostes ad nos, ad urbem aspirent. Aspirare in curiam.
Cf. Desidero, Ambio.
ASPIS, ĭdis, f. _Aspic_. USUS: Aspide ad corpus admota se sustulit.
ASPORTĀTĬO, ōnis, f. _Action de transporter_, _transport_. EPITH.
Perdifficilis. USUS: Earum statuarum demolitio, et asportatio difficilis
videbatur.
ASPORTO, as, avi, atum, are, a. _Transporter_. SYN. Aufero. USUS: Multa
de suis rebus asportarunt. Cf. Tollo, Removeo.
ASPRĒTUM, i, n. _Lieu couvert de pierres et de broussailles_. SYN. Locus
asper et abruptus. USUS: Tabernacula statuere in aspretis, et inæquabili
solo.
ASSĔCLA, æ, m. _Qui est à la suite de_, _partisan_. SYN. Assectator.
USUS: Assentatores omnium mensarum asseclæ. Legatorum, Prætorum asseclæ.
ASSECTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’accompagner_, _cortége_. USUS: Tenues
homines divitum assectatione se sustinent.
ASSECTĀTOR, ōris, m. _Celui qui accompagne_, _qui fait cortége_;
_disciple_. SYN. Assecla. EPITH. Vetus. USUS: Assidua eum assectatorum et
amicorum copia obsidet.
ASSECTOR, aris, atus, sum, ari, d. _Accompagner_, _suivre_. SYN. Sector.
DIFFER. comitari in itinere: assectari fere per urbem. USUS: Aliquem
assectari in petendo magistratu. Cf. Comitor, Sector.
ASSENSĬO, ōnis, f. _Assentiment_, _adhésion_, _approbation_. SYN.
Assensus, approbatio, applausus, plausus. )( Dissensio. EPITH. Falsa,
firma, constans, imbecilla, popularis, voluntaria, crebra, vera, nec
tacita, nec occulta. USUS: 1. Ea oratio omnium admiratione, approbatione
populari, omnium assensione audita est, _de nombreuses approbations
accueillirent ce discours_. 2. Sensatio _vulgo_. Assensio fieri non
potest, nulla re foris excitata. Cf. Consensio, Concordia.
ASSENSOR, ōris, m. _Approbateur_. USUS: Tu ex omnibus solus assensor non
fuisti.
ASSENSŬS, ūs, m. _Assentiment_, _approbation_. SYN. Assensio, approbatio.
USUS: Ab assensu se sustinere. Assensum retinere, cohibere, _suspendre
son assentiment_. Assensu aliquid suo comprobare, _approuver quelque
chose_.
ASSENTĀTĬO, ōnis, f. _Flatterie_. SYN. Adulatio, blanditiæ. EPITH.
Adjutrix vitiorum, callida, faceta, molesta, nimia, non digna homine
aliquo, perniciosa, turpis. USUS: Assentationibus et blanditiis se in
Cæsaris consuetudinem immersit, _ses flatteries et ses caresses l’ont
fait entrer bien avant dans l’amitié de César_. Assentatione ejus
benevolentiam collegit; gratiam aucupatus est. Homo ad assentationem
eruditus. Amovenda est vitiorum adjutrix assentatio.
ASSENTĀTĬUNCŬLA, æ, f. _Petite flatterie_. USUS: Assentatiuncula quadam
aucupari gratiam.
ASSENTĀTOR, ōris, m. _Flatteur_. SYN. Adulator, homo ad assentationem
eruditus, ad voluntatem dicens. EPITH. Græculus, perniciosus. USUS: Cave,
ne assentatoribus aurem patefacias, _prenez garde de prêter l’oreille
aux flatteurs_. Assentator græculus ad alterius non modo sensum et
voluntatem, sed vultum etiam, atque nutum convertitur. Assentatores
divitum levitatem voluptate quasi titillantes. Cf. Adulator.
ASSENTĀTŌRĬĒ, _En flatteur_. USUS: Fraterne te, non assentatorie admoneo.
ASSENTĬO, is, sensi, sensum, ire, n. _Être du même avis_, _approuver_.
SYN. Assentior, cum aliquo sentio, approbo, concedo. )( Nego, dissentio.
USUS: Cave, ne multitudini temere assentias.
ASSENTĬOR, iris, sensus sum, iri, d. _Être du même avis_, _approuver_.
SYN. Assentio, cum aliquo sentio, probo, in sententiam alicujus eo,
discedo, discessionem facio. )( Dissentio. ADV. Aperte, arroganter,
certe, facile, falso, frequenter, imbecillius, libenter, omnino, paulum,
plane, prorsus, recte, temere, valde, vehementer. PHRAS. 1. Senatus
universus mihi assensus est, _le sénat tout entier fut de mon avis_.
Senatum assensorem habui universum. Senatus assensu suo sententiam meam
approbavit; adstipulatus mihi est; in meam sententiam discessionem
fecit. Universi ordinis senatorii assensionibus nec tacitis, nec
occultis sententiam peregi. Favit sententiæ meæ; probavit, toto capite
annuit senatus, quæ dixi. Subscripsit orationi meæ, summa voluntate
acquievit; summo animo assensus est senatus. Accepta est sententia mea
summa approbatione senatus. Senatus excepit assensu vocem meam; mihi
accessit; in sententiam meam ivit. In sententiam meam senatorii ordinis
omnes cursu vadere cœperunt. Sedere cœpit senatui mea opinio. Ad meum
judicium certatim cæteri sententiam suam adscripsere; sententiæ meæ
se adscripsere; calculum suum adjecere. 2. Assentior illis, qui cum
republica sentiunt, _je suis de l’avis de ceux qui aiment la république_.
Eorum sententiæ sum; cum iis facio; iis accedo, qui etc. Meus cum iis
sensus congruit; nihil ab iis mea dissentit, discrepat opinio; eorum
sequor sententiam; meum judicium cum iis conjungo; meam ad illorum
sententiam aggrego; ab illorum judicio non abhorret sententia mea, qui
etc. Congruit cum illorum opinione sententia mea; dissensio inter me,
et eos nulla est; controversiæ nihil est; controversia mihi cum iis
nulla intercedit; convenit inter me et eos; idem mihi atque iis placet,
arridet; idem est meus, ac eorum sensus, qui cum republica faciunt
Cf. Consentio, Sentio idem. USUS: De ea re tibi assentior. Omnia tibi
assentiar.
ASSENTOR, aris, atus, sum, ari, d. _Flatter_. SYN. Adulor, blandior.
PHRAS. Non deerunt, qui tibi assententur, _vous ne manquerez pas de
flatteurs_. Qui assentationibus, et blanditiis in tuam se consuetudinem
insinuent; gratiam aucupentur; qui multa dent auribus; auribus serviant;
omnia ad voluntatem dicant; qui laudes auribus largiantur, non veritati;
qui id auribus ingestis spectent, ac sequantur, ut amorem sibi tuum eo
artificio adjungant; qui spem tuam ac animum solita vanitate infient; in
omnem adulationem se componant; auresque tuas blanditiis imbuant. USUS:
Ne credas, me tibi assentari. Imperavi mihi, tibi assentari omnia. Cf.
Adulor.
ASSĔQUOR, ĕris, secūtus sum, sequi, d. _Atteindre_. SYN. Consequor,
nanciscor. )( Amitto. ADV. Amplius quid, celeriter, facile, gradatim,
optime, prudentius, subtilius. USUS: 1. Summos honorum gradus, laudem,
immortalitatem virtute assecutus est. Maturitatem assequi. 2. Æquo,
_égaler_. Nemo illius prudentiam, eloquentiam, nemo ejus in rempublicam
merita assequetur, _personne n’égalera jamais sa prudence, son éloquence,
et personne ne rendra autant de services à la république_. 3. Intelligo,
conjicio, _atteindre par l’intelligence_, _comprendre_. Eam rem dudum
conjectura et suspicione assequebar. Scriptum tuum obscurum, et
cogitationem nemo assequitur. Cf. Obtineo.
ASSĔR, ĕris, m. _Solive_, _poutre_. SYN. Tabula. USUS: Asseres ferreo
unco præfigere. Querni asseres.
ASSĔRO, is, serui, sertum, ere, a. _Affirmer_, _réclamer_. SYN. Affirmo,
vindico. USUS: Aliquem in servitutem asserere, _réclamer qqn comme
esclave_. In causa liberali aliquem manu asserere, e servitute eximere,
_mettre en liberté_, _affranchir_. Procurationem aliquam, nomen sapientis
sibi asserere. Cf. Assevero, Affirmo.
ASSERTĬO, ōnis, f. _Revendication_; _affirmation_. USUS: Dicunt
Academici, nihil oportere neque profiteri, neque affirmare quemquam,
neque assertione approbare.
ASSERTOR, ōris, m. _Libérateur_, _défenseur_, _qui réduit à l’esclavage_.
SYN. Vindex alienæ libertatis. USUS: Assertorem puellæ vocat Claudium,
_il appelle Claudius qui réclamait la jeune fille comme esclave_.
ASSERVĬO, īs, īvi, ītum, ire, n. _Travailler à_. SYN. Servio. USUS: Qui
volunt exclamare, toto corpore contentioni vocis asserviunt, _doivent
s’efforcer de grossir leur voix_.
ASSERVO, as, avi, atum, are, a. _Garder avec soin_. SYN. Servo. ADV.
Diligenter. PHRAS. Fruges asservo diligenter, _je garde avec soin mes
récoltes_. Sepositas et reconditas habeo; intensissima custodia servo,
conservo; hiemi repono, condo. USUS: Asservari interim hominem jussit.
Scriptum tuum sub signo habeo, et fideli custodia asservo, _j’ai votre
écrit cacheté et je le garde précieusement_.
ASSESSĬO, ōnis, f. _Assistance_. USUS: Oblitumne me putas, quæ tua fuerit
assessio, oratio, confirmatio.
ASSESSOR, ōris, m. _Assesseur_. SYN. Qui juris dicendi causa principi
assidet. USUS: Lacedæmonii regibus suis augurum assesorem dedere.
ASSĔVĒRANTER, _Positivement_, _sérieusement_. SYN. Affirmate. USUS:
Asseveranter cum eo locutus sum. Cf. Certe.
ASSĔVĒRĀTĬO, ōnis, f. _Affirmation sérieuse_, _assurance positive_. USUS:
Omni asseveratione tibi affirmo.
ASSĔVĒRO, as, avis, atum, are, a. _Affirmer_. SYN. Affirmo. ADV.
Firmissime, pulchre. USUS: Ego nec asseverare nec contendere ausim. Id
sese facturum firmissime asseveravit. Cf. Affirmo.
ASSĬDĔO, es, sēdi, sessum, ere, n., _nonnumquam_ a. _Être assis_. SYN.
Prope sedeo. USUS: Simul ac assedisti, senatus omnis surrexit. Amicis in
hortulo assidere.
ASSĪDO, is, sessum, ere, n. et a. _S’asseoir_. SYN. Consido, consideo,
sedeo. USUS: Simul assidamus, si videtur.
ASSĪDŬĒ, _Assidûment_, _continuellement_. SYN. Continenter, totos dies,
quotidie, omni tempore, dies et noctes, diem et noctem, nullo temporis
puncto intermisso. PHRAS. 1. _Assidue litteris vacas, vous ne cessez pas
d’étudier._ Assiduitate et consuetudine quotidiana litteris das operam.
Hora tibi a lectione nulla abit vacua. Libros de manibus nunquam deponis.
Nullam tibi indulges intercapedinem laboris. Nec noctu, nec interdiu
a litteris conquiescis. Perseverantissimo studio ad libros hæres. In
litteris volutaris. A litterarum tractatione nunquam animum remittis,
abducis; a labore studiorum ne punctum quidem temporis respiras. Operam
in litterarum studia sine intermissione confers. 2. Assiduo causas agit,
_il plaide sans cesse_. Assiduus usque forum premit; per omnes dies forum
calefacit; temporis omne otium forenses illi causæ eripiunt. Cf. Semper.
USUS: Assiduissime mecum fuit, _il ne m’a pas quitté un moment_.
ASSĬDŬĬTAS, ātis, f. _Assiduité_, _présence continuelle_. SYN.
Perseverantia, opera quotidiana, et summa diligentia. EPITH. Nimia,
pergrata, præclara, quotidiana. USUS: 1. Talis erat ejus in rempublicam
assiduitas, labor, dimicatio. Quotidiana amicorum assiduitas et
frequentia. 2. Frequentia, _continuité_, _fréquence_. Assiduitate
potius litterarum, quam excusatione officium explere stude. Assiduitate
bellorum, malorum, sensum omnem humanitatis amisimus. Cf. Assidue,
Diligentia.
ASSĬDŬUS, a, um, _Assidu_. SYN. Continuus, frequens, diligens. USUS:
Assiduus mecum ruri est. Assidua et diligens scriptura. Ad incudem
assidui. Febricula assidua.
ASSIGNĀTĬO, ōnis, f. _Assignation_. SYN. Attributio. EPITH. Firma, nova,
rata. USUS: Cæsar venditiones et assignationes Sullanas ratas habuit.
Assignatio agrorum.
ASSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Assigner_, _distribuer_, _donner_. SYN.
Attribuo, tribuo; adscribo. ADV. Æqualiter, publice, quoquo versus. USUS:
Duo jugera colono assignavit. Meis occupationibus assignato, si rarius
scribo. Id non tam prudentiæ, quam perfidiæ assignandum est. Cf. Adscribo.
ASSĬLĬO, is, silui, sultum, ire, n., _nonnunquam_ a. _Sauter sur_,
_s’élancer vers_. SYN. Aggredior, invado. PHRAS. Assilire in urbis mœnia,
_s’élancer sur les remparts de la ville_. Invadere urbem; impetum,
impressionem facere in mœnia; irrumpere in mœnia; in mœnia cursu subire;
crebris assultibus aditum urgere; extremam oppugnationem inferre; copias
omnes ad expugnandam urbem admovere. USUS: Non assiliendum statim est ad
argutum illud genus. Cf. Impeto, Invado, Aggredior.
ASSĬMĬLIS, e, gen. com. _Semblable_. SYN. Similis. USUS: Assimilis
spongiæ mollitudo in pulmonibus.
ASSĬMĬLO, as, avi, atum, are, a. _Rendre semblable_; _par ext. imiter_,
_représenter_, _reproduire_. SYN. Confero, comparo, compono. USUS:
Colores assimilare.
ASSĬMĬLĀTĬO, ōnis, f. _Ressemblance_, _similitude_.
ASSĬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Feindre_. SYN. Simulo. USUS: Non me
capies assimulata illa specie virtutis. Assimulata amicitia. Cf. Simulo.
ASSĬMŬLĀTĬO, ōnis, f. _Détour_, _feinte de langage_.
ASSIS, is, m. _As_.
ASSISTO, _vel_ ADSISTO, is, stĭti, ere, n. _Se placer auprès_; _être
présent_, _assister_. SYN. Adsto, assideo. PHRAS. Assistere moribundo,
_assister un moribond_. Confirmare aliquem supremo vitæ tempore, quo
de salute anima disceptat; succurrere in extremo certamine; firmare in
supremis; comparare ad supremum certamen; adjuvare morientem illa hora,
quæ de omnibus annis fert sententiam; morienti adesse; animam agenti
præsto esse; ad ultimum usque anhelitum assidere; quæ supremo vitæ
tempori tribui solent, pietatis et caritatis officia præstare. USUS:
Accede nate, assiste, aspice. Cocles contra omnes hostium copias unus in
ponte astitit. Ad fores assistite. Cf. Juvo, Opitulor, Adjumentum.
ASSŎLET, _ab anom._ ASSŎLĔŎ, _Avoir coutume_. SYN. Soleo. USUS: Ille,
quod assolet, me convenit.
ASSŬĒFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Accoutumer_, _habituer_. SYN. Usu
doceo. USUS: In rebus, quibus me et natura, et voluntas, et consuetudo
assuefecerat etc. Se labore quotidiano, se armis assuefacere. Legibus
parere et Romanorum Imperio cæteras gentes assuefecit. Jungitur cum
ablativo.
ASSŬESCO, is, suēvi, suētum, ere, n., _nonnunquam_ a. n.: _S’accoutumer_;
a.: _Habituer_. SYN. Consuetudinem, exercitationemque capio. )( Desuesco.
PHRAS. 1. Nondum laboribus assuevisti, _vous n’êtes pas encore accoutumé
à ces travaux_. Nondum laboribus assuetus, assuefactus es. Labores ferre
nondum consuevisti; labores nondum satis expertus es, sensisti, tulisti.
Nondum in laboribus es plene versatus, exercitatus. Rudis, insolens
es in laboribus. Nondum manus tuæ opere concalluere; labor nondum
callum induxit. In laborandi te consuetudinem nondum adduxisti. 2. Jam
assuevi malis, _j’ai déjà l’habitude du malheur_. Diuturna desperatione
obduruit animus ad novum dolorem. Obdurui jam ad ista. Jam usu obduruit,
et percalluit patientia. Diuturna malorum consuetudine jam callum
obduxit stomachus meus. Assuetudine malorum efferatus jam est animus.
Innutritus, insuetus sum a puero his malis. Duratus jam est animus malis
et laboribus. Consueta habeo pericula jam omnia. 3. Assuevi jam his
negotiis, _je me suis déjà accoutumé à ces affaires_. In istarum rerum
studio dudum versatus sum, consenui; familiaria mihi jam sunt negotia
ista; jam in morem induxi earum rerum procurationem; jam in consuetudinem
veni eorum negotiorum. USUS: Assiduitate quotidiana assuescunt animi.
Homo mendaciis assuetus. Cf. Consuetudo.
ASSŬĒTŪDO, ĭnis, f. _Habitude_. SYN. Consuetudo. USUS: Assuetudine mali
efferaverant animos. Cf. Assuesco.
ASSŬLA, æ, f. _Fragment de bois_, _copeau_. SYN. Asserculus. USUS: Assulæ
securibus excussæ.
ASSŬLĀTIM, _Par fragments_. * SYN. Minutatim, in assulas. USUS: Pulsando
assulatim foribus exitium affero.
ASSULTŬS, ūs, m. _Assaut_. * SYN. Impetus, impressio assiliendo facta.
USUS: Variis assultibus aditum urgere.
ASSŪMO, is, sumpsi; sumptum, ere, a. _Prendre_. SYN. Accipio, sumo;
_item_: coopto, recipio, adscisco. ADV. Aliunde, extrinsecus, foris.
USUS: 1. Ad studia noctis aliquantum assumo, _j’étudie pendant une
parite de la nuit_. Quod alteri detrahis, tibi assumis. In senatum, in
consilium, societatem assumi, recipi, adscisci, cooptari. 2. Tribuo,
arrogo, _prendre sur soi_, _s’attribuer_, _s’arroger_. Nihil mihi assumo,
quod quemquam possit offendere. 3. Argumentor, concludo. Assumis, quod
probare non potes, _vous affirmes ce que vous ne pouvez pas prouver_.
ASSUMPTĬO, ōnis, f. _Mineure d’une proposition_. Ratio argumentandi.
EPITH. Extrema, infirma, perspicua. USUS: Assumptio est, per quam id,
quod ex propositione ad ostendendum pertinet, assumitur.
Assumptio B. M. Virginis, _l’Assomption de la Sainte-Vierge_. Assumptæ
in cœlum virgineæ Matris festus dies; Augustissimæ DEI Parentis in cœlum
commigratio; assumptæ in cœlum magnæ Matris annua memoria; lux festa,
triumphalis dies toto orbe festus, ac celeberrimus evectæ in cœleste
domicilium cœli Reginæ; sacer, sacratus memoria assumptæ in cœlum DEI
genitricis dies.
ASSUMPTĪVUS, a, um, _Ajouté_, _emprunté_, _tiré du dehors_. USUS:
Juridicialis partes duæ sunt; altera absoluta, altera assumptiva.
ASSŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Coudre à_. SYN. Suendo annecto. USUS:
Purpureum pannum assuere.
ASSURGO, is, surrexi, surrectum, ere, n. _Se lever par déférence_.
SYN. Honoris causa surgo. USUS: Nemo tibi assurrexit, discessit, nemo
salutavit, _personne ne s’est levé_, _ne t’a fait place_, _personne ne
t’a salué_. 2. Altius fio, _s’élever_, _croître_. Ædificium assurgit.
Cf. Surgo.
ASSUS, a, um, _Rôti_. SYN. Torridus, aridus. USUS: Pro isto asso sole
nitidum, unctumque repetemus. Sol assus, _soleil sec (auquel on s’expose
sans s’être frotté d’essences)_.
AST, _Mais_. USUS: Crebro scribis, ast ego sæpius.
ASTĬTŬO _vel_ ADSTĬTŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Placer auprès ou sur_.
SYN. Juxta colloco, admoveo. USUS: Ollas ad ignem astituere.
ASTO _vel_ ADSTO, as, stĭti, stare, n. _Se tenir auprès_, _debout_. USUS:
In meo conspectu intrepidus astat. Cf. Assisto.
ASTRICTĒ (ADS), _Avec concession_, _brièveté_. USUS: Oratio non astricte,
sed remissius numerosa.
ASTRICTUS, a, um, (ADS), _Serré_; _lié, enchaîné_, _obligé_. USUS: Non
hæc tam arcta sunt et astricta, ut laxari nequeant. Nulla necessitate
adstrictus. Verborum adstricta comprehensio.
ASTRINGO (ADS), is, strinxi, strictum, ere, a. _Attacher_, _lier_.
SYN. Alligo, obligo. )( Relaxo. ADV. Arctius, breviter. USUS: Aliquem
sibi _vel_ metu, _vel_ spe, _vel_ præmiis, _vel_ armis, _vel_ legibus,
vinculis sempiternis adstringere. Magno se scelere, voluptatibus,
libidinibus astringere. Astringere suam fidem alicui; orationem numeris,
mercede se astringere. Jungitur cum Ablativo. Cf. Obligo, Adjungo.
ASTRŎLŎGĬA, æ, f. _Astronomie_. SYN. Astrorum scientia, astrorum
cognitio, studium siderum; studium dimetiendi cœli. USUS: Cave,
Astrologiam divinantem contingas.
ASTRŎLŎGUS, i, m. _Astronome_. SYN. Interpres astrorum. EPITH. Novus,
summus. PHRAS. Qui siderum cursus, et motus numeris persequitur, studio
siderum ducitur; unicus cœli, siderumque spectator; qui siderum motus
scire spectat; cœlestium notitia gloriatur; cœli ac siderum peritus;
studiosus rerum cœlestium; qui siderum motus, ac statas temporum vices
ostendit; qui astrorum cognitione excellit; qui in studio dimetiendi cœli
versatur. USUS: Astrologorum vanissimæ prædictiones.
ASTRUM, i, n. _Astre_, _étoile_. SYN. Sidus, stella. EPITH. Clarum,
conglobatum, cruentum, errans, rotundum. USUS: Astra suspicere. In ære
volvuntur astra, et se suo nixu conglobata continent.
ASTŬS, ūs, m. _Ruse_, _fourberie_. SYN. Astutia. USUS: Non placuere
majoribus nostris astus. Cf. Astutus.
ASTŪTĒ, _Avec ruse_, _adroitement_. SYN. Callide. USUS: Nihil temere
dicas, nihil callide retineas. Cf. Callide.
ASTŪTĬA, æ, f. _Astuce_, _adresse_. EPITH. Confidens. USUS: Ejus _vel_
confidenti astutiæ, _vel_ callidæ audaciæ resistes. Cf. Dolus, Fraus,
Malitia.
ASTŪTUS, a, um, _Fourbe_, _rusé_, _adroit_. SYN. Callidus, vafer,
veterator, veteratorius, malitiosus. )( Apertus, simplex. ADV. Maxime.
PHRAS. 1. Est homo ingenii occulti, multiplicis et tortuosi, _cet
homme est fourbe_, _rusé_, _trompeur_. Ex fraude, fallaciis, mendaciis
constare totus videtur. Peritissime et callidissime se obtegit. Homo est,
qui cornicum oculos configat, qui plura astu, quam virtute perficiat.
Colubrino est ingenio; expromtæ memoriæ et astutiæ homo; veterator
solertissimus. Versutior, quam rota figularis. Comice. Calliditate valet,
dolos venditandi gnarus est; ingenium gerit callidum. Vir calliditatis
est acerrimæ; emunctæ naris, _vel_ purgatæ. Homo est, qui semper stropham
inveniat. Vafritie, astutia, calliditate vincit, anteit reliquos.
Astutia nemo illi conferendus, æquandus, componendus, comparandus;
ad eam astutiam, qua iste utitur, aspirare nemo potest. 2. Astuti
mihi displicent, _les gens rusés me déplaisent_. Non amo astus, artes
simulandi, fraudem artificio tectam; mores ab aperta quadam simplicitate
alienos. Fucum ac fallacias odi; vafritiem, nimiam calliditatem, astuta,
vafra ingenia naturali odio prosequor. Cf. Fraus, Malitiosus, Decipio.
USUS: Homo versutus, obscurus; astutus, fallax, malitiosus, callidus,
veterator, vafer.
ĂSȲLUM, i, n. _Lieu inviolable_, _asile_, _refuge_. SYN. Locus perfugii.
USUS: Asylum aperit. Plebs sub tutela inviolati templi aut libertatem,
aut impunitatem adipiscitur. Ea religione, et eo jure sancto, quo sunt
templa, quæ Asyla Græci appellant. Aram sibi parare et Asylum.
ĂT, _Mais_. SYN. Sed, atqui, verum. USUS: 1. Honorifice loqueris, at
aspere agis. 2. Cæterum, _du reste_. At mecum quomodo egit? At enim
quærit Socrates, quid sit? 3. Saltem, tamen, _du moins_. Si non bonam, at
aliquam rationem afferto. Si minus re at verbis benevolus esto. Si minus
sapiens est, at amicus certe. 4. Amplificantis, _mais, d’autre part_.
Plato dixit, at quantus vir, _Platon a dit, et quel homme?_ 5. Sibi
objicientis, et respondentis. At moribus commodis est? quis vero illo
asperior? _mais, dira-t-on, il a des mœurs douces?_ _Qui au contraire est
plus dur que lui?_
ĂTĂT, _ah!_ _oh!_ _eh!_ Interjectio timentis.
ĂT ĔNIM, _Mais cependant_. SYN. Verum, verumenimvero.
ĀTER, ra, rum, _Noir_. SYN. Niger. )( Albus. USUS: Atra bilis hominem
agitat. Atrum panem apposuit.
ĂTHĔUS, i, m. _Athée_. SYN. Homo sacrorum religionumque omnium hostis;
homo sine ulla religione, et fide; abjudicati, ejurati Numinis reus;
omnis divini cultus, religionisque expers. USUS: Athei aperte naturam
Deorum sustulerunt.
ATHLĒTA, æ, m. _Athlète_. SYN. Ad luctationem et certamen institutus.
USUS: Sine arte athletæ et gladiatores nec vitando faciunt caute, nec
petendo vehementer.
ATHLĒTĬCĒ, _A la manière des athlètes_. USUS: Athletice, pancratice,
pugilice valere.
ĂTŎMUS, i, m. _Non divisé_, _atome_. SYN. Individuum corpusculum. EPITH.
Errantes, innumerabiles. USUS: Infinita vis innumerabilium atomorum
volitant, cohærescunt inter se. Atomorum corpusculorum concursio fortuita.
ATQUE, _Et_. USUS: 1. Is a constantia, atque a se ipse discessit. 2.
Quam, _que_. Contra agis, atque oportet. Alia dicis, atque agis. Aliter,
atque ominabar, res evenit. 3. Uti, ut, _que_, _comme_. Colitur æque,
atque Deus. Similiter nos affectos esse convenit, atque illos. 4. Immo,
cum voce adeo, _bien plus_, _que dis-je_. Consilio, atque adeo amentia
tua impulsus. Ego princeps in adjutoribus, atque adeo secundus fui.
(VULG. Immo etiam.) Atque etiam, _bien plus_.
ATQUĪ, _Mais_. SYN. Sed, sed enim, verum. USUS: 1. Atqui si tempus ullum
est necandi hominis. 2. At vero, _or_. Ita quidem cogitabam; atqui in
mora erat valetudo, tentari cœpta. 3. Tamen, _cependant_. Atqui ne ex eo
quidem tempore hoc egit Sextilius.
ATHRĀMENTUM, i, n. _Liqueur noire_, _encre_. EPITH. Sutorium, temperatum.
USUS: Atramenti effusione sepiæ se tuentur, _la sèche se défend par
l’émission d’une liqueur noirâtre_.
ATRĀTUS, a, um, _Vêtu de noir_. SYN. Funebri vestimento indutus. USUS:
Quis unquam cœnavit atratus?
ATRĬENSIS, e, gen. com. _Gardien de l’atrium_, _intendant_. SYN. Servus,
cui atrii cura demandatur. USUS: Servi atrienses.
ATRĬŎLUM, i, n, _Petit vestibule_. SYN. Atrium minus. USUS: In porticu
atriolum fiat.
ATRĬUM, i, n. _Atrium_, _cour intérieure_, _vestibule_, _portiqne_. SYN.
Primus intra ædes aditus. EPITH. Auctionarium majus. USUS: Atriolum non
fere solet nisi in iis ædificiis fieri, in quibus est atrium majus.
ATRŌCĬTAS, ātis, f. _Atrocité_, _violence_. SYN. Diritas, immanitas,
crudelitas. EPITH. Indigna rerum, invidiosa, tanta, et tam indigna. USUS:
Locus communis, per quem facti atrocitas, aut indignitas, aut culpa
augeatur, _vel_ levetur. Atrocitatem habere, dicitur res atrox. Cf.
Immanitas, Crudelitas.
ATROX, ōcis, omn. gen. _Cruel_, _violent_, _atroce_. SYN. Crudelis,
dirus, atro horrendoque aspectu. )( Mitis, lenis. USUS: Res scelesta,
atrox, nefaria. Atrox suspicio; genus orationis vehemens et atrox. Cf.
Crudelis. Hinc per adverbium dicimus: Atrociter minitari, atrociter
respondere.
ĀTTĀCTŬS, ūs, m. (abl. sing.) _Attouchement_, _contact_. USUS: Levi
attactu demulsit.
ATTĂMĔN, _Cependant_. SYN. Tamen, verumtamen. USUS: Si non æquabis ejus
merita, attamen narra. Si non pari, at grato tamen munere.
ATTENDO, is, tendi, tentum, ere, n. et a. _Faire attention_, _être
attentif_. SYN. Animadverto, animum adverto, noto, diligenter percipio;
attento animo, summaque attentione audio; mentem, auresque erigo,
silentium tribuo; animum et mentem adhibeo; aures admoveo; attentum
animum teneo, adsum animo. )( Remitto, negligo. ADV. Admodum, belle,
bene, commodius, diligenter, diligentius, paulo, magnopere, negligentius,
parum, paulisper, paululum, postremo, recte, studiose, maxime. PHRAS.
Attendite, _attention_, _faites attention_. Percipite quæso, quæ dicam,
eaque penitus animis vestris, mentibus mandate. Perattentos vestros
animos velim. Reficite vos ad ea, quæ dicturus sum. Adeste omnes animis,
qui corporibus adestis. Adhibete animos, non solum aures ad orationem
gravissimam. Audientiam mihi fieri deposco. Causam totam, quam maxime
intentis oculis, ut aiunt, acerrime contemplemini; nemo obstrepat. Hoc
agite nunc jam; auscultate, operam date, mea dicta devorate. Aures
vacuas advertite. Studete mihi hodie, favete; adeste æquo animo, et
rem cognoscite per silentium. Attendite, intendite animos; id cuique
spectatissimum sit. Ad illa mihi pro se quisque intendat animum; id animo
sequatur. Attentum animum præbete, tenete. Excipite, quæ memoraturus
sum; intenti, et compressa voce audite. Perpurgatis auribus operam
mihi hodie date. Inservite negotio præsenti, et attentos vos præbete.
Defigite in ista animum. Mentis cogitationes ad hoc convertite. Captate
sermonem diligenter, et mentis aciem intendite. Benignis auribus, quæ
dicam, accipite, et ad animum referte. Aurium mihi hodie operam date.
Cf. Considero, Adverto. USUS: Judex animum et aures diligenter attendat
ad ea, quæ dicuntur. Attendere aliquem studiose, et verba aucupari.
Attendite stuporem hominis. (VULG. Attendere alicui.)
ATTĒNTĒ, _Attentivement_. Attento animo, silentio, diligenter. USUS:
Peto, ut pro me dicentem benigne, contra illum attente audiatis, Attente,
et benignitate, qua soletis, me audite.
ATTENTĬO, ōnis, f. _Attention_. USUS: Cura, attentio, animi cogitatio,
vigilantia, assiduitas, labor, uno diligentiæ verbo continentur. Cf.
Attendo.
ATTENTO, as, avi, atum, are, a. _Tenter_, _sonder_; _attaquer_, _attenter
à._ SYN. Tento, pertento. USUS: Animos aliorum cognoscere, attentare.
Urbem insidiis, pudicitiam virginis, fidem alicujus attentare. Cf. Tento.
ATTENTUS, a, um, _Attentif_. SYN. Intentus. )( Negligens, remissus.
PHRAS. 1. Attentos reddere, _rendre attentifs_. Audientiam sibi facere;
arrectos suspensosque animos in se avertere; attentionem captare. 2.
Attentum esse, _être attentif_. Attentum se præbere; attento animo
excipere dicentem; tempus omne in attentissima cogitatione, et acerrima
ponere. Cf. Attendo. USUS: Attentus est ad rem, parcus, _économe_.
Auditorem benevolum, docilem, attentum facito, teneto. Attentus in re
aliqua, ad aliquid.
ATTĔNŬĀTĒ, _Simplement_. SYN. Jejune ne. USUS: Attenuate, presseque
dicere.
ATTĔNŬĀTĬO, ōnis, f. _Diminution_. SYN. Extenuatio, imminutio. USUS:
Suspicionis attenuatione fidem facere, _se faire croire en affaiblissant
les soupçons_.
ATTĔNŬĀTUS, a, um, _Amaigri_, _affaibli_; _simple_. SYN. Exilis, humilis,
abjectus, demissus. USUS: Oratio nimis attenuata, ad usitatam quotidiani
sermonis consuetudinem demissa.
ATTĔNŬO, as, avi, atum, are, a. _Affaiblir_, _diminuer_, _consumer_.
SYN. Imminuo, extenuo. )( Amplifico. USUS: Grandia illa attenuanda sunt.
Bellum attenuatum, atque imminutum. Attenuatæ prælio legiones. Cf.
Imminuo, Elevo.
ATTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Écraser_, _détruire_. USUS: Postquam
famam ejus, et pudorem attriverat.
ATTESTOR, aris, atus sum, ari, d. _Attester_, _témoigner_; _prendre à
témoin_. SYN. Testor, testem facio, comprobo. USUS: Pompeium attestatus
est.
ATTEXO, is, texui, textum, ere, a. _Ajuster_, _ajouter à_. SYN. Addo,
adjungo. USUS: Immortali parti mortalem attexere.
ATTĬNĔO, es, ui, tentum, ere, a. et n. _Tenir_; _toucher_, _être attenant
à_. USUS: Cultros attinet, _il est sous le rasoir_.
ATTĬNĔT, impers. _Être important_, _utile_; _toucher_, _concerner_.
SYN. Pertinet. PHRAS. Ea res ad omnes attinet, _cette chose concerne
tout le monde_. Pertinet, spectat; id curandum ita, ut si res omnium
ageretur; ea res in rationem publicæ utilitatis cadit. Causa omnium ea
re contingitur, admiscetur. In eo causa omnium vertitur; conjuncta ejus
rei causa est cum publica salute. Res omnium nostrum in hoc agitur. Hoc
ad nostrum quemlibet. USUS: Quid sentiam, nihil attinet dicere. Quod ad
me attinet. Quod ad abstinentiam attinet, ita me gessi. Quæ ad colendam
vitam attinent. Cf. Pertinet, Refert.
ATTINGO, is, tĭgi, attactum, ere, a. _Toucher_, _atteindre_. SYN. Tango,
ago, accedo, assequor. ADV. Breviter, cautius, diffidenter, leniter,
leviter, proprie, prorsus non, sero ac leniter, sigillatim, strictim,
timide. USUS: 1. Extremis labris gustare, extremis digitis attingere.
Insulam, portum, attingere. Nihil de bonis meis, nihil de præda attigit.
2. TRANSL. Id ne suspicione quidem, aut conjectura attigit, _il n’a
jamais soupçonné cela_. 3. Specto, _tenir à quelqu’un_, _concerner_.
Civitates, quæ officiis, fide, vetustate, cognatione populum Romanum
attingunt. Aliquem necessitudine, cognatione, sanguine attingere.
Attingit me ea cura, sollicitudo. Partem ejus sceleris nullam attigit. 4.
Tracto, indico, _s’occuper de_, _s’appliquer à_, _aborder (un sujet)_.
Bonas artes ne attigisti quidem. Illud breviter, et strictim attigi, et
perstrinxi. 5. Vicinus sum, _toucher_, _être contigu_. Cappadociæ pars
Ciliciam attingit.
ATTOLLO, is, ere, a. _Élever_. * SYN. Erigo. USUS: Cum se a gravi casu
attollere et levare vellet. Attollunt se montes ingentes. Cf. Erigo.
ATTONDĔO, es, attondi, attonsum, dere, a. _Tondre_. USUS: Ulmos, virgulta
attondere. TRANSL. Laudem alicujus attondere, _faire tort à la réputation
de quelqu’un_.
ATTŎNĬTUS, a, um, _Frappé de stupeur_, _d’étonnement_. PHRAS. 1.
Attonitos reddidit ea res, _cette chose les a frappés d’étonnement_.
Suspensos ea res tenuit omnium animos; stupor omnes admiratione defixit
intentos ad hoc spectaculum. 2. Attoniti sunt, _ils sont frappés de
stupeur_. Miraculo stupentes et suspensi animo hærent. Stupent, et
sibi pene excidunt; exanimantur terrore aspectuque rei. Supini cœlum
aspiciunt. USUS: Novitate ac miraculo attonitus. Cf. Obstupefacio,
Admiratio, Miror.
ATTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Attirer_, _entraîner_. SYN.
Allicio, invito, allecto, adduco. ADV. Commode. PHRAS. 1. Tuis blanditiis
me ad te pertraxisti, traduxisti; me tibi plane adscivisti; me totum ad
te redegisti. Horum spe me ad tuam consuetudinem vocasti, pellexisti.
2. Totam administrationem ad se attrahere, _s’emparer de toute
l’administration_. Omnium partes corripere atque amplecti; omnia senatus
munia ad se trahere; arcessere sibi omnium curas, vigilias; adsciscere
sibi totam provinciæ procurationem. USUS: Cur id tibi malum ultro
accersis atque attrahis? Similitudo attrahit ad amicitiam. Cf Allicio,
Adjungo.
ATTRECTO, as, avi, atum, are, a. _Toucher à_. SYN. Sæpe tracto, et quasi
manibus tero. USUS: Libros, quos tu contaminatis manibus attrectas. Cf.
Tango.
ATTRĬBŬO, is, tribui, tribūtum, ere, a. _Attribuer_. SYN. Adscribo,
tribuo, assigno, confero, conjicio, refero, addico, adscisco, destino,
affingo. )( Demo. ADV. Proprie. USUS: Culpam, calamitatis causam mihi
attribuis, et adscribis. Eam curam, provinciam, procurationem, negotium
tibi attribuit populus. Certum pecuniæ modum, mancipiorum numerum alteri
attribuere. Cf. Adscribo, Tribuo.
ATTRĬBŪTĬO, ōnis, f. _Assignation_, _mandat pour le payement d’une
dette_. SYN. Assignatio. USUS: Scribit, se de attributione omnia fecisse.
AT VĒRO, _Mais_. Plerumque adversantis est, et in principio periodi
usurpatur. USUS: 1. Virtutem nemo unquam Deo acceptam retulit: at
vero honoribus, opibus aucti Diis gratias agimus. 2. Concludentis est
interdum. Qui socium fallit, vir bonus non est: at vero tu etc.
AUCEPS, cŭpis, m. _Oiseleur_. SYN. Venator avium. USUS: Peritissimus
voluptatum auceps. Auceps syllabarum leguleius quispiam. Auceps concinnat
aream, offundit cibum, aves allectat.
AUCTĬO, ōnis, f. _Vente publique_, _enchère_, _encan_. SYN. Publica
venditio, in qua pretium augetur. EPITH. Hæreditaria. USUS: Bona alicujus
auctione constituta vendere. Facere auctionem, publicare bona, sub corona
vendere. Cf. Publicatio.
AUCTĬŌNĀRĬUS, a, um, _Relatif aux ventes publiques_. Tabulæ auctionariæ,
_affiche de vente_; atria auctionaria, _salles de vente_.
AUCTĬŌNOR, aris, atus sum, ari, d. _Faire une vente à l’encan_. SYN.
Auctionem facio, auctione vendo, per præconem vendo, sub hasta vendere,
præconis voci bona subjicio. USUS: Dejotarus Rex auctionatus est. Cf.
Publico.
AUCTOR, ōris, m. _Auteur_. SYN. Suasor, impulsor, hortator, machinator,
architectus, opifex, adjutor, monitor. EPITH. Amicissimus atque
sapientissimus, bonus imprimis, valde bonus, tam castus, tam religiosus,
tam sanitas, divinus, domesticus, egregius, gravis, constans, præstans
virtute, prudentia, religione, æquitate, gravior, gravissimus,
idoneus, levis, locuples, locupletior, locupletissimus, luculentus,
malus, melior, optimus, peritissimus, præclarus, præsens, privatus,
recentior, religiosissimus, summus, certus, certissimus, eruditissimus,
expers humanitatis. PHRAS. Auctor malorum, _l’auteur des maux_. Dux,
architectus, machinator ac princeps sceleris; tuba belli civilis; caput,
fax seditionum, impulsor, suasor, stirps ac semen malorum omnium;
seditionis stimulator ac concitator; litium sator; signifer, pater,
cujus opera civile bellum natum, conflatum, susceptum est; scelerum
caput; facinorum repertor, cujus ductu auspicioque scelus conflatum est.
USUS: 1. Auctor tibi sum, ut naviges, _navigue_, _j’y consens_. Magnis
auctoribus inductus id feci. 2. Magister, doctor, scriptor. Livius rerum
Romanarum auctor locupletissimus. Malus latinitatis auctor Apuleius.
Utraque sententia luculentos habet auctores 3. Nuntius, _autorité_,
_garant_, _témoin_. Certis et idoneis auctoribus comperi. Quo auctore
hic rumor fluxit? 4. Caput, princeps, dux. Præbere se senatui auctorem,
principem, ducem, _chef_. Consilii princeps et auctor sanctissimi
fœderis. Deditionis auctor, hortator. Forensis latrocinii auctor
nefarius, _instigateur_.
AUCTŌRĂMENTUM, i, n. _Engagement contracté par les gladiateurs_. SYN.
Obligatio, et nexus. USUS: In mercenariis ipsa est merces auctoramentum
servitutis.
AUCTŌRĬTAS, ātis, f. _Autorité_, _ascendant_, _crédit_. SYN. Existimatio,
fides, vis, opinio, judicium, momentum, pondus, testimonium. EPITH.
Æterna, apex senectutis, clara, censoria, clarissima, stabilis,
consularis, digna mutatione, divina atque inaudita, domestica, equestris,
excellens, gravis, gravissima, honesta, et digna verecundia, et cultu et
honore, illustrior, immortalis, imminuta, interposita, legitima ante,
levior, magna et imprimis gravis, major, maxima, mediocris, minima,
minor, naturalis, patria, perdita antequam, pontificialis, publica,
senatoria, summa, tenuis, vetus, contraria, certa, privata. PHRAS.
Auctoritatem sibi facere, _s’acquérir du crédit_. Constituere sibi,
colligere auctoritatem; dignitatem sibi conciliare; gratiam dignitatemque
amplificare; colligere magnam apud omnes famam, gloriam, existimationem;
conficere sibi nomen, famam ingentem; multum auctoritatis consequi. 2.
Non cani, non rugæ auctoritatem dant, sed morum gravitas et conspecta
virtus, _ce ne sont ni les cheveux blancs, ni les rides qui nous donnent
l’ascendant sur les autres, mais une conduite toujours grave et une
vertu reconnue_. Non cani, non rugæ auctoritatem tribuunt, afferunt,
attribuunt, constituunt, faciunt, conciliant. 3. Auctoritatem habet
magnam, _il est fort estimé_. Magna est ejus apud omnes auctoritas.
Non modo auctoritatem, sed et imperium in suos tenet, obtinet. Est in
eo, residet in illo magna auctoritas. Floret apud omnes auctoritate.
Multum est ejus nomen in iis locis. Inter ornatissimos homines est summo
splendore. Venerabilis vir miraculo litterarum ingens haberi cœptus
est. Vis est in eo viro ingens ad socios civesque. Magnam auctoritatem
constitutam habet apud omnes. Auctoritate anteit cæteros. Magna in eo
viro inest auctoritas. Auctoritate potest plurimum. Auctoritas ejus
valet plurimum; magna habetur. Vir genere est famaque clarissimus.
Principem inter suos locum habet. In magna est auctoritate. Excellit
ejus auctoritas. In æstimatione magna habetur. Cf. Gravitas. 4. Ausus
est auctoritatem Magistratus violare, _il a osé enfreindre les ordres de
l’autorité_. Auctoritatem frangere, abjicere, extenuare; auctoritatem
violare, infringere, imminuere; solvere majestatem, projicere consulum
imperia; famam existimationemque lædere, atterere. 5. Auctoritatem
amisit, _il a perdu tout crédit_. Eo uno facto hebescere cœpit ejus
auctoritas; eo facto jacturam dignitatis fecit; gratiam omnem et
auctoritatem effudit; victa jacet ejus auctoritas facti unius indignitate
elevata. USUS: Senatus suam interposuit auctoritatem. Intercessit Senatus
auctoritas, _le Sénat a interposé son autorité_. Senatus auctoritati
parere. Consulis auctoritatem sequi. Rationibus, non auctoritatibus
pugnandum est. Cf. Valeo multum, Dignitas, Honor.
AUCTŎRO, as, avi, atum, are, a. _S’engager pour un salaire_, (_ordin.
au service militaire_). SYN. Militiæ sacramento obligo. USUS: Ne
auctoraretur, profugit.
AUCŬPĬUM, ii, n. _Chasse aux oiseaux_. SYN. Avium captatio et venatio.
USUS: TRANSL. Delectationis aucupium, elaborata concinnitas in oratione
ne appareat. Aucupia verborum, litterarum tendiculæ, putidæ sunt,
_recherches d’expressions_, _subtilités_.
AUCŬPOR, aris, atus sum, ari, d. _Chasser aux oiseaux_; _rechercher_;
_capter_; _éplucher les termes_. SYN. Capto, connector, quæro, venor.
)( Repudio. ADV. Necessario. USUS: Ars dicendi plausus, et opiniones
hominum aucupatur. Assentatione gratiam divitum, aliena obtrectatione
famam aucupari. Levitatis est, inanem aucupari rumorem, et umbras omnes
etiam falsæ gloriæ consectari. Inanes rumusculos, verba aucupari. Tempus
idoneum, occasionem aucupatur. Cf. Quæro, Capto.
AUDĀCĬA, æ, f. _Audace_. SYN. Confidentia, impudentia. EPITH. Aperta,
callida, digna odio majori, effrenata, ficta, gemina, horribilis, humana,
toleranda, immanis, impia, incredibilis, intolerabilis, levior, magna,
manifesta, nimia, perspicua, scelerata, similis, singularis, summa,
tanta et tam perspicua, tam varia et tam nova, vera, urbana. USUS:
Incredibili importunitate, et projecta ad omne facinus audacia. Audacia
fretus, armatus. Nosti os hominis, nosti audaciam. Projectæ audaciæ, et
confidentiæ homulus. Cf. Audax.
AUDACTER, _Avec hardiesse_, _audacieusement_. SYN. Fidenter, confidenter;
summa audacia, inhumana audacia atque intoleranda; temeritate atque
audacia incredibili; virili animo; vultu intrepido; confidentia
singulari; alienatis a memoria periculi animis. USUS: Audacter loqui ac
libere. Exultare audacius.
AUDAX, ācis, gen. omn. _Hardi_, _audacieux_. SYN. Confidens, temerarius,
impudens, petulans, projectus ad audendum. )( Timidus. ADV. Longe.
PHRAS. 1. Homo audax et protervus, _homme effronté_. Ferrei oris homo;
promptissimæ vir audaciæ. Homo confidentia, ac temeritate incredibili;
audaciæ projectæ, præruptæ, inhumanæ, intolerandæ; homo impotens, quem
propter audaciam, ac importunitatem animi, nemo tecto recipere velit;
animal ex omnium scelerum importunitate concretum. Homo protervus ac
petulans, cujus importunitatem oris nemo non reformidat; qui animo sibi
et audacia publicam rem omnem sustinere videtur. Inflati homo animi,
atque incitati; audacia ac temeritate insignis; projectus ad audendum
quidlibet. Incredibili importunitate, et ad omne facinus audacia armatus,
inflammatus. 2. Quam audax homo sit, qui Senatum ipsum criminetur?
_Quelle effronterie dans cet homme, qui ose accuser le Sénat._ Quam
ferrei oris hunc esse hominem necesse est, qui etc. cujus animi, cujus
impudentiæ est, senatum ipsum criminari? Quanta importunitate, quam
eminenti audacia eum esse necesse est, qui etc.; qua armatum confidentia,
qua animi insolentia inflatum ac incitatum necesse est eum hominem, qui
senatum ipsum in crimen vocare audeat? 3. Audax est imprimis, _il est
plein de hardiesse_. Audacia viget maxime; plenus spei atque animi est;
fiduciæ plurimum ac spiritus inest in eo homine. Animi non minus est ad
mortem, quam ad cædem. Multum animorum inest, et temeritatis. Nullum non
facinus, quantumvis fortuna majus, intrepidus adibit. USUS: Audax ad
omnia. Cf. Animus, Alacer.
AUDĔO, ēs, ausus sum, ēre, a. et n. _Oser_. SYN. Non dubito; non
vereor. ADV. Aperte, fidenter, nimium. PHRAS. 1. Multum audes, _tu
risques beaucoup_. Multum suscipis; multum tibi sumis; ingentis rem
periculi aggrederis; aleam jacis periculi plenam; magnum in te facinus
suscipis; magnam tibi confidentiam sumis; magnum erit, si rem tantam
sustineas; audacia ferri mihi videris, et temere facere. Vereor ne
modum non inveniat felix temeritas. Quid non cadet in hunc animum, quid
non recipiet hæc temeritas, quæ tantum audet? Vereor, ne hunc impetum
temeritas effuderit. 2. Tantum ego non auderem, _et moi, je n’oserais
pas autant_. Religio mihi esset; animus deesset; metus me arceret;
nefas haberem; tantum mihi non sumerem; istos mihi spiritus non sumerem;
modestius ego mihi agendum putarem; animorum mihi ad ista haud satis
esset. USUS: Tu me hoc rogare ausus es? Effecit, quod alius ne sperare
quidem ausit. Cf. Arrogo, Sumo, Audax.
AUDĬENTĬA, æ, f. _Action d’écouter_. SYN. Attentio audiendi. EPITH.
Maxima. USUS: Diserta oratio ipsa sibi audientiam facit. Rei pondus
maximam audientiam mihi fecit dicenti, vulgi aures præparavit.
AUDĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Entendre_, _écouter_. SYN. Auribus
accipio, exaudio, excipio, auditione accipio, aures do, ad aures venit,
pervenit, auditor sum, ausculto, operam do. ADV. Admodum, aliunde,
aliquamdiu, aliquando, alicunde, amice, assidue, attente, attentius,
attentissime, bene, benigne, benignius, celeriter, clementer, commode,
commodo, coram, diligenter, diligentius, diutius, gratis, male, hilare,
intelligenter, latine, leniter, libenter, male, studiose, libentius,
liberius, liquido, male, melius, merito, nunc primum, omnino non,
nunquam palam, pariter, perattente, perlibenter, perstudiose, propius,
prorsus, nihil unquam, celerrime, quam tardissime, statim a principio,
studiosius, valde, vere, vulgo. PHRAS. 1. De tuis rebus libenter audio,
_j’entends volontiers parler de vos affaires_. Ad tuas res mihi aures
semper patent; res tuas libenter auribus percipio. Gaudeo, si quid de
te ad aures meas perveniat, accidat, veniat, permeet. Sitienties gero
aures ad res tuas. Propitiis auribus accipio, capto de te nuntios. 2.
Dicentem libenter audio _je vous écoute volontiers_. Gaudeo, si vox tua
ad aures advolet; nimis libenter edo sermonem tuum. Cibus mihi est, quod
fabulare. Orationem tuam placide persequor. Sermo tuus haud invito ad
aures accedit. Aures tibi libenter dedo meas; pronis auribus admitto;
in aures ac animos admitto; secundis auribus accipio, quæ dicis. Animo
dicta recipio. Faciles tibi aures præbeo; libenter, haud iniquo animo
accipio, quæ tu ad me. Dicenti libenter operam do; aurium operam dicare
soleo. Siquid me vis, vacuas aures affero; aures adhibeo benevolas;
aures meas in ditionem dedo; aures expetunt meæ; ad advertendum
animus adest, et opera est auribus; quidquid id est, aures commodo,
accomodo non aversas; perpurgatis auribus operam do dicenti; facilem
me præbeo in audiendo. 3. Auditus sum benevole, _on m’a écouté avec
bienveillance_. Usus sum auribus æquissimis; aures nactus sum benevolas;
in aures suaviter influxi; facilem habui in audiendo Principem. 4. Non
audio libenter obtrectationes, _je hais les méchantes langues_. Aures
respuunt, abhorrent, refugiunt obtrectantium voces; maledicæ linguæ
graves sunt auribus meis; haudquaquam gratæ sunt auribus criminationes
istæ: offenduntur aures maledictis; magnam in alienis obtrectationibus
audiendis molestiam sustineo; obtrectationum siquid auribus objectum est,
ingens me tædium capit. 5. Assidue hoc audio, _j’écoute sans cesse cela_.
Auribus ista inculcantur quotidie; aures mihi his vocibus calent assidue;
circumsonant, obtunduntur aures; frequenti auditione accipio ista;
aures his quotidie nuntiis celebrantur meæ. 6. Audivi de morte fratris,
_j’ai appris la mort de votre frère_. Auribus accepi, percepi tristem
de fratris obitu nuntium; aures meæ jam fama et auditione acceperunt
mortem fratris tui. De morte fratris tui ad me jam perlatum erat. Ad
aures jam venit, pervenit, accessit, permanavit mors fratris tui; fama,
rumor jam in urbem allatus est de morte fratris. 7. Cujus vocem audio?
_Qui parle?_ Quæ vox ad aures meas accidit? cujus vox aures tetigit meas?
aures verberat; ad aures advolat? cujus vox objecta est auribus meis?
cujus vocis sonum usurpant aures meæ? quæ vox immissa in aures meas
est; cujus ista vox est, quam auribus gusto, degusto? cujus sermonem
excipio? quem auditu percipio? 8. Nihil audiri potest, _on ne peut rien
entendre_. Nec aurium quidem usus superest; aurium usum intercepit
fremitus; aurium usus aufertur, cessat. USUS: 1. Potest fieri, ut quod te
audisse dicis, nunquam audieris. 2. Exaudio, _exaucer_. Dii preces meas
audivere. 3. Assentior, _je suis docile_. Nec Homerum audio, qui etc.
4. Sum discipulus, _je suis le disciple_. Plato Socratem audiebat. 5.
Laudor, _aut_ vituperor, _je suis estimé ou blâmé_. Homo ingenuus vult
bene audire. Male audire. 6. Obtempero, obedio, morem gero, _obéir_. Si
me amicissime monentem audisses, aliter res tuæ haberent. Dicto audientem
esse. Cf. Auris.
AUDĪTĬO, ōnis, f. _Bruit_, _rumeur_. SYN. Rumor, publicus sermo. EPITH.
Ficta, tenuis, tenuissima. USUS: 1. Nolite fictis auditionibus, aut
disseminato sparsoque rumori credere. De ea re tenuissimam quidem
auditionem accepi. 2. Auditus, _action d’écouter_, _leçon_. Homines
fabularum auditione ducuntur, _les hommes se plaisent à écouter des
fables_.
AUDĪTOR, ōris, m. _Disciple_. SYN. Discipulus. EPITH. Æqualis, in dicendo
non nimis exercitatus, in jure civili non inferior, novus, æquus,
attentus, benevolus, docilis, doctus, frequens alicujus, indoctus,
intelligens, mitior, stultus et credulus, bonus, certior, infestus,
tardus, vetus. USUS: 1. Platonis auctor Aristoteles. 2. Audiens,
_auditeur_. Facere attentum auditorem.
AUDĪTŬS, ūs, m. _Ouïe_. SYN. Sensus audiendi, auditio. USUS: Hoc non
perinde auditu, quam cogitatione intelligi potest.
AUFĒRO, ers, abstŭli, ablātum, ferre, a. _Enlever_. SYN. Eripio, abripio,
averto, adimo, tollo, abduco, detraho, removeo, præcido. )( Do, affero.
ADV. Gratis, impudentius, longe hinc, mordicus, occulte, omnino non,
publice, rectissime, undique. PHRAS. 1. Omnia ei ab hostibus ablata,
detracta, erepta sunt, _les ennemis lui ont tout pris_. Omnia per scelus
erepta et asportata sunt. Omne instrumentum direptum, familia abducta,
abactum pecus, convulsa suis ex sedibus omnia. Spoliatus, denudatus,
rebus omnibus executus est. Fortunæ cultus deletus omnis est, atque
extinctus. Spoliata domus, denudati parietes, sanguinem adeo ipsum
exsorbere visi sunt hostes. 2. Tua oratio metum mihi omnem abstulit,
_vos paroles m’ont enlevé toute crainte_. Metum omnem ademit, exemit,
præcidit, dempsit, detersit. Tua oratione metus omnis ablatus et sepultus
est; consedit, conquievit. Oratio tua metum omnem discussit, dissipavit,
delevit, abstersit. Cf. Abduco. USUS: 1. Operis præstantia imitandi
spem omnem abstulit. Aliquid judicio auferre; alicui jus suum; pecuniam
de ærario; ab aliquo amorem auferre. 2. Obtineo, sequor, _gagner_,
_recevoir_. Benignum responsum ab illo, decretum amplissimum, præmia,
opem asenatu abstuli. Ex eo facto laudem et gloriam maximam abstuli. 3.
Abeo, _s’en aller_. Auferre se de convivio, de conspectu.
AUFŬGĬO, is, fūgi, fugere, n. _S’enfuir_. SYN. Fugio, fuga me aufero,
fugam capesso. USUS: Furto facto aufugit, non impune laturus. Cf. Fugio.
AUGĔO, es, auxi, auctum, augere, a. _Augmenter_. SYN. Majus facio,
amplifico, addo, accessionem facio, exaggero, cumulo, multiplico. )(
Detraho, extenuo, diminuo, minuo. ADV. Copiose, cumulatius, fuse,
magnificentius, maxime, mirabilius, omnino, privatim, rhetorice, summe,
valde, vehementer. PHRAS. 1. Pompeius valde auxit imperium, _Pompée
recula les bornes de l’empire_. Amplificavit, multum protendit, produxit,
protulit Imperii fines. Multum addidit, adjunxit additionem Romani
Imperii. Magna per Pompeium ad Imperii vires accessio facta est. Res
Romanæ magnum incrementum ceperunt, acceperunt; multo deinceps auctiores
fuere, quam antea. Pompeius magnam terrarum partem hostibus demptam,
ademptam, detractam, Romano Imperio adjecit. Multæ Provinciæ Pompeio
victore Romani Imperii jura, potestatemque subiere. Pompeius latissime
protendit Imperii terminos. Pompeius magnam orbis partem in potestatem
Imperii redegit, ad imperium adjunxit. 2. Tuæ litteræ mihi dolorem
auxere, _vos lettres n’ont fait qu’augmenter ma douleur_. Majorem
fecere commemorando, retractando antiquum vulnus; velut attrectatu, et
quassu dolorem amplificaverunt; gravarunt, duplicarunt conceptam animi
ægritudinem, et dolorem; onerarunt dolorem metu. 3. Ipse sibi invidiam
auget, _il accroît contre lui l’envie_. Novam flammam invidiæ adjicit;
materiam criminibus suggerit; et unde gloriam inde invidiam intendit.
4. Non mediocriter auxit opes suas, _il s’est fort enrichi_. Cumulavit,
adauxit, exaggeravit rem familiarem, auctarium non exiguum adjecit ad
pristinas opes; lucro quotidiano suas auctavit opes; ad rem familiarem,
ad domesticas copias accessiones fecit ingentes; fortutunis suis et
copiis magnum incrementum attulit. 5. Augetur malum indies, _le mal
s’accroît tous les jours_. Quotidie ingravescit malum, corroboratur,
cumulatur; longinquitate crescit malum, suis progressibus augetur. Res ab
exiguis profecta initiis eo crevit, ut etc. Malum ingentibus incrementis
augetur, maximis auctibus crescit; tacitis augescit incrementis; serpit
quotidie malum et incrementum capit. Increbescit malum, majusque jam est,
quam ut remedium possit afferri. In incremento malum est, robur quotidie
accipit; oneratur diuturnitate malum, et gravatur. Quantum tempori,
tantum mali acerbitati accedit. Accessit in cumulum mali dolor novus.
Nova quotidie fit mali accessio; malum nova quotidie incrementa accipit.
6. Augere cupiditatem, pretium, gloriam, formam, nequitiam, fortunam,
_augmenter ses désirs, sa gloire, sa beauté, sa malice, sa fortune_.
Accendere cupiditatem; pretium rei; intendere gloriam; formam cultu,
nequitiam præceptis, fortunam comitate adjuvare. USUS: Honore, dignitate,
divitiis, commodis augere aliquem. Beneficium tuum magno cumulo auxisti.
Cf. Amplifico, Cresco.
AUGESCO, is, ere, n. _Croître_, _grandir_. SYN. Augeor, cresco. USUS:
Semina temperatione caloris augescunt, aluntur, pubescunt.
AUGUR, ŭris, m. _Augure_, _prédisant l’avenir par le chant des oiseaux_.
SYN. Interpres auguriorum; peritus cælestium prodigiorum. EPITH. Bonus,
optimus, perfectus, publicus, summus, verecundus, antiquissimus,
interpres Jovis optimi maximi. USUS: Romulus ipse magnus augur fuit.
Augurum ars, disciplina, jus, prædicta.
AUGŬRĀLIS, e, gen. com. _Augural_, _relatif aux augures_. USUS: Vir
augularis, libri augulares.
AUGŬRĀTĬO, ōnis, f. _Action de prendre les augures_. SYN. Auspicium,
divinatio. USUS: Quæ tandem auguratio ex passeribus? _item_: Auguratus,
us, _dignité et fonction d’augure_.
AUGŬRĬUM, ii, n. _Science des augures_, _divination par le chant ou le
vol des oiseaux_. SYN. Auspicium, auctoritas rei bene gerendæ. EPITH.
Addubitatum, contrarium, non tam artificiosum, quam superstitiosum,
extremum, sinistrum, verissimum. USUS: Augurium in arce agebant augures.
Certo salutis augurio. Cf. Divinatio.
AUGŬRĬUS, a, um, _Augural_. SYN. Auguralis. USUS: Jus augurium.
AUGŬROR, aris, atus sum, ari, d. _Prédire d’après les augures_;
_prédire_, _annoncer_. SYN. Augurium ago, auspicium ago, divino,
auspicor, elicio ex mentibus divinis responsa. ADV. Fideliter,
pulcherime, recte, vere. USUS: Quantum ego animo auguror et conjectura,
non despero. Bellum auguror, _je prévois une guerre_. Cf. Divino,
Prædico, Vates.
AUGUSTĒ, _Selon le rite_, _religieusement_. SYN. Pie, sancte, feliciter.
USUS: Auguste, sancte venerari Deos, aliquem consecrare.
AUGUSTUS, a, um, _Saint_; _auguste_, _majestueux_, _vénérable_. SYN.
Sanctus, plenus majestate. USUS: Locus augustus, templum augustum.
Augustior humano visu species. Ex hoc sancto, augustoque Platonis fonte
omnis nostra manabit oratio. Cf. Amplus.
AULA, æ, f. _Cour_, _palais_. SYN. Atrium, regia. USUS: Ornamenta aulæ.
Rex omni auctoritate aulæ communita.
AULÆUM, i, n. _Tapis_. SYN. Aulæ ornamenta, peripetasmata, peristromata,
stragula, vestis stragula.
AŪLŒDUS, i, m. _Joueur de flûte_. SYN. Tibicen.
AURA, æ, f. _Souffle_. EPITH. Minima, pura, popularis, clarisona,
inferna, subita, valida. USUS: 1. Aura spirat melior. 2. Favor popularis,
_vent de la faveur populaire_. Illum popularis aura justo longius
provexit Fertur populari aura. Me honoris aura nunquam potuit a cursu
dimovere. Totam opinionem parva nonnunquam rumoris aura commutat. Cf. Aer.
AURĀTUS, a, um, _Doré_. SYN. Inauratus. USUS: Aries Colchorum auratus.
AURĔŎLUS, a, um, _De couleur d’or_. USUS: Aureolus libellus, aureola
oratio.
AURĔUS, a, um, _D’or_. SYN. Ex auro. USUS: Stellæ aureæ, nummus aureus.
AURĬCŬLA, æ, f. _Oreille_. SYN. Quod circa foramen auris eminet. EPITH.
Infima. USUS: Sermo tuus adhuc mihi hæret ad auriculas. Auricula infima
mollior, _plus souple que le bout de l’oreille_. Adag. de effeminato.
AURĬFĔR, era, um, _Qui produit de l’or_. USUS: Arbor aurifera, _arbre aux
pommes d’or_.
AURĬFEX, ĭcis, m. _Orfèvre_. USUS: Aurificis statera.
AURĪGA, æ, m. _Conducteur de char, cocher_. SYN. Curruum rector,
agitator. EPITH. Indoctus. USUS: Currum, cum opus est, sustinet bonus
agitator; auriga indoctus e curru trahitur, deripitur, eliditur,
laniatur. Frænos inhibet, qui equos agit. Essedarius, rhedarius, _qui
combat sur un char_.
AURĬS, is, f. _Oreille_. EPITH. Æquissima, aperta atque integra, avida,
et capax, elegans, erudita, hebetior, jejuna, inhumana et agrestis,
non obtusa criminatione, sed vacua, patientissima, teres et religiosa,
trita. PHRAS. Aures arrigere, _dresser les oreilles_, _écouter
attentivement_. Erigere aures, præbere, patefacere, dedere, admovere,
commodare, adhibere. 2. Aures obsidere, _assiéger qqn de son bavardage_.
Credulas aures implere, complere, imbuere; obtundere garritu; sermonibus
refercire, verberare. Nescio quid in aures immittere, susurrare; ad aures
oggannire; auribus inculcare. 3. Aurium judicio rem ponderare, _juger
d’après ce qu’on a entendu_. Aurem suam interrogare; consilio et arbitrio
aurium uti. USUS: Aures dare, _se faire l’auditeur de qqn_. Auribus
aliquid dare, _flatter qqn_. In aures influere, _se faire écouter_,
_captiver l’attention_. Calent adhuc aures sermonibus tuis, _j’ai les
oreilles rebattues de ces discours_. Aures tuæ peregrinantur, _vous
êtes distrait_. Auribus utor æquissimis, _je parle à qqn qui m’écoute
favorablement_. Aliquid dignum hominum auribus efficere, _faire qqchose
digne d’être rapporté_. Aures his vocibus inconditis offenduntur, _ces
paroles inconvenantes offensent les oreilles_. Aures claudere, _se
boucher les oreilles_. Cf. Audio.
AURŌRA, æ, f. _Aurore_. SYN. Diluculum. EPITH. Humida, prænuntia clari
solis. USUS: Quumprimum aurora se ostenderit. Cf. Mane, Dies, Diluculum.
AURUM, i, n. _Or_. SYN. Metallum præcipuum. EPITH. Melius, præclarum.
USUS: Auri venæ reconditæ. Aurum cœlatum, factum, signatum, coronarium.
Pateram ab labris auro circumcludere.
AUSCULTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’écouter_, _espionnage_. * SYN. Auditio.
USUS: Quæ hæc auscultatio est?
AUSCULTĀTOR, ōris, m. _Auditeur_. USUS: Aut auscultator est tantum, aut
disceptator.
AUSCULTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Écouter_, _épier_. SYN. Aures
admoveo, capto sermonem, aures arrigo, orationem clam sublego, sermoni
vaco. USUS: 1. Sermonem meum auscultando excepit. Ad fores suspenso gradu
accessi, animam compressi, aurem admovi, ita animum cœpi attendere et
sermonem captare. 2. Obedio, _obéir_. Auscultemne seni? Cum Dat. Cf.
Audio, Obedio.
AUSIM, sync. pro Auserim, _vel_ Ausus sim, ex ant. præt. Ausi pro Ausus
sum, _Oser_. USUS: Nec si sciam, dicere ausim.
AUSPEX, ĭcis, _Augure_. USUS: Latores et auspices legis curiatæ. Auspice
Deo, duce, _sous les auspices de Dieu_.
AUSPĬCĀTŌ, _Après avoir pris les auspices_. SYN. Bono auspicio, auspicio
capto, bonis ominibus. USUS: Auspicato urbem condidit Romulus. Cf.
Feliciter.
AUSPĬCĀTUS, a, um, _Consacré_, _saint_, _favorable_. SYN. Auguratus.
USUS: Auspicato in loco consedit. Annus auspicatus. Cf. Felix.
AUSPĬCĬUM, ii, n. _Auspice_. SYN. Augurium. EPITH. Augustum, coactum,
consulare, ementitum, extremum, optimum, præclarum, secundum, verum,
salvum, bonum, divinum, juge, malum, militare, populare, ratum,
sinistrum. USUS: Auspicium facere, agere, habere. Obtemperare auspiciis.
Bono auspicio aliquid agere. Ductu, imperio, auspicio alicujus rem gerere.
AUSPĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Prendre les auspices_. SYN. De
cœlo, terra auspicium ago. USUS: 1. Oblitus est auspicari. 2. Incipio,
_commencer_. Annum, laborem, opus auspicari. Cf. Incipio, Initium.
AUSTĔR, ri, m. _Auster_, _vent du midi_. SYN. Ventus a meridie spirans.
EPITH. Adversus, lenissimus, summus, vehemens. USUS: Belle nobis flavit
ab Epiro mitissimus auster. Austro vehementi rejectus sum.
AUSTĒRĒ, _Durement_, _sévèrement_. SYN. Dure, severe, duriter. USUS:
Severe mecum agit, et stoice.
AUSTĒRUS, a, um, _Dur_, _sévère_. SYN. Severus, acerbus. )( Dulcis,
Decoctus. USUS: Austero more. Suavitas austera et solida. Cf. Rigidus,
Asper, Severus.
AUSTRĀLIS, e, gen. com. _Du midi_, _méridional_. SYN. Ad meridiem, ad
austrum. USUS: Australes regiones.
AUT, _Ou_, _ou bien_. SYN. Vel. USUS: Quid de pratorum viriditate, aut
arborum ordinibus, aut vinearum specie dicam? Cave, huic particulæ
particulam vel subjicias.
AUTEM, _Mais_. SYN. Sed, vero. USUS: 1. Poeta numeris adstrictior, verbis
autem liberior. 2. Et, _et, mais que_. Cum pecunia deesset, essent
autem prædia, vendi ea jussi. 3. An, _est-ce que?_ Cur consurgitis?
vultis autem horum audaciam reprimere? pro: an vultis etc. 4. Præterea,
_mais que_, _que du reste_. Cum ita esset, suspicarer autem etc. 5. In
interrogatione servit correctioni. Meum est, providere, quid fiat. Fiat
autem? Imo vero quid futurum sit, _je dois prévoir ce qui doit se faire_.
_Se faire, ai-je dit?_ _Bien plus ce qui doit arriver._
AUTUMNĀLIS, e, gen. com. _D’automne_. USUS: Autumnale frigus.
AUTUMNUS, i, m. _Automne_. PHRAS. Tempus senescenti æstati adjunctum;
autumnale æquinoctium instat; æstatis non multum superest; æstas in exitu
est; æstas præcipitat, _l’automne arrive_.
AUTŬMO, as, avi, atum, are, n. _Prétendre_, _soutenir_, _décider_. SYN.
Opinor, censeo, puto. USUS: Ecquid autumas?
AUXĬLĬĀRĬUS, a, um, et AUXĬLĬĀRIS, e, gen. com. _Auxiliaire_. PHRAS.
Milites auxiliarii, _soldats auxiliaires_. Auxiliares copiæ; adventitiæ
copiæ; auxilia; conductitiæ cohortes; subsidiarius miles; milites in
societatem armorum assumpti, qui socia arma junxere; qui subsidio sunt
legionibus. USUS: Miles, cohors auxiliaria.
AUXĬLĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Aider_, _porter secours_. SYN. Juvo,
adjuvo, opitulor; opem auxiliumque fero, auxilio sum, succurro; subsidio
eo, _vel_ venio, præsto sum, subvenio, adsum, præsidium fero; adjumento,
subsidio, præsidio sum. Suffragor, subsidio proficiscor. USUS: Auxiliari
cuipiam. Cf. Auxilium, Faveo, Opera, Opitulor.
AUXĬLĬUM, ii, n. _Aide_, _secours_. SYN. Subsidium, præsidium,
adjumentum, opis, adminiculum. EPITH. Adventitium, barbarum, bonum,
certum, divinum, fidelissimum et gravissimum, et maximum, firmum, magnum,
et varium, mediocre, multum, nefarium, novum, novissimum, præsens,
summum, verum, voluntarium. PHRAS. 1. Tu mihi auxilium tulisti, _vous
m’avez porté secours_. Tu primus afflicto, et jacenti consularem fidem
dexteramque attulisti; te patrono usus sum diligente; tuo auxilio
evasi. Tu summo semper studio mihi præsto fuisti. In te velut arcem
rerum mearum habui; tu labentem, ac prope cadentem fulciebas. Te pro
perfugio utebar, postquam amicorum consilia et auxilia mihi occidere.
Tu ad pericula mea propulsanda concurristi; meas ruinas tua virtute
sustinuisti. Egregiam mihi operam navasti; labentem excepisti; fortunis,
fide fulcivisti. Amicum pendentem corruere non es passus. Patrocinium
rerum mearum suscepisti. Tui auxilii umbra tectus; sub umbra tua
latens, auxilium reperi. Tu adjutor meus, tu monitor, confectorque
negotiorum meorum. Tu studium tuum saluti meæ dicasti unice, tu ope tua
me defendisti. Te ego auctorem salutis, defensoremque habeo. In te opis
mihi erat tantum, quantum vix omnium studia conferre in me poterant;
adminiculo hoc uno erectus sum; eodem innixus principe steti. Tuo
patrocinio nitebar unice, tuo præsidio sustentabar. 2. Auxilii nihil
superest, _tout le monde m’abandonne_. Omnia mihi præsidia amicorum,
omnia auxilia civium, perfugia, jura, consilia occiderunt. Emortuum
est mihi ad eam rem auxilium. Nihil mihi in quoquam opis est, nihil
auxilii. Omnia mihi undique auxilia detracta sunt. Nullus est auxilio
locus. 3. Auxilio venire, _venir au secours_. Subsidio ire, proficisci;
subsidium parare, comparare; adesse auxilio, suppetias ferre, adferre;
suppetias advenire; adjutorem se profiteri ad rem; ad subsidium venire,
suppetias venire. 4. Auxilia mittere, _envoyer des troupes auxiliaires_.
Subsidiarias cohortes, subsidium mittere; submittere auxilia, subsidia,
copias auxilio; subministrare auxilia. USUS: Auxilium ab aliquo petere,
_implorer le secours de quelqu’un_. Implorare, efflagitare. Auxilium
ferre, adjungere. Auxilio esse, _aider_. Cf. Adjumentum, Faveo, Affectus,
a, um.
ĂVĀRĒ, _Avidement_. SYN. Avide, parce, restricte. USUS: Avare
crudeliterque agere.
ĂVĀRĬTĬA, æ, f. _Avarice_. SYN. Sordes, aviditas, cupiditas. )(
Liberalitas. EPITH. Ardens, cæca, fœda, hians atque imminens, importuna,
incredibilis, nimia, par, senilis, summa. USUS: Omnium bona spe atque
avaritia devorare. Homo avido ingenio, infinita rerum cupiditate, ardenti
avaritia. Avaritia est alienorum appetitio injuriosa. Nullum officium
tam sanctum, tam solemne, quod non violet avaritia et comminuat. Cf.
Cupiditas.
ĂVĀRUS, a, um, _Avare_. SYN. Alieni appetens, sui nimium tenax,
adstrictus, parcus, avidus, sordidus, qui omnia in pecunia ponit. )(
Liberalis, munificus, effusus. PHRAS. Crassus Romanorum avarissimus
putatur, _Crassus est regardé comme le plus cupide des Romains_.
Avaritiæ nomine male audiebat, suspectus erat. Avaritiæ crimen Crasso
maxime objicitur, exprobratur. Crassus avaritiæ infamia flagrabat,
graviter laborabat. Crasso avaritiæ nota inuritur. Exagitatur, ut in
avaritiam pronior; ad avaritiam proclivior; divitiarum plus æquo, justo
appetentior; immoderate sitiens; supra modum cupidus; cupidior, quam
satis est; in divitiarum cupiditate nimius. Auri sitientissimus putatur
Crassus. Incumbere ad opes; opibus inhiare unus maxime existimatur;
avaritiæ labe infectus; propensus ad avaritiam, siquis alter. In re
quærenda; in opibus congerendis; in divitiis colligendis, comparandis,
contrahendis plus operæ posuisse, collocasse, quam æquum sit, creditur.
Crassi avaritia ad summum pervenisse: eo esse progressa dicitur,
quo maxime potuit. Crassus homo erat summa avaritia, infinita rerum
cupiditate; avaritia erat ardenti, inhiante ac imminente; homo erat avidi
ingenii. Crasso nullus adversus immodicas cupiditates steterat terminus;
nulla res Crassi avaritiam morabatur; avaras et insatiabiles manus ad
omnia porrigebat; avaritia infinita aliorum bona devorabat, inexplebili
auri cupiditate laborabat. Multi multa avare faciebant; in aviditatem
proni erant; avidiores aliquando ad rem erant; sed Crassus unus omnium
avaritiam, cupiditatemque superabat. Nullum erat officium tam sanctum ac
solemne, quod Crassi avaritia non violarit. USUS: Homo avarus et furax.
Cf. Avidus, Sordidus.
Ave Maria recitare, _Réciter la salutation angélique_. Salutationem
Angelicam ad Dei parentem Virginem pronuntiare, iterare. Voce Gabrielis
Archangeli Virgineam Matrem salutare.
ĀVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Emmener_. USUS: Puerum a patria avehit,
_il emmène l’esclave hors de sa patrie_.
ĀVELLO, is, vulsi, vulsum, ere, a. _Arracher de_. SYN. Abstraho, aufero,
abjungo, distraho, detraho. USUS: Avellere filium de matris complexu.
Avulsus a meis, ab amicis summo cum dolore. Cf. Decerpo.
ĂVĒNA, æ, f. _Avoine_. USUS: Si avenam in segete uspiam videris.
ĂVĔO, es, ere, a. _Désirer ardemment_. SYN. Cupio; aviditas rei me tenet.
ADV. Prorsus, valde. USUS: Valde aveo scire, quid agas. Cf. Cupio,
Desidero.
ĀVERRUNCO, as, avi, atum, are, a. _Détourner (une calamité)_. SYN.
Prohibeo, averto. USUS: Dii omen averruncent. Cf. Averto.
ĀVERSOR, aris, atus sum, ari, d. _Se détourner (avec répugnance)_. SYN.
Refugio, abhorreo, recuso, me alio averto. USUS: Ad quæstionem repentinam
hærere, aversari, rubere. Preces, mores, sermonem aversari; defugere
aditum, sermonem. Cf. Alieno, Alienatio, Abhorreo, Adversor.
ĀVERSOR, ōris, m. _Qui détourne_, _distrait à son profit_. USUS: Aversor
pecuniæ publicæ.
ĀVERSUS, a, um, _Qui a le dos tourné_. SYN. Qui terga dat. )( Adversus.
USUS: Averso corpore vulneratus, _blessé par derrière_. Milites a prælio
aversi, ad prædam conversi. Eo nuntio nihil a proposito aversus. Aversi
Dii a salute populi Romani. Homo a litteris; sermo a vero aversus,
abhorrens. Cf. Alienus.
ĀVERTO, is, verti, versum, ere, a. _Détourner_. SYN. Arceo, removeo,
abduco, prohibeo, propello. )( Converto. ADV. Manifeste, parumper,
repente. PHRAS. 1. Avertit animum a pristinis studiis, _il a détourné son
esprit de ces anciennes études_. Abduxit amimum, mentem, cogitationem
a pristinis studiis; deduxit a consilio pristino mentem ac studium et
alio traduxit, transtulit. 2. Avertit perniciem civium, _éloigner un
malheur pour ses concitoyens_. Ille suo consilio hostium furorem a
pernicie civium repulit; cladem a cervicibus depulit; pestem ac exitium
propulsavit. USUS: 1. Conatus improborum a republica, hostes ab urbe,
pestem a cervicibus avertere. 2. Verto, _attirer_. Omnium oculos in
se avertit. Alio avertere flumen. Aufero, _détourner à son profit_,
_dérober_. Pecuniam publicam, hæreditatem, prædam in suos usus avertere.
4. Sejungo, segrego, _se détacher_. Se ab amicitia alicujus avertere.
ĂVĬA, æ, f. _Aïeule_, _grand’mère_. SYN. Parentis mater.
ĂVĬĀRĬUM, ii, n. _Volière_. SYN. Locus ubi aves domi nutriuntur.
ĂVĬDĒ, _Avidement_. SYN. Cupide. USUS: Avide exspecto tuas litteras.
Avide litteras Græcas arripui, quasi diuturnam sitim explere cupiens.
ĂVĬDĬTAS, ātis, f. _Avidité_. SYN. Cupiditas, desiderium. EPITH.
Infinita, inexhausta. USUS: 1. Infinita me gloriæ cupiditas tenet.
Est in me summa aviditas; summa cupiditate, aviditate gloriæ rapior.
2. Avaritia, _cupidité_, _avarice_. Mendicitas aviditati conjuncta in
alienas fortunes imminet. Cf. Avaritia, Avidus.
ĂVĬDUS, a, um, _Avide_. SYN. Valde appetens, cupidus. USUS: Appetentes
gloriæ, præter cæteras gentes, atque avidi laudis fuere Romani. 2.
Avarus, _cupide_, _avare_. Valde avidus in pecuniis locupletum est; auri
argentique studio supra, quam dici potest tenetur; nemo minus illo a
pecuniæ cupiditate abest; auri hominem cupiditas ingens tenet; est in
eo summa auri aviditas; ad divitias inflammatus aviditate rapitur. Cf.
Avarus, Cupio.
ĂVIS, is, f. _Oiseau_. EPITH. Adversa, interpres et satelles Jovis,
postrema, excelsa, internuntia Jovis, minor, alba. USUS: Aves aliæ
alites; aliæ oscines. Avium quædam ad imitandum humanæ vocis sonum sunt
dociles. Aves libero fruuntur cælo. Quasi avem albam bene sentientem
civem intuemur.
ĂVĪTUS, a, um, _Provenant de l’aïeul ou des aïeux_. USUS: Paterna et
avita possessio. Patria et avita Philosophorum secta.
ĀVĬUM, ii, n. et sæpius ĀVĬA, ōrum, n. pl. _Lieux déserts_. USUS: Avium
dulcedo ducit ad avium.
ĀVĬUS, a, um, _Désert_; _impraticable_. USUS: Nocturnis et aviis
itineribus profectus. Silvæ, valles aviæ.
ĀVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Diversion_. DIFFER. Avocatio a molestia cogitanda;
revocatio ad contemplandas voluptates.
ĀVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Détourner_, _éloigner_, _distraire_.
SYN. Abstraho, abduco, arceo, removeo, traduco. )( Voco, adduco. ADV.
Sapienter. USUS: Ab ea re me non commodum ullum abstrahet, non metus
avocabit, non somnus retardabit. Aliquem a contentione, a discordis, a
vitiis avocare. Cf. Abduco, Averto.
ĀVŎLO, as, avi, atum, are, n. _S’envoler_; _se retirer rapidement_,
_s’enfuir_. SYN. Fugio, fluo, evanesco. USUS: Experiar ut hinc avolem,
_je chercherai à m’enfuir d’ici_. Fluit corporis voluptas et prona
avolat, _le plaisir s’envole et bientôt s’évanouit_.
ĂVUNCŬLUS, i, m. _Oncle maternel_. SYN. Matris frater. EPITH. Divinus ac
singularis, magnus.
ĂVUS, i, m. _Aïeul_, _grand-père_. SYN. Patris, _aut_ matris pater.
EPITH. Disertissimus, nobilis, sapientissimus.
AXILLA, æ, f. _Aisselle_. SYN. Locus subter brachium concavus.
AXĬŌMA, ătis, n. _Propositum_, _axiome (proposition qui n’a pas besoin
de démonstration)_. SYN. Enuntiatio, effatum, pronuntiatum, sententia
breviter enuntiata. EPITH. Falsum, verum.
AXIS, is, m. _Essieu_, et per product. _Char._ SYN. Linea per mundi
centrum ducta, circum quam cœlum convertitur. USUS: 1. Terra, altrix
nostra, trajecto axe sustinetur, _axe du monde, ligne imaginaire qui
partant d’un pôle et passant par le centre de la terre, rejoint l’autre
pôle_. USUS: 2. Sinuare, propellere axem.
[Illustration]
B
BACCA, æ, f. _Baie_. Fructus arborum, quales sunt corni, oleæ. EPITH.
Certæ, pulchellæ. USUS: Baccæ arborum terræque fruges.
BACCHĀNĀLĬA, ĭum, et ōrum, n. _Bacchanales_, _fêtes de Bacchus_. PHRAS.
Hilaria, liberalia; quibus diebus bacchatur hominum effrenata licentia,
et temulentia; dies, quibus proni esse in licentiam homines, et diffluere
in luxum ac lasciviam solent. USUS: Bacchanalia vivere, _vivre dans la
débauche_. Bacchanalia agere, agitare, _célébrer les orgies_.
BACCHĀTĬO, ōnis, f. _Célébration des bacchanales_, _orgie_. SYN.
Bacchantium furor, insaniendi ratio varia. USUS: Nocturnæ bacchationes et
vigiliæ. Cf. Amentia.
BACCHOR, āris, atus sum, ari, d. _Célébrer les mystères de Bacchus_,
_se livrer aux transports (de la joie, de la colère etc.)_. SYN. Furo,
insanio. USUS: Quibus gaudiis exultabas, quanta voluptate bacchabare?
_Quelle était l’ivresse de ta joie?_ Cf. Furo.
BĂCILLUM, i, n. _Petit bâton, verges des licteurs._ SYN. Baculus, virga.
EPITH. Incurvum, in summo inflexum. USUS: Lituus, id est, incurvum, et a
summo leniter inflexum bacillum.
BĂCŬLUS, i, m. et BĂCŬLUM, i, n. _Bâton_. USUS: Inniti baculo.
BĀJŬLO, as, avi, atum, are, a. _Porter à bras ou sur le dos_. SYN. Porto.
USUS: Ego bajulabo, tu inanis ante me ito.
BĀJŬLUS, i, m. _Portefaix_. SYN. Operarius, qui onera corpore suo victus
quærendi causa portat. USUS: Operarii et bajuli.
BALBUS, a, um, _Bègue_. SYN. Lingua hæsitans. USUS: Demosthenes ita
balbus erat, ut primam Rhetoricæ litteram non posset dicere.
BALBŪTĬO, is, īvi, ire, n. _Bégayer_. SYN. Lingua hæsito. TRANSL. _Parler
obscurément_. Inepte dissero, male doceo, tracto, ago. _Vel_: Obscure,
ambigue pronuntio, dico. )( Aperta, et clara voce loquor. USUS: De natura
Dei balbutiebant.
BĀLISTA, æ, f. _Baliste_, _machine à lancer des pierres_. SYN. Arcus
magnus cum manubrio. USUS: Balistæ eo vehementius feriunt, quo sunt
contentæ, et adductæ magis. Cf. Catapulta.
BALNĔÆ, ārum, f. _Bains publics_. Duo ædificia conjuncta, in quorum
altero viri, altero feminæ lavabant. USUS: Balneæ publicæ.
BALNĔĀRĬA, ōrum, n. _Salle de bains_. USUS: Nihil restat præter
Balnearia, et ambulationem.
BALNĔĀTOR, ōris, m. _Baigneur_, _propriétaire de bains_. SYN. Balneorum
præfectus. EPITH. Temperans.
BALNĔUM, _item_: BĀLĬNĒUM, i, n. _Salle de bains_. SYN. Locus, ubi domi
privatim lavant. USUS: Balneum calefieri jussit.
BĀLO, as, avi, atum, are, n. _Bêler_. USUS: Balat ovis exclusa pascuis.
BALSĂMUM, i, n. _Baumier_. * SYN. Odorata Palæstinæ arbuscula. USUS:
Balsamum est arbor ipsa; opobalsamum est succus collectus ex arbore.
BALTĔUS, i, m. _Baudrier_. * SYN. Cingulum e corio bullis ornatum. USUS:
Auratæ vaginæ, aurata illis baltea erant.
BAPTISMUS, i, m. _Baptême_. PHRAS. 1. Baptismum conferre, _baptiser_.
Sacrosancto Christianorum ritu abluere; aqua vitali abluere; sacro
fonte infantes aspergere. Salutari Christianorum lavacro tingere;
sacro baptismate respergere; primis Christianorum sacris initiare.
Sacro baptismate ablutus est, _il a reçu le baptême_. Sacrosancto
æternæ salutis fonte ablutus, tinctus, aspersus est; Baptismatis fonte
auctoratus est; Christianorum cœtui per sacrum baptisma insertus est,
salutari aqua, lustrali fonte lotus est; sospitalibus aquis ablutus est;
sacro baptismatis rore tinctus est; sacro fonte lustratus, expiatus est.
3. Ex baptismo levare, _être parrain_. E sacro fonte suscipere; ad sacrum
fontem pro aliquo sponsorem fieri; qua hora pueris sacra aqua ad salutem
tingendis opera impenditur, sponsionem facere. (VULG. Patrinum agere.)
BĂRĂTHRUM, i, n. _Gouffre_. SYN. Locus præceps, unde emergi non possit.
TRANSL. Pro homine edace, potatore. _Item_: Pro meretrice omnia
absorbente. USUS: Ex imo barathri emergere.
BARBA, æ, f. _Barbe_. SYN. Viri villus ad mentum. EPITH. Aurea, horrida
atque intonsa, major, maxima. USUS: 1. Barba crescit, _sa barbe pousse_.
Jam lanuginem emittit. Lanugo per malas serpit, malas vestit. 2.
Barbam longam fert, _il laisse croître sa barbe_. Barbam promittit;
alit prolixam barbam; barbam nutrit profusam, submissam, prominentem.
Bene barbatus; barba affatim instructus; spissa, promissaque barba
est conspicuus. Promissa, et fluente in pectus barba est. 3. Barbam
deposuit, _il s’est rasé_. Barbam totondit, dempsit, abrasit, posuit,
rasit. 4. Necdum habet barbam. Ne primam quidem barbæ lanuginem induit;
ne lanugo quidem mentum obduxit; ne prima quidem barba mento inducta est.
USUS: Capillatior quam ante, et barba majori.
BARBĂRĒ, _A la manière des étrangers_; _grossièrement_. SYN. Inquinate.
)( Pure, emendate. USUS: Grammaticum se professus, barbare loquitur.
BARBĂRĬA, æ, et BĀRBĂRĬES, ei, f. _Pays étranger_, _race barbare_. SYN.
Locus barbarus _vel_ fera gens. EPITH. Agrestis, forensis, immanis
atque intoleranda, inveterata, tota, vasta. 2. Tam atrox nullus in ulla
barbaria tyrannus fuit. 2. Regiones feræ et alienæ, Scythæ, Syri et
cuncta fere barbaries. 3. Mores barbari, duri, feri, crudelitas, feritas,
_mœurs grossières_, _sauvages_, _barbarie_. Cæsar inveteratam quamdam
barbariam ex Gaditanorum moribus delevit. Barbaria forensis. 4. Vitiosa
et a latinitate aliena locutio, _barbarie de langage_, _ignorance_.
Domestica aliqua barbaries eorum sermonem infuscavit, inquinavit. Barbara
et solœca inspergunt.
BARBĂRĬCUS, a, um, _Barbare_, _étranger_. SYN. Barbarus. Barbaricæ
vestes, leges, mores barbarici.
BARBĂRISMUS, i, m. _Barbarisme_, _faute contre la langue ou la
prononciation d’un mot latin_. SYN. Vitium in locutione, cum verbum
aliquod vitiose effertur. USUS: In barbarismos incurrere.
BARBĂRUS, a, um, _Barbare_. SYN. Immanis, incultus, agrestis, ferus,
crudelis, atrox. )( Humanus, cultus. PHRAS. Homines barbari, _hommes
barbares_. Gentes immanitate barbaræ, moribus efferatæ. Homines immani
et intoleranda barbarie; immansueti, feri, omni diritate deterrimi;
vultu, motuque corporis vasti, et agrestes; moribus, ritibusque efferati;
magna ex parte latrociniis infames; homines natura immani et importuna,
inculti, asperi; quique contra studia naturæ agrestibus institutis
obduruere; expertes omnis juris ac conditionis, et linguæ prope humanæ;
natura et moribus immites ac feri; agrestibus institutis vivere sueti;
quorum terris nihil asperius, oppidis nihil incultius, indole ac moribus
nihil immanius. Cf. Agrestis, Inhumanus.
BARBĀTŬLUS, a, um, _Qui porte une barbe naissante_. SYN. Fere imberbis;
cum rara barba _aut_ parva. USUS: Concursabant barbatuli juvenes.
BARBĀTUS, a, um, _Barbu_. USUS: Barbati illi veteres.
BARBŬLA, æ, f. _Petite barbe_. USUS: Non hac barbula, qua isti
delectantur, usi sunt veteres.
BARDUS, a, um, _Lourd_, _stupide_. SYN. Stupidus, hebes. USUS: Quis
stupidum Socratem dicet, aut bardum?
BĀRO, ōnis, m. _Imbécile_. SYN. Homo stupidus. USUS: 1. Hæc cum loqueris,
nos barones stupemus. 2. Vir princeps. _M. L. Baron._ Apud reliquos
Barones te in gratiam posui.
BĀSĬLĬCA, æ, f. _Basilique_, _édifice où l’on jugeait_; _Église
chrétienne_. USUS: Basilicam struere, ornare.
BĂSĬLĬCĒ, _Royalement_, _magnifiquement_. * SYN. Magnifice. USUS:
Basilice ornatus incedit.
BĂSĪLĬCUS, a, um, _Royal_, _splendide_. * SYN. Regalis, splendidus,
magnificus. USUS: Basilicæ editiones. Victus basilicus.
BĀSĬO, as, are, a. _Baiser_. SYN. Osculor.
BĂSIS, is, f. acc. im, abl. i, _Base_, _piédestal d’une statue_. SYN.
Pes, pars ima, substructio. EPITH. Adversa, altior, excelsa, inanis,
index sui sceleris. USUS: Basi statuarum aliquid incidere, inscribere.
BĀSĬUM, ii, n. _Baiser_. * SYN. Osculum. USUS: Basium dare, figere. Cf.
Osculor.
BĔĀTĒ, _Heureusement_. * SYN. Feliciter. USUS: Beate vivere in una
virtute positum est.
BĔĀTĬFĬCO, as, are, a. _Béatifier_. PHRAS. Beatorum in cœlo numero
addere; Beatorum in cælo ordinibus inserere, asserere; Beatis adscribere;
ad numerum, in numerum Beatorum adscribere; Beatis annumerare; in
Beatorum numero locare, collocare, reponere; Beatorum numero aggregare;
in Beatorum numerum referre; Beatorum cultum, honoresque alicui
decernere, constituere.
BĔĀTĬTAS, ātis, f. _Bonheur_. SYN. Beatitudo, vita beata. Cf. Beatus.
BĔĂTĬTŪDO, dĭnis f. _Béatitude_. SYN. Beatitas. USUS: Beatitatis et
beatitudinis verbum durum, sed usu mollitum est. Cf. Felicitas, Beatus.
BĔĀTUS, a, um, _Heureux_. SYN. Felix, cui bene est. ADV. Absolute,
ardenter, perfecte, summe. PHRAS. 1. Beatus sum, _je suis heureux_. Bene
beateque est; in cœlo sum; cœlum digito contingo; Deorum vitam adeptus
sum; quis me homo fortunatior? fortunam ipsam anteeo. Cf. Felix. 2. Beati
in cœlo, _Bienheureux du ciel_, _les saints_. Felicissimi cœli incolæ;
æternitatis felicissimæ lumina; in altissimum evecti cœlestium civium
consessum; cœlestis patriæ cives; cœlestis aulæ beatissimi proceres; in
augustissimo Numinis concilio collocati; qui ea florent inter cœlites
gloria, quæ mortalium apices transcendit, intra se positos habet
universos. 3. Beata sempiternaque vita jam in cœlo fruitur, _il jouit
déjà dans le ciel d’une éternité de bonheur_. Ejus vitam virtutemque
beata jam immortalitas excepit; piorum jam sedem ac locum est consecutus;
magnis jam, et perpetuis fruitur voluptatibus, nullo metu nec impediente,
nec impendente; ejus animus, postquam e corpore excessit, in cœlum jam,
quasi in domicilium suum pervenit; in æternam, ac plane jam suam in domum
immigravit, ubi ævo sempiterno fruitur. Æternæ salutis, beatitudinis
particeps; hæres æternæ vitæ est; particeps æternii gaudii in unica
felicitatatis cognitione defixus est. Adest illi cumulata bonorum
complexio, secretis malis omnibus. Beatitudinis sempiternæ portum jam
contigit; in illa perenni felicitatis sede jam collocatus est. Vita
cœlitum, quæ sola est vita nominanda; cœlesti gloria, et immortalitatis
domicilio jam perfruitur. Vita beata et sempiterna; quæ cumulata bonorum
omnium, et nunquam interitura possessione gaudet, fruitur. Æternam gloriæ
mercedem, a DEO mortalibus propositam, jam consecutus est. In beatissimam
cœli regiam est deportatus; hæreditatem divinæ gloriæ adiit; evolavit
jam in cœlestes orbes illos, ubi certus laborum finis, ubi vera et
solida felicitas. Projectus jam est ad beatum illud sanctarum animarum
concilium; et felicissima cœlitum sede est receptus. USUS: Beatus esse
sine virtute nemo potest. Quem tu ægritudine, metu, lætitia gestiente,
et libidine liberum, solutum, vacuum videris, num dubitabis beatum
dicere? Qui beatus est, tutus sit oportet, inexpugnabilis, munitus,
septus, sine timore, quem nulli metus terrent, nullæ ægritudines exedunt,
nullæ libidines incitant, nullæ lætitiæ futiles languidis liquefaciunt
voluptatibus. Cf. Felix.
BELLĀRĬA, ōrum, n. _Friandises_, _pâtisseries_. SYN. Cibi ad irritandam
famem compositi. USUS: Mellita bellaria.
BELLĀTOR, ōris, m. _Guerrier_. SYN. Miles bellicosus. USUS: Is minus
vehemens orator, quam bellator fuit. Cf. Miles.
BELLATRIX, īcis, f. _Guerrière_. USUS: Bellatrix iracunda.
BELLĒ, _Bien_. SYN. Bene, apte, prospere, commode, æquo animo. USUS:
Belle, et festive. Belle cecidit, cum etc. Dolorem illum belle fert. Aqua
belle fluens.
BELLĬCŌSĒ, _D’une manière belliqueuse_. * USUS: Bellicose Romam aggressus
est.
BELLĬCŌSUS, a, um, _Belliqueux_, _brave à la guerre_. SYN. Armis et
belli virtute valens. )( Imbellis. PHRAS. 1. Germani bellicosi sunt,
_les Germains sont belliqueux_. Belli gerendi peritissimi; longe
omnes belli gloria et virtute superant; bellicis laudibus abundant;
operum militarium periti sunt; bello invicti; multis fortibus factis,
gloria militari illustres; in armis exercitatissimi; pugnacissimi,
promptissimi bellatores; bello acres sunt, strenui, et consilio boni;
rem bellicam fortiter ac strenue tractant, gerunt, administrant 2. Scipio
bellicosissimus erat, _Scipion était un très-vaillant guerrier_. Vir erat
in arma natus; ferox viribus, et armorum arte; invictus bello juvenis;
Mars alter; primus bellator; magnum habebat usum in re militari; summam
scientiam rei militaris habebat; erat bello nobilis; manu strenuus,
promptus; clarus militia; acer bello juvenis; bonus militia, impiger
manu; gnarus, non inglorius, acer militiæ; egregiæ erat militaris famæ.
Sæpe se in armis strenuum, in bellis acrem, ac fortem probavit; fortem
ac strenuam in bello navavit operam; erat in eo laus rei militaris
maxima; prudentia rei militaris clarus erat; in re militari versatus erat
egregie; florebat militaris rei gloria; militare munus præclare functus
erat. USUS: Gentes bellicosæ. Cf. Fortis, Audax.
BELLĬCUM, i, n. _Signal de combat_. Bellicum canere, _sonner la charge_.
SYN. Cantus ad arma vocans. USUS: Bellicum quasi canit Thucydides.
BELLĬCUS, a, um, _Relatif à la guerre_. USUS: Bellicam rem administrari
majores nostri nisi auspicato noluerunt, _les affaires de la guerre_, _la
guerre_. Bellica disciplina, _l’art de la guerre_. Bellica laus, gloria,
_la gloire militaire_.
BELLĬGĔRO, as, avi, atum, are, n. _Faire la guerre_. SYN. Bellum gero.
USUS: Cum fortuna nobis belligerandum est.
BELLO, as, avi, atum, are, n. _Faire la guerre_. SYN. Belligero, bellum
gero. USUS: Gigantum more cum Diis bellare. Cf. Bellum.
BELLŬA, æ, f. _Bête féroce_. SYN. Bestia. EPITH. Audax et nefaria,
fera et immanis, immanis, et tetra, importuna, importunissima, impura,
tetra et pestifera, teterrima, et vastifica, vasta, et immanis. Belluæ
fluitantes, immanes et feræ, innantes et natantes. USUS: Ægritudo ut
tetra et immanis bellua fugienda. Sed quid ego jus hospitii in hac bellua
requiro?
BELLUM, i, n. _Guerre_. SYN. Duellum, Mars, belli contentio, certamen
belli, tempus belli, arma. )( Pax. DIFFER. Bellum totum militiæ tempus;
prælium solum armorum certamen est. EPITH. Bella acerba ac diuturna,
civilia, continua, domestica, externa, gravia, gravissima, hostilia,
inutilia, justa, leniora, magna, majora, maritima, terrestriaque,
maxima, et periculosissima, pestifera, præclara, pristina, propria,
superiora, varia, vetera, bellis superioribus. Bello proximo, bellum
acerbum diuturnumque, intestinum, acerbissimum, et calamitosissimum,
commune, crudele et exitiosum, crudelissimum, dubium, fœdissimum,
gravissimum, horribile ac nefarium, impium, inexpiabile, indictum,
infinitum, injustum, luctuosissimum, necessarium, periculosum, vehemens,
merum, miserum fataleque, miserrimum, mortiferum, muliebre, naturale,
navale et maritimum, occultum, oppressum, periculosum magnitudine,
turpe, perniciosissimum, piraticum, privatum, proximum, prudens,
regium, repentinum, sacrilegum impiumque, sævissimum prope omnium,
sceleratissimum, sempiternum, servile, tetrum periculosumque, tantum,
tam crudele, tam nefarium, tam diuturnum, tam longe lateque dispersum
diffusumque. PHRAS. 1. Bellum imminet, _la guerre est imminente_.
Impendet nobis, imminet bellum formidolosum, anceps, difficile.
Exardescet, orietur, nascetur, exsistet ex his scintillis bellum
calamitosum, exitiabile. Versamur in præsenti belli discrimine. Adventat,
appropinquat, adest jam grave bellum. Res ad arma spectat. Bellum jam
evitari non potest. Gliscit jam scintilla belli, quæ brevi in apertum
incendium erumpet. Magna belli moles imminet. Magnum bellum in manibus
est. Bellum incidet non dubium. Bellum nobis jam propius admovetur. Grave
bellum in metu est. Belli magni timor impendet; versamur in magno timore
belli. Adesse jam grave bellum videtur. Bellum non dubium habemus. Bellum
primo quoque tempore conflatum erit; natum jam est belli initium. 2.
Bellum excitare, _allumer la guerre_. Concitare, suscitare, commovere,
conflare, concire bellum; bellicum canere; ad arma vocare; arma induere
civibus; in arma populos agere; ad bellum omnem Europam armare; ad arma
conclamare, stimulare, concitare, sollicitare populos; bellum toto orbe
consciscere; ad bellum inducere; quasi furiam quandam ac facem belli
accendere, et impellere ad consilia tam funesta populos. 3. Bellum
parare, _faire les préparatifs d’une guerre_. Bellum adornare, apparare,
comparare, instruere; bellum coquere, ostendere; ad saga ire; de bello
cogitare; ad bellum animum intendere; in bellum mente et animo insistere;
ad belli cogitationem se recipere; de bello consilium inire; belli
consilium quærere; in bellum incumbere. Omnia belli apparatu strepunt,
_tout retentit de bruit de guerre_. Saga sumuntur, arma promuntur, dantur
civibus; arma raptim capiuntur, induuntur. Armis cives accinguntur,
muniuntur, instruuntur. 4. Bellum indicere, _déclarer la guerre_. Bellum
denuntiare. 5. Bellum suscipere, _entreprendre une campagne_. Movere,
commovere, facere, inferre, sumere, incipere, inchoare. Belli initium
sumere; arma tentare; ad arma descendere, concurrere. Belli initium
facere; bellum consciscere, contrahere; bellum moliri, inire; bellum
capessere, decernere; otium bello interpellare; bello experiri; rem ad
arma deducere; ad vim et arma descendere, decurrere; belli fortunam
tentare, experiri; in bellum converti. 6. Bello aggredi aliquem,
_attaquer quelqu’un les armes à la main_. Arma inferre, bello lacessere,
tentare, petere aliquem; armis invadere, infestare; bello premere,
opprimere; armis, bello persequi; bellum inferre, movere, commovere,
facere alicui. 7. Bellum gerendum committere, _confier à quelqu’un le
soin d’une guerre_. Bellum dare consulibus; præficere bello consules;
bellum mandare consulibus; summam belli administrandi consulibus
dare, permittere. 8. Bellum gerere, _faire la guerre_. Administrare,
gubernare bellum; bellum suis viribus exequi. 9. Bellum est in Italia,
_l’Italie est en feu_. Ardet, flagrat, conflagrat atroci bello Italia;
miscetur belli turbine; belli dissidio distracta gemit; internecino
bello premitur, affligitur, vexatur. Italia perculsa bello, ac prostrata
jacet; belli flamma uritur, ac consumitur; magna belli contentione terra
marique infestatur; igne ferroque vastatur; nefario ac durissimo bello
inflammatur. Italia tota in armis est. Arma tota Italia concrepuere;
strepitus armorum totam Italiam concutit; in sagis est omnis Italia.
Nulla calamitas, nullum exitium, nihil tam durum et acerbum in bello est,
quod Italia non persentiscat. Bellum diuturnum totam perdit, corrumpitque
Italiam. Nullum non mali genus Italiæ infert, importat bellum. Bellum
magnas calamitates, ac graves creat Italiæ; multis et gravibus damnis
Italiam afficit; nullius mali expers est; nulla vacat calamitate Italia
bello lacessita. Bellum ex pulcherimma Italiæ parte solitudinem facit.
Undique se pugna movet in Italia; ubique armis contenditur, dimicatur,
disceptatur. 10. Bellum adhuc anceps est, _l’issue de la guerre est
encore douteuse_. Bellum ancipit. Marte geritur. Communis adhuc Mars
belli. Varia adhuc belli fortuna, ancepsque Mars est. Bellum adhuc gestum
ea fortuna est, quam belli casus ferunt, Marsque communis. 11. Bellum
protrahere, _traîner la guerre en longueur_. Bellum ducere, trahere,
alere, prorogare; lentum bellum per oppida circumferre. 12. Bello hostem
circumducere. 13. Bellum repellere, _se défendre (guerre défensive)_.
Propulsare bellum, defendere bellum illatum; illatas injurias propulsare;
bellum depellere, profligare, repellere; vim omnem belli tempestatemque
alio convertere, avertere; bellum dividere, dispergere; in locum
alium detrudere. 14. Bellum remisit, _la guerre est sur le point de
finir_. Attenuatum, imminutum bellum est; senescit, consenescit bellum;
affectum, non confectum bellum est. 15. Bellum absolvere, _terminer une
guerre_. Restinguere, delere, conficere, componere; belli reliquias
exstinguere; felici temeritate opprimere; bellum ad exitum perducere;
bellum perficere, absolvere, perpetrare, victoria terminare; optato
exitu concludere; belli extrema delere; belli reliquias auferre,
conficere; nullam partem belli relinquere; finem bello imponere, facere,
statuere; nullam belli scintillam relinquere; belli reliquias persequi;
bellum tollere et sepelire. 16. A bello cessare, _cesser la campagne_.
Bellum dirimere, ponere, deponere, componere; bellum pace mutare; arma
ponere; ab armis discedere; ab armis absistere; bellum sedare; ab annis
conquiescere. 17. Bellum renovare, _recommencer la guerre_. Nondum satis
oppressis belli reliquiis, fumantibus adhuc belli scintillis, belli
consilium resumptum, instauratum, redintegratum est, ut adeo bellum ex
bello feratur. Redit, renascitur de integro bellum; jam exstinctum denuo
suscitatur. Novo iterum bello implicamur, involvimur. Novis fluctibus
objicimur; in bellum denuo conjicimur. Ex præsenti tranquillitate novæ
tempestates commoventur. Bellum integrum superest novis furoribus
inflammatum. Bellum non finivit, sed mutavit. Omnia rursus in bellum
consilia convertenda sunt. USUS: Bellum inferre, _porter la guerre_.
Bellum defendere, _repousser la guerre_. Bellum accipere, non inferre,
_guerre défensive et non offensive_. Bello parato, _après les préparatifs
de guerre_. Bellum collatum est circa Corinthum, _on fit la guerre à
Corinthe_. Bellum ad Placentiam constitit, _on cessa de combattre sous
les murs de Plaisance_.
BELLUS, a, um, _Bon_, _convenable_. SYN. Aptus, conveniens. ADV. Plane,
valde. USUS: 1. Erit hic locus pueris bellissimus. 2. Lepidus, _délicat_.
Bellus puer, bellæ litteræ. 3. Urbanus, honestus, _poli_, _bien élevé_.
Durius hoc accepit, quam homines belli soleant. Cf. Pulcher.
BĔNĔ, _Bien_. SYN. Præclare, commode, valde, ratione. PHRAS. 1. Bene
mecum agitur, _je suis le plus heureux des hommes_. Pulchre mihi est.
Beatus sum. Perbono loco res sunt meæ. Præclare se res habet. Bene me
habeo. Rectissime apud me sunt omnia. Optime, commodissime mecum agitur.
Belle me habeo. Expedita mihi sunt omnia et explicata. Florentissimis
rebus utor. Optatis meis fortuna respondet. Pulcherrime stamus. Secundæ
res sunt. Salva res est, integra, incolumis. Res facili cursu procedunt;
prosperum cursum tenent. Prospere, et ex sententia res eunt meæ. Vitam
vivo felicissimam. Facilem se mihi præbet fortuna et benignam. Optime
mihi cum fortuna convenit. Nihil ad felicitatem deest. Vita mea omni
felicitatis genere cumulata est. Omnia ad voluntatem fluunt; ex sententia
procedunt. Utor rebus secundis. 2. Bene an male, _bien ou mal_. Recte
an perperam; recte an secus; probe an secus egeris, ignoro. 3. Bene
fecisti, _vous avez bien fait_. Recte et ordine, belle, rectissime et
sapientissime; rite, providenterque fecisti. USUS: 1. Domus bene et
ratione ædificata. 2. Valde, _très_, _fort_. (Cum adject. _vel_ adv.)
Homo bene nummatus; bene multi, bene mane, bene magnus, longus etc.
BĔNĔDĪCO, is, xi, ctum, ere, n. USUS: 1. Absolute est: bona verba dicere
et boni ominis, _dire des paroles de bon augure_. 2. Laudo, _dire du bien
de quelqu’un_, _louer_. Cui benedixit unquam bono civi? _De quel homme de
bien a-t-il jamais fait l’éloge?_
BENEDICO DEUM, a. _Je bénis DIEU_. Laudo, extollo, deprædico Numinis
clementiam, ac largitatem. 2. Benedicere populo, benedictionem dare,
_bénir le peuple_, _donner la bénédiction_. Bene precari; fausta cum
prece dimittere; pacem et veniam populo a superis precari. Solemni
precatione, faustis ad DEUM precationibus populum prosequi. 3. Benedicere
mensam, cibos, _bénir la table_, _la nourriture_. Cœnam a sacris precibus
auspicari; Christiano ritu, solemni precatione dapes lustrare.
BĔNĔDICTUM, i, n. _Bonne parole_. )( Maledictum. USUS: Benedicta male
interpretari.
BĔNĔFĂCĬO, is, fēci, factum, facere, n. _Faire du bien_. SYN.
Beneficio afficio, benigne facio, beneficium tribuo, bene, optime
mereor, beneficiis orno, bene promereor, beneficium confero, beneficio
complector; beneficiis augeo, prosequor. USUS: Durum est, male tractari
ab iis, quibus benefeceris. Cf. Beneficium confero.
BĔNĔFACTUM, i, n. _Ce qu’on fait de bien_. Adhibetur sæpius in plur. num.
SYN. Bene, honeste factum, virtus. )( Malefactum. USUS: Benefactorum
jucundissima est recordatio. 2. Beneficium, meritum, _bienfait_.
Benefacta male locata, male facta arbitror.
BĔNĔFĬCENTĬA, æ, f. _Bienfaisance_. SYN. Liberalitas, benignitas. EPITH.
Divina, præstans. USUS: Quid præstantius bonitate et beneficentia?
BĔNĔFĬCIĀRĬUS, i, m. _Bénéficiaire_, _soldat promu par la faveur d’un
tribun_. SYN. Cliens. USUS: Petreius cum paucis equitibus beneficiariis
suis in hostem movit, _Pétreius se jeta au milieu de la mêlée avec
quelques cavaliers qui lui étaient dévoués_. (VULG. Vasallus).
BĔNĔFĬCĬUM, ii, n. _Bienfait_. SYN. Benefactum, meritum, officium,
gratia, promeritum, munus. EPITH. Æternum, amplissimum, divinum,
immortaleque, excellens atque divinum, insigne et singulare, præclarum in
rempublicam, publicum, recens, summum. Beneficia amplissima, clarissima.
Divina in aliquem, fructuosa, et grata alicui, immortalia, innumerabilla,
jucundiora, mutua, paterna, plurima, proxima, vera, vetera, vilia. PHRAS.
1. Beneficium peto, _je vous demande un service_. Hanc rem in beneficii
loco a te deposco; tuo beneficio ut is mihi honor obveniat, peto. Cf.
Rogo. 2. Beneficium confero, _je rends service_. Contuli, quæ in illum
officia potui. Quantum in me fuit, quantum efficere, et consequi potui,
pro meo studio, meaque industria complexus sum hominem; auxi omnibus
officiis. Nullum officii genus, aut studii; nullam omnino rem, quæ vel ad
utilitatem illius, vel ad laudem spectaret, omisi, prætermisi, infectam
reliqui. Omnia, quæ quidem præstare mihi licuit, profecta in illum sunt
beneficia. Meam in illum voluntatem et benevolentiam, quandocumque res
tulit, ubi tempus, occasio postulavit, ostendi, significavi, declaravi,
patefeci, probavi. Bene meritus de illo sum, quam potui, studiosissime.
3. Nihil beatius est, quam beneficia multis conferre plurima, _le comble
de bonheur, c’est de pouvoir accabler de bienfaits un grand nombre de
personnes_. Benigne facere plurimis; beneficiis devincire, ornare,
complecti, obligare, alligare plurimos; felicitatis pars magna est,
beneficiis cumulare, obruere; officiis colere, afficere; beneficiis et
officiis prosequi quam plurimos; mereri, bene promereri de plurimis;
in exhibendis, tribuendis, deferendis officiis, nullum benevolentiæ
pignus, ac indicium omittere; emere sibi beneficiis plurimos; eximia esse
in omnes benignitate. Quæ ista felicitas est, servire, commodare quam
plurimis; collocare, ponere apud gratos animos benefacta quam plurima;
et quidquid facultas, in beneficii loco deferre. 4. Non magna in me
beneficia contulisti, _vous ne m’avez pas rendu de grands services_. Non
valde de me meritus es. Beneficium a te vel nullum accepi, vel minimum.
Exigua sunt, quæ pro beneficio dedisti; quæ mihi detulisti, dedisti
beneficia; quæ apud me beneficia collocasti, posuisti. Gravia non sunt,
exigui momenti, parvi ponderis ea sunt, quæ mea causa fecisti. Beneficia
tibi debeo, non ita magna. Obligasti, obstrinxisti me mediocribus
officiis. 5. Beneficium accipio, _je reçois un service_. Plurima tibi
debeo officia et beneficia; innumerabilia tua in me exstant beneficia;
in me profecta sunt. Innumera tua in me beneficia et promerita sustinere
vix possum. Quod vivo, pro tuo beneficio habeo; in beneficii loco
repono. 6. Beneficium reddo, _je m’acquitte envers mon bienfaiteur_.
Quis beneficiis tuis pro merito respondebit? quis parem referet gratiam?
quis benefacta tot in me tua solvet, remunerabitur? quis officia tua
paribus officiis æquet, compenset? cumulatis tuis in me meritis qui
faciam satis? Cf. Remuneror. 7. Beneficii memor ero, _je me souviendrai
des services reçus_. Hujus mihi recordationem beneficii nulla dies
eripiet. Immortali memoria percepta beneficia retinebo. Hujus in me
meriti æternum meminero. Hoc officium inter maxima beneficia referam,
numerabo; singulare me beneficium tulisse credam; beneficii non vulgaris
locum apud me obtinebit, _je compterai ce service parmi les plus grands
bienfaits_. Cf. Gratus. 8. Beneficia præstita objectare, _reprocher des
services que l’on a rendus_. Liberalitatem suam pudori alterius gravem
facere. Amplificare verbis sua in alterum officia. Beneficia sua verbis
et sermonibus ambitiosius deprædicare. Beneficii gratiam invidiosa
prædicatione corrumpere.
Beneficium Ecclesiasticum, _bénéfice écclésiastique_. Sacerdotium opimum,
opulentum, tenue, exile; sacerdotium cura animarum præditum; sacerdotium
ab animarum cura immune. Beneficium Ecclesiasticum alteri cedere, _céder
à quelqu’un un bénéfice_. Abdicare se sacerdotio aliquo, _vel_ sacerdotii
munere ac censu; amico utendum, fruendum tradere; jus, possessionemque
sacerdotii sui alteri transcribere; cedere jure ac possessione sacerdotii.
BĔNĔFĬCUS, a, um, _Bienfaisant_. SYN. Benigne faciens, benignus. USUS:
Beneficus est, qui non sua, sed aliena causa, benefica voluntate movetur.
Cf. Amicus.
BĔNĔMĔRĔOR, eris, itus sum, eri, d. _Bien mériter_. SYN. Beneficio
afficio, beneficium colloco. USUS: De republica, de nomine ac dignitate
Rom. benemeritus civis. Benemereri de posteris; posteritati servire.
BĔNĔVŌLĒ, _Avec bienveillance_, _affectueusement_. SYN. Amice. USUS:
Præsto esse alicui benevole, et fideliter.
BĔNĔVŎLENS, tis, gen. omn. _Bienveillant_. SYN. Benevolus. USUS: Non sum
molesta, sed benevolens. Cf. Affectus, a, um.
BĔNĔVŎLENTĬA, æ, f. _Bienveillance_, _bonté_, _obligeance_. SYN. Gratia,
studium. )( Odium. EPITH. Æqualis ætati alicujus, bona, fidelis,
firmissima, grata animi, impar, incredibilis in aliquem et maxima,
perfectissima, præstans in aliquem, insignis in aliquem, intemperata,
major, mediocris, mirabilis, mutua, necessaria, non obscura, par et
mutua, perpetua in aliquem et maxima, propensa et perpetua, sempiterna,
singularis, summa erga aliquem, summa et par. PHRAS. 1. Benevolentiam
captare, _rechercher la bienveillance_. Benevolentia beneficiis capitur
maxime, conciliatur, colligitur, contrahitur, movetur. Ad benevolentiam
officia alliciunt. Benevolentiam tibi facile beneficiis adjunges,
conjunges. Gratiam amicorum expetis, et multorum civium amicitiam;
voluntates tibi multorum conciliare, benevolentiam consequi, experiri,
perspicere cupis, beneficio consequeris. Gratiam aucuparis; in gratiam
te insinuare; gratia crescere apud cives et optimates desideras;
benevolentia tibi eorum animi sunt devinciendi. Inire optimatum
gratiam, benevolentiam magnam consequi exoptas; officiis et beneficiis
est colligenda. 2. Benevolentiam exhibere, _montrer sa bienveillance
pour quelqu’un_. Quam in te suscepi benevolentiam, semper tibi
præstabo, servabo, tuebor, augebo. Quam semel in te contuli, declaravi
benevolentiam, ea te semper complectar; hanc in te semper navabo;
hanc experiere, perspicies plurimis indiciis. Qua in te semper eram
benevolentia, ea deinceps quoque ero propensissima. Favebam adhuc rebus
tuis, et cupiebam optime; neque desinam, in posterum te favore fulcire
meo. Secunda in te erat voluntas mea; studiisque in te inclinabat; sed
animo nihilominus in te benevolo, optimoque esse pergam. Si unquam me
tibi benevolum dedi, si voluntate eram bona ac propitia; deinceps in
re tua totus ero, nullumque benevolentiæ, aut gratiæ officium omittam;
studio rerum tuarum agebar adhuc maximo, tuaque causa cupiebam tibi
omnia; quidni addictus sim deinceps quoque, tuisque commodis studeam
unice? Optime affectum me tibi fuisse adhuc, tu ipse testis eris
locuples; quæ igitur res est, quæ dubiam reddere summam in te voluntatem
possit? Cf. Amicus. 3. Benevolentiam tollere, _enlever à quelqu’un
l’amitié_. Adimere, exstinguere, delere. Cf. Amicitiam abrumpere, Gratia.
BĔNĔVŎLUS, a, um, _Bienveillant_. SYN. Amans, amicus, propendens in
aliquem inclinatione animi, studiosus. ADV. Sane, vere. PHRAS. Ardentibus
sum in aliquem studiis; amicissimus sum; summa mea est in ilium voluntas;
eximiæ benevolentiæ, ac benignitatis sum in aliquem; voluntate in aliquem
bona sum; animo bono sum in aliquem. Cf. Benevolentiam exhibeo. USUS:
Amicissimi, benevolentissimique hominis officio semper sum functus. Cf.
Amicus, Amicitia.
BĔNIGNĒ, _Avec bonté_. SYN. Comiter, liberaliter. USUS: Salutare benigne,
comiter appellare aliquem. Alicui benigne facere et liberaliter.
BĔNIGNĬTAS, ātia, f. _Bonté_, _bienveillance_. SYN. Clementia, comitas,
humanitas, pietas, liberalitas. EPITH. Grata, honesta, incredibilis in
aliquem, jucunda aditu, major, nimia, privata, propensa in calamitosos,
quæstuosa, summa in aliquem, utilis alicui. USUS: Summa benignitate
audire dicentem. Nunquam tibi meam benignitatem claudam. Non exhaurietur
mea benignitas. Benignitas naturæ, agrorum. Cf. Lenitas, Mitis,
Benevolentia.
BĔNIGNUS, a, um, _Bon_, _doux_. SYN. Comis, blandus. )( Asper. USUS:
Benignus ad commodandum. Oratione benigna uti. 2. Liberalis, munificus,
_généreux_, _libéral_. Benignus liberalisque dicitur, non qui fructum,
sed officium sequitur. Cf. Benevolentia.
BĒO, as, avi, atum, are, a. _Rendre heureux_, _donner l’immortalité_.
SYN. Beatum facio. USUS: Cœlo aliquem beare.
BESTĬA, æ, f. _Bête féroce et généralement toute espèce d’animal_.
SYN. Bellua. EPITH. Immanis ac perniciosa, monstruosissima, præclara,
valentissima. Bestiæ abditæ, terraque tectæ, agrestes, ancipites,
in utraque sede viventes, aquarum incolæ, aquatiles, cicures, feræ,
gradientes, nantes, natantes, pravæ, serpentes, solivagæ, congregatæ,
terrenæ, volatiles, volitantes, volucres. USUS: Aliæ bestiæ nantes,
volucres, serpentes.
BESTĬĀRĬUS, ii, m. _Bestiaire_, _gladiateur qui combattait contre les
bêtes féroces_. SYN. Qui cum bestiis pugnat in ludis publicis. USUS:
Gladiatoribus, bestiariis rempublicam, obsidere.
BESTĬŎLA, æ, f. _Petite bête_, _insecte_. USUS: Bestiolæ dissimillimæ
communiter cibum quærunt. (VULG. Animalcula.)
BĒTA, æ, f. _Bette_, _poirée_, _plante_. Herbæ genus. USUS: Beta et malva.
BĬBLĬA, ōrum, n. pl. _Les saints livres_. SYN. Sacræ, sanctæ, Divinæ
litteræ; libri Divini; Divinorum librorum, sacrorum scriptorum monumenta,
instinctu afflatuque cœlesti conscripta. Divinarum legum volumina. Divina
oracula. Cœlestis doctrinæ volumina. Scriptura sancta. Sacri codices.
BĬBLĬŎTHĒCA, æ, f. _Bibliothèque_. SYN. Librorum locus, multitudo. EPITH.
Mirifica. USUS: De bibliotheca tua supplenda, libris commutandis, velim
conficias.
BĬBO, is, bĭbi, bĭbĭtum, ere, a. _Boire_. SYN. Poto, perpoto, poculum
exhaurio, potionem haurio, exhaurio, sorbeo. ADV. Jucundius, plurimum.
PHRAS. Vinum intemperanter bibunt Græci, _les Grecs aiment à s’enivrer_.
Vinum intemperantius hauriunt; avide siccant pocula; lagenas exsiccant
totas. Ingens est in Græcis potandi libido. Cyathos sorbendo diem
producunt. Poscunt majoribus poculis, provocant. Totos dies perpotant;
vino se obruunt; furiosa vinolentia, circumpotationibus inundantur;
vino se onerant. Merum ex cantharis scitissime exantlant: vini
multum exhauriunt; largiore utuntur vino; largiter se invitant; diem
noctemque potando continuant; multum vini absumunt; intemperantissimis
perpotationibus indulgent; diem mero frangunt; nimio se vini potu
ingurgitant; mero sopiuntur; vino sepeliuntur; vino ventrem distendunt;
in potationibus sunt, agunt assidui; compotationes celebrant assidue,
in potationibus assidue versantur. USUS: 1. Lex Græci convivii: Bibat,
aut abeat. 2. (VULG. Bibere sanitatem), _boire à la santé de quelqu’un_.
Libare alteri, _vel_ alterius saluti poculum; bibere salutaria; bibere
soteria.
BĬBŬLUS, i, m. _Qui aime à boire_. USUS: Potor bibulus Falerni, _grand
buveur de Falerne_. Cf. Vinolentus, Ebrius.
BĬCEPS, cĭpĭtis, omn. gen. _Qui a deux têtes_. USUS: Biceps puella nata
est.
BĬDŬUM, i, n. _Espace de deux jours_. SYN. Duorum spatium dierum. USUS:
1. (De tempore, cum Gen. et Acc.) Bidui, _vel_ biduum ibi fui, _je suis
demeuré deux jours en cet endroit_. 2. (De loco, cum Gen., Acc. et Abl.)
Castra bidui, biduum, _vel_ biduo absunt ab urbe, _le camp est à deux
journées de marche de la ville_.
BĬENNĬUM, ii, n. _Espace de deux ans_. SYN. Spatium duorum annorum. USUS:
Biennio domo abfuit.
BĬFĂRĬAM, _En deux endroits_. SYN. Bipartito.
BĪGA, æ, f. _et sæpius_: BĪGÆ, ārum, f. pl. _Char à deux chevaux_. SYN.
Currus duorum equorum jugo actus. USUS: Citatis bigis vehi.
BĪLIS, is, f. _Bile_, _humeur bilieuse_. EPITH. Atra, secreta. USUS:
1. Mens sæpius iracundia graviore, _vel_ dolore, _vel_ timore, quam
atra bile movetur. 2. Ira, _colère_. Ea res mihi bilem movit, commovit,
concivit.
BĬMESTRIS, e, gen. com. _De deux mois_. SYN. Duorum mensium. USUS:
Consulatus bimestris.
BĪMUS, a, um, _De deux ans_. SYN. Duorum annorum. USUS: Bimus infans.
BĪNI, æ, a, _Deux_ (_nombre distributif_), _deux à deux_. USUS: Bis bina
quid sint, Epicurus non didicit.
BĬPARTĬOR, iris, itus sum, iri, p. _Partager en deux_. SYN. In duas
partes seco, distribuo. USUS: Prædam bipartiti sunt.
BĬPARTĪTO, _En deux parts_, _par moitié_. SYN. Dupliciter, bifariam.
USUS: Bipartito classis, acies distributa est.
BĬPĔDĀLIS, e, gen. com. _De deux pieds_. SYN. Duorum pedum longitudine.
USUS: Sol Epicuro bipedalis videtur.
BĬPES, ĕdis, omn. gen. _Bipède_, _qui a deux pieds_. USUS: Homo omnium
non bipedum modo, sed et quadrupedum impurissimus.
BĬRĒMIS, is, f. _Birème_, _galère à deux rangs de rames_. SYN. Navis
duobus remorum ordinibus instructa. EPITH. Præclara.
BIS, _Deux fois_. USUS: In eodem facto bis improbus fuisti.
BĬVĬUM, ii, n. _Embranchement de deux voies_. SYN. Quod duas vias habet.
BLANDĒ, _D’une manière flatteuse_, _insinuante_. SYN. Comiter, suaviter,
mansuete. USUS: Appellare aliquem blandissime. Blandius aliquid petere.
BLANDĬLŎQUENTĬA, æ, f. _Douces paroles_. USUS: Tanta illi blandiloquentia
supplicavi.
BLANDĪMENTUM, i, n. _et sæpius_: BLANDĪMENTA, ōrum, n. pl. _Caresses_.
SYN. Blanditia. USUS: Multa blandimenta nobis natura ipsa peperit.
Blandimentis corrupta juventus. Cf. Blanditia.
BLANDĬOR, iris, itus sum, iri, d. _Caresser_, _flatter_. SYN. Amplexor.
ADV. Mirifice, suaviter. PHRAS. Solet omnibus blandiri, _il flatte
tout le monde_. Ubique suppliciter se insinuat; aucupatur blanditiis
omnium gratiam; blando sermone omnes delinire; lenocinari omnibus;
palpum obtrudere solet. Blandissime appellat omnes; demulcet omnes suis
blanditiis; assentationis artificio omnium animos sibi adjungit. Cf.
Adulor. USUS: Voluptas suaviter sensibus blanditur. Prosperitas vitæ
hujus alludit tibi suaviter et blanditur. Cf. Blanditia.
BLANDĬTĬA, æ, f. _Caresses_, _flatterie_. SYN. Blandimentum, illecebræ,
assentatio. )( Minæ. EPITH. Apertæ, flagitiosæ, malitiosæ officiorum.
PHRAS. Turpe est, blanditiis gratiam aucupari, _il est honteux de
rechercher la popularité par la flatterie_. Populari assentatione,
blanditiis civium benevolentiam colligere; ad colligendam potentiorum
gratiam blanditias admovere, adhibere; influere in aures populi
blanditiis; optimatum animos blanditiis obsidere; blandimentis
corrumpere, blanditiis et illecebris irretire. USUS: Blanditiis nummos
ab aliquo exprimere. Blanditiis in consuetudinem aliorum se immergere.
Patris severitatem blanditiis et illecebris impedire.
BLANDUS, a, um, _Caressant_, _doux_, _aimable_. SYN. Benignus, comis,
lenis, suavis. USUS: Blanda voce vocare quempiam. Blanda et supplici
oratione fallere. Homo est minime blandus. Cf. Oratio blanda.
BLASPHĒMĬA, æ, f. _Blasphème_. Blasphemias effutire, _se répandre
en blasphèmes_. Atroces in DEUM voces jactare; impia verba in DEUM
profundere, jacere. Verborum impietate, scelesta lingua, quæ in cœlo
terrisque sunt sanctissima, violare. Scelesta lingua DEUM lacessere.
Impias in DEUM voces mittere. Maledictas et nefarias execrationes in DEUM
et cœlites evomere; nefariis maledictis, insanis vociferationibus in DEUM
et superos insurgere.
BLĂTĔRO, as, avi, atum, are, n. _Babiller_, _criailler_. * Quid blaterat
tanto cum clamore?
BŎNA, ōrum, n. pl. _Biens_, _fortune_. SYN. Fortunæ, res, possessiones,
divitiæ, fundi, prædia, voluptuariæ possessiones; res patria et avita,
facultates. EPITH. Aliena, augusta, brevior, diversa, divina et
egregia, diuturna, externa, fraterna, magna et divina, quam maxima,
multa, necessaria, nec opinata, paterna, et avita patria, pauciora,
perexigua et minuta, plura, potiora, præsentia, præterita, propria
alicujus, publica, publicata, summa et propria. PHRAS. 1. Bona parare,
_amasser des biens_. Multa sibi bona industria peperit; sua cum industria
multis possessionibus cumulavit, auxit; multas illi facultates paravit,
tribuit. 2. Bona adimere, _enlever les biens_. Imminet fortunis omnium
et bonis. Si nunc agit, ut tua bona publicentur, et erepta tibi,
acerbissimæ præconis voci subjiciantur. Agri parte multatos mortales
multos, bonis exuit, spoliat, avitis possessionibus evertit. 3. Bona
luxu perdere, _perdre sa fortune dans la débauche_. Ingluvie avita bona,
rem familiarem, prædiola sua brevi abligurivit, dilapidavit, dissipavit,
profudit, absumpsit. Cf. Prodigo. USUS: 1. Bona fortunæ, _richesses_. Ea
sunt generis, propinquorum, amicorum, opum, valetudinis, formæ, virium,
ingenii. Res moventes, _meubles_. Fundi, prædia, _immeubles_. 2. Bona
corporis, _biens du corps_. Valetudo, firmitas, vires, pulchritudo,
sensus integri, velocitas, dentium candor, venustas oculorum, coloris
suavitas, linguæ solutio, vocis sonus, latera firma, conformatio quædam,
et figura totius corporis, et oris. 3. Animi bona, _biens de l’âme_.
Virtutes, dotes ingenii, judicii, memoriæ, artes, scientiæ. Cf.
Copiæ, Opes, Divitiæ, Felix, Bene. 1. (Bona Spiritualia, VULG. _Biens
spirituels_.) PHRAS. Animi bona nullis casibus, nullis temporibus
subjecta. Interiora hominis bona, quibus animus sit pulchrior, ditior.
Animi bona, quæ cœlum quodammodo ipsum continent. Vera et propria hominis
bona, quæ hominem carum Deo efficiunt. 2. (Bona temporalia. VULG. _Biens
temporels_.) Res fluxæ, fragiles, caducæ, externæ. Bona, quæ fortunæ
casibus sunt obnoxia. Peritura, hominis bona, quæ fluxis hujus vitæ
divitiis, honoribus et oblectationibus continentur. Corporis et fortunæ
dona, quæ una cum corpore intereunt. Rerum fluxarum blandimenta; res
fugaces, inanes, perituræ, mortales. Ea, quæ apud cœcos mortales prima
putantur; opum, honorum, voluptatumque illecebræ. Bona caduca et incerta,
posita non tam in nostris consiliis, quam in fortunæ temeritate. Res
humanæ, quæque rationem habent cum terra.
BŎNĬTAS, ātis, f. _Bonté_. SYN. Probitas, integritas, virtus, benignitas,
clementia. )( Malitia. EPITH. Divina, inusitata, non inhumana virtus, non
superba, pristina, singularis, summa, vera. USUS: Quidam bonitate naturæ,
alii institutione, et disciplina rectam sectantur viam, _quelques-uns
remplissent leurs devoirs par l’effet d’un bon naturel, etc._ Ejus
fortunas tuæ bonitati commendo. Ingenii bonitate mira; singulari
bonitate et modestia vir est. Cf. Bonus.
BŎNUS, a, um, _Bon_. SYN. Probus, frugi, integer, justus, præstabilis,
salutaris. ADV. Æque, plane, sane, sat, valde. PHRAS. Vir bonus est,
_c’est un homme de bien_. Vir est insigni bonitate; ita moderatus, ut
præ se quandam probitatem, ingenuitatem ferat. Vir est et sapiens, et
legibus parens, officii non ignarus, utilitati publicæ plus quam suæ
consulens, intentus. Exemplum est innocentiæ; quo nemo integrior in
civitate, nemo sanctior. Apertus, simplex, ingenuus, justus vir est,
cujus fidem, bonitatemque omnes dilaudant. Probus est et antiqui moris;
antiquis moribus, antiqua homo virtute et fide est. Vir est mira ingenii
bonitate; singulari bonitate et modestia præditus. Frugi homo est et
quantivis pretii. Vir notæ est et expertæ fidei, vitæque integerrimæ;
vir, cujus multa sunt et illustria exempla probitatis et candoris.
Viri boni officium fungi solitus. 1. (Bona opera, _bonnes œuvres_.
VULG.) Piæ sanctæque actiones; actiones cum pietate susceptæ; virtutis
exercitationes; usurpatio piorum munerum; virtutum officio fungi. USUS:
Bonum solum, quod honestum. Summum bonum in voluptate ponit Epicurus.
Bono uti Cæsare, benigno. (VULG. Bona nova.) Læti nuntii, _bonnes
nouvelles_. (Bonam diem sibi facere. VULG. _Se donner du bon temps_.)
Diem sumere hilarem. Cf. Probus.
BŎO, as, are, n. _Crier_, _retentir_. * SYN. Mugio.
BOS, bŏvis, gen. com., gen. pl. boum, dat. et abl. bobus et bubus.
_Bœuf_, _vache_. EPITH. Opimus, sanctus, vivus; boves mollipedes, opimi.
USUS: Boum cervices natæ ad jugum, et vires humerorum et latitudo ad
aratra extrahenda.
BRĀCA, æ, f. _ei sæpius_: BRACÆ, ārum, f. pl. _Braies_. Genus vestis apud
Gallos Transalpinos.
BRĀCĀTUS, a, um, _Qui porte des braies_. SYN. Bracis utens. USUS: Gallia
bracata, _Gaule narbonnaise_.
BRĀCHĬUM, ii, n. _Bras_. EPITH. Extremum, leve, molle. USUS: Brachii
projectio decet in contentionibus, contractio in remissis. Brachium
cohibere, projicere, contrahere. Molli brachio aliquid agere.
BRACTĔA, æ, f. _Feuille de métal_. SYN. Lamina tenuissima.
BRASSĬCA, cæ, f. _Chou_. USUS: Caules et brassicam ne contigeris.
BRĔVĪ, _Bientôt_, _sous peu_. SYN. Propediem, in brevi, brevi tempore,
exiguo tempore, paucis diebus. USUS: 1. Respublica brevi respirabit. 2.
Breviter, _en peu de mots_. Ad ea, quæ petis, brevi respondebo.
BRĔVĬLŎQUENS, tis, omn. gen. _Qui parle en peu de mots_. USUS:
Breviloquentem me tempus ipsum facit.
BRĔVIS, e, gen. com. _Court_, _petit_. SYN. Parvus, pusillus, contractus,
concisus, angustus, exiguus, præcisus temporis spatio. PHRAS. 1. Exiguum,
et breve vitæ curriculum. Contractiora sunt vitæ spatia, quam ut, etc. 2.
Oratione _vel_ dictione brevis, _discours_, _précis_. Ambitus verborum
contractus, et brevis. Amputata oratio et abscissa.
BRĔVĬTĀS, ātis, f. _Brièveté_, _petitesse_. EPITH. Amicissima alicui,
concisa, distincta, exigua vitæ, nuda atque inornata, pura et illustris,
summa. USUS: 1. Brevitas diei, temporis. 2. Contractio, _concision_.
Brevitas non modo senatoris, sed et oratoris magna laus est. Multos
imitatio decipit brevitatis.
BRĔVĬTER, _Brièvement_. SYN. Strictim, summatim, brevi, cum brevitate,
paucis verbis. )( Producte, pluribus verbis. PHRAS. Rem dicam breviter,
_je dirai la chose en peu de mots_. Rationem tribus versiculis
comprehendam; ne multa; videamus nunc strictim, rem perstringam breviter;
tribus verbis; paucis percurret oratio. Brevitate utar, ut satietatem
longæ orationis effugiam; non obtundam pluribus; ne longam orationem
suscipiam, paucis ista habe, summatim dicam. Ut in pauca rem conferam;
ne longum sit; perbreviter attingam; coarctabo et peranguste resarciam
dictionem; incidam media, ne nimis sero ad extrema veniam; celeriter
exigueque dicam; paucis vos absolvam; quam potero, in verba conferam
paucissima; verba quam maxime ad compendium conferam, capita rerum
strictim percurram; verbo me expediam. Compendia sequar. Paucis te
volo; pauculis verbis, dictis compendium fieri volo. Paucis rem dabo;
ad pauca ut redeam; ut plura mittam. Ut paucis rem concludem; uno verbo
complectar; ne multis morer; teneam, ne longior sim, aut copiosior; ne
multa multis; plura pluribus; quid multa? non vagabor longius; summam
complectar; ad pauca redigam; pluribus agere tecum non debeo; quid plura?
quid pluribus?
BRŪMA, æ, f. _Solstice d’hiver_, _hiver_. SYN. Brumale tempus, brumalis
dies; dies hiemis brevissimus. Cf. Hiems.
BRŪMĀLIS, e, gen. com. _D’hiver_. USUS: Brumalis dies.
BRŪTUS, a, um, _Lourd_, _pesant_. USUS: Fortuna bruta, _fortune aveugle_.
Fulmen brutum, _foudres inertes, dont on ne peut tirer aucun présage_.
BŬBĪLE, is, n. _Étable à bœufs_. * SYN. Locus, ubi boves stabulantur.
BŪBO, ōnis, m. _Hibou_. USUS: Raro in conspectum bubones veniunt.
BŬBULCUS, i, m. _Bouvier_. SYN. Boum custos.
BUCCA, æ, f. _Bouche_, _au pl. Joues_. SYN. Os ipsum et interior malarum
pars concava. USUS: Consul prodiit fluentibus buccis, gravibus oculis.
Scribe, quod in buccam venerit. Buccæ fluentes, cerussatæ, atque dignæ
Capua vetere.
BUCCĬNA, æ, f. _Trompette_. SYN. Tuba belli. USUS: Signum datur buccina.
BUCCĬNĀTOR, ōris, m. _Le trompette_. SYN. Præco, tubicen. USUS:
Promittit, se fore buccinatorem existimationis meæ.
BULLA, æ, f. _Bulle_; _petite boule d’or, d’argent ou d’autre métal que
portaient au cou les jeunes patriciens jusqu’à l’âge de 17 ans_. Bulla
in toga prætexta erat ornamentum pueritiæ, in cordis figuram formatum.
EPITH. Aureæ, multæ et graves. USUS: 1. Prætexta toga sine bulla. 2. In
valvis clavus. Verres bullas aureas a valvis abstulit. (Bulla Pontificia.
VULG.) Litteræ Pontificiæ.
BUSTŬĀRĬUS, a, um, _Gladiateur qui combat autour du bûcher_. USUS: Si
mihi cum illo bustuario gladiatore certandum fuisset.
BŪSTUM, i, n. _Bûcher_. SYN. Locus, ubi corpus hominis defuncti
concrematum est; monumentum, sepulcrum. USUS: 1. Bustum violare. 2.
TRANSL. Homo impius, bustum legum omnium, bustum reipublicæ, _homme
impie_, _destructeur des lois_, _tombeau de la république_.
[Illustration]
C
CĂBALLUS, i, m. _Cheval_. * SYN. Equus.
CĂCHINNĀTĬO, ōnis, f. _Rire fou_. SYN. Risus solutior. USUS: Si ridere
concessum, vituperatur cachinnatio.
CĂCHINNOR, aris, atus sum, ari, d. _Rire aux éclats_. SYN. Solutius
rideo, cachinnum tollo. Cf. Rideo.
CĂCHINNUS, i, m. _Rire bruyant_, _fou rire_. SYN. Cachinnatio. USUS:
Cachinnum sustulit; ad cachinnos commovit omnes. Cf. Risus.
CĂCŬLA, æ, m. _Valet d’armée_, _goujat_. * SYN. Calo.
CĂCŪMEN, ĭnis, n. _Sommet_, _cime_. * SYN. Vertex cujuscumque rei. USUS:
Cacumina arborum, montium.
CĂDĀVER, ĕris, n. _Cadavre_. SYN. Corpus exanime. EPITH. Incruentum,
informe, semiustulatum. USUS: Ab hoc ejecto cadavere quidquam opis mihi
spondeam?
CĂDĀVĔRŌSUS, a, um, _Cadavéreux_. * USUS: Cadaverosa facies.
CĂDIT, impers. _Il arrive_. SYN. Evenit, accidit. USUS: Belle cecidit.
CĂDO, is, cĕcĭdi, cāsum, ere, n. _Tomber_. SYN. Concido, decido, labor,
delabor, corruo. ADV. Cadere aliter rem, alte, apte comprehensionem,
apte verba, aptissime, belle, concinnius, commodius, decore in pedes,
fortiter, fortuito, graviter, jam pridem consilia, jucunde clausulas,
jucunde orationem, levius, male, melius, melius verba in syllabas
longiores, numerose et quadrate, omnino, optime in pedem, pariter, cum
republica, percommode, peropportune, præclare in rempublicam, teterrime,
quid venuste. PHRAS. 1. Vulneribus exhaustus cecidit, _il tomba criblé
de blessures_. Ad terram defluxit; vulneribus ad terram datus est; de
equo lapsus; præceps ad terram datus; miserabili casu, fœda prolapsione
præcipitatus est; ictu ad casum datus, ad terram delatus, detractus
procubuit. 2. Fallente vestigio cecidit, _ayant fait un faux pas, il
tomba_. In terram defluxit, procubuit, prolapsus, prostratus est 3.
Cadebat animo, _il se laissait abattre_. Animo concidit, defecit animo;
frangebatur animo; animus hominem reliquit; relanguit animus; animo se
demisit admodum. Cf. Concido. 4. Cadere in pristina peccata, _retomber
dans ses anciennes fautes_. Relabi, revolvi in mores pristinos et
vitia; in eundem scopulum offendere, impingere; in idem vitiorum cœnum
implicari; iisdem sordibus involvi; in eodem luto adhærescere. USUS:
1. Evenio, _arriver_. Belle, opportune, commode, fortuito cecidit.
Verebar, quorsum illud casurum esset. 2. Convenio, _tomber_. Cadit
in eum suspicio, _le soupçon tombe sur lui_. Hoc in virum bonum non
cadit; in virum sapientem dolor non cadit. 3. Venio, _se présenter_,
_s’offrir à_; _tomber_ (_au pouvoir de_). Cadit sub aspectum, _cela est
visible_. In deliberationem, in potestatem, sub imperium et ditionem
alicujus. 4. Desino, remitto, _cesser_, _s’apaiser_. Ira, venti cadunt.
Arma de manibus cadunt. 5. Pereo, _tomber en désuétude_, _périr_. Legum
auctoritas, civitatis fides cecidit. 6. Mori, _tomber dans un combat_,
_périr_. Duo millia cecidere. 7. Vinci judicio, _échouer_, _succomber en
justice_. Causa cadere. (VULG. Litem perdere.) Cf. Causa. 8. _Se laisser
abattre_, cadere animo, _vel_ animis.
CĀDŪCĔĀTOR, ōris, m. _Héraut_, _parlementaire_. SYN. Legatus pacis causa.
CĀDŪCĔUM, i, n. _Caducée_. SYN. Mercurii virga et sceptrum.
CĀDŪCUS, a, um, _Enclin à tomber_; _faible_, _caduc_, _périssable_. SYN.
Facile cadens, brevis, fugax, fragilis, mobilis, mortalis, incertus. )(
Erectus, firmus, immortalis. USUS: 1. Omnia alia falsa, incerta, caduca,
mobilia, sola virtus est altissimis defixa radicibus. Corpus fragile, et
caducum. Magna imperia mortalia sunt et caduca. 2. Bona caduca; hæreditas
caduca, _héritage caduc_ (_qui revient au fisc et non à l’héritier
présomptif_).
CĂDUS, i, m. _Vaisseau pour conserver le vin_; _tonneau_, _baril_. *
USUS: Vinum de meliore cado.
CÆCĬTAS, ātis, f. _Cécité_, _privation de la vue_. SYN. Privatio sensus
oculorum. EPITH. Horribilis, misera, odiosa. USUS: 1. An tibi luminis
cæcitas plus obest, an libidinis? 2. TRANSL. In furore animi, cæcitate et
amentia.
CÆCO, as, avi, atum, are, a. _Priver de la vue_, _aveugler_, _éblouir_.
SYN. Excæco, cæcum facio, efficio, reddo; oculis privo; oculis orbo.
USUS: Voluptate cæcantur hominum animi. Vitiis et cupiditatibus cæcatus
adolescens. Cf. Excæco.
CÆCUS, a, um, _Aveugle_. SYN. Captus oculis. PHRAS. 1. Lumina amisit;
aspectum amisit; orbatus lumine; lumine cassus; caligat ad omnia;
cæcutit; exstincto oculorum lumine in tenebris contabescit; caret acie
oculorum; usu oculorum destitutus est. TRANSL. Cæcus est furore et
cupiditate, _la fureur et la passion l’aveuglent_. Cæca cupiditate
rapitur; cæcus furore, et scelere fertur; cæcus et amens furore est.
Cæcitate animi rapitur incredibili; furor homini lumen animi exstinxit;
eripuit consilium animo præceps amentia, furor. Exercet miserum insolita
caligo mentis, et animi luminibus magnopere officit. USUS: 1. Catuli cæci
nascuntur. 2. Temerarius, _aveugle_, (_téméraire_). Cæca cupiditate rapi.
Fortuna cæca cæcos efficit, quos complectitur. 3. Obscurus, abditus,
dubius, _obscur_, _impénétrable_, _mystérieux_. Nox cæca. Res cæcæ et ab
aspectus judicio remotæ. Cur hoc ita obscurum est, et cæcum?
CÆCŪTĬO, is, ire, n. _Voir trouble_. USUS: Utrum oculi mihi cæcutiunt.
Cf. Cæcus.
CÆDES, is, f. _Action de tuer_, _carnage_. SYN. Occisio. EPITH. Clara
et recens, crudelissima omnium, cruenta, misera crudelisque, nefaria,
nocturna, propinqua, quotidiana. PHRAS. 1. Cædes multorum facta est,
_on fit un grand carnage_. Multum sanguinis haustum est; omnia hostium
cæde strata erant. Cædes ibi omnia obtinuit. Magna clades accepta est;
fœdatus multorum cæde locus; cædibus hausti mortalium plurimi; multum
sanguinis in promiscua omnium generum cæde fuit. Solitudinem facere in
urbe videbantur. Edita, perpetrata multorum hominum cædes. 2. Hic a
cæde cessatum est, _alors cessa le carnage_. Is finis sanguinis fuit;
hic cædes constitit, conquievit. USUS: Res ad cædem spectare videtur,
_nous sommes menacés d’un massacre_. Cædem senatui moliuntur, quærunt
cives improbi. Cædem facient, perpetrabunt, edent atrocem. Cædem quidem
repriment alii; at illi tanto acerbius instaurabunt, redintegrabunt,
renovabunt. Cf. Mors, Occido, Prœlium.
CÆDO, is, cĕcīdi, cæsum, ere, a. _Battre_, _frapper_; _massacrer_.
SYN. Verbero, percutio, occido, trucido, interficio. PHRAS. 1. Servum
dirissime cecidit, _il battit cruellement son esclave_. Multavit, accepit
pessime; verberibus dirum in modum affecit, laceravit, excruciavit. Cf.
Verbero. 2. Hostem cædere, _tailler l’ennemi en pièces_. Hostem fundere,
profligere; armis opprimere; hostium copias cædere; ferro prosternere;
fundere prælio; armis sternere, delere. Cf. Cædes. USUS: Aliquem loris,
_vel_ virgis cædere. Silvam, armenta, magnum numerum hostium cædere.
CÆLĀTOR, ōris, m. _Graveur_, _ciseleur_. USUS: Artifices omnes,
cælatores, et vascularios convocat.
CÆLEBS, ĭbis, m, _Célibataire_. SYN. Expers conjugii, qui uxorem, quæ
maritum non habet. USUS: Mulier cælebs. Cælibes esse, cælibem vitam
vivere prohibentur.
CÆLO, as, avi, atum, are, a. _Ciseler_, _graver_. USUS: Cælare aliquid
argento _vel_ in argento, _ciseler sur l’argent_.
CÆMENTĪTĬUS, a, um, _Bâti en moellons_. SYN. Quod cæmento constructum
est. USUS: Cæmentitiis parietibus exstructæ altitudines.
CÆMENTUM, i, n. _Moellon_. SYN. Lapides rudes et fracti, quibus ædificia
consurgunt. USUS: Materiam, cæmentum, calcem convexit.
CÆRŬLĔUS, a, um, _Bleu_, _de couleur azurée_. USUS: Oculos cæruleos esse
Neptuni.
CÆSĂRĬES, ei, f. _Chevelure_. SYN. Coma, quæ cædi solet. USUS: Vide,
cæsaries quam decet!
CÆSIM, _Par incises_, _d’une manière coupée_. SYN. Incisim. USUS:
Membratim primo, dein cæsim diximus.
CÆSĬUS, a, um, _Gris-vert_. SYN. Cæruleus, glaucus; qualis color est
oculis felium. USUS: Cæsiis oculis Minerva, _Minerve aux yeux pers_.
CÆSTŬS, ūs, m. _Ceste_, _gantelet pour le pugilat_. SYN. Clava ex corio
et plumbo. USUS: Pugiles cæstibus contusi ne ingemiscunt quidem.
CÆTĔRA, orum, n. pl. Rectius cetera, _le reste_, _les autres choses_; _du
reste_. SYN. Reliqua, alia, aliud, reliquum, _itemque_ cætera, et quæ
sequuntur; et alia hujus generis, hujusmodi; et si qua similia. USUS:
Avarus, cætera doctus vir. Ut illud Sciponis: Agat asellum et cætera,
_comme le mot de Scipion: Conduis ton âne, etc._
CÆTĔRŎQUIN, _Au surplus_, _du reste_, _d’ailleurs_. SYN. Alioquin. USUS:
Non poeta solum, verum etiam cæteroquin doctus et sapiens.
CÆTĔRUM, _Du reste_, _d’ailleurs_. USUS: Cæterum is mihi locus non
displicet.
CĂLĂMISTER, ri, m. _Fer à friser_. SYN. Acus, qua calefacta capilli
intorquentur. USUS: 1. Remove gemmarum ornatum, nec calamistri quidem
adhibeantur. Frons calamistri notata vestigiis. 2. TRANSL. Ornatus
accersitus orationis. Orationem calamistris inurere, _colifichets_, _faux
ornements de style_.
CĂLĂMISTRĀTUS, a, um, _Frisé_. USUS: Calamistrata coma, puella.
CĂLĂMĬTAS, ātis, f. _Malheur_, _calamité_. SYN. Miseria, ærumna, adversa,
_vel_ incommoda fortuna, res incommoda, offensio. )( Prosperitas. EPITH.
Civilis, communis, dissimilis, fatalis quædam, honestissima, improvisa,
incredibilis et singularis, indignissima, injustissima, inveterata,
magna, major, maxima, necessaria in re aliqua, nova, par, præsens,
privata, publica, summa, tanta, tota, impendens. PHRAS. 1. Calamitatem
afferre, _causer_, _apporter des malheurs_. Inimici tui calamitatem tibi
non exiguam machinantur; maxima calamitate te afficient; calamitatem
afferent, importabunt. Inimici tui, ni caveris, plagam facient,
injicient, infligent luculentam. Inimica factio calamitate te affliget
maxima. Vulnus tibi imponet, inuret, infliget luculentum; pestem afferet
certissimam et importabit. Machinantur, nescio quam in caput tuum pestem
inimici tui; ad calamitatem maximam te tuosque depellent. Imminet rebus
tuis ac fortunis ab inimicorum fraudibus et insidiis magna calamitas;
inimici tui in calamitatem gravissimam te tuosque trahent; et jam nunc
perniciem tibi comparant, et moliuntur. Cf. Affligo. 2. In calamitatem
incidere, _devenir malheureux_, _tomber dans la détresse_. Respublica
hoc anno maximam calamitatem cepit, accepit, subiit, hausit. Calamitas
reipublicæ incidit, accidit maxima. Respublica in eam calamitatem venit,
incidit; iis ærumnis premitur; cum iis difficultatibus conflictatur,
quæ ferri, tolerari vix possint. Respublica hoc anno plagam accepit
luculentam; acerbo vulnere percussa est; vulnus accepit gravissimum.
Cf. Miser, Affligo, Fortuna mala, Adversus. 3. Calamitate liberare,
_délivrer des calamités_. Cæsar nos non a calamitate modo, sed et metu
calamitatis defendet, prohibebit; calamitate nos, calamitatem levabit;
nobis detrahet, efficiet, ut a nobis absit calamitas: ærumnis nos istis
exsolvet; istis nos periculis et ærumnis explicabit; istis nos ærumnis
expediet. Cf. Libero. USUS: In calamitate tabescere. Calamitas latius
serpsit.
CĂLĂMĬTŌSUS, a, um, _Malheureux_. SYN. Ærumnosus, miser, calamitatibus
oppressus, affectus. ADV. Valde. USUS: Magis fortuna, quam culpa sua
calamitosus. Fuga flagitiosa et calamitosa. Calamitosus ager cœlo et
loco. Tempestas calamitosa, _ouragan dévastateur_. Cf. Miser, Felix.
CĂLĂMĬTŌSĒ, _Malheureusement_. USUS: Calamitose potius, quam turpiter
vivendum.
CĂLĂMUS, i, m. _Roseau à écrire_. SYN. Frutex aquaticus ad scribendum
aptus. EPITH. Bonus. USUS: Calamo et atramento temperato, charta etiam
dentata res agetur.
CALCAR, āris, n. _Éperon_. SYN. Equi stimulus equitis calci alligatus.
PHRAS. Calcaribus equum urgere, _pousser un cheval de l’éperon_. Calcaria
admovere, adhibere, calcaria equo subdere. Calcaribus equum concitare,
agitare. USUS: 1. Aliis calcaria adhibenda, aliis frena. 2. Incitamentum,
_aiguillon_, _stimulant_. Currenti calcar addere.
CALCĔĀMENTUM, i, n. _Chaussure_, _soulier_. SYN. Calceus.
CALCĔO, as, avi, atum, are, a. _Chausser_. USUS: Nec satis commode
calceati, nec vestiti.
CALCĔUS, i, m. _Chaussure_, _soulier_. SYN. Calceamentum, pedum vestitus,
et tegmen. EPITH. Habiles, viriles. USUS: Redivi cum calceis et toga,
nullis nec caligis, nec lacerna.
CALCĬTRO, as, are, n. _Regimber_, _se montrer récalcitrant_. SYN. Calce
ferio, percutio. TRANSL. Renuo, resisto. USUS: Amicum eum non habebis,
calcitrat, respuit.
CALCO, as, avi, atum, are, a. _Fouler aux pieds_. USUS: Calcare uvas;
calcare clientem.
CALCŬLUS, i, m. _Caillou_. SYN. Lapillus, ratio. USUS: 1. Demosthenes
calculos in os injiciebat. 2. Rationem inire, ad calculos vocare; ad
calculum reducere; calculos subducere, _compter_, _établir son compte
avec qqn_. Turpe est, exigue nimis, et exiliter amicitiam ad calculos
revocare, ut par sit ratio datorum, et acceptorum. 3. Consilium omissum
resumere. Revertamur ad calculos, quos abjecimus, _revenons aux motifs
que nous avons laissés de côté_.
CĂLĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Chauffer_, _échauffer_; _exciter_,
_inquiéter_. SYN. Calfacio. TRANSL. Irrito, commoveo. USUS: Egregie
hominem sua oratione calefecit. Forum calefacere. Parthi vos calefacient,
_les Parthes vous donneront un coup de fouet_.
Calendarium, ii, n. _Calendrier_. SYN. Fasti, ephemerides.
CĂLENDÆ, ārum, f. pl. _Calendes_, _premier jour du mois chez les
Romains_. USUS: Hæc scripsi ad VIII. Calendas Decembris.
CĂLĔO, es, ui, ere, n. _Être chaud_. SYN. Calidus sum. TRANSL. Vigeo.
USUS: 1. Calent judicia ut cum maxime, _l’instruction de l’affaire va
rondement_. Calent rumores. Dum res calet, insistendum est. Cum calent
omnes, ego in negotio frigebo? 2. Fervere, dum res adhuc recens est.
Calentes adhuc recenti pugna, et victoria feroces, _encore échauffés par
le combat et fiers de leur victoire_. 3. Æstuare, inflammari, _avoir la
fureur de_. Studio scribendi, cupidine laudis calere. Cf. Calor.
CĂLESCO, is, ere, n. _S’échauffer_, _se réchauffer_. SYN. Calidus fio.
USUS: Igni vel apricatione calescere.
CĂLĬDUS, a, um, _Chaud_, _enflammé_. USUS: Calidior est animus, quam hic
aer.
CĂLĬGA, æ, f. _Chaussure militaire_. SYN. Tibiarum tegumentum.
CĀLĪGĬNŌSUS, a, um, _Sombre_, _ténébreux_. SYN. Obscurus, caligine
tactus. USUS: Obscurius, nebulosum, humidum, caliginosum cœlum.
CĀLĪGO, as, avi, are, n. _Être aveuglé_. SYN. Cæcutio. USUS: In sole
caligare, _ne pus voir clair en plein midi_ (PROV.).
CĀLĪGO, ĭnis, f. _Brouillard_, _obscurité_, _ténèbres_. SYN. Tenebræ.
EPITH. Cæca, obscura. USUS: TRANSL. Ex priore caligine temporum
respublica in lucem aliquam respexit, _après la confusion_, _le désordre
de ces derniers temps_, _la république a enfin un moment de repos_.
Discussa nunc est caligo illa temporum et tetræ tenebræ. Videbam aliquid,
sed quasi per caliginem. Cf. Tenebræ.
CĂLĬX, ĭcis, m. _Coupe_. EPITH. Calices maximi. Calix mulsi, vini.
CALLĔO, es, ui, ere, n. _Savoir parfaitement_. SYN. Scio, teneo. USUS:
Jura callet. Cf. Scientia, Doctus.
CALLĬDĒ, _Habilement_; _avec ruse_. SYN. Astute, non incallide, caute,
arguteque dicere.
CALLĬDĬTAS, ātis, f. _Habileté_, _astuce_, _ruse_, _fourberie_. SYN.
Malitia, astutia. EPITH.: Perversa, stulta, vetus. USUS: Pœni calliditate
valent. Calliditas astuta prudentiam imitatur. Cf. Astutia, Fraus, Dolus.
CALLĬDUS, a, um, _Habile_, _ingénieux_; _astucieux_, _rusé_. SYN.
Astutus, versutus, vafer, malitiosus, eruditus artificio simulationis,
veteratorius, veterator, non incallidus. USUS: Homo ad fraudem callidus.
Astuta et callida interpretatio. Cf. Astutus, Dolosus.
CALLIS, is, m. _Sentier_. SYN. Semita.
CALLUM, i, n. _Cal_, _durillon_. SYN. Cutis usu densior. USUS: TRANSL.
Diuturna consuetudo, diutinus dolor callum jam obduxit stomacho meo;
malorum usus mihi sensum ademit; occalluit animus malorum usu, _endurcir_.
CĀLŌNES, um, m. pl. _Valets d’armée_. SYN. Militum ministri.
CĂLOR, ōris, m. _Chaleur_. SYN. Ardor, æstus. )( Frigus. EPITH.
Æquabilis, corporeus, maximus, nimius, salutaris et vitalis, similis
sui. PHRAS. 1. Ecquid in iter te das caloribus summis? _Pourquoi vous
mettre en route par une pareille chaleur?_ ecquid hoc ardore; hoc æstu
flagrantissimo; ista caloris intemperie; istis cœli ardoribus; æstuante
tantis caloribus ære, solis radiis torrendum te præbes? ecquid hac
anni parte flagrantissima, hoc anni sidere itineri te committis? 2.
Calores sunt maximi, _la température est très-chaude_. Caloris nunc vis
est maxima; calores habemus nunc maximos, æstus sunt immodici; æstivi
cœli ardores nunc sunt maximi. Vapore solis omnia nunc torrentur, et
accenduntur; fervore solis exæstuat anni tempus calidissimum; sol nunc
omnia incendit; cœlum nunc fervet, æstuat, ut cura maxime. Menses nunc
incidunt ardore solis flagrantissimi. Æstivi calores, æstatis ardores
nunc sunt intentissimi. Æstuosum imprimis cœlum est; ab æstu fervet;
æstus intemperie flagrat; immodicis caloribus torretur pars anni
hæc ferventissima. 3. Calor crescit, _la chaleur augmente_. Intendit
se calor, ingravescit, increscit, invalescit. Æstivi sideris calores
graviore æstu exardescunt, effervescunt, invalescunt. 4. Calor remittit,
_la chaleur diminue_. Frangit se calor, mitescit; tempus anni gravissimum
defervescit; deflagrant tandem æstivi calores; temperantur, sedantur,
leniuntur, mitigantur. Inclinata jam æstas nimios solis ardores defendit;
caloris incommoda propulsat; languescit jam flagrantis cœli ardor, et
sensim defervescit. USUS: Frigora et calorum molestiæ viro ferenda sunt.
Acquiesco in horto, dum se calor frangat.
CĂLUMNĬA, æ, f. _Calomnie_, _accusation injuste_. SYN. Obtrectatio,
maledictum, injusta criminatio, vexatio. EPITH. Acerrima, nimis
callida, frigida, jejuna, impudens, major, prætexta, calumniæ variæ.
PHRAS. Calumniam strinxit in innocentem, _calomnier un innocent_.
Integerrimi hominis laudem calumniis obterere satagebat; criminari non
destitit innocentem; infamiam innocenti afferre; infamia innocentem
aspergere voluit; calumnias in innocentem instruxit; calumniis opprimere
innocentem; calumniis appetere satagebat. Cf. Detraho, Maledictum.
USUS: Frigidam jejunamque calumniam adversus me adhibuit. Totus est in
instruendis calumniis. Calumniam æquo animo fert. Coercenda est calumnia,
et contundenda. Cf. Convitium, Famam lædo, Maledicus.
CĂLUMNĬĀTOR, ōris, m. _Calomniateur_. SYN. Qui falsum crimen objicit;
malitiosus interpres. EPITH. Egens improbus. USUS: Bono viro improbum
calumniatorem apposuit.
CĂLUMNĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Calomnier_. SYN. Calumniam adhibeo,
vexo. USUS: Is aperte ludificari, et calumniari cœpit. Cf. Calumnia,
Detraho.
CALVĂTĬCA, æ, f. _Coiffure de femme_. SYN. Tegmen capitis muliebre. USUS:
Clodius calvaticam capiti suo accomodavit.
CALVĬTĬUM, ii, n. _Calvitie_, _manque de cheveux_. USUS: Calvitio mœror
non levatur.
CALVUS, a, um, _Chauve_. SYN. Raro capillo, calvitio deformis.
CALX, calcis, f. _Talon_. SYN. Pars pedis posterior. PHRAS. Calcibus
impetere, _frapper à coups de pieds_. Calcibus certare; premere,
conscindere obstantes; calcibus cædere, ferire, contundere. USUS: 1.
Certare pugnis et calcibus. 2. Finis ac meta, _bout de la carrière_.
Ad calcem decurrit, pervenit opus. A calce ad carceres revocari (a
fine ad principium), _être obligé de recommencer_. 3. Lapis excoctus
pro ædificio, _chaux_. Calx viva, _chaux vive_. Calx macerata, _chaux
éteinte_.
CĂMĒLUS, i, m. _Chameau_. USUS: Cameli adjuvantur proceritate collorum.
CĂMĒRA, æ, f. _Voûte_. SYN. Testudo, fornix. USUS: Cameras quasdam non
probavi.
CĂMĪNUS, i, m. _Fourneau_. USUS: In hieme camino luculento utere.
CAMPESTER, ris, re, _De plaine_. Campestris exercitatio, _exercices du
champ de Mars_.
CAMPUS, i, m. _Champ cultivé_. SYN. Ager, pratum, area, planities. EPITH.
Deformis atque obsitus, fœnicularius, ingens, immensusque, latior,
magnus, sanctus, tantus. USUS: 1. Agros nostros cum suis uberibus campis
conferri posse negant. 2. TRANSL. Amplitudo, copia, ubertas, _champ_,
_lice_, _carrière_. Magnus tibi campus patet in republica, apertus
ad gloriam cursus. In hoc tanto, immensoque campo exultet oratio. 3.
Planities, _plaine_. Camporum patentium æquora; camporum immensitates;
immensa camporum spatia.
CĂNĀLIS, is, m. _Conduit_, _tuyau_, _canal_. USUS: Aquæ ductus fiunt
tribus generibus, _vel_ per canales structiles, _aut_ fistulis plumbeis,
_aut_ tubulis fictilibus.
CANCELLI, ōrum, m. pl. _Grillage_, _treillis_, _barreaux_. EPITH.
Forenses. SYN. Septa e lignis modico intervallo disjunctis, quibus
tribunalia et fenestræ muniuntur. USUS: 1. Applausum est a totis
cancellis. TRANSL. Terminus, finis, limes, _bornes_, _limites_. Non
egrediar ex iis, quos mihi ipse circumdedi, circumscripsi, cancellis.
(Inde est VULG. Cancellaria, _chancellerie_), tabularium sanctius;
(et Cancellarius, _chancelier_), tabularii sanctioris præses, custos;
magister scriniorum.
CANCER, cri, m. _Cancre_, _crabe_. USUS: Rubentes urere foco cancros.
CANDĒLĂBRUM, i, n. _Candélabre_. EPITH. Candelabra ærea. USUS:
Candelabrum e gemmis clarissimis, et opere mirabili perfectum.
CANDĔO, es, ui, ere, n. _Être d’une blancheur éclatante_. SYN. Candore
fulgeo. USUS: Candens orbis, via lactea, _voie lactée_. Candente carbone
sibi capillum adurere. Cf. Albus.
CANDESCO, is, ere, n. _Blanchir_. * SYN. Ignesco, candidus fio. USUS:
Ferrum candescit. Capillus, caput candescit.
CANDĬDĀTŌRĬUS, a, um, _Relatif à la candidature_. USUS: Candidatorio
fungi munere.
CANDĬDĀTUS, a, um, _Vêtu de blanc_, _candidat_. SYN. Candida veste
indutus (Quales erant, qui magistratum petebant); nomen professus.
EPITH. Consulares gratuiti, pares, singuli, firmior, sapiens. USUS:
Officiosissima candidatorum natio.
CANDĬDĒ, _Franchement_, _sincèrement_. SYN. Sincere, pure, benigne. USUS:
Inimicitias simpliciter et candide posuit.
CANDĬDUS, a, um, _Blanc_; _candide_, _franc_, _sincère_. SYN. Albus,
purus, sincerus. USUS: Purum et candidum dicendi genus. Candidum hominis
ingenium. Candidæ vitæ homo, innocentis. Cf. Sincerus, Apertus.
CANDOR, ōris, m. _Éclat_, _beauté_. SYN. Splendor, fulgor, lux. EPITH.
Exiguus, extremus, illustrior solis, nimius, candidissimus. USUS: 1. Vide
speciem candoremque cœli. 2. Albedo, _blancheur_. Mixtus candore rubor.
3. Simplicitas, _candeur_, _sincérité_. Eximio morum candore vir. Cf.
Apertus.
CANESCO, is, ere, n. _Devenir blanc_ (_de vieillesse_), _grisonner_. SYN.
Senesco, inveterasco. USUS: Canescit jam oratio tua, habetque suam jam
maturitatem et senectutem, _votre éloquence commence à blanchir et votre
style prend de la maturité_.
CANI, ōrum, m. pl. _Cheveux blancs_. SYN. Albi fenum capilli. USUS: Non
cani, non rugæ auctoritatem afferunt.
CĂNĪCŬLA, æ, f. _Canicule_. Sidus cœleste.
CĂNĪNUS, a, um, _De chien_. USUS: Cœna canina, _repas de chien_ (_où l’on
ne boit que de l’eau_).
CĂNIS, is, m. _Chien_. USUS: Canum fida custodia; incredibilis ad
investigandum narium sagacitas; amans dominorum adulatio; alacritas in
venando. Canis sollicitum animal. Cane pejus et angue.
CĂNISTRUM, i, n. _Corbeille_. SYN. Fiscina, cista viminea. EPITH.
Splendidissima. USUS: Lancibus et splendidis canistris nos pascis.
CĀNĬTĬES, ei, f. _Vieillesse_. USUS: O turpem exacta dementique ætate
canitiem!
CANNA, æ, f. _Canne_, _roseau_. SYN. Arundo.
CĂNO, is, cĕcĭni, cantum, ere, n. et a. _Chanter_. SYN. Canto, cantus
edo. ADV. Canere absurde, diligenter, flebiliter, intus, intus sibi,
modulate, præclare fidibus, similiter. PHRAS. Pauci recte canere norunt,
_peu d’hommes savent bien chanter_. Pauci recte canendi artem callent,
tenent; canendo vocem rite nunc intendere, nunc remittere sciunt; canendi
modos probe callent. Paucis contigit in canendo eum tenere modum, ut in
eorum modulatione nihil agnoscas absonum, inconditum, inconcinnum. Pauci
vocem moderari; ita efferre; ea ratione componere sciunt, ut aures nihil
respuant, rejiciant, improbent. USUS: 1. Canere voce, _chanter_. Canere
fidibus, tibiis, _jouer d’un instrument à cordes_, (pro VULG. Ludere
fidibus, inflare fistulas, ludere instrumentis musicis). Canere bellicum,
_sonner la charge_. Canere classicum, _idem_. Receptui canere, _sonner la
retraite_. Cf. Musica, Modulor.
CĂNON, ŏnis, m. _Loi_, _règle_, _mesure_. SYN. Regula. USUS: 1. Tu canon
es meorum scriptorum. 2. Canon Missæ, (vox Eccles.) _le canon de la
Messe_. Arcana verba Divini Sacrificii, et silentio enuntianda. Canones
Sacri, _les sacrés canons_. Scita Pontificum.
CĂNŎNĬCĀTŬS, ūs, m. _Canonicat_. SYN. Sacerdotium opulentum, amplum.
Collegium, senatus sacratior sacerdotum, auctoritate præcipuorum. (VULG.
Capitulum Canonicorum).
(CĂNŎNĪZO, as, are, a. VULG.) _Canoniser_. SYN. In Sanctorum numerum
referre; ad Sanctorum ordinem adscribere, aggregare; Cœlestes honores,
publicosque alicui decernere; inter cœlites referre; in album sanctorum
cœlitum solemni ritu referre; inter cœlites annumerare; solemni ritu
alicujus memoriam consecrare. In concilio cœlestium collocare; in numero
sanctorum collocare; sanctorum ordinibus asserere. In cœlitum cœtu ac
numero reponere; ad immortalitatem et religione et memoria consecrare.
Cœlestes honores dare, habere; cœlitum honoribus cumulare. Superorum in
censum referre. In Divos referre. Consecratæ immortalitatis auctoritatem
a Pontifice Maximo accipere, _être canonisé_. Cœlestium numerum augere.
CĂNŌRUS, a, um, _Sonore_, _retentissant_. SYN. Ad cantum inflexus,
clarus. USUS: Canora, suavis vox.
CANTĒRĬUS, ii, m. _Cheval hongre_. SYN. Equus castratus. USUS: Mulo
vehare, qui canterium comedisti.
CANTHĂRIS, ĭdis, f. _Cantharide_. Insecti genus.
CANTĬCUM, i, n. _Chant_. USUS: Rhetorum epilogus pene canticum.
CANTĬLĒNA, æ, f. _Chanson_. SYN. Cantio. USUS: Crebro mihi cantilenam
illam suam insusurrat. Eamdem cantilenam canere, _chanter toujours la
même chanson_, _rabâcher_.
CANTĬO, ōnis, f. _Chant_; _enchantement_. SYN. Carmen veneficum. USUS: Id
veneficiis, et cantionibus Liciniæ factum.
CANTĬTO, as, avi, atum, are, a. _Chanter souvent_. USUS: Carmina in
epulis cantitata.
CANTĬUNCŬLA, æ, f. _Petite chanson_. USUS: Cantiunculis otium oblectare.
CANTO, as, avi, atum, are, a. _Chanter_. SYN. Cano, cantus fundo, edo.
USUS: Pueri lepidi cantare, et psallere docentur. Cf. Cano.
CANTOR, ōris, m. _Chanteur_, _musicien_, _poète_; _acteur_. USUS:
Leguleius, præco actionum, cantor formularum.
CANTŬS, ūs, _Chant_. SYN. Symphonia, vocis inflexio. EPITH. Dulcior,
nauticus, obscurior, quotidianus vocum, lugubres, modici, remissiores.
USUS: Tibicines cantus numerosque non suo, sed multitudinis arbitrio
moderantur. Cantibus ipsæ bestiæ flectuntur, et consistunt. Fidium
nervorumque cantibus ædes totæ personant. Suavitate modulorum aures
tenere, cantibus animos impellere, incitare.
CĀNUS, a, um, m. _Blanc_; _vieux_; _vénérable_. SYN. Albus, candidus,
canitie venerabilis, _aut_ præmatura canitie deformis.
CĂPĀCĬTAS, ātis, f. _Capacité_. SYN. Amplitudo, spatium capiendi.
EPITH. Tanta. USUS: Theatri, vasorum capacitas. Utrum capacitatem in
animo putamus esse? _Croyons-nous qu’il y ait dans l’âme une espèce de
réservoir?_ (ut putat vulgus et loquitur).
CĂPAX, ācis, omn. gen. _Spacieux_, _ample_, _étendu_. SYN. Quod aliquid
capere potest. USUS: Capax domus. Ita capaces sunt aures meæ, ut eas nec
Demosthenes impleat.
CĂPĒDO, ĭnis, f. _Vase à anses_. Vasis genus. EPITH. Capedines gratæ.
USUS: Capedines et fictiles urnulæ.
CĂPELLA, æ, f. _Petite chèvre_. SYN. Parva capra. (Vulgus capellam vocat
Sacellum, ædiculam sacram, _chapelle_).
CĀPER, ri, m. _Bouc_.
CĂPESSO, is, ivi, _vel_ ii, ītum, ere, a. _Chercher à prendre_, _saisir_.
SYN. Peto, capio. USUS: Rempublicam, magistratum capessere, _faire
marcher les affaires de l’état_, _entrer en charge_. Quando meliora
capesses? Cibum capessere. Fugam capessere, capere. Capessere se domum,
_se retirer chez soi_.
CĂPILLĀTUS, a, um, _Chevelu_. ADV. Bene capillatus adolescens. USUS:
Corpore inculto et squalido capillatior, quam ante.
CĂPILLUS, i, m. _Cheveu_. SYN. Capitis pilus. EPITH. Compti. USUS:
Capillus compositus et delibutus. Capilli fluunt, defluunt post morbum,
_tomber_. Capilli rari et cedentes, _cheveux rares et qui dégarnissent le
front_. Capillum promittere, submittere, _laisser croître ses cheveux_.
Capillis, crinibus passis, _cheveux épars_. Capillus prolixus, promissus,
_longue chevelure_. Capillus circa caput rejectus negligenter, _chevelure
négligemment rejetée autour de la tête_. Cincinnorum fimbriæ, _extrémité
bouclée des cheveux_. Capillum pectere, comere, componere, ornare, nodo
substringere, in nodum cogere, _se peigner_, _se coiffer_. Capillum
calamistris inurere, _se friser_. Capillum in gradus frangere, formare,
_cheveux à étages_. Capilli ficti, adsciti, adventitii, _perruque_,
_alias_ galericulus.
CĂPĬO, is, cēpi, captum, ere, a. _Prendre_, _recevoir_. SYN. Comprehendo,
accipio. )( Do. ADV. Aliquando animum patrium, commode tempus adeundi
aliquem, facillime conjecturam, invite, necessario consilium, strenue
arma. Capi brevi, crudelissime, prædam et fortunas, mirifice facetiis,
opportune locum, plane navim suo onere, atque deprimi, recte, sortito
sacerdotem Jovis, vix gloriam cœlo. USUS: 1. Capere urbem, _prendre
une ville_, oppido potiri. Cibum capere, _manger_, _prendre de la
nourriture_. Manum capere, _saisir la main_. 2. TRANSL. ad intellectum:
Capio rem, _comprendre_, teneo. Capere conjecturam ex _vel_ de re aliqua.
Consilium, rationem agendi capere. Admiratio me capit, _l’admiration
m’emporte_. 3. Ad actus voluntatis, et tum sumitur tam active, quam
passive: Cepit me voluptas; captus sum voluptate, _le plaisir m’a
séduit_. Capere lætitiam ex re. Amore capi. _Aut contra_: Luctus ingens,
cura, metus, pavor urbem cepit, _s’emparer de_. Respublica magnam
calamitatem, detrimentum, dolorem, angorem, luctum, terrorem, miseriam,
metum cepit, _endurer_. 4. Sumo, _obtenir_, _se charger de_. Magistratum,
consulatum, provinciam capere; laborem inanem capere. Initia, primordia
a Diis capienda sunt, _il faut remonter jusqu’aux dieux_. 5. Delector,
_se réjouir de_, _avoir plaisir à_. Munditiis, argenti splendore etc.
capitur. 6. Decipio, delinio, _gagner_, _séduire_, _tromper_. Verborum
laqueis judicem; aures velut per insidias cepit. 7. Contineo, _contenir_,
_enfermer_. Gloriam consecutus, quæ vix cœlo capi possit. Amentiam
ejus civitas, regna capere non poterant. 8. Capere pœnam de aliquo;
documentum, exemplum ex re capere. Locum castris capere etc. Cf. Accipio,
Urbem capio, Comprehendo, Captivus.
CĂPISTRUM, i, n. _Baillon_, _licou_. USUS: Capistro constringi.
CĂPĬTĀLIS, e, gen. com. _Capital, où il y va de la vie, qui peut
entraîner la mort._ USUS: Rerum capitalium rei. Capitali odio dissidere.
Fraudem capitalem admittere. (Capitale, VULG. _Capitale_). Cf. Caput.
CĂPĬTO, ōnia m. _Qui a une grosse tête._ SYN. Magni capitis. USUS: Sili,
flacci, frontones, capitones.
CĂPĬTŬLUM, i, n. _Chapitre_. EPITH. Parvum, pulcherrimum. USUS: Primum
capitulum optimum prodere.
Capitulum Ordinis, _Salle du chapitre dans les ordres religieux_. Locus
reprehendendis erratis destinatus. _Item_: Comitium familiæ sacræ.
Capitulum ordinis facere, _rassembler le chapitre_. Comitia habere
creandis magistratibus, _seu_ moderatoribus familiæ sacræ. Conventum
celebrare; concilium habere instituendis novis Religiosi ordinis
magistratibus. Capitulum Cathedrale, Collegium, senatus Ecclesiastici
Ordinis, Præsulum.
CĂPRA, æ, f. _Chèvre_.
CĂPRĬFĪCUS, i, m. _Figuier sauvage_. SYN. Ficus silvestris.
CĂPRĪNUS, a, um, _De chèvre_. USUS: Pellis caprina.
CAPSA, æ, f. _Coffre_, _cassette_. SYN. Arca. USUS: Si te ad meas capsas
admisero.
CAPTĀTĬO, ōnis, f. _Action de capter_, _captation_; _chicane de mots_.
USUS: Disputandi prudentiam captatio verborum imitatur.
CAPTĀTOR, ŏris, m. _Qui cherche à saisir, à surprendre._ SYN. Qui venatur
aliquid, _aut_ ambit quovis modo. USUS: Plebicola repente, omnisque auræ
popularis captator, _avide de popularité_.
CAPTĬO, ōnis, f. _Subtilité_; _tromperie_, _fraude_. SYN. Argutiæ,
Sophisma. USUS: Quasi præstigiis et captionibus a sententia sua depulsus,
in alienam inductus est. Captiones refellere.
CAPTĬŌSĒ, _D’une manière captieuse_. SYN. Vafre, argute. USUS: Captiose
interrogare.
CAPTĬŌSUS, a, um, _Captieux_. SYN. Quod captiones habet. USUS: Fallaces
et captiosæ quæstiones. Societas captiosa.
CAPTĬUNCŬLA, æ, f. _Chicane_, _subtilité_. SYN. Captio. USUS: Omnes
captiunculas pertimescere.
CAPTĪVĬTAS, ātis, f. _Captivité_. USUS: Is dies finem diuturnæ
captivitatis, turpitudinis, servitutis attulit. Cf. Captivus.
CAPTĪVUS, a, um, _Captif_, _prisonnier_. SYN. Captus et vinctus. PHRAS.
1. Captivus tenetur, _il est prisonnier_. In vincula conjicitur; custodia
tenetur; in vinculis est; in vinculis cohibetur; in custodiam vinctus
datur, conjicitur; in carcerem conditur; in vincula ductus, obnoxiam
carnificis arbitrio ducit animam; in custodiam traditur; in carcere _vel_
carcerem includitur; vinculis mandatur; in catenis tenetur. 2. Captivos
dimittere, _renvoyer les captifs_. Eximere vinculis; libertate donare;
exsolvere vinculis; in libertatem asserere; ergastula captivis solvere.
USUS: Ducere aliquem captivum in triumphum. Captivos duriter habere.
Captivos redimere; reddito pretio liberare, recuperare, _racheter_.
Captivos reddere, remitttere. Cf. Custodia, Carcer, Vincula, Captus.
CAPTO, as, avi, atum, are, a. _Saisir_, _prendre_. SYN. Allicio,
aucupor. ADV. Mediocriter adventum. PHRAS. 1. Captare occasionem, _épier
l’occasion_. Imminere in occasiones omnes; intentum esse in occasionem;
quærere locum injuriæ, insidiis; aucupari tempus; captare temporis
momenta. 2. Captare gloriam, _rechercher la gloire_. Plausum captare,
aucupari omnes umbras falsæ gloriæ; consectari adumbratæ quamvis gloriæ
imaginem. Cf. Gloria. USUS: 1. Assentatione gratiam, aliquem objecta
spe quæstus captare, _tromper_. 2. Observo, _épier_. Tempora, occasio,
momenta captanda sunt. 3. Consector, peto, _rechercher_, _désirer_.
Voluptatem, verba, plausum, benevolentiam populi captare. 4. Captare
auram, _prendre l’air_. 5. Captare aliquem, _tromper quelqu’un_. Cf.
Quæro, Ambio, Cupio.
CAPTUS, a, um, part. v. capio. _Pris_, _fait prisonnier_. PHRAS. Bello
captus est, _il fut pris à la guerre_. Jure belli captus est; in manus
hostium venit; in potestatem hostium pervenit; hostium præda factus est.
USUS: Mente, oculis, membris omnibus, auribus captus, _séduit_, _charmé_,
_trompé_. Amore, misericordia captus, _touché_. Bello capta præda,
spolia, pecunia; captiva pecunia, _butin_, _argent pris ou gardé contre
le droit_, _malversation_.
CAPTŬS, ūs, m. _Capacité (physique ou intellectuelle)_. SYN. Ingenium,
intelligentia. USUS: Prudens, ut est captus illorum hominum. Non malus,
neque iners ut est captus servulorum. Indoles, _caractère_.
CĂPŬLĀRIS, e, gen. com. _Qui est voisin de la tombe_. SYN. Senex capulo
mortique vicinus, proximus.
CĂPŬLUS, i, m. _Poignée_, _garde d’une épée_; _cercueil_. SYN. Manubrium
gladii. USUS: Quasi vero capulo esset occisus.
CĂPUT, ĭtis, n. _Tête_. USUS: 1. Caput aperire alicui, _se découvrir
devant quelqu’un_. Salutare aperto capite. Caput tegere, operire, _se
couvrir_. Caput cervicibus abscindere, _trancher la tête_. Securi ferire,
percutere; cervicem abscindere; secare collum; caput a cervicibus
avellere; ferro caput demetere; incidere cervices, præcidere; caput
ense auferre; jugulum ferro resolvere, caput a cervicibus amputare,
obtruncare, _trancher_. (VULG. Decapito.) 2. Vita, salus, _vie_,
_existence civile_. Causa, judicium capitis agitur. De ordine, de
civitate, de libertate, de capite contentio est. Caput tuum, et fortunas
semper defendi. 3. Crimen capitale, _crime capital_. Capitis aliquem
accersere, accusare. 4. Initium, principium, pars præcipua, origo, _point
essentiel_, _capital_, _sommaire_; _auteur_, _chef personnage principal_.
Ad consilium dandum caput est nosse rempublicam. Et quod caput est, novi
hominem. Capita duntaxat orationis exposuit. Duo epistolæ capita, Caput
factionum Timagenes fuit. Ad pontis capita castella sunt excitata, _en
tête du pont on éleva deux postes fortifiés_. 5. _Vulgo_: Capitale,
_capitale_. De capite, de summa, de sorte aliquid detrahere, remittere.
6. In aliis loquendi modis: Capita conferre, offensare, _s’aboucher_,
_conférer avec quelqu’un (rapprocher les têtes)_, _avoir un tête-à-tête_.
Capite sancire, _porter la peine de mort_. Nec caput, nec pedes habet,
_cela n’a ni queue, ni tête_. (PROV.)
CARBĂSĔUS, a, um, _De lin_, _de toile fine_. SYN. Ex lino optimo
contextus. USUS: Vela carbasea.
CARBĂSUS, i, f. et CĂRBĂSA, ōrum, n. pl. _Lin_, _voile de navire_. USUS:
Velum a carbaso factum, _seu_ lino miræ tenuitatis.
CARBO, ōnia, m. _Charbon_. USUS: Candente carbone sibi adurebat capillum.
CĀRBŌNĀRĬUS, ii, m. _Charbonnier_. * SYN. Qui carbones conficit. USUS:
Carbonaria fornax.
CARBUNCŬLUS, i, m. _Petit charbon_, _escarboucle_. SYN. Parvus carbo.
USUS: Cum testa ambulans carbunculos corrogabat.
CARCER, ĕris, m. _Prison_. SYN. Custodia, vincula, locus, in quo
asservantur rei. EPITH. Totus vindex nefariorum scelerum. PHRAS. 1.
In carcerem missus est, _il fut mis en prison_. In carcerem ductus,
compactus, conjectus, conditus, contrusus est; in custodiam datus,
traditus est; obtorta gula in vincula et tenebras abreptus; in ferrum et
vincula conjectus; tenebris et vinculis mandatus; in carcerem, ergastulum
datus, detrusus, raptus, tractus, inclusus est; carceri addictus est. 2.
In carcere asservare, _retenir en prison_. Detinere; in vinculis servare;
custodia septum tenere; custodiis munire; in custodiis habere, tenere;
in vinculis cohibere; carcere aliquem multare; vinculis ac compedibus
coercere. 3. In vinculis obnoxiam tortorum arbitrio trahere animam,
_demeurer en prison_. In vinculis esse; squalore carceris vexari; in
catenis teneri. Cf. Captivus, Custodia, Vinculum. USUS: In carcerem
mittere. E carcere emittere.
CARDĬĂCUS, i, m. _Malade ou faible de l’estomac_; _mal de cœur_. SYN. Ore
ventriculi affectus.
Cardinalis, is, m. _Cardinal_. SYN. Purpuratus Ecclesiæ Pater, Princeps;
Vir sacræ purpuræ; splendore conspicuus; Romana, Vaticana purpura
ornatus; e senatu Pontificio; Christianæ reipubl. senator. PHRAS. 1.
Cardinalem creare, _créer un cardinal_. Aliquem in purpuratorum Patrum
numerum cooptare, referre, Purpuratis Ecclesiæ Principibus adscribere;
Purpuratorum Patrum ordini, cœtui aggregare; ad Romanam purpuram evehere;
Vaticanæ purpuræ honore ornare, donare, decorare; Purpuratorum Patrum
concilio adjungere; in senatum Pontificum adlegere. 2. Cardinalium
Collegium. Orbis Christiani summum Consilium; supremus Ecclesiæ Senatus;
illustrissimum Purpuratorum PP. Collegium; Sanctissimum gravissimumque
orbis terræ Consilium; Sacrum Pontificis consilium; Pontificii Senatus
Patres; amplissimus Ordo Purpuratorum Patrum. Romanæ Curiæ Patres.
CARDO, ĭnis, m. _Gond_, _pivot_. EPITH. Altisonus, duplex. USUS: Postes
cardinibus emovere. In eo cardo rei vertitur, _c’est en cela qu’est le
point important_.
CARDŬUS, i, m. _Chardon_. * USUS: Arva horrebant carduis.
CĀRĒ, _Cher_, _à haut prix_. SYN. Magno pretio, nimio. USUS: Dimidio
carius emit domum.
CĂRĔO, es, ui, ere, n. _Manquer_, _être privé de_; _se passer de_. SYN.
Vaco, deficior, vacuus sum. )( Abundo, potior, fruor. ADV. Ægre, ægrius,
diutius sermone, dupliciter culpa, facile in perpetuum, necessario,
utilitate, nimium diu laude, omnino non voluptatibus, plane febri,
sapienter rebus externis. USUS: Is non caret, qui non desiderat, _celui
qui ne désire pas_, _ne manque pas_, _ou_, _on ne manque que de ce que
l’on désire_. Carere voluptatibus, culpa, dolore, febri. Pompeius foro,
postea senatu caruit. Carere publico, _ne pas se montrer en public_. Fide
caret, quod dicis, _ce que vous dites n’est pas croyable_. Illo homine
carere non possumus, _nous ne pouvons nous passer de cet homme_. Caret
prudentiæ laude; abest ab illo prudentiæ laus illa. Cf. Pauper, Privo,
Egenus.
CĂRĬES, ei, f. _Pourriture_. * USUS: Cariem recipere, sentire; carie
infestari.
CĂRĪNA, æ, f. _Quille d’un vaisseau_. SYN. Navis dorsum, navis pars ima.
CĀRĬTAS, ātis, f. _Cherté_. SYN. Inopia frumenti, _vel_ alterius rei. )(
Vilitas, ubertas, copia. EPITH. Admirabilior, diuturna, gratuita, humana,
maxima annonæ, naturalis, præsens. PHRAS. Caritas annonæ est, _le blé
est cher_. Sterilitas agrorum, inopia frugum, caritas et rerum omnium
difficultas est; annonæ eæ sunt angustiæ; ita care veneunt omnia, tanti
pretii sunt, ut incommodis gravissimis premamur, vexemur; re frumentaria
admodum anguste utimur. Gravi jamdiu annona conflictamur. Annonæ gravitas
rerum pretia intendit. Caritate cibaria quotidie fiunt angustiora. Cf.
Annona, Penuria. USUS: Præsens caritas, futura fames, e fame cædes,
direptio, incendia.
CĀRĬTAS, ātis, f. _Amour_, _tendresse_; _charité_. SYN. Amor, studiosa
propensio. USUS: Hominum caritas, amicitia, benevolentia gratuita esse
debet. Caritas inter natos et parentes. Omnes omnium caritates una
patria complectitur. Satage, ut caritatem civium tibi concilies, gignas,
retineas, ut caritate jungare cum civibus, ne hanc caritatem tibi
quisquam adimat, dirimat. Cf. Amor, Benevolentia, Affectus, a, um.
CARMEN, ĭnis, n. _Vers_, _poëme_, _chant_. SYN. Versus; argumentum
carmine tractatum, oratio adstricta numeris. EPITH. Absurdum, aptius,
grande, grave, lugubre, mollissimum, necessarium, præclarum, totum,
triste. Carmina blandissima, mala, nova, probrosa. PHRAS. Carmina fecit
sane elegantia, _il a fait des vers assez élégants_. Carmen condidit,
scripsit, composuit omnibus numeris absolutissimum. Ejus versibus,
quos extemporali quodam calore fudit, nihil tersius, nihil venustius.
Luculentis sane versibus lusit. Carmina, quæ panxit, texuit, vena sane
facili profluxere. Versus illi nascuntur pulchri sane, ac jucundi. Versus
fecit, confecit, scripsit sane lectissimos. Cf. Versus, Poeta.
CARNĀRĬUM, ii, n. _Boucherie_, _garde-manger_. * SYN. Locus, ubi carnes
venduntur, _vel_ domi reponuntur. USUS: Cœnam e carnario emit.
CARNĬFEX, ĭcis, m. _Bourreau_. SYN. Tortor, lictor. EPITH. Crudelissimus
civium, internecinus. USUS: Advolat, ut carnifex ad reliquias vitæ
lacerandas. Non sicarius, sed crudelissimus carnifex.
CARNĬFĬCĪNA, æ, f. _Lieu des exécutions_; _office de bourreau_. SYN.
Supplicii locus, cruciatus, crudelitas. USUS: Carnificinam facere,
subire, _faire le métier de bourreau_, _se soumettre à tous les
tourments_. Ægritudo summa est carnificina, _le chagrin est un supplice_.
CARNĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Torturer_, _égorger_. Carnificor,
aris, atus sum. SYN. Excarnificor.
CĂRO, carnis, f. _Chair_, _viande_. EPITH. Multa, subrancida, putida,
rancida, venenata. USUS: Caro piscium delicata.
CARPENTUM, i, n. _Voiture couverte_. Genus vehiculi. USUS: Carpentum
agere. Matronæ Romanæ pilento ad sacra, carpentis festo, profestoque die
utebantur.
CARPO, pis, carpsi, carptum, ere, a. _Cueillir_; _mettre en pièces_,
_déchirer_. SYN. Decerpo; _item_: reprehendo, lacero. ADV. Undique et
colligere. PHRAS. Aliorum mores carpunt, _ils censurent la conduite des
autres_. In conviviis rodunt, in circulis vellicant; maledico dente
alienam magnitudinem allatrant, famam lacerant, confodiunt; alienos
mores malignis sermonibus exagitant; acerbe insectantur, criminantur;
honestissimis etiam moribus notam inurunt; labem aspergunt. Cf.
Reprehendo, Vitupero, Infamia. USUS: 1. Maledico dente carpere. 2.
Imminuo, _ravaler_, _déprécier_. Aliquid de alienis laudibus carpere.
3. Insector, _harceler_, _affaiblir_. Ultimum agmen hostis carpsit. 3.
Vitupero, _blâmer_, _censurer_. Carpere aliquem, alicujus facta.
CARPTIM, _En cueillant çà et là_. SYN. Hinc atque illinc sine ordine
decerpendo. USUS: Res gestas carptim perscribere, _raconter une histoire
par extraits_.
CĀRUS, a, um, _Cher_, _coûteux_, _précieux_. SYN. Non vilis, magni
pretii. )( Vilis. USUS: Annona in macello solito carior est; amplificato
pretio venit. Cf. Caritas.
CĀRUS, a, um, _Cher_, _aimé_, _chéri_. SYN. Acceptus, jucundus, antiquus,
qui suavitatem filii apud aliquem obtinet. PHRAS. Commendo juvenem mihi
carissimum, _je vous recommande ce jeune homme que j’aime beaucoup_. Mel
meum, et delicias, mea desideria; nolim eum dimittas e sinu tuo. Commendo
tibi amores nostros, juvenem qui mihi in oculis est, quem in oculis
fero; qui mihi cordi est unice, ocellum meum, et dextellam. Delicias, ac
vitam meam. Qui mihi in medullis et visceribus hæret; qui in desiderio
civitatis, in ore, in sermone omnium habitat. Hoc dimisso videbar mihi
partem viscerum abrumpere, qui unicus mihi, et unico magis est unicus;
pro cujus caro capite meum caput libenter offeram. Commendo tibi oculum
meum, quo nemo carior meo animo, meo cordi. Cf. Amo, Cogito assiduo de
te. USUS: Comis, jucundus et carus. Sibi quisque carus est. Paucos æque,
ac te caros habeo.
CĂSA, æ, f. _Cabane_, _chaumière_. SYN. Tugurium, mapale.
CĀSĔUS, i, m. _Fromage_.
CASSIS, ĭdis, f. _Casque_. SYN. Galea.
CASSIS, is, m. et CASSES, ium, m. pl. _Rêts_, _filets de chasse_. SYN.
Rete.
CASSUS, a, um, _Privé_, _dépourvu_, _manquant de_. SYN. Vacuus, inanis.
USUS: Sanguine, luminibus cassus.
CASTĒ, _Purement_, _honnêtement_, _chastement_. SYN. Integre, pure. USUS:
Bene, rite, caste Deos venerantur. In amicorum periculis caste et integre
versari. Excellentis formæ virginem caste habuit.
CASTELLĀNUS, i, m. _Habitant d’une forteresse_. SYN. Qui castellum
habitat. USUS: Decem millia cum castellanis agrestibus in armis habuit.
Multi ex Liguribus castellani triumphi, de capto castello acti, _triomphe
décerné pour la prise des forteresses de Ligurie_.
CASTELLĀTIM, _Par petits corps_. Hostes castellatim dissipati, _hommes
répartis en petits corps_, _par groupes_.
CASTELLUM, i, n. _Forteresse_, _château-fort_. SYN. Munitio lignea, _aut_
muro firmata ad arcendos hostes. EPITH. Castella multa munitissima,
castellum munitum, necessarium. PHRAS. 1. Castellum munire, defendere.
Castellis et aggeribus aditum hostium prohibere. 2. Castellum expugnare,
capere, suæ ditionis facere; diruere.
CASTĬGĀTĬO, ōnis, f. _Blâme_, _réprimande_. SYN. Objurgatio, reprehensio.
EPITH. Clemens. USUS: Omnis animadversio et castigatio contumelia carere
debet.
CASTĪGĀTOR, ōris, m. _Censeur_. * USUS: Castigator minorum, _censeur de
la jeunesse_.
CASTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Blâmer_, _réprimander_. SYN. Objurgo,
mulcto. USUS: Matres filios verbis et verberibus castigant. 2. Ad unguem
castigare carmen, _polir et repolir des vers_. Castigati mores, _mœurs
sévères_. 3. Castigatus animi dolor, _douleur contenue_. Cf. Punio,
Alloquor.
CASTĬMŌNĬA, æ, f. _Pureté_. SYN. Castitas. USUS: Summa corporis et animi
castimonia vir, virgo, adolescens.
CASTĬTAS, ātis, f. _Chasteté_. SYN. Castimonia, virginitas. USUS:
Castitatem impense colere. Cf. Pudicitia, Integer, Verecundus.
CASTRA, ōrum, n. pl. _Camp_. SYN. Tentoria, pelles, locus, ubi exercitus
in tentoriis manet. EPITH. Æstiva, civilia, florentissima, maxima, media,
infirma, nefaria, plena curæ, præclara, stativa. PHRAS. 1. Castra metari,
_établir_, _asseoir son camp_, _camper_. Castra ponere, disponere,
locare, constituere, habere, facere, metari, figere; tentoria erigere;
posita habere; tendere. Castra in aperto posuit. 2. Castra movere,
_décamper_, _lever le camp_. Castra promovere; movere; conclamare vasa;
vasa colligere. 3. Castra extendere, _étendre son camp_. Castra proferre.
4. Castra arctius collocare, _resserrer le camp_. Castra contrahere. 5.
Castra designare, _choisir un lieu pour camper_. Castris locum capere,
locum deligere. 6. Castra propius admovere, _rapprocher son camp_.
Castra castris opponere, objicere, conferre; castra cum castris jungere;
castra oppido conferre. 7. Castra mutare, _changer le campement_. Castra
convertere. 8. In castris esse, _camper_, _habiter dans un camp_.
Sub pellibus agere, contineri, in castris agere. 9. Castra aggredi,
_assiéger le camp_. Castra tentare, invadere, adoriri, circumvenire.
10. Castra capere, _s’emparer d’un camp_. Occupare, capere; castris
potiri; castris hostem exuere. 11. Castra referre, _porter son camp en
arrière_. 12. Castra opere et natura loci munita, _camp fortifié par
l’art et la position_. Castra aggeribus, propugnaculis munita. USUS: Pro
portis castrorum, _portes du camp_. Castrorum circuitus, limes extimus,
_enceinte_. Castris se tenere, _demeurer sous la tente_. Castris hostium
incidere, _se jeter dans le camp ennemi_.
CASTRĀTUS, a, um, _Châtré_. SYN. Exsectus. USUS: Nolo dici morte
Africani “castratam” esse rempublicam, _je ne veux pas qu’on dise que la
république a été “châtrée” par la mort de Scipion l’Africain_.
CASTRENSIS, e, gen. com. _Relatif au camp_, _à l’armée_. SYN. Militaris.
USUS: Disciplina castrensis.
CASTRUM, i, n. _Fort_, _place-forte_. SYN. Locus muris munitus; Castellum
majus. USUS: Vallo et fossa circumdedi, sex castellis, castrisque maximis
sepsi.
CASTUS, a, um, _Pur_, _vertueux_, _chaste_, _pieux_. SYN. Purus, integer,
incorruptus. ADV. Maxime. PHRAS. Corpore et animo integerrimus; insigni
castimonia; summa castimonia et integritate; a voluptatum illecebris
alienus, expers labis; immunis a fœda libidinis contagione; castimoniæ
laude insignis; spectata integritate ac continentia; incorruptis
castissimisque moribus; pudore septus. USUS: Pompeius vir integer,
castus, gravis. Casta domus. Vir castus a cruore civili. Cf. Purus,
Integer, Verecundus, Pudicus.
CĀSŬS, ūs, m. _Hasard_, _accident_. SYN. Fortuna, eventus, sors. EPITH.
Acerbissimus, cæcus, calamitosus atque funestus, multis innocentibus
communis, incertus, dissimilis, dubius, fatalis _vel_ gloriosus, gravis
et miserabilis, repentinus, improvisus incredibilis ac pene divinus,
infestus, iniquissimus, mediocris, mirificus, fatalis, nec opinatus,
pessimus, tristior, voluntarius, ultimus. Casus adversi, alieni,
ancipites incertique dicendi, varii, barbari, bellici, conjunctiores
reip., conversi, dubii, gladiatorii, graves civitatis, gravissimi,
horribiles miserique, humani, innumerabiles, multi, novi, plures,
rariores, similes exitu, tanti tamque præcipites, tetri, tristes.
PHRAS. Casu accidit, _il arriva par hasard_. Forte evenit, ut etc.
Repentina aliqua voluntate, ac fortuito; non consulto, sed casu in hoc
iter incidi. Casus me in hoc negotium induxit. Forte fortuna factum
est. Peropportune te mihi fortuna obtulit, qui me adjuvares. Casus hæc
invexit. Forte ita casus tulit. Temere ac fortuito incidi in rem. Casus
gubernabat consilium meum. Cf. Accidit, Fortuna. USUS: 1. Casus incidit
mirificus, _il arriva un prodige étonnant_. Casus intervenit. Multa is
casu potius et felicitate, quam virtute et consilio gessit. Varii sunt
rerum humanarum casus. 2. Infortunium, _malheur_, _accident_. Meum illum
casum gravissimum tecta ipsa urbis lugebant. Aliorum opibus casus meos
sustento. 3. Ruina, _ruine_. Eo ictu me ad casum dedit. Cf. Fortuna.
Casus conscientiæ, _Cas de conscience_. PHRAS. (Docere casus
conscientiæ. VULG.) Explicare quæstiones de moribus ad christianam
vitam conscientiamque moderandam; tradere officia hominis christiani;
res ad officium christianum pertinentes exponere; doctrinam de officio
christiani hominis tradere; explicare controversias, quæ ad conscientiam
pertinent, quæ docentur de finibus bonorum ac malorum in re christiana.
Controversias, quæ ad forum interius pertinent, tractare.
CĂTĂCHRĒSIS, is, f. _Catachrèse. (fig. de rhét.)_ SYN. Abusio verbi.
CĂTĂDŪPA, ōrum, n. pl. _Catadupes_, _une des cataractes du Nil_. SYN.
Loca, ubi se Nilus ingenti sonitu præcipitat.
CĂTĂPULTA, æ, f. _Catapulte_, _machine de guerre à lancer des traits_. *
SYN. Machina bellica, qua jaculum _aut_ saxum longius torquetur. USUS:
Catapultas, balistas, tormentaque alia oppugnandæ urbi comparata devehunt.
CĂTĂRACTA, æ, f. _Herse de bois ou de fer qui défend l’entrée d’une
place de guerre_. * SYN. Fores pendulæ e ligno ferroque, quæ demitti, ac
attolli possunt. USUS: Dejecta cataracta porta clausa erat.
CĀTE, _Habilement_, _adroitement_. SYN. Astute.
Catechismus, i, m. _Catéchisme_. PHRAS. Catechismum tradere, _enseigner
le catéchisme_. Christianis præceptis pueritiam imbuere, expolire,
excolere; christianæ disciplinæ elementa, fidei christianæ præceptiones,
dogmata; initia legis christianæ pueris exponere; doctrina christiana,
christianis rudimentis, lege christiana imbuere, erudire rudem ætatulam;
fidei nostræ mysteriis, christiana institutione populum formare;
christianæ doctrinæ rudimentis instituere pueros. Instituere pueritiam
christianis præceptionibus. Prima sanctioris doctrinæ rudimenta tradere,
fidei nostræ præceptionibus pueritiam formare.
Catechumenus, i, m. _Catéchumène_. SYN. Sacri lavacri candidatus; primæ
christianæ disciplinæ auditor, discipulus, alumnus; qui rudimentis
doctrinæ sacræ, quæ salutari lavacro præmitti solet, imbuitur.
CĂTĒNA, æ, f. _Chaîne_. SYN. Vinculum e connexis annulis. USUS: Legum
catenis constringere, vincire, devincire aliquem. Innocenti catenas
injicere.
CĂTĒNĀTUS, a, um, _Enchaîné_. SYN. Catenis vinctus.
CĂTERVA, æ, f. _Corps de troupe_, _bataillon_; _foule_. SYN. Turbæ,
turma. EPITH. Imminens, magna, bene magna, nova, tota, catervæ magnæ
amicorum armatæ. USUS: Forum armatis catervis hominum improborum
obsidere. Catervæ atque conventus hominum. Cf. Turba.
CĂTERVĀTIM, _Par troupes_, _par bandes_. SYN. Turmatim, per catervas.
USUS: Catervatim volant.
CĂTHĔDRA, æ, f. _Chaire_, _siége_. De cathedra surgere. De _vel_ ex loco
superiore.
Catholicus, a, um, _Catholique_. PHRAS. 1. Catholicum fieri, _devenir
catholique_. Catholica sacra complecti; amplecti catholica dogmata; cum
catholica religione reconciliari; se ad catholica sacra transferre,
conferre. In Catholicorum communionem venire. Catholicorum castra sequi.
Ad Romana sacra transire. 2. Catholica Ecclesia, _l’Église catholique_.
Christi Ecclesia sanctissimis institutis fundata, et orbis terrarum
consensione mirabili nobilitata. Diffusa per omnes gentes ætatesque
Christi Ecclesia. Christianus populus universus, eadem fidei doctrina,
iisdem sacrorum, rituumque cerimoniis toto orbe terrarum mirabiliter
consentiens, ac uno veluti fœdere devinctus. 3. Catholica Fides, _la Foi
catholique_. Orthodoxa religio, fides; Christiana fides, toto semper
orbe mira credendorum consensione observata. Christiana religio toto
orbe propagata. 4. Homo catholicus, _un catholique romain_. Orthodoxæ
fidei sectator; vir catholici nominis; orthodoxæ professionis; catholicis
institutis ac moribus vivens; recte de DEO rebusque Divinis sentiens.
Sacrorum communione cum Ecclesia Romana consentiens.
CĂTĪNUM, i, n. et CĂTĪNUS, i, m. _Plat_.
CĂTŬLUS, i, m. _Petit chien_. EPITH. Catuli cæci. USUS: Omnia in
perfectis meliora, ut in equo, quam equulo, in cane, quam catulo.
CĀTUS, a, um, _Avisé_, _fin_, _habile_. SYN. Acutus, callidus, prudens.
USUS: Prudens, et ut ita dicam, catus.
CAUDA, æ, f. _Queue_. EPITH. Levis, lubrica, pinnata, spumifera, summa.
CAUDEX, ĭcis, m. _Souche d’arbre_. SYN. Stirps arboris. USUS: TRANSL.
pro homine stupido, _souche_, _homme stupide_, _bûche_. Caudex, stipes,
asinus.
CĂVĔA, æ, f. _Cage_, _loge_; _partie du théâtre où sont assis les
spectateurs_. SYN. Septum, quo aves et bestiæ includuntur. _Item_: Locus,
ubi populus sedens ludos spectabat. EPITH. Multa, tota, ultima. USUS:
Cavea tota Plauto applausit. Qui clamores tota cavea? Emissus e cavea leo.
CĂVĔO, es, cāvi, cautum, ere, n. et a. _Prendre garde_, _éviter_. SYN.
Vito, fugito, cautionem adhibeo, declino. ADV. Amplius populo, assidue,
diligenter, diligentius aliquem, diligentissime alicui, magnopere,
nominatim fœdere cavere et excipere, sancire, perscribere, omnino
omnia, studiose ne, vigilantius aliquid. PHRAS. Cave, ne malis confidas,
_gardez-vous de donner votre confiance aux méchants_. Vide, studium
adhibe; consilio utere, diligenter animadverte; attende, quam diligenter
potes. Summa tua cautio sit et provisio, ut ne temere confidas. Adhibe
cautionem; provide ante, et præcave; disce, cui te credas, cui committas,
a quibus caveas. Cauto est opus, ne ex ista nassa unquam escam petas.
Declina a personatis amicis. USUS: Cavere ab homine nefario, _se garder
d’un vaurien_. Cave a veneno. Cave putes, cave existimes, mihi quemquam
te cariorem. Cave facias. Omnia cavebo. 3. Prospicio, nequid detrimenti
accipiatur, _veiller sur_; _stipuler (par un acte légal)_. Tu mihi
meisque multa sæpe cavisti. In jure cautum est, hæredi testamento cavere.
Agris, fœnori, ædibus cavere.
CĂVERNA, æ, f. _Cavité_, _caverne_. SYN. Locus in terra cavus, antrum,
spelunca. USUS: Terræ e cavernis ferrum eruimus.
CĂVILLĀTĬO, ōnis, f. _Plaisanterie mordante_, _raillerie_. SYN. Jocus
amarior, dictum aculeatum; sermonis aculeus. USUS: Hæc quidem cavillatio
est, illa dicacitas fuit.
CĂVILLOR, aris, atus sum, ari, d. _Plaisanter_, _se moquer de_. SYN.
Jocose ludo, dicta aculeata jacio. ADV. Familiariter. USUS: Cum aliquo,
_vel_ in aliquem aliquid cavillari. In togam illius multo hominum risu
cavillatus sum. Familiariter cum illo cavillari soleo.
CAULÆ, ārum, f. pl. _Bergerie_, _parc à moutons_. SYN. Stabulum.
CAULIS, is, m. _Chou_. SYN. Brassica. USUS: Vites a caulibus et brassicis
ut pestiferis, refugere dicuntur.
CĂVO, as, avi, atum, are, a. _Creuser_. SYN. Excavo, fodio, evacuo. USUS:
E ligno cavato navigium. Naves cavabant ex singulis arboribus.
CĂVUS, a, um, _Creux_, _profond_. SYN. Concavus. USUS: Vena cava, _veine
cave_.
CAUPO, ōnis, m. _Aubergiste_, _cabaretier_. SYN. Tabernarius. USUS: Ad
cauponem multorum hospitum divertere. Vinum a caupone petere.
CAUPŌNA, æ, f. _Auberge_. SYN. Taberna, cauponula, taberna diversoria.
CAUPŌNOR, aris, atus sum, ari, d. SYN. Lucri causa aliquid facio. USUS:
Cauponari bellum, non belligerari, _faire un trafic de la guerre (la
faire en marchands, avec de l’or, non avec des armes)_.
CAUSA, æ, f. _Cause_. SYN. Caput origo, fons, radix, principium, occasio,
ratio, nomen. EPITH. Absoluta et perfecta per se, absurda, adjuvans
aliquid et socia quædam efficiendi, adversa, æqua, æquissima, æterna,
Alexandrina, aliena, anceps et gravis, antecedens, antiquior memoria
alicujus; antiquior et pulchrior, et magis a natura ipsa profecta,
antiquissima, aperta, assumptiva, bona, bona immo optima, certa, certa
definitaque, certissima, civilis, clarissima, communis, communis
ambitus, communis civitatis et libertatis, conjecturalis et definitiva,
translativa, consimilis, consularis et senatoria, damnata, deliberativa,
demonstrativa, judicialis, deterior, difficilis, manifesta, difficilior,
difficillima, digna patrocinio alicujus, dispar, dissimilis, dubia,
efficiens, expeditissima, externa, facilis atque explicata, facilior,
falsa, firma, per se stabilis, firmissima, fœdissima, frumentaria, grata
alicui, gratiosa arrogationis, gratissima, gravis, gravior, gravissima,
honesta, necessaria, probabilis, honestior, honestissima, idonea quam
maxime, tam illustris, tam gravis, tam impia, impudentissima, inferior,
integra, infima, judiciaria, justa atque magna, justa atque maxima, justæ
necessitudinis, etsi non justa, gravis tamen. PHRAS. 1. Multas causas
habebam te reprehendendi, _j’avais bien des motifs de vous réprimander_.
Justas magnasque rationes habui; magna ratione factum; multa erant,
quæ afferrem, si reprehensionis ratio mihi danda esset. Multos titulos
habebam; non longe quærenda erat materia reprehensionis. Non uno nomine;
non uno ex capite; multis nominibus ea tibi reprehensio debebatur. Non
una, nec temere oblata mihi causa erat te reprehendendi. Magno judicio,
ac certo consilio ad istam reprehensionem descendi. 2. Amici ipsi horum
causa malorum fuere, _les amis eux-mêmes furent la cause de mes maux_.
In hanc me calamitatem induxere; ex illo fonte et seminario hæc mala
fluxere. Ea calamitas ab amicis conflata, contracta, confecta est; eorum
opera factum, ut miser sim; in hanc miseriam amicitia me detrusit. Ab his
malum erupit; hinc illæ lacrimæ; hanc segetem ac materiem ægritudinis
meæ amici præbuere, illi viam patefecere hostibus meis. Horum persuasu
ac inductu hæ mihi calamitates importantur. Ab iis est natum istud
mihi incommodum; illi periculum invexere; hi quidquid malorum est,
mihi conscivere; horum amicitia me in hanc perditam causam imposuit.
Horum omnium malorum fons unus amici sunt; hi mihi, quidquid malorum
nunc sustineo, conflavere, contraxere. Principium malorum ex amicorum
perfidia, velut pestilenti radice exstitit, profectum est, prodiit,
provenit. Hæ calamitates principia sua amicis debent: referenda in
amicos est tota hæc malorum acerbitas; ii ansam præbuere; ii occasionem
dedere; horum e perversa amicitia, hoc quidquid est, exstitit; manavit,
emanavit, profluxit; amicorum corrupta fides ista nobis incommoda
accersiit, peperit, attulit; his malis aditum aperuit. Horum inconstantiæ
ac levitati id, quidquid malorum mihi incubuit, tribuendum est,
adscribendum, assignandum. Cf. Adscribo, Assigno. USUS: 1. Ut semina
arborum, ita tu hujus belli causa ac auctor fuisti. Helena Trojanis causa
exitii fuit. Rerum causæ quærendæ, inveniendæ, exponendæ, explicandæ,
aperiendæ sunt. Quam facti causam affert? Quis causam dedit, occasionem?
_Qui en a été la cause?_ Causæ nihil est, quin abeas. Id faciendi nullas
causas habui, rationes, _je n’avais aucune raison de faire cela_. II.
Lis, controversia, _procès_, _cause_. 1. Incipere causam, _commencer un
procès_. In causam se demittere; in causam descendere, ingredi; causam
recipere, suscipere, accipere. 2. Causam agere, _plaider une cause_.
Tractare, actitare, tueri, tutari, defendere, sustinere. Causam ipse
meam informabo, orabo, declamabo; causam capitis dicam. Jus meum ipse
persequar. 3. Causam perdere, _perdre son procès_. Causam amittere,
causa cadere; causam adversariis tradere. Cadere in judicio. 4. Causam
obtinere, _gagner son procès_. Causam tenere, obtinere. Causa illi
adjudicata est; secundum illum judicatum est; pro illo pronunciatum.
5. Causam negligenter tractare, _s’occuper peu d’une cause_. Indormire
causæ suæ. 6. Causa est valde dubia, _la cause est tout-à-fait douteuse_.
Fluctuat ejus causa. 7. Causam relinquere, _abandonner un procès_.
Causam deposuit. 8. Amicabilem compositionem causæ facere, _faire une
transaction amicale_. Causam cum altero componere, controversiam sedare,
dirimere litem, tollere, transigere. III. Negotium, onus, provincia.
Hanc mihi causam dedit, negotium demandavit, _parti_, _action_, _cause_,
_intérêt_. Suam causam, non reipublicæ curat. Exeundum tibi illa causa,
dum adhuc integra est, _abandonnez cet intérêt tandis qu’il est encore
intact_. IV. Excusatio, _raison_. Accipio causam, _j’accepte vos
raisons_. V. Propter, _à cause de moi_. Non mea, sed omnium salutis causa
abfui. Tua causa debeo, cupioque omnia. Cf. Auctor, Origo, Lis, Negotium.
CAUSĀRĬUS, a, um, _Infirme_. USUS: Causaria missio, _congé de réforme_,
_pour raison de santé_.
CAUSĬDĬCUS, i, m. _Avocat_, _défenseur_. SYN. Causæ patronus. EPITH. Non
amplus atque grandis, subtilis tamen et elegans. USUS: Non causidicum
nescio quem, nec proclamatorem aut rabulam; sed amplum, grandem,
vehementem et qui in forensibus causis possit præclare consistere,
oratorem. Cf. Patronus, Advocatus.
CAUSOR, aris, atus sum, ari, d. _Donner pour raison_, _alléguer_. SYN.
Causam affero. USUS: An ætatem causabitur? an ignorantiam? an morbum?
(VULG. Pro prætextu afferre.) Cf. Excuso.
CAUTĒ, _Avec précaution_, _prudemment_. SYN. Callide, prudenter. USUS:
Caute dic.
CAUTES, is, f. _Roche_, _rocher_. SYN. Saxum asperum et abruptum.
CAUTĬO, ōnis, f. _Précaution_. SYN. Provisio. EPITH. Communis, diligens,
facilis, græcula, multa, summa. USUS: A malis natura declinamus, quæ
declinatio, si cum ratione fit, cautio appellatur. Rebus tuis cautionem
adhibe et diligentiam, _usez de précaution et d’habileté dans vos
affaires_. Ita bonus divinator, et ad prædictionem cautionem adhibeat.
Cautio pecuniarum. Chirographi cautio, _la garantie de ma signature_.
(VULG. Securatio, quitantia.) Cf. Prudentia, Providentia, Caveo.
CAUTOR, ōris, m. _Celui qui garantit_. USUS: Cautor alieni periculi,
_celui qui veille sur un autre_.
CAUTUS, a, um, _Prudent_, _circonspect_, _défiant_. SYN. Providus,
prudens. PHRAS. Homo multæ cautionis et providentiæ; qui nihil nisi caute
et pedetentim, nihil non ex certa animi provisione suscipit. Quis illo
consideratior? quis tectior? quis prudentior, qui nihil nisi explorate
agat. Alienis malis eruditus, aliena calamitate doctus, cautissime omnia,
omni cautione agit. Cf. Providus, Prudens, Caveo.
CĔDO, _Donne_, _dis_, _parle_. SYN. Da, dic, exhibe. USUS: Cedo tabulas;
cedo, quid affers?
CĒDO, is, cessi, cessum, cedere, n., _nonnunquam_ a. _Céder_, _laisser
la place_, _se retirer_. SYN. Concedo, locum do, me retraho. )( Maneo.
ADV. Honeste, male, non multum, aut nihil omnino. Cessisse omnino a
gladiatore. PHRAS. 1. Cessit denique hostium machinationibus, _il céda
enfin devant les machinations de ses ennemis_. Ita tractus ac debilitatus
est, ut succumberet fortunæ; tandem manus dedit fortunæ; victus, et
abjecto scuto exterritus campo cessit. Defecit hominem constantia, et
labescere cœpit. 2. Hostes retro cesserunt, _les ennemis reculèrent_.
Pedem retulere, se in castra recepere, receptu fugæ simillimo in
castra retro iere, se abstulere. 3. Uni cedit Homero, _il ne le cède
qu’à Homère_. Uni concedit Homero. Poetarum, præterquam Homero, nemini
secundus est. Ab Homero proximus est. Homero collatus, haud ægre in
secundo se gradu continet. 4. Cedite omnes de via, _allons, quittes tous
le chemin_. Abscedite; date viam; fugæ totæ plateæ pateant; ne quis mihi
obstiterit obviam. Concedite, decedite de via. Illuc este; auferte vos
hinc. Declinate paulum extra viam; viam facite. 5. Hoc consilium bene
tibi cedat, _puisse votre dessein réussir_. Res ea tibi bene, feliciter
vertat, opto; res ex sententia tibi succedat; feliciter eveniat; procedat
bene ac prospere, exopto; optatis, votis fortuna subscribat, annuat,
respondeat, faveat, aspiret; cadat feliciter, ut exoptas; ex animi
sententia geratur, opto. 6. Male cessit conatus iste, _ses efforts ne
réussirent pas_. In perniciem vertit; abfuit fortuna cœpto, exitus non
respondit; eventus non satisfecit; contra cecidit, aliter, secus cecidit
ac optabam; exitum res sortita a destinatione animi longe alienissimum;
optatum exitum res consecuta non est; ad exitum optatum res non pervenit;
pro voluntate non successit; non is, quem volebam, exitus consecutus est;
speratum eventum sortita, nacta, adepta res non est. Cf. Succedo, Evenio,
Accidit. 7. Cedendum est tempori, _il faut céder aux circonstances_.
Consilii est, cedere tempori, temporibus servire; necessitati parere;
rationem temporis habere; confirmare se ad temporis rationem; consilia
et actiones tempore moderari; res ad tempus accommodare; temporibus
assentiendum est; tempestati obsequendum. 8. Cur ego cedam minori?
_pourquoi céderai-je à un homme qui ne me vaut pas?_ Quamobrem, qui infra
me est, mihi patiar anteponi? cur ei cedam loco, _vel_ locum cedam, qui
nihil ad me est, qui comparandus, æquandus, conferendus, par omnino mihi
non est? Quid est causæ, cur primas ei partes concedam; primas ad eum
partes deferri sinam; præponi; priore eum loco statui; collocari ante me
patiar, quem nulla res mecum æquat; cujus meritis mea merita antecellunt?
Quid est causæ, cur honore superior habeatur, qui virtute, ætate, rebus
omnibus inferior est. Cf. Antepono. USUS: 1. Nihil Græcis cedunt Romani.
Cesseram invidiæ, tempori, armis, pactioni, reipublicæ. Cessit tandem
precibus, malis, oneri, succubuit. Ingenii laude nemo est, qui cuiquam
cedat. 2. Abeo, discedo, _s’en aller_, _quitter_. Foro, urbe, Italia
cessit. E vita cessit, _mourir_. 3. Remitto, _céder_, _concéder_. Nihil
de jure suo cedere, concedere, remittere.
CĔDRUS, i, f. _Cédre_.
CĔLĔBER, bris, bre, _Célèbre_, _illustre_; _fréquenté_. SYN. Præclarus,
laudatus, clarus, honestus, honorificus. Quod celebratur, frequentatur
et colitur. )( Desertus, ignotus. PHRAS. 1. Victoria celebris erat, _la
victoire était fameuse_. Omnium sermonibus celebrata; in luce Asiæ, in
oculis Europæ reportata; illustri laude celebrata; primi nominis erat
victoria; victoria ea maximam inter cæteras tulit laudem; celebritatem
habuit; clara apud omnes gentes fama erat. Victoria ea non terras solum,
sed mare etiam rerum gestarum fama implevit; omnes provinciarum ac
regionum sinus fama ejus victoria complevit. 2. Vir est celeberrimus,
_c’est un homme très-célèbre_. Summo propter egregias virtutes honore
et nomine; amplissimus vir et clarissimus; summum splendorem sua virtute
consecutus; vir est, cujus virtutes majoribus quasi theatris expositæ,
qui fama nominis sui non terras solum, sed et maria implet; omnium
studiis celebratus; quem fama conspectissimum facit; quem rerum gestarum
gloria mirifice illustrat. Vir est, qui non modo honestis artibus, sed
bellicis laudibus summum inter suos splendorem est assecutus; publice
privatimque celebratus. Non sermonibus modo, sed omnium gentium litteris
celebratus; clarus vir ac illustri laude conspicuus; spectatus vir, et
primi inter suos nominis, fama inclitus, et claro inter suos nomine; vir,
qui magnam rebus gestis celebritatem consecutus; qui in summa celebritate
vivit; qui celebritate floret inter suos maxima; in gloria ingenti apud
suos est; cujus ingens nomen et gloria; celebritate nominis insignis;
ingens haberi cœptus. Cf. Gloria, Fama, Egregius. USUS: Celeberrima et
frequentissima urbis pars. Res celeberrima est, totaque urbe notissima.
In foro, concione celeberrima, frequentissima.
CĔLĔBRĀTĬO, ōnis, f. _Distinction_, _gloire_; _renom_. SYN. Laudatio.
EPITH. Quotidiana. USUS: 1. Nihil equidem commemoravi in ea celebratione
mearum rerum. 2. Frequentatio, _assemblée nombreuse_. Quæ domus? quæ
celebratio?
CĔLĔBRĬTAS, ātis, f. _Affluence_, _concours de monde_. SYN. Hominum
cœtus, concursus, frequentia. )( Solitudo. EPITH. Domestica,
frequentissima, magna, maxima, quinquennalis, tanta. USUS: Odi
celebritatem, fugio homines, lucem aspicere vix possum. Nunquam comitia
tanta omnis generis hominum celebritate floruere. Mercatus celebratus
summa totius Græciæ celebritate. Theatri, judiciorum, fori celebritas et
frequentia. 2. Fama, laus, splendor, dignitas, _célébrité_, _renommée_.
Vir summa famæ celebritate. Summam celebritatem sermonis hominum
consequi. Judiciorum celebritate distineri. Funeris celebritate aliquem
spoliare.
CĔLĔBRO, as, avi, atum, are, a. _Honorer_, _célébrer_, _louer_, _rendre
fameux_. SYN. Orno, honesto, laudo, comitor. ADV. Celebrari maxime,
privatim, publice, vicatim, descriptionem servorum tota urbe. USUS: 1.
Celebrare nomen, memoriam alicujus post mortem. Celebrata hæc sunt omnium
litteris. Vir publice privatimque celebratus. Populus magna frequentia
me ad Capitolium usque celebravit. 2. Frequento, _fréquenter_. Est hoc
omnium sermonibus celebratum. Viam illam suo comitatu celebrat. Cf. Laudo.
CĔLER, eris, ere, _Prompt_, _rapide_. SYN. Velox, volucer, incitatus.
)( Tardus, segnis, lentus. PHRAS. Celeres sunt, _ils marchent avec
rapidité_. Ea velocitate sunt ut eos volare, non iter facere crederes;
tanta incitatione feruntur, ut celeritas, quanta sit, ne cogitari quidem
possit. Utuntur festinatione, pernicitate, et velocitate præpropera;
maximo vigore ac levitate corporum veloces juvenes. Levium corporum et
multa exercitatione pernicium homines; juvenes summa agilitate corporum;
ad summam celeritatem nihil reliqui sibi facere soliti; celeritates
suscipiunt incredibiles.
CĔLĔRĬTAS, ātis, f. _Rapidité_. SYN. Velocitas, pernicitas, festinatio.
)( Tarditas. EPITH. Admirabilis, divina ingenii, expedita et profluens
quodammodo, gratior, ignea, incredibilis, ingens, major, maxima,
mirabilis, præceps dicendi, prompta et parata in agendo et respondendo,
summa. Celeritates dispares, et inter se dissimiles, nimiæ, pares. USUS:
Expedita ac profluens in dicendo celeritas. Rapida et celeritate cæcata
oratio. Homo volubili, præcipiti dicendi celeritate. Celeritate opus est;
celeritas in eo negotio adhibenda, suscipienda; celeritate utendum est.
Cf. Celer.
CĔLĔRĬTER, _Rapidement_. SYN. Cito, brevi tempore, mature, quamprimum,
propediem. USUS: Celeriter de ea re scribam, transigam. Cf. Cito.
CĔLĔRO, as, avi, atum, are, a. _Accélérer_, _presser_. SYN. Accelero,
celeritate utor, celeritatem suscipio.
CELLA, æ, f. _Cellier_, _magasin_. SYN. Locus, ubi aliquid conditur
et asservatur, ut granum, oleum, vinum, carnes et quidquid ad penum
pertinet. _Item_: sacellum, ædicula sacra. EPITH. Mellaria, olearia,
penuaria, vinaria, cellæ plenæ. USUS: Semper boni domini referta cella
vinaria, olearia, penuaria est. Sicilia cella penuaria reipub. Romanæ.
Frumentum in cellam emit. In cella Concordiæ. In cella Jovis. (Pro cella
Monastica. VULG.) _Cellule_. Cubiculum, conclave.
CELLĀRĬUS, ii, m. _Esclave chargé de l’office_, _économe_. * SYN. Qui
præest cellæ, penui promendo, _vel_ condendo. USUS: Cibus et potus sine
fraude a cellariis præbeatur. Prome quodvis, te facio cellarium.
CĒLO, as, avi, atum, are, a. _Cacher_. SYN. Occulto, obscure fero. PHRAS.
Celat consilia sua, _il cache ses projets_. Clam fert consilia; premit
animi sui sensa; ab hominum conscientia solertissime removet. Ut cochlea
abscondit, et retentat se tacitus. Cf. Abscondo, Taceo, Tego. USUS: Si
Deos omnes, hominesque celare possemus, nihil injuste faciendum esset.
Aliquem de consilio celare.
CELSĬTAS, ātis, f. _Élévation_, _hauteur_. SYN. Altitudo, excelsitas.
USUS: Celsitas animi et magnitudo. Cf. Altitudo.
CELSUS, a, um, _Élevé_, _haut_; _fier_, _superbe_. SYN. Sublimis, altus,
erectus, elatus. USUS: Vir celsus et erectus ad omnia, quæ accidere
possunt. Celsa dignitatis sede. Cf. Altus, Sublimis.
CENSĔO, es, ui, censum, ere, a. _Être d’avis_, _juger_, _penser_. SYN.
Arbitror, puto, existimo, statuo, decerno. ADV. Amplius, ita, uti et
republ., magnopere, nominatim videnda, plane prorsus, ita simpliciter.
USUS: 1. Magnopere censeo tibi abeundum. Quid senserim, quid censuerim,
scis. 2. Decerno, _décréter_. Consules censeant quid agendum. 3. Censum
ago, _faire le recensement_. Quinto quoque anno Sicilia censetur, _tous
les 5 ans on fait le recensement de la Sicile_. Cf. Judico, Puto, Opinio,
Æstimo.
CENSOR, ōris, m. _Censeur_, _magistrat romain_. SYN. Qui præest censui,
et moribus populi; magister morum; præfectus moribus. USUS: Magister
veteris disciplinæ, severitatis censor.
CENSŌRĬUS, ii, m. _De censeur_; _qui a été censeur_. SYN. Quod censoris
est. Qui censor est, _vel_ fuit. USUS: Censorium judicium, notatio,
animadversio. Censoria gravitas. Censoriæ severitatis nota aliquem
inurere.
CENSŪRA, æ, f. _Dignité de censeur_. SYN. Censoris dignitas, munus.
EPITH. Egregia, tota. USUS: Censura morum severissima magistra. Censura
Ecclesiastica. Cf. Pœna sacra.
CENSŬS, ūs, m. _Cens_. SYN. Bonorum æstimatio et ipsa bona. USUS: In
censum venire. In censu habendo potestas omnis æstimationis habendæ
censori permittitur. Aliquem spectare ex censu, æstimare, _estimer qqn
d’après sa fortune_. Homo sine censu. Censum peragere, perficere. Aliquæ
civitates censu liberatæ sunt. Census annuus ex mutuo, locatione. Cf.
Fœnus, Fructus.
CENTĒNUS, a, um, _Cent (dans le sens distributif)_. USUS: Centena
sestertia, _cent mille sesterces_.
CENTĒSĬMÆ, ārum, f. pl. _Intérêt de un pour cent par mois_. USUS:
Centesimis contentus non est. Tributum ex centesima collatum, _l’impôt du
centième sur les ventes à l’encan_.
CENTĬES, _Cent fois_.
CENTO, ōnis, m. _Vêtement grossier_, _couverture_. * SYN. Stragula
crassiora filis passim pendentibus. USUS: Centones injecerunt, ne tela
contabulationem præfringerent.
CENTRUM, i, n. _Centre_. SYN. Locus medius in sphæra. USUS: Terra in
medio mundi sita centrum obtinet.
CENTUM, _Cent_.
CENTŬRĬA, æ, f. _Centurie_, _division du peuple romain_. SYN. Centum
homines. Ita erat populus Rom. in centurias distributus. EPITH.
Prærogativa, centuriæ cunctæ, paucæ. USUS: Omnium prope centuriarum voce
consul factus, creatus.
CENTŬRĬĀTIM, _Par centuries_. Per centurias. USUS: Tributim, et
centuriatim descripti ordines.
CENTŬRĬĀTUS, a, um, _Réparti par centuries_. SYN. In centurias
distributus, descriptus. USUS: Centuriata, et curiata comitia.
CENTŬRĬĀTŬS, ūs, m. _Grade de centurion_. SYN. Munus centurionis. USUS:
Centuriatus in castris palam vendidit.
CENTŬRĬO, as, avi, atum, are, a. _Distribuer en centuries_. SYN. In
centurias distribuo, tribuo, describo; centurias conficio. USUS: Vidi
conscribi homines et centuriari.
CENTŬRĬO, ōnis, m. _Centurion, qui commande 100 hommes_. SYN. Centuriæ
præfectus, dux, ductor; qui ordines ducit. EPITH. Nobilis sui generis.
Centuriones pugnaces, lacertosi. USUS: Nihil sibi ex ista laude centurio,
nihil præfectus decerpit.
CĒRA, æ, f. _Cire_. EPITH. Commutabilis, extrema, infamis et nefaria,
legitima, mollissima. USUS: Mollem ceram ad nostrum arbitrium formamus et
fingimus.
CĒRĀRĬUS, ii, m. _Marchand de cire_. SYN. Qui ceram tractat.
CĒRĂTUS, a, um, _Enduit de cire_. SYN. Cera inductus, illitus. USUS:
Tabella cerata, _tablette pour écrire_.
CĔRĔBRŌSUS, a, um, _Emporté_, _bouillant_. SYN. Cui durum et pertinax
cerebrum. USUS: Senex hic cerebrosus est certo, _ce bonhomme perd
assurément la tête_. Cf. Obstinatus, Pertinax.
CĔRĔBRUM, i, n. _Cerveau_, _cervelle_. USUS: Alii dicunt in cerebro esse
animæ sedem.
CĒRĔUS, a, um. _De cire_. SYN. E cera fictus. USUS: Cereæ figuræ.
CĒRĔUS, i, m. _Chandelle de cire_, _bougie_, _cierge_. SYN. Fax cerea.
USUS: Ad illas statuas tuas et cerea adhibentur.
CĒRĬMŌNĬA, æ, f. _Cérémonie_, _rit_, _coutume religieuse_. SYN. Ritus
sacer, cultus religiosus, religio sacrorum. EPITH. Incredibilis,
maxima, summa. USUS: Cerimonias prodere, _instruire des cérémonies_,
_les transmettre_. Cerimonias polluere, _profaner les rites sacrés_.
Cerimoniis præesse. Ea sacra maximis et occultissimis cerimoniis
continentur. Sacra Cereris summa religione cerimoniaque conficiuntur.
Cerimoniæ ludorum, sepulcrorum. Cerimonias sacras ex majorum instituto
sancte obire; sacros in rebus divinis ritus diligentissime tueri,
retinere. In adhibendo ritu sacrarum cerimoniarum diligentem operam
ponere; præceptas sacrorum cerimonias rite colere.
(Cerimoniale, Cerimoniarius, VULG.) SYN. Sacrorum rituum liber; liber,
quo sacræ religionis cerimoniæ continentur. Rituum, officiorum in divino
cultu magister; sacrarum cerimoniarum moderator, sacris cerimoniis
præpositus, præfectus. Cerimoniæ politicæ. Cf. Officium, Officiosus.
CERNO, is, crēvi, crētum, ere, a. _Voir_, _distinguer_. SYN. Video
oculis, _sed sæpius_ animo. ADV. Civiliter, sine armis, melius, plane,
penitus, subtilius, tacite. Cerni bipertito, extrinsecus. USUS: 1. Aut
superum nihil, aut obscure admodum cernimus. Ne nunc quidem oculis
cernimus. 2. Cerno animo, _comprendre_, _remarquer_. Cerno jam animo,
mente video, quæ futura sint. Verecunde tu quidem, sed tamen ut cernerem
tuum animum. 3. Adeo, æstimo, _faire acte d’héritier_, _accepter une
succession_. Ex testamento hæreditatem hodie crevi. Me quasi falsam
hereditatem alienæ gloriæ cernere sinas, _laisse moi jouir à un faux
titre d’une gloire qui ne m’appartient pas_. (VULG. Dividere cum aliquo
hæreditatem). Cf. Video.
CERNŬUS, a, um, _Courbé_, _penché vers la terre_. SYN. Inclinatus, quasi
quod terram cernat.
CERTĀMEN, ĭnis, n. _Combat_; _rivalité_, _conflit_. SYN. Contentio,
pugna, certatio. EPITH. Æquum, difficile, extremum, forense, gladiatorium
vitæ, grave belli, gymnicum, honestum, improbum, magnum, majus,
mediocre, præsens. USUS: 1. Acre mihi tecum est pro aris et focis
certamen. Descendam tecum in certamen honoris et dignitatis. Nihil
me ab hoc certamine gloriæ removebit. In certamen et discrimen rerum
omnium veniendum erit. 2. Prœlium, _bataille_, _lutte à main armée_.
Certamen instat, oritur, accenditur, _le combat commence_. Exardescunt
prælii initia; pugna capessitur; ad certamen descenditur; in certamen
venitur; pugna, certamen, manus conseruntur. Certamen tentat, experitur,
dimicationem subit, _en venir aux mains_. Ea res certamen præbuit,
injecit, _telle fut la cause de la lutte_. Certamen serere, miscere,
facere, _combattre_. Certamen extrahere, _prolonger la bataille_.
Certamen sedare, dirimere, _terminer la lutte_. Certamen abnuere,
defugere, _refuser la bataille_. Cf. Pugno, Contendo, Prœlium, Pugna.
CERTĀTIM, _A l’envi_. USUS: Omnes certatim accurrent.
CERTĀTĬO, ōnis, f. _Lutte_. SYN. Contentio. EPITH. Honesta, iniqua,
magna, parva. USUS: Virtuti cum voluptate certatio est. Sit hæc inter
eos honesta certatio. Cf. Certamen.
CERTĒ, _Certainement_. SYN. Scilicet, certo, profecto, sine dubio, sine
ulla controversia. USUS: 1. Si me tanti facis. 2. Concedentis, _oui_,
_certainement_. Epicurus parabiles dixit divitias, certe, nisi etc. 3. At
certe, certe, i. e. saltem, _du reste_, _au moins_. Res fortasse veræ,
certe graves. Victi sumus, at fracti certe et abjecti.
CERTO, _Certainement_. USUS: Id certo scio; id sane constat; id sine ulla
dubitatione affirmem.
CERTO, as, avi, atum, are, n., _nonnunquam_ a. _Lutter_, _combattre_.
SYN. Decerto, contendo, belligero; certamen, certatio est mihi cum
aliquo. ADV. Plane de sponsione, pugnaciter. PHRAS. Certet necesse est,
qui victoriam cupit, _celui qui désire la victoire doit combattre_.
Victoriam non aufert, nisi qui fortiter dimicat; nisi qui certamen nullum
fugit; nisi qui cum hostibus conflictatur, depugnat, armis disceptat;
ferrum et manus cum hoste conserit, prœliis utitur secundis; confligit,
signa confert; ad manus venit; certamina ferit; nisi qui in certamen
venit, descendit; dimicationem subit; in dimicationem venit Cf. Pugno,
Prœlium, Pugna, Contendo, Arma.
CERTUS, a, um, _Certain_, _assuré_, _indubitable_. SYN. Non dubius, non
incertus, compertus, apertus, manifestus, notus, exploratus, minime
dubius, ratus, quod nihil habet dubitationis; in quo nulla dubitatio
esse potest; quod manu tenetur; in manibus habetur; quod in præsentia
est, atque ante oculos. PHRAS. Certum est rem ita evenisse, _il est
certain que la chose s’est passée ainsi_. Exploratum habeo, mihi pro vero
constat; pro inquisito et comperto habeo rei exitum. Certissimis indiciis
comperi; ita animo video, quam quæ oculis cernimus; persuasissimum mihi
est, rem ita se habere. Perspectum exploratumque habeo; perspicuum, non
obscurum est; explorata res est; vocari in dubium non potest; venire in
dubium, ambigi, dubitari non potest; nemini dubium esse potest, quin res
ita evenerit. Cf. Notus, Manifestus. USUS: 1. Nihil certi et definiti
habeo, quod nuntiem. Pro certo habeo, Pompeium abiturum. Certi cœlorum
motus. 2. Ratum et constitutum est, _décidé_, _résolu_. Certum est,
deliberatumque, omnia palam edicere. Certum mihi est, ad Brutum transire.
3. Fidus, securus, _éprouvé_, _sûr_. Habebam certos homines, quibus
litteras dare poteram. (VULG. Proprium nuntium, _messager particulier_).
4. Quidam definitus, peculiaris, proprius, _fixe_, _déterminé_. Habet
certos sui studiosos. Sunt certa vitia, quæ nemo libenter fugit. Rem
aliquam in certas partes dividere. 5. Commonefactus (in comparativo),
_informer_. Utinam ejus rei certior factus essem. Fac me certiorem de
consiliis tuis, _informez-moi de vos projets_. Significa mihi, expone,
aperi, explica, qui sit rerum tuarum status, qui tuus animus, qui sensus,
quæ tua sint consilia. Fac, ut te tuis consiliis cognoscam, intelligam,
certior fiam, reddar; imaginem rerum tuarum, cogitationumque litteris
exhibe, ostende. Cf. Indico, Declaro, Significo, Nuntio.
CĒRŬLA, æ, f. _Petit morceau de cire_.
CĒRUSSA, æ, f. _Céruse_. Genus pigmenti ex ramentis plumbi compositum.
USUS: Cerussa malas oblinere.
CERUSSĀTUS, a, um, _Blanchi avec de la céruse_. SYN. Cerussa illitus,
fucatus.
CERVĪCŬLA, æ, f. _Petite tête_. USUS: Cerviculam jactare, _balancer la
tête_, _se dandiner_.
CERVIX, īcis, f. _Cou_, _tête_. SYN. Aversa pars colli; audacia. EPITH.
Anguina, dextera, longa, teres, cervices cruentæ, nefariæ, tumidæ,
validæ. USUS: Imposuistis in cervicibus nostris dominum. Tyrannum a
cervicibus nostris avertit. Rempublicam vestris cervicibus sustinetis.
Cladem a cervicibus omnium avertere, repellere, depellere. Qui erunt
tantis cervicibus, qui audeant prætori resistere? _Quels seront les
hommes assez hardis pour oser résister au préteur?_
CERVUS, i, m. _Cerf_.
CESPES, ĭtis, m. _Motte de terre couverte de gazon_. Arva aut sunt
cespites, aut glebæ.
CESSĀTĬO, ōnis, f. _Loisir_, _relâche_. SYN. Intermissio, otium. EPITH.
Libera atque otiosa. USUS: Epicurus nihil cessatione melius existimat.
Petit sibi liberam cessationem. Cessationem alicui dare. Damnare suam
cessationem, _vel_ excusare. Cf. Otium.
CESSĀTOR, ōris, m. _Fainéant_, _paresseux_. SYN. Otiosus, qui cessat,
nihil agit. USUS: Non soleo esse cessator, præsertim in litteris. Nequam
et cessator Davus. Cf. Otiosus.
CESSĬO, ōnis, f. _Action de céder_, _cession (en t. de droit)_.
Abalienatio est rei, quæ mancipi est, aut in jure cessio, aut etc.
CESSO, as, avi, atum, are, n. _Être oisif_, _se reposer_. SYN. Nihil ago,
vaco, cessator sum, conquiesco, langueo. PHRAS. 1. Cassemus a scriptione,
_cessons d’écrire_. Manum de tabula; conquiescamus a scriptione;
supersedeamus tantisper molesto scribendi labore; intermittamus paululum
cœptum scribendi laborem. A molesta scriptione respiremus. Remittamus
aliquantum de scribendi contentione. Cessationem aliquam fatigatæ longa
scriptione dexteræ demus; otium concedamus. Cf. Desino. 2. Cessavit
jam ea cura, _ces soucis l’ont enfin quitté_. Defluxit jam ea cura,
conquievit, habet jam animus aberrationem quamdam a curarum molestiis;
cura ea jam consedit, resedit; exempta jam animo est ea cura; sollicitudo
conquievit. Cf. Quies. USUS: 1. Pueri, etiam cum cessant (vacant)
exercitatione aliqua, delectantur. Scribo, ne tibi, plane cessasse
videar. (VULG. Feriari.) 2. Desino, finem facio, desisto, _cesser_,
_s’abstenir_. Litteras scribere nec cessavi, nec cesso. In opere ac
studio nihil cesso. Cf. Otio, Desino, Desisto, Piger.
CĒTĀRĬUS, ii, m. _Marchand de gros poissons_. SYN. Qui magnorum piscium
mercaturam exercet. USUS: Cetarii, lanii, coqui, fartores, piscatores.
CĒTUS, i, m.; pl. CETE, dat. cetis, n. _Cétacé_, _monstre marin_. SYN.
Pistrix, bellua marina.
CHĂRACTER, ēris, m. _Caractère_, _genre de style_. SYN. Nota, figura,
forma, genus dicendi. USUS: Num te orationis meæ character delectat?
characterem optimi exponere difficillimum, quod aliud aliis optimum
videatur.
CHARTA, æ, f. _Papier_. SYN. Chartula, membranula, macrocolum. USUS: Num
charta tibi deest, quod non scribas. Impensam feci in macrocola, _j’ai
acheté du papier royal_, _papier grand format_. Charta regia, _papier
royal_. Scapus chartæ, _main de papier_. Chartæ pagina; plagula, _page de
papier_. Charta bibula, _papier buvard_. Charta transmittit litteras.
CHĂRYBDIS, is, f. _Charybde_, _gouffre dans le détroit de Sicile_.
Immanis, infesta, vorax. USUS: Charybdis bonorum voraginem potius
dixerim; nulla charybdis tam infesta, quæ tot res tam cito absorbere
potuisset.
CHĒLE, es, f. _Bras d’une catapulte_.
CHĬRŎGRĂPHUM, i, n. _Manuscrit_, _autographe_. (VULG. Manu propria
scriptum.) EPITH. Chirographa falsa. USUS: Quo me teste convinces? an
chirographo? Chirographum imitari. Misi tibi cautionem chirographi mei.
Chirographa, testificationes, judicia, quæstiones. Falsum chirographum
scripsit.
CHĪRURGĬA, æ, f. _Chirurgie_. SYN. Medicinæ pars, quæ manu medetur. USUS:
Chirurgiæ tædet, diæta curari malo, _je suis las des remèdes violents_,
_je préfère des traitements plus doux_.
CHLĂMYDĀTUS, a, um, _Vêtu d’une chlamyde_. USUS: Sylla Imperator
chlamydatus.
CHLĂMYS, ĭdis, f. _Chlamyde_. SYN. Vestis militaris et regia,
paludamentum. USUS: Chlamys purpurea, coloribus variis intexta.
CHŎRĀGĬUM, ii, n. _Mobilier_, _décors_, _costumes_. SYN. Scenicus
apparatus et pompa. Ponitur pro thrasonica aliqua ostentatione. USUS:
Fragile falsæ gloriæ choragium comparat.
CHORĀGUS, i, m. _Chorège_, _entrepreneur des spectacles_. SYN. Dux chori,
qui subministrat instrumentum ludicrum, et impensas. USUS: Ornamenta a
chorago sumere.
CHORDA, æ, f. _Corde d’un instrument de musique_. * SYN. Nervus. USUS:
Voces ut chordæ sunt intentæ, quæ ad quemvis tactum respondeant.
CHŎRUS, i, m. _Chœur_, _assemblée_, _troupe_. SYN. Corona, multitudo,
sodalitium, numerus. EPITH. Totus comessationis. USUS: Choro juventutis
stipatus, _entouré d’une troupe de jeunes gens_. Epicurus e Philosophorum
choro tollendus est. Chorus canentium, nisi numeris et certis modis
præeuntis magistri consentiat, dissonum quid, et tumultuosum canit; at
si certis numeris ac pedibus, velut facta conspiratione consensit, ac
concinuit, etc. Chorus musicus pro loco _vulg. est_; rectius dicitur
odeum, _aut_ statio musicorum.
Christianus, i, m. _Chrétien_. SYN. Qui Christi nomen profitetur,
Christo initiatus, addictus, auctoratus, Christi disciplinam professus,
Christi sectator, qui Christo nomen dedit; Christi cultor, Christianis
sacris imbutus. PHRAS. Christianus factus est, _il devint chrétien_.
Christo nomen dedit; christiana sacra suscepit; christianam doctrinam
amplexus est; christianæ militiæ adscriptus; ad sanam religionem ab
impia superstitione traductus est; rejecto simulacrorum cultu ad Christi
Ecclesiam se aggregavit; damnatis erroribus ad Christianæ veritatis lucem
respexit; ad Christum se adjunxit; Christi nomen professus est; Christo
fide professioneque auctoratus est; christianis mysteriis inauguratus;
initiatus est sacris christianis; christiana sacra suscepit; ad Christi
signa transivit; christianorum cœtum auxit; christianæ militiæ nomen
dedit; signa secutus est; christianæ militiæ castra secutus est; Christi
legem professus est; Christo duce stipendia merere constituit.
Christus JESUS, m. _Jésus-Christ, fils de DIEU et de Marie_. PHRAS. 1.
Redemptor generis humani, mundi liberator, vindex ac servator; sequester
noster, qui extra omnem culpam vixit, et humanorum delictorum nulla
contagione fœdari potuit, qui inter cœlum et terram, inter DEUM et
homines placidissimam firmissimamque pacem composuit, cujus dira morte
a sempiterna morte vindicati sumus; legatus, nuntius et sacerdos summi
Patris, qui interclusum in cœlum aditum nobis aperuit, patefecit; qui, ut
nos liberaret, durissimis cruciatibus excarnificandum sese deridendumque
objecit; pro salute nostra vindicanda excarnificari se ac dilaniari
passus est; ut Patrem nobis propitiaret, concidi se et dilacerari,
tanquam a feris immanissimis sustinuit; qui fuso pro nobis sanguine
interceptam et interclusam ad cœlum viam aperuit; servile jugum a
cervicibus nostris dejecit, hominum mentes expiavit; Patris Numen humano
generi infensum placavit; qui Divinæ severitatis tela in homines intenta,
unus pro universis excepit, sanguineque suo omne humanum nefas exstinxit.
Mens divinæ mentis. Filius DEI, Verbum Patris, speculum sine macula
Majestatis DEI; fulgor sempiternus solis sempiterni; incorruptissimus
judex, et flagitiorum scelerumque vindex justissimus, atque acerrimus;
a quo exanimes ad vitam excitati, mutorum linguæ in sermones solutæ,
surdorum aures ad audiendum patefactæ, claudis libera gradiendi data
facultas, iis, qui omnibus capti membris, totius corporis firmitas
restituta; in quo Christiani habent omne salutis præsidium constitutum.
2. Christus incarnatus, _le Christ incarné_. Mysterium augustissimum et
arcanissimum; quo rerum universarum, adeoque hominum rector ac opifex
humanis se membris cooperuit, et salvis utriusque naturæ discriminibus
tam conjuncta DEUM inter ac hominem est instituta consociatio. Verbumque
et caro tam arcto ac indissolubili nexu in unam personam coierunt, ut
quiquid ibi DEI est, non sit ab humanitate; quidquid autem hominis,
non sit a Divinitate divisum. Mysterium, quo humana divinis, terrena
cœlestibus, ima summis, pereuntia sempiternis nexu omnium arctissimo
devincta et copulata sunt; interque nos ægros ac miseros, et beatos
immortalesque spiritus, fœdus inviolabile percussum ac sancitum est; quo
natura divina humanis se artubus vestivit, velavit; corpoream indutus
naturam DEI Filius, humanis se artubus, humana se specie amicivit. 3.
Christus Natus, _le Christ naissant_. Faustissimus post natos homines
Christi Servatoris nostri ortus, quo idem reparationis nostræ auctor, ac
humanæ salutis restitutor, humana carne circumdatus, in has luminis auras
prodiit; quo generis humani vindex, et salutis nostræ assertor, hominum
parens DEUS, mortalibus artubus e virgine nasci voluit. 4. Christus
passus, _le Christ souffrant_. Funestissima Christi Servatoris cædes,
qui, ut nos sempiternis apud inferos suppliciis eriperet, in cruciatum ac
necem se obtulit; immanissimis cruciatibus excarnificandum se objecit,
et divinæ severitatis tela, nostris jugulis intenta, in se unum avertit
Christi e cruce pendentis acerba supplicia, cruciatus, tormenta; mors
pro genere humano obita. Singulare divinæ caritatis, humanique sceleris
certamen Christo DEO moriente editum. Asserta mortalium generi vita, et
victoria per necem immeritam Conditoris. Cf. Passio Christi. 5. Christus
Resurgens, _le Christ ressuscitant_. Christi devicta morte reviviscentis
triumphus, triumphalis Christi in vitam reditus. Redivivus a morte
Servator noster. Christus ab inferis existens. Cf. Pascha. 6. Christus
ascendens in cœlum, _le Christ montant aux cieux_. Triumphi pompa, qua
Christus se in cœlestia templa transtulit, a nobis super astra in locum
altissimum emigravit; in beatissimas illas sedes stupentibus Angelis
ascendit, in oras felicissimas sese intulit. Cf. Ascensio Domini.
CĬBĀRĬA, ōrum, n. pl. _Aliments_, _nourriture_, _vivres_. SYN. Omnia,
quibus animantes vescuntur, et aluntur. EPITH. Menstrua, uberiora. USUS:
Cibaria coquere, conficere, petere, dare, præbere. Ex alienis cibariis
liberaliter hospites tractare. Cf. Annona.
CĬBĀRĬUS, a, um, _Qui concerne la nourriture_. USUS: Cibarius panis,
_pain commun_, _(pain des esclaves)_.
CĬBUS, i, m. _Nourriture_, _repas_, _mets_. SYN. Esca, pastus, epulæ.
EPITH. Animalis, gravis, divisus, modificatus, suavissimus, terrestris.
PHRAS. 1. Cibum capere, _manger_. Cibaria sumere; cibo curare corpora;
liberaliore victu, obsonio corpora firmare, vires firmare. Moderato cibo
naturæ desideria explere; cibo se reficere; corpora curare, reficere. Cf.
Edo. 2. Cibo se onerare, _se charger de nourriture_. Cibo immodico se
ingurgitare, obruere; abdomen distendere; alvum degravare. Cf. Vorax. 3.
Cibos inferre, _porter les mets sur la table_. Mensam cibis instruere;
ornare, adornare mensas, exquisitis epulis exstruere. 4. Cibi parcus. Cf.
Abstineo. USUS: Epicurus utebatur eo cibo, qui suavissimus esset, et ad
concoquendum facillimus, qui inflationem nullam haberet. Cibo et potione
onustus esse, _indigestion_.
CĬCĀDA, æ, f. _Cigale_.
CĬCĀTRIX, īcis, f. _Cicatrice_. SYN. Signum relictum ex vulnere. USUS:
Ne obductam reipublicæ cicatricem refricem. Exceptæ adverso corpore
cicatrices. Coit jam cicatrix.
CĬCER, ĕris, n. _Pois chiche_. (Genus leguminis).
CĬCUR, ŭris, omn. gen. _Apprivoisé_. SYN. Mansuetus, mansuefactus.
)( Ferus, immanis. PHRAS. Cicurem reddere hominem alioquin barbarum,
_adoucir un barbare, un sauvage_. Inveteratam barbariem ex
hominis moribus delere; ex agresti immanique vita ad humanitatem,
mansuetudinemque traducere; ex feritate ad mansuetudinem transferre;
ad humanitatem informare; mansuefacere hominis ingenium agreste et
disciplina formare. USUS: Bestiarum immanes aliæ, aliæ cicures.
CĬĔO, es, cīvi, cĭtum, ciēre, a. _Soulever_, _déterminer_; _mouvoir_.
SYN. Commoveo. USUS: Id venenum sævos cruciatus ciere solet. Animatum
est, quod motu cietur interiore. 2. Excito, _provoquer_, _appeler_.
Bella, pugnam, motus, lacrimas ciere.
CĬLĬCĬUM, ii, n. _Étoffe grossière de poil de chèvre_. SYN. Vestis e
pilis caprarum contexta. USUS: Coria, cilicia, saccos imperavit.
CINCINNĀTUS, a, um, _Qui a les cheveux bouclés_. USUS: Cincinnatus ganeo.
CINCINNUS, i, m. _Boucle de cheveux_. SYN. Capillus ad ornatum intortus.
USUS: Erant illi capilli compti, et madentes cincinnorum fimbriæ.
CINGO, is, cinxi, cinctum, ere, a. _Ceindre_, _entourer_. SYN. Coerceo,
circumdo, munio, tueor, contineo, sepio. ADV. Diligentius. USUS: Urbes
diligentius religione, quam mœnibus cingendæ. Ea septa porticu cingemus.
Regio mari cincta et periculis. Mare montibus cingitur, continetur. Cf.
Circumdo.
CINGŬLUS, i, m. _Ceinture (de la terre)_. SYN. Zona. EPITH. Australis,
medius et maximus. USUS: Videmus terram quasi quibusdam cingulis
redimitam, e quibus duo maxime inter se diversi.
CĬNIS, ĕris, m. _Cendre_. USUS: 1. Cur hunc dolorem cineri et ossibus
parentis inuris? Videbitis miserandum patriæ cinerem. 2. (VULG. Cineres
benedicti,) _cendres bénites_. Cineres sacri, lustrales, piaculares. 3.
(VULG. Dies Cinerum,) _jour des cendres_. Dies, cui sacris cineribus
capiti aspersis nomen est, qui a sacro cinere frontibus aspergi solito
nomen traxit, reperit. Postridie Hilariorum, Dionysiorum.
CIRCA, _Autour de_. Ad locum refertur. SYN. Circum. USUS: 1. Circa
Capuam. Circa omnes portus misi exploratores. 2. Ad personas: Multos
circa se habebat, _il avait beaucoup de monde autour de lui_.
CIRCENSES, ium, m. _Jeux de cirque_. USUS: Ludi circenses.
CIRCĬTER, _Environ_, _à peu près_. SYN. Ad, non multo secus, prope,
fere. USUS: 1. Refertur ad tempus: Hora sexta circiter. Circiter noctem,
meridiem. 2. Ad numerum: Pars tertia circiter, _le tiers à peu près_.
CIRCŬĔO, is, īvi, ĭtum, ire, a. _Faire le tour de_. Cf. Circumeo.
CIRCŬĬTĬO, ōnis, f. _Ronde_; _détour_; _détour de parole_,
_circonlocution_. SYN. Circonscriptio, anfractus, periphrasis. USUS: Quid
circuitione opus est et anfractu? rem palam edicito.
CIRCŬĪTUS, ūs, m. _Circuit_, _contour_, _enceinte_; _révolution_;
_période_. SYN. Conversio, periodus, comprehensio et ambitus verborum,
continuatio, circumscriptio, orbis. EPITH. Brevior verborum, longior,
sapientissimus atque optimus, incitatior, naturalis, totus orationis.
USUS: Circuitus solis diem et noctem efficit. Circuitus orationis, quem
Græci periodum vocant.
CIRCŬLĀTOR, ōris, m. _Charlatan_. SYN. Circumforaneus, vagus. EPITH.
Notissimus. USUS: Notissimus quidam circulator.
CIRCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Se réunir en cercle_. SYN. Circulos
facere, in circulum cogere homines colloquendi gratia. USUS: Oscitans
judex, cum alio colloquens, nonnunquam etiam circulans.
CIRCŬLUS, i, m. _Cercle_. SYN. Orbis forma plana in orbem acta,
gyrus, ambitus rotundus, corona hominum colloquentium. EPITH. Exiguus
vitæ, immensus gloriæ, lacteus. USUS: Quidam circulis describendis
delectationem capiunt. Circulum describere; orbem circumscribere, _faire
un cercle_. 2. Conversio, _cercle céleste_, _révolution_. Stellæ circulos
suos et orbes mirabili celeritate conficiunt. 3. Cœtus, corona, _cercle_,
_assemblée_, _réunion_. Circulo se subduxit. Sermo in circulis et
conviviis liberior.
CIRCUM, _Autour_. SYN. Circa. USUS: Refertur ad locum, _auprès de_,
_dans_, _chez_. Prætorem circum omnia fora sectabantur. Circum hæc loca
morabor.
CIRCŬMĂGO, is, ēgi, actum, ere; a. _Tourner_, _faire tourner_;
_s’accomplir_. * USUS: Equum freno circumagere. Jam se annus
circumegerat. Hostis se ad dissonos tumultus circumegerat.
CIRCUMCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Couper autour_; _retrancher_.
SYN. Amputo, reseco, demo, aufero. USUS: Multitudinem sententiarum
circumcidere; luxuriem sermonis stilo depasci. Locus omni aditu
circumcisus. Hinc derivatur circumcidaneus, a um. * Mustum
circumcidaneum, _vin de taille_.
Circumcisio Domini. (VULG. _Circoncision de N.-S._) Dies circumcisi
Infantis DEI memoria sacer. Octavis a natali dies, quo nato Servatori
nostro nomen impositum est.
CIRCUMCIRCA, _Tout autour_, _de tous côtés_. SYN. Ab omni parte, undique.
USUS: Cœpi regionem circumcirca prospicere. Contra citraque omnium
hostium plena erant.
CIRCUMCLŪDO, is, clusi, clusum, ere, a. _Environner_, _enfermer de toutes
parts_. Veritus, ne duobus exercitibus circumcluderetur. Mira diligentia
circumclusus, ne commovere se posset. Cf. Claudo.
CIRCUMCŎLO, is, colui, cultum, ere, a. _Habiter autour_, _le long de_.
Multi populi eam paludem circumcolunt.
CIRCUMCURSO, as, avi, atum, are, a. et n. _Courir çà et là_, _s’agiter_.
* USUS: Obit, circumcursat villas suas.
CIRCUMDO, as, dĕdi, dătum, dăre, a. _Mettre autour_. SYN. Cingo,
sepio, vallo, stipo, circumsepio, circumfundo, vestio, circumplico,
circumplector, circumjicio, circumligo, circumsisto, circumveho,
circumvenio, circumsideo, circumvallo, ambio. PHRAS. Circumdare
urbem, _environner_, _entourer une ville_. Turmas circumfundere;
circumjicere multitudinem mœnibus; circumplecti, circumvenire locum
opere; circumvallare; medium ab utroque latere concludere; sinu quodam,
flexuque frontem aversamque oppidi partem circumire. Cf. Obsideo. USUS:
Non egrediar cancellis, quos ipse mihi circumdedi, _je ne sortirai pas
des limites que je me suis tracées_. Milites ignem oppido circumdederunt.
Oppidum fossa circumdatum. Fossa oppido circumdata.
CIRCUMDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Conduire autour_. USUS: Aratrum
circumducere, _tracer avec la charrue l’enceinte d’une ville_. Aliquem,
ædes et conclavia circumducere.
CIRCŬMĔO, is, ĭvi, _vel_ ĭi, ĭtum, ire, a. et n. _Faire le tour_,
_tourner autour de_, _cerner_, _envelopper_. SYN. Circueo, eo circum.
USUS: Circumit veteranos.
CIRCUMFĔRO, fers, tŭili, lātum, ferre, a. _Faire mouvoir autour_. SYN.
Circumgesto. USUS: Humani corporis sanguinem in pateris circumtulit, _il
fit circuler une coupe remplie de sang_. Sol circumfertur ad brumale
signum, _le soleil fait sa révolution du côté du tropique_.
CIRCUMFLECTO, is, flexi, flexum, ere, a. _Décrire en tournant_. USUS:
Cursum circumflectere.
CIRCUMFLO, as, flavi, flatum, are, n. et a. _Souffler de tous côtés_.
USUS: Ab omnibus ventis; a ventis invidiæ circumflari, _être battu par
tous les orages de l’envie_.
CIRCUMFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, a. _Couler autour_; _regorger_, _être
riche_, _abonder_. SYN. Abundo. USUS: Circumfluit gloria, rebus omnibus,
copiis abundat. Oratio circumfluens.
CIRCUMFŎRĀNĔUS, a, um, _Qui est autour du forum_. SYN. Qui circum forum
spatiatur, aliquid venditans. USUS: Pharmacopola circumforaneus, _médecin
ambulant_, _charlatan_. Æs circumforaneum, non Corinthium, _dettes (les
banquiers et les usuriers habitaient autour du forum)_.
CIRCUMFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Répandre autour_. SYN. Ambio.
ADV. Undique. USUS: Terra mari circumfunditur. Latent omnia tenebris
circumfusa.
CIRCUMGESTO, as, avi, atum, are, a. _Colporter_. SYN. Circumfero.
CIRCUMJĂCĔO, es, cui, ere, n. _Être étendu_, _situé autour_. USUS:
Reliquæ regiones, quæ circumjacent Europæ.
CIRCUMJECTUS, us, m. _Enceinte_. SYN. Qui terram vasto circumjectu
amplectitur.
CIRCUMJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Placer autour_; _entourer_. USUS:
Circumjecta muris ædificia, campi circumjecti.
CIRCUMLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier_, _attacher autour_; _entourer_.
SYN. Implico, complico. USUS: Anguis eum circumligavit.
CIRCUMLŬO, is, ere, a. * _Baigner_. USUS: Peninsulæ in modum pars major
circumluitur.
CIRCUMLŬVĬO, ōnis, f. _Atterrissement_. USUS: Jura circumluvionum et
alluvionum.
CIRCUMMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Envoyer de tous côtés_. USUS:
Hostis suorum multos post montes circummisit. Circummissi senatores
delectus habuere.
CIRCUMMŬNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. * _Entourer_, _fortifier une place_;
_investir_. USUS: Pene ut feminas, circummunitos se prohiberi aqua
fremebant.
CIRCUMPĔDES, um, m. pl. _Laquais_. SYN. Servi a pedibus. USUS:
Circumpedes formosi et litterati.
CIRCUMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d. _Embrasser_, _entourer_. SYN.
Circumplico.
CIRCUMPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Envelopper_. SYN. Circumplector.
CIRCUMPŌTĀTĬO, ōnis, f. _Action de boire à la ronde_. USUS: Omnis
circumpotatio, qua pocula in circulum redeunt, est sublata.
CIRCUMRŌDO, is, rosi, rosum, ere, a. _Ronger autour_. SYN. Arrodo. USUS:
Dudum circumrodo, quod devorandum est, _je tourne autour de ce qu’il faut
aborder franchement_ (PROV.).
CIRCUMSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Définir_, _expliquer_.
SYN. Determino, constituo, definio, concludo. ADV. Scelerate senatum.
Circumscribi brevi, et definiri numerose verba. USUS: 1. Natura exiguum
vitæ curriculum nobis circumscripsit, æternum gloriæ. 2. Constringo
potestatem, _borner_, _limiter_, _restreindre_. Senatus Prætorem
circumscripsit. 3. Concipio, _concevoir_. Mente circumscribenda est prius
sententia, et verba confestim concurrent. Cf. Definio.
CIRCUMSCRIPTĒ, _D’une manière précise_. SYN. Paucis, definite, breviter.
USUS: Singulas res definimus, et circumscripte complectimur.
CIRCUMSCRIPTĬO, ōnis, f. _Limite_; _définition_. SYN. Definitio,
circuitio. EPITH. Aperta. USUS: Æternitatem nulla circumscriptio temporis
metitur.
CIRCUMSCRIPTOR, ōris, m. _Trompeur_, _fripon_. USUS: Quis testamentorum
subjector? quis circumscriptor? quis ganeo?
CIRCUMSĔCO, as, cui, sectum, are, a. _Couper autour_. SYN. Circumcido.
CIRCUMSĔDĔO, es, sēdi, sessum, ere, a. _Être assis autour de_;
_assiéger_, _investir_. SYN. Circumsideo, obsideo, circumvenio, corona
cingo, incingo. USUS: Urbs ab hostibus circumsedetur. Oppidum interclusum
circumsedere. Cf. Obsideo, Circumdo.
CIRCUMSĒPĬO, is, sepsi, septum, ire, a. _Entourer_. SYN. Circumdo. USUS:
Senatus armatis circumseptus.
CIRCUMSESSĬO, ōnis, f. _Siége d’une ville_. SYN. Obsessio. USUS:
Circumsessionis causam in alium transtulit.
CIRCUMSĬDĔO, es, sēdi, sessum, ere, a. _Assiéger_. SYN. Obsideo. Cf.
Obsideo, Circumdo.
CIRCUMSISTO, is, stĕti, stĭtum, ere, n. _Entourer_. USUS: Circumsistunt
eum lictores valentissimi.
CIRCUMSŎNO, as, ui, ĭtum, are, n. _Retentir tout autour_. ADV. Undique
vocibus talibus. USUS: Vocibus tuis aures meæ circumsonant.
CIRCUMSPECTĬO, ōnis, f. _Vigilance_. SYN. Accurata consideratio. USUS:
Circumspectione utendum est. Cf. Cautio, Cautus.
CIRCUMSPECTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Regarder tout autour_. SYN.
Circumspicio.
CIRCUMSPECTŬS, ūs, m. _Action de voir autour_. USUS: Facilis est
circumspectus, quo eam, etc., _je puis voir aisément où je vais, etc._
CIRCUMSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Observer_, _examiner_. SYN.
Adverto, perpendo, oculis obeo, collustro, accurate considero. ADV.
Celeriter animo, diligenter, diligentissime, magnifice se, paulisper.
PHRAS. Aciem mentis in omnes partes intendere, _chercher à pénétrer_.
Circumferre oculos; oculis aliquem requirere. Prospectum in urbem
et agros captare. USUS: Circumspicite paulisper mentibus vestris.
Circumspicite procellas imminentes. Magnifice se circumspicere, sibi
placere, _s’admirer, (avoir une haute idée de soi-même)_.
CIRCUMSTO, as, stĕti, stătum, are, n. et a. _Se tenir en cercle_;
_entourer_, _assiéger_. SYN. Circumdo, circumsisto. USUS: Noctes et dies
omnia nos fata circumstant. Circumstant te summæ auctoritates, quæ te
oblivisci domesticæ laudis non sinant. Frequentes me circumstetere. Cf.
Circumdo.
CIRCUMVĀDO, is, vasi, ere, a. _Envahir_. USUS: Anceps terror circumvasit
barbaros, hinc arce capta, illinc urbem scandente hoste.
CIRCUMVALLO, as, avi, atum, are, a. _Entourer d’un retranchement_. SYN.
Munio vallo. USUS: Oppidum bidui labore circumvallarunt.
CIRCUMVECTĬO, ōnis, f. _Transport_; _mouvement circulaire_. USUS: Solis
circumvectio. Portorium circumvectionis.
CIRCUMVECTUS, a, um, _Qui s’est porté autour_. USUS: Equites jubet
circumvectos ab tergo invadere aciem, _il ordonne à la cavalerie de
tourner et de prendre à dos l’armée ennemie_.
CIRCUMVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Mener autour_, _côtoyer_,
_doubler_. USUS: Equo circumvectus Dictator. Classe circumvehi insulam.
CIRCUMVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. _Accabler (par force et par
ruse)_, _circonvenir_. SYN. Decipio. ADV. Acute testes, indigne. USUS:
Subvenire alicui, qui potentum opibus circumveniri urgerique videtur.
Innocentem judicio circumvenire et opprimere. Cf. Decipio.
CIRCUMVESTĬO, is, ire, a. _Revêtir autour_, _envelopper_. USUS: Dictis
circumvestire consilia sua, _cacher sa pensée sous ses discours_.
CIRCŪS, i, m. _Cirque_, _arène_. SYN. Campus, in quo populus ludos
spectans considebat. EPITH. Candens, elucens candore, magnus, maximus.
USUS: Ludi publici sunt cavea circoque divisi.
CIS, _En deçà de_. SYN. Citra. )( Trans. USUS: Cis Euphratem.
CĬSĬUM, ii, n. _Chaise à deux roues_, _voiture légère_. Genus vehiculi
velocis.
CISTA, æ, f. _Corbeille_, _cassette_; _armoire_. SYN. Arca, fiscina,
canistrum. USUS: Cistas dejicit.
CĬTĔRĬOR, ōris, gen. com. _Plus rapproché_; _plus récent_. SYN.
Propinquior. )( Ulterior. USUS: Atque ut ad citeriora et notiora veniam.
CĬTHĂRA, m, f. _Cithare_. SYN. Lyra. USUS: Cithara canere.
CĬTHĂRISTA, æ, m. _Joueur de cithare_. USUS: Saltatores, citharistæ. De
eo, qui tantum pulsat citharam, non accinit.
CĬTHĂRŒDUS, i, m. _Qui chante en jouant de la cithare_. SYN. Qui cithara
canit; pulsat citharam, et canit.
CĬTĬMUS, a, um, _Très-proche_. SYN. Proximus. )( Ultimus. USUS: Luna cœlo
ultima, citima terræ.
CĬTĬUS, _Plus vite_. SYN. Ocius, prius. USUS: 1. Citius repentinus morbus
oculorum, quam diuturna lippitudo sanatur. 2. Potius, verius, magis,
aptius, _plutôt_. Eum citius veteratorem quam oratorem dixeris.
CĬTO, _Vite_, _rapidement_. SYN. Celeriter, mature, quamprimum, sine
mora, brevi tempore, mox. )( Tarde. PHRAS. Cito rem conficiam, _j’aurai
bientôt terminé l’affaire_. Quamprimum, perceleriter, citius quam
æstimas; protinus, mature, momento rem confectam dabo; impigre, propere,
præpropere rem festinabo. Quam ocissime, quam maturrime; solertissime,
temporis puncto conficiam; summam celeritatem adhibebo. Prius tua
opinione, actutum, subito, prompte, strenue rem agam. Cf. Celer, Statim.
USUS: Puer cito arripit, _l’enfant saisit facilement_.
CĬTO, as, avi, atum, are, a. _Citer en justice_. SYN. In jus voco, adesse
jubeo, diem alicui dico, laudo, nomino. USUS: 1. Testem citabo totam
Siciliam. Aliquem capitis reum in judicium per præconem citare. Citavit
testes, _il assigna des témoins_. 2. Citato equo illuc contendit, _il
se rendit en ce lieu à bride abattue_. 3. Citare auctores, _invoquer
l’autorité d’un auteur_; rectius: Laudare auctorem, testem; afferre
testimonium auctorum.
CĬTRA, _En deçà de_; _en avant de_. SYN. Cis. )( Ultro. USUS: 1.
Exercitum habuit citra flumen. 2. Citra fastidium, _sans dégoût_.
CĬTRĔUS, a, um, _De citronnier_. USUS: Mensa citrea.
CĬTUS, a, um, _Prompt_, _rapide_. SYN. Celer, maturus. Cf. Celer, Propero.
CĪVĬCUS, a, um, _De cité_, _civique_. USUS: Corona civica.
CĪVĪLIS, e, omn. gen. _De cité_, _de citoyen_; _civil_. USUS: Bellum
civile, studium; jus civile; mos, consuetudo civilis. Pro civili parte
rempublicam salvam cupio, _en ma qualité de citoyen, je désire le salut
de la république_.
CĪVĪLĬTER, _En citoyen_, _comme il convient à un citoyen_. USUS:
Civiliter vivere, cum aliquo civiliter contendere.
CĪVIS, is, m. _Citoyen_. SYN. Municeps, popularis. (VULG. Conterraneus,
concivis, compatriota.) PHRAS. 1. Civem facere aliquem, _donner à qqn
le droit de cité_. Civitatem alicui dare, donare, largiri, impertiri;
adscribere civitati, _vel_ in civitatem; in civitatem suscipere,
recipere; adsciscere civem; civitate donare; accipere in civitatem; ad
civium numerum adscribere; referre inter cives. 2. Civis factus est, _il
fut fait citoyen_. Civitate donatus est; jus civitatis consecutus est;
civitatem impetravit; relatus est inter cives; particeps civilium munerum
factus est; in civitatem receptus est; patuit illi Rom. civitas; virtutis
præmium civitas Rom. fuit 3. Civium jure excidit, _il perdit ses droits
de citoyen_. Civitatem amisit, perdidit; segregatus a numero civium est.
Civitas ei adempta est; in ærarios relatus est; ex albo civium erasus
est. USUS: Civem aliquem designare, facere, habere. Civis reipublicæ
amantissimus.
CĪVĬTAS, ātis, f. _Cité_, _état_. SYN. Civium multitudo in unum locum
congregata; jus civium, libertas. EPITH. Adjutrix scelerum, libidinum
testis, fautorum receptrix. Aliena, amica alicui, amicissima et
fidelissima, ampla, illustris, clara, nobilis, amplissima, beata,
honesta, libera, bella, clara, commendatior, commentitia, communis,
conjunctissima, antea copiosa, cuncta, erudita, fidelis, fidelior, _aut_
copiis locupletior, auctoritate gravior, fidelissima, firma, valens,
florens, florentissima, consilio et armis fœderata, grata, gravis et
locuples, ornata, gravissima, moderatissima, illustris, immunis, improba,
incolumis, ingrata, inutilissima, lauta, libera, liberta, locuples,
maledicentissima, maledicta, misera atque inanis, bene morata, bene
constituta, nobilissima quondam, et jam doctissima, nova, occupatissima,
opportunissima ad aliquid, opulentissima et beatissima, orba, pacata et
libera, prava, perdita, perprava et tenuis, potens, barbara, princeps
omnium rerum, proxima alicui loco, pulcherrima, quieta, sancta, socia
factorum et flagitiorum, sollicita, splendidissima, suspiciosa et
maledica, tenuis, vitiosa, universa. Civitates afflictæ, alternæ,
amplissimæ, egentissimæ, fœderatæ, invictissimæ, marinæ, maximæ,
minimæ, minores, bene moratæ, ornatæ, pacatæ, tranquillæ, perditæ,
salvæ et incolumes; amplæ atque potentes, tantæ et tam graves, totæ,
universæ. USUS: 1. Concilia, cœtusque et conventicula hominum civitates
appellantur. Cato ortu Tusculanus est, civitate Romanus. Romam urbem
civitas incolit, _la ville de Rome est habitée par des citoyens_. Dicavit
se in civitatem Romanam. 2. Jus civitatis alicui impertiri, _accorder
à qqn le droit de cité_. Civitatem dare, donare, largiri alicui; in
civitatem recipere, suscipere, adscribere aliquem. 3. Civitatis jus
amittere, _perdre le droit de cité_. Civitatem perdere; civitatem adimere
alicui. Civitatem nemo amittit, nisi sua culpa. 4. Civitate mutari,
_devenir citoyen d’une autre ville_. Cf. Civis.
CLĀDES, is, f. _Perte_, _fléau_; _défaite_. SYN. Calamitas, damnum,
cædes. EPITH. Horribilis, importuna, ingens, luctifica, subita, tanta,
vetusta. USUS: 1. Cladem facere, afferre, inferre, _faire essuyer une
grande défaite_. 2. Cladem accipere, _essuyer une défaite_. 3. Cladem
reddere, _prendre une revanche_. Cf. Cædes, Cædo, Damnum, Prœlium.
CLAM, _En secret_. SYN. Furtim, occulte, ex occulto, ex insidiis. )(
Palam. PHRAS. 1. Clam nescio quid agitat, _il médite je ne sais quoi au
fond du cœur_. Clandestina consilia miscet; latenter, ex occulto, in
occulto nescio quid parat, machinatur; occulte cuniculis me oppugnat;
secreto, arbitris remotis, clanculum, in operto, occultis sermonibus,
nescio, quid serit. 2. Clam discessit, _il est parti à l’insu de tous_.
Silentio ex urbe egressus; imprudentibus omnibus, insciis, inscientibus
omnibus; remota hominum conscientia fuga sibi consuluit. Cf. Occulto,
Tego, Celo.
CLĀMĀTOR, ōris, m. _Criard_, _déclamateur_. USUS: Odiosi ac molesti
clamatores.
CLĀMĀTŌRĬUS, a, um, _Qui crie_. USUS: Clamatorium genus.
CLĀMĬTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Crier fort_, _appeler à grands
cris_. Supercilia illa tua calliditatem clamitare videntur, _vos sourcils
semblent accuser l’astuce_.
CLĀMO, as, avi, atum, are, n. et a. _Crier_. SYN. Vocifero; clamorem
edo, facio, profundo; voce contendo, persono. PHRAS. Ingentem clamorem
tollunt, _ils poussent de grands cris_. Vociferatione utuntur maxima,
clamore profuso; circumsonat hostilis clamor; truci cantu, clamoribus
inconditis, horrendo cuncta complent sono. Ululatus, cantusque dissoni
audiuntur. Clamoribus strepunt, perstrepunt; tumultu personant omnia.
Terribilis inde sonus accidit; incertis clamoribus, stridore horrendo
omnia personant, aures fatigantur. Nemora vallesque circumjectas
terribili sono implent. Vocem emittunt, sustollunt, efferunt, intendunt,
contendunt, mittunt; indicem voluntatis virtutisque clamorem efferunt,
inconditum trucemque clamorem edunt; incondito clamore perturbant omnia;
clamor barbaro ululatu permistus præsentes terret. USUS: Hoc me tua causa
fecisse clamo ac testor.
CLĀMOR, ōris, m. _Cri_, _clameur_. SYN. Vociferatio. EPITH. Acutissimus,
cœlestis, concionalis, incredibilis, infestus atque inimicus populi,
magnus, major, maximus, par, profundus. Clamores gladiatorii, magni,
majores, maximi. USUS: 1. Clamorem movere, excitare, _exciter les
clameurs_. Clamorem edere, tollere, extollere, profundere, _jeter_,
_pousser des cris_. Clamorem reddere, _répondre aux clameurs_. Clamorem
proximis tradere, _transmettre le cri (de guerre) à ses voisins_.
Clamorem arctare. Clamore facto, sublato. 2. Acclamatio, admurmuratio,
_acclamations_. Hæc sunt, quæ clamores et admirationem in oratione
efficiunt. Cf. Clamo.
CLĀMŌSUS, a, um, _Criard_.
CLANCŬLUM, _A la dérobée_, _en cachette_. SYN. Clam. USUS: Hæc clanculum
dicta sunto. Cf. Clam.
CLANDESTĪNUS, a, um, _Qui se fait en cachette_, _clandestin_. SYN.
Occultus. USUS: Clandestinum scelus. Clandestina cum hoste colloquia
miscere. Cf. Occultus.
CLANGOR, ōris, m. _Son de la trompette_. SYN. Tubarum cantus, vox aquilæ,
et aliarum avium. EPITH. Tremulus, vastus.
CLĀRĒ, _Clairement_, _nettement_. SYN. Clara voce, explicate, plane,
aperte, dilucide, enodate, manifeste. USUS: Clare gemuit. Semper id
periculum clarius apparet.
CLĀRĔO, es, ui, ere, n. _Briller_; _être illustre_. SYN. Emico.
CLĀRĬGĀTĬO, ōnis, f. _Action de réclamer solennellement une
satisfaction_. SYN. Belli denuntiatio.
CLĀRĬSŎNUS, a, um, _Clair_, _retentissant_. SYN. Clare sonans, canorus.
CLĀRĬTAS, ātis, f. _Illustration_, _célébrité_. SYN. Splendor nominis,
fortunæ, gloriæ nobilitas. USUS: Claritatem nominis aucupari, assequi,
admittere. Claritas vocis. Cf. Splendor.
CLĀRĬTŪDO, ĭnis, f. _Célébrité_, _illustration_, _éclat_. USUS: Artes
quibus summa claritudo paratur. Cf. Splendor, Gloria, Dignitas, Clarus.
CLĀRUS, a, um, _Clair_; _illustre_. SYN. 1. Planus, apertus, perspicuus,
dilucidus, explicatus, evidens, pervulgatus, non obscurus. )( Obscurus.
2. Insignis, nobilis, illustris, celeber. PHRAS. 1. Vir est clarissimus,
_cet homme est très-célèbre_. Clara est ejus viri virtus; inclita
religio. Magnum est ejus viri nomen et opinio; amplissima auctoritas;
claritate nominis insigni præditus; magna est in civibus gloria; vir
est omnis ætatis ac memoriæ clarissimus; est in eo viro laus virtutis
maxima; fama fertur in primis; maximum hujus in his regionibus nomen est,
hujus viri clarissima virtus est et insignis ad posteros. Cf. Celeber,
Altus. 2. Rem clariorem reddere, _rendre une chose plus claire, plus
intelligible_. Claram spectatamque facere; nobilitatem rebus dare; rei
dignitatem facere, addere, conciliare; lucem rebus dare, splendorem
afferre, illustrare rem, in bono lumine collocare. Cf. Illustro. 3.
Res clara est, _la chose est claire, évidente_. Res ipsa se aperit;
præsentior jam res est, quam ut ignorari possit; liquida res est et
in medio posita. In luce res est. Cf. Manifestus. USUS: 1. Claris et
illustribus exemplis usus sum. Clara hæc sunt, non immoror. Clara jam
luce, _pendant le jour_. 2. Insignis, _illustre_, _distingué_. Vir clarus
et nobilis ex doctrina. Claram mortem oppetere. Cf. Præclarus, Honoratus,
Celeber.
CLASSĬĀRĬUS, a, um, _Soldat de marine_, _marin_. * USUS: Classiarius
miles.
CLASSĬCUS, a, um, _Citoyen de la première classe_.
CLASSĬCUM, i, n. _Trompette guerrière_. SYN. Sonus tubarum. USUS:
Advocare ad concionem, silentium facere classico, _sonner l’assemblée_.
Canere, concinere classicum, _donner le signal du combat_.
CLASSIS, is, f. _Flotte_. SYN. Naves, navium multitudo. EPITH. Bella,
bene magna et ornata, præclara in speciem, sed inops et infirma propter
dissimilitudinem propugnatorum atque remigum, pulcherrima. USUS: 1.
Classem ædificare, ornare, apparare, comparare, instruere, _équiper une
flotte_. Classem deprimere, frangere, demergere, _détruire_, _couler bas
une flotte_. 2. Ordo civium, et distributio pro modo census, _une des
six classes dans lesquelles était réparti le peuple romain_. Tributim
et centuriatim describere ordines, ætates, classes. Cf. Navis. Classis
Præfectus. Cf. Præfectus.
CLATHRI, ōrum, m. pl. _Grille_, _barreaux_.
CLAUDĬCĀTĬO, ōnis, f. _Action de boiter_, _démarche de boiteux_. EPITH.
Deformis. USUS: Apparet in eo claudicatio non deformis.
CLAUDĬCO, as, are, n. _Boiter_. SYN. Altero pede nuto. USUS: 1. Num
claudicat vir bonus? 2. TRANSL. Titubo, vacillo, debilis, infirmus
sum, _chanceler_, _être défectueux, imparfait_. Claudicat hæc oratio.
Claudicat amicitia nostra, vacillat et titubat. Claudicat in officio.
Etiam summa felicitas semper ex parte aliqua claudicat.
CLAUDO, is, clausi, clausum, ere, a. _Fermer_. SYN. Obstruo, oppilo,
obturo, intercludo, comprimo. PHRAS. Urbs clausa est, _la ville est
fermée_. Fores portarum objectæ sunt; claustra urbis objecta sunt;
obseptum est in urbem iter; interclusa ad urbem via est. Urbs nemini
patet; non patet ad urbem aditus. Cf. Aditus. USUS: Alicui exitum, viam,
transitum; fugam hosti claudere. Consilia sua clausa habere. Claudere
aures optimis consiliis. Ejus consuetudinem mihi adhuc meus pudor
clausit. Mare clausum nuntios moratur. Nullius domus satis clausa tuæ
libidini. Cf. Includo.
CLAUDUS, a, um, _Boiteux_. SYN. Altero pede læsus, _vel_ captus.
CLĀVA, æ, f. _Bâton_, _massue_. USUS: Clava et fuste repulsus.
CLĀVĬCŬLA, æ, f. _Vrille_, _tendron de la vigne_, _au moyen duquel elle
s’attache aux soutiens_. SYN. Capreolus in vite. USUS: Vitis claviculis
suis, quasi manibus, quidquid est nacta, amplectitur.
CLĀVIS, is, f. _Clef_. USUS: Alicui claves tradere, credere. (VULG.
Claves Imperii, _les clefs_, _le boulevard de l’empire_.) Latine:
Claustra portæque Imperii.
CLAUSTRUM, i, n. Sæpius plurali adhibetur. _Porte_; _boulevard_,
_défense_, _rempart_. SYN. Fores, loca clausa. USUS: Claustra urbis,
regionis hostibus committenda non sunt. Effringi fores, revelli claustra.
(VULG. Claustrum Monachorum, _cloître_.) Cœnobium. (VULG. Clausura,
_clotûre_.) Claustra cœnobii.
CLAUSŬLA, æ, f. _Conclusion_, _fin_. SYN. Extrema cujusque rei pars,
præsertim in oratione, versu. Verborum conclusio, exitus. EPITH.
Difficilis, præclara. USUS: Clausula numerose et jucunde cadens. Cum
argumentum scribendi non suppetit, utor consueta clausula. Clausula
edicti.
CLĀVUS, i, m. _Clou_; _gouvernail de navire_, _timon de l’état_. SYN.
Gubernaculum navis. EPITH. Tractabilis. USUS: Clavum imperii tenere,
_être au timon des affaires_. Tractare gubernacula reipublicæ.
CLĒMENS, entis, omn. gen. _Clément_, _doux_, _généreux_. SYN. Lenis,
mitis, mansuetus, misericors, liberalis, humanus. PHRAS. Princeps erat
clementissimus, _le prince était très-clément_. Princeps erat, ad
cujus expertam clementiam nemini non tutus receptus erat; qui cives
mirifice colebat; qui civium voluntati ac gratiæ deditissimus erat; qui
oblivisci nihil solebat, nisi injurias; cujus incredibilem mansuetudinem,
inusitatam inauditamque clementiam non æquare modo dicendo, sed ne
adumbrare quidem quisquam possit; a quo nihil non benigne clementerque
factum; clementia tanta, ut nemini supplici non dextram fidemque
porrigeret, spem salutis ostenderet, indulgeret; nihil isto Principe
clementius; nemo cum illo Principe clementiæ laude comparandus, æquandus,
conferendus. Nemo illi hac clementiæ laude par, aut secundus; Princeps
proprio quodam naturæ munere ad clementiam liberalitatemque factus
videtur. Præcipua quadam laude florebat clementiæ; Principum nemo est,
in quo plus quam in isto clementiæ esset ac humanitatis; clementiæ laude
præstabat, antecellebat, anteibat omnes. Cf. Lenis. USUS: Clemens et
misericors judex; clemens castigatio.
CLĒMENTER, _Avec clémence_, _bonté_. SYN. Mansuete. USUS: Clementer
facere, audire.
CLĒMENTĬA, æ, f. _Clémence_, _douceur_, _bonté_. SYN. Lenitas,
benignitas, humanitas, misericordia, mansuetudo, placabilitas, bonitas,
moderatio animadvertendi. EPITH. Admirabilis, grata alicui, insidiosa,
inusitata inauditaque, jucunda auditu, popularis, singularis. USUS:
Clementia est, per quam animi temere in odium alicujus invectionis
concitati, comitate retinentur. Cf. Lenitas, Clemens.
CLĒPO, is, psi, ptum, ere, a. _Voler_, _cacher_, _dissimuler_. SYN.
Furor, rapio, subripio. USUS: Pueri Spartæ rapere et clepere discunt.
CLEPSYDRA, æ, f. _Clepsydre_. SYN. Vas, e quo aqua paulatim effluens
horas distinguit, horologium. USUS: Ad clepsydram declamare, _déclamer_,
_parler à l’heure_.
CLĬENS, entis, m. _Client_. SYN. Qui in fide alicujus est et clientela.
EPITH. Proprius, vetus. Clientes novi, plurimi. USUS: Tibi nemo cliens
esse, te nemo clientem habere volet.
CLĬENTĒLA, æ, f. _Patronage_, _clientèle_. SYN. Clientum defensio,
tutela, procuratio. EPITH. Honesta, illustris, clientelæ maximæ,
provinciales. PHRAS. Se in fidem ac clientelam tradere, dare, conferre,
dicare, _se placer sous le patronage de qqn_. Alterius fidei se
committere, mandare; in fidem alterius se permittere; tutelæ subjicere et
commendare. USUS: Esse in fide et clientela alterius. Clientelam ad se
traducere.
CLĪTELLÆ, ārum, f. pl. _Bât_. SYN. Ephippia, quæ jumentis imponuntur ad
melius ferendas sarcinas. USUS: Ea onera clitellis sunt apportata.
CLĪTELLĀRĬUS mulus, i, m. _Bête de somme_.
CLĪVŌSUS, a, um, _Qui s’élève en pente_, _montueux_. USUS: Clivosus locus.
CLĪVUS, i, m. _Pente_, _montée_. SYN. Collis. EPITH. Plenus servorum.
CLŎĀCA, æ, f. _Egout_, _cloaque_. SYN. Locus cavus, per quem sordes
eluuntur. USUS: Cloacam maximam, receptaculum omnium purgamentorum urbis,
sub terram agi jussit.
CLYPĔUS, i, m. _Bouclier_. USUS: Abjecto clypeo fugit.
CŎĂCERVĀTĬO, ōnis, f. _Action d’entasser, d’accumuler_. SYN. Copia,
cumulus, acervus. EPITH. Universa. USUS: Coacervatio argumentorum, et
frequentatio.
CŎĂCERVO, as, avi, atum, are, a. _Entasser_, _accumuler_. SYN. Aggrego,
accumulo, cogo, congero, cumulo. USUS: Pecuniam immensam cogere et
coacervare.
CŎĂCESCO, is, ere, n. _Devenir aigre_. SYN. Acidus fio, acesco. USUS:
Vinum vetustate coacescit.
CŎACTĬO, ōnis, f. _Rassemblement_. SYN. Congregatio, conspiratio,
conventiculum. USUS: Nocturnis vigiliis et hominum coactione turbata
civitas.
CŎACTOR, ōris, m. _Collecteur d’impôts_; _commis de recette_. SYN. Qui
pecuniam cogit et recipit officii nomine. (VULG. Perceptor particularis.)
USUS: 1. Non effugies nostros coactores.
CŎACTUS, a, um, part. v. cogo. _Forcé_. SYN. Expressus. USUS: 1. Hæc non
nisi coactus scripsi. 2. Congregatus, _rassemblé_. Copiæ in unum locum
coactæ. Cf. Invitus, Nolo, Ægre.
CŎACTŬS, ūs, m. _Impulsion_. SYN. Impulsus. USUS: Hæc tuo coactu scripsi.
Coadjutor Episcopi, _Coadjuteur d’un évêque_. SYN. Episcopus qui alterum
adjuvat episcopum.
Coadjutor, Conservus, _aide_, _homme d’affaires_. SYN. Administrator
rei domesticæ, qui domestico opere exercetur; in re familiari adjutor;
adjutor operum; ad domestica ministeria adscriptus.
CŎÆDĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Bâtir avec_. SYN. Construo.
CŎÆQUO, as, avi, atum, are, a. _Égaliser_, _rendre égal_. SYN. Æquo.
USUS: Coæquare gratiam omnium difficile est, _il est difficile que tous
aient une égale autorité_. Coæquare omnia ad suas injurias et libidines,
_faire peser sur tous également le joug de ses injustices et de ses
caprices_.
CŎÆVUS, a, um, _Du même âge_, _contemporain_. SYN. Æqualis, ætate cum
aliquo conjunctus.
CŎĂGĬTĀTĬO, ōnis, f. _Mouvement simultané_. SYN. Agitatio. USUS:
Coagitatio pulmonum.
CŎAGMENTĀTĬO, ōnis, f. _Assemblage_, _réunion de parties_. SYN. Nexus,
compositio, constructio, conjunctio. EPITH. Dissolubilis. USUS: Copulatio
rerum et quasi consentiens ad mundi incolumitatem coagmentatio naturæ.
Coagmentatio non dissolubilis.
CŎAGMENTO, as, avi, atum, are, a. _Assembler_, _réunir_. SYN. Compono,
conjungo, construo, compingo. )( Dissolvo. USUS: 1. Nihil tam aptum,
tam compositum ac coagmentatum inveniri potest. Struere verba, ac
veluti coagmentare. 2. Conficio, tracto, _affermir_. Pacem coagmentare,
_cimenter la paix_. Cf. Conjungo.
CŎĀGŪLUM, i, n. _Présure_, _ce qui sert à faire cailler le lait_. USUS:
Lactis coagulum.
CŎĂLESCO, is, ălŭi, escere, n. _Se joindre_, _se figer_; _se réunir_.
SYN. Cohæreo, concresco. USUS: Concordia coaluerant animi.
CŎANGUSTO, as, atum, are, a. _Rétrécir_, _reserrer_. SYN. Coarcto. )(
Dilato. USUS: Hæc lex in cunctum ordinem dilatata coangustari potest.
CŎARCTĀTĬO, ōnis, f. _Action de presser, de réunir_. USUS: Coarctatio
plurium in angusto tendentium.
CŎARCTO, as, avi, a tum, are, a. _Presser_, _resserrer_, _rétrécir_. SYN.
Constipo, coangusto. )( Dilato, explico. USUS: Fac, ut quæ arctavit et
peranguste refersit, dilatet et explicet. Coarctari in oppido. Angustæ
fauces iter coarctant.
CŎARGŬO, is, ere, a. _Accuser_, _convaincre_, _confondre_. SYN. Arguo,
redarguo, accuso, convinco, detego, indico. USUS: Coarguere aliquem;
coarguere errorem, culpam, mendacium alicujus. Aliquem avaritiæ
coarguere. Aliquem multis suspicionibus, conjecturis coarguere; vitæ
turpitudine sese ipse coarguit. Cf. Convinco, Accuso.
CŎCHLĔA, æ, f. _Limaçon_. EPITH. Domiporta, sanguine cassa. USUS: iste
tanquam cochlea abscondit et retentat sese tacitus.
CŎCHLĔAR _vel_ CŎCHLĔĀRE, is, n. _Cuiller_. USUS: Cochlearis mensura,
_cuillerée_, _mesure pour les liquides_.
CŎCLES, ĭtis, m. _Borgne_. SYN. Luscus, altero captus oculo.
COCTUS, a, um, _Cuit_, _mûr_. SYN. TRANSL. Maturus. )( Crudus. USUS: Poma
matura et cocta. Sermo bene coctus et conditus.
CŎCUS, _vel_ CŎQUUS, i, m. _Cuisinier_. SYN. Qui cibos parat et condit.
USUS: Mitto cocos, pistores, lecticarios. Cocus vilissimum antiquis
mancipium, æstimatione et usu in pretio esse cœpit. Majoris pretii nunc
cocus est, quam villicus.
CŌDEX, ĭcis, m. _Livre_, _registre_, _écrit_. SYN. Tabulæ accepti et
expensi; _item_: liber, in quo acta publica scribebantur. EPITH. Falsus,
interlitus. USUS: In codicem referre; codicem obsignare; e codice delere.
Non habere se hoc nomen in codice accepti et expensi fatetur.
CŌDĬCILLI, orum, m. pl. _Tablettes à écrire_. SYN. Tabellæ, libelli.
USUS: Exarare aliquid in codicillis, referre dicta in codicillos.
CŒLESTIS, e, com. gen. _Céleste_, _divin_. SYN. Divinus, immortalis.
)( Humanus. USUS: Rem gessisti memorabilem, ac pene cœlestem. Cœlestes
orbes. Fama Herculem in concilio cœlestium collocavit.
CŒLĬTES, um, m. pl. _Habitants du ciel_, _dieux_. SYN. Cœlicolæ. USUS:
Cœlitum ira invectum est hoc malum.
CŒLUM, i, n. _Ciel_. SYN. Altissimum DEI domicilium; regiones
immortalitatis; beatorum sedes, domicilium. PHRAS. 1. Ad cœli gaudia
pervenero Sancti, _les saints sont parvenus à la gloire du ciel_. Sancti
corporibus laxati in cœlestia templa penetraverunt; exuti corpore mortali
ad superos migraverunt, ad bona nulla temporis longinquitate pereuntia;
cum DEO beatissimam vitam ævo infinito vivunt; in beatorum domicilium
accepti gaudiis omnibus affluunt et circumfluunt; cœlesti civitate
donati, torrente voluptatum inundantur; hinc profecti recta ad concilium,
ad domum sempiternam DEI, ad regiones immortalitatis evecti sunt, ubi
placidissima quies et vita sempiterna vigent; ubi bona ea nos manent,
ut neque aspectu oculorum comprehendi, neque auribus percipi, neque
ulla cogitatione queant adumbrari; ubi nec visa cuiquam mortalium, nec
auribus arrepta, nec mente unquam tractata vigent gaudia, et vigebunt
spatiis sæculorum innumerabilium; ubi Divinæ majestatis aspectu in omnium
sæculorum perpetuitatem sine satietate perfruentur. Sancti ab his locis
ærumnarum plenis, in illam innumerabilibus felicitatibus redundantem
affluentemque regionem demigrarunt; in cœlestes domos, in concilium
Superum, in illam stabilem sedem ac domicilium Beatorum; in illam Regis
æterni aulam; in illam cœlestem ac beatam domum felicitate æterna
fruentium animorum; in cœlestem Regiam, ubi cum DEO æternum degent ævoque
beatissimo ac sempiterno fruentur. 2. Sæpe de cœlo cogitadum, _il faut
souvent penser au ciel_. In beatissimam cœlitum sedem, in augustissimam
illam Divinitatis sedem omnes cogitationes conferre decet. Erigenda mens
est identidem et attollenda ad ilium æternæ felicitatis portum. Obeundæ
identidem mente cogitationeque oræ illæ cœlestes ac beatissimæ; in iisque
mente ac animo habitandum. Cf. Beatus. USUS: 1. Omnibus idem cursus
ad cœlum patet. Homo divinus de cœlo delapsus videbatur, _cet homme
divin semblait descendu du ciel_. De præstantis virtutis viro. Nocturna
cœli forma siderum ornatus. Celerrima cœli conversio. 2. Aer, spiritus
circumfusus, _air_, _atmosphère_, _température_, _temps_. Gravis et
pestilens cœli aspiratio. Cœli gravitas, natura et temperatio. 3. TRANSL.
Summus locus et gradus, _comble_, _faîte du bonheur, de la gloire_.
Aliquem laudibus in cœlum ferre. In cœlo sum. Cœlum digito attingo.
Hominis vox est, felicis admodum, et lætitia gestientis.
CŎĒMO, is, emi, emptum, ere, a. _Acheter_. SYN. Emo, coemptionem facio.
Cf. Emo.
CŎEMPTĬO, ōnis, f. _Vente_, _coemption_, _une des formes du mariage
romain_. USUS: Coemptiones facere. Cf. Emptio.
CŎEMPTĬŌNĀLIS, e, com. gen. _Relatif à la coemption_. SYN. Qui frequens
est in coemptionibus.
CŒNA, æ, f. _Dîner_, _repas du soir_. USUS: Ad cœnam me vocavit,
perduxit. Cœnam fecit, dedit lautam. Cœna me accepit lautissima. Condixi
ad cœnam, promisi. Non soleo obire cœnas. Cœnæ adhibitus est.
Cœna Domini, _la Cène du Seigneur_. Dies sacer cœnæ Domini, sacrosanctæ
Christi cœnæ memoria sacratus. Epulum Divinum.
CŒNĀCŬLUM, i, n. _Salle à manger_. SYN. Triclinium. USUS: Roma cœnaculis
sublata et suspensa.
CŒNĬTO, as, are, n. _Dîner souvent_. SYN. Frequentius cœno. USUS: Foris
apud alios cœnitare non soleo.
CŒNO, as, avi, atum, are, n. _Dîner_. ADV. Belle, frugaliter, honeste,
libenter, male, melius, nequiter, prave, recte, turpiter. USUS: Cœnati
discubuimus. Manus lava et cœna.
CŒNŬLA, æ, f. _Petit dîner_. SYN. Cœna parva.
CŒNUM, i, n. _Boue_, _ordure_. SYN. Lutum. USUS: 1. In cœno jacere. Cœno
oblitus. 2. TRANSL. Pro homine sordido, aut insigniter improbo, _être
immonde_, _dégradé_, _méprisable (t. d’inj.)_. Cœnum olet homo sordidus,
_cet homme malpropre sent la boue_. O cœnum! O portentum!
CŎĔO, is, īvi _vel_ ii, ĭtum, ire, n. et a. _Aller ensemble_, _se
réunir_. SYN. Convenio, adjungor, congredior. USUS: 1. Cum hoc coire
ausus es? coivere amici. 2. Jungo, contraho, _s’associer_, _s’unir_,
_former (une alliance, une société.)_ Coire societatem cum aliquo
sceleris, _vel_ præmii. Coire de salute alterius. 3. Coalesco, _se
refermer_. Vulnus, arteria coit; cicatrix obducta est.
CŒPI, isti, isse, a. et n. _Commencer_. SYN. Incipio, instituo, suscipio.
USUS: Magis pœnitet cœpisse, quam desistere libeat.
CŒPTO, as, are, n. _Commencer_. SYN. Incipio.
CŒPTUM, i, n. _Entreprise_, _projet_, _dessein_. USUS: Ingentia cœpta
pertexere.
CŒPTUS, a, um. _Commencé_. USUS: Cœpti sumus de republica consuli, _on a
commencé à nous consulter au sujet de la république_.
CŎĔQUĬTO, as, are, n. _Chevaucher ensemble_. * USUS: Coequitabant sex
millia equitum.
CŎERCĔO, es, cui, cĭtum, cere, a. _Contenir_, _réprimer_, _arrêter_.
SYN. Contineo, refreno, domo, reprimo, cohibeo. PHRAS. Coercenda est
hominum licentia, _il faut réprimer la licence des hommes_. Frangendæ
cupiditates, frenandæ libidines, audacia illorum et conatus resecandi;
reprimendi sunt improbi, domandi, et veluti freni gestientibus eorum
animis imponendi. Circumscribenda, contundenda est exultantium prædonum
audacia, ferocitas, jactatio; debilitandi, comprimendi, exarmandi sunt
penitus. Danda est opera, ut vis et impetus eorum reprimatur, cohibeatur,
cupiditatibus eorum eatur obviam. Metus, necesse est, aliquis contineat
exultantes illorum animos, iracundiam teneat, incensam cupiditatem
restinguat. Excutienda est importuna illa levissimorum hominum audacia;
libertas illa nimia audiendi quidlibet arctiorem in gyrum revocanda;
castiganda petulantium hominum licentia et compescenda. Retardandi
perversorum impetus et coercitione legumque vinculis restringendi.
Revocandi ardentes animi ac incitati, et ab impiis consiliis, ad quæ
cursu ruunt, reflectendi ac retrahendi. Cf. Cohibeo, Compesco. USUS:
1. Mundus omnia complexu suo coercet et continet, _le monde embrasse
et renferme tout_. 2. Refreno, reprimo, _châtier_, _corriger_. Improbi
vinculis, suppliciis, morte, exilio refrenandi et coercendi. Cf. Cohibeo,
Castigo.
CŎERCĬTĬO, ōnis, f. _Répression_; _châtiment_; _réprimande_.
Pronuntiaverunt coercitionem adversus tribuni intercessionem.
CŒTŬS, ūs, m. _Réunion d’hommes_, _assemblée_, _troupe_. SYN. Concilium,
conventus. EPITH. Populares, occulti, nefarii, solemnes ludorum. USUS:
Cœtum hominum dicendo tenere. Dimittere cœtum. Cœtus hominum jure sociati.
CŌGĬTĀTĒ, _Avec réflexion_. SYN. Meditato, consulto. USUS: Accurate,
consulto, cogitate scribere. Cf. Prudens.
CŌGĬTĀTĬO, ōnis, f. _Pensée_, _réflexion_; _projet_, _résolution_.
SYN. Mentis sensus, mentis agitatio, animi motus, animi sensus,
reconditus sensus, intimus sensus, meditatio, commentatio, cura. EPITH.
Acerrima, atque attentissima, deformis, diuturna, multo difficilior,
multo obscurior, dignissima virtutis alicujus, inanis, melior, multa,
reliqua, summa, tacita. Cogitationes acerbæ, bonæ, certæ, intimæ,
liberæ, malæ conscientiæ atque animi, mollissimæ, graves, posteriores,
sapientiores, pristinæ, quietæ, quotidianæ, tacitæ. PHRAS. 1. Sermo tuus,
cogitationem mihi injecit, _votre discours m’a donné cette pensée_. In
eam me cogitationem induxit, adduxit; ad eam me cogitationem deduxit;
ex sermone tuo subiit animum cogitatio; injecta est animo cogitatio.
2. Cogitatione nostra quidlibet effingere nobis possumus, _notre
intelligence peut imaginer mille choses_. (VULG. Imaginor.) Quidlibet
mens nostra cogitatione sibi depingere potest; mundum totum cogitatione
percurrere, amplecti potest. Concipere rerum imagines quaslibet animo
possumus. Fingere animo, cogitatione depingere, adumbrare quidlibet
possumus. Speciem rei quamlibet animo informare, cogitatione consequi,
animo comprehendere mens humana potest. 3. Seriam tandem cogitationem
suscipe, _prenez enfin une bonne résolution_. Suscipe cogitationem
et curam te dignam; imperti, quæso, huic te cogitationi; pone in hac
cogitatione tempus aliquod; versetur in animo tuo hæc cogitatio. In ea re
cogitationem omnem loca, defige. Adverte tandem animum, cogitationemque
hominis sobrii paulisper suscipe; intende animum; mente animoque
considera; mentis cogitationes aliquando tandem huc converte; animadverte
tandem diligentius; meditare attentius; considera cum animo tuo; intento
animo intuere; diligenter eam rem animo agita; in animo tracta et versa.
Refer ad animum; ante oculos tibi pone, propone, statue, constitue;
mentem huc intende tuam; mentis aciem in hoc contende. Ini tandem
consilia cum animo tuo, studioseque cogita; versare in hujus meditatione
rei. Cogita etiam atque etiam, ac cum animo reputa. 4. Cogitationem
eam abjeci, _j’ai rejeté cette pensée_. Cogitationem alio averti,
traduxi; avocavi animum a molesta rei cogitatione, cogitationem ab his
molestiis; aberrat tandem animus a molesta rei cogitatione, meque mihi
eripui; libero tandem ac soluto sum animo, et rei molestæ cogitatione
vacuo. Nulla jam rerum molestissimarum cura _vel_ sollicitudo insidet
animo; ejeci animo eam cogitationem mentemque ac sensum avocavi. 5. Hic
erat cogitationum mearum scopus, _tel était le but de mes réflexions_.
Consilium meum hoc erat; hoc spectavi, hoc volui, hoc secutus sum;
id tum egi; huc consilia mea, huc cogitationes retuli; huc animum,
huc mentem intendi; huc spectabat animus meus; huc mentem direxi et
studia; eo consilia contuli; hoc animo agitabam; hic animo meo meisque
consiliis scopus fuit; hæc meta, quo intendebantur cogitationes meæ;
hoc mihi propositum erat. 6. Cogitationes meas explicare satis non
possum, _je ne puis bien vous expliquer ma pensée_. Mentis consilia,
sensus intimos non est, ut possim verbis consequi, sermone exprimere;
exprimendis animi sensibus omnis impar oratio est; verba desunt, quibus
animi mei sensa foras efferam. Mentem oratio non assequitur, non æquat.
7. Cogitationibus distrahor variis, _mille pensées m’obsèdent et
m’accablent de distractions_. Perturbatis cogitationibus ab instituto
itinere mens deducitur; aberrat animus a re proposita; aptæ ad rem
propositam cogitationes dissipantur; animus diversa agitat; alienato a
re proposita sum animo; animus evagatur longius ac peregrinatur. USUS:
Cogitationes posteriores plerumque sunt sapientiores. Quid in res tam
viles cogitationem abjicis?
CŌGĬTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Penser_, _réfléchir_; _avoir
l’intention de_. DIFFER. Cogito, prius est, posterius excogito. SYN.
Meditor, commentor, contemplor, mente contrecto, mente complector,
animo agito, mente agito; mecum quæro; existimo; in animo habeo, mihi
in animo est, cogitationem rei alicujus habeo, omnem curam defigo in
re aliqua, animo et cogitatione comprehendo; in aliqua re cogitationem
pono, cogitationem in re defigo, memoriam meam ad rem aliquam excito;
ratione animoque lustro, ante oculos meos propono, speciem alicujus rei
cogitatione percipio, mente, et cogitatione versor, cogitationem alicujus
rei capio, suscipio. ADV. Cogitare acerbe de pernicie reip., acrius,
accuratius, acutissime, astute, attentius quid, bene aliquando, callide,
crudeliter de exitio, crudelissime, diligenter, divine de rep., diu de
aliquo, diutius, etiam atque etiam humaniter in aliquem, incondite,
libidinose, longius, monstrose, multum secum, multum de aliquo, male,
multum, nefarie de vita alicujus, obscure omnino, optime de rep., plane
parum, plurimum, præpostere, prudenter, sæpe, sæpenumero, salutariter,
sapienter de rep., sensim stulte, tantisper de reo, timide de se, valde,
vere. PHRAS. 1. Diu mecum cogitavi, _j’ai longtemps réfléchi_. In animo
volutavi; reputavi ipse mecum, cum animo meo. Acie mentis dispexi omnia;
omnia mente complexus sum; circumspectavi, observavi omnia; omnia mente
peragravi, animo me et cogitatione in omnes partes converti, diu in
cogitatione versabar, omnia volvebam animo, omnia percurrebam. Diu
multumque versabam animo; mente agitabam, tractabam, revolvebam. His
cogitationibus diu intentus eram; diu mentem implicatam habebam. Diu
deliberavi mecum; diu cum animo perquirebam. 2. Nescio, quid facinoris
cogitat, _il médite je ne sais quel crime_. Majus in animo facinus est;
nescio quod facinus molitur animo; nescio quid facinoris animo habet;
magnum aliquid animo agitat; facinus, nescio quod, mente concepit;
grandius aliquid animo parat; spes et ira tacitis sæpe cogitationibus
volutat animum; oblata repente rei gerendæ opportunitas animum ad
cogitationem facinoris a desperatione avertit; grande aliquid periculique
plenum animus agitat; ad grandius aliquod facinus omni cogitatione
fertur; animum intendit. Majus aliquid animo ac mente concipit.
Amplectitur animo nescio quod majus facinus. 3. Nihil nisi prælium
cogitat, _il ne rêve que batailles_. Una prælii imago oberrat oculis;
arma tantum et pugnam cum animo cogitat; secreta æstimatione pensat; arma
animo, arma oculis obversantur assidue. Pugnæ faciem omnem præcipit,
atque animo secum ante peragit; destinatam in prælio mentem habet,
suspensus animo in prælii eventu, nullis aliis cogitationibus impediri
potest. 4. Cogitare cœpit de incertis fortunæ vicibus, _il commença à
songer aux vicissitudes de la fortune_. Cogitatio incidit, injecta est
de incertis fortunæ casibus; in mentem venit incertorum casuum; in eam
cogitationem deductus est, venit, incidit, quam incertæ essent fortunæ
vices; diem inter eam cogitationem absumpsit, quæ incertos fortunæ casus
animo subjecerat. Ancipites fortunæ eventus assiduo tractabat animo,
et noctes et dies cogitabat. Adjecit animum ad incertos fortunæ casus
memoria repetendos. Institit reputare secum; his curis, cogitationibus
animum agitabat; has assidue cogitationes volvebat; reputabat cum
animo suo, secumque retractabat, quam essent incertæ terræ mortalium
vices; existimare cœpit, quam instabiles essent fortunæ vices. 5. Hinc
inde cogito, _mille pensées m’obsèdent_. Nunc in hanc, nunc in illam
partem mente atque animo trahor, feror; animus diversa agitat; variæ
cogitationes animum commovent; animus in diversas partes distrahitur.
Non una cogitatio mentem agitat; verso me ad omnes cogitationes, aliud
atque aliud, uti solet, cum prima damnamus, subjiciente animo. 6. Cogito
perpetuo de te, _je songe sans cesse à vous_. Nunquam de te non cogito;
nunquam mihi ex animo effluis, excidis, discedis. Meæ curæ omnes in te
sunt. Te semper spectat animus meus. Meæ cogitationes ad te referuntur
omnes. Nullum a me tempus prætermittitur de te, tuisque rebus cogitandi.
In te tuisque rebus animus perpetuo est. Excubo animo tua tuarumque
rerum causa. Meæ cogitationes in te tuisque rebus consumuntur omnes.
Omnis mihi de te tuisque rebus cogitatio est. 7. De tuis commodis
assidue cogito, _je m’occupe sans relâche de vos intérêts_. Toto animo
de tuis commodis ornamentisque cogito; valde laboro de tuis commodis et
ornamentis. Tuus mihi honor, res tuæ ac fortunæ vehementer mihi curæ
sunt. Tuam utilitatem assidue specto. Hæret animo meo de tuis commodis
assidua cogitatio. Siquid e re tua est, id maxime laboro. Tuæ rationes
quid postulent, nunquam non attendo. Meas curas ad tuum commodum omnes
confero. Animus meus in tua utilitate fixus et locatus est. In hoc omnem
meam cogitationem figo; in eo totus sum; hoc unum spectat industria
mea; versor in hoc studio totus; ea in re atque cura mens mea versatur
tota, ut quæ in rem tuam, _vel_ e re tua sunt, eorum tibi desit nihil.
Cf. Cogitatio, Considero, Memini. USUS: 1. Dies noctesque cum animo meo
cogito. 2. In Tusculanum, Romam cogito, _je songe à aller à Tusculum, à
Rome_. Subintell. proficisci.
COGNĀTĬO, ōnis, f. _Liens du sang_, _parenté_, _parents_. SYN. Conjunctio
sanguinis, propinquitas. EPITH. Amplissima, continuata, materna,
naturalis, propinqua, propior certiorque, proxima. USUS: Cupio, mihi
tecum cognationem esse, cognatione tecum jungi, conjungi, te attingere.
Quæ cognatio propior, quam patriæ? Cf. Affinitas.
COGNĀTUS, a, um, _Parent_. SYN. Sanguine conjunctus, propinquus. EPITH.
Voluntarius, nobilissimus, optime convenientes. PHRAS. Ille cognatus
meus est, _il est mon proche parent_. Propinqua me cognatione attingit,
contingit; sanguine me contingit; genere mihi est proximus; arcta
propinquitate mihi junctus est; sanguine mihi conjunctus est; cognatione
stirpi meæ adnexus est; est mihi cum illo cognatio; cognationem habeo
cum illo; necessitudine me attingit; cognatione mecum conjungitur;
generis propinquitate, propinquitatis vinculo conjunctus est; eadem mecum
cognatione tenetur. USUS: Nihil est tam cognatum mentibus humanis, quam
numeri ac voces. Cf. Affinis, Propinquus.
COGNĬTĬO, ōnis, f. _Connaissance_. SYN. Agnitio, intelligentia, notio,
scientia. EPITH. Divina, facilis, facilior, insita, magna, satis magna,
magna atque ardua, magna ac difficilis, manca quodammodo atque inchoata,
naturæ necessaria, perfacilis, solivaga, jejuna, subtilior, summa rerum
civilium, utilis, vulgaris. Cognitiones usitatæ perceptæque. USUS: 1.
Ea res facilem habet cognitionem; in facili cognitione versatur, facile
cognosci potest, _cette chose est facile à connaître_. 2. Judicium,
_connaissance légale_, _instruction judiciaire_, _enquête_, _procès_. Cum
dies cognitionis adesset. Orbis terræ cognitionem quis uni sine consilio
dederit? Cf. Notio.
COGNĬTOR, ōris, m. _Représentant en justice_, _avoué_, _procureur_.
Alicui in litem suam cognitorem dare. Nemo ejus causæ cognitor esse
voluit. VULG. Procurator judicialis.
COGNĬTUS, a, um, _Connu_. SYN. Spectatus, perceptus, compertus,
judicatus. USUS: Homo virtute cognita, et spectata fide, _homme d’une
vertu reconnue, éprouvée_. In utraque fortuna cognitus. Nec injuria, nec
beneficio mihi cognitus. Cognitum id, pervulgatum, compertum est. Cf.
Manifestus, Nosco.
COGNŌMEN, ĭnis, n. _Surnom_. SYN. Cognomentum. EPITH. Hæreditarium. USUS:
Gloriosum cognomen alicui addere. Magni cognomen a facto egregio traxit,
invenit, tulit, sibi sumpsit, sibi peperit, habuit, reportavit. Cf. Nomen.
COGNŌMENTUM, i, n. _Surnom_. SYN. Cognomen.
CŌGNŌMĬNĀTUS, a, um, _Surnommé_. USUS: Verba cognominata, non vulgata,
_termes synonymes_.
COGNOSCO, is, nōvi, nĭtum, ere, a. _Connaître_. SYN. Nosco, agnosco,
percipio, attendo, disco, non me latet, non me fugit, assequor,
teneo, habeo, animadverto, cognitum habeo, intelligo, mihi notum est,
perspectum, exploratum est, cerno, notitiam rei habeo, cognitionem rei
capio. ADV. Cognoscere bene aliquem, bene leges, instituta, breviter rem
totam, commode consuetudinem, diligenter causas, verba, vim, naturam,
explorate, facile majorum accurationem, libentissime ex litteris, maxime
fidem, melius causam, optime, plane, penitus, prorsus non potuisse, quam
primum, quam sæpissime, recte bonitatem, prudentiam, sensim, separatim
de agro, sero, summatim, tarde. Cognosci facillime in partem optimam,
modo, plene percipi. Cognitus bene, modo, diu, diligenter, facile,
maxime, plane, penitus. PHRAS. Animum tuum ex litteris tuis cognovi, _vos
lettres m’ont fait connaître toute votre pensée_. Consilia tua plane mihi
nota sunt ex litteris tuis; qui sit sensus tuus, quæ consilia, probe
novi, præclare intelligo, non me latet. Cognitum habeo ac perspectum
animum tuum; teneo consilia tua, animum tuum, sensus tuos. Patent mihi
sensus animi tui; consiliorum tuorum nihil me fugit, latet, præterit.
Mentis eas partes, quæ ab oculis remotæ sunt, introspexi, perlustravi,
inspexi penitus. Cerno oculis mentis tuæ consilia; intimos animi recessus
detexere litteræ tuæ, aperuere, patefecere. Extat animus tuus illis in
litteris; argumenta non dubia animi, voluntatis tuæ præbuere litteræ
tuæ; animum, voluntatem, sensus tuos ac consilia non dubiis indiciis
illis ex litteris perspexi; litteræ tuæ non dubiam significationem
dedere, quis sit animus, qui sensus tui; litteræ tuæ consiliorum tuorum
notionem in animo impressere; in cognitionem voluntatis tuæ adduxere;
odoratus sum facile tuis ex litteris, et quid cuperes et quid sentires.
Comprehendi animo consilia tua, illis mihi litteris declarata; argumentis
indiciisque non levibus patefactus est mihi aditus, apertus, tuis
litteris est introitus ad omnia intima animi tui consilia sine ullo
errore perveniendi. Cf. Intelligo, Scio, Nosco, Notus. USUS: 1. Cognovi
e tuis litteris. Jus civile cognovit, _calluit_. 2. Cognosco causam,
_connaître (d’une affaire)_; _instruire (un procès)_, _juger_. Verres
causam cognovit. Designavit, qui causam cognoscerent, jus dicerent, de
controversiis, _vel_ controversia disceptarent, jus administrarent Cf.
Judico.
CŌGO, is, cŏēgi, cŏactum, ere, a. _Chasser_; _forcer_; _rassembler_. SYN.
impello, adigo, vim facio, vim adhibeo, vim affero, necessitatem affero,
necessitatem impono, compello. ADV. Cogere celeriter in senatum, quam
celerrime pecuniam. PHRAS. Coactus id feci, _on m’a obligé à faire cela_.
Tuo coactu atque efflagitatu hoc feci; imperio, metu, vi adductus feci;
necessitate impulsus; vi metuque subactus eam rem suscepi; expressa mini
necessitas est id agendi; impulsus coactusque hoc suscepi; necessitate
adactus sum ad id agendum. Vis metusque me in eam necessitatem adduxit
istud agendi; vis metusque subegit me ad necessitatem facinoris. USUS:
1. Legis est persuadere, non omnia vi et metu cogere. 2. Congrego,
colligo, _rassembler_, _réunir_. Senatum, multitudinem hominum, armatos
cogere, omnem militarem ætatem excire. Pecuniam e decimis; a civitatibus
stipendia cogere. Aer cogitur in nubem. 3. Concludo, _conclure_. E
tua argumentatione, quod volumus, efficitur et cogitur. Aliud, quam
cogebatur, infers. 4. Coarcto, _resserrer_, _enfermer_. In angustum cogi.
In ordinem cogere. 5. Apello, _aborder_. Naves in portum cogere. 6.
Condenso, _condenser_, _épaissir_. Lac cogere. Cf. Violentus, Nolo.
CŌHÆRENTĬA, æ, f. _Cohésion_, _liaison_. SYN. Compositio, conjunctio.
USUS: Siderum circuitus ad mundi cohærentiam pertinet.
CŎHÆRĔO, es, hæsi, hæsum, ere, n. _Adhérer_, _être attaché à_. SYN.
Cohæresco, conjungor. )( Disjungor. ADV. Apte, necessario, præclare, quam
aptissime, vehementer. PHRAS. Virtutes omnes inter se cohærent, _toutes
les vertus sont unies entre elles_. Mirabilis est virtutum contextus;
omnes inter se aptæ sunt, nexæ et jugatæ. Est quædam admirabilis
continuatio seriesque virtutum, ut aliæ ex aliis nexæ, omnes inter se
aptæ colligatæque videantur; aptissime inter se implicatæ sunt. Virtutum
omnium societas est arctissima; virtutes omnes arctissime copulantur.
USUS: Extrema cum primis aptissime cohærent. Mundus ita cohæret, ut
dissolvi nullo modo possit. Non cohæret tua ratio. Cf. Hæreo, Conjungo.
CŎHÆRESCO, is, ere, n. _S’attacher à_. SYN. Cohæreo. USUS: Atomi inter se
cohærescunt.
CŎHÆRES, ēdis, m. f. _Cohéritier_.
CŎHĬBĔO, es, hĭbŭi, hĭbĭtum, ere, a. _Rétenir_, _réprimer_, _maîtriser_.
SYN. Contineo, refreno. ADV. Ardentius assensionem. PHRAS. Cohibuit
se ab alienis appetendis, _il s’abstint toujours de désirer le bien
d’autrui_. Non revocavit se ipse, sed pæne refugit ab alienis appetendis;
abstinuit se, tenuit, continuit, repressit, manus abstinuit ab alienis
invadendis; nihil alieni usquam attigit; non manus solum, sed oculos
etiam abstinentes habuit; moderatione magna et modestia est usus;
mediocritatem sectatus, cupiditati suæ modum constituit; aspirare ad
alienas opes religio erat homini; cupiditati frenum continuo adhibuit,
injecit. Nihil illis manibus sanctius, atque ab omni cupiditate remotius;
integras purasque atque ab omni cupiditate intactas manus habuit. Cf.
Comprimo, Coerceo, Tempero, Moderor. USUS: Nisi Cæsar furentis impetus et
conatus, furorem, importunitatem cohibuisset, actum erat de pulcherrima
provincia. Iracundiam cohibere, animum vincere. Cohibere a rebus
incertis assensionem, _refuser son assentiment à une chose incertaine_.
CŎHĬBĬTĬO, ōnis, f. _Empêchement_, _obstacle_. SYN. Interdictum.
CŎHŎNESTO, as, avi, atum, are, a. _Orner_, _embellir_. SYN. Honesto,
decoro, orno. USUS: Exequias cohonestare. Auctoritate sua ac laude
cohonestare aliquem. Cf. Orno.
CŎHORRĔO, es, horrui, ere, n. _Frissonner de tous ses membres_. SYN.
Horreo, percellor. USUS: Sudore, cum cohorruissem, in febrim incidi.
Cohorrui ad id spectaculum. Cf. Horreo.
CŎHORS, ortis, f. _Cohorte_. SYN. Militum manus. EPITH. Auxiliaria,
impura, invita, nobilis, præclara, prætoria, studiosa alicujus, tota.
USUS: 1. Quot potuit, cohortes contraxit, conscripsit, instruxit.
Completas cohortes successori tradidit. 2. TRANSL. Caterva, multitudo
varia hominum, _foule_, _bande_, _troupe_. Conferte hujus cohortem
impuram cum illius comitatu sanctissimo.
CŎHORTĬCŬLA, æ, f. _Petite cohorte_. SYN. Parva cohors.
CŎHORTĀTĬO, ōnis, f. _Exhortation_. SYN. Hortatio, hortatus. EPITH.
Gravior, inanis, mirifica. USUS: Incredibiliter me tua cohortatio
commovit, incitavit, excitavit ad inquirendam veritatem.
CŎHORTOR, aris, atus sum, ari, d. _Exhorter_. SYN. Hortor, adhortor.
ADV. Ardentius ad virtutem. USUS: Te semper ad studium virtutis ac summæ
laudis cohortatus sum. Cf. Hortor, Moneo.
CŎINQUĬNO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_, _infecter_. SYN. Turpifico,
commaculo. Cf. Maculo.
CŎĬTĬO, ōnis, f. _Réunion_, _conciliabule_, _entente_. SYN. Societas,
sodalitas, arcana pactio et factiosa. EPITH. Silvestris. USUS: Coitionem
facere; in candidatorum coitione interfui.
CŎLĂPHUS, i, m. _Soufflet_. USUS: Infligere, infringere, impingere,
incutere colaphos, in os pugnos ingerere; pugnis onerare, obtundere,
concidere; pugnis obserere; incursare pugnis; pugno percutere; pugnis
conscindere; pugno icere, _appliquer un coup de poing_.
COLLĂBĔFĪO, is, factus sum, fieri, p. _Être ébranlé_, _fracassé_. USUS:
Naves perfracto rostro totæ collabefactæ.
COLLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. _Tomber_, _s’écrouler_,
_s’affaisser_. * SYN. Labor, corruo. USUS: Ruina collabi. Cf. Cado.
COLLĂCRĬMĀTĬO, ōnis, f. _Action de fondre en larmes_. USUS: Signa doloris
vultu, voce, collacrimatione ostendit.
COLLĂCRĬMO, as, avi, are, n. _Pleurer ensemble_. SYN. Lugeo. USUS: Casum
meum toties collacrimavit.
COLLĀTĬO, ōnis, f. _Action de réunir plusieurs objets_; _souscription_,
_offrande_; _comparaison_. SYN. Comparatio, similitudo. USUS: Philosophia
ex rationum collatione constat. Quæ est in ista collatione similitudo?
Cf. Confero.
COLLĀTĀTUS, a, um, part. v. anom. collato. _Étendu_, _abondant (en parl.
du style)_. SYN. Dilato. )( Coangusto. USUS: Oratio collatata et diffusa.
Cf. Amplifico.
COLLAUDĀTĬO, ōnis, f. _Action de louer pleinement_. SYN. Laudatio. Cf.
Celebratio.
COLLAUDO, as, avi, atum, are, a. _Louer sans réserve_. SYN. Comprobo,
laudo. ADV. Indiserte. USUS: Clementiam Cæsaris diserte collaudavit. Cf.
Celebro, Laudo.
COLLECTA, æ, f. _Collecte_, _écot_. SYN. Pecunia a multis colligi solita,
ut a convivis et aliis. USUS; Collectam a conviva exigere.
COLLECTĬO, ōnis, f. _Réunion_. SYN. Congregatio. USUS: Eorum membrorum
collegio dispersa celeritatem insequendi retardavit.
COLLECTĬTĬUS, a, um, _Réuni de côté et d’autre_, _rassemblé à la hâte_.
SYN. Recens collectus, tumultuarius. USUS: Cum tirone et collectio
exercitu figna contulit.
COLLĒGA, æ, m. _Collègue_. SYN. Qui ejus cum altero officii est et
potestatis. EPITH. Custos et vindex cupiditatis, cupidus provinciæ,
immanis et impurus, non indisertus, perhonorificus in aliquem et partium
studiosus, ac defensor bonorum, studiosus alicujus. USUS: Habuit collegam
in prætura Sophoclem.
COLLĒGĬUM, ii, n. _Association_, _corps_, _compagnie_, _collége_.
SYN. Conventus, sodalitas, cœtus, ut Sacerdotum, opificum &c. EPITH.
Amplissimum, decemvirale, desperatum, frequens, maximum, prætorium,
totum. Collegia innumerabilia, nova, vetera. USUS: Pontificum,
tribunorum, sacerdotum, amplissimum collegium. Aliquem in collegium
adoptare. Nullum concilium, societas, consilium commune, collegium
superest.
COLLĬBET, libuit _vel_ lĭbĭtum est, ere, imp. _Il plaît_, _il prend
fantaisie_. SYN. Libet. USUS: Simul ac mihi collibitum fuerit, adero. Cf.
Libet.
COLLĬDO, is, lisi, lisum, ere, a. _Frapper_, _heurter contre_, _briser_.
SYN. Frango, contero. USUS: Humor facile comprimi ac collidi potest, _le
moindre choc divise l’eau_.
COLLĬGĀTĬO, ōnis, f. _Attache_, _lien_. SYN. Vinculum, connexio.
EPITH. Arctior, naturalis. USUS: Colligationem omnium causarum animo
perspicere. Arctior colligatio est propinquorum. Cf. Necto.
1. COLLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier ensemble_, _enchaîner_. SYN.
Necto, connecto, constringo, ligo, vincio. )( Dissolvo. USUS: Corpora
naturalibus vinculis colligata. Colligatæ inter se et aptæ virtutes;
virtutes cognatione quadam inter se continentur. Cf. Cohæreo, Necto.
2. COLLĬGO, is, ēgi, ectum, ere, a. _Rassembler_, _réunir_. SYN. Cogo,
congrego, in unum conjicio cumulum, in unum redigo. ADV. Colligere acute
crimina, aliquando se, amice, benevole, breviter, commodius animo,
copiose sententias, diligentius, divinitus omnia, eleganter, exquisitius,
facete, memoriter, modice benevolentiam, præclare, propemodum rhetorice
sententias, ridicule, singulatim ac diu, tenuiter argumenta voluntatis,
undique, omnes copias, undique omnes perditos. PHRAS. 1. Quantum potuit
hominum, collegit, _il a réuni le plus d’hommes qu’il a pu_. Magnam ex
agrestibus manum effecit; magnam hominum multitudinem coegit, contraxit,
in unum locum compulit, ad belli societatem convocavit, ex agris
oppidisque congregavit; manum fecit, copias paravit non contemnendas;
omnem ætatem militarem excivit; lecta armatorum manus et ad signa
convocata. 2. Collegi me tandem ex pavore, _je me suis enfin remis de ma
frayeur_. Respiravi, recreavi me a præteritis molestiis, recepi me ex
illo terrore; animos collegi tantæ rei cogitatione confusos; collegi me
tandem, et rationi et consilio locum dedi; redii tandem ad me; animum
a timore recepi; animus mihi rediit; animum ex mœrore refeci; animum
tandem ad me advocavi. Abduxi a mœrore animum; a molestiis avocavi animum
et cogitationem. Cf. Respiro. USUS: 1. Exercitum ex agris collegi.
Argumenta multa in unum collegi. Res undique collectæ et comportatæ;
lecti fructus, spolia, flores. 2. Aucupor, acquiro, comparo, _amasser_,
_acquérir_, _contracter_. Benevolentiam civium assentatione; ex labore
magno gratiam et dignitatem colligere. Eo facto invidiam sibi collegit.
3. Animum resumo, _reprendre courage_, _se remettre_. Tu te collige. Quid
esi autem seipsum colligere, nisi dissipatas animi partes rursus in suum
locum cogere. 4. Concludo, _comprendre_, _conclure_. Ex eo colligere
potes, quam te amem. Hinc bene colligitur; recte conficitur etc. 5. Vasa
colligere; _plier bagage_, _lever le camp_, _décamper_.
COLLĪNĔO, as, avi, atum, are, a. et n. _Viser un but_, _diriger en
visant_. SYN. Dirigo, propositum assequor (_Vulgo_: Scopum tango, album
tango.) USUS: Collinees, oportet, quo propositum assequaris. Quis tota
die jaculans, non aliquando collineat? Collineare hastam aliquo, vel
sagittam.
COLLIS, ĭs, m. _Colline_, _coteau_. SYN. Mons, clivus. EPITH. Colles
excelsi, nitidissimi, viridissimi, deserti. PHRAS. Editus in saltu
collis, aditu arduus impedito agmini, expedite haud difficilis, _colline
boisée_. Collis in modum metæ, in acutum cacumen a fundo satis lato
fastigiatus; collis leniter ab infimo acclivis; collis ex omni parte
circumcisus; tumulus paulo editior; collis clementer et molliter
assurgens; intercisus vallibus collis leniter editus. Cf. Mons.
COLLŌCĀTĬO, ōnis, f. _Arrangement_, _disposition_. SYN. Dispositio. USUS:
1. Collocationis est componere et sternere verba, ut ne asper eorum
concursus, ne hiulcus, sed quasi coagmentatus sit. 2. Collocatio filiæ,
_établissement_, _mariage (d’une fille)_.
COLLŎCO, as, avi, atum, are, a. _Mettre_, _placer_; _disposer_,
_arranger_. SYN. Loco, dispono, pono, statuo, accommodo. ADV. Aptissime
inter se, bene, bene pretia apud aliquem et munera, diligenter res
electas, diligenter verba, longe se ab, melius pecuniam, mirifice, palam
se in vita meretricia, penitus legiones in hibernis, propalam signa,
recte, uspiam in sollicitudinem. USUS: 1. Domicilium in aliquo loco;
suo quidvis loco collocare. Legiones in cervicibus nostris collocavit.
In tuto eum collocavi. Insidias alicui collocare. 2. Cum fructu aliquid
impendo, aut secus, Beneficium bene apud hunc hominem, collocabis. Male
apud illum beneficium collocasti. 3. Nuptum do filiam, _établir_, _marier
(une femme)_. Collocare alicui filiam, in matrimonium filiam collocare.
Cf. Nubo.
COLLŎCŪTĬO, ōnis, f. _Entretien_. SYN. Colloquium, sermo. EPITH.
Familiarissima cum aliquo. USUS: In familiarem collocutionem venire cum
aliquo.
COLLŎQUĬUM, ii, n. _Entretien_. SYN. Collocutio, sermo, congressus,
dialogus, sermonis communicatio. EPITH. Non incommodum, clandestinum.
USUS: Rerum leviorum colloquia. Hostium duces ad colloquium evocavit.
Venere illi in congressum et colloquium. Clandestina cum hostibus
colloquia habere, facere. Colloquium amicorum absentium; litteræ,
_lettre_, _correspondance_. Cf. Alloquor.
COLLŎQUOR, eris, lŏcūtus sum, loqui, d. _S’entretenir_. SYN. Cum aliquo
sermonem habeo, _vel_ confero; communico, colloquium facio. ADV.
Postremum cum aliquo, quam sæpissime per litteras, secreto. PHRAS.
Velim sæpissime tecum colloqui, _je voudrais souvent m’entretenir avec
vous_. Verbis agere tecum; in colloquium tecum venire persæpe cuperem;
nihil malim, quam tecum frequentissime sermonem sociare, conferre,
multum sermonis invicem consumere; jucundum mihi esset, verba inter nos
commeare; sermones cædere, orationem tecum habere; sermones conserere.
Velim tecum congredi sæpissime; collocutionem habere; colloquia serere,
confabulari, conferre; volupe esset horas quam plurimas suavissimo
sermone consumere. In collocutionem venire tecum opto; aditum sermonis
habere cuperem; nihil exoptatius evenire posset, quam si loquendi tecum,
si sermonis copiam et potestatem faceres amplissimam. Velim loquendi mihi
locum dares frequentissime. Utinam mihi aditus esset ad te sæpissime!
sermonis communicatione, quæ tecum mihi esse solet suavissima, ægerrime
careo. Jungeres, utinam! misceres sermones mecum sæpius! Vereor, ne me a
congressione frequentiori prohibeas. Utinam frequentius inter nos fieret
sermonis commercium! USUS: Velim sæpissime mecum per litteras colloquare,
_je voudrais que vous m’écrivissiez souvent_. Inter nos colloquimur de eo
negotio. Cf. Sermo, Loquor.
COLLŪCĔO, es, luxi, ere, n. _Briller_, _jeter un grand éclat_,
_resplendir_. SYN. Luceo. ADV. Late, longe. USUS: Omnia tuis furtis
collucent. Fulgore auri collucet et illustratur templum. Mare a sole
collucet. Cf. Luceo.
COLLŪDO, is, lusi, lusum, ere, n. _Jouer avec_; _être de connivence_.
SYN. Cum aliquo ludo; clandestina consilia cum altero confero. USUS: Cum
hoste collusisse compertus est.
COLLUM, i, n. _Cou_. SYN. Cervici subjecta pars; cervix, cervices. EPITH.
Procerum et tenue. USUS: In collum alicui invadere, _se jeter au cou de
qqn_. Homini collum in laqueum inserenti subveni, _j’ai secouru cet homme
qui se pendait_. Collo et cervicibus sustinere pœnam temeritatis, _porter
les peines de sa témérité_. Collum hominis secuit, _il coupa le cou de
cet homme_. Collum, jugulum pro tua salute præbui, _j’ai offert ma vie
pour vous_.
COLLŪSĬO, ōnis, f. _Connivence_, _concert coupable_. SYN. Dissimulatio in
rebus agendis, tacita conspiratio. USUS: Hominum nequissima collusio. Cf.
Conjuratio.
COLLŪSOR, ōris, m. _Compagnon de jeu_. USUS: Compransores et collusores
alicujus. Consessor et collusor.
COLLUSTRO, as, avi, atum, are, a. _Éclairer de tous côtés_; _parcourir
des yeux_. SYN. Aspicio, illumino. USUS: Pictura collustrata. Sol omnia
clarissima luce collustrat. Cum omnia oculis collustrarem. Cf. Orno.
COLLŬVĬES, ei, f. _Mélange impur_. SYN. Sordes, fæces, concursus sordium.
USUS: Nempe in illa perditorum hominum colluvie regnabis?
COLLŬVĬO, ōnis, f. _Vil ramas_, _confusion_, _désordre_. SYN. Colluvies.
USUS: Ille ex omnium scelerum colluvione natus. Discede ex hac turba et
colluvione.
COLLYBUS, i, m. _Change de monnaie_. SYN. Fœnus illud, quod pro
permutatione pecuniæ argentariis solvitur. USUS: Collybus esse qui
potest, cum utantur uno genere nummorum?
COLLYRĬUM, ii, n. _Collyre (pour les yeux)_. SYN. Medicamentum oculorum.
CŎLO, is, colui, cultum, ere, a. _Honorer_, _respecter_. SYN. Observo,
veneror, amo, diligo, honorem alicui habeo, aliquem præcipuo in honore
habeo. )( Negligo. ADV. Colere æque atque observanter, æque jus,
assidue, castissime Deos, commodius inter se, maxime, unumquemque
mirifice, omnino prædia, pie, privatim, religiose, religiosissime
templum, sancte necessitudinem, sanctissime amicitiam, sanctissime
sacra, auspicia, cerimonias, studiose agros, suavissime aliquem. Coli
castissime, frequentissime partem urbis, vehementius studia. Colendi Dii
et retinendi. USUS: 1. Me ille mirifice coluit et amavit. Diligentissime,
suavissime me colit. Memoriam tui beneficii colam benevolentia
sempiterna. Aliquem patris loco summa observantia colere. Cf. Honoro. 2.
Diis tribuitur et sacris, _honorer_, _solenniser_. Venerari et colere
aliquem Deorum numero. DEUM auguste, sancte, pie; templa pie sancteque
colere. Religiones Deorum sanctissime colere. 3. Studium in aliqua re
pono. Virtutem, litterarum studia, leges colere. Amicitiam, officium,
fidem, jus et justum colere. Cf. Virtutem colo, Justitiam colo. 4.
Habito, _habiter_. Terram, urbem, domum aliquam colere. 5. Excolo,
_cultiver_. Agros, prædia, rem rusticam egregie colit; cultum, culturam
adhibet; agros exercet; glebam subigit, _vel_ terram; terram mollito et
subacto gremio frugiferam reddit; terram ferro subjicit. Cf. Agricultura.
CŎLŌNĬA, æ, f. _Colonie_. SYN. Populus ex urbe, _aut_ regione alio
abductus, et translatus. EPITH. Fidelissima, fortissimaque, imprimis
firma, illustris, splendidissima, florens, florentissima, nova. USUS:
Aliquos in coloniam constituere, collocare. Deducere novas colonias.
Lustrare, reficere veteres colonias.
CŎLŌNUS, i, m. _Colon_. SYN. Agricultor, agricola. EPITH. Frugalissimus,
modestissimus, optimus, parcissimus; coloni honestissimi, novi. USUS:
Coloni et aratores populi Romani. Colonis agros assignare. Colonos
deducere.
CŎLOR, ōris, m. _Couleur (naturelle ou artificielle)_. SYN. Pigmentum.
EPITH. Albus, decorus, egregius, pristinus, servilis, suavis, succo
illitus, sanguine diffusus. Colores clari, dispares, pauci. USUS: 1.
Formæ dignitas coloris bonitate tuenda est. Color defluit, _ses couleurs
disparaissent_. 2. TRANSL. Urbanitatis quidam color. Oratio quasi colore
et succo quodam ornatur. Orationis ornamenta et lumina totidem velut
colores sunt, quibus oratio se distinguit. 3. Colorem assumere, _se
colorer_. Colorem ducit, trahit, combibit.
CŎLŌRO, as, avi, atum, are, a. _Colorer_, _donner une couleur_. SYN.
Tingo, colorem induco, colore imbuo, inficio. USUS: Arcus e nubibus
coloratus, _arc-en-ciel aux couleurs variées_. Oratio ipsa se colorat, et
roborat.
CŎLUMBA, æ, f. _Colombe_. USUS: Plumæ versicolores columbis.
CŎLUMBĪNUS, a, um, _De pigeon_, _de colombe_. USUS: Pullus columbinus.
CŎLŬMELLA, æ, f. _Petite colonne_. SYN. Parva columna. EPITH. Eminens.
CŎLŬMEN, ĭnis, n. _Appui_, _soutien_. SYN. Fulcrum, princeps. USUS:
Columen reipublicæ, amicorum, familiæ.
CŎLUMNA, æ, f. _Colonne_. EPITH. Aurea, excelsa, altior, execrata, nova,
solida, summa. Columnæ æneæ, antiquæ, marmoreæ, rectæ, politæ. USUS:
Columnæ rectæ et ad perpendiculum exactæ.
CŎLUMNĀRĬUM, ii, n. _Impôt sur les colonnes_. SYN. Tributum, quod
in singulas columnas domum sustentantes exigebatur. USUS: Vide, ne
columnarium debeamus. Hinc præfecti _seu_ coactores hujus tributi dicti
sunt Columnarii.
CŎLUS, i, _vel_ ūs, f. _Quenouille_. SYN. Bacilli, ex quibus pensa
trahuntur. USUS: Cum colo et lana.
CŎMA, æ, f. _Chevelure_. SYN. Capillus, cæsaries. EPITH. Calamistrata,
intonsa, madens. USUS: Coma calamistrata, unguentis delibuta, unguento
madens.
CŎMĀTUS, a, um, _Chevelu_. USUS: Galliam comatam remitto.
1. COMBĬBO, is, bĭbi, bĭbĭtum, ere, a. _Absorber_, _boire_. SYN. Bibo,
haurio. USUS: Infici debet his artibus puer, quas si combiberit, ad
majora erit paratior. Colorem combibit lana, _la laine s’imbibe de
couleur_.
2. COMBĬBO, ōnis, m. _Compagnon de bouteille_. SYN. Compotor.
COMBŪRO, is, bussi, bustum, ere, a. _Brûler complètement_. SYN. Uro,
cremo, inflammo, incendo, exuro. PHRAS. Domus combusta est, _la maison
fut complètement brûlée_. Domus repentino incendio deflagravit,
conflagravit; igni absumpta, concremata est; in cineres redacta, igne
deusta est; incendio deleta, confecta est; incendio hausta, consumpta
est; resedit in cineres. Domus repentino incendio exarsit et ad cineres
rediit; in cineres redacta est. Cf. Ardeo, Concremo, Incendium,
Incendo, Flamma. USUS: Vivus combustus est; cadaver infelicibus lignis
semiustulatum.
CŎMĔDO, edis _vel_ es, edit _vel_ est, ēdiēsum _vel_ estum, edere _vel_
esse, a. _Manger_. SYN. Edo, cibum capio, cibum sumo. PHRAS. Comede
sobrie, _mangez sobrement_. Tantum cibi potionisque adhibeatur, ut
reficiantur vires, non opprimantur. Cibi potionisque desiderio naturali,
non voluptate modus finiatur. Cibo famem depelle, non ventrem distendito.
Firmandæ cibo vires, non onerandæ. Accumbe, cœna, epulare, vescere
apparate et opipare, dum cibus adversus famem sit, non ad voluptatem
inflammandam. Cf. Abstinentia. USUS: 1. Muscæ te comedent. 2. Prodigo,
rapio, _manger_, _dissiper (son bien)_. Rem suam familiarem omnem
comedit, devoravit. Ego te jacente tua bona comedam? Quis tuos nummos
comedit? Cf. Edo, Cibum capio.
CŎMES, ĭtis, m. _Compagnon_. SYN. Sectator, assectator, assecla, socius,
deductor. EPITH. Carus atque jucundus, idoneus, importunissimus,
mercenarius, mirificus, non molestus. Comites extremi, nequissimi,
veteres. USUS: Fuisti mihi comes atque socius honoris et calamitatis.
Comitem se alicui præbere, adjungere. Comes furoris. Voluptatum extrema
comes est saltatio.
CŌMESSĀBUNDUS, a, um, _Qui fait la débauche_. USUS: Temulento cum agmine
comessabundus incessit. Cf. Vorax.
CŌMESSĀTĬO, ōnis, f. _Débauche_. SYN. Intempestivum convivium, præsertim
nocturnum. USUS: Totus ille Antonianæ comessationis chorus. Cf.
Convivium, Gula, Bibo.
CŌMESSĀTOR, ōris, m. _Débauché_, _glouton_. SYN. Intempestivis conviviis
indulgens, abdomini natus.
CŌMESSOR, aris, atus sum, ari, d. _Se livrer aux plaisirs de la table_.
SYN. Intempestivis conviviis indulgeo. PHRAS. Intempestivis conviviis
dies pariter noctesque consumo; liberalius vino ciboque corpus onero;
ventrem cibo potuque distendo. Omnem mihi in cibo modum, omne judicium,
omnem prope rationem gula eripit; mihi vivere tuburcinari est. Quotidiana
agito convivia. Cf. Gula.
CŎMĒTĒS, æ, m. _Comète_. SYN. Stella crinita; crinita siderum flamma;
ardentes cœlo faces. ADV. Cometæ tremuli, magnarum calamitatum prænuntii.
USUS: Cometæ magnarum calamitatum prænuntii.
CŌMĬCE, _Comiquement_, _d’une manière comique_. SYN. More comico. USUS:
Tragica comice tractat.
CŌMĬCUS, i, m. _Comédien_. USUS: Comicus ex artificio comico spectatur,
_le comédien est admiré à cause de son talent_.
CŌMĬNUS, _De près_. SYN. Propius, de propinquo loco. )( Eminus. USUS: Cum
hoste cominus pugnare. Cominus accedito.
CŌMIS, e, gen. com. _Doux_, _affable_, _bienveillant_. SYN. Humanus,
suavis, commodus, facilis, benignus, comitate præditus, præcellens. )(
Inhumanus. PHRAS. Comis una et gravis, _tout à la fois doux et sérieux_.
Comitatem cum gravitate conjungit; gravitatem comitate condit; gravitati
comitatem aspergit. USUS: Lælio quis comior, modestior, simplicior? Comis
erga omnes. Cf. Humanus, Urbanus, Condimentum.
CŌMĬTAS, ātis, f. _Douceur_, _bonté_. SYN. Facilitas, benignitas. )(
Severitas, gravitas. EPITH. Jucunda, multa, singularis, summa. USUS:
Comitas affabilitasque sermonis maxime conciliat animos hominum. In illo
summa gravitas cum summa comitate conjungitur. Cf. Comis, Humanitas,
Facilis.
CŎMĬTĀTŬS, ūs, m. _Cortége_, _suite_, _compagnie_. SYN. Comitum
multitudo, cœtus, numerus, chorus, caterva. EPITH. Familiaris,
improbissimus flagitiosissimusque, maximus ornatissimusque, muliebris
et delicatus ancillarum puerorumque, multus magnusque, optimus
beatissimusque, pulcherrimus, regius, turpissimus. PHRAS. Comitatum habet
amplum, _il a un long cortége_. Ingens circumfusa turba ejus lateri est;
comitatu septus, vallatus, stipatus ingenti est; ingenti clientum corona
cinctus est; septus corona militum est; multi eum deducunt, assectantur;
multi se comites adjungunt; lateri adhærent Cf. Comitor. USUS: Legatus
cum magno comitatu ingrediebatur. Regem cum toto comitatu hospitio
recepit.
CŌMĬTER, _Avec douceur_, _bienveillance_. SYN. Humaniter, humane,
benigne. USUS: Salutare benigne, comiter appellare singulos.
CŎMĬTĬA, ōrum, n. pl. _Comices_, _assemblées du peuple romain_.
SYN. Conventus populi, commune consilium omnium ordinum ad creandos
magistratus, ferendas leges et alia cum populo agenda. USUS: Consul
edicit comitia, habet, gerit, obit; differuntur, extrahuntur comitia;
sæpe largitione inquinantur, corrumpuntur.
CŎMĬTĬĀLIS, e, gen. com. _Relatif aux comices_. SYN. Ad comitia
pertinens. USUS: 1. Mensis, dies comitialis. 2. Morbus comitialis,
_épilepsie_, _mal caduc_.
CŎMĬTĬUM, ii, n. _Comitium_, _lieu où se tenaient les comices_. SYN.
Locus, in quo comitia habentur. USUS: Comitium armatis obsidere.
CŎMĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Accompagner_. SYN. Assector, sector,
deduco. PHRAS. 1. In omni fortuna te comitabor, _je vous suivrai quelle
que soit votre fortune_. Me tibi comitem adjungam, præbebo; in omni
fortuna tibi comes ero; hærebo tibi; hærebo lateri tuo; tibi affixus ero;
a te, a latere tuo non discedam, non divellar. Semper, nunquam non, in
omni tempore ac loco assiduus tecum ero; nunquam abs te sejungar; non
digrediar; non recedam abs te; nulla me res abs te avellet, amovebit,
sejunget, disjunget, abjunget. 2. Honoris causa me comitatus est, _il
m’accompagna pour me faire honneur_. Redeuntem deduxit; comitem se mihi
dedit; comitatu suo me honestavit; inter deductores meos fuit; cum
laudibus ac favore me domum prosecutus est. Cf. Socius, Societas, Cohæreo.
COMMĂCŬLO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_, _tacher_. SYN. Maculo,
turpifico, fœdo. USUS: Ambitu, avaritia se commaculare. Cf. Macula, Labes.
COMMĔĀTŬS, ūs, m. _Vivres_, _provisions_; _approvisionnements_. SYN.
Cibaria ad alendam multitudinem aliquam. EPITH. Publicus et privatus.
USUS: 1. Amici, socii annonam et commeatum parabunt, mittent, subvehent,
devehent, portabunt, supportabunt; commeatus copiam subministrabunt.
Commeatum recipiemus, commeatu abundabimus. Nisi hostis commeatu
nos prohibeat; commeatus intercludat, intercipiat; a commeatu nos
intercludat. Cf. Annona. 2. Tempus facultasque eundi, redeundi, manendi,
alicui præscripta. Commeatum dare, sumere, _donner_, _prendre un congé_.
Ad diem commeatus non venit, _expiration du congé_.
COMMĔDĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Méditer_, _étudier_. SYN. Meditor,
verso. Cf. Cogito, Meditor.
COMMĔMĬNĪ, minisse, imp. _Se ressouvenir de_. SYN. Memini.
COMMĔMŎRĀBĬLIS, e, gen. com. _Mémorable_. Memorabilis. USUS: vir
commemorabili pietate ac virtute præditus. Cf. Memorabilis.
COMMĔMŎRĀTĬO, ōnis, f. _Mention_, _souvenir_. SYN. Mentio, recordatio.
EPITH. Assidua, illustrior, multa, necessaria, splendidior, supervacanea.
USUS: Me commemoratio posteritatis ad spem immortalitatis rapit Totus est
in commemoratione tuæ virtutis. Cf. Mentio.
COMMĔMŎRO, as, avi, atum, are, a. _Mentionner_, _rappeler_. SYN.
Memoro, dico, memini, fero, narro, alicujus rei memoriam usurpo, crebis
usurpo sermonibus, laudo. ADV. Breviter, creberrime, libentius laudes,
planius, vere. USUS: Commemorare breviter. Quid tota die egerim, vesperi
commemoro. Omnes de virtute tua commemorant. De te omnium celebratione
commemoratum. Cf. Memor, Narro.
COMMENDĀTĬO, ōnis, f. _Recommandation_. EPITH. Accurata, communis hominum
et inter homines, naturalis, diligens, diligentissima, dulcissima,
gravissima, magna libertatis, major, non modo humana, sed etiam divina,
obscura et incerta, perpetua, singularis, non vulgaris. USUS: 1. Effice,
ut meam commendationem profuisse sibi sentiat. 2. Laus, celebratio,
comprobatio, _titre de recommandation_, _prix_, _mérite_. Magna est in
vulgus opinio de te, magna commendatio. Liber iste commendatione non
eget. Per se cognitus vir nulla commendatione majorum. Eo facinore magnam
sibi commendationem comparavit. Cf. Laus, Commendo.
COMMENDĀTĬTĬUS, a, um, _De recommandation_. USUS: Litteræ commendatitiæ,
_lettres de recommandation_.
COMMENDATRIX, īcis, f. _Celle qui recommande_. USUS: Lex est emendatrix
vitiorum, commendatrix virtutum.
COMMENDO, as, avi, atum, are, a. _Recommander_. SYN. Fidei alicujus
committo; in alicujus fide et religione depono; fidei alicujus trado; in
fidem alicujus trado; alicujus fidei mando; permitto in fidem alicujus;
alicujus virtuti, fidei, felicitati confido; alicui in fidem et custodiam
concredo; alicujus tutelæ subjicio; in tutelam trado; in alicujus fide
repono, colloco. PHRAS. 1. Commendo tibi hunc magnopere, _je vous
recommande instamment cet homme_. Sic tibi eum commendo, ut majore cura,
studio, sollicitudine animi commendare non possim. Commendo tibi eum non
vulgariter, sed ita prorsus, ut quos diligentissime, valdeque ex animo
soleo. Eum tibi commendo ea commendatione, quæ potest esse maxima. Sic
tibi eum commendo, ut neque majore studio quemquam, neque justioribus de
causis commendare possim. Maximopere, ut mea et tua dignum amicitia, tibi
commendo. Vehementer te rogo, ut cures, ut ex hac commendatione, quam
maximas, quam plurimum, quam sæpissime gratias agat. Si me tanti facis,
quanti et ipse æstimat, et ego sentio, cures, quam primum intelligam,
hanc meam commendationem tantum illi utilitatis attulisse, quantum et
ipse speravit, nec ego dubitarim. Gratissimum mihi feceris, si huic
commendationi meæ tantum tribueris, quantum cui tribuisti plurimum; si
eum, quibuscumque rebus honeste, ac pro tua dignitate poteris, juveris
atque ornaveris. Cura, quæso, ut is intelligat, hanc meam commendationem
maximo sibi apud te adjumento fuisse. Hanc commendationem, quam his
litteris consignari volui, scito, esse omnium gravissimam. Eum si tibi
commendo verbis iis, quibus, cum diligentissime agimus, uti solemus,
vix tamen studio meo satisfecisse mihi videor. Quanti apud te sum,
tantum valere apud te commendationem meam, effice, ut intelligam.
Genere commendationis mirifico, planeque quod sit ex intimo depromptum
animo, usum me putato. Si ulla mea apud te commendatio valuit, hæc
ut valeat, rogo. Velim, tibi persuadeas, nihil me majori studio a te
petere, nihil mihi gratius facere te posse, quam si omnibus tuis opibus,
omni studio eum juveris. Velim, eum omnibus tuis officiis, atque omni
liberalitate tueare. Velim, eum quam liberalissime complectare. Velim,
eum quam honorificentissime pro tua humanitate, et quam liberalissime
tractes. Peto a te majorem in modum, vel tuæ humanitatis, vel mea
causa, ut eum auctoritate tua, quæ plurimum valet, conservatum velis.
Ita a te peto, ut majori studio, magisque ex animo petere non possim,
ut omne genus liberalitatis, quod et ab humanitate, et potestate tua
proficisci poterit, non modo re, sed etiam verbis, vultu denique ipso
exprimas. Peto a te majorem in modum, ut ei omnibus in rebus, quantum
tua dignitas fidesque patietur, commodes. Majorem in modum a te peto,
ut cum omnes meos, æque ac tuos observare pro nostra necessitudine
debeas, hunc imprimis ita in fidem tuam recipias, ut ipse intelligat,
nullam rem sibi majori usui, aut ornamento, quam meam commendationem
esse potuisse. Vehementer mihi gratum erit, si cum humanitate tua, quæ
est singularis, complexus fueris. Eum, si me diligis, eo numero cura ut
habeas, quo me ipsum; commendo eum tibi de meliore nota. 2. Commendavi
me tibi dudum, _je me suis depuis longtemps confié à vous_. In fidem
tuam me dudum contuli; me tibi commisi, et tuæ tradidi fidei; in tutelam
et patrocinium tuum me dudum contuli; me, resque meas tuæ fidei dudum
permisi, mandavi; tuæ me tutelæ dudum commendavi et subjeci. Totum
hominem tibi traditum de manu, ut aiunt, in manum habes, tu modo fac
tueris, ut tua fides postulabit; habes hominem mandatum fidei tuæ ac in
tutelam traditum. Dudum me tuæ fidei credidi. 3. Commendabo negotium
DEO in precibus, _je recommanderai la chose à DIEU dans mes prières_.
De ea re consulam per preces DEUM. Divinæ mentis consilium precibus
explorabo. Negotii successum a DEO suppliciter exorabo. Ad explicandas
ejus rei difficultates divinum præsidium implorabo. Cœleste numen in spem
felicis successus deprecabor. USUS: 1. Filios suos diis immortalibus;
tutelæ populi Romani commendavit. Salutem suam, rem familiarem fidei
alicujus tradere, et commendare. Religiones, et sacra, sacerdotibus
commendantur. 2. Laudo, comprobo, laudando extollo, et confirmo, _faire
valoir_, _louer_, _vanter_. Eloquentiam vocis suavitas commendat. Cura
formam commendat. Nihil eum præter simulatam tristitiam commendat. 3.
Mando. Aliquid litterarum monumentis, memoriæ; nomen suum et famam
immortalitati; se fugæ commendare. Cf. Committo.
COMMENTĀRĬŎLUM, i, n. _Petit mémoire_, _petit écrit_. SYN. Libellus.
COMMENTĀRĬUM, ii, n. _vel_ COMMENTĀRĬI, ōrum, m. pl. _Mémorial_, _recueil
de notes_, _mémoires_; _journal_. SYN. Liber ad subsidium memoriæ
comparatus, in quo rerum et negotiorum capita notantur. EPITH. Paulo
plenius, plurima. USUS: Referre aliquid in commentarium suum. (VULG.
Registrare.) Cæsar scripsit, confecit commentarios rerum suarum. Rerum
urbanarum, Pontificum commentarii.
COMMENTĀTĬO, ōnis, f. _Méditation_, _réflexion_, _étude_. SYN. Meditatio,
cogitatio. EPITH. Domestica, multa, plurima. USUS: Accuratæ et meditatæ
commentationes multi sudoris sunt. Tantum potest exercitatio, meditatio,
consuetudo. Commentationibus quotidianis se exercet. In commentationibus
multum operæ ponit. Orator locos suos multa commentatione paratos habeat,
oportet, et expeditos. Cf. Meditor, Cogito, Considero, Cogitatio.
COMMENTĬTĬUS, a, um, _Inventé_; _faux_, _mensonger_. SYN. Fictus. )(
Verus. USUS: Novum, commentitium, et futile crimen.
COMMENTOR, aris, atus sum, ari, d. _Réfléchir_, _méditer_; _expliquer_.
SYN. Meditor, cogito, considero, mecum conficio; _item_: commentariis
illustro, explano, explico, expono locum scriptoris. USUS: 1. Aliquid
secum de re aliqua meditatur et commentatur. Orationem commentari,
componere. 2. Disputo, _commenter_, _discuter_. Commentandi inter se et
disputandi causa convenere. Cum litteratis omnibus quotidie commentatur.
Cf. Meditor, Cogito, Mens.
COMMENTUM, i, n. _Fiction_. SYN. Res ficta, excogitatio, inventio.
USUS: Opinionum commenta delet dies, _le temps fait justice des fausses
opinions_. Commenta sua et scripta memorabat.
COMMĔO, as, avi, atum, are, n. _Aller et venir_, _circuler_. SYN. Venio,
redeo, coeo. ADV. Vicissim, retro, undique. USUS: Crebro illius litteræ
ad nos commeant. Tabellarius, navis ad insulas commeat. Animus per omnem
rerum naturam commeat.
COMMERCĬUM, ii, n. _Commerce_, _rapports_, _relations_. SYN. Usus,
familiaritas, consuetudo. USUS: Voluptas nullum habet cum virtute
commercium. Mihi cum illo nullius rei commercium est, _je n’ai aucun
rapport avec lui_. Nullius mihi rei cum illo est communitas; ne minima
quidem societate mihi conjungitur. Cf. Mercor.
COMMĔRĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Mériter_. SYN. Mereor. USUS: Quid de me
commeruisti? Cf. Mereor.
COMMĒTĬOR, iris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Metior. USUS:
Oportet tempus cum negotio commetiri. Cf. Metior.
COMMĬGRO, as, avi, atum, are, n. _Passer d’un lieu dans un autre_, _aller
s’établir_. SYN. Migro, domicilium muto, eo, redeo. USUS: In aliam domum
commigrat. Cf. Migro.
COMMĪLĬTO, ōnis, m. _Compagnon d’armes_. SYN. In bello socius. USUS:
Cæsar milites suos commilitones appellabat.
COMMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Menace_. SYN. Minatio. USUS: Ne comminationibus
quidem movetur. Cf. Minor.
COMMĬNISCOR, eris, mentus sum, i, d. _Inventer_, _imaginer_. SYN. Fingo,
excogito. USUS: Ne putes eum tantum scelus comminisci. Cf. Excogito,
Fingo, Commentor.
COMMĬNŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Briser_, _broyer_, _affaiblir_. SYN.
Minuo, frango, deturbo, affligo, dissipo. USUS: Hostem comminuere,
_écraser un ennemi_. Spiritus alicujus, arrogantiam, audaciam frangere et
comminuere. Opes luxu; vires ingenii desidia; rem familiarem convivando
comminuit, pessumdedit.
COMMISCĔO, es, cui, xtum _vel_ stum, ere, a. _Mêler avec_. SYN. Misceo,
permisceo, USUS: Nunquam sapientia cum temeritate commiscetur. Animum
meum cum tuo commiscui. (VULG. Unanimes sumus, _nous sommes tout à fait
du même avis_). Consilium meum cum tuo, res meas cum tuis commiscui. Cf.
Misceo.
COMMĬSĔRĀTĬO, ōnis, f. _Action d’exciter la compassion_. SYN.
Miseratio, misericordia. USUS: Commiserationem brevem esse oportet. Cf.
Misericordia, Commiseror.
COMMĬSĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Plaindre_, _déplorer_. SYN. Miseror,
miseratione afficior, miserationem verbis, gestu exprimo. (VULG.
Condoleo.) PHRAS. Commiseror fortunam tuam, _j’ai pitié de vos malheurs_.
Casu tuo vehementer commoveor; doleo vicem tuam; in tanto dolore tuo
prope pari molestia afficior; casum tuum vehementer miseror; doloris
ejus, qui te excruciat, particeps sum tecum; vicem tuam prope æque doleo,
ac tu. Animi dolorem prope eumdem adhibeo; societas pæne ægritudinis
mihi tecum est. Dolorem, quem ex tuo casu cepi, declarare verbis non
possum; ad aspectum casus tui lacrimas tenere non potui; misericordia
moveri, commoveri, capi me sensi; casus ille tuus mentem meam miseratione
permovit; percussit animum meum vehementer fortunæ tuæ iniquitas. Miseret
me tui, tua causa vehementer doleo; commiseratione tangor afflictæ
fortunæ tuæ; dolorem ex acerbitate casus tui capio gravissimum; moleste
graviterque fero casum tuum; excruciat me, tangit mentem meam propter
naturæ cognationem atque consensum ærumna tua; tua non minus, ac mea
calamitate angor, crucior, affligor, vexor; sollicitor infelici illo fato
tuo, et dolorem acerbissimum haurio; doleo dolore tuo, angoribus angor,
infortunio tuo non tu magis, ac ego miser sum; par utriusque, communis,
idem utriusque in tuo infortunio dolor est; tua me torquent infortunia;
tuis uror malis; tuæ me miseriæ miserrimum faciunt; dolor meus ex tuo
dolore pendet; est mihi acerbus imprimis tristissimus casus tuus; socius
ægritudinis sum, particeps mœroris tui. Cf. Doleo, Miseror. USUS: Num
conqueri et commiserari non licet?
COMMISSĬO, ōnis, f. _Représentation théâtrale_. SYN. Exhibitio plurium
inter se concertantium. USUS: Commissio ludorum.
COMMISSUM, i, n. _Faute_, _délit_, _crime_. SYN. Factum, facinus,
delictum. EPITH. Audacius, sacrum. USUS: Enuntiare commissa, prodere
conscios. Audax commissum et facinus.
COMMISSŪRA, æ, f. _Assemblage_, _jointure_. SYN. Junctura. EPITH. Aptæ
ad stabilitatem, et ad artus firmandos accommodatæ, mirabiles, molles
digitorum. USUS: Ossium ac digitorum commissuræ, _articulations des os et
des doigts_.
COMMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Commettre (une faute)_, _se
rendre coupable_; _confier_, _unir_, _assembler_. SYN. Admitto, patro,
perpetro, pecco; _item_: patior, concredo, conjungo. PHRAS. 1. Commisit
magnum flagitium, _il a commis un grand crime_. Magnum admisit in se
facinus; magnum in se scelus concepit; sequius admisit aliquid; immani
se scelere obstrinxit, adstrinxit; summum dedecus, nefarium scelus
admisit; detestabile facinus suscepit; nefaria se culpa devinxit; immane
flagitium conscivit. Cf. Pecco, Peccatum. 2. Committo tibi hoc negotium,
_je vous confie cette affaire_. Id tibi negotii do; fidei tuæ eam rem
concredo; curæ tuæ id negotii credo; legare tibi hoc negotium constitui;
rerum omnium in eo negotio curam tibi demando, credo; tuæ fidei, ac
potestati, hoc, quidquid est negotii, commendo; omnem tibi rem ac causam
tuæ prudentiæ tractandam trado, relinquo, transcribo; ejus rei gerendæ
provinciam tibi _vel_ ad te delego. 3. Quod tibi commisi, diligenter
exequere, _exécutez fidèlement ce que je vous ai confié_. Quod tibi
munus imposui, quæ mandata dedi, quod negotium dedi, quod tibi mandavi;
mandatum honoribus tuis volui; quod fidei tuæ, prudentiæque permisi; quam
tibi mandavi provinciam, diligenter perfice, confice. USUS: 1. Ingens
flagitium, scelus, facinus; multa in Deos, multa in leges commisit. 2.
Patior, probo, _permettre_, _approuver_. Non committam, ut tuis desim
consiliis. Committendum non putavi, quin etc. 3. Mando, credo, trado, do,
_confier_, _risquer_. Se itineri, fortunæ, discrimini, fidei alterius,
in aciem, in discrimen committere. Aliquid litteris, alicui negotium
committere. 4. Facio, ineo, _commencer_, _engager_. Prœlium committere
cum hoste. 5. (VULG. Confisco, _confisquer_, _adjuger au fisc_.)
Hæreditas templo Veneris commissa, _la succession était dévolue à Vénus_.
Bona commissa, ad fiscum redeuntia; mulcta commissa. 6. Jungo, _joindre_,
_assembler_. Duas inter se tabulas committere. Manus committere. 7.
Concitare unum adversus alterum, _mettre aux prises_. Unum cum altero
committere, duos inter se committere.
COMMŎDĒ, _Convenablement_, _bien_. SYN. Bene, recte, commodum. )(
Incommode. PHRAS. Scribe, si commode potes; quod commodo tuo fiat; ex
opportunitate; ex utriusque commodo scribes; cum erit commodum; cum
se dabit, offeret rei opportunitas, commoditas; cum tempus, ratioque
postulabit.
COMMŎDĬTAS, ātis, f. _Opportunité_, _utilité_. SYN. Opportunitas,
utilitas. EPITH. Idonea ad aliquid faciendum, imitatrix prava
virtutis, magna. Commoditates externæ, multæ, primæ, et maximæ, tantæ.
USUS: Amicitia plurimas habet, continet commoditates. Ista ad vitæ
commoditatem, et jucunditatem plurimum faciunt. Commoditatis omnes
articulos scio, _je sais choisir les bons moments_. Cf. Opportunitas.
COMMŎDO, as, avi, atum, are, a. _Adapter_, _ajuster_; _fournir_, _être
utile_. SYN. Accommodo, utendum do; _item_: gratificor, prosum. USUS:
1. Ædes alicui, aurem, aurum commodare. Hæc a virtute donata, cætera
a fortuna commodata videntur. 2. Aliquem juvo, inservio, benigne
facio, commodo sum, _être utile_, _aider_. Tibi ego omnibus in rebus
libentissime commodabo. Cf. Opitulor, Gratificor, Auxilium, Adjumentum.
1. COMMŎDUM, _A propos_, _au bon moment_. SYN. Opportune, satis in
tempore. USUS: Commodum in urbe eram, _je me trouvais à la ville fort à
propos_. Commodum ad me venit.
2. COMMŎDUM, i, n. _Avantage_, _profit_. SYN. Utilitas, bonum,
emolumentum. EPITH. Commune, magnum, majus, maximum, non mediocre,
privatum, senatorium. Commoda communia, domestica, externa, majora,
minima, multa, non paria, parva, aut mediocria, plurima, provincialia,
aut urbana, publica, tanta, terrena. PHRAS. 1. Suum tantum commodum
quærit, _il ne cherche que son propre avantage_. Omnia ad suam tantum
utilitatem refert; utilitatem suam omnibus in rebus spectat, sequitur;
rebus cunctis antefert; rerum omnium antiquissimam habet; primam ducit;
omnes articulos commoditatis suæ captat; nullius rei, præterquam commodi
sui rationem habet, ducit; suo ubique obsequitur animo; suis tantum
consulit commodis; id unum spectat, unde multa in se congruant commoda;
quid e re sit; quid in rem suam faciat; quid rebus suis expediat; quid
sibi emolumento sit; omnia sua causa facit; commodi sui, ac privatarum
rationum impendio studiosus est; commodis suis servit unice. 2. Commoda
nostra ubique impedit, _il attaque sans cesse nos intérêts_. Commoda
nostra oppugnat, labefactat ubique; commodis nostris obstat, officit,
adversatur ubique. 3. Ea res magna illi commoda comparavit, _cette chose
lui a apporté de grands profits_. Multas illi utilitates importavit,
multa creavit commoda; multis eum commodis auxit, locupletavit; multa
commoda attulit; ejus commodis egregie servivit, consuluit; ex ea
re non pauca illi commoda enata sunt; non pauca ille commoda cepit,
adeptus est; ex ea re multa illi commoda fluxerunt, manaverunt; ea res
multis eum commodis affecit. Ex ea re fructum tulit, messuit, cepit non
contemnendum; emolumenta collegit, percepit, reportavit nec levia, nec
pauca. Ea res non parvo fuit emolumento. Cf. Utilitas. USUS: Commodis
frui. Alienis servire commodis. Quod commodo reipublicæ fiat.
COMMŎDUS, a, um, _Avantageux_, _utile_. SYN. Opportunus, utilis. )(
Incommodus. USUS: 1. Commodior via; tempus commodius. Res nostræ satis
sunt commodæ. 2. Facilis, _doux_, _bienveillant_. Homo commodis moribus,
_homme de mœurs faciles_. Catone nemo commodior, moderatior fuit.
COMMŎNĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Avertir_. SYN. Commoneo,
admoneo. USUS: Aliquem etiam atque etiam de re commonefacere. Cf. Moneo.
COMMŎNĔO, es, ui, ĭtum, ere, _Avertir_. SYN. Admoneo. Cf. Moneo.
COMMŎNĬTĬO, ōnis, f. _Action de rappeler_, _de faire souvenir_. SYN.
Admonitio.
COMMONSTRO, as, avi, atum, are, a. _Montrer_, _indiquer_. SYN. Indico,
ostendo. USUS: Viam commonstrare, digitum ad fontes intendere. Cf.
Ostendo.
COMMŎRĀTĬO, ōnis, f. _Séjour prolongé_; _retard_. SYN. Mora. EPITH.
Diuturnior, urbana. USUS: Illa villæ amænitas diuturnioris commorationis
est, non diversorii. Cf. Mora.
COMMŎROR, aris, atus sum, ari, d. _Demeurer_, _séjourner_. SYN. Maneo,
subsisto, consisto. USUS: 1. Diem unum, triduum apud te commorabor
diutius. Versare rem eamdem, hærere et commorari in eadem sententia. 2.
Moror, _arrêter_, _retarder_. Commorari aliquem. Cf. Moror.
COMMŌTĬO, ōnis, f. _Commotion_, _mouvement_, _secousse imprimée_. SYN.
Motio, motus, perturbatio. EPITH. Suaves, contrariæ, vitiosæ. USUS:
Temperantia moderatrix omnium commotionum. Cf. Motio.
COMMŌTĬUNCŬLA, æ, f. _Petit mouvement (de fièvre)_. SYN. Febricula. USUS:
Tuis commotiunculis valde afficior.
COMMŌTUS, a, um, _Ému_, _emporté_, _troublé_. SYN. Perturbatus, affectus.
USUS: Homo commotior paulo stomachari primum cœpit. Libidine _aut_ ira
commotus.
COMMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Mettre en mouvement_, _déplacer_;
_émouvoir_, _exciter_. SYN. Moveo, perturbo, afficio, excito, concito,
commuto, invito. ADV. Acerrime sensus, aliquantum, facilius conquestione,
graviter, gravius rebus, incredibiliter, leviter, maxime auctoritate,
maxime, voce magnopere, mediocriter, non minime, parumper mentes, prorsus
recte ac merito, sane, sane quam, similiter atque, tantulum, temere se
alicunde, valde, valde commendatione, vehementer amorem multitudinis,
vehementer animum, vehementer litteris, vehementer oratione, vehementer
miseria. USUS: 1. Ea re tumultum maximum ac tantum non bellum, odium
certe, iram, invidiam, suspiciones commovit, excitavit. Miseriis
alienis, et querelis facile animo commoveor. Ea res bilem aliis, aliis
misericordiam commovit; certe multorum studia, exspectationem magnam
concitavit. 2. Locum muto, proficiscor, _changer de lieu_, _partir_. Ne
te inde commoveas. Cf. Moveo, Causa.
COMMŪNĬCĀTĬO, ōnis, f. _Communauté_, _conversation_. EPITH. Suavissima
sermonis, summa cum aliquo, intermissa. USUS: Suavissima mihi tecum est
sermonis, utilitatum, studiorum communicatio, societas et conjunctio. Cf.
Societas.
COMMŪNĬCO, as, avi, atum, are, a. et n. _Communiquer_, _avoir des
rapports avec_. SYN. Confero, credo, refero, participo. ADV. Audacter,
cum aliquo, benignissime furta cum, coram; inter se, una familiarissime.
PHRAS. 1. Consilia tua mecum communica, _concertez-vous avec moi_. Confer
mecum tua consilia; participem me consiliorum tuorum facito, consilia
tua ad me defer; me expertem consiliorum tuorum amicum habe fidissimum.
Fac me certiorem de consiliis tuis; fac, ut te rebus consiliisque tuis
cognoscam, intelligam, imaginem rerum tuarum, cogitationumque tuarum
ostende aliquam; quis animus, quis sensus sit, quæ tua consilia,
me edoce. 2. Prædam tecum communicabo, _je partagerai avec vous la
dépouille_. Prædæ mecum particeps eris; partem capies prædæ; communis
erit inter nos præda; non mihi magis, quam tibi; non minus tibi, ac mihi;
tibi pariter, ac mihi; æque utriusque nostrum hæc præda erit. Utemur
communi jure, æquo jure, pari potestate hostium spoliis; juris tibi
tantum, quantum ipsi mihi, erit in prædam; prædam mecum communem habebis;
in partem te spoliorum vocabo, ut periculi ita prædæ nobis communio erit;
in communionem prædæ venias; in commune conferam, quidquid est prædæ;
promiscuus nobis erit prædæ usus. Cf. Particeps, Participo. USUS: 1.
Multa familiarissime inter se communicare. Utinam mihi homo sit, quicum
omnia mea communicem. 2. Partior, impertior, divido, _prendre sa part
de_, _s’associer à_. Cum amicis res adversas, commoda, gloriam, honores,
laudem, pericula communicas. Cf. Communis, Communio.
COMMŪNĬO, ōnis, f. _Communauté_, _association_. SYN. Communitas,
consociatio. USUS: Litterarum, vocum, conjugiorum, legum, juris,
sanguinis communione junguntur homines. Ego fortunas meas in communionem
temporum tuorum contuli. Cf. Communitas, Societas.
Commūnio Sacra, _Sainte communion_, _réception du Corps de N.-S. J.-C._
PHRAS. 1. Sacram communionem dare, _donner la sainte Communion_.
Cœleste convivium populo præbere; divina dape pascere; cœleste epulum
impertire; mensæ divinæ convivam aliquem adhibere; reficere cœlesti
epulo; sacrosancto Christi Corpore pascere; ad mensæ divinæ communionem
admittere. 2. Sacram communionem accipere, _recevoir la sainte
Communion_. Sacrosancto Christi Corpore, divino epulo vesci, pasci; epulo
cœlesti accumbere; cœlesti dape refici; cœlesti pane sese pascere et
communire; cœlesti mensæ accumbere; cœlestibus epulis refici; Christi
Corpus suscipere; ad divina mysteria accedere; cœlestis agni epulis,
divino pane recreari; cœlestis epuli sacræ mensæ convivam esse. Cf.
Eucharistia. 3. Communio generalis. _Communion générale_. Cœtus populi
ad cœleste epulum celebrandum. Divinum epulum frequenti populo divisum.
Conventus populi ad participandum sacrosanctum Christi Corpus. Sacrum
convivium frequenti populo datum.
COMMŪNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Fortifier_. SYN. Munio. USUS: Jus parum
communitum. Auctoritas aulæ communita. Cf. Munio.
COMMŪNĬTĬO, ōnis, f. _Action de fortifier_. USUS: Aditus ad causam, et
communitio, _faciliter l’accès d’une cause et la fortifier_.
COMMŪNIS, e, gen. com. _Commun_, _qui appartient à plusieurs_. SYN.
Conjunctus. PHRAS. 1. Amicorum omnia sunt communia, _entre amis, tout
est commun_. Omnia sunt amicis cum necessariis suis consociata; sortem
suam cum amicorum felicitate miscent. Honorum ac commodorum communio
quædam inter amicos est; ut vitæ, ita fortunæ quædam communitas,
societas, consociatio est; amici omnia communiter possident. 2. Commune
hoc vitium est, _ce défaut est général_. Hoc vitium omnium animos occupat
ac tenet; latissime patet hoc vitium; in omnium animos irrepsit, ubique
gentium viget, regnat, dominatur; nusquam non est hoc vitium; infecti
sunt omnes hoc vitio, et irretiti; orbem terrarum est complexum hoc
vitium; pauci sunt hoc vitio intacti, hujus vitii expertes; a paucis
abest hoc vitium; in plerorumque mortalium animis insedit, ac inveteravit
hoc vitium; quem mihi dabitis hujus vitii contagione non aspersum? 3.
Commune hoc malum erit omnibus, _ce mal sera commun à tous (tous auront à
en souffrir)_. Omnibus hoc impendet malum, omnibus minatur; miserrime cum
omnibus atque infeliciter agetur; expers malorum nemo erit; vexabit omnes
eadem calamitas; pari omnes calamitate prementur; omnes manet, omnibus
imminet ea calamitas; communis, eadem, par, consimilis erit omnium
fortuna. Miseriis his nemo vacabit; urgebit omnes pertinax malum; vis ea
malorum, ac tempestas communis erit omnium. Nemo non communi hoc incendio
deflagrabit. 4. Communia sunt et vulgaria, quæ affers, _tout ce que vous
dites est vulgaire et banal_. Omnia posita sunt ante oculos; collocata in
usu quotidiano; in congressione hominum, atque in foro decantata; ista
posita sunt ante pedes; sita ante oculos; in medio sita, obsoleta; de
medio sumpta; audita, pervulgata, percelebrata et contrita sermonibus,
quæ affers; pervagata res est, in propatulo posita, quam affers. USUS:
Erat hoc studium commune toti Græciæ. Scelera tibi cum illo communia
sunt. Dolorem et laudem tecum mihi communem esse volui. Cf. Particeps.
2. Vulgaris contritus, pervulgatus, de medio sumptus, late patens,
_ordinaire_, _vulgaire_, _banal_. Communis vita et vulgaris hominum
consuetudo. Communis omnium sensus, pervagata opinio. Præcepta communia
et contrita. De communibus et pervulgatis rebus loqui. Cf. Consuetudo
communis, Opinio communis.
COMMŪNE, is, n. _Corps de nation_, _commune_, _état_. SYN. Respublica,
universitas, collegium. USUS: Commune Siciliæ, vexatum est atrociter. Ex
nostro aliquid in commune contulimus.
COMMŪNĬTAS, ātis, f. _Communauté_, _rapport commun_; _sociabilité_.
SYN. Communio, societas. EPITH. Apta naturæ, civilis, humana, immanis,
magna, naturalis. USUS: Quæ nobis cum isto gladiatore conditionis
communitas esse potest? Homines ad societatem communitatemque humanæ vitæ
nascuntur. Natura ad civilem communitatem conjuncti ac consociati sumus.
A communitate disjuncti videbimur.
COMMŪNĬTER, _En commun_, _ensemble_. SYN. Promiscue. )( Proprie,
separatim. USUS: Res cum aliis communiter gestæ; communiter alias
tibi Arpinates commendavi, nunc peculiariter Caium. Aliquid cum alio
communiter possidere. Communiter inter nos consulemus, _nous nous
protégerons mutuellement_. Cf. Simul. (Communiter hoc fit, _vulgare
est_), _cela se fait communément_. Latine: Plerumque fit, contingit fere.
Cf. Fere.
COMMURMŬROR, aris, atus sum, ari, d. _Murmurer ensemble_, _sourdement_.
USUS: Nescio, quid secum commurmuratus est.
COMMŪTĀBĬLIS, e, gen. com. _Changeant_, _sujet au changement_. SYN.
Mutabilis, inconstans. USUS: Assentatoris animus varius, commutabilis,
multiplex. Cf. Varius.
COMMŪTĀTĬO, ōnis, f. _Mutation_, _changement_; _révolution_. SYN.
Mutatio, conversio, vicissitudo. EPITH. Misera, varia. Commutationes
annuæ, aptæ ad maturitatem frugum, et ad temperationem, civiles. USUS:
Brevi tempore magna fit morum voluntatumque commutatio.
COMMŪTO, as, avi, atum, are, a. _Changer_. SYN. Muto, converto,
commutationem affero. USUS: Maline hoc nihil est, si Religionem pecunia,
jura omnia cum quæstu, leve compendium fraude maxima commutent? Vitam
morte commutavit. Commutavit se animo. Fabulam, sententiam, ordinem
commutare. Cf. Muto.
CŎMO, is, compsi, comptum, ere, a. _Arranger_, _disposer (les cheveux)_.
* SYN. Orno, compono. USUS: Mulieres dum comuntur, annus est. Cf. Orno.
CŌMŒDĬA, æ, f. _Comédie_. SYN. Fabula, comicorum ars. EPITH. Antiqua,
vetus. USUS: Quo genere jocandi eleganti, urbano, ingenioso, faceto
Plautus et antiqua comœdia referta est.
CŌMŒDUS, i, m. _Comédien_. USUS: Sæpe comœdum in tragœdiis placere
vidimus.
COMPACTĬO, ōnis, f. _Assemblage_, _liaison_. SYN. Coagmentatio. USUS:
Compactione membrorum valida.
COMPACTO, _D’après une convention_, _de concert_. SYN. Consulto, ex
composito. USUS: Non committendum, ut compacto prohibiti videamur.
COMPACTUS, a, um, _Assemblé_, _joint_. SYN. Coagmentatus, compositus,
vinctus.
COMPĀGES, is, f. _Assemblage_, _jointure_, _liaison_. SYN. Commissura,
vincula. USUS: Dum sumus in compagibus corporis.
COMPAR, ăris, omn. gen. _Égal_, _pareil_. SYN. Par.
COMPĂRĀBĬLIS, e, gen. com. _Comparable_. SYN. Quod habet comparationem.
)( Dissimilis. USUS: Comparabile est, quod in diversis rebus similem
aliquam rationem continet.
COMPĂRĀTĒ, _Par comparaison_. SYN. Cum comparatione. (VULG. Comparative,
relative, respective.) USUS: Cum quæritur, quid res sit, quæritur _aut_
simpliciter, _aut_ comparate.
COMPĂRĀTĬO, ōnis, f. _Comparaison_, _parallèle_; _analogie_, _rapport_.
SYN. Collatio, contentio, similitudo, compensatio. EPITH. Æqualis,
brevis, facilis, necessaria, utilis. USUS: 1. Duorum inter se bonorum
comparationem facere. Duplicem lætitiam percepi in comparatione
difficilem, utra major esset. Si contentio quædam et comparatio fiat 2.
Apparatus, præparatio, cautio, _action de préparer_, _apprêts_. Totum
tempus in comparatione novi belli posuit. Nihil de mea comparatione
diminuo. Comparationem criminis adornare, invenire. Cf. Comparo.
COMPĂRĀTĪVUS, a, um, _Qui compare_, _qui sert à comparer_. USUS:
Oportebit ipsam illam comparativam judicationem exponere, _il
faudra exposer cette cause comparative (où le fait est rapproché de
l’intention.)_
COMPĀRĔO, es, ui, ere, n. _Apparaître_, _se montrer_. SYN. Videor, adsum,
palam sum, (VULG. Sisto me.) PHRAS. Coram Prætore comparuit, _il comparut
devant le préteur_. Prætoris vultum audacter subiit et vadimonium
obivit; dicta die, ad constitutam diem in judicium venit, prætori copiam
sui fecit; ostendere atque offerre os suum judicibus nihil dubitavit,
die dicta in conspectum se dedit; in conspectu judicum fuit; in jus
adiit. USUS: 1. Comparere in illa multitudine bonorum. Pompeius nusquam
comparet, _Pompée ne se montre jamais_. 2. Appareo, _être visible_. Ita a
fortuna deformata, ut tamen a natura inchoata compareant. Cf. Appareo.
COMPĂRO, as, avi, atum, are, a. _Préparer_, _apprêter_; _comparer_,
_rapprocher_; _acquérir_. SYN. Paro, præparo, _item_: acquiro, confero.
ADV. Copiose pastum, diligenter argumenta argumentis, diligenter ex
copia, diligentissime ducem, idonee animum ad, improbissime quæstum,
prædam, in perpetuum præsidium, inique aliquem cum aliquo, inscite,
large, pastum, occulte milites, magnifice convivium, magnopere, studiose
tabulas pictas, studiosius supellectilem. PHRAS. Nemo tibi comparari
potest, _on ne peut vous comparer personne_. Nemo se tibi ulla arte
contulerit; nemo in contentionem adduci, venire tecum potest; tecum
conferri nemo potest; contendere tecum nemo potest. Quæ contentio,
comparatio, te inter et alios esse potest? quis par esse tibi potest? qui
præstantem illam tuam indolem, quis doctrinæ studia moresque adæquare
possit? quis aspirare ad pervulgatam virtutis tuæ laudem insanus audeat?
quis exæquari se tecum cupiat? Cf. Æquiparo. USUS: 1. Convivium,
insidias comparat. 2. Acquiro, _acquérir_, _se procurer_, _amasser_.
Labore suo et industria supellectilem. Laudem, virtutem, amicitias,
auxilia, delectationem sibi comparare. Cf. Acquiro. 3. Confero,
compono, comparationem, contentionem facio, _comparer_, _confronter_,
_rapprocher_. Quæso, hominem cum homine, tempus cum tempore compara,
_comparer un homme, une époque à un autre_. Ætatem filiorum comparare.
Similitudines comparare. 4. Ordino, constituo, _régler_, _établir_. More
majorum, legibus, natura comparatum est, ut etc. Ita comparati natura,
_vel_ a natura sumus. Ita comparata est vitæ naturæque nostræ ratio, ut
etc. Ita comparaverunt majores nostri, ut etc.
COMPASCO, is, āvi, pastum, ere, a. _Faire paître en commun_. USUS: Jus
est compascere, _nous avons le droit de vaine pâture_.
COMPASCŬUS, a, um, _Qui concerne la vaine pâture_. USUS: Ubi ager
compascuus est, jus est compascere.
COMPĔDES, um, f. pl. _Entraves_, _liens_; _chaînes_. SYN. Soleæ ligneæ,
quibus pedes captivorum constringi solent. USUS: Compedes alicui
imponere, indere, induere, impingere. In compedibus custodire, habere,
retinere aliquem. Cf. Carcer, Captivus.
COMPELLĀTĬO, ōnis, f. _Apostrophe_, _interpellation_. SYN. Appellatio.
EPITH. Crebræ, vel potius quotidianæ, præclaræ in laudatione. USUS:
Edicto Ciceronem compellavit, cum ipse quotidianas compellationes non
ferens urbe abiret.
COMPELLO, as, avi, atum, are, a. _Appeler_, _interpeller_, _apostropher_.
SYN. Appello, nomine alloquor. ADV. Nominatim, vicissim aliquos. USUS:
1. Amice, honore magno, nominatim me compellavit. 2. In judicium voco,
_attaquer en justice_, _accuser_. Lege, edicto aliquem apud populum
compellare. Cf. Voco, Appello.
COMPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Pousser_, _forcer_; _rassembler_.
SYN. Cogo, congrego, impello. )( Dispello. USUS: Aliquem ad mortem, ad
graves angustias compellere. Cf. Cogo, Pello.
COMPENDĬĀRĬUS, a, um, _Abrégé_. SYN. Brevis. USUS: Est hæc brevis et
compendiaria via ad gloriam. Notis compendiariis uti. (VULG. Abbreviare,
_abréger_).
COMPENDĬUM, ii, n. _Gain produit par l’épargne_, _profit_, _avantage_;
_abréviation_. SYN. Utilitas, quæstus, lucrum, _puta_ viæ, pecuniæ,
operæ, temporis. )( Dispendium. USUS: Nihil agit compendii sui causa.
Mercatores in quæstu et compendio versantur. Avaritia et egestas multos
ad turpe compendium commovet. Magnum compendium facere. Cf. Lucrum,
Quæstus, Utilis.
COMPENSĀTĬO, ōnis, f. _Compensation_, _équilibre_, _échange_. SYN.
Comparatio, præmium, merces, remuneratio. USUS: Vitæ incommoda sapiens
commodorum compensatione lenit. Compensatione uti.
COMPENSO, as, avi, atum, are, a. _Compenser_, _mettre en balance_.
SYN. Comparo, remunero, repono, exæquo, assequor. PHRAS. 1. Tua merita
compensare non potero, _je ne pourrai jamais vous dédommager des services
que vous m’avez rendus_. Nullam tuorum meritorum partem assequar;
nulla mihi est satis digna tot officiorum remuneratio, nunquam satis
cumulate officium reddam; nullis officiis tuam humanitatem exæquabo,
tuam voluntatem non satis ex æquo remetiar; nunquam te dignam gratiam
referam; nunquam pro meritis tuis satis dignam vicem reddam, referam; in
reddenda meritorum vice par pari nunquam referetur. Nunquam pro meritis
in me tuis mutuæ tantum voluntatis a me tribuetur, ut non plura tibi
debeam. Officia tua nunquam paribus officiis æquabo, remunerabo; nunquam
tuis in me meritis satisfaciam, respondebo; nunquam omnino tibi, quantum
debeo, a me solvetur. Nunquam non modo referenda, sed ne cogitanda
quidem gratia tua in me promerita consequar. Nunquam satis dignum
officii ac benevolentiæ fructum a me feres. 2. Quod a fortuna damnum
accepisti, virtus compensabit, _la vertu vous dédommagera de vos pertes
de biens_. Resarciet virtus, quod a fortuna damnum retulisti, quibus te
calamitatibus implicavit fortuna, iis te virtus expediet. Medebitur iis
malis virtus, quibus te afflixit fortuna. Ut acerbam fortunam sensisti,
ita dulcem ac suavem virtutem experieris. Quantum detrimenti, incommodi,
calamitatis, malorum a fortuna retulisti, tantos a virtute, atque adeo
majores fructus capies, percipies, feres, colliges; præteritam fortunæ
culpam virtus cumulate redimet; quod a fortuna deminutum est, virtus,
industria facile exæquabit; fortunæ dispendia virtus sarciet facile, et
compensabit. Cf. Reddo, Remuneror. USUS: Maximis laboribus compensatur
discendi voluptas. Auditorum patientiam brevitate, ingenii tarditatem
virtute, socordiam fide compensare, Precibus compensatur pecunia.
COMPĔRENDĬNĀTŬS, ūs, m. _Ajournement_, _remise d’un jugement à trois
jours_. USUS: Adimere alicui comperendinatum.
COMPĔRENDĬNO, as, avi, atum, are, a. et n. _Renvoyer à trois jours_;
_demander le renvoi (en parl. d’un avocat)_. SYN. Amplio, profero,
procrastino, differo, amplius pronuntio. USUS: Reus comperendinatus. Cf.
Amplio.
COMPĔRĬO, is, pĕri, pertum, ire, a. _Découvrir_, _apprendre_. SYN.
Deprehendo, certi aliquid reperio, compertum habeo. ADV. Manifesto pestem
capitis sui, manifesto indicia mortis, maxime. USUS: Eam rem, de ea re
certis auctoribus, manifestis indiciis, oculorum testimonio comperi. Cf.
Consto, Certus.
COMPERTUS, a, um, _Découvert_, _reconnu_, _constaté_. SYN. Certus,
cognitus, exploratus. USUS: Facinus manifesto deprehensum et compertum.
Nihil comperti aut cogniti habemus. Cf. Certus, Manifestus, Consto,
Publico.
COMPESCO, is, scui, ere, a. _Retenir_, _arrêter_. SYN. Coerceo, cohibeo,
frango. PHRAS. Audaciam ejus compescuit, _il réprima son audace_.
Præferocis animi conatus compressit; petulantiam, furorem fregit;
repressit, debilitavit feroces impetus; ferociam contudit; exultanti
licentiæ frenum injecit; vim ac impetum cohibuit. Cf. Coerceo, Cohibeo,
Contineo, Abstineo. USUS: Iram, dolorem, gemitus, lacrimas, linguam,
famem compescere.
COMPĔTĪTOR, ōris, m. _Compétiteur_, _concurrent_. SYN. Qui cum alio in
petitione concurrit. EPITH. Certus, liberalis, nobilis, pares suffragiis,
peregrini, urbani. USUS: Cum petitore certamen est honoris et dignitatis.
Cf. Æmulus, Rivalis.
COMPĪLĀTĬO, ōnis, f. _Pillage_; _compilation_, _recueil_. SYN. Furtum,
fraus.
COMPĪLO, as, avi, atum, are, a. _Dépouiller_, _piller_. SYN. Diripio,
spolio, furor, exhaurio. ADV. Apertissime provincias, ostiatim oppidum.
USUS: Æraria exhaurire, templa, urbem, rempublicam compilare. Cf. Furor.
_Pro_ Congero exempla etc. barbarum est.
COMPINGO, is, pēgi, pactum, ere, a. _Assembler_; _construire_,
_fabriquer_. SYN. Constringo, coarcto. USUS: Servi in pistrinum,
carcerem, vincula compinguntur. Homo e luto et sanguine; scelere et
ignorantia compactus.
COMPĬTA, ōrum, n. pl. _Carrefour_. USUS: In triviis et compitis
auctionati.
COMPLĂCĔO, es, cui, ere, n. _Plaire_. SYN. Placeo. USUS: Si DEO
complacitum est.
COMPLĀNO, as, avi, atum, are, a. _Raser (une maison)_. USUS: Complanare
domum, solo æquare. Sp. Melii domus, quod regnum appeteret, est
complanata. Cf. Planus.
COMPLAUDO, is, ere, n. _Applaudir_. USUS: Stantes in re ficta
complaudebant.
COMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d. _Embrasser_. SYN. Complexu
teneo; sinu complexuque recipio, in collum invado; complexum alicui fero.
ADV. Æque benevolentia atque arctius, breviter memoriam rerum celeriter,
circumscripte, extrinsecus, nimium multa, occulte viros amplissimos ad
suum scelus, quam liberalissime aliquem, scientissime, etiam atque etiam
officiis, liberalitate. USUS: 1. Complecti et lacrimis se aspergere.
2. Amo, excipio, tracto amice, carum habeo, foveo, suscipio, defendo,
_aimer_, _cultiver_, _favoriser_. Aliquem beneficiis, benevolentia,
caritate eximia, familiaritate, comitate maxima complecti. Complectere
quæso adolescentem. 3. Comprehendo, circumdo, ambio, _entourer_,
_embrasser_. Paucis multa, uno crimine complector omnia. Summum cœlum
reliquos complectitur. 4. Assequor, comprehendo, teneo, _saisir (par la
pensée)_. Sapiens totum mundum mente, cogitatione, memoria complectitur.
Tuas laudes oratione ac memoria complecti vix possum. Cf. Amplector.
COMPLĒMENTUM, i, n. _Complément_. SYN. Supplementum. USUS: Inania quædam
verba, velut complementa numerorum.
COMPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Remplir_. SYN. Impleo. ADV. Bene,
perfecte, undique. USUS: 1. Aures sono, pectus maximarum et plurimarum
rerum suavitate complere. Terrore, metu animum complere. 2. Absolvo,
perficio, conficio, _compléter_, _achever_. Promissum complere,
_accomplir une promesse_. Complent hæc et absolvunt beatissimam vitam.
Annos sedecim complevit.
COMPLEXĬO, ōnis, f. _Assemblage_, _union_; _période_. SYN. Comprehensio
verborum, periodus. EPITH. Brevis negotii, longissima verborum, mira
verborum, perspicua, vera vel falsa. USUS: 1. Longissima verborum
complexio, quæ uno spiritu volvi vix potest. 2. Argumenti conclusio et
summa rationum, _conclusion d’un raisonnement_. Per complexionem id, quod
ex omni argumentatione conficitur, breviter exponimus. Complexio _pro_
corporis constitutione, habitu, habitudine, _seu_ humorum temperamento,
barbarum est.
COMPLEXŬS, ūs, m. _Embrassement_, _étreinte_; _amour_, _affection_.
SYN. Amplexus. EPITH. Altissimus a domiciliis, extremus, omnia cingens,
ultimus, indices falsi summæ benevolentiæ. USUS: 1. Illam respublica
sinu, complexuque recipiet. Abstrahere filium de complexu matris. Ferre
obviæ matri complexum, _embrasser_. 2. Ambitus, _action d’embrasser,
d’entourer_. Mundus omnia complexu suo coercet et continet, _le ciel qui
enveloppe l’univers_. Cf. Amplexus.
COMPLĬCO, as, avi _vel_ ui, atum _vel_ ĭtum, are, a. _Plier_. SYN.
Involvo, claudo. USUS: Epistolam complicare.
COMPLŌRĀTĬO, ōnis, f. _Lamentation_. SYN. Lamentatio. USUS: Comploratio
eorum lamentabilis, flebilesque voces. Cf. Gemo, Fletus.
COMPLŌRO, as, avi, atum, are, a. _Pleurer ensemble_. USUS: Complorare
mortem, fortunam amicorum. Complorati mortui totam urbem lamentis
implerunt. Cf. Gemo, Ploro, Fletus.
COMPŌNO, is, sui, sĭtum, ere, a. _Mettre ensemble_, _réunir_,
_rapprocher_. SYN. Conjungo, coagmento, construo, conglutino, congrego,
conflo, misceo, tempero. ADV. Cautius, diligenter, generatim, communiter,
Græce, scite, jam diu composita et comparata, lepide. USUS: 1. Componere
et struere verba, et syllabas propemodum dinumerare et dimetiri. Vestem,
crines componere. 2. Dispono, _arranger_, _organiser_, _régler_. Aciem,
causam, fallaciam in aliquem, orationem componere. 3. Fingo, _se
composer_, _feindre_, _simuler_. Ad modestiam, ad senatus reverentiam
se composuit. Se ad exemplum, vultum, mores alterius componere. 4.
Facio, conficio, _faire_, _composer_, _écrire_. Carmen, poema, librum,
testamentum, historiam componere. 5. Compositionem facio, concilio,
_apaiser_, _calmer_, _réconcilier_. Bellum, iras, aversos animos lenitate
composuit. 6. Comparo, confero, _comparer_. Sophoclem cum Euripide
componere et conferre.
COMPORTO, as, avi, atum, are, a. _Transporter dans un lieu_, _amasser_.
SYN. In locum unum confero, congero, porto, conveho. ADV. Palam arma.
USUS: Res undique accersitæ, collatæ, exquisitæ, comportatæ. Arma,
frumentum comportare. Cf. Colligo.
COMPOS, ŏtis, gen. omn. _Qui est en possession de_. SYN. Particeps. )(
Inops. USUS: Homines rationis, consilii, virtutis compotes, beati sunt.
Aliquem urbis compotem facere. Cf. Fruor, Acquiro, Particeps.
COMPŎSĬTĒ, _Avec ordre_, _avec art_. SYN. Disposite. USUS: Composite et
apte dicere.
COMPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Action de disposer_, _construction_, _arrangement_.
SYN. Structura, constructio, dispositio, ordo, concordia, compages,
coagmentatio, confectio. USUS: 1. Compositiones unguentorum, ciborum
conditiones. Compositio membrorum, conformatio lineamentorum. 2.
Concordia, _accord_, _réconciliation_. Spes compositionis me fefellit.
Auctor compositionis et pacis fuisti. Cf. Pax.
COMPŎSĬTOR, ōris, m. _Celui qui dispose_. USUS: Inventor et compositor.
COMPŎSĬTUS, a, um, _Apprêté_, _soigné_. SYN. Conflatus, concretus,
conglutinatus, factus, instructus. USUS: Oratio composita et ornata, et
artificio quodam distincta. Certi homines compositi me monuerunt. Quomodo
compositis sideribus homo oriatur. Nemo paratior, compositior unquam in
judicium venit. Cf. Modestus.
COMPŌTĀTĬO, ōnis, f. _Réunion pour boire ensemble_. USUS: Græci convivium
tum compotationem, tum concœnationem vocant. Cf. Vinolentus, Bibo.
COMPŌTOR, ōris, m. _Compagnon de bouteille_. SYN. Combibo.
COMPRANSOR, ōris, m. _Compagnon de table_. SYN. Qui simul prandet. USUS:
Cum compransoribus, collusoribus, compotoribus agrum suum devorat.
COMPRĔCĀTĬO, ōnis, f. _Prière publique_. USUS: Necessaria fuit solemnis
hæc Deorum comprecatio.
COMPRĔCOR, aris, atus sum, ari, d. _Prier publiquement_. USUS: Deos
comprecari.
COMPRĔHENDO, is, di, sum, ere, a. _Saisir_. SYN. Capio, deprehendo. )(
Dimitto. ADV. Apte sententiam verbis, brevi, breviter, celeriter, firmo
animo, graviter, manifeste, penitus, solute et facile. USUS: 1. Ecquid
comprehensum hostem emisistis? 2. Assequor, prosequor, explico, exprimo,
absolvo, _exprimer_. Verbis propriis rem comprehendere. 3. Concipio,
percipio, teneo, intelligo, _comprendre_. Animo aliquid, ratione aliquam
opinionem comprehendere. Habere aliquid cognitum, comprehensum. Vestris
animis et cogitatione rem totam comprehendite. Comprehendo animo, mente
intelligentiam rei; consequor rem omnem animo; animo, mente, cogitatione
complector, _comprendre qqch_. 4. Amplector, amore devincio, _s’attacher
(qqn)_. Multos amicitia, beneficiis comprehendere; humanitate, officio
aliquem comprehendere.
COMPRĔHENSĬBĬLIS, e, gen. com. _Perceptible (à la vue)_, _intelligible_.
USUS: Visum comprehensibile.
COMPRĔHENSĬO, ōnis, f. _Action de saisir avec les mains_, _arrestation_.
EPITH. Apte cadens, firma, longa, numerosa, perfecta, plena, stabilis
atque immutabilis, vera, ac fidelis, universa. USUS: 1. Comprehensio
reorum, animadversio senatus. 2. Apprehensio, _enchaînement_. Ingressus,
cursus, accubatio, inclinatio, sessio, comprehensio. 3. Ambitus
orationis, _période_. Comprehensio et ambitus verborum, quem Græci
periodum vocant. 4. Agnitio, _action de comprendre_, _conception_.
Cognitiones comprehensionesque rerum appetitiones movent.
COMPRESSĒ, _D’une manière concise_. USUS: Rhetores latius loquuntur,
Dialectici compressius.
COMPRESSĬO, ōnis, f. _Concision_. USUS: Oratores crebri sententiis,
compressione rerum breves.
COMPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Contenir_, _arrêter_; _réprimer_,
_modérer_. SYN. Freno, sedo, coerceo, cohibeo, frango, reprimo, retardo.
ADV. Arcte pugnum, vehementer, plane in perpetuum. PHRAS. Magistratus
hominum audaciam comprimat, _le magistrat doit réprimer l’audace des
méchants_. Obviam eat improborum hominum audaciæ; impiorum conatus
frangat; furentium impetus reprimat; effrenatos licentia animos in
officia teneat, contineat. Cf. Coerceo, Cohibeo, Compesco. USUS: 1.
Conatus furentium, furores, motus, turbas, iram, exultantem lætitiam
comprimere. Comprimere ac restinguere cupiditatem hominis. Voluptates
comprimere et constringere. 2. Abscondo, occulto, tego, abdo, _cacher_,
_soustraire_. Multa tua delicta compressi. Frumentum comprimere. (VULG.
Apud se tenere, dum carius vendatur, _garder_, _accaparer les grains_.)
3. Constringo, stringo, claudo, adduco, _presser_, _serrer_, _reserrer_.
Digitos in pugnum comprimere, _fermer la main_.
COMPRŎBĀTĬO, ōnis, f. _Approbation_. SYN. Approbatio. USUS: Quis non
movetur, et offensione turpitudinis, et comprobatione honestatis.
COMPRŎBĀTOR, ōris, m. _Approbateur_. SYN. Approbator. USUS: Auctoritatis
ejus comprobatores.
COMPRŎBO, as, avi, atum, are, a. _Approuver_. SYN. Approbo, laudo,
collaudo, affirmo. ADV. Firmius acta, omnino, studiose libenterque,
vehementissime sententiam. USUS: Si tu honorem meum sententia tua
comprobaris. Sententiam, decretum aliquod vehementer comprobare. Rem
testimonio suo et judicio comprobare. Eam fidem eventus affirmavit,
comprobavit, _l’événement a prouvé_, _montré la justesse de cette
opinion_. Cf. Assentior, Approbo, Probo.
COMPRŌMISSUM, i, n. _Compromis_. SYN. Facultas a litigantibus arbitro
data judicandi et sententiam ferendi. USUS: Arbitrum sumere, compromissum
facere, interponere.
COMPRŌMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. et n. _S’engager mutellement_;
_faire un compromis_. SYN. Compromissum facio. USUS: Tribuni
compromiserunt, pecunia apud Catonem deposita, petere ejus arbitratu, ut,
qui contra fecisset, ab eo condemnaretur.
COMPTUS, a, um, _Peigné_, _soigné_, _paré_. SYN. Ornatus, compositus.
USUS: Compti capilli, compta oratio.
COMPUNGO, is, punxi, punctum, ere, a. _Piquer_, _marquer d’un signe_.
SYN. Pungo, figo. USUS: Dialectici ipsi se suis acuminibus compungunt.
Barbatus Threiciis notis compunctus nudato ense anteibat. (Compungi
animo, compunctus corde, _vulgaria sunt pro_:) Angi, discruciari animo ex
recordatione scelerum; dolore confusus.
COMPŬTO, as, avi, atum, are, a. _Calculer_, _compter_. SYN. Subduco
rationes, calculos revoco, rationes confero. PHRAS. Computemus nunc
summam totam, _faisons maintenant le total_. Putemus nunc rationes;
summam ad calculos revocemus; subducamus nunc rationem; numerum ineamus;
rationes conferamus; calculos, summam subducamus, supputemus nunc
rationes; subductis rationibus summam faciamus, colligamus, conficiamus;
rationes ineamus totius summæ; expediamus nunc rationes, et colligamus.
USUS: Compellat hospitem, computat, pecuniam numerat. Cf. Puto.
CŌNĀTŬS, ūs, m. _Effort_. SYN. Vis, impetus, studium, labor, opera.
EPITH. Gratus, magnus, crudelissimi, impii, nefarii, occulti, optimi et
præclarissimi, perditi. USUS: Id conatu omni studioque agit, ut etc.
Omnem conatum suum in perniciem meam parat. Conatum refutare, prohibere,
comprimere, frangere; conatibus obviam ire; a conatu aliquem repellere,
_empêcher les efforts de qqn_. Cf. Studium, Labor. Conatu summo adniti,
_faire tous ses efforts_. Manibus pedibusque; summa ope; omni ope, ac
opera; pro virili parte adniti. Cf. Conor, Adhibeo.
CONCĂLĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ero, a. _Échauffer entièrement_. USUS:
Eum nos sermonibus concalefecimus.
CONCĂLESCO, is, ui, ere, n. _Être très-chaud_. SYN. Concalefio, concaleo.
CONCALLESCO, is, ere, n. _S’endurcir_. SYN. Concalleo. USUS: Quorum manus
opere, animus usu concalluit.
CONCĂVUS, a, um, _Concave_, _creux_. SYN. Cavus. USUS: Speluncarum
concavæ altitudines.
CONCĒDO, is, cessi, cessum, ere, a. et n. _Accorder_, _faire une
concession_, _permettre_. SYN. Annuo, copiam facio, potestatem facio,
permitto. ADV. Commodius, facete adversario, facile, honeste, libenter,
multum perturbationi, necessario, minus honeste, prorsus beneficia,
recte. USUS: 1. Sepulturæ locum alicui concedere. Primum illi locum
concessit. Toto capite annuit, et postulata concessit. 2. Do, tribuo,
largior, facile patior, potestatem do, defero; summa voluntate, et animi
æquitate fero, causæ nihil dico, quin etc. Date hoc, ac concedite pudori
meo. Date hoc precibus, _vel_ dolori, concedite. 3. Ignosco, condono,
_pardonner_. Sæpe liberum peccata parentum virtuti et misericordiæ
conceduntur. Cupio mihi hunc reum concedi. 4. Abeo, eo, _s’en aller_,
_se retirer d’un lieu_. Ab eorum oculis aliquo concessit. Apes in
alvearium concessere; concessum est in conditiones, ut ... _on arrêta
pour conditions que_.... 5. Cedo, _le céder_, _être inférieur_. Magistro
suo de arte nihil concedit. Nemini concedo in tuenda patriæ salute. 6.
Morior, _sortir ite la vie_, _mourir_. Fato, _vel_ naturæ concedere. Cf.
Permitto, Do.
CONCĔLĔBRO, as, avi, atum, are, a. _Fréquenter_; _honorer par des
réunions_. SYN. Celebro, frequento. ADV. Passim, tributim convivia. USUS:
Convivia concelebrantur. Cf. Celebro.
CONCENTĬO, ōnis, f. _Chant en chœur_, _concert_. SYN. Concentus.
CONCENTŪRĬO, as, are, a. _Assembler par centuries_; _arranger_, _ourdir_.
USUS: Fraudes in corde concenturiare.
CONCENTŬS, ūs, m. _Accord de voix_, _concert_; _accord_, _harmonie_,
_union_. SYN. Concentio. EPITH. Major et melior, tantus, varii. USUS: 1.
Concentus avium. 2. TRANSL. Concentus virtutum, doctrinarum. Concentum
efficere. Cf. Musica, Cano.
CONCEPTĬO, ōnis, f. _Action de concevoir_; _rédaction_. SYN. Conceptus.
USUS: Mulæ conceptio contra naturam est. Conceptio judiciorum.
Conceptio Immaculata B. M. V., _L’Immaculée conception de la Sainte
Vierge_. Singularis purissimæ Virginis conceptus, et ab originis labe
illibatus. Divinæ Matris conceptus illibatus. Illibatæ Virginis conceptus
purissimus, et ab originis labe remotissimus. Expers communis culpæ
ab ortu nobis congenitæ purissimæ Virginis conceptio. Ortus Virginis
beatissimæ, sine labe conceptæ.
CONCEPTŬS, ūs, m. _Conception_. SYN. Conceptio. USUS: Ex hominum conceptu
et satu editi gigantes. (Conceptus, _concept_, _conception_, _pensée_.
VULG.) Latine: Sensa mentis, cogitatio informata.
CONCERPO, is, psi, ptum, ere, a. _Déchirer_. SYN. Discerpo, conscindo,
lacero. ADV. Ferventissime. USUS: Calet homo, nam ferventissime
concerpitur. Cf. Carpo.
CONCERTĀTĬO, ōnis, f. _Dispute_, _débat_. SYN. Certamen, contentio.
EPITH. Jejunæ, indignæ philosophia. USUS: Verborum concertationes jejunæ.
Concertationum plenæ disputationes. Concertationis studio, æstu abripi.
Cf. Disputatio, Controversia, Certo.
CONCERTĀTŌRĬUS, a, um, _Relatif à la discussion_, _polémique_. SYN.
Contentiosus, vehemens. USUS: Concertatorium dicendi genus, judiciale.
CONCERTO, as, avi, atum, are, n. _Lutter_, _rivaliser_, _se battre_. SYN.
Pugno, discepto. USUS: Hercules cum Apolline de tripode concertavit.
Sæpius cum hoste conflixit, quam quisquam cum inimico concertavit. Cf.
Certo.
CONCESSĬO, ōnis, f. _Action d’accorder_, _concession_. USUS: Concessiones
præmiorum. Nostra concessione hoc assecutus es.
CONCESSŬS, ūs, m. _Permission_, _consentement (seul. à l’abl. sing.)_.
SYN. Permissio, permissus, potestas, concessio. USUS: Deorum concessu
et munere Philosophia nobis data est. Omnium concessu aliquid juventuti
dandum est. Cf. Venia.
CONCHA, æ, f. _Coquille_. Genus piscis testa contectum. EPITH. Patula,
grandis. USUS: Conchas ad littus legere.
CONCHȲLĬĀTUS, a, um, _Teint en Pourpre_. SYN. Murice tinctus. USUS:
Peristromata conchyliata.
CONCHȲLĬUM, ii, n. _Huître (produisant la pourpre)_. SYN. Murex. Conchæ
genus, purpura. USUS: Ostrea, et conchylia omnia cum luna crescunt, et
decrescunt.
1. CONCĬDO, is, cĭdi, ere, n. _Tomber tout d’un coup_, _s’écrouler_.
SYN. Cado, ruo, corruo, procido. ADV. Funditus, indignissime, repente,
subito, tarde nimium. PHRAS. Animo concidit, _il perdit courage_. Fractus
animo, metu debilitatus est; defecit animo; animum contraxit, demisit,
despondit, inflexit; animos submisit; defecit hominem animus, spesque
deseruit. Cf. Cado, Animus. USUS: Animus concidit. Animo concidere.
Senatus auctoritas, fides, spes ipsa concidit; artes omnes concidunt,
_c’en est fait des arts_. Venti concidunt, _les vents tombent_. Pompeius
in optima causa concidit, _Pompée succomba malgré la bonté de sa cause_.
2. CONCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a _Couper en morceaux_, _battre_,
_tailler en pièces_. SYN. Cædo, trucido, seco. USUS: Concidere nervos,
cohortes, equites concidere. Virgis aliquem concidere. Concidere
sententias, ac delumbare. Infringere, ac incidere numeros. 2. TRANSL.
Senatus auctoritatem, dictis aliquem decretis, maledictis, ignominiis,
judiciis concidere, _ruiner_, _anéantir l’autorité du Sénat_, _la
réputation de qqn_, _etc._ Cf. Cædo, Cædes.
CONCĬĔO, es, cīvi, cĭtum, ere, a. _Assembler_, _convoquer_. SYN. Convoco,
concito. USUS: Multitudinem ad se conciere. Lites alicui, turbas,
seditionem, hostes conciere. Cf. Excito, Voco, Accerso.
CONCĬLĬĀBŬLUM, i, n. _Lieu d’assemblée, de réunion_. USUS: Conciliabula
obire.
CONCĬLĬĀTĬO, ōnis, f. _Association_, _union_. SYN. Communio, communitas,
consociatio. EPITH. Civilis, communis. USUS: 1. Communionem humani
generis, consociationem et conciliationem tueri, colere debemus. Dii
quasi civili conciliatione sunt conjuncti. 2. Captatio, comparatio,
_bienveillance_, _faveur_. Dicere, facere aliquid ad conciliationem
gratiæ, _pour se concilier les faveurs_.
CONCĬLĬĀTOR, ōris, m. _Médiateur_. USUS: Interpres conciliatoris.
CONCĬLĬĀTRĬCŬLA, æ, f. _Médiatrice_. USUS: Nobilitas, blanda
conciliatricula.
CONCĬLĬĀTRIX, īcis, f. _Celle qui procure_. USUS: Virtutis opinio
conciliatrix amicitiæ. Forma, conciliatrix gratiæ et quasi lena.
CONCĬLĬO, as, avi, atum, are, a. _Réunir_, _réconcilier_; _s’attacher_.
SYN. Reconcilio, devincio, benevolentiam pario, caritatem inter aliquos
jungo, aliquem ad amicitiam adjungo, amicitiam cum aliquo constituo. )(
Dirimo, disjungo, separo, distraho. PHRAS. 1. Illum mihi conciliavi,
_je me le suis attaché_. Eum omnibus vinculis devinctum et obstrictum
teneo; beneficio mihi obligavi; benevolentiam officiis allexi, donis
obstrinxi; in ejus animum suaviter influxi; eum delinivi; delinimentum
beneficiis objeci; meum plane reddidi; obnoxium mihi feci; adduxi hominem
ad amicitiam; adjunxi hominem mihi beneficio. 2. Dissidentes inter se
fratres conciliavit, _il a réconcilié deux frères ennemis_. Caritatem
inter fratres junxit; fratres in concordiam adduxit, reduxit; ab odio ad
gratiam reduxit; infensos fratrum inter se junxit animos; ut coalescerent
distracti simultatibus animi, effecit; concordiam inter dissidentium
animos redintegravit, reconciliavit; dissidentes odio fratres concordia
conjunxit; redegit in gratiam et concordiam alienatos longa simultate
fratrum animos; perfectum ab illo est, ut in gratiam redirent infensi
dudum fratres. Cf. Reconcilio, Amicus, Amicitia, Adjungo, Gratia. USUS:
1. Conciliare sibi voluntatem alicujus, amorem, benevolentiam, gratiam,
caritatem, animos, et ad usus suos adjungere, _se concilier l’amitié,
etc._ 2. Paro, comparo, procuro, acquiro, _ménager_, _procurer_. Pacem
inter cives conciliare. 3. Adjungo, _unir_, _assembler_. Oratio conciliat
inter se homines conjungitque naturali quadam societate. Parentibus et
patriæ nos natura, feras inter se conciliat. Largitione sibi potentiam
et legiones conciliavit, adjunxit Cæsar. 4. Conciliare, arcessere
splendorem. Cf. Concordia.
CONCĬLĬUM, ii, n. _Assemblée_, _réunion_. SYN. Cœtus, congregatio,
conventus, consilium, numerus. EPITH. Amplissimum, laudabile, atque
populare, privatum, publicum orbis terræ, summum. USUS: Concilia,
cœtusque hominum jure sociati, qui civitates dicuntur. Concilium vocare,
convocare. Concilium plebis habere. Aliquem in concilium adducere,
adhibere, mittere. E concilio aliquem secludere, dimittere. Concilium,
conventum solvere.
Concilium Sacrum Œcumenicum, _Concile œcuménique_. Concilium ex universa
Republica Christiana convocatum; coactum ex toto terrarum orbe. Concilium
Nationale, _concile national_. Concilium ex universæ gentis, nationis
Episcopis, Antistitibus, Præsulibus coactum, conflatum, habitum;
Conventus Ecclesiæ Præsulum ex tota gente actus. Concilium Provinciale,
_concile provincial_. Concilium, conventus coeuntibus ex tota Provincia
Episcopis celebratus, collectus.
CONCINNĒ, _Élégamment_. SYN. Pulchre, facete. USUS: Concinne, ut multa,
Timæus, _voici, entre beaucoup, un mot spirituel de Timée_. Concinne, sed
non perite dicere et scribere.
CONCINNĬTAS, ātis, f. _Arrangement_, _élégance_. SYN. Compositio levis et
numerosa, concinnitudo, condecentia. USUS: Forma ipsa, et ornata verborum
concinnitas.
CONCINNĬTŪDO, ĭnis, f. _Apprêt (du style)_. SYN. Concinnitas.
CONCINNO, as, avi, atum, are, a. _Arranger_, _ajuster_, _mettre en
ordre_. SYN. Adorno, apte compono. USUS: Concinnare munusculum, vestem,
epulas. Cf. Orno, Como.
CONCINNUS, a, um, _Proportionné_, _régulier_, _gracieux_, _élégant_. SYN.
Ornatus, numerosus, elegans, politus, facetus, aptus. USUS: Concinna,
distincta, festiva, elegans oratio. Concinnæ acutæque sententiæ. Homo ad
persuadendum concinnus. Concinnus heluo. Cf. Elegans, Aptus.
CONCĬNO, is, nui, ere, n. _Chanter ensemble_. SYN. Simul cano. USUS: 1.
Pressis et flebilibus modis concinere. 2. Convenio, consentio, quadro,
_être d’accord_. Omnia inter se mire concinunt; respondent extrema
primis. Cf. Cano.
CONCĬO, ōnis, f. _Réunion_, _assemblée_. SYN. Conventus, cœtus, multitudo
populi, corona, concilium. EPITH. Conciones accuratæ, acerbissimæ,
celeberrimæ et gratissimæ, crebræ, furiosissimæ, graves, improbæ, lentæ;
malæ, miseræ, molestæ, multæ magnæque, necessariæ, perditæ, quotidianæ,
sceleratæ, secundæ, seditiosæ, temerariæ, timidissimæ, tumultuosæ,
turbulentæ, vehementes. USUS: 1. In concionem prodire, procedere, _se
rendre à l’assemblée_. Concionem convocare, _convoquer l’assemblée_.
Concionem submovere, semovere, dimittere, solvere, _dissoudre
l’assemblée_. 2. Suggestum, _tribune_. In concionem ascendere. 3. Oratio
ad populum, _discours_, _harangue_. Conciones de me habuit luculentas et
gravissimas. Legi concionem tuam. Cf. Oratio.
CONCĬŌNĀLIS, e, gen. com. _Relatif aux assemblées du peuple_. USUS:
Clamor concionalis.
CONCĬŌNĂRĬUS, a, um, _Relatif aux assemblées populaires_. USUS: Populus
concionarius.
CONCĬŌNĀTOR, ōris, m. _Orateur_, _harangueur_. SYN. Orator. USUS: 1.
Multum interest inter levitatem concionatorum, et animum fere popularem.
2. _Prédicateur_, concionator, orator sacer; interpres, ac præco verbi
divini.
CONCĬŌNOR, aris, atus sum, ari, d. _Haranguer_, _parler au peuple
assemblé_. SYN. Concionem habeo. ADV. Impune de aliquo, sordide. PHRAS.
De rebus divinis ad populum dixit, _il a prêché au peuple_. De rebus
divinis verba fecit; sermonem habuit; de religionibus nostris concionem
habuit; in concionem ascendit; sacris concionibus populum exhortatus
est; animos populi inflammavit, accendit; verbi divini sementem sparsit,
fecit. Ex suggestu verba fecit; ex altiore loco ad populum dixit. USUS:
Cato de religionibus concionatus est. Cf. Dico, Oratio.
CONCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Concevoir_, _saisir_. SYN.
Comprehendo, colligo, accipio, imbibo. ADV. Firme animo, jam diu. USUS:
1. Terra concipit semina. Multa concepit. 2. Suscipio, _contracter (une
passion)_, _concevoir (un sentiment)_. Ipsa senectus dedecus concipit.
Materia facile ignem concipit. Odium, iram, in aliquem concipere. 3.
Cogito, intelligo, percipio, nosco, assequor. Concipere animo flagitium,
mente nefas; opinionem concipere, ac imbibere. Furorem ex maleficiis,
maculam concipere. Voluptas animo concepta ac comprehensa. Cf. Accipio.
CONCĪSĬO, ōnis, f. _Concision_. USUS: Concisio verborum.
CONCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Excitation_. SYN. Motus, commotio. EPITH.
Popularis, graves, vehementiores. USUS: 1. Vehementes animi
concitationes, et perturbationes. Concitatio mentis. 2. Tumultus,
_soulèvement populaire_, _émeute_. Plebis concitatio et seditio.
CONCĬTĀTOR, ōris, m. _Émeutier_. USUS: Seditionis concitator et
stimulator.
CONCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Exciter_, _soulever_. SYN. Excito,
incito, moveo, facio, conflo, sollicito, inflammo, agito, ago. )(
Sedo. ADV. Concitatæ conciones, populariter, seditiose; concitatus
tumultus publice; concitati animi temere in odium. USUS: 1. Concitare
misericordiam, risum, invidiam in aliquem, gravem offensionem, magnum
odium in aliquem, _exciter la haine contre qqn_. Bellam exspectationem
sui concitare, _donner de soi une bonne opinion_. 2. Concitari in
aliquem, _s’irriter contre qqn_. Aliquos inter se, alios cum aliis
committere, et concitare, _exciter_, _soulever_. Cf. Moveo, Auctor sum,
Impello.
CONCĬTUS, a, um, _Excité_. SYN. Commotus, compulsus. USUS: Ad rixam
concitus.
CONCĬUNCŬLA, æ, f. Dimin. _Petite harangue_.
CONCLĀMO, as, avi, atum, are, n. et a. _Crier ensemble_. 1. Conclamant
omnes, et approbant. 2. Conclamare ad arma, _crier aux armes_, _appeler
aux armes_. Conclamare vasa, signa convellere, _donner le signal du
départ_. 3. Conclamatum est de salute tua, _c’en est fait de vous_. Cf.
Actum est, Clamo.
CONCLĀVE, is, n. _Chambre fermant à clé_. SYN. Cubiculum. USUS: Cubitum
ivit in conclave. Conclave proxima nocte corruit, concidit. Conclave
optime instructum. _Pro_ Conclave Pontificium, _conclave_, _réunion de
cardinaux où l’on élit le pape_. Sacrum Comitium Vaticani Palatii. Locus
purpuratis Ecclesiæ Patribus, novum demortuo Pontifici suffecturis,
apparatus, adornatus.
CONCLŪDO, is, clūsi, clūsum, ere, a. _Enfermer_, _resserrer_; _terminer_,
_finir_. SYN. Claudo, cogo, constringo. _Item_: Infero, finio, absolvo.
ADV. Acriter, acute ad extremum, aliquando, angustius, aperte, numerose,
breviter, commodius, contortius, inconsiderate, probabiliter, rectissime,
vitiose, similiter, subtiliter. PHRAS. 1. Ex eo argumento nihil
concluditur, _cet argument ne conclut pas_. Nihil ex hoc conficitur;
nihil ex ea argumentatione efficitur; nihil eorum infertur, colligitur,
quæ tu volebas; nihil eorum sequitur, quæ tu inferebas. 2. Concludam
epistolam, _je finirai ma lettre_. Finem scribendi faciam; epistolæ
hæc erit clausula; finem epistolæ faciam, imponam; absolvam epistolam,
perficiam; institutæ narrationis exitum expediam. Cf. Finio. USUS: 1.
Ne bestiæ quidem concludi se, constringique patiuntur, _enfermer_. 2.
Peroro, efficio, conficio, infero, complector, colligo, _conclure_,
_raisonner_. Argumentum concludere more Dialecticorum. Ratione
concludere. Concludebas deinde, et colligebas, dolorem esse summum malum.
3. Finio, termino, circumscribo, claudo, absolvo, _se terminer_. Totum
civile jus in pauca capita concludi potest. In hoc singulare judicium
omnis causa concluditur. Ut aliquando totam actionem concludam, _pour
finir mon plaidoyer_. Cf. Finis, Absolvo.
CONCLŪSĒ, _D’une manière périodique_, _arrondie_. SYN. Definite,
circumscripte. USUS: Apte et concluse dicitur.
CONCLŪSĬO, ōnis, f. _Conclusion_, _fin_. SYN. Complexio, clausula,
peroratio, epilogus; argumentatio ipsa. EPITH. Acuta, artificiosa
verborum, necessaria, postrema, simplex, tota, non solum vera, sed
perspicua, vetus et brevis. Breves et acutæ, innumerabiles, raræ. USUS:
Conclusio est exitus et terminatio totius orationis. Hæc conclusio,
argumentatio, quam habeat vim, considera.
CONCLŪSUS, a, um, _Entouré_, _enfermé_. SYN. Clausus, cinctus. USUS: Urbs
portu conclusa. Continenti agmine armatorum septi et conclusi. Sententia
apte verbis conclusa.
CONCŒNĀTĬO, ōnis, f. _Action de dîner ensemble_. SYN. Symposion. USUS:
Græci convivium tum compotationem, tum concœnationem vocant.
CONCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, a. _Digérer_. SYN. Digero. USUS: 1.
Cibum concoquere. 2. TRANSL. Perfero, fero, _endurer_, _supporter_.
Concoquere hominem nequeo. Odium illud, injuria, ira, non submovenda
modo sunt, sed et concoquenda. 3. Expendo, _penser mûrement à_. Diu
deliberandum et concoquendum est, utrum, etc.
CONCORDĬA, æ, f. _Concorde_. SYN. Consensus, conspiratio. )( Discordia.
EPITH. Communis, gratissima, incredibilis, magna, pristina, singularis.
PHRAS. 1. Summa concordia provinciam administravimus, _nous avons
administré la province dans le plus grand accord_. Una voce ac
mente; consentientibus animis ac sensibus; communi sententia; sine
studio dissensionis; uno ore, animo conjunctissimo versati sumus in
administratione rerum. Summe inter nos, pulcherrime conveniebat;
communiter, quasi uno animo, una mente viveremus, rem gessimus. Nunquam
cum illo, nec ille mecum in gratiam rediit; concordibus animis; fraterna
unanimitate, ingenio plane concorde in provincia viximus. Cf. Consensus.
2. Animos in concordiam reduxit, _il ramena la paix et la concorde dans
les cœurs_. Societate et fœdere aversos studiis animos junxit; copulavit
pristinam inter socios concordiam; infensos plebis animos patribus
junxit; ejus opera coaluere cum patribus plebis animi; feroces animos ad
pacem et concordiam adduxit; veterem inter partes concordiam confirmavit,
conglutinavit. 2. Concilio, reconcilio. USUS: 1. Equites senatui
concordia conjuncti. 2. Concordiam facio. Id concordiam et pacem gignet
gentibus; ad concordiam adducet gentes; concordia conjunget gentes. 3.
Concordiam dissolvo. Vox una concordiam diremit. 4. Concordiam renovo.
Concordiam reconciliare. In concordiam reducere. In concordiam redire.
CONCORDĬTER, _En bonne intelligence_. USUS: Cum illo concordissime vixi.
Congruere concorditer inter se. Cf. Concordia.
CONCORDO, as, avi, atum, are, n. _Être d’accord_, _de même avis_.
SYN. Congruo, consentio, idem sentio, cum aliquo sentio, concino. )(
Dissentio. PHRAS. Dicta factaque ejus mire consentiunt ac concordant,
_ses paroles sont parfaitement d’accord avec ses actions_. Dicta
factaque belle inter se consentiunt ac concinunt; dictis facta mirifice
respondent; facta cum dictis mirum quam cohærent; a verbis facta non
abhorrent, abludunt. Facta verbis sunt consentanea; a dictis facta non
aliena sunt; verbis facta egregie congruunt; verbis cum factis bellissime
constat. Cf. Congruo, Consentio, Conformo. USUS: Opiniones, ac judicia
concordant.
CONCORS, ordis, gen. omn. _Qui est d’accord_, _qui s’accorde_,
_harmonieux_. SYN. Consentiens, conjunctus. )( Discors. USUS: Concordes
sunt, quorum sensus in aliqua re congruunt. Senatus Principi concors.
Moderatus et concors civitatis status. Mundus ipse se concordi quadam
amicitia et caritate complectitur.
CONCRĒDO, is, credĭdi, credĭtum, ere, a. _Confier_. SYN. Credo,
commendo, committo. USUS: Alicui rem suam, aliquem in custodiam alterius
concredere. Cf. Committo, Credo, Commendo.
CONCRĔMO, as, avi, atum, are, a. _Brûler entièrement_. SYN. Exuro,
comburo. USUS: Igni concremare. Cf. Comburo.
CONCRĔPO, as, pŭi, pĭtum, are, n. _Faire du bruit_, _retentir avec
force_. SYN. Perstrepo. USUS: Scabella concrepant, aulæum tollitur.
Digitis concrepare.
CONCRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _S’accroître_, _se condenser_.
USUS: Aqua nivibus, pruinaque concrescit, _l’eau se condense en frimas_.
CONCRĒTĬO, ōnis, f. _Agrégation_, _assemblage_. SYN. Compositio.
USUS: DEUS, mens libera, atque ab omni concretione mortali segregata.
Concretionis et liquoris causas investigare.
CONCRĒTUS, a, um, _Formé de diverses parties_. SYN. Mixtum, conflatum,
compositum, quasi conglutinatum, coagmentatum, copulatum, fictum. USUS:
Corpus ex elementis concretum, _le corps composé de plusieurs éléments_.
Cœlum grave et concretum, _air condensé, épais_. In animis nihil mixtum
est, nihil concretum. Animal ex nefariis stupris; ex civili cruore, ex
flagitiorum impunitate concretum, _ce monstre_, _assemblage des forfaits
les pius odieux_.
CONCŬBĪNA, æ, f. _Concubine_. SYN. Amica, pellex. USUS: In concubinæ
locum uxorem ducere.
CONCŬBĪNĀTŬS, ūs, m. _Concubinage_, _commerce adultère_. USUS: Illam in
concubinatu sibi emit.
CONCŬBĬTŬS, ūs, m. _Place à table_; _cohabitation_, _union de l’homme
et de la femme_. SYN. Conjunctio, complexus venereus. USUS: Concubitus
Deorum cum humano genere.
CONCŬBĬUS, a, um, non adhibetur nisi solo gen. fem. cum voce Nox, _Au
milieu de la nuit_. USUS: Nocte concubia domo egreditur.
CONCULCO, as, avi, atum, are, a. _Fouler aux pieds_. SYN. Protero. USUS:
1. Proterere et conculcare aliquem. 2. TRANSL. _Écraser_, _fouler_.
Conculcari miseram Italiam proxima æstate videbis. Cf. Vasto.
CONCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, _Coucher avec_. SYN. Concubo. USUS: Si
peperit, cum viro concubuit.
CONCŬPISCO, is, cupivi, cupitum, iscere, a. _Désirer ardemment_. SYN.
Cupio. )( Respuo. ADV. Infinite, summe, vehementer. PHRAS. Vehementer
rem concupivit, _il ambitionna cette chose_. Cupiditatis oculos ad rem
adjecit; rei desiderio vehementer æstuabat; flagrabat, exardescebat
cupiditate rei. Cf. Cupiditas, Cupio, Desidero.
CONCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Courir ensemble_, _fuir_. SYN.
Convenio, convolo, fugio, concurso, confluo, concursus facio. ADV.
Aspere verba, confestim, obscœnius litteras, statim, temere, undique.
USUS: 1. Undique ad eum summa exspectatione concurritur. Tota ad eum
Italia concurrit. Multorum sententiæ concurrere. 2. Conflictum ineo,
_en venir aux mains_. Adversis signis, maximo clamore concurrere. 3.
Evenio, _arriver_, _avoir lieu_. Multa sæpe fortuito concurrunt, _vulgo_:
coincidunt. Res concurrere plane contrariæ. Sæpe concurrit, ut eodem
tempore mihi multa agenda sint. Cf. Congredior.
CONCURSĀTĬO, ōnis, f. _Concours_; _rencontre_. USUS: Quid illa
concursatio nocturna? Non est obscura hominis concursatio et contentio.
CONCURSĀTOR, ōris, m. _Qui court çà et là_. USUS: Concursator et levis
hostis, _infanterie légère_.
CONCURSĬO, ōnis, f. _Rencontre_. SYN. Concursus. EPITH. Crebra verborum,
fortuita, spirabilis, _id est_, animabilis, turbulenta, vitiosa. USUS:
Concursio rerum fortuitarum. Crebrior vocalium concursio. Corpusculorum
concursio fortuita.
CONCURSO, as, avi, atum, are, a. et n. _Courir çà et là_, _parcourir_.
USUS: Templa, domus omnes, fora concursare. Armati, noctes diesque
concursant. Cf. Curro.
CONCURSŬS, ūs, m. _Réunion_; _rencontre_; _concours_. SYN. Effusio
hominum, concursio, conflictus. EPITH. Admirabilis, felix, fortuitus,
gravis, incredibilis, magnificentissimus, magnus, maximus omnium,
quotidianus. PHRAS. Concursus flebant magni ad illum, _la foule se
pressait chez lui_. Confluxere in ejus domum omnium generum ætatumque
homines; celebrabatur domus ejus maxima hominum multitudine et
frequentia; effusiones hominum ex agris et oppidis sane erant ingentes;
domus eius frequentissimo hominum conventu celebrabatur; salutantium
turba aditus omnes viasque insidebat; ædium vestibulum continenti agmine
erat septum. Complebatur domus ejus maxima hominum frequentia. Cf.
Celebris. USUS: 1. Fiebant ad eum audiendum concursus maximi. Quid dicam
effusiones hominum ex agris, concursus ad me? Constantia calamitatum
concursu labefactata. Studiorum honestissimus concursus. 2. Conflictus.
Concursus asper litterarum, _rencontre de voyelles_, _hiatus_.
CONCŬTĬO, tis, cussi, cussum, ere, a. _Heurter_, _secouer_. SYN.
Vehementer commoveo, perturbo. USUS: Rempublicam factionibus, urbem metu
concutere. Concussa licentia, fractis cupiditatibus.
CONDĔCENTĬA, æ, f. _Convenance_. SYN. Ornatus, decorum, concinnitas.
EPITH. Apta. USUS: Verba ad compositionem et condecentiam apta.
CONDĔCET, ere, imp. _Il convient_. SYN. Decet.
CONDĔCŎRO, as, avi, atum, are, a. _Orner_, _embellir_. USUS: Ludos
condecorare.
CONDEMNO, as, avi, atum, are, a. _Condamner_; _accuser_, _faire
condamner_. SYN. Damno; _item_: arguo. )( Absolvo, libero. ADV. Gratis,
honeste reum. PHRAS. Sæpius condemnatus est, _il a subi un grand nombre
de condamnations_. Multis judiciis confossus; sua, ac sociorum damnatione
ambustus; jugulatus a judicibus; atrocibus sententiis perculsus est.
USUS: 1. Aliquem crimine aliquo condemnare. De alea, de vi condemnare.
Capitis, injuriarum, pecuniæ publicæ turpissimo judicio condemnari.
Insigni nota et ignominia condemnare. 2. Arguo, _accuser_. Aliquem
sceleris, inertiæ, impudentiæ condemnare. Cf. Damno, Innocentem condemno.
CONDENSO, as, avi, atum, are, a. _Serrer_, _grouper_. SYN. Cogo. USUS:
Oves se in unum locum condensant.
CONDENSUS, a, um, _Compacte_, _épais_. USUS: Condensa turma, acies.
CONDĪCO, is, dixi, dictum, ere, n. _S’annoncer_, _s’inviter à dîner_.
SYN. Dicto convenio, significo. USUS: Condicere ad cœnam, _vel_
condicere. (_Vulgo_: Promittere se ad cœnam.) Alicui operam condicere,
_s’engager à faire qqch pour qqn_, _se charger d’une affaire_.
CONDIGNĒ, _D’une manière tout à fait digne_. SYN. Digne.
CONDIGNUS, a, um, _Tout à fait digne_. SYN. Dignus.
CONDĪMENTUM, i, n. _Condiment_, _assaisonnement_. SYN. Conditio;
sapor, qui cibos commendat. EPITH. Mediocre, aptum. USUS: Optimum cibi
condimentum fames. Sermonum suavitas amicitiæ condimentum. Humanitatis
condimento temperare gravitatem.
CONDĬO, is, ivi, _vel_ ii, itum, ire, a. _Conserver_; _assaisonner_,
_accomoder_. SYN. Tempero, præparo. USUS: Gravitatem comitate, orationem
salibus, tristitiam hilaritate condire. Nemo unquam urbanitate, lepore,
suavitate conditior.
CONDISCĬPŬLUS, i, m. _Condisciple_. USUS: Multos condiscipulos habet.
CONDISCO, is, dĭdĭci, discere, a. _Apprendre à fond_. SYN. Disco. USUS:
Condiscas, quæso, paulo diligentius supplicare, _apprenez_, _je vous
prie_, _à solliciter avec plus de soin_. Cf. Disco.
1. CONDĪTĬO, ōnis, f. _Assaisonnement_. SYN. Condimentum. USUS:
Compositiones unguentorum, conditiones ciborum.
2. CONDĬTĬO, ōnis, f. _Condition_, _état_, _qualité_. SYN. Status,
fortuna; modus, ratio, lex, pactum, pactio, conventio. EPITH. Æqua,
afflictior, valde bona, certa juris, commodior, quam commodissima,
communis, deterior, difficilior, durior, gravis, incerta, infima fortunæ,
iniqua pacis, vitæ iniquissima, invidiosa, justior, melior, et honestior,
misera et indigna, mortalis vitæ optima, perdita, præclara, regia,
superior, tolerabilis, tota, tuta, valentior. Conditiones bellicæ et
hostiles, æquæ ac verecundæ, duriores legum, malæ, bonæ. PHRAS. 1. Hanc
conditionem majores nostri statuere, _nos ancêtres ont imposé aux vaincus
cette condition_. Constituere, instituere; hanc victis conditionem
imposuere, obtulere, tulere, dedere, proposuere; his conditionibus
onerarunt victos et adstrinxerunt; has pacis leges dixere. 2. Hanc
conditionem facile accipiet, _il subira facilement cette condition_. Ad
has conditiones facile accedet; libenter descendet; conditionem hanc non
invitus subibit, sequetur, accipiet; hac conditione, his legibus libenter
utetur, ad has conditiones facile adducetur, veniet; in has leges facile
transiget, paciscetur; his pactionibus, ac conditionibus libenter stabit;
in hac conditione ac pacto manebit. 3. Conditionem non accipit, _il
n’accepte pas la condition_. Respuit, repudiat, recusat conditionem;
his conditionibus, in has leges adstringi se non patitur. Cf. Abhorreo,
Respuo. 4. Singularis est rerum mearum conditio, _l’étât de mes affaires
est extraordinaire_. Ea est rerum mearum facies, ut conferri cum iis
nihil possit; ea est fortuna, ut exemplum simile plane nullum exstet;
præcipua, propria, minime communis fortuna mea est; singulari sum fato;
alia longe conditione sum ac cæteri. USUS: 1. Nulla conditione permoveri
potuere, _aucune condition n’a pu les émouvoir_. 2. Pactum, conventio,
_condition_, _clause_, _pacte_. Conditiones offerre honestissimas; ad
pactiones, conditionesque accedere, descendere. Conditiones repudiare. A
suis conditionibus ipse fugit; in conditione manere. Stare conditionibus,
_s’en tenir aux conditions_, _les observer_. 3. Status, fortuna,
_condition_, _fortune_. Ea est temporum conditio. Meliore conditione
es, ac ego, _votre condition est supérieure à la mienne_. Hæc imperii
conditio, et status. Conditio et fortuna servorum infima. Nascendi
conditio. Cf. Lex, Pactum, Fortuna.
1. CONDĪTOR, ōris, m. _Celui qui apprête un festin_. SYN. Cocus, qui
cibos condit. USUS: Conditor et instructor convivii.
2. CONDĬTOR, ōris, m. _Auteur_, _fondateur_, _créateur_. SYN. Auctor.
USUS: Legum conditor.
CONDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Cacher_; _établir_, _créer_, _bâtir_.
SYN. Abscondo, repono, recondo; _item_: Instituo, constituo, construo.
USUS: 1. Frumentum, pecuniam condere. Aliquid in visceribus medullisque,
aliquid animo condere. 2. Constituo, instituo, construo, _fonder_. Urbem
condere. Rempublicam condere, et constituere. 3. Compono, _composer_,
_écrire_. Carmen, orationem, leges condere.
CONDŎCĒFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Dresser_, _former_, _façonner_.
SYN. Doceo, commoneo. Cf. Doceo.
CONDŎLĔO, es, ui, ere, n. _Souffrir beaucoup_. SYN. Doleo. USUS: Si pes,
si dens, si corpus totum condoleat, _si le pied, si les dents, si le
corps vous fait beaucoup souffrir_.
CONDŎLESCO, is, dŏlŭi, ere, n. _Souffrir beaucoup_. SYN. Condoleo.
CONDŌNĀTĬO, ōnis, f. _Donation_. USUS: Possessionum condonatio, et
addictio.
CONDŌNO, as, avi, atum, are, a. _Donner_; _abandonner_, _livrer_. SYN.
Dono, concedo, do, largior. USUS: 1. Bona aliena alteri condonare. Hunc
tu mihi hominem condones, velim. Totum me vobis condono. 2. Indulgeo,
ignosco, remitto, _remettre (une dette)_, _faire grâce_, _pardonner_.
Crimen suum alicui condonare. Supplicium, quo usurus eram in eum, remitto
tibi et condono. Cf. Parco, Clemens, Benignus.
CONDŪCĬBĬLIS, e, gen. com. _Utile_, _avantageux_. SYN. Utilis. USUS:
Amicum castigare utile est, et conducibile facinus. Cf. Utilis.
CONDŪCIT, _Il est utile_, imp. SYN. Utile est, prodest. USUS: Istud
vero rationibus quidem tuis, non item reipublicæ conducit. Ea maxime
conducunt, quæ sunt rectissima. Vide, num conducant ista ad commoditatem,
ad facultates rerum. Cf. Prosum.
CONDŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. _Rassembler_, _réunir_. SYN. Congrego,
cogo. ADV. Breviter, in unum locum, mane domum; maxime rationibus.
PHRAS. Conduxit exercitum ex Hispanis militibus, _il a levé une armée
d’Espagnols_. Conscripsit milites, exercitum; delectum militum, quam
acerrimum tota Hispania habuit; conquisitionem militum habuit per
Hispaniam; copias conscripsit in Hispania. USUS: 1. Captivos unum in
locum conduxit. 2. Ad tempus redimo; operam alicujus emo, _louer_, _faire
marché pour un travail_. Domum, fundos conducere. Mercede conductus.
Aliquod opus, statuam, pontem faciendum, operas conducere. Cf. Conscribo.
CONDUCTĬO, ōnis, f. _Location_, _bail_. SYN. Redemptio, collectio.
CONDUCTĬTĬUS, a, um, _Loué_. USUS: Operæ conductitiæ.
CONDUCTOR, ōris, m. _Fermier_, _entrepreneur_. SYN. Redemptor. USUS: Ejus
operis trecentis nummis conductor fuit.
CONDŬPLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Répétition; (Fig. de Rhét.)_.
CONDŬPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Doubler_. USUS: Tenebræ conduplicatæ.
CONFĀBŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Converser_, _s’entretenir_. SYN.
Colloquor.
CONFECTĬO, ōnis, f. _Fin_, _achèvement (d’un ouvrage qqc.)_. SYN.
Absolutio, perfectio, compositio. USUS: 1. Libri, belli confectio
mihi jucunda fuit. 2. Collectio, _perception_. Confectio tributi. 3.
_Trituration_. Ciborum confectio a dentibus simul, ac lingua adjuvatur.
CONFECTOR, ōris, m. _Celui qui mène à fin_. SYN. Qui conficit et
absolvit. USUS: Belli huius confector erit, qui etc. Confector negotiorum.
CONFĔRO, fers, tŭli, collātum, ferre, a. _Comparer_, _rapprocher_. SYN.
Comparo, collationem facio. ADV. Expeditissime se ex loco, facillime
causam cum causa, mature se in societatem. Necessario se in fluctus,
novissime se aliquo, plurimum benignitatis, potissimum se ad hoc studium,
rectissime parva magnis. Falso quid in aliquem conferre, falso causam
criminis, falso verbum in aliquem, nunc primum suspicionem, propria
crimina in aliquem. Collatum divinitus, conferenda maxime extrema. USUS:
1. Nostra cum externis, bellum cum pace, inter se aliqua conferre.
Rationes conferre accepti et expensi, _comparer les recettes et les
dépenses_. 2. SIGNIF. Motum. In fugam se conferre. Iter aliquo conferre,
_s’enfuir_, _se réfugier_. Ad amicitiam Pompeii me contuli. 3. Transfero,
rejicio, _attribuer_. Crimen, invidiam, culpam in aliquem conferre.
Vitia tua falso in senectutem confers. In filium causam confert. 4.
Adhibeo, adjicio, colloco, pono studium et operam, _appliquer_, _employer
à_. Consilium, diligentiam, operam, officia, cogitationes, curas, studium
ad alicujus dignitatem et amplitudinem conferre. Confer te, quæso, ad eam
curam. Omne ingenium, cogitationes omnes ad Philosophiam contulit. Vocem
suam in quæstum contulit, _il fit le métier de crieur public_, _præconem
egit_. Se ad auctoritatem, ad societatem, amicitiam alicujus conferre.
5. Misceo, admoveo. Manus, signa cum hoste conferre, _mettre aux
prises_; _combattre_. Castra castris conferre. 6. Communico, _joindre_,
_unir_. Capita conferre; sermones inter se; sollicitudines conferre.
7. Contribuo, _fournir_, _payer un tribut annuel_. Ex censu quotannis
aliquid in commune conferre.
CONFERT, contŭlit, imp. _Il est utile_. SYN. Conducit. PHRAS. Confert
multum ad doctrinam, _il est fort utile à la science_. Momentum magnum
affert; momentum magnum habet; ad doctrinam multum adjuvat; plurimum
refert ad doctrinam; multum commodi, emolumenti, utilitatis affert,
præstat ad doctrinæ uberioris fructum. Cf. Utilis. USUS: Ea res ad bene
vivendum nihil confert.
CONFERTIM, _En troupe serrée_. USUS: Acriter et confertim pugnabatur.
CONFERTUS, a, um, _Entassé_, _pressé_. SYN. Refertus, plenus. USUS: Vita
omnium voluptatum varietate conferta. Cf. Plenus.
Confessarĭus, ii, m. _Confesseur_. PHRAS. A confessionibus sacris;
conscientiæ judex, arbiter; qui delicta confitentibus aures dat,
præbet, commodat; quo ad sacras confessiones utimur; qui pro sacro
tribunali assidet; confitentes reos suorum sordibus scelerum expiat;
constrictos peccatorum vinculis animos divina quadam potestate relaxat;
quo moderatore conscientiæ utimur; qui solet operam dare peccata
confitentibus; sacræ pœnitentiæ administer.
CONFESSĬO, ōnis, f. _Aveu_, _confession_, _déclaration_, _témoignage_.
USUS: Sit erranti medicina confessio. Taciturnitas imitatur confessionem.
Tua confessione convinceris, urgeris, teneris. Sua se confessione in
laqueos induit, jugulavit.
Confessĭo sacra, _Confession_, _partie du sacrement de pénitence_.
Scelerum suorum pro sacro tribunali expiatio; noxarum conscientiæ
expiatio; exomologesis sacra; animi per noxarum confessionem facta
cum DEO reconciliatio. PHRAS. 1. Confessionem facere, _faire sa
confession_, _se confesser_. Eluere animum peccatorum sordibus; sacra
confessione perpurgare animum; patefacere sacerdoti conscientiæ labes,
vulnera; superioris vitæ commissa in sacro animi judicio detegere;
noxarum conscientiam deonerare; scelerum quasi sarcinam apud sacerdotem
deponere; turpitudinis suæ virus apud sacerdotem evomere; expiare
peccatorum sordes; purgare se salutari noxarum confessione; vitæ noxas
sacra confessione delere; obire confessionis mysterium sacrum; crimina
sua apud sacerdotem exponere; suorum se criminum apud arcanum judicem
accusare; reum agere, peragere. Conscientiæ suæ maculas pœnitentiæ
lavacro eluere; sacerdoti se ritu Christiano aperire: peccata confessione
deponere; confessione peccatorum sordes abstergere; maculas abolere;
peccatorum confessione animum cum DEO reconciliare; pœnitentiæ sacramento
animum suo nitori restituere; susceptas in vita maculas confessione
abluere, expurgare; exomologesi animum purgare; conscientiam emaculare;
perpurgandi animi causa pro sacro tribunali se sistere, animi vulnera
medico sacro detegere. 2. Confessionem generalem facere, _faire une
confession générale_. Totius anteactæ vitæ noxas, ab ultima pueritia
ducto initio in memoriam redigere, sacerdoti exponere, qui arctissimis
iis vinculis, in quæ nos nostra sponte induimus, levatos dimittat;
expiare superioris vitæ noxas omnes; omnis anteactæ vitæ, omnium
annorum confessione expiari; aperire omnia peccata, quæ vel a pueritia
meminimus; totius vitæ flagitia sacra confessione repetere; confiteri de
peccatis tota vita admissis; animi labes, quas in omni vita contraximus
expiare; totius vitæ maculas confessione eluere; non reticere quidquam
eorum, quæ per omnem vitam deliquerimus; ut alterius quasi ordiamur
vitæ initium, veteris vitæ omnis crimina sacerdoti aperiendo repetere;
annorum omnium culpas exponere; de criminibus vel ab ipsa pueritia
admissis absolvi; noxis, quas a prima ætate contraximus, confessione se
exonerare; commissas jam inde a puero culpas confessione delere; noxas ab
ineunte ætate contractas, quoad repetere mens potest, in sacro judicio
aperire; collectas longa ætate animi sordes pœnitentiæ lacrimis apud
sacerdotem eluere. 3. Confessiones audire, _entendre les confessions_,
_confesser_. Confitentibus de se reis pro sacro tribunali aures dare,
præbere; confitentibus operam dare; judicem sedere in confitentes de
se reos; de peccatis ad sacrum anim; judicium allatis cognoscere; jus
potestatemque a DEO traditam cognoscendi et remittendi peccata in arcano
judicio exercere; confitentibus peccata sua aures commodare, admovere;
confitentes de criminibus suis reos audire; esse a sacris confessionibus;
confitentes reos suorum vinculis criminum exsolvere; relaxare; animorum
sordes eluere, expiare.
CONFESTIM, _Aussitôt_. SYN. Sine ulla mora, illico, statim, actutum.
USUS: Confestim huc advolavit. Cf. Statim, Breviter.
CONFĬCĬO, is, fĕci, fectum, ere, a. _Faire_; _accomplir_; _effectuer_.
SYN. Facio, efficio, curo, præsto, exequor, compleo, expedio,
transigo, absolvo. ADV. Accurate, amanter, bene cursum, bene dialogos,
brevi, constantissime, diligenter tabulas, gloriosissime, jucunde,
magnificentissime aliquid, nihilominus legationem, pene aliquem, plane
animum, quam commodissime negotia, recte curriculum vivendi, strenue
rem suam. USUS: 1. Manu sua vestem, pallium sibi confecit, _se faire_,
_se confectionner_. Exercitum, bibliothecam, pecuniam conficere. Ea res
famam tibi, et opes maximas conficiet. Reditum in patriam, negotium
alicui conficere. Nuptias, sacra, rem divinam conficere. 2. Perficio,
ad finem deduco, _achever_, _mener à bonne fin_. Negotium per alterum;
rem e sententia confecit; bellum affectum confecit. Vitæ curriculum in
litteris; diem otio confecit. Longam viam conficere. In senatu nihil
confectum est. Perpolire orationem et conficere. 3. Transigo, _traiter
d’une affaire (sens neutre)_. Confice cum eo de hortis. Velim, id
diligenter ut de libris conficias. 4. Concludo, efficio, _conclure_.
Ex hac argumentatione illud conficitur, fuisse te etc. _vulgo_:
consequentia deducitur. 5. Affligo, perdo, absumo, abligurio, pessumdo,
vexo, _accabler_, _tuer_, _détruire_. Mœror, curæ, sollicitudines me
conficiunt. Conficit se curis, etc. Fame, frigore, senectute, morbo
confici. Familiarem rem luxu confecit. Mœror animos exedit et conficit.
Pudore conficior.
CONFICTĬO, ōnis, f. _Supposition_. SYN. Machinatio. USUS: Criminis
confictionem Caius suscepit, _accusation calomnieuse_.
CONFĪDENTER, _Avec assurance_, _hardiment_. SYN. Animose, audacter. USUS:
Aliquid confidenter, malitiose, flagitiose gestum.
CONFĪDENTĬA, æ, f. _Assurance_, _hardiesse_; _impudence_. SYN.
Impudentia, temeritas, audacia (arrogantis est). USUS: Hæc quidem signa
confidentiæ sunt, non innocentiæ. Magnam sibi sumit, magnam habet
confidentiam. Cf. Audacia.
CONFĪDO, is, fisus sum, ere, n. _Se fier à_, _avoir confiance_, _compter
sur_. SYN. Audeo, non timeo; fido, spero, innitor. )( Despero, diffido.
ADV. Confidere ferocius suæ causæ, magnopere et niti invidia, magnopere
causæ, legionibus, plane plurimum sibi, valde litteris, malitiæ suæ,
vehementer. PHRAS. 1. Arcana mihi sua confidit, _il me confie tous ses
secrets_. Arcana, animum suum, consilia sua mihi credit omnia; animum
suum mihi dat; summam rerum omnium fidem mihi habet; de fide mea sibi
omnia pollicetur; meæ se fidei, suaque omnia committit; in mea unius fide
omnia statuit, ponit, collocat; nihil mihi consiliorum ejus clausum est;
omnia in aperto sunt, omnia mecum communicata. Cf. Aperio, Abscondo,
Palam. 2. In opibus suis confidit plurimum, _il met toute sa confiance
en ses richesses_. In opibus positam spem habet omnem; fretus opulentia
sua; spem omnem in fortunis suis constitutam habet; spes suas fortunarum
præsidiis delegat; omnia sibi de fortunis suis ac copiis pollicetur. Cf.
Spes, Innitor, Spero. USUS: Nimium sibi, causæ suæ confidit. Virtuti
constantiæque tuæ plurimum confido. De re aliqua, de alterius voluntate
confidere. Cf. Fido, Spero.
CONFĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. _Clouer_, _percer_, _traverser_.
SYN. Figo, vulnero. USUS: 1. Hercules, ut Eurysthei filios, ita suos
configebat sagittis. Cornicum oculos configere, _tromper plus habile
que soi_ (PROV.). 1. Figo, pono, _employer_. Configere omnes curas et
cogitationes in salute reipublicæ.
CONFINGO, is, finxi, fictum, ere, a. _Façonner_; _feindre_, _inventer_.
SYN. Fingo. ADV. Credibiliter, suspiciose facinus. USUS: Confingere,
comminisci rumorem. Confingere, conflare crimen, aliquid criminis,
accusationem. Cf. Fingo.
CONFĪNIS, e, gen. com. _Qui confine_, _contigu_. SYN. Vicinus, finitimus.
USUS: Est huic confine genus dicendi. Cf. Vicinus.
CONFĪNĬUM, ii, n. _Voisinage_, _limite_, _confins_. SYN. Finis, limes;
provinciæ extremum. USUS: Convenit in vicinitatibus et confiniis, æquum
et facilem esse multa de suo jure concedentem. Cf. Limes.
CONFIRMĀTĬO, ōnis, f. _Confirmation (t. de rhet.)_. SYN. Fides. EPITH.
Gravior. USUS: 1. Confirmatio est, per quam causæ fidem, auctoritatem
et firmamentum adjungit oratio. 2. Consolatio, _consolation_. Non egit
confirmatione virtus tua. 3. Vox Eccl. _Confirmation (sacrement)_. Cf.
Confirmo.
CONFIRMĀTOR, ōris, m. _Garant_, _caution_. USUS: Confirmator et sequester
pecuniæ desideratur.
CONFIRMO, as, avi, atum, are, a. _Affirmer_, _consolider_; _rassurer_,
_encourager_. SYN. Affirmo, assevero, promitto; stabilio, corroboro.
ADV. Bene se, fidenter, liquido, magnopere, molestius, plane, præclare,
temere. Confirmari impudentissime caput legis, mediocriter, necessario,
vehementer, multum confirmatus animus. PHRAS. 1. Eventus rumorem
confirmavit, _l’événement prouva la réalité du bruit_. Fidem rei eventus
affirmavit; rumori fidem eventus addidit; accrevit rumori fides rei
eventu consecuto; ad suspicionem et rumorem certissimæ res accesserunt;
opinionem adjuvit consentiens rumori eventus; rumorem ambiguum eventus
rei ad certum redegit. 2. Imperium sibi confirmavit, _il s’assura le
pouvoir_. Imperium diuturna pace munivit; auctoritate et consilio
roboravit; stabilivit rempublicam; confirmatiorem reddidit, effecit;
temporum iniquitate, fortuna, collapsam affirmavit, constabilivit;
præclara regni initia, ratum. Regis nomen, imperiumque ei effecere.
3. (Confirmavit decem millia hominum VULG.), _l’évêque a confirmé dix
mille personnes_. Christianæ palæstræ oleo ad ineundum animorum certamen
decem capitum millia imbuit, perunxit; sacro Chrismate, consecrato
oleo Christianorum, decem millibus haud pauciorum animos ad interiora
certamina præparavit, corroboravit. Decem capitum millia sacro oleo
delibuta, ad Christianæ palæstræ certamina ab illo sunt initiata;
Christianæ militiæ auctorata; uncta Christiano ritu ad sacra certamina
sunt decem hominum millia; Chrismatis sacramento confirmata; ministrata
decem millibus hominum unctio illa sacra, qua animi vires ad arcana
certamina muniuntur. USUS: 1. Exemplis, rationibus, argumentis rem
confirmare. Hoc sine ulla dubitatione confirmaverim. De hoc tibi plane
confirmo. 2. Consolor, _consoler_, _soulager_. Erigere, confirmare,
afflictos bonorum animos. 3. Corroboro, stabilio, firmum reddo, probo,
comprobo, suffragor, _fortifier_, _guérir_. Animum, se ad omnia
confirmare. E morbo confirmari, _guérir d’une maladie_. Cf. Probo,
Consolor.
CONFIT, fieri, (primis et secundis personis non adhibetur). p. _Être
fait, avoir lieu_. SYN. Conficior. ADV. Facilius. USUS: Commodius cadere
nihil poterat, quam si res sine sanguine confieret.
CONFĬTĔOR, eris, fessus sum, eri, d. _Avouer_; _proclamer_. SYN. Fateor,
præ me fero, agnosco. )( Inficior, celo. ADV. Aperte, ingenue, impune,
libere, necessario, palam adulterium, plane tandem, aliquando, timide,
vere. USUS: Aperte et ingenue confiteri de crimine; crimen alicui
confiteri. Cf. Fateor, Confessio.
CONFLĂGRO, as, avi, atum, are, n. _Brûler_, _être consumé_. SYN. Ardeo,
exuror, comburor, concremor. PHRAS. Prædia omnia conflagrarunt, _toutes
les fermes ont été brûlées_. Incendio hausta, consumpta, deleta sunt;
incendio fumabant; igne corrupta absumpta sunt; in cineres abierunt. Cf.
Concremo, Comburo. USUS: 1. Ardore flammæ conflagrare. 2. TRANSL. Invidiæ
incendio, ira, odio conflagrare, _brûler_, _se consumer d’envie, de
colère, de haine_. Cf. Ardeo.
CONFLICTĬO, ōnis, f. _Lutte_, _combat_. SYN. Conflictus, contentio, quasi
concursus causarum. USUS: Rerum inter se pugnantium conflictio.
CONFLICTOR, aris, atus sum, ari, d. _Combattre_. USUS: Multis et magnis
incommodis, duriore fortuna, morbis, annonæ difficultate conflictamur.
Cum his conflictari, et pro reipublicæ salute dimicare oportet. Cf.
Affligo.
CONFLICTŬS, ūs, m. _Combat_. SYN. Conflictio. USUS: Lapidum conflictu et
tritu ignis elicitur. Nubium conflictus. Conflictu corporum magnæ acies
pelluntur. Cf. Certamen.
CONFLĪGO, is, flixi, flictum, ere, n. _Attaquer_, _combattre_. SYN.
Contendo, concurro, dimico, prœlior, prœlio decerto, prœlium facio,
prœlium committo, signa confero, manus confero; certamen misceo. ADV.
Temere cum aliquo. USUS: Manu cum hoste confligere. Armis cum hoste
confligere, decertare. Cf. Certo, Pugno.
CONFLO, as, avi, atum, are, a. _Souffler_, _allumer_, _exciter_. SYN.
Cogo, conficio, paro, comparo, acquiro. USUS: Bellum tua opera natum,
conflatum, susceptum est. Unde hoc ductum et conflatum mendacium est? Ea
res magnam invidiam atque infamiam, plurimum suspicionis, negotii, ac
periculi conflavit Venus totam illam scenam, accusationemque conflavit.
CONFLŬENS, entis, m. _Confluent_. USUS: A confluente Rhodani copias movit.
CONFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Accourir ensemble_, _affluer_. SYN.
Concurro, convenio, pervenio, fluo. USUS: Laus, honor, dignitas in domum
tuam confluxit. Omnis reipublicæ sentina in ea castra confluxit. Multi ex
omni orbe Romam confluunt.
CONFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. _Percer_, _cribler de coups_. USUS:
Confodere aliquem multis vulneribus; tot judiciis confossus.
CONFORMĀTĬO, ōnis, f. _Conformation_, _disposition_. SYN. Forma,
compositio, exornatio. EPITH. Insignita, impressa. USUS: Conformatio
lineamentorum, compositio membrorum. Animantis figura et conformatio
totius oris ac corporis. Conformatio et moderatio continentiæ et
temperantiæ. Vocis, sententiarum, verborum varietas et conformatio.
CONFORMO, as, avi, atum, are, a. _Former_, _façonner_, _arranger_. SYN.
Compono, fingo, effingo, figuro, formo, informo. PHRAS. 1. Conformare
se ad ejus voluntatem studet, _il cherche à se plier aux vues de cet
homme_. Ad nutum, voluntatem fingere; suas voluntates ad alienum nutum
componere; ejus voluntatibus, studiis obsequi; suam ad alienam voluntatem
adjungere, accommodare. Se ad nutum ejus flectere; ejus voluntatem suam
ducere; se suaque fingere, et dirigere ex aliena voluntate; totum se ad
ejus voluntatem convertere; ejus voluntati morem gerere, obtemperare; cum
ejus voluntate congruere, consentire; suam ad ejus voluntatem aggregare;
pendere ex ejus consilio ac voluntate; sua consilia ac rationes omnes ex
ejus præscripto moderari. Cf. Accommodo. 2. Totum se divinæ voluntati
conformavit, _il s’est conformé entièrement à la volonté de DIEU_. Suam
ad Divini Numinis voluntatem aggregravit, in DEI voluntate placidissime
acquievit; totum se ad exequendam Numinis voluntatem contulit; arbitrii
sui jus omne, in jus arbitriumque Numinis transtulit; a divina voluntate
ne latum quidem unguem discessit; ad omnia Divinæ de se mentis consilia
promptus descendit; Divinæ de se voluntatis rationem duxit unice; Divinæ
se voluntati totum permisit. 3. Ad Magistri se mores conformat, _il prend
modèle sur la conduite de son maître_. Ad magistri se mores fingit,
componit; speciem quamdam ac imaginem magistri sui moribus exprimit;
de magistri sui moribus mores informat suos; magistri mores imitatione
exprimit; in magistri mores abit. Cf. Imitor, Exemplum. USUS: Ad majora
nos genuit natura et conformavit. Animum cogitatione excellentium virorum
conformare. Conformare se ad voluntatem alterius. Ad illustre exemplum
quoddam mores, vocem, animum conformare. Cf. Accommodo.
CONFRĂGŌSUS, a, um, _Apre_, _inégal_, _raboteux_, _rocailleux_. USUS:
Loca aspera et confragosa.
CONFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Briser_, _détruire_. SYN. Frango,
infringo. USUS: Rem, jura, consilia confringere, dissipare, consumere.
Cf. Frango.
CONFŬGĪO, is, fūgi, fūgĭtum, ere, n. _Se réfugier_. SYN. Perfugio;
perfugium, præsidium et auxilium quæro, concurro. ADV. Levissime,
privatim ad judices. PHRAS. Miseri omnes ad te confugiunt, _tous les
malheureux ont recours à vous_. In fidem tuam et clientelam se conferunt,
recipiunt; in æquitate tua paratissimum habent perfugium, confugium,
receptum; non alius portus est, in quem mallent invehi miseri, te uno
amico tecti ac beati; apud te velut arx, portus, ara miserorum; tu
miserorum columen, receptaculum, adminiculum certissimum haberis. Cf.
DEI opem imploro. USUS: Tot difficultatibus affectus, afflictus, in
tuam fidem, veritatem, misericordiam confugio. Rebus meis diffidens, ad
auctoritatis tuæ aram confugio.
CONFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Mélanger_; _réunir_, _confondre_.
SYN. Misceo, conturbo, perturbo. )( Distinguo. USUS: Verum cum falsis
confundere. Græcos cum Romanis confundere et conferre. Vis divina toto
mundo confusa. Confusa et perturbata oratio. Animo, dolore confusus.
(Confundere aliquem, _confondre qqn_, _lui prouver qu’il ment_. VULG.);
latine effertur hoc modo: aliquem in ruborem dare; ruborem incutere;
verecundiam afferre; pudore suffundere. Cf. Misceo, Turbidus.
CONFUSĒ, _Confusément_, _sans croire_. SYN. Permiste, per tumultum, ac
trepidationem. )( Distincte, ordinate. USUS: Loqui permiste et confuse.
Cf. Turbidus.
CONFŪSĬO, ōnis, f. _Confusion_, _désordre_. SYN. Perturbatio, permistio.
USUS: Perturbatio vitæ, et magna confusio temporum, religionum, rerum
omnium confusio. Conjunctio, confusioque virtutum a Philosophis
distinguitur.
CONFŪTĀTĬO, ōnis, f. _Réfutation_, (_t. de rhét._) SYN. Dissolutio,
reprehensio.
CONFŪTO, as, avi, atum, are, a. _Réfuter_. SYN. Refello, refuto,
reprehendo, diluo, coarguo, infirmo, dissolvo, redarguo, explodo,
convinco, frango, ejicio, abjicio, adversaria everto, falsa esse doceo,
tollo. USUS: Argumenta alicujus confutare. Audaciam hominis confutavit,
confregit. Cf. Refello.
CONGĔLO, as, avi, atum, are, a. et n. _Geler_. SYN. Conglacio, duresco
in glaciem. PHRAS. Amnis congelatur, _le fleuve est gelé_. Amnem vis
frigoris concreto gelu adstringit; amnis nive et pruina concrescit;
duratus glacie amnis. USUS: Gaudebam illum otio congelasse. Cf. Glacies.
CONGĔMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Redoublement_, _embrassement_. USUS: Quid hoc
congeminationis?
CONGĔMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Redoubler_. SYN. Gemino. USUS: Omnes
congeminavimus.
CONGĔMO, is, gĕmŭi, gĕmĭtum, ere, n. _Gémir profondément_. SYN. Gemo
simul. USUS: Congemuit senatus frequens. Cf. Gemo.
CONGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Amonceler_, _entasser_. SYN.
Congrego, accumulo, comporto. )( Dissipo. USUS: 1. Pecuniam aliquo, res
direptas in regnum congerere. 2. TRANSL. Confero. Maledicta, crimina in
aliquem congerere, _se répandre en injures_, _en calomnies contre qqn_.
Cf. Congrego, Colligo.
CONGERRO, ōnis, m. _Compagnon de plaisir_. SYN. Cum quo familiariter et
facete confabulamur.
CONGESTĬTĬUS, a, um, _De rapport_, _rapporté_. USUS: Locus congestitius,
ad jacienda fundamenta ineptus.
CONGESTŬS, ūs, m. _Action d’amonceler_, _d’accumuler_. SYN. Comportatio.
USUS: Avium congestu, non humanis manibus.
CONGĬĀRĬUM, ii, n. _Vase qui tient un conge_; _don_, _présent_,
_libéralité d’un prince_. SYN. Imperatoris donum a congio, mensuræ
genere vini et similium sic dictum. USUS: Cæsar muneribus, monumentis,
congiariis, epulis multitudinem imperitam lenierat.
CONGLĂCĬO, as, are, n. _Se glacer_, _se congeler_. SYN. Congelo, duresco.
USUS: 1. Aqua frigoribus conglaciat, nive et pruina concrescit 2.
TRANSL. Ejus consulatus consilia conglaciant, _son consulat se passe dans
l’inaction_. Cf. Glacies.
CONGLŎBĀTIM, _En masse_. USUS: Conglobatim ac confertim pugnabant.
CONGLŎBO, as, avi, atum, are, a. _Rassembler_, _réunir_. SYN. Cogo,
colligo. USUS: Mare undique conglobatur æqualiter. Milites se in unum
conglobarunt.
CONGLUTINĀTĬO, ōnis, f. _Action de coller_, _de cimenter_. SYN.
Conjunctio. EPITH. Recens, inveterata. USUS: Conglutinatio recens ægre
divellitur, _les parties récemment unies se séparent difficilement_. 2.
TRANSL. Conglutinatio verborum, _liaison des mots_.
CONGLUTĬNO, as, avi, atum, are, a. _Réunir_, _rapprocher_. SYN.
Conjungo, copulo, conflo, compingo. USUS: Voluntates nostras consuetudo
conglutinavit. Amicitias morum similitudo conglutinat. Cf. Jungo,
Conjungo.
CONGRATŬLĀTĬO, ōnis, f. _Congratulation_, _félicitation_. USUS: Omnium
ordinum consensus, gratiarum actio, congratulatio me commovet. Cf.
Gratulatio.
CONGRĂTŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Se féliciter_; _féliciter_. SYN.
Signis lætitiam ostendo, gaudeo cum aliquo. Cf. Gratulor.
CONGRĒDĬOR, eris, gressus sum, i, d. _Se rencontrer_, _aborder_; _en
venir aux mains_. SYN. Convenio; infestis armis concurro. ADV. Coram.
PHRAS. Cum hoste congressus est, _il en vint aux mains avec l’ennemi_.
Gradum, pedem, manum cum hoste contulit; infestis armis, animisque
cum hoste concurrit; in hostem ivit, ruit, invectus est; manum cum
hoste conseruit; signa contulit; ut arma increpuere, micantesque
fulsere gladii, concursus, impetus in hostem factus est. Cf. Arma,
Pugno, Prœlium. USUS: 1. Luna cum sole congrediens. 2. Conferendi
causa convenio, _avoir une entrevue_. Congredi cum aliquo, conferre
gradum, pedem. Cum congressi fuerimus, tum si quid res feret, inter nos
conferemus. 3. Pugno, _combattre_. Contra Cæsarem armatus congressus est.
Non is sum, qui tecum congrediar, et lucter. Congredere mecum criminibus
ipsis, remove calumnias.
CONGRĒGĀBĬLIS, e, gen. com. _Sociable_. SYN. Quod facile congregatur,
amans societatis. USUS: Apum examina natura congregabilia sunt.
CONGRĔGĀTĬO, ōnis, f. _Réunion_; _société_. USUS: Nos ad conjunctionem
congregationemque hominum, et ad naturalem communitatem nati sumus.
Congregatio Mariana, _Congrégation de la Sainte Vierge_. Sodalitas,
sodalitium, cœtus, conventus Mariæ honoribus institutus; cœtus ex
litteraria juventute collectus, conflatus ad Divinæ Matris honorem;
sodalitium scholasticæ juventutis Virgineæ Matris nomine congregatum.
(Congregationi inscribi se curavit. VULG.); in numerum sodalium adscribi,
adlegi, referri, cooptari voluit; sodalium cœtui, albo inscribi, inseri
exoptavit; sodalitati nomen dedit; inter candidatos Mariani sodalitii
nomen est professus.
Congregatio Romana Cardinalium, _congrégation des cardinaux_. Congregatio
rituum. Concilium _vel_ Consilium Patrum Purpuratorum sacris ritibus
sanciendis constitutum. Congregatio de propaganda. Sacer Vaticani Senatus
conventus, de conservanda, _vel_ propaganda per terrarum orbem fide, agi
solitus.
CONGRĔGO, as, avi, atum, are, a. _Rassembler_, _réunir_. SYN. Colligo,
contraho, convoco, coacervo, aggrego, cogo, conjungo, in unum locum
compello. )( Dispergo, dissipo. USUS: Homines libenter se cum æqualibus
congregant. Paulum in eumdem hunc numerum congregabimus. Tecum me et
voluntas congregavit, et fortuna conjunxit. In unum locum congregata
plebs. Cf. Convenio, Colligo, Convoco.
CONGRESSĬO, ōnis, f. _Fréquentation_, _entrevue_, _entretien_. SYN.
Congressus, colloquium, sermo. EPITH. Acerba et misera, bellicosa,
severa. USUS: Nemo illum aditu, congressione, sermone dignum putabat.
Erat non modo familiaritate, sed congressione prohibendus. In
congressionibus hominum. Familiaris congressio.
CONGRESSŬS, ūs, m. _Entretien_. SYN. Colloquium, conflictus. EPITH.
Mediocris, quotidianus. USUS: 1. Venire in alicujus congressum. Sylla cum
illis ne mediocri quidem sermone et congressu conjungebatur. Credebam,
pacem fore non modo sermone et disputatione, sed conspectu ipso et
congressu. Cf. Conventus. 2. Pugna, _attaque_, _combat_. Multa ante
congressum fiunt. Nulli in eo congressu periere.
CONGRŬENTER, _D’une manière convenable_, _conformément à_. SYN.
Convenienter. USUS. Congruenter naturæ convenienterque vivere.
CONGRŬO, is, grui, ere, n. _Se rapporter_, _convenir_, _cadrer_. SYN.
Convenio, consentio. ADV. Mirifice, valde, vehementer. PHRAS. Color iste
cum luctu congruit, _cette couleur va bien au deuil_. Non abhorret, non
abludit luctu color; belle sibi respondent luctus et color hic obscurus.
Consentit, concinit hic color luctui. USUS: Cum suis moribus ac natura
parum congruere. Sententia mea congruit cum judicio senatus. Dicta factis
congruunt. Oratio, sententia discrepans, verbis congruens. Cf. Consentio,
Concino, Convenio, Similis. )( Discrepo, repugno, dissentio, dissideo.
CŎNISCO, as, are, n. _Heurter de la tête_. SYN. Arieto, fronte concurro.
USUS: Caput opponis, cum eo coniscans, _tu te jettes sur lui_, _la tête
en avant_, _comme un bélier_.
CONJECTĬO, ōnis, f. _Action de jeter_, _de lancer_. SYN. Conjectura,
conjectus. USUS: 1. Conjectione telorum hostis fusus est. 2. TRANSL.
_Conjecture_. Conjectionem somniorum ita definit. Cf. Divinatio.
CONJECTO, as, avi, atum, are, a. _Conjecturer_. USUS: Eventu aliquid
conjectare. Quid dicam, aut quid conjectem, nescio, _je ne sais que
dire_, _ni que penser_. Cf. Conjicio.
CONJECTOR, oris, m. _Devin_. SYN. Interpres somniorum, portentorum,
vates. USUS: Conjector somniorum, _interprète des songes_. Vaticinationes
et responsiones aruspicum, conjectorum.
CONJECTŪRA, æ, f. _Conjecture_. SYN. Opinio, suspicio, divinatio,
auguratio, provisio. EPITH. Bona, crudelis, difficilis, domestica,
facilis, infinita, levis, multa, perspicua, probabilis, vera, verior,
certa. PHRAS. Conjectura capi vix potest, _on peut à peine en tirer une
conjecture_. Ea res conjectura judicari, sciri vix potest; conjectura
de eo re capi, fieri vix potest; ad conjecturam ejus rei evadere vix
humana mens potest; ad conjecturam propius accedere; conjectura assequi,
augurari non licet; nullus hic conjecturæ locus; nihil hinc conjicias,
conjectes. Cf. Conjicio. USUS: Conjectura, quæ in varias partes duci
potest, nihil incertius. Conjectura ducor ad suspicandum. Quantum
conjectura assequi, consequi possum. Scis, quo me confectura ducat, quid
odorer, quid conjectura augurer. Ex vultu conjecturam facio, capio.
Vultus mihi conjecturam animi affert. Quantum conjectura percipio,
coarguere possum; quoties conjecturis nostris aberramus, fallimur.
CONJECTŪRĀLIS, e, gen. com. _Fondé sur des conjectures_. USUS: Causa,
genus orationis conjecturale, _question de fait_.
CONJECTŬS, ūs, m. _Action de lancer_. SYN. Conjectio. USUS: Conjectus
oculorum.
CONJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, n. et a. _Conjecturer_, _deviner_. SYN.
Conjectura assequor, _vel_ consequor; conjecturam facio; conjectura
prospicio, _vel_ perspicio, agnosco, interpretor, divino, existimo. ADV.
Acute, bene, belle, male, præclare. PHRAS. 1. Multa e facie conjici
de homine possunt, _le visage d’un homme peut nous le faire connaître
beaucoup_. Multa ex fronte videri, colligi, deprehendi, percipi,
conjectari possunt; multa conjecturis assequi, consequi licet; multa ex
vultu conjectando augurari possumus. Frons multa ostendit, significat,
indicat, coarguit, patefacit; frons ipsa persæpe exprimit, demonstrat
latentes animi morbos; e vultu, qui est index et imago animi, nequaquam
incerta conjectio, dubia aut obscura divinatio sumitur; frons ad animi
faciem proxime accedit; haud aberrat conjectura, qui ex vultus indicio
de animo suspicatur; ex vultu conjectura haud temere duci, capi, fieri
potest; ex vultus indiciis haud ægre ad conjecturam de animi sensu
evadimus; non fallit conjectura, quæ ex vultu de animorum habitu judicat;
ex vultu, oculis, fronte conjectura ducimur, propius accedimus ad animi
sensum explorandum. Res sunt ejusmodi, de quibus ne conjicere quidem
quidquam possumus, _les affaires en sont à ce point qu’on ne peut rien
conjecturer_. Quæ positæ non sunt in conjectura; quæ extra conjecturam
sunt; quæ a conjectura procul absunt; quæ a conjectura minime pendent;
ad quas conjectura accedere; de quibus conjecturam facere, capere;
certus vates, conjector esse nemo possit; de quibus difficilis admodum
conjectura sit, incerta divinatio, obscurum augurium est, in quibus,
quid futurum sit, quid eventurum, quia afferre, parere dies, casus,
fortuna possit, suspicari, divinare, providere, assequi nihil licet. Cf.
Conjectura. USUS: 1. Se in fugam, in pedes, latebras, castra conjicere,
_se jeter_, _se précipiter_. Tela in aliquem conjicere, lancer. 2.
Conjicere, _jeter_, _lancer_; _pousser_. Maledicta in aliquem, causam
turbarum, crimen in aliquem conjicere. Flammam illorum temporum in me
conjecit. 3. Distribuo, _distribuer_. Causam totam in certos locos,
multa in unum librum, epistolam conjeci. 4. Intendo, converto, _jeter_.
Oculos in eum conjecit. 5. Affero, redigo, _mettre dans tel ou tel état_.
Rempubicam in magnas difficultates conjecit. Ne me, quæso, in hanc
tristitiam, hoc malum, has tricas conjicito. Cœli gravitas in morbum
me conjecit. Conjecit se in nuptias. 6. Divino, auguror, conjecto,
_conjecturer_, _deviner_. Argute, acute, hæc longe ante conjecerat. Cf.
Divino.
CONJŬGĀTĬO, ōnis, f. _Mélange_, _union_. SYN. Colligatio. USUS: Capitum
conjugatio et relegatio, et propagatio virium.
CONJŬGĬUM, ii, n. _Union conjugale_. SYN. Connubium, matrimonium. PHRAS.
In conjugio degit, _elle est mariée_. Est illi connubium cum viro
cumprimis nobili; sanguinem genusque miscuit cum Patritii generis viro;
domesticum fœdus junxit cum viro clarissimis natalibus orto; locata est
in matrimonio; in manum convenit viro honestissimo; in matrimonium data,
collocata est viro clarissimi generis. Cf. Matrimonium, Nubo. USUS: Prima
societas est in ipso conjugio.
CONJŬGO, as, avi, atum, are, a. _Unir_. SYN. Conjungo, copulo, socio.
USUS: Jucundissima est amicitia, quam morum similitudo conjugavit. Cf.
Jungo.
CONJUNCTĒ, _Conjointement_. SYN. Simul, conjunctim. )( Separatim. USUS:
Conjunctissime et amicissime vivere cum aliquo.
CONJUNCTIM, _Conjointement_, _ensemble_. SYN. Simul, conjuncte. USUS:
Conjunctim de ea re poterit referri.
CONJUNCTĬO, ōnis, f. _Assemblage_; _union_, _liaison_. SYN. Copulatio,
necessitudo, societas, consociatio, cognatio, affinitas, consensio. )(
Disjunctio, alienatio. EPITH. Æterna, humana, incolumis, invidiosa,
jucundissima, magna, maxima, mediocris, nova, paterna, perdiuturna,
perpetua, proxima necessitudini liberorum, repentina affinitatis,
sempiterna. Suavis inter aliquos, suavissima summa, tanta, vera, vetus,
infinita. USUS: Affinitatis, vicinitatis, benevolentiæ, naturæ, amicitiæ
conjunctio. Conjunctionis mutuæ vinculum. Conciliare sibi conjunctionem
multorum, _se faire beaucoup d’amis_. Veterem conjuctionem nostram
labefactarunt, ac prope diremerunt malevolorum artes; a conjunctione nos
prope avocarunt; de vetere conjunctione multum diminuere, _refroidir
beaucoup une ancienne amitié_. Cf. Amicitia.
CONJUNCTUS, a, um, _Uni_, _lié_. SYN. Junctus, copulatus, adjunctus,
cohærens, consentiens, sociatus, communis, connexus, habens societatem,
conjunctionem gratiæ, quasi devinctus, necessarius. )( Divisus,
disjunctus, solitarius. USUS: Habere aliquem usu, affinitate,
consuetudine, officiis conjunctum; cognatione, amicitia inter se
conjuncti. Familiaris et omnibus rebus conjunctus alicui, _vel_ cum
aliquo. Mea causa cum tua est conjuncta. Virtuti tuæ fortuna conjuncta
est. Vitam agit cum honestate conjunctam. Vita flagitiis et probris
conjuncta. Summa miseria cum summo dedecore conjuncta. Discessus tuus cum
gloria potius erat conjunctus, quam cum probro. Cf. Amicus, Concors.
CONJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Joindre_, _unir_, _lier_. SYN.
Copulo, conjungo, conglutino, consocio, congrego, coagmento, concilio,
connecto. )( Disjungo. ADV. Conjungi maxime vetustate, lingua, societate,
mirifice cum, quam maxime. USUS: Cum aliquo amicitias conjungere, _faire
amitié avec qqn_. Conjungere cum gravitate comitatem. Nos ab ineunte
ætate usus, consuetudo, studiorum societas et similitudo conjunxit. Cum
aliquo necessitudinem conjungere. Sententiarum pondus cum elegantia
verborum. Cf. Jungo, Adhæreo.
CONJŪRĀTĬO, ōnis, f. _Conjuration_, _conspiration_, _complot_. SYN.
Conspiratio, consensio. EPITH. Civilis, constricta, exitiosa, impia,
occulta, recens, scelerata, superior, vetus. USUS: Conjurationem facere,
deprehendere, patefacere, aperire.
CONJŪRO, as, avi, atum, are, a. _Compirer_, _faire des complots_. SYN.
Conspiro, consentio. PHRAS. Multi nobiles conjurarunt, _beaucoup de
nobles ont fait un complot_. Coitionem, conspirationem fecerunt; multi ex
nobilibus conspirationem conflarunt; conjurationem fecerunt; facinoris
societatem inierunt; conspiratum a non paucis nobilibus; coivere in
nefarii consilii societatem nobilium non pauci; conflata ex nobilibus
nefarii fœderis societas, impiis religionibus devincta. USUS: Cognitum
est eos conjurasse. Hi quibuscum conjurasti, ubi sunt? Scito mihi æris
alieni esse tantum, conjurare ut cupiam.
CONJUX, ŭgis, m. f. _Époux_, _épouse_. SYN. Particeps connubii, thori
consors. EPITH. Minime avara, fidissima, fidelis, fidelissima, integra a
petulantia alicujus, misera.
CONNECTO, is, nexui, nexum, ere, a. _Attacher_, _lier ensemble_. SYN.
Conjungo, necto, colligo, nexa vincio, copulo. )( Separo. ADV. Leviter.
USUS: Amicitia cum voluptate connectitur. Cf. Jungo.
CONNEXĬO, ōnis, f. _Liaison_.
CONNĬTOR, eris, īsus _vel_ nixus sum, niti, d. _Faire de grands efforts_.
SYN. Nitor, operam do, conor, contendo, enitor, elaboro. USUS: Quantum
conniti animo potes; quantum labore contendere, tantum fac, ut efficias.
Cf. Conor, Nitor, Contendo.
CONNĪVĔO, es, nīvi _vel_ nixi, ere, n. _Faire semblant de ne pas voir_,
_dissimuler_. SYN. Dissimulo. USUS: 1. Dii sæpe in hominum sceleribus
connivent. Quibusdam in rebus conniveo. Cf. Indulgeo. 2. Oculos nunc
claudo, nunc aperio, _cligner les yeux_. Oculi somno conniventes.
CONNŪBĬUM, ii, n. _Mariage_. SYN. Conjugium. Cf. Matrimonium.
CŌNOR, aris, atus sum, ari, d. _Entreprendre_, _s’efforcer_. SYN. Enitor,
connitor, molior, indago, experior, incumbo in, _vel_ ad rem. PHRAS. 1.
Conandum tibi erit magnopere, _il vous faudra faire beaucoup d’efforts_.
Magno studio enitendum, contendendum, elaborandum tibi erit; omni conatu
id agendum, id moliendum; intentus tibi animus habendus, qui nulli unquam
labori succumbat; in hoc tibi omni ope ac opera incumbendum; ad id omnes
cogitationes intendendæ; toto pectore tibi ad hoc incumbendum erit;
toto pectore, omni ope huc annitendum; summa ope in hoc elaborandum,
desudandum erit; omni cogitatione ad id feraris, eo nervis omnibus
contendas, necesse erit. 2. Conare, quæso, ut solidam laudem consequare,
_efforcez-vous_, _je vous prie_, _d’acquérir une gloire solide_. Accinge
te, quæso, ad eam cogitationem; da operam, id age, id molire, id unum
machinare; contende nervis omnibus et facultatibus; omni ope annitere,
totis viribus accingere; age pro virili parte, pro tua parte, totis
viribus; omnibus nervis, omni studio, quantum est in te positum; quantum
in te situm est; quoad potes; quoad vales; quantum quidem præstare
poteris; quantum viribus licebit consequi. Confer ad eam rem omnes vires,
omnia studia; quidquid est in te industriæ, operæ, curæ, diligentiæ. Ne
viribus peperceris; ne quid studii prætermiseris; da operam pro eo, quod
in te erit; ita contende, ut nihil magis. Cf. Studeo, Satago, Contendo.
USUS: Multa efficere, plura conari. Scelus conari.
CONQUASSĀTĬO, ōnis, f. _Ébranlement_. SYN. Agitatio, commotio. USUS:
Morbus e corporis conquassatione et perturbatione ortus.
CONQUASSO, as, avi, atum, are, a. _Ébranler_. SYN. Commoveo, concutio.
USUS: Omnes provinciæ bellis conquassatæ.
CONQUĔROR, eris, questus sum, queri, d. _Se plaindre_. SYN. Queror,
deploro. ADV. Graviter, gravissime, mediocriter, publice de factis,
verissime. USUS: Nihil tecum de injuria fratris conqueror. Conqueri
fortunam adversam, non lamentari decet. Cf. Queror, Querela.
CONQUESTĬO, ōnis, f. _Plainte_. SYN. Querela.
CONQUĬESCO, is, ēvi, ētum, escere, n. _Se reposer_. SYN. Quiesco,
consido, desino. ADV. Libentissime, paulum adventu alicujus. USUS: Bella
hieme, litteræ bello conquiescunt. Nunquam a bellis conquiescemus? Ut
ætas nostra gravior in caritate, atque adolescentia tua ex omnibus
molestiis, et laboribus conquiescat. Animus a forensi strepitu
conquiescat tantisper. Aspectu uno omnis cura consedit, ac conquievit.
In libris conquiesco, _je trouve un délassement dans mes livres_. Cf.
Quiesco, Relaxo.
CONQUĪRO, is, quīsīvi, quīsītum, ere, a. _Chercher soigneusement_,
_rechercher_. SYN. Investigo, magna diligentia quæro. ADV. Curiosius,
diligentissime, studiose, undique pecuniam, undique suavitates. USUS:
Aliorum facta et eventa conquirere. Suavitates undique et delicias
conquirit. Cf. Quæro, Colligo.
CONQUĪSĪTĒ, _Avec recherche_, _avec un soin scrupuleux_. SYN. Exquisite,
diligenter, docte. USUS: Aliquid conquisite scribere.
CONQUĪSĪTĬO, ōnis, f. _Recherche soigneuse_. USUS: Exercitus durissima
conquisitione collectus. In conquisitione orationis durissimum est
exordium. Conquisitionem habere, facere militum, _enrôler_, _lever des
soldats_. Cf. Delectus.
CONQUĪSĪTOR, ōris, m. _Enrôleur_, _recruteur_. SYN. Cui aliquid
conquirendum mandatur. USUS: Nullus delectus, neque enim conquisitores
comparere audent.
CONQUĪSĪTUS, a, um, _Recherché_. SYN. Exquisitus, insignis. USUS:
Conquisitissimi cibi, odores. Fictis, conquisitisque vitiis deformare
hominem.
CONSĂLŪTĀTĬO, ōnis, f. _Salutation_. EPITH. Forensis, perhonorifica.
USUS: Forensis consalutatio.
CONSĂLŪTO, as, avi, atum, are, a. _Saluer_. SYN. Saluto. ADV. Amicissime
inter se. USUS: Qui inter se amicissime consalutarunt. Cf. Saluto.
CONSĀNESCO, is, sānŭi, escere, n. _Se rétablir_, _se guérir_. SYN. Sanus
fio, sanor. USUS: Cum consanuisse videretur, recruduit vulnus. Cf. Sano.
CONSANGUĬNĔUS, a, um, _Du même sang_. SYN. Sanguine conjunctus,
sanguinis communione, conjunctione proximus; consanguinitate propinquus.
Cf. Cognatus, Propinquus, Affinitas. USUS: Nec intelligunt, esse se
consanguineos.
CONSANGUĬNĬTAS, ātis, f. _Parenté du sang_. SYN. Sanguinis conjunctio,
communio. USUS: Alteri consanguinitate propinquus. Cf. Cognatio.
CONSAUCĬO, as, avi, atum, are, a. _Blesser grièvement_. SYN. Saucio,
vulnero. Cf. Vulnero.
CONSCĔLĔRĀTUS, a, um, _Souillé de crimes_, _criminel_, _scélérat_. SYN.
Sceleratus. Cf. Sceleratus.
CONSCĔLĔRO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_, _déshonorer_. * USUS:
Conscelerare aures paternas, aures scelere implere.
CONSCENDO, is, scendi, scensum, ere, n. et a. _Monter sur_. SYN.
Ascendo. USUS: Conscende, quæso, et ad nos trajice, subintell. navim,
_s’embarquer_. Cf. Ascendo.
CONSCENSĬO, ōnis, f. _Action de monter dans_. USUS: Conscensio in naves.
CONSCĬENTĬA, æ, f. _Conscience_. SYN. Recordatio, animi quædam ratio,
vis, et lex, a qua et de recte factis, et secus admonemur. EPITH. Comes,
communis, jucundissima bene actæ vitæ, præclara, recta, scelerata,
stabilis, digna supplicio. PHRAS. I. (Conscientia bona. VULG.) _Bonne
conscience._ Conscientia bene actæ vitæ; conscientia recte factorum;
mens bene sibi conscia; optimæ mentis conscientia; conscientia rectæ
voluntatis; conscientia recta et præclara. (Est homo bonæ conscientiæ,
VULG.), _cet homme a la conscience pure_. Vir est integerrimæ mentis;
justus, integer, æqui ac recti amans; integer, et bonus; cui religio sit,
quidquam præter fas et æquum agere; quidquam aggredi, quod cum recti
honestique legibus non consentiat; vir est optimæ mentis conscientia
tutus; qui, quæ agere parat, omnia ad leges divinas, ad rectæ rationis
præscriptum erigit; qui nulla in re ab æqui et recti legibus discedit,
qui a recta conscientia ne transversum quidem unguem discedat; cui
religiosum sit, præter æqui rectique leges quidquam agere. 2. (Consolatur
me bona conscientia, VULG.), _l’intégrité de ma conscience me console_.
Optimæ mentis conscientia me consolor; præclara conscientia sustentor;
conscientia rectæ mentis recreor; nitor conscientia mea; non pertimesco
conscientiam meam; fruor vitæ bene actæ conscientia; nixus rectæ mentis
conscientia quid pertimescam? quæ me res perturbet, conscium probe
sibi, a culpa me omni longissime abfuisse? Cf. Probus. 3. (Hoc bona
conscientia fieri non potest. VULG.), _vous ne pouvez faire cela en
sûreté de conscience_. Salvo officio, salvis legibus, salva fide fieri
non potest, hoc sine scelere fieri nullo pacto potest; ista facere
religio sit, religiosum sit; religione impedimur. II. (VULG. Conscientia
mala), _conscience mauvaise_, _perverse_. Conscientia sceleris; facinorum
conscientia; mens male sibi conscia; impedita et oppressa mens scelerum
conscientia. 1.(Malam habet conscientiam, VULG.), _cet homme a une
conscience souillée_. Hominem scelus agitat; scelerum pœnis agitatur, et
a mente consilioque deducitur; facinorum recordatione nunquam timore est
vacuus; urit anxiam mentem facinorum memoria; agitatur et perterretur
tædiis ardentibus furiarum; conscientia facinorum urgetur; flagitiorum
suorum conscientia cruciatur, stimulatur, vexatur, constringitur;
peccatorum conscientia oppresso pœna semper ante oculos versatur; exortus
e peccatorum conscientia timor sollicitudine exedit; angore conscientiæ,
et scelerum recordatione cruciatur; insectantur hominem non furiæ, non
ardentes, ut est in fabulis, tædæ, sed impedita male factorum conscientia
mens; sed confusa pœnarum metu scelerum conscientia, quæ hominem æternis
sollicitudinibus dies et noctes exedit; conscientiæ stimulis agitatur;
scelerum obstrepente conscientia quiescere non potest; tacito conscientiæ
convicio verberatur; angore conscientiæ torquetur; flagitiorum memoria
angitur, discruciatur. 2. (Remorsus conscientiæ, VULG.), _remords
de conscience_. Insunt in scelere aculei, quibus animi dies atque
noctes confodiuntur et cruentantur; stimuli, quibus mens diu noctuque
compungitur, exeditur, dilaceratur; mentis angores, sollicitudines,
metus, cruciatus, tacita conscientiæ convicia, quæ animum verberant,
opprimunt, exedunt, excruciant. 3. (Est homo nullius conscientiæ, VULG.),
_cet homme est sans conscience_. Homo impius, improbus, nefarius,
sceleratus, consceleratus, qui sibi religioni nihil habet, ducit; qui
religione non impeditur, quominus etc.; cui sanctum religiosumque nihil
est; in quo nullum nec recti, nec æqui studium, aut vestigium; homo
sine ulla religione et fide. 4. (Facerem mihi conscientiam, VULG.),
_je me ferais un cas de conscience_. Religio mihi foret; religiosum
esset; religioni mihi ducerem; religioni haberem; religione impediri me
putarem. 5. (Rationem conscientiæ reddere, VULG.), _rendre compte de sa
conscience_. Omnes animi latebras ac recessus aperire; arcana pectoris
omnia alteri credere; vitæ suæ, rerumque omnium rationem reddere;
reconditos, et penitus abstrusos animi sensus patefacere; intimos animi
recessus pandere; arcana pectoris expromere. 6. (Conscientiam examinare,
VULG.), _examiner sa conscience_. Suæ vitæ rationem ab se repetere,
reposcere; in semet ipsum descendere. Cf. Examen conscientiæ. USUS: 1.
Magna vis est conscientiæ, ut pœnam semper ante oculos versari putent,
qui peccarunt. 2. In conscientia recte factorum sat magnus laboris
fructus est. 3. Notitia, _connaissance commune_. Conscientia tenetur
conjuratio sua. Remota hominum conscientia quidlibet facturus videris,
_sans tenir compte de la conscience universelle_, _tu parais vouloir
faire ce que bon te semble_. 4. (In conscientia obligatum esse, VULG.),
_être obligé en conscience_. Latine: Religione obstrictum esse; quæ vox
Religio plerumque ponitur in his pro conscientia. Religionem alicui
offerre, _faire naître des scrupules_. Religioni habeo, mihi duco, _se
faire conscience de qqch_. Religione impedior, _ma conscience m’empêche_.
CONSCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Mettre en pièces_, _déchirer_.
SYN. Discindo, scindo, discerpo. USUS: 1. Epistolam tuam conscidi
innocentem. 2. TRANSL. Aliquem sibilis, maledictis, pugnis, calcibus
conscindere, _accabler qqn de sifflets, d’injures, etc._
CONSCISCO, is, scīvi, scītum, ere, a. _Se causer_, _se procurer_;
_exécuter_. SYN. Infero, admitto. USUS: Mortem sibi veneno; necem sibi
consciscere. Facinus consciscere.
CONSCĬUS, a, um, _Témoin_, _confident_, _complice_. SYN. Particeps,
socius, testis. )( Inscius, ignarus. ADV. Maxime studiorum, officiorum.
USUS: Nullius mihi culpæ conscius sum, _je ne me sens coupable d’aucune
faute_. Conscius illi facinori esse putabar.
CONSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Composer_, _rédiger_;
_écrire_; _enrôler_. SYN. Scribo, compono. ADV. Celeriter veteranos,
communiter edictum, diligentius, nominatim, perspicue, perquisitius et
diligenter, publice, separatim, subtilius, vicatim homines. Conscribi
palam, et centuriari. PHRAS. Milites conscripsit, _il enrôla des
soldats_. Novis delectibus militem contraxit; milites sacramento rogavit;
copias comparavit, paravit, coegit, contraxit maximas; conquisitionem
fecit, habuit acerrimam. Cf. Conduco. USUS: Exercitum, militem
conscribere, _lever une armée_. Librum, epistolam conscribere, _écrire_.
Cf. Scribo.
CONSCRIPTĬO, ōnis, f. _Action d’écrire_. SYN. Scriptio. USUS:
Conscriptiones quæstionum, _rédaction d’un interrogatoire_.
CONSĔCRATĬO, ōnis, f. _Consécration_. SYN. Dedicatio. USUS: in
consecrationibus statuebantur aræ, quæ religionem afferrent.
CONSĔCRO, as, avi, atum, are, a. _Consacrer_. SYN. Dico, dedico, sacro,
religiosum facio. )( Profano, profanum facio. ADV. Auguste, nefarie aram,
sancte, publice, recte. USUS: 1. Dare, donare, dicare, _consacrer_,
_vouer_. Consecrare aliquid Jovi. Aurum, argentum, agrum, ædem DEO
consecrare. Se patriæ dedere, ac velut consecrare. 1. Religiosum facio,
_dédier_, _consacrer_. Delubra sanctissimis religionibus consecrata.
3. Immortalitate dono, _immortaliser_. Urbes, in quibus tuas virtutes
consecratas vides, et in Deorum numero collocatas. Virorum fortium
memoria Deorum immortalium honore consecrata. Cf. Sacro, Dedico.
Consecro SS. Hostiam, _Consacrer la sainte Hostie_, _célébrer le saint
Sacrifice de la Messe_. Prolatis, enuntiatis Christi verbis sanctissimis,
panem ac vinum, in Ejus Corpus, ac Sanguinem converto; pronuntiata divinæ
consecrationis formula, arcana vi, ac obstupescenda, Carnem Christi, ac
Sanguinem efficio; arcanis ac traditis a Christo verbis, Eumdem in panis
ac vini speciem transformo.
CONSECTĀRĬUS, a, um, _Qui se déduit_. USUS: Consectaria me Stoicorum
brevia, et acuta delectant.
CONSECTĀTĬO, ōnis, f. _Recherche_. SYN. Captatio. USUS: In hujus
concinnitatis consectatione princeps fuit Gorgias.
CONSECTĀTRIX, ĭcis, f. _Celle qui recherche_, _qui poursuit_. SYN.
Auceps. USUS: Libidines sunt consectatrices voluptatis, _les passions
sont amies du plaisir_.
CONSECTĬO, ōnis, f. _Coupe_. SYN. Sectio. USUS: Consectio arborum.
CONSECTOR, aris, atus sum, ari, d. _Poursuivre_; _chercher à imiter_.
SYN. Quæro, sequor, aucupo, capto, imitor. ADV. Pueriliter, studiose,
studiosissime, vere, verba _vel_ rem. USUS: 1. Inanem rumorem,
omnes falsæ gloriæ umbras; opes, et potentiam consectatur. Alicujus
benevolentiam largitione, assentatione consectari. Vitiosa, rivulos præ
rebus consectantur. Consectari genus dicendi abruptum. 2. Insequor,
urgeo, vexo, premo, insector, _poursuivre hostilement_, _pourchasser_.
Aliquem clamoribus, conviciis, sibilis, lingua petulanti consectari. Cf.
Insector, Sequor.
CONSĔCŪTĬO, ōnis, f. _Suite_, _conséquence_; _enchaînement_,
_construction (des mots)_. SYN. Consequentia, connexum. EPITH.
Necessaria. USUS: Consecutiones, et causas rerum perspicere. Ipsa
detractio molestiæ, consecutionem affert voluptatis. Consecutio verborum
in conjunctione servanda.
CONSĔNESCO, is, sĕnŭi, escere, n. _Vieillir_. SYN. Senex fio, annis et
ætate ingravesco, inveterasco. USUS: 1. In mœrore et lacrimis consenuit.
2. TRANSL. Deficio, imminuor, _dépérir_, _languir_. Consenuit jam rumor
ille. Consenuit eius gloria, potentia. Partis illius auctores nullo
adversario consenuere. Cf. Senectus, Ætas præceps, Desino.
CONSENSĬO, ōnis, f. _Complot_, _ligue_; _accord_. SYN. Consensus,
conjuratio. EPITH. Major, major et aptior, maxima, mira, mirifica
senatus, incredibilis totius provinciæ, singularis bonorum omnium,
scelerata, summa. USUS: Vis amicitiæ, voluntatum, studiorum, sententiarum
summa consensio. Quorum societas, et sceleratæ consensionis,
_conjurationis_, fides erupit. Bonorum omnium consensio. Nec ille
consensionis globus unius dissensione disjici potuit. Cf. Consensus.
CONSENSŬS, ūs, m. _Accord_, _conformite de sentiment_. SYN. Consensio,
conspiratio, concentus, convenientia, cognatio. EPITH. Gravissimus,
incredibilis, magnus, major, optimus, præclarus judicum, privatus,
publicus, singularis, summus, unus omnium, mirus. PHRAS. Consensu
omnium acta res est, _la chose s’est faite du consentement de tout le
monde_. Consensione omnium, _seu_ omnium judicio; omnium sententia;
consentientibus, approbantibus cunctis; nemine prorsus dissentiente;
nulla cujusquam discrepante sententia res gesta est. Consensus omnium
in re gerenda fuit idem; omnes omnium sententiæ, voluntates, opiniones,
judicia congruebant. Nemo dissensit, sententiarum varietas nulla fuit.
In eamdem omnes sententiam convenerunt; una fuit, eademque consentiens
vox omnium; in eamdem sententiam itum ab omnibus; suffragantibus
omnibus; refragante nemine; nemine reclamante, adversante, obsistente,
intercedente; lubentibus omnibus; concordibus animis, studiis suffragiis.
Cf. Concordia. USUS: Omnium consensus naturæ vox est. (VULG. Vox populi,
vox DEI.) Rerum natura uno consensu juncta est atque continens. Omnium
quasi consensus doctrinarum, concentusque. Ordinum consensus divulsus est.
CONSENTĀNĔUS, a, um, _Conforme à_, _d’accord avec_, _convenable_. SYN.
Conveniens, consentiens, aptus. )( Dissentaneus, repugnans. USUS:
Observa, quid tempori consentaneum, et personæ. Mors vitæ consentanea;
quæ audivi, tuis litteris sunt consentanea. Triste, et his temporibus
consentaneum dicendi genus. Cf. Conveniens.
CONSENTĬO, is, sensi, sensum, ire, n, _nonnunquam_ a. _Consentir_.
SYN. Idem sentio, cum aliquo facio, sto judicio et opinione alicujus,
in eadem sententia sum cum aliquo, conspiro, conjuro. )( Dissentio.
ADV. Recte, valde, vehementer, undique, incredibiliter, consentiens
voluntas. PHRAS. 1. Consensit senatus, _le sénat donna son assentiment_.
Ad consulis sententiam suam senatus adscripsit; in hanc sententiam
discessionem fecit conjunctis prope sententiis; in eamdem sententiam
itum ab omnibus; pedibus in sententiam itum est; uno ore, una voce
senatus rem approbavit; secutus sententiam consulis senatus; sententiæ
consulis subscripsit; senatus a consule stetit, ad consilium consulis
senatus accessit; consilio huic suffragatus est; senatus ad omnia, quæ
consules voluere, descendit; consilio senatus acquievit; vocem consulis
senatus assensu excepit. Cf. Concors. 2. (Consensit tentationi, VULG.),
_il succomba à la tentation_. Cessit præsentium voluptatum illecebris;
succubuit fœdæ libidinis blanditiis; importunis voluptatum illecebris
in præceps actus est; corruptelarum illecebris irretitus, implicatus,
depravatus; ab amore virtutis, a continentia deductus est; ab imbelli
voluptate vinci se passus est. USUS: 1. Ad rempublicam conservandam Dii
omnes consentiunt. Consentiunt, se urbem inflammaturos. 2. Congruo,
convenio, respondeo, _s’accorder avec_, _se rapporter_, _être en
harmonie_. Partes omnes inter se non sine lepore consentiunt. Mens mea
cum tua voluntate et sententia semper consensit. Oratio moribus, extrema
primis mire consentiunt. Unum si cognoris, omnes noris, ita inter se
congruunt concorditer, ac consentiunt. Cf. Sentire idem, Sententia,
Congruo, Convenio, Concordo.
CONSĒPĬO, is, sepsi, septum, ire, a. _Entourer d’une haie_, _enclore_.
SYN. Sepio, claudo, munio. USUS: Ager conseptus, ac diligenter munitus.
CONSĔQUENS, entis, omn. gen. _Qui suit_, _suivant_, _conséquent_. SYN.
Quod consequitur, futurus, sequens. USUS: Philosophi imprimis acuti,
consequentia et repugnantia videntes. Perspicere, quid in quoque
consentaneum, quid consequens, quid repugnans.
CONSĔQUENTĬA, æ, f. _Suite_, _succession_. SYN. Consecutio, consectarium,
connexum. EPITH. Præclara, contraria. USUS: Cursum rerum, eventorumque
consequentiam notarunt.
CONSĔQŬŎR, eris, sĕcūtus sum, sequi, d. _Atteindre_, _acquérir_,
_obtenir_. SYN. Adipiscor, assequor, obtineo, acquiro, sequor. ADV.
Amplissime, brevi, commodius, continuo. Difficillime sacerdotium,
diligenter aliquid, facile omnia, honeste, injuste, similiter, confestim,
studiose, repente, præclare. USUS: 1. Victoriam, potentiam, dignitatem,
gloriam, magistratum, honorem consequi. 2. Assequor, _atteindre_. Si
properaveris, itinere nos prægressos consequeris. 3. Sequor. Cornelium
ætate consecutus est Cato, _arriver au même âge_. Consequitur, ut
videamus. In eam fabulam magni risus sunt consecuti. 4. Comprehendo,
_saisir_ (_par la pensée_). Non possum omnia ejus facta memoria consequi,
aut verbis complecti. Nullis id verbis consequor. Cf. Acquiro, Obtineo.
1. CONSĔRO, is, sĕrŭi, sertum, ere, a. _Joindre_, _réunir_; _rapprocher_,
_mettre aux prises_. SYN. Confero, conjungo, confligo. ADV. Leniter
manus, quiete manus. USUS: Signa contulit, manum cum hoste conseruit.
Manus inter se conserunt sanguine ac genere proximi.
2. CONSĔRO, is, sēvi, sĭtum, ere, _Ensemencer_. SYN. Sero, semino. USUS:
Agros conserere.
CONSERTĒ, _Avec enchaînement_. USUS: Si omnia antecedentibus causis
fiunt, omnia naturali colligatione, conserte contexteque fiunt.
CONSERVĀTĬO, ōnis, f. _Action de conserver_; _observation_. SYN.
Custodia. EPITH. Tuta atque integra salutis. USUS: Fructuum perceptio, et
conservatio. Æquitatis, juris conservatio.
CONSERVĀTOR, ōris, m. _Conservateur_, _sauveur_. SYN. Servator, custos.
USUS: Custos, et conservator urbis et patriæ. Cf. Custos.
CONSERVĀTRIX, īcis, f. _Celle qui conserve_. USUS: Omnis natura est
conservatrix sui, _toute nature veille à sa conservation_.
CONSERVO, as, avi, atum, are, a. _Conserver_; _observer_, _respecter_.
SYN. Custodio, tueor, servo, tutor, retineo, foveo, teneo. ADV. Benigne,
comiter majestatem, constanter, facilius antiquitatem, proinde,
diligenter studia, sanctissime, saltem incolumes cives, studiosissime
aliquem, usquequaque religionem, maxime genus et nomen conservandum.
PHRAS. 1. Rem mihi a parente traditam conservare satis est, _c’est assez
pour moi de conserver la fortune que m’a léguée mon père_. Incolumem
tueri; non imminuere satis est; nullam patrimonii partem amittere satis
habeo; nihil de patrimonio detrahere, id vero satis est. De augendo
patrimonio nihil laboro, nihil cogito, curo; curam nullam suscipio; nulla
me cura tenet, nulla sollicitat, exercet cura; patrimonio contentus sum.
2. Arduum est, conservare auctoritatem, _il est difficile de garder
l’autorité_. Tueri ac sustinere auctoritatem; exspectationem de se
concitatam alere ac fovere; continere honorifica de se hominum judicia;
æquabili rerum gestarum gloria, virtutis existimatione, auctoritate
florere; cavere, ne quid detrimenti accipiat; ne quid jacturæ faciat; ne
quam jacturam subeat; ne quod discrimen incurrat; subeat collecta diu
hominum opinio et existimatio; ne collecta apud homines gratia momento
effundatur. USUS: Ego hoc imperii domicilium, sartum tectum conservavi.
Velim, tuam pristinam in me voluntatem, morem tuum conserves. Tuorum
meritorum memoriam conservabo. Novissimos hos arborum fœtus conserva,
conde, ac in hiemem repone. Cf. Servo.
CONSERVUS, i, m. _Compagnon d’esclavage_. SYN. Eidem domino cum alio
serviens.
CONSESSOR, ōris, m. _Assesseur_, _celui qui siège avec un autre juge_.
SYN. Assessor, qui alteri assidet. USUS: Consessores convivæ. Consessores
judices. Consessor et collusor.
CONSESSŬS, ūs, m. _Réunion_, _assemblée_. SYN. Homines in eodem loco
considentes. EPITH. Frequens theatri, magnus, maximus, turpior. USUS: In
conspectu consessuque senatorum frequentissimo.
CONSĪDĔRANTĬA, æ, f. _Attention_, _réflexion_. SYN. Circumspectio. USUS:
Tuam hac in re considerantiam laudo. Cf. Providentia.
CONSĪDĔRĀTĒ, _Avec réflexion_, _prudemment_. SYN. Cogitate, consulto,
meditate, prudenter, judicio. USUS: Cum ira nihil fieri recte, nihil
considerate potest. Consideratius consuluisses.
CONSĪDĔRĀTĬO, ōnis, f. _Examen attentif_, _prudence_. SYN. Circumspectio,
animadversio. EPITH. Accurata. USUS: Est enim animorum ingeniorumque
naturale quasi pabulum, consideratio et contemplatio naturæ. Ex
circumspectione et accurata consideratione. Cf. Prudentia, Meditatio.
CONSĪDĔRO, as, avi, atum, are, a. _Regarder avec soin_, _examiner_. SYN.
Reputo, cogito, commentor, circumspicio, specto, existimo, contemplor,
intueor, attendo, expendo, pondero, ante oculos pono, propono; ratione
animoque lustro, animo et cogitatione complector; animum ad rem
refero; mente circumspicio; animo intueor; animo complector; rationem
habeo. ADV. Breviter, communiter, coram, diu, diutius, etiam atque
etiam, diligenter, expeditius, facilius rationem ac viam, magnopere,
mediocriter, otiose, optime, valde, vehementer, vere, bene. PHRAS. 1.
Considerare rem studiosius, _examiner une chose avec plus de soin_. Acie
mentis dispicere; in omnem partem considerationem intendere; omni ingenii
vi contemplari, inquirere; animo lustrare; omni cogitatione pertractare;
percontari se ipsum; circumspicere res omnes, rationesque subducere;
totam causam quam maxime intentis oculis contemplari; omnia amplecti
consilio; animo ac mente circumspicere; in animo secum versare, agitare;
rem secum reputare; rationes omnes secum deputare. 2. Considera, quæso,
tantisper periculi magnitudinem, _considérez un peu_, _je vous prie_,
_la grandeur du péril_. Refer, obsecro, tantisper ad animum; mentem
intende tuam; mentis aciem, animum intende ad periculi magnitudinem;
considera cum animo tuo; ante oculos statue, constitue; etiam atque
etiam cogita, quæ sit periculi magnitudo; defige, quæso, in hoc mentem,
ac cogitationem, ut, quantum discriminis subeundum sit, cognoscas;
spectet hoc animus tuus, inque una hac cogitatione defixus sit; subeat
animum; succurrat animo periculi magnitudo; perpende, quæso, periculi
magnitudinem, et justa æstimatione metire; animum, quæso, et mentem
adhibe; animum adverte; cogitationem hominis sobrii paulisper suscipe,
quoque in periculo sis, etiam atque etiam vide. 3. Considera frequenter
æternæ vitæ gaudia, _pensez souvent aux joies de la vie éternelle_. Illa
animum frequenter cogitatione occupa; illa mentem subeat cogitatio; animo
obversetur; tibi proposita sit cogitatio; quæ beata immortalitatis sint
gaudia. Veniat in mentem sæpe; animo altissime infigatur, inscribatur,
inhæreat cœlestium gaudiorum consideratio; tempus frequenter pone in
acerrima et attentissima cœlestium præmiorum contemplatione; ad hoc
animum adjice; huc cogitationes converte; in hac una re cogitationes
omnes consume; illa te teneat cogitatio, ut, quæ virtutis in cœlo sint
præmia, animo percipias. USUS: Age nunc, animum refer sic ad veritatem,
et considera. Velim, cum Pompeio de eo facto consideres. Mihi vivendi
ratio confiderata atque provisa est. Hoc lenti et confiderati judicis
est. Utitur considerata tarditate. Cf. Meditor, Commentor, Cogito,
Perpendo.
CONSĪDO, is, sēdi, sessum, ere, n. _S’asseoir_; _siéger_. SYN. Assideo.
)( Surgo. ADV. Distincte, varie. USUS: 1. Judices vix consederant 2.
Maneo, moror, sum, _habiter_, _demeurer_, _se fixer_. Quædam religiones
ex ultima India accersitæ apud nos consedere. In Platonis labellis examen
apum consedit. Consedimus ad Capuam. Considamus in umbra. 3. Minuor,
sedo, conquiesco, _s’abaisser_, _s’affaisser_, _tomber_. Aspectu hominis
cura omnis consedit. Consedit tandem animi ille ardor, furor. Omnis de
republica cura consedit.
CONSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Consigner par écrit_, _marquer_. SYN.
Signo, obsigno, firmo. USUS: Litteris consignare monumentis mandanda.
Ea acta publicis privatisque monumentis consignata sunt. Harum rerum
memoriam nullam publicis commentariis consignatam habemus. Tabulæ signis
honestissimorum hominum consignatæ. (VULG. Sigillatæ, _signées_.)
CONSĬLĬĀRĬUS, ii, m. _Conseiller_. SYN. Auctor, suasor, qui consilium
dat. USUS: Tu me consiliario non imperito usus es. Memineris, te magno
Regi consiliarium datum. Cf. Suadeo, Consilium, Auctor.
CONSĬLĬOR, aris, atus sum, ari d. _Conseiller_; _demander des conseils_.
SYN. Consilium do, _vel_ peto. USUS: Amicis consiliaris. Difficilis ad
conciliandum legatio. Cf. Consulo.
CONSĬLĬUM, ii, n. _Conseil_. SYN. Deliberatio, cogitatio, animadversio,
ratio, cogitatum, quod aliquis sequitur, _aut_ spectat, consultum,
sententia. EPITH. Amantissimum, amplissimum, aptum ad facinus, arrogans,
bellicum, bonum, callidius, cautum, certum, commune, consideratius,
crudelissimum, cupidum et audax, temerarium, difficile, dispar vitæ,
divinum et singulare, domesticum, extremum, fidele et salutare alicui,
firmum, fixum, gratum acceptumque, gravissimum, honestum, humanum,
integrum, inusitatum, jucundum, magnum, majus, maximum, medium, minime
obscurum, non minimum, multum, necessarium, non gloriosum, sed tamen
periculo vacuum et dolore, non mediocre, novum, optimum, par, paternum,
periculosum, perutile sed minime honestum, pium, plenum sceleris et
audaciæ, plenum prudentiæ et fidelitatis, præclarum, præstans, privatum,
puerile, salutare, sanctissimum, sapiens, secretum, sempiternum,
senatorium, severissimum, singulare, sordidum, stultum ac demens,
suavissimum, summum, superbum, tacitum, temerarium ac repentinum,
triste, vacuum periculo, vetus, urbanum. Consilia acerrima, alterna,
bona, cautiora, clandestina, clariora luce, digna laude, perdita,
dolosa, amantissima, fortuita, gloriosa, idonea ad negotium aliquod,
meritissima, intima, justa, languidiora, mala, maxima, mediocria,
nova, nova et periculosa, turbulenta, occulta, occultiora, optima,
perdita amicorum, periculosa et callida, splendidiora et majora,
perniciosa, perspicua, plena prudentiæ, præpostera, privata, publica,
puerilia, recta, vera, honesta, salva, reipublica salutaria, reipublicæ
sceleratissima, senatoria, singularia, socia pacis et togæ, superiora,
turbulenta, vetera. PHRAS. 1. Consilium petere, _demander un conseil_.
Exquirere consilium, sententiam alicujus, consulere, in consilium
adhibere; alicujus consilio uti; consilii causa adire; deliberationem
habere, instituere cum aliquo. Cf. Consulo. 2. Consilium dare, _donner
un conseil_. Consilii alicujus auctorem, ducem, principem, moderatorem,
adjutorem esse. Consilio aliquem juvare; consilio adesse; consilium
promere; consilio non deesse; consilium dare, afferre. Cf. Consulo.
3. Consilium capere, _prendre conseil_. Consilium ex animi virtute
capere; consilium inire; ad consilium descendere; consiliis uti; animum
inducere, constituere. 4. Consilium sequi, _suivre le conseil de qqn_.
De consilio alterius rem totam constituere; parere consiliis; morem
gerere suadenti; ad consilium descendere; consiliis assentiri; consiliis
uti; a consilio nusquam discedere; consilium non repudiare; pendere ab
alienis consiliis; stare consilio; monentem audire; sequi consilii
hujus ducem et auctorem; obtemperare monitis, et consiliis. Cf. Suadeo,
Obedio. 5. Alienis consiliis abduci se sinit, _il se laisse entraîner par
les conseils d’autrui_. In præcipitia agi consilia, auferri se aliorum
consiliis, ducendum, regendum se alienis consiliis permittit. 6. Consilia
clandestina habuit, _il eut une délibération secrète_. Clandestina
coxit consilia; consilia secreto ab aliis coxit; consilia in privato et
seducta a plurium conscientia habuit; ad consilia præter paucissimos
adhibuit neminem; consilia clandestina miscuit; optimum quemque
consiliorum expertem voluit, reliquit; participes habuit consiliorum
paucissimos; paucos in consilium advocabat; cum paucis consilia
contulit; paucos consilii sui conscios esse voluit; sedulo cavebat, ne
quid consilii foras, in multorum conscientiam efferretur. 7. Consilium
mutare, _changer de dessein_. Abjicere consilium; desistere a consilio;
depelli a consiliis; decedere de sententia, consilio; desistere de
sententia; discedere a sententia; deduci de sententia, dejici, detrudi,
moveri, deterreri. 8. Consilii incertum esse, _vel_ inopem, _être dans
l’incertitude_, _sans résolution fixe_. Subitis trepidare consiliis,
perturbari temeritate consiliorum; consilia torpent, labant, hærent;
confusum esse, et consilii egentem. 9. Consilium senile optimum, _les
avis des vieillards sont excellents_. Sapienter fere consulunt senes;
non facile peccant, errant, labuntur, offendunt in consilio; optimis et
firmissimis rationibus fere semper nititur senilis opinio, sententia;
quorum grandior est ætas, qui ætate longius pro cesserunt, eorum is esse
solet sensus, qui a ratione non discedat, recedat, non procul absit, qui
cum ratione congruat, quem ratio confirmet, a quo ratio non discedat. 10.
Alieno potius consilio quam judicio tuo uteris, _vous suivez plutôt les
avis des autres que vos propres résolutions_. Video te auferri aliorum
consiliis; non tam tuo duci, quam alieno abduci consilio; non ipse te
audis; non ipse tibi pares; morem geris; non ipse tibi obtemperas,
obsequeris, assentiris, sed alieno uteris consilio; sed aliena te
consilia regunt; sed ab alienis consiliis voluntas tua pendet; non ipse
tibi dux es, non princeps consilii, sed minister. USUS: 1. Consilii
copiam facere, _conseiller_. Consilio instruere. 2. Consilium petere,
_demander conseil_. 3. Consilium capere, suscipere; rationem salutaris
consilii accipere, _recevoir un conseil_. Consilio uti. 4. Consilium
exponere, _exposer son sentiment_, _donner son avis_. Consilium promere,
enuntiare; consilii fontes aperire; consiliorum rationem repetere. 5.
Consiliis interesse, _assister aux délibérations_. 6. Consilia clausa
habere, _avoir un conseil secret_. 7. Consilium explicare, _développer
son avis_. 8. Consilio labi, _perdre la tête_. 9. Consiliis hostium
occurrere, consilia adversario extorquere, _prévoir les desseins des
ennemis_. Consilia impedire, frangere. 10. Consilia cum hostibus jungere,
_se joindre aux ennemis_. 11. Consilium abjicere, _rejeter un conseil_.
12. Consilii tui est, _c’est vous que cela regarde_, _c’est à vous de
voir_. 13. Consilii hæc sunt, _ces choses sont importantes_. 14. De
consilii sententia decretum est, _sur l’avis du conseil, on décréta_.
15. Consilium sanctius, _conseil privé_. 16. Consilio vires adjuvare,
consilium viribus addere, _être à la fois fort et prudent_. 17. Fortunam
in consilio habuit, _la fortune le conseilla_. 18. Consilii magni res
est, _la chose demande une mûre délibération_. Cf. Incertus consilii.
CONSĬMĬLIS, e, gen. com. _Semblable_. SYN. Similis. )( Dissimilis. USUS:
Res gessit meis consimiles. Cf. Similis.
CONSISTO, is, stĭti, stĭtum, ere, n. _Se tenir droit_, _debout_.
SYN. Sto. ADV. Diutius, in hoc multum, diu, nusquam, paulisper,
plane, præclare in causis, recte et in loco nusquam. USUS: 1. In loco
consistere. Si semel constiteris, nunquam cades. Hodie primo ex gravi
morbo consistere cœpi. 2. Moror, commoror, _s’arrêter_, _être immobile_.
In Italia consistere, commorari. 3. Desino. Labor ætatis flexu consistit.
Atque hic bellum constitit. Tibicen tacuit, ludus constitit. 4. Consto,
firmus sum, _se soutenir_, _être ferme_. Ille non mente, non lingua,
non voce constitit. Impii animo tranquillo, mente quieta consistere non
possunt. 5. Versari, positum esse in aliquo, _consister dans_, _reposer
sur_. Salus reipublicæ in unius hominis anima consistit, posita est.
Omne bonum in honestate consistit. Causa ejus belli in te consistit.
Causidicus in foro præclare consistit. Illo judice vix consistes.
CONSĬTĬO, ōnis, f. _Plantation_. SYN. Satio. USUS: Non consitiones modo
delectant, sed et insitiones.
CONSĬTŪRA, æ, f. _Action d’ensemencer_. SYN. Consitio. USUS: Agri
consitura, _terre ensemencée_.
CONSŎBRĪNUS, i, m. _Cousin germain_. SYN. Ex fratre, _vel_ sorore matris
genitus.
CONSŎCĬĀTĬO, ōnis, f. _Association_. SYN. Societas, communio. EPITH.
Communis, humana. USUS: Communis hominum generis consociatio. Consociatio
hominum, atque communitas.
CONSŎCĬO, as, avi, atum, are, a. _Associer_. SYN. Jungo, conjungo. )(
Dissocio. USUS: Consociare consilia cum malis civibus. Natura ad civilem
communitatem, consociati sumus. Nunquam populus cum senatu tam vehementer
consociatus fuit. Cf. Socio, Jungo.
CONSŌLĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui peut être consolé_. SYN. Quod
consolationem admittit.
CONSŌLĀTĬO, ōnis, f. _Consolation_. SYN. Solatium, levamen, levatio,
medicina, confirmatio. EPITH. Firmissima et usitata, grata, gravior,
levis, longior, annua, magna, mediocris, misera, modica, multa,
necessaria, nonnulla, optima, pervulgata, stulta, tenuis, vera, vulgaris,
propria. PHRAS. Hæc tibi cogitatio consolationi erit, _cette pensée vous
consolera_. Hæc te cogitatio non mediocriter confirmabit. Hæc si tibi
propones, si animo agitabis, animo spectabis, levabis luctum tuum; luctu,
ægritudine, sollicitudine te levabis; curam levabis; vulnus doloris tui
ipse delinies. Cf. Consolor, Solatium.
CONSŌLĀTOR, ōris, m. _Celui qui console_, _consolateur_. USUS:
Consolatores ipsi se miseros confitentur.
CONSŌLĀTŌRĬUS, a, um, _Propre à consoler_, _de condoléance_. USUS: A
Cæsare accepi litteras consolatorias.
CONSŎLĬDO, as, avi, atum, are, a. _Fortifier_, _affermir_. SYN. Firmo,
corroboro, stabilio.
CONSŌLOR, aris, atus sum, ari, d. _Consoler_. SYN. Solor, levo,
dolorem levo, mœrorem minuo, desiderium lenio, consolationem adhibeo,
alicui perfugium et solatium præbeo, animum consolatione permulceo,
consolatione sustento; dolorem, luctum, fletum abstergo. ADV. Amicissime,
communiter, vehementer. PHRAS. 1. Consolari afflictum, _consoler
un affligé_. Consolationem afferre afflicto; excitare, suis opibus
sustentare casus miserorum; levationem afferre; levationi esse miseris;
perculsos ægritudine levare; allevare jacentes; animum reddere; fomenta,
oblectamenta dolorum præbere; diffidentes suis rebus confirmare; fulcire
ruentes; afflictos erigere; perditos recreare; miserorum ærumnam dictis
allevare. 2. Nihil est, quod consolari me possit, _rien ne peut me
consoler_. Nihil est quod solatium afferre, parere mihi possit. Nihil
est, quod solatio, consolationi mihi esse possit. Nulla est res, quæ
animum meum possit recreare, relevare; vindicare dolore; liberare
sollicitudine; eximere dolore; abducere a cura; avocare a molestia;
abstrahere a mœrore, afflictum mœrore, languentem, jacentem animum
erigere, excitare, confirmare nulla jam cogitatio potest. Affectum
dolore animum sanare nulla ratio potest. Laboranti animo, ægrotanti,
pessime affecto mederi satis nulla ratio valet; parum apta sunt remedia,
quæ afferuntur; inutilis, infirma, inanis, supervacanea omnis medicina
est. Frustra in me consolando ponitur opera; inanem operam sumit, qui
ad me consolandum aggreditur; ita malis opprimor, prorsus ut respirare
non liceat; nemo ut dolorem lenire, detrahere, depellere, adimere,
levare ægritudinem; animum relevare; ægritudinem sedare; abducere ab
angore contractum mœrore animum possit; ita dolore obruor, ut emergere
nulla ratione possim. Respuit jam animus, quasi desperata salute, omnem
medicinam, remedia cuncta, omnia consolationum genera. Insitus, infixus
in animo dolor ita penitus est, ut evelli nulla ratione possit; ut nulla
vis rationum evellere, extrahere, educere eum possit. Finem facere dolori
meo, finem imponere, modum statuere, dolorem moderari, neque homo est,
neque res ulla, quæ possit. Non est, ut possim in dolore mihi temperare,
dolorem sedare, abjicere; me ad hilaritatem, jucunditatem, quam dolor
eripuit, ademit, revocare; referre me ad pristinam animi æquitatem,
ad eum statum, unde dolor dejecit, deturbavit, depulit, detrusit, non
possum. Quæ jam res aut quis homo animo meo virtutem dolore ereptam
restituere possit? quis ea sanare vulnera? quis iis vulneribus mederi,
medicinam afferre, remedium invenire possit, quæ mihi fortuna intulit,
imposuit, inflixit? surdæ jam sunt ad omnia solatia aures; exulceratam
ægritudine mentem ad sanitatem nemo revocabit; prostratum, jacentem
beare jam nihil potest. 3. Hoc unum consolari potest, _cela seul peut
me consoler_. Hoc unum relevare animum, erigere mentem ac confirmare;
erigere in spem _vel_ ad spem animum; detrahere ægritudinem; serenitatem
mentis reducere potest. Hic unus relictus est consolationi locus; hac
una consolatione utor, me sustento; hanc unam mens habet, suscipit
consolationem, ac præterea nullam. USUS: Spe, eloquentia consolamur
afflictos. Desiderium tui memoria commodorum consolabor. Dolorem, quem
e republica capio, consolari domus non potest. Hoc mihi non sumo, ut de
communibus miseriis te, _vel_ dolorem tuum consoler.
CONSŎNO, as, ui, nĭtum, are, n. _Résonner_, _retentir_. SYN. Respondeo,
consentio, convenio. USUS: 1. Vide, ut oratio moribus consonet, _être
d’accord_, _répondre à_. Nemus consonat, _le bois retentit_.
CONSŎNUS, a, um, _Conforme_, _convenable_. SYN. Conveniens. USUS:
Consonum, consentaneum non est, ut, etc.
CONSŌPĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Assoupir_, _endormir_. SYN. Somno
obruo, opprimo. USUS: Somno consopiri sempiterno. Cf. Sopio.
CONSORS, ortis, omn. gen. _Compagnon de_. SYN. Particeps, socius. USUS:
Socium et consortem te laboris, gloriæ habui. Consors alicui in lucris et
furtis. Cf. Particeps, Socius, Communis.
CONSORTĬO, ōnis, f. _Association_, _communauté_. SYN. Consociatio. EPITH.
Humana. USUS: Dissolvatur, necesse est, omnis humana consortio. Cf.
Communio.
CONSPECTŬS, ūs, m. _Regard_; _présence_. SYN. Aspectus, præsentia. EPITH.
Dulcior patriæ, frequens, jucundissimus. PHRAS. 1. Dare se in conspectum
alicui, _se présenter aux regards de qqn_. In conspectum venire; vultum
alicujus subire; populo se dare, et coronæ; in populi conspectum se
committere; in oculis multitudinis, in ore omnium versari; ostendere,
et offerre os suum; os præbere; in conspectum prodire. 2. E conspectu
abire, _s’éloigner des regards_. Ab ore hominum concedere; vitare oculos
hominum; hominum aspectum, lucemque vitare; ab oculis hominum aliquo
concedere; hominum aspectum præsentiamque vitare; e conspectu discedere;
evolare; hominum aspectum, lucemque defugere, fugere. USUS: 1. Dare
se in conspectum, _s’offrir à la vue_. 2. In conspectu esse, _être en
présence_, _visible_. Loco excelso sita est laus tua, in conspectu urbis
posita. 3. In conspectu ponere, _mettre en présence_, _montrer_. 4.
Animus non cadit in conspectum, _l’âme ne tombe pas sous la vue_, _n’est
pas visible_. 5. Conspectum fugere, _fuir les regards des hommes_. 6.
E conspectu amittere, _perdre qqn de vue_. 7. Conspectu suorum aliquem
privare, _priver qqn de la vue des siens_.
CONSPERGO, is, spersi, spersum, ere, a. _Arroser_, _parsemer_. SYN.
Aspergo, respergo. USUS: 1. Lacrimis me conspersit. 2. Scripta quadam
hilaritate conspergere. Oratio, quasi quibusdam verborum floribus
conspersa.
CONSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Regarder_, _observer_,
_remarquer_. SYN. Aspicio, video. ADV. Procul, prope. USUS: 1. Infestis
omnium oculis conspici. 2. TRANSL. Attendo, considero, _considérer_,
_comprendre_. Conspicite eam mentibus vestris, quam oculis non potestis.
Cf. Video, Intueor.
CONSPĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Voir_, _s’apercevoir_. SYN. Video.
USUS: Occisum ut conspicatur.
CONSPĬCŪUS, a, um, _Visible_; _remarquable_, _distingué_. SYN.
Aspectabilis. TRANSL. Illustris, clarus. PHRAS. Ea facti gloria eum
conspicuum reddidit, _cette action l’a rendu illustre_. Ea res illi
dignitatem attulit, conciliavit; id factum illi dignitati fuit,
dignitatem adjunxit; ea res clarum spectatumque fecit hominem. Cf.
Celebris, Clarus. USUS: Mons late conspicuus.
CONSPĪRĀTĬO, ōnis, f. _Conspiration_, _complot_. SYN. Conjuratio,
consensio. EPITH. Incredibilis, conflata, restincta, magna,
sceleratissima, tanta. USUS: 1. Conspirationem conflare, facere.
Conspirationem restinguere, dirimere. 2. Consensus, _accord_, _union_.
Summa erat inter eos animorum conspiratio. Summa est conspiratio
consensusque virtutum. Cf. Conjuratio, Consensio.
CONSPĪRO, as, avi, atum, are, n. _S’accorder_, _conspirer au même but_.
SYN. Consentio, conjuro. USUS: 1. Mirabiliter omnium ordinum consensus ad
liberandam rempublicam conspiravit. Omnes ad dignitatem tuam defendendam
conspirasse videntur. 2. Conjuro, _conjurer_, _comploter_. Mirum, ni
senes vicini in unum nidum conspiraverint. Cf. Consentio, Concors.
CONSPONSOR, ōris, m. _Qui est caution avec d’autres_. SYN. Qui cum alio
spondet. USUS: Communicabo rem cum consponsore tuo.
CONSPŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Souiller d’un crachat_, _conspuer_. USUS:
Ab omnibus derisus, atque consputus.
CONSPŪTO, as, avi, atum, are, a. _Conspuer_. SYN. Sputo aliquem fœdo.
USUS: Clodiani nostros consputarunt.
CONSTĂBĬLĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Établir solidement_, _fortifier_.
SYN. Stabilem et firmum reddo. USUS: Rem suam constabilire.
CONSTANS, antis, omn. gen. _Solide_, _ferme_, _résolu_. SYN. Firmus,
stabilis, gravis, perpetuus, æquabilis, moderatus, constantia præditus.
)( Levis, inconstans, mobilis. PHRAS. Animo est gravi et constanti, _il
a un caractère grave et résolu_. Animo est firmo, stabili, immutabili,
minime levi, non fluxo, non variabili; animo minime fluctuat, vacillat,
claudicat, labitur; nihil in illo levitatis inest, aut inconstantiæ;
nunquam ille discedit a seipso. Nullam in illo animi infirmitatem, nullam
consilii mentisque mutabilitatem deprehendas; certum est illi constantiam
tueri in sententia; seipsum ab omni perturbatione invictum præstare;
animi æquitatem, præsentiam ubique præ se ferre; constantia, animi
firmitate est egregia; propositi tenax constantiam in instituto retinet,
servat; ad res gerendas constantiam affert, adhibet singularem; abunde
constantis animi est; nihil ex pristina voluntate mutat; eadem constantia
et florente, et sinistro rerum statu est; consiliis ad exitum perducendis
animo præsenti est. Cf. Constantia. USUS: Fortis animi est et constantis,
non perturbari rebus adversis. Constans et perpetua vitæ ratio. Rumores
afferuntur, iique satis constantes. Firmus, stabilis, constans amicus.
Constans lunæ motus. Cf. Fortis.
CONSTANTER, _Constamment_; _avec persévérance_, _fermeté_. SYN. Fortiter,
æqualiter, perpetuo. )( Inconstanter. USUS: Constanter et libere me
gessi. Constanter et perpetuo placebit hoc consilium.
CONSTANTĬA, æ, f. _Constance_, _fermeté_. SYN. Firmitas, stabilitas,
gravitas, æqualitas, perseverantia, firmitas animi, firmum consilium,
constans et perpetua vitæ ratio. )( Inconstantia. EPITH. Admirabilis,
incredibilis, conveniens et conjuncta, diuturna animi, humana, magna,
perpetua, placida et quieta, singularis, summa. PHRAS. 1. Novi tuam
constantiam, _je connais votre fermeté_. Nosco animi tui firmitatem,
firmitudinem; scio, te in sententia constare, præstare semper solitum;
nec de gradu dejici, dimoveri; nec de sententia depelli posse; scio, te
in eodem consiliorum tenore obstinatum, perstiturum firmiter; nihil de
pristina sententia mutaturum; quam æquali semper tenore sis, novi; scio,
quam non varius sis in causa; quam firmitudinem animi obtineas; quam
constanter in sententia permaneas; quam nulla vi labefactari constantia
tua possit. 2. Egregia constantia mihi esse videtur, _sa constance me
semble remarquable_. Is mihi semper visus est, qui sibi constet optime;
qui a sententia ægre discedat; ægre mutet consilium; susceptam opinionem
non temere abjiciat, sensus deponat, de suo statu demigret; quem nulla
res facile abducat, avellat a sententia; cujus mentem ægre in diversam
partem traducas; huc illuc, in hanc vel illam partem non facile flectas;
ea virum gravitate, eo animi robore ac constantia semper existimavi,
ut non magis solem a suo cursu, quam ejus animum ab æquitatis studio
deflectas; idem illi vultus in omni re, eadem mens in omni fortuna
videtur; is mihi videtur, cujus animum nec prospera fortuna efferat, nec
adversa infringat; qui eodem vultu et res secundas et adversas excipiat;
qui pulcherrime secundam et adversam fortunam ferre, subire noverit; in
quem fortunæ nihil juris sit; qui nec prosperis rebus insolescat, nec
adversis frangatur; quem nec in secundis rebus lætiorem quisquam viderit,
nec in sinistris tristiorem; qui eumdem vultum in omni fortuna retineat.
Cf. Animus fortis, Fortis. USUS: Cato gravitatem suam perpetua constantia
roboravit. Fortis animus sine æqualitate et constantia nullus esse
potest. Retinenda igitur est animi constantia, firmitas, perseverantia,
gravitas.
CONSTERNĀTĬO, ōnis, f. _Trouble_, _épouvante_, _consternation_. USUS:
Pavore et consternatione territa cohors. Cf. Perturbatio. Ingens
sollicitudo, ac pene jam luctus est. Cf. Terror.
CONSTERNO, is, strāvi, strātum, ere, a. _Couvrir_, _joncher_. SYN.
Sterno, tego, spargo, effundo. USUS: Effusum frumentum vias omnes
constraverat.
CONSTĪPO, as, avi, atum, are, a. _Serrer_, _rassembler_. SYN. Constringo,
coerceo, coarcto, contrudo. USUS: Ecqui tantus numerus hominum in eum
agrum constipabitur.
(Constipatus, _vulg._ _est constipé_.) Latine: Ex alvi duritie cubare,
laborare. Cf. Angustus, Stipo.
CONSTĬTŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Placer_; _organiser_, _régler_. SYN.
Decerno, statuo, delibero, cogito, sancto, præscribo, designo. (VULG.
Propono mihi, propositum facio.) ADV. Aliquando ante, bene de rebus
domesticis, breviter, communiter, coram, diligenter jura, graviter de
aliquo, impune supplicium, inique, in posterum legem, lente, libenter
conditionem, maturius ex re et tempore, obscure regnum, omnino causam in
verbo, optime, publice patronum, sanctissime, sapientissime, verissime.
Constitutum bene, divinitus, moderatissime, providentissime, publice,
præclarissime, prudenter. PHRAS. Constitui abire, _j’ai résolu de
partir_. Animus erat in eo, ut hinc migrarem; in animo erat; cum animo
statui, apud animum statui; deliberatum cum animo habebam; stabat jam
sententia, ut solum verterem; animus in discessu erat; jam terras alias
cogitabam; fixum et statutum erat animo, patria discedere; abeundi,
discessus consilium cepi; in animo habui; animum induxi, demigrare hac
ex urbe; ratum jam erat migrandi consilium. USUS: 1. Ut constitui,
adero. Constitui cum amicis de profectione mea. Constitutum plane habeo.
Constituendum denique tibi est, quod vitæ genus eligas. 2. Præscribo,
designo, (_vulgo_: Determino) _établir_, _régler_, _déterminer_. Diem
tempusque colloquio constituere. Pactam et constitutam diem habere. Ad
diem dictam, præstitutam, præfinitam, constitutam adero. Provinciam
alicui constituere. 3. Decerno, destino, (VULG. Ordino) _constituer_,
_ordonner_. Accusatorem, testes, quæstionem, disceptationem, vadimonium,
actionem constituere. Judicium capitis in aliquem, maleficio supplicium,
pœnam constituere. 4. Facio, condo, confirmo, _construire_, _élever_,
_créer_, _faire_. A diis omnia constituta sunt. Necessitudinem cum
aliquo, et amicitiam constituere. Constituere urbem, pacem, rem
familiarem suam. 5. Pono, Propono, _placer_; _amener_. Monumentum in
aliquo loco; sibi aliquid ante oculos constituere. Aliquem in locum
Prætoris constituere. Cf. Decerno, Delibero.
CONSTĬTŪTĬO, ōnis, f. _Constitution_, _état_, _nature_; _établissement_.
SYN. Comparatio, institutio. EPITH. Firma corporis, simplex, tota, quam
plurima. USUS: Quid sentis de hujus belli constitutione? Constitutio
religionum Numæ debetur. 2. Habitudo et Compositio. Corporis firma
constitutio, _bonne constitution physique_.
CONSTĬTŪTUM, i, n. _Convention_, _pacte_. SYN. Propositum. USUS: Aiunt,
constitutum factum esse cum servis.
CONSTĬTŪTUS, a, um, _Placé_, _établi_; _disposé_, _réglé_; _constitué_.
SYN. Institutus, confirmatus, compositus, decretus. USUS: Ad constitutam
diem adesse. Constituta res est, et definita. Propositum et constitutum
iter. Corpus, animus bene constitutus.
CONSTO, as, stĭti, stĭtum, are, n. _Être composé_, _être formé_. SYN.
Componor, fio, constituor. ADV. Constare certatim, mutuo studia officii,
gratis navim, melius sibi, multum, parum sibi, plane e numeris, plane,
non satis, præclare sibi, summe. USUS: 1. Judiciorum ratio ex accusatione
et defensione constat. Hic ex fallaciis constat totus. Concio ex
imperitissimis constat. Prudentia constat ex scientia rerum bonarum et
malarum. 2. Sum, _exister_. Virtus sine ratione constare non potest.
Quæ in toto mundo moventur et constant. 3. Patet, _être évident_; _il
est certain_ (imp.). Res, de qua constat. Quæ res cum constet, liquida
sit, _pro_: inquisita et comperta sit, etc. Cf. Pateo. Constat inter
omnes. Constant mea in te beneficia. 4. Convenio, congruo, cohæreo,
_être d’accord_, _être en règle_. Ista sententia cum priore non constat.
Oratio ista nec cum re, nec secum ipsa constat. Constare sibi in vitæ
perpetuitate, non constare sibi. Mente vix constat. 5. Persevero,
permaneo, perduro, _persévérer_. Laudo, quod in sententia constiteris.
Constabit tibi fructus otii tui. 6. Pretii ratione, _coûter_. Dimidio
minoris tibi constabit. Magno stetit cunctatio homini. Ea res multorum
sanguine stetit. Cf. Pretium, Manifestus, Pateo.
CONSTRINGO, is, strinxi, strictum, ere, a. _Lier_, _resserrer_,
_enchaîner_. SYN. Stringo, vexo, arcto, concludo. )( Laxo, solvo. USUS:
Rempublicam legibus constrinxit. Alicujus scelus supplicio constringere.
Dare se libidinibus constringendum. Cf. Stringo.
CONSTRUCTĬO, ōnis, f. _Structure_; _arrangement_, _construction_ (_des
mots_). SYN. Compositio, quasi structura quædam, consecutio. EPITH. Apta
et quasi rotunda verborum, magna et ornata, minuta, tota. USUS: Quanto
artificio natura constructionem hominis fabricata est.
CONSTRŬO, is, struxi, structum, ere, a. _Élever_, _construire_. SYN.
Conficio, ædifico, fabricor, coacervo. )( Destruo. USUS: Aves sibi nidos
construunt. Acervos nummorum construere. Cf. Struo.
CONSTŬPRO, as, avi, atum, are, a. _Déshonorer_, _souiller_. SYN. Stupro,
contamino. Cf. Stupro.
CONSŬĀSOR, ōris, m. _Conseiller_. SYN. Suasor. )( Dissuasor. USUS:
Auctore et consuasore Nævio.
CONSŬESCO, is, ēvi, ētum, escere, n. _S’accoutumer_. SYN. Soleo, meæ
consuetudinis est, consuetudinem habeo, multum cum aliquo sum; una sum;
diem cum aliquo pono, cum aliquo conjunctissime et amicissime vivo; in
consuetudinem me do; in consuetudinem alicujus rei venio. )( Desuesco.
USUS: Equo, quo consuevi, libentius utor. Cf. Assuesco, Consuetudo.
CONSŬĒTŪDO, ĭnis, f. _Coutume_. SYN. Mos, institutum, usus. EPITH.
Altera natura, artifex suavitatis, non satis avida, bona, civilis,
communis, consularis, senatoria, dissoluta, diuturna, domestica, elegans,
familiaris, immanis, barbara, indigna, jucunda, summa, judicialis
fori, jucundissima cum aliquo, lasciva, libera peccandi, magistra non
contemnenda doloris ferendi, magna, mala et impia, mala ac molesta,
militaris, mirifica, notissima, nova judiciorum, perpetua, popularis
et forensis dicendi, pristina, quotidiana, regia, vetus, vitiosa et
corrupta. PHRAS. 1. A consuetudine longissime discedis, _vous vous
éloignes tout à fait de vos habitudes_. Recedis, desciscis, te removes,
te abducis, alius plane es a te ipso; a temetipso discedis; tui
dissimilem te præbes; tui te similem non præstas; eum, qui adhuc fuisti,
te non præstas; tibi parum constas; consuetudinem tuam et inveteratam
agendi, vivendi rationem abjecisti, deposuisti, oblivioni dedisti. 2.
Consuetudo communis est, _tous ont cette coutume_. Mos hic omnium est;
omnium hæc consuetudo est; institutum est, consuetudinis, instituti
est; mos hic ubique obtinuit, invaluit; mos ita fert omnium; ita fert
consuetudo; nemo non ita consuevit; omnibus hoc est a natura tributum,
insitum; ita natura comparatum est; habent hoc omnes a natura; ita facti,
ita instituti natura omnes sumus; id in more jam positum est; usu ac
more comparatum est; moris est, veteri exemplo et instituto inductus
mos est; more fit; vetus hoc est. USUS: I. Vetus consuetudo naturæ vim
obtinet, _une vieille coutume devient une autre nature_. 1. Consuetudinem
introducere, _introduire une coutume_. Inducere, addiscere, afferre,
excitare, aperire. 2. Consuetudinem immutare, _changer une coutume_. A
vetere consuetudine recedere. 3. Consuetudinem servare, _conserver_,
_garder certains usages_. Romani hac consuetudine utuntur. Consuetudo
est Romanis. Veterum, consuetudinem tenere, retinere, servare, præstare.
Manet ea in præsens consuetudo, serpit, increbrescit. 4. Ad consuetudinem
redire, _revenir aux vieilles habitudes_. Omnia ad veterem consuetudinem
longo intervallo revocata sunt, reverterunt. II. Vita communis, amicitia,
familiaritas, convictus, _commerce_, _intimité_, _liaison_. 1. In
consuetudinem præstantium virorum se dare, se insinuare, se immergere.
Cum iis consuetudinem jungere, facere, conjungere, consuetudine jungi,
implicari, devinciri. Vetus mihi cum illo amicitia et consuetudo
intercedit, _je suis son vieil ami_. 2. Consuetudinem intermittere; a
consuetudine refugere; omnium consuetudine privari, _perdre ses amis_. 3.
Ad consuetudinem redire; in _vel_ ad consuetudinem revocari, _renouer
l’amitié_. 4. In consuetudine permanere, _demeurer en relations_. Cf. Mos.
CONSUL, ŭlis, m. _Consul_, _le premier des magistrats romains_. SYN.
Reipublicæ, publici consilii princeps. USUS: Sine repulsa consul factus,
effectus, designatus, renuntiatus.
CONSŬLĀRIS, e, gen. com. _De consul_, _consulaire_. SYN. Qui consulatu
perfunctus erat, qui consulatu abiit, aliquando consul fuit. EPITH.
Disertus, maximus. Consulares clarissimi, constantes et nobiles, meliores
et fortiores et constantiores, timidi, turpissimi. USUS: Consulare
officium. Provincia consularis. Consulares et prætorii viri.
CONSŬLĀTŬS, ūs, m. _Consulat_. SYN. Amplissima potestas in republica.
USUS: 1. Consulatum sperare, cogitare, _penser au consulat_. 2.
Consulatum petere, _briguer le consulat_. 3. Consulatum demandare,
_confier la charge du consul_. 4. Consulatum inire, _entrer en charge_.
5. Consulatum gerere, _s’acquitter des fonctions du consul_. 6. Consulatu
aliquem dejicere, _enlever les fonctions de consul_. Cf. Magistratus.
CONSŬLO, is, sŭlŭi, sultum, ere, a, _Délibérer_, _consulter_; _donner
un conseil_. SYN. Consilium peto, delibero, consulo; _item_: Consilium
do, prospicio, provideo. ADV. Bene reip., bene de rebus, commode,
consideratius, diligenter agris, diligentissime valetudini, gravius de
se, gravius de salute, libere reipubl., male suis rebus, melius sibi,
famæ, pudicitiæ, multum et diu, et optime alicui, sibi plurimum, serius,
maxime. PHRAS. 1. Consulere dubiis in rebus amicos sapientis est, _le
sage_, _dans les cas douteux_, _consulte ses amis_. Sapientis est in
ancipiti rerum statu, incertis in rebus, ambiguis, obscuris, aliqua in
difficultate constitutis, in controversia positis, amicos in consilium
adhibere; ad amicos, ad amicorum arbitrium referre; amicorum judiciis
stare; ad consilium amicorum confugere; amicorum consilio uti; amicorum
sententiam exquirere; adire ad amicos consilii causa; velle cognoscere,
quid amicis videatur, quid amici sentiant, quid opinionis habeant, quod
præbeant consilium; quid censeant, judicent, faciendum existiment; velle
cognoscere; quis sit amicorum sensus, quæ mens, quæ sententia; referre
ad consilium amicorum; dare se in consilium amicis; ab amicis consilium
capere; amicos auctores, duces, principes consiliorum suorum habere;
rogare, interrogare sententiam amicorum; ex amicis, quid sibi auctores
sint, exquirere; nihil constituere, suscipere, nisi de amicorum suasu,
ductu, hortatu, consilio, sententia, instinctu; sine amicorum consilio;
nisi amicis suasoribus, consultoribus, auctoribus, impulsoribus, ducibus
persuasum, permotum, adductum; in neutram se partem dare, nisi de
consilio amicorum; nisi consilio nixum amicorum; nisi suadentibus,
consulentibus amicis impulsum. Cf. Consilium peto. 2. (DEUM precibus
consulere, VULG.), _consulter DIEU dans la prière_. Divinæ mentis
consilium precibus explorare; ad DEUM consilia sua referre; cœleste
lumen precibus exposcere; auctorem, ducem, principem consiliorum suorum
DEUM habere; rebus in dubiis ad DEUM confugere; consilii lucem a DEO
suppliciter exorare; res suas, ac consilia cum DEO quodammodo conferre.
3. (Consulo tibi, VULG.), _je vous conseille_. Hoc tibi do consilii; tibi
suadeo; auctor tibi sum; consilium hoc meum est; mea hæc est sententia;
meus hic est sensus, meum hoc est judicium; ita sentio; id mihi videtur,
placet, probatur. Cf. Auctor. 4. Si me putas recte tibi posse consulere,
hoc facies, _si vous penses que je puisse vous donner un bon conseil_,
_voici ce qu’il vous faudra faire_. Si mea tibi sententia probatur; si me
putas aliquid videre; si meum consilium apud te habet aliquid ponderis,
momenti; si me putas, quidquam sapere; si audire me vis; si consiliis
meis aliquid tribuere; si sequi consilium meum; si ad meum accedere vis
consilium, hoc ages; me auctore hoc tibi agendum putabis. Cf. Consilium
do. 5. Dignitati tuæ consule, _songez à votre dignité_. Ducenda tibi
ratio est dignitatis tuæ; serviendum dignitati tuæ; spectanda imprimis
dignitas tua; cavendum, ne quid detrimenti accipiat dignitas tua; nihil
potius, nihil prius, nihil antiquius dignitate tua habendum; fac, ut
dignitas tua tibi curæ sit; tuere dignitatem tuam; conserva dignitatem
tuam. 6. Haud satis rationibus tuis consulis, _vous ne vous occupez pas
assez de vos affaires, de vos intérêts_. Non pro eo, ac par esset, tuis
commodis prospicis; male per te tibi provisum est; non satis tibi curæ
est, quid rationes tuæ a te postulent; rerum tuarum cura parum te tangere
videtur; abjecisse mihi videris rerum tuarum curam, aut in postremis
habere. Cf. Negligo. USUS: 1. De hoc negotio te consulendum duxi, _j’ai
cru devoir vous consulter_. Diu inter nos consuluimus, _délibérer_. 2.
Provideo, prospicio, rationem alicujus habeo, occurro, medeor, _s’occuper
de_, _veiller à_, _servir_. Consulite vobis, prospicite patriæ. Famæ ac
pudicitiæ consulite. Deorum providentia humanis malis consulitur. 3.
(Consulo, _pro_ consilium do, _conseiller_, _vulg. est_). 4. Consulere
in medium, _veiller au bien général_, _public_; _consulter ou servir
l’intérêt général_. Consulere in publicum. 5. Pessime in se, _vel_ alium
consulere, _être mal inspiré pour soi ou pour les autres_. 6. Boni
consulere, _approuver_, _s’applaudir_. Cf. Prospicio, Suadeo, Delibero.
CONSULTĀTĬO, ōnis, f. _Délibération_. SYN. Deliberatio. USUS: Ea res
venit in deliberationem et consultationem. Exspecto, quid respondeas
consultationi meæ.
CONSULTO, _Exprès_, _à dessein_, _de propos délibéré_. SYN. Cogitato,
constituto, composito, compacto, dedita opera, de industria. )( Temere,
fortuito. USUS: Simulat, se consulto fecisse, quod vel inscitia, vel
perturbatione animi factum. Id consilio factum. Cf. Prudens.
CONSULTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Délibérer_. SYN. Delibero; in
medium, in commune, in publicum consulo, consilium ineo. USUS: Inquirere
et consultare de officio. Deliberationes consultandæ sunt. Cf. Consilium.
CONSULTOR, ōris, m. _Qui demande conseil_, _qui consulte_; _qui donne un
conseil_, _conseiller_. SYN. Consulens. USUS: Consultoribus, quorum domus
plena, respondere.
CONSULTRIX, īcis, f. _Qui pourvoit à_. USUS: Natura consultrix, et
provida utilitatum opportunitatumque omnium.
CONSULTUM, i, n. _Décision_, _décret_. SYN. Decretum, ut senatus
consultum. USUS: Facta et consulta sapientum monumentis prodere.
CONSUMMO, as, avi, atum, are, a. _Compléter_, _achever_; _perfectionner_.
SYN. Perficio. USUS: Gesta et consummata bella. Cf. Perficio, Absolvo.
CONSŪMO, is, sumpsi, sumptum, ere, a. _Absorber_, _consommer_, _manger_;
_passer_ (_le temps_), _employer_. SYN. Absumo, exhaurio, conficio,
tero, contero, impendo, profundo, dissipo, comedo. ADV. Tranquille
tempus. PHRAS. 1. Consumere patrimonium suum, _manger son patrimoine_.
Adesa pecunia, devorata, profusa, patrimonium suum omne, fortunas suas
abligurivit; res eum et fides deficere cœperunt; dissipavit conviviis
patrimonium; rem confregit. Res illi per luxum dissipata periit; in
deliciis omnia sua disperdidit; per luxuriam effudit; attrivit opes;
patrimonii censum mersit; luxu hausit, dilapidavit, decoxit. Cf. Absumo,
Helluor, Prodigo, Dissipo, Nepos. 2. Tempus otio consumpsit, _il passa
son temps dans l’oisiveté_. Ætatem in otio exegit; tempus omne in luxu
ac otio posuit; diem per summam inertiam absumpsit; tempus omne in
otio trivit, contrivit; otiosa in foro concursatio diem illi unum ac
alterum exemit; mensem illum in otio egit, confecit; dies non paucos
otio combussit; diem unum, alterum, tertium potando, nugando condidit;
temporis bonam partem otiosa concursatione traxit. USUS: 1. Aliqua in re
plurimum operæ studiique consumere. Operam, curam, otium in rebus magnis,
orationem facetiis consumere. 2. Absumo, _manger_, _dépenser_. Per
luxuriam effundere et consumere bona omnia. Dolore confici ac consumi. In
castris, popinis, aleis, ganea tempus ætatis omne consumere.
CONSUMPTĬO, ōnis, f. _Destruction_. USUS: Consumptione se hic et senio
alebat.
CONSUMPTOR, ōris, m. _Destructeur_. USUS: Ignis noster confector et
consumptor est omnium.
CONSŬO, is, ui, sūtum, ere, a. _Coudre_; _ourdir_. USUS: Dolos consuere.
Consuta tapetia.
CONSURGO, is, surrexi, surrectum, ere, n. _Se lever_. SYN. Surgo,
assurgo. ADV. Honorifice. USUS: Honorifice ei consurgitur. Consurrexit
senatus cum clamore.
CONSURRECTĬO, ōnis, f. _Action de se lever_ (_par déférence_). USUS: Cepi
maximum fructum ex consurrectione omnium et comitatu.
CONTĀBESCO, is, tabui, escere, n. _Se fondre_, _dépérir_. SYN. Consumor,
extabesco, labefio. USUS: Luctu confectus contabuit; ad extremam tabem
venit. Cf. Tabesco.
CONTĂBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Plancher_. USUS: Ubi turris altitudo perducta est
ad contabulationem. Turris quinque tabulatorum, (_vulgo_ Contignationum),
_étages_.
CONTĂBŬLO, as, avi, atum, are, a. _Construire en planches_, _couvrir de
planches_. USUS: Totum murum turribus contabularunt. Turres contabulatas,
aliaque machinamenta quatiendis muris portabant.
CONTĀGĬO, ōnis, f. _Contact_; _relation_, _rapport_; _contagiou_. SYN.
Fœditas, virus, venenum, pestis, lues. EPITH. Periculosa, servilis,
interna. USUS: Contagione malorum, quæ ab uno serpunt latius. Animus a
contagione corporis sevocatus. Latet, patet illius sceleris contagio. Est
quædam contagio sceleris, si proditorem defendas. Contaminavit se ejus
prædæ contagione. Ad illum contagio conscientiæ non pertinet. Contactus
corporum, _seu_ contagio vulgabat morbos.
CONTĀGĬUM, ii, n. _Contact ou contagion_. SYN. Contagio.
CONTĀMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_. SYN. Inquino, commaculo.
PHRAS. Omnia suis sceleribus contaminavit, _il a tout souillé de ses
crimes_. Macula sui sceleris imbuit; flagitiorum cœno et sordibus
inquinavit; omnibus vitiis commaculavit; religiones omnes suo scelere
violavit; aras ac templa polluit, funestavit; omni dedecore maculavit;
omni scelere obligavit; omnia intoleranda libidine fœda ac deformia
effecit Cf. Macula. USUS: Nullum est flagitium, quo se non contaminarit.
Mortalium omnium post homines natos contaminatissimus, turpissimus.
Contaminare veritatem mendacio, se omni scelere, stupris, flagitiis.
Contagione prædæ contaminare. Omni scelere coopertus et contaminatus.
Violatis sacris, piaculum meritus. Cf. Sceleratus.
CONTĔGO, is, texi, tectum, ere, a. _Couvrir_. SYN. Tego. USUS: Natura eas
partes contexit. Medicorum errores terra injecta contegit. Cf. Tego.
CONTEMNO, is, tempsi, temptum, ere, a. _Mépriser_. SYN. Despicio,
despicatui duco, sperno, abjicio, rejicio, inane ac leve existimo, pro
nihilo puto, aspernor. )( Expeto, æstimo, effero, admiror. ADV. Aperte
existimationem, constanter, magnopere, mirifice, omnino sententiam,
penitus aliquem, plane, præclare res humanas, recte pecuniam, severissime
voluptatem, valde elegantiam ludorum, vehementer hominem, vicissim,
maxime. PHRAS. 1. Humana omnia contemnit, aspernatur et negligit, _il
méprise toutes les choses d’ici-bas_. Humana omnia conculcat, levia
ducit nullo loco numerat; flocci facit, contemptim habet; despicatui
habet; est in eo summa rerum omnium contemptio et despicientia; humana
omnia proterenda ac conculcanda ducit; alta quadam despectione intuetur;
sordent ista illi, risui sunt; in summam contemptionem apud eum veniunt
humanæ res omnes. 2. Majores nostri divitias contemnebant, _nos ancêtres
méprisaient les richesses_. Apud majores nostros minima erat divitiarum
ratio; divitiæ apud majores nostros nullo loco, nullo numero erant;
majores nostri opes parvi pendebant, nihili faciebant, ducebant,
reputabant, æstimabant; postremæ omnium rerum divitiæ nostris erant
majoribus; postremum locum obtinebant. 3. Contemno omnia, _je méprise
tout_, _je me moque de tout_. Omnia fastidio, respuo; trahantur per me
pedibus, non laboro, nihil me tangit; nihil me afficit; nulla re moveor,
nulla res in pretio est; nihili facio omnia; inania ac levia, nullius
momenti, nullius ponderis apud me sunt; omnia despicatui, ludibrio habeo;
nihili dependo; pro nihilo puto; pro nihilo duco; in minimis pono; risui
sunt. 4. Pygmæi contemnuntur, _on dédaigne les pygmées_. Contemptui est
pygmæorum brevitas; in contemptum, in contemptionem venit; brevitas sua
pygmæis contemptum affert; pygmæi opportuni injuriæ ducuntur; pygmæis
brevitas contemptionem affert; despectui est pygmæorum brevitas;
despicatui, ludibrio habetur; contempta et abjecta res est pygmæus;
staturæ brevitas inertissimis etiam in pygmæos licentiam facit; pygmæos
brevitas sua in contemptionem adducit; pygmæi contemptu laborant apud
mortales cæteros; pygmæorum brevitas pessimis habetur despicata modis;
pygmæos obterere quisque audet; ludibrio, risui sunt omnibus pygmæi;
pygmæi in magno contemptu vivunt; præbere ad contumeliam os coguntur;
fabula sunt populo; nullo in honore sunt. 3. Bonæ artes contemnuntur,
_on laisse de côté les bonnes études_. Jacent litterarum studia, ac
nullo prope loco sunt; squalent bonarum artium studia, ac in postremis
habentur; litterarum illa gloria in silentio et oblivione jacet; exolevit
illud in omnium animis pulcherrimarum artium studium; non obtinent eum,
quem merentur liberales disciplinæ, honoris, dignitatis locum; nullum jam
bonis artibus est pretium, nulla existimatio; artes honestissimæ nullo
jam in numero ponuntur, habentur, ducuntur. USUS: Contemnere aliquem,
ac pro nihilo putare. Irridere et contemnere alios præ se. Contemnere,
despicere, non curare, infra se ducere, pro nihilo habere. Cf. Aspernor,
Sperno.
CONTEMPLĀTĬO, ōnis, f. _Contemplation_, _étude approfondie_;
_considération_. SYN. Consideratio, cogitatio, mentis agitatio. EPITH.
Diligens, magna ac diligens, manca naturæ atque inchoata. USUS: Res
magna contemplatione digna. Contemplatio naturæ est animi pabulum. Cf.
Meditatio, Considero.
CONTEMPLĀTOR, ōris, m. _Contemplateur_, _observateur_. USUS: Homo cœli
contemplator.
CONTEMPLOR, aris, atus sum, ari, d. _Contempler_, _observer_, _méditer_.
SYN. Meditor, considero, perspicio, intueor, animo intueor. ADV.
Acerrime, otiose, studiose. PHRAS. Contemplari res divinas, _méditer les
choses divines_. In rerum divinarum contemplatione aliquantum temporis
ponere; aliquid temporis cœlestium rerum contemplationi tribuere; ad
rerum divinarum contemplationem exsurgere, mentem erigere; vitam agere
cœlestium rerum contemplatione suavissimam; animo esse in cœlestium rerum
meditatione suspenso. USUS: Rem quamvis otiose et considerate, summo otio
contemplatur. Intentis oculis rem contemplari. Cœli pulchritudinem oculis
contemplari. Cf. Considero, Meditor.
CONTEMPTĬO, ōnis, f. _Mépris_, _dédain_. SYN. Contemptus, despicientia,
despectio. EPITH. Firma, stabilis doloris, magna. USUS: Fortitudo
est malorum dolorumque contemptio. Mortis, pecuniæ, rerum humanarum
contemptio. Adversarios in contemptionem adduxit.
CONTEMPTŬS, ūs, m. _Mépris_, _dédain_. SYN. Contemptio, despectio. USUS:
Contemptu laborabat apud socios. Cf. Contemno.
CONTENDO, is, tendi, tentum, ere, a. et n. _Tendre vers_, _s’efforcer_;
_lutter_, _combattre_, _se disputer_. SYN. Nitor, curo, conor, laboro,
enitor, _item_: Altercor, rixor, litigo. )( Remitto. ADV. Civiliter,
contra, copiosissime, cupidissime, diligentissime, honeste, infestissime,
inimicissime, magnopere, mirifice ab aliquo, plane, prorsus, summe,
valde, vehementer ab aliquo, de salute verecundius. PHRAS. Cum vicinis
contendere solet, _il est toujours en dispute avec ses voisins_.
Contra vicinos identidem velitatur, depugnat, vociferatur; jurgia,
disceptationes, altercationes suscipit; in altercando multus est;
controversias a mane in noctem sæpe ducit; novas identidem turbas et
rixas homo concitus, et ad jurgandum litigiosus commovet; cum omnibus
certationem suscipit; cum vicinis bellum gerit, digladiatur; jurgiis
contendit; omnibus obstrepit certatim; obloqui non desistit; certamina
serit; verba omnia in altercationem vertit; vicinos in disceptationes
perpetuas trahit; jurgantis ira sæpe ad manus pervenit; jurgia,
discordias, iras cum vicinis exercet; manus simul intendit, simul probra
vicinis ingerit; sæpe brevis altercatio inde ex iracundia muliebri in
animorum contentionem exardescit; res sæpe parva studiis in diversa
trahentibus, in magnum certamen excedit; frequens illi cum vicinis
contentio; rixæ committendæ causa altercatio illi quotidiana; sæpe parva
res est, quæ in altercationem vertit; contentiones frequenter excitat;
movet, ciet rixas; altercationes, jurgia concitat; serit certamina et
rixas cum vicinis. 2. Juvenes magna spectare debent et rectis ad gloriam
studiis contendere, _les jeunes gens doivent chercher la gloire par le
chemin de la vertu_. Debent grassari ad gloriam virtutis via; niti,
tendere ad gloriam virtutis via; niti, tendere, ad gloriam nervos omnes
industriæ contendere, et eniti ad gloriam; elaborare, ac animo conniti,
ut nihil a se prætermissum, quo veræ laudis fructum sibi comparent,
videatur; illuc juventuti summa ope, pertinaciter tendendum, ut veræ
virtutis gloriam consequatur. USUS: 1. Contende ac elabora, animo
connitere, _travailler_, _faire des efforts_. 2. Litigo, pugno, certo,
luctor, confligo, digladior, contentionem facio, contentionis aliquid cum
aliquo habeo, _lutter_, _combattre_. Cum aliquo, contra aliquem armis,
vi, impetu, jure, verbis acerrime, inimicissime contendere. Sacramento
contendas, mea non esse. Patere, quæso, rationem meam cum tua contendere.
TRANSL. Intendo, adduco, _diriger_, _employer_. Nervos omnes contendere.
Nihil usquam remittam, quin ætatis industriæque meæ nervos omnes
contendam, ut, etc. 4. Comparo, confero, _opposer_, _comparer_. Contende
inter se leges et confer. Accusationem nostram cum tua contendito. 5.
Eo, festino, _aller_, _diriger ses pas_. Roma Brundusium contendit 6.
Posco, flagito, peto, efflagito, _demander avec instance_; _insister_,
_prétendre_. Summe, omni studio, paulo impudentius contendo, ut mecum
in gratiam redeas. Nihil ab invito contendam. Cf. Conor, Laboro, Jurgo,
Litigo.
CONTENTĒ, _Avec effort_. SYN. Vehementer, magna contentione, acriter.
USUS: Contentius ambulare. Alias contentius, alias submissius dicere.
CONTENTĬO, ōnis, f. _Lutte_, _combat_, _rivalité_; _effort_. SYN.
Certatio, controversia, luctatio, certamen, dimicatio, pugna; vis
animi, labor corporis. )( Relaxatio, remissio. EPITH. Accurata,
acerrima, anceps, clarissima, commodior alicui, dispar, dissimilis,
effusa, forensis, gravis, gravis meritorum in remp., incredibilis,
injusta, legitima, magna laterum, animi, parva vocis, major vocis,
media, mediocris, minima verborum, mira, nimia vocis, par, parva,
prima adversariorum, sapiens, similis animi, summa corporis, tanta,
turpis, vehementissima, vera. Contentiones agrariæ, crebræ, gravissimæ,
honestissimæ, inanes, inimicissimæ, magnæ, multæ et magnæ, periculosæ.
USUS: 1. Accuratam et inimicitiis incensam contentionem suscipere. Multæ
et magnæ contentiones mihi tecum, _vel_ inter nos erunt; contentionem
tecum habeo, faciam, _se disputer_. 2. Controversia, _discussion_. Illud
vero in contentione ponitur; in contentionem venit, incidit, an, etc. 3.
Labor, _travail_, _effort_. Omnem vitæ cursum in labore ac contentione
conficere. A contentione quotidiana animum laxare. In id negotium magna
animi contentio adhibenda erit. In arduam contentionem vocamur. Magna
nobis de vita ac salute contentio impendet. 4. Comparatio, collatio,
_comparaison_, _rapprochement_. Hominum, fortunarum, bonorum contentionem
facere. Cf. Certamen, Certo, Pugna.
CONTENTUS, a, um, _Content_, _satisfait_. SYN. Quem non pœnitet, qui
satis esse putat, qui facile patitur. )( Cupidus. ADV. Facile ad
liberaliter vivendum. PHRAS. 1. Contentus sum mea sorte, _je suis content
de mon sort_. Acquiesco in rebus meis; majora non appeto; plus a fortuna
non postulo; satis, abunde est, sufficit, quod habeo. Continet se intra
hos fines, non excurrit, non prolabitur animus meus; non se longius
effert, non se altius tollit animus meus; non me pœnitet conditionis
meæ; summa voluntate, summa animi æquitate fero hanc fortunam meam; mihi
unice satisfacio; his me abunde expleo; eo res meas loco esse lætus sum,
satis habeo. 2. Hac mutatione plebs non contenta fuit, _ce changement
mécontenta le peuple_. Minime læta erat; mutationem eam aspernata plebs
est; ea rerum conversio haud satis placebat plebi; haud probabatur plebi;
huic rerum mutationi haud æqua satis multitudo fremere inter se occulte,
obirata fortunæ conqueri, Deos denique hominesque palam accusare cœpit.
Cf. Displiceo. 3. Qualibet pœna contentus sum, _j’agrée n’importe quel
châtiment_. Nullam deprecor pœnam; sententiam in me latam summa voluntate
suscipio; æqui bonique facio, quidquid de me statuitur; stabo judicum
decretis, paratamque in omne supplicii genus voluntatem affero; acquiesco
judicum sententiis; pœnam quamlibet in me constituant judices, placet,
non repugno, haud refugio, admitto; conditionem quamlibet accipio; in
potestate senatus, judicum ero. USUS: 1. Cultu parvo contenta est natura.
Minimo contentus. 2. Intentus, _tendu_, _raidi_, _soutenu_. )( Remissus.
Contento studio, labore, opera; cursu contento; tormenta contenta et
vehementius adducta, _machines fortement tendues_. Vox contenta. Fides
contentæ.
CONTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Broyer_; _consumer_, _dépenser_.
SYN. Tero, consumo. ADV. Frustra tempus, melius diem. USUS: 1. In studiis
litterarum, in litibus, in re quærenda totam ætatem, otium, tempus omne
conterere, _employer entièrement_. Injurias omnes voluntaria oblivione
contrivi, _j’ai effacé par un oubli volontaire le souvenir de toutes les
injures que j’avais reçues_. 2. Vinco, _vaincre_, _accabler_, _détruire_.
Cæsar cæteras nationes contrivit, domuit, pervicit. Cf. Consumo.
CONTERRĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Épouvanter_. SYN. Terreo. USUS: Vultu
ipso aspectuque me conterruit. Cf. Terreo.
CONTESTĀTĬO, ōnis, f. _Instance_, _prière_. SYN. Obtestatio. USUS: Maxima
contestatione a me petivit, ut, etc.
CONTESTOR, aris, atus sum, ari, d. _Prendre à témoin_, _invoquer_;
_entamer_, _ouvrir un débat judiciaire_ (_par l’appel des témoins_). SYN.
Obtestor, judicium committo constituoque. USUS: Procuratores litem non
contestabuntur. Cum eo litem contestatam habeo. Perennis et contestata
virtus. Deos hominesque contestari. Cf. Testor.
CONTEXO, is, xŭi, textum, ere, a. _Faire un tissu_, _confectionner_,
_composer_. SYN. Texo, conjungo, compono. ADV. Conjuncte cum reliquis,
facile, festive crimen, longius carmen. USUS: Carmen contexere. Extrema
cum primis contexere. Crimen contexere.
CONTEXTĒ, _Avec enchaînement_. SYN. Conjuncte. USUS: Omnia naturali
colligatione conserte contexteque fiunt.
CONTEXTŬS, ūs, m. _Tissu_, _assemblage_; _suite_, _enchaînement_. SYN.
Complexio. EPITH. Mirabilis, totus. USUS: In toto contextu orationis hæc
sunt servanda. Pennarum contextu corporis tegumenta faciunt. Mirabilis
contextus rerum.
CONTĬCĔO, es, ui, ere, n. _Se taire_. SYN. Taceo, reticeo, obmutesco.
)( Loquor. USUS: 1. Conscientia victus conticuit 2. TRANSL. Deficio,
_cesser_. Studium nostrum subito conticuit et obmutuit Senatus obmutuit;
judicia conticuere.
CONTĬCESCO, is, ticui, ere, n. _Se taire_. SYN. Taceo, obmutesco. ADV.
Illico, parumper, repente, subito. PHRAS. Omnes repente conticuerunt,
_tout à coup tous demeurèrent silencieux_. Mœstum aliquamdiu silentium
obtinuit, silentium repente consecutum est; tenuit silentium aliquot
horis; suppressere vocem adstantes; vocem mittebat nemo: altum erat ab
omnibus silentium. Muta circum omnia et elinguia videbantur. USUS: In
bello artes nostræ conticescunt. Quando lamentatio urbis et gemitus
conticescent? Cf. Taceo, Silentium.
CONTĬNENS, entis, omn. gen. _Contigu_, _proche_, _voisin_. SYN. Junctus,
adjunctus, affixus, conjunctus, proximus, non interruptus. USUS: 1. Terræ
continentes. Mari aer; Cappadocia Ciliciæ continens est. Natura rerum uno
consensu continens est et juncta. Uno pene et continenti agmine. 2. Terra
mari vicina, _attenant_, _contigu_, _limitrophe_. Mare dissimile est
proximo ei continenti. 3. Temperans, _sobre_, _tempérant_. Vir continens
et temperans. Cf. Pudicus, Castus.
CONTĬNENTER, _Continuellement_. SYN. Semper. )( Interrupte. USUS: 1.
Continenter labuntur et fluunt omnia. 2. _Temperanter_, _sobrement_,
_avec tempérance_. Parce, sobrie, continenter vivere. 3. Continuate,
conjuncte, perpetuo, _de suite_, _sans interruption_. Uno spiritu
continenter multa dicere. Cf. Semper, Assidue.
CONTĬNENTĬA, æ, f. _Modération_, _retenue_; _continence_. SYN.
Temperantia. DIFFER. Continentia Voluptati, Abstinentia Avaritiæ
resistit. USUS: Valetudo sustentatur continentia in victu omni et
cultu. Nihil eum ab summa integritate ac continentia deducere potuit.
Nulla re conciliatur facilius benevolentia populi, quam continentia et
abstinentia. Cf. Verecundia, Pudicus.
CONTĬNĔO, es, ui, tentum, ere, a. et n. _Renfermer_, _embrasser_ (_un
espace_); _arrêter_, _retenir_; _conserver_, _garder intact_. SYN.
Comprehendo, complector, includo, concludo, colligo; _vel_ refreno,
cohibeo, coerceo; _vel_ conservo. ADV. Abscondite, arctius, consulto
se domi, diligentissime linguam, modeste insolentiam, patientius et
expeditius quæstionem, simpliciter quæstionem, vehementius, vix facile
sese regionibus officii. Contineri apte, diu, in cupiditate. PHRAS. 1.
Columna universo ambitu denos pedes continet, _cette colonne a dix pieds
de tour_. Denos pedes colligit, complectitur; columnæ ambitus denum
pedum est. 2. Equus Trojanus multos mortales continere non poterat, _le
cheval de Troie ne pouvait contenir beaucoup d’hommes_. Multos capere
non poterat; paucorum erat capax; admittere, complecti, cohibere non
multos poterat; latere, delitescere, tegi, condi in equo Trojano non
multi poterant; unius equi lignei angustiis claudi, constringi, arctari
non multi poterant. 3. Continere iram non potuit, _il ne put maîtriser
sa colère_. Sustinere iram non potuit, quin erumperet; temperare
sibi non poterat, quin iracundia longius auferretur; iracundiæ modum
imponere, facere, statuere, frenos injicere; iracundiam reprimere,
cohibere, coercere, moderari non poterat. USUS: 1. Multa animo ac
memoria continere. Quæ vitam omnem continent. Continere aliquid animo
inclusum. Hæc disputatio uberrimos virtutis et doctrinæ fontes continet.
Hac una virtute cæteræ omnes, hoc facinore omnia flagitia continentur.
Tua salute nostra salus continetur. Vita corpore continetur et spiritu.
Omnis honestas quatuor virtutibus continetur. 2. Coerceo, refreno,
cohibeo, _réprimer_, _contenir_, _maîtriser_. Continere cupiditates.
Te contine, ut alios contineas. Iracundiam, conceptum odium, vocem,
gemitum continere. A pluribus exemplis, a respondendo, ab assentando se
continere. 3. Conservo, _conserver_, _garder intact_, _retenir_. Fides
rempublicam maxime continet. Continere aliquem in officio. 4. Colligo,
_joindre_, _rattacher_; n. _vel_ p. _être joint_. Artes cognatione quadam
inter se continentur, _les arts se tiennent entre eux par une sorte de
parenté_.
CONTINGIT, imp. _Il arrive_. SYN. Evenit, accidit. USUS: Si mihi vita
contigerit, _si la vie m’est conservée_, prorogetur. Id facilitate
potius, quam culpa mea contigit. Cf. Accidit, Fortuna.
CONTINGO, is, tĭgi, tactum, ere, a. et n. _Toucher_; _être proche_. SYN.
Tango, attingo. USUS: Luna terram propius contingit, _la lune est l’astre
le plus rapproché de la terre_. Atomus alia aliam contingit. Hujus
auctoritatem loci contingere ausus non essem. Aliquem propinquitate,
sanguine contingere, _être parent_. Cf. Evenit.
CONTĬNŬĀTĬO, ōnis, f. _Continuation_, _continuité_. SYN. Perpetuitas.
EPITH. Admirabilis, fatalis quasi et immutabilis, non minus longa
verborum, mirabilis, soluta, apta atque jucunda verborum, tota verborum.
USUS: Mirabilis quædam continuatio seriesque rerum, ut alia ex aliis
nexa, et omnes inter se aptæ colligatæque videantur. 2. Sympathia, _ordre
non interrompu_. Immutabilis continuatio ordinis sempiterni. Continuatio
causarum. 3. Periodus. Continuatio est densa et continens frequentatio
verborum cum absolutione sententiarum.
1. CONTĬNŬO, _Aussitôt_, _sur-le-champ_. SYN. Statim, illico. USUS: Non
continuo, si quis peccavit, puniendus est. Continuo omnes surrexere.
Continuo te meæ voluptatis participem faciam. Cf. Statim.
2. CONTĬNŬO, as, avi, atum, are, a. _Rendre continu_, _mettre à la
suite_, _réunir_. ADV. Perpetuo. USUS: Libertas hucusque continuata
permansit. Natura cohærens cum omnibus partibus. Ager latissime
continuatur. Atomi inter senexu continuantur. Cf. Continuus.
CONTĬNŬUS, a, um, _Continu_. SYN. Continens, perpetuus, perennis.
PHRAS. Continuus illi labor est, _son travail est continuel_, _sans
interruption_. Noctes diesque laboribus jungit; rem propositam continuo,
_vel_ continenti labore urget; in concepto labore perstat naviter;
inceptum laborem naviter persequitur; assiduam rei navat operam;
institutum suum in persequendo labore tenet naviter; assiduus est in
opere; pertinaci studio in rem incumbit; nullum illi a labore cœpto
otium; quies nulla; a cœpto labore ne punctum quidem temporis respirat;
infinitus illi labor est; id ille saxum perpetuo volvit. Cf. Assiduus.
USUS: Tot dies continuos quid egisti? Continuis itineribus Romam veni.
CONTORQUĔO, es, torsi, torsum, ere, a. _Brandir_; _détourner_. SYN.
Convolvo, torqueo, jaculor, deflecto. USUS: Ut argumenta valide
contorquet! aliquem alias ad lætitiam, alias ad tristitiam contorquere.
Amnes in alium cursum contorquere. Contorta oratio. Contorta et aculeata
sophismata.
CONTORTĒ, _D’une manière entortillée_. SYN. Oblique. USUS: Perturbate et
contorte dicere, concludere aliquid.
CONTORTĬO, ōnis, f. _Entortillement_, _obscurité_ (_du style_). SYN.
Flexio. USUS: Majus est, has orationis contorsiones, quam siderum flexus
perdiscere.
CONTORTUS, a, um, _Entortillé_, _embrouillé_. USUS: Stoici contortis
quibusdam, et minutis conclusiunculis utuntur.
CONTRA, _Contre_. SYN. Adversum, adversus, in. USUS: 1. Facere contra
aliquem, contra populi studium stare, _être contraire_. 2. E contrario,
immo potius, _au contraire_. Quæ bona sunt, mala putant; contra quæ
mala, bona. Non tua culpa est; contra summa laus. 3. Aliter, secus,
_contrairement à_. Contra faciam, ac in reliquis causis. Contra, ac
licet, factum est. Contra faciunt, quam polliceantur. 4. Ex alia parte,
ex opposita parte, _en face_, _vis-à-vis_. Insulæ latus unum contra
Galliam est. Agrum habes contra eum locum, qui, etc.
CONTRACTĬO, ōnis, f. _Contraction_; _brièveté_. SYN. Brevitas. EPITH.
Facilis. USUS: Meam parcimoniam contractio naturæ significat. Idem vitium
est effusio animi in lætitia, ac contractio in dolore. Frontis, brachii,
digitorum, supercilii contractio. )( Remissio, porrectio. Contractio et
brevitas gravitatem non habet.
CONTRACTĬUNCŬLA, æ, f. _Léger serrement_ (_de cœur_). USUS: Morsus
quidam, et contractiuncula animi relinquuntur.
CONTRACTUS, a, um, _Resserré_, _abrégé_, _diminué_. SYN. Brevis,
adstrictus. USUS: 1. Res nostræ contractæ, et adductæ in angustum. Opus
lucubratum contractioribus his noctibus. Studia in senectute contractiora
esse debent, remissiora. 2. Admissus, patratus, _causé_, _produit_.
Moleste ferimus, quæ nostra culpa contracta sunt. Consuetudines cum
multis contractæ, _nombreuses relations d’amitié_. Cf. Brevis, Angustus.
CONTRĀDĬCO, is, dixi, dictum, ere, n. _Contredire_, _réfuter_,
_s’opposer_. SYN. Reclamo, refragor, adversor. PHRAS. Tibi ipsi
contradicis, _vous vous contredisez vous-même_. Tecum ipse pugnas;
non modo non cohærentia loqueris, sed maxime disjuncta, contraria,
dissentanea; contra te loqueris; contrarie simul procedentia, et inter
se pugnantia dicis; non constas tibi; a te ipso dissides, discedis;
tecum ipse dissentis, discrepas, discordas. USUS: Magna libertate palam
contradixit. Cf. Contrarius, Adversor.
CONTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Rassembler_, _réunir_; _lier_,
_contracter_. SYN. Congrego, colligo, cogo; coarcto, coangusto, paciscor.
ADV. Vocem inusitatius, male. PHRAS. 1. Cum navita contraxit, _il fit
un traité avec le nautonnier_. Pactionem conflavit; pactionem fecit,
confecit; ad pactionem venit cum navarcho; de pretio cum navarcho
transegit; pactione fe obstrinxit, obligavit; ad pactiones descendit.
Cf. Paciscor. 2. Quæ prius contraxit, postea rescidit, _il déchira
le traité qu’il avait conclu_. Non mansit in pactione; pactionem
perturbavit; a pactione recessit; conventis non stetit; contra pactiones
fecit; pacta conventa rescidit, infregit, violavit, labefactavit; a
pactione abiit (VULG. Contractum non servavit). Cf. Paciscor, Conventum.
USUS: 1. Copias, cohortes in unum locum contrahere. Vela, orationem
contrahere. Appetitus contrahere et sedare. Amicitia omnia contrahit,
discordia dissipat, _l’amitié rassemble tout et la discorde désunit_. 2.
Coarcto, coangusto, in arctum, in breve cogo, constringo, _resserrer_,
_contracter_, _amoindrir_, _réduire_. )( Explico, dilato, diffundo.
Animum in dolore contrahere. Varius canendi modus, alias contrahit
animos, alias remittit. Collum, frontem, digitos contrahere. 3. Confio.
Æs alienum, nomina contrahere, _s’endetter_. 4. Concilio, comparo,
acquiro, _produire_, _causer_; _s’attirer_. Sua liberalite multorum
benevolentiam, amicitiam contraxit. Molestias sibi, odium, invidiam,
negotium, offensionem, multum damni contraxit. Sua temeritate bellum,
certamen contraxit. 5. Paciscor, _faire un traité_. Cum aliquo rem, _aut_
rationem contrahere. Felix, qui nihil cum aliquo contraxit. Cum aliquo
contrahere. Cf. Brevis, Breviter, Angustus.
CONTRĀRĬĔ, _D’une manière contraire_. SYN. Repugnanter. USUS: Contrarie
scriptum, _aut_ ambigue.
CŌNTRĀRĬUS, a, um, _Contraire_. SYN. Adversus, adversarius, pugnans,
diversus. ADV. Maxime, valde. PHRAS. Senatus contrarium sensit, _le sénat
décida le contraire_. Contra censuit senatus; senatus in omnia alia
ivit; contra putavit; e transverso non idem erat senatui de re sensus;
dissensit senatus; senatui adversa sententia placuit; senatus judicia
discrepabant, cum nostra sententia non congruebant; secus visum est
senatui. Cf. Dissentio. USUS: Omnis voluptas honestati est contraria.
Nihil tam contrarium rationi, et constantiæ, quam fortuna. Monstrum ex
contrariis, diversis, ac inter se pugnantibus naturæ studiis conflatum.
In contrariam partem dicere, disserere, contendere. Cf. Adversor.
CONTRĀVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _S’opposer_. SYN. Adversor. USUS:
Ita faveo tuæ sententiæ, ut ne in mentem quidem aliquid contravenerit.
Quem contraveneris, causa cadet.
CONTRECTĀTĬO, ōnis, f. _Attouchement_. SYN. Tractatio. USUS: Taurus equæ
contrectatione gestit.
CONTRECTO, as, avi, atum, are, a. _Toucher_. SYN. Tracto, attrecto. USUS:
1. Librum contrectare. 2. TRANSL. Mente varias voluptates contrectare,
_repaître son esprit de choses agréables_.
CONTRĔMO, is, ui, ere, n. _Trembler_. SYN. Tremo. USUS: Cœlum tonitru
contremit. Cf. Tremo.
CONTRĬBŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Fournir sa part_, _ajouter à la masse_.
SYN. Confero, tribuo. USUS: Ad eam rem pecuniam contribuere. Cf. Tribuo.
CONTRISTO, as, avi, atum, are, a. _Rendre triste_, _attrister_. SYN.
Mœrore afficio, ægritudinem affero, ægritudine afficio; mœstitiam
infero; sollicitudinem alicui conficio, affero; angore implico. USUS:
Contristavit hæc sententia Balbum. Cf. Tristitia.
CONTRĪTUS, a, um, _Usé_, _commun_, _méprisé_. SYN. Pervulgatus, vulgaris,
communis, pervagatus. USUS: 1. Communia et contrita præcepta. 2.
Consumptus, _passé_. Tota ætas in studiis contrita.
Contritus, et Contritio barbara sunt, cum ad dolorem animi de peccatis
referuntur. Latine reddi possunt: Excruciatus dolore admissorum criminum,
_contrit_. Dolor animi ex criminum recordatione susceptus, dolor animi de
admisso crimine, _contrition_.
CONTRŌVERSĬA, æ, f. _Procès_, _débat judiciaire_; _discussion_,
_dispute_. SYN. Disceptatio; contentio, dubium, lis. EPITH. Brevis,
civilis, conjecturalis, hæreditaria, judicialis, magna, parva, plena
dissensionis, privata ac singularis, recens, similis, summa, tota.
Controversiæ civiles remotissimæque, forenses, graves, legitimæ, et
civiles, plurimæ. PHRAS. 1. (Controversia Fidei, VULG.) _dispute sur la
religion_. Fidei capita controversa; controversæ de Fide quæstiones;
Fidei capita, quæ in controversiam vocantur, veniunt, adducuntur,
deducuntur; quæ in controversia et contentione sunt, versantur; in quibus
dissensionis aliquid inest; quæ in disceptationem veniunt, cadunt,
vocantur; quæ in disceptatione versantur; quæ in dubium vocari, revocari
ab errorum magistris solent; quæ dubitationis aliquid habere videntur
novitiæ religionis auctoribus, ac sectatoribus. 2. Controversiam de jure
prædii movit, _il contesta mes droits sur ce domaine_. Controversiam
mihi intendit, fecit de jure prædii; in controversiam vocavit, adduxit,
deduxit jura prædii nostri; contentionem excitavit, fecit de jure prædii;
jus prædii in contentionem vocavit; controversia mihi orta _vel_ nata est
de jure prædii. Litem intulit, intendit de jure prædii; controversiam
habeo; causa mihi nata est de jure prædii, implicor litibus de jure
prædiorum. 3. Controversia decisa est, _le procès, la dispute est
terminée_. Transacta, composita, sedata, dirempta, sublata, dijudicata
est. USUS: 1. Alet ea res nostras controversias. Controversia mihi cum
illo est. Certamen, causa, controversia mihi nascitur. Controversiam
constituere, dirimere, componere. 2. Sine controversia optime scripsit.
Fundus sine controversia meus est, _ce bien m’appartient sans conteste_.
Cf. Lis, Contendo, Certamen.
CONTRŌVERSUS, a, um. _Controversé_, _discuté_, _mis en question_. SYN.
Litigiosus, dubius. USUS: Homo natura controversus, _querelleur_. Jus,
res, causa controversa, plena dissensionis. Cf. Dubius, Anceps.
CONTRŪCĪDO, as, avi, atum, are, a. _Massacrer_, _égorger_. USUS:
Rempublicam impiis armis contrucidarunt. Cf. Cædo.
CONTRŪDO, is, trūsi, trūsum, ere, a. _Pousser avec force_, _entasser_.
SYN. Constipo, coarcto, compingo. USUS: Multos homines in navim contrudi
imperat. In carcerem contrusus est.
CONTŬBERNĀLIS, e, gen. com. _Camarade_; _collègue_; _serviteur_. SYN.
Domesticus, familiaris; domesticus convictor. USUS: In militia, in
consulatu contubernalis. Vicinus est meus, immo prope contubernalis. Cf.
Socius, Familiaris.
CONTŬBERNĬUM, ii, n. _Commerce_, _société_, _intimité_. SYN. Convictus,
sodalitas. USUS: Consuetudo contubernii nos adeo conjunxit. Cf. Convictus.
CONTŬĔOR, eris, tŭĭtus sum, eri, d. _Regarder attentivement_; _faire
attention à_. SYN. Aspicio. USUS: Contuemini os hominis. Cf. Intueor.
CONTŬĬTŬS, ūs, m. _Regard_. USUS: Vester ille in me animorum oculorumque
contuitus. Cf. Aspectus.
CONTŬMĀCĬA, æ, f. _Orgueil_, _obstination_, _révolte_. SYN. Pertinacia,
pervicacia, obstinatio, superbia. EPITH. Libera, magna, par, singularis.
USUS: Illa tua singularis insolentia, superbia, contumacia. Adhibuit
liberam contumaciam a magnitudine animi ductam, non a superbia. Non fero
hominis contumaciam. Furit responsi contumacia. Fastidio et contumacia
efferri. Cf. Pervicacia, Obstinatus, Contumax.
CONTŬMĀCĬTER, _Avec orgueil_, _fièrement_. SYN. Superbe, præfracte,
pertinaciter. USUS: Contumaciter et arroganter solet scribere.
CONTŬMAX, ācis, omn. gen. _Orgueilleux_, _fier_; _récalcitrant_,
_rebelle_. SYN. Superbus, pertinax, obstinatus. PHRAS. In moderatores
contumax est, _il est en lutte avec ses maîtres_. Inest contemptor
animus; contumacia effertur; impune eludit moderatorum imperia; est illi
animus arrogantia subnixus; nescio, quibus opinionibus inflatus est;
supercilium, orisque et oculorum contumacia incredibilis; est ingenium
ferox homini, et audacia stolidum; spiritus alit elatos, ac superbia
tumidos: nullis satis æquus est imperiis; nulla satis auctoritate
movetur; indomitum ingenium ac jugi impatiens; præferocis animi juvenis
est, neque ulla satis ratione tractabilis. Cf. Superbus, Ferox, Asper.
USUS: In superiores contumax, in æquos et pares fastidiosus, in
inferiores crudelis. Cf. Pervicax, Obstinatus.
CONTŬMĒLĬA, æ, f. _Outrage_, _affront_. SYN. Convitium, ignominia,
injuria. EPITH. Extrema ac miserrima, insignis et nova, maxima, quam
minima, tanta. Contumeliæ gravissimæ, insatiabiles, maximæ, nefariæ,
pertinaces, plurimæ, summæ. PHRAS. 1. Contumeliam illi fecit, _il l’a
outragé_. Maledice et contumeliose multa in illum dixit; contumeliis
illum oneravit; multa orationis acerbitate et iracundia usus est;
asperrimis eum verbis accepit. Multo clamore et convitio illum jactavit,
conscidit; omnibus probris oneravit; infandas contumelias in illum
edidit; probrosis sermonibus absentem laceravit; quas non ad contumelias
descendit homo improbe facetus? Quid non dictum ab illo cum contumelia?
Quas non contumelias in illum jecit? Contumeliosissime illi maledixit;
voces ab illo emissæ sane contumeliosæ; omnibus probris illum oneravit,
laceravit; convitio, contumelia illum verberavit; contumeliam homini
dixit, imposuit, intorsit sane gravissimam; contumeliis hominem operuit,
vexavit atrocissimis; per obscœnam turpemque dictu contumeliam violavit,
plaustra convitiorum in illum jactavit; linguam contumeliose in illum
strinxit; contumeliam novo modo illi fecit. 2. Gravi contumelia affectus
est, _il a été violemment injurié_. Gravem sustinuit, accepit, passus
est contumeliam; frequenti senatus convitio verberatus est; laceratus
probris; contumeliis verberatus; jactatus convitio ac clamore est; multa
de illo maledice contumelioseque dicta sunt. USUS: In epistola tua multi
aculei contumeliarum insunt. Ad contumelias descendere. In contumeliam
vertere. Contumeliam accipere. A contumelia prohibere, tutum reddere. Cf.
Maledictum, Convitium, Injuria, Probrum.
CONTŬMĒLĬŌSĒ, _Outrageusement_, _injurieusement_. SYN. Per contumeliam,
injuriose. USUS: De absentibus maledice, contumeliose detrahendi causa
dicere.
CONTŬMĒLĬŌSUS, a, um, _Outrageux_, _injurieux_. SYN. Injuriosus. USUS:
Litteræ, oratio, voces in aliquem contumeliose emissæ. In edictis, in
congressu contumeliosus. Cf. Injuria.
CONTUNDO, is, ūdi, ūsum, ere, a. _Écraser_, _broyer_. SYN. Obtero,
frango. USUS: 1. Uxorem lapidibus, et fustibus debilitavit; manus ictibus
contudit. 2. TRANSL. Audaciam exultantis prædonis, sævitiam, impetum
frangere et contundere, _dompter_, _vaincre_, _briser_. Calumniam
obtrivit, et contudit. Animum contudi, et fortasse vici.
CONTURBĀTĬO, ōnis, f. _Trouble_ (_de l’âme_, _des idées_). USUS:
Conturbatio est metus excutiens cogitata.
CONTURBO, as, avi, atum, are, a. _Troubler_. SYN. Perturbo, confundo.
ADV. Magnopere, mirifice, valde. USUS: 1. Multa conturbant animos specie
utilitatis. Id me maxime conturbat, quod. Frequentia hominum conturbat et
infirmat imaginum notas. 2. Decoquo, dissipo pecuniam domini, rationes
perturbo, commisceo, _brouiller_, _embrouiller_; _faire banqueroute_. Num
igitur conturbare oportebat? Servus postquam conturbasset, profugit.
CONTUS, i, m. _Long bâton_, _perche_. SYN. Sudes, _seu_ hasta longior
sine ferro.
CŌNUS, i, m. _Cône_. Figura metæ, _vel_ pyramidis _aut_ turbinis inversi.
USUS: Conum, ais, et cylindrum, et pyramidem pulchriorem, quam sphæram
videri.
CONVĂLESCO, is, lui, escere, n. _Prendre des forces_, _se rétablir_.
SYN. Consanesco, valentior fio, e gravi morbo recreor, sanor, ex morbo
evado, morbo defungor, valetudine emergo, morbo levor. ADV. Commodissime
illico, impune ad perniciem, tardius. USUS: 1. Non omnes, qui curantur,
convalescunt. Si fatum est convalescere e morbo, sine medico convalesces.
2. TRANSL. Cresco, augeor, _croître_, _grandir_, _augmenter_. Ut
convalescere aliquando civitas et sanari posset. Cf. Confirmo, Valetudo,
Morbus.
CONVALLIS, is, f. _Plaine fermée de tous côtés_. SYN. Planities ex omni
parte septa montibus. USUS: Roma in montibus et convallibus posita.
CONVĀSO, as, avi, atum, are, a. _Emballer_, _empaqueter_. SYN. Vasa
colligo.
CONVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Voiturer_, _transporter_. SYN.
Comporto. USUS: Materiem, lapides convexit.
CONVELLO, is, velli, vulsum, ere, a. _Arracher_; _ébranler_, _renverser_.
SYN. Revello. USUS: 1. Simulacrum, gradus convellere. 2. TRANSL.
Videbantur convulsuri statum reipublicæ. Vires, potentiam, acta, gratiam
alicujus convellere. Aliquem e suis hortis, de pristino statu convellere.
Opinionem inolitam, mentibus dudum insitam convellere.
CONVĔNÆ, ārum, m. pl. _Étrangers_, _réfugiés_, _aventuriers_. SYN. Qui e
diversis locis in unam civitatem conveniunt. USUS: Romulus pastores et
convenas consilio congregavit et sapientia.
CONVĔNĬENS, entis, omn. gen. _Qui est d’accord avec_, _conforme à_. SYN.
Consonus, consentaneus, congruens, concors, aptus, par, decorus, decens,
dignus. )( Alienus. USUS: Bene convenientes propinqui. Nihil naturæ tam
aptum, tam conveniens ad res adversas et prosperas, quam amicitia. Quid
Philosopho minus conveniens, quam Deos tollere? Cf. Decet, Oportet.
CONVĔNĬENTER, _Conformément_. SYN. Congruenter, secundum, pro. USUS:
Convenienter naturæ vivere.
CONVĔNĬENTĬA, æ, f. _Convenance_, _conformité_, _rapport_, _harmonie_.
SYN. Conjunctio, cognatio, quasi concentus. EPITH. Tanta. USUS: In
amicitia est convenientia rerum, in ea stabilitas, in ea constantia.
Pulchritudo, venustas, convenientia partium. Cf. Amicitia.
CONVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. et a. _Venir ensemble_, _se réunir_,
_se rencontrer_. SYN. Concurro, coeo, congregor. )( Dispergo. ADV. Apte,
clam inter se, maxime officio, mirifice, optime cum aliquo, paulisper,
præclare. PHRAS. Multi ad eum convenere, _bien des gens vinrent le
trouver_. Sibi eo convento opus ducebant; cuncta nobilitas accurrit; unum
in locum congregata est. Coitio hominum facta est; in ejus congressum
et colloquium venere plurimi, convolarunt, concurrerunt, affluxere.
Concursus ad illum factus est maximus. Multi se ad eum salutandum
conglobarunt. Ex tota urbe ad illum concursus fuit. USUS: 1. Copiæ omnes
in unum locum convenere. Romam tota Italia convenit. Multæ causæ in
unum locum convenisse, et inter se congruere videntur. 2. Congruo, non
abhorreo, aptus, conveniens sum, _s’accorder_, _être d’accord_. Puto rem
conventuram. Aliquid, _vel_ nihil inter eos convenit. Hi mores nostræ
ætati non conveniunt, _ces mœurs ne sont plus de notre temps_. Vide,
quid conveniat, quid deceat. Sunt in te aliqua, quæ in nullum convenire
possunt. Mihi tecum convenit, _il a été arrêté entre nous deux_.
Inter omnes convenit, ita esse, _on s’accorde à dire_, _on reconnaît
généralement que_.... Neminem adhuc convenisse tecum puto. 3. Adeo, ad
aliquem eo, venio, _aller trouver_, _venir chez_. Convenio quotidie
plurimos. Nemo me convenit. 4. Nubo, _passer sous la main d’un mari_, _se
marier_. Uxores, quæ in manum viri conveniunt, matresfamilias sunt. Cf.
Conventio, Societas.
CONVĔNIT, imp. _Il convient_. SYN. Decet, æquum est. USUS: 1. Non
convenit, ad referendam gratiam esse tardiores. 2. Par est, _c’est à
vous_. Vos his malis mederi convenit. 3. Constat, _on convient_. Nominis
quæstio est, cum de facto convenit. Convenit id mihi cum adversariis,
_telles sont mes conventions avec mes adversaires_. Cf. Decet, Oportet.
CONVENTĬCŬLUM, i, n. _Réunion_. USUS: Conventicula hominum, et quasi
concilia quædam. Coitiones et conventicula.
CONVENTUM, i, n. _Convention_, _pacte_, _accord_. SYN. Pactum. USUS:
Stare conventis. Dictorum conventorumque constantia. Promissum et
conventum. Cf. Pactum.
1. CONVENTŬS, ūs, m. _Convention_. SYN. Pactum, conventum. USUS: Pacta
aliqua sine legibus servantur ex conventu.
2. CONVENTŬS, ūs, m. _Assemblée_, _réunion_. SYN. Turba, concio, cœtus,
multitudo hominum in unum locum congregata. EPITH. Celeberrimus virorum
mulierumque, dignissimus republica, elegans, honestus, honestissimus
maximusque, magnus, nocturnus, tantus. USUS: Conventus celebrare, facere,
agere, peragere, habere. Conventum dimittere; in quibus oppidis Prætores
conventum agere solent. Conventus ille Capuæ me patronum adoptavit.
CONVERSĬO, ōnis, f. _Mouvement circulaire_. SYN. Circumvectio. EPITH.
Annua, certa definitaque, conveniens constansque, incitatissima, longa,
maxima, quotidiana, rotunda. Conversiones absolutæ, cœlestes, continuæ,
naturales rerump. USUS: 1. Cœli conversio incitatior. Anni conversiones
et commutationes. Perpetui cursus conversionesque cœlestes. 2. Mutatio,
vicissitudo, _changement_, _mutation_, _révolution_. Naturales sunt
conversiones rerumpublicarum. Conversio status, et inclinatio communium
temporum.
Conversio a peccatis, _Conversion_, _résolution de mieux vivre_.
PHRAS. 1. Correctio, emendatio morum; resispicentis animi propositum;
vitæ correctioris studium. 2. (Convertere se a peccatis, VULG.) _se
convertir_. Redire in viam; abstinere a sceleribus, resispiscere; ab
improba peccandi consuetudine se revocare; ad frugem redire; ex corruptis
moribus ad emendatiorem vitam redire, sese traducere; ad bonam frugem
se recipere; e flagitiorum cœno emergere; emergere e vitiis, et ad curam
sempiternæ salutis se revocare; redire ad officium hominis Christiani;
animum suum ab omni alia cogitatione ad curandam tuendamque salutem
traducere; animum ad melioris vitæ consilia appellere; ad frugem animum
applicare; a malitia absistere; animum a vitæ pravitate abducere; ad
sanam mentem redire; suos mores ad recti honestique leges conformare; se
a pravis moribus ad virtutis studium convertere. 3. (Convertere alium
a peccatis, VULG.) _convertir qqn_. E peccatorum, scelerum gurgite
extrahere aliquem; errantem in viam reducere; a vitiis, a pravitate vitæ,
a sceleribus avertere; ad bonam frugem adducere, reducere; ad melioris
vitæ rationem a pravis moribus traducere; de vitæ pravitate deducere.
Errantem ad bonam frugem, bonam mentem reducere, revocare. Cf. Corrigo,
Melius.
Conversio idololatræ, _Conversion d’un idolâtre_. PHRAS. Tota barbarorum
natio ad Christi fidem conversa est, _toute la nation des barbares
s’est convertie_, _a embrassé la foi du Christ_. Rejectis tenebris
vanarum superstitionum, luce divinitus immissa ad Christianam religionem
se applicuit; simulacrorum cultu abjecto, unius Christi cultui se
consecravit; Christianis se sacris addixit; ad Christi cultum animum
adjecit; Christo adjuncta est; ad fidem adjuncta est; ad sanam religionem
ac fidem traducta; a dæmonum stipendiis ad Christi signa, ad Christi
castra traducta; a superstitiosis ritibus, ab erroribus ritibusque
sacrilegis, a dæmonum servitute ad unius veri DEI notitiam cultumque
est traducta; a dæmonum servitute in Christianam libertatem vindicata,
asserta; ad Christum adducta, adjuncta; ad Christiani cœtus communionem
aggregata; Christo sacri fontis aspersione auctorata est. Cf. Baptismus.
Conversio hæretici, _Conversion d’un hérétique_. PHRAS. 1. Multi hæretici
sunt conversi, _il y a eu de nombreuses conversions d’hérétiques_.
E summa caligine ac tenebris in lucem Catholicæ veritatis traducti,
restituti; redditi Catholicæ religioni; ad Ecclesiam Catholicam reducti;
qui posita contumacia suavissimo Ecclesiæ jugo cervices suas subjecere;
ad sinum Catholicæ Ecclesiæ; ad Ecclesiæ auctoritatem redierunt;
Religionem Catholicam respexerunt; Ecclesiæ reconciliati sunt; de pravis
opinionibus deducti; hæresim abjecerunt, ejurarunt; orthodoxam doctrinam
hauserunt; Ecclesiæ se reddiderunt; perversarum opinionum venenum, virus
ejecerunt; ejurata hæresi se cum Ecclesia Catholica conjunxerunt; se
a pravis de religione opinionibus ejecerunt; e seditiosis sectis se
extulerunt; ad cœtum recte sentientium redierunt; ad imperium Romanæ
Ecclesiæ se revocarunt; falsarum commenta opinionum repudiarunt; Romanæ
Ecclesiæ manus dedere; pravas opiniones excusserunt; pestem, quam in
animo habebant, ejecerunt; ab errorum caligine ad sinceræ fidei lucem
pervenere; suavissimo Ecclesiæ jugo cervices subdidere, submisere; cum
Ecclesia Romana in gratiam rediere. 2. Ab hæresi aliquem convertere,
_faire abjurer à qqn l’hérésie_. In gratiam cum Romana Ecclesia reducere,
restituere; Ecclesiæ Romanæ reconciliare; hominem pravis opinionibus
addictum Catholicæ Religioni restituere; hæresium erroribus abductum ad
Catholicam Religionem revocare; ex hæresium tenebris ad lucem veritatis
evocare; ad Catholica castra, signa traducere; cum Romana Ecclesia in
gratiam constituere; depravato ab errorum doctoribus animo veritatis
lucem accendere; errorem eripere, eximere, extorquere.
CONVERSO, as, are, a. _Tourner_. SYN. Sæpe converto. USUS: Animus seipse
conversans, _l’âme qui se replie sur elle-même_.
CONVERTO, is, ti, sum, ere, a. _Tourner_; _traduire_. SYN. Commuto,
traduco, refero. ADV. Aliquando se ad sanitatem, male, repente se, recte,
retro, festine. USUS: 1. Arma sua in perniciem patriæ, calamitatem
aliquam ad salutem convertere. Animos ad crudelitatem, vim, religiones,
risum et facetias convertere. Alienam rem in suam, omnia ad suum
commodum convertere. Animos imperitorum a pravitate ad Deorum cultum
convertit. In eumdem se habitum coloremque convertit. Aliquo se animo et
cogitatione convertere. Se totum ad pacem, ad litteras convertere. 2.
Volvo, circumago, _tourner_. Terra circa axem se convertit, ac torquet.
3. Interpretor, _traduire_. Græca in latinum convertere. Græca latine
reddere. Demosthenis quædam in latinum converti, non ut verbum verbo
redderem, sed vim verborum servavi, nec ea annumeranda lectori putavi,
sed velut appendenda. Cf. Muto.
CONVESTĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Revêtir_, _envelopper_. SYN. Vestio,
tego, orno. USUS: Hedera omnia convestivit. Cf. Vestio.
CONVEXUS, a, um, _De forme circulaire_, _convexe_. USUS: Cœlum convexum.
CONVICTĬO, ōnis, f. _Action de vivre ensemble_, _commerce_, _liaison_.
SYN. Convictus. USUS: Jucundissima convictio.
CONVICTOR, ōris, m. _Commensal_, _convive_. EPITH. Familiaris,
quotidianus. USUS: Domestici convictores. (VULG. Commensales.)
CONVICTŬS, ūs, m. _Vie commune_, _société_. SYN. Convictio. USUS: Quin
redis ad convictum nostrum. Is tollit convictum humanum et societatem.
CONVINCO, is, vīci, victum, ere, a. _Convaincre_. SYN. Arguo, coarguo,
redarguo, cogo, revinco. USUS: Flagitii aliquem testibus, testimoniis
manifestis, indiciis convincere. Convictus, fractus deprehensusque
discessit. Etsi causa tua non manifestissimis indiciis teneretur, mores
tamen et vita te convincerent. Convincam facile et elinguem faciam,
reddam; tua te confessione induisti et jugulasti, _vos propres aveux vous
ont convaincu et perdu_. Cf. Arguo, Revinco.
CONVĪTĬĀTOR, ōris, m. _Celui qui injurie_. SYN. Maledicus. USUS: Huic
convitiatori ego de mea vita respondeam?
CONVĪTĬUM, ii, n. _Injure_. SYN. Maledictum, probrum, contumelia,
crimen, opprobrium, maledictio. EPITH. Ferreum, grande, grave,
justissimum honestissimumque, magnum, turpe, maximum, quotidianum,
tacitum. PHRAS. 1. Convitium facere, _injurier_. Probra ingerere;
contumeliis agitare animos; maledicta in aliquem conferre, conjicere;
maledictis opprimere, lacessere, appetere, vexare; contumeliis operire,
opprimere; verbis violare, lacessere; maledictis figere, obruere;
probrum objicere, objectare; maledicta in aliquem congerere; omnibus
probris onerare; verbis obterere res cum laude gestas; nullis parcere
verborum contumeliis; labem magistratui imponere; maledictorum notis
inurere; probrum inferre; probris vexare. Cf. Maledictum, Probrum,
Contumelia. 2. Convitium pati, _souffrir les injures_. Convitio jactari;
convitiis urgeri; convitium sustinere; contumeliam accipere, pati;
convitio verberari. USUS: Consectari aliquem convitiis. Convitio aliquid
flagitare. Urgeor omnium vestrum convitio. Respondebo hominis furiosi
convitio. Cf. Dedecus, Ignominia.
CONVĪVA, æ, m. _Convive_. SYN. Socius ad epulas, convictor. EPITH.
Consiliarii, consilii alicujus, hilari et bene accepti, singuli. USUS:
Collectam exigere a conviva. Convivas bene hilariterque accipere.
CONVĪVĀLIS, e, gen. com. _Relatif au repas_, _de table_. USUS: Convivalia
ludionum oblectamenta addicta epulis.
CONVĪVĀTOR, ōris, m. _Celui qui donne un repas_. SYN. Qui convivium
facit, parat.
CONVĪVĬUM, ii, n. _Repas_. SYN. Epulæ, accubatio epularis amicorum.
EPITH. Delicatum, flagitiosissimum, gladiatorium, gratum, jucundum et
gratum, maximum, mirificum, moderatum et honestum, præclarum, publicum,
pudicum et sobrium, tempestivum, turpe. Convivia honesta, impura,
intempestiva, moderata, modica, muliebria, nocturna. PHRAS. 1. Convivium
splendidum, _festin magnifique_. Convivium opipare adornatum, omnibus
rebus instructum et paratum; ornatum magnifice et splendide; epulum
regia magnificentia dignum, lautum, exquisitum; mensa exquisitissimis
dapibus exstructa. 2. Convivium apparare, _préparer un banquet_. Parare,
ornare, instruere; epulum dare; mensam exquisitissimis dapibus exstruere;
convivio aliquem accipere; convivium magnifice, splendide, apparatissime
adornare. 3. Convivio adesse, _assister à un festin_. Convivium inire,
celebrare, concelebrare; convivio accipi; ad convivium adhiberi; accubare
in convivio; in convivio esse; convivio interesse; in convivio accumbere.
USUS: Celebratur omnium sermone lætitiaque convivium. Agitare convivia,
_donner un festin ou y prendre part_. Condicere, intell. ad convivium,
_s’inviter à dîner chez qqn ou accepter une invitation_. Convivium ad
multam noctem vario sermone producere.
CONVĪVOR, aris, atus sum, ari, d. _Donner ou prendre un repas_. SYN.
Convivium ago, agito, epulum do. USUS: Quotidie in publico convivatur.
Cf. Convivium.
CONVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Appel_, _convocation_. SYN. Conventus, congregatio.
USUS: Nulla ad defendendam rempublicam populi convocatio.
CONVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Convoquer_. SYN. Voco, concieo,
advoco, congrego. ADV. Aliquando, omnino, serius, fuse. PHRAS. Populum
convocavit, _il convoqua le peuple_. Concionem advocavit; concilium
indixit; concilium plebis habuit; ad concionem vocavit plebem; conventum
fecit, egit, celebravit; concivit multitudinem, juvenum manum collegit,
comparavit; agmen coegit; cœtus hominum sociavit; multitudinem coegit,
congregavit. Cf. Colligo. USUS: Convocare et congregare dissipatos. In
domos consulum senatum convocare, cœtum indicere. Concientur miraculo
novæ rei homines, servitia edicto concitantur, arcessuntur.
CONVŎLO, as, avi, atum, are, n. _Accourir_, _voler ensemble_. SYN.
Concurro. ADV. Statim. USUS: Convolant tota ex Italia nuntii. Vexillo
elato ocius convolabunt. Cf. Concurro.
CONVOLVO, is, vi, vŏlŭtum, ere, a. _Rouler_, _faire un tour_. SYN.
Involvo. USUS: Sol se convolvens elabitur, ut abeat.
CŎŎPĔRĬO, is, ui, pertum, ire, a. _Couvrir entièrement_. SYN. Tego. USUS:
Telis coopertum corpus. Homo sceleribus, miseriis coopertus. Cf. Tego.
CŎOPTĀTĬO, ōnis, f. _Choix_, _élection_. SYN. Constitutio. EPITH.
Censoria. USUS: Cooptatio collegiorum ad populi beneficium transferebatur.
CŎOPTO, as, avi, atum, are, a. _Choisir_. SYN. Eligo, adscribo, recipio.
USUS: Aliquem in amplissimum collegium, in senatum sua nominatione
cooptare.
CŎŎRĬOR, oreris, ortus sum, oriri, d. _Naître_, _s’élever_. SYN. Orior.
USUS: Tum subito coortæ tempestates sunt maximæ. Coorti ex insidiis
hostes. Cf. Orior.
CŌPĬA, æ, f. _Abondance_, _foule_; _puissance_, _liberté_. SYN.
Abundantia, ubertas, vis, facultas. EPITH. Accurata orationis,
admirabilis, assidua, bona, digna gloria imperii, exilis. Copiæ
adventitiæ, affluentes, amplissimæ patrimonii, domesticæ, desperatæ,
equestres ac pares, exiguæ amicorum, extenuatissimæ, firmæ,
innumerabiles, magnæ, bellicosæ, omnibus rebus ornatæ, nimiæ, pares,
parvæ, pedestres, præclaræ, præsentes, veteranæ, veteres. PHRAS. 1.
Maxima frumenti copia advecta est, _on importa une grande quantité de
blé_. Magna vis, innumerabilis frumenti numerus, ingens frugum modus
comportatus est; urbs commeatus copia ad satietatem instructa est.
2. Tellus magnam copiam præbet frugum, _la terre produit une grande
abondance de fruits_. Abundantiam gignit, suppeditat id genus frugum;
affluit frugum copia; magna soli est benignitas ad maturandas fruges;
frugum eo loco abunde est; tellus copia rerum saginat accolas; tellus
abundat frugibus; copia frugum et ubertate anteit plerasque imperii
provincias; lætissima ubique frugum ubertas est; nihil uberius ad fruges
solo, ubertas frugum quanta potest esse maxima; ager est frugum imprimis
fertilis. 3. Vir copiis rei familiaris locuples, _homme très riche_.
Omnibus copiis floret, abundat, affluit, circumfluit; omnium rerum
affluentibus copiis ditatus, præditus; in summa rerum abundantia vivit.
Cf. Dives. 4. Copias contrahere, _lever des troupes_. Copias cogere,
contrahere; vires suas in unum conferre; colligere ex dissipato cursu;
castra castris conjungere. Cf. Exercitum parare. USUS: 1. Dicendi,
verborum, ornamentorum copia, varietas, ubertas. Frugum ubertas et
copia. 2. Facultas, potestas, occasio, _faculté_, _liberté_, _pouvoir_.
Majori cura, quam copia et facultate rem gerere. Facere civibus omnibus
sui consilii copiam. Hortensio summam copiam facultatemque dicendi
natura largita est. 3. Opes, fortunæ, _richesses_, _biens de la terre_.
Moderator rempublicam faciat opibus firmam, copiis locupletem, gloria
amplam. Omnium rerum affluentibus copiis ditari. 4. Exercitus, manus,
cohors militum, _troupes_, _forces militaires_. Copias conficere,
comparare, parare, cogere, _lever_, _préparer des troupes_. Copias habet,
copiis abundat, _avoir beaucoup de soldats_. Copias producere, educere in
aciem, exponere, _lancer ses troupes en avant_. Copias armare, instruere,
_armer ses soldats_. Copias profligare, _tailler en pièces une armée_.
Cf. Exercitus.
CŌPĬŌSĒ, _Abondamment_. SYN. Uberrime, large, largiter, prolixe,
abundanter. USUS: Pastum animalibus copiose et abundanter natura
comparavit. Copiose de aliqua re dicere, disserere, disputare.
CŌPĬŌSUS, a, um, _Abondant_, _riche_. SYN. Abundans, uber, dives. ADV.
Admodum, plane et locuples. PHRAS. Est orator admodum copiosus, _c’est un
orateur très abondant_. Fuse, copiose, rhetorice auget, et ornat omnia;
fuse lateque disputat; tractat, pertractat uberrime omnia; est in eo
flumen verborum; est oratio plurimi sanguinis; juvenili pene redundantia
luxuriat; verbis effervescentibus et paulo nimium redundantibus utitur.
Sermonis plenus orator est, ac præ cæteris verbosus; ore pleniore
disputat et tractat omnia; velut in immenso campo liberius vagatur. USUS:
Homo inter suos imprimis copiosus. Omnibus rebus ornatus et copiosus.
Lautum et copiosum patrimonium. Homo ad dicendum copiosus. Cf. Dives,
Oratio, Eloquentia.
CŌPŬLA, æ, f. _Lien_, _chaîne_. * SYN. Nexus, vinculum. USUS: Quæritant
me, copulas gestant secum.
CŌPŬLĀTĬO, ōnis, f. _Agglomération_, _assemblage_. SYN. Conjunctio. USUS:
Copulatio rerum coagmentatioque naturæ. Congressus, copulationesque
consuetudinum. Complexiones, adhæsiones, copulationes atomorum. Cf.
Conjunctio.
CŌPŬLO, as, avi, atum, are, a. _Associer_, _unir_. SYN. Jungo, adjungo,
compono. )( Disjungo, divello, distraho. USUS: Disjuncta conjungere,
futura cum præsentibus copulare. Animi cum corporibus copulati. Equester
ordo cum senatu copulatus. Ista cogitatione differunt, re copulantur.
Nihil amabilius, nihil copulatius morum similitudine bonorum. Cf. Jungo,
Adjungo.
CŎQUO, is, xi, ctum, ere, a. _Faire cuire_; _tourmenter_. ADV. Bene.
USUS: 1. Is, qui coxerat, condimenta addidit. 2. TRANSL. Vir bonus misere
coquitur a curis. Sermone utitur bene cocto et condito, _longtemps
médité_.
COR, cordis, n. _Cœur_. SYN. Pars in animante princeps, vitæ fons.
PHRAS. 1. (Ex corde, VULG.), _de tout cœur_. Ex animo; ex intimo animi
sensu; libenti animo; propenso studio; propensissima voluntate; egregia
animi alacritate; impense, sincere, optimo animo. 2. (Nihil sibi cordi
sumit, VULG.), _il n’a souci de rien_. Eorum nihil illi cordi est; nihil
in animum descendit; eorum nihil in animum admittit; parum, nihil his
movetur, commovetur; nihil illi istorum curæ est; omisso ac soluto ad hæc
est animo; de his rebus minime laborat. Cf. Cura, Sollicitus. USUS: Nec
cor habet, nec palatum. Animus mihi ardet, cor cumulatur ira. Res tua
valde mihi cordi est. (VULG. Cor, _pro_ animo: habet cor. Duro, bono est
corde, _il a bon cœur_, _mauvais cœur_).
CŌRAM, _En présence_, _vis-à-vis_. SYN. Ad, apud, ante, in conspectu,
ante oculos, ante pedes, in oculis. )( Absens. USUS: Coram, et absenti
mihi promisere. Sed hæc pluribus et commodius coram. Cf. Conspectus,
Præsens.
CORBIS, is, f. _Corbeille_. SYN. Canistrum, fiscina e vimine contexta.
USUS: Messoria corbe se contexit.
CORBĬTA, æ, f. _Navire de transport_. SYN. Navis oneraria.
CORCŬLUM, i, n. _Petit cœur_, _terme de tendresse_. SYN. Cor parvum. Vox
amatoria. USUS: Scipio corculum appellatus fuit.
CORDĀTĒ, _Sensément_. SYN. Sapienter, prudenter.
CORDĀTUS, a, um, _Sensé_, _prudent_. SYN. Prudens, sapiens. USUS: Scaurus
homo egregie cordatus. (VULG. cordatus, cordate adhibet _pro_ forti,
generoso, fortiter.) Cf. Prudens.
CORDŎLĬUM, ii, n. _Crève-cœur_, _chagrin_. * SYN. Dolor cordis. USUS:
Rides ab cordolio. At mihi cordolium est.
CŎRĬUM, ii, n. _Peau_, _cuir_. USUS: Obvolutus, vestitus, tectus corio.
CORNĔŎLUS, a, um, _De corne_, _corné_. SYN. Corneus. USUS: Aures duros,
et quasi corneolos habent introitus.
CORNĔUS, a, um, _De corne_, _dur comme la corne_. USUS: Corneum rostrum.
CORNIX, īcis, f. _Corneille_. EPITH. Cursans, fusca. USUS: Cornicum
oculos configere, _tromper plus habile que soi_. (PROV.).
CORNŪ, u, n. _Corne_. EPITH. Dexterius, firmius, sinisterius. Hebetiora,
acutiora. USUS: Lunæ nascentis cornua. Animantia cornibus armata.
CŎROLLA, æ, f. _Petite couronne_, _guirlande_. SYN. Corona.
CŎROLLĀRĬUM, ii, n. _Supplément en général_; _en parl. supplément de
salaire_, _gratification_. SYN. Appendix, accessio. USUS: Ad solitos
fructus arationum aliquot nummorum corollarium adjicere. Cf. Addo.
CŎRŌNA, æ, f. _Couronne_. SYN. Insigne regni, insigne regium, diadema,
sertum. EPITH. Aurea, civica, illuminata, laurea, longa, maxima,
multiplex, publica, subita. USUS: 1. Corona aurea fulgentibus gemmis
illuminata, _couronne d’or enrichie de pierres précieuses_. Habere, ferre
coronam auream in capite. Coronam civicam imponere. Ponere, deponere
coronam. 2. Circulus audientium, cœtus, _cercle_, _assemblée_, _réunion_.
Frequentissima corona cingi et sepiri. Causa erit ad maximam coronam
dicenda. In corona hominum et consessu. 3. (Corona clericalis, VULG.),
_tonsure_. Sacri Ordinis insigne, attonso in coronæ modum vertice, (VULG.
tonsura). 4. Coronam Marianam recitare, _réciter le chapelet_. Statas
ad DEI Matrem preces ad precarios globulos persolvere. Preces coronarias
ad Divinæ Matris honorem persolvere. Corollam precariam pie sancteque
volvere. Statis precibus DEI Parenti Virgini corollam texere. Piaculares
sacræ corollæ globulos pie sancteque precando volvere. Preces coronariæ,
corolla precaria, globuli precarii, piaculares, _chapelet_.
CŎRŌNĀRĬUS, a, um, _Qui se rapporte aux couronnes_. SYN. Quod ad coronas
pertinet. USUS: Aurum coronarium dabatur consulibus ex provincia
decedentibus ad decorandum triumphum.
CŎRŌNO, as, avi, atum, are, a. _Couronner_. SYN. Coronam impono, corona
dono, venerabilem insignibus imperii facio, insignibus regni angustiorem
reddo. USUS: Epulas coronati ineunt.
CORPŎRĀTUS, a, um, _Qui a un corps_, _matériel_. USUS: Mundus cernitur et
tangitur, et undique est corporatus.
CORPŎRĔUS, a, um, _Qui a un corps_, _corporel_, _matériel_. SYN.
Corporatus, concretus. USUS: Corporeum et aspectabile omne necesse est
esse, quod natum est.
CORPŬLENTUS, a, um, _Gros_, _gras_, _qui a de l’embonpoint_. SYN. Obesi
corporis homo. Cf. Pinguis, Abdomen.
CORPUS, ŏris, n. _Corps_. EPITH. Ægrum, bene constitutum, caducum et
infirmum, castum, clarum, debile, externum, extremum, figuratum, firmum,
fragile, grave, illustre, immane, immortale, imperfectum, impudicissimum,
impurum, incultum, horridum, ingens, integrum, insipiens, inviolatum,
maternum, mortale, mutabile, obliquum, æquabile, sanctissimum, sanum,
semiferum, vitiosum. Corpora aspera, hamata, uncinataque, solida ac
individua, terrena concretaque, viva. USUS: 1. Corpus, quasi vas animi
et quoddam receptaculum. Corpus exercendum et ita afficiendum est, ut
obedire rationi possit in exequendis negotiis, et in labore tolerando.
Corporis infirmitas et imbecillitas. Corpora recalescunt, confirmantur,
allevantur, revocantur agitatione et exercitatione. E morbo vires
et corpus amisi. Dandum est tempus corpori. Serviendum est corpori.
Voluptates ad corpus pertinentes. Corpus vulgare, meretricium. 2. TRANSL.
Corpus reipublicæ. Non modo partes, sed corpus reipublicæ curasti,
_prendre soin de la république tout entière_. 3. Opus, volumen, _volume_;
_en parl. les œuvres complètes d’un auteur_. Ex his modicum corpus
confici posset. Corpus defensionis.
Corporis Christi festum, _la Fête-Dieu_. Dies, quem anniversario
augustissimoque ritu, sanctissimo Christi Corpori sacrum voluit Ecclesia;
qui sanctissimi Christi Corporis honoribus a majoribus dicatus est;
quo omni apparatus genere, triumphalem plane in modum, augustissimum
mysterium celebrat Christianus orbis.
CORPUSCŬLA, ōrum, n. pl. _Petits corps_, _atomes_. EPITH. Levia, rotunda,
angulata et curvata, et adunca. USUS: Democriti corpuscula quædam levia,
alia aspera, rotunda alia, partim angulata, curvata quædam, et quasi
adunca, ex his, etc.
CORRĀDO, is, rāsi, rāsum, ere, a. _Râfler_, _faire main basse sur_. USUS:
Illi, credo, hæc pecunia corraditur.
CORRECTĬO, ōnis, f. _Correction_, _réforme_. SYN. Temperatio, emendatio.
USUS: Correctionem alicui adhibere. Hæc est veteris Philosophiæ correctio
et emendatio. Cf. Emendatio, Reprehendo, Corrigo.
CORRECTOR, ōris, m. _Censeur_, _réformateur_. SYN. Censor, emendator.
USUS: Corrector et emendator civitatis.
CORRĒPO, is, psi, ere, n. _Se glisser_, _s’introduire_. SYN. Irrepo.
CORRĬGĬA, æ, f. _Courroie_ (_de soulier_). SYN. Lorus _seu_ cingulus e
corio factus. Pedis offensio et corrigiæ abruptio erit cavenda.
CORRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Corriger_. SYN. Emendo, correctionem
adhibeo, aliquem ab errore averto, compenso. )( Depravo. ADV. Ambitiose
orationem. PHRAS. 1. Spero fore, ut se corrigat, _j’espère qu’il se
corrigera_. Ut se flectat, et majores suos respiciat, ut sanetur; ut ne
exemplum in perniciem civitatis manet; ut frugi evadat; ut virtute culpam
corrigat, nova gloria flagitii memoriam aboleat; ut se restituat; se ad
frugem corrigat; ad frugem animum applicet; ut in viam redeat; ab errore
revocetur; objurgando melior fiat; ut correctionem subeat, suscipiat,
admittat; ut correctorem patiatur; monitoribus et qui erranti viam
monstrent, obtemperet, dicto audiens sit, morem gerat. 2. Vix jam corrigi
potest, _il est presque incorrigible_. Nullum pene correctioni locum
relinquit, reliquum facit; nullum prope melioris frugis spem facit; vix
est, ut ad sanitatem flectatur; conclamatum videtur de ejus emendatione;
insanabile pene malum est; is ut ad meliorem se frugem recipiat, sperari
vix potest; deploranda in perpetuum videtur ejus emendatio; vix superest
medicinæ locus; respuit jam inveterata vis mali, quasi desperata salute,
medicinam; frustra jam in emendandis ejus moribus opera ponitur; altius
jam animo insedit vitium, quam ut evelli ulla ratione possit. Cf. Melius.
3. Correxit orationem, _il a corrigé son discours_. Ad ineptos locos
notam apposuit; orationem limavit; multis lituris delimavit, perpolivit;
menda non pauca lituris sustulit; demendo, mutando, interpolando multis
locis sensum restituit. USUS: Aliquem, mores aliorum, orationem, menda
corrigere. Errorem pœnitendo correxit. Corrigere se et reprehendere Cf.
Melius.
CORRĬPĬO, is, ripui, reptum, ere, a. _Prendre_, _saisir_; _blâmer_,
_réprimander_. SYN. Comprehendo, reprehendo. ADV. Acerrime, occulte,
severe. USUS: 1. Hominem corripi et suspendi jussit. Dolore, amentia,
ira corripi; morbo subito corripi. 2. Reprehendo, arguo, incuso, accuso,
_accuser_, _dénoncer_. Clamoribus maximis aliquem corripere. Cf.
Reprehendo, Objurgo, Impetus.
CORRŌBŎRO, as, avi, atum, are, a. _Fortifier_, _consolider_. SYN. Firmo,
confirmo, roboro, sancio. )( Infirmo, frango. USUS: Spem alicujus
lenitate; factionem indulgentia corroborare. Cum se vox tua corroborarit.
Corroborata jam vetustate audacia. Ætas corroborata, rerum cognitioni
apta. Cf. Firmus, Confirmo.
CORRŌDO, is, rōsi, rōsum, ere, a. _Ronger_. SYN. Rodo. USUS: Mures scuta
corroserant.
CORRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Prier_, _demander_. SYN. Rogo, peto,
precibus quæro. USUS: 1. Necessarios suos corrogat, ut sibi adsint. 2.
Congrego, _amasser en demandant_. Vestimenta, vasa, milites corrogare.
Cf. Colligo.
CORRŪGO, as, atum, are, a. _Rider_, _plisser_. USUS: Frontem corrugare.
Caperare, contrahere, adducere frontem. Cf. Ruga.
CORRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Corrompre_; _ruiner_. SYN. Depravo,
vitio, in vitium impello, destruo. PHRAS. 1. Cupiditates juventutem
corrumpunt, _les passions corrompent la jeunesse_. Deteriorem faciunt;
a recto cursu et ratione detorquent, nervos omnes virtutis elidunt;
corruptelarum illecebris irretiunt; facile in omnia vitia præcipitant.
2. Juventus facile corrumpitur (VULG. Seducitur), _les jeunes gens
se laissent facilement séduire_. Contagione malorum juventus facile
evertitur, in errorem facile inducitur, facile transversum agitur; malis
moribus depravatur; ad mala consilia deducitur; ad nequitiam facile
inducitur; in fraudem illicitur; sollicitando et pollicitando juvenum
animi lactantur, labefactantur. Juventus veluti contactu facile recipit
vitia, animi virus; morbi illi animorum facile pervadunt juventutem;
facile serpunt contagiones malorum; morbi illi animorum veluti corporum
contactu vulgantur; ætas illa flexibilis, pravis capta corruptelarum
illecebris a continentia facile deducitur; ad inertiam et voluptates
corporis pessumdatur. 3. Hoc in se facinus nunquam concepisset, nisi a
pravis sociis corruptus esset, _il n’aurait jamais songé à ce crime_,
_s’il n’avait été corrompu par de mauvais compagnons_. Nisi exempli
contagio juvenilem animum veluti pestilenti quodam sidere afflasset;
nisi sociorum exempla transversum egissent; nisi pravitate sociorum ad
hæc consilia traductus; hæc cum ageret, contagione quadam pestifera
insaniit, sociorum pravitate auferri se passus; corruptelarum illecebris
irretitus; contactus iis corruptelarum illiciis, quæ pravis a sociis sunt
profecta. 4. Bellicam laudem avaritia corrupit, _l’avarice gâta sa gloire
militaire_. Partam bello gloriam avaritia expunxit; avaritiæ sordes belli
gloriam confregere; offecit bellicis laudibus, partoque armis decori
avaritia importuna; armorum gloriæ avaritia labem imposuit, aspersit;
illustrem belli gloriam avaritiæ sordibus inquinavit. Cf. Macula. 5.
Corruptus est pecunia judex, _on a corrompu le juge à prix d’or_. Judex
magna vi pecuniæ a sententiæ æquitate deductus est; ob rem judicandam
pecuniam accepit; pretio addictam fidem habuit nummarius juris interpres;
jus pecunia est adulteratum, spe et metu depravatum; judicis fides pretio
labefactata concidit; saturatus infinita largitione judex, pecuniæ
magnitudine facile ab instituto deductus est; mercenarius judex, cujus
mens oppressa præmio, lingua adstricta mercede, vero pretium ac gratiam
facile antetulit; judex venalem linguam fidemque habuit, judex mercede
conductus; largitione cæcatus; pretio delinitus; auro corruptus est;
adversarii mei infinita largitione adversum me usi sunt; judicem pretio
mercati sunt; judicum voluntates largitione redemerunt; corruptelam
judicii magna vi pecuniæ moliti sunt; tantum donis muneribusque
perfecerunt, ut a sententia facile abiret, abduceretur; venalem pretio
hominem et largitione devinctum, magnitudine pecuniæ facile a bono
honestoque abstraxere. Judicem, a cupiditate auri haud intactum, qui
adversus divitias haud quaquam invictum gerebat animum, facile donis
ad suam causam perduxerunt. USUS: Aliquem pecunia, judicem largitione,
pretio tribus corrumpere. Vitiosa et corrupta consuetudo. Corrupti ac
depravati mores. Tabulæ publicæ lituris corruptæ. Oculi fletu, viæ luto,
vestes usu, ædes situ corrumpuntur. Cf. Deterius, Destruo.
CORRŪO, is, ui, ere, n. et a. _Tomber_, _s’écrouler_. SYN. Ruo, cado. )(
Sto. PHRAS. 1. Vulneratus corruit, _il tomba blessé_. Præceps in vulnus
abiit; inter manus suorum collapsus est deficiens, ac jam vix spiritum
ducens; moribundus labentibus super corpus armis ad terram defluxit;
ruente equo saucius ipse, præceps ad terram datus est. 2. Domus corruit,
_la maison s’est écroulée_. Domus convulsa sedibus suis cum fragore
ingenti procidit, ruit, procubuit; diu quassata ac labefactata ruina
tandem oppressa est. Cf. Cado. USUS: Ædes exesæ corruere. Uno meo fato
tu, et omnes mei corruistis. Corruere urbis opes. Ille timore, ego risu
pene corrui.
CORRUPTĒ, _Avec altération_, _avec corruption_. SYN. Male, prave,
nequiter. USUS: Depravate et corrupte de re aliqua judicare.
CORRUPTĒLA, æ, f. _Ce qui sert à corrompre_; _action de corrompre_.
SYN. Quod ad corrumpendum valet, ut largitio, illecebræ, etc. PHRAS.
Corruptelam judicis moliri, _chercher à corrompre le juge_. Sollicitare
judicem pecunia ad perniciem alterius; spe ac promissis prolectare;
mercari pretio judicem; pretio ac largitione delinire; donis, muneribus
tentare. Cf. Corruptus judex. USUS: Mores hac dulcedine, corruptelaque
depravati. Corruptela malæ consuetudinis. Aliquem corruptelarum
illecebris irretire.
CORRUPTĬO, ōnis, f. _Corruption_, _altération_. USUS: Morbum appellant
totius corporis corruptionem.
CORRUPTOR, ōris, m. _Corrupteur_, _séducteur_. SYN. Largitor. USUS: Quis
corruptor juventutis? Quem tu hujus tribus corruptorem ac venditorem
clamitas.
CORRUPTRIX, īcis, f. _Corruptrice_. Corruptrix provincia.
CORS, ortis, f. _Cour fermée_, _basse-cour_. SYN. Arca villæ, spatium
intra maceriem. USUS: Villam habes cum corte.
CORTEX, ĭcis, m. _Enveloppe des plantes_, _écorce_. USUS: Trunci
obducuntur libro aut cortice quo sint a frigoribus et caloribus tutiores.
CORTĪNA, æ, f. _Tenture_, _rideau_. USUS: Cortina theatri.
CŎRUSCO, as, are, n. _Briller_, _étinceler_. SYN. Splendeo, emico. USUS:
Flamma inter nubes coruscat.
CŎRUSCUS, a, um, _Brillant_, _étincelant_.
CORVUS, i, m. _Corbeau_. USUS: Milvo est bellum naturale cum corvo.
CŎRY̆PHÆUS, i, m. _Coryphée_; _chef_. SYN. Dux, princeps. USUS: Zenonem
Philo coryphæum Epicureorum appellat. Cf. Auctor.
CŌS, cōtis, f. _Caillou_, _pierre à aiguiser_. SYN. Lapis, quo cultri
acuuntur. USUS: Iracundia cos est fortitudinis, _la colère aiguise le
courage_. Novacula cotem præcidere.
COSTA, æ, f. _Côte_. USUS: Animalium, navium costæ, _flancs des navires_.
CŎTHURNUS, i, m. _Cothurne_, _sorte de chaussure_. Calceamenti genus,
tragœdis et virginibus familiare.
CRĀPŬLA, æ, f. _Pesanteur de tête_, _ivresse_, _indigestion_. SYN.
Helluonum vitium, dissoluta victus ratio. PHRAS. 1. Crapulam habet, _il
est ivre_. Mero incalescit; sensus mero victi sunt; gravata ebrietate
mens; vino gravis est; mero oneratus; vino epulisque obrutus est; appotus
probe; invitavit se plusculum majoribus poculis; temulentus est; vino
rationem obruit; vino mentem mersit; vino sepultus est; vino onustus,
languidus, oppressus est; vino madet; crapula ac capitis errore titubat;
nec mens, nec lingua homini consistit; mero victus est; vini flore se
complevit; vino se ingurgitavit; crapula gravis et impos sui est. Cf.
Ebrius. 2. Crapulam edormivit, _il a cuvé son vin_. Crapulam exhalavit;
somno concoxit; quies mentem reddidit; ebrietatem discussit. USUS: Edormi
et exhala crapulam. Cf. Bibo.
CRAS, _Demain_. SYN. Secundum hanc diem, crastina die.
CRASSĒ, _Grossièrement_. USUS: Crasse compositum aliquid.
CRASSĬTŬDO, ĭnis, f. _Épaisseur_. USUS: Crassitudo æris mihi noxia.
CRASSUS, a, um, _Épais_. SYN. Densus, plenior, pinguis, concretus.
)( Tenuis. USUS: Crassus et concretus aer. Omnia crassis circumfusa
tenebris. Cœlum crassum.
CRASTĬNUS, a, um, _De demain_. USUS: Nisi me in crastinum differre velis.
CRĀTĔR, ēris, m. _Cratère_, _coupe_. SYN. Poculum, cratera.
CRĀTES, is, f. _Claie_. SYN. Tabula viminibus contexta. USUS: Locus
conceptus cratibus.
CRĔĀTĬO, ōnis, f. _Création_, _élection_. USUS: Creatio magistratuum.
CRĔĀTOR, ōris, m. _Créateur_, _auteur_; _père_. SYN. Procreator, genitor,
effector. PHRAS. Creator universi DEUS, _DIEU, créateur de l’univers_.
Effector et molitor mundi; opifex, generator ædificatorque mundi DEUS;
rerum, quæ in tota natura constant, omnium opifex; universi conditor
ac parens DEUS; hujus immensi operis conditor, effector, mundi hujus
architectus ac fabricator; temporum ac omnium rerum artifex. Cf. DEUS.
USUS: Creator urbis Romulus.
CRĔĀTŪRA, æ, f. _Créature_. SYN. Res creata, ex nihilo producta; res
condita ab opifice et ædificatore mundi, DEO; res a summo conditore DEO
procreata; summi conditoris, creatoris, procreatoris opus; res mortalis.
Creata omnia.
CRĒBER, bra, brum, _Fréquent_. SYN. Frequens, densus. USUS: Thucydides
creber est rerum frequentia. Crebræ venæ toto corpore intextæ. Per hos
dies creberrimus mihi sermo de te. Cf. Sæpe, Frequento.
CRĒBRĬTAS, ātis, f. _Fréquence_, _multiplicité_. SYN. Frequentia. EPITH.
Pristina, tanta litterarum. USUS: Crebritate officiorum priora errata
sarciam.
CRĒBRO, _Fréquemment_. SYN. Frequenter. USUS: Crebro litteras dare. Cf.
Sæpe.
CRĒDĬBĬLIS, e, gen. com. _Croyable_, _vraisemblable_. SYN. Probabilis,
verisimilis. )( Incredibilis. PHRAS. 1. Credibile est, _il est probable
que_ (cum ut _vel_ inf.). Fidem est propius; ad fidem pronius est;
verisimillimum est; a ratione haud alienum est, par est credere.
Cf. Verisimile. 2. Rem credibilem reddidit, _il a rendu la chose
vraisemblable_. Fidem ejus rei fecit allatus ab eo nuntius; suspicionem
affirmavit rumor publicus, fidem rei addidit una consentiensque vox
populi; ad suspicionem res certissimæ accesserunt; opinionem adjuvit
constans rei fama. USUS: Narratio credibilis esse debet. Credibile est,
quod sine ullo teste auditoris opinione firmatur. Cf. Incredibilis.
CRĒDĬBĬLĬTER, _D’une manière croyable_, _vraisemblable_. SYN.
Verisimiliter, probabiliter. USUS: Quam non modo non credibiliter, sed ne
suspiciose quidem.
CRĒDĬTOR, ōris, m. _Créancier_. SYN. Is, cui quacumque causa aliquid
debetur. )( Debitor. EPITH. Cæteri, familiares, universi. USUS: Fraudare
creditores. Cum omnibus creditoribus suis male agit.
CRĒDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Croire_, _ajouter foi_. SYN. Fidem
habeo, tribuo; auctoritatem tribuo, auctoritatem et fidem adjungo, mihi
persuadeo. ADV. Cito de aliquo, facile, firmius, prorsus, recte de
aliquo, stulte, temere pecuniam, valde, dementer. PHRAS. 1. Ne temere
cuivis credas, _ne croyez pas légèrement le premier venu_. Ne cujusvis
testimonio fidem adjungas; ne omnibus credulum te præbeas; ne omnibus
credulitatem tuam addixeris; segnior ad credendum esto; caveas, ne
fidem tibi quisque faciat, tibi aliquid persuadeat. 2. Non cuivis est
credendum, _il ne faut pas croire tout le monde_. Quibusdam fidem et
auctoritatem usta suspicio derogavit; quosdam leviores auctores rei culpa
facit; sunt, quibus incerta, dubia, fluxa fides sit: quorum fide niti
tuto haud possis; non cuivis adhibenda est fides. 3. Crede mihi, rem ita
se habere, _croyez-moi_, _la chose est ainsi_, _telle que je vous le
dis_. Persuasum tibi habe; induc animum; induc in animum, ita esse; pro
certo habe; pro certo existima; nihil dubita; exploratum atque omnino
certum habe; pro comperto habeas, velim; sit hoc apud te minime dubium;
sit exploratum; pro inquisito et comperto sit, rem hoc loco esse; velim,
sic habeas; tibi persuadeas, cum animo tuo constituas, in hoc statu rem
esse. 4. Est vir, cui merito credi possit, _c’est un homme que vous
pouvez croire_. Cujus conspecta fides et gravitas; est fide dignissimus;
vir est suspectæ minime fidei; cujus ingens apud omnes auctoritas ac
fides; cujus auctoritas magni apud omnes est ponderis; qui auctoritate
valeat, floreat maxima; cujus ingens inter testes nomen; cui vel
injurato credas. Cf. Auctoritas. USUS: 1. Aiunt, nervos atque artus esse
sapientiæ, non temere credere. Adduci non possum, ut somniis credam. Non
credo de numero militum. 2. Concredo, committo, _confier_. Se alicui, sua
consilia; res omnes alienæ fidei; arcana libris; nocti se credere. Cf.
Fides, Judico, Firmus, Certus.
CRĒDŬLĬTAS, ātis, f. _Crédulité_, _facilité à croire_. SYN. Credendi
facilitas, animus simplex, credulus. USUS: Credulitas error potius est,
quam culpa, et in optimi cujusque animum facillime irrepit.
CRĒDŬLUS, a, um, _Crédule_, _simple_. SYN. Simplex, antiqui moris homo,
qui facile credit. )( Prudens, sapiens. USUS: Verba mihi dari facile
patior, meque libenter præbeo credulum. Creduli et improvidi juvenes. Cf.
Incautus.
CRĔMO, as, avi, atum, are, a. _Brûler_. SYN. Incendo, exuro, comburo,
deuro, in ignem aliquid infero, flammis torreo.
CRĔO, as, avi, atum, are, a. _Créer_, _engendrer_, _produire_. SYN.
Procreo, gigno, facio. ADV. De integro censores, injuste periculum, rite
consules. PHRAS. 1. DEUS hunc mundum creavit, _DIEU a créé cet univers_.
Ex nihilo procreavit; rerum omnium potentissimus ac sapientissimus
opifex hoc pulcherrimum naturæ regnum ex nihilo condidit, effecit;
commune hoc DEI ac hominum domicilium DEI consilio jussuque repente
ex nihilo constitit; rerum hanc universitatem, qua omnia continentur,
nullis ex elementis, nullis ex principiis molitus est DEUS; mundi hujus
moles immensa non manibus hominum, sed DEI imperio surrexit; quidquid
hic videmus, de nihilo natum est DEO imperante; DEUS est, qui cœlum et
omnia, quæ cœli ambitu continentur; qui supera, media, infima condidit,
architectatus est, ex nihilo excitavit, formavit, finxit. 2. Regem
creant, _ils le créent roi_. Regem appellant, regem jubent, regnum ei
deferunt; regem renuntiant; diadema ei imponunt; regem faciunt, dicunt;
summam imperii ad eum deferunt. USUS: Artis proprium est creare et
gignere. Periculum alicui creare. Luxuries in urbe creatur. Consules et
prætores creantur. Errorem sæpe creat similitudo. Cf. Facio.
CRĔPĬDA, æ, f. _Sandale_. Calceamenti genus. USUS: Statua Scipionis cum
chlamyde et crepidis. Ne sutor supra crepidam, _chacun son métier_.
(PROV.).
CRĔPĬDĀTUS, a, um, _Qui porte des sandales_. SYN. Soleatus.
CRĔPĪDO, ĭnis, f. _Môle_, _jetée_; _rivage_. SYN. Ora terræ, quæ alluitur
aqua, _vel_ ripa paulo eminentior. USUS: Pirata ad omnes urbis crepidines
accessit.
CRĔPĬTŬS, ūs, m. _Bruit retentissant_, _craquement_. SYN. Sonus
collisione excitatus, aut percussione. EPITH. Honesti, liberi. USUS:
Pallor et tremor et dentium crepitus consequitur. Inter plagarum crepitum
doloremque. Stoici aiunt, crepitus æque ac ructus liberos esse oportere.
CRĔPO, as, ui, ĭtum, are, n. _Rendre un son_, _craquer_. SYN. Percrepo.
CRĔPUNDĬA, ōrum, n. pl. _Jouets d’enfant_, _hochets_. SYN. Quæ pueris
dantur oblectandi causa.
CRĔPUSCŬLUM, i, n. _Crépuscule_. USUS: Primo crepusculo. Cf. Vesper.
CRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _Croître_. SYN. Augesco, accresco,
adolesco, ingravesco, serpo, propagor, augeor, ætate procedo, surgo,
ascendo. )( Decresco. ADV. Incredibiliter, plurimum, pariter cum ætate
studia. PHRAS. 1. Herbæ e terra crescunt, _les herbes sortent de la
terre_. E terra nascuntur; e terra maturatæ pubescunt et maturitatem
assequuntur. Diffundit terra et elicit herbescentem viriditatem; e terra
germina omnia effunduntur; terra herbes gignit, creat, progenerat;
herbæ proveniunt, prosiliunt, prorepunt, emicant, enascuntur, exeunt,
2. Malum in dies crescit, _le mal s’accroît de jour en jour_. Malum in
dies longius manat; serpit latius; magis vulgatur; augescit, ingravescit;
longius progreditur, procedit; majora in dies incrementa capit. Cf.
Augesco, Augeo. 3. Postquam crevit puer, _dès que l’enfant fut devenu
grand_. Ubi adolevit ætate; ubi ætate processit; sumpto jam corpore,
animique robore; ubi ad justum corporis modum adolevit; ubi ad justum
corporis proceritatem; corporis habitum processit. 4. Ira dolorque
crevit, _la colère et la douleur ont augmenté_. Exarsit ira, vehementius
efferbuit. Cf. Augeo. USUS: Respublica privatis inimicitiis crescit.
Exspectatio rumore creverat. Eos elige, e quibus crescere possis. Locus
præter modum crevit. Cf. Augeo, Amplifico.
CRĒTA, æ, f. _Craie_. SYN. Terra alba. USUS: Laudatio Asiatica illa creta
obsignata.
CRĒTĀTUS, a, um. _Blanchi avec de la craie_. SYN. Creta infectus. USUS:
Cretatæ fasciæ.
CRĬBRUM, i, n. _Crible_. SYN. Vas pistorum ad grana farinamque purgandam.
USUS: Mures cribra arrosere.
CRĪMEN, ĭnis, n. _Crime_. SYN. Criminatio, infamia; _item_: facinus,
peccatum, noxa, scelus, delictum, maleficium. EPITH. Atrocissimum,
certum, commentitium, commune, decumanum, domesticum ac vernaculum,
fictum, falsum, fœdissimum, grave et vehemens, inane, incredibile,
ingens, iniquum, integrum, invidiosum, levius, nefarium, novum
inauditum, obscurum, perspicuum, probrosum, suspiciosum, manifestum,
vinarium, verum, vetus. Crimina certa propriaque, dissoluta, falsa,
infinita, absoluta, permulta, quotidiana, reliqua. PHRAS. Magnum crimen
commisisti, _vous avez commis un grand crime_. Magnum crimen admisisti;
in sceleratam ac nefariam fraudem decidisti; fraudem capitalem admisisti;
in hoc facinore omnes insunt culpæ maximæ; id, quod in te concepisti
scelus, in maximo, nefario crimine et capitali fraude ponitur; magno te
adstrinxisti scelere; grave piaculum admisisti; nullum scelus abest ab
eo scelere; in illo scelere omnia insunt scelera, quod in te admisisti.
Cf. Committo, Culpa, Scelus. USUS: 1. Criminatio, _accusation_. Crimen
effugere, e crimine elabi, _éviter une accusation_. Crimen dissolvere,
_repousser une accusation_, _se laver d’un reproche_. 2. Facinus,
peccatum, fraus, noxa, _délit_, _faute_, _crime_. Crimen in me quærit.
Cædes ea illi crimini datur, vertitur. Proditionis crimen in te conjecit,
contulit; tibi intulit, attulit, obtulit. Ista aut suspicionem afferunt,
aut crimen. Isthoc tibi crimen adscribunt; hoc tibi in crimine ponunt.
Crimine aliquem arcessere; condemnare crimine. Imprudens in crimen
incurrit, in crimen venit. Staret hoc illi crimen, nisi refelleret,
dilueret, dissolveret. In alium derivare crimen; extenuare nimium et
elevare. Facile effugies crimen. Non abes ab omni crimine, non cares
omni crimine. Videtur condonandum illud crimen. Cf. Scelus, Criminatio,
Criminor.
CRĪMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Accusation_, _calomnie_. SYN. Crimen, accusatio.
EPITH. Acerrima, accusatorum falsa, inaudita, subita, tota. PHRAS.
Criminationem refutavit, _il a réfuté l’accusation_. Oblatas ab
adversariis criminationes depulit; crimen accurata confutatione
dissolvit; meditata oratione diluit, refellit; inexspectato responso
crimen effugit; e crimine elapsus est, e crimine se eripuit; oblatas
criminationes aut extenuavit, aut elevavit. USUS: Nihil adhuc in Caium
criminationis est. Oblatas criminationes depellere. Cf. Accusatio,
Coarguo.
CRĪMĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Accuser_; _faire des reproches_. SYN.
Criminationem, _vel_ crimen offero, infero; culpæ, vitio do; crimini do,
verto; criminatione utor, criminis loco pono, in crimen voco, revoco. )(
Crimen dissolvo. PHRAS. Nescio quid fraudis a me susceptum criminantur,
_ils me reprochent je ne sais quelle perfidie_. Nescio quid fraudis a
me conceptæ in crimen vocatur; capitalis, nescio cujus fraudis crimen
in me conjiciunt, conferunt; nescio quod fraudis crimen mihi inferunt,
efferunt; fraudis, incertum cujus, crimen in me quærunt; cum alia, tum
fraudis, nescio cuius, crimina in me ferunt; mihi adscribunt; fraus,
nescio quæ, mihi in culpa ponitur, in crimine ponitur; crimini datur,
fraudis, nescio quid, a me admissum; novum crimen afferunt, fraudem
capitalem a me factam esse, fraudis crimine me accersunt, condemnant;
fraudis conceptæ crimen in me derivant; in fraudis crimen, certe
suspicionem, ad populum incurro, venio. Cf. Accuso, Insimulo, Culpa.
USUS: Invidiose meam potentiam ad populum criminantur. Non omnia libet
criminari. De quibus illum criminatus es. Cf. Detraho.
CRĪMĬNŎSĒ, _En accusateur, avec passion_. SYN. Suspiciose, accusatorie,
acerbe. USUS: Qui suspiciosius ac criminosius diceret, audivi neminem.
CRĪMĬNŌSUS, a, um, _Digne cie reproche_, _blâmable_; _coupable_,
_criminel_. SYN. Suspiciosus, quod criminis suspicionem affert, quod
in crimine est, quod in crimine ponitur. USUS: Non credebam, hoc tibi
criminosum fore. Orator acer, acerbus, criminosus. Officiosam amicitiam
criminoso nomine inquinas.
CRĪNES, ĭum, m. pl. _Cheveux_. SYN. Capilli.
CRĪNĪTUS, a, um, _Qui a beaucoup de cheveux_. SYN. Capillatus, comatus.
USUS: Gorgonis os anguibus crinitum, _la tête de la Gorgone avait des
serpents pour cheveux_. Stellæ crinitæ, _comête_. Cf. Cometæ.
CRISPUS, a, um, _Crépu_, _frisé_.
CRISTA, æ, f. _Crête_; _aigrette_, _panache d’un casque_. USUS: Crista
galeæ.
CRISTĀTUS, a, um, _Qui a une crête_, _une aigrette_. USUS: Galea cristata.
CRĬTĬCUS, i, m. _Critique_, _censeur_. SYN. Poematum, _aut_ similium
operum judex, Aristarchus. USUS: Ego tanquam criticus antiquus, ut
Aristarchus quidam judicaturus sum.
CRŎCĔUS, a, um, _De safran_; _couleur de safran_, _jaune_, _doré_. USUS:
Chlamys crocea.
CRŎCŎDĪLUS, i, m. _Crocodile_. SYN. Lacerta Ægyptia magnitudinis immensæ.
CRŎCUS, i, m. _Safran_. USUS: Meliora sunt unguenta, quæ terram, quam quæ
crocum olent.
CRŎTĂLUM, i, n. _Crotales_, _sorte de castagnettes_. SYN. Instrumentum
musicum e laminis quibusdam æreis. USUS: Nec collegæ tui crotala et
cymbala fugi.
CRŪCĬĀMENTUM, i, n. _Tourment_, _souffrance_. SYN. Cruciatus. EPITH.
Gravia morborum. USUS: Cruciamenta morborum interdum sunt graviora, quam
tormenta carnificum.
CRŬCĬĀTŪS, ūs, m. _Tourment_, _torture_, _supplice_. SYN. Cruciamentum,
tormentum, pœna, supplicium. EPITH. Acerbissimus, mœstus, magnus, malus,
summus, miseri, tetri. USUS: Magno animi cruciatu vitam agere, _passer
sa vie dans des chagrins perpétuels_. Is se vel in cruciatum dari cupit.
Cruciatu afficere aliquem. Confectus cruciatu summorum dolorum. Cui
morbus tetros cruciatus ciet. Summo cruciatu supplicioque perii. Cf.
Dolor, Affligo.
CRŬCĬO, as, avi, atum, are, a. _Tourmenter_, _torturer_. SYN. Cruciatu
afficio, conficio, afflicto, torqueo, premo, exanimo, excrucio, vexo;
angoribus, suppliciis, majori malo macto. ADV. Diu, impune. PHRAS.
1. Criminis insontem acerbe cruciavit, _il a cruellement torturé un
innocent_. Insonti barbara feritate tormenta admovit; omnia exempla
cruciatus in insontem edidit; crudelitate naturæ asperius fecit
aliquid insonti; in summum cruciatum dedit hominem insontem; omnibus
cruciatibus affecit, per ultimos cruciatus hominem insontem laceravit,
excarnificavit. 2. Ea res me vehementer cruciat, _cette affaire me
tourmente beaucoup_. Res me urit vehementer et sollicitat; animum
discruciat, exercet; angor animo, intimis sensibus; eam ob rem gravis
mihi sollicitudo incumbit; acerba me sollicitudo incessit; maximam
sollicitudinem sustineo; summam acerbitatem, ægritudinem, molestiam
capio, sustineo; in acerba sollicitudine, in magno angore sum; magna
premor, opprimor sollicitudine; magna cura ac sollicitudo animo insidet,
animum occupat, torquet, exagitat; gravi conturbor, æstuo sollicitudine;
suspenso et sollicito sum animo; ægritudine prope contabesco; curis pene
conficior ac consumor. Cf. Ango, Angor, Cura, Sollicitus. USUS: Fame et
vigiliis cruciatur. Tuæ te ærumnæ premunt ac cruciant. Dies noctesque
tuæ te sollicitudines torquent ac cruciant. Dies noctesque cruciaris et
consumeris. Cf. Vexo, Torqueo.
CRŪDĒLIS, e, gen. com. _Dur_, _cruel_, _inhumain_. SYN. Durus, inhumanus,
ferreus, ferus, teter, immanis, importunus, omnis humanitatis expers,
natura asper, singulari immanitate et crudelitate barbarus; barbarus
atque immanis, inexorabilis, omni diritate atque immanitate deterrimus,
immemor humanitatis, immansuetus, qui maxima asperitate et immanitate
naturæ est. )( Clemens, misericors. PHRAS. 1. Homo crudelis est, _cet
homme est cruel_. Ingenio sane est crudeli, quali nulla in barbaria
quisquam tyrannus fuit; ejus immani et fœda crudelitate omnis Barbaria
superata est; homo omni diritate deterrimus; cui volupe sit fœdum in
modum lacerare miseros; omnia exempla cruciatus edere; omni sævitie,
atrocitate plebem opprimere; optimum quemque per cruciatum necare, cum
cruciatu interficere; omnibus tormentis excruciatos, omnibus cruciatibus
affectos, laceratos interficere, necare; crudelitate utitur maxima;
multa superbe, multa crudeliter facit; credas, feræ rabiem occupasse
hominis animum, ita in quosvis sævus est et immanis; immanitate et
crudelitate præditus est; crudelitatem vultu aspectuque horribili præ
se fert; immanitate barbarus, sanguinarius, atrox, truculentus est;
omnem humanitatem exuit; cum immanissimis feris crudelitate comparandus
est; ab omni humanitate remotus, derelictus. Homo atrocis ingenii,
animi trucis ac implacabilis; omnes mortales crudelitate vincit; cujus
immanitas brutorum animantium ferocitatem non modo adæquat, verum etiam
(horreo verba tam horrida) superat; est barbarie omni crudelior, expers
omnis pietatis ac humanitatis; ea est morum, non asperitate, (levi enim
illi vitium istud est) sed feritate, quam ne immanissimæ quidem ferarum
omnium feræ possint attingere; anhelat imo e pectore crudelitatem; ea
est importunitate naturæ, ut ejus crudelitas nulla miserorum calamitate
expleri, satiari, saturari possit; ut crudelitatem in omnes promiscue
expromat, exerceat, adhibeat; ut necare insontes crudelitate excogitata
gaudeat. 2. Severi, non crudeles in liberos esse debent parentes, _les
parents doivent user de sévérité et non de cruauté envers leurs enfants_.
Bonum est, imo necesse, pueros in culpam lapsos a parentibus castigari,
sed cavendum, ne crudelitati aditum patefaciant. Sicut parentum est,
juveniles refrenare liberorum impetus, ita debent illi quoque manus, immo
ipsum animum ab omni sævitiæ genere vindicare; sævitiam adversus liberos
exercere, crudeliter agere cum filiis nunquam debent. Tanti esse nihil
debet, ut crudeles in liberos simus; ut crudeles nos liberi experiantur.
Si quid agitur cum filiis, crudelitas absit; nunquam crudelitati locus
sit; dedecet parentes, pœnam de liberis sumere exempli parum memoris
justæ severitatis; adhibere sævitiam in liberos; acerbe crudeliterque in
liberos sævire. USUS: Animus ferus, crudelis, inhumanus. Bellum crudele.
Pater in liberos crudelis.
CRŪDĔLĬTAS, ātis, f. _Cruauté_. SYN. Sævitia, inhumanitas, feritas,
acerbitas, atrocitas animi, importunitas, immanitas naturæ, morum
acerbitas. )( Clementia. EPITH. Arrogans, domestica, gravior, crudelior,
immanis et fera, importuna in aliquem, inaudita, incredibilis, inimica,
insatiabilis, nefaria, regia, singularis, summa, tanta, teterrima.
USUS: Misericordia in speciem crudelitatis labi; crudelitatis odio in
crudelitatem ruere, _devenir cruel en haine de la cruauté_. Iste spumans
ex ore scelus, anhelans ex infimo pectore crudelitatem, contorquet
brachium. Ejus crudelitas nulla miserorum calamitate expleri, saturari,
satiari potest. Crudelitatem in omnes promiscue expromit, adhibet,
exercet. Crudelitate excogitata necare insontes gaudet, nec tam gustare
civilem sanguinem, quam exsorbere optat.
CRŪDĒLĬTER, _Avec dureté_; _cruellement_. SYN. Dure, acerbe; per
cruciatum, cum cruciatu, omni cruciatu. )( Dissolute. USUS: Crudeliter
animadvertere in aliquem. Crudelissime periit.
CRŪDĬTAS, ātis, f. _Indigestion_. SYN. Stomachi affectio, cum male
concoxit; stomachi redundantia ex ægra confectione ciborum. USUS:
Cruditas morbi causa est.
CRŪDUS, a, um, _Qui n’est pas mûr_, _vert_. SYN. Immaturus. USUS: 1. Poma
ex arboribus cruda avelluntur, matura et cocta decidunt. 2. Cruditate
affectus, _qui digère mal_, _qui a l’estomac chargé_. Crudior ad prandium
venit. Roscius, quia crudior, agere noluit. Cf. Stomachus.
CRŪENTO, as, avi, atum, are, a. _Ensanglanter_. SYN. Sanguine imbuo,
sanguinem elicio. ADV. Impie. USUS: Nolebam propter me cæde civium
cruentari rempublicam. Scelere cruentare secures suas. Cæde nefaria se
cruentare.
CRŬENTUS, a, um, _Sanglant_, _ensanglanté_. USUS: Cruentus civium
sanguine.
CRŬMĒNA, æ, f. _Bourse_. SYN. Loculus.
CRŬOR, ōris, n. _Sang répandu_. SYN. Sanguis e vulnere. EPITH. Jucundus,
civilis, quam recentissimus inimici. USUS: Cruorem inimici recentissimum
ostendere. Cf. Sanguis.
CRUS, crūris, f. _Jambe_. SYN. Tibia, pars pedis, quæ ex coxendice ad
extremos pedis digitos pertinet. USUS: Crura alicui frangere, suffringere.
CRUSTA, æ, f. _Superficie_, _enveloppe_, _écaille_, _croûte_. USUS: Vasis
crustæ detrahebantur.
CRUX, ŭcis, f. _Croix_. SYN. Patibulum. PHRAS. In crucem agere, rapere,
tollere; cruci suffigere, affigere; crucem alicui figere, defigere,
constituere; patibulo affigere; in cruce figere; cruce afficere;
cruci aliquem dare; infelici arbori suspendere. (VULG. Crucifigere),
_crucifier_. USUS: Verres civibus Romanis crucem minatus est. Crucem
indemnatis fixit, constituit. Cruci hominem insontem dedit. Multos in
crucem egit, sustulit. Multos cruciatu, cruce, morte affecit. (Crux _pro_
molestia, rebus adversis, calamitatibus _vulg. est_, _peine_, _tourment_).
Crux SSᵐᵃ, _La Sainte Croix_. PHRAS. 1. Lignum, in quo salus nostra,
ingemiscente rerum natura, pependit; in quo tribus clavis mundi salus
affixa pependit. 2. (Crucifixi imago, VULG.), _Crucifix_. Imago Christi
cruci affixi; simulacrum Christi e cruce pendentis; signum pendentis
in cruce Servatoris nostri; simulacrum Christi in cruce morientis, in
cruce exspirantis; effigies Christi in cruce suffixi. 3. (Crucem facere,
VULG.), _se signer_, _faire le signe de la croix_. Crucis signum in
fronte pingere, formare; cruce se signare; signum crucis in fronte
effingere, exprimere; salutari se crucis signo munire; signum crucis
fronti, pectori imprimere. Signum crucis Christiano more, Christiano ritu
ducere.
CŬBĬCŬLĀRIS, e, gen. com. _Où l’on couche_. SYN. Quod ad cubiculum
pertinet. USUS: Lectus cubicularis.
CŬBĬCŬLĀRĬUS, ii, m. _Valet de chambre_. SYN. Cubiculi minister. USUS:
Nihil per cubicularium, omnia per janitores.
CŬBĬCŪLUM, i, n. _Chambre à coucher_. SYN. Conclave. EPITH. Alienum,
altum, amplum, hibernum, subgrande. USUS: Grande cubiculum, altum,
hibernum valde probavi. In cubiculum introducere.
CŬBĪLE, is, n. _Lit._ SYN. Lectus. EPITH. Duplex. USUS: Cubilia ferarum.
Inire alienum cubile, _commettre un adultère_. Nemo tam miser, qui
non cubile suum, _aut_ lectum salvum velit. Omnes mortales non solum
vestigia, sed ipsa avaritiæ tuæ cubilia videre possunt, _siége_.
CŬBĬTĀLIS, e, gen. com. _Haut d’une coudée_. SYN. Cubitum altus.
CŬBĬTO, as, avi, are, n. _Être souvent couché_. SYN. Sæpe cubo.
CŬBĬTUS, i, m. _Coude_; _coudée_. SYN. Mensura, quantum e cubito brachii
ad extremam manum est. USUS: Levato in cubitum corpore, suffulcire mentum
columna, _s’appuyer sur son coude_, _appuyer son menton sur ses deux
bras_. Triennio ille tres cubitos non processit. Columna tribus cubitis
alta.
CŬBO, as, cubui, cubĭtum, are, n. _Être couché_. SYN. Recumbo, accumbo.
PHRAS. Cubitum ivi, _j’allai me coucher_. Ad quietem ivi; quieti me
tradidi; in lectum me recepi; cubitum discessi; conferre se cubitum
parabat; strato se committere; lecto se commendavit; fessum diurno labore
corpus quieti mandabat; lectum petiit; ad quietem se composuit. USUS:
Deinde cubitum discessimus. Ægrotus in lecto cubans.
CŪDO, is, di, sum, ere, a. _Battre_; _forger_. SYN. Ferio, percutio.
USUS: Cudere nummos, _vel_ argentum, _battre monnaie_.
CŪJAS, ātis, gen. omn. _De quel pays?_ SYN. Unde, qua ex gente? USUS:
Socrates rogans, cujas esset? mundanum se respondit, totius mundi
incolam, ac civem.
CŪJUS, a, um, _A appartenant?_ _Dont, de qui_. USUS: Cuja res, cujum
periculum. Cædes ei crimini detur, cuja interfuit.
CŪJUSDAMMŎDI, _De quelque manière_. USUS: Animus non esse solum, sed
cujusdammodi debet esse.
CŪJUSMŎDI, _De quel genre_. USUS: Legem, cujusmodi sit, conservare.
CŪJUSQUĔMŎDI, _De toutes sortes_. USUS: Homines cujusquemodi.
CULCĬTA, æ, f. _Matelas_, _oreiller_. SYN. Pulvinus, lectulus, stragulum.
USUS: Culcita plumea.
CŪLĔUS, i, m. _Sac de cuir_. SYN. Saccus e corio, _vel_ lino factus.
USUS: Parricidæ in culeum insuti in profluentem deferuntur.
CŬLĪNA, æ, f. _Cuisine_. EPITH. Ingentes. USUS: Tua quidem Philosophia in
culina est.
CULMEN, ĭnis, n. _Faîte_, _sommet_. SYN. Fastigium. EPITH. Parvum,
transversum.
CULMUS, i, m. _Tige des plantes_, _chaume_. SYN. Frumenti calamus
a radice ad spicam. EPITH. Geniculatus. USUS: Herbescens viriditas
sensim adolescit, culmoque nixa geniculato vaginis jam quasi pubescens
includitur.
CULPA, æ, f. _Faute_. SYN. Causa, meritum, crimen, reprehensio. EPITH.
Aliena, magna, minor, paterna, perpetua, præterita, propria, similis,
summa, turpis, varia. PHRAS. 1. Tua culpa hæc acciderunt, _cela est
arrivé par votre faute_. Tu unus ejus rei culpam sustines; tu ipse in
culpa es, in te uno culpa ejus rei est; hujus rei culpa in te residet,
hæret, consistit; tu ejus rei culpa teneris; tuo vitio perimus; omnes
tibi culpam ejus rei attribuunt, assignant; tot malorum causas in te
omnes conferunt, transferunt, derivant, inclinant, conferunt; penes te
unum ejus rei culpam esse aiunt; te ejus culpæ coarguunt; te culpæ omnis
reum faciunt; tuum hoc vitium est, de quo plectimur; in vitio tu es; in
te injicitur ejus rei culpa; tibi vitio et culpæ datur; te unum in culpa
et suspicione ponunt; in te unum culpam conjiciunt, referunt; merito tuo
te accusant; ejus te mali fontem esse ac principium; tu unus in noxia
es; te ipse jure optimo incuses licet auctorem omnium malorum; hujus rei
culpam omnes in te rejiciunt, tibi adscribunt; te hujus mali fontem,
originem, causam esse prædicant; hanc in te culpam omnes impingunt; hujus
culpæ notam tibi uni inurunt; hujus rei culpa te condemnant. Cf. Causa,
Adscribo, Criminor. 2. Gravem culpam admisit, _il a commis une grande
faute_. Gravem culpam commisit, contraxit, suscepit; magno se crimine
adstrinxit; gravi culpa se contaminavit; non levem culpam commeruit, in
se suscepit; sequius admisit aliquid; graviter offendit, deliquit; in
gravem culpam incidit; gravi se scelere commaculavit, inquinavit; gravi
culpa se obstrinxit. Cf. Committo, Peccatum, Pecco, Crimen. 3. In culpa
non est, _il n’est pas en faute_. Abest ab ea culpa longissime; extra
culpam est; extra causam culpamque positus est; nihil in eo culpæ hæret,
residet; culpa ea non tenetur; hujus rei culpa penes illum non est; noxæ
ejus reus non est; ejus virium non est; ejus culpa, vitio id factum non
est. 4. Expers omnis culpæ est, _il est tout à fait innocent_. Culpa
caret, vacat; ab omni culpa abest, ab omni culpa remotus est; culpa omnis
procul abest ab eo; abhorret ab ejus integerrimis moribus, quidquid culpæ
in eum confertur; purus ab omni culpa est. Cf. Innocens. 5. Culpam a se
facile removebit, _il se disculpera facilement_. Culpam haud ægre a se
amovebit, amolietur, dimovebit; ea se culpa facile liberabit; ea se ex
culpa facile eximet; eam se extra causam culpamque facile ponet; facile
effugiet hoc crimen; ex eo crimine facile elabetur. Cf. Criminatio. 6.
Culpam in alium rejicio, _je rejette la faute sur un autre_. Culpam in
alterum confero, transfero, derivo, injicio, conjicio; in alium amolior,
averto, inclino. 7. Culpam fateri, _avouer une faute_. Culpam agnoscere;
culpæ se reum agere, peragere; de se ultro confiteri; non defugere noxæ
confessionem. 8. Damna omnia, quæ culpa mea acciderunt, resarciam, _je
réparerai tous les dommages que j’ai causés par ma faute_. Præstabo
culpam; culpam redimam; quidquid detrimenti mea culpa acceptum est,
sarciam, compensabo. USUS: Nulla culpa subest. Senatus in culpa est.
Ejus peccati culpam unus sustines. Omnes se culpæ insontes clamant. Tibi
præstanda est ea culpa. Cf. Crimen, Reprehendo.
CULPO, as, avi, atum, are, a. _Reprendre_, _blâmer_, _critiquer_. SYN.
Culpæ do, culpæ ejus tribuo, in culpa pono, reprehendo. USUS: Sæpe
patientiam ejus culpavi. Cf. Reprehendo.
CULTER, tri, m. _Couteau_. USUS: Cultros metuit tonsorios; cultro
succinctus; cultrum stringere.
CULTĬO, ōnis, f. _Action de cultiver_, _culture_. SYN. Cultura. USUS:
Cultio agri.
CULTOR, ōris, m. _Celui qui cultive_. USUS: Agrorum cultores,
_laboureurs_. Veritatis, justitiæ cultor, fraudis inimicus, _ami de la
justice_, _de la vérité_.
CULTRIX, īcis, f. _Celle qui cultive_.
CULTŪRA, æ, f. _Culture_. SYN. Cultio, cultus. EPITH. Multa, salutaris
agrorum. USUS: Ager desertus a cultura hominum. Ager suapte bonus,
diligentia et cultura melior. Ager nihil ferens, nisi magno labore ac
cultura quæsitum.
CULTŬS, ūs, m. _Genre de vie_. SYN. Vitæ ratio. EPITH. Communis atque
usitatus vitæ, diligens, humanus civilisque, optimus, Deorum castissimus
atque sanctissimus, plenissimusque pietatis, malus, mollissimus,
necessarius, parvus, pius, quotidianus, saluber, moderatus, senior,
tenuis, magnus, magnificus. USUS: 1. Idem nobis cultus, idem victus.
Homines a fera agrestique vita ad humanum cultum civilemque traducere.
Delectant magnifici apparatus, vitæque cultus cum elegantia et copia.
Cultus, et curatio corporis nobis adhibenda est. 2. Cultura, cultio,
_culture de la terre_. Ager ex se fructum nullum edit sine cultura
hominum. 3. Cura, _témoignage de respect_, _honneur_. Tribuere alicui
officium et diligentem cultum. Cf. Colo, Religio.
1. CUM, _Avec_. Præpositio. Vim habet conjunctionis, societatis, interdum
instrumenti. USUS: Cum magno labore, cum magna spe agit. Cum gladio
cruento comprehensus est. Cum ferro invadere in aliquem. Cum magno fletu,
cum voluptate auditur. Considerate cum animis vestris. Habeo statutum cum
animo meo. Cf. Simul.
2. CUM, _Lorsque_. Adv. SIGNIF. Causam, occasionem, tempus. Antiquis
quum. USUS: Nox una intercessit, cum ille ita mutatus est. Aliquot sunt
dies, cum te amo. Fuit id quondam tempus, cum, etc.
CUM, TUM, _D’un côté, de l’autre_; _non seulement, mais encore_;
_tant.... que_; _soit.... soit que_. Præcedit illud, hoc consequitur.
SYN. Et, et; non solum, sed etiam. Cum minus quiddam, tum vero gravius et
majus significat. USUS: hoc cum utile, tum illud longe honestissimum est,
quod. Cum doctrina, tum imprimis pietate excellens. Id fecit cum sæpe
alias, tum vero hoc tempore frequentissime. Cum cætera, tum hoc dictum
vitupero.
CUMPRĪMUM, _Alors que_. SYN. Ut primum, ubi primum, simul atque. USUS:
Cumprimum posse ingredi cœpit, non recusabat, etc.
CUMPRĪMIS, _Surtout_, _principalement_. SYN. Imprimis. USUS: Homo
cumprimis locuples et honestus.
CŬMŬLĀTĒ, _Pleinement_, _abondamment_. SYN. Plane, abundanter, majori
mensura. USUS: Cumulate mihi gratias egit, satisfecit. Non modo
liberaliter, sed ornate etiam cumulateque tractatus sum. Cumulatius
augere munus aliquod.
CŬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Entasser_, _accumuler_; _combler_. SYN.
Augeo, adaugeo, expleo, compleo, perficio. )( Detraho, imminuo. USUS:
Scipio bellicam laudem eloquentia cumulavit. Alio scelere id scelus
cumulasti. Maximo gaudio, ira, voluptate cumulor. Mirabar, locum augendi
in eo fuisse, quod dudum cumulatum videbatur. Homo omni laude cumulatus.
Cf. Augeo, Orno.
CŬMŬLUS, i, m. _Amas considérable_; _comble_. SYN. Acervus, accessio,
summa. USUS: Ad summam ex illius reditu lætitiam cumulus gaudii accessit
ex adventu tuo. Beneficium tuum magno cumulo auxisti. Etsi alioquin illum
amo, accedit tamen cumulus commendationis tuæ. Ad tua plurima de me
merita maximus hoc facto cumulus accessit. De laudibus Dolabellæ cumulum
deruam. Tua commendatione ad meam voluntatem cumulus accedit. Cumulos
exstruere.
CŪNĀBŬLA, ōrum, n. pl. _Berceau d’enfant_; _origine_. SYN. Cunæ. TRANSL.
Rudimenta. USUS: An alia putas esse rudimenta et cunabula virtutis?
CŪNÆ, ārum, f. pl. _Berceau_. SYN. Incunabula, cunabula. USUS: Vagire in
cunis.
CUNCTĀBUNDUS, a, um, _Qui hésite_. SYN. Segnis, resistens.
CUNCTANTER, _Avec hésitation_, _lentement_. SYN. Lente.
CUNCTĀTĬO, ōnis, f. _Retard_, _lenteur_, _hésitation_. SYN. Mora,
tarditas. USUS: Studium semper adsit, cunctatio absit. Sæpe cunctatione
et tarditate, cum otium volunt sine dignitate retinere, utrumque
amittunt. Cf. Mora.
CUNCTĀTOR, ōris, m. _Qui temporise_, _qui hésite_. USUS: Nosti, quam
Marcellus parum efficax sit, quam tardus, quam cunctator.
CUNCTOR, aris, atus sum, ari, d. _Temporiser_, _tarder_, _hésiter_. SYN.
Remoror, retardo, differo. )( Propero. ADV. Diutius in vita. USUS: 1.
In cursu bonorum consiliorum cunctandum non est aut tergiversandum. An
etiam tum cunctabimini, quiescetis, timebitis? 2. Percunctor, _demander_.
Cum ex me cunctaretur _pro_ percunctaretur. Cf. Remoror, Differo, Mora,
Tardus.
CUNCTUS, a, um, _Tout_. R. q. Conjunctus. SYN. Omnis, totus, universus.
USUS: Cuncta sidera, cunctus populus; cuncta Ægyptus, cuncta terra.
CŬNĔĀTIM, _En forme de coin_. SYN. Per cuneos. USUS: Cuneatim urbem
oppugnabant.
CŬNĔŎLUS, i, m. Dimin. _Petit coin_. SYN. Parvus cuneus.
CŬNĔUS, i, m. _Coin_. SYN. Quod inseritur in ligno findendo. USUS: Hos
ille cuneos inserens prorupit artus.
CŬNĪCŬLUS, i, m. _Lapin_; _souterrain_; _mine (de guerre)_. SYN. Fossa
subterranea. PHRAS. (Cuniculum fecerunt, VULG.), _ils firent une galerie
souterraine_. Cuniculum egerunt; cuniculis subtraxere aggerem. USUS:
1. Quatuor homines cuniculus oppressit. Cuniculum agere. Cuniculis
oppugnare. 2. TRANSL. Dolus, _moyen détourné_, _sourde menée_. Prius vi,
nunc cuniculis me oppugnat.
CŬPA, æ, f. _Tonneau_, _barrique_. SYN. Vas vinarium, ubi mustum
coquitur, et defæcatur. USUS: Vinum a propola, et de cupa.
CŪPĒDĬA, ōrum, n. pl. et CŪPĒDĬÆ, ārum, f. pl. _Mets de choix_,
_friandises_. SYN. Suaviores epulæ, _vel_ earum cupiditas; deliciæ
ciborum; gulæ irritamenta. USUS: Ægrotationi subjecta sunt avaritia,
liguritio, vinolentia, cupedia, mulierositas.
CŪPĒDĬNĀRĬUS, a, um, _Pâtissier_, _confiseur_. SYN. Esculentarum rerum
venditor.
CŬPĬDĒ, _Ardemment_, _passionnément_. SYN. Studiose, avide, callide.
Sæpius in vitium. USUS: Agros suos studiose colit, non alienos cupide
appetit. Moniti, ne cupide quid agerent Multa a senatu cupide, multa
temere fiebant.
CŬPĬDĬTAS, ātis, f. _Désir_, _ardeur_, _passion_. SYN. Aviditas, ardor,
amor, animi impetus, cupiditatis sitis, libido, studium, desiderium,
desideratio. EPITH. Acerrima, fortissima, acrior, insanior, apertior,
cæca atque temeraria, dominatrix animi, effrenata et furiosa, excellens
laudis in omnibus rebus, flagrans, honesta, impia, improbissima,
inconsiderata, incredibilis, inexplebilis, infinita, inhonestissima,
injusta dominatus, insatiabilis, levis, liberalior, non mediocris,
obscura, occulta atque tecta, lubrica dominandi, projecta, sacra, summa,
singularis, sollicita, turpior, vacua, tam varia, tam nova. Cupiditates
contrariæ, diversæ et inter se pugnantes, extraordinariæ, faciles,
intolerabiles, immensæ, et innatæ, inanes adolescentiæ, indomitæ animi,
inexplebiles, innumerabiles, multæ, quam variæ, quam infinitæ, naturales
et inanes, naturales et necessariæ. PHRAS. 1. Cupiditatem alicui facere,
_enflammer les désirs de qqn_. Cupiditatem alicui injicere; cupiditate
incitare, incendere, inflammare, afficere; in cupiditatem rei impellere;
cupiditatem erigere. 2. Cupiditatem habere, _désirer avec passion_.
Magna cupiditate teneri; inflammari, rapi, ferri, efferri cupiditate;
cupiditate flagrare; cupiditatem præ se ferre; magno studio in rem ferri;
esse in aliquo cupiditatem; incensum esse desiderio; studio inflammatum;
magno rei desiderio teneri, moveri, æstuare, flagrare, exardescere.
Cf. Desidero, Desiderium. 3. Cupiditatem comprimere, _étouffer_,
_arrêter ses désirs_. Docemur domitas habere cupiditates; libidines
coercere, frangere, cohibere; restinguere cupiditates; imminuere certe
et debilitare; modum ponere cupiditati; imperare sibi; nec parere
libidini, nec morem gerere cupiditati; regere consilii gubernatione
cupiditatem; cupiditatem comprimere. 4. Cupiditatem explere, _satisfaire
ses passions_. Cupiditatibus suis servire, obsequi, parere, morem
gerere; rapi cupiditatibus suis; inflammata ferri libidine; cupiditati
frena laxare; cupiditate longius procedere; efferri libidinis impetu;
cupiditati suæ satisfacere, obtemperare. USUS: Suffragari alterius
cupiditati, _favoriser les passions de qqn_. Cupiditate se devincire, _se
laisser enchaîner par ses désirs_. Cf. Avaritia, Desiderium, Libido.
CŬPĪDO, ĭnis, f. _Désir_, _envie_, _passion_. SYN. Cupiditas. USUS: Bona
pars hominum decipitur cupidine.
CŬPĬDUS, a, um, _Qui désire_, _qui souhaite_, _qui aime_. SYN. Studiosus,
appetens, avidus, amans, observans. )( Moderatus. ADV. Nimium decedendi,
valde spectandi, vehementer. PHRAS. Minime sum cupidus, _je ne désire
rien_. Remotus ab omni cupiditate sum; careo omni cupiditate; cupiditatem
omnem abjeci; nulla me tenet cupiditas; nulla in me est cupiditas; procul
absum a cupiditate. Cf. Cupiditas. USUS: Est ille perstudiosus tui, et
cupidus in perspicienda veritate. Græci contentionis quam veritatis
cupidiores. Cf. Avarus, Avidus.
CŬPĬO, is, īvi, _vel_ ii, ītum, ere, a. _Désirer_, _souhaiter_. SYN.
Opto, exopto, aveo, desidero, expeto, appeto, concupisco, cupidus sum,
studio et cupiditate ardeo, cupiditatem habeo, cupiditas me tenet,
cupiditate flagro, inflammatus sum, cupidatate in aliquam rem immineo,
desiderio teneor, studio efferor, alacer animo sum, aviditas me tenet,
gestio, sitio, cupiditas alicujus rei est, studio trahor, incendor. ADV.
Diu, mirabiliter, nefarie, plane, summe, valde, vehementer, vehementius.
USUS: 1. Hoc nos vitare cupimus; ardenter aliquid cupere. 2. Faveo,
studeo, benevolus sum, _s’intéresser à_, _être bien disposé pour_.
Dolabellæ causa cupio omnia, et debeo. Vehementer alicujus causa cupere.
Tibi uni maxime cupio. Faveo Curioni, Cæsari honestissime cupio, pro
Pompeio emori volo. Cf. Desidero, Cupiditas.
CUR? _Pourquoi?_ SYN. Quare? quamobrem? quid est, quod? qua ratione?
eccur? quid est causæ? quid est? USUS: Quid est causæ, cur repudietur?
causa, cur cuperes, non erat.
CŪRA, æ, f. _Soin_. SYN. Diligentia, studium, cogitatio, meditatio,
angor, metus, molestia, sollicitudo, acerbitas. EPITH. Acris, anceps,
antiquissima, assidua et perpetua salutis, difficilis alicujus rei,
dignissima virtutis alicujus, divina, domestica, fixa, gratissima,
gravis, incredibilis, magna, majuscula, non mediocris, minor, parva,
reliqua, sagax, sempiterna, simplex, summa, vetus animi. Curæ anxiferæ,
honestæ, incredibiles, magnæ, miserrimæ, optimæ, plurimæ. PHRAS. 1. Ea
res tibi magnam curam afferet, _cette affaire vous causera de grands
soucis_. Magnam curam injiciet, dabit; ex ea re magnæ tibi curæ
nascentur; ea res magnis te curis afficiet, conficiet, implicabit; ea
res multis franget te curis; multis curis te macerabit, excruciabit;
cura ac sollicitudine animum occupabit. 2. Curam, quæso, reipublicæ
suscipe, _acceptez, je vous en prie, le gouvernement de l’État_.
Complectere, quæso, rempublicam tuis curis; curam omnem ad rempublicam
conferto; ad reipublicæ curam te animumque conferto; in maximis negotiis
tuis etiam huic cogitationi tempus impertire, quam reipublicæ cura
injecerit; in his studiis omne studium tibi et cura ponatur, adhibeatur,
consumatur; in ea re curas tuas omnes pone, fige, defige, infige, ut
respublica salva sit; in eam curam toto pectore incumbe; in eo cura
tua versetur omnis; perpetua illa cura apud te excubet, ut rempublicam
salvam præstes; sustine, quæso, tantisper reipublicæ curam; animum ad
publicæ rei curam converte; nullam aliam priorem, quam reipublicæ curam
age; in eadem, quæso, cura rempublicam habe, qua privatam; curationem
reipublicæ hoc maxime tempore age; publicis, quæso, negotiis inservi;
nihil tibi potius, nihil antiquius sit reipublicæ cura; omnium rerum
prima tibi sit et antiquissima reipublicæ cura. Cf. Curo. 3. Si tibi
salus mea curæ est, _si ma vie vous tient à cœur_. Si tibi salus mea
cordi est; si qua salutis meæ cura te tangit, attingit, tenet; si tibi
cura est de salute mea; si curæ habes salutem meam; si salutis meæ
rationem ducis aliquam. 4. Curam mihi exemit, _il m’a enlevé cette
inquiétude_. Magna me cura levavit; curam meam levavit; multa me cura
solvit, liberavit, laxavit; magnam curarum partem mihi ademit. 5. Curam
hanc dudum deposui, _depuis longtemps j’ai laissé de côté ce souci_.
Abjeci, dimisi, animum ab ea cura abduxi, traduxi; cura illa dudum
consedit; cura ea me dudum expedivi. 6. Cura mihi augetur, _mes soucis
augmentent_. Cura acuitur, cura in sollicitudinem vertitur. 7. Curis
consumi, _je suis dévoré d’inquiétude_. Curis macerari, confici, absumi,
exedi, frangi, discruciari. 8. Alia ex alia me cura invadit, _mille
soucis m’envahissent_. Alia ex alia me cura excipit, mihi incumbit; mihi
nascitur; me urget, premit, urit; animo insidet; animum obsidet, occupat,
aggreditur, exagitat, discruciat, oppugnat, exercet; curarum agmine
obsideo, oppugnor; curarum fluctibus occupor, obruor, crucior; alia ex
alia cura me gravius angit, sauciat. 9. Curas illas excute, _quittez ce
souci_. Abjice inanes has curas ac sollicitudines; mitte curas inanes;
exue te his curis; animum avoca ab hac molestia; curas has infestas ex
animo ejice; absterge et exclude istam ex animo ægritudinem; expue hanc
animo molestiam, et te tibi vindica. 10. Jam sine cura sum, _je n’ai plus
de soucis_. Cura omni vacuus sum; cura omnis jam consedit; animo otioso
sum ac soluto; jam mihi in vado res est, timore expeditus, solutus a
curis, expers curæ sum; nulla me cura coquit; nulla sollicitudo mordet;
nulla tristitia exedit. Cf. Sollicitudo. USUS: Sit tibi mea dignitas
curæ. Sit tibi cura de dignitate mea. Habeto curæ dignitatem meam. Fugere
omnem de republica curam.
CŪRANTĬA, æ, f. _Diligence_. SYN. Cura. )( Non curantia. USUS: Quod me
admones de non curantia, recte facis.
CŪRĀTĬO, ōnis, f. _Administration_, _charge_, _office_. SYN. Procuratio,
administratio. EPITH. Agraria, regia, integra, periculosæ, ancipites,
variæ. USUS: Cultus et curatio corporis est adhibenda. An Dii ab omni
curatione et administratione vacent? Res annonaria est curationis
meæ. Hæc curatio ad me delata est. Ejus provinciæ curationem suscepi,
egi. Inter primam curationem exspiravit. Gravibus morbis ancipites et
periculosæ curationes adhibentur, præscribuntur. Omni curatione vacare.
Cf. Administratio.
CŪRĀTOR, ōris, m. _Préfet_, _commissaire_. SYN. Procurator, præfectus.
USUS: Curatores urbis, annonæ. Ludorum curatorem constituere, præficere.
CŪRĬA, æ, f. _Assemblée du Sénat_. SYN. Sedes ac templum consilii
publici, tribus, privatæ domus pars. EPITH. Crudelis, elinguis, major,
minor, multa, nova. USUS: Curia vindex temeritatis, moderatrix officii.
Curia, templum sanctitatis, amplitudinis, mentis, consilii, caput urbis,
ara sociorum, portus omnium gentium.
CŪRĬĀLIS, is, m. _Habitant du même bourg_. SYN. Tribulis, municeps. USUS:
Cimon in suos curiales hospitalis.
CŪRĬĀTUS, a, um, _De curie_. USUS: Lex curiata. Curiata, centuriata
comitia.
CŪRĬO, ōnis, m. _Curion_, _prêtre d’une curie_. USUS: Curio maximus.
CŪRĬŌSĒ, _Soigneusement_. SYN. Diligenter. USUS: Quærere, conquirere
aliquem, aliquid curiosius.
CŪRĬŌSĬTAS, ātis, f. _Soin_, _curiosité_. SYN. Nimia diligentia, cura
humani ingenii. USUS: Sum in ejus rei curiositate.
CŪRĬŌSUS, a, um, _Soigneux_, _exact_. SYN. Nimium in quærendo diligens.
ADV. Belle. USUS: Nihil de aliis inquirere, minimeque in aliena re
curiosum esse. Homo curiosus et plenus negotiis. Servulus percuriosus.
Non sum in exquirendis juribus curiosus. Non ita latet, quin curiosis
oculis perspici possit Cf. Cura.
CŪRO, as, avi, atum, are, a. _Soigner_, _avoir soin_. SYN. Do operam,
laboro, elaboro, studeo; curam, diligentiam adhibeo, curam in aliqua re
pono; cura ac diligentia complector, diligentiam in aliquam rem confero;
mihi curæ est, procuro, tracto, administro; _item_: medeor, curationem
adhibeo. ADV. Diligenter aliquem, de aliquo, mandatum, valetudinem,
perferendas litteras, diligentissime, etiam atque etiam, fideliter
mercedes prædiorum, honorificentissime decernendum de rebus gestis,
laxius, leviter ægrotantem, magnopere, mediocriter, omnino nihil, prope
prorsus, nihil aliud, studiose omnia, maxime. PHRAS. 1. Curabo res tuas
diligenter, _je prendrai grand soin de vos affaires_. Habebo rationem
dignitatis tuæ; inserviam honori tuo; summa contentione pro te decertabo;
suscipiam propugnationem, ac defensionem dignitatis tuæ; rerum tuarum
rationem ducam; in negotia tua omni cogitatione, toto pectore curaque
incumbant; rerum tuarum mihi semper antiquissima cura erit; de rebus tuis
securus esto, curabo pulchre omnia; curam de te geram diligentem, tua
negotia, quidquid ad te pertinebit, uti debeo, diligenter agam; res tuas,
negotia, rationes pro virili parte tractabo, administrabo, procurabo.
2. Ille curat, tractatque res meas, _il s’occupe de mes affaires et les
traite_. Procurator is rerum mearum est, curator et administer; ille
sustinet rerum mearum curam; curationem agit, curam habet rerum mearum;
is est, cui res meas tractandas, administrandas, procurandas commisi,
credidi, commendavi; cujus fidei potestatique res meas commisi, mandavi;
in cujus fidem tutelamque res meas tradidi, permisi. Cf. Cura, Committo,
Commendo. 3. Cura, quæso, res meas diligenter, _occupez-vous avec soin
de mes affaires, je vous prie_. Fac, ut meæ tibi rationes curæ sint;
prospice, consule, provide rationibus meis; suscipe me, respice fortunas
meas. Tuere me, fove, ac complectere. Cf. Curam suscipere. 4. Res alienas
diligenter, tuas negligenter curas, _vous vous occupez avec ardeur des
affaires d’autrui et vous négligez les vôtres_. De aliis plurimum, de te
ipso rebusque tuis minime laboras; aliena tibi curæ sunt, tua negligis;
aliorum rationes pluris apud te sunt, quam tuæ; propensior ad alios,
quam ad te ipsum tua voluntas est; alienæ voluntati ut morem geras;
obsequaris, te ipsum deseris, relinquis, destituis; ut aliis satisfacias,
aliorum causa te ipsum destituis; quid aliis placeat, quid aliorum e
re sit, attendis, at rerum tuarum ratio quid postulet, minime cogitas;
alienæ causæ patronus, tuæ pene prævaricator es; alienis commodis omni
studio, cura, labore inservis, invigilas, operam das, dicas, navas,
præstas, tribuis, de tuis commodis nihil agis, tua commoda minime tibi
cordi sunt; aliorum commoda dum captas, dum aliorum causam foves, juvas,
agis, suscipis, tuam jacere, frigere, neglectam jacere pateris, tuam
abjicis, nihil facis; de aliena causa sollicitus, tuæ oblitus es; alienæ
causæ faves, tuam contemnis; quod tuæ causæ studium dicare deberes, id
alienæ dicas, in aliena collocas. 5. Nihil ille curat, _il ne s’en occupe
pas_. Haud in magno ponit discrimine; nec quidquam illi pensi est; nihil
pensi habet; nihil moratur; nullo loco id numerat; ab rerum suarum sensu
jam dudum abalienavit animum; se, libertatem, salutem dudum projecit;
nihili hæc facit; omnia in minimis ponit, deputat. 6. Curavit hominem,
_il a guéri l’homme_. Curationem illi adhibuit, admovit, attulit; morbum
depulit, sustulit, profligavit; sanitati hominem restituit; ejus opera
recreatus a morbo est; valetudinem, vires recepit. Cf. Sano, Convalesco.
USUS: 1. Funus ei faciendum curavit. Deos non curat. Signa, quæ mihi
curasti, reddita sunt. Corpora curare milites jussit, cibo reficere.
2. Valetudini restituo, _soigner_, _guérir (une maladie)_. Violentis
medicamentis curare eum, qui gravius ægrotat. Provinciam curavit,
sanguinem misit.
CURRĬCŪLUM, i, n. _Endroit où l’on court_, _lice_, _carrière_; _course_;
_char_. SYN. Spatium, quo curritur; stadium, cursus, currus. EPITH.
Æternum, exiguum vitæ, æternum gloriæ, tam exiguum, tam breve vitæ,
vetus. USUS: Deflexit de curriculo mos majorum. Animum de curriculo
litterarum negotii alicujus causa deflectere. Vivendi curriculum honeste
conficere. Exiguum vitæ curriculum nobis natura circumscripsit, æternum
gloriæ. Hæ exercitationes ingenii, hæc curricula mentis. Curricula
sermonum. Omne curriculum industriæ meæ in amicorum periculis elaboratum
est. De proposito mihi curriculo nihil discedam.
CURRO, is, cŭcurri, cursum, ere, n. _Courir_. SYN. Cursum conficio,
cursum teneo, cursum curro. ADV. Aperte eosdem cursus, certatim ad opus,
furtim, longius, proclivius, raptim in sententiam. PHRAS. Ad aliquem
currere, _courir vers qqn_. Cursu tendere, contendere ad aliquem; cursu
effuso aliquo ferri, provolare; cursim ad aliquem pergere; cursu ad
aliquem ire. USUS: Qui stadium currit, eniti debet, ut vincat.
CURRŬS, ūs, m. _Char_. SYN. Vehiculum, cisium, carpentum, pilentum. USUS:
Visus est sibi in somnis curru quadrigarum vehi. Curru albis equis juncto
invehitur. Cisio regionem pervolat. In rheda vehi. Aliquem de curru
detrahere. De foro in Capitolium currum flexit, vehiculo eripuit se ex
oppido. Curru sublimis ibat in regiam. Aurato eminens curru vehebatur.
CURSIM, _En courant_, _à la course_. SYN. Cursu, effuso cursu,
effusissimis habenis, laxatis habenis. USUS: Cursim impetum facere,
cursim aliquo pergere. Quæ ego sero et cursim, et subsecivis, ut aiunt,
operis arripui. Cursim dicere.
CURSO, as, are, n. _Courir souvent_, _çà et là_. SYN. Frequenter curro.
ADV. Temere, ultro. USUS: Cursare ultro citroque, huc illuc.
CURSOR, ōris, m. _Coureur_. USUS: Cursores in stadio. Cursor ad Olympia
profecturus.
CURSŬS, ūs, m. _Course_; _voyage (sur terre ou sur mer)_; _cours_,
_durée_. SYN. Curriculum, iter, navigatio, lapsus. EPITH. Admirabilis
orationis, æquus, æternus gloriæ, apertus ad laudem, assiduus, brevis,
sempiternus celerior ætatis, certus, concitatior, contentus, decorus,
facilior ad gloriam, forensis, incertus, incitatior, incredibilis,
inusitatus verborum, legitimus, lunaris atque infimus, magnus, maritimus,
maximus, olympiacus, otiosus vitæ, rectus, secundus, simillimus totius
vitæ, summus, suspectus honorum, tantus verborum. Cursus æquabiles,
æterni, ætherii, annui, celeres, certi et constantes, contrarii, dispares
astrorum, immoderati, immutabiles, maritimi, ordinati, perennes ac
perpetui, stati et immutabiles, vagantes, varii. USUS: 1. Contento
cursu classis Italiam petebat. Brevi tempore magnos cursus conficere.
Secundo vento cursum tenere. Vivendi cursus, solis, stellarum cursus.
2. TRANSL. Cursus animi et industriæ, _carrière_, _manière_. Vide, in
quo cursu simus. Vita brevis est, cursus gloriæ sempiternus. Non omnibus
idem cursus in cœlum patet. Per rectum cursum ad honores non pervenit. A
genere cursuque meo vivendi nunquam desciscam.
CURTUS, a, um, _Écourté_. SYN. Decurtatus, mutilus. USUS: Nihil
inconditum, nihil curtum, nihil claudicans. Meæ aures completo verborum
ambitu gaudent, et curta sentiunt, nec amant redundantia.
CŬRŪLIS, e, gen. com. _Curule_. USUS: Sella curulis, ædilitas curulis.
CURVO, as, avi, atum, are, a. _Courber_. USUS: In arcum curvare.
CURVUS, a, um, _Recourbé_. SYN. Flexus, contortus.
CŪSOR, ōris, m. _Monnayeur_. USUS: Monetæ cusores.
CUSPIS, ĭdis, f. _Pointe_. SYN. Acuta pars gladii.
CUSTODĬA, æ, f. _Prison_; _gardes_, _sentinelle_. SYN. Carcer, præsidium,
vigilia, excubiæ, conservatio. EPITH. Fida, infelix capitis, libera et
non sollicita, liberalis, optima tutissimaque, privata, publica, regia,
horribilis, mirifica. PHRAS. 1. In custodiam dare, _mettre en prison_.
In custodiam tradere; in custodia includere; custodia septum tenere. Cf.
Carcer. 2. Ex custodia dimittere, _relâcher_. Ex custodia emittere,
amittere, educere, eripere; vinculis levare, exsolvere. Cf. Carcer,
Vinculum. 3. In custodia esse, _être en prison_. In custodiis haberi,
teneri, retineri. USUS: Exercitus, præsidium populi Rom., custodia
provinciæ. Urbis custodiam agere. In urbis custodia te fortuna posuit,
_la fortune vous a commis à la garde de la ville_. In hac custodia,
velut in specula collocati sumus, ut populum metu vacuum nostra vigilia
et providentia servemus. Illam coloniam ego meis vigiliis et custodiis
munivi. Advigilare ad custodiam ignis. Illæ tabulæ privata custodia
continentur.
CUSTŌDĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Garder_. SYN. Asservo, tueor, septum
custodia teneo, in vigilia rei alicujus maneo, privata custodia contineo,
incolumem servo, observo, præsidio sum, custodia teneo, præsidiis firmo,
custodiis munio, præsidium impono, diligenti custodia asservo, speculor,
conservo. ADV. Diligentissime librum, recte, sanctissime signa et
ornamenta urbis. USUS: Me non solum amicorum fides, sed oculi universæ
civitatis custodiunt. Posse percipere animo, et custodire memoria.
Delecta juventus ejus corpus custodit. Custodire litteris magnorum
virorum dicta.
CUSTOS, ōdis, m. _Gardien_. SYN. Conservator, vindex, defensor. EPITH.
Bonus defensorque provinciæ, diligentissimus pacis et otii, præclarus
ovium, malus, primus. Custodes certi, multi, severi. USUS: Custos,
præses, conservator urbis et libertatis. Malus custos diuturnitatis
metus. Fani, urbis custodes. Sapientia custos et procuratrix hominis.
Præficere custodes alicui rei. In aliqua re custodes ponere.
CŬTIS, is, f. _Peau_. SYN. Pellis, corium. USUS: Aliquid intra cutem
inest vulneris.
CYCNĒUS, _vel_ CYGNĒUS, a, um, _De cygne_. USUS: Cygnea vox et oratio.
CYCNUS _vel_ CYGNUS, i, m. _Cygne_, _oiseau_. SYN. Olor. EPITH.
Providentes. USUS: Cygni non sine causa Apollini dicati sunt, sed quod
ab eo divinitatem habere videantur, quia providentes, quid in morte boni
sit, cum cantu et voluptate moriuntur.
CY̆LINDRUS, i, m. _Cylindre_. SYN. Quod volubile est, ut columna teres.
USUS: Cylindrum volvere, versare.
CYMBA, æ, f. _Barque_, _canot_, _nacelle_. SYN. Scapha et parva navis.
USUS: Cymbarum multitudo.
CYMBĂLUM, i, n. _Cymbale_, _instrument de musique_. USUS: Domus cantu et
cymbalis personat.
D
DACTY̆LUS, i, m. _Dactyle_, SYN. Pes carminis heroici.
DĀCTȲLĬCUS, a, um, _De dactyle_. USUS: Numerus dactylicus.
DÆMON, ŏnis, m. _Esprit_, _génie_. SYN. Lar, genius. Cf. Diabolus.
DÆMŎNĬUM, ii, n. _Génie_. SYN. Genius. USUS: Socrates ait, esse divinum
quiddam quod dæmonium appellat, cui semper ipse paruerit, nunquam
impellenti, sæpe revocanti.
DĀMA, æ, f. _Daim_, _animal_.
DAMNĀTĬO, ōnis, f. _Condamnation judiciaire_. SYN. Condemnatio. EPITH.
Aliena, misera, invidiosa. Damnationes acerbissimæ reorum, quotidianæ.
USUS: Omnes damnatione ignominiaque digni. Reorum damnationes acerbissimæ.
DAMNĀTŌRĬUS, a, um, _De condamnation_. USUS: Judicium damnatorium.
DAMNĬFĬCUS, a, um, _Malfaisant_, _nuisible_. USUS: Bestia damnifica.
DAMNO, as, avi, atum, are, a. _Condamner_. SYN. Condemno, improbo,
supplicio addico, damnatione afficio, vitam alicujus, _aut_ sanguinem
addico. ADV. Damnari honeste, inique a civibus, palam, voce omnium. USUS:
Aliquem sceleris, injuriarum, stultitiæ damnare. Mulier unius peccati
damnata uno judicio, multorum maleficiorum convicta putatur. Turpi
judicio damnatus. Nomine conjurationis, de vi, de majestate damnatus.
Capite damnatus. Causa judicata, convicta, damnata. Cf. Condemno, Animæ
damnatæ.
DAMNŌSĒ, _De manière à causer du tort_. USUS: Damnose bibere, _boire à
ruiner qqn_.
DAMNUM, i, n. _Perte_, _dommage_, _détriment_; _tort_, _préjudice_.
SYN. Jactura, detrimentum, incommodum, malum, fraus, dispendium. EPITH.
Magnum, majus, minus, novum, quæstuosum, tantum, damna aleatoria,
maxima. PHRAS. 1. Ea res non parva tibi damna inferet, _cette affaire
vous causera de grands dommages_. Damna non levia dabit, afferet;
multis gravibusque damnis te afficiet; damno erit ac calamitati;
gravia detrimenta inferet, importabit; detrimenta non pauca injunget,
invehet; plagam rebus tuis gravissimam injiciet; imponet vulnus sane
gravissimum; ea res ad tuam perniciem pertinet; res tuas magnopere
labefactabit; pestem tibi et exitium afferet; tibi noxæ erit; gravibus
damnis te mulctabit; plus damni ac mali datura est, quam credi possit;
ea res fraudi aliquando tibi futura est; malo tibi erit ac calamitati;
calamitatem inferet certissimam; exitium struet; damna non levia
pariet, creabit. 2. Magnum damnum passus sum, _j’ai essuyé de grandes
pertes_. Ob eam rem in maximam fraudem incurri, incidi; magna inde
rei familiaris naufragia feci; plagam inde odiosam accepi; magnum
meæ res vulnus acceperunt et mortiferum; magnum mihi vulnus inustum,
impositum est; plaga mihi injecta est maxima; multa detrimenta mihi
sunt allata, importata; magnam inde jacturam feci, accepi; carpi me
gravibus quotidianisque damnis comperi; magna clades familiaris rei
accepta est; accisæ admodum ea clade res meæ sunt; non parva clades rebus
meis incidit; magna rerum mearum imminutione id accidit; existimatio
mea graviter læsa, offensa est; magnum incommodum accepi; calamitatis
aliquid acceptum est; fractæ eo casu res nostræ sunt; allisæ graviter;
gravi vulnere afflictæ; damnum feci, contraxi maximum; detrimentum cepi,
accepi, feci sane gravissimum; damnis non levibus affectus, mulctatus
sum; res meæ grave damnum subiere; gravi ictu perculsæ sunt, ac pene
prostratæ; grave vulnus rebus meis inflictum est. 3. Damnum mihi minatur,
_il me menace de grands dommages_. Machinam in caput meum comparat,
intendit; caput meum oppugnat; exitium mihi parat; ad perniciem capitis
mei incumbit; omnia ad perniciem meam instructa sunt; pestem mihi et
exitium denuntiat. 4. Damnum compensare, _réparer ses pertes_. Damnum
præstare, illita damna sarcire, detrimenta resarcire. Cf. Compenso. USUS:
1. Damnis multis me affecit; multum damni dedit, _causer du dommage_. In
mercatura magnum damnum fecit, contraxit, _éprouver des pertes_. 2. Damna
illata tibi præstanda, sarcienda sunt, _il vous faut réparer les dommages
causés_. Cf. Detrimentum, Incommodum, Noceo.
DĂPES, um, f. pl. anom. daps, _Sacrifice offert aux dieux_; _banquet_,
_festin_. SYN. Epulæ in sacrificiis Deorum largiores et opipari
apparatus. USUS: Lautæ, opimæ, festæ dapes. Cf. Convivium.
DAPSĬLIS, e, gen. com. _Abondant_, _riche_, _somptueux_. SYN. Abundans,
largus, lautus, USUS: Sumptus dapsilis.
DAPSĬLĬTER, _En faisant bonne chère_, _magnifiquement_, _somptueusement_.
SYN. Opipare, large, magnifice, splendide, abundanter, laute, liberaliter.
DE, præpos, _De_. USUS: 1. Ex, ad personam relatum: Audivi hoc de
parente, _j’ai ouï dire à mon père, etc._ Emit agrum de socero. 2.
Ex, ad locum refertur: De via me inclamat, _il m’appelle de la route_.
De schola venit. De Sicilia provincia decedit. 3. Ad tempus refertur.
Vigilat de nocte, _il veille durant la nuit_. Navigat de mense Decembri.
4. Ad gentem, multitudinem, conditionem accommodatur: Accusator de plebe.
Unus de multis. Is orator sane habeatur, sed de minoribus, _qu’il soit
mis au nombre des orateurs, mais des moins importants_. 5. _Alias_ ad
materiam: Misit de argento, quantum visum est, _il envoya de son argent
autant qu’il voulut_. Multa de suis rebus asportant. 6. Super: _au sujet
de_. Regulus de captivis egit, _Régulus traita des prisonniers_. Legati
de pace, de captivis redimendis. 7. Propter: _à cause de_. Irascitur de
nihilo, _il se fâche pour un rien_. Flebat de supplicio filii; maximis,
gravibus de causis. 8. Quod attinet ad: _quant à_. De religione facile
concedam, _quant à la religion, je vous concéderai facilement_. De
pace aperta est simulatio. 9. De consilio, de sententia alicujus: _de
l’avis de qqn_. De communi sententia. De tuo consilio hoc agam. 10. De
industria, _de propos délibéré_, _exprès_. 11. De integro, _de nouveau_.
12. De scripto, _par écrit_. 13. De meo, de tuo, de suo, _du mien_, _du
tien_, _du sien_. Potat de meo; sumptum faciam de meo. 14. Ab: _de_, _à_.
Jugera aliquot de filio emi. Agri de hostibus capti, _champs pris sur les
ennemis_. De nuntiis hoc accepi.
DĔA, dĕæ, f. _Déesse_. USUS: Dii, Deæque immortales. Deæ vindices
facinorum ac scelerum.
DĔALBO, as, avi, atum, are, a. _Blanchir_, _crépir_. SYN. Tectorium
induco. USUS: Duos parietes de eadem fidelia dealbare. (PROV.)
DĔAMBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Promenade_. USUS: Vel hæc me deambulatio, quamvis
non laboriosa, ad languorem dedit.
DĔAMBŬLO, as, avi, atum, are, n. _Se promener_. SYN. Ambulo, inambulo,
obambulo, spatior. USUS: Eamus deambulatum.
DĔĂMO, as, avi, atum, are, a. _Aimer éperdûment_. SYN. Valde amo. Cf. Amo.
DĔARMO, as, avi, atum, are, a. _Désarmer_. SYN. Armis exuo. USUS:
Dearmatum hostem, exercitum sub jugum misit.
DĔARTŬO, as, avi, atum, are, a. _Démembrer_. SYN. Quasi per artus
concido. USUS: TRANSL. Deartuare opes, _ruiner_.
DĒBACCHOR, aris, atus sum, ari, d. _S’emporter_, _se déchaîner avec
violence_. SYN. Præ ebrietate valde furo. Cf. Furo.
DĒBELLO, as, avi, atum, are, n. et a. _Terminer la guerre (par une
victoire)_; _vaincre complètement_. SYN. Expugno, victoria bellum finio.
Debellare est bello expugnare, pugnando vincere. USUS: Cum Antiocho uno
prœlio debellatum est. Cf. Bellum finio, Vinco.
DĒBĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Devoir_, _être tenu à_. SYN. Oportet,
convenit, opus est, faciendum est, ut, etc. USUS. 1. Juvare nos et
maxime debebat, et poterat. 2. Refertur ad æs alienum, _devoir_, _être
débiteur_. Multos mihi nummos debet. Talenta ducenta debet. 3. Ad res
alias, _devoir_, _être forcé à faire telle ou telle chose_. Hoc tibi
beneficium debeo. Debeo hoc necessitudini nostræ. Reipublicæ studia
omnia, meipsum debeo. Summam tibi gratiam debeo. Cf. Æs alienum, Debitum.
DĒBĬLIS, e, gen. com. _Faible_, _infirme_. SYN. Infirmus, imbecillus,
fractus, debilitatus, levis, mancus. )( Firmus. PHRAS. 1. Intemperantia
debilem te fecit, _vos excès vous ont affaibli_. Vires corporis tibi
ademit vitæ ratio minime moderata; vires corporis tibi minuit, diminuit,
deminuit, comminuit, infirmavit, debilitavit, abstulit, afflixit tua
incontinentia, nequitia, luxus, libido; vita intemperanter, immoderate,
incontinenter acta, vita dissolute, nequiter, sine modo, luxuriose
traducta ad infirmitatem, ad imbecillitatem, ad tenuitatem corporis
te adegit, adduxit; minus te firmum, validum, valentem, robustum,
infirmiorem, imbecilliorem reddidit; longa intemperantia paulatim vires
tibi carpsit, exhausit; corporis vires labefecit, labefactavit; robur
enervavit. 2. Debili est stomacho, _il a l’estomac malade_. Stomachus
illi languet; stomachi vis debilitata est, jacet, stomacho est languente;
stomacho laborat; stomachus parum concoquit; ventriculo esse languenti,
infirmo, imbecillo; stomachus parum valet; marcescit cibi nondum concocti
onere. Cf. Stomachus. 3. Debili est valetudine, _il a une santé faible_.
Valetudine utitur infirma, imbecilla; viribus est parum firmis; corpore
utitur non satis firmo; valetudine utitur incommoda, tenui, affecta;
valetudine est valde imbecilla; magna in eo est virium imbecillitas;
fractæ sunt admodum ac imminutæ vires. USUS: Homo animo debilis, et
corpore. Debilem præturam gessit. Mancus, membris omnibus captus, ac
debilis. Cf. Valetudo, Infirmus.
DĒBĬLĬTAS, ātis, f. _Débilité_, _faiblesse_, _infirmité_. SYN.
Infirmitas. )( Firmitas, integritas. USUS: Tarditas ingenii, stupor
debilitasque linguæ. Hoc agunt, ut a se morbos, debilitates, dolores
repellant. Bonum integritas corporis, miseria debilitas. Cf. Infirmitas.
DĒBĬLĬTĀTĬO, ōnis, f. _Affaiblissement_. USUS: Debilitatio atque abjectio
animi.
DĒBĬLĬTO, as, avi, atum, are, a. _Affaiblir_. SYN. Infirmo, frango,
infringo, debilem facio, minuo, comminuo, exhaurio, nervos incido,
corrumpo, enervo, affligo. )( Confirmo. PHRAS. Debilitamur indies magis,
_nos forces diminuent de jour en jour_. Carpuntur vires, exhauriuntur;
fractæ fatiscunt opes viresque; vis senescit, et prope ad nihilum
venit; incisis, exsectis, solutis nervis vires paulatim defluunt. USUS:
Tribunitios furores debilitare et reprimere. Ea mentio vocem mihi
debilitavit, mentem dolore impedivit. Noli me, meam virtutem, spem luctu
debilitare. Debilitata virtute, fracto animo. Afflictus, debilitatus,
mœrens, dolore exanimatus. Urbs ipsa nervis omnibus exsectis debilitata,
et soluta, abjecta metu, muta, fracta malis relinquitur. Cf. Affligo,
Frango, Debilis.
DĒBĬTĬO, ōnis f. _Action de devoir_, _dette_. SYN. Debitum. USUS: Nihil
de emendo cogitat, debitione dotis satis torquetur. Dissimilis est
pecuniæ debitio, et gratiæ.
DĒBĬTOR, ōris, m. _Débiteur_. SYN. Is, a quo invito exigi pecunia potest.
)( Creditor. USUS: Pecunias creditas debitoribus condonare. Levior plaga
est ab amico, quam a debitore.
DĒBĬTUM, i, n. _Dette_, _ce qui est dû_. SYN. Debitio, æs alienum,
pecunia debita, nomen. ADV. Jam diu. PHRAS. 1. Debita magna fecit, _il
a contracté de grandes dettes_. Æs alienum fecit, conflavit, contraxit;
in æs alienum incidit; nomina fecit; nomina confecit plurima; æs alienum
coegit; ære alieno se obstrinxit; æris alieni vim magnam contraxit. 2.
Magna habet debita, _il est très-endetté_. Laborat vehementer ex ære
alieno; ære alieno graviter premitur; urgentibus semper sortem usuris,
gravi obrutus est fœnore; ære alieno oppressus est; in nominibus est
plurimis; in ære alieno est; multum debet; æris alieni magnitudine
demersus gemit; animam debet; magno ære obstrictus est, est in nominibus
ex pecunia satis multa; æris alieni habet plurimum; ære alieno gravatus,
obligatus est; obæratus plurimum. 3. Debita reposcere, _réclamer son
argent_. Nomina exigere; convenire, appellare de credito debitorem;
nomina urgere; appellare de pecunia; debitorem admonere de pecunia
4. Debita solvemus, _nous paierons nos dettes_. Nomina dissolvemus,
expediemus, exsolvemus, æs alienum exsolvemus, solvemus; ex ære alieno
exibimus, libraque et ære nos liberabimus; ære alieno paulatim nos
levabimus, liberabimus, contracta nomina expungemus, explicabimus,
solvemus. 5. Debitum antiquum novo debito expungere, _payer ses vieilles
dettes en faisant de nouvelles_. Versuram facere, nomina transferre;
versura solvere. 6. Debita vix solventur, _ils pourront à peine payer
leurs dettes_. In ære alieno vacillant debitores; nomina impedita sunt
ut plurimum; vix solvendo sunt debitores; vacillant nomina; inveterascit
æs alienum. Cf. Æs alienum. USUS: Fidei conducit in loco debitum solvere,
retribuere. Turpe, debito fraudare creditorem.
DĒBĬTUS, a, um, _Dû_. SYN. Meritus, justus. USUS: Debitam tibi justamque
gratiam refero. Reddere officium alicui debitum. Mortem naturæ debitam
patriæ impendit. Solvere justas debitasque pœnas. Debiti mihi honores
sunt habiti. Non injusta merita, debita iracundia fuit.
DEBLĂTĔRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Babiller_, _bavarder_;
_débiter_, _raconter_. SYN. Stulte loquor. USUS: Rem totam vicinis
omnibus deblaterasti.
DĒCANTO, as, avi, atum, are, a. _Chanter_, _réciter_; _vanter_. SYN.
Canto, celebro, pervulgo. USUS: Decantata est fabula. Græcus doctor
pervulgata præcepta decantat. Cf. Cano.
DĔCAS, ădis, f. _Décade_.
DĒCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _S’éloigner de_. SYN. Cedo, discedo.
)( Accedo. ADV. Alicunde, aliquando, de sententia, plane. PHRAS.
Alicui de via decedere, _se ranger devant qqn_, _céder le pas_. De
via concedere; dare viam; declinare se paulum extra viam; deflectere
a via; cedere, divertere, declinare de via; iter dare, præbere. USUS:
1. Metellus de civitate, quam de sententia decedere maluit. Inimicorum
amentiæ, tribunitio furori, ac violentiæ decessit Cicero. Ex, _vel_ de
provincia decedere. De possessione, de jure suo decedere coactus. 2.
Morior, _mourir_. Tum omnes decesserant. De vita, de statione vitæ cum
decessero. Cf. Cedo, Morior.
DĔCEM, _Dix_.
DĔCEMBER, ris, m. _Décembre_.
DĔCEMPĔDA, æ, f. _Perche de dix pieds_, _mesure_. SYN. Instrumentum, quo
terram metiuntur metatores. USUS: Solis magnitudinem tanquam decempeda
metiuntur mathematici. Cum architectis et decempedis villas multorum
peragravit.
DĔCEMPĔDĀTOR, ōris, m. _Arpenteur_. SYN. Agri metator. USUS: Æquissimus
agri publici et privati decempedator Antonius.
DĔCEMVĬRI, ōrum, m. pl. _Les décemvirs_. Qui duodecim tabulas
perscripsere.
DĔCEMVĬRĂLIS, e, gen. com. _Décemviral_, _des décemvirs_. USUS:
Amplissimum collegium decemvirale.
DĔCEMVĬRĀTŬS, ūs, m. _Décemvirat_. SYN. Decemvirum magistratus et munus.
DĔCENTĔR, _Convenablement_, _avec bienséance_. SYN. Decore. USUS: Jura a
majoribus decentissime scripta.
DĔCENTĬA, æ, f. _Convenance_, _bienséance_. SYN. Convenientia,
condecentia, venustas, decorum, ordo. USUS: Venustatem, ordinem, et ut
ita dicam, decentiam oculi videant, judicent.
DĔCERNO, is, crēvi, crētum, ere, a. _Juger_, _décider_, _décréter_. SYN.
Statuo, constituo, in animum induco, destino; mihi certum, fixum, ratum,
destinatum est, consilium est, consilium capio, judico, censeo, sancio,
decretum facio, decretum interpono, sententiam dico, _vel_ fero. ADV.
Atrocius, amplissime de salute, caute, communiter, diligenter, fortiter
de rep., gratias, honores gravius, gravissime, honorificentissime,
injuriose, juste, libere, mature, nominatim de aliquo, ornatissime,
plane recte, sapienter, severe de religione, varie, vere. PHRAS.
Decrevi, me Philosophiæ dare, _j’ai résolu de me livrer à l’étude de la
philosophie_. Certum mihi est; definitum est; decretum mihi est; animus
est; stat sententia; stabile est, ita est sententia; animum obfirmavi;
in animo mihi est; id mihi consilii est; animo proposui; Philosophiam
mihi persequi certa res est. Cf. Constituo, Sententia, Consilium. USUS:
1. Honores alicui, triumphum, provinciam decernere. Contra, _vel_
secundum aliquem decernere, _décider contre qqn_, _ou en sa faveur_. De
eadem re alius alia decernit. 2. Pugno, decerto, _lutter_, _combattre_.
Uno judicio de fortunis omnibus decernere. Fac, ne ferro, ne armis
decernatur. In ea pugna de salute reipublicæ decernitur. Cf. Constituo,
Volo, Statuo, Pugno.
DĒCERPO, is, cerpsi, cerptum, ere, a. _Ôter_, _détacher_, _cueillir_.
SYN. Carpo, delibo, excerpo, aufero. USUS: Nihil sibi de ista laude miles
decerpsit. Cave, ne quid jocus de gravitate decerpat. Humanus animus
decerptus e mente divina. Cf. Minuo, Detraho.
DĒCERTĀTĬO, ōnis, f. _Décision d’un combat_. SYN. Dimicatio, concertatio.
USUS: Harum rerum decertatio Consulibus permissa est, _le jugement de ces
questions a été abandonné aux consuls_. Cf. Certamen.
DĒCERTO, as, avi, atum, are, n. _Combattre_, _lutter_. SYN. Certo,
depugno, dimico, concerto. ADV. Acerrime, cominus, ferro inter se,
confestim, felicissime prœliis. USUS: Jure et legibus disceptando, vi et
armis contra vim decertare. Summa contentione cum æmulis decertat; inter
se acerrime decertant. Cf. Certo.
DĒCESSĬO, ōnis, f. _Départ_. SYN. Abitus, discessus. EPITH. Matura,
molesta, tarda. USUS: 1. Sæpe de tua mansione et decessione communicat.
Decessionis dies appropinquat. 2. Detrimentum, diminutio, _déchet_,
_diminution_. Nescio, an accessionem _vel_ decessionem de summa mihi
attulerit. Nulla fieri accessio, _vel_ decessio poterat.
DĒCESSŬS, ūs, m. _Départ_, _mort_; _sortie de charge d’un magistrat_.
SYN. Decessio, mors. USUS: Amicorum decessu valde me ango. Decessus e
provincia.
DĔCET, cŭit, cēre, imp. _Il convient_, _il est convenable_, _séant_;
_il faut_. SYN. Convenit, decorum est, æquum est, par est, postulat
jus, dignum est, aptum est. )( Dedecet. PHRAS. 1. Quod decet, sectare,
_étudiez les convenances et mettez-les en pratique_. Quod decorum; quod
te dignum; quod e dignitate tua est; quod dignitati consonum; quod tuum
est; quod jus fasque est; quod tuarum partium est; quod ingenium, genus
ætatem tuam addecet, sectare. Quod nec inhonestum, nec tibi indecorum
est, age; quod jus fasque concedit, nec præter decentiam est, id sequere.
2. Sapientem decet non temere credere, _le sage ne doit pas croire à
la légère_. Sapientis est; sapientiæ istud est, non temere credere;
sapientis hæ partes sunt; semper sapientis est habitum; sapientis
officium est; pars magna prudentiæ est; ad sapientem pertinet, fidem non
temere quibusvis rumusculis habere. Cf. Honestum est, Refert, Convenit.
USUS: Nihil decet invita, ut aiunt, Minerva. Quid deceat, quid aptum
personis sit, videat orator. Quem muliebris ornatus parum decet. Caput
artis est decere.
1. DĒCĬDO, is cĭdi, ere, n. _Tomber_. SYN. Cado. PHRAS. Ex equo decidit,
_il tomba de cheval_. Ad terram defluxit; ad terram delatus est; ex equo
dejectus est; equo excussus est; ruente equo ad terram datus est; ex
equo lapsus est, decidit; sternacis equi successu ad casum datus est;
equus hominem super caput effudit. USUS: De omnibus rebus decidimus. In
miserrimam conditionem decidit respublica. Cf. Labor, Cado.
2. DĒCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Décider_, _régler à l’amiable_.
SYN. Decisionem facio; transigo, pactionem facio; decerno. PHRAS. Nihil
decidit, _il n’a rien décidé_. Rem in medio reliquit; sententiam dicere,
ferre, pronuntiare non est ausus; nondum illi stabat sententia; nondum
explicatam habemus causæ nostræ rationem; hæret, pendet, suspensa
etiamnum est causæ nostræ ratio. USUS: Transigere et decidere cum aliquo.
De summa aliquid decidere. Talentis decem decidisti.
DĔCĬES, _Dix fois_.
DĔCĬMO, as, avi, atum, are, a. _Punir de mort un soldat sur dix_,
_décimer_. SYN. Decimam partem accipio. PHRAS. Decimare legiones,
_décimer les légions_. Decimum quemque e legione supplicio afficere.
DĔCĬMUS, a, um, _Dixième_. USUS: Hora diei decima.
DĒCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Tromper_, _abuser_. SYN. Capio,
circumvenio, fraudo, circumscribo, alicui impono, fallo, supplanto,
fucum facio, in fraudem impello, in errorem induco, verba do, errorem
objicio, errorem incutio, in fraudem deduco, aucupor, induco, eludo.
PHRAS. 1. Non erat, quod me deciperes, _vous ne deviez pas me tromper_.
Spem falleres; per dolum atque insidias ageres; meam imbecillitatem
aucupareris; in fraudem impelleres; me ludificares, destitueres,
adversariis traderes; omni fraude et perfidia falleres, improbissime
fraudares. 2. Sentio me a te deceptum, _je sens que vous m’avez
attrapé_. Sentio, me tuis retibus captum, circumscriptum, illusum,
destitutum, inductum, circumventum; captionibus tuis deceptum; tuis
laqueis irretitum; fallaciis abductum, in fraudem inductum; fraude
irretitum, circumventum, captum. 3. Artes decipiendi omnes tenes, _vous
connaissez toutes les manières de tromper_. Totus ex fraude et mendacio
factus videris; ex fraude, fallaciis, mendaciis totus constare, consutus
esse videris; ad omnem fraudem callidus, fallax, et omni artificio
simulationis eruditus; ingenio ad fallendum parato; qui nihil nisi dolos,
fallacias, machinas, præstigias animo disponas; nonnisi dolos nectas,
intendas; non tam virtute, quam dolo contendas; insidiis nitaris. 4.
Facile est, puerum decipere, _il est facile d’abuser un enfant_. Facile
est, puerum in fraudem conjicere, deducere; puero errorem offundere;
fucum facere, caliginem offundere puerorum mentibus; insidiis captare;
dolis ludere; dolis ductare; fallaciis irretire; fallaciis eludere; in
fraudem illicere; lactare verbis fallacibus; verba dare puero; falsa
spe producere puerum; in errorem ducere; dolis incessere; circumducere
puerum; facile est obrepere imprudenti; verba ex insidiis imprudenti
dare; puerum dolo capere; in fraudem implicare. 5. Graviter decepit, _il
l’a gravement trompé_. Fraudem concepit, suscepit maximam; fraudem fecit,
admisit sane turpissimam; dolos consuit non paucos; dolum commolitus
est, adhibuit nefarium; fallaciam intendit dictu audituque fœdam;
fraude ac dolo aggressus est nefario; fraudem struxit, commentus est
sane atrocem. 6. Deceptus sum vehementer, _j’ai été fortement attrapé_.
Opinio me fefellit; falsa me opinio tenuit; ductus sum falsa spe, spes me
frustrata est; in fraudem incurri, incidi; in fraudem delatus, deductus,
inductus, conductus, conjectus sum; pro re vera falsam spem domum
retuli; per imprudentiam, aliena perfidia deceptus sum; circumscriptus
ac circumventus sum; error est mihi objectus; dolo captus sum; mendaciis
oneratus sum; ludificatus et emunctus sum probe; fucus mihi factus est;
in fraudem illectus; in errorem implicatus; in fraudem impulsus sum; in
fraudem delapsus sum. USUS: Spem meam admodum decepit. Cf. Fallo, Fraus.
DĒCĪSĬO, ōnis, f. _Arrangement_, _accommodement_, _transaction_. SYN.
Transactio. USUS: Decisionis arbiter Cæcilius.
DĒCLĀMĀTĬO, ōnis, f. _Déclamation_, _exercice oratoire_. SYN. Domestica
et umbratilis exercitatio, qua tirones eloquentiæ a magistro exercentur.
EPITH. Quotidiana, senilis, vulgaris, pervulgata. USUS: Vulgaris,
pervulgata declamatio.
DĒCLĀMĀTOR, ōris, m. _Déclamateur_. USUS: Quis eum declamator ad
clepsydram latrare docuit? Videor mihi cum aliquo declamatore disputare.
Declamator de ludo.
DĒCLĀMĀTŌRĬUS, a, um, _Déclamatoire_. USUS: Pueri declamatorio illo
genere delectantur.
DĒCLĀMĬTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Déclamer_, _s’exercer à la
parole_. USUS: Græci annos plures sedentes declamitant.
DĒCLĀMO, as, avi, atum, are, n. et a. _Déclamer_; _crier_, _criailler
contre qqn_. SYN. In declamationibus exerceor, exercitatione quasi
ludicra prædisco et meditor. ADV. Impune in quemvis, vehementissime.
USUS: Insanus ille contra me vehementer declamavit; causam declamare.
DĒCLĀRĀTĬO, ōnis, f. _Déclaration_, _manifestation_. EPITH. Jucundissima.
USUS: Liber iste quantam habet declarationem amoris erga me tui!
DĒCLĀRO, as, avi, atum, are, a. _Rendre clair_; _nommer_, _proclamer_.
SYN. Significo, planum facio, demonstro, ostendo, indico; pronuntio.
Frequentius ad facta pertinet, quam ad dicta. ADV. Aperte, apertius
litteris, facilius benevolentiam, obscure, parum, plane, maxime. USUS:
Populus universus me consulem declaravit. Declaravit eo facto, quanti me
faceret. Declarant ista acumen ingenii tui. Abundantia et satietas rerum
copiam declarat. Mentem tuam illis litteris non satis declarasti. Cf.
Aperio, Significo, Explico.
DĒCLĪNĀTĬO, ōnis, f. _Action de se détourner_; _aversion_, _répugnance
pour qqche_. SYN. Flexio. EPITH. Honesta periculi, naturalis, parva.
USUS: Nullum animal est, cui non sua appetitio naturalis est et
declinatio. Declinatio brevis a proposito.
DĒCLĪNO, as, avi, atum, are, a. et n. _Détourner_, _s’écarter_,
_écarter_ _fuir_, _éviter_. SYN. Deflecto, decedo, vito, de via deducor.
)( Appeto, adscisco. ADV. Aliquantulum a proposito, diligentius a
vitiis, naturaliter, paululum, recte, impetum declino. PHRAS. Declinare
ictum, _parer un coup_. Parva declinatione corporis ictum effugere;
exire, excedere tela, intentos gladios. USUS: 1. Declinat a proposito,
deflectitque sententiam. De via declinavi paulum. 2. Fugio, devito,
_fuir_, _éviter_. Laqueos judicii, vitia, periculum declinare. Declinare
de statu suo. Cf. Vito, Decedo.
DĒCLĪVIS, e, gen. com. _Qui est en pente, penché, incliné_. SYN.
Inclinatus, incurvus, USUS: Collis a summo æqualiter declivis; præceps et
declivis locus.
DĒCLĪVĬTAS, ātis, f. _Position inclinée_, _pente_. SYN. Inclinatio. USUS:
Exiguum loci ad declivitatem fastigium magnum habet momentum.
DĒCOCTOR, ōris, m. _Dissipateur_, _banqueroutier_. SYN. Qui suam rem
confecit, dilapidavit, inficiator, fraudator. USUS: Exercitus e senibus,
mendicis, decoctoribus collectus.
DĒCŎLOR, ōris, omn. gen. _Décoloré_, _terne_. SYN. Sine colore, quod
colorem amisit. USUS: Sanguis decolor. Cf. Deformis.
DĒCŎLŌRĀTĬO, ōnis, f. _Altération de la couleur_, _décoloration_. SYN.
Livor, pallor.
DĒCŎLŎRO, as, avi, atum, are, a. _Décolorer_, _ternir_. USUS: Mortuum
deformatum, rumore perditum, corpore decolorato constat fuisse.
DĒCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, n. _Manger son bien_, _faire
banqueroute_. SYN. Male rem gero, conturbo. USUS: Fortunæ vitio, non suo
decoxit. Agrum suum intra annum decoxit. Alea, potatione, scortatione
decoxit. Cf. Nepos, Consumo, Abligurio, Prodigo.
DĔCOR, ōris, m. _Tout ce qui sied bien_, _parure_, _ornement_. SYN.
Species, formæ gratia, quod decet. USUS: Metaphrastus virtutem decore suo
spoliavit.
DĔCŌRĒ, _Convenablement_, _décemment_. SYN. Decenter. USUS: Loqui ad
rerum dignitatem apte et decore.
DĔCŎRŌ, as, avi, atum, are, a. _Décorer_, _orner_, _honorer_. SYN.
Celebro, orno, honesto. )( Dedecoro. USUS: Hos majores nostri omni laude,
triumpho, honoribus decorarunt, auxerunt, honestarunt. Cf. Orno, Honesto,
Colo.
DĔCŌRUM, i, n. _Bienséance_, _convenance_, _décorum_. SYN. Decus. USUS:
Ut in vita, sic in oratione nihil est difficilius, quam quod deceat.
Scio, quid gravitas vestra, quid hæc advocatio, quid ille conventus, quid
dignitas populi Romani, quid periculi magnitudo, ætas mea, honos, decorum
denique postulet. Cf. Indecorum, Decet.
DĔCŌRUS, a, um, _Convenable_; _beau_, _orné_. SYN. Decens, conveniens,
consonus. USUS: Mihi eo ire decorum visum non est. Aurum et ad usum aptum
est, et ad ornatum decorum. Nihil magis decorum, quam æqualitas universæ
vitæ. Quod non decorum est, nec Diis dignum.
DĒCRĔPĬTUS, a, um, _Décrépit_. SYN. Senectute confectus, invalidus, qui
summa senectute est. USUS: Tristis ac decrepitus senex.
DĒCRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _Décroître_, _diminuer_. SYN.
Subsideo, decedo. USUS: Conchylia omnia cum luna crescunt et decrescunt,
_seu_ exhauriuntur.
DĒCRĒTUM, i, n. _Décision_, _jugement_, _décret_. SYN. Consultum,
scitum, interdictum. EPITH. Egregium, justum, interpositum, severum,
liberalissimum, obsignatum, præclarum, stabile, fixum, ratum, vetus.
Decreta amplissima atque ornatissima, divina atque immortalia, falsa,
firma, gravissima, honestiora, honorificentissima, magnificentissima,
multa, nova, ornatissima, superiora. USUS: Decretum facere, interponere.
Decreti tabulas figere. Quis consulum illorum decretum comprobabit;
honestissimum a senatu decretum abstuli, obtinui. Cf. Consilium,
Sententia.
DĔCŬMA, æ, f. _Dîme_, _10ᵉ partie de ses biens que l’on paie au fisc_.
SYN. Decima pars, quam arator decumano dat. EPITH. Certæ, magnæ, reliquæ.
USUS: Decumas conducere, exigere acriter. Dare decumas, et accipere.
Decumis rempublicam defraudare.
DĔCŬMĀNUS, i, m. _Fermier des dîmes_, _publicain_. SYN. Publicanus,
qui decumas exigit. EPITH. Ministri ac satellites cupiditatum suarum,
principes et quasi senatores publicanorum. USUS: Omnia consumis cum
decumano.
DĒCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, n. _Se mettre au lit_, _se coucher_.
SYN. Cubo, jaceo. )( Sto. USUS: Honeste, turpiter decumbere. Cf. Cubo.
DĔCŬPLUS, a, um, _Décuple_. SYN. Decies tantum.
DĔCŬRĬA, æ, f. _Décurie_, _corps judiciaire_. SYN. Classis, ordo
judicum Romæ, a decies centenis judicibus appellatus, qui in singulis
curiis sedebant. USUS: Non suæ decuriæ munere, neque ex lege sedit. Lex
promulgata est de tertia decuria judicum.
DĔCŬRĬĀTĬO, ōnis, f. _Division par décuries_. SYN. In curias distinctio
et descriptio. USUS: Decuriatio tribulium, descriptio populi.
DĔCŬRĬO, as, avi, atum, are, a. _Diviser par dizaines_. SYN. In curiam
adscribo. USUS: Cum vicatim decuriarentur servi et conscriberentur.
Decuriatos habere exercitus peditum.
DĔCURĬO, ōnis, m. _Décurion_. SYN. Quasi senator in municipio, _vel_
conventu. USUS: Factus est Neapoli decurio.
DĒCURRO, is, curri, cursum, ere, n. et a. _Descendre en courant_,
_arriver_; _parcourir_, _raconter_. SYN. Conficio, transigo. ADV.
Bellissime, cupide ad jura, breviter. USUS: Jam ad calcem decursum est,
nec velim decurso spatio ad carceres revocari. Prope acta et decursa.
Quæ a te breviter decursa sunt, audire cupio, _je voudrais entendre les
points que tu as parcourus brièvement_.
DĒCURSĬO, ōnis, f. _Marche militaire_, _incursion_. SYN. Excursio. USUS:
Decursionibus equitum ea loca vastavit.
DĒCURSŬS, ūs, m. _Cours_, _espace_. SYN. Spatium, functio. USUS: Honorum
decursus. Cf. Curriculum.
DĔCURTĀTUS, a, um, part. v. decurto. _Tronqué_, _mutilé_. Decurtata
oratio.
DĔCUS, ŏris, n. _Ornement_, _parure_; _gloire_, _honneur_. SYN. Honor,
laus, dignitas, honestas, ornamentum. )( Dedecus. USUS: Decus et
ornamentum senatus Cicero. Populi decus et lumen Pompeius. Verum decus in
virtute positum est. Nati sumus ad laudem et decus. Cf. Decet.
DĒCUSSO, as, avi, atum, are, a. _Croiser en forme d’X_, _en sautoir_.
SYN. In formam litteræ X diduco, divido, constituo, per medium seco.
DĔCŬTĬO, is, cussi, cussum, ere, a. _Abattre_. SYN. Dejicio. USUS: Summa
papaverum capita decussit.
DĒDĔCET, cŭit, ere, _Il ne convient pas_, _il est malséant_. SYN.
Indecorum est. )( Decet, decorum est. PHRAS. Nostris moribus nefas
habetur, _cela ne sied pas à notre époque_, _ne va pas avec nos
habitudes_. A decore alienum est; minime decorum est; abhorret a nostris
moribus, moribus nostris non est consentaneum; haudquaquam decorum est;
præter decorum est; nefas est. USUS: Oratorem irasci dedecet, simulare
decet. Cf. Dedecus, Indecorum, Inhonestum.
DĒDĔCŎRO, as, avi, atum, are, a. _Déshonorer_, _souiller_. SYN.
Turpifico. USUS: Urbis et magistri auctoritatem dedecorasti.
DĒDĔCUS, ŏris, n. _Déshonneur_, _honte_, _infamie_, _opprobre_. SYN.
Turpitudo, nota turpitudinis, infamia, probrum, labes, macula, ignominia,
labes turpitudinis, opprobrium, flagitium. EPITH. Æternum, commune,
detestabile, domesticum, maximum, sempiternum, summum, tantum. PHRAS.
1. Vide, ne dedecori sis majoribus, _prenez garde de ternir la gloire
de vos ancêtres_. Ne vita tua insigni turpitudine notata atque depressa
dedecore et infamia illis probro vertat; ne ignominia afficias; ne macula
turpissima genus tuum notes; generi tuo ignominiam inuras; ne hanc
labem tot scelerum in familia relinquas; ne sempiternam turpitudinis
notam inuras; dedecus tuis imprimas; majorum famam probris flagitiisque
tuis violes; nomen familiæ tuæ iis maculis obscures, quæ nulla temporum
longinquitate abstergi possint. 2. Æternum dedecus incurristi, _vous
avez mérité un opprobre éternel_. Æternam ignominiæ labem subiisti;
sempiternam tibi ignominiam imposuisti; æterna tibi est inusta infamiæ
nota; aspersisti atque inquinasti te maculis infamiæ sempiternis; spem
tibi omnem futuræ dignitatis ademisti; nullam tibi in posterum dignitatis
partem reliquisti; infamia eris seculi tui; turpitudinis hanc labem, qua
te infecisti, dedecus consequetur sempiternum; contractam turpitudinis
notam nulla temporum diuturnitas delebit; hærebit ea labes nomini
tuo; insidebit macula ac inveterascet, nec ulla temporis diuturnitate
abolebitur. 3. Dedecori sibi ducit, _il regarde comme une honte pour
lui_. Probro, dedecori, vitio sibi vertit, dat; pudori esse sibi
reputat, turpe putat; haud a vitio abesse censet; maculam inferri, labem
aspergi, notam inuri ea re sibi autumat; crimini, vitio sibi dandum,
vertendum dedecori; fraudi fore existimat; dedecus, turpitudinem in ea re
constitutam censet; ne qua inde in se redundet infamia, ne quod dedecus
emergat, veretur. USUS: Vide ne quid dedecoris admittas, concipias,
suscipias; ne in dedecus incurras, in dedecore voluteris. Cf. Contumelia,
Infamia, Labes, Macula, Nota.
DĒDĬCĀTĬO, ōnis, f. _Consécration_, _dédicace_. SYN. Consecratio. EPITH.
Religiosa, superstitiosa. USUS: Postem teneri in dedicationibus templorum
oportet Memoria consecrati solemni religione templi, _dédicace_.
DĒDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Consacrer_; _dédier_. SYN. Sacro,
consecro, religiosum facio, religionem in aliquem locum infero, aliquem
locum religione devincio. PHRAS. 1. Templum dedicavit, _il consacra un
temple_. Sempiterna religione obligavit; religione devinxit; religioso
ritu consecravit; DEO sacravit; divino cultui addixit; dedicationem
celebravit. 2. Multis de causis hunc librum tibi dedicare volui, _pour
bien des raisons_, _j’ai voulu vous dédier ce livre_. Librum hunc
nuncupare, inscribere, offerre volui; multæ me impellunt causæ, multæ
sunt causæ, quæ me moveant, ut has meas vigilias sub tui nominis clypeo,
auctoritate, fulgore, splendore edam, emittam; ut has lucubrationes meas
prodire, exire; in lucem prodere, in publicum edere, sub nomine tuo
apparere velim. Cf. Consecro. USUS: Smyrnæ delubrum Homero dedicatum est.
Ædes Castori et Polluci dedicata, dicata, consecrata. Cf. Consecro, Dico.
DĒDIGNOR, aris, atus sum, ari, d. _Dédaigner_. SYN. Indignum habeo,
contemno. USUS: Amicum dedignari. Cf. Contemno.
DĒDISCO, is, dēdĭdĭci, ere, a. _Désapprendre_, _oublier_. SYN. Quæ
didici, obliviscor. USUS: Juventus nostra dediscit pene docendo.
DĒDĬTĬO, ōnis, f. _Reddition_, _capitulation_. SYN. Subjectio, cum quis
se in hostium potestatem tradit. PHRAS. 1. Ad deditionem obsessos
invitare, _inviter les assiégés à capituler_. Spe honestarum pactionum,
honestorum pactorum ad deditionem impellere, inducere; deditionem spe
pactorum maturare. 2. Ad deditionem cogere, _forcer qqn à se rendre_. In
deditionem redigere; ad deditionem subigere; ad deditionem trahere. 2.
Deditionem facere, _capituler_. Deditionem subire; in deditionem venire,
concedere; in jus deditionemque victoris dare obsessam urbem; potestatis
alienæ facere; in hostium ditionem urbem, agros, divina humanaque omnia
dare; urbem, aquam, agros, terminos, divina humanaque omnia in hostium
ditionem dedere; libertatem suam fidei ditionique victoris permittere;
se victori hosti permittere; in potestatem victoris fidemque permittere;
ad conditiones descendere. Cf. Conditio. 4. Per deditionem urbem capere,
_prendre une ville par capitulation_. In deditionem accipere, recipere,
urbem in deditionem accipere. 5. Deditionem omittere, _refuser de se
rendre_. Deditionem abrumpere, deserere; a paciscendi consilio abire,
recedere. USUS: Ad deditionem invitare. Deditionem facere. Deditionem
spectant, _ils se proposent de capituler_. Cf. Conditio, Dedo.
DĒDĬTĬTĬUS, a, um, _Qui a capitulé_, _qui s’est soumis à discrétion_.
USUS: Id decretum ad dedititios pertinet.
DĒDĬTUS, a, um, _Abandonné_, _livré_; _dévoué_, _appliqué_. ADV.
Mirifice. PHRAS. Homo litteris deditus, _homme livré à l’étude des
belles-lettres_. Litterarum studio flagrans, unicus litterum sectator.
USUS: Puer his studiis maxime deditus. Auctoritati senatus, gratiæ
alicujus et voluntati deditus. Adstrictum me tibi semper, magnopere
deditum, addictum penitus habebis. Cf. Obnoxius.
DĒDO, is, dēdĭdi, dēdĭtum, ere, a. _Donner_, _livrer_; _se rendre_. SYN.
Addico, do, trado, mancipo, quasi consecro. PHRAS. Dedere se victori, _se
rendre au vainqueur_. Armis positis ad victoris fidem confugere; ditioni
victoris se permittere; se suaque omnia victoris arbitrio potestatique
permittere; in victoris ditionem voluntaria deditione concedere;
rempublicam sine dimicatione in manum victoris tradere. Cf. Deditio.
USUS: Patriæ nos totos dedere, in ea nostra omnia ponere, et quasi
consecrare debemus. Alicui arti se totum dedere. Toto animo libidini,
desidiæ, ægritudini, luctui dedere. Mancinum hostibus dedidere Romani.
Cf. Trado, Deditio.
DĒDŎCĔO, es, cŭi, ctum, ere, a. _Faire oublier ce qu’on avait appris_.
SYN. Ab eo, quod quis doctus est, abduco, secus doceo. USUS: Dedocendus
ille potius fuerat, quam docendus.
DĒDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Tirer de, faire sortir_; _conduire_;
_fonder une colonie_. SYN. Abduco, revoco, removeo, detraho, deductionem
facio. ADV. Necessaria, gradatim, de publico, auspicato, omnino, sensim.
USUS: 1. In campum aliquem, domum, ad judicium, ex provincia, de via
deducere. Præsidia deducere oppidis. 2. Adduco rem in locum aliquem et
statum, _conduire_, _amener une chose à ce point que...._ Eum in locum
res deducta est; huc rem deduxit, ut, etc. 3. Transfertur ad animi motus,
_détourner_; _gagner_, _séduire_. Ab voluntate, mente, consilio bono,
sententia, cœpto aliquem deducere, dimovere. Nunquam me divitiæ de fide,
ab animi lenitate deducent. Oratione ab tristitia, de pravitate animi
illum deduxit. 4. Detraho, _retrancher_, _soustraire_. Centum nummos ei
deduxi. Addendo deducendoque vide, quæ summa fiat reliqua.
DĒDUCTĬO, ōnis, f. _Action de tirer de_, _de détourner_. SYN. Derivatio.
EPITH. Admirabilis, crudelis, misera militum. USUS: 1. Mirabilis illa
aquæ Albanæ deductio, _cette admirable dérivation du lac Albain_.
Rivorum e fonte deductio. 2. Detractio, _déduction_, _retranchement_,
_diminution_. Certis nominibus deductiones fieri solent.
DĒDUCTOR, ōris, m. _Celui qui accompagne_, _qui escorte un candidat_. Qui
honoris causa aliquem deducit. USUS: Deductorum officium majus est, quam
salutatorum.
DĔERRO, as, avi, atum, are, n. _S’écarter du droit chemin_, _se
fourvoyer_, _s’égarer_. SYN. Erro, aberro. USUS: Ne deerret orator ab eo,
quod cœpit exponere. In itinere deerravimus. Cf. Erro, Aberro.
DĒFÆCO, as, avi, atum, are, a. _Clarifier_; _purifier_. SYN. A fæcibus
purgo. USUS: 1. Vinum defæcatum. 2. TRANSL. Animus defæcatus, omni
anxietatum et dolorum sorde vacuus.
DĒFĂTĪGĀTĬO, ōnis, f. _Fatigue_, _lassitude_. SYN. Lassitudo. USUS: Ne
qua possit defatigatio animum tuum retardare. Corpora defatigatione et
exercitatione ingravescunt, animi levantur.
DĒFĂTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Fatiguer_, _épuiser_. SYN.
Defatigationem, laborem, lassitudinem, languorem affero. USUS: Aliquem
negotio aliquo defatigare. Noli conservanda republica defatigari. Non
conquiescam nec defatigabor, donec, etc. Cf. Fatigo.
DĒFECTĬO, ōnis, f. _Défection_, _désertion d’un parti_. SYN. Defectus.
PHRAS. 1. Defectionem suadere, _conseiller la révolte_. Ad defectionem
sermonibus seditiosis trahere, invitare, sollicitare. 2. Defectionem
parare, _préparer les défections_. Defectionem moliri, attentare; ad
defectionem spectare; defectionis tempus circumspectare. 3. Defectionem
facere, _déserter_, _passer à l’ennemi_. Aperte ad hostem desciscere;
desciscere ad fortunam hostis; defectionem facere; defectionem inire; ad
hostes deficere. USUS: 1. Solis ac lunæ defectiones, _éclipses_. Defectio
virium adolescentiæ vitiis tribuenda est potius, quam senectuti. Defectio
animi, _abattement_, _découragement_; _défaillance_, _faiblesse_.
Intemperantia est a recta mente defectio, a virtute defectio. 2. Animi,
studiique abalienatio, _éloignement_, _aversion_. Nescio, a quibus
defectionis initium sit exortum. Cf. Deficio, Descisco, Seditio, Rebellis.
DĒFĒCTŬS, ūs, m. _Révolte_, _sédition_; _déclin_, _éclipse_. SYN.
Defectio. USUS: Luna a defectu suo in initia recurrit. (Defectus _pro_
animi vitio, _vel_ labe, _défaut_, _vulgare est_).
DĒFENDO, is, di, sum, ere, a. _Défendre_, _protéger_; _écarter un mal_.
Tego, protego, propugno, adsum, studeo, foveo; pro aliquo dico, verba
facio, causam alicujus suscipio, _vel_ ago, tueor, injuriam prohibeo;
calamitate _vel_ periculo prohibeo, complector, sustineo. )( Oppugno.
ADV. Accurate, acerrime, animose, audacter, benigne, constantissime,
copiosissime, diligentissime, diu multumque, facillime, feliciter,
fortiter, gravissime et verissime, honestissime, uberius, libere,
magnopere, negligenter, ornatissime, diligenter, præclare, precario,
prudentissime, publice, pugnatissime, religiose, sane, animose,
segnius, simpliciter, timide, vehementius, vere, versutius, vix satis
honeste, usque ad extremum causæ, vulgo in judiciis, studiose. PHRAS.
1. Semper te defendam, _je vous protégerai toujours_. Pro tuis fortunis
loquar; propugnationem et defensionem tuæ dignitatis suscipiam; in
meis castris prædiisque versaberis; inimicorum impetus propulsabo;
meo patrocinio te sustentabo; tuam causam quam accuratissime tutabor;
tela a cervicibus tuis depellam; tui patrocinium suscipiam; defensor
periculi tui, et propugnator; ultor hostium tuorum, restitutor salutis
tuæ ero; sub umbra mea tuto delitesces; sub tutela mea acquiesces;
innocentiam tuam protegam, fulciam; vim arcebo; propulsabo injuriam;
ab injuria prohibebo; semper a te stabo; tuas partes sequar, tuebor;
adero causæ tuæ; ab injuria vindicabo; vel capitis periculo tuebor; pro
salute tua vel in capitis discrimen me offeram, vel corporis oppositu
intenta jugulo tela prohibebo. 2. Urbem strenue defendit, _il défendit
vigoureusement la place_. Oppugnationem urbis fortiter sustinuit;
urbem oppositu corporum sustentavit, vim hostium feliciter prohibuit;
urbem ab injuria hostium prohibuit, vindicavit; bellum illatum mœnibus
fortiter sustinuit, propulsavit; nullum locum nocendi oppido dedit; pro
nudata mœnibus patria corpora opposuit fortissimorum civium, urbemque e
periculo eripuit; nihil ab illo prætermissum, quo vim hostium arceret;
justitium indictum, custodiæ in portis, vigiliæ, vicatim exactæ, arma,
tela in muros congesta, juvenes sacramento adacti; vires omnes ad
salutem patriæ collatæ; patriæ acerrimus propugnator ac defensor fuit;
urbem ab exitio, interitu servavit, liberavit; urbem fortiter tutatus
est; pro patriæ salute corpus suum hostibus strenue opposuit, objecit;
tela, faces a civitatis jugulo depulit, avertit; pro salute patriæ
defendenda nervos omnes contendit; propugnator ac custos urbis exstitit,
terror hostium, spes, subsidiumque patriæ. 3. Defendam me pro virili
parte, _pour ma part_, _je me défendrai de toutes mes forces_. Jus meum
armis exequar; partes has suscipiam strenue; causam meam acturus sum
fortiter; nullum nocendi mihi locum adversario dabo; impetum adversarii
sustinebo fortiter, vimque armis repellam; injuriam vel capitis periculo
propulsabo; honoris, dignitatis, fortunarum mearum defensionem strenue
suscipiam. Cf. Tueor, Foveo, Complector, Arceo, Prohibeo. USUS: Pericula
civium, injuriam prohibere, defendere. Uva vestita pampinis solis ardores
defendit. Nunquam quid defendit Carneades, quod non probarit. Defendere
aliquem de ambitu. Cf. Tueor, Studeo, Faveo.
DĒFENSĬO, ōnis, f. _Défense_, _action de défendre_. SYN. Propugnatio,
patrocinium, tutela. USUS: Defensionem tui libenter suscepi, in suscepta
perseverabo. Cf. Defendo.
DĒFENSĬTO, as, avi, atum, are, a. _Défendre souvent ou de toutes ses
forces_. SYN. Defendo. ADV. Studiose. USUS: Causas defensitare.
DĒFENSOR, ōris, m. _Défenseur_, _protecteur_; _avocat_, _patron_.
SYN. Propugnator, patronus, tutor, advocatus, adstipulator, custos,
qui aliquem in fidem suam suscepit, quem quis patronum adoptat, qui
aliquem habet suæ fidei commendatum. )( Oppugnator, adversarius.
EPITH. Acerrimus, assiduus, constantissimus, diligentissimus, fidelis,
idoneus, nimium ligitiosus, consuetus ad rixas, ineptus ac stultus inter
viros, inter mulieres, peritus juris ac callidus, magnus. Defensores
studiosissimi, multi, perpetui. USUS: Defensor custosque libertatis.
Propugnator senatus, patronus publici consilii, defensor vestræ
voluntatis. Defensorem sibi aliquem constituere, adoptare, repudiare. Cf.
Patronus, Advocatus.
DĒFĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Porter à la connaissance_,
_rapporter_. SYN. Nuntio, afferro, significo. USUS: 1. Ille ad senatum
detulit. Res ad senatum delata est. Te valere, omnes ad nos deferunt.
Acerbum mihi nuntium defert. 2. Tribuo, trado, credo, concedo,
refero, _présenter_, _offrir_, _décerner_. Universum studium meum
et benevolentiam ad te defero. Regnum illi detulit. Voluntatem ei
meam ac studium per litteras detulit. Plura, quam velim, mihi detulit
senatus. Omnia illi defert. 3. Adduco, _porter_, _amener_. Munus ad
aliquem deferre. Bona fortuna me ad hunc magistrum detulit. 4. Accuso,
_dénoncer_. Meum nomen ad judices detulit. De ambitu, de parricidio me
detulit. Cf. Prodo.
DĒFERVESCO, is, ferbui, vescere, n. _Se refroidir_; _se calmer_,
_s’apaiser_. SYN. Refrigeror. USUS: TRANSL. (Ad animum.) Dum adolescentiæ
cupiditates, dum ira defervescat. Cf. Refrigero, Remitto.
DĒFESSUS, a, um, _Las_, _harassé_, _fatigué_. SYN. Fatigatus, lassus,
languens, fractus labore, in lassitudinem datus. USUS: Languentem et
defessum ad pristinam virtutem revocavi. Animi negotiis defessi; aures
convitio defessæ; defessus labore et itinere, æstu disputationis. Cf.
Fatigo.
DĒFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. et n. _Manquer_, _faire_ _défaut_.
SYN. Desum. )( Abundo. ADV. Plane ab aliquo. PHRAS. 1. Viresmeæ
deficiunt, _mes forces m’abandonnent_. Vires mihi desunt; ætate
oblanguere; mature nimium et celeriter deflorescunt anni; defessus,
refrigeratus membrorum vigor decidit; defluit ætas, ac velut longo
intervallo viriditatem amittit; flaccescit, claudicat valetudo; labitur,
consenescit, ad extremam tabem corpus venit; defluunt lassitudine vires;
effluunt lassitudine, decidunt, dilabuntur; vires me deserunt; vires
senescunt; hebescit virtus; per ætatem vires et ingenium defluxere;
vix spiritum duco, et inter manus sociorum collabor; exarescit vigor
ille mentis; hebescit ingenii acies; corporis dignitas, ac oris gratia
obsolescit. Cf. Destituo, Debilis. 2. Multum defecit a seipso, _il a
été fort infidèle à ses principes_. Multum discessit a seipso, a fide,
officio, mente, constantia; descivit a morum candore, a virtute; ab
laudato vitæ cursu multum deflexit; in alios longe mores abivit; multum
remisit de laudato virtutis studio; vix eumdem hominem dices, ita a se
dissidet; parum jam constat sibi. Cf. Dissimilis, Muto. 3. Defecerunt a
Romanis multi populi, _beaucoup de peuples abandonnèrent les Romains_.
Descivere, detractarunt imperium; abrupere se ab Rom. imperio; magna
defectio facta est; sollicitatis ad defectionem animis rebellionis crimen
late vagatum est. Provinciæ ingenio feroces ac rebellatrices aperte
descivere; jugum excussere; ditioni populi Rom. se subtraxere. Cf.
Defectio, Infidelis. 4. Deficere a fide, _perdre la foi_, _apostasier_.
Abrumpere se a recte credentium cœtu; Ecclesiæ Christi jugum excutere;
ejurare avitam religionem; nuntium remittere sacris avitis; a data
Christo fide desciscere; Christi sacra deserere; ad impiorum castra
transfugere. Cf. Apostata. USUS: 1. Vires, vox, solatia me omnia
deficiunt. Spes me, non voluntas deficit. Tempus me citius et dies, quam
oratio deficiet (Deficit mihi aliquid, VULG.). 2. Minuor, desum, patior,
_s’éclipser_, _s’éteindre_; _perdre courage_. Sol, luna deficiunt. Animo
non deficiam. Calor nativus me deficit. Animo et consilio non deficiam.
3. Descisco, alienus sum, _quitter un parti_, _renoncer à une alliance_.
Multi ab imperio et nomine populi Romani defecere. Difficile est
amicitiam manere, si a virtute defeceris. Quantum a te, a tua dignitate
et constantia defecisti. Cf. Minuo, Defectio, Infidelis.
DĒFĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. _Ficher_, _planter_, _enfoncer_. SYN.
Colloco, pono, figo, intendo, immitto. USUS: 1. Sicam in consulis corpore
defigere, _enfoncer un poignard dans le corps du consul_. Virtutes
altissimis radicibus defixæ. 2. TRANSL. Omnes curas in salute reipublicæ
defigere. Sententiam suam in aliorum mentibus defigere, _faire pénétrer
son sentiment dans l’esprit des autres_. In omnium fortunas oculos
imprudentes spe ac cupiditate defigere.
DĒFĪNĬO, is, ivi, _vel_ ii, ītum, ire, a. _Expliquer_, _définir_.
SYN. Definitione explico, quid aliquid sit, constituo, describo. ADV.
Accomodatius ad intelligentiam popularem, bene, breviter, explanatius,
generaliter, uberius, presse et anguste, pressius, probe, similiter,
squalidius. USUS: 1. Aliquid breviter illustrare, verbisque definire
presse et anguste. Philosophorum more rem definire. 2. Metior, terminis
circumscribo, complector, termino, _renfermer dans des bornes_,
_circonscrire_, _décrire_. Mala dolore, bona voluptate definiunt
Epicurei. Potestatem illi definit in quinquennium. Quam vitæ rationem
teneam, mihi, quæso, definias. Optimas sibi sedes, hortosque definiunt.
Illi orbes cœlestes, qui aspectum nostrum definiunt. Cf. Termino, Finio.
DĒFĪNĪTĒ, _D’une manière précise_, _formellement_. SYN. Aperte, finite.
USUS: Lex illa definite Pompeio potestatem fecerat, civitatem donandi.
DĒFĪNĪTĪO, ōnis, f. _Définition_. SYN. Descriptio. EPITH. Aperta et
apta, explicata, honesta, mala, subtilis, vera, utilis, definitiones
conglobatæ, plures. USUS: Definitio est rerum opertarum patefactio,
evolutio involutarum.
DĒFĬNĬTĪVUS, a, um, _Définitif_, _décisif_. USUS: Definitiva constitutio.
DĒFĪNĪTUS, a, um, _Délimité_, _défini_, _clair_, _précis_. SYN. Certus,
decretus, constitutus. ADV. Fataliter, similiter, propemodum. USUS:
Nondum certum et definitum est de itinere consilium. Definita animi
moderatio.
DĔFIT, ĭĕri, imp. _Il manque_. SYN. Deest. USUS: Mihi nunc animus potius
defit, quam facultas. Cf. Careo.
DĒFLĂGRĀTĬO, ōnis, f. _Combustion_, _incendie_. SYN. Exustio, flamma,
incendium. USUS: Deflagratio olim futura est cœli atque terrarum. Domus
mea ardore suo deflagrationem urbi minabatur. Cf. Incendium.
DĒFLĂGRO, as, avi, atum, are, n. _Être brûlé entièrement_. SYN.
Conflagro, comburor, ardeo. USUS: Quot templa tua manu deflagrarunt? Tuis
facibus incensa domus mea deflagravit. Cf. Comburo.
DĒFLECTO, is, flexi, flexum, ere, n. _Se détourner_. SYN. Declino,
detorqueo, averto. ADV. Aliquantulum de spatio, tantulum. USUS: 1. De via
deflectere, _quitter la route_. TRANSL. Contortus amnis et deflexus. 2.
De virtute, de curriculo et consuetudine majorum defleximus, _nous avons
dégénéré de la vertu, des coutumes et des habitudes de nos ancêtres_. De
amicitiis sapientum, ad leves amicitias deflectis. De proposito actionum
mearum cursu tua causa deflexi. A veritate, a religione deflectere. Ætas
a laboribus ad otium deflexa. Cf. Inclino, Averto, Descisco.
DĒFLĔO, es, flēvi, flētum, ere, a. _Pleurer_, _déplorer_. SYN. Deploro,
comploro. ADV. Diu multumque. USUS: Civilis belli initia deflevi. Cf.
Lugeo.
DĒFLŌRESCO, is, flōruĭ, escere, n. _Perdre sa fleur_, _se faner_.
SYN. Flaccesco, florem venustatemque amitto, deficio. USUS: Formæ
venustas, gratia principis, ingenium, opes, vires, mature ac celeriter
deflorescunt. Cf. Deficio.
DĒFLŌRO, as, avi, atum, are, a. _Flétrir_, _faner_, _déshonorer_. SYN.
Rei decus diminuo, corrumpo. USUS: Victoriæ gloria deflorata est. Cf.
Stuprum.
DĔFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Passer_, _disparaître_. SYN.
Labor, delabor. USUS: 1. Ipsæ corollæ defluebant. 2. Cesso, _cesser_,
_s’écouler_. Ubi salutatio amicorum defluxit, litteris me involvo. 3.
Accedo, delabor, _passer d’une chose à l’autre_. Nempe a vetere facundia
ad elegantiora defluximus. 4. Alienor, _s’en aller_, _s’éloigner_. E
multis amicis plerique defluxere. 5. Transeo, _descendre_, _tomber_,
_sortir_, _être issu de_. E sophistarum fontibus id dicendi genus ad
forum defluxit. Cf. Delabor.
DĒFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. _Enfouir_, _enterrer_. USUS: Thesaurum
defossum commonstrare.
DĒFORMĀTĬO, ōnis, f. _Action de défigurer_, _de flétrir_. USUS:
Deformatio corporis et coloris.
DĒFORMĀTUS, a, um, _Souillé_, _flétri_. SYN. Turpis, forma atque
ornamentis omnibus spoliatus, turpificatus. USUS: Deformatus corpore,
fractus animo. Ludi deformati, inquinati, perversi, conturbati. Vitiis
deformatus. Parietes nudos et deformatos reliquit. Cf. Deformis.
DĒFORMIS, e, gen. com. _Difforme_, _laid_. SYN. Turpis. )( Formosus.
PHRAS. Valde deformis es, _vous êtes hideux_. Inhonesta facie, turpi
facie et invenusta es. Corporis pravitates in te sunt insignes. Forma
tua vacat omni decore. Non parum offensionis habet illa tua deformitas
corporis. Non pauca insunt in te quæ formam exstinguant, color exsanguis,
latentes sub fronte oculi, vultus distortus, ater, maculosus. Hominis
in te præter vocem vix quidquam agnoscitur. Non vulgari deformitate
es insignitus. USUS: Me nunquam pœnitet, deformem esse natum. Motus,
statusque deformis. Deforme est de seipso prædicare. Cf. Forma.
DĒFORMĬTAS, ātis, _Difformité_, _laideur_. SYN. Pravitas, turpitudo. )(
Dignitas, EPITH. Summa. USUS: Cave, ne mala consuetudo ad aliquam te
pravitatem deformitatemque perducat. Nullum majus malum turpitudine,
quæ si in deformitate corporis habeat aliquid offensionis, quanta illa
depravatio et fœditas animi debet videri? Cf. Turpitudo.
1. DĒFORMO, as, avi, atum, are, a. _Défigurer_, _rendre difforme_;
_altérer_, _souiller_. SYN. Fœdo, turpo, maculo, turpifico; formam
exstinguo, ornamentis omnibus spolio. )( Orno, exorno. USUS: 1. Fortunam
honestam vitiis, plebem licentia deformare. Deformare aliquem, et omnibus
ornamentis spoliare. Pœni Italiam deformarunt, _les Carthaginois ont
dévasté l’Italie_. Cf. Maculo.
2. DĒFORMO, as, avi, atum, are, a. _Dessiner_, _esquisser_, _ébaucher_.
SYN. Depingo, primas lineas duco. USUS: Tabulam, imaginem deformare.
Ille quem supra deformavi, _celui que je viens de peindre_, _que j’ai
représenté plus haut_.
DĒFRAUDO, as, avi, atum, are, a. _Enlever par tromperie_; _tromper_. SYN.
Decipio. USUS: Ne brevitas aures defraudet, ne longitudo obtundat. Cf.
Fraudo, Decipio.
DĒFRĬCO, as, cŭi, cātum _vel_ ctum, are, a. _Frotter fortement_. USUS:
Cœpit in balneo defricari.
DĒFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Rompre_, _casser_. SYN. Decerpo,
frango. USUS: Ramum arboris defringere.
DĒFŪGĬO, is, fūgi, ere, a. _Fuir_, _éviter_. SYN. Refugio, recuso. USUS:
Munus aliquod, disputationem defugere. Cf. Vito, Declino.
DĒFUNGOR, eris, functus sum, fungi, d. _S’acquitter de_, _accomplir_,
_terminer_. SYN. Exantio, fungor. USUS: Bello, certamine, curis,
periculis defunctus, _qui a terminé la guerre_; _délivré des combats, des
dangers, etc._ Morbo, imperio defungi. Cf. Fungor.
DĒGĔNER, ĕris, gen. omn. _Dégénéré_, _abâtardi_. SYN. Qui majorum moribus
non respondet; patrii moris expers, quod ex progenie parum prosperum est.
USUS: Degener animus. Cf. Degenero.
DĒGĔNĔRO, as, avi, atum, are, n. _Dégénérer_. SYN. Deflecto, descisco,
deficio, discedo a moribus, non respondeo generi. PHRAS. Filius a
paternis moribus degeneravit, _le fils a dégénéré des mœurs de son
père_. Filius virtutem paternam projecit, abjecit; non insistit paternis
vestigiis; a paterna virtute abest longissime; a parentis moribus
discedit longissime; a patriis institutis moribusque abit, desciscit,
alienus est; nullum paternæ virtutis in eo est vestigium; veteres majorum
laudes ingenii asperitate obterit; paternæ indolis nihil refert; ingenio
est patris moribus admodum dissimili; agendi ratio a ratione parentis
distat longius; præter vultus speciem, patris nihil habet, nihil refert;
credas hominem alio parente natum, ita moribus dissimilis est; ita
mores a parentis optimi moribus abludunt, abhorrent, abeunt, dissident,
dissentiunt; nemo parentem in filio cognoscat, ita longe a paterna
consuetudine recedit; patris moribus haud respondet filius; haud sane in
mores parentis abit filius; mores parentis persequi, vitam exprimere,
consectari vestigia odiosum filio, nec jam pronum ingenio vitiis
depravato. Cf. Dissimilis, Abludo, Discrepo, Imitor. USUS: Utinam ejus
filii non degenerassent a virtute paterna; ab illa perenni et contestata
majorum probitate descivissent! Cf. Descisco, Deterius fieri.
DĒGO, is, i, ere, a. _Passer_, _consumer (le temps)_. SYN. Ago, transigo,
traduco, vivo. USUS: Vitam, ætatem in exilio, egestate degere. Vitam cum
virtute, sine molestia, in tranquillitate degere. Cf. Vivo.
DĒGRĂVO, as, atum, are, a. _Charger_, _appesantir_. SYN. Premo, gravem
et ponderosum reddo. USUS: Etiam peritos nandi lassitudo et vulnera
degravant.
DĒGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. _Sortir de_, _s’éloigner_. USUS:
Eques ad pedes degressus, _cavalier qui a mis pied à terre_.
DĒGUSTO, as, avi, atum, are, a. _Goûter_, _essayer_, _effleurer_. SYN.
Delibo, gusto, attingo, agnosco, conjicio. USUS: Vellem, aliquid de his
exercitationibus degustasses. Odorare hominem, degusta convivam tuum. Vis
degustare vitam et fortunam meam? Cf. Gusto.
DĔHINC, _De là_, _à partir de là_. SYN. Deinde, postea. USUS: Primum
divertit, dehinc cœnavit. Cf. Deinde.
DĔHISCO, is, ere, n. _S’ouvrir_, _se fendre_. SYN. Discedo. PHRAS.
Dehiscit tellus, _la terre s’entr’ouvre_. Collabitur in immensam
altitudinem; in ingentem hiatum decidit. Cf. Hiatus. USUS: Tellus, mare
dehiscit.
DĔHORTOR, aris, atus sum, ari, d. _Dissuader_, _détourner de_. SYN.
Dissuadeo, deterreo, avoco, revoco, abstraho, abduco, abstineo. USUS: Res
ipsa me invitabit, aut dehortabitur. Cf. Deterreo, Avoco.
DĔIN, _Ensuite_. SYN. Deinde. Cf. Deinde.
DĔĬNCEPS, _De suite_, _après_; _de nouveau_. SYN. Deinde, postea,
posthac, rursus. USUS: Cavendum, ne, quod semel diximus, deinceps
dicamus. Primum est, se conservare, deinceps, etc.
DĔINDE, _Ensuite_. SYN. Dein, exinde, exin, dehinc, post, postmodo,
postmodum, tum, subinde, posthac, deinceps, secundo loco, secundum ea,
posterius, post hæc, inde, post id locorum. USUS: Naturam primum videte,
deinde inventionem, denique constantiam.
DĔ INTĔGRO, _Derechef_, _de nouveau_. SYN. Denuo. USUS: In morbum de
integro incidi. Eas leges de integro ferri placet Cf. Iterum.
DĒJECTĬO, ōnis, f. _Expropriation_. SYN. Depulsio. USUS: Qui illam vim
dejectionemque fecerit.
DĒJECTŬS, ūs, m. _Abatis_. USUS: Viæ arborum dejectu impeditæ.
DĒJĔRO, as, avi, atum, are, n. _Jurer_, _faire serment_. SYN. Juro. USUS:
Oneratus auro dejerat et clamat. Cf. Perjurus.
DĒJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Jeter à bas_, _précipiter_,
_renverser_. SYN. Deturbo, demolior, depello, disturbo, exturbo,
præcipito, dimoveo, dejectionem facio. PHRAS. 1. De gradu suo hominem
dejecit, _il fit déchoir cet homme de son rang_. De cœlo detraxit hominem
honoris insolentia elatum; magistratu hominem movit superbia inflatum;
abactum magistratu hominem in ordinem redegit. 2. Statuas Deorum
dejecit, _il renversa les statues des dieux_. Simulacra Deorum depulit,
evertit; Deorum statuas deturbavit, afflixit, comminuit, dissipavit;
in terram præcipitavit; ad terram dedit; ad terram afflixit. Deorum
simulacra demolitus est; disjecta, disturbata subruit, evertit. USUS: 1.
Aliquem consulatu, de gradu, de statu vitæ, de possessionibus dejicere,
_déposséder, exproprier qqn de ses biens_. Magistratum a gubernaculis
reipublicæ, jugum cervicibus dejicere. Spe amicisque dejectus. 2. Adimo,
_enlever_, _retrancher_. Metum hunc Siciliæ dejeci. Vide, quantum
Philosophia de doloris terrore dejecerit. 3. Averto, _abaisser_,
_détourner de_. Nusquam a republica oculos dejeci.
DĒJUNGO, is, junctum, ere, a. _Désunir_, _séparer_. USUS: Quæ dejuncta
fuere, sociantur.
DĒLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. _Tomber de_. SYN. Defluo, devenio,
deflecto. USUS: 1. Aqua e tectis delabitur. Homo e cœlo delapsus.
2. TRANSL. Delabi in vitium, in turpitudinem, in morbum, in magnas
difficultates. Ad alia sermo delabitur. Quæ delapsa fluxerunt, severis
legibus vincienda sunt. Rem familiarem delabi sinere flagitiosum est. Cf.
Labor.
DĒLĀTĬO, ōnis, f. _Dénonciation_, _rapport_. SYN. Accusatio. EPITH.
Salutaris et diligens. USUS: Delatio nominis ad judicem. Delationem dare
alicui, _citer qqn en justice_. Cf. Accusatio, Criminatio.
DĒLECTĀMENTUM, i, n. _Plaisir_, _amusement_. SYN. Oblectamentum. EPITH.
Inane, permulta delectamenta. USUS: Inania sunt hæc, et puerorum
delectamenta. Cf. Delectatio.
DĒLECTĀTĬO, ōnis, f. _Délectation_, _plaisir_. SYN. Oblectatio,
jucunditas, voluptas. EPITH. Aliena ab aliqua re, diurna, diuturna,
ingenua, digna, levissima, mira, puerilis, summa, delectationes multæ,
plurimæ, veteres. PHRAS. Multa est in litteris delectatio, _l’étude
des lettres procure beaucoup de plaisir_. Mira me voluptate afficiunt
litteræ; una senectutis meæ requies et oblectamentum sunt litteræ; cum
splendore fructum quoque jucunditatis pariunt litteræ. Mira suavitate
animum deliniunt litteræ. Habent aliquod tanquam pabulum bonarum artium
studia ac doctrinæ, suavissimam voluptatem. Delectationem aucuparis,
in litteris invenias et vitæ oblectamenta, et voluptates maximas. Mori
videri possim in studio doctrinæ, adeo quæ usquam sunt remissionum
suavitates, litterato in otio abunde consequor. Habent, mihi crede,
bonarum artiam doctrinæ magnam suavitatem et delectationem; titillant
animum suavissime, delectationemque honestissimam afferunt. Cf Delecto.
USUS: Delectatio est voluptas suavitate sensus animum deliniens. Quæ
popularem admirationem habent, mihi delectationem nullam afferunt.
Negotiis ab omni delectatione impedior. Cf. Jucundus, Jucunditas.
DĒLECTO, as, avī, atum, are, a. _Délecter_, _plaire_, _amuser_,
_divertir_. SYN. Oblecto, delectationem habeo, delectationem affero. ADV.
Admodum, incredibiliter, mire, mediocriter, minus, diu, mirifice; plane
prorsus, plus, similiter, unice. PHRAS. Horti me delectant, _les jardins
me charment_. Hortorum aspectus me delectat unice; dolores meos levat;
molestiis animum avocat, abducit; in hortis acquiesco suavissime, his
oculos animumque pasco, hi animum voluptate maxima perfundunt; hortorum
specie exsaturari oculi animusque nunquam possunt; habent hortorum
amœnitates oblectationem suavissimam; voluptate afficiunt; oculis
blandiuntur; oblectat me verna hortorum species, plurimumque voluptatis
affert; est mihi in deliciis hortorum verna species; jucundus mihi est
hortorum aspectus, animumque mirifice reficit; recreat me suavissime
hortorum aspectus, ac voluptatem parit sincerissimam; animus mihi in
hortis est, ii solum placent, arrident, in iis acquiesco unice. Cf.
Delectatio, Delector, Placeo, Gratus. USUS: Pulchritudo movet oculos, et
delectat. Cf. Delectatio, Delector.
DĒLECTOR, aris, atus sum, ari, d. _Charmer_, _plaire_, _amuser_. SYN.
Oblector, ducor, capior, teneor, delectationem capio, suavissimum
jucunditatis fructum ex re capio, voluptate afficior, morior in studio
faciendi aliquid, pascor, perfruor, gaudeo, lætor. PHRAS. Libris delector
magnopere, _les livres, c’est-à-dire, l’étude me plaît beaucoup_. In
libris, quasi in aliquo opportuno diversorio requiesco; libri mihi
voluptati sunt; legendi studio teneor incredibili; e lectione librorum
humanissima voluptate animus completur, ac veluti saginatur; genus hoc
est voluptatis suavissimum, multa quotidie legere; voluptatem capio e
lectione suavissimam; si quid usquam est sinceræ voluptatis, id abunde in
libris reperio; expleri animus non potest lectione librorum; jucundissimo
voluptatis sensu perfundor in antiquorum monumentorum lectione; legendi
studio incredibili ducor ac teneor; his ego rebus pascor, his delector,
his perfruor, quæ ex doctorum hominum monumentis ad nostram ætatem
perveniunt. Cf. Lætor, Delecto, Delectatio, Frequento, Rus, Ludus. USUS:
Delectatur multitudo, et oratione ducitur, Musis delectamur et sapientiæ
fama. Cf. Jucunditas.
DĒLECTŬS, ūs, m. _Choix_, _triage_, _discernement_. SYN. Discrimen,
ratio, electio. EPITH. Elegans, percautus, diligens, provincialis. USUS:
1. Verborum delectus origo est eloquentiæ. Populus non delectu aliquo
et sapientia judicat, sed impetu et temeritate. Beneficiorum delectus
est habendus. 2. Delectus militaris, _levée de troupes_, _recrutement_.
Delectum mandare, decernere, edicere. Militum superbissimum delectum
instituere, conficere, habere. Delectum impedire, intermittere.
DĒLĒGĀTĬO, ōnis, f. _Délégation_, _substitution_. SYN. Mandatum,
provincia.
DĒLĒGO, as, avi, atum, are, a. _Envoyer_, _déléguer_, _confier_. SYN.
Mando, mitto. USUS: Hanc curam, provinciam, laborem alteri delegavi. Quæ
ad me delegasti, admodum placuere.
DĒLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Effacer détruire_, _anéantir_. SYN. Tollo,
exstinguo, adimo, obruo, abstergo, induco (nomina, pacta, verba). ADV.
Funditus, omnino. USUS: 1. Delere epistolam lacrimis. 2. TRANSL. Delevit
mihi omnem molestiam epistola sua. Oblivione beneficia, injurias delere.
Is est, qui nummulis acceptis fas omne et æquum, leges, religionem,
patriam deleat et exstinguat. Hujus insaniam e judiciis, hanc maculam
nunquam ex hominum animis delebis. Bella præsentia, et futura consilio
delevit. Urbem, exercitum, ædificium delere. Cf. Tollo, Adimo.
DĒLĒTRIX, īcis, f. _Destructrice_. USUS: Illa deletrix hujus imperii sica.
DĒLĪBĔRĀBUNDUS, a, um, _Qui délibère_. USUS: Consules deliberabundi
capita conferunt, diu colloquuntur.
DĒLĪBĔRĀTĬO, ōnis, f. _Délibération_, _consultation_. SYN. Consultatio,
consilium. EPITH. Difficilis, difficilior, difficillima, magna, turpis,
plurimæ. USUS: Etsi tibi assentior, habet res deliberationem, _bien que
je sois de votre avis, cependant la chose demande qu’on y pense_. Non
oportebat eam deliberationem introducere, suscipere. Deliberationes de
republica habere. Cf. Consilium.
DĒLĪBĔRĀTĪVUS, a, um, _Délibératif_. USUS: Causæ genus deliberativum,
_cause du genre délibératif_.
DĒLĪBĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui délibère_. SYN. Qui de re deliberat.
DĒLĪBĔRĀTUS, a, um, _Décidé_, _résolu_. USUS: Mihi certum est et
deliberatum. Nihil mihi deliberatius, quam, etc.
DĒLĪBĔRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Peser_, _examiner_, _réfléchir
mûrement_. SYN. Consulto, consulo, consilior, deliberationem habeo,
consilium exquiro, consilium capio, considero, video, inquiro. PHRAS.
Deliberandum est diu de vitæ genere deligendo, _il faut longtemps
réfléchir avant de choisir un état de vie_. Diu deliberandum et
concoquendum est, cui te vitæ generi addicas; consilii res est, et
sane ardui, deligere vitæ genus optimum; jure in consultationem ac
deliberationem venit vitæ genus, ad quod aspiras; diu multumque consilia
agitanda; conferendum sedulo cum viris sapientibus de vitæ genere
deligendo; comparanda multumque vitæ instituta, quorum ex numero aliquod
amplectaris. Merito in deliberationem cadit vitæ in posterum exigendæ
modus; multos dies ea consultatio teneat, necesse est, quæ de toto
vitæ genere sententiam ferat; in deligendo vitæ instituto assumendi in
societatem consilii viri sapientissimi; adhibendum virorum sapientum
consilium; consilia conferenda sunt cum viris virtutis ac sapientiæ laude
clarissimis; in deligendo tam arduo vitæ universæ instituto nihil sine
consilio sapientum statuendum est; deliberationem non facilem habet vitæ
genus eligendum; eundum in consilium; capita conferenda in tam arduo
vitæ recte ordinandæ negotio; deliberatio capienda, habenda diligens;
ineundum consilium; ineunda via, ratio vitæ in posterum instituendæ. Cf.
Consulo, Consilium, Consulto, Consultatio, Cogito, Considero. USUS: Etiam
cum hostibus deliberat. Tecum de capite et fortunis meis deliberabo et
statuam.
DĒLĪBO, as, avi, atum, are, a. _Effleurer_, _goûter_. SYN. Quasi libando
minuo, decerpo, degusto, labris primoribus gusto, attingo. USUS: Vix
delibaverat honorem novum. Nihil de laude tua ac gloria delibabo, _je ne
porterai aucune atteinte à votre gloire_.
DĒLĬBŪTUS, a, um, _Oint_, _frotté_. SYN. Unctus, oblitus. USUS: Multis
medicamentis delibutus. Compositus et delibutus capillus.
DĒLĬCĀTĒ, _Mollement_, _d’une manière efféminée_. SYN. Molliter. USUS:
Molliter et delicate vivere, accubare.
DĒLĬCĀTUS, a, um, _Mou_, _délicat_, _efféminé_. SYN. Mollis. USUS:
Libidinosa ac delicata juventus. Delicatæ, obscœnæ voluptates. Delicatum
sermonem inferre convivio. Convivium delicatum. Muliebri, lepido,
delicato comitatu stipatus.
DĒLĬCĬÆ, ārum, f. pl. _Délices_, _douceur_; _amour_; _libertinage_. SYN.
Delectamentum, suavitas, voluptas, amores, mel, lenocinia, illecebræ,
irritamenta, lautitiæ. EPITH. Magnæ, multæ, pueriles. USUS: Sinamus illi
pueriles voluptates et delicias. Epularum exquisitæ deliciæ. Publicanos
habeo in deliciis. Terentia mel meum et deliciæ. Delicias me facit,
ludibrio me habet, _il s’amuse de moi, à mes dépens_. Cf. Delectatio,
Voluptas, Carus.
DĒLĬCĬŎLÆ, ārum, f. pl. _Délices_.
DĒLICTUM, i, n. _Délit_, _faute_. SYN. Peccatum, error. USUS: Quo
delictum majus, eo gravior pœna. Homines sapientes delicto suo, non
aliorum injuria commoventur. Cf. Error, Peccatum, Crimen, Scelus.
1. DĒLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Attacher_, _lier_. SYN. Ligo. USUS:
Deligare ad palum. Cf. Ligo.
2. DĒLĬGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Élire_, _choisir_. SYN. Lego,
eligo, delectum habeo, delectum adhibeo. )( Rejicio. USUS: Bona deligere,
rejicere contraria. Magistratus deligere. Castris locum; aliquem ad
consilium deligere. Cf. Eligo.
DĒLĪNĪMENTUM, i, n. _Attrait_, _charme_, _séduction_. SYN. Delinitio.
USUS: Delinimentis aliquem capere.
DĒLĪNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Adoucir_, _charmer_, _séduire_,
_captiver_. SYN. Lenio, placo, mitigo, demulceo, allicio. )( Irrito.
USUS: Blando sermone milites, blanditiis, spe prædæ delinivit. Voluptatum
illecebris delinitur. Cf. Demulceo, Placo.
DĒLĪNĪTĬO, ōnis, f. _Action de gagner, de séduire_. SYN. Mitigatio. USUS:
Delinitio multitudinis.
DĒLĪNĪTOR, ōris, m. _Celui qui charme_. USUS: Judicis delinitor est
orator.
DĒLINQUO, is, līqui, lictum, ere, n. et a. _Manquer à son devoir_,
_commettre une faute_. SYN. Pecco, errorem committo. USUS: Delinquere in
vita, in re aliqua. Cf. Pecco, Erro.
DĒLĬQUESCO, is, ere, n. _Se fondre_, _se liquéfier_. SYN. Dissolvor,
liquefio, diffluo. USUS: Ne alacritate usus futili, gestiensque
deliquescat.
DĒLĬQUĬUM, i, n. _Défaillance_. SYN. Defectus, diminutio. PHRAS.
(Deliquium passus est, VULG.), _il eut une défaillance_. Animus eum
defecit, destituit, reliquit; animo concidit; animo defecit; ita captus
animi sensu est, ut vita discessisse videretur; exanimi similis corruit;
inter suorum manus pro mortuo collapsus est; subita animi defectione
in genua subsidit; exsanguis et mortuo similis concidit; linqui animo,
submitti genu cœpit; deficiens repente vix spiritum ducebat; oculis
caligine confusis collapsus est, ne mentis quidem compos; caligine oculis
offusa veluti moribundus extendebatur; animo male esse occœpit; repentina
vis mali sensum animi expulit. USUS: Vereor, ne id mihi libertatis
deliquio sit. Cf. Concido, Animus.
DĒLĪRĀMENTUM, i, n. _Folie_, _extravagance_. SYN. Deliratio. USUS:
Deliramenta loquitur. Cf. Deliro.
DĒLĪRĀTĬO, ōnis, f. _Délire_, _folie_. SYN. Stultitia, error, insania.
EPITH. Incredibilis, senilis. USUS: O delirationem incredibilem!
DĒLĪRO, as, avi, atum, are, n. _Délirer_, _extravaguer_, _radoter_. SYN.
Desipio. )( Sapio. PHRAS. Delirat, _il est fou_. Mens officium suum non
facit: mens et ratio hominem relinquit; a mente discedit; desertus,
destitutus a mente est; mente captus est; mentem amisit; mente motus
est; mentis lumine obcæcatus est; mentis compos non est; mentis impos,
inops, expers est; inops a mente est; a ratione aversus; ratione caret,
deliramenta loquitur; mentis vertigine agitur; mentis errore affectus
est; nihil pro sano agit; vigilans somniat. Cf. Insania, Insanus, Furo,
Mens. USUS: Falli, errore labi, decipi tam dedecet, quam delirare.
Delirare in re aliqua. Cf. Stultus, Stultitia.
DĒLĪRUS, a, um, _Qui délire_, _extravagant_. SYN. Stultus, insanus, mente
captus, demens, emotæ mentis homo. PHRAS. Delirum vis morbi reddidit, _la
violence de la maladie lui donna le délire_. De potestate mentis impotem
fecit; delirationem attulit homini; de mentis statu deduxit hominem;
erroris et dementiæ complevit. Cf. Stultus. USUS: Quæ anus tam delira,
ut ista timeat? Cf. Demens.
DĒLĬTESCO, is, tŭi, escere, n. _Se cacher_. SYN. Lateo, abscondor. USUS:
In alicujus auctoritate delitescere. Delitescit, dein repente prosilit.
Cf. Lateo, Abdo, Abscondo.
DĒLŪBRUM, i, n. _Temple_. SYN. Templum, fanum. EPITH. Communia,
consecrata, patria, religiosissima. USUS: Delubra sanctissimis
religionibus consecrata. Cf. Templum.
DĒLŪDO, is, lūsi, lūsum, ere, a. _Abuser_, _tromper_, _se jouer de_. SYN.
Ludo, eludo, illudo, derideo. USUS: Num deludi ac contemni majestatum
senatus patiemini? Cf. Illudo, Decipio, Derideo, Ludifico.
DĒLUMBO, as, avi, atum, are, a. _Éreinter_; _affaiblir_, _énerver_. SYN.
Debilito, enervo. USUS: Ne minutior numerus delumbet sententias.
DĒMANDO, as, avi, atum, are, a. _Remettre_, _confier à_. SYN. Committo.
USUS: Demandare curam legato; demandare curæ alicujus aliquid. Cf. Mando,
Committo.
DĒMENS, entis, omn. gen. _Privé de la raison_, _insensé_, _fou_. SYN.
De mente ac sanitate deturbatus, delirus, emota mente, insanus, amens.
)( Sanus. USUS: Scelere suo demens. Tragico illo Oreste dementior. Cf.
Insanus, Amentia.
DĒMENSUM, i, n. _Distribution mensuelle en nature ou en argent faite à
l’esclave_. (VULG. Portio). USUS: De demenso suo dedit, defraudans genium
suum.
DĒMENTER, _Follement_. SYN. Stulte.
DĒMENTIĬA, æ, f. _Folie_. SYN. Amentia, insania, stultitia. EPITH.
Popularis, turbulenta, summa, utilis. USUS: Dementia aliqua ex civibus
hostes facti. Cf. Amentia, Stultitia.
DĒMĔRĔOR, eris, ītus sum, eri, d. _Gagner par des services_. SYN. Merito
aliquo mihi quempiam adstringo. USUS: Beneficio civitatem demereri. Cf.
Concilio, Mereor.
DĒMERGO, is, mersi, mersum, ere, a. _Plonger_, _enfoncer_. SYN. Mergo,
immergo, obruo. PHRAS. In mari demersus est, _il fut englouti dans la
mer_. Gurgitibus haustus periit; rapido gurgite ablatus nunquam deinceps
apparuit; fluctibus maris absorptus est; aquarum fluctibus obrutus est;
aquis suffocatus, exstinctus est. Cf. Mergo. USUS: Ære alieno demergi.
Opibus leges demergere, opprimere, _abaisser_, _anéantir_. Patriam
demersam extuli. Cf. Mergo.
DĒMĒTĬOR, iris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Metior, dimetior,
describo. USUS: Solis cursum demetiri. Ut verba verbis demensa et paria
respondeant. Cf. Metior.
DĒMĔTĬO, isi, messui, messum, ere, a. _Moissonner_. SYN. Meto. ADV.
Tempestive. USUS: Tempestive demetere et percipere fructus. Cf. Meto.
DĒMĬGRO, as, avi, atum, are, n. _Changer de séjour_, _aller habiter_,
_déloger_. SYN. Ad alias ædes, ad habitandum eo discedo. USUS: Nunquam de
statu meo demigrabo. Demigrare et focos relinquere. Cf. Migro.
DĒMĬNŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Retrancher_, _diminuer_, _amoindrir_.
SYN. Imminuo.
DĒMĪROR, aris, atus sum, ari, d. _Être fort étonné_. SYN. Valde miror.
USUS: Hæc te exspectasse demiror. Cf. Miror.
DĒMISSĒ, _Bassement_, _humblement_. SYN. Humiliter. USUS: Suppliciter et
demisse agere gratias. Demisse et humiliter loqui.
DĒMISSĬO, ōnis, f. _Bassesse_; _modestie_. SYN. Animi abjectio,
infractio, debilitatio; item: Modestia animi. Cf. Humilitas, Modestia.
DĒMISSUS, a, um. _Abattu_; _doux_, _modeste_, _simple_. SYN. Humilis,
fractus, sordidus; item: modestus, minime arrogans nec ambitiosus. PHRAS.
Animo est perquam demisso, _il est très modeste_. Modestia animi est
insigni; animo est modestissimo; præfert ubique insignem animi modestiam;
a supercilio fastuque abest longissime; non elatus, non arrogans, non
contumax est; non multum sibi defert, tribuit, arrogat; omni insolentia
vacat; magna moderatione, modestia in omni officii parte utitur;
submisse, modeste de se existimat; despicientia sui insignis est; nihil
homine modestius, nihil ab omni fastu et arrogantia alienius. USUS:
1. Demisso capite perculsus domum abiit. 2. Abjectus, _abattu_. Sylla
mœrens, demissus, afflictus. Fracto animo et demisso, non pertinax, non
litigiosus, non acerbus. Cf. Humilis, Modestus.
DĒMĪTĬGO, as, avi, atum, are, a. _Adoucir_, _rendre aimable_. SYN.
Mitigo, lenio. USUS: Nosmetipsi quotidie demitigamur, _nous-mêmes, nous
nous humanisons chaque jour_. Cf. Lenio.
DĒMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Faire descendre_, _abattre_; — se,
_s’abaisser_, _descendre_. SYN. Inclino, deprimo. )( Effero. ADV. Se
penitus. PHRAS. 1. Nimium te demittis, _vous vous abaissez trop_. Æquo
submissius agis; nulla decori ratione habita, plus quam par est, præter
decorum te deprimis, abjicis, submittis; non sine summo dedecore animi
tui magnitudinem plus æquo inflectis; dignitati tuæ parum consulis,
dummodo infra omnium te pedes abjicere possis. Vix modum tenet animi illa
tui demissio et abjectio. 2. Demitte te, quantum potes, _humiliez-vous,
autant que vous le pouvez_. Dejice, submitte, deprime arrogantes spiritus
tuos, animi vel magnitudinem, vel tumorem inflecte; nulli te antepone;
tibi ipse displice; noli de te prædicare quidquam; noli ad honores
aspirare, delatos etiam invitus suscipe; elatos spiritus inflatumque sui
admiratione animum comprime, et quasi equum exultantem et lascivientem
frenis ac vinculis compesce; modestiam ubique, fac, præ te feras;
nihil in te elatum, nihil inflatum ac tumidum resideat; animos illos
sese impotentius efferentes comprime, edoma, ac sub jugum mitte; pone
arrogantes illos spiritus, ac quidquid tumoris superest, ex animo ejice.
Cf. Modestia. USUS: Eam rem alte in pectus demisit. Metu vultum dejicere,
demittere. Victores efferunt se lætitia, victi debilitantur, animosque
demittunt. Cf. Abjicio, Deprimo, Humilis.
DĒMO, is, dempsi, ere, a. _Enlever_, _retrancher_. SYN. Adimo, detraho.
)( Addo. USUS: Sollicitudinem alicui et metum demere. Fidem fabulis
demere. Alicui de molestia demere. Cf. Aufero, Tollo.
DĒMŌLĬOR, iris, ītus sum, iri, d. _Démolir_, _abattre_, _renverser_. SYN.
Deturbo, dejicio, disturbo, everto, diruo, destruo. USUS: Demoliri muros,
parietem, ædes. Cf. Destruo.
DĒMŌLĪTĬO, ōnis, f. _Démolition_, _destruction_. SYN. Eversio.
DĒMONSTRĀTĬO, ōnis, f. _Démonstration_. SYN. Ratio validior et apertior.
EPITH. Necessaria, falsa, universa. USUS: Argumenti conclusio, _seu_
demonstratio.
DĒMONSTRĀTĪVUS, a, um, _Démonstratif_. SYN. Epidicticus. USUS: Genus
orationis demonstrativum.
DĒMONSTRĀTOR, ōris, m. _Celui qui indique_, _qui décrit_.
DĒMONSTRO, as, avi, atum, are, a. _Montrer_, _faire voir_, _indiquer_;
_démontrer_, _exposer_. SYN. Commonstro, significo, declaro, præ me fero,
non dissimulo, profiteor, digitum in rem intendo, testificor, indice
digito monstro, digito ostendo, planum facio. ADV. Breviter, caute,
commodius, diligentissime, lucide, necessario, proprie. USUS: Demonstrare
amorem in aliquem. Demonstravi hoc senatui, simul id ostendi. Cf. Ostendo.
DĒMŎRĬOR, ĕris, mortŭus sum, mori, d. _Mourir_. SYN. Morior. USUS: Romæ
demortuus est. Cf. Morior.
DĒMŎROR, aris, atus sum, ari, d. _Retarder_, _retenir_. SYN. Detineo,
remoror. ADV. Diutius. USUS: Ne diutius te demorer. Cf. Moror.
DĒMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Déplacer_, _écarter de_. SYN. Removeo,
dimoveo. USUS: Nunquam me de sententia, de cura, de recto demovebit.
Alteros demovit, constituit alteros. Cf. Moveo.
DĒMULCĔO, es, mulsi, mulctum, ere, a. _Caresser_. SYN. Leniter mulceo,
delinio, permulceo. USUS: Equi tergum demulcere. Cf. Blandior.
DĒMUM, _Enfin_. SYN. Tandem, denique, postremo, ad extremum, ad ultimum.
USUS: Exilium quantum demum a perpetua peregrinatione differt? Cf.
Denique.
DĒMŪTO, as, vi, atum, are, a. _Changer_. USUS: Mores ingenium demutant.
Cf. Muto.
DĒNĀRĬUS, ii, m. _Denier, pièce de monnaie d’argent qui, dans l’origine,
valait 10 as, plus tard 16_. SYN. Decima pars aurei nummi, seu coronati,
et pondere drachmæ fere respondens. USUS: Emere denario, quod sit mille
denariorum; sperabam me ad denarios deventurum.
DĒNĔGO, as, avi, atum, are, a. _Nier fortement_; _refuser_. SYN.
Inficior, nego, recuso. )( Annuo. USUS: Etiam jucunda naturæ denego. Jure
denegare posset occupatio tua, quod peto. Cf. Nego.
DĒNI, æ, a. _Dix par dix_, _dix à dix_. SYN. Decem. USUS: Puer denum
annorum.
DĒNĬQUE, _Enfin_. SYN. Ad extremum, post omnia. PHRAS. Nunc denique
rediit in patriam, _enfin, il est revenu dans sa patrie_. Tandem
aliquando, diuturna mora interposita; aliquando tandem; denique ad
extremum, demum postremo; post diuturnum tempus; longo temporis
intervallo; cum tempus jam multum abiisset; transacto jam multorum
annorum spatio; longo post tempore; interjecto longo temporis curriculo
revertit in patriam; ad sua se cunabula recepit. USUS: Urbes omnes ac
oppida, agri denique ipsi.
DĒNŌMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Métonymie_. Figura rhetorica.
DĒNŌMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Nommer_, _donner un nom_.
DĒNŌTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Indiquer par un signe_, _désigner_.
SYN. Designo, significo. USUS: Una epistola Mithridates Romanos in Asia
omnes trucidandos denotavit. Cf. Noto.
DENS, entis, m. _Dent_. USUS: Dente extenuare, mandere, molere cibum,
_mâcher avec les dents_. Dentes evellere, eximere, _arracher_. Dentes
emittit, _il fait ses dents_. Dentes mobiles confirmare; vacillantes
dentes confirmare; dentium mobilitates firmare, _raffermir_, _arranger
des dents qui branlent_. Dente maledico aliquem carpere, _attaquer avec
les dents de la médisance_. Terrorem dentium crepitus insequitur.
DENSUS, a, um. _Épais_, _pressé_, _serré_. SYN. Creber, crassus,
confertus, spissus, stipatus, concretus. )( Rarus. USUS: Silva densa
atque aspera. Loca silvestribus sepibus densa.
DENTĀTUS, a, um, _Mordant_, _pénétrant_. SYN. Mordax. USUS: Charta
dentata res agetur, _on fera la chose sur du papier poli (avec une dent
de sanglier)_.
DĒNŪDO, as, avi, atum, are, a. _Mettre à nu_, _découvrir_. SYN. Nudo,
spolio. ADV. Crudelissime. USUS: Spoliare et denudare aliquem suo ornatu.
Cf. Nudo.
DĒNUNTĬĀTĬO, ōnis, f. _Annonce_, _avertissement_, _injonction_. SYN.
Indicium, significatio. EPITH. Periculosa, præmatura. USUS: Denuntiatio
belli. Terrere aliquem denuntiatione periculi. Quæ est illa a Diis
profecta denuntiatio calamitatum?
DĒNUNTĬO, as, avi, atum, are, a. _Annoncer_, _déclarer_; _ordonner_. SYN.
Indico, palam dico, testor, ostendo, significo, prænuntio. ADV. Ante,
aperte, apertius, singillatim, multo ante, palam. USUS: Inimicitias ille
mihi denuntiavit. Clodius metum, vim terrores jacit et denuntiat. Judici,
_vel_ in judicium, _vel_ judicium alicui denuntiare. Espectanti litteras
denuntiavit, ne scriberem.
DĒNŬO, _De nouveau_. SYN. De integro. Cf. Iterum.
DĔŎNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Décharger_. SYN. Exonero, depono. USUS:
Suæ invidiæ aliquid in me deonerare et trajicere voluit, _il a voulu
décharger un peu sur moi de l’odieux qui l’accable_. Cf. Onus.
DĔORSUM, _En bas_. )( Sursum. USUS: Directe deorsum feror.
DĒPĂCISCOR, eris, pactus sum, pacisci, d. _Faire un pacte_, _un accord_.
SYN. Paciscor, spondeo. USUS: Tria prædia sibi depactus est, _il prit
trois métairies pour sa part_. Ad conditiones alicujus; cum aliquo
depacisci. Cf. Pactum.
DĒPASCO, is, pāvi, pastum, ere, a. _vel_ DĒPASCOR, eris, pastus sum,
pasci, d. _Brouter_, _se repaître_. SYN. Absumo, reseco. USUS: Pecora
agrum depascunt; orationis luxuriem stilo depascere, _retrancher_,
_élaguer avec le stylet l’exubérance du discours_. Febris hominem misere
depascitur.
DĒPĔCŪLĀTOR, ōris, m. _Déprédateur_, _voleur_. USUS: Depeculator, vexator
provinciarum. Cf. Fur.
DĒPĔCŪLOR, aris, atus sum, ari, d. _Dépouiller_, _voler_. SYN. Furor,
compilo. USUS: Civitates, regna, domos depeculatus est. Honorem alicujus
et famam depeculari. Eum omni argento depeculatus est.
DĒPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Chasser_; _éloigner_, _repousser_.
SYN. Pello, repello, propulso, expello, arceo. ADV. Facile, ægrius. USUS:
Virgines voluntaria morte nefariam turpitudinem a se depulere. Tribuni
furor eam ad calamitatem, dolorem, suspicionem, mortem depulit. Cædem a
vobis, vastitatem, incendia, furorem malorum, jugum a cervicibus, meis
laboribus depuli. Aliquem de loco, consilio, sententia depellere. Cf
Pello, Arceo, Ejicio.
DĒPENDĔO, es, pendi, pensum, ere, n. _Être suspendu_. SYN. Deorsum
pendeo. USUS: Lychni e laquearibus dependent.
DĒPENDO, is, pendi, pensum, ere, a. _Payer_. SYN. Pendo, solvo. USUS:
Abjurare malo, quam dependere pœnas criminibus. Mercedem operis
dependere. Quod spopondisti pro alio, dependendum est. Cf. Pendo.
DĒPERDO, is, perdĭdi, perdĭtum, ere, a. _Perdre_. SYN. Amitto, perdo.
USUS: Nihil de laude deperdidisti, aut honestate. Cf. Perdo, Amitto.
DĒPĔRĔO, is, īvi _vel_ ii, ire, n. _Périr_, _se perdre_. SYN. Pereo.
USUS: 1. Cave, ne servus depereat. 2. Deperire aliquem amore, _aimer
éperdument qqn_.
DĒPINGO, is, pinxi, pictum, ere, a. _Peindre_. SYN. Pingo, describo. ADV.
Commode sane. USUS: Mente et cogitatione sibi aliquid depingere, _se
représenter qqche dans l’esprit_. Cf. Pingo.
DĒPLŌRO, as, avi, atum, are, n. _Pleurer_, _gémir_, _se lamenter_. SYN.
Lamentor, conqueror, defleo. ADV. Copiose, dolentius, divinitus. USUS: Si
ad saxa de injuriis tuis conqueri et deplorare velim. Querelas deplorare.
Quis pro rerum atrocitate tantas calamitates deploret? Cf. Lugeo, Gemo.
DĒPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Mettre à terre_; _déposer_,
_abandonner_, _quitter_. SYN. Repono, colloco, abjicio, exuo, pono. ADV.
Honestius inimicitias, honestissime, humanissime, paulisper, plane.
PHRAS. 1. Depone metum, _déposez toute crainte_. Mitte timores istos;
missas fac sollicitudines; omitte anxias de te curas; expedi mentem iis
angoribus; respira ab his timoribus; abduc ab iis molestiis tantisper
animum; ejice hos animo timores; animum confirma; facessant istæ nunc
curæ, quæ animum exedunt; aufer intempestivas sollicitudines. Animum
curis depressum erige, excita. Cf. Cura, Metus, Timor. 2. (Depositus
est a suo magistratu, VULG.), _il fut déposé de ses fonctions_.
Abactus magistratu est; magistratu abire, decedere jussus; spoliatus
omni dignitate; honoris gradu dejectus, exauctoratus est; detractum,
abrogatum est illi imperium; in ordinem est redactus; adempta sunt illi
magistratus insignia; motus est magistratu. Cf. Abdico, Dejicio. USUS:
1. In tuo sermone et suavitate curas omnes depono. Studium pristinum,
amorem, amicitiam deponere; timores, curas, spem, metum, offensionem,
memoriam doloris deponere. Factas contumelias ex animo deponere. Omnes
molestias deposui et ejeci. 2. Imperium, provinciam deponere, _déposer un
commandement_, _cesser de gouverner une province_. Cf. Abdico. 3. Ægrum
deponere, desperare, _abandonner un malade_. Deposita et conclamata est
respublica. 4. Apud aliquem, in alicujus fide, causam suam, pecuniam
deponere, _confier à qqn sa cause, sa fortune_. Cf. Abjicio.
DĒPŎPŬLĀTĬO, ōnis, f. _Dévastation_, _ravage_. SYN. Vastatio,
direptio, eversio. USUS: Quis excisionem, inflammationem, eversionem,
depopulationem, vastitatem agris intulit? Non me honorum direptio, non
tectorum excisio, non ædium sacrarum, publicorum operum depopulatio movet.
DĒPŎPŬLĀTOR, ōris, m. _Dévastateur_. SYN. Prædator, direptor. USUS:
Depopulator fori, obsessor patriæ.
DĒPŎPŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Dévaster_, _ravager_. SYN. Vasto,
diripio, depopulationem infero, exscindo, everto, inflammo; hostilem in
modum prædas ago. USUS: Agros depopulari. Cf. Diripio, Vasto.
DĒPORTO, as, avi, atum, are, a. _Emporter_, _transporter_. SYN. Exporto,
porto, reporto, aufero; duco, deduco. ADV. Frugaliter, tuto, undique.
USUS: Non opes modo, sed et humanitatem ex Italia deportasti. Bellum
in Africam et exercitum deportavit Pompeius. Triumphum ex provincia
deportare. Romam valetudinis causa se deportare. Deportare aliquem in
exilium, _déporter_. Cf. Porto.
DĔPOSCO, is, pŏposci, poscere, a. _Demander avec instance_. SYN. Omnino
posco, appeto, flagito, expeto. )( Recuso. USUS: Hoc non modo non recuso,
sed deposco. Has sibi partes depoposcit. Hunc imperatorem sibi ad bellum
miles deposcebat. Cf. Peto, Posco.
DĒPŎSĬTUM, i, n. _Dépôt_. SYN. Commendatum alicui, _vel_ concreditum.
USUS: Depositum non reddere, injustitiæ est.
DĒPRĀVĀTĒ, _De travers_, _mal_. SYN. Corrupte. USUS: Depravate de re
aliqua judicare.
DĒPRĀVĀTĬO, ōnis, f. _Contorsion_, _altération_. SYN. Corruptio,
distortio. USUS: Oris depravatio nobis indigna. Non te, sed depravatione
verbi me urgebat. Depravatio et fœditas turpificati animi si videri
possit. Depravatio consuetudinum, opinionum vanitas, animorum
imbecillitas multos alio flectit. Cf. Corrumpo.
DĒPRĀVO, as, avi, atum, are, a. _Tordre_; _altérer_, _corrompre_. SYN.
Corrumpo, pravis moribus imbuo; ab officio abduco, averto, avoco. USUS:
Mores juvenum nostra indulgentia corruptelaque depravantur. Cf. Corrumpo.
DĒPRĔCĀTĬO, ōnis, f. _Prière_. SYN. Precatio, postulatio. USUS:
Deprecatio est, in qua non defensio facti; sed ignoscendi postulatio
continetur. Deprecatione uti. Afferet illi deprecationem periculi ætas
illa, in qua tum fuit, _grâce_.
DĒPRĔCĀTOR, ōris, m. _Celui qui intercède_. SYN. Qui reo veniam et
impunitatem deposcit, et eximit periculo. USUS: 1. Sperabam, me potius
adjutorem tibi futurum, quam miseriarum deprecatorem. 2. Defensor,
_défenseur_. Deprecator fortunarum ac salutis meæ fuisti. Cf. Defensor,
Patronus.
DĒPRĔCOR, aris, atus sum, ari, d. _Prier_; _détourner_, _écarter_. SYN.
Deprecatione impetro, supplico; removeo, recuso. ADV. Paulatim. PHRAS.
1. Deprecare pro me, _intercédez pour moi_, (VULG. Intercede pro me).
Iratos, quæso, animos deprecare; deprecatorem te in meo periculo præbeto;
deprecatoris munus suscipe; deprecatoris partes age; pro capite, pro
salute mea deprecare; in deprecanda principis ira studium tuum adhibe;
operam, studium, auctoritatem pro me interpone; precibus periculum
averte. 2. Iram divinam deprecari, _apaiser par des prières la colère
divine_. Pacem Superum precibus exposcere; finem irarum cœlestium
exposcere. 3. (Culpam suam deprecatus est, VULG.), _il demanda pardon
de sa faute_. Erroris veniam petiit, rogavit; culpam precibus eluit;
ut ejus delicti sibi venia daretur; ut delicti gratia fieret; ut culpa
ea sibi condonaretur, ut noxa remitteretur, oravit. Cf. Venia. USUS:
Multorum vitam a tyranno deprecatus est, _il demanda au tyran la vie de
nombre de citoyens_. Calamitatem a se, mortem, supplicium deprecari. Pro
reditu Ciceronis amici deprecati sunt, _les amis de Cicéron demandèrent
son rappel_. Nullum periculum pro republica; nullam pœnam, si fefellero,
deprecor, _aut_ refugio, _si je vous trompe, j’accepte tous les
châtiments_.
DĔPRĔHENDO, is, di, sum, ere, a. _Arrêter_, _prendre_; _saisir_,
_connaître_, _s’apercevoir_. SYN. Comprehendo, animadverto, agnosco,
comperio, teneo. ADV. Itidem, manifesto. USUS: Aliquem in maleficio, in
manifesto scelere, ipsis oculis facinus deprehendere. Cf. Manifestus.
DĔPRĔHENSĬO, ōnis, f. _Découverte_. EPITH. Manifesta. USUS: Manifesta
veneni deprehensio.
DĔPRESSUS, a, um, _Abaissé_, _bas_. SYN. Demissus, abjectus, humilis.
USUS: 1. Depressa domus. Voce sedata et depressa usus sum. 2. Demersus,
_coulé à fond_, _englouti_. Aiunt hostium classem aut profligatam aut
depressam. Cf. Abjectus, Humilis.
DĒPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Abaisser_, _abattre_, _fouler
aux pieds_. SYN. Affligo, protero, conculco, demitto. )( Extollo,
erigo, effero. PHRAS. 1. Satis hominem depressit, _il a assez humilié
cet homme_. Audaciam hominis egregie contudit; vim ac spiritus fregit;
tumorem compressit; arrogantes hominis spiritus infregit, coercuit,
debilitavit. Cf. Frango, Coerceo. 2. Quid ita te deprimis? _Pourquoi
vous abaisser ainsi?_ Quid ad ista descendis? quid in humiles has ac
sordidas cogitationes te abjicis? cur nihil altum, nihil te dignum
suscipis? cur ita aversus es ab omnis honestæ gloriæ studio? cur nihil
spectas in laude positum? cur animum ita dejicis, demittis? cur animi
magnitudinem ad infima hæc inflectis? Nimium mihi humilis, abjectus,
depressus videtur animus tuus; humi serpere, humi jacere animum tam
sublimem erectumque patiere? Cur ab animi præstantia adeo descivisti?
Cf. Humilis, Abjectus. USUS: Vos etiam meam fortunam deprimitis, vestram
attollitis. Me vituperando affligitis, exstinctum me vi atque impressione
eversum cupitis. Cf. Affligo.
DĒPRŌMO, is, prompsi, promptum, ere, a. _Tirer hors ou de_. SYN. Expromo,
profero, expono, eruo. USUS: Pecunia ex ærario deprompta. Argumentum ex
intimo artificio deprompsi. Cf. Promo.
DĒPUGNO, as, avi, atum, are, a. _Combattre_, _livrer bataille_. SYN.
Decerto, dimico. ADV. Gratis, peregre, valde. USUS: Cum facinorosis
depugnandum, aut serviendum est. Cf. Pugno.
DĒPULSĬO, ōnis, f. _Action de repousser_, _d’écarter_. SYN. Expulsio,
inficiatio. USUS: Adeptio boni, depulsio mali, servitutis, doloris.
DĒPULSOR, ōris, m. _Celui qui chasse_, _qui repousse_. SYN. Expulsor.
USUS: Depulsor dominatus, quam particeps esse maluit.
DĒPURGO, as, avi, atum, are, a. _Nettoyer_. SYN. Purgo. USUS: Crimen
depurgare, iram deprecari.
DĒPŬTO, as, avi, atum, are, a. _Compter_, _supputer_; _estimer_. SYN.
Puto, censeo, existimo. USUS: Vide, ne te hebetem esse deputes. Deputabo
mecum rationes, atque excutiam. Se indignum re aliqua; alterius operam
parvi deputare. Eam rem in lucro deputavit. (_Pro_ destino, _dépêcher_,
barbarum est.)
DĒRĔLICTĬO, ōnis, f. _Abandon_. SYN. Contemptio. EPITH. Injusta. USUS:
Communis utilitatis derelictio contra naturam est. Cf. Solitudo.
DĒRĔLINQUO, is, līqui, lictum, ere, a. _Abandonner_. SYN. Desero,
destituo. USUS: Causam communem derelinquere. Perditus, nec a fortuna
tantum, sed et spe derelictus. Incultus et derelictus ager. Cf. Relinquo,
Desero.
DĒRĔPENTE, _Tout à coup_, _soudain_. USUS: Derepente corruit.
DĒRĬDĔO, es, risi, risum, ere, a. _Rire_, _se moquer de_. SYN. Eludo,
irrideo. PHRAS. Thrasones ubique deridentur, _partout on se moque des
fanfarons_. Thrasones fabula sunt vulgi; ubique ludibrio sunt, ludibrio
habentur; risum movent omnibus; risum cient, excutiunt; deridiculo sunt
omnibus. Cf. Irrideo, Ludibrium. USUS: Contemnite illos, et deridete. Cf.
Contemno.
DĒRĪDĬCŬLUM, i, n. _Moquerie_, _ridicule_. SYN. Irrisio. USUS: Verba
alicui per deridiculum dare.
DĒRĪVĀTĬO, ōnis, f. _Action de détourner (les eaux)_. SYN. Deductio.
USUS: Ductus aquarum, derivationes fluminum.
DĒRĪVO, as, avi, atum, are, a. _Détourner_. SYN. Duco, deduco, traho,
arcesso. PHRAS. Laudis partem in se derivare, _attirer sur soi une partie
de la gloire_. Transmovere in se alienam laudem; in societatem gloriæ
alienæ se offerre; de aliena laude sibi aliquid decerpere. Cf. Adscribo.
USUS: TRANSL. Crimen culpamque in alium derivare, _faire retomber une
faute sur un autre_. Partem curarum in aliud studii genus; rem aliquam in
suum usum derivare, convertere. Cf. Adscribo, Confero.
DĒRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Ôter_, _retrancher_. SYN. Detraho,
delibo, minuo. )( Arrogo. ADV. Maxime. USUS: Fidem somniis merito
derogant sapientes. Ea res multum de dignitate populi, de virtutis
existimatione derogavit. Suspicio inimicitiarum auctoritatem et fidem
ejus dictis derogavit. Legi, _aut_ de lege aliquid derogare. Nimium tibi
derogas, dum omnia arrogas. Cf. Demo, Adimo.
DĒRŎSUS, a, um, part. v. anom. derodo. _Rongé_. USUS: Clypei a muribus
derosi.
DĒRŬO, is, rŭi, ere, a. _Détruire_. USUS: De laudibus Dolabellæ cumulum
deruam, _je rabattrai bien le mérite de Dolabella_.
DĒSÆVĬO, is, ii, ire, n. * _Sévir avec violence_; _cesser de sévir_,
_s’apaiser_. SYN. Sævire desino. Cf. Crudelis.
DĒSCENDO, is, di, sum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Descendre_. SYN.
Delabor, e loco superiore venio, devolo, me demitto. )( Ascendo. ADV.
Obviam, omnino, pedetentim, propere, timide. PHRAS. 1. Descendit ex equo,
_il descendit de cheval_. Ad pedes se dedit; in pedes desiliit; ad pedes
degressus est. 2. Ad certamen descendere, _en venir aux mains_. Certamini
se offerre; dimicationem subire; in aciem et certamen rem committere;
rem in casum certaminis dare. Cf. Certamen, Pugna. USUS: 1. Descendit de
rostris in campum; in loca æquiora se demisit hostis. 2. Accedo, _venir_.
Ad conditiones oblatas, _vel_ in prœlium tibi descendendum erit. Ad
extrema consilia, ad dimicationem capitis descendi. Ad accusandum, causam
agendam, ad animi remissionem descendere. Alterutram ad conditionem
descendere vult Cæsar.
DESCISCO, is, scīvi, scītum, ere, n. _Se détacher de_, _quitter le
parti de_. SYN. Deficio. ADV. Flagitiose. USUS: A senatu, a republica
desciscere. A virtute, suis moribus, a seipso plane descivit. Cf. Deficio.
DESCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Copier_, _transcrire_.
SYN. Exscribo, transcribo, in scripta mea transfero. ADV. Commodius,
decentissime, fuse, generatim, mirifice, paulisper, summatim, varie.
PHRAS. Statum reipublicæ egregie mihi descripsit, _il m’a parfaitement
dépeint l’état de la république_. Formam reipublicæ expressam misit,
exposuit, depinxit, adumbravit, deformavit, expinxit, oculis subjecit.
USUS: 1. Librum describere. 2. Exprimo, _représenter_, _décrire_,
_raconter_. Crassum egregie descripsit. Aliquem suis coloribus
describere. Figuras in pulvere describere. 3. Indico, designo,
_désigner_, _tracer_, _représenter_. Rem definire breviteret verbis
describere. Tu mihi describe, quam viam ineam. Illi me latronem nimirum
describebant. Neminem consciorum sceleris describam. 4. Decerno, designo,
distribuo, constituo, destino, _imposer_, _taxer_, _assigner_. Singulis
urbibus frumenti rationes, vectigalia, leges descripsit. Suum cuique jus,
suum munus describere. Descripsisti urbis partes ad incendium. Descripsit
pecuniam in bellum, Cf. Explico.
DESCRIPTĬO, ōnis, f. _Figure_, _représentation_; _ordonnance_;
_répartition_. SYN. Designatio, figura, forma, distributio, definitio,
dispositio. EPITH. Æqua, æquabilis, brevis, cœlestis, falsa, similis,
solers, subtilis, vetus, apta, tanta. USUS: Descriptio civitatis
a majoribus sapienter constituta. Magistratuum descriptione omnis
reipublicæ forma continetur. Regionum, rerum, ordinum descriptio. Urbis
salubritas, descriptio, pulchritudo. Juris æqua descriptio, certaque
vivendi disciplina.
DĒSĔCO, as, cŭi, ctum, are, a. _Couper_, _tailler_. SYN. Seco.
DĒSĔRO, is, sĕrŭi, sertum, ere, a. _Abandonner_. SYN. Destituo, relinquo,
derelinquo; non adsum, desertum esse patior, prodo, negligo, prætermitto;
a causa alicujus recedo. PHRAS. Aliorum curam geris, te ipsum deseris,
_vous vous occupez des autres et ne songes pas à vous-même_. De aliis
plurimum, de te ipso tuisque rebus minime laboras. Aliena tibi curæ sunt,
tua negligis. Aliorum rationes pluris apud te sunt, quam tuæ. Propensior
ad alios, quam ad te ipsum tua voluntas est. Alienam voluntatem ut
sequaris, tuam deseris. Alienæ ut voluntati morem geras, te ipsum
negligis, derelinquis. Ut aliis satisfacias, aliorum causa te ipsum
destituis. Quid aliis placeat, quid aliorum e re sit, attendis; ratio
rerum tuarum quid postulet, minime cogitas. Ut sequaris alios, discedis
a te; deficis a te; desciscis a te ipso; alienis commodis omni studio,
cura, labore inservis, invigilas, operam das, dicas, navas, præstas,
tribuis, e tuis commodis nihil agis; tua commoda minime tibi cordi sunt.
Aliorum commoda dum captas, tua negligis. Dum aliorum causam foves,
juvas, agis, suscipis, tuam jacere, frigere, neglectam jacere pateris;
tuam abjicis, nihili facis, parvi pendis. De aliena causa sollicitus es,
tuam nihil curas; tuæ causæ oblitus es. Alienæ causæ faves multo magis
ac tuæ. Causam tuam ut alienam, alienam ut tuam tractas. Quod tuæ causæ
dicandum erat studium, dicas alienæ; id ponis, collocas in aliena. Cf.
Relinquo, Deficio, Apostata. USUS: Causam suam, vadimonium, virtutis viam
deserere. Turpe, auxilium implorantes deserere. A voluptatibus, a malitia
deseruntur. A mente, consilio, spe deseritur, _il perd la tête_. A re
familiari desertus, _pauvre_. Cf. Destituo, Relinquo.
DĒSERTĬO, ōnis, f. _Abandon_. Ista quidem velut desertio generis humani
est.
DĔSERTOR, ōris, m. _Celui qui abandonne_; _déserteur_. )( Conservator.
USUS: An proditores salutis meæ estis, an desertores, quos propugnatores
speraveram. Cf. Apostata.
DĒSERTUS, a, um, _Abandonné_, _désert_. SYN. Relictus, incultus, vastus,
vastatus, nudus. )( Celebris, frequens. PHRAS. Locus desertus erat, _le
lieu était désert_. Locus erat humano cultu vacuus; solitudine et inopia
vastus; locus inanis ac vastus a natura, et humano cultu; vasta erat in
his locis solitudo. (VULG. Desertum). Cf. Solitudo. USUS: Ager ab hominum
cultura desertus. Desertissima solitudo. Via deserta, inculta, frondibus
inclusa. Desertus ab officiis amicorum et abjectus. Cf. Solus.
DĒSERVĬO, is, ire, n. _Rendre service_, _servir_. SYN. Servio. USUS:
Officia mea, operæ, vigiliæ amicis deserviunt. Cf. Servio, Curo.
DĒSES, ĭdis, omn. gen. _Oisif_, _inoccupé_. SYN. Otiosus, nil agens.
PHRAS. Desides sumus, _nous sommes inoccupés_. Marcescimus otio situque;
senescimus otio; elanguescimus ignavia; socordius a nobis res agitur,
geritur; luxuriantur animi otio; mulierum ritu sedemus desides, et
cessamus; cessatores ignavi sumus. Cf. Piger. USUS: Sedemus desides domi,
mulierum ritu inter nos altercantes.
DĒSĬDĔO, es, sēdi, sidere, n. _Être assis_. SYN. Subsideo. USUS: Frustra
totum diem desedi.
DĒSĪDĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Désirable_. SYN. Expetendus. USUS: Nihil
desiderabile concupiscunt.
DĒSĪDĔRĀTĬO, ōnis, f. _Désir_. SYN. Desiderium, cupiditas. USUS: In
senibus nec tanta titillatio voluptatis est, nec desideratio. Cf.
Desiderium.
DĒSĪDĔRĬUM, ii, n. _Désir_, _regret_. SYN. Cupiditas; studium, ardor,
amor, sitis, igniculus desiderii. )( Satietas. EPITH. Diuturnum,
gravissimum, incredibile, magnum, melius, minus, mirum, par, summum,
tantum, triste. PHRAS. 1. Desiderium magnum commovit, _il a excité de
grands regrets_. Injecit magnum sui desiderium; magno omnes sui desiderio
affecit; magnum sui desiderium reliquit; est in desiderio civium suorum;
desideria hominum mirifice incendit, excitavit, inflammavit; ingens
sui apud omnes desiderium commovit. 2. Desiderio tui ardeo, _je désire
vivement vous voir_. Æstuo, flagro, exardesco, incendor incredibili
tui desiderio; tenet me desiderium ingens tui; teneor desiderio tui
incredibili; summa cupiditate inflammor; totus sum in desiderio tui;
vehementer te exspecto. Nihil mihi longius, quam ut te videam; studio
teneor acerrimo; admirabili studio concitor; dici non potest, ut
immineam in adventum tuum. Revolvor animo identidem in te; inflammato
studio rapior. Ad insaniam te videre concupisco. Sitientissimum me tui
profiteor; prægestit animus te videre. Efferor studio te complectendi;
discupio tecum esse quamprimum. Ingens tui cupido incessit animum.
Ingens ardor macerat, remordet animum cupido tui. Ingens animum cupido
stimulat, invadit, incessit, me tui conspectu explendi. Dudum me cupido
cepit videndi tui; in desiderium venit amicissimi hominis conspectus;
magno animi fervore feror ad te complectendum; desiderium me tui ingens
cepit; macerat me desiderio tui amicissima consuetudo nostra; jam dudum
in amicissimi hominis amplexum trahi, rapi me sentio; ingens cupido
animum stimulat videndi tui; accendi me incredibili cupiditate videndi
tui persentisco. Cf. Desidero, studium. 3. Desiderium urbis ferre jam non
potest, _il ne peut plus supporter d’être éloigné de Rome_. Impar jam
ferendo est desiderio patriæ; premitur, agitur desiderio patriæ; laborat
ex desiderio patriæ suæ, elanguescit, contabescit, moritur desiderio
patriæ; remordet animum patriæ desiderium; desiderio urbis maceratur. 4.
Desiderium absentis amici lenire litteris possumus, _nous pouvons par
des lettres adoucir les regrets nous cause l’absence d’un ami_. Minuere
desiderium litteræ possunt, efficere, perficere tamen non possunt, ut
omnino ponatur; litterarum subsidio consolari orbitatem nostram possumus;
litteræ præstare possunt, ut intra modum amici desiderium se contineat;
remittere, ac residere tantisper solet dolor ex amici absentia conceptus,
ad conspectum litteratum. USUS: 1. Desiderium commovere, injicere, _faire
désirer qqch_. Desiderium sui relinquere, _laisser de grands regrets_.
Desiderium hominis non fero, _je ne puis supporter l’absence de cet
homme_. 3. Absentis desiderium lenire litteris, _adoucir par des lettres
les regrets que cause l’absence d’un ami_. 4. Desiderium renovare,
instaurare, augere, inflammare, _renouveler_, _augmenter le désir_. Cf.
Studium.
DĒSĪDĔRO, as, avi, atum, are, a. _Désirer_. SYN. Desiderio rei flagro,
in desiderio rei sum, desiderium me tenet, teneor studio rei; omnibus
votis expeto, requiro, postulo, sitio, quæro, cupio, concupisco, aveo,
opto, exopto, cupidus sum, avidus sum, inhio, aspiro, anhelo; in votis
habeo; efferor studio, cupiditate ducor, rapior, inflammatus sum;
studio incensus sum; æstuo, flagro, ardeo, exardesco. ADV. Diutius, in
posterum, magnopere, manifestius, maxime, mediocriter, paulisper, plane,
prorsus, valde, vehementer, graviter. PHRAS. 1. Nihil aliud quam cœlum
desidero, _je ne soupire qu’après le ciel_. Animus meus in cœlo est;
in desiderio cœlum est; æstuat animus, flagratque incredibili patriæ
cœlestis cupiditate; cœlum spectat animus, nec præterea quidquam; tenet
me beatarum in cœlo sedium ardor ingens, ac desiderium; efferor studio
rapiorque cœlestis patriæ; ad cœlum acri animo tendo; incensus studio
sum; animus exardescit cœlestis illius civitatis desiderio; ad cœlum
studio inflammato rapior; dici non potest, quam flagrem desiderio patriæ
cœlestis; quanto studio tenear beatorum sedibus quamprimum perfruendi;
præter cœlum nihil aliud in desiderium venit. Cf. Desiderium. 2. Mirum in
modum tuam laudem desidero, _je désire ardemment vous voir honoré_. Mire,
mirifice, mirabiliter, mirandum in modum, admirabili quodam studio tuam
laudem, tuum decus specto, cupio, aveo, exopto. Percupio tuam laudem;
sum in desiderio tuæ laudis. Tuæ laudis cupiditate incredibili teneor,
ardeo, flagro, sum incensus, sum inflammatus, ducor, trahor, rapior.
Amore flagro tuæ laudis; studio sum incensus laudis tuæ. Alacris animo
sum, ut honestissimum te videam; ut te videam honoratum, laude florentem.
Tua mihi laus carissima est, cordi est, curæ est, prima est, inter primas
ducitur, antiquissima est, in maximis est, inter ea, quæ apud me summa.
Cf. Aveo, Cupio. USUS: 1. Desiderant te oculi mei. 2. Desum, _trouver
qu’il y a manque_. Eo in negotio fidem tuam et diligentiam desideravi.
Nihil in Catone ad summam diligentiam desideres. Desiderata dicuntur tria
militum millia. Tuam operam et diligentiam desidero.
DĒSĬDĬA, æ, f. _Oisiveté_, _paresse_. SYN. Inertia, ignavia, languor,
socordia, segnities. )( Virtus. USUS: Desidiæ se dedere. Plenum esse
desidiæ. Non in umbris, deliciis, otio, languore, desidia animum
affecimus. Cf. Piger, Inertia.
DĒSĬDĬŌSUS, a, um, _Oisif_, _négligent_. SYN. Ignavus, socors, iners,
deses, otiosus. USUS: Desidiosam artem dicimus. Inertissimum otium et
desidiosissimum. Cf. Deses.
DĒSĬDO, is, sēdi, ere, n. _S’abaisser_, _s’affaisser_. USUS: Terra hiatu
vasto desedit.
DĒSIGNĀTĬO, ōnis, f. _Plan_, _indication_. SYN. Descriptio. USUS:
Requiro totius urbis designationem et apparatum. Infinita quæstio sine
designatione personarum et temporum.
DĒSIGNĀTOR, ōris, m. _Ordonnateur des jeux et pompes funèbres_. SYN.
Qui ludis funebribus præest, quique locum, tempus personis designat ad
agendum.
DĒSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Marquer_, _indiquer_, _noter_. SYN.
Describo, noto, significo, constituo, destino, definio, animo concipio,
animo metor locum, regionem. USUS: Notat et designat oculis nos ad
cædem. Facinus, consilium atrox designat. Castra, pontem, fabricam,
operis totius formam designare. Designata sunt a DEO cuncta. Designatus,
declaratus, decretus consul in annum sequentem.
DĒSĬLĬO, is, ŭi _vel_ ĭi, sultum, ire, n. _Sauter_, _se jeter de_. SYN.
Celeriter, et quasi saltu descendo, devolo, dejicio me per gradus, etc.
USUS: Rejecta penula de rheda desiluit.
DĒSĬNO, is, sīvi _vel_ sii, sĭtum, ere, n. et a. _Cesser_, _interrompre_.
SYN. Desisto, cesso, finem facio, conquiesco, prætermitto, intermitto,
omitto, evado. )( Incipio. PHRAS. Cur litterarum studia desinis?
_Pourquoi interrompre vos études?_ Ecquid in litterarum studio, velut
perfecta re, conquiescis? cur litteris desistis? rationes litterarias
deponis? Cur refrixit, defluxit, consenuit tam cito illud animi
propositum ardens? cur exaruit tam cito illa vetus discendi cupiditas?
ecquid erat, cur a mente tua tam cito recederes? ecquid litterarum
studia tibi tam obsoleta? qua vetustate, aut negligentia emortuum est,
evanuit, obsolevit, interiit tuum litterarum studium? ecquid tibi velut
finitus labor constitit? cur doctrinarum studia abjicis turpi cessatione?
cur cœptis absistis? cur conticescit, remisit tuus discendi ardor? Cf.
Deficio, Cesso, Finis. USUS: Disputari desitum est. Libenter artem istam
desinerem. Desine communibus locis. Cf. Desisto.
DĒSĬPĬO, is, pŭi, ere, n. _Avoir perdu l’esprit_. SYN. Demens sum,
deliro. USUS: Nimio gaudio prope desipiebam. Populus Atheniensis prope
jam desipiens vestutate. Cf. Deliro, Insanio.
DĒSISTO, is, stĭti, stĭtum, ere, n. _S’arrêter, cesser_, _se désister_.
SYN. Intermitto, cesso, demitto, discedo. PHRAS. 1. Desiste a lacrimis,
_cessez de pleurer_. Missas fac istas lacrimas; mitte istas tandem
querelas; aufer lacrimas; emove hanc pectore tristitiam; lacrimas
cohibe, inhibe, tene; tempera tandem a lacrimis; sit modus lacrimis;
impera tandem dolori tuo, et lacrimas reprime. Cf. Lacrima. 2. Dudum a
litterarum studiis destitit, _depuis longtemps il a abandonné l’étude_.
Dudum litteris et scholæ multam salutem dixit; a musis, ut si bellum
ipsis indixisset, se disjunxit; divortium fecit cum musis; litterarum
studia abjecit; operam a studiis alio traduxit, transtulit; litterarum
studia missa fecit; librorum usum dimisit, deposuit; a studio bonarum
artium discessit, se abjunxit Cf. Desino. 3. Desistet, spero, a petitione
consulatus, _j’espère qu’il cessera de briguer le consulat_. Abibit,
opinor, a petitione consulatus; ambitiosa hæc consilia abjiciet; abducet
animum ab ambitioso hoc consilio; incepto absistet; deponet, nisi me
fallit conjectura, voluntatem petendi consulatus; damnabit periculosa
hæc consilia; voluntatem abjiciet. USUS: Causas tandem agere desiste.
Auctionem facere destitit. Orare Pompeium non desisto. De sua sententia
desistere, discedere. Cf. Cesso, Desino, Abrumpo.
DESPECTĬO, ōnis, _Mépris_. SYN. Contemptio. USUS: Consolabitur eum
magnitudo animi, et humanarum opinionum alta quædam despectio. Cf.
Contemno.
1. DESPECTŬS, ūs, m. _Mépris_. USUS: Despectui et ludibrio esse omnibus.
2. DESPECTUS, a, um, _Méprisé_. SYN. Contemptus, abjectus. Cf.
Contemptus, Vilis.
DESPĒRANTER, _En désespéré_, _avec désespoir_. USUS: Desperanter mecum
locutus est.
DESPĒRĀTĬO, ōnis, f. _Désespoir_. EPITH. Diuturna, falsa, magna. USUS:
Desperatio est ægritudo sine ulla rerum exspectatione meliorum. A
desperatione ad spem me vocarunt. Tanta est rerum omnium amissio, et
recuperandi desperatio.
DESPĒRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Perdre toute espérence_,
_désespérer de_. SYN. Diffido, spem perdo in perditis; ac desperatis
habeo, animo cado, hastam abjicio, a spe absum. )( Spero, confido,
spem habeo. PHRAS. 1. Desperatis medicina adhibenda non est, _il n’y
a point de remède au désespoir_. Perditis jam, et in laqueum collum
inserentibus; qui animo plane concidere; magna desperatione affectis;
desperatione torpentibus, deploratis ac prope depositis; conclamatis,
animo labentibus, qui malis obruti animos despondere, ægre medicinam
afferas. 2. Tametsi pauperrimus sim, non tamen desperabo, _bien que je
sois dans la plus extrême pauvreté, je ne désespèrerai point_. Etsi
me fortuna iis orbavit rebus omnibus, quæ carissimæ sunt in vita, non
faciam tamen, ut omnem spem abjiciam. Etsi fortuna mihi carissima quæque
abstulit, eripuit, ademit, non tamen committam, ut ipse me plane deseram
atque destituam; ut ab omni spe animum abducam; ut ad desperationem
adducar, redigar. Ut cætera eripuerit fortuna, spe tamen salutis orbare
me non poterit. Fortuna equidem adversa premor, nec tamen nihil spero.
Licet exclusa spes omnis videatur, meliorum tamen rerum spe aliqua nitor
etiamnum, sustentor, fulcior. 3. Desperarunt de magnis illis consiliis,
_ils désespérèrent de leurs grands desseins_. Ex alta spe deciderunt;
ex magna spe deturbati, dejecti, detrusi, depulsi jacent; spem illam,
quam susceperant ingentem, abjecerunt, deposuerunt; non, ut antea,
spe tenentur; non eos, quæ antea spes alit, fovet, pascit; spes omnis
jam abiit, discessit, evanuit. Nulla prorsus jam spes est, quæ illos
sustentet; firma se niti spe putabant, ea quam sit imbecillis, nunc
intelligunt. 4. In tanta rerum iniquitate desperaret alter, _dans de
telles difficultés, un autre perdrait toute espérance_. Spe excideret;
ad desperationem perveniret, adduceretur; animos aliorum desperatio
incesseret; desperatione torperet alter; spem salutis damnaret; nullius
salubris consilii patiens esset; spem amitteret; spem sibi ademptam, spei
nihil superesse, reliquum esse lamentaretur. In tam perdita re spes alium
tota desereret, destitueret, a spe decideret alius, spem in perpetuum
amitteret; præcisam sibi spem omnem, abscissum omnium rerum respectum
clamitaret; in tam perturbata temporum calamitate, in exigua spe esset
alius; in exigua spe traheret animam. 5. Desperatum est, _c’est fini_.
Cf. Actum est. USUS: Nec temere desperandum est propter ignaviam, nec
minus confidendum propter cupiditatem. Honores, vitam, salutem desperare.
Desperatus morbus. Homo a se ipso desperatus, a cæteris relictus. Cf.
Spes.
DESPĬCĀTĬO, ōnis, f. _Mépris_, _dédain_. SYN. Contemptus, despicatus,
despicientia. USUS: Odia, despicationes adversantur voluptatibus. Cf.
Contemptus.
DESPĬCĀTŬS, ūs, m.(dat. sing.). _Mépris_. SYN. Despicatio. USUS:
Despicatui habere, _mépriser_. Si quis despicatui habetur, Mysorum
ultimus dicitur.
DESPĬCĬENTĬA, æ, f. _Mépris_. SYN. Contemptio. USUS: Totam vim bene
vivendi in despicientia rerum externarum collocemus.
DESPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Mépriser_. SYN. Contemno, negligo,
despicatui habeo. USUS: 1. Omnes despicit, hominem præ se neminem putat.
Omnia despicere et pro nihilo putare. 2. Video, cerno, animadverto,
_voir_, _remarquer_. Res tot, tam varias in illa reipublicæ potestate
sponte despexi. Despexit, quid illi moliantur. Cf. Contemno.
DESPŎLĬO, as, avi, atum, are, a. _Dépouiller_, _spolier_. SYN. Spolio.
USUS: Templa despoliare. Cf. Spolio.
DESPONDĔO, es, spondi, sponsum, ere, a. _Promettre_. SYN. Paciscor,
promitto, destino, spondeo. USUS: Filiam suam alicui despondere. Lentulus
Hortensii sibi domum despondit, _se promettre_. Desponsam mihi laudem
præripuit, et destinatam provinciam. Spes mihi nulla despondetur, _cet
espoir ne se réalisera pas_. Animos despondere, _perdre courage_.
DESTĬNO, as, avi, atum, are, a. _Arrêter_, _fixer_; _désigner_. SYN.
Designo, decerno, constituo, attribuo, despondeo. USUS: Animo, animis, in
animo aliquid destinare et designare. Necem alteri destinare. Destinata
hora adero. Cf. Propono, Statuo.
DESTĬTŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Abandonner_; _tromper_. SYN. Desero.
USUS: Roscius miseros socios induxit, decepit, destituit. Res suas,
fortunas destituere. Viri boni sæpe illusi et destituti. Cf. Relinquo,
Desero.
DESTĬTŪTĬO, ōnis, f. _Abandon_, _infidélité_. SYN. Derelictio, desertio.
USUS: Destitutione illa perculsus hæsit.
DESTRŬO, is, struxi, structum, ere, a. _Détruire_, _ruiner_. SYN. Tollo,
deleo, diruo, everto, diripio, excido, excindo, convello, vasto, opprimo,
exstinguo, dissolvo, disturbo, demolior, nullum vestigium relinquo,
ruinam edo, exstinguo et funditus deleo. )( Construo, ædifico, coagmento.
PHRAS. 1. Hostis urbem destruxit, _l’ennemi ruina la ville_. Diruit,
afflixit, inflammavit, funestavit; saxis, ignibus, ferro vastitatem
urbi attulit, intulit; muros ab imo subruit; ad solum diruit; sedes
tectaque convellit; urbem tectorum excisione dissipavit; dejecta murorum
fundamenta, ne quod urbis vestigium exstaret; parietes cuniculis subrui
jussit; templa ruinis et ignibus deleta, aditus demolitione sublati,
disturbata tecta, exscisæ et complanatæ domus; vici deusti; labefactata
vectibus et convulsa publica monumenta; urbs tota ab hoste excisa ac
eversa, sic, ut præter famam nihil urbis in urbe duraret, permaneret.
Cf. Vasto, Everto. 2. Pons destructus est, _le pont fut rompu_. Pontis
compages crebris fluctibus verberatæ se laxabant; nulla tam firma moles
erat, quam non exederent undæ per operum nexus manantes; interruptus
aquarum incursu, pons ruina oppressus est; impulsi in latus pontis ruinæ
pendebant; pontium capita a fundamentis proruta jacebant; convulsis
pontium monimentis tabulata ac trabes in fluctus sparsæ sunt. Pontis
facta demolitio est. 3. Annibal Italiam fœde destruxit, _Annibal
saccagea l’Italie_. Annibal Italiam, effusis ac dissipatis pulcherrimæ
regionis fructibus, ad exitium et vastitatem vocavit. Italiæ terror,
vexator, perditor, afflictor, eversor, exterminator, Annibal, Romanam rem
graviter labefactavit; magnis editis ruinis, magnis plagis impositis ac
inflictis, Romanas opes vastatione fregit ac prostravit; cæde ac incendio
omnia complevit; rempublicam multis cladibus attrivit, debilitavit,
præcipitem dedit. Hujus crudelitate jacuit Italia prostrata, perculsa
et abjecta, summis calamitatibus fracta et afflicta; hujus rapacitate
lacerata, exhausta, exinanita; deleta scelere et exterminata; direpta
ab Annibale Italia, ac barbaris condonata; belli impetu perculsa,
ac prostrata; omnibus partibus quassata ac labefactata. Cf. Vasto,
Bellum, Damnum, Populor. USUS: Navem, ædificium destruit facillime, qui
construxit.
DĒSŬBĬTO, _Tout à coup_, _soudain_. SYN. Subito.
DĔSŪDO, as, avi, atum, are, n. _Suer beaucoup_, _suer_. SYN. Sudo, nitor,
laboro. USUS: Desudare atque elaborare in re aliqua. Cf. Laboro, Contendo.
DĒSŬĒFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Déshabituer_. SYN. Consuetudinem
tollo. PHRAS. A dicendo prope desuefactus sum, _j’ai presque perdu
l’habitude de parler en public_. Prope oblivio me cepit dicendi; ea
orandi consuetudo prope mihi detracta est; is dicendi usus prope
exolevit. USUS: Multitudinem jam a concionibus desuefactam ad veterem
consuetudinem revocavit.
DĒSŬESCO, is, sŭēvi, sŭētum, ere, a. et n. _Déshabituer_; _se
déshabituer_. USUS: Res dudum desueta, _usage depuis longtemps aboli_.
DĒSŬĒTŪDO, ĭnis, f. _Perte d’une habitude_. USUS: Populus desuetudine
armorum mollior.
DĒSULTŌRĬUS, a, um, _Relatif aux écuyers_; _volage_, _inconstant_. SYN.
Qui ex equo in equum facite desilit; _item_: TRANSL. Inconstans, ingenii
mobilis, levis. USUS: E prætorio candidato consularis quasi desultorius,
etc. Cf. Levis.
DĒSUM, ĕs, fŭi, esse, n. _Être absent_, _manquer_. SYN. Absum, deficio,
non adsum. )( Adsum. PHRAS. Deest, quod aliis largiar, _je n’ai pas de
quoi faire l’aumône_. Omnia me deficiunt; omnium inopi, quod largiar, non
est; in summa penuria ac egestate dego; nihil præsto est, nihil superest,
nihil suppetit, quo aliorum inopiam sustentem. Cf. Careo. USUS: Doctrina
mihi non defuit, nec ingenium. Tibi nullum a me pietatis officium defuit.
Nunquam occasioni, officio, causæ defui.
DĒSŪMO, is, sumpsi, sumptum, ere, a. _Prendre_, _choisir_. USUS: Hostem
sibi certum desumere. Cf. Eligo.
DĒTĔGO, is, texi, tectum, ere, a. _Découvrir_, _dévoiler_. SYN. Denudo,
aperio. USUS: Insidias detegere. Cf. Aperio, Manifestus.
DĒTENDO, is, tendi, tensum, ere, a. _Détendre_. USUS: Tabernacula
detendere, _plier les tentes_.
DĒTERGO, is, si, sum, ere, a. _Ôter en essuyant_, _essuyer_. SYN.
Abstergo. USUS: Jucundo sermone fastidia, dolorem, molestias detergere.
DĒTĔRĬOR, ōris, gen. com. _Pire_, _plus mauvais_. SYN. Pejor,
nequissimus. PHRAS. 1. Rem omnem sua importunitate deteriorem
effecit, _il a gâté toute l’affaire par son défaut de politesse_.
Diis hominibusque invitis negotium plane evertit; corrupit omnia et
profligavit. Omnia nunc deteriora sunt; in statu, loco deteriore sunt.
Versa et mutata in pejorem partem sunt omnia, sic ut nihil offensioni
huic mederi jam queat. 2. Deterior factus est, _il est devenu plus
mauvais_. Nimium quantum e pristina virtute deflexit; a se ipso
degeneravit, discessit. Nimium descivit; nec gradu, sed præcipiti cursu
in vitia transcurrit. Cf. Corrumpo, Depravo, Disciplina solutior.
DĒTĔRĬUS, _Pis_, _plus mal_.
DĒTERMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Borne_, _limite_, _fin_. SYN. Terminus,
conclusio, finis. USUS: Cœli complexus, extima ora et determinatio mundi.
Conclusio est exitus et determinatio totius orationis.
DĒTERMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Borner_, _limiter_, _fixer_. SYN.
Termino, concludo. USUS: Quod dicit, spiritu, non arte determinat.
DĒTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _User_. SYN. Destruo, corrumpo. USUS:
Calceos deterere. Laudes alicujus deterere, imminuere, _diminuer_.
DĒTERRĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Détourner_, _dissuader_. SYN. Dehortor,
absterreo, revoco, avoco, deduco, repello, removeo, averto; studium
alicujus retardo, _vel_ restringo. )( Impello. USUS: A dimicatione
aliquem, a scribendo deterrere. Aliquem ab officio, injuria, proposito
deterrere. Cf. Absterreo, Avoco, Abduco.
DĒTESTĀBĬLIS, e, gen. com. _Détestable_, _abominable_. SYN. Execrandus.
USUS: Scelus detestabile. Res pestifera, detestabilis, execranda.
DĒTESTĀTĬO, ōnis, f. _Exécration_. USUS: Pro detestatione tot scelerum
unam aram consecravit.
DĒTESTOR, aris, atus sum, ari, d. _Maudire_, _exécrer_. SYN. Aversor,
abominor. ADV. Diligenter. USUS: Omnes te vitant, et tanquam auspicium
malum, memoriam tui, faciem ipsam tuam ac nomen detestantur. Belli
exitum detestor. O Dii avertite et detestamini hoc omen! Cf. Abominor.
DĒTEXO, is, texŭi, textum, ere, a. _Tisser_; _poser en entier_. USUS: Rem
a summo exordio detexam. Detexta retexere.
DĔTĬNĒO, es, ŭi, tentum, ere, a. _Retenir_, _arrêter_; _charmer_. SYN.
Teneo, moror, demoror. ADV. Diutius, prope. USUS: Diu suspensum me
detinet. In alienis fere negotiis detineor. Non te detinebo diutius. Cf.
Mora, Moror, Retineo.
DĔTORQUĔO, es, torsi, tortum, ere, a. _Détourner_. SYN. Deflecto, averto.
USUS: Voluptas animum a virtute detorquet. Voluntas testium facile flecti
et detorqueri potest. Pars corporis imminuta et detorta. Cf. Flecto.
DĒTRACTĬO, ōnis, f. _Action de retrancher_, _vol_; _évacuation_. SYN.
Diminutio. USUS: Detractio, et appetitio alieni. Detractio confecti et
consumpti cibi.
DĒTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Retrancher_. SYN. Minuo, delibo,
derogo, defero, aufero, decerpo, detractionem facio. )( Addo. ADV.
Facile. PHRAS. 1. Detrahi de summa nihil potest, _on ne peut rien
retrancher à la somme_. Deduci, decidi de summa nihil potest; abesse a
summa ne teruncius quidem potest; nulla hic decessio, nulla deductio
ex præsenti ære potest. 2. Detrahere de honore meo ubique nititur, _il
cherche à me dénigrer partout_. Famam meam detrimento afficere; de fama
mea detrahere; famam lædere; famæ obesse, nocere, officere ubique studet.
Laudes meas ubique obterit; sermones de me habet malignius. Id agit,
ut æternas mihi infamiæ notas inurat. In id unum incumbit, ut iis meum
nomen sordibus inquinetur; ut iis maculis nomen meum afficiat, inspergat,
quas nulla dies, nulla deinde res possit eluere, abstergere, delere. Id
unum ei studium est, id consilium, id spectat unice, ut me in perpetuum
infamem reddat; ut me perpetua notet infamia, ut æternæ me infamiæ
tradat; ut perpetuo male audiam; ut perpetuum in infamiam abducar;
æterna ut infamia flagrem, laborem; ut in sordibus infamiæ nunquam non
jaceam; ut perpetuo verser in infamia. 3. Ille non parum de me detraxit,
_il ne m’a pas peu décrié_. Infamiam non levem mihi conflavit, intulit;
non levem nomini meo infamiam aspersit; laudem, si qua fuit, non parum
obtrivit, imminuit; de meis laudibus non parum delibavit; laudibus non
nullam obscuritatem attulit; nomini non parum offecit meo; in famam meam
violentus incurrit; malevolentissimis obtrectationibus cumulum facile
de laudibus meis deruit; nihil non egit, quo virtutem meam obtereret;
premendo, obtrectando, crimina serendo non parum me læsit; labem non
unam aspersit nomini meo; splendorem nominis inusta turpitudinis nota
non parum obscuravit; non parum me notavit ignominia; nominis famam non
parum læsit. 4. Timeo, ne de fama mea detrahatur, _j’ai peur qu’on ne
me rabaisse_. Ne fama mea a malevolis laceretur; ne sinistris rumoribus
per urbem differar; ne per ora hominum fœdum in modum traducar; ne
fabula vulgi fiam; ne in ora vulgi perveniam, ne sinistra de me fama
spargatur; ne existimatio mea sinistris hominum sermonibus deformetur;
infamiæ maculis inficiatur, aspergatur, inquinetur; ne quædam probrosa
nomini meo liberius dissipentur, disseminentur, jactentur. Cf. Calumnia,
Fama, Obtrecto, Criminor. USUS: 1. Multum venustatis imagini diuturnitas
detraxit. De suis commodis aliquem detrahere. Bona a fortuna data
hominum perfidia tibi detraxit. Calamitatem alicui, damna, consuetudinem
detrahere. 2. Obtrecto, _ravaler_, _déprécier_. Detrahere de aliquo, et
in invidiam vocare. De honore, fama, honestate alicujus detrahere.
DĒTRECTĀTĬO, ōnis, f. _Refus_. Juniores Romani ad edictum sine
detrectatione convenere. Detrectatio militiæ.
DĒTRECTĀTOR, ōris, m. _Celui qui refuse_. SYN. Qui renuit, recusat. USUS:
Cato haud detrectator laudum suarum.
DĒTRECTO, as, avi, atum, are, a. _Refuser_, _repousser_. SYN. Fugio,
aversor, vito, resisto. USUS: Pugnam detrectare. Cf. Nolo, Invitus, Vito,
Aversor.
DĒTRĪMENTUM, i, n. _Perte_, _dommage_. SYN. Damnum. )( Emolumentum.
EPITH. Magnum, majus, maximum, minus, summum, plura. PHRAS. Ea seditio
rempublicam gravi detrimento affecit, _cette sédition causa un grand
dommage à la république_. Multa damna reipubl. intulit, importavit,
injunxit, imposuit, invexit; haud exiguum detrimentum respublica ex ea
seditione accepit, fecit. Cf. Damnum, Jactura. USUS: 1. Detrimentum
inferre, _causer un dommage_. 2. Detrimentum accipere, facere, _recevoir
du dommage_. 3. Detrimentum sarcire, resarcire, reconcinnare, _réparer
une perte_, _compenser un dommage_.
DĒTRŪDO, is, trūsi, trūsum, ere, a. _Pousser violemment_, _précipiter_.
SYN. Deturbo, expello, depello. USUS: Necessitas me ad illa tentanda
detrusit. Aliquem regno; in mendicitatem detrudere. De sententia hominem
detrusi. In pistrinum aliquem detrudere. In maximum mœrorem sum detrusus.
Cf. Pello.
DĒTRUNCO, as, avi, atum, are, a. _Couper_, _abattre_. SYN. Decido, seco.
USUS: Detruncatis arboribus struem ingentem lignorum facit.
DĔŪNX, uncis, f. _Les ¹¹⁄₁₂ de l’once ou de tout autre objet_. SYN.
Undecim unciæ, quasi una de asse dempta.
DĔŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. _Brûler entièrement_. SYN. Uro, exuro.
DĔUS, i, m. _DIEU_. SYN. Numen præpotens, æternaque Natura. Procreator
mundi, mens æterna; ille, qui cœlum atque terras tuetur et regit.
Optimus, Maximus. Summi Rectoris et Domini Numen. Opifex ædificatorque
mundi. Dominator rerum, ac omnia nutu regens. Præsens præpotens DEUS.
Antiquissima et rerum omnium princeps Natura. Parens rerum, mundi
fabricator; universi machinator ac rector. Effector mundi atque molitor.
Rerum summus arbiter. Universi auctor rectorque. Regnator omnium DEUS.
Præpotens ille immensi hujus operis effector, princeps ac parens. Præses
mundi, et rector universi. Bonorum fons ac Oceanus omnium. EPITH.
Æternus, beatus, certissimus, effector mundi atque molitor. Fortis,
immortalis, mens soluta quædam et libera, præditus summa mente, opifex
ædificatorque mundi, omnia providens et cogitans. Præpotens, princeps
ac præsens, pulcherrimus, sanctissimus, sapiens, sempiternus, summus,
supremus, tantus, altissimus, atque undique circumfusus. PHRAS. 1. DEUS
est creator omnium, _DIEU est le créateur de toutes choses_. Est omnium
rerum auctor, conditor, opifex, effector. Nihil est in universo terrarum
orbe, nihil amplissimis cœlestium orbium cancellis circumscribitur;
nulla res, nulla virtus in cœlo ipso eminet, cujus auctorem DEUM fateri
non debeamus. Ecquis spiritus, qui altissimum illum cœlestis regionis
verticem incolit, quem non DEUS infinita vi sua ex nihilo condiderit?
Omnes omnium rerum protectiones uni divinæ potentiæ referendæ sunt;
divino Numini in acceptis referendæ. DEI unius a voluntate potestateque
sunt omnia; ejus a nutu, imperio pendent omnia; is cuncta ex nihilo
creavit, formavit, finxit, condidit, architectatus est. Auctor idem
rectorque. 2. DEUS est gubernator omnium, _DIEU gouverne toutes choses_.
Summus est rerum omnium arbiter ac moderator; qui omnia regit, temperat,
gubernat; cui, ut auctori ac rectori rerum paret servitque universitas;
cujus potentissimo imperio natura tota obtemperat; in cujus potestate et
arbitratu versantur omnia; qui rebus omnibus præest, dominatur, imperat;
a quo uno, cujus unius a voluntate, nutu, imperio pendent omnia; cujus
potestas omnia complectitur; quem verentur omnia, cui parent omnia;
cujus cœlesti providentia, divino nutu, numine, voluntate gubernantur
universa; qui rerum universitati præsidet; qui cœlum et omnia, quæ cœli
ambitu continentur, æterno regit imperio, imperio sempiterno moderatur;
cujus vi, consilio, voluntate moventur omnia et gubernantur; qui nutu
terram concutit; ad cujus aspectum natura universa contremiscit; cujus
immensa potestate omnia continentur; cujus nutu et ditione sola terrarum
gubernantur; qui omnia supera, media, infima sempiterno imperio regit
ac tuetur. Cf. Possum, Potestas. 3. DEUS est benignissimus, _DIEU est
infiniment bon_. Amplissima est divina liberalitas. Patet omnibus
latissime, amplissime patet divina benignitas. Cui non benefecit DEUS?
Quis est, in quem DEI benignitas non exstet? Quis est, qui divinam
benignitatem non senserit, non expertus sit, non re ipsa cognoverit,
non perspicue viderit, non clarissime perspexerit? Subvenit DEUS
invocantibus se; præsto est, opem fert, opitulatur implorantibus se,
confugientibus ad se. DEUS miseros sublevat; desperatione debilitatos
confirmat, fulcit, sustinet; aberrantibus subsidio est. Nemo divinam opem
frustra imploravit. Est DEUS tranquillitas in nostris calamitatibus,
naufragium timentibus portus est. Afflictos facile divina pietas excitat.
Perfugium, receptum habemus ad DEUM in nostris calamitatibus. 4. DEUS in
omni genere perfectissimus est, _DIEU est infiniment parfait_. Bonitas
in DEO tanta est, quanta potest esse maxima. Fons est bonorum omnium
perennis et inexhaustus. DEI benignitas nullis finibus circumscribi,
nullis spatiis includi potest. Clementia nulla temporum, nulla locorum
immensitate terminatur. DEUS nullo initio temporis circumscribitur,
nullo sæculorum fine concluditur. DEO æternitatem nulla temporis
circumscriptio metitur. DEI imperium in res omnes immutabile æternitate
continetur. Immortalem ejus dominatum ipsa æternitas intuebitur, _DIEU
est éternel_. DEI potentiæ nihil non subjectum est; quæ amplissimo cœli
ambitu continentur, quæ toto terrarum orbe sunt imperia, ejus nutibus
serviunt, ejus voluntatibus famulantur. Evertit imperia et instaurat;
Reges de solio detrudit, et ad summum fastigium evehit; cumque infinitum
in res omnes jus sit ac imperium, una voluntas pro lege est. _DIEU est
tout-puissant._ Illa summa rerum potestas ac vis suprema semper et ubique
præsens est, cumque nullis locorum spatiis constringi possit, per omnia
commeat, eaque etiam, quæ densissimis occulta sunt tenebris, intuetur.
Ille eventura novit omnia, ac velut præsentia contemplatur; ille intimos
animorum recessus ac latebras contuetur; ille arcana mentis omnia
inspicit ac scrutatur; ille cogitationes nostras omnes exploratas habet.
_DIEU est présent partout et connaît tout._ Ejus rectissima judicia
manes inferi pertimescunt; ejus voluntas omnium legum lex est, et norma
æquitatis. _DIEU est infiniment juste._ Cumque idem et veritatis parens,
et justitiæ tutor sit; cum summus totius honestatis, decoris ac virtutis
princeps et architectus; dignissimus est, cujus augustissimum nomen omni
sanctitate colatur, sempiternisque laudibus efferatur.
DEI opem implorare, _Implorer le secours de DIEU_. In molestiis ac
calamitatibus oportet ad DEUM confugere, perfugere, præsidium in DEO
statuere; receptum ad divinam opem habere. Cum ærumnis premimur, ad DEUM
nos vertamus, convertamus, necesse est. Cf. Auxilium, Perfugium.
DEI consilio, _Par la volonté de DIEU_. Divino consilio; non sine divino
numine; DEI ductu ac numine; DEI (deorum immortalium), nutu atque
consilio gesta hæc et provisa videntur.
DEO favente, _Avec la grâce de DIEU_. DEO bene opitulante; DEO juvante,
approbante; si ita DEO cordi est; si ita visum superis; si ita cœlitum
voluntas tulerit; si DEUS annuerit; si DEUS nos respexerit; immortalis
DEI benignitate, ductu ac numine; DEO præsentiam suam declarante; DEO
auspice. Olim in usu hæc erant: Diis bene juvantibus; si dii approbant;
deum pace impetrata; deorum immortalium benignitate; diis adjuvantibus;
diis præsentiam suam declarantibus.
DEUM adorare, invocare, _Adorer_, _invoquer DIEU_. Numen divinum precibus
placare; DEUM (deos) venerari; DEO supplicare, vota facere; a DEO
Optimo Maximo opem auxiliumque petere. DEUM ad auxilium devocare; DEO,
quantum maximum possumus, honorem habere. Olim in usu hæc erant: A diis
immortalibus pacem ac veniam petere; mentes deorum immortalium precibus
placare; pacem deum exposcere; deos circa omnia pulvinaria obsecrare. Cf.
Adoro.
In DEUM peccare, _Pécher contre DIEU_. DEUM scelere violare; verbis
ferocibus DEUM increpare, lacessere; ultorem religionum DEUM provocare;
nefarium cum DEO bellum gerere; arma ferre in divinum Numen. Cf.
Blasphemia.
DEUS avertat, _Que DIEU détourne ce malheur_. Cf. Absum.
DEUS benedicat, _Que DIEU vous bénisse_. DEUS eam tibi rem fortunet: tuis
rebus consulat: DEUS suo præsens numine atque auxilio te defendat.
DEUS res humanas curat, _DIEU prend soin des choses d’ici-bas_. Humanis
rebus præsens interest DEUS; interest rebus humanis cœleste Numen; nihil
rerum humanarum sine divino numine agitur, geritur.
DĒVASTO, as, avi, atum, are, a. _Dévaster_, _piller_, _ravager_. SYN.
Spolio, vasto, depopulor. Cf. Vasto, Depopulor.
DĒVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Voiturer_, _transporter_. SYN. Veho.
USUS: Veliam devectus Brutum vidi.
DĒVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. _Aller_, _se rendre_, _arriver_.
SYN. Venio, pervenio. ADV. Necessario. USUS: In qualem fortunam deveni?
Nolebam has litteras in alienas manus devenire. Cf. Venio.
DĒVĒXUS, a, um, _Qui penche_, _incliné_. Deflexus, inclinatus. USUS: Ætas
devexa ad otium. Sol paulum a meridie devexus.
DĒVINCĬO, is, vinxi, vinctum, ire, a. _Lier_, _attacher_. SYN. Obstringo,
obligo, demereor, concilio; constringo, alligo, comprehendo. PHRAS.
Beneficio illum mihi devinxi, _je me le suis attaché par des bienfaits_.
Voluntatem ejus beneficiis mihi conciliavi; beneficio hominem mihi
adjunxi; beneficio gratiam ejus emi; officio et beneficio hominem
comprehendi; liberalitate et officio devinctum teneo; beneficio meum
feci. Cf. Concilio, Demereor, Adjungo, Amicitia. USUS: Eum mihi fœdere,
cautione omni et execratione devinxi. Beneficiis aliquem, suavitate
sermonis, consuetudine, affinitate sibi devincire. Hic maximo se scelere
devinxit. Fœderibus etiam cum hoste fides devincitur. Largitione aliquem,
vinculis, liberalitate, officiis devinctum tenere. Cf. Obligo, Obligatus,
Obsequor.
DĒVINCO, is, vīci, victum, ere, a. _Vaincre complètement_. SYN. Vinco,
supero. USUS: Duillius Pœnos classe devicit. Cf. Vinco.
DĒVĪTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’éviter_, _d’esquiver_. SYN. Fuga, vitatio.
EPITH. Facilior et exploratior.
DĒVĪTO, as, avi, atum, are, a. _Éviter_, _échapper à_. SYN. Vito. USUS:
Procellam temporis devitavit. Putat se a me devitari. Dolorem devitare.
Cf. Vito.
DĒVĬUS, a, um, _Écarté_, _éloigné_, _détourné_. SYN. Qui de recta via
deflexit, a via remotus, alienus, aversus. USUS: Itineribus deviis
profectus. Homo amentissimus, omnibus consiliis præceps et devius.
Oppidum devium.
DĒVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Appeler_, _faire descendre_. SYN. Voco,
revoco. USUS: Ad triumphum, ad gloriam te devocant. Socrates primus
Philosophiam e cœlo devocavit. In suspicionem devocari. Cf. Avoco.
DĒVŎLO, as, avi, atum, are, n. _S’envoler_, _s’enfuir_; _passer
rapidement (d’un objet à un autre)_. SYN. Avolo, diffugio. USUS: Ab una
amicitia ad aliam devolas. Simul ut fortuna defluxit, amici devolant. De
tribunali in forum devolat prætor.
DĒVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. _Précipiter_, _faire tomber_. SYN.
Præcipitem ago, impello. USUS: Omnes ad inanem spem pacis devoluti sunt.
DĒVŎRO, as, avi, atum, are, a. _Avaler_, _dévorer_. SYN. Ligurio,
abligurio. USUS: 1. Verbum ipsum voluptatis devorabat, _dévorer
avidement_. 2. Inhio, _soupirer_, _dévorer en espérance_. Spe et opinione
eam hereditatem jam devorarat. 3. Consumo, dissipo, _engloutir_,
_absorber_. Patrimonium omne, prædia, rem familiarem juvenis perditus
devoravit. 4. Fero, perfero, _supporter_, _dévorer_. Erit ea molestia
devoranda. Hominum ineptias et stultitiam sæpe devorare oportet. Cf.
Consumo, Comedo.
DĒVŌTĬO, ōnis, f. _Dévouement_, _action de se dévouer_. SYN. Dedicatio,
consecratio, addictio. USUS: Deciorum devotione placati sunt Dii.
Devotione capitis mei servandam rempublicam putavi, _j’ai cru qu’il
fallait sauver la république même au prix de ma vie_. Cum ad pietatis
studia refertur, rectius dicitur: Religio, pietas in DEUM et Superos,
_dévotion_.
DĒVŌTUS, a, um, _Voué_, _consacré_. SYN. Destinatus, constitutus.
USUS: Miloni ea hostia devota videbatur. Devotus Orco, _voué aux dieux
infernaux_.
Devotus, a, um, _Dévot_, _pieux_. PHRAS. 1. (Devotus est, VULG.), _il
est pieux_. Religiosus, pius, DEUM colens; pietatem et religionem
colens; pie et religiose vivens, ducem DEUM in omnibus sequens; animum
ac cogitationes ad DEUM referens. Qui humana respuens, ad divina solum
incumbit; deditus soli contemplationi rerum æternarum; nihil non
postponens Christianæ pietati; qui exemplo vitæ et sanctissima doctrina
animos ad exitium ruentes retrahit, et ad salutem dirigit; præstanti
religione in DEUM; cœlestis Numinis amore magnopere devinctus; cujus
mens omnium fluxorum immemor, ad sola immortalia et cœlestia fertur; qui
rationis imperio affectiones humanas subigit; cujus ratio cupiditati
dominatur, qui lascivientes corporis motus ad rationis divinarumque
legum præcepta coercet atque comprimit; magna, antiqua religione; maxima
cum religione, ardore in DEUM, pietatem colit; exemplar est religionis;
vitam sancte pieque exigit; in quem tanquam in speculum intuentur,
qui pietatem, qui religionem colunt; insigni pietate est erga DEUM;
religiosus imprimis pietatis cultor est miræ pietatis; raræ in DEUM
religionis est; ad omne Christianæ pietatis et officii decus mire factus,
compositus, incensus, animatus. 2. Singulariter devotus est B. Mariæ
Virgini, _il a une remarquable dévotion envers la Très Sainte Vierge_.
Præcipuo quodam studio cultuque fertur in DEI Matrem; præcipua pietare ac
religione DEI Matrem colit, veneratur; singulari cultu Matrem Virginem
prosequitur; præcipua illi in Virginem DEI Matrem religio est et pietas;
divinæ Matris præcipua quadam religione tenetur; ejus honoribus impense
studet, deditus, addictus, devotus est; ardentiorem cultum erga DEI
parentem Virginem hausit; suavissimo quodam pietatis studio in Virginem
DEI Matrem exardescit; præcipuam pietatis operam in colenda rite
sancteque Virgine DEI Matre ponit, collocat. Cf. Religiosus. USUS: Devota
DEO mens, _esprit tout consacré à DIEU_.
DĒVŎVĔO, es, vōvi, vōtum, ere, a. _Vouer_, _consacrer_; _dévouer_,
_livrer entièrement_. SYN. Voveo, destino, dedico, consecro. USUS:
Devovere se pro ære alieno. Caput suum pro republica Diis devovere. Te
tuumque caput hoc sanguine consecro devoveoque. Diris omnibus aliquem
devovere. Devovit Agamemnon Dianæ se, etc.
DEXTELLA, æ, f. _Main droite_. SYN. Parva dextera. USUS: Antonii dextella
est, _il est le bras droit d’Antoine_.
DEXTER, era, erum, _Droit_. )( Sinister. USUS: Dextra manus. Dextrum
cornu.
DEXTĔRA, æ, f. _Main droite_. SYN. Dextra. )( Læva. EPITH. Consularis,
fida, firmior, hostilis, impia, violatæ fidei testis. USUS: Jacenti
et supplici dexteram porrigere. Græcia dexteram tendit Italiæ, eique
præsidium pollicetur.
DĒXTĔRĒ, _Adroitement_. SYN. Apte. USUS: Dextere obire officia, uti
fortuna.
DEXTĔRĬTAS, ātis, f. _Dextérité_, _adresse_, _habileté_. USUS: Naturalis
ingenii dexteritas. Multa in eo et dexteritas et humanitas visa.
DEXTRORSUM, _A droite (avec mouvem.)_, _du côte droit_. SYN. Ad dextram.
Diabolus, i, m. _Diable_, _démon_. PHRAS. 1. Adversarius dolis
instructissimus; mille artium summus ille artifex qui olim esu pomi
interdicti primos parentes, et per illos omnium sæculorum mortales in
immensam calamitatum voraginem e celsissimo fastigio præcipitavit;
impurus, immundus, inquinatus spiritus; malorum, quæ geruntur, auctor;
perditor hominum, spiritus contaminatus et perditus; nequissimus
inimicus ac vexator hominum; hostis perennis ac juratissimus humani
generis; machinator, seminator omnium malorum; omnis honesti osor,
veritatis et humanæ salutis sempiternus et infensissimus inimicus;
qui nullam unquam rationem hominibus insidiandi intentatam relinquit;
veterator ille magnus, qui ex altissimo cœli domicilio dejectus, qui
parentes primos corrupit, ac mentes eorum in transversum egit; cujus
venenatissimis artibus quovis pene momento appetimur. 2. Diabolum
expellere, _chasser le démon_. Malum dæmonem ex corporibus ejicere,
exigere, profligare; exturbare ex obsessis, correptis, occupatis hominum
corporibus inquilinos, immundos spiritus; malos genios humanis e
corporibus depellere, emovere; infernos inquilinos diuturna possessione
dejicere, deturbare, movere, demovere. 3. Obsessus est a Diabolo, _il est
obsédé par le démon_. Insessus est ab Orci genio; oppressus, occupatus a
teterrimo humani generis hoste ac vexatore; correptus a Tartareo hoste;
a tortoribus Orci spiritibus agitatus, vexatus; inquilino malo dæmoni ad
pœnam datus.
DĬĂDĒMA, ătis, n. _Diadème_. SYN. Corona regni, insigne. USUS: Antonius
collegæ diadema imposuit.
DĬÆTA, æ, f. _Régime_, _diète_. SYN. Medicinæ pars, quæ victu morbos
curat. PHRAS. Diæta nunquam oberit, _la tempérance ne nuit jamais_. Diæta
uti; vivendi regulam et modum servare; in victu modo et lege quadam
uti; certam quamdam in victu rationem tenere, servare; in cibi delectu
rationem valetudinis ducere, spectare, habere, haud inutile fuerit. USUS:
Diæta curari cupio, chirurgiæ tædet. Cf. Abstineo a cibo.
DĬĂLECTĬCA, æ, f. _Dialectique_, _logique_. SYN. Disserendi ratio et
scientia; Dialecticorum scientia; prudentia disputandi; veri ac falsi
disceptatrix scientia et judex. EPITH. Dilatata, disceptatrix, judex
veri et falsi, muta, loquax, similis pugno. USUS: Zeno Rhetoricam palmæ,
Dialecticam pugno comparavit. Dialectica confracta et stricta eloquentia.
In dialectica exercebat. Dialectica cavet ratione, ne cui falso
assentiamur, neve unquam captiosa probabilitate fallamur.
DĬĂLECTĬCĒ, _Selon les règles de la dialectique_. SYN. Dialecticorum
more, subtiliter, tenuiter. USUS: Multa dialectice dicta.
DĬĂLECTĬCUS, a, um, _Qui concerne la dialectique_, _habile dans cet art_.
EPITH. Valens. USUS: Dialecticæ captiones; acumen Dialecticorum; perversa
et præpostera Dialecticorum sapientia. Ambigua ad Dialecticum referenda
sunt.
DĬĂLŎGUS, i, m. _Dialogue_, _entretien_. SYN. Disputatio, sermo in
personas distributus. EPITH. Mirificus. USUS: In iis sermonibus, qui
dialogi appellantur. Nolunt personas viventes dialogis illigari.
DĬĀRĬUM, ii, n. _Ration journalière_. SYN. Stipendium militibus in dies
singulos propositum. USUS: Cæsar celeritatem militum iter facientium
diario incitat. _Pro_ Ephemeride, _diarium, journal, vulgi est_.
DĬĀRRHÆA, æ, f. _Diarrhée_, _flux de ventre_. SYN. Ventris fluxio; alvus
soluta, citata, profluens. USUS: Diarrhæa me arripuit tanta, ut vixdum
cœperim consistere.
DĬBĂPHUS, i, m. _Robe de pourpre_. USUS: Dibaphum cogitat, sed eum
infector moratur, _il rêve le consulat, mais le teinturier le retarde_.
DĬCA, æ, f. _Procès_. SYN. Judicium, actio. USUS: Dicam alicui scribere.
Dicas sortiri. Cf. Causa.
DĬCĀCĬTAS, ātis, f. _Causticité_. USUS: Sales, quorum duo genera: alterum
facetiarum æqualiter in omni ratione fusum, ingenuum et liberale; alterum
dicacitatis scurrilis, quæ oratori fugienda. Cf. Facetiæ.
DĬCĀTĬO, ōnis, f. _Déclaration qu’on se fait citoyen d’une ville_. SYN.
Cum aliquis in civitatem aliquam se dicat ac tradit. USUS: Non solum
dicatione, sed etiam postliminio potest fieri civitatis mutatio.
DĬCAX, ācis, omn. gen. _Railleur_, _mordant_. SYN. Paulo facetior,
promptus, paratus ad dicendum quidlibet. ADV. Impunius. USUS: Demosthenes
non tam dicax, quam facetus, illud acrioris ingenii, hoc majoris artis.
Dicacibus et facetis difficile est habere hominum rationem, et ea, cum
falsissime dici possent, tenere. Cf. Facetus.
DĬCIS CAUSA, _Pour la forme_, _par manière d’acquit_. SYN. In speciem,
per simulationem; sic, ut factum esse, dici possit.
1. DĬCO, as, avi, atum, are, a. _Consacrer_, _dédier_, _vouer_. SYN.
Nuncupo, consecro, dedico, addico. USUS: Dicare se in aliquam civitatem.
Totum ego me Crasso; totum me tuis commodis et laudi dicavi. Dicare se in
clientelam, in servitutem alicui. Cf. Addico.
2. DĪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Dire_, _parler_, _raconter_. SYN. Loquor,
aio, narro; verbum, _vel_ verba facio; verba, sermonem, orationem habeo,
commemoro, memoro, profero, exprimo, in oratione mea pono. PHRAS.
1. Aiunt te hoc dixisse, _on prétend que vous avez dit cela_. Te in
sermonibus ista dictitare solitum; te illam conjecisse, tuam hanc fuisse
vocem; te hæc commemorasse; te hoc sermone usum; ista effudisse te temere
ac evomuisse; te auctorem hujus sermonis faciunt; in te illa oratio
confertur; jactatæ, emissæ, conjectæ a te eæ voces feruntur; ferunt, te
ista effutiisse, exprompsisse, usurpasse; his te vocibus personuisse
palam affirmant. Cf. Loquor, Sermo, Mentio. 2. Possum pro certo dicere,
_je puis affirmer_. Narro tibi; istud tibi pro certo, comperto, explorato
affirmo; pro vero et certo assevero; illud asseveratione omni confirmare
audeo; omni asseveratione hoc tibi affirmo; affirmate proferre non
vereor. 3. Dic, quæso, _dites, je vous prie_. Cedo, ne isthoc celaveris;
quin expromis, quid rei sit; edissere, eloquere; memora mihi; istud
expedi; illud jam exequere. 4. Sensum meum jam dixi, _j’ai déjà exprimé
mon opinion_. Quid de re tota sentiam, aperui; sententiam meam de re
exposui, explicui, aperui; animi mei sensum expressi alias; deprompsi
alias, quæ mea sit de re tota sententia; ex his, quæ a me disputata
sunt, exstabit animi mei consilium. Cf. Aperio. 5. Clam in aurem dicere,
_dire qqche à l’oreille_. In aures immittere, insusurrare; voce depressa
et submissa in aurem loqui, in fide ac silentio alicujus arcana quædam
deponere. 6. Quæ dicis, non possum credere, _je ne puis croire ce que
vous dites_. Monstra narras; monstro, portento similia sunt, quæ tu
memoras; quæ tu hic prædicas, fidem superant. Cf. Incredibilis. 7. Est
verum quod dixisti? _Ce que vous avez dit est-il vrai?_ Ain tu, ilium,
etc. vera memoras? Vera cantas? Verane prædicas? 8. Dicitur, _on dit_.
Aiunt, ferunt, perhibent; fertur, fama est, fama perhibet, exiit in
vulgus rumor; fama percrebuit; vulgatur rumor; fama, opinio exit; manat
tota urbe rumor; fama fert; multus est sermo; in omnium ore ac sermone
est; fama ea in vulgus emanavit; sermo tota urbe dissipatur; rumor,
nescio quis, ad nos affluxit; nescio quid rumoris afflaverat te etc.;
fama in urbem pervasit, penetravit; fama ea provinciam peragravit. Cf.
Fama, Rumor. 9. Omnes dicunt te hostem patriæ, _tout le monde dit que
vous êtes un ennemi de la patrie_. Una omnium consentiensque vox est;
omnes fremunt, te hostem patriæ exstitisse; omnes palam jam in foro
personant, non jam, ut ante, clam mussitantes, proditorem te esse patriæ.
Aperte id jam præ se ferunt cives omnes, te unum repertum esse, qui
civitatis jugulo sicam admoveas. Nulla vox auditur civium frequentius,
ac quæ te hostem et proditorem patriæ proclamat; nulla jam dudum vox ex
reipublicæ ore missa crebrius; nihil frequentioribus jactatum sermonibus,
ac, proditorem te esse patriæ et reipublicæ hostem. 10. De hoc multa dici
possent, _on pourrait dire sur cela bien des choses_. De hoc immensa
sit oratio; de hoc verborum nunquam satis sit; dies me deficiat, omnia
exequi si velim; nimium longus sim; otio abutar; finem non reperiat
oratio; modum excedat oratio; fines, cancellos egrediatur oratio, omnia
si persequar; istis explicandis quæ potest par oratio inveniri? USUS:
Causam, sententiam dicere; salutem dicere. Diem alicui, _vel_ mulctam
dicere. Dicere ex superiore loco, _prêcher_. Aliud est oratio, quam
disputatio; nec idem dicere et loqui.
DĬCRŎTUM, i, n. _Navire à deux rangs de rames_. SYN. Navigium duplici
serie remorum instructum. EPITH. Bona. USUS: Bono dicroto navigabam.
DICTĀTA, ōrum, n. pl. _Dictée_, _leçon_, _cahier_. SYN. Quæ magistri
pueris dictant. USUS: Ipsa quasi dictata a te redduntur. Eadem dictata
recantare.
DICTĀTOR, ōris, m. _Dictateur_. SYN. Summa Romanæ reipublicæ potestas,
magister populi. EPITH. Perpetuus, perspicuus, invidiosus, proximus.
USUS: Dictatorem facere, efficere, dicere.
DICTĀTŌRĬUS, a, um, _De dictateur_. USUS: Gladius dictatorius.
DICTĀTŪRA, æ, f. _Dictature_. SYN. Dictatoris munus. EPITH. Perpetua.
USUS: Dictaturam exercere, abdicare.
DICTĒRĬUM, ii, n. _Bon mot_, _brocard_. SYN. False dictum. USUS: Quæ
false, breviter, acute dicimus, dicteria vocantur. Cf. Jocus, Facetia.
DICTĬO, ōnis, _Action de dire_; _conversation_, _entretien_. SYN. Oratio,
dicendi genus; actio. EPITH. Attica, forensis, perpetua, popularis,
reliqua, tota. Subitæ, oratoriæ. USUS: Se in dictionibus exercere. In
forensibus causis mea dictio versatur. Dictionem totam in partes dividere
oportet. _Pro_ vocabulo uno, verbo uno, _parole_, minus latinum est.
DICTĬTO, as, avi, atum, are, a. _Dire souvent_. SYN. Sæpe dico. USUS:
Causas dictitare.
DICTO, as, avi, atum, are, a. _Dire_, _dicter_. SYN. Dico, quæ alius
excipiat. USUS: Orationem, epistolam dictare ad verbum.
DICTUM, i, n. _Mot_, _parole_. USUS: Nullum petulans dictum in vita
proferatur. In me ac meos dicta multa dixit. Commode, breviter, facete,
acute dictum. Dictum Ennii. Ob dictum capite et fortunis accusari. Quam
vocem, quod dictum ad Catonem detulit. Dictum unum de melioribus.
DĬDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Conduire_, _séparer_, _diviser_. SYN.
Dispergo, aperio. USUS: 1. Pugnam diduxit. Aciem in cornua diducere,
aquam in vias. 2. TRANSL. In varias curas diducitur animus. Cf. Dilato,
Separo.
DĬES, ēi, m. et f. _Jour_. SYN. Lux, diecula, temporis diurni cursus;
spatium, tempus. EPITH. Acerbior, acerbissimus, æstivus, beatus, brevior,
brumalis, calamitosus, certus, clarissimus, compitalitius, constitutus,
dirus, extremus, faustus, festus, fœdus et flagitiosus, funestus,
gloriosissimus, gravissimus, gratissimus, gravis, honestissimus,
horribilis, inclinatus, lætificus, lætior, lætissimus, legitimus,
liberior, medius, natalis, notus, perendinus, optatissimus, posterus,
præclarus, propinquus, religiosus, ignotus, pulcher, solstitialis,
summus, supremus, totus, tristis, turbulentissimus, turpis, vacuus,
utilis et gratus. Dies festus, _jour de fête_, sanctissimus et
celeberrimus. Dies æterna, annua, antiquior, certa, exigua, hesterna,
hodierna, misera et infelix, satis laxa, perexigua, tota, utilis. Dies
acerbi, festivi, apti, breviores, lætissimi, comitiales, compitalitii,
continui, anniversarii, non honesti, jucundi, illustres, justi,
lætiores, longiores, odiosi, pauci, plurimi, lautissimi, præteriti,
proximi, quieti, reliqui, superiores, toti, vacui. PHRAS. 1. Vix dies
erat, _il faisait à peine jour_. Vix lucescebat; appetente vix die;
die vix albescente; aperiente se die; sub primum lucis exortum; sub
primam auroram; albescente primum cœlo; vixdum prima se luce infundente;
emergente vix sole. Cf. Mane. 2. Adulta die, _en plein jour_. Multa
jam die; multum jam diei processerat; multa jam luce; res ad multum
diei, in multum diem processerat, extracta erat. 3. Vergente jam die,
_vers le soir_, _vers la fin du jour_. Inclinante in vesperum die;
præcipitante jam die; abeunte jam in noctem die; cum haud multum diei jam
superesset; inclinato in vesperam die; extabescente jam die; senescente
jam die. Cf. Vesper. 4. Ad certam diem, _au jour fixé_. Ad constitutam,
præstitutam, præfixam, præscriptam, certam, statutam, destinatam,
præfinitam diem, ad diem solvere. 5. Ubi constituta dies adfuit, _dès
que le jour fixé fut arrivé_. Dies ubi appetiit, illuxit, venit prœlio
constitutus; dies ubi adventavit; cum jam in proximo esset destinata
dies. 6. Diem differre, _différer le jour_. Diem proferre, prorogare,
prolatare, ampliare, producere. 7. Diem mihi totum confabulando
subtraxit, _il m’a fait perdre tout un jour en entretiens_. Diem mihi
solidum confabulando exemit; dies mihi totus confabulando sublatus
est; diem totum confabulando duxit, extraxit. 8. Diem transigere in
negotiis, _passer le jour à ses affaires_. Diem in negotiis ponere,
degere, consumere; diem negotiosis concursationibus terere, conterere,
conficere necesse est. Dies et noctes laboriosa mihi opera exeduntur.
Dierum ac noctium vicissitudines laborantem me inveniunt. Dies noctesque
laborandum mihi est. Diu noctuque; noctu ac interdiu instandum operi
est; nullum tempus mihi vacuum a laboribus fluit. Nullum tempus, neque
diurnum neque nocturnum dimitto, quin laborem. Cf. Tempus, Consumo.
1. Sacri dies, et negotiosi, _jours fériés_, _jours ouvriers_. Dies
sanctissimus ac celeberrimus, _jour très saint_. Dies ab exortu caniculæ
proximi, _les jours de la canicule_. Dies, qui a rerum omnium Domino
nomen traxit, _dimanche_. Dies jejunio sacratus, _jour de jeûne_. Dies
omnium Sanctorum festa commemoratione sacra, _la Toussaint_. 2. Diem
sibi sumere ad deliberandum, _prendre un jour pour délibérer_. Dare diem
ad deliberandum, _indiquer le jour de la délibération_. Diem alicui
dicere, scribere, _citer qqn en justice_. 3. Dies intercessit una,
altera, tertia, _un, deux, trois jours se passèrent_. Ea mysteria in unum
diem incidunt, incurrunt, _ces mystères durent un jour_. 4. Diem agere,
celebrare, obire, _passer le jour_. Diem unum intermittere, _laisser
passer un jour_. 5. Tempus, _temps_. Nullus dolor est, quem dies, quem
longinquitas temporis non leniat. Dies quoque stultis mederi solet.
Impetret ratio, quod dies impetratura est. Invidiam dies mitigat, _le
temps calme l’envie_. Cf. Feriæ, Festus.
DIFFĔRENTĬA, æ, f. _Différence_. SYN. Dissimilitudo, discrimen, varietas,
distinctio, intervallum. USUS: Magna est differentia inter principia
naturalia. Cf. Dissimilitudo, Discrimen.
DIFFĔRO, differs, distŭli, dīlātum, ferre, 1. a. _Différer_, _tarder_,
_remettre_. 2. n. _Être différent_. SYN. 1. Rejicio, prorogo, reservo,
produco, sustineo, profero, moram interpono, tardo, procrastino, moror,
celeritatem de causa detraho, cunctor, extraho. 2. Discrepo, disto,
alius sum, dissimilis sum. )( Similis sum. ADV. Multum, non fere multum,
paulum, oppido, plurimum. PHRAS. 1. Res differri non potest, _on ne peut
différer l’affaire_. Res extrahi, prorogari non potest; duci longius,
suspendi non potest; trahi negotium sine dispendio non potest; res ista
procrastinationem et tarditatem non fert; cunctationem non patitur; res
illa moram et sustentationem non fert. 2. Nimium differtur transactio
litis, _on diffère trop longtemps l’arrangement du procès_. Jacet
jam biennium causa nostra; prolatatis comitiis tota jam elanguescit.
Quis non damnet judicum lentitudinem, litem jam biennio trahentium;
me toties ampliantium; in aliud aliudque tempus protrudentium; rei
exitum morantium; diem ex die ducentium; diem tempusque proferentium,
extrahentium, producentium? nimium quantum ampliatur causa; tempus
ducitur; dies protrahitur. 3. Vide ne meus e provincia discessus
differatur, _faites en sorte que l’on n’ajourne point mon départ de la
province_. Vide, ne quid ad annuam in provincia commorationem temporis
accedat; ne quæ fiat accessio temporis; ne res longius ducatur, aut in
aliud tempus reservetur, ne quid mihi temporis prorogetur, protrahatur,
extrahatur; ne diuturnior, longior mihi fiat in provincia commoratio.
4. Differ rem in æstatem, _remettez la chose à l’été_. Confer rem in
longiorem diem; conjice in æstivos menses, mensem unum alterumque
interjice; mora mensis unius illata, interposita, in æstatem extrahe,
rejice. Cf. Mora, Expedio. 5. Differt pœnam, _il retarde le châtiment_.
In sumendo supplicio temporis gratiam facit; iræ spatium, et consilio
tempus dat; supplicii de reo sumendi diem laxius profert; inter culpam et
pœnam moræ interjectum est aliquid. 6. Quantum differt doctus ab indocto!
_Quelle différence il y a entre l’homme instruit et l’ignorant!_ Quantum
inter hos discriminis est! quantum inter hunc et illum interjectum
intervallum est! quanta inter hunc et illum morum studiorumque est
distantia! tanta certe, quanta maxima esse potest; quantum hunc inter
et illum interest! 7. Rationes meæ a tuis multum differunt, _mes
raisons sont fort différentes des vôtres_. Admodum discrepant, distant,
dissentiunt; diversa imprimis rerum nostrarum ratio est; non eadem est
mearum ac tuarum rerum ratio; meæ res aliter, dissimiliter, diverse,
prorsus alio modo, ac tuæ se habent. Alio res meæ loco sunt, ac tuæ;
non eodem loco, non ejusdem loci sunt. Alia, diversa, non eadem rerum
mearum ratio est. Nihil simile habet res mea cum tuis; nihil habet
similitudinis; quid simile, quid non dissimile habent res nostræ? nulla
similitudo, dissimilitudo magna, dissimilia prorsus omnia, alia prorsus
sunt omnia, inter res meas tuasque. Cf. Abludo, Dissimilis. 8. Differre
a patre. Cf. Degenero. USUS: 1. Differs me in aliud tempus. Differre
vadimonium. Alii tempus differebant, _remettre_, _différer_. 2. Discrepo,
_se distinguer_, _différer_, _être différent_. Quantum inter se homines
studiis moribus, vestitu, tota vitæ ratione differunt! Hæc cogitatione
quidem inter se differunt, re vero copulata sunt. 3. Spargo, _disperser_,
_pousser de tous côtés_. Ignem differunt in omnem locum.
DIFFĬCĬLE, _Difficilement_. SYN. Difficulter.
DIFFĬCĬLIS, e, gen. com. _Difficile_, _malaisé_, _pénible_. SYN.
Laboriosus, operosus, habens multum difficultatis, arduus, habens
difficultatem; in quo multum est negotii, vel operis; in labore multo
est positus, magnus. )( Facilis. PHRAS. Rem difficilem tentas, _vous
essayez_, _vous entreprenez une chose difficile_. Magnum est, quod
moliris; rem magnam et multis difficultatibus impeditam aggrederis;
perarduum est, quod suscipis, negotium. Elaborandum tibi erit in ea
re. Multo tuo labore id fiet. Incidisti in difficilem nodum, quem vix
expedies. In rem difficilem et inexplicabilem te conjecisti. Spissum
sane opus lentum et fastidiosum moliris. In quantas te dimicationes
isto tuo consilio immisisti! Viam sane arduam, asperam, confragosam,
lubricam, plenam periculorum et laborum ingrederis. Subeundæ cibi erunt
magnæ tempestates; res est multis obstructa difficultatibus. In salebras
incidisti sane asperas et confragosas. Arduum factu est; res in difficili
est; multis difficultatibus conflictaberis. Multæ tibi difficultates,
asperitates superandæ, vincendæ, supervadendæ erunt. Satis in ea re
sudabis. Res hæc laboris, negotii, difficultatis habebit plurimum; non
ea res est, quæ facili _vel_ parvo negotio, levi labore, non magno
studio possit effici. Res erit magnæ difficultatis, multi laboris, non
parvi negotii, non operis exigui. Magno tibi ea res stabit; in nodum
incides sane difficilem; res est, in qua sudandum sit; in qua sustinendi
labores, in qua multum operæ ponendum; in qua sit vigilandum; animo
excubandum; in qua non leviter sit laborandum, in qua studii multum,
industriæ plurimum sit adhibendum. Res hæc multæ erit operæ ac laboris.
Res ea quantas tibi dabit curas? ea re suscepta quantas in difficultates
incurres, delaberis? quam ægre eum nodum expedies, solves explicabis?
quoties ea te res in lassitudinem dabit? quantum oneris in humeros
sustollis tuos? quam plenam periculi aleam tentas? quantum negotii tibi
ipse facessis? Cf. Arduus, Difficultas, Difficulter. USUS: 1. Intelligo,
quam loco difficili et scopuloso verser. Contortas res et difficiles
discere. Difficillimis reipublicæ temporibus. 2. Asper, _difficile_,
_exigeant_, _chagrin_. Difficilis et morosus senex. Parens illepidus, et
in filios difficilis.
DIFFĬCULTAS, ātis, f. _Difficulté_, _obstacle_, _embarras_. SYN. Labor,
angustia, asperitas. EPITH. Domestica, incredibilis, magna, nummaria,
odiosa, pecuniaria, publica, summa, tanta. Majores, multæ, summæ, tot
tantæque. PHRAS. 1. Si hoc suscipis negotium, multum difficultatis
senties, _si vous entreprenez cette affaire, vous éprouverez de grandes
difficultés_. Multum laboris habebis; in magnas difficultates incurres;
feres laboris plurimum; magnus in te labor, grave in te onus incumbet;
multum oneris, laboris; molestiæ sustinebis; si hoc aggrederis. Rem
difficilem, gravem, laboriosam; rem operosam, molestam imprimis ac
duram senties, experieris, cognosces; rem haud factu facilem, multis
difficultatibus implicatam, obseptam et quasi circumvallatam comperies.
2. Vide, quid difficultatis res ista habeat, _voyez quelles difficultés
présente cette affaire_. Etiam atque etiam vide, quantum facinus conere;
quid suscipias, quidve sustinere possis; quantum tibi oneris imponas;
animadverte, cujus operæ, cujus difficultatis ea res sit; quas vires,
quos nervos, quantam facultatem, quantum roboris postulet id quod
moliris. Cf. Difficilis. USUS: Difficultas vecturæ, navigandi. Res habet
multum difficultatis et laboris. Incurrit in multas difficultates. Multis
difficultatibus affectus et afflictus.
DIFFĬCULTER, _Difficilement_, _avec difficulté_. SYN. Difficile, ægre,
vix, tristius, durius, PHRAS. Difficulter impetrabis, _vous obtiendrez
difficilement_. Haud parvo negotio, haud levi brachio agendum erit, hoc
ut consequare. Magnam fortunæ debebis gratiam, ista si impetres; magno
tibi stabit ejus rei gratia. Non sine difficultate ea re potieris.
Perdifficilis et lubrica erit ejus rei consequendæ ratio. Hæret ea res
adhuc in salebra; res in difficili erit, dum voti compos fias; haud ita
promptum erit, ista consequi; haud ex facili ista impetrabis; vix, aut ne
vix quidem id consequere.
DIFFĪDENTER, _Avec défiance_, _timidité_. SYN. Timide.
DIFFĪDENTĬA, æ, f. _Défiance_. )( Fidentia. USUS: Metus est diffidentia
exspectati mali. Cf. Metus.
DIFFĪDO, is, fisus sum, ere, n. _Ne pas se fier à_, _se défier de_;
_désespérer de_. SYN. Quasi despero. )( Confido. ADV. Penitus, valde,
summe. PHRAS. Diffidit civibus suis, _il se défie de ses concitoyens_.
In caritate civium nihil spei reponit; in exigua spe est etiam inter
cives suos; ne civibus quidem se credit suis; ne civium quidem fidei se
permittit, committit. Nusquam tutam sibi esse fidem queritur; neque in
civium fide caritateque acquiescit. Cf. Spero, Despero. USUS: Ita æger
est, ut medicus diffidat. Ne defatigere, aut diffidas. Ingenio sane meo
diffido. De Othone diffido. Jacet, diffidit, abjecit hastam.
DIFFINDO, is, fīdi, fissum, ere, a. _Fendre_, _diviser_, _partager_. SYN.
Findo, divido. USUS: Saxum diffindere novacula.
DIFFĬTĔOR, eris, eri, d. _Nier_. SYN. Nego, inficior. USUS: Non diffiteor
errasse me. Cf. Nego.
DIFFLO, as, avi, atum, are, a. _Dissiper_. USUS: Tuo legiones spiritu
difflasti, ut ventus folia.
DIFFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Couler de tous côtés_, _se répandre
çà et là_. SYN. Liquesco, fluo. USUS: Otio, luxu, voluptatibus, sudore,
risu diffluere.
DIFFŬGĬO, is, fūgi, ere, n. _Fuir çà et là_. SYN. Fugio, dilabor. USUS:
Metu perterriti diffugiunt. Cf. Fugio.
DIFFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Verser_, _répandre_. SYN. Dispergo,
dissipo, spargo, effundo, differo. ADV. Late, longe. USUS: 1. Terra semen
suo complexu diffundit. 2. TRANSL. Animum, vultum diffundere. Laudes
alicujus; rumorem late diffundere. Flendo dolorem, _vel_ iram diffundere.
Cf. Spargo.
DIFFŪSĒ, _Avec étendue_, _développement_. SYN. Disperse. USUS: Res
diffuse dicta.
DIFFŪSUS, a, um, _Étendu_. USUS: Platanus ramis diffusa. Jus civile
diffusum. Laus Pompeii late diffusa. Color sanguine diffusus.
DĪGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Digérer_. SYN. Concoquo. ADV.
Discrete. USUS: 1. Stomachus cruda digerens. 2. TRANSL. Ordino,
distinguo, distribuo, divido, _classer_, _arranger_, _répartir_. Tabulæ,
acta, leges, argumenta in certa capita digesta. Crines digerere.
DĪGESTĬO, ōnis, f. _Digestion_; _classement_; _distribution_. SYN.
Concoctio; distributio. USUS: Digestio, quæ exornatio est, ea est
partitio.
DĬGĬTUS, i, m. _Doigt_. SYN. Pars manus pedisque extrema. EPITH. Extremi,
transversus. USUS: Extremis digitis aliquid contingere. Non discedam
digitum a sententia. Digitum in aliquid intendere et commonstrare.
DĬGLĂDĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Combattre l’un contre l’autre_. SYN.
Decerto, contendo. USUS: Digladientur licet, per me, Philosophi inter se.
Cf. Certo.
DIGNĀTĬO, ōnis, f. _Estime_, _considération_. SYN. Dignitas. USUS: Nihil
nisi de dignatione laborat.
DIGNĒ, _Dignement_, _avec dignité_. SYN. Pro dignitate. USUS: Philosophia
nunquam satis digne laudari potest.
DIGNĬTAS, ātis, f. _Mérite_, _dignité_. SYN. Honor, gradus, gradus
dignitatis, gradus honoris, honoris amplitudo, splendor, auctoritas,
gloria, majestas, honestas, decentia, decor. )( Indignitas. EPITH.
Admirabilis, admiranda, amplissima, cara, carissima, communis, conjuncta
cum utilitate communi, consularis, excellens, eximia, familiaris,
imperatoria, jucundior, liberalis, magna, major, maxima, minor, nefaria,
nova, otiosa, par, parva, præstabilior, præstans, præstantissima,
præsens, insperata, pristina, publica, singularis, summa, tota, vera,
vetus, virilis, salva. PHRAS. 1. Hoc ante omnia te moneo, ut præ cæteris
dignitatis rationes habeas, _avant tout je vous avertis de prendre le
plus grand soin de votre dignité_. Ut referas ad dignitatem omnia; ut
propositum decus tibi sit; ut ante omnia dignitati servias; dignitatem
spectes, dignitatem sequaris; ut nihil cogites a dignitate sejunctum;
ut nihil alienum a dignitate cogites; ut nihil non cum dignitate
conjunctum cogites; ut consiliorum tuorum finis omnium honor sit; ut
tuarum actionum terminus, scopus honor sit; ut prima tibi sit, præcipua,
antiquissima dignitatis cura. 2. Omnia ex dignitate fecisti, _vous avez
tout fait avec dignité_. Nihil fecisti, nisi plenissimum amplissimæ
dignitatis; omnia tua facta cum dignitate vehementer consentiunt. In
omnibus tuis factis proposita tibi dignitas fuit. Omnia tua facta ad
dignitatem retulisti. Quæcumque egisti, ad dignitatem omnia spectarunt.
Scopus tibi ac finis in omni re dignitas fuit. Tuarum actionum norma
quædam ac regula dignitas fuit. Tua sunt ejusmodi facta, ut eximiis
ornanda præconiis; ut divinis decoranda laudibus; ut tollenda ad astra;
ut ad cœlum efferenda videantur. Tuis omnibus factis æterna gloria,
immortalitatisque præmia debentur. Gloriæ et dignitatis ratio semper
in actionibus tuis primum apud te locum obtinuit; summo apud te loco
fuit; maximi tibi semper fuit. 3. Rationem dignitatis tuæ habebo, _je
prendrai soin de votre honneur_. Magnam omnibus in rebus dignitatis tuæ
rationem ducam. Semper mihi dignitas tua ante oculos erit; antiquissima
erit; semper meæ cogitationes dignitatem tuam spectabunt. Animus meus in
honore tuo fixus erit et locatus. In omni re, quid honor tuus postulet,
requiret, ferat, attendam. 4. Modo conservem dignitatem meam, opum
jacturam non curo, _pourvu que je conserve mon honneur, peu m’importe
la perte de ma fortune_. Divitias divitiarumque jacturam nihili facio,
liceat modo tueri dignitatem meam. Adimi, detrahi de fortuna, fortunas
comminui, fortunarum jacturam fieri, fortunæ detrimenta fieri non recuso,
nihil duco, in minimis pono, sit modo dignitas incolumis; liceat modo
incolumem servare dignitatem; modo permaneat dignitas in eo statu; modo
ne cogar de statu dignitatis meæ demigrare; modo sit eadem dignitas;
modo ne mutetur, ne diminuatur, ne lædatur dignitate mea; modo ne qua
injuria, ne quo damno, ne quo detrimento afficiatur dignitas mea; modo
ne quid damni faciat; ne quid jacturæ faciat dignitas mea; modo ne quam
jacturam subeat, sustineat, ferat, patiatur dignitas mea; modo nequid
de dignitate detrahatur, adimatur, imminuatur. 5. Dabo operam, ut is
dignitatem tuam defendat, _je ferai en sorte que cet homme défende votre
dignité_. Dabo operam, ut ejus animum ab omni alia cogitatione ad tuam
dignitatem tuendam traducam, convertam; ut is omnia studia ad dignitatem
tuam referat, conferat; suam ut operam in dignitate tua figat, locet,
statuat, ponat; ut industriam omnem suam dignitati tuæ dicatam velit,
dedat, dicet; ut tueatur dignitatem tuam; ut honorem tuum defendendum
tuendumque suscipiat; ut honoris tui defensionem, certamen, contentionem
suscipiat; ut pro honore ac dignitate tua pugnet, contendat, certet. 6.
Violari dignitatem tuam, moleste fero, _je supporte avec peine qu’on
porte atteinte à votre considération_. Dignitatem tuam offendi, lædi,
minui, oppugnari, vehementer doleo; detrahi de tua dignitate; jacturam
fieri dignitatis tuæ, dignitatem tuam labefactari, deformari, damno
affici, fero molestissime; dolorem capio ingentem animo, cum deesse
alios dignitati tuæ, alios invidere intelligo; cum impugnari, minui,
detrahi tibi dignitatem tuam; cum dignitatem tuam contumelia attingi;
spoliari te dignitate tua; cum de dignitatis gradu dimoveri te accipio.
7. Quærere dignitatem, _rechercher les honneurs_. Honoribus operam
dare; honores petere; venari, aucupari, captare, expetere, ambire
honores; affectare ad honores iter. Cf. Ambio, Ambitiosus. 8. Conferre
dignitatem, _accorder des dignités_. Summum dignitatis gradum tribuere,
concedere alicui; in dignitate aliquem locare; in dignitatis gradu
aliquem ponere, collocare; honores alicui mandare, deferre; ad honores
evehere, evocare; ad honorum fastigia perducere; provehere ad summam
dignitatem; efferre ad summos honores; collocare in amplissimo dignitatis
gradu. Cf. Honor, Magistratus. 9. Pervenire ad dignitatem, _parvenir
aux honneurs_. Ad amplissimos dignitatum gradus ascendere; emergere,
evehi, efferri, extolli, provehi ad honores; augeri honoribus; dignitate
crescere, augeri, amplificari, ornari, cumulari; collocari in amplissimo
honoris gradu; in reipubl. custodia, velut in specula collocari; in anni
custodia a fortuna positum esse; honoris gradum conscendere; attingere,
assequi, adipisci; gradum facere ad honores; ad honores obrepere. 10.
Esse in dignitate, _être dans les charges publiques_. Dignitate florere;
honoribus fungi; honoribus uti; dignitate præditum esse; in fortunæ
gradu positum esse; honoris gradum tenere, obtinere; in magno honore
esse; honestum in republica locum obtinere; cum imperio et potestate
esse; magistratum gerere; honores administrare. 11. Dignitatem amittere,
_perdre ses dignités_. A summo dignitatis gradu dejici, detrahi,
præcipitari, deturbari, depelli, dimoveri; de fastigio detrahi; capite
diminui; gradu et statu dejici. 12. Dignitate se abdicare, _abdiquer
un emploi honorable_. Dignitatem deponere; a dignitate discedere. Cf.
Abdico, Magistratus, Honor. 13. Dignitatis aditu impediri, _ne pouvoir
parvenir aux honneurs_. Cf. Honoris aditu impediri. 14. Dignitatem
amissam recuperare, _recouvrer son ancienne considération_. Recipere
pristinæ dignitatis speciem; ad pristinæ dignitatis gradum revocari;
restitui in pristinæ dignitatis gradum; dignitatem alicui reddere,
restituere. 15. Dignitas tua augebitur, _votre considération ne fera qu’y
gagner_. Dignitatis tuæ accessiones fient in dies; multum ad dignitatem
tuam accedet, addetur; crescet, augescet, amplificabitur non parvis
incrementis dignitas tua; dignitas tua illustrior evadet; honore magis,
quam unquam antea florebis et abundabis; illustrabit amplitudinem tuam
ea ipsa res, quæ obscuratura atque exstinctura videbatur; plus in dies
splendoris ad dignitatem tuam accedet; clarior fiet dignitas tua atque
illustrior; clarius elucebit; illustrius patebit. Cf. Augeo. USUS: 1.
Dignitas est alicujus honesta auctoritas, quæ et cultu, et honore, et
verecundia digna est. Ea res tibi dignitati erit. Dignitatem, ea res
tibi afferet, adjunget. Ea res dignitatem habet, _cette chose procure
la considération_. Civitatis dignitatem tueri, sustinere, _soutenir
l’honneur de la cité_. Dignitati alicujus consulere, _prendre soin de
la dignité de qqn_. Servire dignitati, _pourvoir à la considération_.
Alienæ dignitati suffragari, favere, _favoriser le mérite d’autrui_.
Imaginem duntaxat et reliquias pristinæ dignitatis retinere, _ne retenir
qu’une ombre et un reste de l’antique majesté_. 2. Decor, pulchritudo,
ornamentum, decus, forma liberalis, species, _dignité_, _beauté noble_,
_distinction_. In formis aliis dignitas inest, in aliis venustas.
Liberalis species, et formæ dignitas. Formæ dignitas coloris bonitate
defenditur. Tranquillitas animi affert dignitatem, _la tranquillité de
l’âme donne de la noblesse_. Cf. Honor, Magistratus.
DIGNOR, aris, atus sum, ari, d. _Juger digne_. SYN. Dignum habeo, _vel_
dignus habeor. USUS: Qui apud nos tali laude, observantia, cultu, honore
virtutis ergo dignabatur. Vir probus summa existimatione dignandus.
DIGNOSCO, is, nōvi, ere, a. _Distinguer_, _discerner_. SYN. Discerno.
USUS: Hostem a cive dignoscere. Cf. Discerno.
DIGNUS, a, um, _Digne_. SYN. Honestus, qui meretur, meritus, dignitate
præditus, plenus dignitatis, habens dignitatem, idoneus, par, egregius.
)( Indignus. ADV. Omnino, maxime, parum. USUS: Quod non decorum, nec
Diis dignum est. Majoribus suis dignus. Odio dignus. Efficere aliquid
exspectatione publica, viribus suis dignum. Hoc te non est dignum.
DĪGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. _Se séparer_, _s’éloigner_, _s’en
aller_. SYN. Declino, discedo, deflecto; aberro a via, proposito diverto.
ADV. Longius, parumper, paululum. USUS: Sed ad id, unde digressi sumus,
redeamus. Longius, quam voluntas fuit, a proposito digressa est oratio.
Cf. Aberro.
DĪGRESSĬO, ōnis, f. _Départ_, _séparation_; _digression_. SYN.
Declinatio. EPITH. Acerba et misera, non longa, perjucunda, superior.
PHRAS. Cavenda est nimia digressio in oratione, _dans un discours, il
faut éviter les trop longues digressions_. Danda est opera, ut unde
aberrare cœperit, revocetur oratio; ne plus justo ab rerum ordine
declinet; ne alio longius excedat, effundatur; ne alio longius auferatur;
ne liberius latiusque procedat. USUS: Miserior fuit congressio, quam
digressio nostra. Digressio a proposita oratione.
DĪGRESSŬS, ūs, m. _Départ_, _séparation_. SYN. Digressio, discessus. )(
Congressio, congressus.
DĪJŪDĬCĀTĬO, ōnis, f. _Jugement_, _sentence_. SYN. Disceptatio, judicium,
deliberatio. USUS: Ista quidem magna dijudicatio est.
DĪJŪDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Juger_, _régler_; _discerner_. SYN.
Discerno, distinguo, discepto. ADV. Callide, diligenter, sero. USUS:
Verbis controversias, non æquitate dijudicas. Non facile dijudicatur
verus amor, et fictus. Cf. Distinguo.
DĪJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Détacher_, _désunir_. SYN.
Disjungo. ADV. Longius, facile, sæpe. USUS: Dijungere me ab illo volo.
Cf. Separo.
DĪLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. _S’écouler_, _se dissiper_. SYN.
Diffugio, diffluo. ADV. Male, rapide. USUS: Fluvius rapide dilapsus.
Vide, ne ea res memoria dilabatur. Dilapsa fortuna amici devolant;
vectigalia, fides, vires reipublicæ dilabuntur. Cf. Abeo, Labor.
DĪLĂCĔRO, as, avi, atum, are, a. _Déchirer_, _mettre en pièces_. SYN.
Lacero. USUS: Distractione humanorum animorum discerpi et dilacerari
demum.
DĪLĂNĬO, as, avi, atum, are, a. _Déchirer_, _mettre en pièces_. SYN.
Lanio. USUS: Cadaver canibus dilaniandum objicere.
DĪLĂPĬDO, as, avi, atum, are, a. _Dissiper_, _dilapider_. SYN. Decoquo,
disperdo, consumo. USUS: Dilapidare pecuniam, exhaurire ærarium, minuere
vectigalia, consumere. Cf. Consumo, Nepos, Luxus.
DĪLARGĬOR, iris, largītus sum, iri, d. _Faire des largesses_. SYN. Dono.
USUS: Omnia dilargiri. Cf. Largior.
DĪLĀTĬO, ōnis, f. _Délai_, _remise_, _ajournement_. SYN. Mora, prolatio,
retardatio. EPITH. Nimia. USUS: Dilatio et exspectatio comitiorum. Cf.
Differo.
DĪLĀTO, as, avi, atum, are, a. _Étendre_, _élargir_. SYN. Collato, late
explico, propago. )( Coangusto, coarcto, contraho. PHRAS. Dilatavit
imperium, _il recula les frontières de l’empire_. Fines imperii
longissime protulit; magnas ditioni suæ subjunxit provincias; amplissimas
regiones imperii finibus adscripsit. Cf. Augeo. USUS: Argumenta,
orationem dilatare ac diffundere. Late funditur ac dilatatur nomen
vestrum. Cf. Amplifico.
DĪLAUDO, as, are, a. _Louer en tout point_. SYN. Prædico. USUS: Librum,
quem dilaudas, emi. Cf. Laudo.
DĬLĬGENS, entis, omn. gen. _Qui aime_, _attaché à_; _actif_, _soigneux_.
SYN. Attentus, sedulus, assiduus, studiosus, diligentiam adhibens. PHRAS.
Homo erat imprimis diligens, _cet homme était très attaché à tous ses
devoirs_. Homo erat prudens et rerum suarum attentus; homo summi laboris
et industriæ; prorsus intentus in omnia, qui advigilaret sedulo, ac
omnia accuraret; erat in omni officii genere navus ac diligens; anteibat
omnes diligentia; nihil in eo diligentiæ requires, nihil industriæ.
Cf. Diligentia, Applico, Assidue, Opera. USUS: Lentulus salutis meæ
diligentissimus.
DĪLĬGENTĔR, _Exactement_, _soigneusement_. SYN. Accurate, exquisite,
studiose, magna cum cura ac diligentia. )( Negligenter. PHRAS. 1.
Diligenter litteris dat operam, _il étudie avec zèle_. Accuratissima
diligentia, mira accuratione, non indiligenter; sedulo, quam
diligentissime; summa cura studioque; toto animo, atque omni cura;
perstudiose, intentissima cura; enixo studio; summa industria; toto
pectore; impense admodum; impensa opera; contente industrieque;
contentione maxima litteras persequitur. 2. Negotium tuum egit
diligenter, _il s’occupa soigneusement de votre affaire_. Solerti cura,
cum cura, summa sedulitate, religiose admodum studioseque tractavit.
Nullum in causa tua studium, nullum officium prætermisit; nemo in
curandis negotiis tuis illo diligentior, nemo religiosior; exstat ejus in
tractandis rebus tuis studium ingens ac industria; in gerendis negotiis
tuis studium adhibebat maximum; in tractanda negotia tua, quo maxime
potuit, studio incubuit, enixus est; in procurandis negotiis tuis nihil
ab eo loci aut segnitiæ aut socordiæ datum est; intentiore, qua poterat,
cura res tuas agebat; summo studio, maximoque opere; omnibus nervis
viribusque, omni ope ac opera, summa ope, omni conatu, toto pectore, tota
mente in res tuas ac commoda incubuit. Cf. Diligentia. USUS: Diligenter
etiam atque etiam facere aliquid.
DĪLĬGENTĬA, æ, f. _Soin_, _zèle_, _attention_, _exactitude_,
_application_. SYN. Assiduitas, sedulitas. )( Negligentia. EPITH.
Accuratissima, acerbissima, amplissima, artificiosa, cognita, crudelis,
egregia, singularis, excellens, grata, inanis, incredibilis, inepta,
magna, major, non mediocris, minuta, misera, miserabilis, molesta, nimia,
nova, pergrata, plena, privata, summa, tanta. PHRAS. 1. Summa diligentia
rem tuam curabo, _je prendrai le plus grand soin de votre affaire_. Omni
mea cura, opera, vigiliis, omni sedulitate, omni non modo contentione,
sed etiam dimicatione in rebus tuis elaborabo. Res tuas summa cura
complectar. Pugnabo, enitar, contendam, efficiam, operam omnem ac
diligentiam adhibebo, ut res tuæ rite curentur. Incumbam in tuam causam
tota industria. Operæ studiique plurimum in tuis rebus ponam, consumam.
Vigilabo dies atque noctes, et intentis oculis dispiciam, ut res tuæ
salvæ sint; curam rerum tuarum suscipiam; operam summam; nervos omnes
et industriam afferam. Ardore quodam ac studio incitato tua procurabo.
Summa ope nitar, animum intendam, adjungam ut tibi bene sit. Non obscura
erit contentio mea in rebus tuis; industria erit, quanta poterit, maxima.
Cf. Curo. 2. Majorem in scribendo diligentiam a te postulo, _mettez plus
d’exactitude à m’écrire_. Velim, te plus diligentiæ: in scribendo ponere;
velim, te plus operæ, curæ, industriæ, studii in scribendo locare,
collocare, consumere. Plus diligentiæ ad scribendum conferri a te velim.
Operam navari studio majori in scribendo expeterem. Tuis in scriptis
diligentiam majorem desidero, requiro. Adderes, velim, ad sedulitatem
aliquid; plusculum, velim, sedulitatis in scribendo susciperes. 3. In
parandis opibus nulli diligentiæ parcimus, _nous n’épargnons rien pour
devenir riches_. Operam prætermittimus nullam; nulli operæ, labori
nulli parcimus; exiguum ducimus, quidquid in parandis opibus industriæ
adhibemus; in consectandis opibus nullus labor est nimius nobis, nulla
contentio difficilis; ad rem augendam nullum non lapidem movemus; nullam
laboris partem prætermittimus; in re quærenda omni studio, cura et opera
laboramus; omnibus nervis ac viribus, omni ope ac industria contendimus;
ad parandas opes omnes vires, omnia studia, quidquid est industriæ,
conferimus; omnes curas cogitationesque referimus, opes ut consequamur;
elaboratur pro viribus; quantum consequi viribus possumus, enitimur;
opibus accumulandis operam damus, navamus, ponimus non indiligentem;
laborem, curam ac diligentiam adhibemus, impendimus maximam. In quærenda
re omnes sedulitatis nervos contendimus; multum operæ ponimus, multum
laboramus, ac desudamus. Cf. Cura, Curo, Sollicitudo. USUS: Conferre
diligentiam ad aliquam rem. Diligentiam in rebus tuis adhibui maximam.
Magna cum cura, ac diligentia scripsi de re.
DĪLĬGO, is, lexi, lectum, ere, a. _Aimer_. SYN. Amo, carum habeo. ADV.
Acrius, admodum, egregie, eximie, constantissime, facile, gratis,
libenter, magnifice, maxime, mirifice, multum, mutuo, plane, plus,
plusquam in dies, præcipue, plurimum, quam maxime, quodammodo, separatim,
singulariter, valde, hercle, vehementer, vehementius, vehementissime,
vicissim, usque eo, generatim, vere, unice. USUS: Hunc amo, quem ante
diligebam. Me aut amabis, aut diliges saltem. Eum non amore tantum, sed
perpetuo quodam judicio diligebam. Cf. Amo.
DĪLŌRĪCO, as, are, a. _Ouvrir_, _entr’ouvrir_. SYN. Discindo, aperio.
USUS: Rei diloricare tunicam, _déchirer la tunique de l’accusé_.
DĪLŪCĔO, es, luxe, ere, n. _Être clair_, _évident_. USUS: Res senatui
plane dilucere visa est.
DĪLŪCESCIT, ēbat, imp. _Il fait jour_. SYN. Lucescit, lucere incipit.
USUS: Discussa est illa caligo, diluxit. Cf. Lucescit, Dies, Mane,
Diluculum.
DĪLŪCĬDĒ, _Clairement_. SYN. Lucide, perspicue, clare, aperte, plane.
USUS: Dilucide planeque loqui.
DĪLŪCĬDO, as, are, a. _Éclaircir_, _rendre clair_. SYN. Declaro. USUS:
Rei dilucidandæ causa. Cf. Explico, Declaro.
DĪLŪCĬDUS, a, um, _Clair_, _brillant_. SYN. Apertus, evidens. USUS: Quo
brevior, eo dilucidior erit narratio. Dilucida et perspicua expositio.
DĪLŪCŬLUM, i, n. _Point du jour_. SYN. Summum mane, prima lux. PHRAS.
Sub diluculum, _au point du jour_. Sub galli cantum; albescente cœlo;
appetente die, summo mane, bene mane, dubia adhuc luce, incerta adhuc
luce; cum lucescere, illucescere, lucere inciperet. Cf. Mane, Dies.
DĪLŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Détruire_, _repousser_, _effacer_; _laver_.
SYN. Confuto, abstergo. ADV. Dilucide, facilius. USUS: Diluere objecta
crimina; diluere et infirmare argumenta. Curas, molestias jucundo
alloquio diluere. Cf. Refello, Defendo.
DĪMĀNO, as, avi, atum, are, n. _Se répandre_, _s’étendre_. SYN. Profluo.
USUS: Meus is labor dimanavit ad æstimationem hominum latissime.
DĪMĔNSĬO, ōnis, f. _Dimension_, _mesure_. USUS: Dimensio quadrati.
DĪMETĬOR, iris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Metior. USUS: Ab illo
dimensa sunt omnia et descripta.
DĪMĒTO, as, avi, atum, are, a. _Borner_, _délimiter_. SYN. Distinguo,
describo. USUS: Ita dimetata signa sunt, ut in tantis cœlorum
descriptionibus divina solertia appareat. Siderum cursus dimetare. Locum
castris dimetari jussit.
DĪMĬCĀTĬO, ōnis, f. _Combat_, _bataille_, _lutte_. SYN. Contentio,
concertatio, discrimen. EPITH. Extrema, infinita, parva, periculosa,
plena laudis, tanta maxima, tot ac tantæ. USUS: Dimicationem quærere. In
dimicationem et aciem venire. Mihi fortunarum omnium dimicatio subeunda
erit. Dimicationem mihi pro te nullam defugiendam putavi. Nemo me ab ea
dimicatione continebit, deterrebit. Cf. Certamen.
DĪMĬCO, as, avi, atum, are, n. _Combattre_. SYN. Confligo, certo. ADV.
Paratius. USUS: Prœlio dimicare cum hostibus. De omnibus fortunis, de
potentia dimicare. Cf. Certo, Confligo.
DĪMĬDĬĀTUS, a, um, _Partagé par moitié_, _demi_. SYN. Medius.
DĪMĬDĬUS, a, um, _Moitié_, _demi_. )( Totus. USUS: Heres ex parte
dimidia. Discipulos suos dimidio reddebat stultiores, quam acceperat.
Dimidio carius emit domum, quam æstimata fuerat.
DĪMĬNŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Diminuer_. SYN. Minuo, imminuo, attenuo,
detraho, decerpo, ad pauciora redigo, diminutionem facio. )( Augeo. USUS:
Vide, ne quid de bonis tuis diminuas. Sententia diminuta et infirmata.
Cf. Minuo.
DĪMĬNŪTĬO, ōnis, f. _Diminution_, _amoindrissement_. SYN. Imminutio. )(
Accretio. USUS: Imperio magna diminutio facta est, Diminutio vectigalium.
DĪMISSĬO, ōnis, f. _Congé_, _licenciement_. USUS: Dimissio propugnatorum,
relegatio amicorum.
DĪMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Congédier_, _renvoyer_. SYN. Amitto,
missum facio; remitto, depono, omitto. ADV. Amantissime, continuo,
contumeliose, libenter, multum, prorsus, nunquam. PHRAS. Dimittere
milites, _licencier les soldats_. Legiones missas facere; missionem
dare militibus; exercitum purgare seditiosorum hominum missionibus;
exauctorare milites; milites sacramento solvere; milites exauctoratos
dimittere. USUS: Dimittere senatum, concionem, _lever la séance_.
Dimittere exercitum, legiones, remiges, _licencier_. Facultatem rei
gerendæ dimisit, _il a négligé l’occasion de faire cette chose_. Utinam
de sua gravitate aliquid Pompeius; de cupiditate Cæsar dimisisset,
_renoncer à_, _mettre de côté_.
DĪMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Écarter_, _éloigner_, _détourner_.
SYN. Depello, moveo, removeo, dejicio. USUS: Suspicionem a se in alium
dimovere. Aliquem de suo cursu, sententia, institutis, more dimovere.
De dignitatis gradu et loco suo aliquem dimovere. Cf. Amoveo, Abstraho,
Absterreo.
DĪNŬMĔRĀTĬO, ōnis, f. _Énumération_. Exornatio quædam verborum.
DĪNŬMĔRO, as, avi, atum, are, a. _Compter_, _calculer_. SYN. Numero. ADV.
Propemodum. USUS: Dinumerare pecuniam alicui.
DĬŒCĒSIS, ĕos, f. _Étendue d’une juridiction, d’un gouvernement_;
_diocèse_. SYN. Procuratio, _vel_ gubernatio. USUS: Mirifica exspectatio
nostrarum diœcesium.
DĬŒCĒTES, æ, m. _Intendant_, _trésorier_. SYN. Qui procurationem, et
quasi dispensationem regiam recepit.
DĬPLŌMA, ătis, n. _Lettre pliée doublement_; _licence de voyager aux
frais de l’État_, _passeport_. SYN. Principum, et aliorum magistratuum
codicilli, litteræque publicæ signo regio munitæ et sanctæ.
DĪRÆ, ārum, f. pl. _Furies_; _imprécations_. SYN. Furiæ, tristia omina,
minæ, execrationes, imprecationes. USUS: Diras obnuntiare. Diræ, ut
cætera auspicia, omina sunt, non causæ malorum. Homo diris devotus,
credebatur affici maximo infortunio. Cf. Furiæ.
DĪRECTO, _Directement_. SYN. Directe. USUS: Directo deorsum ferri. Hæc ad
fidem directo pertinent.
DĪRECTUS, a, um, _Placé droit_, _en ligne droite_. SYN. Rectus. USUS:
Arbores directo ordine consitæ. Directa via. Quid opus est circuitione et
anfractu potius, quam directo? Directum iter. Paries directus.
DĪREPTĬO, ōnis, f. _Pillage_, _sac (d’une ville)_. EPITH. Acerba, fœda,
impunita, libera, tanta. USUS: Vexatio et direptio urbis, sociorum.
Impendebant fames, incendia, cædes, direptio.
DĪREPTOR, ōris, m. _Celui qui pille_, _brigand_. USUS: Direptor urbis et
vexator.
DĬRĬBĔO, es, ŭi, bĭtum, bere, a. _Trier_, _classer_, _compter_. SYN.
Distribuo, dinumero, discerno, separo. USUS: Dum tabellæ diribentur,
_pendant qu’on dépouille le scrutin_.
DĬRĬBĬTĬO, ōnis, f. _Compte_, _relevé (des votes)_. SYN. Distributio.
USUS: Populi diribitio jam non exspectetur.
DĬRĬBĬTOR, ōris, m. _Scrutateur_. SYN. Distributor, qui populum in
suas classes ad ferenda suffragia distribuit. USUS: Vos rogatores,
diribitores, custodes tabularum fuistis.
DĪRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Diriger_; _disposer_, _ordonner_.
SYN. Refero, constituo, ordino, dispono. PHRAS. Omnia ad utilitates
suas dirigit, _il tourne tout à son utilité_. Cursum vitæ omnem ad
seipsum refert. Utilitas illi vitæ regula est; studia sua utilitatis
regula metitur; vitam suam ita gubernat, ita moderatur, ut ab utilitate
ne usquam discedat. Nihil ille spectat, nisi utilitatem suam; eam ille
longissime antefert rebus omnibus; eam ille rerum omnium primam ducit,
antiquissimam habet; omnem suum conatum ad opes parat atque meditatur;
actiones omnes ad unam utilitatis rationem exigit. USUS: 1. Omnia ad
rationem et artem dirigere. Ad similitudinem pictor artem manumque
dirigit. Ad illam cynosuram vitæ tuæ cursum dirigas. 2. Metior, delinio,
describo, æstimo, circumscribo, _conformer_, _régler_. Turpe est officium
utilitate dirigere, non honestate. Omnia voluptate dirigunt Epicurei,
_les Épicuriens rapportent tout à la volupté_. Cf. Moderor, Collineo.
DĬRĬMO, is, rēmi, remptum, ere, a. _Partager_, _séparer_; _rompre_. SYN.
Divido, distraho. )( Conjungo. ADV. Acerbe, impudenter. PHRAS. Diremit
amicitiam, _il rompit les liens de l’amitié_. Disrupit amicissimam vitæ
conjunctionem; suavissimam vitæ societatem disturbavit. Cf. Amicitia.
USUS: Hanc nostram societatem, hanc suavissimam vitæ conjunctionem falsis
criminibus dirimere malevoli. Nox prœlium, iras, rixas diremit.
DĪRĬPĬO, is, ripui, reptum, ere, a. _Mettre à sac_, _piller_. SYN.
Prædor, aufero, rapio. PHRAS. Urbs direpta est, _la ville fut saccagée_.
Direptioni et incendiis relicta; omnibus parietibus disturbata, _aut_
incensa; excisio, inflammatio, eversio, depopulatio, vastitas agris
tectisque illata est; direptum auri argentique pondus ingens, detracta
corporibus ornamenta, nihil in ædibus omni luxu atque opulentia
instructis intactum est relictum; expilata urbs, nudata, exhausta,
depopulata; expoliata fana, domus pecuniis spoliatæ et exinanitæ.
Discurrit ad prædam miles, fit auri argentique fœda direptio, victores
rapiunt aguntque quidquid a flamma intactum, prædas undique exsorbent.
Populata urbs vexataque, compilatæ domus, præda improbissime egesta.
Oppidum prædæ datum, fortunis illatæ manus, miles rapto vivere assuetus,
et in præda ac sanguine diu versatus, ferre agereque quidquid ignis
reliquum fecisset, cœpit, prædamque avertere. Cf. Depopulor, Depeculor,
Destruo, Vasto, Præda. USUS: Expilare, vexare, diripere socios,
patrimonium alterius.
DĪRĬTAS, ātis, f. _Cruauté_, _barbarie_. SYN. Crudelitas. USUS: Homo omni
diritate et immanitate deterrimus. Cf. Crudelitas.
DĪRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Fracasser_, _briser_; _rompre_. SYN.
Dirimo, rumpo. ADV. Repente. USUS: Societatem, amicitiam dirumpere.
Dolore prope se disrupit. Homo diruptus, dirutusque; infelix. Cf. Rumpo.
DĪRŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Démolir_, _renverser_, _détruire_. SYN.
Excido, exscindo, everto. USUS: Diruere, ædificare. Cf. Destruo.
DĪRUS, a, um, _Cruel_, _barbare_. SYN. Ferus, crudelis, immanis,
infestus, infaustus. USUS: Quæ augur injusta, nefasta, vitiosa, dirave
edixerit, irrita, infectaque sunto. Cf. Crudelis.
DIS, dītis, omn. gen. _Riche_. SYN. Dives. USUS: Midas ditissimus.
DISCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _S’éloigner_, _s’écarter_. SYN. Abeo,
proficiscor, cedo, solvo, migro, demigro. )( Accedo. ADV. Aliquantum,
commodum, fere, nonnunquam, flagitiosissime, honeste, impune, longe,
longius, nec vero, non libenter, nusquam, omnino, parumper, proxime,
temere, nunquam tardissime. PHRAS. Discedere cogito, _je songe à m’en
aller_. Animus est in discessu; in animo est mutare locum; de discessu,
_vel_ discessum cogito; in animo habeo longius me auferre; discessum
specto, meditor; migrandi mihi consilium est; jam dudum profectionis
volvo consilia. Cf. Abeo, Proficiscor. USUS: 1. Roma, provincia, a foro
discedere. 2. TRANSL. Desino, deficio, mutor, _abandonner_; _s’en aller_,
_disparaître_. A sententia sua, ab officio, a consuetudine sua discedere.
Febris quartana discessit. 3. Alio me verto, _se ranger à un autre avis_.
Discessit in alia omnia senatus, _le sénat fut d’un avis tout contraire_.
In aliam opinionem, partes, sectam discedere. 4. Cœlum bello Marsico
discessit. Tellus discedit, _la terre s’entr’ouvre_. 5. Vita discedere,
_mourir_.
DISCEPTĀTĬO, ōnis, f. _Dispute_, _discussion_, _débat_. SYN. Causa,
controversia, lis, judicium. EPITH. Extrema, forensis, simplex.
Forenses, infinitæ, legitimæ, liberæ. USUS: Disceptatio et cognitio
veritatis. Rem in disceptationem vocare, _discuter une affaire_. Venit
hoc, cadit in disceptationem. Hoc quidem in disceptatione versatur. Cf.
Controversia, Disputatio.
DISCEPTĀTOR, ōris, m. _Juge_, _arbitre_. SYN. Judex, arbiter. EPITH.
Domesticus, severissimus. USUS: Populum Romanum disceptatorem non tantum
non recuso, non defugio, sed deposco. Hoc disceptatore ac sententiæ
moderatore uti statui.
DISCEPTĀTRIX, īcis, f. _Celle qui examine, qui juge._ USUS: Dialectica
veri et falsi disceptatrix et judex.
DISCEPTO, as, avi, atum, are, n. _Débattre_, _discuter_, _contester_.
SYN. Contendo, decerto, disputo, dijudico, cognosco. ADV. Juste, latius,
sapienter. PHRAS. De hoc disceptari potest, _on peut discuter cette
question_. Hoc in disceptationem vocari potest; hoc cadit, venit in
disceptationem; hoc in disceptatione versatur; hoc in controversiam
venire, vocari, adduci, deduci potest; hoc in controversia est, versatur;
hoc in contentione est. Disceptationi hic locus est; nonnulla de hoc
disceptatio relicta. Cf. Controversia, Disputatio. USUS: Illi quæstioni
præpositus, qui æquo jure disceptet. Inter se, cum aliquo disceptare de
controversiis. Armis disceptant. Cf. Disputo, Contendo.
DISCERNO, is, crēvi, crētum, ere, a. _Distinguer_, _discerner_. SYN.
Dijudico, distinguo, dispicio, discrimen facio, internosco, divido. USUS:
Animus discernit verum a falso. Alba et atra vix discernit. Cf. Dijudico.
DISCERPO, is, cerpsi, cerptum, ere, a. _Mettre en pièces_. SYN. Dilacero.
USUS: Unguibus aliquem Baccharum more discerpere. Animus nec distrahi,
nec discerpi potest. Divulsum et discerptum genus dicendi. Cf. Lacero.
DISCESSĬO, ōnis, f. _Division_, _mode de vote du sénat romain_. SYN.
Abitus, abitio, abscessus, recessus, digressus, profectio, remotio.
EPITH. Matura. USUS: Si in meam sententiam consules discessionem
facerent, _si les consuls demandaient au sénat de voter par division sur
mon projet_. Sententia illa valuit, etsi discessio facta non est, _la
sentence ressortit son effet, quoique l’on ne votât pas par division_.
DISGESSŬS, ūs, m. _Séparation_, _départ_, _éloignement_. )( Accessus.
EPITH. Acerbus, calamitosus, misericordia dignior, diuturnus, fœdus ac
perturbatus, fœdissimus, fructuosus, fructuosissimus, longinquus, longus,
perhonorificus, præclarus, subitus, summus, voluntarius. USUS: Longinquus
inter nos discessus. Solis accessus et discessus. O præclarum discessum
e vita! subitus discessus, præceps profectio.
DISCINDO, is, scīdi, scissum, ere, a. _Déchirer_. SYN. Dilacero,
dilorico. USUS: Vestem discindere.
DISCINGO, is, cinxi, cinctum, ere, a. _Désarmer_. USUS: Periculum prope
est, ne discingere.
DISCĬPLĪNA, æ, f. _Éducation_; _règle_, _discipline_. SYN. Institutum,
ratio, institutio, ars, mos, consuetudo. EPITH. Acerrima et equestris,
antiqua, bellica, bona, certa, dialectica, digna studiosis ingenuarum
artium, domestica, etrusca, fortior, gravis, constans, indocilis, inops,
expedita, magna, mala, melior, meretricia, mollis, navalis, nobilis,
nota, nova, optima, perfacilis, perfectissima, præclara, præstans,
publica, sanctissima, severa, severissima, tota, vetus, vetusta,
voluptuaria, delicata, vulgaris. Clarissimæ, consentaneæ, domesticæ,
gravissimæ, ingenuæ, optimæ, pueriles, variæ. PHRAS. 1. Servat bonam
disciplinam, _il maintient une forte discipline_. Arcte contenteque
suos habet; disciplinam acerrime exigit; disciplinam severissime regit;
disciplinam rigidius adstringit; disciplinam ad antiquam severitatem
redigit, revocat. 2. Disciplina sensim periit, _la discipline a disparu
peu à peu_. Prolapsa, dissoluta severior illa disciplina est; delapsa
paulatim disciplina procubuit; deflexit jam aliquantum de spatio
curriculoque consuetudo disciplinæ veteris; labat jam disciplina vetus
et paulatim diffluit; disciplina custodum ignavia labefactari cœpta est;
de statu suo declinavit; non gradu, sed præcipiti cursu a veteri regum
severitate descitum est; consecuta non multo post ingens disciplinæ
depravatio; disciplina vetus inertia præsidum quasi consenuit; disciplina
sensim fluere ac inclinari cœpit. 3. Disciplinam instaurare, _faire
revivre la discipline_. Omnia, quæ delapsa jam diffluxerunt severis
legibus vincire; fluentem procumbentemque disciplinam restituere;
labentem ac senescentem disciplinam erigere; depravatam corruptelis
consuetudinem ad pristinam severitatem revocare. USUS: Senatores Rom.
filios suos Etruscis in disciplinam tradebant. Plerasque disciplinas
a Græcis traditas accepimus. Nemo bonus imperator, qui non ante
Philosophiæ disciplinam perceperit, coluerit. Ratio vetustæ disciplinæ,
quam majoribus accepimus. Homo disciplina juris civilis eruditissimus.
Quidam parentum disciplina meliores fiunt. Bona disciplina exercitatus.
Bellica disciplina soluta, prolapsa restituenda est. Et horum nos hominum
institutionem, disciplinam, sectam persequemur?
Disciplinam facio, _Je prends la discipline_, _se flageller_. PHRAS. Pœnæ
nomine se acerrime verberare; voluntariam de se pœnam verberibus sumere;
voluntaria verberatione corpus coercere, flagellis se cædere; voluntario
cruciatu se concidere; flagris verberibusque in suum corpus advertere;
flagris se mulctare, supplicium de se voluntaria diverberatione sumere;
acerbissimis flagris castigare corpus; voluntaria afflictatione sui
divinæ justitiæ severitatem prævertere; flagris se cruentare, tergum
lacerare, in se sævire; corpus suum flagris ad sanguinem, ad languorem
cædere.
DISCĬPŬLUS, i, m. _Disciple_, _élève_. SYN. Auditor, qui accedit aliquem
disciplinæ causa, qui se alicui in disciplinam tradit. EPITH. Rudis
et integer. Dissimiles, probabiles. PHRAS. Demosthenes fuit Platonis
discipulus, _Démosthène fut disciple de Platon_. Sub disciplina Platonis
fuit; Platone usus est magistro; Platonem habuit præceptorem; e Platonis
disciplina, schola prodiit; a Platone ad disciplinam eruditus est;
a Platone eruditus fuit; excultus doctrina fuit; didicit; doctrinam
hausit; litteris excultus fuit; Platonis inter discipulos fuit; Platonis
academiam frequentavit, trivit; Platonis præceptis imbutus, institutus
fuit; Platonem audivit; Platonis auditor fuit; apud Platonem litteris
operam dedit; disciplinæ Platonicæ alumnus fuit. USUS: Rudem me
discipulum atque integrum accipe. Cf. Doceo, Erudio.
DISCO, is, dĭdĭci, discere, a. _Étudier_, _apprendre_. SYN. Percipio,
disciplinam accipio, cognosco, perdisco, condisco, documentum accipio,
exemplum ex aliquo capio, comprehendo, cognitionem accipio. ADV. Aliunde,
diutius, facile, fortius, melius, multum, præclare, studiose, breviter,
nimirum, perinde, ut. PHRAS. 1. Græcas litteras ab illo didici, _il
m’a enseigné les lettres grecques_. Illo magistro Græcas litteras arte
et cognitione comprehendi; litteras Græcas illo præceptore attigi,
celeriterque arripui; annum unum in ejus disciplina permansi Græcis
litteris excolendus, erudiendus, imbuendus; in ejus me disciplinam
tradidi, ut ejus institutione Græcis in litteris doctior evaderem; ut
ab eo Græcas litteras haurirem. Cf. Discipulus. 2. Experientia multum
discimus, _l’expérience nous apprend bien des choses_. Ad scientiam
rerum multarum experientia duce pervenimus. Erudimur valde, instruimur,
expolimur, ex ignorantiæ tenebris educimur usu atque experientiæ
beneficio. Multarum rerum scientiam consequimur, experientiam secuti,
experientia docti. Experientia magistra multa cognoscuntur; multarum
rerum scientia cognitio, intelligentia, doctrina capitur, sumitur,
hauritur ab experientia et usu. Multarum rerum magister usus est. Multa
docet, ostendit, patefacit experientia. Viam aperit usus ad multarum
rerum scientiam. Cf. Experientia. 3. Pauca admodum didicit, _il ne sait
encore que très peu de choses_. Parum attigit doctrinæ; cursim arripuit
eas artes, nec omnino perdidicit; perfusus potius, quam tinctus est iis
litteris; artes eas vix a limine salutavit; litteras degustasse satis
habuit; in litteris progressus, fecit perexiguos; non ita longe protectus
est a primo littore. Longe abest a perfecta litterarum cognitione; ex
abdi is litterarum fontibus nihil hausit, delibavit; tiro etiamnum est
in ea arte. Cf. Rudis, imperitus. 4. Memoriter discere, _apprendre de
mémoire, par cœur_. Ediscere, memoriter complecti; memoriæ mandare;
memoria comprehendere, complecti. USUS: 1. Antiqui fidibus discebant.
Discere apud aliquem Græcas litteras. 2. Intelligo, percipio, accipio,
_apprendre_, _être informé_. E tuis litteris, e tabellario didici, te,
etc.
DISCŎLOR, ōris, omn. gen. _Différent_, _opposé_; _de diverses couleurs_.
SYN. Diversus, dispar, dissimilis, varius. USUS: Discoloribus signis
sententias notare.
DISCONVĒNĬO, is, ire, n. _Ne pas s’accorder_, _n’être pas en harmonie_.
SYN. Dissideo, discordo. USUS: Disconvenit inter nos et te. Cf. Discordia.
DISCORDĬA, æ, f. _Discorde_, _désaccord_. SYN. Dissidium, dissensio,
seditio, odium. )( Concordia, amicitia. EPITH. Civilis, major; magnæ,
maximæ, multæ, perniciosæ, stultæ, tacitæ discordiæ. PHRAS. 1. Discordias
concitare, _fomenter la discorde_. Excitare, in civitatem inducere;
discordiam moliri; discordias serere; lites creare; amicitias diducere
cohærentes; conjunctionem animorum dirimere, solvere; a conjunctione
animos avocare; in discordiam agere; discordiam concitare. Animorum
consensionem dissolvere, labefactare; concordes animos disjungere,
dissociare. Cf. Amicitia, Seditio. 2. Discordiam tollere, _apaiser les
discordes_. Discordiam dissipare, sedare, placare; dissensiones frangere
et exstinguere; discordiam in tranquillum conferre; pacem conciliare,
coagmentare, reconciliare; pacis, concordiæ, compositionis auctorem
esse; aversos animos, iras, longa dissidia componere. Cf. Pax. USUS:
E cupiditatibus seditiones ac discordiæ oriuntur, impendent. Nullus
discordiarum finis, nisi aut interitus, aut victoris dominatus. Urbs
discordiis consumpta perit. Cf. Dissensio, Discordo.
DISCORDO, as, avi, are, n. _Être en désaccord, en dispute, en guerre_.
SYN. Dissideo, discrepo, dissentio, non consentio. PHRAS. Discordant
inter se cives, _la discorde règne parmi les citoyens_. Opinionum
dissensione inter se discrepant; contentione et ambitione discordes
dissident; magnas inimicitias agitant; intestino flagrant odio; nunquam
a jurgiis conquiescunt; in alia omnia discedunt; urbs secum ipsa discors
intestinis odiis laborat; inter cives magna discordiarum moles exorta
est; dissensiones seruntur; intestinæ discordiæ fervent; consensus
ordinum est divulsus; civitas secum ipsa discors intestino flagrat odio;
civitas studiis divisa est et distracta; dissidia fiunt plura in dies
et graviora; discordia coire in unum cives non sinit. Cf. Dissentio,
Alienus, Abhorreo. USUS: Animus a seipso dissidens et discordans. Cf.
Discrepo.
DISCORS, ordis, omn. gen. _Qui est en désaccord_. SYN. Dissentiens,
discordans. )( Concors. USUS: Ambitione discordes, _divisés par
l’ambition_. Cf. Discordo.
DISCRĔPANTĬA, æ, f. _Désaccord_, _disparité_. SYN. Dissensio, discordia.
USUS: Scripti et voluntatis, rerum et verborum discrepantia.
DISCRĔPO, as, ŭi, are, n. _Être en désaccord, en opposition_. SYN.
Discrepans sum, abhorreo, abludo. )( Convenio, congruo. ADV. Multum ab
humanitate, paulum, valde. PHRAS. Græcorum mores a Romana gravitate
multum discrepant, _les mœurs légères des Grecs diffèrent beaucoup de la
gravité romaine_. Longe absunt; pugnant cum Romana gravitate. Abhorret
a Græcorum levitate Romana constantia; aliena est a Græcorum moribus;
ingens discrimen est inter Græcorum levitatem, et Romanam constantiam.
Cf. Abhorreo, Abludo. USUS: Ego a tuis consiliis minime discrepo. Hæc
verba inter se discrepant, non cohærent. Hæc multum ab humanitate
discrepant. Cum aliquo, ab aliquo, in re aliqua, inter se discrepare. Cf.
Differo, Discordo.
DISCRĒTĒ, _Séparément_, _à part_. SYN. Distincte. )( Conjuncte, confuse.
DISCRĒTĬO, ōnis, f. _Séparation_. SYN. Distinctio, sejunctio. USUS:
Barbarum: _pro_ prudentia in discrimine faciendo, _pro_ delectu et
judicio, _pro_ moderatione et temperatione, _pro_ arbitrio victoris.
PHRAS. 1. (Ad discretionem urbs se dedidit, VULG.), _la ville se
rendit à discrétion_. Se suaque omnia victoris potestati reliquit;
deditionis conditionem quamvis subiit, accepit; armis positis ad
victoris fidem confugit; victoris ditioni se permisit; nihil neque de
vita, neque de libertate pacti cives in victoris fidem se permisere,
tradidere. Cf. Deditio. 2. (Nullam plane habet discretionem, VULG.),
_il n’a aucune discrétion_. In puniendis de ictis nullam adhibet
moderationem; moderatione et temperatione sublata, promiscue in omnes
advertit; sine cura discriminis pœnas sumit; nullum adhibet in plectendo
judicium; nemini ulla in re temperat. Cf. Imprudens. 3. (Ad bene
regendam rempublicam magna opus est discretione, VULG.), _il faut un
grand discernement pour bien gouverner la république_. Ad tractandam
rempublicam opus es prudentia in delectu bonorum; delectu atque
judicio; prudentia atque scientia opportunitatis idoneorum ad agendum
temporum; moderatione ac temperatione; rerum omnium hominumque delectu ac
discrimine. In gubernanda republica caput est uti auctoritatis præsidiis
moderate ac scienter. Cf. Prudentia. 4. (Ludere pro discretione, VULG.),
_jouer une discrétion_, _c. à d._, _que le perdant doit payer une somme
à la discrétion du gagnant_. Ludere in spem lucri arbitrarii; ludere spe
lucri alterius arbitrio permissa, delegata.
DISCRĬMEN, ĭnis, n. _Différence_; _crise_, _épreuve_; _hasard_. SYN.
Differentia, delectus, judicium, moderatio. EPITH. Certissimum, externum,
iniquum, magnum, majus, maximum, medium, pertenue, propinquum, summum,
totum, extremum. PHRAS. 1. Respublica est in discrimine, _la république
est en danger_. Versatur in discrimine; in summum discrimen adducta est,
venit, incidit, vocatur, devenit. 2. Discrimini se exposuit, _il s’est
exposé au danger_. Sponte se in discrimen objecit, obtulit, contulit,
intulit; discrimini caput obtulit, objecit. Cf. Periculum. USUS: 1.
Discrimem omne, et delectum tollere. Ex hoc discrimen inter gratiosos
cives, et fortes, _de là différence entre les citoyens favorisés et ceux
qui servent bien_. Non est consilium in vulgo, non ratio, non discrimen,
non diligentia. Discrimine recte, an perperam facti confuso, _ne plus
faire de différence entre le bien et le mal_. 2. Periculum, _danger_.
Discrimen totius belli in unius capite positum est. Cf. Discretio.
DISCRĪMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Séparer_. SYN. Distinguo. USUS:
Etruriam via Cassia discriminat.
DISCRŬCĬO, as, avi, atum, are, a., _sæpius_ p. _Tourmenter cruellement_.
SYN. Excarnifico. USUS: 1. Discruciatum aliquem necare. 2. TRANSL.
Discrucior, talem fundum ab homine tam improbo possideri. Cf. Crucio,
Ango.
DISCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, n. _Se coucher_. SYN. Accumbo, cubo ad
mensam. USUS: Cœnati discubuerunt.
DISCŬPĬO, is, ere, a. _Désirer vivement_. USUS: Te videre et omnia
conferre discupio. Cf. Cupio.
DISCURRO, is, curri, cursum, ere, n. et a. _Courir de tous côtés_. USUS:
Signo dato juventus Romana ad rapiendas virgines discurrit. (_Pro_
Dissero, _discourir_, _vulg. est_.)
DISCURSŬS, ūs, m. _Action de courir çà et là_. USUS: Præcipiti discursu
passim se fugæ mandat. (_Pro_ sermone, _aut_ colloquio, _discours_,
_vulg. est_.)
DISCUS, i, m. _Disque_, _palet_. SYN. Patina.
DISCŬTĬO, is, cussi, cussum, ere, a. _Dissiper_, _écarter_. SYN.
Dispello, removeo, tollo, perturbo, disjicio. USUS: 1. Periculum
consilio, factionem armis discutere, et comprimere. 2. Captiones alicujus
et fraudes discutere, _débrouiller_.
DĬSERTĒ, _Éloquemment_. SYN. Docte, perite. USUS: Diserte et copiose
dicere. Cf. Eloquenter.
DĬSERTUS, a, um, _Instruit_, _habile_; _disert_, _éloquent_. SYN. Doctus,
peritus. USUS: Disertos novi multos, eloquentem neminem. Disertissima
oratio. Cf. Eloquens.
DISJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Jeter çà et là_, _disperser_. SYN.
Dispergo. USUS: Res disjectas et dispersas colligere. Cf. Dissipo.
DISJUNCTĬO, ōnis, f. _Séparation_. SYN. Separatio. EPITH. Falsa,
molestissima, vera. USUS: Animorum disjunctio dissensionem facit. Cf.
Discordia.
DISJUNCTUS, a, um, _Séparé_. SYN. Procul remotus, discrepans, distans.
USUS: Vita a cupiditatibus maxime disjuncta, cum officio conjuncta. Mores
ejus longe a tali scelere disjuncti; populus a senatu disjunctus. Cf.
Alienus, Discors.
DISJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Séparer_; _désunir_. SYN.
Separo, abalieno, distraho; dissidium, dissensionem, abalienationem,
disjunctionem facio. )( Conjungo. ADV. Longe, longissime, maxime a
cupiditate, procul. USUS: Hominem amicum a me, a mea familiaritate,
amicitia disjunxisti. Disjungere jumenta. Ab oratoria me disjungo. Cf.
Alieno, Dirimo, Amicitia.
DISPAR, ris, omn. gen. _Dissemblable_. SYN. Disparilis, dissimilis,
diversus, varius, impar. ADV. Multum, longe. USUS: Varia et dispar
conditio; dispares mores, disparia studia sequuntur. Par dignitas, dispar
fortuna. Disparibus ætatibus alia placent. Cf. Dissimilis.
DISPĂRĀTUS, a, um, _Opposé_, _contradictoire_. (VULG. Contradictorium).
USUS: Disparatum est, quod ab aliqua re per oppositionem negationis
separatur; ut: sapere, non sapere.
DISPĂRĬLIS, e, gen. com. _Différent_. SYN. Dispar.
DISPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Dissiper_. SYN. Discutio. USUS:
Caliginem ab oculis dispellere. Cf. Pello.
DISPENDĬUM, ii, n. _Dépense_, _frais_. SYN. Quod immoderate, et
consulte expenditur. USUS: Rem confeci sine sumptu, sine dispendio. Cf.
Detrimentum, Damnum.
DISPENSĀTĬO, ōnis, f. _Administration_. SYN. Procuratio, administratio.
USUS: Ærarii dispensationem suscipere, dare alicui et committere.
Senatus ei hanc dispensationem eripuit. (_Pro_ solutione a legibus,
_dispense_, _vulg. est_.)
DISPENSĀTOR, ōris, m. _Économe_, _intendant_. SYN. Distributor. USUS:
Rationem a dispensatore accipere. Cf. Promus condus.
DISPENSO, as, avi, atum, are, a. _Administrer_; _distribuer_. SYN.
Dispono, procuro. USUS: Res domesticas dispensare. Inventa ordine
dispensare et disponere. (Dispensare cum aliquo, _vulg. est_),
_dispenser_. Latine dicendum: legibus aliquem solvere; legis gratiam
facere; sacramenti religione solvere, _dispenser du serment_.
DISPERDĬTĬO, ōnis, f. _Destruction_, _ruine_. SYN. Ruina. USUS: Antonius
ad disperditionem urbis venire conatur. Cf. Damnum.
DISPERDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Perdre entièrement_, _ruiner_. SYN.
Dissipo. USUS: Possessiones a moribus acceptas disperdere. Cf. Perdo,
Consumo.
DISPĔRĔO, is, ii, ire, n. _Périr entièrement_. SYN. Pereo. USUS: An
pecuniam disperire patieris? Cf. Pereo.
DISPERGO, is, spersi, spersum, ere, a. _Répandre çà et là_. SYN.
Disjicio, dissipo, inspergo, respergo. ADV. Confuse, membratim, late,
longe lateque. USUS: Cur DEUS tot mortifera terra marique disperserit,
etc. Bellum longe lateque dispersum. Dispersa cogere. Cf. Dissipo.
DISPERSĒ, _Çà et là_, _sans suite_. SYN. Diffuse. USUS: Res disperse et
diffuse dictæ.
DISPERSĬO, ōnis, f. _Dispersion_. SYN. Dissipatio. USUS: Dispersione
civium urbs infirmatur.
DISPERTĬO et DISPARTĬO, is, īvi, _vel_ ii, ītum, ire, _Distribuer_,
_partager_. SYN. Divido, distribuo, distinguo. ADV. Æqualiter, valde.
USUS: Dispertire orationem in membra. Tempora laboris et otii dispertire.
Bona, pecunias dispertire. Leges et exempla civitatibus dispertire.
Aliquid dispartire in minima. Juris consulti simplicia in infinita
dispartiuntur. Cf. Divido, Partior.
DISPERTĬOR et DISPARTĬOR, iris, itus sum, iri, d. _Ut superius_.
DISPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Bien voir_, _distinguer_. SYN.
Video, nosco, intelligo. USUS: Imbecillis animus verum dispicere non
potest. Acie mentis futura dispicere. Si quid dispicere cœpero, scribam
ad te. Cf. Nosco.
DISPLĬCĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, n. _Déplaire_. SYN. Odiosus sum, injucundus
sum. )( Placeo, arrideo. ADV. Vehementer, vehementius, vehementissime.
PHRAS. Displicuit illi, _il lui déplut_. Male id habebat hominem;
concoquere id non poterat; ea re offendebatur animus; vehementer ab eo
reclamatum est; non delectabat hominem is sermo; haud probabatur; ægre,
graviter molesteque ferebat id; molestiam haud parvam capiebat animo.
USUS: Displicet mihi consilium tuum. Cf. Odiosus, Molestus.
DISPLŌDO, is, plōsi, plōsum, ere, a. _Éclater avec bruit_. USUS: Res
Sicula displosa ac disrupta.
DISPŎLĬO, as, avi, atum, are, a. _Dépouiller_. SYN. Spolio, despolio,
privo. USUS: Honore aliquem dispoliare. Cf. Spolio.
DISPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Disposer_, _arranger_; _ordonner_.
SYN. Dispenso, distribuo, colloco, ordino. )( Confundo. USUS: Aciem,
classem, signa, tormenta suo quæque loco disponere. Præsidia undique
disposuit. Verba disponunt oratores, ut pictores colorum varietatem. Cf.
Ordino.
DISPŎSĬTĒ, _Avec ordre_. SYN. Distincte. USUS: Non possum disposite illum
accusare.
DISPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Disposition_, _ordre_, _arrangement_. SYN.
Distributio, ordo, collocatio, œconomia. USUS: Nihil pulchrius omni
ratione vitæ, dispositione atque ordine. Dispositio est ordo atque
distributio rerum. Dispositio locorum velut quædam est militum instructio.
DISPŬTĀTĬO, ōnis, f. _Discussion_, _débat_. SYN. Disceptatio. EPITH.
Copiosa, communis, decora, paulo abstrusior, exigua, magis facilis,
quam necessaria, pene intima, joculatoria, longa bene, longa et satis
litigiosa, perpetua, meditata, puerilis, nova, perjucunda, probabilis,
propensior, propria, similis, simplex, splendida, subtilis, tota,
verior, ad similitudinem veritatis propensior, universa. Disputationes
ancipites, angustæ et concisæ, eruditissimæ, infinitæ, latæ eruditæque,
multæ et variæ, plenæ, diversæ, voluptuariæ. USUS: Concertationum plenæ
et litigiosæ disputationes. Nolo ambigua, quæ disputationibus huc illuc
trahuntur. Disputationi interesse. Cf. Disputo, Disceptatio, Discepto.
DISPŬTĀTOR, ōris, m. _Argumentateur_, _dialecticien_. SYN. Dialecticus.
USUS: Disputator subtilis, orator parum vehemens.
DISPŬTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Discuter_, _débattre_,
_disserter_. SYN. Dissero jure et legibus, disceptando decerto, dico.
ADV. Acerrime, accurate, acute, amanter, argutissime, audacius, breviter,
commodius, contra, copiose, coram, dialectice, diligenter, eleganter,
enucleate, exiliter, exquisite, facetius, fortissime, fuse, fusius,
graviter, uberius, jejune, inscite, insolenter, lentius, libenter,
libere, liberius, necessario, omnino, optime, prudenter, rhetorice,
separatim, severe, subtiliter, subtilius, varie, late, supra, satis,
multum. PHRAS. 1. Multum de ea re disputavi, _j’ai beaucoup discuté
cette affaire_. Acriter eam disputationem ingressus sum; multum cum
adversariis conflixi, contendi. Magna mihi fuit de ea re altercatio,
certatio, contentio. Habui bene longam disputationem. Accurate et
rationibus undique conquisitis, subtiliter, copiose disserui. Multa in
eam rem probabiliter argumentatus sum. Contentione dicendi, quanta potui,
maxima decertavi. Res ea non mediocri contentione est agitata. 2. Qua de
re disputatur? _Sur quoi discute-t-on?_ Quæ tandem res illa est, de qua
quæritur, ambigitur, dubitatur, contenditur, disseritur, disceptatur;
de qua lis est; quæ in dubium vocatur; quæ in controversiam adducitur;
de qua est contentio; de qua enata, exorta est controversia; quæ in
medio est; de qua argumentis disputatur? Cf. Disceptatio, Controversia,
Discepto. 3. Disputabit ex universa Philosophia, _il répondra sur toute
la philosophie_. Philosophiæ universæ capita disceptanda proponet; de
controversis Philosophiæ universæ quæstionibus respondebit; Philosophiam
universam erudito in certamine tuendam, propugnandam suscipiet. Doctrinæ
specimen periculum facturis ex universa Philosophia dabit, præbebit.
Philosophiæ scita academico in consessu propugnabit. USUS: Disputare de
omni re in contrarias partes. Multa in eam sententiam disputavi. Dum de
singulis sententiis breviter disputo, quæso, attendite. Rationem cum
aliquo expediendæ rei disputare, inquirere. Cf. Discepto, Controversia.
DISQUĬSĪTĬO, ōnis, f. _Recherche_, _enquête_. SYN. Inquisitio,
investigatio. EPITH. Magna. USUS: Pro argumento sumere, quod est in
disquisitione, vitiosum est, _question_. Ad criminis disquisitionem par
est adesse quam plurimos.
DISRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Briser_, _crever_; _rompre_. SYN.
Divido, rumpo. USUS: Disrumpuntur, qui invident. Disrumpor dolore.
Disrumpitur eo pacto humani generis societas. Cf. Rumpo.
DISSĒMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Disséminer_, _répandre_, _publier_.
SYN. Dispergo, spargo, dissipo. ADV. Latius. USUS: Disseminato sparsoque
rumori ne fidem habeas. Latius opinione malum hoc disseminatur, manavit
non solum, etc. Cf. Sero.
DISSENSĬO, ōnis, f. _Dissension_; _discorde_, _division_. SYN. Dissidium,
contentio. EPITH. Brevis, civilis, domestica. PHRAS. 1. Dissensionem
excitare, _fomenter la division_. Commovere dissensionem; facere,
constituere dissidium; discordiam inducere, concitare; dissensionem
facere. 2. Dissensionem sedare, _apaiser la dissension_. Exstinguere
tumultum, seditionem, dissensionem civium; tumultum comprimere;
discordiam placare, dissipare, tollere. Cf. Discordia. 3. Dissensiones
civiles multas respublicas perdiderunt, _les guerres civiles ont ruiné
bien des états_. Multas respublicas opibus admodum florentes afflixerunt,
exederunt, diruerunt, everterunt, solo æquarunt, sustulerunt domesticæ
seditiones, intestina bella, variæ civium voluntates, controversiæ intra
cives, civium discordiæ, partium contentiones. E civilibus discordiis,
contentionibus multarum rerum publicarum pernicies fluxit, manavit,
orta est. Multis urbibus perniciem, exitium, pestem, excidium, ruinam,
interitum attulerunt; multis urbibus exitio fuere civiles seditiones. Cf.
Discordia, Alienus. USUS: Fuit inter illos sine acerbitate dissensio.
Philosophi in magna varietate ac dissensione constituti. Commovere,
facere, exstinguere dissensionem.
DISSENTĀNĔUS, a, um, _Opposé_, _différent_. )( Consentaneus. USUS: Vel
similia, vel dissimilia, consentanea, aut dissentanea.
DISSENTĬO, is, sensi, sensum, ire, n. _Être d’un avis différent_, _ne
pas s’entendre_. SYN. Dissideo, discrepo, inter nos dissensio est, in
alia opinione, _vel_ voluntate sum, in alia omnia eo, _vel_ discedo.
ADV. Honeste, longe, magnopere, occulte, tantopere, valde, vehementer,
vehementissime, multum, gravissime. PHRAS. 1. Dissentiunt auctores, _les
auteurs sont d’un avis différent_. Discrepant, discordant, dissident
inter se auctores; pugnant secum scriptores; tendunt in diversum
auctores; variant auctores; auctores in diversum trahunt; differunt inter
se auctorum sententiæ, magna est inter auctores opinionum dissimilitudo.
2. Opinione dissentimus, non voluntate, _nos opinions diffèrent, mais
non pas nos cœurs_. Non idem sensus est, eadem tamen voluntas; diversa
sentimus, eadem tamen volumus, opinionum est inter nos dissimilitudo,
non est animorum. Animorum consensus est inter nos, opinionum tamen
dissensio. Nostræ sententiæ non congruunt; cum tamen animi nostri in
amore consentiant. Discrepant sententiæ nostræ, cum tamen æque inter nos
amemus: cum mutuus inter nos amor sit. Non idem judicium inter nos est,
eadem tamen benevolentia. 3. Consulum alter dissensit, _l’un des deux
consuls ne fut pas du même avis_. Non idem visum est, non idem placuit,
non idem probabatur consulum alteri; opinionum dissensione discrepabant
consules; non idem sed aliter, diverse, varie sentiebat; in alia omnia
ibat consulum alter; consiliis obstitit, intercessit. Cf. Congruo,
Consentio, Discordo, Discrepo, Sententia. USUS: Galli a cæterarum gentium
more dissentiunt. Verba factis, vita orationi dissentit.
DISSĔRO, is, sĕrŭi, sertum, ere, a. et n. _Discourir_, _discuter_.
SYN. Disputo, dico. ADV. Abscondite, acerrime, accurate, accuratius,
acute, acutius, acutissime, anguste, argute, bene, brevius, commodius,
copiose, dialectice, diutius, docte, dupliciter, durius, græce, uberius,
inepte, latius, latine, nervosius, præclare, plurimum, prudenter, recte,
remissius, splendidius, subtiliter, subtilius, tenuiter, verissime.
USUS: Multa subtiliter de immortalitate animorum Socrates. Inter eos
disseritur. Cf. Disputo, Confero.
DISSĬDĔO, es, sēdi, sessum, ere, n. _Être séparé, en désaccord, en
guerre_. SYN. Dissentio, discordo. )( Congruo. ADV. Leviter, paululum,
plurimum. USUS: Non cum homine, sed cum causa dissideo. Animis et
voluntate, moribus et studiis inter se dissident et discordant. Armis
etiam et castris dissidebamus. Cf. Dissentio, Discordia, Altercor.
DISSĬDĬUM, ii, n. _Mésintelligence_, _désunion_. SYN. Dissensio,
divortium. EPITH. Justum, magnum, crudelissimum. USUS: Odia, dissidia,
discordiæ inde enatæ sunt. Doce, qua causa dissidium factum sit. Cf.
Discordia.
DISSĬLĬO, is, lŭi, sultum, ire, n. _Éclater_, _crever_, _s’entr’ouvrir_.
SYN. Crepo, frangor, disrumpor. USUS: Nimio dissiluere frigore corpora.
DISSĬMĬLĬS, e, gen. com. _Différent_, _dissemblable_. SYN. Dispar, cum
aliquo dissimilitudinem habens. ADV. Longe. PHRAS. 1. Fratres sæpe inter
se dissimiles sunt, _souvent les frères ont des caractères différents_.
Quasi natura ac genere disjuncti sint, ita animo et voluntate dissident;
moribus inter se longissime remoti; magna naturarum differentia, diversis
inter se voluntatibus, distractisque sententiis, dispari conditione,
sermone, moribus dissoni; quibus non mos, non vultus, non lingua
communis; alter ab altero abhorret. Cf. Differo. 2. Non multum dissimilis
est parenti, _il a à peu près le même caractère que son père_. Non multum
aberrat a moribus parentis; non longe hunc a paternis moribus genus
abstulit; non magna est morum dissensio ac discrepantia; non longe a
paternis moribus disjunctus est; non longe abest a parentis moribus; non
multum abludit a paternis moribus; parentem non vultu magis, quam moribus
reddit, repræsentat. Cf. Degenero. USUS: Aliquis mei dissimilis. Homo
virtute et vita illius longe dissimilis.
DISSĬMĬLĬTER, _Différemment_, _autrement_. SYN. Dissimili ratione. USUS:
Res dissimiliter radicatæ.
DISSĬMĬLĬTŪDO, ĭnis, f. _Dissemblance_, _différence_. SYN. Varietas,
distantia, discrepantia, differentia. EPITH. Incredibilis, tanta. USUS:
Genus institutorum dissimilitudinem habet cum illius vivendi ratione.
Locorum, morum, civitatum, legum dissimilitudo. Cf. Varietas, Dissimili.
DISSĬMŬLANTER, _En dissimulant_, _in secret_. SYN. Obscure. USUS: Non
dissimulanter iratus.
DISSĬMŬLANTĬA, æ, f. _Dissimulation_, _feinte_. SYN. Dissimulatio.
DISSĬMŬLĂTĬO, ōnis, f. _Dissimulation_, _feinte_. EPITH. Perjucunda,
urbana. USUS: Dissimulatio est, cum alia dicuntur, ac sentias.
Dissimulatione uti. Aliquando evolutus es ex illis integumentis
dissimulationis tuæ. Ex omni vita simulatio atque dissimulatio tollenda
est. Cf. Dissimulo.
DISSĬMŬLĀTOR, ōris, m. _Qui dissimule_, _qui cache_. USUS: Dissimulatores
studiorum.
DISSĬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Dissimuler_, _cacher_. SYN. Occulto,
conniveo. PHRAS. 1. Cupiebam dissimulare dolorem animi mei, _je
voulais cacher la douleur de mon âme_. Animi vulnus vultu tegere, et
taciturnitate celare: dissimulatione obtegere; plagam illam tacitus
concoquere; fronte occultare, et quasi per dissimulationem premere
cupiebam; obscure et dissimulanter ferre; conceptum animo dolorem premere
satagebam; cavebam, ne quo se indicio latens animi dolor proderet, ne
qua frontis nubecula acceptæ in animo plagæ indicium faceret; omnem
illam molestiam animi tacitus apud me devorare cupiebam. 2. Dissimulavit
ille injuriæ sensum, _il dissimula le sentiment de l’injure qu’il avait
reçue_. Animo magis, quam vultu eam accepit injuriam, criminationem; ad
tam atrocem injuriam vultus tamen constitit gravis et serenus; infracto
ad criminationem animo, vultus constantia non respondit. Vultum, quominus
animi imbecillitati responderet, obsequeretur, in potestate habuit;
vultum finxit hominis ab injuriæ sensu alieni. Injuriæ sensum ingenti
compressit animo, tacitum tulit; fefellit intuentes oris species ab
injuriæ sensu intacta et aliena; injuriam tacite habuit, passusque
est. USUS: Fingere, dissimulare, obtegere. Non id obscure ferebat,
nec dissimulare poterat. Aliquid silentio dissimulare. Occultant ac
dissimulant appetitum voluptatis Epicurei.
DĬSSĬPĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui se dissipe_, _qui s’évapore facilement_.
USUS: Aer natura maxime instabilis et dissipabilis.
DISSĬPĀTĬO, ōnis, f. _Dissipation_, _gaspillage_. SYN. Dissolutio. USUS:
Dissipatio pecuniæ publicæ.
DISSĬPO, as, avi atum, are, a. _Répandre çà et là_; _consumer_, _perdre_,
_dissiper_. SYN. Disperdo, dispergo, dissolvo, diffundo, consumo,
conficio, distraho. )( Contraho, connecto. PHRAS. Rem tuam dissipas,
_vous gaspilles votre fortune_. Rem tuam perdis, disperdis, consumis;
in luxum erogas. Rem partam, quæsitam, comparatam, congestam summis
laboribus majorum tuorum, quam majorum tuorum summa collegit industria,
inaniter conficis. Cf. Consumo, Dilapido, Prodigo, Abligurio, Nepos,
Helluor.
DISSŎCĬO, as, avi, atum, are, a. _Séparer_; _désunir_, _diviser_. SYN.
Disjungo. Morum dissimilitudo dissociat amicitias. Cf. Separo.
DISSŎLŪBĬLIS, e, gen. com. _Séparable_, _divisible_. SYN. Dissipabilis.
)( Indissolubilis. USUS: Coagmentatio dissolubilis.
DISSOLVO, is, solui, sŏlūtum, ere, a. _Séparer_, _désunir_; _payer_.
SYN. Solvo, ære alieno me libero, dirimo, disjungo, resolvo. )(
Connecto. ADV. Festive, separatim, omnino, melius, prorsus. PHRAS.
Amicitia recens facile dissolvitur, _une amitié récente se détruit
facilement_. Perfringitur, divellitur, labefactatur, præciditur facile
conglutinatio recens animorum. Cf. Amicitia, Dirimo. USUS: 1. Pecuniam
creditori dissolvere, _payer ses dettes_. 2. Dirimo, disjungo, _désunir_,
_séparer_. Amicitiam, societatem, dissolvere. Facilius est apta
dissolvere, quam dissipata connectere. 3. Resolvo, _réfuter_. Dialectici
multa inveniunt, quæ nec ipsi possunt dissolvere. 4. Tollo, infringo,
_détruire_. Dissolvere potestatem, _renverser la puissance de qqn_.
DISSŎLŪTĒ, _Lâchement_, _mollement_. SYN. Remisse, indulgenter,
negligenter, ignave. USUS: Non quidem severe, sed nec dissolute res
confecta est. Nec crudeliter punire, nec dissolute remittere.
DISSŎLŪTĬO, ōnis, f. _Lâcheté_, _mollesse_; _réfutation_. SYN. Resolutio,
infirmatio, confutatio, rejectio. )( Constructio. USUS: Mors est
dissolutio naturæ. An hæc lex, an legum omnium dissolutio? An humanitas
appellanda est in acerbissima injuria, remissio animi et dissolutio?
DISSŎLŪTUS, a, um, _Lâche_, _mou_, _paresseux_. SYN. Nimium remissus,
negligens, effeminatus. )( Fortis, animosus, intentus, diligens. USUS:
1. Dissolutus, perditus, profusus. Dissoluto animo, imprudenti licentia.
Dissolutus in re familiari et negligens. 2. Infirmatus, fractus,
dissipatus, afflictus, _disjoint_, _détruit_. Ars quæ rem dissolutam
coagmentaret. Leges dissolutæ. Cf. Negligens, Mollis.
DISSŎNUS, a, um, _Dissonant_, _discordant_, _confus_. USUS: Dissonum quid
et tumultuosum canere videntur.
DISSUĀDĔO, es, suāsi, suāsum, ere, n. et a. _Dissuader_, _détourner_.
SYN. Deterreo, a sententia avoco, dissuasor sum. )( Auctor sum. USUS:
Dissuadere legem; de sententia, de proposito abducere. Cf. Absterreo,
Abduco, Avoco, Deduco, Dehortor, Deterreo.
DISSŬĀSĬO, ōnis, f. _Action de dissuader_. )( Suasio. USUS: Dissuasio
legis.
DISSUĀSOR, ōris, m. _Celui qui dissuade, qui détourne_. )( Auctor. USUS:
Dissuasor consilii mei.
DISSUĀVĬOR, aris, ari, d. _Baiser tendrement_. SYN. Cum voluptate
osculor. USUS: Te vel in medio foro dissuaviabor. Cf. Osculor.
DISSŬO, is, ūtum, ere, a. _Découdre_. SYN. Sensim, paulatim dissolvo.
USUS: Dissuendæ sunt amicitiæ, non discindendæ, _il faut dénouer
insensiblement_. Cf. Dissolvo, Separo.
DISTANTĬA, æ, f. _Différence_; _éloignement_. SYN. Differentia,
discrimen. USUS: Magna est inter eos morum et studiorum distantia.
Distantia locorum. Cf. Longe.
DISTENTUS, a, um, part. v. distendo, ere. _Divisé_, _distrait_. SYN.
Occupatus, impeditus. USUS: Tot negotiis distentus sum, ut respirare vix
possim; sum distentissimus. Opera distentus sum, animo longe magis. Cf.
Occupo, Distraho.
DISTERMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Séparer_, _borner_. SYN. Separo,
disjungo.
DISTILLO, as, avi, atum, are, n. _Tomber goutte à goutte_. SYN. Paulatim
fluo.
DISTINCTĒ, _Avec ordre_, _méthode_. SYN. Disposite, distribute. USUS:
Distincte, disposite, explicate, articulatim dicere.
DISTINCTĬO, ōnis, f. _Division_, _pause_, _ponctuation_. SYN. Discrimen,
distributio, interpunctio, dissimilitudo. USUS: Facilis est distinctio
ingenui et liberalis joci. Distinctio veri et falsi. Distinctio omnium
siderum. Illam tuam distinctionem non probo.
DISTINCTĬO, a, um, _Séparé_, _distingué_. USUS: Distincta alios
intervalla, moræ, interpunctiones, respirationes delectant. Littora
urbibus, pocula gemmis, cœlum sideribus, oratio membris et articulis
distincta.
DISTINGUO, is, xi, ctum, ere, a. _Séparer_; _discerner_. SYN. Separo,
segrego, disjungo, secerno, discerno, interrumpo, vario. ADV. Acute,
dilucide, melius, severe. USUS: Vera a falsis; quid inter naturam, et
rationem intersit, distinguere. Orationem variare et distinguere verborum
sententiarumque insignibus. Rem ambiguam distinguere. Voluntatem a
simulatione distinguere. Distinguere et segregare causam publicam a
privata.
DISTĬNĔO, es, tĭnŭi, tentum, ere, a. _Arrêter_, _retarder_. SYN. Impedio,
impeditum teneo. )( Otiosus sum, vaco. ADV. Valde, vehementer. USUS: Ex
hoc colligas, quanta occupatione distinear. Distineor tandem et divellor
dolore. Cf. Impedio, Occupo.
DISTO, as, are, n. _Être éloigné_. SYN. Absum, differo, diversus sum,
interest. USUS: Contraria sunt, quæ plurimum distant, ut vita, mors;
calor, frigus. Mores hominis ab oratione, vultus ab animo distat. Cf.
Discrepo, Discordo, Dissimilis, Longe.
DISTORQUĔO, es, torsi, tortum, ere, a. _Tourner en tous sens_. Oculos
distorquere, _rouler de grands yeux_.
DISTORTĬO, ōnis, f. _Contorsion_. USUS: Distortio et depravatio membrorum.
DISTORTUS, a, um, _Contrefait_, _difforme_. SYN. Contortus. USUS:
Sapientes, si vel distortissimi sint, formosi sunt. Genus dicendi
distortum. Cf. Pravus.
DISTRACTĬO, ōnis, f. _Division_; _éloignement_, _séparation_. SYN.
Disjunctio. EPITH. Summa. USUS: Non est nobis societas cum tyrannis, sed
potius summa distractio. (_Pro_ evagatione animi; aberratione mentis a
proposito; animi tumultu, _distraction_, _vulg. est_.) Cf. Distractus.
DISTRACTUS, a, um, _Séparé_; _brouillé_, _aliéné_. SYN. Disjunctus,
divulsus, alienatus. USUS: Vita a rei familiaris cura, ambitionis
labore distracta. Cæsar et Pompeius malorum perfidia distracti, de
imperio dimicant. (Sum distractus in oratione, _vulg. est_), _je suis
distrait dans la prière_. Latine efferas: Parum attentus, animo vagus
sum; a proposito aversus; inter precandum animus aberrat longius;
evagatur liberius; cum ad contemplandas res divinas me confero, animus
peregrinatur longius; a suo proposito perturbatis cogitationibus
abducitur. Cf. Distrahi, Cogitationibus distrahor.
DISTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Tirer de tous côtés_, _diviser_.
SYN. Avello, disjungo, dissipo, diduco. )( Congrego. USUS: 1. Natura
cohærentia distrahere. Lacerare et distrahere reliquias vitæ. Pugnam
segregare ac distrahere. 2. Abstraho, _séparer de_. A complexu matris
filium distrahere. Non possum a te distrahi sine dolore. 3. TRANSL. Animo
ancipiti, et variis rebus occupato tribuitur, _partager_, _diviser_.
Industriam alicujus in plura studia distrahere. In deliberando animus in
plures partes distrahitur. (Distrahere se, _se distraire_, _vulg. est._),
latine dicas: Animum a curis abducere; abstrahere a sollicitudine animum;
aberrationem a molestia quærere; a molestiis, curis aberrare; a seriis
curis avocare animum; lenire curas aberratione animi; sibi se vindicare;
respirare a negotiis.
DISTRĬBŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Distribuer_, _répartir_, _partager_.
SYN. Divido, partior, tribuo, dispenso, describo. ADV. Æqualiter,
bipartito, breviter, centuriatim, commode, commodissime, tributim,
tripartito. USUS: Pecuniæ maximæ distribuuntur. In tres partes distributa
est sapientia. Regnum in provincias tribuere, describere, distribuere.
Cf. Divido, Tribuo.
DISTRĬBŪTĒ, _Avec ordre_, _méthode_. SYN. Distincte. USUS: Nec
distribute, nec ornate scribit.
DISTRĬBŪTĬO, ōnis, f. _Division_, _distribution_. SYN. Divisio, partitio,
descriptio. USUS: Temporum distributionem facere. Cœli distributio.
DISTRĬBŪTOR, ōris, m. _Distributeur_. USUS: Distributores tabellarum.
DISTRICTUS, a, um, _Diversement occupé_, _tiraillé_. SYN. Strictus,
occupatus, distentus. USUS: 1. Nunquam a laboribus districtior fui. Ejus
vita ambitionis labore districta. 2. Eductus e vagina, _tiré_. Districti
in rempublicam gladii.
DISTRINGO, is, strinxi, ere, a. _Lier_, _resserrer_. SYN. Constringo.
ADV. Confestim. USUS: 1. Fraus distringit, non dissolvit perjurium. 2.
Gladium distringere, _tirer l’épée_.
DISTURBĀTĬO, ōnis, f. _Démolition_, _ruine_. SYN. Eversio. USUS:
Disturbatio urbis.
DISTURBO, as, avi, atum, are, a. _Détruire_; _anéantir_. SYN. Dijicio,
disjicio, demolior, dissipo, perverto. )( Construo, compono, dispono.
USUS: Rem totam disturbavi, _j’ai déconcerté tout le plan_. Judicium vi
et armis disturbare voluit. Vitæ societatem disturbat, qui fidem lædit.
Cf. Impedio, Turbo.
DĪTESCO, is, ere, n. _S’enrichir_. SYN. Dives fio. Cf. Dives.
DĪTHY̆RAMBUS, i, m. _Dithyrambe, poème en l’honneur de Bacchus_.
DĬTĬO, ōnis, f. _Puissance_, _autorité_. SYN. Imperium, potestas,
jurisdictio. PHRAS. 1. Urbs ea est sub ditione Cæsaris, _cette ville est
sous la domination de César_. Urbs hæc sub tutela Romanæ magnitudinis
acquiescit; in ditione et potestate Cæsaris tenetur; Romano paret
Imperio; jura legesque a Rom. Imperatore accipit. 2. Provinciam suæ
ditioni subjicere, _soumettre une province_. Provinciam in ditionem suam
redigere, sub ditionem subjungere; provincia potiri; ditione complecti;
dominatum provinciæ occupare; armis sibi asserere, vindicare; subigere
provinciam; ditionis suæ facere; ditioni suæ adjicere. Cf. Imperium,
Occupo. USUS: DEI nutu ac ditione omnia gubernantur. In ditionem
redigere. Sub ditionem subjungere. In sua ditione ac potestate tenere.
(_Pro_ regione, provincia, _vulg. est_.)
DĪTO, as, avi, atum, are, a. _Enrichir_. SYN. Locupleto. PHRAS. Rex
ditavit hominem, _le roi a enrichi cet homme_. Divitiis auxit; fortunis
cumulavit; amplificavit fortunas hominis; facultates auxit; fortunis
locupletavit. Cf. Divitiæ. USUS: Urbs spoliis ditata ac triumphis. Cf.
Locupleto.
DĬU, _Longtemps_. SYN. Perdiu, multos annos, multos dies, magnam partem
diei, per multas ætates, longo intervallo. PHRAS. 1. Diu ante _longtemps
avant_. Multo ante; permultum ante; jam pridem; dudum; multis ante
tempestatibus. 2. Diu post, _longtemps après_. Longo ex intervallo; magno
ex intervallo; post longam intercapedinem; post longum tempus; longo
post tempore; cum temporis multum abiisset; transacto multorum annorum
spatio. USUS: Quid est in vita hominis diu? Cf. Duro.
DĬURNUS, a, um, _Du jour_, _de jour_. SYN. Quod ad diem pertinet, _aut_
fit de die. USUS: Nullam partem neque diurnæ, neque nocturnæ quietis
cepi. Annuum, menstruum, diurnum spatium. Diurni et nocturni metus et
dolores.
DĬŪTĬNUS, a, um, _Qui dure longtemps_, _de longue durée_. SYN. Diuturnus,
longinquus. USUS: Errore, morbo diutino tenebatur. Cf. Diuturnus.
DĬŪTURNĬTAS, ātis, f. _Longue durée_. Longinquitas temporis, _vel_
temporum; magnus numerus dierum. USUS: Diuturnitas pacis rempublicam
firmavit. Diuturnitas maximos luctus vetustate tollit. Diuturnitas
gloriæ, memoriæ.
DĬŪTURNUS, a, um, _Qui dure longtemps_. SYN. Diutinus, longus, longinqui
temporis, longinquus. PHRAS. Diuturno morbo laboravit, _il fut longtemps
malade_. Longinquo morbo implicatus jacuit, diutino morbo tenebatur;
dolor morbi diuturnitate productus est; magnam anni partem ægrotabat.
USUS: Nihil simulatum diuturnum. Diuturna sitis.
DĪVĀRĬCO, as, atum, are, a. _Écarteler_. SYN. Cruribus distrahor. USUS:
Divaricari hominem ac deligari jubet.
DĪVELLO, is, velli, vulsum, ere, a. _Séparer de force_. SYN. Distraho,
separo. )( Conjungo. ADV. Ægre. USUS: Nemo eum a me divellet ac
distrahet. Magno dolore a te divellor. Cf. Separo.
DĪVENDO, is, vendĭdi, vendĭtum, ere, a. _Vendre_ (_en détail_). USUS:
Bona sua divendere. Cf. Vendo.
DĪVERSĒ, _Diversement_. SYN. Varie, non uno modo, alio atque alio modo.
DĪVERSOR, aris, atus sum, ari, d. _Loger en voyage_, _prendre gîte_. SYN.
Apud hospitem sum, versor, utor hospitio. USUS: Tua in domo diversabor.
Vedius Romæ apud Pompeium diversatus est admodum laute.
DĪVERSOR, ōris, m. _Celui qui loge qque part, hôte_. SYN. Hospes, qui
recipitur, qui divertit. USUS: Caupo eum cum quibusdam diversoribus
assequitur.
DĪVERSŌRĬŎLUM, i, n. _Petite auberge_.
DĪVERSŌRĬUM, i, n. _Hôtellerie_, _auberge_. SYN. Hospitium. EPITH. Aptum,
peropportunum. USUS: Varro villam illam studiorum voluit, non libidinum
diversorium. Requiescam in tuo sermone, ut quodam opportuno diversorio.
Ex vita discedo, tanquam ex diversorio.
DĪVERSUS, a, um, _Écarté_; _divers_, _différent_. SYN. Varius, dispar,
non idem, distans, impar, dissimilis, disjunctus, contrarius, fere totus
alter, alius, disparilis. )( Idem. ADV. Longe, longissime, maxime. USUS:
Hoc est diversum a reliquis. Varia et diversa instituta multum inter se
distantia. Cf. Dissimilis, Alius, Dispar.
DĪVERTĬCŎLUM, i, n. _Chemin écarté_, _détour_. SYN. Flexio viæ,
anfractus. USUS: Quæ diverticula, quas flexiones quæris? Fraudis
diverticulum mox reperit. Ne diverticula peccatis darentur.
DĪVERTO, is, verti, versum, ere, n. _Aller loger chez qqn_; _s’éloigner
du chemin_. SYN. Divertor, diversor; de via decedo. USUS: Apud hospitem
amicum divertere. Redeamus unde divertimus. Cf. Digredior, Digressio.
DĬVES, ĭtis, gen. omn. _Riche_. SYN. Locuples, copiosus, opulentus,
pecuniosus, fortunatus, beatus, opibus affluens, omnibus copiis
circumfluens, copiis præditus, omni copiarum genere abundans, divitiis
affluens, bene nummatus, a re paratus, a re firmus, a divitiis
instructus, omnibus rebus ornatus, copiis amplissimus, bene peculiatus;
homo re ampla et prolixa; pecunia princeps; cui amplissimæ fortunæ sunt;
cui effuse affluunt opes; divitiis potens, præpollens; qui copia argenti
aurique abundat; divitiis florens; opibus elatus; homo re fortunisque
auctior; cui fortunæ auctæ et exaggeratæ; qui rem, qui copias, qui
facultates habet; qui a fortuna instructissimus est, a re familiari
paratissimus; qui opibus valet; divitiis refertus, munitus; qui rem
possidet amplissimam; opibus auctus est amplissimis; cui facultates,
opes, copiæ sunt maximæ; cui magnam bonorum copiam fortuna elargita est;
qui fortunæ muneribus egregie ornatus est; cui res domestica, familiaris
ampla et copiosa. )( Pauper. USUS: Dives animus est, non arca. Soli
sapientes divites. Cf. Divitiæ, Copiæ, Pecunia.
DĪVEXO, as, avi, atum, are, a. _Ravager_, _dévaster_. SYN. Vasto. ADV.
Fœde. USUS: Omnia divexare et diripere. Cf. Vexo.
DĪVĬDO, is, vīsi, vīsum, ere, a. _Diviser_, _partager_; _séparer (des
ennemis)_. SYN. Distribuo, partior, dispartior, dispertior, in partes
tribuo, seco, digero, distinguo, discrimino, distraho, segrego, excludo.
)( Conjungo, confundo, commisceo. ADV. Acute, æqualiter, articulatim,
ineleganter, infinite, subtiliter, passim, ultro citroque, late. PHRAS.
Dividere exercitum, _diviser son armée en plusieurs corps_. Bipartito
ducere; militem partiri; in multas, parvasque partes carpere; in diversas
regiones distrahere, diducere, latius distribuere, in duas partes
abscindere exercitum; dimittere plures manus; diducere militem; vires
dispartiri.
DĪVĬDŬUS, a, um, _Divisible_. SYN. Quod recipit divisionem. USUS:
Dissolubile et dividuum est omne animal mortale. Materia dividua
gignitur.
DĪVĪNĀTĬO, ōnis, f. _Divination_, _art de deviner_. SYN. Vaticinatio,
augurium, prædictio, præsensio, scientia rerum futurarum, auguratio,
ariolatio, oraculum, conjectura. EPITH. Artificiosa, naturalis,
opinabilis, vera. USUS: 1. Nescio qua animi divinatione hoc præsensi.
Eo rem adducam, ut divinatione non sit opus. 2. Genus causæ, quo de
accusatore constituendo quæritur. Divinatio in Verrem. Cf. Conjectura.
DĪVĪNĒ, _Divinement_, _parfaitement_. SYN. Divinitus. USUS: Multa divine
præsensa et prædicta reperiuntur.
DĪVĪNĬTAS, ātis, f. _Divinité_, _puissance divine_. SYN. Numen, summa
præstantia. USUS: Aristoteles menti tribuit omnem divinitatem, astris
alii. Ex divinitate sua animum genuisse DEUS credebatur. Cf. DEUS.
DĪVĬNĬTUS, _De la part des dieux_. SYN. Divine, divino numine. PHRAS.
Divinitus id nobis auxilium oblatum est, _ce secours nous a été accordé
par un bienfait des dieux_. Divino munere, non humano consilio; dono
deum, velut cœlo dimissa illa auxilia venere; velut divina virgula illa
nobis bona suppeditata sunt. Cf. DEO juvante.
DĪVĪNO, as, avi, atum, are, a. _Deviner_, _prédire_. SYN. Vaticinor,
auguror, conjicio, futura significo, in posterum præsentio, præsagio,
ariolor, oraculum edo, conjectura prospicio. ADV. Mirabiliter,
naturaliter, prorsus. PHRAS. Eam tempestatem multi ante divinarant,
_bien des gens avaient prédit ce malheur longtemps à l’avance_. Multis
vaticinationibus, non sine instinctu aliquo afflatuque divino, non
sine mentis incitatione divina, ea prænuntiata sunt. Non tam aruspices
et fulguratores, nec tam interpretes ostentorum, augures, aut vates
furiosi, sed viri sapientes ac providi eam tempestatem augurabantur. Non
somniorum conjectione, non vana augurandi scientia, non prognosticis;
non e fatidicorum et vatum effatis incognitis; sed ex iis, quæ contra
morem ac leges fierent, impendentem reipublicæ calamitatem, velut
divina præsagitione præmonstrarunt, præcinuerunt, præsenserunt,
præsignificarunt. USUS: Futura divinare. Cf. Conjicio.
DĪVĪNUS, a, um, _Divin_. SYN. Cœlestis. USUS: 1. Homo divinum ac
cœleste animal a Philosophis quondam appellatus. Divina religio. Natura
divina. 2. Divinator, Magus, _devin_. Falluntur sæpe divini et Chaldæi.
Melancholicos habere aliquid in animo divinum et præsentiens, existimat
Aristoteles. 2. Excellens, illustris, minime vulgaris, _extraordinaire_,
_merveilleux_, _excellent_. Divina vir memoria, consilio, eloquentia,
ingenio. Divinis me laudibus extulere illæ cœlestes divinæque legiones.
Divina hominis auctoritas.
DĪVĬSĬO, ōnis, f. _Partage_, _distribution_. SYN. Distributio, partitio,
divortium, dissidium, sectio. USUS: Causarum, orationis divisio in suas
partes. Trium regnorum divisio, cœli, maris, inferorum.
DĪVĪSOR, ōris, m. _Celui qui partage_; _courtier d’élections_. USUS: 1.
Italiæ divisores. 2. Qui tribubus candidatorum nomine pecunias dividit
ad suffragia corrumpenda. Per quem sequestrem, quem divisorem tribus
corrupta est? Pœna in divisores constituta.
DĪVĬTĬÆ, ārum, f. pl. _Richesses_. SYN. Opulentia, ampla fortuna, magnæ
fortunæ atque copiæ; summa copia; opes et copiæ, omnium rerum abundantia.
)( Summa inopia, paupertas. EPITH. Duces ad voluptatem et valetudinem
bonam; inanes, ingentes, libidinosæ, maximæ, certissimæ, naturales,
opportunæ, parabiles, veteres illibatæque. PHRAS. 1. Divitias, quæris,
_vous poursuivez les richesses_. In re familiari augenda totus es. Præter
divitias nihil spectas. Totus in divitias incumbis. Tuum omne studium in
quærendis opibus consumis, locas, constituis. Id unum agis, ut divitias
tibi pares, compares, colligas, congeras. Eo tantum spectas, ut opes
possideas; eo tuum studium dirigis, ut opibus abundes, affluas; eo
studium tuum confers, ut divitiæ tibi abundent. Tuum consilium illud est,
ut divitiæ tibi adsint maximæ; ut divitiæ tuam in domum omnes confluant;
ut dives, ut copiosus, ut locuples, ut bene nummatus sis. Nihil tibi
potius est, quam ut sis multarum possessionum præsidio munitus; ut a re
familiari sis instructus, paratus, minime inops; ut divitiis, copiis,
opibus, fortunis abundes; ut cumulata possideas, et uberrima sint omnia;
ut omnium rerum ubertate floreas; ut fortunæ tibi sint amplissimæ. Opes
aucuparis; opibus inhias; rem facere; facultates augere; amplificare
fortunas, ea tibi cura est unica. Animus est opes parare, congerere,
cumulare, accumulare, coacervare, corradere, conficere; rem familiarem
magnis accessionibus augere; pervenire ad opes, colligere amplas
facultates; omnibus vis ornamentis, omnibus præsidiis redundare; rem
augere cupis; opes expetis fundatas optime ac constitutas. 2. Divitias
habet amplissimas, _il a d’immenses richesses_. Divitiis auctus, ornatus
est amplissimis; opibus ac fortunis viget, pollet, præstat, excellit;
re utitur ampla admodum ac prolixa; rem habet, tenet, possidet, nactus,
adeptus est copiosam, uberrimam, bene magnam. Opes habet fundatas atque
optime constitutas; pauci hominem excellunt opibus; opibus valet,
præpollet. Cf. Dives. USUS: 1. Divitias expetere, quærere, parare. 2.
Divitiis circumfluere; ad divitias pervenire; divitiis augeri, ornari.
Cf. Bona, Copia, Abundo.
DĪVORTĬUM, ii, n. _Divorce_. SYN. Dissidium inter conjuges; discidium.
EPITH. Subitum. USUS: Quid audio, Lentulum fecisse divortium cum uxore?
Multa doctrinarum divortia. Syria a Cilicia aquarum divortiis dividitur,
_versants où les eaux se séparent_.
DĪVULGO, as, avi, atum, are, a. _Divulguer_, _publier_. SYN. Foras
effero, vulgo, pervulgo, in medium profero, edo, patefacio. PHRAS. Rei
fama ubique divulgatur, _le bruit de ce fait s’est répandu partout_.
Fama rei tota urbe discurrit, edocet vulgus. Fama rei omnium sermonibus
teritur, celebratur; in vulgus effertur; vulgi rumoribus differtur,
dissipatur; res in omnium ore, ac sermone est, versatur. Manat per urbem
rumor, non jam tacite serpit per urbem rumor; percrebrescit rei fama;
crebris jactatur sermonibus. Cf. Fama. USUS: Librum divulgare. Inimici
eam rem sermonibus divulgarunt. Cf. Edo, Fama, Rumor.
DĪVUS, a, um, _Divin_; subst. _Dieu_, _déesse_. SYN. Deus, homo divinus.
USUS: Ad divos caste adeundum. (_Pro_ Sancto, _un saint_, minus proprie
adhibetur).
DO, das, dĕdi, dătum, dăre, a. _Donner_. SYN. Impertio, largior, defero,
præbeo, exhibeo, trado, tribuo, dono. )( Accipio. PHRAS. Dat libenter,
_il donne volontiers_. In dando est admodum munificus; omnia dilargitur;
promit de suo; facile erogat, concedit, annumerat, annuit, ministrat,
præbet promiscue et benigne; cumulate dat omnia. Cf. Largus, Dono,
Participo. USUS: 1. Dare potestatem alicui, auctoritatem. 2. Verto,
_concéder_. Dare aliquid laudi, honori, ignominiæ. 3. Trado, dedo,
_livrer_. Aliquem in caveam, pistrinum, custodiam, carcerem, mortem,
laqueum, cruciatus dare. 4. Committo, _mettre dans tel et tel état_. Se
fugæ, labori, itineri, otio, deliciis, foro, somno dare. 5. Confero,
_se livrer à_. Se in partes Cæsaris, in factionem, in consuetudinem,
familiaritatem, amicitiam alicujus dare. Dare se ad lenitatem, ad
dicendum, ad causas agendas. 6. Dare aliquid auribus; dare gratiæ
alterius, assentari, _flatter_. 7. Dare pœnas, supplicium de se, _subir
une peine_. 8. Impressionem, impetum dare, _s’élancer_. Malum alicui
et incommodum dare, _nuire à qqn_. 9. Dare verba, decipere, _payer de
mots_, _tromper_. 10. Pignori, fœnori aliquid dare, _prêter à usure_.
11. Senatum alicui; actionem dare, _admettre qqn à l’audience du sénat_;
_permettre d’assigner_. Fabulam dare, _donner une pièce de théâtre_. 12.
Operam dare libris, litteris, magistro. Cœnam, solatium, negotium dare
alicui.
DŎCĔO, es, cŭi, doctum, ere, a. _Instruire_, _enseigner_. SYN. Instituo,
erudio, edoceo, præcepta do, vias trado, disciplinam trado, informo.
ADV. Diligenter, dilucide, fideliter, inepte, iracundius, laboriosius,
latine potissimum, sero. PHRAS. Docere adolescentes, _instruire la
jeunesse_. Informare ad omnem humanitatem; rebus optimis instituere;
imperitos condocefacere; scientia augere; optimis institutis imbuere;
salubria monita tradere; disciplinæ assuefacere; artibus adolescentes
instruere, erudire, tingere; ludum aperire juventuti litterarium;
doctrinis adolescentes impertire; præceptis erudire; artes iis tradere;
honestis artibus juventutem ad omnem humanitatem formare; doctrinis
ingenia expolire; doctrinam, eruditionem suam in alios dispertire,
transfundere; doctrinæ heredes instituere ac relinquere plurimos; ad
bonas artes iisdem itineribus, quibus ipse ad summam eruditionis laudem
perveneris, deducere. Cf. Disciplina, Erudio, Instituo, Doctrina.
USUS: Quid te, asine, litteras doceam? Juventutem mercede docere.
Docere, tradere, inculcare. Docere judicem de injuriis suis. Senectus
adolescentes docet, et ad omne officii munus instruit.
DŎCĬLIS, e, gen. com. _Qui apprend aisément_, _docile_. SYN. Qui facile,
libenter, quæ docetur, arripit, intelligit; aptus ad disciplinas. )(
Indocilis. PHRAS. Est docilis, _il apprend facilement_. Ingenium nactus
est facile; cerea est indole, quam facile in quasvis figuras formes,
fingas; quam nullo labore, nullo negotio in omnem partem verses, flectas,
inflectas; docilitatem habet, disciplinas omnes facile arripit. USUS:
Præbere se docilem ad aliquam artem, sententiam, disciplinam. Docilem
facere auditorem.
DŎCĬLĬTAS, ātis, f. _Aptitude ou facilité à apprendre_. SYN. Discendi
facilitas. EPITH. Humana. USUS: Qui docilitatem memoriamque habent,
ingeniosi vocantur. Cf. Ingenium, Ingeniosus.
DOCTĔ, _Savamment_, _habilement_. SYN. Perite, litterate. USUS: Satis
docte ac perite.
DOCTOR, ōris, m. _Maître_. SYN. Magister, præceptor, interpres. EPITH.
Intelligens, nobilis, summus, singularis, disjuncti, Rhetorici, summi,
veteres. USUS: Græci dicendi artifices et doctores. Sapientiæ doctores,
et vivendi præceptores. Doctor Ecclesiæ, _docteur de l’Église_.
Religionis interpres, divinorum oraculorum interpres sanctissimus æque ac
doctissimus; Christianæ sapientiæ princeps ac magister. Doctorem creare,
_créer qqn docteur_. Doctoris nomine ac insignibus ornare, decorare;
Juris, Theologiæ insignia tribuere; laurea cæterisque doctrinæ insignibus
donare, cohonestare; Doctoris appellatione insignire; inter juris
Doctores, _vel_ Doctoribus adscribere; in Doctorum Juris Ordinem referre,
reponere, collocare; doctrinæ gradum, honores conferre eos, quos habet
Philosophia amplissimos. Doctorem fieri, _devenir docteur_. Inter Juris
Doctores cooptari; doctrinæ lauream, _vel_ insignia capere, accipere;
doctrinæ laurea donari; doctrinæ insignibus decorari, cohonestari,
potiri. Inter Sapientiæ Senatores admitti, adscribi; in Senatum Sapientem
cooptari; in Juris Doctorum Ordinem adlegi; Jurium insignibus nobilitari;
Juris Doctorum gradu, dignitate potiri; eorum insignibus exornari.
DOCTRĪNA, æ, f. _Enseignement_, _instruction_. SYN. Eruditio, litteræ.
EPITH. Abundans, elegans, eximia, exquisita, facilis, fidelis, liberalis,
magistra, vetus, mediocris, non moderata, multa, optima, perridicula,
politissima, puerilis, reliqua, singularis, subtilior, summa,
transmarina, uberior, vulgaris, ingenua, mala. PHRAS. Doctrinam sibi
egregiam comparavit, _il a acquis une grande science_. Animum disciplinis
omnibus egregie excoluit; amplam rerum humanarum divinarumque cognitionem
assecutus est; progressus in doctrinarum studiis fecit eximios; processus
eos in artium cognitione fecit, nihil ut fugere ejus scientiam videatur
posse; magnam rerum cognitionem mente complexus est, animo comprehendit;
nullum doctrinæ genus est, quo ille pectus suum non conseverit; in
doctrinarum studio multum sane promovit; processus in artium studio
habuit sane maximos. Cf. Doctus. USUS: In maximis occupationibus nunquam
intermittit studia doctrinæ. Relaxare, recolere animum doctrina, et ad
sapientiam præparare. Doctrinarum omnium studiosus. Homo omni virtute et
doctrina ornatissimus. Cf. Litteræ, Disciplina.
DOCTUS, a, um, _Instruit_, _savant_, _habile_. SYN. Litteratus, eruditus,
litterarum intelligens. PHRAS. 1. Est vir doctus, _c’est un savant_. Vir
est doctrina egregie excultus; litteris perpolitus; abundanti doctrina,
atque optimarum artium studiis eruditus. Vir præclara ac recondita
eruditione ornatus. Omnis antiquitatis peritus, græcis et latinis
litteris institutus, a Philosophia instructior; omnibus artibus, quæ
sunt libero homine dignæ, omnibus ingenuis disciplinis, incredibili
quadam varietate rerum ac copia præstans, doctrina nobilis et clarus;
litteris impense deditus, in bonarum artium studio præcellens; eleganti
litteratura, a quo nemo nisi doctior redeat; doctrina liberaliter
instructus; acerrimo vir ingenio, exquisitaque doctrina; qui cum
humanitate, et cum doctrina frequens habet commercium; vir omni liberali
doctrina politissimus; vir cui multæ et reconditæ sunt litteræ; in quo
litteræ sunt plurimæ; litteris Græcis juxta atque latinis doctissime
eruditus. Illustris liberalibus studiis; egregius vir ingenio, bonisque
omnibus disciplinis ornatus; vir excellentis doctrinæ; in studiis
doctrinarum egregius; litteris multis præditus, rerumque varia ac plurima
scientia; ingenio vir eleganti, et haudquaquam rerum litterarumque
veterum indoctus; homo in omnium bonarum artium disciplinis impense
doctus; in studiis doctrinæ multi atque celebrati nominis; vir in artium
studiis liberalissimis doctrinaque versatus; qui unus optime norit, non
nostra solum, sed etiam Græciæ monumenta omnia; vir multarum litterarum;
vir reconditæ, interioris, exquisitæ, singularis, non vulgaris doctrinæ,
insignite doctus. Venerabilis vir miraculo litterarum. 2. Homo non
admodum doctus, _cet homme n’est pas très-instruit_. Litteris parce
aspersus, leviter tinctus; qui Musas vix a limine salutavit; qui litteras
vix primis, ut aiunt, labris degustavit; qui in eruditorum natione nondum
profiteri nomen audeat 3. Medica solentia doctus est, _il est fort
habile médecin_. Eruditus est medendi arte; sciens, peritus, intelligens
est medicinæ; longe processit in medicinæ scientia. Medicinæ scientiam
tenet, possidet, callet, ita est assecutus, ut paucos in ea arte pares
reperias. Medicinæ scientia valet, floret, præstat, excellit. Medicinæ
doctrina, cognitione, intelligentia cum paucis conferendus est, nemini
est inferior. Nota ei præclare medicina est; patent ei, quæ multos latent
ex medicinæ scientia, ex medendi arte. Multum hausit ex iis libris,
unde manat ejus scientiæ cognitio. Medicinæ scientiam plane complexus
est; mente atque animo comprehendit; ingenio sibi aperuit, peperit,
comparavit. Cf. Peritus, Ingenium.
DŎCŬMENTUM, i, n. _Enseignement_, _leçon_; _exemple_, _modèle_. SYN.
Admonitio, præceptum, exemplum, monumentum. EPITH. Maximum. USUS: Cato
documentum antiquæ virtutis, integritatis, prudentiæ. Hinc documentum
cape, quid possit fortuna; documentum statuere, ne quis in posterum, etc.
Jam ab adolescentia documenta dederas maxima, qui vir futurus esses. Cf.
Exemplum.
DODRANS, antis, m. _Les ⁹⁄₁₂ ou les ¾ d’un tout_. SYN. Novem unciæ,
_seu_ rei integræ partes tres. USUS: Ejus fundi dodrantem emit.
DOGMA, ătis, n. _Opinion_, _précepte_, _maxime_. SYN. Decretum, scitum,
præceptum, placitum. EPITH. Commune, verum.
DŎLĀBRA, æ, f. _Dolabre, instrument servant à la fois de hache et de
pic_. Instrumentum quo dolantur ligna.
DŎLENTER, _Avec douleur, peine_. USUS: Dolenter, hoc magis dico, quam
contumeliose.
DŎLEO, es, ŭi, ere, n. et a. _Éprouver de la douleur_. SYN. Dolorem
capio, _vel_ accipio, condoleo, indoleo, mœreo, angor animo, dolore
ardeo, ingemisco, acerbe fero, dolorem animo capio, molestiam capio,
in dolore et mœstitia sum, dolor mihi accidit, in dolore sum, _vel_
maximo mœrore potius. ADV. Graviter, impune, intoleranter, levius,
maxime, mediocriter, mirifice, pariter, postmodum, plus, proinde,
valde, præcipue. PHRAS. 1. Ea res valde mihi doluit, _cette affaire
m’a douloureusement impressionné_. Ea res gravem mihi dolorem inussit;
angebar animo mœrore necessario et acerbo; sine acerbissimo animi sensu
rem audire non potui; hausi dolorem acerbissimum, ferremque gravius, si
novæ ægrimoniæ locus esset; dolor vocem mihi debilitat atque intercludit;
rei memoria animum mœrore opprimit; rei memoria meum pectus effodit;
fixus animo hæret dolor; pungit, perfodit, pervellit animum dolor; sensi
doloris vehementiam eam, ut vix consolabilis videretur ægritudo; quasi
faces quædam dolores admovebantur animo. Tabescere, confici, macerari,
disrumpi mihi dolore videbatur. Cf. Dolor, Crucio. 2. (Doleo de tuis
miseriis, VULG.). Condoleo, Compatior tibi, _je compatis à vos douleurs_.
Doleo vicem tuam; commoveor miseriis tuis; gravissime afficior casu
tuo; miseriam tuam meam puto; miseror fortunam tuam; doloris tecum sum
particeps; misericordia tui capior, moveor, commoveor; calamitas tua in
magnam me sollicitudinem adducit; commiseror fortunam tuam; acerbe me
angit, vexat, sollicitat miseria tua. Cf. Dolor, Ango, Sollicitus. USUS:
De febricula filiæ tuæ valde doleo. Tuum casum luctumque omnes doluimus.
DŌLĬUM, ii, n. _Tonneau_. SYN. Vas vinarium. USUS: Ut, si is potare
velit, de dolio sibi hauriendum putet? _De sorte que, s’il veut boire,
il faudra qu’il tire au tonneau_, _c. à d._, _boire son vin nouveau non
encore soutiré._
DŎLO, as, avi, atum, are, a. _Travailler_, _façonner (une pièce de
bois)_; _travailler un ouvrage (d’esprit)_. SYN. Dedolo. USUS: Homo e
robore dolatus. Dolare orationem.
DŎLOR, ōris, m. _Douleur_. SYN. Mœror, acerbitas, acerbus animi _vel_
corporis sensus, animi cruciatus. EPITH. Acerbus, acerbissimus, acris,
alienus, apertus, asper, molestus, odiosus, difficilis, brevis, communis,
conjunctior, vix consolabilis, diuturnus, domesticus, fictus, gravis,
longus, gravior, gravissimus, humanus, instabilis, incredibilis, index
profectionis suæ, ingenuus, intestinus, intolerabilis, tolerabilis,
inveteratus, justus, justissimus, lenis, levis, longinquus, longior,
longissimus, longus, magnus, malus, major, maximus, mediocris, medius,
minor, minimus, mirus, miserrimus, mœstus, mitior, molestus, muliebris,
municipalis, naturalis, necessarius, nimius, novus, officiosus,
perpetuus, pius, plebeius, præcipuus, præsens, præteritus, privatus,
productior, sempiternus, stabilis, summus, tantus, verus, virilis,
universus, asper, gravis, parvus, propior. PHRAS. 1. Ea res mihi magnum
dolorem attulit, _cette affaire m’a causé de grandes douleurs_. Magnum
mihi dolorem dedit, fecit, inussit, incussit; ea res dolore me incendit;
dolori mihi fuit maximo; magno me dolore affecit, oppressit, magnum mihi
dolorem peperit; perturbavit ea me res vehementer, afflixit, commovit;
graviter ea res me pupugit, momordit, affecit. 2. Gravis me invasit
dolor, _un grand chagrin s’est emparé de moi_. Dolor me incredibilis
incessit, incursavit; accepi ex ea re acerbissimum dolorem; mœrorem ex
ea re hausi, suscepi, concepi gravissimum; dolor me arripuit, oppressit,
vexavit molestissimus. 3. Dolorem sustineo gravem, _j’éprouve de grandes
peines_. Dolorem acerbum patior. Dolorem ejusmodi fero, qui ferri vix
possit. Dolorem incredibilem capio, sustineo, suscipio, traho, haurio;
gravissimo dolore angor, conficior, exerceor, torqueor, affligor,
vexor, perturbor, frangor; acerbissimo dolore discrucior, divellor,
disrumpor, perimor, interimor, exanimor, contabesco, opprimor, premor.
Omnes mentis meæ partes dolor exagitat, divexat, perturbat, afficit.
Concidit animus meus ictu doloris, vi curarum ac sollicitudinis, concursu
molestiarum labefactatus atque convulsus. Ita cecidit animus meus dolore
perculsus, ut nulla res eum ad æquitatem possit revocare. Jaceo in
mœrore ac sordibus. Curis maceror; ægritudine contabesco. Vehementissime
sollicitor; acerbissime doleo; ægritudine animi ita laboro, ut sanari
vix possim, vel potius plane non possim; ut spem salutis omnem amiserim;
ut spes salutis omnino supersit nulla. Versor in summo dolore ac mœrore;
versor in mœrore et sordibus. Mœrori me totum dedi; tristitiæ me totum
tradidi, jacet animus mœrore oppressus, nihil me tristius; mœrore
urgeor, laceror; dolore consumor; mœror meus non is est, quem ulla ratio
mitigare, nedum exhaurire possit. Dolore intolerabili impedior, ardeo,
tactus sum; dolori pene succumbo; æstuat animus dolore; dolore efferor,
differor; doleo, ut nemo magis; incendor dolore. 4. Morbi dolores sunt
intentissimi, _les douleurs de la maladie sont intolérables_. Artus
dolore ardent; artus vehementer laborant; morbi dolor me gravissimus
arripit, excruciat, premit, opprimit; acer est doloris morsus; torqueor
incredibilem in modum morbi doloribus; tanta est morbi acerbitas,
tantusque dolorum æstus, ut animam me positurum credam; exedit, dilaniat
viscera dolor intolerabilis; morbi summam sentio acerbitatem; in dolores
incidi gravissimos; in summis doloribus jaceo, dolore correptus sum
gravissimo. 5. Ingenti mihi dolori est discessus tuus, _votre départ m’a
profondément affligé_. A te cum divellor, videor mihi partem viscerum
abrumpere; desiderio amittendi sodalis tam amabilis immensum excrucior,
affligor; gravior est omni supplicio tuus mihi discessus; efferor dolore
ex discessu tuo. 6. Dolorem de peccatis habeo, _j’ai de la douleur de mes
péchés_. Præcipuo quodam dolore angor; lacrimas pœnitentis animi indices
profundo; dolorem ex peccatorum memoria conceptum gemitu patefacio,
dolore admissorum excrucior; ex recordatione criminum dolor animi nunc
ingens nascitur; cum recordatione scelerum dolor quoque animum subit. 7.
Dolorem ferre jam non possum, _je ne puis plus supporter ces tourments_.
Ferendo dolori jam non sum, impar dolori sum. Tantum doloris, acerbitatis
sustineo, quantum ferri vix possit: dolori succumbo; impares dolori vires
meæ sunt; vires meæ dolore franguntur; vim doloris minime sustinent;
ad dolorem infirmæ sunt. Roboris in me tantum non est, ut acerbitatem
tam gravem queam perpeti. 8. Non decet virum dolori se totum tradere,
_un homme de cœur ne doit pas s’abandonner tout entier à sa douleur_.
Indulgere, parere, servire dolori; dolore auferri viro gravi indignum
est; non decet virum, dolori ita frena laxare; dolori ita cedere, ita se
permittere; ita se totum dare, ut modum non reperiat. 9. Quid dolorem
tibi ipse renovas? _Pourquoi renouveler vous-même vos tourments?_ Quid
dolorem tibi ipse refricas? sopitum excitas? quid dolorem, quem dies jam
pene sanaverat renovas? quid dolorem, qui jam temporis longinquitate
propemodum evanuerat, exstinctus erat, redintegras? quid obductam pene
cicatricem refricas? quid plagam, quæ in cicatricem jam prope coiverat,
ipse renovas? quid ipse tibi unguis in ulcere es? 10. Dolorem lenire,
_adoucir le chagrin_. Dolorem exhaurire, mitigare, minuere, frangere,
levare; dolorem detrahere; sermonis suavitate magnam alicui doloris
partem abstergere, eripere, auferre. Cf. Consolor. 11. Dolorem deponere,
_chasser le chagrin_. Dolorem abjicere, depellere; a dolore tantisper
aberrare; doloris oblivisci. USUS: Dolor me incessit, _la douleur s’est
emparée de moi_. Dolorem alicui dare, _causer à qqn du chagrin_. Dolorem
capere, _ressentir_. Dolori parere, _obéir à la douleur_. Dolorem fovere,
amplificare, _alimenter_. Dolore aliquem liberare, _délivrer_. Cf.
Mœror, Angor, Anxius, Afflictus, Tristis, Consolor, Doleo, Contristor,
Sollicitudo, Cruciatus.
DŎLŌSĒ, _Artificieusement_, _avec fourberie_. SYN. Malitiose, ex
insidiis, ex occulto. USUS: Dolose, malo dolo agere.
DŎLŌSUS, a, um, _Fourbe_, _trompeur_. SYN. Malitiosus. USUS: Dolosis
consiliis regno pulsus. Cf. Vultus, Astutus.
DŎLUS, i, m. _Adresse_, _ruse_, _fourberie_. SYN. Fraus, fallacia,
machina, insidiæ, dolus malus. )( Bona fides. PHRAS. Dolum facere,
_tromper_. Dolos commoliri, suere, consuere; adhibere dolos malos et
fallacias. Dolis aliquem ludere, ductare; circumvenire fallaciis et
præstigiis. Cf. Decipio, Fraus, Fallacia, Astutia.
DŎMĀBĬLIS, e, gen. com. _Domptable_, _qu’on peut dompter_. SYN. Qui
domari potest.
DŎMESTĬCUS, i, m. _De la maison_, _de la famille_; _particulier_,
_privé_. SYN. Familiaris, intestinus, vernaculus, privatus, intimus.
)( Externus, alienus. USUS: Res familiaris, et domestica. Disciplina
domestica. Domesticum, intestinum malum. Domestica exempla. Cf.
Familiaris.
DŎMĬCĬLĬUM, ii, n. _Domicile_, _habitation_. SYN. Domus, habitatio,
sedes, tectum. EPITH. Amplissimum, aptum, divinum, honestissimum,
pristinum, proprium, sacrum, stabile et certum, terrestre, universum.
USUS: 1. Humana figura domicilium mentis. Domicilium Romæ collocavit,
ante non habuit. 2. TRANSL. In hoc domicilio imperii et gloriæ. Urbs hæc
domicilium superbiæ et luxuriæ. Domicilium in alterius auribus, _vel_
humanitate collocare. Cf. Domus.
DŎMĬNA, æ, f. _Maîtresse_, _souveraine_. SYN. Princeps, regina. EPITH.
Dura, improvisa, vehemens, imperiosa, blandissima, gravis. USUS: Fortuna
campi domina, et rerum humanarum. Prudentia domina et regina virtutum,
_la prudence est la souveraine et la reine de toutes les vertus_.
Voluptates blandissimæ dominæ.
DŎMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Domination_, _empire_, _souveraineté_. SYN.
Dominatus, tyrannis, regnum. EPITH. Accommodatissima, aliena, non modo
crudelis, sed ignominiosa etiam et flagitiosa, firma et moderata, jucunda
et honesta, misera, nova, regia. USUS: Vita sub dominatione misera est.
Quærere, sibi comparare, habere dominationem.
DŎMĬNĀTOR, ōris, m. _Maître_, _souverain_. USUS: Rerum dominator DEUS.
DŎMĬNĀTRIX, īcis, f. _Maîtresse_, _souveraine_. SYN. Domina. EPITH. Cæca
ac temeraria. USUS: Dominatrix animi cupiditas.
DŎMĬNĀTŬS, ūs, m. _Domination_. SYN. Dominatio, principatus. EPITH.
Crudelis, impotens, novus, perpetuus, regius, superbus, deterrimus. USUS:
Dignus dominatu omnium rerum. Dominatum Cæsar occupavit. Unius dominatu
omnia tenebantur. Fortuna eum in summo dominatu locavit.
DŎMĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Être maître, dominer, commander,
régner_. SYN. Rerum potior, regno, dominatum teneo; populos dominatu
premo, teneo; imperium in populos teneo, in ditione habeo; provinciam cum
imperio obtineo; præsum eo jure, quod amplissimum esse potest; præsum ea
potestate, quæ potest esse maxima; imperito populis; imperio urbem rego.
USUS: Dominari in judiciis. Eloquentia in liberis urbibus dominatur, et
floret. Dominari in suos. Ubi libido dominatur, modestia exulat. Cf.
Regno, Impero, Imperium, Ditio, Rego.
DŎMĬNUS, i, m. _Chef_, _souverain_, _arbitre_, _maître_. SYN. Imperator,
Rex, Princeps, tyrannus. )( Servus. EPITH. Agrestis et furiosus, amicior,
amicissimus, bonus et assiduus, clarissimus, dispar, familiaris, ignarus,
impudicus, invitus, molestus, novus, crudelis, sempiternus, summus,
vetus, clemens, incolumis, improbus, justus. PHRAS. Dominus est, _il est
le maître, le chef suprême_. Is es, penes quem summa potestas; qui omnia
tenet; ad quem unum delata sunt omnia; qui tenet rempublicam; in cujus
potestate bona fortunæque omnium; terrarum omnium rector. Cf. Dominor,
Rego, Imperium. USUS: Senatus est dominus publici consilii; Populus Rom.
dominus regum, victor, ac imperator omnium gentium. DEUS animum, ut
dominum et imperatorem præfecit obedienti corpori.
DŎMĬTOR, ōris, m. _Celui qui dompte_, _dompteur_. EPITH. Facetior. USUS:
Equorum domitores non verbera solum adhibent, sed et pabulum subtrahunt.
DŎMO, as, ŭi, ĭtum, are, a. _Dompter_; _vaincre_. SYN. Edomo,
condocefacio. PHRAS. Cupiditates domandæ sunt, _il faut subjuguer ses
passions_. Vitiosa natura comprimenda est; improbitas infringenda,
frangenda, elidenda, ab feritate insita mitiganda est; effrenatæ
libidines sub jugum sunt mittendæ; id agendum a quovis, ut effrenes
cupiditates non frenos modo, sed et jugum accipiant. Cf. Comprimo,
Coerceo, Cohibeo. USUS: Domuisti gentes immanitate barbaras. Equos domare
verberibus. Domatas habere libidines. Animal ad mansuetudinem domitum.
Cf. Edomo.
DŎMUS, voc. us, gen. i, _vel_ ūs, dat. ui, acc. um, abl. o; pl. nom.
us, gen. uum et orum, dat. et abl. ibus, acc. os, f. _Maison_. SYN.
Ædes, domicilium, tectum, penates, lares, sedes, foci patrii. EPITH.
Æterna, aliena, ampla, angusta, antiqua, apertissima et per-hospitalis,
cæca, cœlestis ac divina, castissima, commune perfugium, communis,
diligens, egregia, exornata, atque instructa. )( Nuda, atque inanis.
Familiarissima, felix, fidelis, gratiosissima, honestissima, infamis,
crudelis, facinorosa et libidinosa, plena integritatis, officii et
religionis, inimica, instructior et apparatior, lætissima, mœrens,
locuples, et referta, locupletior, expers hujus injuriæ, locupletissima
et amplissima, magna pulchraque, ministra alicujus facinoris,
modestior, naturalis, nota, notissima, et maxime hospitalis, operosa,
optima, parva, paterna, pestilens, plena ornamentorum, plena signorum
pulcherrimorum, plena dedecoris et flagitii, popularis, præclara et
plena dignitatis, prætoria, privata, pudica, pulchra, referta donis,
regia, religiosa, referta aleatoribus, plena ebriorum, stabilis,
studiosissima cupidissimaque salutis, superior, tota, vacua atque nuda,
vacua suspicione, pura, venalis. Domus inanes, locupletissimæ, magnæ
et nobiles. PHRAS. Domum habebat Cicero lautam et elegantem, _Cicéron
avait une demeure riche et élégante_. Utebatur domo cumprimis lauta, et
pereleganti; habitabat lautissime; in ædibus Ciceronis neque lautitiam,
neque elegantiam desiderares; erat in iis multum lautitiæ, et elegantiæ.
Domus Ciceroni erat omnibus rebus instructa, atque exornata; domus ea
non domino magis ornamento erat, quam civitati. USUS: 1. Domum ædificare
plenam dignitatis, facere, convestire, reficere, restituere. 2. Domo
exire, _quitter sa maison_. Excedere, emigrare, exulare, abesse. 3. Domum
ire, _aller à sa maison_. Domos inde discedunt; in sua tecta dilabi;
domum se recipere; convertere se domum. 4. Domi manere, _demeurer chez
soi_. Domo se tenere; non commovere se domo; exspectare aliquem domum.
5. Luxu domum exinanire, exhaurire. Amico domum commendare. 6. Familia,
_famille_. Offensam sibi domum reconciliavit.
DŌNĀTĬO, ōnis, f. _Largesse_. SYN. Amice, sponteque facta distributio.
EPITH. Singulari impudentia prædita, nova, incredibilis, falsa. USUS:
Donationem facere.
DŌNEC, _Jusqu’à ce que_. SYN. Dum, quoad usque. USUS: Exspectabo, donec
ad locum venias.
DŌNO, as, avi, atum; are, a. _Gratifier de_, _faire des présents à_. SYN.
Largior, munere afficio, munus do, affero; donum affero; muneribus orno;
stipendio afficio; condono. ADV. Effuse, large, sigillatim, publice,
consulto. PHRAS. Ampliter illum, effuse largeque donavit, _il lui fit de
riches et nombreux présents_. Magna ei munera misit; amplissimis donis
decoravit; opipare hominem muneratus est; magnis muneribus eum sibi
obligavit; magna præmia rei pecuniariæ ei tribuit; locupletem ex egente
effecit; dono dedit ampla munera; munera illi amplissima condonavit;
talenta aliquot illi muneri misit; donaria dedit non exigua; honorario,
congiario illum impertivit, prosecutus est. Muneri amplum congiarium
dedit; magnas largitiones fecit; amplas donationes contulit; magna
fuit, magna usus est in illum liberalitate; magnis hominem muneribus
sibi devinxit; quantamlibet hominis cupiditatem muneribus explevit. Cf.
Do, Largior, Munus. USUS: Inimicitias suas reipublicæ donare. Ciceroni
populus Romanus immortalitatem donavit.
DŌNUM, i, n. _Don_, _présent_. SYN. Munus. EPITH. Castum, regium, dignum,
divinum, eximium, pulcherrimum, regale. PHRAS. 1. Dona naturæ nactus est
egregia, _il est naturellement bien doué_. Egregia ei bona a natura,
studio, fortuna data sunt; nihil non ei a doctrina, a fortuna delatum
videtur; ita rebus habilis, ita liberaliter naturæ muneribus ornatus est,
ut non natus, sed ab aliquo Deo fictus esse videatur; magnis dotibus
ingenii, judicii, doctrinæ instructus est; quæ in eum natura ornamenta
congessit, ea illum apud omnes in magna laude, et gratia ponunt; magnis
naturæ dotibus cumulatus; naturæ ornamentis ampliter instructus;
egregiis, singularibus animi corporisque dotibus præditus, ornatus. 2.
Dona naturæ perexigua sortitus est, _la nature l’a peu doué_. A naturæ
subsidiis pene imparatus; naturæ donis præparce instructus; male paratus
a natura; nullis ornatus naturæ muneribus. Cf. Natura. USUS: Multa donis
muneribusque conficiuntur. Donis deorum iræ placantur. Philosophia donum
deorum.
DORMĬO, is, īvi _vel_ ii, ītum, ire, n. _Dormir_. SYN. Somnum capio,
sopitus sum, quieti me trado, cubo. PHRAS. 1. Dormitum se confert,
_il va se coucher_. Quieti corpus dat; quieti se tradit; somno operam
dat; confert se cubitum; cubitum it; ad quietem se confert; lecto se
commendat; corpus diurnis laboribus fatigatum, quieti mandat; strato se
committit. Cf. Cubo. 2. Tota nocte dormivi, _j’ai dormi toute la nuit_.
Alte et graviter dormivi, nec nisi cum sole experrectus sum; arctissimus
me somnus complexus est; sopor graviter me oppressit; in lucem quievi;
alte condormivi; stertebam in altum diem; artus languidos longo sopore
placavi; gravatum animi anxietate corpus diuturno somno refeci; gravi
altoque somno oppressus fui; somno liberalissime acquievi; somno eam
noctem indulsi liberalius; somno victus, quietem corpori haud parce
dedi. Nihilo arctiora erant somni tempora, quam noctis; nox ea, quam
longa fuit, somni mihi copiam faciebat; corpus somno solutum sine cura
tota nocte quievit; nox ea quieti data; alti quies erat somni; somno
continenti eam noctem egi, duxi, traduxi, transegi; somnum in lucem
extraxi; totam noctem somno transmisi, somno fessos artus pavi, irrigavi
in multum diem. 3. Hac nocte nihil dormivi, _je n’ai point fermé l’œil
cette nuit_. Nihil erat somni; noctem hanc sine somno, vigilem, insomnem,
somno vacuam, somno expertem egi, peregi, duxi, traduxi. Nox ea mihi
insomnis, inter insomnia abiit, effluxit; perpetua vigilia sum vexatus;
insomnio laboravi; somni carpere nihil poteram; somnus nullus hac nocte
ad oculos meos accessit, somnus hac nocte effugit oculos meos; fugit
ab oculis meis; nunquam se obtulit oculis meis; quietis nullam partem
cepi; somnum hac nocte non vidi; hac nocte nunquam quievi; noctem totam
pervigilavi; noctis partes mihi omnes expertes somni fluxere. Nox ea
tota vigilem me habuit; somnum oculi non viderunt mei; somnum oculis non
vidi meis, hac nocte oculi mei somno gravari, comprimi, claudi minime
potuerunt. Cf. Somnus, Obdormio, Lectus, Cubo. USUS: Ex lassitudine
dormire cœpi. Alte et graviter dormire.
DORMĪTO, as, avi, are, n. _Avoir envie de dormir_, _sommeiller_. SYN.
Oscito, somnus me sollicitat, somnus accedit, somnus instat, et deserit,
in soporem identidem delabor. USUS: Dormitantem illam et oscitantem
sapientiam æstimo.
DORSUM, i, n. _Dos_. SYN. Aversa pars corporis.
DOS, dōtis, f. _Dot_. 1. Multum torquetur debitione dotis. Dotem filiæ
nobili conficere. Dotem dicere alicui. 2. Ornamentum, _avantage_,
_qualité_, _mérite_, _ornement_. Artem indotatam verborum dote ornavit et
locupletavit. Cf. Donum.
DŌTĀLIS, e, gen. com. _De dot, donné ou apporté en dot_. USUS: Dotale
matrimonium. Prædia dotalia.
DŌTO, as, avi, atum, are, a. _Pourvoir d’une dot, doter_. SYN. Orno,
dotem do. USUS: Virgo bene dotata.
DRACHMA, æ, f. _Drachme, monnaie et poids_. SYN. Denarius, unciæ pars
octava. USUS: Drachmas dare, petere.
DRĂCO, ōnis, m. _Dragon_, _serpent_. EPITH. Jubatus, lapideus,
terribilis, tortus, torvus, totus. USUS: Patrimonium complexus, quasi
thesaurum draco.
DŬBĬĒ, _D’une manière douteuse, incertaine_. USUS: Dubie datum pro certo
accipere.
DŬBĪTANTER, _Avec doute_, _en doutant_, _en hésitant_. SYN. Timide,
difficulter. )( Fidenter. USUS: Verecunde dubitanterque facere aliquid.
Spe gloriæ sublata non dubitanter occidam.
DŬBĬTĀTĬO, ōnis, f. _Doute_, _hésitation_. SYN. Hæsitatio, dubium,
scrupulus. EPITH. Ignota, infinita, digna, minor, tenuissima. USUS:
1. Dubitationem injicere et scrupulum, _faire douter_, _faire naître
le doute_. Iter meum in dubitationem te adduxit; dubitationem tibi
attulit, dedit, reliquit. 2. Dubitatione æstuare, jactari, _douter_. Id
quidem dubitationem nullam habet. In illa re magna dubitatio est. 3.
Dubitationem tollere, _dissiper, lever les doutes_. Dubitationem adimere,
eripere; expellere omnem rei dubitationem; dubitationis nihil relinquere.
Homo sine dubitatione deterrimus. Eum judices sine dubitatione absolvere.
Cf. Dubito, Dubium.
DUBĬTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Douter_. Addubito, hæreo, ambigo,
mihi in dubium venit, dubium mihi est, dubium habeo, animi pendeo,
ambiguum habeo, in dubium venio; mihi diffido, timeo. )( Certo scio,
confido, persuasus sum. ADV. Diu, multum, sane, plane, recte, valde.
PHRAS. 1. Omnibus prope de rebus dubitat, _il doute presque de tout_.
Nutat plerumque animo; in contrarias sententias illi distrahitur in
deliberando animus, affertque ancipitem cogitandi curam; implicatus
fere tenetur, nec firmum consilium capessit; suspensus suspicionibus
et dubitationibus tenetur. Aqua passim illi hæret; quid agat, dicat,
respondeat, ipse nescit; titubantem, hæsitantem, labantem animo et
fluctuantem fere videas. Confusus animi et incertus variis voluntatibus
impellitur et repellitur; sententiæ incertus perplexe fere de rebus
judicat, omnia in incerto relinquit; non satis in promptu habet, quo se
vertat, quid probet, quid rejiciat; non satis constat sibi; in dubio
ponit omnia; animum in diversa versat. 2. Quid agam, dubito, _je ne
sais que faire_. Ancipiti cura distrahor, jactor, versor; animi pendeo,
incertus animi sum; pendet animus; huc illuc inclinat animus, fluctuat,
jactatur; animus incertus est. Quid consilii capiam, utram in partem
me dem, ignoro. Explicare consilium; expedire me ex hac deliberatione;
exitum meæ cogitationis invenire non possum. Distrahunt me diversa
consilia. In utramque partem ita multa succurrunt, ut sit difficilis
admodum, minime expedita, minime explicata, minime explorata, minime
certa, perobscura, haud satis aperta deliberatio. Anceps valde sum;
dubius sum; teneor implicatus; dubitatio me tenet; difficilis mihi
deliberatio est; varie distrahor; dubia cogitatione distrahor; in
ancipiti cura versor; nihil explico; explicare nihil queo; expedire
me nequeo; valde hæreo; exitum non reperio. Consilium capere nescio;
consilium deest Inops consilii sum; a consilio inops sum. Consilium
diu frustra quæro; non dispicio; dijudicare nequeo, utram in partem
me dem; utrum sit rectius, utrum conducibilius, utrum sit eligendum
consilium; exploratum, apertum, certum non habeo, utri parti assentiam;
lubricus mihi est ad deliberandum locus; in utramque partem animus
inclinat, animus in consilio labat, nutat, non consistit; nihil habet
explorati; explicata, explorata mihi non est consilii ratio; impedita
mihi est consilii ratio; ancipitem gero animum; animo fluctuor; suspensus
et incertus cæca exspectatione pendeo; animo sum suspenso; ancipiti
deliberatione distrahor; quid consilii capiam, in incerto est; in dubio
est animus; in hac causa mihi aqua hæret; incertus sententiæ sum; animi
dubius sum; mihi in incerto relictum est; non satis constat animo; in
incerto habeo; in dubio pono; huc atque illuc diversus, fluctuans agitor;
inter fugæ pugnæque consilium trepido; sententia nondum stare mihi
potuit. USUS: Ille nihil tam veritus, quam ne dubitare videretur. In
senatum venire non dubitavit. Illud, cave, dubites. Non dubito, quin, etc.
Dubitantis formulæ, _Formules de doute_: Quid ergo est? nondum satis
constat, molestiæne plus, an, etc. Age jam, molestiæ plus id afferet,
an, etc Quid faciam, aut quo me pacto geram? Nunquam in majori
dubitatione fui. Tria sunt autem: Arpinum eam, an Romam, an Tusculum?
Quid igitur est? Romæ manebo, an Arpinum abeam? Utrum molestiæ plus, an
periculi subibo? Molestiæ plus, an discriminis instet, incertum habeo,
hæreo, res mihi in incerto est.
DŬBĬUM, ii, n. _Doute_, _hésitation_. SYN. Dubitatio, difficultas,
controversia. PHRAS. 1. Dubium movit de ea re, _il a élevé des doutes sur
cette affaire_. Dubium fecit; rem in dubium vocavit, revocavit; rem in
dubitationem adduxit; dubitationem injecit, attulit; scrupulum injecit;
incertam rem effecit; rem in controversiam vocavit, adduxit, deduxit. 2.
Dubium de re exortum est, _des doutes se sont élevés sur cette question_.
In dubium adducta res est; res in dubium venit; in controversiam,
in contentionem venit; res in disceptationem venit; orta est de re
controversia; de ea re controversia exstitit; dubitari cœptum de re; res
in dubium, in contentionem vocata, revocata est. 3. Dubium esse de re
potest, _la chose est douteuse_. Res dubitationem habet; in contentione
posita est; in controversia versatur; in disceptationem cadit; res
in conjectura posita est; in dubium, contentionem vocari potest; in
disceptationem venire potest; res in disceptatione versatur. 4. Rem in
dubio relinquo, _je laisse la chose douteuse_. Rem in medio relinquo; in
opinione relinquo; rem ut incompertam, et in opinione positam in medio
relinquo; rem ut in incerto positam, et parum exploratam affirmare mihi
religio est. 5. Sine dubio, _sans doute, assurément_; _sans hésiter_,
_sans balancer_. Sine dubitatione; dubitatione sublata; nulla interposita
dubitatione. 6. Est in ea re magnum dubium, _cette chose est tout à
fait douteuse_. Nihil vidi, quod minus explicari possit; residet ea
de re non tenuis scrupulus; o rem odiosam, et inexplicabilem, in qua
summa obscuritas! Ea res, cum in consultationem venit, mihi tenebræ
sunt, expedire non possum; ea res in diversum me trahit, suspensum me
tenet, detinet; incertus sententiæ sum; animus mihi pendet, dubitatione
æstuat, Cf. Dubito. USUS: Rem in dubium vocare. Dubium facere. Dubium non
habere. Res in dubium venit; in dubio est; sine dubio tibi accedam. Cf.
Dubitatio, Dubius.
DŬBĬUS, a, um, _Douteux_, _incertain_. SYN. Incertus, anceps,
controversus, lubricus, ancipiti cogitatione distractus. Habens
dubitationem. )( Certus. PHRAS. 1. Dubium est, quis sit belli eventus
futurus, _on ne peut prévoir quelle sera l’issue de la guerre_. In dubio
est; est, cur dubitetur; dubitationem res habet; ambiguum est; in dubio
versatur; in ambiguo; in ancipiti positum est; plane non constat, non
patet, non liquet; apertum, perspicuum, dilucidum non est; dilucide non
patet; divinare non licet; certe conjicere, augurari, affirmare non
licet; certa conjectura non est; exploratum non est, quis sit belli
exitus futurus. Belli exitus suspensum adhuc habet animum; animum
exspectatione suspendit; suspensum me tenet, detinet. De belli eventu
potest ambigi. In dubium vocari potest eventus belli; in dubium venire
potest exitus belli. Exitus belli in dubitationem adduci potest. In
utramque partem judicari de belli exitu potest. Anceps, dubia, ambigua,
incerta, difficilis, admodum obscura, quæ obscuritatis et erroris habet
plurimum, de belli eventu divinatio est; de belli eventu conjectura
est non aperta, non simplex, non perspicua; de belli eventu parum
certa opinio est. Con ecturam de belli exitu facere cui licet? quo res
belli casura sit, utram in partem inclinatura victoria, nemo dispicit,
intelligit, novit. Exitum belli certa ratio non ostendit, non promittit.
Cf. Incertus, Dubito. 2. Dubius est amicus, _cet ami est douteux_.
Dubius, suspensæque ex fortuna fidei amicus; cujus incerta, ambigua, nec
explorata satis fides; cui amicitia ex fortuna pendet; cujus fide niti
haud tuto possis; cujus amicitia in casu posita est; fortunæ amicus, non
homini. USUS: In ea re minime dubia tricatur. Eorum, quæ dubia sunt,
rationes; quæ certa exempla afferentur. Dubium non habeo.
DŬCENTI, æ, a. _Au nombre de deux cents_.
DŬCENTĬES, _Deux cents fois_. USUS: Sestertium amplius ducenties retuli.
DŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. _Conduire_. SYN. Deduco, sumo. ADV.
Extrinsecus, omnino, publice, recte, bipartito, maxime, nimium, diu.
PHRAS. Duxit uxorem, _il a pris femme_, _il s’est marié_. Uxorem sibi
adjunxit; matrimonio sibi junxit virginem; domesticum fœdus junxit cum
virgine. Cf. Matrimonium. USUS: 1. Viri fortes, qui ordines, exercitum
duxere. 2. Adduco, induco, _amener à_. Ita me tua oratio ad credendum
ducit. 3. Judico, censeo, existimo, _estimer_, _penser_, _juger_. Ducere
aliquem in hostium numero. Parvi, despicatui ducere; neminem præ se
hominem ducere. Humana omnia præ se ducit. 4. Produco, profero, protraho,
traho, _traîner en longueur_. Ducere tempus, ducere bellum. 5. Derivo,
_conduire_. Ducere aquam per fundum alterius. 6. Concipio, _prendre_,
_recevoir_. Ducere, trahere, sumere opinionem, suspicionem in aliqua re.
7. Obtineo, _obtenir_. Similitudinem ex aliquo ducere. Commendationem
e scelere ducit. 8. Abeo latenter, _s’en aller_. A gradibus, a domo se
duxit. 9. Rapio ad supplicium, _mener_ (_en prison_, _au supplice_).
Hominem duci jussit. 10. Nuptiis aliquam mihi adjungo, _se marier_,
_épouser_. Duxit Terentiam. 11. _Se laisser conduire_, _entraîner_. Duci
opinione, errore, laude, gloria. 12. Promiscue, _locutions diverses_:
Nomen a regione duxit. Spiritum et vitam ducere. Initium e re ducere.
Vires ducere. Gloriæ, dedecori sibi aliquid ducere.
DUCTO, as, avi, atum, are, a. _Mener_, _tromper_, _duper_. USUS: Ductare
aliquem dolis. Cf. Decipio.
DUCTOR, oris, m. _Conducteur_, _chef_. SYN. Dux, qui ordinem ducit. USUS:
Quoties ductores nostri ad mortem non dubiam cucurrerunt.
DUCTŬS, ūs, m. _Action de conduire, de diriger_. USUS: Ductus aquarum,
_aqueduc_. Ductus oris, _expression de la bouche_. Alterius ductu aliquid
facere.
DŪDUM, _Précédemment_, _auparavant_. SYN. Jam pridem, multis ante
tempestatibus. USUS: Dudum circumrodo, quod devorandum est.
DŬELLUM, i, n. _Guerre_, _combat_. SYN. Bellum. EPITH. Justum, grave.
USUS: Antiqui nomina contrahebant, ut duellum, bellum. (_Pro_ certamine
singulari inter duos, _duel_, _vulg. est._)
DULCĒDO, ĭnis, f. _Douceur_, _charme_, _attrait_. SYN. Dulcitudo. EPITH.
Concepta, maxima. USUS: Dulcedine quadam gloriæ moti, commoti, capti,
depravati juvenes. Voluptas maxima dulcedine sensum movet. Pecuniæ
dulcedine non capior. Ingenti dulcedine, summa suavitate me tua oratio
perfundit.
DULCESCO, is, ere, n. _S’adoucir_. USUS: Uva maturata dulcescit.
DULCIS, e, gen. com. _Doux_. SYN. Suavis, carus, jucundus. )( Amarus.
ADV. Valde. PHRAS. Dulce mihi est audire, _il m’est doux d’entendre_.
Cantus is sensui suaviter blanditur; sensus dulciter ac jucunde movet;
dulcedine quadam capior, perfundor, ista cum audio. USUS: Epistola
dulcissima. Ingenium ejus tam dulce, quam acetum Ægyptium. Cf. Suavis,
Jucundus, Carus.
DULCĬTER, _Agréablement_. SYN. Jucunde, suaviter.
DULCĬTŪDO, ĭnis, f. _Douceur_. SYN. Dulcedo. USUS: Dulcitudo orationis.
Gustatus præter cæteros sensus dulcitudine commovetur.
DUM, _Tandis que_. USUS: 1. Hæc dum Romæ geruntur. 2. Donec, _jusqu’à ce
que_. Mane tantisper, dum redeam. Nihil ei longius videbatur, quam dum
nuntius rediret. 3. Adhuc, nondum, _encore_. Nihil dum audieram. Neque
dum is locus satis. 4. Dummodo, _pourvu que_. Age, quod lubet, dum Romæ
ne sis. Nihil mea curo, dum rempublicam conservem. 5. Quamdiu, _aussi
longtemps que_, _tant que_. Utere rebus meis, dum velis.
DŪMĒTUM, i, n. _Lieu couvert de buissons_. SYN. Locus dumis consitus,
spinis abundans. USUS: Septum undique, et vestitum vepribus et dumetis
locum quæsivi.
DUMMŎDO, _Pourvu que_. SYN. Dum, dum tamen, si modo, dum ut, modo ut.
USUS: Omnia negligunt, dummodo potentes evadant.
DŪMŌSUS, a, um, _Couvert de buissons_. SYN. Spinosus, vepribus plenus.
USUS: Locus, rupes dumosa.
DŪMUS, i, m. _Buisson_. SYN. Spina.
DUNTAXAT, _Seulement_. SYN. Tantum, solum. USUS: Animo duntaxat vigeo.
DŬO, æ, o, _Deux_.
DŬŎDĔCĬES, _Douze fois_.
DŬŎDĔCIM, _Douze_.
DŎŎDĒNI, æ, a, _Douze (sens distr.)_, _par douze_. USUS: Duodena jugera.
DŬŎDĒVĪGINTI, _Dix-huit_. SYN. Decem et octo.
DŬPLEX, ĭcis, omn. gen. _Double_, _partagé en deux_. SYN. Geminus. USUS:
Duplices pupillas habet. Duplex est hominum genus.
DŬPLĬCĬTER, _Doublement_, _de deux manières_. SYN. Bipartito. USUS:
Dupliciter me tuæ litteræ delectarunt. Ista dupliciter accipi possunt.
DŬPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Doubler_. SYN. Gemino, itero. USUS:
Duplicantur mihi curæ. Duplicata ex eo facto gloria discessi. Duplicata
verba, et iterata.
DŬPLUS, a, um, _Double_. SYN. Alterum tantum. USUS: Subire pœnam dupli.
Duplo major, et altero tanto major. Duplum et triplum intervallum. Mulcta
in duplum ibit, _les dommages-intérêts seront doubles_.
DŬPONDĬUS, ii, m. _Monnaie valant deux as_. SYN. Asses duo, libræ æris
duæ. Si dupondius tuus ageretur, _s’il s’agissait de deux as (de la
moindre partie) de ton bien_.
DŪRESCO, is, ere, n. _Devenir dur_, _durcir_. SYN. Durus fio. USUS: Humor
aquilonibus durescit.
DŪRĬTAS, ātis, f. _Dureté_, _rudesse_. SYN. Severitas, duritia,
acerbitas. )( Lenitas, comitas. USUS: Duritas, severitas, mœstitia
orationis. Quanta in hoc duritas, in illo comitas!
DŪRĬTER, _Durement_. USUS: Verba, duriter translata, _métaphores peu
naturelles_. Durius accipere videris. Nihil dixi durius.
DŪRĬTĬA, æ, et DŪRĬTĬES, ĕi, f. _Dureté_, _rudesse_. SYN. Firmitas,
asperitas. EPITH. Immanis, virilis. USUS: Animi duritia, sicut corporis
stupor. Duritia, et patientia virilis. In summa parcimonia et duritia
vivere. Cf. Severitas, Asperitas.
DŪRO, as, avi, atum, are, n. _Durer_, _patienter_; _persévérer_,
_subsister_. SYN. Maneo, diuturnus sum, stabilis permaneo, persevero.
PHRAS. 1. Tua hæc gloria non diu durabit, _votre gloire ne sera pas de
longue durée_. Perpetua non erit, non stabit, non consistet; vetustatem,
ætatem non feret; æterna non erit; ad longinquum tempus non permanebit;
non erit diuturna; fluxa nimium est et caduca. 2. Hæc si bella durabunt,
actum est de salute patriæ, _si les guerres continuent c’en est fait du
salut de notre pays_. Hæc si bella perpetua, diuturna, fixa erunt; si,
quo cœpere cursu, bella procedent; si longius producentur bella; nisi
bello finis imponatur; nisi bella ad exitum perducantur, desperata omnis
patriæ salus est. 3. Tempestas tota nocte duravit, _la tempête a duré
toute la nuit_. Tempestas totam noctem tenuit, obtinuit; tempestas non
nisi inclinata jam nocte posuit, remisit; tempestas non nisi aperiente se
die conquievit, appetente die se fregit; a tempestate quies tota nocte
non erat. USUS: Sensus moriendi ad exiguum tempus durat. Cf. Persto,
Persisto, Persevero, Diuturnus.
DŪRUS, a, um, _Dur_; _cruel_, _inhumain_. SYN. TRANSL. Crudelis, asper,
inhumanus, incultus, ferreus, horridus, agrestis, vehemens, inexorabilis,
implacabilis, importunus, natura asper, inclemens, immitis, animo
agresti et duro. )( Mollis. PHRAS. 1. Homines duris assueti sunt, _les
hommes sont accoutumés à une vie dure, pénible_. Durati usu armorum,
invicto ad laborem corpore; in patientia laboris et periculi ferrei
prope corporis et animi; a parvulis duritiei et labori student; vitæ
cultu sunt aspero; fatigatis humus cubile est; cibus eos, quem occupant,
satiat; tempora somni arctiora, quam noctis sunt; multum ab omni luxu
abhorrent. 2. Est homo durus, _c’est un homme cruel, méchant, sans
cœur_. Mollitiem dudum animo ejecit omnem; benignitas in eo clausa est;
duritiæ se a puero dedit; ut vita, sic oratione durus est et horridus;
animo est inexpugnabili; asperi procul dubio animi est, ingenio duro est
et inexorabili, quod nulla res frangat, nulla commoveat; durus est et
ferreus; duriter omnia inclementerque agit. Cf. Agrestis, Asper. USUS:
Durum se et agrestem præbere. Durissima reipublicæ tempora. Verbum durum,
insolens. Moribus asper et durus. Dura servitus. Cf. Inhumanus.
DŪUMVĬRĀTUS, ūs, m. _Duumvirat_. USUS: Duumviratum gerere.
DŬŪMVĬRI, ōrum, m. p. _Les duumvirs_. Duumvirum judicium.
DUX, dŭcis, m. _Conducteur_; _chef_, _général_; _celui qui marche
à la tête_. SYN. Qui ducit exercitum, ductor, imperator; signifer,
præfectus, qui ducit ordines, auctor. EPITH. Clementissimus, certior,
diligentissimus, idoneus, illustris, major, memor aliorum, oblitus
sui, novus, paratior, præstantissimus, summus, togatus, verus. Duces
acerrimi, adversarii, audaces, boni, clarissimi, desperati, experti,
firmi, fortes, improbi, improvidi, innumerabiles, nefarii, negligentes,
nobilissimi, notissimi, parati atque armati, præstantissimi, publici,
summi, non solum veteres, sed etiam recentes, vivi et incolumes. Dux
certissima, nocturna, optima, molesta, mirifica. PHRAS. 1. Universa
civitas eum ducem sequebatur, _toute la ville le suivait comme son chef_.
Universa civitas ei regendam se dederat; ad ejus ductum se applicaverat;
ad ejus ductum se cives omnes contulerant, adjunxerant. 2. Cæsar dux
erat præstantissimus, _César était un grand capitaine_. Cæsar præfuit
exercitibus summa cum laude; imperator, rector exercituum, ductor
copiarum fuit Cæsar nemini secundus. Copias duxit Cæsar admirabili
rerum bellicarum scientia. Cæsar gessit bella suo ductu ea virtute ac
vigilantia, non modo, ut non superiorem, sed nec omnino parem habuerit;
nemo ut præstantior illo haberi posset. Cæsar erat, in quo tum summa rei
bellicæ ponebatur. Cæsar erat belli artibus clarissimus; bellica laude,
bellica virtute, altitudine animi, felicitate ante alios conspicuus. Cf.
Imperator. USUS: Natura optima vivendi dux. Ducem se præbere facinoris.
Dux et magister ad faciendum aliquid. Rationem ducent sequor.
DYSŪRĬA, æ, f. _Dysurie_, _difficulté d’uriner_. SYN. Urinæ difficultas.
[Illustration]
E
E _vel_ ex, _De, hors_. USUS: 1. Originis, _origine_: Eunuchi e Syria.
Quidquid habuit, e disciplina habuit. 2. Commodi, usus, utilitatis,
_usage_, _utilité_: Erit id ex usu, erit e republica. Decretum e
republica factum.
E regione, _En droite ligne_, _en face_, _vis-à-vis_. SYN. In conspectu,
ex adverso. USUS: Luna cum est e regione solis, deficit. Occurrunt sibi
velut e regione contraria.
ĔA RE, _C’est pourquoi_. SYN. Propterea, ideo, ob eam rem. USUS: Is
metuit, et ea re fugit. Id, quia turpe, ea re non est faciendum.
ĔĀTĔNUS, _Jusque là_, _jusqu’à ce point_. SYN. Hactenus, usque dum, usque
ad eum finem, usque eo, quoad; usque eo, ne. USUS: Ferre aliquem eatenus,
quoad ipse negligat. Jus eatenus exercuere, quoad valuere.
ĒBĬBO, is, i, bĭtum, ere, a. _Épuiser_, _tarir_. SYN. Exhaurio. USUS:
Ebibere sanguinem alicui.
ĒBLANDĬOR, iris, ītus, sum, iri, d. _Obtenir à force de caresses_. SYN.
Blanditiis extorqueo. USUS: Effice, eblandire, ut, etc.
ĒBRĬĔTAS, ātis, f. _Ivresse_. USUS: Inter ebrietatem et ebriositatem
multum interest.
ĒBRĬŌSĬTAS, ātis, f. _Habitude de s’enivrer_, _ivrognerie_. SYN. Habitus
ebrietatis, _vel_ affectio ebrietatis.
ĒBRĬŌSUS, a, um, _Ivrogne_. SYN. Facilis ad ebrietatem. PHRAS.
Ebriosus est, _c’est un ivrogne_. Gurges atque helluo est; qui vino se
ingurgitare, replere, obruere, devincire soleat; vini pernicies; vini
nimius, vini immodicus, ebrietati deditus; in potationibus assiduus;
natus ad vina perdenda; cui tempus nullum sobrio relinquitur; temulentiæ
nota infamis. USUS: Stilponem ferunt et ebriosum et mulierosum fuisse.
Cf. Vinolentus, Ebrius.
ĒBRĬUS, a, um, _Ivre_. SYN. Temulentus, vinolentus, vino languidus,
vino obrutus, vino madens, languens, confectus. )( Sobrius, siccus.
PHRAS. Vino mersus jacet, _il est encore ivre_. Nondum hesterni convivii
crapulam exhalavit; crapula gravis et inops est; vini adhuc plenus est,
vino obrutus, vino sopitus, vino gravatus est; sensus mero adhuc victi
jacent; gravata ebrietate mens est; mero incaluit; appotus probe est;
invitavit se in cœna largius; Bacchus hominem irritavit; vino rationem
obruit; vino mentem mersit, sepelivit; vino se oneravit intemperantius;
crapula ac capitis errore titubat; vino oppressus, sepultus est; vino
gravis est; vino madet; plenus crapulæ est. Cf. Vinolentus, Bibo. USUS:
Apud se ebrium factum esse dixit.
ĒBULLĬO, is, ire, 1. n. _Bouillonner_. 2. a. _Produire, dire avec
emphase_. SYN. Effervesco. TRANSL. Jacto, ostendo. USUS: Solent illud
ebullire Stoici; virtutes ebulliunt et sapientiam.
ĔBUR, ŏris, n. _Ivoire_. SYN. Dens elephantis. EPITH. Castum, donum Deo
gratum, non inutile, crebrum. USUS: Tecta ebore et auro fulgentia.
ĔBURNĔUS, a, um, _D’ivoire_. SYN. Ex ebore. USUS: Signum æneum, eburneum,
marmoreum.
ECCE, _Voici_, _voilà_. SYN. En. USUS: Ecce litteræ de Varrone. Ecce
autem nova turba et rixa! Ecce miserum hominem!
Ecclēsĭa, æ, f. _Église_. Recte credentium cœtus, congregatio; respublica
Christiana. Ecclesia Romana, _l’Église romaine_. PHRAS. Ecclesia orbis
terrarum princeps et magistra. Arx reipublicæ Christianæ. Religionis
Christianæ arx ac sedes. Ecclesiarum omnium princeps ac mater. Veritatis
magistra, ac morum custos Ecclesia; princeps religionis, ac divinæ
mentis interpres Ecclesia; Pontificum sedes. Ecclesia nascens, _l’Église
naissante_. Primordia Christianæ reipublicæ. Nascentis Ecclesiæ
incunabula; aureum nascentis post Christum pietatis sæculum; Ecclesiæ
orientis, lactentis sæculum. (VULG. Primitiva Ecclesia.) Ab initio
Ecclesiæ, _depuis les premiers siècles de l’Église_. Ab exortu nascentis
Ecclesiæ; ab ipsis Ecclesiæ incunabulis; ab institutis Christianis
sacris; a Christianæ religionis exordio. Ecclesia Cathedralis, _église
cathédrale_. Ædes sacra, primaria; Episcopi sedes; templum summum.
Ecclesias visitare, _visiter les églises_. Religionis causa ædes sacras
obire; pietatis causa ad loca sanctimonia nobiliora contendere; urbis
templa veteri religione sacra obire. Sacra loca venerari, veneratione
prosequi. Cf. Templum.
ĒCHO, ūs, f. _L’écho_, _son répercuté_. Saxa et solitudines voci
respondentia; vox _aut_ sonus repercussæ; valles clamoribus repercussæ.
PHRAS. Hic est echo, _en cet endroit il y a un écho_. Redditur clamor
jugis montium, vastisque saltibus repercussus; circumjecta nemora,
petræque, quam accepere, vocem multiplicato sono referunt; vocibus juga
montis collesque resonant; montis anfractu repercussæ redduntur voces;
montium flexus, et concavi vallium sinus voces reciprocant; saxa rupesque
voci respondent.
ĔCLIPSIS, is, f. _Éclipse_. SYN. Obscuratio, defectio solis _aut_ lunæ
defectus, deliquium solis, labor lunæ. PHRAS. 1. Eclipsis lunæ est, _il y
a éclipse de lune_. Luna incidit in umbram terræ; luna, e regione solis
interpositu interjectuque terræ deficit; luna laborat; deficitur lumine;
sole premitur; nitorem sideris condit; lumen omne fœdat; luna languescit,
hebescit. 2. Eclipsis solis erat, _il y avait éclipse de soleil_. Solis
orbis minui visus est; nox interdiu visa intendi; nox interdiu cœlo
obtenta.
ECQUANDO? _Est-ce que jamais?_ _Y a-t-il une fois que._ SYN. Quando.
USUS: Ecquando his de rebus tales viros audituros existimasti? _As-tu
quelquefois songé qu’il te faudrait répondre de tels crimes devant ces
juges intègres?_
ECQUIS, a, od _vel_ id? _Y a-t-il quelqu’un qui?_ _Est-ce que ne pas?_
USUS: Ecquo de homine id ais? ecquid narras? ecquid animadvertis horum
silentium?
ECQUISNAM, quænam, quodnam? _Comme le précéd._
Ecstăsis, is, f. _Extase_. SYN. Mentis, animi a corpore secessus,
alienatio, mentis a sensibus evocatio. PHRAS. A se, a sensibus secedere,
discedere; abstrahi a sensu mentis; in contemplationem cœlestium tota
mente rapi; a sensibus avocari, _être en exstase_, _avoir des extases_.
Cf. Abstractus, Alienatus.
ĔDĀCĬTAS, ātis, f. _Voracité_, _appétit dévorant_. SYN. Vitium ventris et
gutturis. USUS: Morbus edacitatis.
ĔDAX, ācis, omn. gen. _Vorace_, _glouton_. SYN. Vorax. USUS: Edacem
hospitem amisisti. Cf. Vorax, Gula.
ĔDĔRA, æ, f. _vel_ HĔDĔRA, æ, f. _Lierre_. USUS: Omnia convestivit edera.
ĒDĪCO, is, dixi, dictum, ere, a. _Proclamer_, _déterminer_. SYN. Indico.
USUS: Consul senatum, comitia, conventum sociis, justitium edixit. Prætor
edixit.
ĒDICTUM, i, n. _Ordre_, _ordonnance_, _édit_. SYN. Decretum, interdictum.
EPITH. Æquum, atrox, improbum et inhumanum, inimicum, novum, peculiare,
præclarum, provinciale, recens, repentinum, severum, totum, translativum,
uberrimum et quæstuosissimum, urbanum. Edicta acerba, duriora, jucunda,
molesta, nova et inaudita, præclara, prætoria, superiora. USUS: Qui
Romæ edictum totum, omnia decreta evertit. Ex edicto in possessionem
veni. Edictum edicere, scribere, componere, proponere. Edicto aliquid
sancire. Edictum ne quis cum telo servus sit. Pronuntiat pœnam in armatos
servos, et ne cum armis incedant, vinculorum minis, mortisque edicit. Cf.
Decretum.
ĒDISCO, is, dĭdĭci, ere, a. _Apprendre par cœur_. SYN. Memoriæ mando.
USUS: Homerum ediscat, habeat in ore puer suavissimus. Cf. Disco
memoriter.
ĒDISSĔRO, is, sĕrŭi, sertum, ere, a. _Exposer_, _expliquer_. SYN. Expono.
USUS: Non edisseram, quis rei finis fuerit. Cf. Dissero.
EDĬTĬO, ōnis, f. _Spectacle_; _choix_, _désignation_. USUS: Ista editio
summam habet acerbitatem.
ĒDĬTĬTĬUS, a, um, _Indiqué_, _proposé_. USUS: Edititios tantum judices
secutus sum.
ĒDĬTUS, a, um, _Publié_. PHRAS. 1. In vulgus editus. 2. Altus, _élevé_,
_haut_. Locus editus, atque præcelsus.
1. ĒDO, is, ēdĭdi, ēdĭtum, ere, a. _Mettre au jour_, _publier_. SYN.
Facio, profero, divulgo. ADV. Magnifice, libenter. PHRAS. Librum edam,
_je publierai un livre_. Librum emittam; faciam, ut id opus tandem
appareat; foras dabo; faciam, ut exeat liber meus; in publicum dabo
librum; pervulgabo, divulgabo; in vulgus edam; in lucem prodam; exire,
prodire lucubrationes meas patiar; in lucem dabo; edam, committam luci;
juris publici faciam, vulgabo. USUS: 1. Edere clamores, magnam ruinam,
facinus atrox. Edere exemplum severitatis. 2. Divulgo, _publier_. Libros
edere. Apollo oracula edidit. Voluit, ut ipsi tuum nomen ederem; ut facti
socium ederem. 3. Animam edere, _rendre l’âme_. Partum edere, _mettre au
monde_. Ager molliores fetus edit, _produire_.
2. ĔDO, edis _vel_ es, edit _vel_ est, ĕdi, ēsum, edere _vel_ esse, a.
_Manger_. SYN. Comedo, cibum capio, cibum sumo, cibo utor; famem depello,
expleo, sedo; cœno. USUS: Jucunde, opipare, apparate edit, et bibit. Cf.
Comedo, Cibus, Vorax, Dapes.
ĒDŎCĔO, es, cŭi, ctum, ere, a. _Enseigner_, _instruire_. SYN. Doceo,
patefacio, certiorem facio. USUS: Id magis verisimiliter, quod usus
reapse experiendo edocet. Cf. Doceo.
ĒDŎLO, as, avi, atum, are, a. _Travailler_, _façonner_; _composer_. SYN.
Dolo. USUS: Orationem edolavi.
ĒDŎMO, as, ŭi, ĭtum, are, a. _Dompter complètement_. SYN. Domo. PHRAS.
Carnem edomare, _subjuguer la chair_. Corpus vigiliis, _vel_ labore
frangere; corpus atterere; corpus pœnis sponte susceptis affligere,
divexare, macerare, subigere; corpus aspere, contenteque habere; duriter
accipere; inclementer tractare. Cf. Domo, Disciplinam facio, Mortifico.
USUS: Vitiosam naturam oppressam et edomitam habere.
ĒDORMĬO, is, ivi _vel_ ii, ire, n. _Dormir jusqu’au bout_. SYN. Ope
somni conficio. PHRAS. Edormivit crapulam, _il a cuvé son vin_. Emovit
crapulam; somnum una et crapulam sepelivit; mentem gravatam ebrietate
quies illi reddidit; crapulam exhalavit; ebrietatem somno discussit.
USUS: Edormi crapulam, et exhala.
ĒDŬCĀTĬO, ōnis, f. _Éducation_. SYN. Institutio, disciplina. EPITH. Non
dissimilis animantium, puerilis. USUS: Institutus liberaliter educatione,
puerilique doctrina, _ayant reçu dès l’enfance une excellente éducation_.
Cf. Educo.
ĒDŬCĀTOR, ōris, m. _Qui élève, nourricier_. SYN. Altor, nutritius. USUS:
Omnium rerum sator, altor, educator DEUS.
ĒDŬCĀTRIX, īcis, f. _Celle qui élève, nourrice_. SYN. Nutrix. USUS: Harum
rerum educatrix, et nutrix est sapientia, _c’est la sagesse qui développe
et entretient ces biens_.
1. ĒDŬCO, as, avi, atum, are, a. _Élever_, _nourrir_. SYN. Alo, nutrio,
instituo. ADV. Ingenue, liberaliter. PHRAS. A me educatus est, _il fut
élevé par moi_. Me educatorem habuit; mea in familia educatus ingenue, et
institutus est. Omni industria eum, non humili cultu, in gremio veluti
meo, et sinu educavi. Amavi pro meo, ingenium ejus enutrivi, præceptis
utilissimis et saluberrimis finxi; claram ei ad omnem virtutem lampadem
accendi. Puerum a parvo eductum habui pro meo. Eductus in manibus meis
est; educationi ejus ipse præfui, optimisque moribus imbui. Ex mea
institutione, disciplina illa prodiit. Cf. Alo. USUS: Non est boni
parentis, quem procrearit et educarit, non vestire et ornare.
2. ĒDŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. _Tirer de_, _emmener_, _délivrer_.
SYN. Extraho, duco, libero. USUS: 1. Educere in aciem copias. Grandem
molem, turrim educere. Educere aliquem in jus. 2. Educare, _élever_,
_nourrir_. Qui puerum me sibi eduxerunt. Cf. Extraho.
EFFĀTUM, i, n. _Parole_; _sentence_. SYN. Pronuntiatum. EPITH. Verum, aut
falsum, incognitum. USUS: Effata Philosophorum.
EFFECTĬO, ōnis, f. _Exécution_. SYN. Effectus, efficientia.
EFFECTOR, ōris, m. _Artisan_, _ouvrier_, _auteur_. SYN. Perfector,
architectus, molitor, creator, auctor. EPITH. Optimus, præstantissimus.
USUS: Stilus optimus dicendi effector, parens, magister. DEUS mundi
molitor, omnium rerum effector.
EFFECTRIX, īcis, f. _Celle qui fait, cause_. SYN. Pecunia est effectrix
multarum voluptatum.
EFFECTŬS, ūs, m. _Effet_, _vertu_, _résultat_, _suite_. SYN. Quod
effectum est. USUS: Effectus eloquentiæ est audientium approbatio.
Radicum vim et effectum ignoramus.
EFFĒMĬNĀTĒ, _D’une manière efféminée, lâchement_. SYN. Muliebriter. )(
Fortiter. USUS: Cave, ne quid effeminate facias.
EFFĒMĬNĀTUS, a, um, _Efféminé_, _lâche_, _mou_. SYN. Qui animum gerit
muliebrem. )( Fortis, virilis, durus. USUS: Homo effeminatus, impudicus,
mollis, fractus, abjectus, humilis, submissus. Cf. Mollis, Voluptas.
EFFĒMĬNO as, avi, atum, are, a. _Amollir_, _énerver_. )( Corroboro.
PHRAS. Sic effeminantur homines, _ainsi s’amollissent les hommes_. His
rebus animi relanguescunt, et virtus remittitur; animi emolliuntur; vigor
animi otii dulcedine, et variis voluptatum delinimentis exstinguitur; sic
robur animi elanguescit; muliebres animi induuntur. USUS: Effeminarunt
acrem, quem Junoni tribuerunt Poetæ.
1. EFFĒRO, fers, extŭlī, ēlātum, efferre, a. _Produire_. SYN. Edo. ADV.
Aliquando se, altius se, insolenter, insolentius, amplissime, supremo
die, foras, longissime, membratim, conjuncte. USUS: 1. Ager uberiores
fructus effert. 2. Profero, educo, _sortir d’une maison_, _enterrer_.
Pedem domo extulit. Filius patrem extulit ad sepulcrum. Demersam patriam
efferre, _relever_. 3. Extollo, celebro, _louer_, _exalter_. Laudibus
aliquem in cœlum efferre. Ad summum imperium, ad summam gloriam aliquem
efferre et extollere. Quos fortuna evexit ad gloriam, virtus extulit ad
laudem, ne insolenter se efferant. 4. Afficio, _s’enorgueillir_, _être
transporté_ (_de joie_, _d’orgueil_). Dolore, ira, gaudio, lætitia
efferri, extra se ferri. Cupiditatibus efferri. 5. Promo, pronuntio,
_proférer_, _exprimer_. Efferre sententiam gravem verbis inconditis. 6.
Vulgo, divulgo, _dire_, _raconter_. Cave, hæc foras efferas, ut ad vulgi
aures perveniant. Ne has meas ineptias efferatis.
2. EFFĔRO, as, avi, atum, are, a. _Rendre sauvage_, _rendre furieux_.
SYN. In iram accendo, rabiem accendo. USUS: Homines non patiuntur, terram
immanitate belluarum efferari. Gentes immanitate efferatæ. In hominis
figura animo efferato. Barba promissa speciem oris efferarat.
EFFERVESCO, is, ferbŭi, escere, n. _Bouillir_, _bouillonner_; _être
enflammé_. SYN. Ebullio, erumpo. ADV. Vehementius. USUS: Nimium efferbuit
hujus ferocitas, et in gerendis inimicitiis pertinacia. Undæ comitiorum
ut mare profundum effervescunt. Effervescere in aliquem et erumpere. Cf.
Præceps, Impetus, Ira.
EFFĒTUS, a, um, _Fatigué_, _usé_, _languissant_. SYN. Exhaustus,
confectus, debilis. USUS: Intemperans adolescentia senectuti corpus
effetum tradit.
EFFICĀCĬTAS, ātis, f. _Efficacité_, _vertu_, _énergie_. SYN. Virtus,
efficientia, efficiendi facilitas, facultas. USUS: Tantum habet in
libidine artis et efficacitatis. Cf. Facultas.
EFFĬCAX, ācis, omn. gen. _Actif_, _énergique_. SYN. Qui multum habet
efficacitatis. USUS: Nosti, quam tardus, quam parum efficax, quam
cunctator sit.
EFFĬCĬENTER, _D’une manière efficace_. USUS: Quod cuique efficienter
antecedit.
EFFĬCĬENTĬA, æ, f. _Efficacité_, _effet_. SYN. Vis efficiendi. USUS:
Causæ in se continentes efficientiam naturalem. Cum solis pulchritudinem
et efficientiam miraretur.
EFFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. _Faire_, _produire_. SYN. Facio, re
ipsa efficiens sum, effector sum, effectum do, aliquid præsto, persequor,
concludo, conflo, effero. ADV. Æqualiter, artificiosius, cautius,
difficilius, facilius, funditus, libidinose, mirabiliter, necessario,
perturbate, plurimum, plane, polite, propemodum, quamprimum, subtiliter,
latenter, maxime, melius, omnino. PHRAS. Utinam in tua causa aliquid
efficiam! _Puissé-je faire qqche pour vous!_ Utinam in causa tua quoquo
modo aliquid conficiam; rem e tua sententia conficiam; negotium tuum bene
geram, in rebus tuis aliquid proficiam; operæ pretium faciam; exitum
aliquem reperiam; eniti aliquid et navare liceat; aliquid momenti faciam;
irrito incepto ne cogar abscedere; rem ad effectum adducam; in causa
tua aliquid promoveam; rem tibi explicatam dem; efficacitatis aliquid
habeam; rem tibi effectam reddam, tradam; de negotio utinam aliquid
extricem! USUS: 1. Nihil hominum auribus, nihil posterorum memoria dignum
effecit. Admirationes et clamores efficere. Enitere, labora, effice,
ut, etc. Mandata efficere. Mirabilia facinora effecit. Usus progrediens
familiaritatem effecit. Magnos progressus efficiebat. 2. Concludo,
_établir_, _prouver_, _démontrer_. Efficere et concludere orationem.
Minutis interrogatiunculis quod proposuit, effecit. Argumentis et ratione
assensum effecit. Cf. Auctor.
EFFICTĬO, ōnis, f. _Portrait_, _tableau_. (Fig. rhet.). USUS: Effictio
corporis cujusdam figuram verbis exprimit.
EFFĬGĬES, ĕi, f. _Représentation_, _image_, _portrait_. SYN. Species,
imago, simulacrum. EPITH. Eminens virtutis, expressa, polita summis
ingeniis, solida, germana. USUS: Filius effigies moris, sermonis, animi
mei, humanitatis et probitatis tuæ. Eminens virtutis effigies. Virtutum
effigiem posteris relinquere, summis ingeniis expressam et expolitam. Cf.
Imago.
EFFINGO, is, finxi, fictum, ere, a. _Représenter_, _faire le portrait
de qqn_. SYN. Exprimo. USUS: Formam alicujus et mores effingere. Oris
lineamenta in tabula effingere. Effingere animo, quæ memoria tenere
velis. Cf. Fingo.
EFFLĀGĬTĀTĬO, ōnis, f. _Demande pressante, instances_. SYN. Petitio,
postulatio. EPITH. Insulsa. USUS: Omnium efflagitatio una fuit. Cf.
Flagito.
EFFLĀGĬTĀTŬS, ūs, m. _Ut superius_. SYN. Efflagitatio.
EFFLĀGĬTO, as, avi, atum, are, a. _Demander avec instance_. SYN.
Vehementer, magnopere flagito. USUS: Auxilium efflagitare et
misericordiam. Cum epistolam a me convicio efflagites. Cf. Peto.
EFFLICTIM, _Violemment_, _ardemment_. Valde, vehementer. USUS: Efflictim
deperire aliquem.
EFFLO, as, avi, atum, are, a. _Rendre_, _exhaler_. SYN. Emitto, flo. ADV.
Graviter. USUS: Agere animam et efflare. Cf. Flo.
EFFLŌRESCO, is, rŭi, rescere, n. _Fleurir_. SYN. Splendesco, eluceo,
eniteo, exsisto, mano. Tribuitur iis, quæ cum copia quadam et venustate
ex alio, ut flores ex caliculis, se exserunt, et evolvunt. ADV. Penitus.
USUS: E multa rerum cognitione oratio efflorescit; e familiaritate amor,
ex asperitate vitæ castimonia efflorescit. Efflorescere laudibus ingenii.
Cf. Floreo.
EFFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Couler_. SYN. Elabor, excido, abeo.
)( Influo. ADV. Plane. PHRAS. Rhenus in mare effluit, _le Rhin se jette
dans la mer_. In mare editur; in mare se evolvit; mari miscetur; in mare
se exonerat; in mare præcipitat; mare Rheno flumine augetur; in mare
lapsu suo profluit et infertur Rhenus; in mare devolvitur. Cf. Flumen.
USUS: Animo, memoria dudum illa effluxere, quæ tu arcana putabas. Vita,
ætas, tempus, voluptates effluunt, et momento dilabuntur. Cum sanguine
vita effluxit. Nihil mihi deest, nec abundat, aut effluit. Cf. Fluo,
Elabor, Tempus.
EFFŎDĬO, fōdi, fossum, ere, a. _Creuser_; _déterrer_. SYN. Eruo, terram
altius molior, e cavernis terræ metalla elicio. USUS: Marcelli memoria
meum pectus effodit. Aurum effodere. Cf. Fodio.
EFFOR, aris, atus sum, ari, d. _Exprimer_, _énoncer_, _émettre_. SYN.
Loquor, enuntio. USUS: Nullum verbum effari potuit.
EFFRĒNĀTĒ, _D’une manière effrénée_, _sans retenue_. SYN. Temere. USUS:
Effrenate in hostem irrupit legio.
EFFRĒNĀTĬO, ōnis, f. _Débordement_, _licence_. SYN. Impotentia,
insolentia. USUS: Quæ effrenatio impotentis animi. Cf. Licentia.
EFFRĒNĀTUS, a, um, _Effréné_, _déréglé_. SYN. Projectus, præceps,
indomitus, furiosus, impotens. )( Domitus. USUS: O libidinem! o
cupiditatem, effrenatam! Homines secundis rebus effrenatos, sibi
præsidentes, in gyrum rationis ducere oportet.
EFFRĒNUS, a, um, _Qui n’a plus de frein_. USUS: Effreno equo in medios
ignes infertur.
EFFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Rompre_, _briser_. SYN. Frango,
perfringo, revello, convello. USUS: Fores effringere. Convulsis
repagulis, effractis valvis, revulsis claustris domum compilant.
EFFŬGĬO, is, fūgi, ere, 1. n. _S’enfuir_. 2. a. _Éviter_, _échapper_.
SYN. Evito, elabor, evolo. )( Incido, occurro. PHRAS. Periculum effugit,
_il échappa au danger_. Eripuit se instanti periculo; ex communi exitio
unus evasit; periculum fuga declinavit; idem, qui tot cives afflixit,
casus hunc unum transiit. Cf. Periculum, Fugio, Vito, Evado. USUS: Vix
omnem offensionem, crimen, maledictum, suspicionem effugies. Mori, et
tanquam ex incendio effugere fortunæ. Nihil te effugiet, rescies omnia.
Cf. Vito.
EFFŬGĬUM, ii, n. _Fuite_; _moyen d’évasion_. SYN. Refugium, profugium.
USUS: Effugium quærere, consequi, habere. Patet tibi effugium.
EFFULGĔO, es, fulsi, ere, n. _Briller_. USUS: Sol inter graves imbre
nubes effulgens. Cf. Fulgeo.
EFFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Répandre_. SYN. Profundo, emitto.
)( Infundo. PHRAS. Iram suam in me effudit omnem, _il a déchargé sur
moi toute sa colère_. Odium omne et furorem in me effudit; evomuit in
me virus accerbitatis suæ; stomachum erupit in me. USUS: 1. Segetes
effundunt herbas frugibus inimicas. Ætas hanc copiam effundit. 2. Magnæ
hominum multitudini tribuitur: Tota civitas se effundebat. E carcere
reos omnes effundere. Tota ad me effusa Italia. 3. Prodigo, consumo,
_dissiper_, _dépenser_. Patrimonium, fortunas omnes, ærarium per luxuriam
effundit. Multos in aliquem honores effundere. 4. Animi motus prodo,
_se laisser aller_, _donner un libre cours_. Se in lacrimas, questus,
vota effundere. Se in aliqua libidine effundere. Odium et furorem in me
effudit. 5. Effutio, _révéler_. Effudi, quæ habui, omnia. 6. Amitto,
_laisser échapper_. Collectam gratiam momento effundere, _perdre les
bonnes grâces de qqn_. Cf. Gratia.
EFFŪSĒ, _Sans retenue_, _d’une manière immodérée_. SYN. Large, prolixe.
USUS: Homo effuse petulans. Effuse donare, laudare. Inaniter et effuse
exultat.
EFFŪSĬO, ōnis, f. _Largesses_, _profusion_. SYN. Largitio. EPITH.
Facilis, honesta. USUS: 1. Liberalitatem effusio imitatur. Quas
pecuniarum effusiones factas putatis? 2. Concursus populi, _concours
de peuple_. Quis concursus ex agris, quæ effusiones populi? 3. Animi
effusio in lætitia, contractio in dolore, _transport de joie_. Cf.
Liberalis.
EFFŪTĬO, is, ītum, ire, a. et n. _Dire ou parler inconsidérément_. SYN.
Temere effundo. USUS: Quidam temere multa effutiunt. Cf. Garrio.
ĔGĒNUS, a, um, _Pauvre_. SYN. Pauper, egens. USUS: Egenus consilii. Cf.
Pauper.
ĔGĔO, es, ŭi, ere, n. _Manquer de_; _avoir besoin de_. SYN. Indigeo,
mihi opus est, quæsito opus est. )( Abundo. ADV. Indigne, magnopere,
vehementer. PHRAS. Non egeo tuis consiliis, _je n’ai pas besoin de vos
conseils_. Non indigeo tuis admonitionibus, consiliis; tuis mihi monitis
nequaquam opus est. Tuis carere monitis facile possum. Supervacanea,
parum utilia, nullius emolumenti, minime necessaria sunt mihi præcepta
tua. USUS: Incredibile, quam egeam tempore. Consilio, auxilio,
consolatione egere. Nihil illo loco egentius, nihil spoliatius. Servi et
egentes concurrunt. Cf. Inopia, Pauper.
ĒGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Emporter_. USUS: Egerere prædam ex
hostium tectis.
ĔGESTAS, ātis, f. _Pauvreté_, _besoin_. SYN. Inopia, indigentia,
mendicitas, domestica difficultas. )( Abundantia, copia. EPITH.
Indignissima, summa. USUS: Ista paupertas, vel potius egestas. Egestatem,
et luxuriem domestico latrocinio sustentavit. Non capiunt angustiæ
pectoris tui, non egestas mentis tantam personam. Egestatem affert luxus.
In egestate esse. Cf. Paupertas, Inopia.
ĔGO, _Je_, _moi_. SYN. Ipse. USUS: Ego sum ille Consul.
ĒGRĔDĬOR, eris, gressus, sum, gredi, d. _Sortir_. SYN. Exeo, prodeo.
ADV. Tardius. USUS: 1. Certos mihi fines, terminos, cancellos describam,
extra quos egredi non possim. Ex provincia, urbe, navi egredi. 2. Exerro,
_dépasser_, _excéder_. Suo officio, a proposito egredi. Cf. Exeo.
ĒGRĔGĬĒ, _D’une manière supérieure_. SYN. Bene, valde, præclare, belle.
PHRAS. Egregie causam dixit, _il plaida magnifiquement_. Divinitus,
luculenter, gloriosissime, magnificentissime, festive, avite, composite,
excellenter, cumulatissime, summa facundia dixit Cf. Valde.
ĒGRĔGĬUS, a, um, _Excellent_, _supérieur_. SYN. Excellens, præstans,
præclarus. ADV. Medius fidius, omnino. PHRAS. Est vir egregius, _c’est
un homme accompli_. Est vir egregia, mirifica, incredibili, singulari
virtute; acerrimus vir et industrius; summa in eo gravitas, et animi
altitudo. Magnus, clarus, amplissimus, insignis ad laudem, ingenui animi,
summam integritatis laudem consecutus, omnibus rebus vir ornatus; in quo
summa probitas, innocentia; genere, honore, copiis, existimatione facile
princeps; in quo summa probitas, dignitas et splendor; flos, robur,
lumen reipublicæ, et nobilitatis. Homo pene divinus, ornamentum et arx
amicorum, decus urbis; in quo eximia et præstantia omnia; ab omni laude
felix; excellenti animo et virtute; divinis quibusdam bonis instructus
et ornatus; luculentus homo; quo nihil nobilius, sapientius; cumprimis
honestus; summo honore et pudore, summo officio; spectatissimus ordinis
sui, probatissimus, prudentissimus, frugalissimus, integerrimus, velut
de cœlo delapsus; justitia et religione inclitus; vir exempli recti,
ingentis spiritus; longe ante alios eminens, sanctus et innocens, virtute
conspicuus; columen ac sidus reipublicæ; inclita justitia, religioque
viri est; vir exempli recti, domi, militiæque; vir ingentis spiritus;
multa morum elegantia, et ingenio illustri; viri quantæcunque fortunæ
capax est ingenium; vir raræ et acerrimæ indolis; vir, quem viderim in
vita optimum; flos nobilitatis; lumen reipublicæ. Cf. Præclarus. USUS:
Egregia indoles. Egregius civis. In procuratione sua egregius. Cf.
Perfectus.
ĒGRESSŬS, ūs, m. _Sortie_, _départ_, _débarquement_. USUS: Magna
frequentia meum egressum celebravit.
ĒHEU, _Ah! hélas!_ Doloris nota.
ĔHO, _Ho! hé! holà!_ Vox admonentis. USUS: Eho! tu me non noscis?
ĒJECTĬO, ōnis, f. _Expulsion_, _bannissement_. USUS: Mortem timemus et
ejectionem.
ĔJĔRO, as, avi, atum, are, a. _Repousser en jurant_. SYN. Ejuro.
ĒJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Chasser_, _exiler_. SYN. Expello,
exturbo, extrudo, dejicio, extermino, effundo, profundo, emoveo. ADV.
Nominatim, tandem, aliquando, funditus. USUS: 1. E domo illum ejecere.
Ex numero hominum ejiciendus, ex finibus humanæ naturæ exterminandus. 2.
TRANSL. Ejicere ex animo amorem insanum, dolorem, memoriam alicujus. 3.
Ejicere partum. Cf. Pello.
ĒJŬLĀTĬO, ōnis, f. _Lamentations_. EPITH. Lugubris. USUS: Lessus quasi
lugubris ejulatio.
ĒJŬLĀTŪS, ūs, m. _Lamentations_. SYN. Ejulatio. EPITH. Acerbus, miser.
USUS: Ejulatus ne mulieri quidem est concessus.
ĒJŬLO, as, are, n. _Se plaindre_, _se lamenter_. SYN. Ploro, lamentor,
ploratus edo, effundor in planctus indecoros. USUS: Magnitudine doloris
ejulans. Gemere, ejulare, lamentari, frangi, debilitari dolore. Cf. Gemo,
Ploro.
ĒJŪRO, as, avi, atum, are, a. _Protester en jurant_, _refuser_. SYN.
Ejero, detestor. USUS: 1. De me querebantur, me ejurabant. 2. Abdico,
_renoncer à_, _abandonner_. Magistratum ejurare.
ĒJUSDEMMŎDI, _De la même sorte_. SYN. Ejusdem generis. USUS: Ejusdemmodi
furias Orestes est expertus.
ĒJUSMŎDI, _De cette manière_, _de cette sorte_. SYN. Ejus generis, talis.
USUS: 1. Genus belli est ejusmodi, ut, etc. Reliqua sunt ejusmodi, quæ,
etc. 2. Adeo, tam, _tellement_. Ejusmodi cupidus est. Cf. Similis.
ĒLĀBOR, ĕris, lapsus sum, labi, d. _Se glisser hors_, _s’échapper_,
_s’enfuir_. SYN. Excido, evado. )( Teneo, complector. PHRAS. 1. Mensis
elapsus est, _un mois s’est écoulé_. Mensis abiit, fluxit, mensis
actus, exactus est, præteriit; mensis unus se circumegit. 2. Elapsus
est e carcere, _il s’est évadé de prison_. Vinculis elapsus est; elusit
excubitorum vigilantiam; clam se custodibus subduxit; ex custodum manibus
se eripuit; effugit, fefellit intentam excubitorum in se aciem; e carcere
clam se proripuit. Cf. Evado. USUS: Criminibus, suspicione elapsus. Sol
elabitur, et abit. Elapsus est e prœlio. Cf. Dilabor.
ĒLĂBŌRĀTĬO, ōnis, f. _Application_, _travail attentif_. SYN. Cura, labor.
USUS: Id non sine elaboratione, et operæ consumptione.
ĒLĂBŌRO, as, avi, atum, are, 1. n. _Travailler avec soin_. 2. a. _Polir_,
_perfectionner_. SYN. Laboro, curo, operam do, contendo, enitor,
elucubro, excudo. )( Negligo. USUS: Qui in una tantum re elaborant.
Contende, quæso, et elabora. Nullum tam asperum saxetum, in quo ruricolæ
non elaborent. Diligenter elaborata, summa industria, cura et vigiliis
ornata, elucubrataque oratio. Omni non modo contentione, sed dimicatione
elaborabo. Cf. Laboro, Perficio, Curo.
ĒLANGUESCO, is, gŭi, guescere, n. _Devenir languissant_, _s’affaiblir_.
SYN. Languore conficior, contabesco, infirmor. USUS: Elanguit cura
hominum. Differendo res elanguit Aliena invidia elanguescendum erit. Cf.
Langueo.
ĒLARGĬOR, iris, ītus, sum, iri, d. _Faire des largesses_, _donner
largement_. SYN. Largior. USUS: Multa tibi fortuna elargita est. Cf.
Largior.
ĒLĀTĒ, _Avec élévation, noblesse_; _avec orgueil_. USUS: Elate et ample
loqui, et dicere. )( Submisse, humiliter, demisse.
ĒLĀTĬO, ōnis, f. _Élévation_, _noblesse_; _transport (de joie, d’orgueil,
etc.)_. SYN. Præstantia. )( Submissio. EPITH. Voluptuaria. USUS: Ex hac
elatione, et magnitudine animi facile pertinacia nascitur. Lætitia quasi
gestientis animi elatio voluptuaria. Cf. Superbia, Arrogantia, Ambitio.
ĒLĀTUS, a, um, _Grand_, _noble_; _fier_, _arrogant_. USUS: Hoc animo
elato, et amplo factum est. Vi naturæ, et ingenii elatus. Cupiditate
elatus, et gaudio. Cf. Superbus, Arrogans, Altus.
ĒLECTĒ, _Avec choix_. SYN. Distincte, discrete. USUS: Electe gerere. )(
Permiste.
ĒLECTĬO, ōnis, f. _Choix_. SYN. Lectio, selectio, delectus. )( Neglectio,
contemptus, rejectio. USUS: Judicium, et electio verborum.
ĒLECTOR, ōris, m. _Qui choisit_. USUS: Boni electores existimari volunt.
Cf. Eligo.
Eleemosyna, æ, f. _Aumône_. PHRAS. 1. Libenter do eleemosynam,
_volontiers je fais l’aumône_. Liberaliter panem præbeo mendiculis;
invitus ista hominum mendicabula a me inania dimitto; in egentes benigne
stipem confero; tenuiorum fortunis succurro; impense misereor egentium,
eorumque rationibus paterne succurro, _vel_ provideo; egentes miseratione
prosequor; iis pro facultatibus benigne facio; aliena liberalitate
victitantibus penum gratuito suppedito. Adolescentes idoneos, erogata
grandi in sumptum pecunia, ad mercatum honestatis, optimarumque artium
transmitto; pauperum inopiæ liberaliter consulo; vitæ subsidia prolixe,
religioseque tribuo; eorum egestatem liberali stipe consolor, sustento.
2. Eleemosynam petere, _demander l’aumône_. Stipem corrogare, petere;
vitæ subsidia præcario efflagitare; victum, panem ostiatim quærere; vitæ
alimenta ostiatim rogare, flagitare, colligere.
ĒLĔGANS, antis, omn. gen. _Délicat_, _distingué_. SYN. Luculentus,
concinnus, politus. )( Inelegans, contemptus, abjectus. PHRAS. Est
orator admodum elegans, _c’est un orateur distingué_. Scitus, quo nihil
potest esse pictius; in singulis verbis florentissimus; venustissimus
et politissimus; limatulo sane et politulo judicio; quo nil venustius,
limatius, lepidius, concinnius, nitidius. USUS: In omni judicio, in
dicendo elegans. In epulis parandis elegans. Epistola elegantissima.
ĒLĔGANTER, _Avec choix_; _avec grâce_. SYN. Scite, ornate, polite. )(
Ineleganter. PHRAS. Eleganter dixit, _il a parlé avec délicatesse_. Docte
et delicate, blande et concinne, cum multa venustate et omni sale, apte
et rotunde, cum dignitate et venustate, festive, cum multa munditia et
luce verborum, facete, jucunde, lepide, munde, subtiliter verba fecit.
USUS: Cæsar omnium fere oratorum latine loquitur elegantissime.
ĒLĔGANTĬA, æ, f. _Bon goût_, _grâce_, _élégance_. SYN. Munditia,
lautitia, venustas, lepor, festivitas, concinnitas. EPITH. Accurata et
sine molestia, diligens latine loquendi, inanis, sermonis necessaria,
politior, summa. USUS: Eloquentia ab elegantia doctrinæ segregari non
potest. Politior elegantia, et munditia scribendi. Scriptorum tuorum
subtilitas et elegantia.
ĔLĔMENTUM, i, n. _Matière première_, _principe_, _élément_. SYN. Initium,
principia rerum, e quibus omnia constant, omnia oriuntur. EPITH. Prima
naturæ. USUS: Dialectica tradit elementa loquendi. Puerorum elementa.
Quatuor principiorum genera, _seu_ elementa, ex quibus terra infimum
tenet locum; hanc inundat aqua; superior æri; ignibus altissima ora
redditur.
ĔLĔPHANTUS, i, et ĔLĔPHAS, antis, m. _Eléphant_. USUS: Elephanto
belluarum nulla est prudentior. Manus est data elephantis, _trompe_.
Elevatio Sacræ Hostiæ, _L’élévation à la Sainte Messe_. PHRAS. Actio, qua
sacerdos Cœlestem Hostiam supra verticem attollit; qua sublimem tollit
Sacrosanctam Hostiam; qua Divinam Hostiam populo adorandam proponit,
ostendit.
ĒLĔVO, as, avi, atum, are, a. _Lever_, _soulever_. SYN. Minuo, levo,
sublevo. )( Augeo. USUS: Minuo, _abaisser_, _amoindrir_, _affaiblir_.
Fidem adversarii, auctoritatem, famam victoriæ, gloriam elevare et
minuere.
ĒLĬCĬO, is, lĭcŭi, lĭcĭtum, ere, a. _Tirer de_, _faire sortir_;
_exciter_, _provoquer_. ADV. Curiosius. SYN. Educo, extraho, allicio,
adduco. USUS: Ignem conflictu lapidum elicere. Elicere aliquem præmio, ut
agat aliquid. Lacrimas, arcana, alicujus sententiam elicere, exprimere.
Elicere, invitare ad certamen. Elicere et evocare mercede solertiam;
blanditiis ad disputandum elicere. Cf. Adduco, Allicio.
ĒLĪDO, is, līsi, līsum, ere, a. _Briser_, _broyer_. SYN. Frango, incido.
USUS: Poetæ nervos omnes virtutis elidunt. Ipsæ stirpes ægritudinis
elidendæ sunt. Alicujus consilia elidere, funditus evertere. Cf. Everto.
ĒLĬGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Arracher en cueillant_; _choisir_,
_élire_. SYN. Lego, deligo, carpo, excerpo, opto, adopto. )( Negligo,
contemno. ADV. Diligenter, parum diligenter. PHRAS. 1. Quem tandem
consulem eligent? _Qui donc éliront-ils enfin consul?_ Quem adoptabunt,
consulem esse volent, jubebunt? quem consulem legent, dicent, desument?
cui imperium suffragiis mandabunt? quem præcipue consulem designabunt,
nominabunt, optabunt? in quem tandem electorum suffragia inclinabunt,
conspirabunt? ad quem summa reipublicæ deferetur? cui summa rerum
demandabitur? 2. Optimam partem elegisti, cum te DEO addixisti, _vous
avez choisi la meilleure part en vous consacrant au service de DIEU_.
Sapienter vitam instituisti; rectum cursum cepisti; optimo judicio usus
es; sapienter judicasti; exordium vitæ præclarum fecisti; optimum cœpisti
cursum; optimam rationem iniisti; egregio vitam principio inivisti, cum
tua omnia, teque ipsum DEO consecrasti. 3. Diem sibi et locum quilibet
eligat, _que chacun choisisse le jour et le lieu_. Locum sibi quisque
capiat, diemque sumat; locum tempusque circumspiciat quisque; tempus
locumque petat, statuat, deligat, carpat sibi quisque ex multis optimum.
USUS: Eligere e malis minimum oportet. Elige de duobus, quem velis.
ĒLĪMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Faire sortir_, _mettre dehors_,
_chasser_. SYN. Ejicio, extra limen trado. USUS: Extra ædes eliminatur.
Cf. Ejicio.
ĒLĪMO, as, avi, atum, are, a. _Limer_, _perfectionner_. SYN. Perpolio,
limo. USUS: Velim aliquid elimes ad me. Elimata oratio. Cf. Polio.
ĒLINGUIS, e, gen. com. _Muet_. SYN. Mutus, indisertus. USUS: Convicit
hominem, elinguem reddidit, _il convainquit cet homme et le réduisit au
silence_. Cf. Mutus, Infans.
ĒLIXUS, a, um, _Bouilli_. SYN. Quod aqua coctum est. USUS: Elixus cibus,
quam assus suavior.
ĒLŌCO, as, avi, atum, are, a. _Affermer_, _donner à bail_. SYN. Loco.
USUS: Fundum elocare.
ĒLŎCŪTĬO, ōnis, f. _Élocution_, _partie de la rhétorique_. SYN.
Explicatio ornata et elaborata. EPITH. Commoda et perfecta, inanis et
pene puerilis. USUS: Elocutio est idoneorum verborum et sententiarum ad
inventionem accommodatio.
ĒLŎGĬUM, ii, n. _Sentence_; _épitaphe_. SYN. Dictum, _seu_ sententia
laudem alicujus, _vel_ aliud quidpiam declarans. EPITH. Censorium,
unicum. USUS: Quid ipsa sepulcrorum monumenta, quid elogia admonent, nisi
nos morituros? Solonis elogium.
ĒLŎQUENS, entis, gen. com. _Éloquent_. SYN. Rhetor, copiosus ad dicendum;
copiose, sapienterque dicens; in dicendo suavis, ornatus; non infans.
ADV. Perfecte. PHRAS. Vir est admodum eloquens, _cet homme est très
éloquent_. Divinus in dicendo; perfectus in dicendo et perpolitus;
dicendi gloria præstans, disertissimus; ad dicendum paratissimus; omnibus
vel naturæ, vel doctrinæ præsidiis ad dicendum paratus; ea facundia, ut
nemo lingua promptior in civitate haberetur; vir acer, nec infacundus,
celebratæ eloquentiæ; claræ vir facundiæ. Multum dicendo valet; multum
eloquentia valet; magnam oris commendationem habet, cui resistere nemo
possit; dicendi veneres habet summas, principatum eloquentiæ tenet;
juris ac eloquentiæ consultus est; cujus eloquentiam curia nulla capit;
florentis homo facundiæ; vir, qui mentis suæ cogitata eloquenter,
copiose, eleganter explicet, efferat, enuntiet; qui afficiat audientium
animos multa suavitate; qui de quacumque re apte, prudenter, explicate,
abundanter, illuminate, numeroseque dicat, disserat. Cf. Eloquentia.
USUS: Is est eloquens, qui possit humilia subtiliter, magna graviter,
mediocria temperate dicere. Cf. Moveo.
ĒLŎQUENTĬA, æ, f. _Éloquence_, _talent de la parole_. SYN. Eloquendi vis,
dicendi gravitas et copia, summa copia et singularis facultas dicendi,
divinum atque incredibile genus orationis, copiose loquens sapientia.
)( Infantia. EPITH. Abundans sermonibus, verbis, accommodatior ad
motus animorum et ad vulgi sensum, admirabilis, artificiosa, brevis,
comes pacis sociaque otii et quasi alumna quædam constituta civitatis,
excellens, forensis, inanis quædam et puerilis, incredibilis, justa,
laudabilis, magna, major, mediocris, orba, perfecta, popularis, præclara,
præstabilis, res una omnium difficillima, sapientia loquendi, summa,
uberior atque latior, vera et absoluta, universa. PHRAS. Qui vult sibi
eloquentiam comparare, Ciceronem legat, _celui qui veut devenir éloquent
doit lire Cicéron_. Qui eloquentia valere, præstare, excellere cupit;
qui orationis divitiis abundare; qui concinne, apposite, singulari
eloquentia mentis suæ cogitata vult explicare; qui cum Pericle fulgurare,
tonare, permiscere omnia, operam det Ciceroni. Qui non tenui dicendi vena
aridus fluere, sed ingenti late copia, torrentis more redundare cupit;
qui suavi et conspersa quasi verborum sententiarumque floribus oratione
vult placere; qui acutis, conceptisque ingeniose sententiis auditorem
excitare; qui agere rapereque obnitentes quantumvis animos in quamvis
partem cupit; qui tenere dicendo animos; qui obfirmatos frangere et
expugnare; qui ardentes flagrantesque restinguere, frigidos ac remissos
subjectis veluti facibus inflammare; qui impellere inertes ac desides,
præfervidos contra ac confidentes orando coercere; qui verbis allicere,
pertrahere, movere, commovere, flectere; qui afficere audientium animos
ac delectare; qui ab audientibus benevolentiam et attentionem venari,
captare, elicere; qui eos, apud quos dicit, attentos, dociles et
benevolos sibi vult reddere; qui de re quacunque eloquenter, ornate,
numeroseque rebus ac verbis vult dicere, is, velim, existimet sibi
Ciceronis lectionem non tam utilem, quam necessariam. Cf. Oratio, Moveo.
ĒLŎQUENTER, _Avec éloquence_. SYN. Diserte, eleganter.
ĒLŎQUĬUM, ii, n. _Langage_, _parole_, _discours_. SYN. Sermo. USUS: Dulci
ac blando eloquio amicum solatur.
ĒLŎQUOR, eris, lŏcūtus sum, loqui, d. _Parler_, _s’énoncer_, _exprimer_.
SYN. Dico, effero, enuntio, exprimo. ADV. Composite, copiose, ornate,
polite, præclare, prudenter. USUS: Præclare eloqui cogitata mentis. Multi
præclare sentiunt, nec id, quod sentiunt, polite eloqui possunt. Cf.
Effero.
ĒLŪCĔO, es, luxi, ere, n. _Luire_, _briller_. SYN. Appareo, exsto,
emineo, excello, vigeo. ADV. Densius, rarius. USUS: In ipso joco aliquid
probi ingenii elucet. Amicitia magis elucet inter æquales. Tenuitas tua
magis occultatur, magis elucet. Nemo eloquentiæ studet, nisi in foro
eluceat. Cf. Appareo, Emineo.
ĒLUCTOR, aris, tātus sum, ari, d. _Sortir avec effort_, _se faire jour
avec peine_. USUS: E tot tamque validis manibus, e quibus eluctandum
erat, sese eripuit. Cf. Evado.
ĒLŪCŪBROR, aris, atus sum, ari, d. _Travailler avec soin à_, _faire à
force de veilles_. SYN. Elaboro, excudo. USUS: Epistolam elucubratus sum.
Elucubrata oratio.
ĒLŪDO, is, lūsi, lūsum, ere, n. et a. _Jouer_, _se jouer_; _se moquer_;
_tromper_. SYN. Irrideo, fallo, fraudem facio. ADV. Facetius, impune.
USUS: Quamdiu nos furor ille tuus eludet? Nos ab illo nebulone facete
eludimur. Ille legis fraudem fecit, consulemque elusit. Cf. Irrideo,
Decipio.
ĒLŪGĔO, es, luxi, gere, n. _Porter le deuil_, _pleurer_. SYN. Lugeo,
defleo. USUS: Patriam eluxi gravius, quam ulla mater filium.
ĒLŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Laver_, _nettoyer_, _effacer_. SYN. Diluo,
deleo, abstergo. USUS: Maculam hanc nemo eluet. Cf. Lavo.
ĒLŬVĬES, ĕi, f. _Lie_, _honte_, _opprobre_. SYN. Macula, labes, contagio.
USUS: Labes et eluvies civitatis.
ĒLŬVĬO, ōnis, f. _Inondation_. SYN. Terræ hiatus, vorago aquarum vi
facta, aquarum intemperies. USUS: Eluviones pestilentiæ. Cf. Inundo.
ĒMĂCĬO, as, atum, are, a. _Amaigrir_, _épuiser_. SYN. Macie conficio. Cf.
Macies.
ĒMANCĬPO, as, avi, atum, are, a. _Émanciper_, _affranchir_. SYN. Patria
potestate libero, quasi manu mitto. USUS: Liberos proprie emancipari,
servos manumitti dicimus.
ĒMĀNO, as, avi, atum, are, n. _Couler_, _sortir_. SYN. Exeo, effluo.
USUS: Metuo, ne ea fama, ne mala nostra emanent. Ex philosophia
eloquentia emanat. Vereor, ne is sermo emanet Cf. Effluo.
ĔMAX, ācis, gen. omn. _Qui a la manie d’acheter_. SYN. Qui libenter emit.
USUS: Non esse emacem vectigal est.
EMBLĒMA, ătis, n. _Ornement en relief_. SYN. Signa et ornamenta vasorum,
etc. quæ detrahi possunt. USUS: Vasis crustas et emblemata avellenda
curavit. Illigare et includere emblemata in aureis poculis. Emblema
vermiculatum, de pavimento, _mosaïque_.
ĒMENDĀTĒ, _Correctement_. SYN. Castigate. USUS: Pure et emendate loqui.
ĒMENDĀTĬO, ōnis, f. _Correction_. EPITH. Felicior. USUS: Correctio
philosophiæ veteris, et emendatio. Cf. Correctio.
ĒMENDĀTOR, ōris, m. _Celui qui corrige_, _réformateur_. SYN. Corrector.
USUS: Sisenna quasi emendator sermonis usitati esse volebat.
ĒMENDĀTRIX, īcis, f. _Celle qui corrige_. USUS: Lex est emendatrix
vitiorum.
ĒMENDO, as, avi, atum, are, a. _Corriger_; _réformer_. SYN. Corrigo. ADV.
Leviter. PHRAS. 1. Emendavit se, _il s’est corrigé_. In viam rediit;
ad frugem applicuit animum; in rectam redivit semitam; ad frugem bonam
se recepit; de pravitate deductus est; a scelere, cupiditate revocavit
semetipse; emersit e cœno vitiorum; salutem dixit supremam cupiditatibus
suis; ad mores vitamque continentem se dedit; a pristinæ vitæ licentia
sese ipse coercuit, sibique frena injecit; animum ad meliora consilia
applicuit, appulit; a malitia abstitit; animum a vitæ pravitate ad
meliora convertit; vitia posuit; iniit meliorem vitæ rationem; emersit
e vitiis; e corrupta adolescentia in bonam frugem emersit; ad sanitatem
mentis rediit; vitiosas animi partes sanavit; vitiosam consuetudinem
et corruptam pura et incorrupta emendavit. Cf. Corrigo, Conversio. 2.
Orationem emendavit, _il a retouché son discours_. Elimavit, mendis
expurgavit; correctionem adhibuit; ad limam revocavit; ad castigationem
errata vocavit; detersis maculis forma meliore donavit. Cf. Corrigo,
Melius. USUS: Vitium cutis, dolorem capitis pharmaco emendare. Principum
continentia emendantur mores civitatis.
ĒMENTĬOR, iris, ītus sum, iri, d. _Mentir_, _déguiser_. SYN. Mentior.
USUS: Æschines legationem ementitus est. Genus suum ementitur. Cf.
Mentior.
ĒMĔRĔOR, eris, mĕrĭtus sum, eri, d. _Finir le service militaire_. SYN.
Mereo, stipendia facio. USUS: Annuæ mihi operæ emerentur. Emeritis
stipendiis ambitionis quiescit.
ĒMERGO, is, mersi, mersum, ere, a. _Remonter_, _sortir_. SYN. Exeo,
evado, exsisto. ADV. Aliquando, alte, commode. USUS: E servitute,
mendicitate, valetudine sinistra, ære alieno emergere, respirare. Stellæ
statis temporibus emergunt. Veritas e calicibus emergit. E corrupta
adolescentia in bonam frugem emergere. Homo emersus e cœno vitiorum. Cf.
Evado, Libero.
ĒMĒTĬOR, iris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Metior. USUS: Ego
voluntatem tibi emetiar, _moi, je vous promets ma bonne volonté_.
ĒMĬCO, as, ŭi, are, n. _S’élancer hors_, _jaillir_; _luire_. SYN.
Effulgeo, resplendeo. USUS: Ex oculis quasi radii emicant. Pectus emicat,
subsultat, _le cœur bondit_.
ĒMĬGRO, as, avi, atum, are, n. _Changer de pays_, _émigrer_; _mourir_.
SYN. Discedo, migro, excedo. USUS: E vita velut e domo emigrare. Cf.
Migro.
ĒMĬNENS, entis, gen. omn. _Élevé_, _proéminent_. SYN. Editus. USUS: 1.
Oculi eminentes. Genæ leniter eminentes. Eminens, porrecta in altum
columna. 2. Præstans, præclarus, _éminent_, _distingué_. Vir eminenti
litteratura. Cf. Altus.
ĒMĬNENTĬA, æ, f. _Saillie_, _bosse_. USUS: Multa vident pictores in
umbris et eminentiis, quæ nos non videmus.
ĒMĬNĔO, es, ŭi, ere, n. _Former saillie_, _dépasser_. SYN. Exsto, excedo;
præcello, duco familiam, classem. ADV. Foras, leviter. USUS: 1. Fistula
aquam, _vel_ ex aqua eminens. 2. Appareo, eluceo, eniteo, _sortir_,
_paraître_. E fronte ipsa pudor eminet. Ex ore crudelitas, e voce
atrocitas eminet. 3. Præcello, _se distinguer_, _surpasser_. Demosthenes
unus eminet inter omnes in omni genere dicendi. Cf. Excello, Præstantia.
ĒMĬNUS, _De loin_. SYN. E longinquo. )( Cominus. USUS: Eminus hasta,
cominus gladio uti.
ĒMISSĀRĬUS, ii, m. _Agent_, _espion_. SYN. Excursor, vexator,
calumniator. USUS: Hunc præcursorem habere solebat, et emissarium, et
excursorem omnium deterrimum.
ĒMISSĬO, ōnis, f. _Action de lancer_. SYN. Jactus, ictus, conjectio.
EPITH. Mortifera, gravior. USUS: Tormentorum emissiones sunt graviores,
quo pluribus ea pulveribus onerantur.
ĒMISSĬTĬUS, a, um, _Jeté en avant_. SYN. Quod emittitur. USUS:
Circumspectatrix emissitiis oculis.
ĒMĬTTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Lancer_, _jeter_. SYN. Dimitto,
mitto. ADV. Repente, temere. USUS: 1. Emittere, conjicere telum. Nullum
verbum emisit. Emittere oculos in omnem partem. Aculeum, maledictum in
aliquem emittere et contorquere. Emissus e carcere, e vinculis. 3. Edo,
_publier_, _mettre au jour_. Emittere librum. Cf. Edo, Dimitto.
ĒMO, is, ēmi, emptum, ere, a. _Acheter_. SYN. Coemo, mercor, paro,
comparo, emptionem facio, nundinor. )( Vendo. ADV. Æqualiter,
apertissime, bene, carius, impune, libentius, male, melius, porro,
publice. PHRAS. Magno hortum pretio sum mercatus, _j’ai acheté cher un
jardin_. Difficulter hortum comparavi; non nisi magno ære addictus est,
veniit mihi hortus; magno stetit, constitit mihi hortus; impenso paratus
est pretio; haud benigne, haud liberaliter emptus est hortus. USUS: Emere
parvo, _vel_ magno. Emere præsenti ære. Emi de illo domum dimidio carius,
quam æstimaretur. Ea emptione emisti bene. Cf. Comparo, Mercor.
ĒMOLLĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Amollir_. SYN. Effemino. USUS: Hostis
Campaniæ amœnitate emollitus. Cf. Mollio.
ĒMŎLŬMENTUM, i, n. _Avantage_, _profit_, _intérêt_. SYN. Accessio,
utilitas, commodum. )( Detrimentum. EPITH. Magnum, parvum. USUS: Erit
hoc vobis honori, amicis utilitati, reipublicæ emolumento. Sine præmio
et emolumento quidpiam facere. Afferet ea res magna emolumenta; magno
emolumento erit. Cf. Utilitas, Commodum.
ĒMŎRĬOR, eris, mortŭus sum, mori, d. _Mourir_. SYN. Morior. ADV.
Libenter, miserabiliter, pie. PHRAS. Emoritur, _il se meurt_. Ejus
vita in desperatis numeranda est; in articulo discessus ex hac vita
est; ad mortis limen perductus est; animam in momenta aget; frigescunt
pedes, frons expallescit, livent labia, oculi hebetantur, os vultusque
immutatur, venæ micare desinunt, mors per artus serpit lethali frigore
adstrictos, sudor lethalis prorumpit, verbo, disturbatur domicilium,
anima exturbatur. Cf. Morior. USUS: Pro amico emori possum. Cf. Agonia.
EMPŎRĬUM, ii, n. _Marché_, _entrepôt_. SYN. Mercatus. USUS: Emporium
Puteolanum, Massiliense.
EMPTĬO, ōnis, f. _Achat_, _acquisition_. SYN. Coemptio. EPITH. Acerbior,
falsa et simulata, præclara. USUS: Post hanc emptionem factam pecuniam
dissolvit.
EMPTOR, ōris, m. _Acheteur_. EPITH. Malus; multi. USUS: Venalem urbem
dicebat, si emptorem haberet. Bonorum emptores. Cf. Mercator.
ĒMUNGO, is, xi, ctum, ere, a. _Moucher_, — se, _se moucher_. SYN.
Abstergo. USUS: 1. Tuus pater cubito emungere se solebat. 2. Furari,
pecuniam fraude extorquere, _vel_ blanditiis, _dépouiller de_. Argento
aliquem naviter emungere. Cf. Furor, Eripio.
ĒMŪNĬO, is, īvi, _vel_ ĭi, ītum, ire, a. _Fortifier_, _munir_. SYN.
Munio. USUS: Emunitus in modum arcis. Cf. Munio.
EN, _Voici_, _voilà_. Adv. demonstr. USUS: En crimen, en causa!
ĒNARRO, as, avi, atum, are, a. _Raconter en détail_. SYN. Explano, narro,
propere expromo. USUS: Somnium suum enarravit. Cf. Narro.
ĒNASCOR, ĕris, nātus sum, nasci, d. _Naître de_, _s’élever_. SYN. Nascor.
USUS: E multis curis una enata est. Cf. Nascor.
ĒNĂTO, as, avi, ari, n. _Se sauver à la nage_. SYN. Eno, evado, emergo.
USUS: Ex ære alieno tandem enatavi. Cf. Nato.
ĒNĀVĬGO, as, avi, atum, are, n. _Éviter de_, _échapper à_. SYN. Evado.
USUS: E logicis, velut scopulosis cotibus tandem enavigavit oratio.
ĒNĔCO, as, cŭi, nectum, are, a. _Tuer_, _faire périr_. SYN. Interficio.
USUS: Enecta fame sitique provincia; frigore, squalore, illuvie enecti.
Cf. Interficio.
ĒNERVO, as, avi, atum, are, a. _Affaiblir_, _énerver_, _épuiser_. SYN.
Debilito, frango, effemino. USUS: Non te enervat, non debilitat senectus.
Homo fractus, enervatus, muliebris, infirmus, afflictus. Cf. Debilito.
ĔNIM, _Car_. SYN. Nam, namque, etenim. USUS: Vos enim, etc. Ponitur
subinde in principio orationis: Enim volo te adesse. Enim mihi morem geri
æquum est.
ĔNIMVĒRO, _En effet_, _effectivement_. SYN. At enim, profecto et vero.
USUS: Enimvero ferendum non est. Ille enimvero negat.
ĒNĬTĔO, es, tŭi, ere, n. _Briller_, _se distinguer_. SYN. Clareo, emineo,
eluceo, emico. )( Obscurus sum, jaceo. USUS: In bello ejus virtus
enituit. Nemo in omnibus eloquentiæ partibus enitere potest.
ĒNĬTESCO, is, tŭi, escere, n. _Commencer à briller_. USUS: Vetustate
semper magis enitescit.
ĒNĪTOR, ĕris, nīsus _vel_ nixus sum, niti, d. _S’efforcer_, _tâcher
de_, _tendre à_. SYN. Elaboro, connitor, contendo. ADV. Vigilantius.
USUS: 1. Tu enitere, labora viribus omnibus. Consilio in ea re pugna et
enitere. Omni opera et ope enitere, ut quam plurimis prosis. 2. Eniti
ad consulatum, honores, magna opes, _tendre à_, _aspirer à_. 3. Eniti
partum, fetum, filiam, _accoucher_, _enfanter_. Cf. Conor.
ĒNIXĒ, _Avec effort, énergie_. SYN. Cupide, conatu maximo. PHRAS. Enixe
rogavit me, _il me supplia instamment_. Multis et supplicibus verbis;
precibus omnibus; infimis precibus; majorem in modum; etiam atque etiam;
obnixe, magnopere, maximopere, impense, summopere; summa cura; quam
studiose, quam suppliciter potuit; singulari studio; ex animo valde hoc
oravit, a me petiit; precibus mecum egit, quam potuit, diligentissimis.
USUS: Meam causam omnes enixe susceperunt. Cf. Valde, Vehementer.
ĒNO, as, avi, are, n. _Se sauver à la nage_. SYN. Enato.
ĒNŌDĀTĒ, _Clairement_, _avec lucidité_.
ĒNŌDO, as, avi, atum, are, a. _Dénouer_, _expliquer_. SYN. Explico. USUS:
Verba, voluntatem legis enodare.
ENSIS, is, m. _Glaive_, _épée_. SYN. Gladius.
ENTHȲMĒMA, ătis, n. _Enthymème, (t. de log.)_ SYN. Contentio, conclusio
ex repugnantibus sententiis.
ĒNŪBO, is, nupsi, nuptum, ere, n. _Se marier (hors de sa classe)_,
_se mésallier_. SYN. Nubo. USUS: Quod e patriciis enupsisset nobilis,
reprehenditur.
ĒNŬCLĔĀTĒ, _Clairement_, _correctement_. USUS: Presse et enucleate de re
aliqua dicere.
ĒNŬCLĔO, as, avi, atum, are, a. _Rendre clair_, _expliquer_. SYN.
Explico, enarro, aperio. USUS: Genus dicendi enucleatum. Cf. Explico.
ĒNŬMĔRĀTĬO, ōnis, f. _Énumération_, _dénombrement_; _récapitulation_.
EPITH. Falsa, iniqua, necessaria, oratoria, reliqua, tota, vitiosa,
utilis. USUS: Enumeratio res fusas et disperse dictas in unum cogit.
ĒNŬMĔRO, as, avi, atum, are, a. _Calculer_, _énumérer_, _récapituler_.
SYN. Numero, recenseo, percenseo, oratione percurro, persequor. ADV.
Copiose, memoriter. USUS: Quis tua beneficia enumerare et consequi possit?
ĒNUNTĬĀTĬO, ōnis, f. _Proposition_, _récit_. SYN. Effatum, pronuntiatum,
axioma, enuntiatum, pronuntiatio. EPITH. Vera ac falsa. USUS: Explicanda
est vis ratioque enuntiationum.
ĒNUNTĬO, as, avi, atum, are, a. _Énoncer_, _exprimer_, _proposer_. SYN.
Pronuntio, propono, effero, dico. ADV. Repente. USUS: 1. Si quærit, quid
sentiam, plane enuntiabo. Enuntiare mysteria religionum. 2. Patefacio,
significo, aperio, _dévoiler_, _découvrir_, _révéler_. Sociorum consilia
aliis enuntiavit. Cf. Affero.
1. ĔO, is, īvi _vel_ ĭi, ĭtum, ire, n. et a. _Aller_, _marcher_. SYN.
Vado, iter facio, iter habeo, iter mihi est, aliquo proficiscor, pergo,
concedo, iter persequor, iter confero. PHRAS. 1. Paucis horis multa
passuum millia ivit, _en quelques heures_, _il fit plusieurs milles_.
Multa passuum millia decurrit, pervolavit; progressus est mirabili
alacritate ad multa passuum millia; emensus itinere est multa passuum
millia; multorum millium iter confecit. 2. Quo is? _Où allez-vous?_
Quo te agis? quo te rapis? quo te capessis? quo te nunc corripis? quo
te pedes? quo tendis? quo citato cursu concedis, pergis, ambulas? quo
te nunc ducis? quo contendis? quem locum petis? quo tam celeri passu
te confers? quo gressum dirigis? 3. (Ivit per postam, VULG.), _il
alla en poste_. Per dispositos equos incredibili celeritate in urbem
evolavit; cisiis in urbem advolavit; meritoriis equis citato cursu ad
urbem contendit. Citatis equis; equis publicis contento cursu ad urbem
festinavit. 4. Pedetentim ire, _aller pas à pas_, _lentement_. Presso
gradu incedere; sedato gradu; tardius, segnius incedere, progredi. 5.
Tacite ire, _marcher en silence_. Suspenso gradu; suspenso vestigio;
tacite adrepere; placide, libratis ita vestigiis incedere, aures ut
fallat. Laneo pede oberrare. Gradu clementi et silentio incedere. Furtivo
pede adrepere. Cf. Abeo, Accedo. USUS: 1. In exilium ire, _aller en
exil_. Inficias ire, _aller à l’encontre_, _nier_. In posessionem ire,
_entrer en possession_. Ire in hominem, _s’élancer sur_, invado. 2.
Progredior, _être_, _exister_, _se trouver_. Incipiunt res melius ire.
Prorsus res ibat. Eo celeriter. Cf. Celer, Festino.
2. ĔO, _Au point_. SYN. Idcirco; usque eo. PHRAS. Eo res venit, ut prope
desperandum sit, _la chose en est venue à ce point qu’elle est presque
désespérée_. Eo rem produxere; ad id loci ventum est; in eum locum res
adducta, reducta, deducta est; eo progressi sumus. Res eo loci est. Id
illorum hominum malitia effectum est; huc recidere illa; in eum casum
venimus; ea tela texitur; eo devoluta res est; eo decursum est, in eo
sumus; huc processum est, in id loci redacti sumus; eo res rediit, huc
res nostræ evasere, ut pro desperatis habendæ sint. USUS: 1. Eo feci,
non quod te egere putarim, sed quod, etc. Eo hæc dicta sunt, in eam
partem disputata, ut, etc. 2. Tanto, _d’autant_, cum Comparativis nominum
et adverbiorum. Ille confidebat, et eo magis, quod, etc. 3. Ad illum
terminum, _jusque là (sans mouv.)_. Si non ad extremum, sed usque eo, quo
opus erit.
ĔPHĒBUS, i, m. _Adolescent_, _jeune homme (vers l’âge de 15 ans)_. SYN.
Adolescens; Puer nobilis ex regia cohorte. USUS: Postquam ex ephebis
excessit, _étant sorti de l’adolescence_. E gregibus epheborum vix
singuli pulchri.
ĔPHĒMĔRIS, ĭdis, f. _Journal_. SYN. Liber, commentarius, in quem
quotidiana acta referuntur. USUS: In ephemeridem referre.
ĔPHIPPĬA, ōrum, _Couverture de cheval_, _housse_. SYN. Stragula, quibus
insternuntur equorum ornamenta, præsertim sella. USUS: Puto, concedi
nobis oportere, ut Græco verbo utamur, siquando minus occurreret Latinum,
ne hoc solis ephippiis concedatur.
ĔPĬCUS, a, um, _Épique_. SYN. Heroicus. USUS: Ennius, poeta epicus.
ĔPĬGRAMMA, ătis, n. _Petite pièce de vers_, _épigramme_. USUS: Epigramma
in aliquem facere.
ĔPĬLŎGUS, i, m. _Épilogue_, _péroraison_. SYN. Peroratio, conclusio,
orationis exitus, pars operis extrema. EPITH. Lenior, miserabilior, sane
disertus. USUS: Exstat ejus peroratio, quæ epilogus dicitur. Conclusio
est exitus et determinatio totius orationis, quæ a Græcis epilogus
nominatur.
ĒPĬPHŎRA, æ, f. _Écoulement produit par une maladie_, _flux d’humeur_.
SYN. Humoris destillatio. EPITH. Tanta. USUS: Tanta epiphora oppressus,
ut loqui non posset.
ĔPISCŎPUS, i, m. _Inspecteur_. SYN. Custos, speculator. USUS: Pompeius me
Campanæ oræ episcopum voluit, _Pompée me préposa à la garde des côtes de
Campanie_.
Ĕpiscŏpus, i, m. _Évêque_. SYN. Antistes Sacrorum, Præsul. PHRAS.
1. Episcopus creatus est, _il fut créé évêque_. Ad Episcopi gradum,
ordinem, honorem evectus est; in Antistitum sacrorum ordinem adscriptus,
adlectus, cooptatus est. 2. Episcopatum Albanensem accepit, _il reçut
l’évêché d’Albe_. Ad insulas Albanenses evocatus est; Albanensis Ecclesiæ
cura illi demandata est. Rerum sacrarum princeps apud Albanenses;
Albanensium Antistes renuntiatus est. Jus summum sacrorum apud
Albanenses obtinuit; summo apud Albanenses sacerdotio auctus, ornatus
est; Albanensium Ecclesiæ præfectus, præpositus est; Præsul datus est.
Mitra pedoque in Albanensium Antistitem est inauguratus. 3. (Episcopus
suffraganeus, VULG.), _Coadjuteur_. Episcopi vicarius; qui vicariam
Ecclesiæ procurationem, administrationem habet; Episcopi partes agit;
munus sustinet, peragit, exequitur, præstat. 4. Episcopatum erigere,
_ériger un évêché_. Urbem Episcopi sede ornare; Episcopi sedem in urbe
collocare.
ĔPISTŎLA, æ, f. _Lettre_. SYN. Litteræ. EPITH. Antiquissima, valde bella;
brevis, brevior, brevissima, disertissima, dulcissima, elegantissima,
extrema, falsa, grandis, gratissima, gravis, plena rerum, hodierna,
inscripta patri suo, paulo gravior, inanis, innocens, tempestiva,
interior, jucundior, levior, liberior, longior, longissima; maxima,
minuscula, modestior, objurgatoria, optima, perhumana, pervetus,
pervulgata, plena consilii summæque benevolentiæ, plena festinationis
et pulveris, plena jucunditatis, plena stomachi et querelarum, plenior,
ponderosa, plena omnium non modo actorum, sed etiam opinionum, præclara,
propior, proxima, pusilla, recens, recentior, recentissima, suavis et
gravis, superior, tantula, verbosior, vetus. Epistolæ crebræ longæque,
dignæ, primum iniquæ, deinde contrariæ, postremo in aliquem contumeliosæ,
jucundæ, molestæ, multæ, odiosæ, plenæ omnium probrorum, quotidianæ,
selectæ, cum sparsæ sale humanitatis, tum amoris notis insignes,
suavissimæ, subtiles. USUS: 1. Epistolam scribere plenam festivitatis et
leporis; exarare, elucubrare. Dictare, texere epistolam plenam stomachi
et querelarum; epistolam bene longam, sparsam sale humanitatis et amoris
notis insignem mittere, _écrire une lettre_. 2. Epistolam elicere,
_obtenir une lettre_. 3. Lacessere epistola, obtundere, _fatiguer qqn
par des lettres_. 4. Afferre; reddere epistolam, requirere, exspectare,
_rendre, attendre une lettre_. 5. Epistolam accipere, _recevoir une
lettre_. 6. Epistolam complicare, obsignare, _plier, cacheter une
lettre_. 7. Epistolam resignare, solvere, aperire, vinculum epistolæ
solvere, _décacheter une lettre_. 8. Epistolæ rescribere, respondere,
_répondre à une lettre_. 9. Epistolam dilacerare, conscindere, _déchirer
une lettre_. 10. Epistolam comprimere, supprimere, premere, _anéantir une
lettre_. Cf. Litteræ, Scribo.
ĔPĬTĂPHĬUM, ii, n. _Épitaphe_, _inscription_ _tumulaire_. SYN. Sepulcri
inscriptio.
ĔPĬTŎME, ēs, f. _Extrait_, _abrégé_. SYN. Compendium capita libri et
summam complectens. USUS: Epitomen Bruti mihi mittas.
ĒPŌTO, as, avi, atum, are, a. _Boire entièrement_. USUS: Veneno epoto
concidit.
ĔPŬLÆ, arum, f. pl. _Banquet_, _festin_. SYN. Cibi præstantes,
exquisiti. EPITH. Conquisitissimæ, funestæ, horribiles, moderatæ,
profusæ, pulcherrimæ, quotidianæ, solemnes. USUS: Epulis exquisitis
mensas exstruere. Apud vos nec libidinum, nec epularum modus est. Mens
cogitationum epulis saturata. Cf. Convivium.
ĔPŬLĀRIS, e, gen. com. _De table_, _de festin_. USUS: Epularis accubatio
amicorum.
ĔPŬLĀTĬO, ōnis, f. _Repas_, _festin_. USUS: Quæ ad mensam et epulationem
attinent. Cf. Convivium.
ĔPŬLO, ōnis, m. _Épulon_, _prêtre qui présidait aux festins des
sacrifices_. USUS: Epulones Jovis maximi. Præfecti epularum, qui epulas
Diis instituendi potestatem habebant.
ĔPŬLOR, āris, atus sum, ari, d. _Assister à un festin_, _faire bonne
chère_. SYN. Convivor; epulas do. ADV. Modice, opipare. USUS: Opipare,
hilarem in modum cum sodalibus epulabamur. Cf. Convivium.
ĔPŬLUM, i, n. _Festin_, _banquet_. SYN. Convivium publicum. EPITH.
Funebre, magnificum. USUS: Epulum dare populo. Sepulcrum alicujus
cantibus, et epulis celebrare.
ĔQUA, æ, f. _Cavale_. USUS: Greges nobilissimarum equarum abacti.
ĔQUES, ĭtis, m. _Chevalier romain_; _cavalier_. SYN. Qui equo meret, vir
equestris ordinis. USUS: Equitum turma; equitum manus. Equites ordini
senatorio proximi. Equites desultorii, dimachi, _dragon_, loricati,
_cuirassier_.
ĔQUESTRIS, e, gen. com. _Des chevaliers_, _de l’ordre équestre_; _de
cavalier_. SYN. Quod equitum est. EPITH. Dignus contumelia, honestus,
cumprimis honestus, eruditissimus et Græcis litteris antiquitatisque
nostræ, scriptorum veterumque litterate peritus. Amicissimus, locuples,
ornatissimus, spectatus, splendidus, gratiosus, splendidissimus.
Auxiliarii, boni et locupletes, conjunctissimi concordia, cupidi alicujus
rei, graves, non obscuri, neque ignoti, illustres, non optimi, veteres,
nudi, plurimi, lautissimi et honestissimi, proximi dignitate ordinis
senatorii. USUS: Equestres pedestresque copiæ. Equestris splendor.
Statua equestris. Cicero equestri loco natus. Equestris pugna. Equestris
procella, _charge de cavalerie_.
ĔQUĬDEM, _Certes_, _certainement_. SYN. Ego quidem, ego vero, et quidem,
quidem. USUS: Equidem doleo, quod male habeas. Vestræ equidem cœnæ
jucundæ sunt.
ĔQUĪNUS, a, um, _De cheval_, _de jument_. USUS: Seta equina.
ĔQUĬTĀTŬS, ūs, m. _Cavalerie_. SYN. Equitum turmæ; equitum munus, agmen
equestre; alarii, equestres copiæ. USUS: Ita paratus ab equitatu et
peditatu, ut, etc.
ĔQUĬTO, as, avi, atum, are, n. _Aller à cheval_. SYN. Equo vehor, _vel_
vector, equo iter facio, in equo sedeo, vehor. USUS: Equitabat cum suis
delectis equitibus. Cf. Equus.
1. ĔQUŬLĒUS, ei, m. _Jeune cheval_, _poulain_. SYN. Equulus. USUS:
Equuleorum vis effrenata fame debilitatur.
2. ĔQUŬLĔUS, ei, m. _Chevalet_. USUS: Ex equuleo suspendi, equuleo
torqueri, _éprouver les tourments du chevalet_. Ponite vobis ante oculos
vincula, verbera, equuleum, carnificem, tortorem.
ĔQUŬLUS, i, m. _Poulain_. SYN. Junior equus, equuleus. EPITH. Nobilis,
argenteus.
ĔQUUS, i, m. _Cheval_. EPITH. Æneus, alacer, ferocitate exsultans,
fortis, victor, inanis, intractatus et novus, melior, nobilis, pretiosus,
publicus. PHRAS. 1. In equum ascendere, _monter à cheval_. In equum
insilire; conscendere, inscendere equum. 2. Equo imponi, _être hissé sur
un cheval_. In equum sublatus, illatus, impositus, subjectus est. 3.
Equo insidere, _être assis sur un cheval_. Equo vehi, vectari, in equo
sedere, vehi, equo sublimem ire. 4. Equo proficisci, _partir à cheval_.
Equo expeditum provolare, flumen transmittere; equo se conferre aliquo;
advehi equo; citato equo ferri. 5. Equum concitare, _pousser un cheval,
le faire courir_. Admittere equum in hostem, equo calcaria subdere,
adhibere, admovere. Citare equum; equum calcaribus incendere, incitare;
equum in hostem agere, jumentum calefacere, cursum equi incitare; equum
calcaribus concitare. 6. Equo celerrime provehi, _courir au grand
galop_. Citato equo; equo calcaribus incenso; subditis calcaribus,
effuso cursu ire, ruere, proruere, provolare; laxatis habenis invehi;
effusis habenis evehi; detractis frenis equum concitatum calcaribus
permittere; effrenatum equum, equum effrenum in hostem immittere. 7. Ex
equo descendere, _descendre de cheval_. Desilire in pedes; desilire,
descendere ex equo. 8. Equites jussit ex equis descendere, _il ordonna
aux cavaliers de descendre de cheval_. Equitem ad pedes deduxit. 9. Ex
equo decidit, _il tomba de cheval_. Jam dudum ægre hærens in equo ad
terram defluxit; ex equo cecidit, decidit; de equo lapsus est. 10. Ex
equo præcipitatus est, _son cheval le jeta à bas_. Effusus in præceps
est; equo dejectus est. Cf. Cado, Decido. 11. Circumagere frenis equum,
_tourner bride_. 12. Frenos inhibere, _serrer le mors_. 13. Equo advehi,
adequitare equo, advolare, _accourir à cheval_. 14. Equos jungere currum
tracturos, _atteler des chevaux à un char_. 15. Equos abjungere, _dételer
les chevaux_.
ĒRĀDĪCO, as, avi, atum, are, a. _Arracher_. SYN. Evello. Cf. Destruo.
ĒRĀDO, is, rāsi, rāsum, ere, a. _Arracher_, _extirper_. SYN. Ex animo
cupidinem eradere.
ĒRECTUS, a, um, _Élevé_; _fier_, _superbe_; _animé_. SYN. Stans, celsus.
USUS: Is vagatur lætus, et erectus toto foro. Alacri animo, et erecto.
Erectior hac oratione senatus. Cf. Alacris.
ĒREPTĬO, ōnis, f. _Spoliation_, _vol_.
ĒREPTOR, ōris, m. _Voleur_. SYN. Direptor. USUS: Iste bonorum possessor,
ereptor, expulsor. Civitatis, libertatis ereptor.
ERGA, _Envers_, _pour_. SYN. Adversum, adversus. USUS: Tua voluntas erga
me, meaque erga te par et mutua. Habere benevolentiam erga aliquem. Summa
Pompeii merita erga me meamque salutem. Tuum erga meam dignitatem studium.
ERGASTŬLUM, i, n. _Prison d’esclaves_. SYN. Mancipiorum carcer. USUS:
Compingere aliquem in ergastulum. Ergastula solvere, captivos liberare.
ERGO, _A cause de_; _donc_. SYN. Igitur, causa. USUS: Ergo nemo non miser
est. Virtutis ergo præmio donare, _récompenser la vertu_, _donner le prix
de sagesse_. Funeris ergo ne plangant mulieres.
ĒRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Dresser_, _relever_. SYN. Tollo,
extollo, excito. )( Inclino, abjicio. ADV. Alte, paululum se. USUS: 1.
Natura cum cæteras animantes abjecit ad pastum, solum hominem erexit,
et ad cœli conspectum excitavit. 2. Excito, confirmo, consolor, invito,
_relever de l’abattement_, _rendre le courage_, _ranimer_. Erigere
animum demissum et depressum, et respirare e metu. Erigere et recreare
afflictum. Ad audiendum aures erigere, et animum attendere. Quem fortuna
erexit ad gloriam, virtus extulit ad laudem. Erigere, rectum constituere,
levare, attollere. Erigere se et in pedes excipere. Erigere se, et corpus
in cubitum levare. Cf. Confirmo, Consolor.
ĒRĬPĬO, is, ŭi, reptum, ere, a. _Emporter_, _enlever de force_;
_délivrer_. SYN. Aufero, adimo, extorqueo. )( Do, confero. ADV. Ad
extremum e manibus, crudeliter, impune, plane, plane alacritatem animi,
privatim, publice, indignissime civitati, nominatim, penitus, subito,
undique. PHRAS. Vide, ne tantum tibi bonum eripiatur, _veillez à ce que
l’on ne vous ravisse un si grand bien_. E manibus extorqueatur; e manibus
elabatur; tibi excutiatur; ne tanto bono frauderis; ne alius id bonum
occupet, præcipiat. Cf. Amitto, Jactura, Perdo. USUS: 1. Eripere sibi
tempus aliquod ex summis occupationibus. Facultatem simul ac voluntatem
gerendæ rei mihi eripuit. Lucem alicui, vitam, conspectum rei optatissimæ
eripere. 2. Libero. Aliquem e miseriis; alicui timorem eripere. E morte
tuus te pudor eripuit. Cf. Libero, Privo, Furor.
ĒRŌDO, is, rōsi, rōsum, ere, a. _Ronger_. SYN. Arrodo, derodo.
ĒRŎGĀTĬO, ōnis, f. _Distribution_. SYN. Distributio. USUS: Erogatio
pecuniæ.
ĒRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Distribuer_. SYN. Distribuo. ADV.
Privatim, publice. USUS: Erogasti pecunias ex ærario. Pecunia in classem
erogata. Cf. Largior.
ERRĀBUNDUS, a, um, _Errant_. USUS: Errabundi domos pervagabuntur.
ERRĀTĬCUS, a, um, _Quierre_, _vagabond_. USUS: Vitis erratico et
multiplici lapsu serpens.
ERRĀTĬO, ōnis, f. _Action d’errer_, _de s’égarer_. SYN. Error. USUS: In
cœlo nec fortuna, nec erratio, nec vanitas inest.
ERRĀTUM, i, n. _Erreur_, _faute (involontaire)_. SYN. Mendum, error.
EPITH. Commune, fabrile, intolerabile, minimum. USUS: Agnoscere erratum;
errato veniam petere. Defendas velim tolerabile erratum. Non hoc meum
erratum est, sed tuum. Cf. Error.
ERRO, as, avi, atum, are, n. _Errer_, _se tromper_. SYN. Labor, pecco,
offendo, prolabor, per errorem labor, errore ducor, in errore versor,
error mihi objectus est, consilio labor, errore captus sum, in errorem
rapior, in culpa sum; vagor, evagor. ADV. Diutius, latius, licenter,
longe, multum, pariter, propemodum, valde, vehementer. PHRAS. 1. Errare
cujusvis hominis est, _tout homme peut se tromper_. Imprudentia labi;
titubare aliquando et hallucinari; vulgi opinione in errorem rapi, omnium
est. Nemo est, qui non offendat sæpius, et aliquo incurrat; qui nihil
peccati admittat; qui semper consistat; qui ab officii religione interdum
non declinet; qui nihil peccet; cujus nullum sit delictum, lapsio,
titubatio; cui nullus usquam error objiciatur, offundatur; qui de via,
de recto non aberret; quem nullus error implicet. Cf. Labor, Pecco. 2.
Multum erras, _vous vous trompez beaucoup_. Tota erras via; toto cœlo
aberras; janua aberras; a via degrederis, deflectis, declinas, divertis.
3. In portu impingis, _vous bronchez dès le premier pas_. In limine
offendis. USUS: Cujusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis,
in errore perseverare. Errare malo cum Platone, quam cum his sapere. Cf.
Error, Aberro.
ERROR, ōris, m. _Erreur_, _faute_. SYN. Peccatum, erratum, erratio,
lapsio, prolapsio, falsa opinio; culpa, flagitium. EPITH. Communis,
diuturnus, humanus, longus, magnus, maximus, mediocris, obscurus,
perniciosus, similis, summus, tantus, turpis; magni, maximi, multi,
privati, turbulenti, varii. PHRAS. 1. In errorem conjicere aliquem,
_induire qqn en erreur_. In errorem inducere; errorem alicui objicere;
errorem gignere, creare; errorem alicui offundere; erroris complere
aliquem; erroris implere. 2. In errore esse, _être dans l’erreur_. Errore
capi; falsa opinione duci, imbui, affici; errorem cum lacte sugere; in
errore versari; error me tenet et veri ignoratio; error et caligo in
animo effusa est; errores me implicant; erroribus cæcari; in errorem
labi, mente labi. 3. Errorem deprehendere, _saisir sa méprise_. Erratum
agnoscere; caliginem discutere; e tenebris in lucem emergere. 4. Errorem
alicui adimere, _ouvrir les yeux à qqn_. Errorem eripere, depellere,
tollere, eximere, extorquere. Deducere aliquem ab errore, avertere.
Errore alterum exsolvere, levare. Errorem corrigere. 5. Errorem deponere,
_revenir d’une erreur_. Redire rectam in semitem; veram in viam redire.
6. Errore carere, _être sans faute_. Cf. Peccatum, Flagitium.
ĒRŬBESCO, is, rŭbŭi, escere, n. _Rougir_. SYN. Rubeo, pudet. PHRAS. Ad
criminis suspicionem erubuit, _il rougit au seul soupçon de crime_.
Suffusus illi rubor est; rubore suffusus fuit; rubor consecutus est;
capite demisso terram intuitus est; in ruborem datus est. Cf. Pudet,
Verecundus. USUS: Non erubuit ille ora vestra. Pudici etiam de pudicitia
loqui erubescunt. Digna res est, in qua omnes erubescant.
ĒRUCTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Roter_; _vomir_. SYN. Ructo, jacto,
crepo, erumpo. ADV. Turpissime. USUS: In convivio eructant cædem bonorum,
_dans leurs festins, ils vomissent des menaces de mort contre les gens de
bien_.
ĒRŬDĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, a. _Former_, _instruire_. SYN.
Doceo, instituo, imbuo, instruo; ad humanitatem informo, expolio, operum
initia trado. ADV. Egregie. USUS: Erudire juventutem laboribus; aliquem
in jure civili. Erudire liberos ad pietatem, ad majorum instituta. Cf.
Doceo.
ĒRŬDĪTĬO, ōnis, f. _Savior_, _science_, _instruction_. SYN. Doctrina,
institutio. EPITH. Digna, liberalis, perfecta, præclara, summa. USUS: Vir
præstans ingenio, præclara eruditione, doctrina perfecta. Cf. Litteræ,
Eruditus.
ĒRŬDĪTĒ, _Savamment_, _en homme instruit_. USUS: Eruditius disputare.
ĒRŬDĪTUS, a, um, _Instruit_; _savant_, _habile_. SYN. Doctus, perpolitus,
philologus. ADV. Leviter, liberaliter, maxime, perfecte, plane. USUS:
Eruditus, qui omnibus bonis artibus politus est. Doctrina et optimarum
artium studiis eruditus. Socraticis disciplinis et institutionibus
eruditus. Homo de schola et a magistro, et Græcis litteris eruditus;
animus eruditus, qui semper aliquid ex se promat, quod delectet.
Græci diutina servitute ad nimiam assentationem eruditi. Eruditus in
Philosophia. Cf. Doctus, Peritus, Discipulus, Ingeniosus.
ĒRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Sortir avec impétuosité_, _s’élancer_;
_éclater_, _se montrer_. SYN. Exeo, evado, eruptionem facio; exardeo,
effervesco. ADV. Aliquando, undique fortiter. PHRAS. 1. Erumpet tandem
hoc malum ad perniciem civitatis, _ce mal éclatera enfin pour le
malheur de la cité_. Emerget, ebulliet, prorumpet latens malum; vincula
claustraque omnia perfringet tecta eatenus et dissimulata perfidia;
consilia illa nefaria, compressa ad hunc diem et constricta subito se
profundent et ejicient. Fiet quædam velut vitiorum eruptio; effundet
se ad urbis perniciem pestilens id malum. 2. Erumpunt ex capta urbe,
_ils se précipitent hors de la ville prise d’assaut_. Effundunt se
portis; ejiciunt se ex urbe; evolant ex urbe; projiciunt se ex urbe;
erumpunt se portis foras; profundunt se portis; proripiunt se portis
foras; eruptionem ex urbe faciunt; refractis portarum claustris ex urbe
provolant, effunduntur. Cf. Impetus. USUS: Erupit tandem e latebris
conceptus dudum furor. Vis improborum diu collecta et inveterata
compresso odio erumpebat in actum; in fortunas civium. Venus, risus
erupit; vitia erumpunt.
ĒRŬO, is ŭi, ūtum, ere, a. _Extraire_; _découvrir_; _arracher_,
_déraciner_. SYN. Eligo, eripio, extraho, protraho. USUS: Aliquid
indagare, invenire; e tenebris, ex abdito eruere. Eruere obruta. Hoc
nunquam mihi erues, _vous ne m’enleverez jamais cette idée de l’esprit_.
Cf. Extraho.
ĒRUPTĬO, ōnis, f. _Sortie_; _invasion_, _excursion_. EPITH. Præclara,
salutaris. USUS: Fecere acrem eruptionem obsessi, _les assiégés firent
une sanglante sortie_. Fortius obsidentes eruptionem sustinuere,
repulere, repressere.
ESCA, æ, f. _Nourriture_. SYN. Cibus. EPITH. Contemptissima, temperata.
USUS: Voluptas esca malorum, qua capiuntur, ut hamo pisces. Tenuissimo
victu, contemptissimis escis et potionibus vivere. Escam cuidam objicere,
spargere.
ESCŬLENTA, ōrum, n. pl. _Mets_. SYN. Escæ, cibi. USUS: Ea pars oris, qua
esculentis et poculentis natura iter patefecit.
ESCŬLENTUS, a, um, _Nourrissant_, _succulent_. SYN. Escas redolens. USUS:
Frusta esculenta. Eligere, quæ sunt esculenta.
ESSĔDĀRĬUS, ii, m. _Soldat qui combat sur un char_. SYN. Auriga essedi.
ESSĔDUM, i, n. _Char_. USUS: Vehebatur essedo tribunus. Vehiculi genus.
ESTO, _Soit_. Vox concedentis. USUS: Esto hoc imperite. Esto, concedatur
hæc quoque acerbitas.
ĒSŬRĬES, ĕi, f. _Faim_, _appétit_. SYN. Fames. USUS: Miserebar ejus
esuriei. Cf. Fames.
ĒSŬRĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ire, n. et a. _Avoir faim_. SYN. Fame fatigor,
conficior; famem tolero. USUS: Nostri milites esurire et algere
consueverunt. Cf. Fames.
ET, _Et_. SYN. Que, etiam, jam vero etiam, item, itemque. USUS: Ille
tamen et alacer venit. Agrum ei dedisti, et immunem.
ĔTĔNIM, _En effet_, _à la vérité_. SYN. Nam, enim, sed enim, quippe.
USUS: Etenim rem totam breviter recognoscite.
ĔTĒSĬÆ, ārum, f. pl. _Vents étésiens_. SYN. Venti stati, qui quotannis
post Caniculæ exortum fiant diebus quadraginta. USUS: Venti etesiæ
tempestivi, et salutares hominibus juxta ac pecudibus, quorum flatu nimii
temperantur calores, et maritimi cursus celeres et certi diriguntur.
Ethnĭcus, i, _Païen_. PHRAS. Qui nullam Christianæ Religionis disciplinam
acceperunt; quos DEUS vera sui cognitione non afflavit; quorum animi
densissimis errorum tenebris involuti ea, quæ nobis divinitus affulsit,
veritatis luce carent; homines a vera DEI cognitione alieni; expertes
doctrinæ divinioris; falsorum numinum cultores; antiquæ superstitionis
sectatores; oppressi superstitionum tenebris, verique cultus divini
expertes.
ĔTĬAM, _Même_, _aussi_, _encore_. SYN. Et, item, vel. USUS: Nobis etiam
illa cognitio, nihil hoc proderit, etiam nocebit gravissime. Voce, motu,
forma etiam magnifica.
ĔTĬAMNUNC, _Jusqu’à présent_, _encore maintenant_. SYN. Nunc etiam,
etiamnum, adhuc etiam tum. USUS: Sed tota res etiamnunc fluctuat.
ĔTĬAMSI, _Quand même_, _quoique_. SYN. Etiam ut, quamvis, licet,
quantumvis, tametsi, ut, utut, etsi. USUS: Etiamsi periculum foret
nullum. Etiam, ut periculi nihil sit. Ut res sit minime periculosa,
tamen, etc.
ĔTĬAM ATQUĔ ĔTĬAM, _A plusieurs reprises_, _bien des fois_, _souvent_;
_de plus en plus_. SYN. Magnopere; magis ac magis; magis magisque,
majorem in modum.
ETSI, _Quoique_, _bien que_. SYN. Etiamsi, tametsi. USUS: Etsi non
dubitabam, quin, etc.
ĔTY̆MŎLŎGĬA, æ, f. _Étymologie_. SYN. Notatio, etymon vocabuli. USUS:
Verborum interpretationem et etymologiam inquirere.
ĔTY̆MON, i, n. _Étymologie_. SYN. Etymologia.
Euchăristĭa, æ, _L’Eucharistie_, _le Saint Sacrement de l’Autel_. PHRAS.
1. Sacrosanctum Christi Corpus; cœleste convivium; Epulum divinum;
Hostia divina augustissimumque Christi corporis mysterium; Corporis ac
sanguinis Christi divina mysteria; arcanum latentis sub panis specie
Christi DEI mysterium. Cf. Communio S., Cœna Domini, Consecro S. Hostiam.
2. Eucharistiam suscipere, _recevoir la sainte Communion_. Ad mensam
divinam accedere; cœlesti excipi convivio; divinum convivium celebrare;
percipere sacrosancta mysteria; ad sacram synaxin accedere; inire divinum
convivium; a cœlesti convivatore cœlestibus et immortalibus epulis ad
aram accipi; divino pane sese reficere. Cf. Communio sacra, Viaticum
sacrum.
EUGE! _Courage!_ Interjectio laudantis, gratulantis.
EUMĔNĬDUS, um, f. pl. _Les Furies_, _les Euménides_. SYN. Furiæ. USUS:
Speculatrices et vindices facinorum et sceleris Eumenides.
EUNŪCHUS, i, m. _Eunuque_. SYN. Castratus.
EURĪPUS, i, m. _Détroit_. USUS: Quod fretum, quem Euripum tot motus,
tantas ac tam varias habere putatis agitationes fluctuum, quot iste, etc.
ĒVĀDO, is, ēvāsi, ēvāsum, ere, n. _Sortir_, _s’échapper_. SYN. Effugio,
elabor, emergo, exeo. PHRAS. Qui tandem ex hoc periculo evadam? _Comment
enfin pourrai-je échapper à ce danger?_ Qua tandem ratione e discrimine
emergam? ex ista flamma; ex hoc labyrintho elabar, evolabo? ex hoc
judicio me eripiam? Quæ me salus hoc e periculo servabit? Qua vi, qua
ope ex his laqueis me exuam? his vinculis me explicabo? has insidias,
hæc tela effugiam? ex his angustiis enatabo? ex scopulis his enavigabo?
Nullum exitum reperio, adeo res tota vacillat et claudicat. Ex hac nassa
non exibo, nisi occulte surripiam me. Diverticulum nullum reperio. Non
modo non effugiam, sed ne moram quidem mali assequar. Ni anguilla sim,
non elabar. Cf. Effugio. USUS: 1. Summus vir, orator inclitus, ex humili
evasit. In dies asperior evasit. 2. Evenio, cado, _parvenir à_, _aboutir
à_; _s’accomplir_. Videbo, quo hæc evasura sint; quorsum hæc evadant.
Aliquando id quod somniamus, evadit. Id, sicut prædictum fuerat, evasit.
3. Erumpo, exeo, aufugio, evolo, _passer_, _franchir_, _traverser_.
Ægrotus evasit ex morbo, navis e periculo, exercitus ex insidiis. Cum
animus hic e corpore evaserit. Cf. Elabor.
ĒVĂGOR, aris, atus sum, ari, d. _Errer_, _courir çà et là_, _s’écarter_.
SYN. Vagor, decedo via. ADV. Longius. USUS: Appetitus longius evagantur,
finemque et modum transeunt. Cf. Vagor.
ĒVĀNESCO, is, ānui, escere, n. _S’évanouir_, _se dissiper_. SYN. Vanesco,
ad nihilum recido, in nihilum occido; exaresco, obsolesco; e conspectu
me aufero, oculis subducor. PHRAS. Evanuit vigor tuus pristinus,
_votre vigueur première a disparu_. Consenuit tuus ille ardor; vix, ac
ne vix quidem de veteri vigore tuo apparet, superest, reliquum est;
diuturnitate, vetustate vigor ille tuus contabuit, obscuratus est,
exolevit; abiit vis illa corporis, et defluxit; dilapsus est animi vigor,
ut jam vix eumdem agnoscamus. USUS: Spes nostra extenuatur, evanescit.
Jam prope evanuerat Hortensius, _déjà Hortensius n’était plus que l’ombre
de lui-même_. Omnis gloria ejus, et memoria evanuit.
ĒVANGĔLĬA, ōrum, n. pl. _Présents accordés pour l’annonce d’une bonne
nouvelle_. SYN. Præmia ob jucundum nuntium dari solita. USUS: Epistolis
tuis evangelia quæ reddam, nescio. Evangelium prædicare, vox Eccles.,
_prêcher l’Evangile_. Evangelium promulgare; Evangelii lumen terris
barbaris inferre; legem JESU CHRISTI promulgare; monumenta Christi,
DEI res gestas institutionesque complexa populo exponere, explicare.
Christianæ disciplinæ fontes ex Evangelii libris ostendere, detegere,
aperire.
ĒVASTO, as, avi, atum, are, a. _Ravager_, _dévaster entièrement_. SYN.
Vasto. Cf. Vasto.
ĒVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Transporter_, _emporter_. SYN. Tollo,
effero. USUS: Signa plaustris evecta et asportata.
ĒVELLO, is, velli _vel_ vulsi, vulsum, ere, a. _Arracher_; _déraciner_.
SYN. Exstirpo, convello. )( Infigo. ADV. Difficilius, penitus, radicitus,
timide. USUS: Novas opiniones evellere. Hunc mihi ex animo scrupulum; has
spinas e memoria non evelles. Omnia mala e republica funditus evellit.
Cf. Adimo, Libero.
ĒVĔNĬO, nis, vēni, ventum, ire, n. _Sortir de_; _arriver_, _avoir lieu_.
SYN. Evado, obvenio, cado, fio, obtingo, exitum habeo, accidit, usu
venit, intercedo. ADV. Bene, casu, contra, facile, fauste, feliciter,
male, nec opinato, optime, perraro, profluenter, prospere, rare ac
insolenter, temere, vulgo. PHRAS. 1. Verebar ne res ita eveniat, _je
craignais que la chose n’arrivât ainsi_. Ne ita cadat; ita contingat;
eo evadat; ne ea, quæ prædixi, consequantur; ne ex illo consilio hæc
emanent; ne id quod usu venturum opinione præceperam, incidat. 2. Res
ea mihi feliciter evenit, _l’affaire a bien tourné_. Fauste, belle,
prospere cecidit; ex sententia cessit; prospere processit; lepide sub
manus successit, exitum optabilem habuit. Cf. Cedo. 3. Id consilium
male evenit, _nos desseins ont échoué_. Male cessit; secus cecidit,
ac ominabamur; bona initia non similes exitus habuere; haud quaquam
prospere, cum ad effectum operis ventum est, cœptis successit; secus
omnia processere, nec quod intendebamus, effecimus; haudquaquam ad
consilium eventus respondit. Cf. Cedo, Accidit, Fortuna, Successus. USUS:
Nihil nobis adversi evenit. Multa improbis incommoda eveniunt. Recta
consilia haud bene evenerant. Mihi omnia, quæ ago, lepide prospereque
eveniunt.
ĔVENTUM, i, n. _Evénement_, _résultat_, _effet_. SYN. Eventus, exitus,
casus, res, fortuna. EPITH. Commune, dubium. USUS: Eventa magis quam
causas quæri oportet. Plerique consilia eventis ponderant. Causæ
eventorum magis movent, quam eventa ipsa. Conscribe historiam eventorum
meorum.
ĒVENTŬS, ūs, m. _Événement_, _issue_, _dénoûment_, _conclusion_. SYN.
Exitus, casus, eventum. EPITH. Dubius, fatalis, humanus, incertus,
adversus, secundus, prosper, varius. PHRAS. 1. In omnem eventum, pugnam
committere, _livrer bataille à tout hasard_. Rem in casum pugnæ ancipitis
committere; rem in prœlii casum dare; ad incertum casum et eventum acie
confligere; rem omnem in incerto pugnæ eventu collocare; in pugnæ casum
demittere; ad casum objicere; rem communi Marti relinquere. 2. In omnem
eventum aliquid peculi reservare, _se réserver quelque argent pour
n’importe quelle circonstance_. Ad incertum casum et eventum; ad subita
rerum; ad incertos rerum exitus; ad omnes casus subsidia parare. Cf.
Casus. USUS: Eventus est alicujus exitus negotii. Consilia primum, deinde
acta, postremo eventus. In omnem eventum forti animo et paratum esse. Cf.
Accidit, Successus.
ĒVERRĬCŬLUM, i, n. _Sorte de filet de pêche_. Ab everrendo dictum. USUS:
Indicium, everriculum malitiarum omnium, _jugement qui englobe toutes les
malversations_.
ĒVERRO, is, i, raum, ere, a. _Balayer_, _nettoyer_; _dépouiller_. USUS:
Omnes domos everrit.
ĒVERSĬO, ōnis, f. _Renversement_, _destruction_, _ruine_. SYN. Ruina,
casus, pernicies, excisio, excidium. USUS: Rerum publicarum eversiones.
Omnis vitæ eversio.
ĒVERSOR, ōris, m. _Destructeur_. USUS: Eversor civitatis, regnorum.
ĒVERTO, is, ti, sum, ere, a. _Détruire_, _ruiner_. SYN. Deturbo, destruo,
eversionem infero. )( Statuo, constituo, confirmo. ADV. Funditus,
penitus, plane, sigillatim. PHRAS. 1. Regnum evertit, _il ruina le
royaume_. Delevit, sustulit; ejus viribus labefactus regni status
concidit, exstinctus est, periit; ejus armis ac potentia fractæ sunt
regni opes; vires afflictæ; oppressa libertas; obtrita populi jura; urbes
armorum vi perculsæ atque prostratæ. 2. Domum evertit, _il renversa la
maison_. Ædes diruit, dissolvit, demolitus est, disturbavit; tecta solo
æquavit, adæquavit; ab imo subruit; ad solum diruit. Cf. Destruo. 3.
Evertit consilia hominis, _il ruina les desseins de cet homme_. Consilia
dissolvit, disturbavit; consilia fregit; consiliis intercessit, occurrit.
USUS: Sua confirmare, adversarii evertere. Vi me decrevit, et impressione
evertere. Aliquem fortunis omnibus evertere. Virtutis lumen exstinxit;
virtutem penitus evertit. Cf. Destruo, Vasto, Ruina, Populor.
Ē VESTĬGĬO, _Sur le champ_, _à l’instant même_. SYN. Mox, repente. USUS:
E vestigio eo sum profectus. Cf. Statim, Continuo.
ĒVĬDENS, entis, omn. gen. _Visible_, _clair_, _manifeste_. SYN. Clarus,
certus, perspicuus. )( Obscurus, occultus, dubius. USUS: Evidens est, de
quo inter omnes convenitur. Narratio evidens. Res evidentes et perspicuæ.
Argumentis agam evidentibus, et signis omni luce clarioribus. Cf.
Perspicuus.
ĒVĬDENTER, _Évidemment_, _clairement_. USUS: Harum rerum tam evidenter
pœnituit.
ĒVĬDENTĬA, æ, f. _Clarté_, _évidence_. SYN. Perspicuitas. USUS: Græci
energiam, nos evidentiam appellamus. Nulla oratio illustrior est
evidentia.
ĒVĬGĬLO, as, avi, atum, are, n. _Se réveiller_. SYN. Vigilo, elaboro,
incumbo. )( Indormio. PHRAS. Hoc mane maturius evigilavi, _ce matin,
je me suis éveillé plus tôt que de coutume_. Temporius experrectus; ex
somno excitatus; somno excitus; somno solutus sum; maturius me somnus
reliquit. USUS: In tuo negotio curæ meæ omnes et cogitationes evigilant.
Cf. Vigilo, Dormio, Somnus.
ĒVINCĬO, is, inxi, inctum, ire, a. _Ceindre (la tête)_. SYN. Vincio.
USUS: Corona tempora evincire.
ĒVINCO, is, vīci, victum, ere, a. _Vaincre complétement_; _obtenir_. SYN.
Vinco, pervinco; multa importunitate impetro. USUS: Verres tot testibus
evictus.
ĒVISCĔRO, as, atum, are, a. _Éventrer_. SYN. Viscera eximo, confodio,
discerpo. USUS: Ut tu unquam saxis fixus asperis evisceratus latere
penderes.
ĒVĪTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’éviter_, _fuite_. SYN. Declinatio. USUS:
Evitatio incommodorum.
ĒVĪTO, as, avi, atum, are, a. _Éviter_, _fuir_, _échapper_ à. SYN. Vito,
effugio. )( Expeto. USUS: 1. Dolores omnes evitari non possunt. 2. Vitam
evito, vitam eripio, _ôter la vie_. Cf. Vito.
ĒVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Levée_, _appel en masse_. USUS: Evocationes hominum.
ĒVŎCĀTOR, ōris, m. _Qui appelle aux armes_. USUS: Evocator servorum et
civium perditorum.
ĒVŎCĀTUS, a, um, _Enrôlé_, _levé_. SYN. Miles auxiliarius et externus,
ex diversis locis coactus. USUS: 1. Evocatorum firma manus. 2. E patria
evocatus, non expulsus, arcessitus, _appelé_.
ĒVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Attirer_, _inviter_; _causer_,
_produire_. SYN. Elicio, invito, excito, exsuscito. ADV. Magnopere.
USUS: Misericordiam oratione evocare. Mercede probitas evocatur. Nulla
turpitudo, nullum damnum est, quod non eliciatur et evocetur voluptate.
Cf. Voco, Provoco, Cieo.
ĒVŎLO, as, avi, atum, are, n. _S’envoler_; _s’échapper_, _s’enfuir_.
SYN. Avolo, aufugio. ADV. Altius, impune. USUS: 1. E vinculis corporis
tanquam ex carcere evolare. Evolavit jam e conspectu nostro; evolavit e
judicum severitate, ex illa judicii flamma. Tantus cursus verborum fuit,
et adeo evolavit oratio. 2. Ascendo, _s’élever_. Consultum non est, ut
ille altius evolet. 3. Vito, effugio, _fuir_, _se soustraire à_. Pœnam
vix evolabit.
ĒVŎLŪTĬO, ōnis, f. _Action de dérouler_, _lecture_. SYN. Lectio. USUS:
Poetarum, librorum evolutio.
ĒVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. _Déployer_, _dérouler_; _exposer_,
_expliquer_. SYN. Explico, expono. )( Complico, ADV. Accuratius. USUS: 1.
Hujus rei nec principium reperire, nec exitum evolvere possum. Involutam
animi sui notionem evolvere; incubantes alienis thesauris ex præda
clandestina evolvere. 2. Expendo animo, _pénétrer_. Evolvere naturam
omnium rerum. Cf. Explico.
ĒVŎMO, is, ŭi, ĭtum, ere, a. _Vomir entièrement_, _rendre_, _rejeter_.
SYN. Foras projicio, vomitu egero. ADV. Verius. USUS: Odium, virus
acerbitatis suæ in me evomuit. Evomet hanc pestem patria. Quas devorarat
pecunias, luxu evomet. Cf. Vomo.
ĒVULGO, as, avi, atum, are, a. _Divulguer_, _publier_. SYN. Vulgo, PHRAS.
Evulgare rumorem, _répandre un bruit_. Differre famam, rumorem; dissipare
sermones, rumorem; efferre alterius ineptias. Cf. Differo, Vulgo,
Divulgo. USUS: Civile jus evulgavit, _il vulgarisa le droit civil_. Cf.
Edo, Spargo, Rumor.
EVULSĬO, ōnis, f. _Action d’arracher_. USUS: Æsculapius primus dentium
evulsionem invenit.
EX, _De_. USUS: 1. Notat causam efficientem et occasionem, ex qua, a
quo, quocirca, unde. Peperit e Pamphilo. Gaudium tibi ex me præstabo.
Nunquam ex me doluisti. Ex te duplex me sollicitudo afficit. Ex lege,
ex decreto, e formula, e testamento. 2. Materiam designat, _la matière_,
_la composition_, _le mélange_. Poculum ex auro; e gemma. Simulacrum ex
ære. 3. Parti jungitur, _la cause occasionnelle_, _le motif_. Laborat e
renibus, ex oculis, capite. 4. Ad numerum, _seu_ multitudinem refertur,
_la subdivision_. Ex intimis unus. Unus ex plebe. Homo ex disertis. 5.
Ab, _de_. Ex illo scivi; ex te totum negotium pendet. 6. Post, _après_.
Diem ex die exspectare. Ex intervallo regustare litteras. Ex qua ætate,
qui exerceri solent, laudantur. 7. Propter, _à cause_. Ex Cnei litteris
te in amicitiam recipio. Ex doctrina clarus. 8. Secundum, _suivant_,
_d’après_. Hic status maxime est e natura. Vita e Philosophiæ præceptis
acta. E sua natura alios fingere. E communi hominum opinione hoc dixit.
9. Modum significat, _la manière_. Ex insidiis; ex improviso; ex
insperato hoc mihi gaudium oblatum est; ex occulto. 10. Ex animo, ex
animi sententia, _avec cœur_. 11. Ex tempore capere consilium; effutire
aliquid, _à temps_.
EXĂCERBO, as, avi, atum, are, a. _Aigrir_, _chagriner_. SYN. Irrito, ad
iracundiam provoco. USUS: Exacerbata superbia. Cf. Ira, Irrito.
EXACTĬO, ōnis, f. _Levée d’impôts_. SYN. Vectigal, tributum, pensio,
stipendium. EPITH. Acerbissima, extrema, perfecta, superior, publica.
PHRAS. Exactiones facere, _lever les impôts_. Pecunias describere;
pecunias imperare. USUS: 1. Exactio capitum et ostiorum acerbissima,
_perception odieuse de la cote personnelle et de l’impôt des portes_.
Exactio pecuniarum, nominum. 2. Expulsio, _expulsion_, _bannissement_.
Cf. Vectigal.
EXĂCŬO, is, ŭi, ăcūtum, ere, a. _Aiguiser_. SYN. Acuo, cohortor. )(
Deterreo. USUS: 1. Mucronem exacuere in jugulum reipublicæ. 2. Incito,
_stimuler_, _exciter_. Industriam alicujus, mentem hortatibus, stimulis
exacuere. Cf. Stimulo.
EXADVERSUM, _En face_. SYN. E regione, ex adverso.
EXÆDĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Construction_. SYN. Constructio, compositio.
EXÆDĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Achever_, _mettre la dernière main_.
SYN. Ædifico. USUS: Opus institutum exædifica. Templum, navim exædificare.
EXÆQUĀTĬO, ōnis, f. _Niveau_, _égalité_. USUS: Hanc exæquationem
dignitatis non ferebat ille.
EXÆQUO, as, avi, atum, are, a. _Égaliser_, _mettre sur la même ligne_.
SYN. Æquo, æqualem _vel_ parem reddo, facio. USUS: Amici superiores se
cum inferioribus exæquare debent. Pecunia omnem dignitatem exæquat.
Pauci pluribus exæquari non possunt. Cf. Æquo, Æquiparo.
EXÆSTŬO, as, avi, atum, are, n. _S’élever en bouillonnant_. USUS: Mare
exæstuat. Cf. Ira.
EXAGGĔRĀTĬO, ōnis, f. _Élévation (d’âme)_. SYN. Elatio. EPITH. Altissima,
maxima animi. USUS: Animi quam altissimi exaggeratio.
EXAGGĔRĀTUS, a, um, _Élevé_, _sublime_. SYN. Erectus, cumulatus, amplus.
USUS: Animus excelsus, auctus virtutibus, exaggeratus. Exaggerata oratio.
Cf. Amplus.
EXAGGĔRO, as, avi, atum, are, a. _Accumuler_, _entasser_; _exalter_. SYN.
Amplifico, augeo; verbis rem extollo, magnum facio. )( Extenuo. USUS:
Beneficium tuum complector, exorno, exaggero. Rem familiarem omni ratione
exaggerare; augere, amplificare orationem. Cf. Amplifico.
EXĂGĬTĀTOR, ōris, m. _Qui poursuit_, _qui combat_. SYN. Vexator. USUS:
Plato exagitator omnium Rhetorum.
EXĂGĬTO, as, avi, atum, are, a. _Poursuivre_; _inquiéter_, _tourmenter_.
SYN. Vexo, divexo, insector, jacto, exerceo. ADV. Scite, palam. USUS:
1. Exagitare aliquem. Exulceratus primum plebis sermonibus, dein palam
a consulibus exagitatur. 2. Tracto, commemoro, disceptando excutio,
_débattre_, _discuter_. Ea causa, ea dissensio diu fuit exagitata.
Fraudes alicujus et fallacias exagitare. Errorem suum exagitare,
commovendo augere. Cf. Vexo, Agito.
EXALBESCO, is, bŭi, ere, n. _Devenir blanc_. SYN. Expallesco, extimesco.
USUS: Tremere metu et exalbescere. Exalbesco in principio dicendi;
objecta re horribili.
EXĀMEN, ĭnis, n. _Essaim_. SYN. Apum congregatio. USUS: Examen apum in
scenam venit.
Exāmen conscientiæ, _Examen de conscience_. SYN. Recognitio sui ac
erratorum suorum; arcana disquisitio factorum dictorumque; quotidiana
perscrutatio intimorum animi recessuum. PHRAS. Examen conscientiæ facere,
_faire son examen de conscience_. Excutere conscientiam; in semetipsum
diligenter inquirere; mente omni alia cogitatione soluta recognoscere
delicta sua; recolere errata sua non sine acri doloris morsu;
discutere cogitationes, sermones et actiones suas; sua dicta factaque
diligentissime recognoscere; seipsum excutere; explorare quotidie
latebras conscientiæ, et diurna facta, ad Christianæ legis pietatisque
rationem exquirere; quotidiana perscrutatione intimos animorum recessus
inspicere; totum diem secum scrutari et excutere; facta dictaque omnia
noctu remetiri; cognoscere de moribus suis; quid dixeris, quid egeris,
commemorare vesperi; excutere se, et accusatoris primum partiras fungi,
deinde judicis; in semetipsum descendere, suæque vitæ rationem a se
repetere; dicta, facta, cogitata coram DEO quam diligentissime reputare;
seipsum ad calculos vocare; quotidianarum actionum cognitionem exercere.
EXĀMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Apprécier_, _juger_, _examiner_. SYN.
Perpendo, expendo, pondero, excutio, exquiro. PHRAS. 1. Examinanda est
diligenter hominis doctrina, _il faut examiner avec soin la doctrine de
cet homme_. Momentis suis ponderanda; cognoscenda accurate; cum rationis
ac religionis legibus conferenda; revocanda ad rationis ac religionis
leges; lente et fastidiose probanda; ad hujus doctrinæ disquisitionem
magnam adhiberi attentionem necesse est; omnia ad rationis leges
dirigenda, et ad solidæ disciplinæ præcepta sunt æstimanda. 2. Examinare
sub finem anni studiososi, _examiner les progrès des élèves à la fin de
l’année_. Quem in litteris progressum fecerint, explorare, perscrutari;
periclitari doctrinam; periculum doctrinæ facere; quam studiose
didicerint, inspicere, excutere. USUS: Rem suis ponderibus examinare.
Rem non populari quadam trutina, sed artificis statera examinare. Cf.
Inquiro, Tento.
EXĂMUSSIM, _Régulièrement_, _parfaitement_. USUS: Hic examussim rem
narrat.
EXĂNĬMĀTĬO, ōnis, f. _Effroi_, _épouvante_. EPITH. Fracta. USUS:
Examinatio est metus subsequens, et quasi comes palloris. In
perturbationes et exanimationes incidere.
EXĂNĬMIS, e, _vel_ EXĂNĬMUS, a, um, * _Mort_, _inanimé_. USUS: Ictu
exanimem equo præcipitat.
EXĂNĬMATUS, a, um, _Saisi d’effroi_, _épouvanté_. SYN. Consternatus,
metu conturbatus. USUS: Exanimatus sum tuis litteris. Exanimatus metu,
abjectus, perterritus, mutus; vix vivus relinquebar.
EXĂNĬMO, as, avi, atum, are, a. _Effrayer_, _consterner_, _faire mourir_.
SYN. Perturbo, perterrefacio. USUS: Me quidem exanimant et interimunt hæ
voces. Tulliæ meæ morbus metu me exanimat. Cf. Terreo.
EXANTLO, as, avi, atum, are, a. _Épuiser_, _supporter_. SYN. Excipio,
exhaurio, perfungor. USUS: Omnes labores exantlare. Cf. Perfero.
EXARDESCO, is, arsi, arsum, ere, n. _S’enflammer_, _s’allumer_. SYN.
Inflammor. ADV. Acrius, subito, graviter. USUS: 1. Materia facilis
ad exardescendum. 2. TRANSL. Amore, libidine, iracundia, libertatis
desiderio, cupiditate exardescere. Mira in eum populi benevolentia
exarsit. Ingenia multorum contra Stoicos exarsere.
EXĀRESCO, is, ārŭi, ere, n. _Se sécher_, _s’épuiser_. SYN. Exsiccor,
exhaurior. )( Reviresco. USUS: Exaruere omnes. 2. TRANSL. Consumor,
_disparaître_. Exaruit in me penitus illa dicendi facultas. Vetus illa
mea urbanitas plane exaruit, et vereor, ut revirescat.
EXĀRO, as, avi, atum, are, a. _Labourer_. SYN. Aro. ADV. Omnino. USUS:
Plus frumenti colligunt, quam exararunt. 2. Scribo, _tracer sur des
tablettes_. Hoc epistolium in senatu exaravi.
EXASPĔRO, as, avi, atum, are, a. _Hérisser_; _aigrir_, _exaspérer_. SYN.
Asperiorem facio; exacerbo, exulcero, irrito, accendo, commoveo. USUS:
Animo exasperatus. Comprimere ac sedare animos exasperatos.
EXAUCTŌRO, as, avi, atum, are, a. _Licencier_. USUS: Milites omnes
exauctoravit. Cf. Dimitto.
EXAUDĬO, is, ivi, _vel_ ii, ītum, ire, a. _Écouter_, _exaucer_. SYN.
Audio. PHRAS. (DEUS preces nostras exaudiat, VULG.), _que DIEU exauce
nos prières_. Latine: DEUS ne aversetur; ne respuat; ne contemnat,
ne despiciat; DEUS admittat; æquis auribus accipiat, suscipiat,
perficiat; ne aversis auribus audiat preces nostras. DEUS nostris
precibus flectatur, moveatur. Aures ne claudat DEUS; pateant aures DEI
obsecrationibus nostris. DEUS nostris precibus aures det, præstet,
præbeat; DEUS votis nostris precibusque annuat; preces nostras ratas
habeat; precibus cedat nostris, relinquat locum; DEUS exorari se precibus
nostris patiatur. USUS: Dicam voce clarissima, ut omnes exaudiant.
Progressus aliquantulum, subito exaudit hinnitum. (Exaudio, _exaucer_,
vulgi est). Cf. Audio.
EXCÆCO, as, atum, are, a. _Aveugler_, _rendre aveugle_. SYN. Sensu
videndi orbo, privo; oculis orbo, privo, oculos alicui eripio, eruo,
effodio, excludo, exsculpo, exturbo. PHRAS. Palustris cœli vitio
excæcatus est, _l’air des marais le rendit aveugle_. Oculorum sensu
destitutus est; oculis captus est; aspectum amisit; oculorum aciem
amisit; cæcitatem contraxit, conscivit; cæcitate affectus, videndi sensu,
luminibus orbatus est; exstincta est illi oculorum acies; adempta, erepta
videndi facultas; usu oculorum privatus est. Cf. Cæcus.
EXCANDESCENTĬA, æ, f. _Emportement_, _excès de colère_. SYN. Ira nascens,
repentina.
EXCANDESCO, cis, dŭi, descere, n. _Prendre feu_, _s’enflammer_. SYN.
Exardesco. USUS: Excanduit, et me inimicitiarum causam quærere clamavit
Cf. Impetus, Erumpo.
EXCARNĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Tourmenter_, _torturer_. SYN.
Discrucio, lacero omnibus, quæ pati corpus ullum potest, suppliciis.
USUS: Democritus a Cyprio tyranno dire excarnificatus. Cf. Crucio,
Torqueo, Crudelis.
EXCĂVO, as, atum, are, a. _Miner_, _creuser_. USUS: Trulla excavata cum
manubrio aureo.
EXCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _Excéder_, _dépasser_. SYN. Emineo,
præsto, abeo, emigro. ADV. Celerius. USUS: 1. Ejus virtus modum virtutis
humanæ excedit. Partium nulla extra excedit. 2. Abeo, _se retirer_, _s’en
aller_, _partir_. Cum animus e corpore excesserit. Cum primum e pueris,
ex ephebis excessit. Qui e vita excessere. Id mihi nondum e memoria,
nondum cura e pectore excessit. Cf. Exeo.
EXCELLENS, entis, omn. gen. _Qui surpasse_, _supérieur_, _distingué_.
SYN. Præstans, præstabilis, præcellens, eximius, egregius, excellenti
animo et virtute. )( Vulgaris. USUS: Vir excellens omni genere laudis.
Excellenti animo et virtute vir. Pulchritudine excellens formæ muliebris.
In arte illa excellens. Cf. Egregius, Præclarus.
EXCELLENTER, _D’une manière supérieure, remarquable_. SYN. Magnifice,
excellenti quadam ratione. USUS: Quæ magno animo, et fortiter, et
excellenter facta sunt.
EXCELLENTĬA, tiæ, f. _Supériorité_, _grandeur_, _élévation_. SYN.
Præstantia. ADV. Magna. USUS: Animi excellentia et magnitudo. Personam
nobis natura imposuit magna cum excellentia et præstantia reliquorum
animalium. Cf. Præstantia, Virtus.
EXCELLO, is, lŭi, ere, n. _Être élevé au-dessus_, _être supérieur_. SYN.
Præsto, antecello, emineo, eniteo, princeps sum, præcello, antesto. )(
Inferior sum. ADV. Jam diu, longe, maxime, mirabiliter, quam maxime.
PHRAS. Longe excellit inter æquales, _il est de beaucoup supérieur à tous
ses égaux en âge_. Ingenio præstat; multum ad honorem antecellit; ingenio
exsuperat; animi viribus antestat; eminet inter omnes; ingenio primus
habetur. Nobilis inter æquales fertur, clariusque exsplendescit, quam
condiscipuli ferre æquo animo possint. Quem longe ingeniosissimum ætas
nostra tulit; qui ingenio priorem neminem patiatur, plerosque anteveniat.
Haud dubie ingenii palmam possidet. USUS: In arte pictoria Zeuxis omnibus
excellit. Excellere ingenio, doctrina, in aliquo genere virtutis.
EXCELSĒ, _Avec élévation, grandeur_. SYN. Magnifice. USUS: Excelsius
dicere.
EXCELSĬTAS, ātis, f. _Grandeur d’âme_, _sentiments élevés_. SYN.
Celsitas, altitudo. USUS: Excelsitas animi, et magnitudo.
EXCELSUS, a, um, Élevé, _haut_. SYN. Altus, sublimis. )( Humilis. USUS:
Excelsi colles. Vir magnus et excelsus, et humana despiciens. Animi
excelsi invictum robur. Excelso et illustri loco sita est laus tua. Cf.
Altus, Egregius.
EXCEPTĬO, ōnis, f. _Exception_, _restriction_, _réserve_. EPITH. Absurda,
quæstuosa, vetus atque usitata, prætoria, tacita. USUS: Est inter nos
rerum sine exceptione communitas. Quid attinet, hominibus luxuriosis
exceptionem, privilegium dare? Non patiar, te cum exceptione laudari.
Præcise, et sine exceptione id mihi, quod petebam, negavit. Quædam
tacitis exceptionibus caventur.
EXCEPTO, as, are, a. _Prendre_, _recueillir_. SYN. Excipio, extraho.
EXCERPO, is, cerpsi, cerptum, ere, a. _Extraire_; _détacher_,
_recueillir_. SYN. Decerpo, deligo. USUS: Non solum ex malis minima
eligenda, sed ex his etiam excerpendum est, si quid boni inest. Cf.
Colligo.
EXCESSŬS, ūs, m. _Action de sortir_. SYN. Abitus. USUS: Romulus post
excessum suum, _après sa mort_. (Excessum facere in vino, _vulgare est_),
_faire des excès de vin_. Latine: Intemperantius bibere, se ingurgitare
vino, largius se invitare. _Pro_ Excessu, _excès_: Immoderatio,
immoderatus usus in re, aberratio a modo, a Latinis adhibetur.
EXCĔTRA, æ, f. _L’hydre de Lerne_. USUS: Mactare excetram.
EXCĬDĬUM, ii, n. _Ruine_. SYN. Eversio. USUS: Excidio urbis magnum
cæteris terrorem injecit. Cf. Destruo.
1. EXCĬDO, is, excĭdi, ere, n. _Tomber_; _échapper_. SYN. Elabor,
fluo, defluo. ADV. Fortuito, omnino, repente. USUS: 1. Gladius
excidit, delapsus est de manibus. Nullum probum verbum ex ore hujus
unquam excidit. Victoria excidit de manibus. 2. Obliviscor, _sortir de
l’esprit_, _être oublié_. Ista mihi dudum exciderant. Ex animo, e memoria
mihi ista exciderant. Cf. Obliviscor. 3. Spe plane omni excidi. Mens illi
et oratio excidit, effluxit; non constat sibi, _il perd la mémoire_. Cf.
Amitto, Perdo.
2. EXCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Couper_, _abattre_. SYN. Cædo,
exscindo; excisionem, excidium infero. ADV. Penitus. USUS: Locum, urbem,
tectum excidere. Urbes excidit, expugnavit, incendit. Cf. Everto, Destruo.
EXCĬO, īs, cīvi, _vel_ cīi, cĭtum, cire, a. _Appeler_, _exciter_. SYN.
Evoco. USUS: Juventutem ad arma excire.
EXCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Excepter_; _recevoir_. SYN. Excludo,
secerno, accipio, suscipio, recipio. ADV. Extrinsecus, fortiter, humane,
nominatim, nunquam, simillime, plane. PHRAS. 1. Ille quoscunque benigne
excipit, _il les reçut fort bien tous_. Summa lætitia, benigno vultu,
incredibili honore ac amore, ingenti favore, hospitaliter, perhumaniter
accipit, complectitur, quicumque illum honoris causa adeunt, accedunt;
omni genere humanitatis, quod vultu ac verbis exprimi potest, quam fieri
potest, humanissime; incredibili comitate, eo vultu, qui facile gratiam
ineat; benevolentiam conciliet; hominum animos amore devinciat; hominum
animos ad amandum alliciat, excipit, recipit; dexteram porrigit; laute
indulgenterque habet; laute prolixeque; liberaliter indulgenterque
colit. Cf. Tracto, Hospes, Accessus, Aditus. 2. Excepto Lælio omnes
adfuere, _tous étaient présents, excepté Lélius_. Si Lælium removeris;
si a Lælio discesseris; excepto Lælio; præter unum Lælium; Lælium
si demas, excipias, omnes adfuere; nemo nisi Lælius, præter Lælium
abfuit; omnes præsto erant, excepto quod Lælium morbus impediret. 3.
Male verbis excepit hominem, _il reçut fort mal cet homme_. Asperius
hominem appellavit; graviore verbo appellavit; acerbe invectus est;
contumeliosius, vehementius invectus est in hominem; indignis modis
hominem accepit. USUS: 1. Ille ita edixit, ut me et Lælium nominatim
exciperet et secerneret. Præter Xenophontem excipio neminem. 2. Sustineo,
_soutenir_, _empêcher de tomber_. Labentem aliquem excipere. Se a lapsu
in poplites, in pedes poplitibus excipere. 3. Suscipio, _supporter_,
_endurer_. Amicorum causa magnos labores, molestias, luctus excepit.
4. Sequor, succedo, _succéder à_, _remplacer_. Una calamitas alteram
excipit. 5. Intercipio, _surprendre_. Litteras hostium; aliquem in fuga
excipere. 6. Recipio, capio, arripio, _recevoir_, _recueillir_. Herculis
virtutem immortalitas excepit. Dicta mea omnia magna gratia accepit.
Omnia magistri verba excipere et litteris mandare. Beatam patriam,
quæ hunc virum exceperit! Rumores, ultimum filii spiritum excipere,
_recevoir_. Omnia tela, omnem vim improborum meo corpore excepi. Aliquem
e fuga excipere et confirmare.
EXCĪSĬO, ōnis, f. _Ruine_, _destruction_. Excisio tectorum. Cf. Excidium.
EXCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Allumer_, _enflammer_, _exciter_.
SYN. Adhortor, inflammo, impello, invito, incito, allicio, commoveo,
concito, stimulo, stimulos admoveo, soporem discutio. ADV. Coram, omnino,
sensim, valde, vehementius, aliquando, acriter, extrinsecus, maxime,
facilius, improviso, latius, obscœnius, populariter. PHRAS. 1. Epistola
tua me ad litteras vehementer excitavit, _votre lettre a éveillé en
mon âme un ardent amour des lettres_. Ignes mihi subjecit, admovit;
miram in me litterarum cupiditatem inflammavit. Calefecerunt me tuæ
litteræ; faces admovere; discendi studia in me vehementer commoverunt;
me ad discendum accenderunt; litterarum cupiditatem mihi moverunt,
injecerunt; ingens mihi stimulus erat ad labores studiorum omnes
superandos; acuere meam industriam; discendi ardorem, qui resederat,
innovarunt; litteræ tuæ magno mihi incitamento fuere; animos meos
arrexere; intendere ad litterarum studia ardentius persequenda; omnem
mihi segnitiem et socordiam excussere; industriam mirifice auxere; ex
torpente incensum me, et ex desidioso acrem ac industrium fecere. 2.
Præfectorum rapacitas seditionem excitavit, _l’avarice des gouverneurs
a excité une sédition_. Ejus seditionis fax erat præfectorum rapacitas;
rapacitas ignem ac materiam seditioni subdidit; hæc illa fax erat, quæ
tam triste excitavit incendium; qua tanquam flabello seditionis, furentis
illa populi concio est ventilata; quæ armatas jam in cædem manus,
ardentesque animos inflammavit. Irritatio animorum prima præfectorum
rapacitas fuit; hanc tanquam furiam facemque hujus tumultus principia
habuere; his irritamentis evocata est plebis audacia; hæc acriores ad
ciendum tumultum faces subdidere. 3. Excitare mortuos, _ressusciter les
morts_. Excitare ab inferis mortuos; a morte in vitam revocare; vitæ
reddere, restituere mortuos; mortuis vitam reddere, restituere; revocare
ab inferis; vitam donare mortuis; mortuos ad vitam revocare. USUS: 1.
Dormientem excitare. Cunctantem et diffidentem laude, monitis, præmiis ad
virtutem excitare. Memoriam alicujus ad recordationem priorum calamitatum
excitare. 2. Confirmo, erigo, sublevo, consolor, _relever_. Confirmare et
excitare animos; afflictos, abjectos, jacentes excitare, et ad pristinam
dignitatem revocare. 3. Concilio, occasionem præbeo, _exciter_, _faire
naître_. Risum ea res, clamorem, admirationem, excitavit. Incendium
excitare. Sapientia, si videretur, magnos sui amores excitaret. Bellum,
tempestatem, tragœdias excitare. Fletum, dolorem, iram excitare alicui.
Cf. Hortor, Impello.
EXCLĀMĀTĬO, ōnis, f. _Éclats de voix_, _cris_; _exclamation_. SYN.
Acclamatio, clamor. USUS: Exclamatio vel admirationis est, vel
conquestionis.
EXCLĀMO, as, avi, atum, are, n. _Élever la voix_, _s’écrier_. ADV. Majus,
nominatim, temere. USUS: Non possum, quin exclamem.
EXCLŪDO, is, clūsi, clūsum, ere, a. _Ne pas laisser entrer_; _repousser_,
_chasser_. SYN. Arceo, prohibeo, extendo, portas alicui claudo. )(
Includo, recipio, admitto. ADV. Aperte, nominatim, undique. PHRAS.
Exclusit, hostem mœnibus, _il repoussa l’ennemi des murailles_. Aditu
prohibuit, aditum præclusit hosti; submovit hostem, eliminavit, foras
exegit. Cf. Arceo, Prohibeo. 2. Exclusit e scholis, _il le chassa de
son école_. Ex corum, qui ludum frequentant, numero ejecit, sustulit,
sejunxit; numero scholasticæ juventutis exemit; e scholis exegit; ex
albo litterariæ juventutis erasit, delevit; e scholis exturbavit. 3.
Sollicitus eram, ne excludereris consulatu, _je craignais que l’on ne
vous exclût du consulat_. Ne civitatis gubernaculis excluderere; ne spe
honoris dejicerere, ne consulatus a te abiret; ne honoris ille aditus
tibi præcluderetur. USUS: 1. Aliquem mœnibus, a republica excludere.
Supplicem a se absterrere et excludere. Ratio vitia culpamque excludat.
Aliquem præmiis, honoribus, hereditate excludere. 2. Excipio, _admettre_.
Legati recepti, nec Pompeius exclusus. 3. Tempore excludor, quin, etc.,
_le temps m’empêche de...._
EXCŌGĬTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’imaginer_, _invention_. EPITH.
Difficilis, diligens et considerata. USUS: Ea res non habet
excogitationem difficilem.
EXCŌGĬTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Imaginer_, _inventer_. SYN.
Cogitando invenio, machinor, fingo, meditor, ineo viam, rationem;
consilia struo. ADV. Callide, caute, diligenter, improbe, ingeniose,
omnino, vere. PHRAS. Multa præclara excogitasti, _vous avez trouvé de
remarquables inventions_. Præclara sunt inventa tua; rara multa pertinaci
studio eruisti, meditatione reperisti; commentatus es. Cf. Meditor,
Ingenio. USUS: Excogitare mira furandi genera. Igitur cogita, vel potius
excogita.
EXCŎLO, is, lŭi, cultum, ere, a. _Cultiver_; _perfectionner_. SYN. Colo,
exorno, expolio. ADV. Vehementer. USUS: 1. Animum doctrina excolere. 2.
Diligo, _aimer_, _vénérer_. A propensis vehementer excolimur, et amamur.
Excommŭnĭco, as, avi, atum, are, _Excommunier_. PHRAS. Proscribere, ac
romanis sacris, societate, commercio, consuetudine, usu, communione,
convictu piorum alicui interdicere; a piorum societate secludere,
excludere, removere, arcere; ab Ecclesiæ communione repellere; extra
Ecclesiæ septa ejicere, sacro fulmine percellere, jugulare; communione
sacrorum depellere, secernere, semovere, spoliare, dejicere; sacrorum
communionem alicui interdicere; anathemate sacro persequi; anathema
dicere; abdicare aliquem; a corpore Ecclesiæ segregare; dirum, grave
anathema in aliquem contorquere; a sacris amovere, submovere; execratione
devincire; sacrificiis alicui interdicere; in numero impiorum, ac
sceleratorum habere, quibus pii omnes decedant, quorum aditum sermonemque
defugiant; cœtu, communione recte credentium aliquem movere, arcere,
ejicere; usu sacrorum prohibere; ex cœtu piorum et communitate
exterminare, extrudere, exturbare; sacro fulmine ferire; sacrum fulmen
in aliquem vibrare; sacrorum usu, sacro civilique congressu alicui
interdicere; a piorum cœtu communioneque sejungere, disjungere, arcere.
Excommŭnĭcātĭo, ōnis, f. _Excommunication_. SYN. Sacrum Ecclesiæ fulmen,
piorum cœtu aliquem moventis. PHRAS. Ab excommunicatione absolvit,
_il lui donna l’absolution de son excommunication_. Piorum communioni
restituit; Ecclesiæ reconciliavit; pacem illi ecclesiasticam reddidit;
diris et execrationibus solvit, exsolvit.
Excommŭnĭcātus, a, um, _Excommunié_. PHRAS. Diro carmine nominatim in
ejus caput composito, inferis devotus; communione piorum ejectus; sacer,
sacra detestatione jugulatus; piorum communione exterminatus; diris
devotus; Ecclesiæ castris horrendo execrationis carmine expulsus.
EXCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, a. _Mûrir_; _machiner_. USUS: Excoquere
malum alicui.
EXCORS, cordis, omn. gen. _Déraisonnable_, _fou_, _insensé_. SYN. Amens,
vecors. ADV. Admodum. USUS: Quæ anus est tam excors? Qui hoc non videt,
sentit, excors est. Cf. Amens.
EXCRĔO et EXSCRĔO, as, avi, atum, are, a. _Rendre en crachant_,
_cracher_. SYN. Vi quadam, ac cum tussi exspuo.
EXCRŬCĬO, as, avi, atum, are, a. _Torturer_, _faire souffrir_. SYN.
Crucio, conficio, exanimo, interimo. ADV. Mirabiliter. USUS: Non me meæ
miseriæ magis excruciant, quam tuæ. Cf. Crucio.
EXCŬBĬÆ, ārum, f. pl. _Garde_, _faction_. SYN. Diurnæ nocturnæque
vigiliæ. EPITH. Miseræ. USUS: Excubias et custodias capitis mei cognovi,
_j’ai reconnu avec quelle sollicitude il veillait sur ma vie_. Excubias
agere.
EXCŬBĬTOR, ōris, m. _Sentinelle_. USUS: Castra excubitoribus et firmis
præsidiis tenebantur.
EXCŬBO, as, bŭi, bĭtum, are, n. _Monter la garde_, _faire sentinelle_.
SYN. Vigilo, vigilans sum, excubias ago. USUS: Animo hic semper
excubandum est, ut nihil improvisum possit accidere. Ego excubo pro
salute vestra, nec partem ullam quietis capio. Cf. Vigilo.
EXCŪDO, is, di, sum, ere, a. _Produire (par le travail)_, _exécuter_,
_composer_; _forger_. SYN. Compono, elucubro. USUS: Excudam tibi aliquid
commentarii de gloria.
EXCULTUS, a, um, _Orné_, _paré_; _cultivé_. SYN. Ornatus, decoratus,
præditus, institutus. USUS: Ingenia disciplinis exculta. Græcorum
litteris et inventis, legibus et institutis omnem vitam excultam
constitutamque habemus.
EXCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Courir hors_; _faire une sortie_;
_s’étendre_. ADV. Longius, pariter, immoderatius. USUS: Excurrere ex
Africa. Campus, in quo excurrere virtus et cognosci possit. Oratio
producta et excurrens.
EXCURSĬO, ōnis, f. _Excursion_; _invasion_. SYN. Decursio, incursio.
EPITH. Moderata, nocturna. USUS: Tueri fines suos ab excursionibus
hostium, et latrociniis. Nocturnam excursionem facere, populabundi magis,
quam justi belli more. Latrocinii modo procursare.
EXCURSOR, ōris, m., _Émissaire_, _espion_. SYN. Emissarius.
EXCŪSĀTĬO, ōnis, f. _Justification_, _excuse_, _prétexte_. SYN. Purgatio,
satisfactio, causa. )( Accusatio. EPITH. Facilis, justa, justa et idonea,
legitima, magna, misera quidem, sed tamen justa, sapiens et probabilis,
similis, turpis. PHRAS. 1. Excusationem suam afferre, _apporter des
excuses_. Excusatione justa et idonea uti; probabili excusatione rem
defendere; excusationem afferre legitimam. Cf. Excuso. 2. Excusationem
accipio, _je reçois vos excuses_. Probo excusationem tuam; admitto
excusationem tuam; honesta oratio est; excusationem suo loco relinquo.
Cf. Causa, Causor. USUS: Excusationem quærere, parare. Excusationem
audio, non accipio. Excusationem ut parum probabilem refellere, rejicere.
Ignosco illi, qui vel pietatis, vel ætatis, vel necessitatis excusationem
affert. Pravorum consensio amicitiæ excusatione tegenda non est.
Officii prætermissi, vel cessationis culpa imprudentiæ vel negligentiæ
excusatione detenditur. Stultitiæ peccatum excusationem non habet.
EXCŪSO, as, avi, atum, are, a. _Excuser_, _justifier_; _alléguer_,
_donner pour prétexte_. SYN. Purgo, excusatione utor, excusationem
affero, satisfacio, crimen removeo, culpa libero, a culpa eximo,
excusatione rei tego. )( Accuso. PHRAS. 1. Excusat absentiam suam per
invaletudinem, _il excuse son absence par une indisposition_. Excusat
valetudinem, quin una veniat; causam in valetudinem confert; morbi
excusatione absentiæ crimen depellit; purgat ille se, et firmissimo
propugnaculo utitur, quod valetudine retineatur; morbum suæ absentiæ
prætendit, prætexit, in morbum noxam suam avertit; titulum morbi suæ
desidiæ præfert, prætexit, etsi sexcentas causas colligere possit, morbi
excusatione se purgatum cupit; quominus præsto sit, morbum causatur;
morbi excusatione absentiæ crimen amoliri, diluere cupit; culpam de se
demoliri satagit; absentiæ culpam morbi excusatione defendit; absentiæ
suæ excusationem hanc dat, affert, quod morbo esset impeditus. Absentiæ
culpam ut levet, absentiæ noxam ut purget, morbi excusatione utitur;
absentiam culpæ ut eximat, ut eam a se culpam dimoveat, ut ea se culpa
liberet, morbi speciosus titulus præfertur. 2. Res non facile excusari
potest, _on ne peut facilement justifier cela_. Res excusationem
non habet facilem; non est facile id expurgatu; atrocitatem facti
non facile verbis lenias; purgare factum, facinus id levare, colore
quodam diluere, honesta aliqua specie tegere, non tam pronum est, aut
expeditum; haud in promptu est, quo rem tantam a culpa eximas; de ea re
haud facile satisfacies; in re tam ancipiti non video, quid excusationi
tibi esse possit; quo excusationem tuam judici probare modo possis;
culpam eam non facile præstabis; novam difficulter elues. 3. Non est,
cur te excuses, _il n’y a point de quoi vous excuser_. Excusatione,
satisfactione, expurgatione, purgatione minime opus est. Non opus est, ut
excusatione apud me utaris; ut mihi te purges, ut excusationem proponas;
expurgationem afferas; satisfactionem pares. Supervacanea est apud me
tua excusatio; excusandi officium sine causa suscipis. Causam excusandi
nullam habes; minime necessaria est excusatio tua; tuam excusationem
non desidero, non requiro, non exigo, non exspecto. USUS: Atticæ ita me
excuses, ut omnem culpam in te transferas. Quod te excusat, tuas causas
nosco. Excusare tarditatem litterarum. Propinquitatem excusavit, antequam
sententiam diceret.
EXCŬTĬO, is, cussi, cussum, ere, a. _Secouer_, _renverser_; _chasser_.
SYN. Agito; exploro, examino; depello, rejicio. ADV. Radicitus. USUS:
1. Scrutari et excutere sigillatim omnes. 2. Examino, _examiner avec
soin_, _rechercher_. Decemviri nostros magistratus excutiant. Non metuo,
non excutio te. Explicare et excutere aliquod verbum, _scruter_. Cf.
Discepto. 3. Rejicio, _repousser_. Excutiamus omnes eorum delicias,
et ineptias. 4. Excito, _exciter_, _secouer_. Explica et excute
intelligentiam tuam, ut videas. 5. Aufero, eripio, abigo depello,
_chasser_, _détourner_, _arracher_. Excutiam hanc tibi opinionem,
jactationem. Omnem tibi mœrorem ex animo, studia manibus excutiam. Cf.
Eripio.
EXĔCRĀTĬO, ōnis, f. _Imprécation_, _malédiction_. SYN. Diræ, imprecatio.
USUS: Pompeius omni cautione, fœdere, execratione me devinxerat. Exierunt
malis ominibus, et execrationibus duo vulturii. Cf. Execror.
EXĔCROR, aris, atus, sum, ari, d. _Maudire_, _charger d’imprécations_.
SYN. Imprecor, male precor, abominor, detestor. PHRAS. Omnes illum
execrati sunt, _tous l’ont chargé d’imprécations_. Omnes illi pestem
optarunt; omnibus precibus detestati sunt, diris omnibus devoverunt;
diras, exitium illi imprecati sunt; infaustis vocibus illum prosecuti
sunt; infaustas voces in illum jactarunt. Cf. Abominor, Odium. USUS: 1.
Omnes te oderunt, tibi pestem optant, execrantur, tibi male precantur.
2. (Execro, execratio, _dépouiller du caractère sacré_, _vulgi sunt_),
Latine: Exauguro, exauguratio. Exaugurare sacella statuit.
EXĔCŪTĬO, ōnis, f. _Poursuite judiciaire_, SYN. Persecutio. USUS:
Quæritur, an actionem, petitionem ejus rei, et executionem habeat. Cf.
Officio.
EXĒDO, edis _vel_ es, edit _vel_ est, ēdi, ēsum, edere _vel_ esse, a.
_Manger_, _dévorer_; _ronger_, _miner_. SYN. Consumo, conficio, corrodo.
USUS: Ægrituto lacerat, exedit animum, planeque conficit. Mœrores animum
exedunt, conficiuntque curis.
EXĔDRA, æ, f. _Salle de réunion, de conversation_. SYN. Locus, ubi sedes
multæ paratæ. USUS: Offendi eum sedentem in exedra. Tamen illa moveor
exedra.
EXEMPLAR, āris, n. _Original_, _exemple_, _modèle_. SYN. Exemplum, imago,
species ad imitandum proposita. USUS: Homo exemplar antiquæ religionis.
Fabricator magni operis perfectissimum sibi exemplar proponat, in illud
intueatur, ne ab illo deficiat; ut illud sequatur, exprimat, curet, si
præclarum opus efficere velit. Cf. Exemplum.
EXEMPLUM, i, n. _Exemple_, _type_, _modèle_. SYN. Exemplar, imago,
factum, documentum, specimen, clarissimis monumentis testata
consignataque antiquitas. EPITH. Acerbum, brevissimum, domesticum,
facile ac pervulgatum, generatum, æternum, illustre, insigne, laudabile,
præstans, novum, maximum, pessimum, perditum, perniciosum, perspicuum,
præclarissimum, rarum, recens, superius, vetus. Aliena, antiqua,
gloriosa, grandiora, gravissima, honesta, innumerabilia, majora, maxima,
mirabilia, notiora, oratoria, optima, perpauca, perspicua, grandi vitio
prædita, plena dignitatis et antiquitatis, plurima, præsentia atque viva,
tot, tanta ac tam nova, vetera. PHRAS. 1. Cato exemplum innocentiæ,
virtutis, etc., _Caton fut un modèle d’innocence, de vertu, etc._
Specimen, documentum fuit virtutis; quem sibi omnes documento sumant;
imitatione exprimant, in cujus vitam, ut in speculum, omnes intueantur.
Cato viri præstantis simulacrum; specimen honestatis; documentum virtutis
posteritati. 2. (Exemplum bonum dare, _seu_ ædificare alios, VULG.),
_donner le bon exemple_, _édifier_. Documentum, in documentum, documento
esse aliis; exemplum præbere, relinquere aliis antiquæ virtutis; exempla
edere virtutum, in quæ posteritas omnis respiciat; exemplo esse ad
virtutem; virtutis exempla non vulgaria prodere; exemplo ad virtutem,
prælucere aliis; præclari exempli facem præferre; disciplinæ esse aliis;
documenta dare virtutis singularis. Exemplum esse salubre juventuti;
exemplo ad virtutem præire cæteris; exempli esse rectissimi; hominem
esse, in quo multa adhuc antiquæ pietatis vestigia remanserint. Cf.
Ædificatio, Ædifico. 3. Multa exempla exstant inconstantis fortunæ,
_nous avons bien des preuves de l’inconstance de la fortune_. Documenta
humanorum casuum proferri multa possunt; nobilia maxime sortis mortalium
exempla spectantur plurima; nova identidem, inauditaque rebus humanis
aperiuntur exempla; humanorum casuum exemplis abundamus; multi sunt,
qui exemplo suo, ac exitio humanum genus doceant fortunæ inconstantiam.
4. Exemplum sumere, _prendre un exemple_. Exemplum capere, sumere;
documentum capere; documento sibi habere; exempla sibi ab aliis petere;
imitatione alterius se erudire; inspicere, tanquam in speculum, in
mores aliorum; studio sibi habere, ad aliorum exemplum sese componere;
mores ex moribus fingere; ante oculos sibi constituere aliquem, ejusque
exemplum ad imitandum sibi proponere; imitatione exprimere. 5. Malo
exemplo esse, _être un mauvais exemple_. Ætati maxime lubricæ et incertæ
exempla nequitiæ præbere, offensionem præbere; periculosam exempli
imitationem reliquis prodere, pessimo exemplo alios corrumpere, perniciem
creare exemplo suo; exemplum perniciosum prodere; vitia sua in civitatem
infundere; exempto aliis nocere. Cf. Scandalum. 6. Exemplum statuere in
improbis, _faire un exemple pour effrayer les méchants_. In posterum
documentum statuere, ne quis, etc.; insigne documentum mortalibus dare
vindicis scelerum justitiæ; exemplum edere, prodere, constituere in
improbos. USUS: 1. Refertur ad supplicium, et animadversionem, _exemple_,
_punition exemplaire_. Severitatis, exemplum edere, prodere, statuere. 2.
Ad litteras, _copie_, _modèle_. Exemplo eodem duas epistolas scribere,
dare, _écrire deux lettres d’après la même formule_, (eadem forma,
VULG.). Epistolæ exemplum mittere, _envoyer une copie d’une lettre_,
(VULG. Copiam epistolæ). 3. Sua peculiari significatione. Exemplum rem
ornatiorem reddit. Exempla clara et illustria a summis viris petam, ut
ego sim liberis meis nobilitatis initium, et virtutis exemplum. Vitiosi
principes, quod non solum vitia concipiant ipsi, sed ea etiam infundant
in civitatem, plus exemplo, quam peccato nocent. Exemplum capere,
expetere ab antiquitate. Exemplum prodere. Exemplo non probabili factum
est. Quod exemplo sit, jure sit. Res in exemplum ibit, _la chose servira
d’exemple_. Cf. Imitor.
EXENTĔRO, as, avi, atum, are, a. _Ôter les intestins_; _vider la
bourse_, _dévaliser_. USUS: Seni marsupium exenteravit.
EXĒO, is, īvi, _vel_ ii, ĭtum, ire, n. _Sortir de_, _s’en aller de_. SYN.
Egredior, prodeo, progredior, pedem effero; foras me do, procedo, excedo,
emergo, erumpo, emano, mano, evolo, evado, orior, nascor. ADV. Commodius,
similiter, tuto. PHRAS. Repente domo exivit, _il sortit tout à coup de
la maison_. Se domo proripuit; pedem limine extulit; domo se ejecit; in
publicum processit; e domesticis tenebris emersit; ex latebris erupit;
portis egressus est; extra ædes, _vel_ ex ædibus se dedit, movit; duxit,
eduxit se foras; foras se proruit; ex ædibus se penetravit. Cf. Prodeo.
USUS: Exire legatum in provinciam. Consideratum nihil ex tuo ore exit.
Exire urbe, patria, de navi, ex patriciis. Exiit de potestate mentis, _il
est devenu fou_.
EX ĔO, _De là_, _de ce que_. SYN. Inde, ideo, idcirco, ea re, quia. USUS:
Si quid in me est, ex eo est, quia. Ex eo, quod multa committeret, sæpe
in judicium vocabatur.
EXERCĔO, es, cŭi, ĭtum, ere, a. _Exercer_, _pratiquer_; _travailler_.
SYN. Colo, excolo, exercitatione utor, versor in aliqua arte,
consuetudinem atque exercitationem capio, artem facio. ADV. Acerrime,
familiariter, nimium, scienter, vehementer, vehementissime, latine,
studiose, studiosissime. PHRAS. 1. Demosthenes se exercendo clarus
orator evasit, _Démosthène par l’exercice devint un brillant orateur_.
Meditando, quasi ludicra exercitatione prædiscendo inclaruit; dum
industrius est ac diligens in exercitationibus, dum in quotidianis
commentationibus multum operæ ponit, ad summam laudem pervenit;
exercitatione usuque discendi, consuetudine, agitatione mentis,
litterarum tractatione assidua tantus orator evasit. 2. Munus suum
egregie exercet, _il s’acquitte parfaitement de son emploi_. Munus
præclare gerit; munere suo magna cum laude fungitur; personam suam,
partes suas egregie sustinet; eo in munere pro dignitate elaborat.
Cf. Munus, Fungor. USUS: 1. Exercere memoriam, vocem, vires, corpus.
Quotidianis se commentationibus exercere. Armis exerceri. In arte se
studiose exercere. 2. Affligo, _tourmenter_. Fortuna variis illum
casibus exercet. Me litteræ tuæ, me fatum reipublicæ valde exercent. 3.
Affectibus malis tribuitur, _poursuivre_, _persécuter_. Iracundiam in
victos, inimicitias cum civibus, crudelitatem suam cum aliquo exercere.
4. Ago, facio, factito, tracto, _exercer_, _pratiquer_. Exercere jus
civile. Vectigalia exercere et exigere. Judicium, quæstionem exercere.
Exercere, facere piraticam, argentariam, medicinam.
EXERCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Action de s’exercer_, _exercice_; _usage_,
_pratique_. SYN. Usus, tractatio, actio, meditatio, commentatio,
consuetudo, industria, agitatio, curriculum, studium. EPITH. Acerbior,
bona, campestris, communis, domestica, egregia, elegans, facilis,
forensis, honesta, laboriosa, ludicra, magna, major, maxima, multa, non
inutilis, parva, magna, perfecta, plurima, popularis, propria, pene
puerilis, quotidiana. Accuratæ, crebræ atque magnæ, laboriosæ, maximæ,
modicæ, oratoriæ, rhetoricæ, subitæ. USUS: Ingenii, corporis exercitatio.
Consuetudo, exercitatio et intelligendi acuit prudentiam, et eloquendi
incitat celeritatem. Nec medici, nec imperatores, nec oratores, quamvis
artis præcepta perceperint, quidquam sine usu et exercitatione, magna
laude dignum consequi possunt. Exercitatione scelerum assuefieri.
EXERCĬTĀTUS, a, um, _Exercé à_, _habile dans_. SYN. Versatus,
exercitatione præditus. )( Rudis. USUS: Homo in Dialecticis,
Arithmeticis, in rebus maximis gerendis probe exercitatus. In maritimis
rebus exercitatissimus.
EXERCĬTĬUM, ii, n. _Exercice militaire_, _manœuvre_. * PHRAS. 1.
Exercitia spiritualia dare, _donner les exercices spirituels_. Sacris
exercitationibus aliquem excolere, perpolire; sacris commentationibus
instituere, munire; adversus pravas animi affectiones et vitia piis
exercitationibus munire, pias commentationes alicui tradere; sacris
commentationibus aliquem exercere. 2. Exercitia spiritualia facere,
_faire les exercices spirituels_. Sacras commentationes obire; a negotiis
avocare sese, et ad divinarum rerum commentationem mentem traducere;
rerum divinarum commentationi operam dare; sacris commentationibus
excoli, perpoliri; in divinarum rerum contemplatione sese exercere,
temporis aliquantum ponere.
EXERCĬTŬS, ūs, m. _Armée_. SYN. Copiæ, manus. EPITH. Amplissimus,
certus, clarus, consularis, cunctus, exiguus firmitate, fidelissimus
et constantissimus, firmissimus, florentissimus, magnus, imbecillis,
incolumis, infirmus, instructus, invictus, magnus et amplus, maximus
et fortissimus, melior, novus, vetus, optimus, ornatissimus, parvus,
periculosus, pessimus, pulcherrimus, robustus et victor, tiro et
collectitius, veteranus, universus. Boni, sed rudes, clari et magni,
contrarii, optimi, parati, paratiores et fortiores, permagni, proprii,
regii, valentes, veterani. PHRAS. Exercitum parare, _mettre sur
pied une armée_. Scribere, conscribere, colligere, cogere, parare,
comparare, conflare, facere, conficere exercitum. Contrahere copias,
cogere, comparare; militarem manum facere, cogere, milites facere,
scribere, conquirere; ingentes peditum equitumque copias contrahere.
2. Exercitum complere, _compléter les cadres d’une armée_. Exercitum
reficere, recreare, confirmare, supplere, augere, multiplicare; exercitui
supplementum scribere; legiones explere; legiones supplementis integrare,
reficere. 3. Exercitum habemus egregium, _nous avons des troupes
superbes_. Probe ornatum auxiliis; copias habemus, et genere, et numero
et fidelitate præstantissimas; exercitum censemus superbissimo delectu,
durissima conquisitione collectum, veteranum, robustum, valentem,
victorem; magnam manum pedestrium, et equestrium copiarum. 4. Cæsar
exercitum habebat genere potius, quam numero firmum, _dans l’armée de
César, les soldats étaient plus vaillants que nombreux_. Frequentes
admodum Cæsaris copiæ non erant, sed fortitudine præstabant. Erat in
castris Cæsaris virtus, multitudo non erat; numero exiguus Cæsaris
exercitus, firmitate amplissimus erat. Non militum copia, frequentia,
numero sed, eorum virtute, robore, fortitudine, animi præstantia,
corporis viribus valebat Cæsar. 5. Ingentem quidem habet exercitum,
sed temere collectum, _à la vérité il a une grande armée, mais elle
est composée de mauvais soldats_. Peditum equitumque nubes jactat, et
consternit maria suis classibus, sed exercitus est tiro; et collectitius;
numerosam quidem trahit, sed naufragorum ejectam ac debilitatam manum.
Asiam quidem in nos omnem effundit, sed rarus in tanto exercitu miles,
pauci quibus arma, quibus belli disciplina, nullus. USUS: 1. Exercitum
scribere, _enrôler_. 2. Exercitum lustrare, recensere, _faire la revue_.
3. Exercitum ductare, ducere, _conduire_. 4. Exercitum adducere,
_amener_. 5. Exercitum deducere, abducere, deportare de provincia, _faire
sortir_. 6. Exercitum castris continere, _faire camper_. 7. Exercitum
distribuere in stativa, _mettre en quartiers_. 8. Exercitum collocare,
exponere, instruere, _disposer_. 9. Exercitum trajicere, _faire passer_.
10. Exercitum permutare, deponere, dimittere, _renvoyer_. 11. Exercitum
dissipare, dilabi, _licencier_. 12. Exercitum reficere, recreare,
supplere, supplementa exercitui scribere, _refaire_, _reconstituer_. Cf.
Bellum.
EXHĀLĀTĬO, ōnis, f. _Exhalaison_. SYN. Vapor, anhelitus terræ, afflatus
ex terra, exspiratio, aspiratio. USUS: Cœlum humidum et caliginosum
propter exhalationes terræ cujus exspirationibus aer alitur. Vapores, qui
a sole ex agris tepefactis, et ex aquis excitantur.
EXHĀLO, as, avi, are, a. _Exhaler_, _rendre (par le souffle)_. SYN.
Spiro, exspiro, emitto. USUS: Crapulam exhalare, _cuver son vin_. Flores
exhalant odorem; afflantur e floribus odores.
EXHAURĬO, is, hausi, haustum, ire, a. _Épuiser_, _enlever_. SYN. Aufero,
minuo, exinanio, perfero, absumo. )( Repleo. ADV. Facile. PHRAS.
Provinciam totam exhausit, _il ruina la province_. Quidquid potuit,
sanguinis detraxit, et nudam, consumptam, enectam successori tradidit
provinciam; quantas prædas exsorbuit? quot fana spoliavit, domos
exinanivit? quot tributis civium vires attenuavit, opes egessit? Cf.
Vasto, Spolio. USUS: 1. Ex Africa quas opes, quas ex ærario exhausit.
2. Minuo, _diminuer_. Malim meas laudes omnes ad te transferre, quam de
tuis minimum exhaurire. 3. Exequor, _exécuter_. Mandata mea exhaurias.
4. Exinanio, spolio, _vider_, _tarir_, _épuiser_. Dilapidat pecuniam,
ærarium exhaurit, minuit vectigalia. Sentinam exhaurire. Civitates
omnibus rebus exhaustæ. 5. Profero, sustineo, _épuiser (la fortune, les
forces, etc.)_. Labores omnes, ærumnas, sollicitudines, tædia, sumptus
tua causa exhausi. 6. Voro, ingurgito, _boire_. Tantum vini exhausit, ut
necesse esset vomere.
EXHĒRĒDO, as, avi, atum, are, a. _Déshériter_. SYN. Hereditate privo,
abdico; submoveo ab hereditate, jure hereditatis privo; hereditate
excludo. USUS: Pater filium exheredare cogitabat.
EXHĒRES, ēdis, omn. gen. _Déshérité_. SYN. Hereditate exclusus, in nullam
sortem bonorum natus. USUS: Egit lege in hereditatem paternam testamento
exheres filius.
EXHĬBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Montrer_, _faire voir_, _produire_. SYN.
Profero, ostendo, gero, præbeo. )( Occulto. PHRAS. Semper me tibi exhibui
amicissimum, _je vous ai toujours montré une grande affection_. Omnibus
de rebus ita tractavi, ut intelligeres me tibi amicissimum; æquissimum me
tibi semper præbui; eum me tibi præstiti, eo in te animo fui, quo solent
amicissimi; talem me exhibui tuis in rebus, ut mihi pro intimo esses. Ita
me tractavi, ita gessi, nemo ut, quin amicissimus tibi essem, dubitaret.
Optime semper ostendi me. Cf. Præsto. USUS: 1. Exhibe, cedo tabulas,
_produire_. 2. Facesso, _causer_, _occasionner_. Exhibere molestiam,
curam alteri. 3. Gero me, ago, præbeo, _montrer_, _présenter_. Auctorem
salutis; supplicem se alicui exhibere. Mitem senatorem egit, se gessit,
se exhibuit. Affectum patris alicui exhibere. 4. Ostendo, _faire voir_.
Artis specimen exhibere, artes edere.
EXHĬLĂRO, as, avi, atum, are, a. _Réjouir_, _égayer_. SYN. Hilaro. PHRAS.
Exhilarat me aspectus vester, _votre présence me réjouit_. Recreat
me, reficitque aspectus vester; mira me lætitia, suavitate, voluptate
perfundit; in lætitiam me injicit incredibilem; lætitiam objicit
mihi nullis verbis exæquandam; lætitia me onerat aspectus vester; ad
hilaritatem traducit; lætitia, hilaritate animum complet; liberalissima,
et honestissima voluptate cumulat; voluptati mihi est; voluptatem
affert. Cf. Gaudium, Lætitia, Recreo.
EXHORRESCO, is, horrŭi, ere, n. _Frissonner_. SYN. Horrore perfundor.
PHRAS. Exhorrui ad hoc spectaculum, _ce spectacle me fit frémir
d’horreur_. Animo perculsus sum; horruit, cohorruit animus ad id
spectaculum; pavore concussus sum; sensus mihi erepti sunt, vultus
expalluit, lingua obtorpuit, corpus contremuit; subito pavore pectus mihi
perculsum est; commotus, exterritus, perterritus, consternatus sum. Cf.
Terreo. USUS: Exhorrescere metu.
EXHORTĀTĬO, ōnis, f. _Exhortation_. USUS: Tua exhortatione impulsus feci.
EXHORTOR, aris, atus sum, ari, d. _Exhorter_. SYN. Hortor, adhortor,
cohortor, auctor sum alicui, incito, impello, inflammo, sollicito,
cohortatione utor. USUS: Exhortari aliquem ad virtutis studium. Cf.
Hortor, Excito, Moneo.
EXĬGO, is, ēgi, actum, ere, a. _Faire payer_, _réclamer_, _exiger_. SYN.
Ad dissolutionem cogo, postulo, flagito, extorqueo, de pecunia appello.
ADV. Acerbe, acerbius, amplius, facilius, plane, præclare. USUS: 1. Non
urgeo, neque exigo, quæ polliceris. Tributa, vectigalia, pensionem,
mercedem, benefacta, nomina acerbius exigere. 2. Profligo, pello, ejicio,
_pousser dehors_, _renvoyer_. Reges civitate, uxorem toro exigere. 3.
Absolvo, perficio, _endurer_. Opus, ærumnam exigere. 4. Trans adigo,
_pousser_, _lancer_. Ferrum per medium corpus exegit. 5. Transigo,
_passer_. Ævum, ætatem, annos, dies per desidiam exigere. 6. Dispono,
dirigo, _placer_, _disposer_. Actiones suas ad normam rationis, columnas
ad perpendiculum exigere.
EXĬGŬĒ, _Brièvement_, _faiblement_. SYN. Tenuiter, exiliter. USUS:
Epistola, oratio exigue scripta. Exigue et exiliter ad calculos revocare
amicitiam. Exigue tibi a principe tributum est.
EXĬGŬĬTAS, ātis, f. _Petite quantité_. SYN. Exilitas. USUS: Exiguitas
copiarum recessum magis, quam pugnam suadebat.
EXĬGŪUS, a, um, _Petit_, _court_, _restreint_. SYN. Exilis. )( Ingens.
ADV. Valde, sane. USUS: Exiguis finibus provincia. Tenui et exiguo
sermone disputare. Exiguo et angusto tempore aliquid absolvere. Tenues
opes, facultates exiguæ, nullæ amicorum copiæ. Cf. Parvus, Paucus.
EXĪLIS, e, gen. com. _Petit_, _mince_, _faible_. SYN. Tenuis. )( Plenus,
nitidus. ADV. Sane. USUS: Solum exile et macrum. Genus orationis exile,
aridum, concisum, minutum. Spinosa et exilis oratio. Cf. Parvus.
EXĪLĬTAS, ātis, f. _Ténuité_, _faiblesse_, _sécheresse_. SYN. Tenuitas,
jejunitas. USUS: Qui discernes horum copiam, et ubertatem ab illorum
exilitate et penuria?
EXĪLĬTER, _Faiblement_; _avec sécheresse_. SYN. Tenuiter, jejune. USUS:
Exiliter et jejune disputare.
EXĪLĬUM, ii, n. _Bannissement_, _exil_. SYN. Patriæ, _vel_ civitatis
privatio, exterminatio, pœna exilii, proscriptio. PHRAS. 1. In exilium
mittere, _envoyer en exil_. In exilium ejicere, projicere, pellere,
mittere; in exilium agere; patria extorrem expellere; exilio mulctare;
in exilium expellere; exilio afficere; projicere in exilium; amandare
aliquem in ultimas terras; aqua et igni alicui interdicere; ex urbe
ejicere, exterminare; urbe regnoque expellere, pellere, exigere. Relegare
aliquem. 2. In exilium proficisci, _partir pour l’exil_. Ire, abire,
proficisci in exilium; exulatum abire; in exilium deportari, exportari;
in ultimas maris terrarumque oras devehi; urbe cedere, excedere. Egredi,
migrare; solum vertere, mutare; patriam relinquere exilii causa. Exilium
sibi consciscere; exilio se mulctare, in voluntarium exilium secedere,
_s’exiler volontairement_. 3. De exilio redire, _revenir de l’exil_.
De exilio reduci; exilium patria sede mutare; in patriam revocari. 4.
Cicero in exilium missus est, _Cicéron fut envoyé en exil_. Exilii causa
solum vertere jussus est. Fluctibus reipublicæ expulsus, in terras
alias exportatus exulavit. Extorris patria, expulsus, ejectus, finium
interdictione mulctatus est; urbe, domo, penatibus, foro, luce, congressu
æqualium prohibitus, relegatus est; damnatus exilio Thessalonicam
habitatum concessit. Cf. Exul, Exulo. USUS: 1. In exilium mittere,
pellere, ejicere. Exilio mulctare, _punir du bannissement_. 2. In exilium
ire, proficisci, exportari, _aller en exil_. 3. In exilio esse, _être
banni_. 4. Exilio reduci, _être rappelé de l’exil_.
EXĬMĬĒ, _Supérieurement_; _beaucoup_. SYN. Egregie. USUS: Eximie me
dilexit, _il a eu pour moi une affection toute particulière_. Cf. Valde.
EXĬMĬUS, a, um, _Excellent_, _éminent_, _distingué_. SYN. Egregius,
præstans. USUS: 1. Ea, quæ eximia aliis ac præclara videntur, parvi
ducere. Pompeii singularis ac eximia virtus. Eximium ingenium. Eximia
pulchritudo. 2. Exceptus, _exempté_, _privilégié_. Tu unus eximius es?
Eximium facient neminem, (nemo exceptus est, neminem excipient), _ils n’y
aura d’exception pour personne_. Cf. Egregius, Summus, Clarus.
EXĬMO, is, ēmi, emptum, ere, a. _Tirer de_, _enlever_; _délivrer de_.
SYN. Excludo, excipio, libero, absolvo. PHRAS. 1. Hominem eo onere
exemit, _il délivra cet homme de ses obligations_. Immunitatem homini
dedit civilium munerum; vacationem a muneribus dedit; legibus eum
solvit; legum vinculis exsolvit; gratiam legis homini fecit; exemptum eo
onere fecit; eo onere levavit. 2. Exemptus erat muneribus publicis, _il
était exempté des charges publiques_. Immunis erat muneribus; muneribus
vacabat; immunitatem habebat; vacationem habebat, nactus erat munerum
publicorum; vacabat a publicaram rerum curatione et administratione;
solutus erat ac liber ab iis muneribus. Cf. Immunis, Privilegium. USUS:
1. Exime e rebus humanis amicitiam, urbs nulla stare poterit. 2. Libero,
_délivrer de_, _soustraire à_. Aliquem e vinculis, e culpa, miseria,
servitute eximere. Nomen alicujus de tabulis, ex reis, ex ærariis
eximere. Curas alicui, suspicionem, opinionem, scrupulum, lassitudinem
eximere. Rem miraculo exemit, _il enleva à cette chose son caractère
prodigieux_. 3. Consumo, produco, protraho, _faire perdre_. Diem, horam,
tempus dicendo exemit, ne ad negotii caput perveniri posset. Cf. Libero.
EXIN, _De là_; _des lors_, _ensuite_. SYN. Exinde.
EXĬNĀNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Épuiser_, _détruire_. SYN. Exhaurio. )(
Impleo, repleo. USUS: Agros, domos vastare et exinanire. Cf. Exhaurio,
Nihilum.
EXINDE, _De là_, _ensuite_, _alors_. Exin, deinde.
EXISTĬMĀTĬO, ōnis, f. _Opinion_, _jugement_; _estime_, _considération_.
SYN. Auctoritas, fama, honestas, opinio, commendatio. EPITH. Bona,
mala, cara, communis, facilior, gravis, honesta, incertissima,
integra, magna, optima, perpetua, popularis, præclara, sanctissima,
summa, tacita, turpis. USUS: 1. Existimationem colligere, _recueillir
la considération_. Bonis artibus in magnam existimationem venire,
_acquérir l’estime_. In existimatione esse, _être estimé_. Mei labores
ad hominum existimationem dimanant, _obtenir le renom_. Existimationi
consulere, et dignitati servire, _veiller à la réputation de qqn_.
Omnium existimationi satisfacere, _donner satisfaction à l’attente
générale_. Agitur existimatio ingenii, _il y va de ma réputation d’homme
d’esprit_. In discrimen existimationis venire, _être en danger de perdre
sa réputation_. 2. Alterius existimationem oppugnare, imminuere; venire,
facere contra existimationem alterius, _attaquer, ternir, flétrir,
déchirer la réputation de qqn_. Existimationem omnem amittere, perdere,
_perdre sa réputation_. 3. Existimationem reconciliare, _recouvrer
l’estime_. Existimationem conservare, _conserver sa réputation_.
Suam existimationem alteri committere, _confier à qqn le soin de sa
réputation_. Existimationi hominum se venditare, _rechercher l’estime des
hommes_. Cf. Fama, Opinio, Honor.
EXISTĬMĀTOR, ōris, m. _Connaisseur_, _appréciateur_, _juge_. SYN. Judex,
arbiter, opinator. EPITH. Acerrimus, doctus et intelligens. USUS:
Existimator alicujus artificii; acerrimus, non stultus existimator.
EXISTĬMO, as, avi, atum, are, a. _Juger_, _apprécier_. SYN. Puto, reputo,
sentio, æstimo, opinor, duco, judico, persuasum est animo. ADV. Bene,
contra, falso, longe aliter, longe secus, male, melius, minus, optime,
pejus, prorsus, recte, secus, valde, vere, usque eo, invidiose, privatim,
vulgo, publice. PHRAS. Existimo potius errorem, quam culpam fuisse,
_je pense que ce fut plutôt une erreur qu’une faute_. Magis adducor,
ut errorem credam, quam culpam fuisse; in opinionem venio; in eam
opinionem adducor; in opinione ea sum, id factum errori magis, quam culpæ
tribuendum. Cf. Opinio, Judico, Puto. USUS: Rem male, de aliquo minus
bene existimare, _avoir mauvaise opinion de qqn_. Quid ex istis malim,
non facile existimare possum. Alios suis moribus existimare. Ex eventu de
consilio existimare. In existimando prudens.
EXĬTĬĀBĬLIS, e, gen. com. _Funeste_, _pernicieux_. USUS: Bellum
exitiabile. Cf. Noxius.
EXĬTĬĀLIS, e, gen. com. _Funeste_, _fatal_. SYN. Mortifer, calamitosus.
USUS: Exitus exitiales.
EXĬTĬŌSUS, a, um, _Funeste_, _pernicieux_. SYN. Perniciosus. USUS:
Exitiosum consilium.
EXĬTĬUM, ii, n. _Ruine_, _perte_. SYN. Pernicies. EPITH. Crudelissimum,
publicum, commune, summum, luctuosissimum. PHRAS. Ille multis exitio
fuit, _cet homme causa la ruine d’un grand nombre de citoyens_. Multos
in casum traxit; ejus ruina multi concidere; multorum ille salutem
afflixit, perdidit; multos ejus ruina involvit, oppressit; in hanc
omnium deterrimam miserrimamque conditionem adduxit; multis exitium
peperit; perniciem attulit; calamitatem ac pestem importavit. Cf. Ruina,
Affligo, Destruo. USUS: Qui de huius urbis exitio, de nostro interitu, de
reipublicæ pernicie cogitant. Exitium alicui comparare, dare; exitio esse.
EXĬTŬS, ūs, m. _Terme_, _résultat_, _effet_. SYN. Eventus, casus, finis,
terminus. )( Initium. EPITH. Calamitosus, difficilis, dignus vita ac
factis, dubius rerum, facilis, felix, perniciosus judici, fortunatus,
gloriosus, incertus, iracundus, lautus, maritimus, molestus, notabilis,
optabilis, perspicuus, prudens, similis, simillimus principio. Adversi,
secundi, boni, contrarii, difficiles, diversi, exitiales, extremi,
exitiosi. Fatales, gravissimi, improvisi, incerti, innumerabiles,
maritimi, meliores, mirabiles, plurimi, prosperi, recentes, similes,
spissi et producti, tristes, necessarii, utiles. USUS: 1. Contigit
rebus nostris exitus, quem optabamus; bonum exitum et felicem habuit
hæc æstas. Fugam quærebamus, quæ tamen exitum non habebat. Belli exitus
semper incerti. Consulatus tuus in exitu est. Exitum exspectare debemus.
2. Finis, _fin_. Vitam turpem honesto exitu conclusit. Quæ pollicitus es,
exitu præsta. Cf. Eventus, Finis.
EXLEX, lēgis, omn. gen. _Qui n’est pas soumis à la loi_. SYN. Qui
lege aliqua non tenetur. USUS: Non quod Syllam exlegem putarent. Cf.
Dissolutus.
EXŎLESCO, is, ēvi, ētum, ere, n. _Se dénaturer en vieillissant_,
_dépérir_. SYN. Quasi inveterasco. USUS: Ætas tua jam exolevit.
EXŎNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Décharger_. SYN. Allevo, onus detraho.
USUS: Exonerare aliquem. Cf. Levo.
EXOPTO, as, avi, atum, are, a. _Désirer vivement_. SYN. Opto. USUS: Ut ea
res tibi laudi sit, exopto. Cf. Opto.
EXŌRĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui se laisse fléchir_. SYN. Placabilis. )(
Inexorabilis. USUS: Exorabilis iracundia.
Exorcismus, i, m. _Exorcisme_. PHRAS. Dæmones exorcismis e corporibus
pellere, _chasser les démons du corps_. Malos dæmones ex corporibus
exturbare, exigere, profligare; correptos, vexatos a malo dæmone
liberare; ex obsessis corporibus malum genium depellere; sacris
carminibus malos genios ex miserorum corporibus ejicere, fugare. Cf.
Diabolus.
EXORDĬOR, iris, orsus sum, iri, d. _Commencer_. SYN. Ordior, exordium
capio, principium capio, duco. )( Perficio. ADV. Bene causam, gloriose,
potissimum. USUS: Ab alio principio exorsus sum dicere. Exordiri a re
ipsa. Pertexe, quod exorsus es. Initium, Inchoo.
EXORDĬUM, ii, n. _Commencement_; _exorde_. SYN. Principium, exorsus,
proœmium, dicendi initium, vestibulum et aditus ad causam. EPITH.
Commune, commutabile, difficillimum, exile, nugatorium, vulgare,
facillimum, separatum, longum, translatum, vehemens, pugnans. PHRAS.
Exordium longius petam, _je reprendrai la chose de plus haut_. Altius
repetam rationem consiliorum meorum; longinqua repetam, ut apertius
exponam consilia mea; longe repetam mei sermonis initium, quo pateant
illustrius consilia mea. Longinquum exordium capiet hic sermo, quem
de meis consiliis habiturus sum. USUS: Difficillimum est in omni
conquisitione exordium. Exordium ab aliqua re capere, ducere. Longum et
alte petitum proœmium.
EXŎRĬOR, eris, ortus sum, oriri, d. _Naître_, _se lever_, _éclater_. SYN.
Orior, exsisto, erumpo. )( Occido. ADV. Longius, paulum, repente, plane,
perraro. USUS: 1. Ante exstinctum sidus, quam plane exortum, natumque
esset. Repente exorta est Catilinæ nefaria libido. 2. Sumo animum,
recreor, levo, _se relever_. Ego nunc paulo exorior e litteris Roma
allatis. Qua gloria commotus Epicurus exoritur.
EXORNĀTĬO, ōnis, f. _Ornement_; _amplification_. SYN. Ornamentum,
ornatus, conformatio, lepor, concinnitas, festivitas. EPITH. Egregia.
USUS: Sine exornatione aliquid simpliciter exponere.
EXORNĀTOR, ōris, m. _Qui orne_, _qui embellit (les faits)_. USUS: Cæteri
non exornatores, sed tantummodo narratores fuere.
EXORNO, as, avi, atum, are, a. _Orner_, _embellir_. SYN. Expolio,
illumino, illustro. )( Deformo. ADV. Ample, dilucide, magnifice, plane,
privatim, publice. USUS: Exornare orationem. Pythagoras Italiam artibus
exornavit. Exornare triclinium magnifice. Aliquem magistratu; urbem
munimentis exornare. Cf. Orno.
EXŌRO, as, avi, atum, are, a. _Prier avec instance_; _fléchir par des
prières_. SYN. Impero. ADV. Semel. USUS: Aiunt Stoici, viri non esse
exorari, aut placari. Exoravit me frater, ut huc venirem. Cf. Preces,
Deprecor.
EXORSŬS, ūs, m. _Exorde_. SYN. Exordium.
EXŌSUS, a, um, _Qui hait_; _qui est détesté_. Qui odio habet, _aut_
habetur. USUS: Jupiter Trojanos exosus. Omnibus exosum esse. Cf. Odium.
EXŌTĬCUS, a, um, _Étranger_. SYN. Peregrinus, peregrini moris homo,
adventitius. Cf. Peregrinus.
EXPALLESCO, is, ŭi, ere, n. et a. _Pâlir_; _redouter_. SYN. Exalbesco,
pallore suffundor. USUS: Expalluisse, erubuisse, titubasse. Cf. Pallesco.
EXPĀVESCO, is, pāvi, escere, n. et a. _Être épouvanté_; _redouter_. USUS:
Ensem expavescit muliebriter. Cf. Metuo, Timor, Paveo.
EXPECTŎRO, as, are, a. _Chasser du cœur_. SYN. Pectore ejicio, expello.
USUS: Pavor mihi omnem ex animo sapientiam expectoravit. Cf. Apertus.
EXPĔDĬO, is, īvi, _vel_ ii, ītum, ire, a. _Dégager_, _délivrer_. SYN.
Libero, explico, extrico. )( Impedio, induo me in laqueos. ADV. Brevi,
breviter, elegantissime, facile, perspicue, plane, vehementer, celeriter.
PHRAS. Expediendum tibi sine cunctatione id negotium est, _il vous faut
terminer promptement cette affaire_. Cunctandum non est in eo negotio;
producenda, differenda, proferenda, proroganda, protrahenda, longius
ducenda res non est; immorandum non est; facienda mora non est; omnis
in ea re abjicienda mora est; languor omnis abjiciendus est; sine mora
tentanda res est, sine cunctatione, sine ullo temporis intervallo,
aggredienda res est; immorari, cunctari, lente agere, indormire huic
negotio non oportet. USUS: 1. Se omni molestia, occupatione, cura,
suspicione expedire. Animum metu, mœrore expedire, _délivrer_. 2.
Absolvo, _finir_, _terminer_. Negotia, rei institutæ exitum expedire.
Nodum implicatum expedire. 3. Promptum facio, impedimenta abjicio,
_démêler_, _débrouiller_, _expliquer_. Peto a te, ut eam expedias. Me
aliud ex alio impedit, sed si me expediero, etc. Expedire se et evolvere
negotiis. Cf. Explico.
EXPĔDIT, imp. _Il est avantageux_, _utile_. SYN. Utile est, conducit.
USUS: Cæsaris id consilium ad diuturnitatem dominationis non expedit.
Dubitat, quid sibi expediat. Cf. Emolumentum, Commodum, Utilis.
EXPĔDĪTĒ, _Facilement_, _aisément_; _vite_. SYN. Plane, prompte. USUS:
Expedite explicat quæstionem.
EXPĔDĪTĬO, ōnis, f. _Développement_, _exposé_. SYN. Absolutio. USUS:
1. Habes hic breviter comprehensam multarum rerum expeditionem. 2.
_Préparatifs de guerre, expédition._ Educere exercitum in expeditionem.
EXPĔDĪTUS, a, um, _Tout prêt_. SYN. Promptus, paratus, facilis,
nulla re implicatus. USUS: Aditus ad cœlum bonis expeditissimus est.
Expedito et prompto homine nobis opus est. A natura satis aptus et
expeditus ad dicendum. Credebat ille viam sibi expeditiorem ad honorem.
Expedita oratio. Clodius obviam fit expeditus in equo. Provinciam quam
expeditissimam tradere, _laisser une province dans le meilleur état
possible_. Cf. Paratus, Promptus.
EXPĒLLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Pousser hors de_, _chasser_. SYN.
Ejicio, exigo, detrudo, exturbo, amoveo, submoveo, loco moveo. PHRAS.
Parentem nefarium cum liberis improbis expulit, _il chassa ce père
criminel avec sa race coupable_. Parentem nefarium cum scelerata stirpe
omni executus est; evomuit pestilentem eam familiam e foro; sceleratam
eam stirpem foro submovit; foro exesse jussit. Cf. Pello. USUS: Ejici,
exterminari, expelli ab urbe, prædiis.
EXPENDO, is, pendi, pensum, ere, a. _Peser_, _examiner_, _considérer_.
SYN. Perpendo, exquiro, examino. ADV. Diligenter. PHRAS. Expendendum est
sedulo, _il faut examiner avec soin_. Versanda res in animis; sermonibus
agitanda; ad calculos vocanda, reducenda; cum animo, in corde agitanda
est; calculus ponendus; subducendi sunt calculi; ejus rei consilia
animo probe circumspicienda sunt; pensanda sunt ista, ac mente agitanda
crebrius; res est animo volvenda, volutanda diligenter; res ejusmodi
est, in qua animus se ad omnes cogitationes verset; quam animus secreta
æstimatione penset. Cf. Examino, Cogito. USUS: 1. Omnia diligenter
expendere, seligere, æstimare. 2. Do, pendo. Pœnas alicui expendere,
_être puni par quelqu’un_. 3. Pondero, metior, _peser avec soin_. Aurum
expendere.
EXPĒNSUS, a, um, _Compté_, _prêté_, _déboursé_. SYN. Datus. )( Acceptus.
USUS: Expensum ferre; scribere, se alicui pecuniam dedisse, _porter une
somme comptée_, _payée ou avancée à qqn_. Quis tibi mille nummum ferret
expensum? Cur iis, quibus credebas, expensum non ferebas?
EXPERGĒFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Éveiller_. SYN. Somno excito.
USUS: Hic Italiam tumultus terrore subito expergefecit. Cf. Excito,
Evigilo.
EXPERGISCOR, eris, perrectus sum, gisci, d. _S’éveiller_. SYN. A somno,
de somno excitor, somno solvor. )( Dormio. PHRAS. Ad gallorum cantum
expergisceris, _vous vous éveillez au chant du coq_. Gallorum cantus te
suscitat; tibi soporem discutit; somno te excire solet; somno te solvit.
Cf. Evigilo.
EXPĔRĬENS, entis, omn. gen. _Actif_, _entreprenant_. SYN. Expertus. USUS:
Homo navus, experientissimus, ac diligentissimus.
EXPĔRĬENTĬA, æ, f. _Essai_, _tentative_, _expérience_. SYN. Periclitatio,
usus, exemplum. PHRAS. (Est homo magnæ experientiæ, VULG.), _c’est
un homme d’une grande expérience_. Vir quem longa vita ususque rerum
maximarum plurimum docuit; quem usus in plurimis rebus erudivit; magna
prudentia, magno usu est atque experientia præditus; quem usus reapse
experiendo docuit; multum imbutus usu; ætate et usu doctus. Non promptus
ingenio tantum, sed usu etiam exercitatus; magnæ solertiæ et usus; in
rebus admodum versatus et experiens; magnum habens usum in rebus; longo
usu edoctus; qui multa usu ac tractatione cognovit; magno rerum usu
in rebus agendis exercitatus. Cf. Disco. USUS: Experientia patrimonii
amplificandi. Cf. Usus, Peritus, Discipulus.
EXPĔRĬMENTUM, i, n. _Preuve_. SYN. Argumentum. USUS: Sed hoc experimentum
est maximum, quod etc. Cf. Experior.
EXPĒRĬOR, iris, pertus sum, iri, d. _Essayer_; _éprouver_. SYN.
Periclitor, periculum facio, usu tractando cognosco, tento. ADV.
Maxime, paulisper. PHRAS. Omnia experiar, _je tenterai tout_. Omnes
vias persequar, quibus putabo ad id, quod volo, perveniri posse. Usu,
tractando cognoscam; gustabo omnia; nihil non tentabo; nihil inexpertum
et intentatum relinquam. Periclitabor omnia; periculum faciam;
experimentum capiam rerum omnium, quibus optata consequi possim; ultima
experiar; nullum non movebo lapidem. Cf. Tento. USUS: Experiri noli, quod
assequi te posse diffidas. Vim veneni in cane experiri. Par est eum multa
experiri, qui res magnas animo volvit. Ultima experiri malo, quam, etc.
Cf. Experientia.
EXPERS, ertis, omn. gen. _Privé_, _dépourvu_. SYN. Non particeps, vacuus,
immunis. )( Particeps. USUS: Consilii, ingenii, eruditionis expers. Nulla
pars vitæ summæ turpitudinis expers.
EXPERTUS, a, um, _Qui a essayé_; _passive_: _éprouvé_, _reconnu_. SYN.
Qui habet usum multarum rerum, multarum rerum peritus, experiens. )(
Rudis. USUS: Hoc experti scimus. Nec hoc conjectura, sed expertus dico.
In aliqua re expertus; virtus præsens, experta perspectaque.
EXPĔTO, is, ii _vel_ īvi, ītum, ere, a. _Désirer vivement_. SYN. Opto,
cupio, peto, adscisco. )( Vito. USUS: Expetere pœnas ab aliquo, _punir,
tirer vengeance de qqn_. Vitam alicujus expetere, appetere. Probat
Epicurus, voluptatem natura expeti. Cf. Peto, Cupio, Desidero.
EXPĬĀBĬLIS, e, gen. com. _Que l’on peut expier_.
EXPĬĀTĬO, ōnis, f. _Expiation_. SYN. Procuratio. USUS: Diis violatis
expiatio debetur. Scelerum et impietatis quæ tandem erit expiatio?
EXPĪLĀTĬO, ōnis, f. _Pillage_. Direptio. EPITH. Tanta. USUS: Expilationes
et direptiones sociorum. Cf. Furtum.
EXPĪLO, as, avi, atum, are, a. _Voler_, _dépouiller_. SYN. Diripio,
exinanio, exhaurio; ago feroque res. USUS: Expilare socios, diripere
provincias. Cf. Fur.
EXPINGO, is, pinxi, pictum, ere, a. _Peindre_. SYN. Pingo. USUS: Motus
hominum et ferarum expingere. Cf. Describo.
EXPĬO, as, avi, atum, are, a. _Expier_, _réparer_. SYN. Procuro. PHRAS.
Sua scelera expiare, _expier ses crimes_. Debitam DEO expiationem facere;
placamina cœlestis iræ, et piacula conquirere; ipsum se cruciatibus
offerre, piaculaque dare; abolere superioris vitæ maculas; piaculo
diluere contractas in vita sordes. Cf. Pœnitentia. USUS: Expiare
religiones; forum a vestigiis sceleris. Hoc scelus expiari, nisi
supplicio tuo, nequit. Tua scelera Dii in nobis expiarunt. Expiare DEUM,
_seu_ placare, _apaiser la colère de DIEU_.
EXPISCOR, aris, atus sum, ari, d. _Chercher à tirer (un secret)_. SYN.
Indago, inquiro. USUS: Omnia ab illo expiscatus sum.
EXPLĀNĀTĒ, _D’une manière claire, intelligible_. USUS: Definire aliquid
explanatius et uberius.
EXPLĀNĀTĬO, ōnis, f. _Explication_. SYN. Explicatio, enodatio,
interpretatio. EPITH. Illustris. USUS: Dii nobis objiciunt, quorum neque
scientiam, neque explanationem habemus. Explanatio, quæ reddit apertam,
planamque orationem. Ad obscura et ambigua explanatio adhibetur.
EXPLĀNĀTOR, ōris, m. _Interprète_, _commentateur_. SYN. Interpres,
explicator. USUS: Grammatici Poetarum explanatores.
EXPLĀNO, as, avi, atum, are, a. _Expliquer_. SYN. Interpretor,
interpretationem _vel_ explanationem facio; interpretatione explico,
illustro _aut_ expono, planum et perspicuum facio, explico, aperio,
patefacio. USUS: Diligentius, apertius aliquid explanare. Cf. Explico.
EXPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Remplir_. SYN. Impleo, compleo, saturo,
satio, absolvo. )( Exhaurio, Exinanio. ADV. Aptius, nihilo, cumulate,
insaturabiliter. USUS: Avaritiam suam pecunia, libidinem voluptatibus
explere. Inimicitias, odium, diuturnam sitim satiare et explere.
Mortalitatem, supremum diem explere. Legiones supplementis explere. Sic
explevit, quod utrique defuit. Res perfecta expletaque omnibus numeris
suis et partibus. Vita virtutibus expleta.
EXPLĬCĀBĬLIS, e, gen. com. _Explicable_. USUS: Difficilis res est, et vix
explicabilis.
EXPLĬCĀTĒ, _Clairement_, _distinctement_. SYN. Enodate, explanate. )(
Implicite, abscondite. USUS: Explicate et distincte dicere.
EXPLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Explication_. EPITH. Brevis quædam et
circumscripta, facilis, facilior, illustris perpolitaque, mira,
suspiciosa. USUS: Explicatio illustris ac perpolita. Explicatio
fabularum. Cf. Explico.
EXPLĬCĀTOR, ōris, m. _Qui explique_. EPITH. Gravior, commodior. USUS:
Prudens, severus, gravis explicator.
EXPLĬCĀTRIX, īcis, f. _Celle qui explique_. USUS: Oratoria, explicatrix
perpetuæ orationis.
EXPLĬCĀTUS, ta, tum, _Expliqué_, _éclairci_, _clair_. SYN. Apertus,
definitus. USUS: Veterum rerum non satis explicata recordatio. Litteræ
tuæ, quibus nihil explicatius, illustrius. Explicata salutis ratio.
EXPLĬCĀTUS, ūs, m. _Explication_. USUS: Natura Deorum obscura est, et
difficiles explicatus habet.
EXPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Expliquer_, _éclaircir_, _débrouiller_.
SYN. Expono, explano, in medio pono, enodo, evolvo, aperio, extrico,
interpretor, verbis rem complector, exitum reperio. ADV. Accurate,
accuratius, acute, apertissime, brevi, breviter, commodius, copiose,
diligenter, diligentissime, dilucide, eleganter, enodatius, expedite,
facete, facile, facilius, graviter, uberius, plane, planius, planissime,
præclare, ridicule, similiter, sigillatim, subtilius, valde, varie, vere,
facile, omnino, prope, sane, non satis. PHRAS. 1. Ille locus difficulter
explicatur, _l’interprétation de ce passage est difficile_. Difficilis
explicationis locus est; res est obscura, et difficiles explicatus habet;
locus est inenodabilis, vix explicabilis; verba desunt, quibus loci hujus
explicatam notionem exsequar, evolvam, vix satis enucleate, aperte, ac
plane exponi, exprimi potest, explanatione opus est subtili. Loci hujus
non est satis explicata ratio. Cf. Obscurus. 2. Nondum me explicare et
expedire ex his negotiis potui, _je n’ai pas encore pu me débarrasser
de ces affaires_. Nondum mihi explicata et expedita est ejus negotii
ratio; nondum evolvere me iis ex negotiis potui; nondum explicare id
negotium. Hæret adhuc, pendet negotii imperfecti moles; affectum, non
confectum id negotium est. Cf. Eximo. USUS: 1. Explicare se dicendo;
mentem suam et cogitationem litteris. Factum, sententiam suam explicare.
2. Absolvo, libero, expedio, _dégager_, _délivrer_. Urbem hostibus
cinctam explicavit. Negotia, quæso, mea explica. Explica te, ut ad nos
quamprimum venias. Se laqueis, insidiis, periculis explicare. Provinciam
alicui explicatam tradere. 3. Excutio, enarro, _raconter_, _exposer_.
Vitam alterius totam explicare, et sub conspectum ponere. 4. Produco,
_déployer_, _dérouler_. Ædificium ad aliquem locum usque explicare.
Aciem, ordines explicare.
EXPLŌDO, is, plōsi, plōsum, ere, a. _Pousser hors_; _mal accueillir_.
SYN. Ejicio, exsibilo. ADV. Jam pridem. PHRAS. Explodunt hominem merito
clamoribus ac manuum collisione, _c’est à bon droit que l’on rejette
cet homme par des cris et des battements de mains_. Convitiis, sibilis,
strepitu, fremitu consectantur; sibilis excipiunt, conscindunt; haud
intactus a sibilo abibat; explodebatur non modo sibilis, sed etiam
convitio; refrigeratus sibilis, convitiis exanimatus, communi explosione
ejectus, expulsus, extrusus, exturbatus est. USUS: Crates comœdus non
modo sibilis, sed etiam convitio e scena explodebatur. Tam explosam et
ejectam sententiam sequeris.
EXPLŌRĀTĒ, _En toute sûreté_. SYN. Certe, plane. USUS: Explorate percepta
res est et cognita. Explorate navigare.
EXPLŌRĀTOR, ōris, m. _Éclaireur_. USUS: Misit exploratores, qui
observarent.
EXPLŌRĀTUS, a, um, _Examiné_, _reconnu_. SYN. Certus, explicatus. )(
Dubius. USUS: Exploratum, perspectum, cognitum habere aliquid. Cui
exploratum est, se ad vesperum victurum? Explorata nobis est victoria.
Magna spe, et prope explorata. Cum mihi erit exploratum, scribam.
Exploratus illi, et velut domi conditus videbatur consulatus.
EXPLŌRO, as, avi, atum, are, a. _Observer_, _examiner_. SYN. Indago,
exquiro, observo, omni cura investigo. ADV. Diligenter, maxime, plane.
USUS: Explora rem totam. Africam exploravit. Cf. Observo, Indago.
EXPLŌSĬO, ōnis, f. _Action de huer_. USUS: Ludorum explosiones.
EXPŎLĬO, is, īvi _vel_ ii, ītum, ire, a. _Polir_, _perfectionner_;
_embellir_. SYN. Excolo, exorno, perpolio. USUS: Doctrinis omnibus vir
expolitus. Nihil omni ex parte perfectum natura expolivit. Expolire
partitiones, carmen, et castigare.
EXPŎLĪTĬO, ōnis, f. _Ornement_. SYN. Exornatio, explicatio. EPITH.
Artificiosa alicujus inventi, urbana. USUS: Argumentatio, et inventi
artificiosa expolitio. Numerorum expolitio.
EXPŌNO, is, pŏssi, pŏsĭtum, ere, a. _Exposer_; _expliquer_. SYN.
Edissero, exprimo. ADV. Absolute, aperte, breviter, apte, brevissime,
diligenter, diligentissime, dilucide, humanissime, indiligenter,
memoriter, ornate, perbreviter, planius, planissime, probabiliter,
prudenter, simpliciter, summatim, vere. PHRAS. Omnibus periculis se
exposuit, _il s’est exposé à tous les dangers_. Ad omnes casus subitorum
periculorum objecit; invidiæ malevolorum se dedidit; pro republica se
in plurimas dimicationes, ac profligatorum hominum quotidianos impetus
objecit; vitam suam hostium telis objecit; periculis se omnibus opposuit,
exposuit; nudus ac expositus ad omnes ictus stetit; caput imperterritus
discrimini obtulit; in omnem casum se demisit; in omne discrimen se
obtulit. Cf. Periculum, Fortis. USUS: 1. Rem ut gesta est, exponam. Artem
Rhetoricam exponere. Eam sententiam Cato in suis originibus exponit. 2.
Narro, _faire connaître_, _raconter_. Summam cognitionum suarum, mandata
alicujus alteri exponere. Quod ut planius exponam, paulo altius repetam.
Reddere et exponere rationem facti. 3. Propono, exhibeo, palam pono, in
conspectu pono, _mettre en vue_, _exposer_, _étaler_. Frumentum, merces,
vasa Samia exponere, in conspectu ponere, numerare, vendere. Copias in
terram exponere. Infantem exponere, _exposer_. Cf. Explico, Exprimo.
EXPORRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Étendre_. SYN. Extendo. USUS:
Munitiones exporrigere, extendere. Frontem exporrigere, _dérider le
front_.
EXPORTĀTĬO, ōnis, f. _Exportation_. )( Invectio. USUS: Earum rerum,
quibus abundamus, exportatio, et quibus egemus, invectio.
EXPORTO, as, avi, atum, are, a. _Exporter_. )( Inveho. USUS: Frumentum in
fame exportare ausus est.
EXPOSCO, is, pŏposci, ere, a. _Demander instamment_. SYN. Posco, flagito.
Cf. Peto.
EXPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Exposé du sujet_. USUS: Perspicua et dilucida
expositio sententiæ.
EXPŎSĬTUS, a, um, _Exposé_, _raconté_, SYN. Explicatus, declaratus. USUS:
1. Capita multa exposita, nec explicata. 2. Obnoxius, objectus, _exposé_,
_en butte à_. Domus patens, et adeo cupiditatibus exposita.
EXPOSTŬLĀTĬO, ōnis, f. _Réclamation_, _grief_. SYN. Criminatio, quædam
accusatio. )( Purgatio. USUS: Flagitatur bonorum expostulatione. Cum
esset expostulatio facta. Cf. Accusatio.
EXPOSTŬLO, as, avi, atum, are, a. _Demander_; _se plaindre_. SYN.
Expostulationem facio, queror, exposco. ADV. Iracundius, vehementius.
USUS: De injuriis expostulare iracunde et vehementer. Expostulare cum
aliquo injuriam. Auxilium expostulare. Cf. Queror.
EXPRESSĒ, _Clairement_. SYN. Plane, aperte, diserte, dilucide, sine
circuitione. USUS: Expresse conscripta ponere licebat exempla.
EXPRESSUS, a, um, _Exprimé clairement_. SYN. Firmus, confirmatus,
apertus. USUS: Expressa sceleris vestigia exstant. Expressa signa
virtutis. Imago nostræ vitæ in alienis moribus expressa. Bellum
Mithridaticum totum ab Archia expressum est.
EXPRĪMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Exprimer_, _exposer_. SYN. Expono,
eloquor, oratione complector, declaro, imitor, effingo. )( Obscuro. ADV.
Amplius, breviter, diligenter, late, necessario, subtiliter, planius,
præclare, putidius, facilius. PHRAS. Exprimere non possum quæ sentio,
_je ne puis exprimer ce que je ressens_. Mentis cogitata, animi sensa,
sensus animi explicare; sermone depromere; oratione concipere, exsequi,
efferre non possum. Exprimendis animi sensibus omnis impar est oratio;
oratio non sufficit; verba desunt; non suppetunt; evolvere mentis
cogitata non satis possum. Oratione mentem assequi, æquare, exprimere
nequeo. Verbo satis digno, ut velim maxime, appellari ea res non potest.
USUS: 1. Exprimere similitudinem, mores, vultum alicujus dictione.
Aliquem imitando effingere et exprimere. Expressa et polita effigies.
Expressum et illustre exemplum. Sonus nec expressus, nec oppressus. 2.
Aufero, extorqueo, cum labore obtineo, _arracher_, _obtenir par force_.
Nummulos aliquot, vide, ut ab illis exprimas. Risum alicui, _vel_ gemitum
exprimere. Vitam exprimere tormentis. Cf. Extorqueo, Aufero.
EXPRŎBRĀTĬO, ōnis, f. _Reproche_, _blâme_. USUS: Hæc commemoratio quasi
exprobratio est immemoris beneficii.
EXPRŎBRO, as, avi, atum, are, a. _Reprocher_. SYN. Objicio, probro;
vitio, culpæ do, verto. PHRAS. Nihil tibi unquam exprobraxi, _je ne vous
ai jamais rien reproché_. Nullum tibi probrum objectavi, objeci; non in
calamitate insultavi, nec adversam fortunam objeci. Nullum tibi probrum
intuli, impegi, inussi. Nunquam vecordiam tuam culpavi; vitio et culpæ
dedi. Nullum in te exprobrationis telum ejeci; nihil in te criminis
congessi. Non vecordiam probris increpui. Nihil in te criminis, nec
mea in te merita commemoravi; nullum in te probrum jeci. Cf. Objicio,
Culpa. USUS: Exprobrare languorem alicui. Odiosum hominum genus officia
exprobrantium.
EXPRŌMO, is, prompsi, promptum, ere, a. _Montrer_, _manifester_. SYN.
Profero, expono. )( Occulto. ADV. Audacius. USUS: Odium, crudelitatem
suam expromere. Leges, sententiam suam expromere. Causa hæc est, in qua
omnis vis eloquentiæ possit expromi. Cf. Profero.
EXPUGNĀTOR, ōris, m. _Celui qui a pris d’assaut_. USUS: Urbis expugnator.
Pudicitiæ expugnator.
EXPUGNĀTĬO, ōnis, f. _Prise d’assaut_. EPITH. Luctuosa fani alicujus et
acerba, clara apud omnes, hostilis. USUS: Nocturnæ expugnationes.
EXPUGNO, as, avi, atum, are, a. _Prendre de vive force_. SYN. Vi capio.
USUS: Sperabat, se ejus adolescentiam et fortunas expugnare posse.
Sapientis animus nunquam vincitur, aut expugnatur. Cf. Urbem capio.
EXPULSĬO, ōnis, f. _Expulsion_. USUS: Expulsiones vicinorum.
EXPULSOR, ōris, m. _Celui qui chasse_. USUS: Iste bonorum possessor,
expulsor, direptor.
EXPULTRIX, īcis, f. _Celle qui chasse_. USUS: Philosophia expultrix
scelerum.
EXPUNGO, is, xi, ctum, ere, a. _Effacer_. USUS: Expungere nomen
debitoris, _payer une dette_. Cf. Debitum.
EXPURGO, as, avi, atum, are, a. _Disculper_, _justifier_. SYN. Expio,
quasi purgo. USUS: Expurgare suspicionem, dimovere crimen. Cf. Purgo,
Excuso, Causor.
EXPŬTO, as, are, a. _Peser_, _examiner_. SYN. Excogito, reputo. USUS:
Quid illi in mentem venerit, exputare non possum. Cf. Puto.
EXQUĪRO, is, quīsīvi, quisītum, ere, a. _Chercher avec soin_. SYN. Quæro,
inquiro, requiro, perquiro, investigo, perscrutor. ADV. Accuratius,
diligenter, diligentissime, magnopere, quam diligentissime, studiose,
undique. USUS: Omissis auctoritatibus, in ipsa re et ratione exquirere
veritatem. Exquirere de aliquo causam facti. Cf. Inquiro.
EXQUĪSĪTĒ, _Avec grand soin_. SYN. Accurate, diligenter. USUS: Accurate
et exquisite aliquid facere. Rationes exquisitius colligere.
EXQUĪSĪTUS, a, um, _Choisi_, _recherché_, _distingué_. SYN. Accuratus,
lectus, excellens. USUS: Tua exquisita et singularis doctrina. Verba
exquisita. Dicendi genus exquisitum. Nihil apud hunc lautum, nihil
elegans, nihil exquisitum. Reconditæ et exquisitæ sententiæ. Munditia
odiosa et exquisita nimis. Exquisita supplicia. Cf. Diligens, Accuratus.
EXSANGUIS, e, gen. com. _Pâle_; _faible_. SYN. Pallidus, decolor. USUS:
Aliquis supremo spiritu exsanguis, enervatus, confectus. Aridum et
exsangue genus dicendi.
EXSĂTĬO, as, avi, atum, are, a. _Rassasier_, _assouvir_. SYN. Satio,
exsaturo. USUS: Ne morte quidem Scipionis exsatiantur. Cf. Satio.
EXSĂTŬRO, as, avi, atum, are, a. _Rassasier_, _assouvir_. SYN. Exsatio.
USUS: Pascere oculos, exsaturare animum cruciatu alicujus. Cf. Satio.
EXSCENDO, is, ere, n. _Débarquer_. SYN. Exscensionem facio. USUS: Navi in
terram exscendo.
EXSCINDO, is, scīdi, scissum, ere, a. _Ruiner_, _anéantir_. SYN. Ad
internecionem redigo, ad internecionem funditus deleo. USUS: Scipio
Numantiam exscidit. Urbs exscindi se potius pateretur, quam, etc. Cf.
Everto, Vasto, Destruo.
EXSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, _Copier_. USUS: Tabulas exscripsit.
Cf. Describo.
EXSĔCO, as, cŭi, ctum, are, a. _Couper_. SYN. Seco, reseco. USUS: Qui
exsecant pestem aliquam tamquam strumam civitatis. Medicina vitiosas
partes exsecat.
EXSECTĬO, ōnis, f. _Amputation_. SYN. Excisio. USUS: Exsectio linguæ.
EXSĔQUĬÆ, ārum, f. pl. _Funérailles_, _obsèques_. SYN. Funus, pompa,
justa, justa funeris, supremi diei celebritas, parentatio. PHRAS.
Exsequias facere, _faire les funérailles_. Funus facere; funeris
exsequias celebrare; cohonestare exsequias; exsequias ducere, prosequi;
parentare; justa funebria solvere; funus ducere. Cf. Funus. USUS: 1.
Funeris exsequias celebrare. 2. Exsequiis privare, _priver des derniers
honneurs_. Exsequiarum honore, laudatione, pompa spoliare, orbare
aliquem. 3. Exsequiarum honore carere, _être privé des derniers honneurs_.
EXSĔQUOR, _vel_ EXĔQUOR, eris, sĕcūtus sum, equi, d. _Suivre jusqu’au
bout_; _achever_, _exécuter_. SYN. Sequor, observo, præsto, perficio.
ADV. Usque ad extremum. PHRAS. Exsecutus est imperium, _il exécuta
l’ordre_. Defunctus est imperio; injunctum negotium transegit, perfecit,
expedivit, effectum reddidit, confecit, absolvit; mandatum exhausit;
mandatum nec moræ, nec molestiæ sibi habuit, dum exhauriret. Cf.
Perficio, Efficax, Facio, Efficio. USUS: 1. Exsequi officia _aut_
mandata. 2. Imitor, _imiter_. Cur non factum illius exsecuti sumus? 3.
Perficio, _achever_, _exécuter_. Quod semel cœpisti, quod ingressus
es, exsequere. Fugam exsequi non omnes potuere. 4. Explico, expono,
attingo, _exposer_, _développer_. Multa sunt præterea, quæ verbis exsequi
non possum. Non exsequar peccata juventutis tuæ. 5. Jus suum exsequi,
_soutenir son droit_. 6. Egestatem exsequi, _souffrir la pauvreté_.
EXSĔRO et EXĔRO, is, rŭi, ertum, ere, a. * _Mettre à découvert_. SYN.
Extraho. USUS: Humeros exerere.
EXSĪBĬLO, as, avi, atum, are, a. _Siffler_, _huer_. SYN. Explodo. USUS:
Histrio infacetus exploditur, exsibilatur, ejicitur. Cf. Explodo, Irrideo.
EXSICCO, as, avi, atum, are, a. _Vider_. ADV. Furtim. USUS: Lagenas
furtim exsiccare. Exsiccatum genus dicendi.
EXSĬLĬO (exĭlĭo), is, ĭi _vel_ ŭi, ire, n. _Sauter hors_, _bondir_,
_jaillir_. SYN. Prosilio, evado, me projicio, me proripio. USUS:
Perlectis tuis litteris gaudio exsilii. Exsiliit conscientia sceleris
excitatus. Repente exsilit et in publicum se proripit; in forum se
projicit.
EXSISTO, is, stĭti, stĭtum, ere, n. _S’élever_, _naître_, _paraître_.
SYN. Sum, appareo, prodeo, emergo. ADV. Parumper, repente, subito.
USUS: 1. Tua in me summa beneficia exstiterunt. Metuo, ne in filium
exsistam crudelior. Ex luxuria exsistit avaritia. E vultu animi magnitudo
exsistit, elucet, _se montrer, briller_. 2. Prodeo, exeo, emergo, _sortir
de_. Utinam ille ab inferis exsistat! E virtutibus beata vita solet
exsistere. Anguis repente ex ara exstitit. E silice ignis exsistit.
Lignum ex aqua exstitit.
EXSOLVO, is, vi, sŏlūtum, ere, a. _Dégager_, _délivrer_. SYN. Solvo,
dissolvo, libero, absolvo. ADV. Plane. USUS: Nomina mea exsolvi,
expedivi, _payer ses dettes_. Aliquem religione, religionum nodis, metu,
pœna exsolvere. Se suspicione, pudore aliquem liberare et exsolvere;
fidem votaque exsolvere, _accomplir un vœu, une promesse_. Cf. Solvo.
EXSORBĔO, es, ui, ere, a. _Boire_, _s’abreuver_. SYN. Haurio, helluor.
USUS: Civilem sanguinem exsorbueras. Quæ unquam Charybdis tantos gurgites
haurire posset, quantas ille prædas exsorbuit? Multas difficultates
exsorbere.
EXSORS, ortis, gen. omn. _Exempt_, _exclu_, _privé_. SYN. Non particeps.
USUS: Amicitiæ, culpa exsors.
EXSPECTĀTĬO, ōnis, f. _Attente_; _espérance_. SYN. Spes. EPITH.
Acerba, adversaria, brevis, cæca, diuturna supplicii, firma, gravis,
incredibilis, indigna homine libero, longa, magna, major, maxima,
mirabilis, mirifica, non parva, quotidiana, sollicita, summa, suspensa,
tacita, ultima, crebra. PHRAS. 1. Vereor, ne, quam tui exspectationem
concitasti, hanc sustinere ac tueri non possis, _je crains que vous ne
répondiez pas aux espérances que vous avez fait concevoir_. Vereor, ut
studia tua exspectationi hominum respondeant. Timeo, ne studiorum tuorum
eventus ab exspectatione hominum dissentiat. Timeo, ne tuis studiis non
is, qui exspectatur, sit exitus. Magna me dubitatio tenet, an eum, quem
homines exspectant, studia tua fructum latura sint. Timeo, ne studia
tua cum hominum opinione non consentiant; alium, atque exspectatur,
exitum habeant; qui exspectatur, fructum non pariant; fallas hominum
spes de te conceptas. Timeo, ne studiorum tuorum eventus alius, atque
exspectatur, exsistat. 2. Exspectationem de te egregiam movisti, _vous
donnez de grandes espérances_. Exspectationem apud omnes, omnibus de
te magnam commovisti, concitasti, fecisti, dedisti, attulisti; magnam
in exspectationem omnes adduxisti. 3. Magna de te exspectatio est,
_on attend beaucoup de vous_. Scito, te in summa exspectatione esse;
summam esse tui exspectationem; omnes exspectant a te, quæ a summa
virtute, summoque ingenio exspectanda erant; nihil humile, nihil
vulgare, nihil angustum a te exspectatur; magnum quiddam, et excellens;
excelsa omnia, ampla, divina sibi de te pollicentur; civitas omnis
exspectatione suspensa, in exspectationem erecta est. 4. Exspectationem
de te concitatam egregie sustinuisti, _vous avez parfaitement rempli
l’attente que vous aviez fait concevoir_. Exspectationem de te factam
tuitus es præclare; explevisti, quin vicisti, superasti desiderii
nostri exspectationem; conceptæ de te opinioni egregie respondisti. 5.
Exspectationi non respondisti, _vous n’avez pas répondu à notre attente_.
Fefellisti, decepisti exspectationem nostram; id, quod a te præstitum,
longe infra exspectationem est; non æquasti spem de te conceptam; longe
absunt a præclara exspectatione studiorum tuorum fructus. Cf. Opinio,
Spes.
EXSPECTO, as, avi, atum, are, a. _Attendre_. SYN. Præstolor, spero.
ADV. Acriter, acerrime, admodum, amanter, amplius, avide, avidissime,
commodissime, jam diu, maxime, melius, mirifice, omnino, privatim,
prorsus, publice, quotidie, summe, valde, vehementer, recte, foris.
PHRAS. 1. Diu te jam exspecto, _je vous attends depuis longtemps_. Diu
te operior; in diuturna exspectatione est adventus tuus; acerrime, valde
suspenso animo te præstolor; magna tui est exspectatio; vix fero jam
desiderium tui; animus jam præstolantem deficit; angor singularum horarum
exspectatione. 2. Omnes exspectabant exitum rei, _tous attendaient
l’issue de cette affaire_. Omnes erecti exspectatione stabant; in
exspectatione civitas erat universa; civitas in rei exspectationem erecta
erat; tot mortalium animi spe, metuque pendebant; exspectationes ea res
nonexiguas commovebat; angebantur, cruciabantur, torquebantur omnes
exspectatione rei. Civitas omnis cæca exspectatione suspensa tenebatur;
in eventum sortis intenta erat; multiplici exspectatione commota erat. 3.
Cum omnes exspectarent, _comme tous attendaient_. In tanta exspectatione
rerum; tot mortalium animis spe, metuque pendentibus; intentis in rei
eventum omnium animis oculisque. USUS: Reditum tuum spe exspecto,
absentem memoria colo. Omnia, volo, a me postules et exspectes. Diem
ex die exspectare. Carus omnibus et exspectatus venies. Exspectatus ad
summam dignitatem. Cf. Exspectatio.
EXSPĪRĀTĬO (expiratio), ōnis, f. _Exhalaison_, _vapeur_. SYN. Exhalatio.
USUS: Terræ exspirationibus aer alitur.
EXSPĪRO (expiro), as, avi, atum, are, a. et n. _Exhaler_; _rendre le
dernier soupir_. SYN. Spiritum emitto. USUS: Animam exspirare. Inter
primam curationem exspiravit, _il mourut pendant le premier traitement_.
Cf. Morior.
EXSPŎLĬO, as, avi, atum, are, a. _Dépouiller_. SYN. Exhaurio. PHRAS.
Exspoliavit provinciam, _il a dépouillé une province_. Provinciam eam
frumento, etc. exinanivit; prædas ex omnibus locis egit; prædæ loco eam
provinciam habuit; quidquid ferri agique potuit avertit. Cf. Spolio,
Diripio. USUS: Exspoliare Pompeium exercitu et provincia.
EXSPŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Rejeter_, _vomir_. SYN. Cum fastidio
rejicio, expello.
EXSTINCTĬO, ōnis, f. _Mort_, _extinction_. SYN. Interitus. USUS: Supremas
ille dies non exstinctionem, sed loci commutationem affert.
EXSTINCTOR, ōris, m. _Celui qui éteint_. USUS: Non exstinctor, sed auctor
incendii, belli, seditionis. Exstinctor patriæ et proditor.
EXSTINGUO, is, xi, nctum, ere, a. _Éteindre_. SYN. Restinguo, opprimo.
)( Incendo. ADV. Omnino, animum plane, maturius, simul, funditus,
jam pridem. USUS: 1. Vir egregius mature exstinctus. Belli reliquias
exstinguere. Memoria tanti sceleris non exstincta quidem, sed repressa
vetustate. 2. Deleo, interitum affero, _faire périr_, _détruire_.
Exstinguere senatum, leges, rempublicam, imperium, judicia. Alicujus
salutem exstinguere, gloriam infringere. Furorem alicujus et audaciam
opprimere, exstinguere. Cf. Deleo.
EXSTIRPO, as, avi, atum, are, a. _Déraciner_, _arracher_. SYN. Extraho,
evello; stirpem tollo, interficio, funditus deleo. USUS: TRANSL. Nisi
omnem humanitatem ex ejus animo exstirpatam credimus. Vitia funditus
exstirpari non possunt.
EXSTO, as, tĭti, tĭtum, are, n. _Apparaître_, _se montrer_. SYN. Appareo,
consto, sum. ADV. Aliunde, nusquam, repente, subito, divinitus. USUS:
1. Exstant multa fortitudinis exempla. Multa tua in me merita exstant.
2. Emineo, _dépasser_, _faire saillie_. Navis ab aquis exstat. Quod est
illuminatum magis, exstare et eminere videtur. Cf. Exsisto.
EXSTRUCTĬO, ōnis, f. _Construction_. USUS: Exstructiones tectorum.
EXSTRŬO, is, uxi, uctum, ere, a. _Élever_, _dresser_. SYN. Ædifico.
ADV. Accurate, vere. USUS: 1. Immortale monumentum exstruere. Ad cœlum
exstruxit villam. 2. Cogito, _se représenter_. Age, exstrue animo
altitudinem et excellentiam virtutis. 3. Onero, _charger_. Mensam
exquisitis epulis exstruere. Cf. Ædifico.
EXSŪDO, as, avi, atum, are, a. _Faire avec peine_. USUS: Laborem exsudare.
EXSŪGO, is, suxi, suctum, ere, a. _Sucer entièrement_; _épuiser_. USUS:
Sanguinem, fortunasque omnium exsugere.
EXSŬPĔRANTĬA, æ, f. _Supériorité_. USUS: Populus omnem exsuperantiam
virtutis odit.
EXSŬPĔRO, as, avi, atum, are, a. _Surpasser_. SYN. Supero. USUS: Dum
anima exsuperabo mea. Cf. Supero, Excello.
EXSURGO, is, surrexi, surrectum, ere, n. _Se lever_. SYN. Surgo, erigor.
ADV. Honestissime, paulisper. USUS: Exsurge et erigere te. Recreatus
morbo, ut exsurgere et erigere se posset. Cf. Surgo.
EXSUSCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Appel fait à l’attention (de l’auditeur)_. SYN.
Commotio.
EXSUSCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Éveiller_; _émouvoir_, _exciter_. SYN.
Expergefacio. USUS: Hæc cura animos exsuscitat. Memoriam, se exsuscitat.
EXTA, ōrum, n. pl. _Entrailles des victimes_. SYN. Præcordia. EPITH.
Argutissima, bona, prima, secunda, tristissima. USUS: Præsentio per exta.
Exta pecudum interpretari.
EXTĀBESCO, is, tābŭi, escere, n. _Se sécher_, _devenir maigre_. SYN.
Contabesco, lenta tabe conficior. USUS: Corpus macie, sententia illa
diuturnitate extabuit. Cf. Tabes.
EXTEMPLO, _Sur le champ_. SYN. Illico. Cf. Statim.
EXTEMPŎRĀLIS, e, gen. com. _Improvisé_.
EXTENDO, is, tendi, tensum, ere, a. _Étendre_. SYN. Projicio. PHRAS. 1.
Late se extendit tua industria ad alienas utilitates, _vous vous occupez
beaucoup des intérêts a’autrui_. Late se porrigit et explicat, late
patet, fluit, manet; urbem totam complectitur tua industria; ad exteros
etiam porrigis, profers tuam industriam; non constringi, contineri se
patitur tua industria; certis finibus includi, circumscribi se non
sinit, egreditur extra fines, quos muneris tui ratio constitutos habet.
2. Peninsula late extenditur in mare, _la péninsule se prolonge au loin
dans la mer_. Excurrit late in mare; porrecta est in mare multis passuum
millibus, peninsula late in mare projecta. 3. Arbor ramos late extendit,
_l’arbre étend au loin ses branches_. Diffunditur vastis ramis arbor; in
omnes partes funditur; late ramos promittit; passis late ramis, projectis
brachiis procera arbor. USUS: Extensis brachiis aliquid de gestu addidit.
Cf. Dilato, Explico.
EXTĔNŬĀTĬO, ōnis, f. _Atténuation_ (Fig. reth.). EPITH. Concisa. USUS:
Distincte concisa brevitas extenuatioque.
EXTĔNŬO, as, avi, atum, are, a. _Rendre mince_, _diminuer_. SYN. Minuo,
attenuo, deprimo, elevo. )( Augeo, exaggero, amplifico. ADV. Sigillatim
voluptates. USUS: Amor omnes molestias extenuat. Munus suum et beneficium
verbis extenuare. Extenuatur spes nostra et evanescit. Extenuare
atrocitatem facti, levare, elevare. Extenuabant angustiæ gradientium
agmen. Extenuare suspicionem, offensionem, ignominiam et elevare. Cf.
Minuo.
EXTĔRĔBRO, as, are, a. _Obtenir avec effort_, _arracher_. SYN.
Perterebro, exterebrando extraho. USUS: Nummulos, aurum exterebrare ex
aliquo.
EXTERGĔO, es, _vel_ EXTERGO, is, tersi, tersum, ere, a. _Essuyer_,
_nettoyer_. SYN. Tergendo purgo, ac mundum facio. Cf. Tergo.
EXTERMĬNĀTOR, ōris, m. _Celui qui chasse_, _qui bannit_. SYN. Expulsor.
EXTERMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Expulser_, _bannir_. SYN. Expello,
ejicio. ADV. Contra. USUS: Exterminare ab urbe. Reipublicæ auctoritatem.
Rempublicam exterminare. Peregrinos urbibus exterminare. Cf. Pello,
Ejicio.
EXTERNUS, a, um, _Étranger_. SYN. Extrarius, extraneus, exterus,
alienigena, extrinsecus accedens, adventitius, peregrinus, advena. )(
Domesticus. USUS: Externa commoda, et ad corpus pertinentia. Canum amor
in dominos, odium in externos. Animos externa et adventitia visione
pulsare. Adjumenta externa et adventitia.
EXTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Broyer_; _digérer_. SYN. Comminuo,
digero, conficio. USUS: Calor stomachi ad exterendum cibum.
EXTERRĔO, es, rŭi, ĭtum, ere, a. _Épouvanter_. SYN. Perterreo. ADV.
Præter modum. USUS: Admotis dolorum facibus exterrentur plerique. Cf.
Terreo.
EXTĔRUS, a, um, _Étranger_. SYN. Externus. )( Domesticus. USUS: Exteræ
nationes. Cf. Peregrinus.
EXTĬMESCO, is, mŭi, escere, n. et a. _Être épouvanté_; _craindre_,
_redouter_. SYN. Pertimesco. USUS: Unum extimescendum est, ne quid
turpiter faciamus. Cf. Timeo.
EXTĬMUS, a, um, _Qui est à l’extrémité_; _le dernier_. SYN. Extremus.
USUS: Orbis cœlestis extimus.
EXTISPEX, ĭcis, m. _Devin qui observait les entrailles des victimes_.
SYN. Aruspex. USUS: Ars extispicum.
EXTOLLO, is, tŭli, ēlātum, ere, a. _Lever_, _relever_; _ranimer_. SYN.
Effero, erigo, animos tollo, insolentem facio. )( Deprimo. USUS: Aliquem
laudibus in cœlum; rerum verbis in majus extollere. Extollere jacentem
et erigere. Libertas pressa tandem caput extollere, erigere, se recreare
incipit. Opes illum admodum extollunt. Cave addas: Suos oculos, etc. Cf.
Laudo, Illustro.
EXTORQUĔO, es, torsi, tortum, ere, a. _Arracher_, _obtenir violemment_.
SYN. Exprimo, aufero, eripio. ADV. Ingratiis, sero. PHRAS. Nummos aliquot
extorsit, _il m’a extorqué quelques écus_. Vi pecuniam ex me expressit;
invito, atque ingratiis nummos aliquot extorsit; peculii sibi aliquid
expugnavit; nummorum aliquid a me exterebravit, exsculpsit; argento me
emunxit. USUS: Vi ferrum, arma de manibus alicui extorquere. Sententiam
alicui extorquere. Hic mihi error, dum vivo, non extorquebitur. Cf.
Eripio.
EXTORRIS, e, gen. com. _Banni_, _proscrit_. SYN. Exul. Cf. Exul, Exilium.
EXTRA, _Hors_. SYN. Extrinsecus, foris. Vim exprimit remotioris loci. )(
Intra. USUS: 1. Extra urbem, ostium eminere foras. Ea, quæ extra sunt,
contemplari. In corpore et extra, quædam bona sunt. 2. Præter, _à part_.
Extra tumultum Gallicum multis armorum vacatio est. Sunt hæc extra modum
absona. Extra culpam se ponere. Extra hanc causam, nemo arma ferat.
EXTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Extraire_, _tirer_; _prolonger_.
SYN. Exstirpo, evello; produco, differo. ADV. Penitus, radicitus,
stirpitus. PHRAS. Res variis modis extrahitur, _on prolonge l’affaire
de toutes les façons_. Res trahitur; dies producitur; res protrahitur,
ducitur, differtur; mora rebus alia et alia injicitur, intercedit; dies
unus, alter, tertius agendæ rei eximitur. Cf. Differo. USUS: 1. Epicurus
ex hominum animis radicitus extrahit religionem. Extrahere ex animo
sententiam alteri. 2. Libero, eripio, _arracher_, _délivrer_. Extrahere
se e negotio. Rempublicam periculis extrahere. 3. Produco, differo,
_traîner en longueur_, _prolonger_. Res variis calumniis extracta
est. Diem, senatum, judicium extrahere. Certamen in noctem extrahere,
_prolonger le combat jusqu’à la nuit_.
EXTRĀNĔUS, a, um, _Extérieur_, _étranger_. SYN. Extrarius. USUS: Res,
bona extranea. Cf. Externus, Peregrinus.
EXTRĂORDĬNĀRĬUS, a, um, _Extraordinaire_, _inusité_. SYN. Extra
ordinem. )( Legitimus. USUS: Extraordinarios honores accipere. Pecunia
extraordinaria. Cupiditatibus extraordinariis adeo non indulgeo, ut vix
quotidianis satisfaciam.
EXTRĀRĬUS, a, um, _Extérieur_. SYN. Externus. )( Interior. USUS: Extraria
defensio.
EXTRĒMĬTAS, ātis, f. _Extrémité_, _bout_, _fin_. SYN. Ora. USUS: Cœli
nulla ora, nulla extremitas. Omnem infinitatem peragrabat, in nulla
extremitate consistens.
EXTRĒMO, _A la fin_. SYN. Ad extremum, postremo.
EXTRĒMUM, _Terme_, _fin_. SYN. Ultimum, finis. USUS: 1. Quod non habet
extremum, infinitum est. 2. ADV. Tandem, _cum_ ad, _pour la fin_. Non
illi animus, non fides ad extremum defuit.
EXTRĒMUS, a, um, _Extrême_, _dernier_. SYN. Postremus, ultimus,
novissimus. )( Infimus, primus. PHRAS. Res ad extremum venit, _la chose
est dans une situation désespérée_. Ad ultimum dimicationis ventum est.
Ad ultimum laboris ac periculi ventum est. Res est in extremum deducta
casum. Ad ultima propellimur; omnia extrema, ultima tentanda nunc sunt,
et audenda. Cf. Finis, Periculum, Despero. USUS: Cœlum extremum atque
ultimum mundi. Extremum discrimen; in extremo libro. Extrema in oratione.
In extremis litteris erat.
EXTRĪCO, as, avi, atum, are, a. _Débarrasser_, _démêler_. SYN. Explico,
expedio, evolvo. USUS: De negotio tuo nihil adhuc extrico. Cf. Expedio,
Explico.
EXTRĬNSĔCUS, _Au dehors_, _à l’extérieur_. SYN. Extra, foris. USUS:
Pulmones adducunt spiritum extrinsecus. Extrinsecus inaurata columna. Re
extrinsecus terribili objecta. Cf. Extra.
EXTRŪDO, is, trūsi, trūsum, ere, a. _Chasser_, _repousser_, _éloigner_.
SYN. Ejicio, exturbo. )( Retineo. ADV. Quamprimum. USUS: Domo aliquem,
quin amicitia extrudere. Cf. Ejicio.
EXTUNDO, is, tŭdi, tūsum, ere, a. * _Créer_, _produire_; _arracher_.
USUS: Labor extundit artes, extundit fastidium. Cf. Exprimo.
EXTURBO, as, avi, atum, are, a. _Chasser par force_, _bannir_. SYN. Per
vim ejicio, expello, dejicio, everto. ADV. Nominatim. USUS: 1. Exturbari
domo, fortunis, numero vivorum. 2. TRANSL. Ægritudinem ex animo,
lassitudinem ex membris exturbare. Cf. Pello, Ejicio.
EXŪBĔRANTĬA, æ, f. _Abondance_.
EXŪBĔRO, as, avi, are, n. _Regorger_, _abonder_. SYN. Abundo. USUS: Annus
pomis exuberat. Cf. Copia.
EXUL, ŭlis, m. _Exilé_. SYN. Extorris, ejectus, relegatus. )( Civis.
PHRAS. Multi egregii viri exules facti sunt, _un grand nombre d’hommes
illustres furent exilés_. Complures viri insignes inique relegati; e
patria amandati, expulsi, ejecti, ablegati sunt; exulaverunt; exilio
mulctati, damnati sunt; patrium solum vertere compulsi, coacti sunt;
patriam exules reliquerunt; urbe, domo, penatibus, foro, congressu
civium extorres fuerunt; patria cedere coacti sunt; in exilium projecti
sunt; patriæ finibus prohibiti; in ultimas terras deportati; in ultimum
pene rerum humanarum terminum relegati, amandati sunt. USUS: Vagus exul
errabat undique. Reducere, restituere exules. Cf. Exilium, Exulo.
EXULCĔRO, as, avi, atum, are, a. _Ulcérer_; _irriter_, _aigrir_. SYN.
Ulcus facio, corrumpo. )( Concilio. ADV. Clam. USUS: Animus suspicionibus
exulceratus. Non modo non exulcerasti ejus gratiam, sed conciliasti.
EXŬLO, as, avi, atum, are, n. _Être banni_, _proscrit_, _exilé_. SYN.
Exul sum; exilii causa solum verto, _vel_ muto; in exilio sum. PHRAS. 1.
Sponte sua exultavit, _il s’exila volontairement_. Voluntarium conscivit
exilium; sponte urbe cessit, migravit, excessit; exulatum iit, abiit;
in exilium profectus est; patriam reliquit; solum vertit, mutavit;
exilio patriam sedem mutavit. 2. Tarquinii merito Roma exularunt, _c’est
justement que les Tarquins furent bannis de Rome_. Merito urbe pulsi;
Roma exacti, extrusi, ejecti, exterminati sunt. Roma abire, egredi,
cedere, migrare, recedere, exire; in exilium ire; exulatum abire jussi
sunt; Romam relinquere coacti sunt. Cf. Exul, Exilium.
EXULTĀTĬO, ōnis, f. _Joie immodérée_, _transport_. USUS: Illa exultatio
Athamantis.
EXULTO, as, avi, are, n. _Bondir de joie, d’orgueil, etc._ SYN. Efferor
gaudio; gaudio triumpho; voluptate, _vel_ lætitia nimia gestio. )(
Lamentor. ADV. Audacius, effuse, immoderate, inaniter, palam lætitia,
palam luctu, juveniliter. USUS: Alacris exultat improbitas in victoria.
Otio, rebus secundis, gaudio exultare, et triumphare. Exultaret et
triumpharet oratio. Elatus gaudio, animi lætitia exultans. Temere
gestiens, furens, et exultans. Furor exultans. Cf. Gaudium, Lætor.
EXŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Dépouiller_. SYN. Spolio corpus, corpus
nudo, vestem detraho, ornatu denudo. )( Induo. USUS: 1. Omnem
humanitatem, fidem, obsequium, jus fasque exuere. Arrogantiam exuere;
hominem exuere, _dépouiller tout sentiment d’humanité_. 2. Extrico,
_se débarrasser de_. Laqueis se exuere. 3. Vestem pono, depono, _se
déshabiller_. Vestem, se veste exuere.
EXŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. _Brûler_, _consumer_, _anéantir_. USUS:
Mihi ex animo exuri non potest, esse DEUM. Cf. Comburo, Concremo, Ignis.
EXUSTĬO, ōnis, f. _Combustion_. USUS: Exustiones, eluviones terrarum,
_les inondations et les embrasements_.
EXŬVĬÆ, ārum, f. pl. _Dépouilles_. SYN. Spolia. USUS: Locus exuviis
nauticis, et classium spoliis ornatus. Exuviæ leonis, asini, serpentis;
bubulæ exuviæ. Exuvias defuncti terræ demandare, _enterrer un mort_.
F
FĂBA, æ, f. _Fève_. SYN. Legumen maximum. USUS: Faba abstinuere
Pythagorici, quasi eorum cibo mens, non venter infletur. Faba inflationem
magnam habet.
FĀBELLA, æ, f. _Récit_, _anecdote_, _historiette_, _conte_. SYN. Fabula.
EPITH. Tota, vetus, anilis, commentitia. Latina. USUS: Vetus fabella
narratur. Cf. Fabula.
FĂBER, ri, m. _Ouvrier_, _artisan_. SYN. Opifex, artifex. EPITH.
Lignarius et optimus. PHRAS. Faber est admodum peritus, _il est fort
habile ouvrier_. Inventor et machinator bellicorum operum; qui miri
artificii machinationes summa celeritate promoveat; fabrilium operum
magister excellens est. USUS: Adhibere non modo ut architectos, sed ut
fabros ad ædificandam rempublicam.
FĂBRĒ, _Artistement_, _habilement_. SYN. Affabre, artificiose, scite,
miro opere, summo artificio. USUS: Argentum fabre factum.
FĂBRĒFĂCĬO, facis, fēci, factum, ere, a. _Construire_, _façonner avec
art_. SYN. Artificiose compono, ædifico. USUS: Astutiam fabrefacere. Vasa
fabrefacta.
FĂBRĬCA, æ, f. _Atelier_; _confection_, _structure_. SYN. Fabricatio, ars
fabrilis. EPITH. Admirabilis, crudelis, diligens, divina, incredibilis.
USUS: Incredibilis illa naturæ fabrica. Quam solers subtilisque
descriptio, quamque admirabilis fabrica membrorum. Vulcanus Lemni fabricæ
præest.
FĂBRĬCĀTĬO, ōnis, f. _Travail_, _mise en œuvre_, _construction_. SYN.
Fabrica. USUS: Si erit tota hominis fabricatio perspecta.
FĂBRĬCĀTOR, ōris, m. _Constructeur_, _ouvrier_. SYN. Architectus,
artifex, ædificator. USUS: Minutorum opusculorum fabricator. Ille
fabricator tanti operis DEUS.
FĂBRĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Faire_, _façonner_, _fabriquer_.
SYN. Fabrico, architector. ADV. Incredibiliter. USUS: Fabricemur verba,
_forgeons_, _créons des mots_. Vim esse aliquam cum prudentia et
consilio, quæ finxerit, et fabricata sit hominem. Cf. Ædifico.
FĂBRĬLIS, e, gen. com. _D’ouvrier_, _d’artisan_. USUS: Erratum fabrile.
FĀBŬLA, æ, f. _Récit_, _histoire_; _fable_, _conte_. SYN. Res
commentitia, apologus, scenæ argumentum. EPITH. Decantata, falsa, ficta,
commentitia, incredibilis, nova, obscœnissima. USUS: 1. Lupus in fabula.
Decantata fabula. Num fabulis credam? 2. Comœdia, Tragœdia, _pièce de
théâtre_, _poëme_. Festive fabulam egisti. Fabulam ætatis peregit.
Fabulam dare, exigere, conficere. 3. Deridiculo sum, _devenir la fable de
tout le monde_. Fabula sto. Vulgi tabulam fieri.
FĀBŬLŌSUS, a, um, _Fabuleux_; _dont on raconte beaucoup de fables_.
SYN. Fabulis poeticis decorus; de quo multa finguntur. USUS: Fabulosa
antiquitas.
FĂCESSO, is, cessii, _vel_ cessīvi, ītum, ere, a. et n. _S’éloigner_.
SYN. Abeo. ADV. Paulisper. USUS: Facessant homines importuni, _loin de
nous ces importuns_. 2. Creo, exhibeo, _créer_, _produire_, _causer_,
_susciter_. Periculum alicui, molestiam, negotium facessere, _susciter
des ennuis, des affaires à qqn_. Cf. Abeo.
FĂCĒTĒ, _Plaisamment_; _élégamment_. SYN. Concinne, venuste, ridicule,
salse. USUS: Facete, venuste, breviter, acute dicere.
FĂCĒTĬÆ, ārum, f. pl. _Traits d’esprit_; _plaisanteries_. SYN. Jocus,
sales, lepor, argutiæ, suavitas, urbanitas, festivitas; cavillatio,
dicacitas. EPITH. Asperiores, multæ, perpetuæ, politissimæ. PHRAS.
Facetiis suis multos oblectat, _il amuse tout le monde par ses
plaisanteries fines, son enjouement_. Ita belle, scite, venuste; ita
argute, ingeniose, festive, lepide jocatur, ut audientes mira voluptate
perfundat; facetiis ita valet, ut singulis pene verbis risum commoveat,
excitet; ejus facetiis et jocationibus mire capiuntur multorum animi;
multæ politissimæque sunt in eo facetiæ. Nihil illo est festivius,
lepidius; lepore, festivitate, elegantia morum conferendus cum illo nemo
est. Lepores tot habet, ac loquendi suavitates, multorum ut amorem sibi
conciliet. Cf. Jocus. USUS: Libandus est ex omni genere urbanitatis
facetiarum quidam lepor. Sale conditus et facetiis Cæsar. Sale tuo et
lepore et politissimis facetiis multos erexisti.
FĂCĒTUS, a, um, _Enjoué_, _fin_, _spirituel_, _divertissant_. SYN.
Festivus, argutus, concinnus, scitus, urbanus, venustus, elegans,
salsus, acutus, dicax. )( Insulsus. PHRAS. Homo est mire facetus, _cet
homine est très spirituel_. Quo nemo lepore et festivitate conditior;
qui nusquam non urbanum et venustum sermonem inducat; qui persalse una
et perhumaniter jocatur; longe a scurrili dicacitate remotus; cujus
joci nihil de gravitate decerpant. Homo est, jocosa dicta scite admodum
in quoslibet jactare gnarus; ingenio nec rustico, nec absurdo; minime
omnium severo et tetrico; qui jocum movere, sermone uti vel molli,
vel pervicaci queat; cui leporis plurimum inest; cujus facetiæ prorsus
venustæ; qui ridiculus omnino ac festivus, vultu adjuvante et voce,
et ipso genere sermonis; homo sale conditus et facetiis. Homo dulcis,
festivique sermonis, ac perfacetus; in quo multus lepos, multæque
facetiæ; qui dicendi sale, et acute faceteque dictis plurimum valet; ex
quo rusticum nihil exeat, sed venusta multa, et perfaceta multa; natura
dicax et festivitate conditus, ac ne inter seria quidem risu satis
temperans. Cf. Jocor. USUS: Ante facete dictum emissum hærere debet, quam
cogitari potuisse videatur. Faceti narratores quidam, vultu adjuvante, et
voce, et ipso genere sermonis. Cavillator facetus et ridiculus.
FĂCĬES, ēi, f. _Visage_, _figure_, _physionomie_. SYN. Species oris,
vultus. EPITH. Clara, crebra, egregia, eximia, illustris, nova,
pulchrior, formidolosa. USUS: 1. Quæ nobis fingere non possumus, facies,
vultus, sonus. 2. Forma, status, species, conditio, _forme_, _figure_,
_apparence_, _image_. Formam et tanquam faciem honesti vides. Faciem
præsentis reipublicæ describere. Cf. Vultus.
FĂCĬLE, _Facilement_. SYN. Libenter, nullo negotio, nullo labore, cito.
)( Ægre, tristius, difficulter, vix. PHRAS. Sapiens facile fortunæ
resistit, _le sage résiste aisément à la fortune_. Non difficulter, haud
gravatim, non laboriose, parvo negotio, nullo negotio fortunæ resistit.
Sapienti difficile non est, laboriosum non est, nihil negotii est impetum
fortunæ sustinere. Difficultatis non est, laboris non est, si quis
sapientia valet, tueri se ab injuriis fortunæ. Difficilis operæ non est,
si quis mente ac consilio præstet, secundam æque, ac adversam fortunam
ferre. USUS: Homo facile deterrimus; ordinis hujus facile princeps. Qui
sperant, facilius ad laudem nobilitatis perveniunt. Cf. Facilis.
FĂCĬLIS, e, gen. com. _Facile_. SYN. Proclivis, expeditus, explicatus,
promptus. )( Difficilis. PHRAS. 1. Facilis est causa et explicata, _la
cause est facile et claire_. Quid negotii est hic vincere? Facillime,
nullo negotio, nutu impelles judices; ludus erit judices flectere.
Facilis est et pervulgata causa, non laborabis admodum; perlevi momento
rem efficies; nutu, quod velis, consequere; omnia ludibundus, dormiens
etiam; per ludum perficies; si vel digitis concrepueris, rem perficies;
non posset esse facilior et solutior causæ ratio. Omnia tibi in hac causa
æqua erunt et plana, proclivia, prona, in proclivi erunt omnia; omnia in
expedito; non ægerrime, non maxima contentione rem perficies, ad exitum
perduces. Causæ exitus in facili erit; in promptu erit; dormienti id
beneficium deferetur, ut a te stent judices; ex facili victoria tibi
continget. 2. Facile tibi erit, res meas curare, _il vous sera facile
de prendre soin de mes affaires_. Negotium tibi res meæ aut nullum, aut
minimum exhibebunt, facessent; labori, aut molestiæ haud quaquam erunt;
res meas optime constitutas, satis aptas, explicatas, expeditas, nullis
difficultatibus implicatas offendes; haud ægre res meas curabis; facilem
et solutam deprehendes rerum mearum rationem. Cf. Facile. USUS: 1. Mihi
in causa facili et explicata perdifficilis et lubrica defensionis ratio
est. Facilis et expeditus ad dicendum. Materia facilis ad exardescendum.
2. Lenis, comis, indulgens, exorabilis, _traitable_, _bon_, _doux_,
_bienveillant_. )( Fastidiosus. Facilem se omnibus præbere. Comes,
benigni, faciles homines. Facilis parens et indulgens.
FĂCĬLĬTAS, ātis, f. _Douceur_, _bonté_, _indulgence_. SYN. Lenitas,
humanitas, comitas, indulgentia. )( Difficultas. EPITH. Admirabilis,
nimia. USUS: Qui dignitate principibus antecellit, facilitate par infimis
videtur. Exercenda est facilitas et altitudo animi. Quis congressum eius,
quis facilitatem sermonis et humanitatis desideravit?
FĂCĬNŎRŌSUS, a, um, _Chargé de crimes_. SYN. Scelestus, flagitiosus.
USUS: Cum facinorosis, audacibus, injuriosis hominibus versari. Cf.
Malus, Scelestus.
FĂCĬNUS, ŏris, n. _Action bonne ou mauvaise_; _crime_, _forfait_. SYN.
Factum; scelus, flagitium, nefas. EPITH. Civile, commune, crudelissimum,
teterrimum, dignum, ferum ac immane, improbum, inauditum, indignissimum,
indignum, magnum, malum, manifestum, maximum, miserum, nefarium, nobile,
multis sæpe locis commemoratum, tetrum, turpissimum, voluntarium. PHRAS.
Facinus atrocissimum admisit, _il a commis un crime épouvantable_.
Indignum, nefarium facinus fecit, commisit; tetrum ac turpissimum facinus
patravit, facinus in suos fœdum ac immane conscivit. Facinus flagitii
plenum ac dedecoris ab illo admissum est. Cf. Scelus, Flagitium. USUS: 1.
Ad scelestum ac nefarium facinus aliquem adducere, impellere, incendere,
_pousser au crime_. 2. Egregium factum, _action d’éclat_, _trait
mémorable_. Facinus præclarissimum, pulcherrimum, rectissimum suscipere,
obire, conficere, efficere. Cf. Factum.
FĂCĬO, făcis, fēci, factum, ere, a. _Faire_, _exécuter_. SYN. Ago,
efficio, conficio, perficio, præsto, creo, transigo, conflo. ADV.
Abjecte, absurde, accurate, ambitiose, amice mentionem alicujus,
amplius, animose, aperte, arrogantius, aspere, astute, atrocius,
audacter, belle, hercle, benigne, breviter, callide, caute, celeriter,
clementer, commodo, communiter, considerate, constanter, consulto,
copiose, coram, crebrius, cumulate, cupide, curiosius, decore, de
integro, difficilius, diligenter, dissimulanter, diu quid, dolenter,
effeminate, egregie, eleganter, enucleate, etiam atque etiam, faciliter,
fallacius, familiarius, feliciter, fortiter, fraterne, furiose, furtim,
grate, graviter, hostiliter, honeste, honorifice, humane, jam dudum,
ignave, immoderate, impensius, impie, improbe, improbius, imprudenter,
impune, incontinenter, incaute, indecore, indocte, inepte, indulgenter,
inhumane, inimice, inique, injuste, inscienter, insidiose, intemperanter,
iracunde, justissime, libenter, prolixe, celeriter, liberaliter, libere,
libidinose, liquidius, longe, magnifice, magnopere, male, malitiose,
maturius, maxime, melius, modice, moderate, moleste, muliebriter, mutuo,
necessario, omnino, optime, ornate, palam, parce, perbelle, perite,
perperam, perpetuo, petulanter, plane, libenter, postremo, præclare,
presse, pridem, probe, prolixe, prudenter, publice, pueriliter,
pulcherrime, quam diligentissime, rabiose, recte, ridicule, rustice,
sapienter, scelerate, scite, sedulo, serviliter, similiter, simulate,
sortito, splendide, statim, studiose, stulte, subarroganter, tarde,
temere, teterrime, timide, turbulenter, turpiter, vafre, vehementer,
vere, vitiose, vulgo, sero. PHRAS. 1. Fac diligenter quod imperatum
est, _faites promptement ce que l’on vous a commandé_. Rem age, pro
virili parte confice; quas tibi imposui partes sustine; mandata nostra
exhauri; noli committere, ut honoris nostri causa non libenter, et
celeriter efficias; quod suscepisti onus officii, sustinendum est;
postquam subiisti hanc conditionem, promissa tibi implenda sunt; standum
pactis ac promissis. 2. Hanc rem optime facies, _vous ferez très-bien
cette chose_. Rem optime tuo ductu geres; in negotii tractatione,
gestione solertiam unus adhibebis maximam; prolixe, reor, cumulateque
facies; rem pro dignitate administrabis, curabis, effectam dabis. A te
res ista optime proficiscetur, et ad exitum perducetur. 3. Omnia quæ
vis faciam, _je ferai tout ce que vous voudrez_. Omnia cupio, quæ tu
imperas; obsequar voluntati tuæ; omnibus in rebus fore me in potestate
tua scito; vincam meis officiis cogitationes tuas; mandata exhauriam; quæ
vis, quæque imperas, prolixe, cumulateque faciam, perficiam, exsequar;
postulata peragam; quod mandas, factum et curatum dabo. 4. Rerum gestarum
gloria odiosum me facit, _mes actions glorieuses m’ont valu l’envie
de bien des gens_. Invidiam mihi fecit, confecit, conflavit, peperit,
concitavit, attulit; in invidiam me adduxit. Cf. Odium, Odiosus. 5.
Quis hoc fecit? _Qui a fait cela?_ Ad quem id maleficium pertinet?
Quis auctor delicti? Quis facinus istud conscivit, patravit? Quis dux,
princeps, caput scelesti consilii? Quæ fax nefarii huius incendii, belli,
seditionis? Quo fonte profluxit, profectum est immane hoc facinus? Cf.
Causa. 6. (Ille est fac totum, VULG.), _c’est un factotum_. Omnium
rerum actor et administer est; idem est, per quem, quæ volumus, omnia
auferemus; princeps est in amicitia et gratia Regis; heri sui dextella
est. 7. Omnia facit arbitratu suo, _il fait tout à sa guise_. Suo utitur
consilio; sibi uni obtemperat; præter se audit neminem; se unum adhibet
in consilium; ad arbitrium libidinemque agit omnia; ut libido fert;
ut quæque in mentem, aut libidinem venerint, ita exsequitur. USUS: 1.
Facere aliquid humaniter, turpiter, studiose, libenter, consulto, contra
leges. Sumptus, cœnam, impetum, sui copiam, injuriam, poema, versus
facere. 2. Æstimo, judico, _estimer_, _priser_. Parvi, magni aliquem
facere. 3. Fingo, induco, _supposer_, _feindre_. Plato facit Socratem
disputantem. 4. Colligo, cogo, _se procurer_, _amasser_. Pecuniam facere;
manum facere, copias facere. 5. Affero, infero, _apporter_, _causer_,
_faire_. Convitium, plagam, cædem, favorem, honorem, timorem, vim facere.
6. Exerceo, _pratiquer_, _exercer_. Piraticam, argentariam, mercaturam,
præconium, quæstum facere, _faire le métier de pirate, faire la banque,
le commerce, l’usure, etc._ 7. Sacrifico, _faire un sacrifice_.
Junoni consules facere debent. Rem divinam ad aras facere. 8. Patior,
_souffrir_. Detrimentum, naufragium, jacturam gloriæ, rei facere. 9.
Procuro, _faire_, _rendre_, _exécuter_. Facere judicium, funus, justa.
10. Fingo, simulo _feindre_. Facio me dormire. 11. Convenio, partes
alicujus sequor, _être du parti de qqn_. Mecum facit; a me facit. 12.
Promiscue, _locutions diverses_: Compendium, conjecturam, conjurationem,
contumeliam, convitium, discessionem, exsecutionem, fallaciam, fidem,
fœdus, frugem, fugam, gratiam, indicium, metum, medicinam, operæ pretium,
obnoxium sibi aliquem, pactionem, pacem, periculum, verba, vim facere.
FĀCTĬO, ōnis, f. _Faction_, _parti_, _ligue_. SYN. Partes, secta. EPITH.
Contraria. PHRAS. 1. Civitas divisa est in duas factiones, _la ville
est divisée en deux factions_. In duas partes discessit, scissa est;
dissociati civium animi sunt, aliis has, aliis illas partes foventibus.
2. Factioni se adjunxit, _il se joignit à ce parti_. Illarum partium
est; partibus infectus est; partibus illis studet, favet; sectam illorum
secutus est; illorum partes fovet; illorum partibus addictus, deditus
est. USUS: Provinciam per vim et factionem obtinuisti. Respublica
coitionibus factionibusque oppressa est. Adversariæ factionis duces. Cf.
Pars.
FACTĬŌSUS, a, um, _Intrigant_, _factieux_. SYN. Seditiosus. USUS: Si quis
potens et factiosus. Cf. Seditiosus.
FACTĬTO, as, avi, atum, are, a. _Pratiquer_, _faire métier de_. SYN.
Exerceo, usurpo. ADV. Vafre omnia. USUS: Accusationem, versus factitare,
_faire le métier d’accusateur, de poëte_.
FACTUM, i, n. _Action_. SYN. Facinus. EPITH. Ambitiosum, avarum,
audacius, commune, crudele, turbulentum, tranquillum, clementissimum,
egregium, extremum, gloriosissimum, gratum, honestum, illustre,
improbissimum, laudabile, luculentum, obscurum, plenum flagitii atque
dedecoris, præclarum, necessarium, protervum, rectum, simile, singulare,
tetrum, crudele, nefarium et tyrannicum, tantum, tamque præclarum,
turpe, utile, honestum, versutum et callidum. PHRAS. 1. Factum sane
egregium edidisti, _vous avez fait une belle action_. Gloriæ plenum
et fortitudinis facinus patrasti; facinus nobile et commemorandum
conscivisti; facinus edidisti, fecisti luculentum plane ac divinum. 2.
Multa exstant et egregia hominis facta, _l’histoire nous a transmis sur
cet homme beaucoup de faits glorieux_. Vigent etiamnum multa strenue
fortiterque facta; ex immortalibus tot editis operibus, ex clarissimis
et amplissimis rebus, ex maximis rebus gestis, ex ingentium rerum
monumentis, quibus magnam orbis partem complevit, multa adhuc in memoria
hærent hominum. Ex tantis rebus gestis, quantas audere vix hominis,
perficere pene nullius sit, non paucæ etiamnum in ore ac sermone hominum
sunt. Exstant hominis non pauca fortitudinis exempla, monumenta virtutis;
partarum, gestarum rerum, maximorum in rempublicam meritorum, editorum
bello paceque operum æquatus cœlo cumulus. USUS: Factum illud per se
præclarum est et divinum. Illud pulcherrimum factum, quod ex auctoritate
senatus gessit. Cf. Facinus.
FĂCULTAS, ātis, f. _Faculté_, _pouvoir_, _possibilité_; _occasion_.
SYN. Commoditas, facilitas, occasio, ansa. EPITH. Absoluta et perfecta,
agraria, aliena, bona, communis, grata et ornata, gravis dicendi et
plena dignitatis, jejuna atque nuda, incredibilis, levior, magna, major
ac maturior dicendi, maxima, oblata, optabilis, oratoria; perpetua,
poetica, popularis propria, non communis, quantulacumque, singularis
dicendi. USUS: 1. Facultatem lædendi expetere, comparare, largiri,
suppeditare. Opes superbiæ materiem dant et facultatem. 2. Facultatem
adipisci, _obtenir une permission_. Magnam in re difficillima facultatem
consecutus, assecutus. Erit tibi, non deest facultas benefaciendi. Habes
facultatem maximam. Est in te facultas maxima ad rem perficiendam.
3. Facultatem alicui adimere, eripere, _enlever une permission_.
4. Prætermittere scribendi facultatem, _laisser passer l’occasion
d’écrire_. 5. Ars, scientia, _talent naturel_, _capacité_, _art_.
Facultas disserendi; excellere in arte aliqua et facultate. 6. Divitiæ,
_richesses_, _biens_, _fortune_. Facultates magnas corradere, habere,
augere. Tantæ facultates, ingenii, gratiæ, consilii.
FĀCUNDĒ, _Éloquemment_. SYN. Diserte. USUS: Hostem sibi facunde
eloquendo conciliare.
FĀCUNDĬA, æ, f. _Faculté d’élocution_, _éloquence_. SYN. Facultas
disserendi cum gratia. Cf. Eloquentia.
FĀCUNDUS, a, um, f. _Éloquent_, _qui parle facilement_. SYN. Disertus;
qui ea, quæ mente conceperit, facile atque ornate profert. Cf. Eloquens.
FALCĀRĬUS, ii, m. _Fabricant de faux_; _soldat armé de faux_. SYN.
Milites falcibus armati.
FALLĀCĬA, æ, f. _Tromperie_, _fourberie_. SYN. Fraus, præstigiæ, dolus,
simulatio, machinæ, verbi laqueus. USUS: Ex fraude, fallaciis, mendaciis
totus constare videtur. Fallaciam intendere in aliquem. Fallaciis
circumvenire. Cf. Decipio, Fallo, Dolus.
FALLĀCĬTER, _D’une manière trompeuse_, _avec perfidie_. SYN. Dolose,
malitiose, ficte, insidiose, simulate. USUS: Fallacissime se alicui
venditare.
FALLAX, ācis, omn. gen. _Trompeur_, _faux_, _perfide_. SYN. Dolosus,
fraudulentus, simulator. )( Verax. USUS: Viciniam cupio non fucatam, non
fallacem, non eruditam artificio simulationis. Malitia est versuta et
fallax nocendi ratio. Astrologi vani, fallaces. Spes falsa et fallax. Cf.
Astutus, Decipio, Fraus.
FALLO, is, fĕfelli, falsum, ere, a., _nonnunquam_ n. _Tromper_. SYN.
Decipio, induco, fraudo. ADV. Dulciter homines, longe, opinione, multum
opinionem, occulte, omnino, plane, vehementer. PHRAS. 1. Ubi falli se
sensit, manus sibi afferre conatus est, _dès qu’il s’aperçut qu’on le
trompait, il essaya de se donner la mort_. Ubi se fraudatum, in fraudem
inductum, fraude irretitum; circumventum, captum, deceptum; fictis
verbis inductum; fallaciis a veritate abductum sensit, vidit, cognovit,
intellexit, voluntariam sibi mortem afferre conatus est; ubi fraus illi
patuit; ubi manifestæ fallaciæ fuerunt; ubi dolus illi patefactus est,
voluntariam mortem sibi consciscere, voluntaria morte vitam abrumpere
conatus est. 2. Fallere non soleo, _je n’ai pas l’habitude de tromper_.
Nihil in me odiosum ac fallax; absum ab omni dolo animique fraude;
nectendis fraudibus, parandis dolis, struendis insidiis assuetus non
sum; alienus sum ab arte simulandi; non sum is qui fraudulenter agam, in
fraudem impellam, fucum faciam, in fraudes illiciam, verba dem, dolis
circumveniam. Cf. Decipio, Fraus, Exspectatio. USUS: Tempus, curas
litteris, lusu fallere. Spem de te meam, fidem fefellisti. Opinione
falleris. Nisi me fallunt omnia. Roscius socios induxit, decepit,
destituit, adversariis tradidit, omni fraude et fallacia fefellit. Fallit
me amor suscepti operis. Fallunt me oculi ac frustrantur.
FALSĬTAS, ātis, f. _Fausseté_, _mensonge_. SYN. Vanitas. )( Veritas.
USUS: Falsitas nihil virium habet.
FALSO, _Faussement_, _injustement_. SYN. Fallaciter. USUS: Hoc falso
memoria proditum est. Falso alicui assentiri.
FALSUS, a, um, _Faux_, _trompeur_. SYN. Adulterinus, vanus, inanis,
mendax. )( Verus. ADV. Aperte, perspicue. PHRAS. Vana, falsa, fallentia
natura odimus, _naturellement nous abhorrons ce qui est feint, faux
et trompeur_. Falsam, fucatam, adulterinam virtutem quis amet? Vana,
supposita, supposititia virtutis species quem caperet? Quod procul
a vero, quod a veritate remotum, quis æstimet? Cf. Vanus, Mendax.
USUS: In quo nihil est, nisi falsum et imitatione simulatum, _choses
artificielles_. Complexus falsæ benevolentiæ exstiterunt in amore
simulato. Falsus rumor. Spes falsa. Falsis et mendacibus visis homines
conciliare. Quæ ratione vacant, et mentita et falsa et erroris plena sunt.
FALX, falcis, f. _Faux_. Ille arma misit, cornua, tubas, falces.
FĀMA, æ, f. _Renommée_. SYN. Opinio, existimatio, nomen, sermo,
prædicatio, commemoratio, nominis celebritas, sermonis celebritas, rumor,
ventus quidam popularis. EPITH. Admirabilis, antiquior, bona, calamitosa,
communis, constans, falsa, forensis, frequens, grata, gravis, illustris,
incolumis, integra, perennis, popularis, temeraria atque inconsiderata,
præclara, summa, tristis. PHRAS. I. Fama est, _on dit_, _on raconte_.
Emanat fama; in vulgus exit; emanat rumor; in omnium ore ac sermone
est; rumoris aliquid ad nos affluit; serpit latius etsi perobscura
fama; differtur, dissipatur, convalescit rumor; audimus sed adhuc sine
capite, sine auctore, rumore nuntio; multus est sermo. Res sermonibus
celebrantur. 1. Fama de re vulgata est, _le bruit s’est répandu_.
Constante fama, omniumque sermone celebratum est; multa pertulit ad
nos rumor; fama ea, nescio unde nata, mox totum imperium pervasit,
peragravit; fama de re percrebuit; communi fama atque sermone accepimus;
fama erat; rumoris nescio quid nos afflavit; calent etiamnum ferventque
crebri de re rumores, qui ad nos emanarunt; dissipatus late sermo,
disseminatus, dispersus ea de re est; ea fama ante aliquando in urbem
penetraverat; ad nos pervenerat, venerat, manaverat; incerta, multa vulgo
jactabantur; nuntii varios sermones excitarunt; res ea dudum est agitata
sermonibus dissipatus tota urbe rumor est; discurrit tota urbe rumor;
fama ea diu tenuit; vulgatus late rumor est. Cf. Rumor. 2. Famam eam puto
non fore diuturnam, _je pense que ce bruit ne durera pas longtemps_.
Refrigescet, opinor, brevi ea fama; evanescet; famam eam spero,
propediem reprimendam, sedandam, restinguendam; morituram brevi eam
famam existimo, nec ævum laturam; exstinguetur, spero, rumor iste brevi,
certe raucus fiet. II. Fama _pro_ existimatione, _renom_, _réputation_,
_estime_, _honneur_, _gloire_. 1. Famam captare, _chercher la gloire_,
_l’ambitionner_. Famam aucupari; inanem aucupari rumorem, et umbras
omnes, etiam falsæ gloriæ consectari; nomen captare; famam expetere;
colligere ventos omnes rumorum; avidum esse præter modum gloriæ; ferri
incredibili cupiditate gloriæ. Cf. Ambio, Ambitio, Capto. 2. Famæ suæ
curam gerere, _prendre soin de sa renommée_. Famæ ac dignitati servire;
famæ suæ parcere, consulere; famam non abjicere; famam tueri, conservare,
tenere; famæ rationem antiquissimam ducere. Cf. Curo. 3. Famam consecutus
est nonnullam, _il a acquis quelque gloire_. Paucorum dierum studio
consecutus est, ut aliquo apud homines loco esset; ut memoriæ ac nomini
ejus honos haberetur; ut famam nomenque colligeret, sibi conficeret; ut
aliquo numero esset; ut aliquid existimationis haberet apud homines;
ut aliquem inter homines locum obtineret; ut aliquam sibi adscisceret
existimationem; ne prorsus jaceret; ne prorsus ignobilis, vilis,
abjectus, nullius honoris ac nominis esset; ne nullo plane loco esset;
ne ejus esset inter homines obscura aut infima conditio. Parumper illum
honestavit; aliquo in numero constituit; aliquem illi locum tribuit,
comparavit, peperit paucorum dierum studium. 4. Fama honesta cuivis
exoptanda est, _tout homme doit désirer une bonne renommée_. Id est
cuique optandum, ut bene audiat; ut honestam famam, ut egregium nomen, ut
bonam apud homines opinionem consequatur; ut ejus nomen fama divulget,
circumferat, circumgestet, per orbem terrarum dissipet; ad ultimas
terras provehat; ut nominis ejus fama celebretur; sit in ore omnium; ad
exteras terras perveniat, pervadat. 5. Dux erat fama inclitus, _c’était
un général illustre_. Terras ac mare fama nominis sui implebat; vagabatur
nomen ejus longe lateque per omnes gentes; illustris erat et pervagata
nominis ejus fama; in ore atque sermone omnium præclara ejus virtus
versabatur; per omnes gentes fama virtutis ejus volitabat; in ingenti
gloria apud omnes gentes erat. Cf. Celebris. 6. Si tuis scriptis ultimam
manum impones, famam immortalem habebis, _si vous mettez la dernière
main à vos écrits, vous aurez une gloire éternelle_. Si tua scripta ad
exitum perduces, immortalis erit fama tua; perpetua, æterna erit; nunquam
deficiet; nunquam consenescet, nunquam peribit; nunquam obscurabitur;
nullo tempore exstinguetur; nulla temporis diuturnitate obscurabitur;
nulla dies famam tuam terminabit; nullum temporis spatium circumscribet,
nulla temporis vetustas corrumpet. Vigebit in omnium temporum
memoria nominis tui fama; omnis te posteritas agnoscet; tuas laudes
excipiet ac tuebitur omnis posteritas; de te posteritas omnis audiet
et loquetur; immortalitatis præmia consequeris; non simul cum corpore
nomen tuum mors exstinguet, delebit, auferet; nomen tuum immortalitati
commendabis; immortalitati donabis; ab interitu vindicabis, in hominum
memoria retinebis; æterna laude illustrabis; nomen tuum nulla delebit
oblivio; nulla ætas, nulla posteritas de tuis laudibus conticescet. Cf.
Gloria. 7. Multum de boni viri fama amisit, _il a perdu beaucoup de sa
renommée d’homme de bien_. Hæret ad metas fama boni viri; non parum
de fama illi est detractum; non defuere, qui famam ejus detererent,
attererent, depecularentur, læderent; qui fama eum spoliarent; qui
inconstantiæ famam ei notamque inurerent; qui nomini ejus officerent;
labem inferrent, aspergerent; dedecus inurerent; existimationem ejus
deformarent. Cf. Detraho, Calumnia. 8. Famam restituere, _rendre la
gloire_, _réhabiliter_. Inustam famæ maculam detergere; insontis famam
vindicare; violatæ existimationi satisfacere; violatæ famæ injuriam
sarcire, resarcire. USUS: Conficienda est fama bonorum, quæ vere sola
gloria nominari potest. Hominis inconstantis famam subire. Fama illius
agitur, _sa gloire est en jeu_. Omnis ingenii fama mihi abjicienda est,
_il me faut renoncer à ma réputation de talent_. Cf. Opinio, Existimatio.
FĂMĒLĬCUS, a, um, _Affamé_, _famélique_. SYN. Qui edendi cupiditate
agitur.
FĂMES, is, f. _Faim_, _appétit_, _famine_. SYN. Appetitus cibi, esuries:
_item_: annonæ caritas. EPITH. Integra, vetus. PHRAS. 1. Fames me
vexat, _j’ai faim_. Fame premor, conficior, suffocor; fessus inedia
sum; inediam vix jam fero; fames me urget; fame maceror; vacuus mihi
venter crepitat; medullam ventris perrepsit fames; stomachus exinanitus
turbas dat; præ fame vix spiritum traho; exinanitum ventrem, sed famem
integerrimam affero, apporto; demensum suum venter flagitat; extremam
sustento famem. 2. Fame mortui sunt, _ils moururent de faim_. E vita
per inediam discessere; confecti fame necatique sunt; enecti fame sunt,
jugulati, suffocati; fame absumpti, consumpti periere; fame exstincti
sunt, extabuere. 3. Famem sedabimus, _nous apaiserons notre faim_.
Famem lacte tolerabimus, depellemus; famem lacte propulsabimus, famem
cibo explebimus, saturabimus; desideria naturæ explebimus. 4. Longa
siccitas famem invexit, _une longue sécheresse a causé la famine_.
Arctiorem civibus annonam fecit; cœlestium aquarum inopia laboratum est
annona. Per longam siccitatem frumenti erat cum summa caritate inopia.
Longa siccitate factum est, ut laxior annona necdum rediret; ut annona
premente in urbe trepidatum sit. Cf. Annona. USUS: 1. Cibi condimentum
fames. Obsonare famem, _exciter l’appétit_. 2. Caritas annonæ, _disette_,
_famine_. Qui in fame frumentum exportare ausus est.
FĂMĬLĬA, æ, f. _Famille_, _maison_, _race_. SYN. Agnatio, cognatio,
stirps, domus. EPITH. Abjecta et obscura, acerrima, equestris,
severissima ad judicandum, ægra, amplissima, clarissima, consularis,
diversa, florentissima, funesta, gladiatoria, speciosa, nobilis,
gloriosa, honesta, magna, maxima, nobilissima, patricia, prætoria, pura,
summa, tanta, tota, vera, vetus, universa, urbana. USUS: 1. Unus homo
familia non est. Familiæ constans et gravis disciplina. In Lælios, _seu_
Læliorum familiam insitus. Vetus, illustris, ampla familia. In familiam
alicujus se conjicere; in familiam venire, adoptari, recipi, inseri,
_être adopté, reçu dans une famille_. Nasci familia antiquissima. 2.
Secta, _école de philosophie_, _secte_. Peripatetici in plures quasi
familias divisi sunt. 3. Servorum numerus, _domestiques_, _serviteurs_,
_esclaves_. Homines conjugum, liberorum et familiarum suarum causa
frumentum condunt. Arbiter familiæ. Familiam ducere, _être à la tête_,
_tenir le premier rang_. Pater, mater, filiusfamilias, _père de famille,
etc._
FĂMĬLĬĀRIS, e gen. com. _Familier_, _ami_. SYN. Familiaritate conjunctus,
necessarius, intimus, domesticus, qui in intima alicujus familiaritate
versatur, usu conjunctus. EPITH. Familiares domestici, intimi. ADV.
Maxime, valde, omnino. PHRAS. Familiaris mihi est, _il est mon ami_.
Multos annos utor eo familiariter, isque me vicissim. Valde familiariter
eo utor, ut nec familiarius ullo, nec libentius. Nihil est nostra
familiaritate conjunctius. Quotidiana mihi cum eo conjunctio est et
consuetudo; arctissima necessitudine, vinculis arctissimæ familiaritatis
conjuncti sumus; alter alteri familiares admodum sumus; mutua est
internos, eaque summa familiaritas. Multos annos magna mihi cum eo
familiaritas, summus mihi cum eo usus, summæ mihi cum eo familiaritatis
consuetudo intercessit, multis abhinc annis amicitia nostra summam
ad familiaritatem pervenit. Cf. Amicus, Amicitia, Consuetudo, Usus,
Intimus, Necessitudo. USUS: Homo familiarissimus, et mihi omnibus rebus
conjunctus. Familiares cum altero conferre sermones. Res familiaris et
domestica bene statuta. Fieri familiarem alicui.
FĂMĬLĬĀRĬTĀS, ātis, f. _Amitié_, _liaison_; _intimité_. SYN. Usus,
consuetudo, necessitudo, conjunctio. EPITH. Egregia, eximia, intima,
magna, alicujus cum aliquo, maxima, memorabilis, nimia, notissima,
pervetus, summa, tanta. PHRAS. 1. (Familiaritatem cum illo feci,
VULG.), _se lier avec qqn_. Familiaritatem cum illo contraxi, conflavi;
magna familiaritate me cum illo conjunxi. Cf. Amicitiam contrahere.
2. In familiaritatem alicujus venire, _rechercher l’amitié de qqn_. In
familiaritatem penitus intrare; ad alicujus familiaritatem se applicare,
se dare, se insinuare, se immergere in consuetudinem. Cf. In amicitiam
venire. 3. In familiaritate alicujus versari, _être l’intime de qqn_.
Est mihi intima cum eo familiaritas; familiaritatem cum illo habeo;
familiaritas mihi cum illo, cum officiis ejus multis, tum consuetudine
quotidiana sic aucta, ut nihil sit hac nostra familiaritate conjunctius.
Recepi hominem in familiaritatem; familiaritate devinxi. Familiaritate
conjunctus sum illi; cum eo familiariter vivo; familiaritate implicitus
sum tanta, ut revocare me non possim; intime illo utor; nec ab illo
unquam recedam; nemo mihi carior; nemini magis studeo; eum omnibus in
familiaritate antepono; dudum ab eo in amicitiæ familiaris jura adductus
sum; dudum familiaris haberi, et in arcanos sermones trahi cœptus sum.
Cf. Amicitiam habere cum altero. USUS: Consuetudo familiaritatem inducit,
constat, affert. Cf. Necessitudo, Usus, Conjunctio.
FĂMĬLĬĀRĬTER, _En ami_, _amicalement_. SYN. Libere, amice. USUS: Cum
aliquo licentius, liberius, familiarius, amicissime, solutiore animo
vivere.
FĂMŌSUS, a, um, _Diffamé_, _décrié_. SYN. Infamis. USUS: Mulier famosa,
libelli famosi. Sparsa epigrammata, in aliquem vulgata, famosa, probrosa,
contumeliosa. Cf. Infamis. Ad laudem perperam adhibetur.
FĂMŬLA, æ, f. _Servante_. SYN. Ancilla. USUS: Virtus famula fortunæ.
FĂMŬLĀRIS, e, gen. com. _D’esclave_, _de serviteur_. SYN. Servilis. USUS:
Famularis vestis.
FĂMŬLĀTŬS, ūs, m. _Servitude_, _esclavage_. SYN. Servitus. USUS: In
famulatu alicujus esse. Miser virtutis famulatus, servientis voluptati.
FĂMŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Être en service_, _être domestique_.
SYN. Servio. USUS: Qui præesse deberent, famulantur. Cf. Servio.
FĂMŬLUS, i, m. _Serviteur_, _esclave_. SYN. Pedissequus. USUS: Adhibeant
heri sævitiam in famulos, si aliter teneri non possunt. Cf. Servus.
FĀNĀTĬCUS, a, um, _Fanatique_, _superstitieux_. SYN. Delirus, furens.
USUS: Homo superstitiosus et fanaticus. Cf. Insanus.
FĀNUM, i, n. _Temple_. SYN. Templum, locus religiosus. EPITH. Antiquum
antiquissimumque; religiosum. USUS: Pro fanis et delubris pugnare.
Athenienses fanum contumeliæ et impudentiæ fecere. Cf. Templum.
FAR, farris, n. _Blé_. SYN. Quidquid frugum terra fert. USUS: Farris
seges.
FARCĬO, is, farsi, fartum, cire, a. _Remplir_, _bourrer_. SYN. Impleo.
USUS: Pulvillus rosis fartus. Cf. Impleo.
FĀRĬS, fatur, fatus sum, fari, d. ab anom. for. _Parler_. SYN. Loquor.
ADV. Probe. USUS: Aiunt ex oraculo ita fatam Pythiam. Tum ad Deos ita
fatur.
FARTOR, ōris, m. _Celui qui engraisse des volailles_. SYN. Qui lucanicas
facit et farcit, sive qui aves farcit et saginat. USUS: Cellarii, lanii,
coci, fartores. Fartor scelerum.
FAS, indecl. _Droit_, _justice_. SYN. Jus, quod licet. USUS: Jus et fas
omne delere. Si hoc dictu fas est. Clodium nihil delectat, quod aut per
naturam fas sit, aut per leges liceat. Quoad fas est, quoad licet. Per
fas et nefas, jure seu injuria; per æqua, per iniqua. Cf. Honestum.
FASCĬA, æ, f. _Bande_, _enveloppe pour les jambes_, _les pieds (servant
de bas)_. SYN. Fasciæ. USUS: Pedes vincire fasciis.
FASCĬCŬLUS, i, m. _Petit paquet_. USUS: Fasciculus litterarum, _liasse de
lettres_. Aliquid in fasculum addere. Fasciculus florum, _bouquet_.
FASCĬNO, as, avi, atum, are, a. _Charmer_, _fasciner_. USUS: Oculis,
lingua fascinare aliquem.
FASCĬŎLÆ, ārum, f. pl. _Bande (pour les jambes)_. SYN. Fasciæ, crurum
integumenta. EPITH. Purpuratæ. USUS: Purpureæ fasciolæ, muliebres saleæ.
FASCIS, is, f. _Faisceau_. EPITH. Fasces cruenti, ordinarii, formidolosi,
laureati. USUS: Fasces prætoribus præferebantur, _les préteurs marchaient
précédés des faisceaux_.
FASTI, ōrum, m. pl. _Fastes_, _calendrier des Romains_. SYN. Libri, in
quibus diei cujusque et anni res gestæ continentur. (VULG. Calendaria,
Diaria.) USUS: In fastis Bruti nomen adscribendum curavi. Gratissimæ
victoriæ memoria in fastis ut esset nota, feci. Consules non modo ex
memoria, sed et fastis eximendi.
FASTĪDĬO, is, ĭi, _vel_ īvi, ītum, ire, n, et a. _Avoir du dégoût, de la
répugnance_; _dédaigner_, _mépriser_. SYN. Fastidio afficior, fastidium
ad rem habeo. )( Delector. PHRAS. Fastidio assentatorum officia, _les
flatteurs me remplissent de dégoût_. Molestiam capio, molestia afficior
ex assentatorum officiis; molestiam mihi exhibent; satietatem pariunt,
dant, faciunt, afferunt repetita assentatorum officia; oneri sunt ac
tædio; fastidium, tædium pariunt, afferunt; stomachum, fastidium movent
inania verborum officia; molestiam aspergunt, creant, facessunt tot
assentatorum officia; tædium me capit tot inanium officiorum. Cf.
Tædium, Odiosus. USUS: Non solum improbitati irasci, sed et in recte
factis fastidire. Cf. Satietas.
FASTĪDĬŌSĒ, _Avec dégoût_, _avec dédain_. SYN. Ambitiose, lente. )(
Cupide, libenter. USUS: Prudentius, vel invitius, vel etiam fastidiosius
facere aliquid. Tum ego stomachans fastidiose. Diligenter, ac prope
fastidiose judicare aliquid.
FASTĪDĬSŌUS, a, um, _Dégoûté_; _dédaigneux_, _superbe_. SYN. Difficilis.
)( Appetens, cupidus. ADV. Sane. USUS: 1. Crassus in incipiendis causis
fastidiosior. 2. Abhorrens, _qui éprouve du dégoût pour_, _qui dédaigne_.
Homo litterarum fastidiosus. 3. Insolens, _insolent_. In æquos et pares
fastidiosus. Cf. Arrogans.
FASTĪDĬUM, ii, n. _Dégoût_, _ennui_. RAD. ex Fastus et Tædium. SYN.
Offensio, tædium. )( Appetentia, cupiditas. EPITH. Delicatissimum,
ingenuum liberumque, insolens, minimum. USUS: Magna insolentia hominis,
magnum fastidium. Magnum horum, si arrogantes essent, non possem ferre
fastidium. Ab aliquo celeriter et satietate, et fastidio abalienari. Cibi
satietas et fastidium. Depellere, _seu_ levare fastidium. Cf. Fastidio,
Tædium, Satietas.
FASTĪGĬUM, ii, n. _Faîte_, _sommet_. SYN. Conus, culmen. PHRAS. Ad
fastigium domus evasit, _il s’enfuit au sommet de la maison_. Fuga se
abripuit ad summas ædes; abdidit se in summas ædes; fuga se contulit in
summas ædes; fuga evasit ad superiores ædium partes. USUS: 1. Capitolii
fastigium. Tectum multorum fastigiorum. 2. Finis, _fin_. Imponere
fastigium operi inchoato, _mettre comme le couronnement, (terminer) un
ouvrage_.
FASTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Élever en pointe_. SYN. In fastigium
erigo. USUS: Collis in modum metæ in acutum cacumen fastigatus.
FĀTĀLIS, e, gen. com. _Fatal_, _nécessaire_, _marqué par le destin_.
SYN. Ex omni æternitate definitus et constitutus. )( Voluntarius. USUS:
Causæ fatales, fatalis necessitas, vis, casus, eventus. Hic annus fatalis
videtur ad interitum reipublicæ. Clodius fatale portentum reipublicæ. Cf.
Necessitas.
FĀTĀLĬTER, _Fatalement_. SYN. Necessario. USUS: Omnia, quæ fiunt, ea ab
omni æternitate definita fataliter existimant.
FĂTĔOR, eris, fassus sum, eri, d. _Avouer_. SYN. Confiteor. )( Nego,
inficior. ADV. Acute, satis aperte, plane. PHRAS. Tandem fassus est
delictum, _enfin il avoua son crime_. Expressa tandem ex eo sceleris
confessio; adductus est ad facti confessionem; fassus est de suo crimine;
patefactum indiciis, ipsiusque confessione crimen est; tandem sese ipse
indicavit; patefactus est indiciis et confessionibus suis; illud jam non
obscure præ se tulit, admissum a se facinus. USUS: Non solum fateri, sed
profiteri aliquid, et præ se ferre.
FĀTĬDĬCUS, a, um, _Devin_, _devineresse_. USUS: Anus fatidica.
Fatidicorum et vatum effata incognita.
FĂTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Fatiguer_. SYN. Defatigo. PHRAS.
Fatigatus oppido miles est, _ce soldat est harassé de fatigue_. Vires
militem lassitudine defecerunt; fessum cursu corpus trahit miles; de
via fessus procubuit; effluxere jam lassitudine vires; cursu exanimatus
et lassitudine confectus; longa via lassum reddidit militem, longa
defatigatione militi genua succidere, lassitudo militem tenet; militi
longa lassitudine membra fluunt, arma labant; itineris longitudo militem
in languorem dedit; miles in opere longinquo, et itinere sese trivit;
miles viribus exhaustus est; quidquid virium erat militi, in longitudine
itineris prostratum est; defatigatione continuati itineris miles graviter
affectus est; itineris labore fractus est miles. USUS: Igne fatigatus.
FĂTISCO, is, ere, n. * _S’ouvrir_; _se fatiguer_, _s’épuiser_,
_s’affaiblir_. SYN. Deficio, vitium facio, labem facio. USUS: Natura
ætate fatiscit. Murus fatiscit, labem facit, vitium facit, _se crevasse_.
Cf. Fatigo.
FĂTŬĬTAS, ātis, f., _Sottise_, _impertinence_. SYN. Stultitia. USUS:
Ostendit, non hanc imprudentiam, aut casum, sed inscitiam, negligentiam,
fatuitatem nominari debere.
FĀTUM, i, n. _Destin_, _sort_. SYN. Vis fatalis, fortuna, fatalis
necessitas; series causarum sempiterna; causæ æternæ rerum futurarum;
causæ immutabiles et æternæ; causæ inclusæ in rerum natura. Fati vis
inexsuperabilis, cujus lege immobilis rerum ordo seritur. Æterna
constitutio. )( Consilium. EPITH. Extremum reip., grave, miserum,
funestum, perniciosum, publicum, singulare, supremum, totum. USUS: 1.
Fati necessitas, quod a DEO designatum et constitutum est, ut eveniat.
Fato aiunt fieri omnia. Fati vis inexsuperabilis. Fuit hoc fatum meum.
Hoc sum fato natus, _je suis né pour ce destin_. Illud fati est, hoc
consilii. Fatum illius fuit demergi. Dii omni ratione fata flexissent,
mutassent. 2. Infortunium, _accident_, _fatalité_, _malheur_. Jam fatum
reipublicæ extremum impendet. Meo fato omnes corruistis. 3. Vaticinium,
_prédiction_, _oracle_. Fata Sibyllina. Cf. Necessitas.
FĂTŬUS, a, um, _Sot_, _impertinent_; _fou_. SYN. Stultus. ADV. Diutius,
cum periculo, plane. USUS: Non modo nequam et improbus, sed fatuus et
amens. Puer fatuus, et non gravis, nec continens. Cf. Stultus.
FAUCES, ĭum, f. _Gosier_, _gorge_. SYN. Angustiæ gutturis. EPITH.
Impurissimæ. USUS: 1. Prædam lupo ex faucibus eripere. 2. Locus
augustus, _passage étroit_, _gorge_, _défilé_. Corinthus posita in
angustiis atque in faucibus Græciæ. 3. Periculum, _danger_. Urbem ex
hostium impetu, ac totius belli ore ac faucibus ereptam restituit. 4.
Aditus, _ouverture_. Sedens in faucibus macelli. Patefactis orci, terræ
faucibus. Cf. Angustiæ.
FAUSTĒ, _Heureusement_, _avec succès_. SYN. Fortunate. USUS: Fauste,
feliciter, prospere.
FAUSTUS, a, um, _Heureux_, _fortuné_, _propice_. SYN. Fortunatus. USUS: O
nox fausta orbi! “Quod bonum, felix, faustum fortunatumque sit,” veteres
præfabantur, _les anciens faisaient précéder leurs actions de cette
formule, “que tout ici soit bon, heureux, favorable et fortuné.”_ Cf.
Felix, Fortuna prospera.
FAUTOR, ōris, m. _Fauteur_, _partisan_. SYN. Studiosus, patronus. EPITH.
Improbissimus. USUS: Multi sunt cupidi tui, multi fautores laudis tuæ.
Ei semper fautor et adjutor exstiti. Ego consiliorum tuorum auctor,
dignitatis fautor et amplificator. Cf. Patronus, Benevolus.
FAUTRIX, īcis, f. _Celle qui favorise_, _amie_, _protectrice_. USUS:
Amicitiæ fautrices fidelissimæ voluptatum.
FĂVĔO, es, fāvi, fautum, ere, n. _Favoriser_. SYN. Studeo, amo,
complector; æquus sum alicui, æquum me præbeo. )( Invideo, odi. ADV.
Aperte, mirabiliter dignitati, mire, validissime alicui, vere. PHRAS.
1. Favet tibi tota civitas, _toute la ville vous est favorable, vous
approuve, vous aime_. Mirabilis te bonorum virorum benevolentia
comitatur; ardent omnes studio tui et amore; tua causa volunt cupiuntque
omnes; uteris populo plane tuo; existimationis tuæ cupidissimum
studiosissimumque habes populum totum; honori tuo omnes velificantur;
divino omnes studio, constanti benevolentia exsistunt; tui honoris
fautores habes plurimos; honestissime tibi cupiunt; tuorum studia
ardentia habes; gratiosus es omnibus; animo in te sunt singulari;
benevolentia te summa complectuntur, inclinatione voluntatis in te
propendent; omnium animi ad dignitatem tuam sunt propensi; plebs omni
te favore complectitur; tui sunt omnes, tibi gratificari cupiunt; in te
civitas versa est tota; ita effusi sunt in te omnes, tanta et tam secunda
in te voluntate, ut studia omnium in te unum inclinent, respiciant;
firmissima hominum benevolentia munitus es; cives omnes unice tibi sunt
dediti. 2. Plebs tibi favebit, _le peuple vous accueillera avec faveur_.
Plebis gratiam unus maxime feres, civitas omnis in tua dignitate studia
sua figet omnia, ejus studium honori tuo nullo loco deerit; omnem illa
industriam, curam, operam, diligentiam ad honorem ac dignitatem tuam
conferet; nullum in te ornando, honestando, colendo locum, aut tempus;
nullum studii, officii, observantiæ genus prætermittet; præsens tibi
ubique auctoritate, studio, gratia aderit. Cf. Gratiosus, Favor, Gratia,
Acceptus. USUS: Saluti, dignitati, honori, laudi, industriæ et gloriæ tuæ
mirabiliter faveo. Favete linguis, _gardez un religieux silence_. Favere
alicujus voluntati, et adjutorem esse.
FĂVILLA, æ, f. _Cendres chaudes_; _étincelle_. USUS: Contectus ignis e se
favillam discutit.
FĂVŌNĬUS, ii, m. _Zéphyre_. SYN. Zephyrus, ventus ab occasu flans.
FĂVOR, ōris, m., _Faveur_, _bienveillance_, _sympathie_. SYN. Gratia,
studium, aura cursusque popularis, prosper flatus fortunæ, benevolentia.
)( Invidia. PHRAS. 1. Est in maximo favore apud Principem, _il est
fort avant dans les bonnes grâces du prince_. Summa apud Principem
gratis valet; floret præ aliis gratia Principis; in amore et deliciis
est Principi; primum in gratia Principis locum obtinet; in magna apud
Principem caritate est. Cf. Gratiosus. 2. (Ille hoc pro favore habet,
VULG.), _il regarde cela comme une faveur_. In summi beneficii loco
ponit; inter maxima beneficia refert, numerat; ea res apud illum non
vulgaris gratiæ locum obtine. 3. Populi favorem captat, _il recherche la
faveur populaire_. Aucupatur gratiam populit; ventum popularem quærit,
ubique colligit; captat auram popularem; in gratiam populi se ponere,
vulgi gratiam inire, quærere, benevolentiam colligere studet. Cf. Gratia,
Faveo, Benevolentia. USUS: Eum amorem, et, ut hoc verbo utar, favorem ad
consilia advocabo.
FĂVŌRĀBĬLIS, e, gen. com. _Bienveillant_, _bien disposé_. USUS: Auram
favorabilis populi ex Dictatoris invidia petiit.
FĀVUS, i, m. _Rayon de miel_. USUS: Apes favos fingunt.
FAX, făcis, f. _Torche_. SYN. Tæda, funale. USUS: Ardentes faces ad
reipublicæ incendium furiis Clodianis ministrabat, in vicinorum tecta
jactabat. Malleolos ad incendendam urbem, facesque comparabat. Non sunt
parvis in rebus adhibendæ hæ dicendi faces. Dolorum faces admovere. Ad
libidinem facem præferre. Antonius omnium Clodii incendiorum fax.
FĔBRĬCĬTO, as, avi, are, n. _Avoir la fièvre_. SYN. Febri corripior,
_vel_ tentor. USUS: Febricitavit aliquis, vel inhorruit. Cf. Febris.
FĔBRĬCŬLA, æ, f. _Petite fièvre_. SYN. Commotiuncula. EPITH. Assidua et
satis molesta. USUS: In febriculam incidi satis molestam.
FĔBRIS, is, f. _Fièvre_. SYN. Febricula tertiana, quartana. PHRAS. Febri
laborat, _il a la fièvre_. Febri jactatur, afflictatur; in febriculam
incidit, lentis febribus detinetur; febribus corripitur, tentatur; febrim
habet; febrim nactus est; quartanam patitur. USUS: Incommoda valetudine
emersit febris; in quartanam conversa est vis morbi, _la maladie s’est
changée en fièvre quarte_. Cum febri domum redii. In tertium diem febris
incurrit, _la fièvre revient tous les trois jours_. Febris accedit,
desinit, pares accessiones habet, levatur, continuat; per accessiones
increscit, per discessiones mollitur, circuitum habere solita finitur.
Febris assidue inhæret; se inclinat, et jam sine horrore est, _la fièvre
diminue_. Febris decessit, _la fièvre l’a quitté_. Febri caruit. A febre
relictus, liberatus est.
FĔBRŬĀRĬUS, ii, m. _Février_, _mois_. SYN. Mensis intercalaris. EPITH.
Sterilis. USUS: Februarius mensis extremus anni olim apud Romanos.
FĒCĬĀLES, ĭum, m. pl. _Féciaux_, _prêtres chargés de la déclaration la
guerre et de la sanction des traités_. USUS: Fœderum, pacis, belli,
induciarum feciales judices sunto.
FĒCĬĀLIS, e, gen. com. _Des féciaux_, _qui concerne les féciaux_. SYN.
A feciali factum, constitutumque. USUS: Belli æquitas jure feciali
sanctissime perscripta est.
FĔCUNDĬTAS, ātis, f. _Fécondité_, _fertilité_. SYN. Ubertas, fertilitas.
)( Sterilitas. EPITH. Calamitosa. USUS: Cœli temperatio, fecunditas
terrarum, agri uberrimi maximeque fertiles, in quibus multa propter
fecunditatem fingi gignique possunt. O miseram mulieris fecunditatem! Cf.
Fertilis.
FĒCUNDO, as, are, a. _Féconder_, _fertiliser_. SYN. Fructiferum facio,
fecunditatem do. USUS: Nilus Ægyptum fecundat.
FEL, fellis, n. _Fiel_. SYN. Flava bilis.
FĒLĪCĬTAS, ātis, f. _Bonheur_, _félicité_. SYN. Beatitudo, prosperitas,
res secundæ. )( Afflicta fortuna. EPITH. Incredibilis, par, perpetua,
summa. PHRAS. 1. Nemo perpetuam hic felicitatem habet, _ici-bas, personne
ne jouit d’un bonheur sans mélange_. Nemo fortuna utitur perpetuo bona;
nemo est, cui prospere omnia succedant, cui ad voluntatem fluant omnia;
cui nihil contra voluntatem eveniat; cui nullum accidat infortunium; cui
secunda sint omnia; cui optata omnia contingant. Quis est, qui nihil
unquam mali in vita videat? qui nihil sustineat incommodi? qui nullam
ferat calamitatem? cujus felicitas sit perpetua, et nullis interrupta
malis? Cf. Fortuna. 2. Felicitate omnibus es superior, _vous avez
plus de bonheur que personne_. Tuas fortunas nemo superat; ea uteris
fortuna, quæ potest esse maxima; tam beatus es, quam qui maxime; ita
beatus es, ut nemo magis; iis vel ornamentis, vel præsidiis redundas,
quibus majora nulla esse possunt. Nihil ad felicitatem tibi deest; nemo
te potior iis rebus, in quibus sita est felicitas; ita prospere tecum
agitur, ut invidere possis nemini; felicitate tecum conferri possunt
aliqui, præferri, anteferri, præponi, anteponi tibi certe nemo potest.
Æquas omnium fortunas; rebus omnibus affluis; non est, quod quidquam
desideres; nihil non optabile consecutus es; ea possides, quæ, qui
possidet, fortunam accusare nullo pacto possit, nullius fortunam sibi
exoptare debeat; ea possides ac tenes, quæ vitam beatam efficiant; quæ
sunt in vita expetenda. Optimus est rerum tuarum status; animi et fortunæ
bona sic in te sunt, ut in nullo magis; tibi satis est vel ingenii,
vel fortunæ ad bene beateque vivendum. Cf. Fortuna prospera, Eventus,
Successus bonus, Felix.
FĒLĪCĬTER, _Heureusement_, _avec bonheur_. SYN. Prospere, fortunate,
fauste; bonis avibus, secundis avibus, secundo omine; non invita Minerva;
secunda fortuna, dextro Marte. PHRAS. Res feliciter successit, _l’affaire
a eu un heureux succès_. Res secundissime processit; res plane ex
sententia gesta est; res supra votum fluxit; rerum initia satis prospera
fuere; non ancipiti fortuna res gesta est; secunda omnia cadebant;
secunda admodum fortuna rerum fuit. Cf. Cedo, Succedo, Evenio, Bene,
Fortuna. USUS: Respublica bene et feliciter gesta.
FĒLIS, is, f. _Chat_. SYN. Domestica bestia, muribus infesta. USUS: Qui
canem et felem ut deos colunt. Felis quo silentio, quam levibus vestigiis
avibus obrepit?
FĒLIX, īcis, omn. gen. _Heureux_, _content_. SYN. Beatus, fortunatus,
florens, cui bene est. PHRAS. 1. Te amico felix sum et beatus, _avec
votre amitié, je suis toujours heureux et content_. Digito cœlum attingo;
in cœlo sum; secundum mihi vitæ sine ulla offensione cursum polliceor;
tranquilla et pacata habeo omnia; fortunam ipsam anteibo fortunis meis;
rebus utar secundissimis, rebus omnibus florebo; nemo hominum me vivet
fortunatior. 2. Felix ad id tempus erat, _il était heureux jusqu’à ce
jour_. Ad eam diem fortuna ei nihil non tribuit; fortuna indulgendo illi
nunquam fatigata erat, fortunam in potestate habuit; secunda fortuna,
magna felicitate usus erat; fortuna illi ubique præsto erat; nusquam
illi aberat; perpetua felicitate florebat; ad cum diem felicitatis nihil
illi defuit; prospera fungebatur fortuna; secundæ illi res erant; vitam
vivebat omni felicitatis genere cumulatam; ab omni molestia remotam,
sejunctam; mersus erat felicitate; mersus secundis rebus; luxuriari
felicitate atque indulgentia fortunæ videbatur; divorum vitam adeptus
videbatur. Cf. Beatus. USUS: Felix ad casum fortunamque.
FĔMEN, (anom.) ĭnis, n. _Cuisse (partie interne)_. SYN. Coxendicis pars
interior. USUS: Redundas pedibus, feminibus, cruribus.
FĒMĬNA, æ, f. _Femme_. SYN. Mulier. EPITH. Bona, et locuples,
sanctissima, optima, præstantissima, primaria, probatissima et summo loco
nata. USUS: Prudentissima, diligentissima, eximia forma, et summo loco
nata femina. Cf. Mulier.
FĒMĬNĔUS, a, um, _De femme_. USUS: Femineus plangor.
FĔMUR, ŏris, n. _Cuisse (partie externe)_. SYN. Coxendicis pars exterior.
FĔNĔSTRA, æ, f. _Fenêtre_. SYN. Locus apertus ad lumen accipiendum, ad
admittendum solem, diem. USUS: Fenestrarum angustias reprehendis. Latis
luminibus fenestræ. Oculi quasi fenestræ animi.
FĒNĔBRĬS, e, gen. com. _Qui concerne l’usure_, _usuraire_. SYN. Ad fenus
pertinens.
FĒNĔRĀTĬO, ōnis, f. _Action de prêter à usure_, _usure_. SYN. Fenoris
exercitatio, pecuniæ nundinatio. USUS: Non hoc beneficium habendum est,
sed feneratio. Feneratio pecuniæ publicæ.
FĒNĔRĀTO, _Usurairement_, _avec usure_, _à usure_. USUS: Pallam fenerato
abstulit.
FĒNĔRĀTOR, ōris, m. _Usurier_. SYN. Qui fenus exercet. USUS: Feneratorum
quæstus odia hominum incurrit.
FĒNĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Prêter à usure_. SYN. Fenori do,
fenori loco. USUS: Non feneramur beneficium, _nous n’escomptons pas les
bienfaits_. Pecuniam centesimis fenerari.
FĒNUS (fœnus), ŏris, n. _Intérêt de l’argent_, _usure_. SYN. Usura.
EPITH. Grave, grande, iniquissimum, perpetuum, renovatum, tolerabile.
USUS: Fenori dare, locare argentum, _prêter à intérêt_. Pecuniam
gravissimo fenore sumere; fenori accipere, _emprunter_. Fenore
iniquissimo trucidare cives, _accabler les citoyens par un intérêt
exorbitant_. Cf. Usura.
FĔRA, æ, f. _Bête féroce_. SYN. Bestia. USUS: Feræ rationis et orationis
expertes.
FĔRĀLĬA, ōrum, n. pl. _Féralies_, _fêtes en l’honneur des mânes_. Dies
erant diis manibus consecrati, quod ad tumulos epulas ferrent ibique
cœnas agitarent. USUS: Feralibus præfecta est.
FĔRAX, ācis, omn. gen. _Fertile_. SYN. Uber, secundus, fertilis,
frugifer. USUS: Nihil feracius ingeniis. Cf. Fertilis.
FERCŬLUM, i, n. _Brancard sur lequel on portait dans les processions les
dépouilles ou les objets sacrés_; _par ext. plat_, _services (à table)_.
USUS: Pomparum ferculis similis, ita lento gressu ingreditur.
FĔRE, _Presque_. SYN. Ferme, propemodum, prope. PHRAS. 1. Similitudo
fere me fefellit, _la ressemblance m’a presque trompé_, Propius factum
est nihil, ac ut alterum pro altero compellarem. Prope erat, non multum
aberat, parum aberat, ut me similitudo vestra falleret; haud procul,
minimum abfuit, quin similitudine vestra fallerer; pene, proxime me
similitudo vestra fefellisset. 2. Seditio fere orta esset, _la sédition
allait commencer_. Prope seditionem res erat; quid propius fuit, quam ut
omnia discordiis miscerentur? res ad seditionem spectabat. Jam in eo res
erat, ut seditionibus omnia arderent. 3. Quingenti quatuor fere saucii
fuere, _il y eut à peu près 504 blessés_. Ad quatuor et quingenti saucii
fuere. USUS: 1. Probabile est, quod fere fieri solet. Nihil ætate, aut
fere nihil differunt. 2. Tantum, _seulement_. Hæc fere dicenda habui. 3.
Profecto, _certainement_. Non fere quemquam invidia consecuta est. 4.
Potissimum, maxime, _de cette façon, surtout_. Ad hunc fere modum; ad
hunc maxime modum locutus est. Cf. Quasi.
FĒRĬÆ, ārum, f. pl. _Féries_, _jours de fêtes_; _vacances_. SYN. Dies
festi cœlestium, dies quietis. EPITH. Forenses, novendiales, publicæ.
USUS: Feriarum festorumque dierum ratio in liberis requietem habet litium
et jurgiorum, in servis operum et laborum. Imperare ferias forenses.
Feriæ quantum mihi temporis indulserint.
FĒRĬĀTUS, a, um, _Qui est oisif_. SYN. Otiosus, vacans. USUS: Epicurei
DEUM feriatum volunt otio torpere. Non putes me feriatum a studiis
futurum. Cf. Otiosus.
FĔRĪNUS, a, um, _De bête sauvage_. SYN. Feris communis. USUS: Ferinus
victus.
FĔRĬO, is, ire, a. _Frapper_, _tuer_. SYN. Percutio. PHRAS. Securi
feritur, _on lui tranche la tête_. Securi percutitur; securis in
caput dejicitur; ferro caput demetitur; caput cervicibus abscinditur;
jugulum ferro resolvitur; cervix abscinditur, præciditur, inciditur;
caput a cervicibus avellitur, amputatur; caput ense aufertur; collum
secatur, obtruncatur. USUS: 1. Feriunt hæc aures hominum. Oculi spectris
feriuntur. Hostem ferire, _battre l’ennemi_. 2. Ferire fœdus cum aliquo,
_conclure un traité, (parce qu’en même temps on immolait une victime)_.
FĔRĬTAS, ātis, f., _Barbarie_, _cruauté_. SYN. Immanitas. )( Mansuetudo
animi. EPITH. Humana. USUS: Pars animi, in qua feritas sit, et agrestis
immanitas. Ex feritate aliquem ad humanitatem et mansuetudinem
transferre. Cf. Crudelitas.
FERMĒ, _Presque_. SYN. Fere. USUS: Mihi ferme acta est ætas. Cf. Fere.
FERMENTUM, i, n. _Levain_. SYN. Portio farinæ subactæ acida. USUS: Uxor
tota in fermento jacet, vehementer irata est, _ma femme est toute fâchée,
tout en colère_.
FĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Porter_. SYN. Porto, gero. ADV.
Abjecte, acerbe, acerbissime dissidium, ægre, æque adversam fortunam,
aperte, apte, atrociter, clam, clementer, constanter, continenter, de
integro, difficilius, diutius, egregie, facile, familiariter, fortiter,
graviter humane, humaniter, jam dudum, immoderate, indigne, insolenter,
læte, lente, levius, leviter, libenter, mediocriter, mirabiliter,
moderate, modice, moleste, molliter, negligenter, nominatim, obscure,
obviam sese, omnino, pariter, patienter, placate, placide, plane,
pulcherrime, quam humanissime, quam lenissime, quiete, recte, remissius,
sane, sapienter, sedate, stulte, submoleste, tacite, toleranter,
tranquille, valde, graviter, vere, vitiose. PHRAS. Ferre non possum hanc
injuriam, _je ne puis supporter cette injure_. Concoquere hanc injuriam
non possum; grave est, hominis tot ineptias ac injurias devorare; acerbe
me accipere hanc injuriam quid mirum? cujus indignitatem nullius nec
oculi, nec aures ferebant. Cf. Patior, Sustineo. USUS: 1. Terra fert
fruges. 2. Opinor, conjicio, spero, _permettre_, _admettre_. Ut mea fert
opinio; ut conjectura fert. 3. Constituo, nuntio, decerno, _proposer_.
Ferre ad populum de re aliqua. Ferre legem. 4. Patior, tolero, perfero,
_supporter_, _souffrir_, _subir_. Æquo, _vel_ iniquo animo; modeste,
_vel_ parum modeste; leviter, graviter; molliter, indigne; fortiter,
sapienter, quieto animo; immoderate, adversos casus ferre. 5. Requiro,
postulo, volo, jubeo, _demander_, _exiger_, _vouloir_. Uti natura,
consuetudo tulerit. Si tuum commodum ita fert. Ita credebam, reipublicæ
tempora ferre. Ut amor tuus fert, perscribe. 6. Reporto, percipio,
_obtenir_, _remporter_, _recueillir_. Palmam, primas, prædæ partem tulit;
responsum tulit; fructum ex ea re maximum tulit. 7. Affero, do, _porter_,
_apporter_, _procurer_. Opem, auxilia, præsidium suffragium ferre. Hæc
ætas primum oratorem tulit. 8. Obtineo, consequor, _avoir_, _obtenir_.
Quot suffragia tulisti? 9. Amo, _aimer_. In oculis aliquem fero. 10.
Celebro, laudo, _élever_, _porter_. In cœlum te omnes laudibus ferunt.
11. Dico, prædico, _dire_; _annoncer_, _prétendre_. Homo, ut ferunt, ut
fertur, acerrimus. 12. Attribuo, adscribo, _porter au compte de_. Ferre
alicui expensum.
FĔRŌCĬA, æ, f. _Orgueil_, _insolence_; _fierté_. SYN. Ferocitas. EPITH.
Effrenata, intoleranda, tanta. USUS: Quos illorum animos, quos impetus,
quam ferociam, quam intolerandam arrogantiam fuisse putatis? Cf.
Insolentia.
FĔRŌCĬTAS, ātis, f. _Orgueil_. SYN. Ferocia. USUS: Ferocitatem illius et
audaciam frangere, reprimere.
FĔRŌCĬTER, _Avec dureté_, _orgueil_. USUS: Maledicta in aliquem aspere,
ferociter et libere dicta, _paroles hautaines_, _dures et hardies_.
FĔROX, ōcis, f. omn. gen. _Fier_, _orgueilleux_, _hautain_; _farouche_,
_féroce_. SYN. Vehemens. )( Humanus. PHRAS. Homo viribus ferox, et
efferatis longa militia animis, _homme fier de ses forces et rendu
farouche par une longue habitude des camps_. Atrox ingenium, et accendi
facile; homo truci ingenio; præferocis animi; irarum, et animorum
plenus, indomitus, implacabilis; homo ingenio asper; vultu truci, voce
accusatoria, stolida audacia ferox; homo vehemens feroxque natura; ferox
et indomitum ingenium; ingenio violentus et inexorabilis; torvus et
minax, voce, vultu, oculis ardescens. Cf. Audax, Insolens, Agrestis.
USUS: Victoria reddidit hominem ferociorem ac impotentem.
FĔRRĀMENTUM, i, n. _Instrument de fer_. SYN. Ferrea instrumenta. EPITH.
Bona. USUS: Dicebat se bonorum ferramentorum studiosum. Quæ ferramenta,
qui vectes?
FĔRRĀRĬA, æ, f. _Mine de fer_. SYN. Montis caverna, ex qua ferrum
extrahitur. USUS: Apud eos magnæ sunt ferrariæ.
FĔRRĀTUS, a, um, _Ferré_, _garni de fer_. SYN. Ferro devinctus. USUS:
Hastæ ferratæ.
FĔRRĔUS, a, um, _De fer_; _dur_, _rigide_, _inflexible_. SYN. Durus.
USUS: 1. O durum te, ferreum, ac inhumanum, qui ejus periculis non
moveris! 2. Impudens, _impudent_. Os tuum ferreum.
FĔRRUM, i, n. _Fer_. Metalli genus durissimum. EPITH. Civile, impium.
USUS: 1. E terræ cavernis ferrum elicimus, rem ad colendos agros
necessariam. 2. Arma, gladius, _épée_, _javelot_, _arme en gen_. Patriæ
igni ferroque minatur. Homines certis locis cum ferro collocati.
FĔRTĬLIS, e, gen. com. _Fertile_, _fécond_. SYN. Ferax, fecundus, uber,
frugifer, fructuosus, opimus. ADV. Maxime. PHRAS. Terra fertilis, _terre
fertile_. Tam uber et pingue solum est, ut repelli a pastu pecora
dicantur, ne satietas perimat; solum pinguissimum, et pabuli fertile,
idemque crebris fontibus rigatum. Uberrimum gignendis uvis solum;
copiosus ager et opimus, quique et ubertate et varietate frugum facile
omnibus terris antecellat; ager frugum fertilis, quem cum obsitum videas,
annonæ caritatem non vereare; ager nobilissimæ fertilitatis; abundans
omnium copia rerum regio. USUS: Agri opimi, maximeque fertiles. Asia
tam fertilis est, ut ubertate agrorum, varietate fructuum, magnitudine
pastionis, multitudine earum rerum, quæ exportantur, facile omnibus
terris antecellat.
FĔRTĬLĬTAS, ātis, f. _Fertilité_, _abondance_. SYN. Ubertas agrorum,
rerumque abundantia omnium, bonitas agrorum et fecunditas. )( Sterilitas
agrorum. EPITH. Barbara. USUS: Quæ sit vel sterilitas agrorum, vel
fertilitas. Cf. Ager.
FĔRUS, a, um, _Grossier_; _farouche_, _cruel_. SYN. Barbarus,
immansuetus, immanis. )( Mitis, mansuetus, cicur. USUS: Homo ferus
et agrestis; ferus ac ferreus. Gentes feræ, et omni diritate atque
immanitate teterrimæ. Mores feri, immanis natura Scytharum. Cf. Crudelis,
Barbarus.
FERVENTER, _Avec ardeur_. SYN. Vehementer. USUS: De damnatione ferventer
loqui cœptum, _on commença à parler avec chaleur de sa condamnation_.
FERVĔO, es, bŭi, ere, n. _Bouillir_, _bouillonner_. SYN. Ebullio, caleo.
)( Frigeo. USUS: Fervet æstu pelagus. Usque eo fervet, et fertur, et
exæstuat avaritia. Lites fervent, calent judicia.
FERVĬDĒ, _Avec chaleur_. SYN. Ferventer.
FERVĬDUS, a, um, _Ardent_, _bouillant_. SYN. Ardens. )( Frigidus. PHRAS.
Juvenis est natura fervidus, _le jeune homme est naturellement plein
de feu_. Magnum ardorem vultu præ se ferens, animo ferventior; fervore
quodam ætatis incitatior; effervescens sæpius; in verba effervescentia
facilis; animo ardenti; ardore quodam et impetu ferox; præproperum et
fervidum est ingenium. Cf. Præceps, Vehemens, Ferox. USUS: Oratio seria,
fervida. Fervida ingenia prudenti et moderato viro adjuncto temperanda
sunt.
FERVOR, ōris, m. _Ardeur_, _chaleur_; _fougue_. SYN. Ardor, calor. )(
Frigus. EPITH. Purior, perlucidior nobiliorque, multo ob eas causas
aptior ad sensus commovendos. USUS: Iracundia est fervor mentis. Fervor
ætatis, maris, pelagi. Cf. Impetus, Zelus.
FESSUS, a, um, _Fatigué_, _épuisé_, _malade_. SYN. Defessus, languens, de
via lassus, defatigatus. USUS: Fessus plorando, de via; fessus inedia.
Cf. Fatigo.
FESTĪNANTER, _Avec précipitation_, _à la hâte_. SYN. Omni festinatione;
equis velisque; equis et quadrigis. USUS: Nimium festinanter facere
aliquid, proficisci, abire. Cf. Celeriter.
FESTĪNĀTĬO, ōnis, f. _Grande hâte_, _précipitation_. SYN. Properatio.
USUS: In festinationibus ne suscipiamus nimias celeritates. Habes
epistolam plenam festinationis et pulveris.
FESTĪNO, as, avi, atum, are, n. _Se hâter_. SYN. Propero, maturo.
)( Moror, commoror. ADV. Valde. PHRAS. Festinandum est, _il faut se
hâter_. Maturato opus est; res non recipit cunctationem; abjicienda
omnis cunctatio est; summa celeritas adhibenda, suscipienda est; acriter
instandum et urgendum; mora nulla interponenda est. Cf. Accelero,
Celeritas, Propero. USUS: Jam ad reliqua festinat animus, oratio. Plura
scripsissem, ni festinarent nuntii.
FESTĪNUS, a, um, _Qui se hâte_, _prompt_, _rapide_. SYN. Properans. USUS:
Festino simillimus decurro.
FESTĪVĒ, _Gaiement_, _joyeusement_. SYN. Belle, apte. USUS: 1. At quam
festive crimen contexitur! 2. Accurate, _finement_, _avec esprit_. Belle
et festive dicere. Dialectica festive tradit elementa loquendi.
FESTĪVĬTAS, ātis, f. _Allégresse_; _plaisanterie spirituelle_,
_délicatesse de style_. SYN. Lepor, jucunditas. USUS: Festivitas,
splendor, concinnitudo, lepos hominis, orationis. USUS: Habet ea res
festivitatem. Cf. Jucunditas, Lepor. (_Pro_ Die festo, _fête_, _vulg.
est_).
FESTĪVUS, a, um, _Gai_, _joyeux_, _plaisant_. SYN. Lepidus, facetus,
venustus, omni lepore et venustate affluens, omni urbanitate,
lepore, suavitate conditus. USUS: 1. Festivus materculæ suæ filius.
Puer festivus. 2. Egregius, eximius, magnus, _aimable_, _gracieux_,
_charmant_. Habeo festivam librorum copiam, _j’ai une délicieuse
collection de livres_. Festivum acroama, _amusant_, _bouffon_. Cf.
Facetus, Lepidus. (Festivus concionator, VULG.), _prédicateur de fête_.
Qui festis diebus pro concione dicit.
FESTUS, a, um, _De fête_. SYN. Sacer, religiosus, dies festus, feriæ.
PHRAS. 1. (Festum est, VULG.), _c’est jour de fête_. Festus dies est;
dies religiosus, et a laboribus feriatus. Dies festa, quæque summa
religione ac cerimonia celebratur; dies sancti N. _aut_ sanctæ N. memoria
sacer; dies sanctorum NN. honoribus consecratus, dicatus. Feriæ Natales
Servatoris nostri JESU CHRISTI, _fête de Noël_. Feriæ redivivi a morte
Servatoris nostri memoria solemnes, _fête de Pâques_. Feriæ divini
Spiritus adventu nobis celebres, _fête de la Pentecôte_. Dies Virgineæ
Matris ortu; in cœlum transitu nobis religiosus, _fête de la Nativité,
de l’Assomption de la B. V. MARIE_. 2. Festum instituere, _instituer une
fête_. Ferias imperare; diem festum instituere, constituere; solemne
instituere; diem festum indicere, solemnem esse velle; festa religione ac
cerimonia observandum præcipere; ferias indicere. 3. Festum celebrare,
_célébrer une fête_. Ferias agere, celebrare; festum diem anniversarium
agere, agitare, celebrem omni cerimoniarum genere diem esse populo;
diem religioni consecrare. 4. Festum observare, _observer les jours de
fête_. Feriatum ab opere, dies festos agere, peragere, celebrare; ferias
agere; per otium, sacro in otio agitare; vacuum ab opere diem religioni
consecrare; rebus divinis tribuere; stata religione, et solemni ab opere
vacatione diem festum celebrare. 5. Festum violare, _ne pas sanctifier
les fêtes_. Festæ diei sanctitatem violare; diem festum Christiano ritu
religiosum ac sanctum non habere; diei religione non impediri, quo minus
servili in opere tempus omne exigatur; indictam ab opere vacationem pensi
nihil habere. Manus ab opere solemni die non abstinere; diem servili
opere ex sacro profanum facere; diem festum profestumque promiscuum
habere.
FĒTŪRA, (fœt.) æ, f. _Temps de la gestation_. USUS: Libertas lactis et
feturæ.
FĒTUS, (fœt.) a, um, _Rempli_, _fécond_. SYN. Gravidus. USUS: Terra feta
frugibus.
FĒTŬS, (fœt.) ūs, m. _Enfantement_, _production_. SYN. Partus, proles,
soboles, fructus. EPITH. Majores, multiplices, uberiores et grandiores.
USUS: Fetum procreare, fundere, edere, _mettre bas_, _enfanter_. Nulla
ætate poetarum uberior fetus est, _à aucune époque_, _on ne vit plus
ample moisson de poëtes_. Edit meliores fetus ager aratus, innovatus.
FĒX, fēcis, _vel_ FÆX, fæcis, f. _Lie_; _tourbe_, _rebut_. SYN. Subsidens
purgamentum. TRANSL. Sentina, sordes, eluvies, labes. USUS: Perditissima,
infima fex populi. Sordes urbis et fex. Fex vulgi ac urbium purgamenta.
Cf. Vilis.
FĬBER, bri, m. _Castor_. SYN. Castor. USUS: Fibri redimunt se ea corporis
parte, propter quam maxime appetuntur.
FĬBRA, æ, f. _Fibre_. Fibræ sunt veluti capilli, in extis animalium,
radicibus stirpium et aliis rebus. USUS: Non ramos solum amputare, sed et
radicum fibras evellere.
FĪBŬLA, æ, f. _Agrafe_, _crochet_. Ornamentum cinguli ad vestem
sublevandam. USUS: Prætor fibulis aureis donavit milites.
FĪCTĒ, _Avec feinte_. SYN. Simulate. )( Vere. USUS: Ficte, fallaciter
conciliata gratia, _après un semblant de réconciliation_.
FICTĬLIS, e, gen. com. _De terre cuite_, _d’argile_. SYN. Quod ex terra,
_aut_ alia materia fictum est. USUS: Vasa fictilia. Urna fictilis.
FICTOR, ōris, m. _Ouvrier_, _statuaire_, _sculpteur_. SYN. Qui ex ære,
_vel_ alia materia fabricat. USUS: Pictores, fictores ex cera.
FICTRIX, īcis, f. _Celle qui façonne_. USUS: Divina providentia, fictrix
et moderatrix naturæ.
FICTUS, a, um, _Feint_, _faux_. SYN. Commentitius, simulatus, adumbratus.
PHRAS. Ficti homines non diu placent, _les fourbes ne plaisent pas
longtemps_. Homines ficte et fallaciter virtutem professi; fictæ et
adumbratæ virtutes hominum non diu in pretio sunt; ficta illa virtutis
species ut flosculus decidit; virtutis ille color facile desinit;
virtutis illa simulacra, vana utique, et ostentationi parata, ætatem non
ferunt; personatam illam virtutis speciem dies delet; quorum in vita
nihil nisi fictum, compositum, coloratum, eorum fama et gratia facile
exstinguitur. USUS: Ficti et commentitii dii. Hæc causa a te per summam
malitiam et fraudem ficta est. Res fictæ, et fabularum commenta. Cf.
Vanus, Simulatio.
FĪCULNĔUS, a, um, _De figuier_. USUS: Ficulneum lignum.
1. FĪCUS, i, f. _Figue_. SYN. Pomum fici.
2. FĪCŬS, ūs, f. _Figuier_. SYN. Arbor fici. USUS: Suspendit se de ficu.
FĪDĒ, _Avec fidélité_. USUS: Fidissime et amantissime te horum admonitum
volui.
FĬDĒLĬA, æ, f. _Grand vase_; _jarre_. SYN. Vas Samium ad plurimos usus.
USUS: Duos parietes de eadem fidelia dealbare, _faire d’une pierre deux
coups_ (PROV.).
FĬDĒLĬS, e, gen. com. _Fidèle_. SYN. Fidus, qui fidem suam præstat,
fide præditus. ADV. Egregie, maxime. PHRAS. Famulus fidelis esse debet,
_un serviteur doit être fidèle_. Fide officioque singulari esse debet;
oportet, ut famulus non sit ambigua fide, non fluxa, non levi, sed nota
et explorata, sed optima et præstantissima; ut fidem colat; ut is sit,
cui omnia credi possint. In famulo probo ac frugi fides potissimum
requiritur; in famulo fidelitas præcipue spectatur; is sit famulus, in
quo fidelitatem nemo desideret. Famulus ea fide sit, cui permittere se
herus tuto possit; fidem colere vel cum periculo capitis famulum decet;
famuli cavere debent, ne fluxam fidem gerant. Famulus frugi, studio ac
fide erga dominum cedat nemini, oportet. Famulus in fide stet, oportet;
fidem ad ultimum conservet; inviolatam fidem præstet; fide ad ultimum
invicta sit; ultima pro fide experiatur. Famulus magna, eximia, præcipua
in herum fide sit, oportet; famulus ejusmodi sit, in quo fides sita sit
egregia. Cf. Fidem servare. USUS: 1. Firmus et fidelis amicus. 2. TRANSL.
Ager, domus, doctrina, ars fidelis. (_Pro_: Christi legem ac disciplinam
professo, _un fidèle_, _un chrétien_, fidelis, _vulg. est_).
FĬDĒLĬTAS, ātis, f. _Fidélité_. SYN. Fidei sanctior observatio. )(
Perfidia, infidelitas. EPITH. Perutilis, summa. USUS: Amicorum me
fidelitas et benevolentia custodit. Nunquam iis fidelitas erga me
defecit. Quantum studio ac fidelitate consequi possunt, nutui præsto
sunt. Nunquam eorum operam et fidelitatem requisivi, desideravi. Cf.
Fides, Fidelis.
FĬDĒLĬTER, _D’une manière fidèle_, _sûre_, _loyalement_. SYN. Summa,
constanti, integra, integerrima fide. USUS: Prædia tua fideliter
curabuntur.
FĪDĒNS, entis, omn. gen. _Confiant_; _audacieux_, _intrépide_. SYN.
Audens. )( Dubius, timidus. USUS: Animus prudentia et consilio fidens.
Fidenti animo ad mortem gradi. Dubitans magis de suis rebus, quam iis
fidens.
FĪDENTER, _Avec audace_. SYN. Audacter. )( Timide, dubitanter. USUS:
Fidenter respondere; fidenter agere, aggredi, colloqui.
FĪDENTĬA, æ, f. _Confiance_, _audace_. SYN. Securitas, fiducia, confisio.
)( Diffidentia. USUS: Fidentia est firma animi confisio. Fidentia est
scientia quædam et opinio gravis non temere assentiens, per quam magnis
in rebus multum ipse animus in se fiduciæ certa cum spe reponit. Cf.
Securitas.
1. FĬDĒS, ei, _Fidélité_, _foi_. SYN. Constantia, promissum. )( Perfidia,
fraudatio. EPITH. Alma, apta, bona, clara, communis, consularis,
egregia, singularis, incredibilis, infirmior, insignis, jucunda
auditu, magna, mala, melior, mira, optima et speratissima, præstans ac
singularis, prompta, publica, sancta. PHRAS. 1. Fidem dedi nemini, _je
n’ai engagé ma parole à personne_. Fidem nemini obstrinxi, obligavi;
in eam pactionem fidem meam non interposui; nemini fidem dedi; vadem
me nemo habuit. 2. Fidem, quam dedi, servabo, _je garderai la parole
que j’ai donnée_. Fidem, quam dedi, præstabo; bona fide agam; stabo,
perstabo in fide; tenebo, retinebo fidem; fidem meam liberabo, solvam;
fidem, quam dedi, colam integerrime; salvam præstabo; fides, quam dedi,
constabit mihi; fidem integre exsolvam, exonerabo; promissis stabo. 3.
Qui fidem publicam violat, humanam societatem convellit, _celui qui
viole la foi publique ruine les fondements de la société_. Qui fidem
publicam frangit, prodit, violat, mutat, per scelus abrumpit; is, per
quem stat, ut fides civitatis concidat, labefactetur; fluxa ac vana sit,
ut fides publica labet, fluctuet, fluitet, infirmetur, concutiatur,
angustior sit; commercium generis humani tollit, omnium commune præsidium
oppugnat. 4. Fidem alicujus minuere, _diminuer le crédit de qqn_. Fidem
infirmare, elevare; vanam facere alicujus fidem; alicui abrogare,
imminuere, labefactare, derogare, concutere. 5. Fidem non habet, _on ne
le croit pas_. Fundata leviter ejus fides est; fidem non facit; fides
illi non habetur; fluxa fide est; testis est haud sane locuples, haud
fide dignus; non is est, quo satis certo auctore stetur; fluxa et vana
hominis fides est; angustior illi fides est, sublesta fide est. 6. In
fidem alicujus se dare, _se mettre sous le patronage de qqn_. In alicujus
se fidem conferre, tradere, permittere; alicujus se fidei mandare; in
tutelam se tradere; tutelæ se commendare, se subjicere. Cf. Commendo,
Cliens. 7. Fidem Christianam negare, _renier sa foi_, _apostasier_. A
Christo desciscere; religionem omnem ejurare; Christo fidem cultumque
renuntiare. Cf. Apostata. USUS: 1. Fides, dictorum conventorumque
constantia et veritas. Fidem dare, _donner sa parole_. Fidem servare,
præstare, _garder sa parole, ses engagements_. Fidem violare, frangere,
_manquer à la foi jurée_, _violer son serment_. 2. Auctoritas, firma
opinio, persuasio, confirmatio, _garantie_, _authenticité_, _témoignage_.
Fidem facere, _affirmer_. Fidem alicui habere, _croire qqn_. Fidem
et auctoritatem afferre; fidem affirmare, _affirmer positivement_.
Fidem infirmare, abrogare, _ne pas garantir_, _rétracter_. 3. Tutela,
patrocinium, clientela, defensio, _protection_, _appui_, _assistance_. In
alicujus fidem se tradere, _se mettre sous le patronage de qqn_. In fidem
accipere, recipere, _prendre sous sa protection_. In fide et clientela
alicujus esse, _être le client de qqn_. Cf. Fido, Fidelis.
2. FĬDES, ĭum, f. pl. _Instrument à cordes_, _lyre_. SYN. Lyra. EPITH.
Contentæ, plurimæ. USUS: Dicere, canere fidibus, fidibus scire; fides
pulsare.
FĬDĬCEN, ĭnis, m. _Joueur de lyre_. SYN. Qui fidibus, lyra canit,
lyricus. EPITH. Nobilissimus. USUS: Nobilissimus fidicen.
FĬDĬCŬLA, æ, f. _Petite lyre_. SYN. Lyra parva. USUS: Fidiculæ numerose
sonantes, et tibiæ modulate canentes.
FĪDO, is, fisus sum, ere, n. _Se fier_, _avoir confiance_, _croire_. SYN.
Credo, confido. PHRAS. Fortunæ ne nimium fidas, _ne vous fiez pas trop à
la fortune_. Spem certam in fortuna ne reponas; fortunæ ne nimium credas,
confidas; fidem ne habeas; ne te fortunæ credas, committas; ne multum in
fortuna ponas, a fortuna exspectes; ut caute agas cum fortuna; minimum
tibi de fortuna pollicearis; spem nullam in fortuna constituas, ne fidam,
stabilem, firmam, constantem, certam fortunam ducas; auctor tibi sum, ut
fortunæ instabilitatem, levitatem, inconstantiam, varietatem, mutationem,
varios casus, vicissitudinem pertimescas, extimescas; fortunæ fidem
ne habeas; salutem resque tuas non credas. Cf. Credo, Confido. USUS:
Somniis, amicorum præsidiis fidere. )( Diffido, Dubito.
FĪDŪCĬA, æ, f. _Confiance_, _assurance_. SYN. Spes certa. EPITH.
Stabilis. PHRAS. In te fiduciam habeo, _j’ai confiance en vous_. Quidquid
est fiduciæ, in te uno certa cum spe repono; spes mea, quantacumque est,
in te recumbit, in te sita est; fiduciam omnem in te locatam habeo;
spem omnem in te collocatam habeo; præcipuam spem, ac propemodum unicam
in te habeo. Cf. Spes. USUS: 1. Artis suæ fiducia insolescit. Hominis
præpotentis fiducia; tua fiducia ita se effert. 2. Pactum cum conditione
redimendi redhibendique, quod venditum est, (_vulgo_: Obligatio), _vente
simulée_, _contrat fictif_, _fidéicommis_. Qui fiduciam accepit, debet
præstare fidem. Commissam fiduciam tenere et possidere.
FĪDUS, a, um, _Fidèle_. SYN. Fidelis. PHRAS. Fidissimus amicorum
est, _c’est le plus fidèle de mes amis_. Rara inter paucissimos est
fidelitate; is est, quem secundæ adversæque res mecum copularint; cujus
fidelitas nunquam erga me defecit; qui datam fidem et colere norit, et
tueri; cujus fidei subnixus tutus mihi esse videar. Cf. Fidelis. USUS:
Fidæ familiaritates amantium.
FĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. _Enfoncer_, _assujettir_. SYN. Affigo.
ADV. Omnimodo. USUS: Beneficium trabali clavo figere. 2. Pono,
_appliquer_. Mentem totam, cogitationem omnem, operam, industriam, studia
in consulatu tuo fixi et locavi. Garrulitati; cupiditati modum figere.
3. Configo, _percer_, _traverser_. Maledictis aliquem figere, vulnerare,
perfodere.
FĬGŪRA, æ, f. _Figure_, _aspect_. SYN. Forma, species. EPITH. Apta,
conglobata, dissimilis, divina, habilis, humana, miranda, muliebris,
mira, optima, pulchra, reliqua, tacita, torva, vastior. USUS: Delectabant
illum figura et lineamenta hospitæ. Tacita corporis figura conjecturam
affert. Conformatio quædam et figura totius oris ac corporis. Corporis
partes, forma, statura, figura. In hominis figura belluæ feritas. Formæ
figura.
FĬGŪRO, as, avi, atum, are, a. _Façonner_, _former_. SYN. Formo, effingo.
USUS: Terga boum non sunt ad onus ferendum figurata. Ita figuratum est
hoc corpus, ut aliis excellat. DEUS mundum hac forma figuravit. Cf. Fingo.
FĪLĬA, æ, f. _Fille_. EPITH. Carissima, grandis, nubilis, major, optima,
singularis, vetula, multarum nuptiarum unica. USUS: Filiam suscipere.
Filiam habere. Filiam spondere alicui, pacisci, collocare; viro dare,
mandare, committere, _promettre en mariage_, _marier_.
FĬLĬCĀTUS, a, um, _Garni de fougère_. SYN. Quod filicis, herbæ, speciem
refert. USUS: Pateræ filicatæ, _coupes où sont sculptées des feuilles de
fougère (ou dentelées comme la fougère)_.
FĪLĬŎLA, æ, f. _Petite fille_, _fille chérie_. EPITH. Amabilis,
carissima, dulcior, nostra vita, parva, jucunda, tristicula.
FĪLĬŎLUS, i, m. _Tout petit enfant_, _fils chéri_.
FĪLĬUS, ii, m. _Fils_. SYN. Stirps virilis, natus, gnatus; liberi,
soboles virilis. EPITH. Assiduus, bellissimus, blandus et gratiosus,
carus, consularis, delicatior, dignus tanto patre, disertus, dissolutus,
festivus, gnavus, prudens, probus, grandis, honestissimus, imago
animi et corporis paterni, imbecillus, immanis; impurus, innocens,
avarus, non amans suorum, præditus patria virtute, probus, pupillus,
rusticus, simillimus patris, studiosus, eruditus, modestus, suavissimus,
venustissimus, unicus. USUS: Filius effigies probitatis paternæ, imago
animi et corporis. Est is in me pietate filius, consiliis parens, amore
frater. Filium gignere, suscipere, procreare, _enfanter un fils_. Filium
adoptare, _adopter un fils_. Filium supponere, _supposer un enfant_.
Filium exponere, _exposer son fils_. Filium efferre, _emporter un fils_.
Filii caritate aliquem diligere, _aimer qqn comme un fils_.
FĪLUM, i, n. _Fil_. SYN. Linum. TRANSL. Orationis contextus. USUS:
Munusculum levidense crasso filo. Argumentandi tenue filum orationis.
FIMBRĬÆ, ārum, f. pl. _Bord_, _franges (d’un vêtement)_. SYN. Vestium
_aut_ aliarum rerum extremitas. EPITH. Madentes. USUS: Cincinnorum
fimbriæ, _estrémité bouclée des cheveux_.
FĪNDO, is, fīdi, fissum, ere, a. _Fendre_, _ouvrir_, _diviser_. SYN.
Diffindo, aperio, divido. USUS: Hoc quasi rostro finditur flumen. Paries
finditur, et rimas agit.
FINGO, is, fingi, fictum, ere, a. _Faire_, _façonner_. SYN. Formo,
informo, creo. ADV. Omnimodo, commode, extemplo, præclare. PHRAS. 1.
Alium se fingit, _il se montre autre qu’il n’est_. Alium se, quam sit,
ementitur, venditat; alium se gerit, alius est; novum sibi ingenium
induit; nobilem se fert claro loco natum. Cf. Simulo. 2. Multa finxerunt,
_ils ont imaginé, inventé beaucoup de choses_. Rem multis mendaciunculis
adspersere; multa veris falsa affinxerunt; res magnam partem commentitiæ
sunt; multa in his fabulis similia et composita videntur; fabulam dedere,
qui ista commenti sunt. Cf. Fictus, Affingo. USUS: 1. E cera, e materia,
e marmore suos avos fingere. Natura te ad honestatem finxit. Se totum
ad nutum, arbitrium, voluntatem alicujus fingere. 2. Simulo, imitor,
_contrefaire_, _déguiser_. Fingere sibi vultum et incessum. Fingere,
dissimulare, obtegere. 3. Comminiscor, _inventer_. Fingere crimen. 4.
Æstimo, _juger_. Alios ex sua natura fingunt, _ils jugent des autres par
eux-mêmes_. 5. Concipio animo, _méditer_, _imaginer_. Fingere animo ac
cogitatione aliquid.
FĪNĬO, is, ĭi _vel_ ĭvi, ītum, ire, a. _Finir_, _terminer_. SYN.
Perficio, conficio, absolvo, finem facio, claudo, concludo, termino,
modum statuo, finem affero, compleo, fastigium impono, perfungor, extrema
persequor, modum facio, modum _vel_ finem constituo, ad exitum perduco.
)( Exordior, fundamenta jacio. PHRAS. 1. Bellum pace finiit, _il termina
la guerre par la paix_. Ad belli exitum pervenit; bello defunctus est;
bellum delevit; exitum bello imposuit; bellum restinxit; victoria ac
pace terminavit; belli reliquias confecit, sustulit, delevit; belli
ne scintillam quidem reliquit; bellum pace conclusit; belli reliquias
persecutus est ac confecit; a diurnis belli contentionibus conquievit.
Cf. Absolvo, Bellum. 2. Negotium brevi finiam, _je terminerai bientôt
cette affaire_. Negotio propediem supremam manum imponam; negotium
propediem ad finem deducam; operi finem statuam; res propediem confecta
erit; ad exitum perveniet, provehetur; negotio brevi finem afferam;
negotium optato exitu concludam, terminabo. 3. Finitæ jam erant induciæ,
_l’armistice était terminé_. Exierant, abierant jam induciæ. Cf. Absolvo,
Perficio, Finis. USUS: Omnia utilitate finire, definire, _définir_.
FĪNIS, is, m. _Fin_, _terme_. SYN. Modus, terminus, exitus, ultimum,
extremum. )( Initium, principium. EPITH. Similis, optimus, simplex,
teterrimus, vetus. PHRAS. 1. (Non multum deest ad finem, VULG.), _je
suis presque à la fin_. Parum abest a fine; parum abest, quin ad exitum
res perveniat; res ab exitu non longe abest, in exitu res est; summam
manum exspectat; affecta, nondum perfecta, confecta, absoluta res
est. Cf. Absolvo. 2. Sub autumni finem, _vers la fin de l’automne_.
Extremo jam autumno; autumno vertente, præcipitante, exeunte, prope
exacto, circumacto. Cum in exitu jam autumnus esset; in extrema parte,
ac conclusione autumni; autumno jam senescente; desinente in hiemem
autumno; inclinante jam autumno. 3. A principio usque ad finem, _du
commencement à la fin_. A capite ad calcem; a carceribus ad metam. 4. A
fine ad principium redire, _revenir de la fin au commencement_. A calce
ad carceres revocari; a meta ad carceres revocari; redire ad fontem;
iter remetiri ad caput rei. 5. Finis principio non respondet, _la fin
ne répond pas au commencement_. Extrema primis non respondent; extrema
primis non congruunt; res exitum habet principio dissimilem; abludit
a principio exitus. USUS: 1. Non faciam finem rogandi. Illa victoria
finem bello attulit, præscripsit. Finem statuere, constituere, reperire,
habere. 2. Causa, cujus gratia, _fin_, _but_, _dessein_. Cur? quem ad
finem? Finis causa aliquid facimus. Finis honorum, quo referuntur et
referenda sunt omnia. 3. Locorum, provinciarum extrema, unde finitimi,
_contrée_; _frontières_. Lingua Latina finibus sane exiguis continetur.
Imperii fines proferre, _reculer les bornes de l’empire_. Fines tueri,
defendere ab incursionibus. Cf. Extremus.
FĪNĪTĒ, _Dans certaines limites_, _modérément_. SYN. Definite. USUS:
Avarus erit, sed finite; adulter, sed habebit modum.
FĪNĬTĬMUS, a, um, _Voisin_, _proche_. SYN. Vicinus, propinquus,
confinis, proximus. USUS: Finitimus oratori poeta est. Falsa veris,
ægritudini finitimus est metus. Vitia propinqua inter se et finitima.
Regnum, gens finitima, _peuples limitrophes_. Cf. Vicinus.
FĪNĪTOR, ōris, m. _Arpenteur_. SYN. Decempedator, metator, qui agrorum
terminos constituit. USUS: Delecta finitorum juventus.
FĪO, fis, factus sum, fĭĕri, p. verbi FACIO, _Être fait_, _se faire_,
_se passer_, _arriver_, _devenir_. SYN. Evenio, accido, evado, confio,
conflor. ADV. Acriter, acrius, acerrime, amantissime, animose, apte,
arrogantius, atrociter, bellissime, benigne, benevole, casu, caute,
clarius, cogitato, commode, considerate, constanter, consulto, crebro,
cumulatius, cupide, difficile, diligenter, divinitus, diutius,
dupliciter, faciliter, forte, fortuito, frequentius, honorifice,
honeste, humane, improbe, improviso, inepte, injuste, insulse, iracunde,
lepide, limatius, longius, mature, melius, modestissime, necessario,
obscure, occultus, omnino, petulantissime, pie, privatim, publice, rite,
sedulo, severius, simulate, suaviter, tardius, temere, turpiter, varie,
vehementer, vere, viriliter, vitiose, utiliter. PHRAS. 1. Vide ne inde
seditio fiat, _prenez garde que de là ne sorte quelque sédition_. Ne
seditio exsistat, confletur; ne tumultus aliquid enascatur; contentiones
gignantur, consequantur; ne in seditionem res vertatur; ne tumultus
hic in seditionem evadat, degeneret, delabatur. Cf. Facio. 2. Si fieri
potest, _si cela peut se faire_. Si fortuna daret; si res et locus
permittit; si confieri res potest; si integrum tibi est; si facultatem
causa dat, præbet; si res facultatem habitura tibi videtur; si videris
id, quod peto, posse consequi; si rem confici, effici, ad exitum deduci
posse putas; si eventum speras cum animo meo congruentem; non alienum,
non abhorrentem a voluntate mea. 3. Tribunus factus est, _il fut fait_,
_il devint tribun_. Creatus, renuntiatus est tribunus; ordines ducere
jussus est; tribunitia dignitate auctus; tribunis adscriptus; in
tribunorum ordinem adlectus est. USUS: Sæpe fit, ut, etc. Fato fiunt
omnia. Si ita factum esset, ut senatus haberetur, nobis magno usui
fuisset. Cf. Facio.
FIRMĀMENTUM, i, n. _Support_, _soutien_, _appui_. SYN. Robur, vires.
EPITH. Contrarium, gravissimum. USUS: Hic ordo est firmamentum cæterorum.
Flos Italiæ, firmamentum imperii, ornamentum civitatis. Est hoc
firmamentum disciplinæ. Firmamentum et robur accusationis.
FIRMĒ, _Solidement_, _fortement_. SYN. Firmiter. USUS: Habere aliquid
bene cognitum et firme conceptum animo. Graviter, firmissime aliquid
asseverare.
FIRMĬTAS, ātis, f. _Fermeté_. )( Infirmitas. USUS: Constantia et firmitas
animi.
FIRMĬTER, _Fermement_. SYN. Firme.
FIRMĬTŪDO, ĭnis, f. _Solidité_; _constance_. SYN. Firmitas. EPITH.
Gladiatoria. USUS: Firmitudo gravitasque animi. Cf. Constantia.
FIRMO, as, avi, atum, are, a. _Affermir_. SYN. Stabilio, firmum facio.
USUS: Firmare imperium et augere. Nondum pro firmato jus stetit, _le
droit n’est pas encore bien établi_. Aliquid rationibus firmare. Corpora
juvenum labore firmantur. Cf. Confirmo.
FIRMUS, a, um, _Ferme_, _solide_, _stable_. SYN. Stabilis, ratus, fixus,
constans, immortalis, quod multum firmamenti et virium habet; quod nulla
vi labefactari, nunquam dimoveri loco potest. ADV. Bene. PHRAS. Id quidem
firmum teneo, _je tiens cela pour indubitable_. Mihi id confirmatissimum
est; hoc penitus mihi persuasum, ut adeo animo insitum innatumque
videatur, nec convelli possit. Ab illa opinione nulla unquam conditione
discedam; nemo me deducere, amovere poterit. Firmo concepta est animo
ea opinio, quam nulla dies evellet, convellet extrahet, excutiet. USUS:
Firma, stabilis, perpetua amicitia. Senatus tua auctoritate firmior.
Tenere aliquid firmum. Firmus ab equitatu. Civitas firma et valens. Jam
sum paulo firmior. Firmiore corpore esse. Cf. Certus, Fixus.
FISCĬNA, æ, f. _Corbeille_. SYN. Canistrum.
FISCUS, i, m. _Corbeille_, _panier_, _cassette_; _fisc_, _trésor public_.
SYN. Sacculus ad majoris pecuniæ summam capiendam, et pecuniam publicam.
PHRAS. (Bona fisco addicta sunt, _seu_ confiscata, VULG.), _ses biens
furent confisqués_. Bona in publicum redacta sunt, publicata sunt; hastæ,
præconis voci subjecta sunt, pecunia in ærarium relata. USUS: Reperi
fiscos complures cum pecunia Siciliensi.
FISSĬO, ōnis, f. _Action de briser_. Terræ subiguntur fissione glebarum.
FISSUM, i, n. _Fissure (dans le foie des victimes)_. SYN. Fissio. EPITH.
Familiare et vitale. USUS: Fissum jecoris; quid fissum in extis, quid
fibra valeat.
FISTŬCA, æ, f. _Mouton (pour enfoncer des pilotis)_. SYN. Machina, qua
trabes in terram _vel_ fluminis alveum panguntur.
FISTŬLA, æ, f. _Flûte_. Musicum instrumentum diversum a tibia; _item_:
Tubus. EPITH. Eburnea, pastoritia. USUS: Fistula canere, modulari,
(fistulare, VULG.), _jouer de la flûte_.
FISTŬLĀTOR, ōris, m. _Joueur de flûte_. USUS: Fistulatorem domi relinque.
FIXUS, a, um, _Fixé_, _immobile_, _arrêté_. SYN. Decretus, statutus,
stabilis, firmus, ratus. USUS: Illud maneat ac fixum sit. Fixum in animo
suo tenere. Cf. Firmus, Decretum.
FLĀBELLUM, i, n. _Éventail_. Instrumentum, quo æstate ventum excitamus
refrigerandi causa. USUS: Cujus lingua quasi flabello seditionis est
concio ventilata.
FLĀBĬLIS, e, gen. com. _D’air_, _aérien_. SYN. Spirabilis, aerius. USUS:
Nihil est in animis flabile, humidum, igneum.
FLACCESCO, is, ere, n. _Devenir mou_, _perdre son énergie_. SYN.
Languidus fio. USUS: Cum eum motus omnis animi, tanquam ventus deficeret,
flaccescebat oratio. Cf. Langueo.
FLACCUS, a, um, _Qui a de longues oreilles_. SYN. Qui aures habent magnas
et languidas. USUS: Sili, flacci, frontones, capitones.
FLĂGELLUM, i, n. _Fouet_. SYN. Lorum flagrum. PHRAS. 1. Flagellis hominem
atrociter cædi jussit, _il ordonna de le battre cruellement de verges_.
Flagellis conscindi, lacerari hominem jussit; depromi ad flagra hominem;
lora in alterum expediri; flagris hominem excipi, mulctari, violari
jussit. Cf. Disciplina. 2. Si falsa dixeris, flagella senties, _si vous
mentez, vous aurez le fouet_. Si me celaveris, ferventem te flagris
faciam, loris te flagrisque depexum dabo, loris excruciabere, dorsum
liberaliter flagrorum vibicibus conscribetur, exarabitur, pro commerita
noxa, flagris castigabere; loris vapulabis; verberatio te manet. USUS:
Flagellis, loris aliquem cædere.
FLĀGĬTĀTOR, ōris, m. _Qui demande d’une manière pressante_. SYN. Qui
assidue flagitat. USUS: Video flagitatorem fore, non quidem molestum, sed
assiduum et acrem.
FLĀGĬTĬŌSĒ, _D’une manière déshonnête_, _infâme_. USUS: Flagitiose ac
turpiter.
FLĀGĬTĬŌSUS, a, um, _Débauché_, _dissolu_, _infâme_. SYN. Flagitiis
contaminatus, fœdus ac turpis. USUS: Homo flagitiosissimus,
libidinosissimus, nequissimus. Cf. Turpis, Scelestus, Sceleratus,
Flagitium.
FLĀGĬTĬUM, ii, n. _Crime_, _infamie_. SYN. Crimen cum dedecore ac
turpitudine conjunctum. EPITH. Incestum, turpe, alienum, domesticum,
fraternum, inauditum, manifestum, occultum. PHRAS. Multa flagitia
commisit, _il est tout souillé d’infamies_. Flagitia multa fecit,
admisit, commisit, suscepit; diu multumque in flagitiis versatus,
volutatus est; plurimis flagitiis contaminatus, inquinatus, coopertus
est; flagitiis tantum nobilitatus est; multa in flagitia se ingurgitavit;
nulla prope pars vitæ turpitudinis expers est. Quæ libido ab oculis,
quod facinus a manibus ejus, quod flagitium a toto corpore abfuit? Cf.
Crimen, Scelus, Facinus, Sceleratus. USUS: Flagitium facere, suscipere,
admittere, committere.
FLĀGĬTO, as, avi, atum, are, a. _Désirer vivement_, _demander avec
instance_. SYN. Ardenter peto. ADV. Admodum, privatim. USUS: Vide, quid
acta vita, quid studia tua a te flagitent? Postulatur a te dudum, vel
potius flagitatur historia. Postulo, non flagito. Cf. Peto.
FLĂGRANTĬA, æ, f. _Embrasement_. SYN. Ardor. USUS: Flagrantia oculorum,
_feu_, _éclat des yeux_.
FLĂGRO, as, avi, atum, are, n., _Brûler_, _être enflammé_. SYN.
Conflagro, ardeo. USUS: Flagrare odio, amentia, infamia et odio, _être
animé d’une haine ardente_. Flagrare studio dicendi, desiderio. Convivium
stupris flagrans. Flagrant in illo libidines. Cf. Ardeo.
FLĂGRUM, i, n. _Fouet_, _lanières_. SYN. Flagellum. USUS: Vestalis flagro
cæsa. Cf. Flagellum.
1. FLĀMEN, ĭnis, m. _Flamine_. USUS: Flamen quirinalis. Flaminem prodere,
creare, _créer un flamine_.
2. FLĀMEN, ĭnis, n. _Souffle_. SYN. Flatus, spiritus. USUS: Ad flamen
austri inclinatior, _tourné du côté du sud_.
FLAMMA, æ, f. _Flamme_. SYN. Mobilior et splendentior pars ignis.
EPITH. Fœdissima, perniciosissima, pestifera, nefaria, recens, tanta,
inveterata, tremula, vehemens. Flammæ innumerabiles. USUS: TRANSL.
Sulpitius in eadem invidiæ flamma, _malveillance_. Cf. Ignis.
FLAMMĔUS, a, um, _De flamme_. USUS: Stellæ natura flammeæ.
FLĀMMŬLA, æ, f. _Petite flamme_. USUS: Duæ e lucerna flammulæ visæ sunt.
FLĀTŬS, ūs, m. _Souffle_. SYN. Spiritus, flamen. EPITH. Prosper. USUS:
Eo vela do, unde aliquis flatus ostenditur. Cum prospero flatu fortunæ
utimur.
FLĀVĔO, es, ere, n. _Être jaune_. SYN. Auri colorem refero, fulgeo.
FLĀVUS, a, um, _Jaune_. SYN. Color fulvo clarior et albior. USUS: Flavi
capilli, _cheveux blonds_.
FLĒBĬLĬS, e, gen. com. _Déplorable_, _regrettable_. USUS: O flebilem
speciem et miseram.
FLĒBĬLĬTER, _En pleurant_, _tristement_. SYN. Miserabiliter. USUS:
Flebiliter lamentatur. Cf. Lacrimæ.
FLECTO, is, xi, xum, ere, a. _Courber_, _plier_. SYN. Inflecto, torqueo,
detorqueo, intorqueo. USUS: 1. Membra, quo vult, flectit, contorquet,
porrigit, contrahit. Genu, caput leviter flectere, inflectere. Versare
suam naturam, et ad tempus regere, atque huc illuc torquere et flectere.
Flectere aliquem oratione, precibus. Flectere animum a virtute ad vitium,
in ambitionem; mentem suam ad alicujus dignitatem. Flectebar animo,
et frangebar. 2. Vito, caveo, muto, _se détourner_. Iter, consilium,
sententiam flectere. Cf. Inclino, Moveo, Genu.
FLĔO, es, flēvi, flētum, ere, n. et a. _Pleurer_, _gémir_. SYN. Lacrimor,
lacrimas effundo, profundo; lacrimis me dedo, trado; in muliebres me
fletus projicio. ADV. Uberius, misere. USUS: Omnes de morte filii
flebant, lamentabantur. Cf. Lacrimor, Lugeo, Fletus.
FLĒTŬS, ūs, m. _Larmes_, _pleurs_. SYN. Ejulatus, ploratus, planctus,
lacrimæ, lamentatio. PHRAS. 1. Ea res me ad fletum impulit, _cette chose
m’a fait verser des larmes_. Fletum movit; lacrimas commovit; lacrimas
mihi expressit, vultum lacrimis implevit. 2. Hæc inter fletus dixit,
_il parla ainsi en pleurant_. Manantibus lacrimis; obortis, profusis
lacrimis hæc profatus est. Hæc inter gemitus et ploratus dixit; loquenti
ista os lacrimæ sinumque implevere; hæc dicenti gemitus et lacrimæ vocem
inclusere. Cf. Luctus, Lacrimæ. USUS: Fletus tota urbe gemitusque fit.
Non possum præ fletu scribere, loqui.
FLEXĂNĬMUS, a, um, _Qui maîtrise les cœurs_. SYN. Suadens. USUS:
Flexanima, atque omnium regina oratio.
FLEXĬBĬLIS, e, gen. com. _Souple_, _flexible_. SYN. Tener, mobilis.
USUS: Materia omnium rerum flexibilis, commutabilis. Tenerum, flexibile,
quod facile sequatur, quocumque ducas, quod tuo arbitrio fingas. Mollis,
tenera, flexibilis oratio.
FLEXĬLŎQUUS, a, um, _Ambigu_, _énigmatique_. USUS: Oracula flexiloqua, et
ambigua.
FLEXĬO, ōnis, f. _Action de courber_; _inflexion de la voix_; _détour_.
SYN. Flexus, anfractus, conversio. EPITH. Virilis. USUS: Flexio vocis,
laterum. Quos tu mæandros, dum omnes solitudines persequeris, qui
diverticula flexionesque quæsiisti?
FLEXŬŌSUS, a, um, _Tortueux_, _sinueux_. SYN. Tortuosus. )( Rectus. USUS:
Flexuosus introitus aurium.
FLEXŬS, ūs, m. _Détour_, _sinuosité_. SYN. Anfractus. EPITH. Multus.
USUS: In hoc quasi flexu ætatis, _sur le déclin de l’âge (le retour)_.
Flexus viæ, fluminis.
FLO, as, avi, atum, are, n. _Souffler_. ADV. Belle. USUS: Suavissimus
Auster nobis ab Epiro flavit.
FLOCCĪFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Ne faire aucun cas_; _mépriser_.
SYN. Contemno, nihili facio. )( Magnifacio. USUS: Neque tamen floccifacio.
FLŌRĔO, es, rŭi, ere, n. _Fleurir_, _être en fleur_. SYN. Vigeo,
floresco, eniteo, emineo, excellens sum. ADV. Honestissime. PHRAS.
Arbores florent, _les arbres sont en fleurs_. Arbores frondent,
frondes induunt; in florem se induunt; folia, gemmas agunt; gemmant,
fruticantur, luxuriant. USUS: 1. Hæc arbor floret. 2. TRANSL. Florere
omni genere virtutis. Ingenii laude, acumine ingenii, lepore, honoribus,
rerum gestarum gloria, existimatione innocentiæ, laudibus, amicitiis,
gratia, auctoritate. Tu beatum te, et florentem, et potentem existimas.
Fortuna utor florentissima. Cf. Egregius, Vigor, Fama.
FLŌRESCO, is, ere, n. _Commencer à fleurir_. SYN. Floreo. ADV. Quotidie
magis, nunc primum. USUS: Sulpitius ad summam gloriam eloquentiæ
florescens moritur, _Sulpitius meurt commençant à briller de tout l’éclat
de l’éloquence_. Cf. Floreo.
FLŌRĔUS, a, um, _De fleur_. USUS: Corona florea.
FLŌRĬDUS, a, um, _Fleuri_, _brillant_. USUS: Floridior Cicerone, at minus
gravis.
FLOS, flōris, m. _Fleur_. SYN. TRANSL. Lux, decus, honor, ornamentum,
_beauté_, _éclat_, _lustre_, _puissance_. EPITH. Flores lectissimi. USUS:
1. Flores carpere, _cueillir des fleurs_. Legere, decerpere. Florum
omnium varietas. Suavitates odorum, quæ afflantur e floribus. 2. TRANSL.
Gratia non virtutis specie, sed ætatis flore conciliata. Flos nobilitatis
et juventutis. Flos equitum, senatus, Italiæ.
FLOSCŬLUS, i, m. _Petite fleur_. USUS: Ficta omnia celeriter ut flosculi
decidunt. Flosculos in oratione aucupari.
FLUCTŬĀTĬO, ōnis, f. _Agitation_, _irrésolution_. USUS: Fluctuatio
animorum.
FLUCTŬO, as, avi, atum, are, n. _Être agité_, _flotter_. SYN. Fluctibus
jactor, vacillo, fluito. USUS: Tota res etiamnum fluctuat, _tout est
encore incertain_. In decreto non decet fluctuare. Oratio fluctuans ac
dissoluta, eo quod sine nervis et articulis fluctuet huc illuc.
FLUCTŬS, ūs, m. _Flot_, _vague_. SYN. Unda, procella. EPITH. Fluctus
cani, magni, maximi, præsentes, sedati. USUS: Jactari, allui fluctibus.
Fortunam tanquam fluctus a saxo frangi oportet. Sedatis reipublicæ
fluctibus, et tempestate communita. Omnes tempestates et procellas in
illo concionum fluctu subire. Motus, agitatio, fremitus fluctuum, et
undarum sævientium fragor.
FLŬĬTO, as, avi, atum, are, n. _Couler_, _flotter_; _être flottant_,
_irrésolu_. SYN. Fluctuo. ADV. Immoderate. USUS: Reipublicæ navis ereptis
senatui gubernaculis fluitans in alto, tempestatibusque seditionum.
FLŪMEN, ĭnis, n. _Cours d’eau_, _fleuve_, _rivière_. SYN. Fluvius,
amnis, profluens. EPITH. Aureum, frigidius, illustre, magnum, maximum,
publicum, universum. PHRAS. 1. Flumen profundum est, _le fleuve est
profond_. Fluvius est profundo alveo; agit undas magna vi ac mole;
præalto alveo defluit; vasta altitudine fluvius, ac navium patiens. 2.
Flumen non profundum, _la rivière n’est pas profonde_. Vadosum. Flumen
tenui fluens aqua; fluvius, qui vado nonnullis locis transitur; qui
pedibus transiri, transmitti potest; haud difficili transitu flumen.
Tenue flumen, nedum navium capax, aut ad comportanda, quæ necessaria
sunt, opportunum. 3. Flumen rapax est, _le courant est rapide_. Citatum
fertur flumen; violentus invehitur fluvius, et magna celeritate defluit.
Undas agit magna vi et mole; rapide fluit, delabitur; cursu in mare
profluit; vires suas concitat, rapido impetu decurrit. 4. Flumen in monte
oritur, _le fleuve prend sa source dans la montagne_. Ex ipsis montis
radicibus effunditur; ex monte decurrit, editur, devolvitur; præalto e
monte defluit; fluvius oritur fonte ad radices montis conspicuo; visendis
ad montis pedem fontibus profluit, erumpit; originem in monte habet;
excurrit ex summo montis; fontes vastissimi fluminis in montis jugo
sunt; mons ille flumen non uno ore emittit; flumini duobus fontibus iter
aperit. 5. Flumen in mare fluit, _le fleuve coule dans la mer_. In mare
præcipitat, mari miscetur, lapsu suo et cursu in mare profluit, infertur;
multis capitibus in Oceanum influit, se exonerat, se evolvit, aquas in
mare defert, mare præceps subit, in mare cadit, in mare decidit, mari
excipitur, accipitur, mergitur; Oceano exsorbetur; non uno ostio in mare
devolvitur. 6. Flumen agros præterfluit, _la rivière coule à travers les
campagnes_. Propter agros fluit; agros secat, alluit; agros præfluit,
subluit; agros dispescit; agros pervagatur, prælabitur, interfluit;
circum ectos agros rigat; agros dividit, dirimit, distinguit, oberrat.
7. Flumen altissimas habet ripas, _le fleuve a des rives très élevées_.
Fluvium præaltæ coercent ripæ; præruptis undique ripis clauditur,
cingitur fluvius; inter præaltas utrinque ripas decurrit. 8. Flumen
inundat, _le fleuve déborde_. Magnis commotus tempestatibus fluvius,
ita magnus et vehemens factus est, nullis ut ripis coerceri posset;
fluvius super ripas effusus, sine ullis cœlestibus aquis in altitudinem
insolitam crevit; fluvius agros inundavit cum magna strage tectorum,
pecorumque et hominum pernicie; amnis late restagnavit; amnis continuis
auctus imbribus, extra ripas diffluxit, excurrit; alveum excessit; ripas
se superfudit; ripis torrens aggeres subruit, armenta, tecta, arborum
truncos impulit, et se super ruinas evexit atque extulit. 9. Flumen
transire, _passer un fleuve_. Superare, trajicere, transire flumen;
in adversam ripam transmittere; flumen transgredi; milites fluvium
traducere. USUS: 1. Flumine secundo, _en descendant le courant_. Flumine
adverso, _en remontant le courant_. Flumen gravissimas naves perferens.
Propter altitudinem, rapiditatem, altitudinem fluminis hausti pene aquis.
Per tortuosi fluminis sinus flexusque devolvebantur. Urbem a castris
flumen dirimit, _une rivière sépare la ville du camp_. Flumen urbem
mediam interfluit, _le fleuve traverse la ville_. 2. TRANSL. Flumen
ingenii; flumen orationis.
FLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Couler_. SYN. Labor, mano, excurro,
defluo. ADV. Incitatius, libere, longe lateque, longius orationem,
tardius numerum, æqualiter. USUS: 1. Quæ natura fluunt atque manant,
ut aqua. 2. Diffluo, dilabor, _s’écouler_, _échapper_, _s’évanouir_.
Fluit voluptas corporis. Fluunt omnia, nec diutius uno eodemque statu
perdurant. Mollitia fluere. Quæ delapsa fluxerunt, severis legibus sunt
vincienda. 3. Orior, _sortir_, _émaner_, _venir de_. Inde malum omne
fluxit. Hæc ex eodem fonte fluunt. 4. Fracta quædam et fluens oratio. Cf.
Flumen.
FLUVĬĀTĬLIS, e, gen. com. _De fleuve_. USUS: Bestiæ aquatiles, ut
fluviatiles testudines.
FLŬVĬUS, īi, m. _Fleuve_, _rivière_. SYN. Flumen, amnis, profluens.
EPITH. Atratus, magnus, jucundus. USUS: Fluvius sanguine fluxisse
dicitur. Cf. Flumen.
FLUXĬO, ōnis, f. _Écoulement_. SYN. Cursus. USUS: Fluxiones aquarum.
FLUXUS, a, um, _Qui coule_, _liquide_; _fragile_; _éphémère_. SYN.
Incertus, inconstans. USUS: Res nostræ, ut in secundis fluxæ, ita in
adversis bonæ.
FŎCŬLUS, i, m. _Fourneau pour les sacrifices_. USUS: Posito in rostris
foculo.
FŎCUS, i, m. _Foyer_, _feu_. SYN. Locus, ubi ignis fovetur. EPITH. Foci
adyti, penetrales, patrii, privati, publici. USUS: Pro aris et focis
pugnare. Ejicere aliquem domo nudum ac focis patriis, diisque penatibus,
sedibus, aris exturbare. Cf. Ignis.
FŎDĬCO, as, avi, are, a. _Tourmenter_, _chagriner_. Res fodicantes, quas
malas arbitramur, _ces choses qui inquiètent, que nous regardons comme
mauvaises_.
FŎDĬO, is, ōdi, fossum, ere, a. _Creuser_. SYN. Effodio, perfodio. PHRAS.
Fodere terram, _retourner la terre_, _bêcher_. Humum moliri; humum alte
egerere; vertere terram. USUS: Fodit, invenit auri aliquantum. Pungit
dolor, imofodit. Exspecta dum stimulis fodiam? Altius fodienti silex
ferro impenetrabilis occurrit. Cf. Cuniculus.
FŒDĔRĀTUS, a, um, _Allié_. SYN. Fœdere et amicitia conjunctus; armorum
socii, fœdere illigati. USUS: Fœderati populi, civitates. Cf. Socius,
Fœdus.
FŒDISSĬME, _Indignement_. SYN. Turpissime.
FŒDĬFRĂGES, a, um, _Qui viole les traités_, _infidèle_, _perfide_. SYN.
Qui fœdus frangit. USUS: Pœni fœdifragi.
FŒDĬTAS, ātis, f. _Laideur_, _difformité souillure_. SYN. Turpitudo,
macula. EPITH. Flagitiosa, intolerabilis. USUS: Depravatio et fœditas
turpificati animi. Cf. Turpis.
FŒDO, as, avi, atum, are, a. _Défigurer_, _souiller_, _salir_. SYN.
Maculo. USUS: Romam fœdavit adventus tuus. Templa omni turpitudine,
aliquem nefario scelere fœdare. Cf. Maculo, Commaculo.
FŒDUS, a, um, _Laid_, _difforme_; _honteux_, _infâme_. SYN. Turpis,
flagitiosus. )( Purus. USUS: Luxuria omni ætati turpis, tum senectuti
fœdissima est. Cf. Turpis.
FŒDUS, ĕris, n. _Traité d’alliance_, _pacte_, _convention_. SYN. Pactio,
fides, amicitia regum et populorum lege et religione sancita. PHRAS.
1. Fœdus cum aliquo facere, _faire un pacte_, _conclure un traité avec
qqn_. Fœdus ferire, icere, percutere, peragere; societate ac fœdere
se illigare; aliquem sibi adjungere; fœdus cum aliquo jungere; fœdus
sancire, pacisci cum aliquo; fœderibus cum hoste devincire fidem;
fœdus agere; fœdus conflare armorumque societatem cum altero; fœdus ac
societatem inire; armorum societatem data atque accepta fide confirmare;
fœdere conjungi. 2. Ad fœdus accedere, _se lier avec qqn_. Societatem
cum aliquo coire; in fœdus transire; in amicitiam et societatem venire;
societatem facere; fœdus pangere cum aliquo; accipi in jus æquum; inter
socios amicosque pacto fœderis adscribi. 3. Fœdus servare, _garder,
observer un traité_. Fœdere stare, in fide perstare; ultima pro fide
experiri. Cf. Fidelis, Fidem servo. 4. Fœdus frangere, _fouler aux pieds,
violer, rompre, déchirer un traité_. Fœdus infirmare, negligere, violare,
frangere, rumpere; contra fœdus facere; fidem prodere; conventiones
pactionesque perturbare; pacta ac conventa convellere, rescindere, irrita
ac vana facere; pactis, conventis non stare. 5. Fœdus renovare, _renouer
l’amitié_, confirmare; publicas fœderum religiones instaurare. Cf.
Amicitiam renovare. USUS: Adversus fœdus stare. Fœdus scribere, tabulis
incidere. Cf. Societas.
FŒNEUS, a, um, _De foin_. USUS: Fœnea hominum simulacra.
FŒNUM, i, n. _Foin_. USUS: Fœnum secare, demetere; furcillis versare,
colligere, construere, in striam coarctare, in manipulos colligere, in
metas exstruere, sub tectum congerere, in tabulata componere.
FŒTĔO, es, ere, n. _Sentir mauvais_. SYN. Male oleo. PHRAS. (Fœtet ex
ore, VULG.), _il a mauvaise haleine_. Anima illi fœtet, fœtente est
spiritu; ne quidem animam conservare puram potuit; ore fœtido teterrimam
nobis pestem inhalat; homo contaminato spiritu, qui omnes ab se odoris
gravitate ac fœditate depellat, qui aliorum naribus maximam exhibeat
molestiam; anima fœtida senis. USUS: Anima illi fœtet. Cf. Fœtor.
FŒTĬDUS, a, um, _Qui sent mauvais_, _fétide_, _infect_. USUS: Os fœtidum.
FŒTOR, ōris, m. _Mauvaise odeur_, _infection_. SYN. Putidus et malus
odor. USUS: Jacebat in suo fœtore et fimo.
FOLĬUM, ii, n. _Feuille_. EPITH. Aridum. PHRAS. Folia decidunt, _les
feuilles tombent_. Folia defluunt; arbor folia dimittit; foliis exuuntur,
nudantur arbores. USUS: In arboribus truncus, rami, folia.
FOLLĬCŬLUS, i, m. _Petit sac_. Saccus, quo parricidarum caput
involvebatur. EPITH. Lupinus. USUS: Os folliculo obvolutum.
FOLLIS, is, m. _Soufflet (pour le feu)_. Instrumentum ad ignem
excitandum. USUS: Id sine follibus et incudibus effici non potest.
Admotis follibus, flatu ignem accendere.
FŌMENTUM, i, n. _Topique_, _calmant_, _lénitif_. SYN. Delinitio. USUS:
Hæc sunt solatia, hæc fomenta humanorum malorum. Fortitudinis fomento
mitigatur dolor. Cf. Remedium.
FONS, fontis, m. _Source_, _fontaine_. EPITH. Dulcis atque plenissimus
piscium, perennis, sanctus augustusque, fontes recentes, reconditi.
USUS: 1. Fons ex summo montis excurrit, et magno aquarum strepitu cadit,
_prendre sa source_. Lucum fons perenni rigabat aqua, _arroser_. Fontis
venas intercidere, venas avertere, _couper_. Fontem exhaurire, _tarir_.
Fons aquæ dulcis. Fontium gelidæ perennitates. Summa loci salubritas et
copia, pluribus circumjectis fontibus perennium aquarum. 2. Principium,
origo, caput, _source_, _principe_, _origine_, _sujet_. E fontibus potius
hauriant, quam rivulos doctrinæ consectentur. Philosophiæ fontes aperire.
Consiliorum, calamitatum omnium fontes.
FŎRĀMEN, ĭnis, n. _Trou_. PHRAS. Foramen in muro facere, _percer un trou
dans un mur_. Parietem perfodere, perforare, perrumpere; murum terebrare,
transverberare, pertundere. USUS: Foramina illa, quæ patent ad animum a
corpore. Cf. Sensus.
FŎRAS, _Dehors (avec mouv.)_. SYN. Extra. USUS: Foras projicere,
extrudere. Scripta foras dare. Accessio ædium foras projecta, foras
eminens.
FORCEPS, ĭpis, m. et f. _Tenailles_, _pince_.
FŎRENSIS, e, gen. com. _De la place publique_, _du forum_, _judiciaire_.
SYN. Judicialis, publicus. USUS: Oratio judicialis, forensis,
concertatoria. Negotia forensia, et extranea.
FŎRES, ĭum, f. pl. _Porte_. SYN. Janua, ostium, aditus. USUS: 1.
Fores aperire, claudere, effringere, pulsare. 2. Ingressus, initium,
_ouverture_, _entrée_, _accès_. Amicitiæ et familiaritatis fores alicui
aperire, patefacere.
FŎRI, ōrum, m. pl. _Tillac_. SYN. Tabulata navium a puppi ad proram per
mediam navim. USUS: Alii malum scandunt, alii per foros currunt.
FŎRIS, _Dehors (sans mouv.)_. SYN. Extra, extrinsecus, in luce atque
oculis civium. )( Domi, intus. USUS: Consilium domi, arma foris. Foris
delatæ merces.
FORMA, æ, f. _Forme_, _beauté_. SYN. Figura, species. EPITH. Certa,
magna, maxime sibi cognata, duplex, egregia, eximia, formosior, generosa,
magnifica, globosa, humana, ignea, impolita, rudis, insita in mentibus
nostris, muliebris, mutabilis, nova, perfecta, rotunda, similis, tota,
virilis, ultima, una et consentiens philosophiæ. PHRAS. 1. Forma est
non admodum venusta, _il n’est pas très beau_. Figura et lineamentis
non est admodum pulchris; habitu formaque corporis non optima; corporis
et lineamentorum conformatio, membrorum compositio in eo non est
venustissima; aspectu ac specie paulum horridiore est; multum abest ab
elegantia formæque dignitate; nihil in illo est ad aspectum venusti ac
præclari; honesta magis, quam liberali atque egregia forma est; nulla
in eo oris dignitas, ac ne honestas quidem. Cf. Deformis. 2. Forma est
plena dignitatis ac majestatis, _sa beauté est pleine de grâce et de
majesté_. Habitus formaque viri aliquantulum amplior augustiorque humana.
Habitudo corporis ea est, quæ facile indicaret, quantus animus lateret;
mira in eo oris dignitas, ac forma plane regia. Vir est specie ac
pulchritudine insignis; eximia homini corporis species est. Cf. Pulcher.
USUS: 1. Omnium animantium formam vincit figura hominum. Imago, forma,
nota, simulucrum. Liberali forma adolescens. 2. Caracter, notio, _idée_,
_plan_, _modèle_. Exprimere formam reipublicæ horum temporum. Forma
ædificii. Forma et figura dicendi; officii honesti forma.
FORMĪCA, æ, f. _Fourmi_. USUS: In formica non modo sensus, sed etiam
mens, ratio, memoria videri possit.
FORMĪDO, ĭnis, f. _Crainte_, _frayeur_. SYN. Timor, pavor. EPITH.
Horribilis, subita, improvisa, summa, tanta. USUS: Minas jactare,
formidines, fugas, terrores. Formidinem injicere, imponere. Cf. Metus.
FORMĪDO, as, avi, atum, are, n. et a. _Avoir peur_, _craindre_,
_redouter_. SYN. Metuo, paveo. USUS: Formidare omnia. Unus ausus est,
quod omnium fugisset formidassetque audacia. Cf. Timeo.
FORMĪDŎLŌSĒ, _Avec timidité_. SYN. Timide. Cf. Timide.
FORMĪDŎLŌSUS, a, um, _Effrayant_, _terrible_. SYN. Horribilis. USUS:
Dubium et formidolosissimum bellum. Cf. Terribilis.
FORMO, as, avi, atum, are, a. _Donner une forme_, _façonner_. SYN.
Figuro, fingo, effingo. )( Deformo. ADV. Decore. USUS: Formare orationem,
eamque variare ac distinguere. Nos verba, ut ceram fingimus et formamus.
Ut temperatus est aer, ita pueri animantur et formantur. Juventutem
præceptis; consuetudinem, mores formare, conformare. Se ad alterius mores
fingere, formare. Cf. Fingo.
FORMŌSĬTAS, ātis, f. _Belles formes_, _beauté_. SYN. Pulchritudo, forma.
USUS: Decorum positum est in tribus rebus, formositate, ordine, ornatu ad
actionem apto. Cf. Pulchritudo, Forma.
FORMŌSUS, a, um, _Beau_. SYN. Pulcher, qui eximia facie est, ad aspectum
venustus. )( Deformis. USUS: Formosissimæ virgines. Cf. Pulcher.
FORMŬLA, æ, f. _Règle_, _loi_; _formule de droit_. SYN. Præscriptum,
norma. EPITH. Augustissima, antiquissima, certa, plena, consentanea
rationi. USUS: 1. Testamentorum, sponsionum, postulationum, judiciorum,
jurisconsultorum formulæ. 2. Norma, regula, _règle_, _loi_. Formula
quædam constituenda, quam sequentes, ab officio nunquam aberremus. Erit
hæc formula Stoicorum disciplinæ maxime consentanea.
FORNAX, ācis, f. _Four_, _fourneau_. USUS: Ardentes fornaces.
FORNĬCĀTUS, a, um, _Fait en voûte_, _cintré_. SYN. Qui fornicem habet.
USUS: Paries fornicatus, _mur plein_, _en voûte_. (Fornicor, fornicatio,
_fornication_, _vulg. sunt_.) Cf. Scortor.
FORNĪX, ĭcis, m. _Voûte_, _cintre_, _arc_. SYN. Testudo, camera, arcus.
USUS: Fornix vitium fecit.
FORS, fortis, f. _Hasard_, _fortune_, _sort_. SYN. Fortuna. USUS: Fors
domina campi. Ut fors tulerit, _à l’aventure, au gré du hasard_.
FORSĪTAN, _Peut-être_. SYN. Fortassis, fortasse. USUS: Forsitan quæratis,
quid sit?
FORTASSE, _Peut-être_. SYN. Forsitan. USUS: Puer fortasse fatuus.
FORTASSIS, _Peut-être_. SYN. Fortasse.
FORTE, _Par hasard_. SYN. Casu, fortuna, fortasse, forsan. USUS: Forte
evenit, ut Puteolos venirem. Cf. Casus.
FORTĬFĬCO, as, are, a. _Fortifier_. USUS: Animum fortificare.
FORTIS, e, gen. com. _Fort_, _courageux_; _solide_. SYN. Magnanimus,
acer, strenuus, constans, potens, robustus, valens, invictus, animosus,
multum roboris habens, in quo multum est roboris et virtutis, maximi
animi; qui omnia in se esse posita ducit, et humanos casus virtute
inferiores putat. )( Ignavus. ADV. Egregie, maxime, sane, vere. PHRAS.
1. Est vir fortis, _cet homme est courageux_. Vir est singulari animi
magnitudine, qui humana omnia premat, casus contemnat humanos, omnia, quæ
in hominem cadere possunt, subter se habeat, et despiciat. Est celsus
et erectus, quique ea, quæ homini accidere possunt, omnia parva ducat;
est stabili, firmo et magno animo; animo præditus firmo ac constanti.
Vir altus et excellens, vere fortis, infra se omnia humana ducens;
robusto animo, et invicta constantia; cui suppetunt animi ad invidiam
sustinendam; quem nullus terror unquam dejiciat; cui magnitudo animi, ne
fortuna quidem infracta; cui tantum roboris animo, tanta animi præsentia,
nihil ut eum frangere, debilitare nihil possit. 2. Fortis animo
viribusque, _homme au corps robuste et à l’âme intrépide_. Ingens animi
viriumque, prævalidus pari viribus animo; viribus ingens bellatorque
primus; vigebat animo corporeque, vix ut robur ejus viresque sustinere
vis ulla posset. Cf. Animus, Robustus, Expositus. USUS: Viri fortes,
quorum opera eximia in rebus gerendis exstitit. Vir fortis, acris animi
magnique. Animi impetu fortissimo. Cf. Fortitudo, Assuesco malis.
FORTĬTER, _Fortement_, _solidement_; _énergiquement_, _bravement_; _avec
courage_. SYN. Animose, viriliter, constanter, nervose, acriter, strenue,
magno animo fortique; magno præsentique animo. PHRAS. Fortiter tulit
injuriam, _il supporta courageusement cette injure_. In atroci calumnia
virtus ejus nihil contremuit; magno elatoque animo; nullo trepidationis
signo; animo strenuo ac impavido casum acerbissimum excepit. Cf. Animus.
FORTĬTŪDO, ĭnis, f. _Force d’âme_, _courage_, _fermeté_. SYN. Magnitudo
animi, et robur; animi excelsi, atque invicti magnitudo; animi
excellentia; elatio magnitudoque animi; animi excellentis præstantia;
animi præsentia, robur, vis, excelsitas et magnitudo; acer animus et
præsens, magna vi et incredibili animus. )( Ignavia, inertia, timiditas.
EPITH. Custos dignitatis, incredibilis, jucunda auditu, præsens,
princeps, propria viri, rabiosa, robusta et stabilis. PHRAS. Ad omnes
casus, quibus humana vita exposita est, animi fortitudine me defendo,
_la vigueur de mon âme me protège contre les malheurs auxquels la vie
de l’homme est exposée_. Ad humana omnia, quibus vita humana subjecta
est, fortis sum; contra fortunam firmus, paratus, armatus, validus,
firmissimis animi præsidiis munitus sum; minimum laboro de humanis
casibus; susque deque res humanas facio, contemno, negligo, despicio,
aspernor; humanis casibus animi præstantia, virtute, fortitudine resisto.
Fortunæ conatibus obviam eo, occurro; objicio me, oppono me fortiter
atque acriter. Sperno fortunam fretus conscientia. Adversa, infesta,
infensa, iniqua mihi est fortuna, valet tamen; seipso nititur, sua in
seipso præsidia ponit; a se ipso præsidium omne petit animus meus
adversus fortunæ vim, impetum, conatus, injuriam, tela omnia. Mea me
contra fortunam conscientia fortem facit, confirmat, auget viribus,
validiorem reddit; mihi animos, virtutem, vires, fortitudinem, firmitatem
addit. Acerbe me exagitat fortuna, tamen minimum res me humanæ commovent,
afficiunt, perturbant. USUS: Fortitudo est considerata periculorum
susceptio, laborum perpessio, dolorum laborumque contemptio. Fortitudinis
proprium est nihil extimescere; omnia humana despicere; nihil quod homini
accidere potest, intolerandum putare. Fortitudo præcipue in mortis ac
doloris contemptione spectatur. Fortitudo est scientia perferendarum
rerum, _vel_ affectio animi in patiendo, humanæ legi parens sine timore.
Ejus comites magnitudo animi, gravitas, patientia, rerum humanarum
despicientia. Venientibus malis obstat. Fortitudo est rerum magnarum
appetitio, rerum humilium contemptio, laboris cum utilitatis ratione
perpessio.
FORTŬĬTO, _Par hasard_, _fortuitement_. SYN. Fortuitu, casu, temere,
forte. )( Consulto. USUS: Casu et fortuito factum est. Repentina aliqua
voluntate, et fortuito incidere in aliquid agendum. Cf. Casus.
FORTUĬTU, * _Par hasard_, _fortuitement_. SYN. Fortuito. USUS: Id tibi
non excidit fortuitu, sed scriptum, meditatum, cogitatum attulisti.
Temere, ac fortuitu, inconsiderate, negligenter aliquid facere. Casu et
fortuitu navis in portum delata est.
FORTŬĬTUS, a, um, _Accidentel_, _fortuit_. SYN. In fortuna positus, non
provisus. USUS: Fortuita bona. Fortuita atomorum concursio; fortuita et
subita oratio, _discours improvisé_.
FORTŪNA, æ, f. _Fortune_, _sort_, _destin_. SYN. Sors, fors, casus,
temeritas, eventus, mora, conditio. )( Consilium, ratio. EPITH. Adversa,
aversa, afflicta, perdita, aliena, amplissima, anceps, cæca, communis,
dispar, dissimilis, diuturna, domina rerum humanarum, dubia, dura,
crudelis, egregia, excellens, exigua, eximia, externa, extrema, falsa et
volucris, fatalis, florentissima, fluxa, fortunatior, fragilis, gravis
acerbaque, inclinata et prope jacens, incolumis, incredibilis, inferior,
infesta, infima, insana, integra, levis, magna, mala, mortalis, multa,
optabilis, optima, particeps, perdita, popularis, præcipua, præstans
florensque, pristina, propitia, prospera, æquabilis perpetuaque,
singularis, spoliata, stabilis, summa, tanta, tuta tranquillaque, turpis,
vaga volubilisque, vetus, volucris. PHRAS. 1. Fortunam suam sibi quisque
ipse parat, _chaque homme est l’artisan de sa propre fortune_. Fortunæ
quisque suæ faber est; mores cuique sui fortunam fingunt, conciliant;
fortunam sibi quisque facit; sibi quisque, non fortunæ, incrementa sua
debet. 2. Quæcumque fortuna fuerit, tentabo rem, _quoi qu’il arrive_,
_j’essaierai_. Fortunæ periculum faciam; fortunam tentabo; fortunæ me
committam; forti rem committam; in aleam quamvis dubiam ibo; rem in
casum eventus, quamvis ancipitis, committam; fortunam, quæcumque oblata
mihi fuerit, complectar; quemcumque cursum fortuna dederit; utcumque
res cadet; quodcumque fors obtulerit; quemcumque fors casum tulerit;
quocumque fortuna rem dederit; quicumque casus negotium gubernarit. 3.
In hoc bello partes sequar, quibus fortuna faverit, _dans cette guerre,
je suivrai le parti que favorisera la fortune_. Ad fortunam inclinabo;
fortunæ mea consilia applicabo. Quo fortuna rem dederit, inclinarit;
quibus partibus se fors dederit, quibus affulserit fortuna; quibus
aspirarit; cum quibus ratio ac fortuna steterit, ad eas me aggregabo. 4.
Fortuna in bello multum potest, _le hasard est puissant à la guerre_.
Fortuna rerum quidem humanarum, sed maxime campi domina. Magna est
vis fortunæ in utramque partem, seu ad res secundas, seu adversas.
Bellicis in rebus sæpe fortuna plus, quam ratio potest. 5. Fortuna modo
prospera, modo adversa utimur, _nous sommes tantôt heureux, tantôt
malheureux_. Fere conjunctio est secundæ, dubiæque fortunæ. Ab excitata
fortuna ad inclinatam fere desciscimus; jam florentissima utimur, jam
duriore conflictamur. Varietate fortunæ jactamur, prosperis nunc rebus,
nunc ambiguis. 6. Fortuna prospera moderate utitur, _il est modeste
dans la prospérité_. In rebus secundis, et ad voluntatem fluentibus
minime elatus est; in secundissimis rebus, etiam res maximas fortuna
suffragante consecutus, minime insolescit; modum etiam secundis rebus
novit imponere, nec nimis credere serenitati præsentis fortunæ. Prudens
homo, et merito felix, qui cum præsto habeat ubique fortunam, eamdem
tamen veretur, qua aspirante res maximas gessit. Quamquam omnia illi a
fortuna data, tributa sint, nunquam tamen superbum se præbet in tanta
fortuna; fortunam etiam secundam pulcherrime ferre novit; ejus animum non
magis prospera effert fortuna, quam adversa dejicit. Virtute fortunam
adæquat, nec secunda insolens, nec adversa dejectus. 7. Fortuna utor
adversa, _je suis malheureux, la chance m’est contraire_. Fortuna mihi
undique adversatur; nihil usquam secundi est; tempestates procellæque
aliæ ex aliis mihi subeundæ sunt. Fortunæ fulminibus unus petor; undique
me infestat, oppugnat, exagitat, vexat, premit; consilia mea evertit,
discutit, profligat adversa fortuna. Pertinax me fortuna urgere, se mihi
objicere non desinit. Inimicam ubique experior fortunam, male mihi cum
fortuna convenit, percussus fortunæ vi jaceo; jacent res meæ ac fortunæ;
alius ex alio casus rerum mearum tranquillitatem perturbat; fortuna utor
infesta, infensa, iniqua, dura, acerba, aspera, difficili; novis semper
fortunæ telis ac ictibus expositus, subjectus sum; alius ex alio casus me
affligit, pessumdat; novum identidem vulnus a fortuna accipio; fortuna
afflicta opprimor; in novas semper difficultates, calamitates incurro;
novis calamitatibus involvor, implicor; in maximas me difficultates
fortuna conjicit; sempiterna nox fortunis meis offunditur; omnium, qui
vivunt usquam, gentium sum miserrimus. Quis me homo est miserior? Omnes
felicitates mihi adversantur; ærumnas omnes omnium supero ærumnis meis.
Cf. Miser. 8. Vita humana multis est exposita fortunæ injuriis, _la vie
de l’homme est exposée à tous les coups du sort_. Innumeris fortunæ
telis patet hominum vita; innumera fortunæ tela impendent, imminent
vitæ nostræ; casus plurimi, eventus rerum varii singulis prope horis
extimescendi. Quisquis vitam ingreditur, quisquis in hanc lucem prodit,
quisquis spiritum e cœlo ducit, quisquis hujus lucis usura fruitur, eum
casus innumerabiles manent; ei, et quæ velit, et quæ nolit, exspectanda
multa sunt; ejus animus ex vario rerum eventu perpetuo fluctuet,
necesse est. Omnium rerum humanarum vicissitudo est, nulla nobis non
timenda, non excitanda. Dum in terris sumus, degimus, ætatem exigimus;
dum inter vivos agimus, est vicissitudo, est fortunæ inclementia, est
fortunæ vis in utramque partem. Quam vaga volubilisque fortuna, tam
varia commutabilisque vitæ nostræ ratio est; in casu atque fortuna bona
corporis, et quæ extra corpus sita sunt et collocata. 9. Fortuna est
inconstans, _la fortune est inconstante_. Varietas est propria fortunæ;
volubilis ejus rota versatur semper; varii sunt incertique casus; usque
variat fortuna; momento temporis vertitur, lubrica est et versatilis,
nec invita teneri potest. Crebra fortunæ est varietas; jactamur invicem
per ludibria fortunæ; nihil tam contrarium constantiæ, quam fortuna,
fortuna amica varietati constantiam respuit; fortuna ab inconstantia
sejungi non potest; vaga est volubilisque fortuna; nunquam eodem diu
vestigio stat fortuna. 10. Fortuna se vertit, _la chance tourne_.
Fortuna retro volvitur; hic casus vertenti nos præbet fortunæ, fortuna
se inclinat, consiliis obstat et adversatur; a fortuna derelicti sumus;
fortuna vertitur, variat nunc, dilabitur fortuna, fortuna nos destituit.
USUS: 1. Fortuna prospera, æquabilis perpetuaque, _prospérité_, _bonne
fortune_. Fortuna inclinata, et prope jacens, _malheur_, _fortune qui
penche_, _qui déchoit_. Fortuna adversa, aversa, afflicta, perdita,
acerba, _adversité_, _mauvaise fortune_. Fortuna varia, commutabilis,
vaga, volubilis, fluxa, anceps, dubia, _fortune capricieuse_, _aveugle_,
_hasard_. Fortuna utraque, _la bonne et la mauvaise fortune_. Fortunam
belli tentare, periclitari, _tenter les hasards de la guerre_. Ferre,
subire pulcherrime secundam et adversam fortunam, _supporter parfaitement
la bonne et la mauvaise fortune_. Fortunæ obsequi, cedere, _céder à la
fortune_. Omnis spes, ratio et cogitatio illi ex fortuna pendet, _il
abandonne tout au hasard_. Fortunæ consilia sua applicare, _rechercher la
fortune_, _régler ses desseins d’après la fortune_. Cum virtute fortunam
adæquare, _être aussi vertueux que fortuné_. 2. Conditio, _état_,
_condition_. Homines infima fortuna, _hommes de la dernière classe_. Num
versor tecum in eadem fortuna? Cf. Felix, Felicitas, Calamitas, Miser,
Miseria.
FORTŪNÆ, ārum, f. pl. _Biens_, _richesses_, _revenus_, _fortune_. SYN.
Bona, copiæ, opes, divitiæ, dona fortunæ, res, quas fortuna tribuit,
bona, quæ alicui a fortuna data sunt, res familiaris. PHRAS. Fortunis
aliquem privare, _priver qqn de ses biens_. Fortunas alicujus prodere; in
fortunas invadere, fortunis aliquem exuere, orbare, spoliare, evertere;
deturbare aliquem de fortunis. USUS: Aliquem fortunis augere, cumulare,
_combler de biens_. Alicujus fortunis imminere, _menacer la fortune
de qqn_. Fortunas dissipare, _dissiper ses biens_. Fortunas amittere,
_perdre sa fortune_. Fortunas cum morte dimittere, _abandonner_. Fortunas
suas ac dignitatem obtinere. Fortunis frui. Per fortunas! (formula
obtestantis). Cf. Divitiæ, Opes, Bona.
FORTŪNĀTĒ, _D’une manière heureuse_. SYN. Feliciter. USUS: Fortunate
beateque vivere. Cf. Feliciter.
FORTŪNĀTUS, a, um, _Fortuné_, _riche_, _opulent_; _heureux_. SYN. Felix,
cui venti valde secundi, cui fortuna ubique præsto est; incredibili
fortuna cumulatus, cui ad felicitatem nihil deest; cui recte res omnes
sub manus succedunt. )( Infelix, miser. ADV. USUS: Nobilis, fortunatus
homo. Cf. Felix.
FORTŪNO, as, avi, atum, are, a. _Rendre heureux_. SYN. Servo, augeo.
PHRAS. DEUS te fortunet, _que DIEU vous fasse réussir_. Tu quod agis, id
velim DEUS approbet; DEUS inceptis tuis successus det prosperos; DEUS
tibi optata ferat omnia; DEUS faxit, ut felicia faustaque sint, quæ
suscipis; faveat aspiretque consilio tuo; felix adsit inceptis tuis; bene
vertat DEUS, quod agis; DEUS votis tuis optatisque cumulate respondeat;
faveant Superi tuis conatibus; fortunet DEUS, quod tibi in manibus est;
divi te omnes adjuvent, ut bonis avibus cœpta res melioribus exeat; ut,
quod Superis fortunantibus instituisti, id propitio Numine absolvas; ut,
quod aggressus, quod auspicatus es, id succedat optime, id fauste ac
feliciter eveniat, cadat; prosperum eventum sortiatur; ad felicem exitum
perducatur; DEUM tibi hæc consilia fortunare cupio. Cf. Precandi formulæ.
USUS: Tibi patrimonium dii fortunent! Honorem tibi deos fortunare volo.
FŎRUM, i, n. _Forum_, _place publique_. EPITH. Celeberrimum, commune,
iniquum, maximum, medium, molestum, mutum, plenum, refertum militibus,
totum, transversum, non modo vacuum a bonis, sed etiam a liberis inane.
USUS: 1. Forum boarium, olitorium, piscarium. 2. Judicia publica,
_tribunal_, _barreau_. Forum egit in provincia. Postquam forum attigisti,
nihil fecisti, nisi plenum dignitatis. Forum colere. Forum refrixit.
FOSSA, æ, f. _Fosse_, _fossé_. EPITH. Abundans gurgitibus, lata. PHRAS.
1. Fossam facere, _faire une fosse_. Fossam deprimere; fossam obducere,
ducere. 2. Fossa munire oppidum, _entourer la ville d’un fossé, d’un
retranchement_. Oppidum fossa ac vallo circumdare, munire, circummunire,
sepire. USUS: Fossæ pluribus locis objectæ iter abruperant. Rheni fossa
gurgitibus abundans.
FOSSĬO, ōnis, f. _Action de creuser_. EPITH. Recens. USUS: Agri fossiones
et repastinationes. Terra recenti fossione fumans.
FOSSOR, ōris, _Cultivateur_; _fossoyeur_. SYN. Qui fodit.
FŎVĔA, æ, f. _Trou_, _trappe_, _fosse_; _piége_. SYN. Fossa, scrobs.
USUS: In foveam incidit.
FŎVĔO, es, fōvi, fōtum, ere, a. _Soigner_, _entretenir_, _protéger_,
_aimer_. SYN. Tego, alo, tueor, retineo. USUS: Inimicum meum ita
fovebant, ita in manibus habebant, ita osculabantur. Fove amorem, et
auge, quo in me ferebaris. Semper te fovebo, et quibuscumque rebus
potero, augebo. Omnibus me rebus semper fovit et ornavit. Hoc enimvero
est alere vitium et fovere. Cf. Alo, Tueor, Faveo.
FRACTUS, a, um, _Brisé_; _abattu_. SYN. Infractus, debilitatus,
afflictus. USUS: Qui me animo nimis fracto esse, atque afflicto,
loquebantur.
FRĂGĬLIS, e, gen. com. _Fragile_. SYN. Caducus. )( Firmus, stabilis.
USUS: Corpus fragile, caducum, animus sempiternus. Quis stabile futurum
et firmum confidat, quod fragile et caducum sit? Cf. Infirmus, Humanus,
Debilis.
FRĀGĬLĬTAS, ātis, f. _Fragilité_; _faiblesse_. USUS: Fragilitatem
naturæ communis et imbecillitatem, et casus humanos et incertos eventus
valetudinis pertimesco.
FRAGMENTUM, i, n. _Fragment_, _morceau_, _débris_. SYN. Rei fractæ pars,
frustum. USUS: Fragmenta lapidum, lignorum.
FRĂGOR, ōris, m. _Bruit éclatant_, _fracas_. SYN. Rei fractæ sonitus,
strepitus.
FRĀGRO, as, are, n. _Exhaler une odeur forte_. SYN. Odorem reddo, odorem
afflo.
FRANGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Briser_, _détruire_. SYN.
Infringo, confringo, perrumpo, comminuo, infirmo, contundo. ADV.
Facile, vehementius. PHRAS. Frangere munimenta oppidi, _renverser les
fortifications d’une ville_. Convellere, laxare, comminuere muros;
compages operum interscindere; mœnia lacerare, pinnas detergere;
repagula, valvas demoliri; valla quassare, vellere; claustra infringere;
decutere portas, exscindere. USUS: 1. Fores frangere. Remos frangere et
detergere. 2. Cohibeo, coerceo, _arrêter_; _réprimer_, _dompter_. Animos
alicujus, spiritus, impetum, audaciam, furorem, cupiditates, libidines
frangere, contundere. Pertinaciam frangere et expugnare. 3. Debilito,
infirmo, _affaiblir_, _épuiser_. Metu, dolore, morbo, animo frangi;
malorum diuturnitate frangi, et dolori succumbere. 4. Violo, _violer_.
Fidem, fœdus frangere. 5. Remitto, _diminuer_. Frangit se calor. Cf.
Destruo.
FRĀTER, tris, m. _Frère_. SYN. Germanus. EPITH. Amantissimus,
carissimus, impius, levis, major, minimus, miser, optatissimus, optimus,
ornatissimus, præditus pari pietate et industria, suavissimus. Fratres
amantissimi et conjunctissimi. USUS: Volo, mi frater, fraterculo tuo
credas. Concordissimi fratres.
FRĀTERCŬLUS, i, m. _Petit frère_. SYN. Frater.
FRĀTERNĒ, _Fraternellement_. SYN. Germane. USUS: Epistolæ non fraterne
scriptæ. Fraterne debes ignoscere.
FRĀTERNUS, a, um, _Fraternel_. USUS: Fraterna necessitudo. Fraternum
amorem demonstrare in aliquem.
FRATRĬCĬDA, æ, m. _Fratricide_. USUS: Parricida, fratricida.
FRAUDĀTĬO, ōnis, f. _Mauvaise foi_. SYN. )( Fides. USUS: Inter bonos bene
agere oportet, et sine fraudatione.
FRAUDĀTOR, ōris, m. _Fripon_. SYN. Inficiator. USUS: Fraudator
creditorum, _banqueroutier_.
FRAUDO, as, avi, atum, are, a. _Frauder_, _tromper_, _dépouiller_. SYN.
Fraudem facio, fallo, destituo, ludifico. ADV. Improbissime, palam. USUS:
Fraudare creditores. Qui socium pecunia fraudaverit. Cf. Decipio.
FRAUDŬLENTUS, a, um, _Fourbe_, _trompeur_. SYN. Fallax, dolosus, mendax,
malitiosus. PHRAS. Fraudulentus homo est, _c’est un fourbe_. Ad fraudem
acutus; fallaciis totus constat; fallaciis ac fraudibus consutus est. Cf.
Astutus, Fallax, Fallo.
FRAUS, fraudis, f. _Mauvaise foi_, _ruse_, _fraude_, _perfidie_.
SYN. Dolus, malitia, fallacia, machina, insidiæ, error, præstigiæ,
circumscriptio. EPITH. Capitalis, familiaris, impia, minima, præsens,
scelerata et nefaria, summa, valentior. PHRAS. 1. In fraudem homines
impellere, _tromper les hommes_. In fraudem deducere, agere, conjicere;
fucum, fallaciam facere; ludificare homines; tenebras iis offundere;
dolis eos circumvenire, circumducere. Cf. Decipio, Fallo. 2. In fraudem
inductus est, _il a été pris au piége_. In fraudem delatus, delapsus
est; in fraudem incidit; fraude irretitus, captus, circumventus est. Cf.
Fallo. USUS: 1. Filio pietas erga patrem fraudi esse non debet. Hoc mihi
ne fraudi sit, aut noxæ, _causer du tort_, _porter préjudice_. 2. Fraudem
admitto, _commettre une mauvaise action_. Fraudem suscipere, concipere,
facere. Fraudem capitalem ausus. Fraudem creare alicui. Cf. Decipio.
FRĔMĔBUNDUS, a, um, _Frémissant d’indignation_. SYN. Furens, indignatione
plenus.
FRĔMĬTŬS, ūs, m. _Bruit_, _fracas_; _frémissement_. SYN. Strepitus
horribilis. USUS: Fremitus armorum, _cliquetis des armes_.
FRĔMO, is, ŭi, ĭtum, ere, n. _Retentir_, _résonner_; _frémir_, _murmurer
(de joie ou de colère)_. SYN. Perstrepo. USUS: Fremuit ereptum sibi
consulatum. Fremunt gaudio erecti. Fremant omnes, dicam, quod sentio. Cf.
Rabies.
FRENDO, is, fressum _vel_ frēsum, ere, n. _Grincer des dents_. SYN.
Fremo, sævio. USUS: Leo frendens.
FRĒNO, as, avi, atum, are, a. _Retenir_, _modérer_. SYN. Reprimo, domo,
cohibeo. USUS: Furores alicujus frenare; voluptates frenare. Cf. Cohibeo,
Coerceo, Comprimo, Domo.
FRĒNUM, i, n.; pl. frena, ōrum, n. _vel_ freni, ōrum, m. _Frein_,
_bride_, _mors_. SYN. Instrumentum, quo equum moderamur. EPITH. Novum.
USUS: Alteri calcaria adhibenda, alteri freni; frenos furenti injicere.
Frenum recipere, mordere, _ronger son frein_. Frena ubi equus receperit.
FRĔQUENS, entis, omn. gen. _Nombreux_. SYN. Multus. )( Infrequens, rarus.
USUS: 1. Frequentes fuimus ad ducentos. 2. Numerosus, _peuplé_. Frequens
regio, municipium. Frequens senatus. Frequentissimum theatrum. 3. Creber
et crebro, _souvent_. Frequens in senatum venio. Cf. Copia, Sæpe.
FRĔQUENTĀTĬO, ōnis, f. _Abondance_. SYN. Crebritas, multitudo,
coacervatio. EPITH. Densa et continens, universa. USUS: Densa et
continens verborum frequentatio.
FRĔQUENTER, _Souvent_. SYN. _Frequens_, _crebro_. USUS: Frequenter et
assiduo. Cf. Sæpe.
FRĔQUENTĬA, æ, f. _Concours_, _affluence_; _abondance_. SYN. Crebritas,
multitudo. )( Paucitas, solitudo. EPITH. Gravis et plena rerum,
incredibilis, magna, similis, solida, tanta, usitata. USUS: Maxima
frequentia domum deducebar. Summa hominum, assidua amicorum frequentia me
celebrat et ornat. Cf. Celebritas, Multi.
FRĔQUENTO, as, avi atum, are, a. _Fréquenter_, _être assidu auprès_;
_célébrer_. SYN. Celebro, sæpe adeo. )( Desero. ADV. Acervatim, summe.
PHRAS. 1. Maritima loca libenter frequento, _volontiers je vais sur le
bord de la mer_. Utor frequenter, nec sine voluptate maritima regione;
maritimæ regionis aspectu libenter ac frequenter pascor; frequens ad
maritimas regiones venio, accedo, quod eorum locorum aspectus mirifice
me capiat, teneat, oblectet; frequenter et jucunde versor in locis
maritimis; ut nihil jucundius est oculis meis maritimæ regionis aspectu,
ita nusquam frequentior sum, quam in locis maritimis. Frequens sum in ora
maritima, quod ex ejus aspectu miram hauriam voluptatem. Cf. Adeo. 2.
Jam in tertium annum frequentat scholam, _c’est la troisième année qu’il
fréquente l’école_. Jam in tertium annum magistro operam dat; in scholam
itat; scholam terit; ea in schola versatur; in ludum commeat; scholam
obit; magistrum audit. USUS: Maritima loca cum voluptate frequento,
_fréquenter_. Vocem aliquam frequentare, _répéter_, _redire souvent_, in
ore habere. Regionem aliquam coloniis, populis frequentare, _peupler_.
FRĔTUM, i, n. _Détroit_. SYN. Locus angustus in mari, maris æstus. EPITH.
Horrisonum, medium. USUS: Freto ad Messanam transit. Quid de fretis, aut
maritimis æstibus plura dicam?
FRĒTUS, a, um, _Appuyé sur_, _confiant en_. SYN. Confisus, nixus, fultus.
USUS: Partim innocentia fretus, partim gratia potentum nixus, partim
amicitiis fultus.
FRĬCO, as, cŭi, ctum, are, a. _Frotter_. Dentes fricare.
FRĪGĔO, es, ere, n. _Avoir froid_. SYN. Algeo, conglacio. )( Caleo. ADV.
Plane, valde. USUS: Sine Baccho et Cerere Venus friget. Studia populi,
judicia frigent. Cf. Frigus.
FRĪGESCO, is, ere, n. _Se refroidir_. USUS: Nos hic frigore frigescimus.
FRĪGĬDUS, a, um, _Froid_, _glacé_. SYN. Gelidus, algidus. USUS: Acumen
frigidum; jejunia et frigida calumnia; lentus in dicendo ac prope
frigidus orator. Cf. Languidus.
FRĪGUS, ŏris, n. _Froid_, _froidure_. SYN. Vis frigorum. )( Calor. EPITH.
Gelidum, intolerabile, maximum, tantum, tremulum. PHRAS. Ingens est
regionis ejus frigus, _ce pays est très froid_. Regio est propinquitate
Alpium prægelida; infames frigoribus Alpes; incolarum corpora rigentia
gelu torpent; torpentibus frigore nervis vix artus possunt flectere.
Nunquam non humus illic gelu riget. Frigoris vis imbres concreto gelu
adstringit; acrior ubique vis frigoris afflat e montibus; acrior ibi vis
est frigoris; magnitudo frigorum tanta, ut corpora incolarum quamvis
patientia algoris, obrigescant; artus sæpe vi frigoris amburantur. USUS:
Frigus impendebat intolerabile. Vix in tectis ipsis frigus declinatur.
Frigore obriguimus. Vis frigoris depellitur. Frigus se remittit.
FRĪVŎLUS, a, um, _Frivole_, _futile_, _léger_. SYN. Nugatorius. USUS:
Frivolus sermo, et illiberalis. Cf. Ineptus.
FRONDES, ĭum, f. pl. _Feuilles_, _feuillage_. SYN. Arborum folia. USUS:
Via deserta, et frondibus et virgultis interclusa.
FRONDESCO, is, ere, n. _Se couvrir de feuilles_. SYN. Frondes emitto.
USUS: Arbores verno tempore tepefactæ frondescunt.
FRONDŌSUS, a, um, _Touffu_, _abondant en feuillage_. SYN. Frondibus
abundans. USUS: Montes frondosi.
FRONS, frontis, f. _Front_. SYN. Pars illa vultus ab oculis ad capillos.
EPITH. Bella, familiaris, pristina, verissima. USUS: Frons est animi
janua. Frontis contractio gravitatis indicium. Tune ausus es, ista fronte
te ostendere? Fronte et oratione magis, quam ipso beneficio capiuntur
homines. Frontem contrahere, _plisser_, _rider le front_. Frontem
corrugare, caperare, obducere. Frontem ferire, _se frapper le front
(en signe de dépit ou d’indignation)_. Frontem explicare, porrigere,
exporrigere, _se dérider_. Cf. Vultus.
FRONTO, ōnis, m. _Qui a un large front_. SYN. Tumida magnaque fronte
præditus.
FRUCTŬĀRĬUS, a, um, _De fruit_, _à fruit_. USUS: Agri fructuarii,
vectigales, _champs affermés (qui paient une taxe)_.
FRUCTŬŌSUS, a, um, _Qui rapporte_, _fécond_, _fertile_. SYN. Frugifer,
utilis. USUS: Ager fertilis natura, cultu fructuosus. Res rustica bene
culta et fructuosa. Beneficia iis, a quibus proficiscuntur, fructuosa.
Cf. Fertilis, Utilis.
FRUCTŬS, ūs, m. _Fruit_; _produit_, _rapport_. SYN. Fruges, fetus,
partus, utilitas, commodum; voluptas, delectatio. EPITH. Amplissimi,
annui, desperati, extremi, integri, læti, uberes, mirifici, novi,
præsentes. PHRAS. Magnum inde fructum habui, _j’ai tiré de là un grand
profit_. Lætos et uberes consilii, laboris, et vigiliarum mearum fructus
cepi, percepi, messui; fructus mihi amplissimos id consilium tulit,
reddidit, genuit. Hoc consilium maximo mihi fructui fuit; consilii
fructus nec unus, nec vulgaris erat. Consilii ac laboris hoc præmium,
hunc fructum abstuli, qui longe omnium pulcherrimus. Usus ex consilio
nihilo minor, quam ex labore capiebatur. Cf. Utilitas. USUS: Liberalitas
pecuniæ fructus est pulcherrimus. Arbor fructus reddit annuos. Magnum
gloriæ fructum e rebus gestis percepi. Honestissimæ voluptatis fructus in
virtute inest.
FRŪGĀLIS, e, gen. com. _Sobre_, _frugal_, _modéré_. SYN. Frugi. )(
Nequam. PHRAS. Frugalis sum, _je suis sobre_. Ventrem affero parabili
victu contentum, exquisitas delicias non appetentem; inimicus sum
luxuriosis epulis; vini cibique parcissimus; singulari sum frugalitate;
cibo utor, victuque honesto magis, quam splendido. USUS: Optimus colonus,
parcissimus, frugalissimus. Frugalis homo et moderatus. Cf. Parcus,
Abstineo.
FRŪGĀLĬTAS, ātis, f. _Frugalité_, _modération_, _sobriété_. )( Nequitia,
intemperantia. EPITH. Singularis et admiranda. USUS: Singulari vir, et
admiranda frugalitate. Frugalitas, ut opinor, a fruge. Cf. Abstinentia.
FRŪGĀLĬTER, _D’une manière frugale_, _sobrement_. SYN. Modeste, moderate.
)( Nequiter.
FRŪGES, frugum, f. pl. _Productions de la terre (blé, légumes, fruits,
etc.)_. SYN. Fructus terræ. EPITH. Certæ, inimicissimæ, minutæ,
uberiores. PHRAS. Magna fuit frugum ubertas, _les récoltes furent
abondantes_. Expedita fuit res frumentaria; egregia frumentatio fuit.
Ingentes frumenti acervos sustulerunt coloni. Demessis segetibus summa
annonæ vilitas exstitit. Cf. Annona. USUS: 1. Terra feta frugibus. Frugum
ubertas, copia, perceptio, conservatio. Fruges et alimenta custodienda
sunt claustris. Terra fruges fundit; natura fruges ad spicam producit.
2. Melior vitæ ratio, _vertu_, _honnêteté_. Ad bonam frugem se recipere,
_rentrer dans la bonne voie_. Cf. Fructus.
FRŪGI, indecl. _Économe_, _sobre_, _frugal_; _rangé_, _sage_, _chaste_.
SYN. Moderatus, modestus, temperans, abstinens, innocens.)( Nequam. USUS:
Frugi homo. Vita frugi, honesta, sobria, serena. Cf. Probus, Bonus.
FRŪGĬFER, a, um, _Qui porte des fruits productif_, _fertile_. USUS: Tota
Philosophia frugifera et fructuosa est, _la philosophie est féconde en
résultats_. Cf. Fertilis.
1. FRŪMENTĀRĬUS, ii, m. _Marchand de blé_. USUS: Mercatores frumentarii.
2. FRŪMENTĀRĬUS, a, um, _Qui concerne les blés, les vivres_. USUS: Lex
frumentaria. Lucrum frumentarium. Res frumentaria, _approvisionnements_.
FRŪMENTĀTĬO, ōnis, f. _Action de fourrager_. SYN. Frumenti collectio.
USUS: Omnes nostras pabulationes frumentationesque observabat.
FRŪMENTĀTOR, ōris, m. * _Fourrageur_. USUS: Improviso impetu cum
frumentatoribus est circumventus.
FRŪMENTOR, aris, atus sum, ari, d. _Fourrager_. SYN. Frumentum colligo.
USUS: Milites frumentatum missi.
FRŪMENTUM, i, n. _Blé_, _vivres_. SYN. Triticum. EPITH. Copiosum,
decumanum, multum, privatum et publicum, unum et idem. USUS: 1.
Frumentum serere, metere. Frumentum pulcherrime provenit, maturat.
Frumentum supportare, importare, in loca tuta comportare, convehere,
_importation de blé_. Frumentum imperare dedititiis, _imposer aux peuples
vaincus un tribut de blé_. Frumentum condere, comprimere, _cacher le
blé_, _l’enfermer sous terre dans les silos_. Frumentum corrumpere, hosti
intercludere.
FRŬOR, ĕris, frŭĭtus sum, frŭi, d. _Jouir_. SYN. Potior; fructum
voluptatemque percipio. PHRAS. Fruere rebus meis, _jouissez_,
_servez-vous de ce qui m’appartient_. Utere rebus meis; quos ex me capere
potes fructus, tibi patent; mea omnia utenda tibi et possidenda dedi.
Rebus meis ut tuis lætare et perfruere. Qui fructus, quæque utilitates
e rebus meis percipiuntur, tuas existima. Quem ex rebus meis usum
habere potes fidenter decerpe. Patent tibi fontes mei, unde haurias pro
arbitratu. USUS: Tuo beneficio, incredibili fruor lætitiæ voluptate.
Summo bono, pace, gratia, opibus, libertate frui. Utatur suis bonis et
fruatur oportet, qui beatus est. Cf. Utor, Possideo.
FRUSTRA, _En vain_. SYN. Sine causa, necquidquam. PHRAS. 1. Frustra
tantos labores suscepi, _c’est en vain qui j’ai entrepris ces travaux
si difficiles_. Tantam operam profudi plane ac perdidi; omnia agendo,
nihil demum egi, nihil profeci; oleum et opera perdita est; quam navavi
operam, plane periit; actum egi; necquidquam, incassum tantum tempus
contrivi. Irritus vanusque est omnis labor meus; frustra operam contrivi;
nugas egi; operam lusi; omnis labor incassum occidit; opera abusus sum.
Frustra operam insumpsi; inanem sumpsi operam; operam male posui, locavi;
tanta cura ac labore momenti necquidquam factum est; tanto labore nullum
operæ pretium factum est; actum et laboratum strenue, sed destituta
exspectatio est. 2. Frustra rogavi, _j’ai prié en vain_. Incassum missæ
preces; surdas aures pulsavi; mortuo verba facta sunt? surdo fabulam
cecini. In dolium pertusum dicta ingessimus; e pumice aquam postulavimus.
3. Vide ne frustra tantum gestias, _prenez garde de trop vous réjouir_.
Vide ne lætitia hæc luxuriet tibi ac vana evadat; ne spem tuam fractam
abjectamque sero lugeas; ne fortuna spes tam lætas destituat. Cf. Labor
inanis, Irritus. USUS: Frustra et sine causa DEUS nihil agit.
FRUSTRĀTĬO, ōnis, f. _Déception_, _désappointement_. SYN. Vanus conatus,
labor inanis, error. USUS: Frustratio mihi majorem dolorem intulit.
FRUSTROR, aris, atus sum, ari, d. _Tromper_, _abuser_, _frustrer_. USUS:
Provinciæ et honoris spes eum frustrata est. Amicus, vide ne frustretur.
Cf. Labor inanis, Irritus, Frustra.
FRUSTUM, i, n. _Morceau_, _bouchée_. SYN. Fragmentum. USUS: Frusta
esculenta.
FRŬTĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Pousser des rejetons_. SYN. Surculos
emitto, reviresco. USUS: Excisa est arbor, non evulsa, quam fruticari
vides.
FŪCĀTUS, a, um, _Teint_; _faux_, _fardé_. SYN. Fallax, fucosus, eruditus
artificio simulationis. )( Naturalis. USUS: Naturalis nitor inerat, non
fucatus. Cf. Fictus.
FŪCO, as, avi, atum, are, a. _Teindre_, _farder_. SYN. Coloro. USUS:
Formare, fucare, colorare, animare non possunt.
FUCŌSUS, a, um, _Fardé_. SYN. Fucatus. USUS: Amicitiæ ambitiosæ et
fucosæ, _amitiés fardées_, _feintes_, _fausses_. Merces fallaces, fucosæ,
_marchandises parées_.
FŪCUS, i, m. _Fard_, _déguisement_, _dehors trompeur_. SYN. Pigmentum,
ornatus peregrinus et arcessitus; fallacia, fraus, simulatio. EPITH.
Puerilis. USUS: In his inest quidam sine fuco veritatis color. Fucum
facere alicui, fraudemque comparare. Sine pigmentis fucoque puerili.
Color sanguine diffusus, non fuco illitus. Vitia corporis fuco occulere.
Cf. Fallacia, Simulatio.
FŬGA, æ, f. _Fuite_. SYN. Aversio, omissio. EPITH. Acerbissima, communis,
desperata, flagitiosa, calamitosa, nobis gloriosa, patriæ calamitosa,
incerta et periculosa, misera, mœsta, nefaria, miserabilis, miserrima,
molesta, nefaria, remotissima, repentina, scelerata, tota, turpissima.
USUS: Fuga litterarum, laboris, doloris. Fugam parare, _se préparer à
fuir_. Fugam adornare, ornare, quærere, consciscere, moliri, comparare.
In fugam se conferre, _s’enfuir_. In fugam se dare, se conjicere; fugæ
se mandare, dare, committere; fugam petere, capessere. Hostem in fugam
dare, _mettre les ennemis en fuite_. In fugam vertere, fugam facere
hostium. Fugam reprimere, _arrêter la déroute_. Suos a fuga revocare,
reducere. Ex fuga aliquo se recipere, _chercher un refuge dans la fuite_.
Ex fuga ad conflictum redire, _revenir au combat_. Fugam in impressionem
acerrimam mutare; e fuga pugnam redintegrare, instaurare. Hostibus fugam
intercludere, intercipere, excipere ex fuga hostem, _couper la retraite
aux ennemis_. Cf. Fugio, Fugo.
FŬGAX, ācis, omn. gen. _Fuyard_. SYN. Fluxus, ignavus, timidus, qui
libenter fugit. USUS: Pedes fugaces. Bona brevia, fugacia, caduca, _biens
passagers_. Cf. Timidus, Caducus.
FŬGĬO, is, fūgi, fŭgĭtum, ere, n. _Fuir_, _s’enfuir_. SYN. Vito, declino,
abhorreo, aspernor. )( Sequor. ADV. Consulto multitudinem, libentissime,
magnopere conspectum, superbiam; dicacitatem perverse, valde urbem,
maxime, vehementer. PHRAS. 1. Mala natura fugimus, _naturellement nous
évitons ce qui nous nuit_. Temporum et fortunæ procellas summa cautione
devitamus, declinamus. Naturalis nobis est declinatio et vitatio malorum.
Natura defugimus res adversas. 2. Miles noster fœde fugit, _nos soldats
ont pris honteusement la fuite_. Miles noster terga vertit, effuse loca
tuta petiit; fugam capessivit, quæ sisti non poterat; militem fuga
abstulit; qua cuique proximum fuit, in fugam effundebantur milites
nostri; velut apium agmina ad primum missilium crepitum avolavere.
Effuse ac sine respectu fugæ se dedere; fuga salutem petiere; in fuga
sibi præsidium posuere. Metu præcipites, qua cuique via patebat,
erupere; in pedes se conjecere; in fugam conversi sunt; in fugam se
dederunt, conjecerunt; fugam arripuere; fuga salutem petiere; fuga sibi
consuluere; fugæ se mandarunt, commiserunt. Fuga distracti, dispersi,
disjecti, dissipati sunt; in fugam declinarunt, se contulerunt; fuga se
eripuere; terga hostibus dedere; clam se subduxere ex acie; a signis
discessere; præsidium sibi fuga cepere; in fuga sibi subsidium posuere;
in fuga spem salutis collocavere; fugæ se commendavere; terga hosti
præbuere; fugam effusis habenis capessivere; ne conspectum quidem hostis
sustinuere. 3. Hostes quaquaversus fugerunt, _les ennemis s’enfuirent de
tous les côtés_. Distraxit hostes fuga, dissipavit, disjecit; diversi
dissipatique in omnes partes fugerunt; perterriti huc illuc feruntur;
dispersi ac dissipati discesserunt; spatium ingens fuga emensi sunt;
dilapsi, quocumque aut error, aut fortuitus animi impetus tulit; per vias
inviaque, qua quemque aut consilium, aut terror tulit; quacumque via ad
fugam patebat, dissipato cursu erupere, se effudere, fuga se abripuere;
ubi fuga, aut turba fugientium acti ac ablati sunt; retrocedere in
montes, petere rupes saltusque montium occultos, proxima quæque perfugia
occupare consilium fuit. 4. Fugientes sistere, _arrêter les fuyards_.
Fugam reprimere; recessum fugientibus non dare; cedentibus circumfundi;
spem omnem fugæ tollere; fugam impedire, intercludere. 5. Fugientibus
institit, _il poursuivit les fuyards_. Aversos protrivit; fugientes
concidit; in tergis fugientium hæsit; imminebat fugientium tergis;
fugientes persecutus est; aversis institit; terga cecidit; quantum vires
ad persequendum, dexteræque ad cædendum valuere, tantum cædis fuit; fusis
fugatisque nulla a victore requies fuit; fugientes periculum mutarunt,
non evitarunt, victoria vestigia premente. Fuga explicari sine magna
cæde non potuit. 6. Fugit clam ex urbe, _il s’enfuit secrètement de la
ville_. Dilapsus per intermissa munimenta neglectasque custodias ex urbe
est; fugam ex urbe conscivit, comparavit; foras se ejecit; fugam ex urbe
molitus est; clam se ex urbe ejecit, subduxit; ex urbe clam se proripuit;
fuga ex urbe elapsus est. USUS: 1. Vitium longa animi provisione
fugiendum est. Inertia vituperationem fugere. 2. Lateo, _échapper à_.
Nulla res est, quæ hujus viri scientiam fugiat. Non fugit Catonem. Nisi
forte illa me fugiunt 3. Vinum fugiens, _vin qui se gâte_, _éventé_. Cf.
Vito, Declino, Fuga.
FŬGĬTĪVUS, a, um, _Fugitif_. SYN. Servus, qui a domino fugit. USUS:
Athenio princeps fugitivorum.
FŬGĬTO, as, avi, are, n. _Fuir_, _prendre la fuite_; _éviter_,
_redouter_. USUS: Qui quæstionem fugitant.
FŬGO, as, avi, atum, are, a. _Mettre en fuite_. SYN. Fugam facio, pello,
repello. PHRAS. Fugavit hostes, _il mit en fuite les ennemis_. Hostium
fugam fecit; hostes in fugam vertit; hostibus fugam ac terrorem injecit;
in fugam hostes conjecit, dedit, avertit; in fugam compulit; terrorem
fugamque fecit hostium; in fugam hostes impulit; in fugam egit; fudit
hostes, profligavit, in fugam dedit. USUS: Armis, lapidibus et ferro
fugare hostem. Fusi fugatique hostes, _ennemis en déroute_.
FULCĬO, is, fulsi, fultum, ire, a. _Soutenir_, _protéger_, _fortifier_.
SYN. Sustineo, sustento. ADV. Undique. USUS: Rempublicam consiliis;
amicos litteris fulcire. Labentem et cadentem corruere non sinit, fulcit,
sustinet re, fortuna, fide. Labefactam rempublicam, consulum ruinas
humeris fulcio. Cf. Tueor, Sustineo, Faveo.
FULCRUM, i, n. _Support de lit_. USUS: Lecti fulcrum aureum.
FULGĔO, es, fulsi, ere, n. _Éclairer_, _briller_. SYN. Splendeo, fulguro.
ADV. Late. USUS: Si fulserit, si tonuerit, si tactum fuerit de cœlo.
Jupiter tonans et fulgens. Tecta auro et ebore fulgentia.
FULGOR, ōris, m. _Lueur_, _éclat_. SYN. Splendor. EPITH. Eximius, micans,
prosper et salutaris generi hominum, rutilus horribilisque, dexter. USUS:
Auri fulgore facile oculi perstringuntur.
FULGUR, ŭris, n. _Éclair_. SYN. Fulgor. USUS: Fulgura interpretari.
FULGŬRĀLIS, e, gen. com. _Fulgural_, _de la foudre_. USUS: Etruscorum
fulgurales libri.
FULGŬRĀTOR, ōris, m. _Interprète de la foudre_. SYN. Fulgurum interpres.
FULGŬRĪTUS, a, um, * _Foudroyé_. SYN. Fulmine _aut_ pestifero sidere icti.
FULGŬRO, as, are, n. et FULGURAT, imp. _Lancer des éclairs_. SYN.
Corusco. PHRAS. Fulgurat, _il éclaire_. Cœlum discedit; fulgura ab omni
parte emicant. USUS: Jove tonante et fulgurante.
FŪLĪGO, ĭnis, f. _Suie_. SYN. Fumi nigra materies. USUS: Fuligine os
alicui sublinere.
FŬLIX, ĭcis, f. _Foulque_. Avis aquatilis.
FULMEN, ĭnis, n. _Foudre_. SYN. Æris ardor, fulgur. EPITH. Igneum,
sinistrum, terribile, crispisulcans. PHRAS. 1. Fulmine periit, _il périt
foudroyé_. Fulmine ictus concidit; tactus de cœlo est; afflatus fulmine
est, nubium conflictu expressus ardor hominem exanimavit; cœlesti igne
exanimatus est; de cœlo percussus, ex cœlo ictus est; ictu fulminis
deflagravit. 2. Fulmina aliquot ceciderunt, _la foudre est tombée
plusieurs fois_. Domos aliquot fulminibus tempestas deformavit; ædes
aliquot de cœlo tactæ sunt; fulmine ictæ, discussæ sunt; cœlesti igne
deflagrarunt; fulmine ictæ conflagrarunt. USUS: Ictu fulminis deflagrare.
Jupiter fulmen jacit, emittit; fulmine icit, percutit. Scipiones belli
fulmina. Doloris et fortunæ fulmina contemnere.
FULMĬNO, as, are, n. et FULMĬNAT, imp. _Lancer la foudre_. SYN. Fulmen
emitto, fulmine percutio, fulmine afflo.
FULVUS, a, um, _Fauve_, _roux_, _brun_. SYN. Aureus.
FŪMO, as, atum, are, _Fumer_, _jeter de la fumée_. SYN. Fumum emitto,
ardeo. USUS: Ita domus fumabat, ut multa ejus sermonis indicia
redolerent, _la maison fumait (sentait les apprêts d’un festin)_.
FŪMŌSUS, a, um, _Enfumé_. USUS: Fumosæ imagines, _portraits noircis par
le temps_.
FŪMUS, i, m. _Fumée_. USUS: Fumo aliquem excruciare. In illo granearum
nidore et fumo. Fumus ingens velut quadam nube cœlum absconderat, _une
fumée intense avait obscurci le ciel comme un nuage_.
FŪNĀLE, is, n. _Torche_. SYN. Fax.
FUNCTĬO, ōnis, f. _Travail_, _exercice_. SYN. Actio. EPITH. Jucundior.
USUS: Labor est functio quædam vel animi, vel corporis. Gravioris operis
et muneris functio.
FUNDA, æ, f. _Fronde_. USUS: Balearica funda.
FUNDĀMENTUM, i, n. _Fondement_, _fondation_. SYN. Solum, sedes, gradus,
aditus. )( Perfectio. USUS: Tantum abes a perfectione magnorum operum,
ut ne fundamenta quidem jeceris. Sunt hæc fundamenta firmissima pacis et
libertatis, quibus nititur respublica. Fundamenta et robur quæstionis,
defensionis. Aream occupare fundamentis.
FUNDĬTOR, ōris, m. _Frondeur_. USUS: Expedita funditorum et sagittariorum
manus.
FUNDĬTUS, _De fond en comble_. SYN. Prorsus. USUS: Funditus evertere,
perdere, tollere fidem, amicitiam, religionem. Cf. Penitus.
1. FUNDO, as, avi, atum, are, a. _Asseoir solidement_, _fonder_, _bâtir_.
SYN. Stabilio, constituo; fundamentum jacio, pono, ago. ADV. Accurate,
vere, præclare. USUS: Magis laboribus fundatum imperium, multa virtute
stabilita libertas. Illud maxime vestrum fundavit imperium. Status
reipublicæ fixus et fundatus. Fundatæ opes, atque optime constitutæ.
Fundare ordinem, (Fundatorem esse, VULG.), _fonder un ordre religieux_.
Latine: Condere familiam sacram; auctorem, parentem, conditorem esse
sacri alicujus instituti. Cf. Servo, Conservo.
2. FUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Répandre_, _verser_; _jeter_,
_lancer_. SYN. Emitto, edo. ADV. Æqualiter, late, incondite, latius,
latissime, numerose, volubiliter orationem. USUS: 1. Quæ te belluam, non
hominem ex utero fudit? 2. Profero, cano, enuntio, _proférer_, _émettre_.
Fundere verba, versus, vocem. 3. Gigno, _produire_, _mettre au jour_.
Terra flores, fruges, baccas fundit. 4. Dissipo, dispergo, _mettre en
fuite_. Magnas hostium copias, exercitum fundere. 5. Diffundo, _se
répandre_. Funditur malum latissime. Vitis funditur in omnes partes.
FUNDUS, i, _Fonds de terre_, _domaine_, _propriété_. SYN. Possessio,
prædium. EPITH. Antiquus, communis, extremus, fructuosissimus, incertus,
maritimus, melior, ornatissimus, paternus avitusque, privatus, proximus,
publicus, pulcherrimus, suburbanus, venalis. Fundi alieni, nobilissimi,
privati, optimi, fructuosissimi. USUS: Fundos suos, aut res rusticas
obire vel fructus causa, vel delectationis. His fere rebus fundi fructus,
et cultura continetur. Cf. Bona.
FŬNĔBRIS, e, gen. com. _Funèbre_. SYN. Lugubris. USUS: Laudatio ad
funebrem concionem, _oraison funèbre_. Epulum, vestimentum funebre. Cf.
Funus.
FŪNĔRO, as, avi, atum, are, a. * _Enterrer avec pompe_. SYN. Sepelio.
USUS: Ictu arboris funeratus, _enterré_, _tué_. Cf. Sepelio.
FŪNESTO, as, avi, atum, are, a. _Souiller par un meurtre_. SYN. Quasi
funere inquino, fœdo. USUS: Humanis hostiis Deorum aras funestare,
_profaner les autels des dieux_. Curiam inflammari, incendi, funestari.
FŪNESTUS, a, um, _Funeste_, _mortel_. SYN. Inquinatus, perniciosus. USUS:
Pestifer et funestus magistratus. Funesta reipublicæ pestis. Dies non
funesta.
FUNGOR, eris, functus sum, fungi, d. _S’acquitter de_. SYN. Præsto,
exerceo, facio, efficio, colo. USUS: Fungar officio, quo tu functus es in
meo luctu. Munere, omni fortuna prospere fungi. Cf. Facio.
FUNGUS, i, m. _Champignon_.
FŪNĬCŬLUS, i, m. _Petite corde_. USUS: Funiculus e puppi religatus.
FŪNIS, is, f. _Corde_, _cordage_. USUS: Convellere, religare, incidere
funes.
FŪNUS, ĕris, n. _Funérailles_, _obsèques_, _enterrement_. SYN. Exsequiæ,
supremæ diei celebritas, exsequiæ funeris. EPITH. Acerbissimum, amplum,
aptum, familiare, funestum, justum et indictum, miserum atque acerbum,
paternum, perluctuosum. Funera acerba, magna, sumptuosa et lamentabilia.
PHRAS. 1. Funus ei satis amplum faciendum curavi, _j’ai pris soin de
lui faire d’honnêtes funérailles_. Funere ut honestissimo efferretur,
curavi; justa illi facta, persoluta sunt pompa maxima; parentatum est
illi honestissime; supremo die quam amplissime ut efferretur, operam
dedi. 2. Funus comitati sunt plurimi, _bien des personnes assistaient
à l’enterrement_. Exsequias funeris prosecuti sunt plurimi; exsequias
ejus plurimi cohonestarunt; funus ejus ducebant, deducebant plurimi;
funeri ejus operam dedere plurimi; supremum mortuo honorem persolvere;
ad ejus funus curandum, efferendum, ad ejus exsequias celebrandas; ad
justa ei solvenda, facienda, peragenda convenere plurimi; in funus
ejus venere plurimi, accessere; exsequias funeris, pompam duxere, ad
tumulum prosecuti sunt plurimi. Cf. Effero, Exsequiæ, Sepelio. USUS:
Funus curare, ducere, efferre; funus facere; funeri operam dare; in
funus venire, accedere. Funere efferri. Funeris pompa privare, orbare,
spoliare, _priver de sépulture_.
FŪR, fūris, m. _Voleur_. SYN. Homo furax. EPITH. Nocturnus. PHRAS. Fur
est, _c’est un voleur_. Rapinis, furtis vivit; furari, rapere, compilare
aliena solet; trium litterarum homo est, quem si semel ad capsas
admiseris, multis custodibus opus sit; cui non plus auri, quam monedulæ
committas; qui omnium domos furacissime scrutetur. Nullum hujusmodi tota
provincia est everriculum. USUS: Fures earum rerum, quas ceperint, signa
commutant.
FŪRĀCISSĬMĒ, sup. ab anom. Furaciter. _Comme les voleurs._ USUS: Domos
scrutatur furacissime.
FŪRAX, ācis, omn. gen. _Enclin au vol_. SYN. Qui facile furatur; qui
furtis faciendis animum applicat. Cf. Fur.
FURCA, æ, f. _Fourche_. USUS: Hunc sub furca vinctum inter verbera et
cruciatus videre potestis? Furcam ferens, _condamné à la peine de la
fourche_.
FURCĬFER, ĕri, m. _Pendard_, _coquin_. SYN. Scelestus. USUS: Id tu
furcifer tibi sumes?
FŬRENS, entis, omn. gen. _Égaré_, _hors de soi_, _furieux_. SYN.
Furibundus, maximo furore inflammatus, concitus, insanus, vesanus,
effrenatus, præceps, mente motus, violentus, qui mentis compos non est;
cui mens e sede sua et statione demota est; præcipite amentia homo, qui
de potestate, de mente, de consilio exiit. USUS: Furentis et violenti
impetus. Furens audacia, scelus anhelans. Furentem et exultantem
comprimere. Cf. Insanus, Mente motus.
FŬRENTER, _En furieux_. SYN. Furiose. USUS: Furenter irasci.
FŬRĬA, æ, _Furie_; _en gén. fléau_, _peste_. EPITH. Teterrima, assiduæ
domesticæque. USUS: Illa furia et pestis patriæ, _ce fléau de la patrie_.
Furiæ speculatrices, et vindices facinorum. Furiæ agitant et insectantur
impios, non ardentibus tædis, sed angore conscientiæ, et fraudis
cruciatu. Cf. Conscientia mala.
FŬRĬĀLIS, e, gen. com. _Furieux_, _forcené_, _atroce_. SYN. Furens. USUS:
Furialis illa vox, _cette voix de furie_.
FŬRĬBUNDUS, a, um, _Furieux_, _furibond_. SYN. Mens alicujus furibunda.
Crudeles et furibundos impetus latronis retardavit. Cf. Furiosus.
FŬRĬŌSĒ, _Comme un furieux_. SYN. Furenter.
FŬRĬŌSUS, a, um, _Furieux_, _en furie_. SYN. Furens, furibundus, vesanus,
mente incitatus. PHRAS. Homo furiosus, _homme violent, furieux_. Furore
captus, repentino ictus furore; amens agitantibus furiis; cui furoris
nescio quid objectum; qui furiis agitatur, perterretur, vexatur,
torquetur, rapitur, præceps fertur, incitatur. USUS: Furiosa vis
cupiditatis quo te rapuit? Mulier non jam morbo, sed scelere furiosa.
Fervidum, petulans, furiosum dictum. Cf. Insanus, Furens, Furo.
FŬRO, is, ere, n. _Être hors de soi, fou, en délire_; _être en colère,
en fureur_. SYN. Insanio, bacchor, furore inflammor; abstrahor a sensu
mentis; a me ipso discedo. ADV. Acerrime. PHRAS. 1. Quid ita furis?
_Pourquoi ces fureurs?_ Quæ te tanta pravitas mentis tenet, quis furor?
Homo amentissime, et in omnibus consiliis præceps, et devie, quæ tibi
res, quæ causa istam rabiem, nec enim audaciam appellare velim, accendit?
Quis te furor, quæ mentis ad omnia cæcitas exagitat? Quo inflammato isto
furore præceps raperis! Quo effrenatus ac prope amens furore ruis? Cujus
feræ rabies occupavit animum tuum? Nullumne furori et effrenatæ violentiæ
modum impones? 2. En! ut furit, _voyez, comme il est en colère_. En! ut,
velut lymphatus, aut Bacchi sacris commotus, ardentibus oculis rabiem
ostendat! ut incitata et vecorde mente, ut inusitata rabie in omnes
invadat promiscue! ut agitantibus furiis velut lymphatus et attonitus,
ira in rabiem versa, rabie accensus, fanatico furore percitus, in rabiem
efferatus omnia conturbat! En! ut acriter exardescit! ut furore ardet et
scelere! ut eum agitant furiæ, neque consistere usquam patiuntur! En! ut
nefario furore instinctus, rapide omnia appetat, nec ruere demens, nec
furere desinat! En! ut in rabiem furoremque conversus, nec jam mentis
potens discurrat improbus! Cf. Furiosus, Furor. USUS: Qui valetudinis
vitio furunt, melancholici dicuntur. Luctu furere et dolore injuriæ.
1. FŬROR, ōris, m. _Fureur_, _colère_, _rage_; _folie_. SYN. Insania,
rabies.)(Sanitas. EPITH. Comes sceleris et audaciæ, consceleratus,
consularis, credibilis, divinus, effrenatus, exultans, incredibilis,
inflammatus, infractus, libidinosus, magnus, maximus, mirus, nefarius,
notissimus, perniciosus, præceps, similis, summus, tantus, totus,
tribunitius, vetus, vinolentus. PHRAS. Quia litem perdidit, furere cœpit,
_pour avoir perdu son procès, il est devenu fou_. Quia causa cecidit, ad
insaniam, dementiam, amentiam, furorem redactus est; mente captus est;
mentem amisit; mens eum defecit, destituit; incidit in insaniæ morbum, in
furorem prolapsus est; a mente, a seipso discessit; de potestate mentis
exiit. Cf. Furens. USUS: Furorem esse aiunt mentis ad omnia cæcitatem.
Furore occæcari. Furor hominem invadit. Furorem improborum comprimere,
sedare, mitigare, _apaiser la colère des méchants_. Furor consedit,
remisit, detonuit, consenuit, _sa fureur est calmée_.
2. FŪROR, aris, furatus sum, ari, d. _Voler_, _dérober_. SYN. Furtum
facio, compilo, expilo, surripio, averto, interverto, bonis alienis
manus affero, aliena in rem meam converto, clam eripio. PHRAS. 1. Nisi
attenderis, furabitur, _si vous n’y faites attention, il vous volera_.
Nisi attentus ad rem eris, furtum faciet; pecuniam avertet; domum
compilabit; prædam faciet; quidlibet, nunc hoc, nunc illud subducet;
furti se adstringet; furti se alligabit; viscatis manibus quidquid obvium
fuerit, leget; manus ærario afferet; a rebus tuis manum haud abstinebit;
qui manus steriles ad te attulerit, gravidas foras reportabit; pecuniam
fraude subtrahet. 2. Ex illo libro multa furatus est, _il a emprunté à ce
livre bien des choses_. Ab eo auctore multa furatus est, ex illo libro
multa sumpsit; quos non ille rivos ex aliorum fluminibus, ex illo fonte
in suum agellum deduxit, duxit, derivavit? Hos ille ingenii partus in
suam rem convertit. USUS: Furatur aliquid, aut clam eripit, emisse se
dicit. Si ego tuum ante legissem, furatum me abs te esse diceres.
FURTIM, _En cachette_, _furtivement_. SYN. Clam. )( Palam, libere. USUS:
Furtim facere aliquid.
FURTĪVĒ, _A la dérobée_, _secrètement_. SYN. Furtim.
FURTĪVUS, a, um, _Caché_, _secret_, _clandestin_. SYN. Occultus. USUS:
Furtivum iter facere.
FURTUM, i, n. _Vol_, _larcin_. SYN. Compilatio, rei alienæ fraudulenta
tractatio. EPITH. Apertum, improbissimum, impudens, impudentissimum,
manifestum, maximum. Furta minora, magis occulta, illustriora, mira,
multo plura et majora, notissima sordidissima, tanta, tam aperta. USUS:
Furtum facere. Furti se alligare; furti damnari. Cf. Furor.
FŪRUNCŬLUS, i, m. Dimin. ab FUR, _Petit larron_. USUS: Olim furunculus,
nunc vero etiam rapax.
FUSCĬNA, æ, f. _Fourche (de fer)_, _trident_. SYN. Tridens.
FUSCUS, a, um, _Brun_. USUS: Purpura plebeia, et pene fusca, _la pourpre
plébienne et presque brune (commune)_.
FŪSĒ, _Avec étendue_. SYN. Diffuse, disperse. )( Articulate, distincte.
USUS: Fuse lateque disputare et dicere.
FŪSĬO, ōnis, f. _Fusion_, _fonte_; _diffusion_. EPITH. Universa. USUS:
Fusiones autem deorum.
FUSTIS, is, m. _Bâton_. PHRAS. Fustibus vapulavit, _il a été fustigé_.
Fuste male mulctatus, male acceptus, percussus est; impactus non
levi manu ac repetitis ictibus illi fustis est; fustis vim pondusque
sustinere, ferre, pati cogebatur; fustuario male acceptus, mulctatus est;
fustibus male contusus est ac dedolatus; onustus fustibus pene exanimis
concidit. USUS: Fustem alicui impingere; fustibus implere caput; fuste
aliquem coercere.
FUSTŬĀRĬUM, ii, n. _Bastonnade_. SYN. Fustium castigatio, verberatio.
USUS: Fustuarium meritus.
FŪSUS, a, um, _Large_, _abondant_. SYN. Dispersus. USUS: Genus sermonis
fusum ac profluens, _discours abondant et plein d’harmonie_. Aer fusus,
_air dilaté_.
FŪTĬLIS, e, gen. com. _Futile_, _de peu d’importance_. SYN. Vanus, levis.
)( Gravis. USUS: Quis non odit vanos, futiles, sordidos, leves? Futilis
lætitia. Cf. Vanus, Levis, Ineptus.
FŪTĬLĬTAS, ātis, f. _Futilité_. SYN. Vanitas. USUS: Hæc sunt plena
futilitatis et summæ levitatis. Cf. Vanus, Levis, Ineptia.
FŬTŪRUS, a, um, _Qui doit arriver_. SYN. Consequens, posterior, reliquus,
impendens, eventurus, venturus. PHRAS. Quid futurum sit, nemo scit,
_personne ne connaît l’avenir_. Futura quis divinet? Reliqui temporis
eventus in incerto est; consequentis, posterioris temporis ratio incerta
est; quid dies ferat, plane latet; quid vesper ferat, incertum est. USUS:
Prospicere, providere, quod futurum sit.
G
GĂLĔA, æ, f. _Casque_. SYN. Capitis armatura. EPITH. Ænea. USUS: Loricæ
galeæque æneæ. Alii galeas bucculasque tergere.
GĂLĔĀTUS, a, um, _Coiffé d’un casque_. USUS: Minerva galeata. Prologus
galeatus, _prologue justificatif_.
GALLĪNA, æ, f. _Poule_. USUS: Anatum ova gallinis supponimus.
GALLĪNĀCĔUS, a, um, _De poule_. USUS: Galli gallinacei, _coqs_.
GALLĪNĀRĬUS, ii, m. _Poulailler_, _qui élève la volaille_. SYN. Qui
gallinas curat.
GALLUS, i, m. _Coq_. EPITH. Gallinaceus. USUS: 1. Galli victi silere
solent, canere victores. Tegallorum, illum buccinarum cantus exsuscitat.
2. Oriundus e Gallia, _Gaulois_. Galli robore, Pœni calliditate, Græci
artibus valent.
GĀNĔÆ, ārum, f. pl. _Taverne_, _lieu de débauche_. SYN. Loca libidini et
helluationibus apta, lustra. USUS: Ganearum fumus et nidor.
GĀNĔO, ōnis, m. _Coureur de cabarets_, _mauvais sujet_. SYN. Helluo.
EPITH. Facinorosissimus, egentissimus, cincinnatus. USUS: Quis ganeo,
quis nepos. Cf. Nepos.
GANNĬO, is, ire, n. _Grogner_. USUS: Quid ille gannit, quid vult? _Que
marmotte-t-il, que veut-il?_
GARRĬO, is, īvi et ii, ītum, ire, n. _Bavarder_. SYN. Loquor sine
delectu, garrulus, loquax sum. PHRAS. 1. Libenter garrit, _il aime
à babiller_. Homo loquax est et odiosus: garrit, quidquid in buccam
venit; totis diebus tinnit; linguæ immodicæ est et garrulus; futili et
importuna loquacitate omnibus obstrepit; linguam gerit impense liberam
et expeditam. 2. Inepte garrit, _il parle à tort et à travers_. Quidquid
in buccam venit, deblaterat, effudit; garrit, quo neque pes, neque caput
compareat; rimarum plenus est, hac, illac perfluit. Cf. Loquor. USUS:
Garrimus, quidquid in buccam venerit.
GARRŬLUS, a, um, _Babillard_. SYN. Loquax. USUS: Garrulus ventosæ et
immodicæ loquacitatis. Cf. Garrio.
GAUDĔO, es, gāvīsus sum, ere, n. _Se réjouir_. SYN. Lætor, exulto,
triumpho; lætitia, gaudio exulto; gaudio triumpho; lætitia afficior.
PHRAS. 1. De prospero rerum tuarum successu immortaliter gaudeo,
_je me réjouis infiniment de l’heuereux succès de vos affaires_.
Lætitia exsulto; gaudio efferor et exsilio. Res tuæ secundæ mihi summæ
jucunditati sunt; capio ex illis voluptatem non mediocrem; res tuas eo
esse loco cum intueor, summa lætitia profundor; omnibus lætitiis incedo;
nimio gaudio pene desipio. Vix capio eam voluptatem, quæ ex rerum tuarum
prospero successu enata mihi est. Ex florentissimo rerum tuarum statu
lætitiam capio, voluptatem haurio incredibilem. Res tuas tam florentes
cum aspicio, cumulor gaudio ingenti; lætitia efferor et triompho. 2. Mire
gavisus sum, _je me suis grandement réjoui_. Tanta lætitia auctus sum,
pene ut non constarem mihi; incredibili gaudio sum elatus; manus sustuli
ego et amici, tuumque gaudium gaudebamus. Etsi turpis est effusio animi,
et lætitia exsultans, gestiens, immoderata, comprimere tamen vim gaudii
non potui; vix præ gaudio mei compos fui; superfundenti se lætitiæ non
temperavi; lacrimæ mihi gaudio manarunt; tanta mihi lætitia oborta est,
ut in vultum erumperet, ut voce manibusque lætitiam animi significarem.
Cf. Lætus, Lætor, Jucundus, Gaudium.
GAUDĬUM, ii, n. _Joie_. SYN. Lætitia, voluptas. EPITH. Commune, exile,
falsum, incredibile, insatiabile, maximum, nimium, summum. Gaudia
perpetua, plena, vera. PHRAS. Novus is honor magnum mihi gaudium
attulit, _cette nouvelle dignité m’a comblé de joie_. Ingenti me gaudio
complevit, implevit; lætitia me extulit; animum gaudio explevit; in
lætitiam insolitam me conjecit; delibutum gaudio me reddidit; lætitiam
incredibilem mihi objecit; voluptate liquidissima me perfudit; lætitiam
mihi præbuit; liberalissima me voluptate cumulavit; suavissimæ mihi
voluptati fuit. Cf. Delecto. USUS: Gaudio affici, compleri, perfundi,
cumulari. Gaudio efferri, exsilire, exsultare, triumphare. Gaudium
erupit. Infausto nuntio publica gaudia contaminare. Cf. Lætitia.
GĀZA, æ, f. _Trésor royal_; _en gén. richesses_. Vox persica. SYN.
Ærarium, pecunia, thesaurus, regiæ opes, bona fortunæque. EPITH. Maxima,
regia, Gazæ pacatissimæ atque opulentissimæ. USUS: Ab auro gazaque regia
manus abstinuit. Omnium locupletum fortunæ, omnium provinciarum fructus,
omnium regum bona, vectigalia, divitiæ, Persicam gazam non adæquant. Cf.
Divitiæ, Copia.
GĔLĬDĒ, TRANSL. _Froidement_; _mollement_. USUS: Res omnes gelide
timideque ministrare.
GĔLĬDUS, a, um, _Glacé_. SYN. Frigidus. USUS: Gelidæ fontium
perennitates, _sources toujours fraîches et courantes_.
GĔLŪ, indecl. n., adhibetur fere tantum abl. sing. _Glace_. SYN. Glacies.
USUS: Hiems rura gelu claudit. Perpetuo gelu locus riget. Cf. Frigus,
Hiems.
GĔMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Redoublement_. Figura, _seu_ exornatio verborum.
GĔMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Redoubler_. SYN. Duplico.
GĔMĬNUS, a, um, _Double_; _semblable_. SYN. Similis. USUS: 1. Par est
avaritia, similis improbitas, eadem impudentia, gemina audacia, _leur
audace va de pair_. 2. Duplex, _double_. Vos geminæ voragines reipublicæ.
Gemini fratres, _jumeaux_.
GĔMĬTŬS, ūs, m. _Gémissement_. SYN. Suspirium, vox dolore expressa.
EPITH. Lamentabilis, imbecillus, adjectus, flebilis, liber, magnus,
maximus, tantus. Gemitus acerbi, miseri. USUS: Tota urbe gemitus factus
et fletus; lamentatio, ejulatio toto foro.
GEMMA, æ, f. _Pierre précieuse_. SYN. Lapillus pretiosus. EPITH.
Prægrandis; gemmæ clarissimæ, durissimæ, fulgentes, magnæ; multæ,
plurimæ. PHRAS. Vestis ornata gemmis, _vêtement enrichi de pierres
précieuses_. Vestis distincta gemmis; fulgentibus gemmis illuminata; quam
internitentes gemmæ distinguunt; vestis inclusis auro gemmis ornata.
USUS: 1. Poculum ex auro gemmis distinctum clarissimis. 2. Oculus in
stirpibus, _bourgeon_, _œil (de la vigne)_. Gemma in vitibus, ineunte
vere.
GEMMO, as, avi, atum, are, n. _Bourgeonner_. USUS: Gemmare vites rustici
dicunt, sitire agros, lætas esse segetes, luxuriem esse in herbis.
GĔMO, is, ŭi, ĭtum, ere, n. _Gémir_. SYN. Gemitum facio, ingemo,
ingemisco. )( Lætor. PHRAS. Turpe est viro forti gemere, _un homme
courageux ne doit jamais se plaindre_. Malis suis ingemere; ejulatus,
complorationes, voces indecoras edere; miserum se et infelicem lamentari,
appellare. Turpe est miseros, crebros edere gemitus; lamentis et
suspiriis se conficere. Cf. Lugeo, Luctus. USUS: Gemere tuam fortunam non
desinam et lugere.
GĔNÆ, ārum, f. pl. _Joues_. SYN. Malæ. EPITH. Exlangues, subjectæ,
leviterque eminentes, pilosæ. USUS: Pilosæ genæ. Muliebres lacerationes
genarum.
GĔNĔĀLŎGUS, i, m. _Généalogiste_, _auteur de généalogie_. SYN. Qui
de originibus scribunt. Huc pertinent: 1. Arbor genealogica, _arbre
généalogique_. Gentis in stirpes et capita descriptio, tributio.
Cognationum singularum ab uno stipite ducta designatio. Cognationis
universæ in singula familiæ capita facta partitio. 2. Genealogiam facere,
_faire une généalogie_. Generis seriem describere, explicare; generis
seriem a capite arcessere ac persequi. Generis stirpes et capita a primo
stipite deducere, recensere, percensere. Ab ultimis majoribus generis
gradus singulos ducere, deducere, evolvere, explicare.
GĔNER, ĕri, m. _Gendre_. SYN. Maritus filiæ.
GĔNĔRĀLIS, e, gen. com. _Général_, _universel_. SYN. Communis, universus,
confusus, late manans, ad multa pertinens, late patens. PHRAS. 1.
(Generalissimus, VULG.), _généralissime_, _commandant en chef de toute
l’armée_. Exercitus imperator summus. Cui summa belli administrandi
permissa est; penes quem in gerendo bello summa imperii est; bello
gerendo cum summa potestate præfectus. Princeps ducum militarium; dux
delectus ad bellum gerendum; cui summa imperii bellici delata, mandata
est; ad quem summa imperii bellici rediit, translata est. 2. (Generalis
Marescallus. VULG.), _maréchal de camp_. Supremus castrorum præfectus.
3. Generalis armorum præfectus, _grand maître de l’artillerie_. Rei
tormentariæ cum imperio præfectus. 4. (Generalis vigiliarum magister,
VULG.), _grand prévôt de l’armée_. Supremus vigiliarum præfectus;
vigiliis cum summa potestate præfectus; aciei structor. 5. (Generalis
Auditor, VULG.), _avocat général_. Prætor, judex causarum militarium
supremus. 6. (Generalatus, VULG.), _généralat_. Imperium armorum. Imperii
summa bellique administrandi; _aut_: Præfectura suprema legionis. 7.
(Generalitas, VULG.), _généraux_. Delecti ordinum militarium præfecti.
Ordinum militarium duces, principes. 8. (Generalis ordinis, VULG.),
_général_, _supérieur d’un ordre religieux_. Summus religiosæ familiæ
præfectus, moderator. Religiosæ familiæ summo cum imperio præfectus.
Penes quem religiosi imperii summa est. USUS: Generale quoddam decorum
est, quod in omni honestate versatur.
GĔNĔRĀLĬTER, _Généralement_. SYN. Communiter, una comprehensione. USUS:
Generaliter aliquid definire. (VULG. Universaliter).
GĔNĔRĀTIM, _En général_, _en masse_. SYN. Generaliter, universe. USUS:
Non nominatim, sed generatim instituta proscriptio. Quid singillatim
potius, quam generatim loquar? sed generatim quæritur, an?
GĔNĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui engendre_, _père_. SYN. Genitor.
GĔNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Engendrer_, _produire_, _faire_, _créer_.
USUS: Gigno, creo, procreo. USUS: Hominem generavit et ornavit DEUS. An
mundus nullo sit generatus ortu. Unde sit generatus, ortus, concretus.
Liberos generare, procreare, gignere.
GĔNĔRŌSUS, a, um, _De bonne famille_; _magnanime_, _généreux_. SYN. Qui
altiore animo est; magnanimus, præstans, magnificus, clarus. PHRAS. Qui
generosa stirpe natus est, is magis bonis artibus ac virtuti studere
debet, _tout enfant de noble famille doit surtout se livrer à l’étude
des belles-lettres et à l’acquisition de la vertu_. Quicumque loco
honesto natus, ei major, quam cæteris colendi præclara studia necessitas
imponitur. Quicumque claro, non obscuro, summo loco natus est; quicumque
claris parentibus natus est; qui ex nobili familia, clara stirpe ortus
est; qui præcipuæ inter cives conditionis est; qui egregia, nobili,
illustri domo natus est, majori, quam quivis alius, urgetur virtutis
exercendæ necessitate. Ad honestissimos quosque, ad honoratos, primarios
in primis pertinent bonorum artium ac virtutis studia. Quem familiæ
nobilitas, natalium splendor commendat, eum ad liberalium doctrinarum
studia, ad studium summæ laudis, ad omnem laudem et decus eo studiosius
incumbere; ad excellentem omnium rerum cupiditatem eo vehementius
incitari oportet. Habet hoc nobilitas, familiæ splendor, ut vitæ
laudabiliter et cum virtute traducendæ, non modo occasionem, verum etiam
causam, neque causam tantum, sed etiam necessitatem afferat. Cf. Nobilis.
USUS: Civili et generosa stirpe profectus. Forma magnifica et generosa.
Generosus equus umbra quoque virgæ regitur, ignavus ne calcari quidem
concitatur. Cf. Animus magnus, Expositus, Fortis.
GĔNĪĀLIS, e, gen. com. _De fête_, _de réjouissance_. SYN. Voluptuarius,
nuptialis. USUS: Lectus genialis.
GĔNĬCŬLĀTUS, a, um, _Noueux_. SYN. Geniculis distinctus. USUS: Culmus
geniculatus.
GĔNĬTĀLIS, e, gen. com. _De naissance_. Genitalis dies, lux, _jour
de naissance_. Genitalis terra, sedes, genitale solum, _sol natal_,
_patrie_. SYN. Gentilitius.
GĔNĬTOR, ōris, m. _Père_. SYN. Generator. EPITH. Optimus et
præstantissimus. USUS: Imitari genitorem et effectorem suum.
GĔNĬTRIX, īcis, f. _Mère_. SYN. Mater, procreatrix.
GĔNĬUS, iī, m. _Génie_; _appétit_, _gourmandise_, _plaisir de la table_.
USUS: Curare genium, indulgere genio, _faire bonne chère_, _se livrer au
plaisir_. Defraudare genium, _faire maigre chère_, _vivre chichement_.
GENS, entis, f. _Race_, _nation_. SYN. Natio. EPITH. Acuta et
controversa, barbara aut immanis, fallacissima, vera, fortis, humana,
docta, mansueta, fera, sæva. Gentes antiquæ, multitudine innumerabiles,
locis infinitæ, omni copiarum genere abundantes, bellicosæ, efferatæ,
extremæ atque ultimæ, armatæ, finitimæ immanissimæque inimicæ, infidæ,
incognitæ, integræ, integerrimæ, pacatissimæ, majores, maximæ, minores,
multæ, plurimæ, tantæ ultimæ, universæ. USUS: 1. Gentes, immanitate
barbaræ, multitudine innumerabiles, locis infinitæ. Cæteræ nationes et
gentes. Propior est ejusdem gentis, nationis, linguæ. Ubi gentium sumus?
2. Genus, familia, _famille_. Gens Valeria, Cornelia, majorum _vel_
minorum gentium patritii. Dii minorum gentium.
GENTĪLIS, e, gen. com. _Qui appartient à la race ou à la famille_. USUS:
Gentiles sunt, qui inter se eodem sunt nomine ab ingenuis oriundi.
Homines deorum quasi gentiles sunt. Degere in gentilium et agnatorum
potestate.
GENTĪLĬTAS, ātis, f. _Parenté en ligne collatérale_, _famille_.
SYN. Gentilium jus, conditio, ratio, habitudo, nexus. USUS: De toto
gentilitatis jure disputandum fuit.
GENTĪLĬTĬUS, a, um, _Propre à une famille_. SYN. Genti et generi
communis. USUS: Gentilitia sacra, _sacrifices héréditaires dans une
famille_.
GĔNU, n. indecl.; pl. gĕnŭa _vel_ gēnuă, genuum, _Genou_. SYN. Nodus,
in quo femora desinunt, cujus pars posterior poples. EPITH. Dexterum,
flexum, sinistrum. PHRAS. 1. Ad genua advolvi, _se jeter ou se prosterner
aux genoux de qqn_. Se ad pedes alicujus projicere; ad pedes accidere;
genibus alicujus advolvi; ad genua alicujus jacere, volutari; ad pedes
alterius se provolvere, prosternere, abjicere; ad alicujus pedes
procumbere; ad genua se submittere. 2. Genua flectere, _fléchir le
genou_, _s’agenouiller_. In genua subsidere, procumbere; genua ponere,
submittere; in genua provolvi. Cf. Flecto. USUS: A genibus supplicem
repellere. Genu flexo, positis in terra genibus, _à genoux_. Genu innixus.
GĔNUĪNUS, a, um, _Naturel_; _de la joue_, _de joue_. SYN. Proprius. USUS:
Dentes genuini dicti, _dents molaires_.
GĔNUS, ĕris, n. _Race_, _famille_. SYN. Familia, stirps. PHRAS. 1.
Utrique illustre genus est, _tous deux sont d’une naissance illustre_.
Ambo summo loco nati, prosapia sunt illustri; genere inter suos
clarissimo orti; ad illustrissimos majores genus suum et originem
referunt; familiam suam a prima stirpe ad hanc ætatem ordine enumerare
possunt; ambo sunt vetustæ prosapiæ et multarum imaginum; summo,
honoratissimoque genere nati; claritudine generis præcellunt; claritate
natalium sunt insigni. Cf. Nobilis, Generosus. 2. Genere humili et
obscuro natus est, _il est né de parents obscurs_. Ipse sui generis
est initium; videtur ex se natus; est unus de multis terræ filius. Cf.
Ignobilis. USUS: 1. Genus est notio ad plures differentias pertinens.
Genus humanum. 2. Ratio, modus, discrimen, res, ordo, _espèce_, _nature_,
_sorte_, _manière_. Tuum consilium de toto genere belli. Prudentia tua in
omni genere singularis. Varia furandi genera. In omni genere et varietate
artium excellere. 3. Familia, stirps, _souche_, _extraction_. Genus ab
aliquo ducere, ementiri. Nobili genere ortus, natus.
GĔŌGRĂPHĬA, æ, f. _Géographie_.
GĔŌMĔTRA _vel_ GĔŌMĔTRES, æ, m. _Géomètre_. USUS: Geometræ, Musici,
Grammatici.
GĔŌMĔTRĬA, æ, f. _Géométrie_. USUS: In Geometria lineamenta, formæ,
intervalla, magnitudines. Geometriam discere, tractare, in summo honore
habere.
GĔŌMĔTRĬCUS, a, um, _Géométrique_. USUS: Geometricum quid explicare.
GERMĀNĒ, _Fraternellement_. SYN. Fraterne.
GERMĀNĬTAS, ātis, _Fraternité_. SYN. Communio sanguinis. (VULG.
Fraternitas). USUS: Moveat te horum pietas, moveat germanitas.
GERMĀNUS, a, um, _De frère_, _fraternel_. SYN. Ex eadem stirpe et genere
orti, præsertim fratres et sorores. USUS: 1. Hic cum mutilum nescio quid
locutus est, germanum se Thucydidem arbitrabatur. Frater germanus, soror
germana. 2. Verus, sincerus, _vrai_, _véritable_. Num hoc germanum esset?
Veteres illi et germani Latini. Veræ et germanæ justitiæ effigies. 3.
Similis, _semblable_. Homo Stoicis germanissimus, _un Stoïcien tout pur_.
GERMEN, ĭnis, n. _Rejeton_. USUS: Alieno ex sanguine germen.
GĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Faire_, _exécuter_. SYN. Facio,
administro, servo. ADV. Abstinenter se, acerbe bellum, apte, auspicato,
bene negotium, constanter se, excellentius, felicius, felicissime,
fortiter, fortuito, graviter consulatum, honeste, juste bellum, libenter
negotium, libere se, magnificentissime consulatum, male negotium,
malitiosius rem mandatam, modeste, se negligentius, omnino nihil jure.
Optime rempublicam, otiose negotium suum, palam rem, perdite se, pie
bellum, præclare negotium, privatim, publice, sanctissime se, severe
consulatum, submissius se, teterrime se in provincia, truculentius se,
turpissime se, tuto magistratum, valde bene, valde honeste. Geri bene,
obscure quid, pulcherrime. PHRAS. 1. Bene se gerit, _il se conduit bien_.
Eximia ejus in rebus gerendis opera exsistit. Ejus labor in reipublicæ
negotiis caste integreque versatur. Egregia ejus in tota vitæ ratione
virtus enitet; excellenter, sanctissime et prudenter se gerit. In rebus
tractandis præcipua est ejus gloria, virtus eximia; operam dat, ne quis
civium virtute præstet. Exemplo et spectaculo est omnibus. In eo munere
ita se tractat, ut venire in contentionem cum laudatissimis possit.
2. Male se gerit, _il se conduit mal_. Turpissime, flagitiosissime se
gerit; res libidine gerit, non ratione; admodum degeneravit; veteres
suas laudes imminuit; nihil fortiter, nihil moderate gerit; ejus opera
non sat caste in eo munere versatur; multa superbe, multa libidinose
facit. 3. Munus suum bene gerit, _il s’acquitte bien de son emploi_.
Munus suum, provinciam cum laude sustinet; partes officii omnes egregie
tuetur, colit; muneri suo satisfacit; nihil in eo officii ad exsequendum
munus suum desideres, exspectes; nihil in muneris functione curæ aut
diligentiæ prætermittit; muneris sui partes non languide aut indiligenter
præstat. Pro rege se gerit, _il se conduit en roi_. Partes sibi regis
sumit; personam regis in republica tuetur. USUS: 1. Susceptum negotium
pro tua fide et diligentia ex voluntate Cæsaris gerito. Bene sapienterque
rempublicam gerere. Inimicitias, bellum, personam rem alicujus gerere.
Ingenium muliebre, animum laude dignum gerere. 2. Vivo, me exhibeo,
_cum vocibus_: me, te, _se conduire_, _se comporter_. Turpissime, male,
prudenter se gerere. Gerere se pro cive, se _comporter comme un citoyen_.
3. Morem gerere, obtemperare, _être complaisant pour qqn, condescendre à
ses désirs_.
GESTĬO, is, īvi et ii, ire, n. _Tressaillir de joie_. SYN. Gestu corporis
desiderium rei ostendo, prægestio; studio, lætitia efferor; tanta lætitia
affectus sum, ut mihi vix constem. )( Mœreo, afflictus sum. ADV. Temere.
PHRAS. Nimia voluptate gestio, _je suis au comble du bonheur_. Exsulto
gaudio; onustum lætitia pectus apporto; vix apud me sum, ita gaudio
animus colliquescit; gaudio pene desipio. Cf. Gaudeo. USUS: Gestio scire
omnia. Lætitia gestire.
GESTĬO, ōnis, f. _Gestion_, _action de gérer_. SYN. Actio, tractatio.
USUS: Gestio negotii.
GESTO, as, avi, atum, are, a. _Porter_. SYN. Fero, porto, sustineo. USUS:
Male sustinenti arma scutum quoque, quod gestabat, excidit.
GESTŬS, ūs, m. _Geste_. SYN. Actio, motus corporis. EPITH. Imminens,
scenicus, venustus. USUS: Gestum agere; gestu decenti moveri; gestum
elegantem habere. In gestu nimium esse. Nimio gestu uti. Histrionum
aliqui gestus ineptiis non vacant.
GĪGANTES, antum, m. _Les géants_. USUS: Gigantum more pugnare cum diis.
Cf. Magnus.
GIGNO, is, gĕnŭi, gĕnĭtum, ere, a. _Engendrer_. SYN. Genero, creo,
procreo, suscipio. TRANSL. Pario. ADV. Aliunde. USUS: Ad majora quædam
nos natura genuit. Inde pax extraneis gignetur. Liberos genuit, sustulit.
GLĀCĬES, ēi, f. _Glace_. EPITH. Liquefacta, dilapsa. PHRAS. 1. Glacies
fit, _il gèle_. Aquæ gelu durantur, constringuntur; aquilonibus
durescit humor. Aquæ gelu clauduntur, adstringuntur. Aqua nivibus et
pruina concrescit. 2. Per glaciem ingredi, _marcher sur la glace_. Per
nudam glaciem fluentemque labem liquescentis nivis ingredi. 3. Lubrico
vestigio per glaciem decurrere, sese agere, se invehere, _glisser_. Per
glaciem labi; fluente vestigio ferri, deferri; glaciem fluente vestigio
decurrere, emetiri. 4. In glacie prolabi, _tomber sur la glace_. Labi,
prolabi in lubrico; fallente vestigio cadere; fallente pede prolabi.
5. In glacie pedem figere non possum, _je ne puis fixer le pied sur la
glace_. Gradienti planta nusquam consistit, constat; fugiente, fluxo,
instabili gressu inceditur; pedes insistere nusquam possunt; via lubrica
pedes fluunt. USUS: Glacies calore liquefacta et dilapsa, diffunditur.
Glacies tepefacta tabescit. Indurata glacies. Cf. Hiems, Frigus, Gelu.
GLĂDĬĀTOR, ōris, m. _Gladiateur_. SYN. Lanista, mirmillo. EPITH. Amens,
bonus, rudis, bustuarius, certissimus, confectus, saucius, crudelissimus,
dictatorius, furiosus, importunissimus, mediocris, nefarius, nequissimus,
nobilis, sceleratus, sceleratissimus, timidus, vetus, vetulus.
Gladiatores nobiles, nobilissimi, theatrales. USUS: Ex mirmillone dux, e
gladiatore imperator. Plurimarum palmarum vetus et nobilis gladiator.
GLĂDIĀTŌRĬUS, a, um, _De gladiateur_. USUS: Certamen gladiatorium.
Gladiatoria corporis firmitas.
GLĂDĬUS, ii, m. _Glaive_, _épée_. SYN. Sica, pugio, ensis. EPITH.
Cruentus, fulgens, plumbeus, reconditus in vagina, strictus, vacuus
vagina. PHRAS. 1. Gladium evaginare, _tirer l’épée du fourreau_. Gladium
nudare, stringere, distringere, e vagina educere; gladium educere. 2.
Gladium in vaginam recondere, _remettre l’épée dans le fourreau_. Vaginæ
reddere; gladium condere. USUS: Gladio plumbeo jugulare aliquem, levi
futilique argumento oppugnare, _avec une épée de plomb (avec un sabre
de bois)_, _c. à d._, _sans peine_. (PROV.). Suo gladio se jugulat, _il
se frappe de ses propres armes_. Suo dicto se capiendum præbet. Gladiis
rem gerere, _se battre en duel_. In gladium incumbere, _se percer de son
glaive_. Gladio confici, _être tué d’un coup d’épée_.
GLANDĬFER, a, um, _Qui porte des glands_. USUS: Glandifera quercus.
GLANS, dis, f. _Gland_, _fruit du chêne_. SYN. Nux e quercu. USUS: Sues
glande pascuntur.
GLĀRĔA, æ, f. _Gravier_. SYN. Arena, _vel_ lapides minutissimi cum arena.
GLĒBA, æ, f. _Motte de terre_, _glèbe_. USUS: Injecta gleba tumulis.
GLĬSCO, is, ere, n. _Croître_, _se développer_. SYN. Cresco. USUS: Ad
juvenilem libidinem copia voluptatum gliscit, ut ignis, oleo, _enflamme_.
GLŎBŌSUS, a, um, _Rond_, _sphérique_. SYN. Rotundus. USUS: Stellæ
globosæ. Globosus mundus.
GLŎBUS, i, m. _Globe_. EPITH. Cœlestis, eminens, extimus, habitabilis,
cultus, medius. USUS: Terræ globus, stellarum globi.
GLŎMĔRO, as, avi, atum, are, a. _Rassembler_, _grouper_, _accumuler_.
USUS: Glomerare clades. Venæ inter se glomerantur.
GLŌRĬA, æ, f. _Gloire_. SYN. Claritas, splendor, lux, amplitudo. )(
Turpitudo, probrum. EPITH. Abjecta, admirabilis facti, æterna, non
æterna sed ne diuturna quidem, aliena, amplissima, antiqua, antiquior,
bellica, pura, comes mortis, comes recte factorum, communis cum aliquo,
continuata, divina, dulcis, eximia atque immortalis, dulcior, falsa,
ficta, frequens de aliquo, illustris et pervagata, illustrior, immensa,
intemperans, non insolita adolescentibus, justa, merita, magna, major,
maxima, militaris, minor, muliebris, navalis, necessaria, salutaris
alicui, nota, nova, par, paterna, avita, popularis, præstantior omni
patrimonio, virtutis præstantissima, pristina, propria ingenii,
sempiterna, singularis, solida veraque, stabilis, summa, perfecta, tanta
bonorum, sibi necessaria, et salutaris, gravis, solida, verissima,
universa. PHRAS. 1. Gloriæ appetens est admodum, _il désire beaucoup
la gloire_. Fertur ille vir gloria; flagrat, volitat, ardet cupiditate
laudis; summus ardor mentis ad gloriam eum rapit; in concupiscenda
gloria modum non novit; gloriæ stimulis, æstu ingenti agitur. Mirum in
modum dulcedine gloriæ tangitur, capitur, excitatur. 2. Gloriam etiam
inanem cupide quærit, _il recherche même un vain renom_. Inanem etiam
venatur, aucupatur gloriam; popularis auræ captator est; umbras etiam
falsæ gloriæ consectatur; adumbratam etiam gloriæ imaginem consectatur;
laborem nullum refugit, ut aliquod falsæ choragium gloriæ comparet.
3. Quam sis gloriæ cupidus, non ignoro, _je sais combien vous désirez
la gloire_. Omnes tuos ad laudem impetus novi. Quam sis ad laudem
propensus, inclinatus; quanti sit apud te laus; quantum labores de laude;
quam vehementer in laudem incumbas; quam laudi servias, studeas; quo
studio laudem sequaris, quæ tua sit laudis cupiditas, præclare novi,
habeo cognitum. 4. A puero gloriæ cupidus eras, _dès votre enfance,
vous désirez la gloire_. Jam inde a pueritia gloriæ studio atque amore
flagrabas; inflammatus ad gloriam a puero fuisti. Spectasti gloriam ante
omnes res a primis annis; ab ineunte ætate erat tibi gloria omnium rerum
antiquissima; tibi gloria in animo erat; tibi gloria in oculis erat; in
amoribus erat; in desideriis erat. A puero laudis cupiditate, studio
gloriæ ferebare; gloria ducebaris; laudis studio trahebaris, ad gloriam
ferebaris; laudis amore tenebaris, capiebaris; ex laude pendebas; æstu
gloriæ percitus eras; gloriæ stimulis agitabaris. 5. Ex laboribus tuis
gloriam immortalem consequeris, _vos travaux vous procureront une gloire
immortelle_. Quos nunc suscipis labores, ii te apud posteros æterna
gloria donabunt, afficient, illustrabunt, ornabunt, decorabunt; tuum
nomen immortalitati commendabunt; ab hominum oblivione, et interitu
vindicabunt; tui nominis famam in omnes temporum ætates dissipabunt;
tuum nomen posteritati tradent omnium sermonibus et scriptis exornandum,
extollendum, celebrandum, honestandum, tuendum. Editis tot immortalibus
operibus id consecutus es, ne dies tui nominis famam delere possis, ut
omnis de te posteritas loquatur, ut tuas laudes litteræ ac monumenta
loquantur; nullæ ut litteræ de tuis laudibus conticescant; nulla erit
tam surda posteritas, nulla tam ingrata fama, quæ non in cœlum susceptos
labores tuos debitis laudibus ferat. 6. Nihil aliud, quam divinam gloriam
intendo, _je n’ai en vue que la gloire de DIEU_. Ad DEI gloriam omnia
refero; divinam unice gloriam in omnibus specto; nihil ago, quod non sit
cum divina gloria conjunctum. Prima mihi, præcipua, antiquissima est
divinæ gloriæ propagandæ cura. Meorum consiliorum, actionum mearum finis
est major DEI gloria. Omnibus in rebus divinus mihi honor propositus est.
Ante omnia mihi divinus honor est; summo apud me loco divinus honor est;
is primum apud me locum obtinet; actionum mearum norma quædam, et regula
est; semper est ante oculos. Huc mentem intendo; huc animum refero; huc
specto; ad hunc finem consilia, cogitationes, mentis aciem intendo. Cf.
Fama. USUS: Gloria est frequens de aliquo fama cum laude; illustris et
pervagata multorum et magnorum in suos, patriam, humanum genus fama
meritorum; consentiens laus bonorum, incorrupta vox bene judicantium de
excellente virtute, cujus gradibus videntur homines in cœlum ascendere.
Ex omnibus virtutibus, præmiis amplissimum est gloria. 1. Gloriam
appetere, _désirer la gloire_. Quærere, aucupari, venari, captare,
consectari; gloriæ servire; ad gloriam virtutis via grassari. 2. Gloriam
acquirere, _se couvrir de gloire_. Parere sibi amplissimam gloriam,
capere, consequi, adipisci; in gloriam venire, gloriam sibi comparare. 3.
Gloriam augere, _augmenter sa gloire_. Alere, multiplicare, duplicare,
amplificare. 4. Gloriam minuere, _perdre son renom_. Imminuere,
infringere. 5. A gloriæ studio aliquem revocare, refrenare, _détourner
qqn d’un désir immodéré de la gloire_. 6. Gloriam abjicere, _mépriser la
gloire_. 7. Gloria florere, circumfluere, _être renommé_. 8. Gloriam in
se transmovere, _s’attirer la gloire_. Cf. Fama, Honor, Laus, Amplitudo,
Existimatio, Arrogans, Ambitiosus, Superbus.
GLŌRĬĀTĬO, ōnis, f. _Action de se glorifier_. USUS: Gloriatione digna est
beata vita, _la vie heureuse mérite qu’on s’en glorifie_.
GLŌRĬŎLA, æ, f. _Faible gloire_. USUS: Etiam hisce eum gloriolæ
insignibus ornemus.
GLŌRĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Se glorifier_. SYN. Prædico, gloria me
et prædicatione effero. ADV. Honeste, bene, insolenter, intolerantissime
de divitiis, quadammodo, recte. PHRAS. De sua nobilitate valde gloriatur,
_il tire vanité de sa noblesse_. De majoribus se jactat insolentius;
venditat genus suum; sublatius de se deque natalium splendore asciscendæ
laudis causa prædicat, dicit, loquitur; est in hoc homine summa
venditatio generis atque ostentatio. Martem ipsum sui generis conditorem
fert immodicus sui æstimator, præ se ignobiles omnes et plebeios
prædicat; laudat venditatque genus suum homo inepte gloriosus; jactatio
generis ac venditatio confessa in hoc homine vitia sunt. Cf. Jacto,
Ostentatio. USUS: De divitiis, de rebus gestis insolenter gloriaris.
GLŌRĬŌSĒ, _Avec gloire_, _glorieusement_. SYN. Magnifice, elate. USUS: De
seipso gloriosius prædicare.
GLŌRĬŌSUS, a, um, _Glorieux_, _honorable_; _fier_, _présomptueux_. SYN.
Ostentator: clarus, amplissimi nominis. PHRAS. Gloriosum id ducebat, _il
regardait comme honorable de_.... In gloria id ponebat; amplum, et ad
memoriam insigne id putabat; pulcherrimum id sibi fore ratus; decus id
suum arbitratus est. USUS: 1. Militem gloriosum imitaris, _vous imitez
le soldat fanfaron_. 2. Præclarus, qui in maxima gloria est et gratia,
_glorieux_, _illustre_, _renommé_. Mihi exilium ad reipublicæ rationes
gloriosum fuit. Facta illustria et gloriosa. Magnifica et gloriosa
ostentatio civitatis. Cf. Clarus, Gloria, Ostentator, Fama.
GLŪTĬNĀTOR, ōris, m. _Celui qui colle_. USUS: Librorum glutinatores,
_relieurs_.
GNĀRUS, a, um, _Qui sait_, _qui connaît_. SYN. Peritus, sciens. USUS:
Gnarus reipublicæ. Gnarus malorum impendentium. Gnari, prudentes locorum.
Cf. Peritus.
GNĀTUS, i, m. _Fils_. SYN. Filius.
GNĀVĬTER, _Avec ardeur_. SYN. Diligenter. USUS: Gnaviter pugnare, agere.
GNĀVUS, a, um, _Ardent_, _habile_. SYN. Strenuus, celer. Cf. Diligens.
GRĂBĀTUS, i, m. _Lit_, _grabat_. SYN. Lectulus.
GRĂCĬLIS, e, gen. com. _Mince_, _grêle_. SYN. Tenuis corpore, macilentus.
USUS: Virgo gracilis.
GRĂCĬLĬTAS, ātis, f. _Finesse_, _maigreur_. SYN. Corporis habitudo
tenuior, subtilitas. )( Crassitudo. EPITH. Summa. USUS: Est in illo summa
gracilitas et infirmitas corporis.
GRĂDĀTIM, _Par degrés_, _graduellement_. SYN. Gradibus, per gradus. USUS:
Ab humilibus ad superiora, ad honores gradatim ascendere. Minutatim et
gradatim interrogare.
GRĂDĀTĬO, ōnis, f. _Gradation_. Figura Rhetorica.
GRĂDĬOR, ĕris, gressus sum, gradi, d. _Marcher_. Ambulo, eo, ingredior.
)( Serpo. USUS: Fidenti animo gradi ad mortem. Cf. Eo.
GRĂDŬS, ūs, m. _Degré_. SYN. TRANSL. Locus, dignitas, momentum,
progressus, ordo, aditus. EPITH. Altus dignitatis, altior, altissimus
amplissimusque dignitatis, facilis, inferior, facilior, infimus, plenus,
primus, senatorius, stabilis, non expers dignitatis. Gradus beati, male
hærentes, multi, novi, pares honorum, dispares gloriæ, plures, reliqui.
PHRAS. 1. Ad eum, quem volebas, gradum evectus fuisti, _vous êtes
arrivé à la place que vous ambitionniez_. Ad eum, quem volebas, gradum
ascendisti, evolasti, pervenisti, pervasisti, elatus fuisti; eum gradum,
ad quem aspirabas, attigisti, adeptus, assecutus es; in eo, ad quem
tendebas, gradu positus, locatus, collocatus es; gradum eum obtines, quem
optabas. USUS: 1. Sunt certi gradus officiorum, ut prima caritas diis,
secunda parentibus, tertia patriæ debeatur. 2. Assequi gradum altissimum
civitatis, _obtenir le premier rang dans la cité_. Consequi, ascendere,
obtinere, pervenire ad summum honoris gradum; poni, locari, collocari in
altissimo gradu. 3. De gradu dejici, dimoveri, _perdre sa place_. Cf.
Promoveo.
GRÆCĒ, _A la grecque_, _en langue grecque_. USUS: M. Cicero senex
dicebat, ut quisque optime græce sciret, ita esse nequissimum. Græce
loqui, _parler grec_.
GRÆCĬA, æ, f. _Grèce_. EPITH. Magna, princeps eloquentiæ, vera, integra,
vetus. USUS: Interdum verborum inops Græcia.
GRÆCŬLUS, i, m. _Grec (dans un sens de mépris)_. USUS: Græculus
assentator; græculi contentionis cupidiores, quam veritatis. Quid mihi
tanquam græculo otioso et loquaci quæstionem ponis?
GRÆCUS, a, um, _Grec_, _grecque_. EPITH. Græci leves, immanes atque
barbari, sacrilegi et jam pridem improbi. USUS: Homo levitate Græcus,
crudelitate barbarus. Eruditissima Græcorum natio. Græcæ litteræ. Latina
lingua tam copiosa est, quam Græca. Libri Græco sermone confecti.
GRĀMEN, ĭnis, n. _Gazon_. SYN. Herba.
GRĀMĬNĔUS, a, um, _De gazon_. USUS: Etiamne gramineas hastas eripuit
(Verres)? _Verrès a-t-il été jusqu’à enlever aux statues leurs lances de
roseau?_
GRAMMĂTĬCA, æ, f. _Grammaire_. SYN. Grammaticorum instituta.
GRAMMĂTĬCUS, a, um, _Grammatical_. USUS: Ars Grammatica.
GRAMMĂTĬCUS, i, m. _Grammairien_. USUS: Grammatici est Poetarum
tractatio, verborum interpretatio, pronuntiandi quidam sonus.
GRĀNĀRĬA, ōrum, n. pl. _Greniers_. USUS: Adstringere et laxare granaria.
GRANDÆVUS, a, um, _Vieux_. USUS: Grandis ævi, provectioris ætatis. Cf.
Senex.
GRANDESCO, is, ere, n. * _Grandir_, _croître_, _se développer_. SYN.
Cresco. Cf. Cresco.
GRANDĬLŎQUUS, a, um, _Qui a un style élevé_, _pompeux_. SYN. In oratione
grandis, gravis, plenus, copiosus, amplus. USUS: Nam et grandiloqui
fuerunt ampla sententiarum gravitate, et majestate verborum. Cf. Thraso.
GRANDIS, e, gen. com. _Grand_, _gros_. SYN. Magnus, ingens, immanis.
USUS: Jam grandis puer. Grandis et tragicus orator. Perspicuum et grande
vitium. Ætate provectus, non tamen grandis natu.
GRANDĬTAS, ātis, f. _Grandeur_. USUS: Id apparet ex genere et granditate
verborum.
GRANDO, ĭnis, f. _Grêle_. RAD. A granis; pluvia congelata in granorum
forma decidens. EPITH. Minuta, subita præcipitans. PHRAS. Grando cecidit,
_il a grêlé_. Concreta in nubibus aqua, magnam vim nivosæ grandinis
dejecit; grandinem venti glomeratam in terras egerunt; procella cœli
fragore ingenti effusa est; imber grandinem incutiens torrentis modo
effusus est. Excussa e nubibus grandinis procella. USUS: Grando mista
imbri cadit.
GRĀNUM, i, n. _Grain_. USUS: Tritici grana.
GRĂPHĬCĒ, _Parfaitement_. SYN. Eleganter, scite. USUS: Graphice ornatus,
graphice facetus.
GRASSĀTOR, ōris, m. _Brigand_. SYN. Latro. Cf. Latro.
GRASSOR, aris, atus sum, ari, d. _Faire irruption_, _attaquer_. SYN.
Sævio. USUS: Grassari in possessionem agri publici. Jure grassari, non
vi. Grassari ad gloriam virtutis via.
GRĀTĒ, _Avec plaisir_. SYN. Animo grato. USUS: Quid pie, quid grate, quid
humaniter ab illo factum unquam?
GRĀTES, um, f. _Action de grâces_. SYN. Gratiæ. USUS: Grates tibi ago.
Cf. Gratia.
GRĀTĬA, æ, f. _Grâce_, _bienfait_, _reconnaissance_. SYN. Grates, favor
popularis, beneficium. EPITH. Æquabilis, bona, excellens, fidelissima,
illustris, non invidiosa, justa et debita, magna, major, mala, maxima,
merita Diis immortalibus, muliebris, mutua, nimia, par, permagna,
popularis, præclara, præsens, reconciliata, subita, summa, tanta, vetus,
equestris. Gratiæ bonæ, multæ, excellentes, immortales, incredibiles,
justissimæ, magnæ, majores, maximæ, meritæ, miræ, mirificæ, plurimæ,
reliquæ, singulares. PHRAS. 1. Gratias tibi ago, _je vous rends grâces_.
Si non parem tuis meritis, at pro nostro tamen studio meritam debitamque
gratiam refero, reddo, habeo, persolvo, tribuo; etsi tanta, quantam
debeo, referri gratia non potest, habeo tamen, quantam maximam capere
animus meus potest; pro tuo isto in me studio gratiam et habeo, et
habiturus sum immortalem; gratias tibi ago maximas, quandoquidem pares
referre non possum. 2. Gratiam alicujus quærere, _rechercher les bonnes
grâces de qqn_. Gratiam alicujus aucupari; locum gratiæ quærere apud
aliquem; gratiam sibi conciliare; benevolentiam alicujus captare; in
gratiam et amicitiam sese insinuare; inire gratiam ab aliquo velle;
admitti in gratiam alicujus cupere. 3. Est in gratia apud illum, _il
est tout puissant près de cet homme_. Principem apud illum gratiæ locum
tenet, obtinet; amplissimam sibi apud illum collegit, peperit gratiam;
magna apud illum positus est in gratia; floret principis sui gratia;
excellit, magnam iniit apud illum, ab illo gratiam. Cf. Favor. 4. Non
tua, sed aliorum culpa cecidisti e populi gratia, _ce n’est pas par
votre faute, mais par celle des autres que vous avez perdu la faveur
populaire_. Non tua, sed aliorum culpa, vitio, injuria studium populi
amisisti; populi gratiam et benevolentiam perdidisti; et studio et
benevolentia excidisti; aliena culpa factum est, non tua, ut populus non
amplius tibi faveat, suffragetur; ut populus nec tam bene in te animatus
sit, nec tam tui honoris studiosus; ut, qua florebas hominum gratia, eam
amitteres; ut ea gratia hominum, qua fruebaris antea, prorsus excideres;
ut amitteres hominum studia; ut ex animis atque favore hominum excideres;
ut gratiosus apud populum minime sis; ut carus populo non amplius sis;
ut nullum populi studium teneas; nullam ut populi gratiam obtineas; ut
populum tui studiosum, bene in te animatum, tibi amicum non habeas; ut
favente, benigno, tibi æquo, amico populo non utaris; ut ex amore populi
effluxeris; ut perierit, quod habebas gratiæ. Studium populi, gratiam
populi non tua, sed aliorum culpa exstinxit, perdidit, afflixit; non
tua, sed aliorum culpa veterem gratiam exulceravit; benevolentiam populi
non tua, sed aliorum culpa delevit, tibi eripuit, abstulit, ademit. Non
tuum aliquod factum gratiam apud populum exstinxit, effudit, sed aliorum
invidentia. 5. In gratiam cum adversario redii, _je me suis réconcilié
avec mon ennemi_. Ego et adversarius meus voluntates rursum copulavimus;
reconciliata inter nos ex inimicitiis gratia est; simultatem humanissime
deposuimus; placatæ inter nos sunt iræ discordiæque nostræ; oblivione
præteritorum discordias finivimus; ad amicitiam consuetudinemque
pristinam nos traduximus. Gravi odio et simultate, qua diu conflictati
sumus, deposita, complexi sumus inter nos, conjunctisque jam voluntatibus
amicissime vivimus. Cf. Reconcilio. USUS: 1. Gratia, in qua amicitiarum
et officiorum alterius memoria, alterius remunerandi voluntas continetur.
Maximam tibi gratiam debeo. Maximam tibi gratiam habere et agere debeo.
Gratiam memori mente persolvere, gratiæ alicui apponere, _faire un
mérite à qqn_. Gratiam repetere, _demander grâce_. 2. Favor, amicitia,
amor, _faveur_, _amitié_, _crédit_. Gratiam alicujus sequi, aucupari,
assequi, consequi. Aliquem in magna gratia apud alterum ponere. Gratiam
inire ab aliquo, cum aliquo, apud aliquem. Aliquo facto veterem gratiam
exulcerare; effundere collectam gratiam, _perdre l’amitié de qqn_.
In gratiam redire. In gratiam admittere, recipere aliquem. Aliquem
in gratiam reducere, restituere; gratiam componere inter aliquos et
reconciliare. 3. Auctoritas, plausus, favor popularis, _autorité_,
_crédit_, _faveur populaire_. Gratiam aucupari, quærere; gratiam
colligere, acquirere, consequi; gratia florere. Gratiam debilitare,
exstinguere. 4. Causa, _en considération de, pour_. Prolis, quæstus,
oblectationis gratia aliquid facere.
GRĀTĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Bienfait_, _faveur_, _service_. SYN. Gratia,
beneficium. )( Injuria. EPITH. Imprudens. USUS: Gratificationem et
benevolentiam ponere. Cf. Favor.
GRATĬFĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Être agréable à qqn_, _faire
plaisir_. SYN. Beneficium, gratiam facio. ADV. Honesto. PHRAS. 1.
Gratificare mihi in ea re, _rendez-moi ce service_. Obsequere voluntati
meæ; studiis nostris servias velim; da hoc mihi, da amicitiæ nostræ; non
est, cur non velificeris nobis; obsequere amico; in justam hanc meam
cupiditatem incumbe, quæso; da hoc generi, da nomini nostro; pro tuo in
me officio, pro meo in te studio, largire hoc voluntati meæ. 2. Volo tibi
amicisque tuis gratificari, _je veux vous faire plaisir_, _à vous et à
vos amis_. Volo non solum tua, verum etiam tuorum amicorum causa vestris
commodis servire; cupio, studeo agere, quod tibi amicisque tuis gratum
sit; quod tibi, tuisque gratum ac jucundum accidat; quod tibi tuisque
placeat, lætitiam ac voluptatem afferat; inire gratiam officiis meis non
a te modo, verum etiam ab amicis tuis velim. Opto rem gratam tibi tuisque
facere. Opto aliquid præstare, navare tua tuorumque causa. Ad id unum mea
studia converto, ut aliquid efficiam, ex quo tu et amici tui voluptatem
capiant. Servire non solum tibi sed etiam amicis tuis cupio. Servire
voluptati et commodo non solum tuo, verum etiam amicorum tuorum volo;
tuam amicorumque tuorum gratiam officiis meis quærere studeo. Cf. Faveo.
USUS: Gratificari cuiquam aliquid, quo ei obsit. Cur tibi de ea re non
gratificer, nescio.
GRĀTĬŌSUS, a, um, _Qui a du crédit_. SYN. Qui gratia multum potest apud
alios. PHRAS. 1. Illi gratiosi nunc solum sunt, qui opibus valent,
_les gens riches sont seuls aujourd’hui considérés_. Qui magis ab
opibus firmi, parati sunt, qui magis instructi sunt copiis, illi gratia
excellunt; gratia florent, gratiam ineunt apud populum; in eos sua
studia liberalius homines conferunt; iis favent suffragantur, student,
præsto sunt. Cf. Gratia. 2. Assentatores gratiosi sunt apud illum, _les
flatteurs sont en faveur près de lui_. Qui ad voluntatem ejus loquuntur,
hi gratia valent, possuntque plurimum; hi summos quosque gratia adæquant
apud illum; hi pollent plurimum, hi largiter possunt apud illum; horum
nomen apud illum est in gratia; in his omnia apud illum sunt ad gratiam.
USUS: Homo potens, gratiosus, disertus. Homines in civitatibus suis apud
omnes ordines gratiosi. Cf. Carus, Acceptus.
GRĀTIS, _Gratuitement_, _pour rien_. SYN. Gratuito, sine mercede, sine
præmio, pecunia. PHRAS. Gratis omnibus servit, _il rend à tous des
services désintéressés_. Sine ullo munere opem ac operam præstat omnibus;
ejus officia minime sunt mercenaria; gratuita est ejus comitas, nec
præmiorum mercedibus evocata; gratis, non pretio officiosus est; gratuito
servit; non exigit gratiam, nec beneficium feneratur. USUS: Habitare
gratis in alieno. Gratis mihi res constat.
GRĀTŬĬTO, _Gratuitement_. SYN. Gratis.
GRĀTŬĬTUS, a, um, _Gratuit_. SYN. Sine præmio et mercede. )( Mercenarius,
conductus. USUS: Innata est homini probitas gratuita, non præmiorum
mercedibus evocata; liberalitas gratuita, non mercenaria.
GRĀTŬLĀTĬO, ōnis, f. _Félicitation_, _compliment_, _sujet de joie_. SYN.
Communis gaudii demonstratio, lætitia publica. )( Lamentatio. EPITH.
Celeberrima, exigua, exoptatissima, jucunda, maxima, multa civium, nova,
præpostera, probatissima, recens, sera, summa. Gratulationes gratæ,
maximæ, innumerabiles, tantæ. USUS: 1. Nos in hominum cœtibus gratiis
agendis et gratulationibus habendis et omni sermone celebramur. Maxima
illi gratulatio facta est. Diana summa civium lætitia et gratulatione
reducta. 2. Supplicatio ad fana, _actions de grâces (en l’honneur des
dieux)_. Decernere, facere alicui servatæ reipublicæ gratulationem,
_félicitations_.
GRĀTŬLĀTOR, ōris, m. _Celui qui félicite_. USUS: Sæpe gratulator lætior
est, quam is, cui gratulatur.
GRĀTŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Féliciter_. SYN. Congratulor,
gratulationem facio, gratulatione utor. ADV. Publice, serius, tardius,
valde, vehementer, vere, verecunde, nimis. PHRAS. Suum Ciceroni reditum
omnes gratulabantur, _tous les Romains félicitaient Cicéron de son
retour_. Ejus ad urbem accessus incredibili hominum multitudine et
gratulatione florebat; ominibus optimis eumdem omnes prosequebantur;
Cicero non sine magnis gratulantium clamoribus Romam repetit; Ciceronem
Romani ovantes ac gratulantes accepere, festis vocibus excepere. Non
fere quisquam fuit, qui non complecteretur, exoscularetur, laudibus ejus
reditum cumularet; Ciceroni in urbem reduci auditi omnes uno ore omnia
bona dicere et laudare fortunam reipublicæ, quæ talem virum recepisset.
USUS: Quod mihi de filia gratularis, agnosco humanitatem tuam. Gratulor
reipublicæ recuperatam libertatem, et gaudeo. Alacres et læti inter se
gratulantur.
GRĀTUS, a, um, _Reconnaissant_, _agréable_. SYN. Officii memor, non
ingratus, qui meritam alicui gratiam memori mente persolvit, qui
beneficii accepti meminit; _item_: Acceptus, jucundus, carus. PHRAS. 1.
Gratum te esse decet erga patronum, _il convient que vous vous montriez
reconnaissant envers votre patron_. Memorem te animum præstare decet;
decet, ut spectata tua sit in referenda gratia pietas; ut perpetua tibi
sit referendæ gratiæ voluntas; ut viro optime de te merito referas,
quod debes; ut meritam gratiam memori mente persolvas; ut gratus in
te sit animus, et beneficii memor; ut grati animi fidelis memoria
plurimum apud te valeat; ut parem et cumulatissimam gratiam referas
patrono tuo. 2. Tuis beneficiis semper gratum me exhibebo, _je serai
toujours reconnaissant de vos bienfaits_. Tua in me beneficia nunquam
obliviscar; tua erga me merita, magnitudinem tuorum erga me meritorum
semper meminero; memoria tenebo; perpetua memoria tuebor, custodiam
conservabo. Nulla dies, nulla temporis vetustas, non casus ullus, non
fortuna magnitudinem tuorum erga me meritorum imminuet; ex animo delebit,
tollet, auferet; oblivione delebit, obruet, obscurabit, exstinguet.
Vigebit in me tuorum beneficiorum æterna, perpetua, nunquam interitura
memoria. Nunquam apud me tuum beneficium intermoriturum existima. Tuam in
me singularem benignitatem, tuam in me incredibilem liberalitatem semper
in animo, semper in oculis habebo; perire apud me, evanescere non patiar.
Hærebunt mihi in animo, mente, memoria tua beneficia. Fixa permanebunt,
impressa in animo ac mente exstabunt tua beneficia. Vitæ par et æqualis
erit recordatio meritorum tuorum. Dies nonnisi ille, qui vitam mihi
adimet, tuorum officiorum memoriam terminabit; finis mihi ac terminus
et vitæ et memoriæ benignitatis in me tuæ idem erit, futurus idem est.
Semper memoria tenebo; tuebor mente atque animo; nunquam obliviscar,
nunquam apud me delebit oblivio beneficia, officia, merita erga me tua;
memorem me tibi, quæcumque se occasio dederit, obtulerit, probabo. Gratum
me tibi memoremque præstabo; præstabo tibi eam, quam debeo, memoriam
meritorum tuorum. Gratum me nullo non loco, nullo non tempore memorem,
nunquam non gratiæ referendæ memorem et studiosum senties, experieris,
cognosces. Grati animi laudem in me non requires, non desiderabis. Non
committam, ut ingratum me appellare possis; ut in illo officio, quod bene
merentibus debetur, jure me, ac merito quisquam reprehendat. Enitar, ut
in ingrati animi vitium, crimen non incidam; ne quis mihi turpem ingrati
animi notam possit inurere; ne quis mihi ingrati animi culpam objicere
possit. Enitar, ut ab ingrati animi vitio, crimine, culpa, turpi infamia
longissime sejungar, discedam, absim; ut ea culpa vacem, vacuus sim,
caream; ejus culpæ sim expers, quam committunt, qui nullam referendæ
gratiæ curam suscipiunt; qui de referenda gratia minimum laborant;
enitar, et, ut spero, consequar, ut de me optime esse meritum læteris,
ut officia erga me tua voluntati, ac lætitiæ tibi sint; ut ex tuis in
me officiis voluptatem capias; ut officiorum tuorum fructum feras,
percipias, colligas; ut gratiæ tuæ gratiam a me feras; ut parem tibi
referam gratiam; ut par pari re eram; ut officia tua omnibus officiis
æquem, compensem, remunerer. Quam amanter me tractaveris, quam benigne
mihi feceris, quam studiose in omni re me commendaveris, quam humaniter
ac benefice, quibus officiis amicitiam nostram colueris, prosecutus sis,
quibus me rebus auxeris, ornaveris, honestaveris, ipse mihi atque etiam
aliis commemorabo; ita diu recordabor, ut vita me prius defectura sit,
quam tuorum in me beneficiorum recordatio. Beneficia tua, dum vivam,
grata memoria prosequar; quoad vixero, dabo operam diligenter, id agam
omni studio, id curabo, contendam, in eam curam, in id studium incumbam,
id mihi propositum erit in omni vita, eo spectabit animus, eo curæ
cogitationesque meæ referentur; eo consilia mea referentur, dirigentur,
ut me gratum tibi esse sentias, 3. Gratum me non verbis modo, sed
rebus ipsis experiere, _non seulement mes paroles, mais mes actes vous
prouveront toujours ma reconnaissance_. Feneratum hoc beneficium tibi
pulchre dices; efficiam, ut ad te non sine fenore redeat id beneficium;
pro isto tuo in me officio omnia vicissim a me officia exspecta; in
omni vitæ meæ cursu nihil mihi prius, nihil antiquius erit, quam ut
officia tua paribus a me officiis compensentur, commoda vicissim tua
meis quantiscumque occupationibus anteponam; meus animus vicissim erga
te is erit, quem tu jure postulaveris; qui tibi ex me debentur fructus,
eos uberrimos capies, colliges, metes, feres; paribus officiis tuis
in me meritis cumulate satisfaciam; quibuscumque officiis potero, tuam
erga me humanitatem exæquabo. Cf. Compenso. 4. Non possum tibi satis
gratus esse pro beneficiis tuis, _je ne puis assez vous rendre grâces
pour tant de bienfaits_. Quibus verbis tibi gratias agam, non reperio.
Qui respondebo tuæ tam liberali in me voluntati? Utinam tua in me merita
referenda gratia consequi aliquo modo possim! vellem, officium istud
officiis meis exæquare liceret: sed quis tandem est, qui non intelligat,
tuis me muneribus in omne consequentis ævi spatium teneri obstrictum?
Arctiore me tibi vinculo obstrinxisti, quam ut exsolvere beneficiorum
tuorum partem ullam possim; vivendum mihi, ac moriendum erit ingrato.
Studium tibi quidem meum vel agnoscendo, vel prædicando beneficio lubens
declarabo, sed eo me nomine plus tibi debere sentio, quam ut solvendo
unquam esse possim. Mea quidem in te omnia vel studii, vel observantiæ
officia constabunt integra, sed tuorum in me promeritorum partem in
referenda gratia nullam assequar. Incredibile tuum in me studium studio
quidem colam sempiterno, sed tuorum in me meritorum tanta est magnitudo,
exæquari ut nulla grati animi significatione possit. USUS: 1. Bene de me
meritis gratum me præbeo reipsa atque animo gratissimum. Nomen alicujus
et beneficia grata memoria prosequi. Erga salutis suæ auctores gratus.
Gratus est, qui in referenda gratia non commodum, sed eum ipsum, cui
refert gratiam, cernit. 2. Acceptus, jucundus, optatus, _agréable_,
_charmant_, _délicieux_. Officium tuum, judicium, mihi pergratum fuit.
Rebus grata, gratiora verbis facere. Officium mire gratum. Cf. Jucundus,
Carus.
GRĂVĀTĒ, _Avec peine_. SYN. Difficulter, ægre. )( Benigne, comiter. USUS:
Benigne, non gravate.
GRĂVĒDĬNŌSUS, a, um, _Catarrheux_, _sujet aux rhumes de cerveau_. SYN.
Ad gravedinem proclivis. USUS: Gravedinosos quosdam dicimus, quosdam
herniosos, non quia jam sint, sed quia sæpe sint.
GRĂVĒDO, ĭnis, f. _Rhume de cerveau_, _lourdeur de tête_. SYN.
Destillatio capitis nares claudens, vocem obtundens, siccam tussim
movens. EPITH. Molesta. USUS: Gravedine tentari, laborare. Gravedini
subvenire, occurrere, obsistere. Gravedinem removere, abigere, repellere.
GRĂVĬDĬTAS, ātis, f. _Grossesse_. USUS: Graviditates et partus affert
luna a sole illuminata.
GRĂVĬDO, as, avi, atum, are, a. _Rendre mère_. SYN. Gravidam facio. USUS:
Terra seminibus gravidata, _fécondée_.
GRĂVĬDUS, a, um, _Chargé_, _plein_. SYN. Prægnans, fetus, plenus. PHRAS.
Gravida est, _elle est enceinte_. Fert uterum, gestat uterum; fert
ventrem, partum. USUS: Ubera gravida vitali rore.
GRĂVIS, e, gen. com. _Lourd_. SYN. Ponderosus. )( Levis. USUS: 1. Gravia
omnia suo pondere in terram feruntur. 2. Arduus, difficilis, molestus,
_difficile_, _pénible_, _funeste_. Vereor, ne tibi gravis sim. Eum ne
graviore quidem verbulo compellavi, _je ne lui ai pas adressé le moindre
reproche_. Tempus reipublicæ, anni gravissimum. 3. Magnæ auctoritatis,
ponderis, dignitatis, _grave (en parl. d’un homme)_, _sérieux_,
_influent_. Vir prudens et auctoritate gravis. Nomen vestrum mihi grave
et sanctum est. 4. Severus, _sévère_, _rigide_. Gravis sine arrogantia.
Cato omnium gravissimus et severissimus. 5. Depressus, _grave_. Vox
gravis. )( Acuta.
GRĂVĬTAS, ātis, f. _Pesanteur_; _dignité_, _noblesse_. SYN. Pondus;
auctoritas. )( Levitas. EPITH. Acrior verborum, admirabilis, ampla
sententiarum, censoria, digna exspectatione, divina orationis, plena
antiquitatis, incredibilis et inaudita, major, naturalis ac necessaria,
paterna, perpetua orationis, singularis ac pene divina, summa, tanta,
vetus judiciorum. PHRAS. Cato vir erat maximæ gravitatis, _Caton était
un citoyen plein de gravité_. Vir erat divina quadam gravitate, morum
majestate incredibili; nihil unquam nisi severissime et gravissime
fecit. Erat in illo gravitas condita comitate; in ejus non sententia
solum, sed nutu residebat auctoritas; erat in eo viro summa auctoritas
et amplitudo; Cato prisci moris vir, et sanctus, in quo nihil solutum,
leve, inconsideratum. Catoni incredibilem natura tribuit gravitatem;
Cato admirabili vitæ gravitate præstabat; in Catonis vultu inerat prisca
severitas, in verbis fides. Cf. Auctoritas. USUS: 1. In omnibus rebus
adhibere, tenere, servare, tueri gravitatem. 2. Cœli gravitas tanta est,
quantam vix sustinebo, (VULG. Non est bonus aer), _l’air est lourd,
malsain_.
GRĂVĬTER, _Avec peine_, _difficilement_. SYN. Ægre, moleste. USUS: 1.
Graviter aliquid ferre, accipere. Graviter queri, ægrotare. 2. Severe,
_sévèrement_. Graviter narrare, dicere, se gerere.
GRĂVOR, aris, atus sum, ari, d. _Souffrir avec peine_. SYN. Gravate
aliquid facio, grave mihi duco, pigror. USUS: Non gravabor dicere, quod
sentio. Non sum tam inhumanus, ut eo graver, quod vobis expedit.
GRĔGĀLIS, e, gen. com. _Compagnon_. SYN. Sodalis ex eodem grege. USUS:
Gregales Catilinæ et consiliarii, _la bande de Catilina_, _ses complices_.
GRĔGĀRĬUS, a, um, _De la foule_, _du commun_. SYN. Collectitius,
vulgaris. USUS: Gregarii milites, _simples soldats_.
GRĔGĀTIM, _En troupeaux_, _par troupes_. SYN. Per greges. USUS: Gregatim
in supplicium rapti cives.
GRĔMĬUM, ii, n. _Giron_, _sein_. SYN. Sinus, complexus. USUS: E sinu
gremioque patriæ abstractus Cicero. Filius in gremio matris educatus.
GRESSŬS, ūs, m. _Marche_, _pas_. SYN. Incessus, ingressus.
GREX, grĕgis, m. _Troupeau_, _troupe_, _bande_. SYN. Congregatio, cœtus,
turba. EPITH. Impurissimus prædonum, medius, totus, vetus. Greges
flagitiosi hominum, magni amicorum, mercenarii, sordidissimi. USUS:
Greges armentorum, equorum, amicorum, philosophorum. Unus e grege. In
grege patronorum annumerer?
GRUNNĪTŬS, ūs, m. _Grognement (du cochon)_. SYN. Vox porcorum.
GRUS, grŭis, f. _Grue_. USUS: Grues in tergo prævolantium capita reponunt.
GŬBERNĀCŬLUM, i, n. _Gouvernail_. SYN. Clavus. TRANSL. Administratio,
procuratio, gubernatio. USUS: 1. Reipublicæ, imperii gubernacula
prendere, tractare; ad gubernacula admoveri, sedere. 2. A gubernaculis
aliquem repellere, dejicere. Recedere a reipublicæ gubernaculis.
GŬBERNĀTĬO, ōnis, f. _Direction_, _gouvernement_. SYN. Administratio,
procuratio. EPITH. Facilis, magna. USUS: Cupiditas consilii gubernatione
regitur. Gubernationi præficitur. A gubernatione removere quempiam. Cf.
Potestas, Administratio.
GŬBERNĀTOR, ōris, m. _Qui dirige_, _gouverneur_. SYN. Rector. EPITH.
Bonus, scientissimus. PHRAS. Est gubernator provinciæ, _il est gouverneur
de province_. Provinciæ præesti, provinciæ procurationem gerit; ad
provinciæ clavum, gubernaculum sedet; provinciæ procuratio, administratio
penes illum est; provinciam obtinet cum imperio. Cf. Guberno, Præsum.
USUS: Custos et gubernator reipublicæ. Probo navigio, gubernatore perito,
summa tranquillitate navigare.
GŬBERNĀTRIX, īcis, f. _Celle qui gouverne_, _régente_. EPITH. Præclara.
USUS: Eloquentia gubernatrix civitatum, _l’éloquence gouvernante des
cités_.
GŬBERNO, as, avi, atum, are, a. _Diriger_, _gouverner_. SYN. Administro,
procuro, rego, gero, moderor, clavum teneo, gubernaculum teneo,
ad clavum, ad gubernacula sedeo. )( Everto. ADV. Bene, directius,
pulcherrime. PHRAS. 1. Ad gubernandam rempublicam admotus est, _il a
été chargé du gouvernement de la république_. Ad gubernacula reipublicæ
admotus est, reipublicæ gubernacula prendere, tractare jussus est; delata
ad illum rerum summa est; ejus fidei, potestati reipublicæ procuratio
commissa, commendata, demandata est; ad lucem reipubl. evocatus est;
præesse reipublicæ cum imperio, cum potestate jussus est; ad capessendam
rempublicam evocatus est; reipublicæ operam dare, reipublicæ gubernaculis
manum admovere, rempubl. attingere, suscipere, ad rempubl. accedere, se
conferre jussus est, 2. Rempublicam optime gubernavit, _il a parfaitement
gouverné la république_. Rempublicam cum laude gessit; præclare rexit;
vigilanter ac sapienter administravit; magna virtute et innocentiæ fama
reipubl. præfuit; in administratione reipubl. virtus enituit; in gerenda
provincia laudes eorum æquavit, quorum nomina vivunt, vigentque rerum
gestarum fama in animis hominum; quorum memoria viget multis testata
expressaque recte factorum monumentis; quorum memoriam æternitas alit
ac intuetur. Cf. Imperium. 3. Gubernandi tempus annuum absolvit, _il a
terminé son année de gouvernement_. Annuum munus decurrit, confecit,
absolvit; annuo munere perfunctus est; annui imperii tempus explevit;
annui imperii finem attigit; ad finem annuæ administrationis pervenit;
annuum munus in exitu est; emeritæ sunt illi annuæ operæ. Annum ipsum
in republica versatus est. Cf. Abdico, Honor, Magistratus, Imperium.
USUS: Sed hæc deus aliquis gubernabit. Fortunæ motum, dolorem ratione
gubernare. Rem totam ita gubernes, ut nemo queri possit. Cf. Rego,
Moderor.
GŬLA, æ, f. _Gosier_, _gorge_; _gourmandise_. SYN. Collum, guttur;
_item_: edacitas. Vitium ventris et gutturis. EPITH. Immensa, insulsa,
obtorta. PHRAS. 1. Non facile convalescunt, qui gulæ indulgent, _ceux
qui se livrent à la gourmandise se rétablissent difficilement_. Quibus
nec quid comedant, nec quantum comedant, curæ est; qui, quod comedunt,
neque quantum, neque quale sit, animadvertunt; quibus omnem in cibis
modum, omne judicium, omnem prope rationem gula eripuit; quibus neque
modus edendi, neque ulla deligendi cibi ratio est; qui et plus appetunt
in mensa, quam satis sit et ex eo genere, quod obsit. 2. Multos gula
occidit, _la gourmandise a tué un grand nombre d’hommes_. Multos perdidit
immoderata victus ratio; multos conficit; immatura morte afficit
cruditas, crapula, dissoluta victus ratio; multis gulæ deditis immaturæ
mortis causam affert, quod largiore, uberiore cibo utantur, quam ut vitæ
conducat; quam ut stomachus digerere, ferre, sustinere possit. Cf. Vorax.
USUS: 1. Gulam alicui elidere, stringere, frangere, _étrangler_. Obtorta
gula aliquem in vincula rapere, _emmener en prison la corde au cou_. 2.
Gulam irritare, _provoquer l’appétit_. Gulæ indulgere, deditum esse,
_satisfaire sa gourmandise_.
GURGES, ĭtis, m. _Gouffre_. RAD. quasi in gyrum agens. SYN. Vorago.
EPITH. Helluatus, immensus, profundissimus, rapidus. USUS: Gurges et
vorago patrimonii et libidinum, _gouffre_. Immensa vitiorum vorago,
turpitudinum omnium gurges. Gurges est natus abdomini suo. Cf. Gula.
GURGUSTĬUM, ii, n. _Mauvaise auberge_, _gargote_. SYN. Locus _seu_
taberna obscura et angusta. USUS: Nescio, e quo gurgustio prodiit.
GUSTĀTŬS, ūs, m. _Goût_, _palais_; _action de goûter_. SYN. Gustus.
EPITH. Jucundus. USUS: Gustatus est sensus ex omnibus maxime voluptarius,
qui dulcedine præter cæteros sensus commovetur. Pomorum jucundus non
gustatus solum, sed odoratus et conspectus.
GUSTO, as, avi, atum, are, a. _Goûter_. SYN. Degusto, gustatu exploro,
libo, cibos attingo, delibo. ADV. Paulum, perpaululum, summatim causas et
genera. USUS: Primoribus labris vix gustavit philosophiam. Aliquam partem
voluptatis gustare.
GUSTŬS, ūs, m. _Goût_. Gustatus. USUS: Uva gustui peracerba. Libidinosi
veræ gustum laudis non habent.
GUTTA, æ, f. _Goutte_. EPITH. Guttæ cadentes, cruentæ, liquatæ. USUS:
Guttæ imbrium quasi cruentæ, _pluie de sang_.
GUTTUR, ŭris, n. _Gosier_. SYN. Gula. EPITH. Tremulum. USUS: Vitium
ventris et gutturis.
GYMNĂSĬARCHUS, i, m. _Gymnasiarque_, _chef du gymnase_. SYN. Gymnasio
præfectus.
GYMNĂSĬUM, ii, n. _Gymnase_, _école de philosophie_. SYN. Locus ad
exercendum, ut palæstra, schola. EPITH. Amplissimum, nobilissimum,
suburbanum, superius totum. USUS: Seculis multis ante gymnasia, inventa
sunt, quam in his Philosophi garrire cœperant, qui nunc omnia gymnasia
tenent. Cf. Schola.
GYMNĬCUS, a, um, _Gymnique_, _de lutte_. USUS: Ludi gymnici.
GYNÆCĔUM, i, n. _Gynécée_, _appartement des femmes_. SYN. Locus ædium
sepositus, ubi solæ mulieres versantur.
GYPSĀTUS, a, um, _Plâtré_. SYN. Candidus, tenax, quale gypsum est. USUS:
Medea manibus gypsatissimis, _Médée aux mains couvertes de plâtre (comme
les avaient les acteurs dans les rôles de femme)_.
GYRUS, i, m. _Cercle_. SYN. Circulus, ambitus. EPITH. Exiguus. PHRAS.
Equum in gyrum agere, _faire tournoyer_, _faire des voltes (en parlant
d’un cheval)_. In gyrum ducere, in orbem agere, versare, circumagere,
flectere. USUS: Homines secundis rebus effrenatos in gyrum rationis
duci oportet, _il faut ramener aux lois de la raison les hommes qui se
laissent emporter par leurs succès_.
H
HĂBĒNA, æ, f. _Bride_, _rênes_. SYN. Lora, quæ freno utrinque alligantur
ad equum regendum. EPITH. Laxissimæ. USUS: Commodissimum est, quam
laxissimas habenas habere amicitiæ, quas vel adducas, cum velis, vel
remittas. Moderandi sui habenas ac potestatem alicui tradere.
HĂBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Avoir_, _posséder_. SYN. Possideo, utor,
est mihi, non deest, penes me est. )( Careo. ADV. Accurate orationem,
acerrime delectum, amplius centum cives, angustius, belle, belle se,
bene, commodius se, rem, copiose et diligenter constitutam disciplinam,
diutius sollicitos, deterius se, diligenter rationem, diligentius prædam
notatam, descriptam, diligentissime delectam, extrinsecus rationes
suspensas vivendi, generatim honores, graviter se, jam pridem multa,
aliquem in promptu, liberius mulierem, melius se, memoriter orationem,
nauci, non necessario, omnino non locum, optime se, palam decretum in
aliquem, plane inimicum, plane nihil, quod scribas, præcipue hoc juris,
præclare se, publice honores, quam plurimum secum aliquem, quaquaversus
pedes quinque, recte, satis superque tuto, libere senatum, vere quod
narres, vitiose se, ultro citroque verba. Haberi commodissime, de integro
quæstionem, quam liberalissime victu, prudentissimum sapientissimumque.
PHRAS. 1. Amicos multos et opes habet, _il a beaucoup d’amis et de
richesses_. Beatissimus est ab opibus; nummorum plurimum possidet;
copiosus est ab opibus; summa rerum abundantia potitur; amicis et
fortunis floret, præditus est; amicis utitur potentissimis; plurimorum
amicitias tenet, obtinet; et opibus ornatus est et amicis; facultas
nummorum ingens illi est, suppetit, nec amicitiæ pauciores. Cf. Dives,
Amicus. 2. Habemus totam Italiam, _nous possédons toute l’Italie_. Tota
Italia in potestate nostra est, Italia nostra est; omnes Italiæ fines,
oræ atque littora claustris imperii nostri continentur; Italiam tenemus
totam, Italia potimur. Italiam totam obtinemus, Italia imperio nostro
paret. 3. Habeo hominis chirographum, _j’ai en mains un autographe
de cet homme_. Ad manum est, in manibus est hominis chirographum. 4.
(Habebatur pro pigro, VULG.), _on le regardait comme un paresseux_.
In ejus nomine insedit penitus atque inveteravit pigritiæ macula; in
desidum numero ducebatur; pigritiæ nota illi inurebatur alias; haud
intactus erat a pigritiæ vitio; pigritia ejus nomini labem nonnullam
asperserat. Cf. Infamia. USUS: 1. Habere animum magnum; habere
aliquem _vel_ aliquid in potestate sua; habere cum aliquo commercium,
inimicitias. 2. Scio, possum, _avoir (à dire ou à répondre)_. Nihil habeo
scribere; tantum habeo polliceri; sic habeto, quod. 3. Tracto, facio,
_faire_, _prononcer_. Habere verba, sermonem. 4. Judico, _regarder_,
_juger_. Aliquid in bonis, in perditis, in desperatis habere. Aliquid in
beneficio, pro derelicto; aliquem in loco aliquo et numero habere. 5.
Tracto arcte, duriter, _traiter qqn_. Parce aliquem, arcte contenteque
habere. Habere aliquem in deliciis. 6. Notat statum rei, _être, se
trouver (dans tel et tel état)_. Præclare se res habet, (VULG. Res bene
stat), _l’affaire va bien_. Ego me belle habeo. 7. Cum participiis
passivis: Ita persuasum, perspectum, exploratum habeo, _avoir (comme
en français l’auxiliaire)_. 8. Promiscue: Habere in votis, _désirer_.
Religioni habere, _se faire scrupule_. Honorem alicui, gratias habere,
_rendre grâces_. Rationem absentis habere, _tenir compte d’un absent_.
HĂBĬLIS, e, gen. com. _Habile_, _convenable_. SYN. Aptus, accommodatus.
)( Ineptus. USUS: Res habiles, accommodatæ ad naturam. Habilis ad pedes
calceus. Cf. Aptus.
HĂBĬLĬTAS, ātis, f. _Habileté_. SYN. Agilitas. USUS: Omitto habilitates,
opportunitatesque reliqui corporis.
HĂBĬTĀBĬLIS, e, gen. com. _Habitable_. USUS: Regio habitabilis.
HĂBĬTĀTĬO, ōnis, f. _Habitation_. SYN. Usus domicilii. USUS: De
habitatione alicui accommodare. Cf. Domus.
HĂBĬTĀTOR, ōris, m. _Habitant_. SYN. Incola.
HĂBĬTO, as, avi, atum, are, a. _Habiter_. SYN. Colo, domicilium habeo,
incolo, habeo, sum. ADV. Frequentissime. PHRAS. Romæ habitare constituit,
_il résolut de résider à Rome_. Domum Romæ conduxit, comparavit; sedem
Romæ et domicilium comparavit, collocavit; sedem omnium rerum ac
fortunarum suarum Romæ collocavit; Romam incolere, colere statuit; Romæ
sedem perpetuam statuere, figere decrevit. USUS: 1. Laxe et magnifice
habitare. 2. Moror, assiduus sum, _ne pas quitter_. Habitare in foro, in
libris. In vultu illius mei oculi habitant.
HĂBĬTŪDO, ĭnis, f. _Manière d’être_, _état_. SYN. Habitus. EPITH. Bona.
USUS: Corporis habitudo.
HĂBĬTŬS, ūs, m. _Habitude_, _disposition_. SYN. Affectio manens,
consuetudo, exercitatio, confirmatio. EPITH. Consentaneus naturæ,
moderati æquabilesque opimi corporis, præclarus, solidus. USUS: 1.
Habitus est animi _aut_ corporis constans et absoluta in re aliqua
perfectio, ut virtutis _vel_ artis. Justitia est habitus animi. Quiquam
sine doctrina, naturæ ipsius habitu prope divino moderati exstitere et
graves. 2. Forma, figura, habitudo, ratio corporis, _manière d’être (au
physique)_, _santé_, _état_. Metellus integerrima ætate, optimo habitu,
maximis viribus corporis. Oris et vultus habitus. Orationis ejus habitus
non erat inurbanus. 3. _Pro_ habitu pravo, _mauvaise habitude_, rectius
dicetur: Corroborata jam studio et consuetudine, _vel_ usu ac vetustate
malitia.
HACTĔNUS, _Jusqu’ici_. SYN. Hucusque, ad hunc locum. Servit loco rectius
quam tempori. PHRAS. Hactenus nihil de his auditum est, _c’est la
première fois que nous entendons parler de cela_. Ante hoc tempus, ad
hunc diem, usque ad hoc tempus, ad id locorum; adhuc locorum inaudita hæc
sunt et peregrina; adhuc ista nos fugerant. USUS: Hoc hactenus, redeo
ad urbana. Hæc artem duntaxat hactenus requirunt, ut certis dicendi
luminibus ornentur. Cf. Eatenus.
HÆDUS, i, m. _Chevreau_. SYN. Capræ fetus.
HÆDĬNUS, a, um, _De bouc_, _de chevreau_. USUS: Hædinæ pelliculæ.
HÆRĔO, es, hæsi, hæsum, ere, n. _Être ou demeurer attaché, adhérent, fixé
à..._ SYN. Adhæreo, adhæresco, defixus sum, habito. ADV. Communiter,
male. PHRAS. Hæret animo ea opinio, _cette opinion est profondément
gravée dans l’esprit_. In animis omnium insedit; insitum est in natura
et ingenitum, ut ita sentiamus; ingenerata est omnibus ea sententia; in
ipsa natura posita est et infixa; omnibus innata est, et in animis quasi
insculpta ea opinio. Cf. Adhæreo. USUS: 1. In medullis, in visceribus, in
æterna memoria hærent beneficia mihi tua. Memoria tuorum factorum hærebit
in omnium gentium sermonibus ac mentibus. 2. Dubito, _être en suspens,
hésiter_. Hærere in aliqua re. Aqua illi hæret, hæret in salebris, _ne
pouvoir aller plus loin, être embourbé_. Cavendum est, ne implicatus
hæream. Cf. Dubito.
HÆRĒSIS, is, f. _Secte_; _opinion contraire à la foi_, _hérésie_.
SYN. Secta, opinio a vera doctrina aberrans, prava de religionibus
opinio; impium dogma. PHRAS. 1. Hæreses suas sparsit, _il a répandu
ses erreurs_. Late in populos pravæ doctrinæ suæ virus disseminavit;
Christianæ reipublicæ partes præcipuas pravis religionibus turbavit;
hæresis venenum ad populorum perniciem evomuit; dissidentium opinionum
procellis Ecclesiæ navem jactavit; hæresium pestem variam ac luem in
populos diffundere; perniciosis erroribus animos hominum implicare
cœpit. 2. Hæresis in dies latius propagatur, _l’hérésie se propage de
plus en plus_. Serpit in dies latius hæreticæ pravitatis lues; quotidie
magis novis errorum maculis veræ religionis doctrina polluitur; novæ
sectæ scelere quotidie magis vera religio premitur et affligitur; impii
errores latius in dies disseminantur, diffunduntur; errorum contagiones
pestiferæ in dies latius serpunt, et jam sinceras etiam Ecclesiæ partes
inficiunt. 3. Magno animo hæresi resistit, _il résiste courageusement
aux hérétiques_. Id agit strenue, ut quæ pestilentes hæresis magistri
edocuere, dedoceantur populi; ut hæresium errores ex animis evellantur;
ut, quæ in populo hæresium contagione contracta sunt, summa ope
amputentur; ut errores impii religionum, rudium populorum e mentibus
exturbentur; ut exscindantur deliræ religiones atque sacrilegæ; ut
iis doctoribus resistatur, a quibus regno universo pestem et exitium
comparatum videmus. Egregio est animo ad propulsandos religionis errores,
ad exscindendas pravas de religionibus opiniones; ad expurgandas noxiis
erroribus provincias; ad præcidendas errorum omnium fibras; ad infelices
errorum propagines amputandas, resecandas. 4. In hæresim prolapsus
est, _il est devenu hérétique_. Ad pravas in fide opiniones descivit,
deflexit; sinceræ religionis castra deseruit; a veteri avitaque majorum
religione ad sectam novitiam transfugit ac devolavit; novitiæ sectæ
erroribus implicari se passus est; novarum opinionum fluctibus involutus,
abreptus est; pravarum opinionum commentis in errorem inductus est; ab
avita religione ad sectam novitiam infelix transfuga descivit; pestiferum
pravarum opinionum virus hausit. 5. Hæresim palam ejuravit, _il a abjuré
ouvertement ses erreurs_. In æde sacra, maximaque hominum frequentia
hæresim abjuravit; impios religionum errores exsecratus, detestatus, cum
Ecclesia in gratiam rediit; hæresium erroribus palam nuntium remisit;
ejuratis hæresis erroribus piorum communioni se reddidit. Cf. Conversio
hæretici. USUS: Cato est in ea hæresi, _Caton est de cet avis, de cette
opinion_.
HÆRĔTĬCUS, i, m. _Hérétique_. PHRAS. 1. Homo pestiferis opinionibus
corruptus, contaminatus, infectus, pollutus; alienus a sincera religionis
doctrina; depravatæ religionis erroribus imbutus. 2. Hæreticorum
antesignanus, hæresiarcha, _hérésiarque_. Impii dogmatis architectus.
Novæ fabricator hæresis, falsæ impiæque opinionis auctor ac propagator.
Erroris impii procreator.
HÆSĬTANTĬA, æ, f. _Embarras_. SYN. Hæsitatio, titubatio. USUS: Hæsitantia
linguæ.
HÆSĪTĀTĬO, ōnis, f. _Hésitation_, _incertitude_. SYN. Dubitatio. USUS:
Quæ hæsitatio, quæ dubitatio tractusque verborum? Cf. Dubitatio.
HÆSĬTO, as, avi, atum, are, n. _Être incertain_, _irrésolu_, _hésiter_.
SYN. Dubito, titubo; timeo. PHRAS. Ad testis conspectum hæsitavit, _à la
vue du témoin, il s’embarassa_. Ad testis conspectum consilia torpuere;
titubatum est aliquantulum; titubanter locutus est; subita titubatione
ac offensione impediri visus est. USUS: Dubitant, hæsitant, revocant se
interdum. Cum hæsitaret, cum teneretur, quæsivi, an....? Cf. Dubito,
Fluctuo.
HĀLĬTŬS, ūs, m. _Souffle_, _soupir_. SYN. Spiritus, anima. EPITH.
Extremus. USUS: Extremum halitum efflare.
HALLŪCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Errer_, _extravaguer_. SYN. Aberro.
USUS: Epistola hallucinatur, _lettre extravagante_. Cf. Aberro.
HĀMĀTUS, ta, tum, _Crochu_. SYN. Aduncus.
HĀMUS, i, m. _Hameçon_. USUS: Plato escam malorum voluptatem appellat,
quod ea capiantur homines, ut hamo pisces.
HĂRA, æ, f. _Étable à porcs_. SYN. Stabulum porcorum. USUS: Epicurus ex
hara productus, non schola.
HARMŎNĬA, æ, f. _Harmonie_. SYN. Concentus. USUS: Harmoniam ex
intervallis sonorum noscere.
HASTA, æ, f. _Javelot_, _trait_, _lance_. SYN. Telum, hastile. USUS: 1.
Hastam torquere, jactare; hastis ora hostium fodere. Hastam abjicere,
_quitter la partie_ (PROV.). 2. Venditio, publicatio, _encan_, _vente
publique (annoncée par une pique)_. Hastam venditionis in foro posuit,
fixit. Hastæ subjicere bona alicujus.
HASTĀTUS, a, um, _Armé d’un javelot_, _d’une lance_. SYN. Hasta armatus.
HASTĪLE, is, n. _Bois d’une lance_, _hampe_; _lance_. USUS: Hastili niti.
HAUD, _Non_. SYN. Non. USUS: Quem haud scio, an recte compellarim.
HAUDQUAQUAM, _Nullement_. SYN. Nequaquam. USUS: Haudquaquam id est
difficile.
HAURĬO, is, hausi, haustum, ire, a. _Puiser_. SYN. Traho. USUS: E re
aliqua magnam voluptatem, dolorem, calamitatem haurire. E fontibus
Stoicorum abditis et reconditis, quoquo modo videbitur, hauries potius,
quam consecteris rivulos. Artes et scientias ab Græcis hausimus. Animi
nostri e divinitate hausti, accepti, libati. Cf. Traho.
HAUSTŬS, ūs, _Action de humer_, _d’aspirer_. USUS: Purioris cœli haustus,
_respirer l’air pur_.
HEBDŎMAS, ădis, f. _Semaine_. SYN. Septem dies. PHRAS. Hebdomas sancta,
_seu_ major, _semaine sainte_. Hebdomas Christi patientis cruciatibus
recolendis sacra; solemnes feriæ, quibus cœlestes iras in omne genus
humanum olim intentas Christus suo potissimum capite excepit; sanctior
anni hebdomas. USUS: Vide, ne in quartam hebdomadem incidas.
HĔBES, ĕtis, omn. gen. _Émoussé_; _stupide_. SYN. Tardus, pinguis,
obtusus, retusus, natura tardior. )( Acutus, acer. USUS: Hebes æque ac
pecus. Sensus hebetes, tardi et pingues. Erat aliquis dolor, sed hebes.
Ingenio est hebetiore. Cf. Stupor, Stupidus, Indoctus.
HĔBESCO, is, ere, n. _S’émousser_. SYN. Obtundor, retundor, hebetor.
USUS: Hebescere et languere in otio. An patiemur hebescere aciem
auctoritatis nostræ?
HĔBĔTO, as, avi, atum, are, a. _Émousser_, _affaiblir_. SYN. Obtundo,
retundo. PHRAS. Nimia luce hebetantur oculi, _trop de lumière obscurcit
la vue_. Præstringit oculorum aciem lux nimia; aciem oculorum obtundit
lux velo non castigata. USUS: Gladii hebetati. Hebetare et obtundere
ferri aciem.
HELLŬĀTĬO, ōnis, f. _Gloutonnerie_. USUS: In lustris et helluationibus
vitam degere. Cf. Convivium, Vorax, Bibo, Comessor.
HELLŬO, ōnis, _Glouton_. SYN. Gurges, comessator, natus abdomini suo,
ventri deditus, decoctor. EPITH. Concinnus; musicus, immanis, impurus,
nequissimus, spurcissimus. USUS: Helluo patriæ, patrimonii. Helluo
librorum Cato. Cf. Nepos, Vorax, Comessor.
HELLŬOR, aris, atus sum, ari, d. _Manger avidement_, _engloutir_. SYN.
Comessor, pergræcor, epulis et potationibus inservio; crapulæ, gulæ,
intempestivis conviviis confringo, devoro, absorbeo, abligurio. USUS:
Ille gurges helluatus est simul tecum reipublicæ sanguinem. Cf. Consumo,
Prodigo, Comessor.
HEM! _Ah!_ _oh!_ _voyez donc!_ _hein!_ Vox indignantis. USUS: Hem! nos
homuli indignamur!
HĔRA, æ, f. _Maîtresse de maison_. SYN. Domina, materfamilias.
HERBA, æ, f. _Herbe_. USUS: Quarumdam herbarum utilitates longinqui
temporis usu et periclitatione percepimus. Herbas arescere et interfici
videmus.
HERBESCO, is, ere, n. _Pousser de l’herbe_. USUS: Herbescens viriditas.
HERBĔUS, a, um, _De couleur d’herbe_, _vert_. USUS: Color herbeus.
HERCISCO, is, ere, n. _Procéder au partage d’une succession_. RAD.
Herctum _pro_ bono dicebant et cisco inchoat. a cieo. SYN. Partior,
divido. USUS: Nescit, quibus verbis herctum cieri oporteat, _ignorer dans
quels termes se rédige un acte de partage_. Arbiter familiæ herciscundæ,
_arbitre d’un partage_.
HERCLE! _Par Hercule!_ USUS: Bene hercle faciunt. Mehercle.
HĒRCŬLE! _Par Hercule!_ SYN. Hercle. USUS: Nam hercule, inquit. Vox
jurantis per Herculem.
HĒRĔDĬTĀRĬUS, a, um, _Héréditaire_. USUS: Controversia hereditaria. Jure
hereditario.
HĒRĒDĬTAS, ātis, _Héritage_. SYN. Bona hereditaria, patrimonium. EPITH.
Communis, falsa, fraterna, magna, major, optima, paterna, permagna,
molesta, reliqua, tanta; hereditates caducæ, non honestæ, privatæ.
PHRAS. 1. Hereditatem obtinere, _hériter_. Hereditatem adire, cernere,
capere, tenere; heredem in alicujus bona succedere; in rei possessionem
per hereditatem venire; hereditatem obtinere, adipisci. 2. Hereditatem
alicui adimere, _enlever un héritage à qqn_. Hereditatem alio avertere;
detorquere; hereditatem eripere alicui; hereditate aliquem excludere; ab
hereditate submovere; paternis bonis ex hereditate obvenientibus aliquem
orbare, spoliare, evertere. 3. Hereditatem meam sedulo conservabo,
_je conserverai soigneusement mon héritage_. Rem a parente traditam
custodire, servare, tueri mihi curæ erit; de patrimonio nihil patiar
mihi detrahi, minui, imminui; quæ ex paternorum bonorum hereditate ad
me jure devenere, ea ut integra conservem, ea ut constent, ne qua pars
inde detrahatur, minuatur, providebo sedulo. Hereditatem a parente
mihi relictam, sartam tectam tuebor semper, et conservabo. Cf. Heres,
Exheredo. USUS: Hereditas est pecunia, _aut_ res quælibet, quæ morte
alicujus ad quempiam jure devenit. In partem hereditatis vocare aliquem,
_faire participer à un héritage_. Hereditatem paternorum bonorum tradere.
Hereditatis particulam homini aspersit, _il a laissé tomber sur cet homme
une parcelle de son héritage_.
HĒRES, ēdis, m. _Héritier_. SYN. Bonorum dominus ab alicujus morte.
EPITH. Extraordinarius, proximus, repentinus, secundus, verus. PHRAS.
1. Heredem fecit nepotem, _il a institué son petit-fils héritier de
ses biens_. Heredem instituit, scripsit, reliquit nepotem. Hereditatem
testamento nepoti tradidit; nepotem ad hereditatem vocavit; bonis
suis heredem fecit; in bona avita ire jussit. 2. Cicero fuit plurium
amicorum heres, _Ciceron hérita de plusieurs de ses amis_. Multorum
factus, relictus est heres; multorum bonorum successor ex testamento
fuit; multorum bona ex hereditate adeptus est. Ciceroni contigerunt,
venerunt, obvenerunt, obtigerunt multorum bona; Ciceroni testamento
relictæ sunt fortunæ multorum. Multorum res, hereditatem adiit, cepit,
tenuit, obtinuit Cicero; multorum bona ad Ciceronem hereditate venerunt,
pervenerunt; multis amicis heres successit Cicero; multorum hereditate
auctus est Cicero. Cf. Hereditas. USUS: Aliquem heredem facere, scribere,
instituere, _instituer qqn son héritier_. Heredem alicui esse, succedere.
Heres ex asse, ex parte dimidia.
HĔRI, _Hier_. SYN. Hesterno die.
HĒRŌĬCUS, a, um, _Héroïque_. SYN. Herous. USUS: Heroicis temporibus,
ætatibus, sæculis.
HĒROS, ōis, m. _Héros_. SYN. Princeps. USUS: Ignari, quantum in illo
heroe esset animi. Heroum veteres casus fictique.
HĒRŌUS, a, um, _Héroïque_, _épique_. SYN. Heroicus.
HĔRUS, i, m. _Maître de maison_. SYN. Dominus, paterfamilias.
HĒSTERNUS, a, um, _D’hier_. USUS: Hesternus dies.
HEU! _Ah!_ _Hélas!_ SYN. Eheu! USUS: Heu me!
HEUS! _Hé!_ _Holà!_ Vox vocantis _seu_ attentionem postulantis. USUS:
Heus tu!
HĬĀTŬS, ūs, m. _Ouverture_. SYN. Labes, eluvio. PHRAS. 1. Terræ hiatus
ex pluvia factus est, _la pluie a creusé des crevasses_. Terra imbribus
discessit; in ingentem sinum, hiatum desedit; in immensam altitudinem
collapsa est; in ingentem hiatum consedit; labes facta est multis locis,
terraque ad infinitam altitudinem desedit. 2. Murus hiatum habet, _le mur
a une fente_. Paries labem _aut_ vitium fecit; labem duxit; rimas egit.
Cf. Labes. USUS: Repentini terrarum hiatus. Cœlum findi visum velut magno
hiatu. Patentes murorum hiatus, qui expleri non possent. Cf. Dehisco.
HĪBERNA, ōrum, n. pl. _Quartiers d’hiver_. SYN. Loca, in quibus milites
hiemant. USUS: In hiberna ducere, dimittere; ex hibernis educere
exercitum. In hiberna deducere; in hibernis collocare milites.
HĬBERNĀCŬLUM, i, n. _Quartiers d’hiver (pour les soldats)_. USUS:
Communia hibernacula.
HĪBERNO, as, avi, atum, are, n. _Hiverner_, _être en quartiers d’hiver_.
SYN. Hiemo.
HĪBERNUS, a, um, _D’hiver_. SYN. Hiemalis. )( Æstivus. USUS: Hiberni
menses.
HIC, HÆC, HOC, _Ce_, _cet_, _cette_. USUS: Hunc pacis hostem.
HIC, _Ici_. USUS: Hic tu moraris?
HĬĔMĀLIS, e, gen. com. _D’hiver_. SYN. Hibernus. USUS: Nudi hiemalem vim
perferunt.
HĬĔMO, as, avi, atum, are, n. _Passer l’hiver_. SYN. Hiberno. ADV.
Jucunde. USUS: Ubi hiemabis?
HĬEMS, ĕmis, f. _Hiver_. SYN. Hibernum tempus, hiemale tempus, durum anni
tempus. )( Æstas. EPITH. Extrema, maxima, summa, teterrima. PHRAS. Aspera
hoc anno hiems fuit, _l’hiver a été rude cette année_. Hiems hoc anno
nive sæva, et omni tempestatum genere fuit insignis; erat hic annus hieme
gelida et nivosa adeo, ut viæ clausæ, flumina innavigabilia fierent;
tempus brumæ erat asperrimum, prægelidum, nivale; hiems erat teterrima
et fœdissima. Hieme usi sumus injucunda, tristi et odiosa; hieme hujus
anni nihil fœdius erat; nihil horribilius, arbores quæ rigoribus obnoxiæ
erant, deussit omnes; nivis altitudo inexsuperabiles montes fecit, vimque
frigorum vix urbis tectis sustinere, defendere potuimus. Cf. Frigus.
USUS: Hiems præcipitat, senescit, conficitur, abit, _l’hiver passe, le
froid diminue_. Hiemem tolerare. Hanc vim frigorum hiememque vix urbis
hujus tectis sustinemus. Propter hiemis magnitudinem navigare non potui.
HĬLĂARE, _Gaiement_. SYN. Hilariter.
HĬLĂRIS, e, gen. com. _Gai_, _content_, _heureux_. SYN. Hilarus,
promptus. )( Tristis, mœstus. PHRAS. Hilaris est, _il est gai_. Hilaritas
in eo multa est; plenus est hilaritatis; frontem hilariter explicat,
porrigit, exporrigit; fronte est læta, hilari, experrecta; vultu
oculisque animi alacritatem prodit; animo est erecto, pleno lætitiæ et
alacritatis; omnium mœrorem ac tristitiam abstergere, condire hilaritate
sua possit; mirifica semper hilaritate redundat. Cf. Jucundus, Lætus,
Jocus. USUS: Vultu, animo hilari ad jocandum.
HĬLĂRĬTAS, ātis, f. _Gaieté_. SYN. Festivitas, jucunditas. )( Mœstitia,
tristitia. EPITH. Multa, perpetua, profusa, summa. USUS: Hilaritate
condiamus temporum tristitiam. Erepta est mihi omnis illa hilaritas et
suavitas, quæ te adeo oblectabat. Est in illo multa hilaritas, lepor,
gratia. Cf. Jucunditas, Festivitas.
HĬLĂRĬTER, _Gaiement_. SYN. Hilare.
HĬLĂRO, as, avi, atum, are, a. _Égayer_, _réjouir_. SYN. Exhilaro. USUS:
Accessus solis lætificat terram, ut cum cœlo hilarata videatur. Cf.
Recreo.
HĬLĂRUS, a, um, _Gai_. SYN. Hilaris. USUS: Vita hilara.
HĪLUM, i, n. _Petit point noir au bout des fèves_; _par ext. un peu, un
rien_. SYN. Res minimi pretii.
HINC, _D’ici_. SYN. Ex hoc loco. USUS: 1. Via, quæ hinc est in Indiam.
Hinc in cœlum profectus. 2. TRANSL. Hinc odium, hinc offensio, hinc sicæ,
hinc venena nascuntur. 3. Hinc et illinc exhibent mihi negotium, _des
deux côtés, de part et d’autre_.
HINNĬO, is, ire, n. _Hennir_.
HINNĪTŬS, ūs, m. _Hennissement_. SYN. Vox equi.
HĬO, as, avi, atum, are, n. _Être ouvert, se fendre_. SYN. Apertum esse,
disjunctum esse, male hærere, laxatis operum compagibus. USUS: Versus
hiantes. Aspero vocalium consursu hians oratio.
HIRCUS, i, m. _Bouc_. SYN. Caper. USUS: Hircum olet.
HIRSŪTUS, a, um, _Hérissé_. SYN. Asper, horridus. )( Glaber. USUS:
Animalia spinis hirsuta.
HĬRŪDO, ĭnis, f. _Sangsue_. USUS: Hirudo ærarii, _sangsue du trésor
public_. (VULG. Sanguisuga).
HĬRUNDO, ĭnis, f. _Hirondelle_. USUS: Hirundines æstivo tempore præsto
sunt, frigore pulsæ recedunt.
HĬSCO, is, ere, n. _Ouvrir la bouche_. USUS: Respondebisne ad hæc, aut
hiscere audebis?
HISPĬDUS, a, um, _Hérissé_, _velu_. SYN. Setosus, horridus.
HISTŎRĬA, æ, f. _Histoire_. SYN. Rerum gestarum expositio, annales,
memoria publica, memoria rerum veterum; monumenta temporum, locorum,
hominum, rerum gestarum; omnium sæculorum memoria; monumenta rerum
gestarum et vetustatis exempla; res veterum gestæ, et litteris
consignatæ. Publica famæ monumenta litteris tradita, prodita; monumenta
rerum, quæ in litteris exstant; antiquitatis memoria. EPITH. Finitima,
mendacior, multa, plena exemplorum, testis temporis, lux veritatis,
vita memoriæ, magistra vitæ, nuntia veritatis, perpetua, pura et
illustris. PHRAS. 1. Historia diligenter legenda est, _il faut lire
attentivement l’histoire_. Veterum monumenta volutanda sunt identidem;
annales rerum gestarum versandi sunt continenti opera; adeunda sunt
frequenter antiquitatis monumenta; evolvenda identidem sunt publicæ famæ
monumenta; tenenda est omnis antiquitas, et exemplorum vis. Res gestæ
superiorum temporum legendæ identidem, et in memoriam revocandæ; animus
crebro ad vetera est referendus; excitanda, renovanda est identidem ex
annalium fide antiquitatis memoria; antiquitatis species ex priscis
monumentis animo est repræsentanda. Cf. Memoria. 2. Historiam scripsit,
_il a écrit l’histoire_, _c’est un historien_. Res gestas ad memoriam
perscripsit; monumentis consignavit; litteris complexus est; memoriæ ac
litteris mandavit; litteris prosecutus est; historiam condidit; annalium
monumentis res gestas commendavit; res gestas litteris prodidit, memoriæ
prodidit. 3. In historia legitur, _on lit dans les annales_. Annales
memorant, perhibent, loquuntur; memoriæ proditum est; annalium monumentis
celebratur; litteris consignatum novimus; ex annalium fide constat. USUS:
Historiam scribere, tenere, legere; aliquid historiæ mandare. Historia
testis temporum, vita memoriæ.
HISTŎRĬCUS, i, m. _Historien_. SYN. Rerum gestarum et memorabilium
scriptor. Rerum Rom. florentissimus auctor.
HISTRĬO, ōnis, m. _Histrion_, _comédien_. SYN. Actor scenicus, comœdus,
tragœdus. EPITH. Exterior, pessimus, facetus; histriones exercitati,
novissimi. USUS: Histrionum levis ars. Roscius et Æsopus histriones
clari. Histrio motu corporis amorem sibi ab omnibus conciliat, qui omnem
personam in scenam tractat.
HĬULCĒ, _Avec des hiatus_. USUS: Aspere, vaste, hiulce, rustice loqui,
_parler en faisant des hiatus_, _durement_.
HĬULCUS, a, um, _Fendu_. SYN. Hians. )( Concinnus. USUS: Hiulcus et asper
verborum concursus, _rencontre de mots dure_, _heurtée_, _qui forme des
hiatus_.
HOC, _Pour cela_; sequente quod _vel_ quo: _d’autant plus... que_. SYN.
Eo. USUS: Consilio tuo utar hoc libentius, quod... Hoc scribe parcius,
quo...
HŎDĬE, _Aujourd’hui_. SYN. Hoc die, hodierno die, nunc, hoc tempore.
HŎDĬERNUS, a, um, _D’aujourd’hui_. USUS: Disputatio hodierni et hesterni
diei.
HŎMĬCĪDA, æ, m. _Homicide_, _meurtrier_. SYN. Sicarius.
HŎMĬCĪDĬUM, ii, n. _Homicide_, _meurtre_. SYN. Cædes. USUS: Homicidii
reus.
HŎMO, ĭnis, m. _Homme_. SYN. Mortalis, vir; caput. PHRAS. 1. Homines
fugit, _il fuit les hommes_. Odit celebritatem, fugit homines, lucem
aspicere vix potest; celebritas illi odio est, qui lucem ipsam, si
possit, fugiat; nunquam ille inter homines est, nunquam cum homine
colloquitur, nunquam in oppido consistit, sed solitudines captat et
secessus. 2. Homo est raræ et insolitæ virtutis, _c’est un homme d’une
éminente vertu_. Divina hominis virtus est, auctoritas, tanquam de
cœlo lapsus, delapsus homo est. 3. Homo vilissimus, _homme de rien_,
_vaurien_. Ignotum ac vile caput; terræ filius; emptus de lapide:
unus de multis; homulus ex argilla et luto factus. USUS: Homo, animal
providum, sagax, multiplex, acutum, memor, plenum rationis et consilii,
ad cœli, quasi domicilii sui conspectum excitatum. Homo ortus ad mundum
contemplandum, ad imitandum DEUM. Homo Deorum immortalium quasi
gentilis, omnium animantium principatum tenens, ad intelligendum et
agendum ortus.
HŎMŬLUS, i, m. _Petit homme_, _avorton_. SYN. Homuncio.
HŎMUNCĬO, ōnis, m. _Être vil_, _faible mortel_. SYN. Homulus.
HŎMUNCŬLUS, i, _Homme chétif_. SYN. Homuncio.
HŎNESTAS, ātis, f. _Considération_, _vertu_, _probité_. SYN. Honestum,
dignitas, decus, laus. )( Turpitudo. USUS: In officio colendo pulchrum
atque decorum, atque adeo tota honestas vitæ sita est. Ubi dignitas, nisi
ubi honestas? Virtus, honestas, pudor me in Pompeii partes traxere. Una
honestate continetur vita beata. Honestatem cum voluptate, ut hominem cum
bellua copulare. Honestate omni privatus, spoliatus. Cf. Virtus, Pudor.
HŎNESTĒ, _D’une manière honorable_, _noblement_. SYN. Decore, laudate,
recte, laudabiliter, graviter. PHRAS. Honeste vixit, _sa vie a été
digne_. Vitam egit cum summa integritate et elegantia morum; vitam vixit
integerrimam; vita illi cum laude acta est; vitam degebat cum virtute
honestissimam; vitæ curriculum fama integerrima decurrit; nihil ejus
vitæ, nihil moribus labis adhæsit. Cf. Probus. USUS: Honeste se gerere.
Honeste acta vita.
HŎNESTO, as, avi, atum, are, a. _Honorer_, _orner_. SYN. Orno, decoro,
honoro. )( Contamino. USUS: Laude, decretis honorificis aliquem
honestare. Beneficium honestare, augere. Commendat faciem pudor, et
honestat. Cf. Orno, Honoro.
HŎNESTUS, a, um, _Honoré_, _noble_, _considéré_. SYN. Decorus, honoratus.
)( Inhonestus, turpis. USUS: 1. Cæsarem honestum, honoratum cupio.
Ampla, honesta civitas. Is mihi dies honestissimus fuit. Nihil, nisi
quod honestum decorumque sit, expetere. Homo honestus, ingenuus,
liberaliterque educatus. 2. Modestus, moderatus, _honnête_, _vertueux_.
Convivium, honestum ac moderatum. Cf. Honoratus, Probus, Moderatus.
HŎNESTUM, i, n. _L’honnête_, _l’honnêteté_, _le bien_. SYN. Decens, fas,
æquum, rectum, decorum. ADV. Mirifice, vere. USUS: Nihil utile, nisi
quod rectum honestumque. Tanta vis est honesti, ut utilitatis speciem
obscuret. Honestum etiam detracta omni utilitate, sine ullis præmii
fructibus, per se potest laudari. Illud honestum, quod ex animo celso
magnificoque quærimus.
HŎNOR, ōris, et HŎNOS, ōris, m. _Gloire_, _estime_. SYN. Ornamentum,
laus, gloria, decus, amplitudo, dignitas, honestas. )( Ignominia. EPITH.
Ambitiosus, amplior, communis, contumeliosus, debitus, diuturnus,
extraordinarius, falsus, honestissimus, incredibilis, infimus, jucundus
alicui, justus, magnus, paternus, popularis, pristinus, senatorius,
singularis, summus, tantus, utilior, usitatus pervulgatusque. Honores
amplissimi, divini immortalesque, eximii, leves, meriti et debiti,
necessarii, tanti, viles, vulgares. PHRAS. 1. Majoribus honorem tribuere
decet, _nous devons honorer les personnes de haut rang_. Decet majores
colere; honore, observantia, studio prosequi; convenit, ut majores
honore afficias, observantia colas; ut iis honorem habeas, præstes,
exhibeas; ut observantiam iis ac studium præstes. Majores revereri,
observare, honorare necesse est; oportet unumquemque erga majores esse
reverentem; se gerere cum majoribus reverenter; reverenter cum iis
agere. Debet quisque majoribus pie reverentiam, quam merentur, atque
observantiam præstare, exhibere, deferre. Majoribus debetur honos,
observantia, reverentia, veneratio; majores in honore sint, necesse
est; æquum est, ut majores omni officii genere prosequamur; decet nos
majoribus reverenter assurgere; majorum rationem summam ducere; eos in
parentum loco habere; præcipuo in honore habere; omni genere honoris
pro merito prosequi, producere; multum deferendum est majoribus; summa
erga majores observantia esse te velim; majores summa observantia
complecti convenit; honorificos nos esse in majores decet. 2. Honorem
amplissimum consequeris, _vous obtiendrez de grands honneurs_. Si cursum
institutum tenebis, omnia, quæ sunt in republica amplissima, consequeris;
præmium feres tuæ virtutis, eximios honores; ad summos honores viam
tibi aperies, patefacies, strues, munies; honorem in republica nullum
frustra petes, multi etiam non petenti deferentur; optima consequetur
fama, hominum existimatio; ad ea, quæ summa sunt in republica, tua
te virtus efferet; merces tuorum meritorum erit amplissima dignitas;
in magno apud omnes honore eris; summum dignitatis gradum tenebis,
obtinebis; gloria circumflues; ad summum gloriæ fastigium eveheris;
ampla honorum accessione augebere; locaberis, collocaberis in amplissimo
dignitatis gradu; amplissimi honores in te conferentur, effundentur;
honoribus procedes in dies amplioribus; honores omnes in te confluent;
plus in dies honoris ad dignitatem tuam accedet; auctam dignitatem
tuam amplificatamque intuebere; cumulaberis gloria, et ad altissimos
honorum gradus provehere; omnes honorum gradus assequere, ad amplissimum
honoris gradum ascendes, evolabis; summus honoris et amplitudinis culmen
conscendes. Cf. Dignitas, Altus. 3. Honori tuo favebo, _je prendrai
soin de votre gloire, je l’augmenterai_. Omnia in te ornamenta a me
proficiscentur; nullum in te ornando, honestando, colendo locum, aut
tempus prætermittam; favebo tuæ dignitati, existimationi, honori nullo
non loco, nullo non tempore, quibuscumque rebus potero; conferam,
referam, intendam ad honorem ac dignitatem tuam omnia mea studia,
officia; omnem meam industriam, curam, operam diligentiam configam in
amplificanda dignitate tua; omnia mea studia in tua dignitate figam et
locabo; augebitur meo studio dignitas tua, tuæ dignitatis accessiones
meo studio consequeris; meum studium tuo honori nullo loco deerit;
serviam ubicumque res feret, dignitati et existimationi tuæ; rationibus
tuis, nominisque amplitudini pro virili parte consulam; omnia in te
ornamenta congeram; ampliabo honorem, amplificabo auctoritatem tuam,
quibuscumque rebus potero; si quid gratia, vel auctoritate possum, ut ad
summam dignitatem pervenias, perducaris, satagam; nervos omnes ac vires
contendam, dabo operam diligenter, enitar omni studio ac industria, ne
quis in republ. honoris gradus sit, ad quem aditus tibi non patescat.
4. Hæc lædunt honorem tuum, _tout cela nuit à votre réputation_. Hæc
honori tuo adversantur, dignitati tuæ adversa sunt; hæc tuis laudibus
nocent, officiunt, labem inferunt, maculam aspergunt; hæc splendori
nominis tui tenebras offundunt, damno sunt, jacturam afferunt, notam
inurunt; hæc lædunt, imminuunt, turpi labe inficiunt, obscurant honorem
tuum; tua dignitas hæc non patitur. 5. Nihil potest nocere honori tuo,
_rien ne peut nuire à la considération dont vous jouissez_. Nihil
potest nominis splendori officere; nihil potest nominis tui splendorem
perstringere; tui nominis lumini officere; nomen tuum obscurum reddere;
tui nominis splendori tenebras obducere, offundere; tuo nomini lucem
eripere; tuo nomini obscuritatem afferre. 6. Hoc unum cura, ne honori
tuo ipse officias, _prenez bien garde de ruiner vous-même votre gloire_.
Incumbe toto pectore, tuasque huc vires omnes confer, ne quid adversi
tua dignitas patiatur; ne de tua dignitate detrahatur; ne quod in tua
dignitate damnum facias; ne quid in honore tuo feras detrimenti; ne
jacturam facias dignitatis tuæ; ne qua labe aspergatur, inficiatur;
ne quam labem suscipias, contrahat honor tuus; ne splendor dignitatis
tuæ obscuretur; ne quid agas unquam, quod contra tuam existimationem
esse queat. 7. Aggreditur honorem meum, _il attaque mon honneur_, _il
me calomnie_. Existimationem oppugnat meam; impugnat dignitatem meam;
venit contra existimationem meam; existimationem meam violat, imminuit.
Cf. Detraho. 8. Honor meus periclitatur, _ma gloire s’obscurcit_. In
discrimen existimationis venio; agitur existimatio mea; in eo fama atque
existimatio mea vertitur; ad famam nominis mei hoc pertinet, ne, etc.
Cf. Periclitor. 9. Paupertas aditum multis ad honores intercludit, _la
pauvreté empêche bien des hommes de parvenir aux honneurs_. Inopia sæpe
in causa est, ut honoribus procedere non liceat; ut cursum tenere in
honorum via, ut honores consequi, ut emergere atque ad altiorem honoris
gradum progredi, ascendere non possint. Prohibet, submovet, arcet ab
honoribus rei familiaris inopia. Impedimento egestas est, quominus ad
ea, quæ sunt in republ. amplissima liceat pervenire; aditum ad honores
intercludit rei domesticæ difficultas. Euntibus ad honores magnas
difficultates objicit, magna impedimenta opponit, viam obstruit inopia.
Imparatis a re domestica honores obtinere non facile est, multi negotii,
magni operis est. Repulsam ut plurimum pauperes ferunt, accipiunt in
petitione honorum; non patent honores inopiæ. 10. Honoribus spoliatus
est, _il a été dépouillé de ses dignités_. Honore dejectus, honoris
insignibus, ornamentis, titulis spoliatus est; sublata eidem sunt omnia
dignitatis ornamenta, vel certe minuta; honoribus privatus est, et in
ordinem redactus. Cf. Dignitas, Depono, Abdico. USUS: 1. Honoris mei
causa id feci. Honoris causa illum nomino. 2. Honores deferre, _combler
d’honneurs_. Viris fortibus merito honores decernuntur, deferuntur,
tribuuntur, mandantur. In viros fortes merito honores amplissimi
conferuntur, effunduntur. 3. Honores petere, affectare, _rechercher
les dignités_. 4. Honores consequi, _arriver aux honneurs_. Ad honores
ascendere; ad honores obrepere, _se glisser aux honneurs par surprise_.
Honorem consequi, recipere. 5. Honores administrare, _remplir les
fonctions les plus importantes_. Honoribus fungi, uti, florere. 6.
Honoribus augeri, abundare, procedere, _être comblé d’honneurs_. 7.
Honores missos facere, _mépriser les honneurs_. 8. Honore dejici, _être
dépouillé de ses dignités_. 9. Honorem alicujus imminuere, depeculari,
honore privare, _priver qqn de sa charge_. 10. Honorem præfari, cum
aliquid obscœni dicendum est, _demander pardon d’une expression_. Cf.
Dignitas, Magistratus, Ornamentum, Existimatio, Fama.
HŎNŌRĀBĬLIS, e, gen. com. _Honorable_. USUS: Hæc ipsa sunt honorabilia.
HŎNŌRĀRĬUM, ĭi, n. _Somme versée au trésor public par ceux qui obtenaient
une charge_. SYN. Munus honoris causa datum. USUS: Vi extortum non potest
dici honorarium.
HŎNŌRĀRĬUS, a, um, _Honoraire_; _par ext. officieux_. USUS: Honorarius
arbiter. Honorariam operam alicui accommodare.
HŎNŌRĀTĒ, _Honorablement_. SYN. Honorifice. USUS: Honorate de aliquo
loqui.
HŎNŌRĀTUS, a, um, _Honoré_, _honorable_. SYN. Qui in honore et pretio
est. )( Inglorius. ADV. Valde. PHRAS. Vir honoratus, _un homme
honorable_. Vir honestus et honoratus amplissima dignitate, semper
in laude versatus, insolens infamiæ, circumfluens gloria; omnibus
præsidiis ornatus, florens in urbe; cui omnes exhibeant levia quidem
illa, sed honorabilia: salutare, appetere, assurgere, deducere, reducere,
consulere; de quo omnes mirabiliter loquuntur et sentiunt. Vir communi
omnium laude, magnificentissimis sæpe decretis honestatus. Vir in maximis
muneribus spectatus, cui præcipuus honor habetur; qui magna cum dignitate
vivit; qui splendore vitæ, ac dignitate plerosque superat; summis functus
honoribus; cui nullus honor defuit; quem pauci honore antecedunt. USUS:
Clarus et honoratus vir. Cf. Clarus.
HŎNŎRĬFĬCĒ, _Honorablement_, _avec distinction_. SYN. Honorate. PHRAS.
Honorifice de te sum locutus, _j’ai parlé honorablement de vous_. Mea
in te honorifica fuit oratio; verbum nullum ex ore meo exiit, nisi tua
cum laude conjunctum; laudavi, extuli, ornavi te; laudes haud parce
in te contuli; iis verbis usus sum, quæ ad te honestandum valerent
plurimum; honorificis te verbis prosecutus sum absentem. Cf. Laudo. USUS:
Liberaliter aliquem et honorifice tractare. Ornate et honorifice de
aliquo prædicare.
HŎNŌRĬFĬCUS, a, um, _Qui honore, glorieux_. SYN. Decorus, dignus. USUS:
Honorificus in aliquem. Oratio honorifica.
HŎNŌRO, as, avi, atum, are, a. _Honorer_; _récompenser_. SYN. Honorem
habeo, adhibeo; honesto, honorificis verbis prosequor; honorem debitum
præsto, honore augeo, orno. USUS: Nusquam non virtus honoratur. Cf. Honor.
HŌRA, æ, f. _Heure_. EPITH. Antecedens, consequens, calamitosior, vacua
periculis. USUS: Horam consumere, terere. Hora abit, In horam vivere.
Hora amplius ludunt. Suis horis uti. Horæ subsecivæ, et quod a negotiis
necessariis subtrahitur tempus, _moments perdus_, _loisirs_, (_temps
dérobé aux affaires_). Horæ dimidium, _demi-heure_. Horæ dodrans, _trois
quarts d’heure_.
Horæ Canonicæ, _Heures canoniques_, _bréviaire_. SYN. Preces horariæ,
horarium sacerdotis pensum, divini officii pensum certas in horas
distributum, statæ certis horarum intervallis sacerdotum precationes ex
Ecclesiæ ritu præscriptæ. PHRAS. Orare ex Breviario horas Canonicas,
_dire son bréviaire_. Ex libro precum horarium sacerdotale pensum
persolvere; imperatum sacerdotibus precum diurnarum pensum conficere,
absolvere; preces, quæ stato horarum intervallo distinguuntur, suadere,
peragere; divini officii pensum exsolvere. Cf. Oro.
HORDĔUM, i, n. _Orge_.
HŎRĬZON, ontis, m. _Horizon_. SYN. Finiens. USUS: Illi orbes, qui cœlum
quasi medium dividunt, et aspectum nostrum definiunt, quos Græci
ὁρίζοντας nominant, a nobis finientes recte nominari possunt.
HORNŌTĬNUS, a, um, _De l’année_, _produit de l’année_. SYN. Hujus anni,
hornus. USUS: Frumentum, vinum hornotinum.
HORNUS, a, um, _De l’année_. SYN. Hornotinus, hujus anni. USUS: Vinum
hornum.
HŌRŎLŎGĬUM, ii, n. _Horloge_, _cadran solaire_. SYN. Solarium.
HORRENDUS, a, um, _Horrible_. SYN. Horrificus, horribilis, formidolosus,
metuendus, pertimescendus, res multæ trepidationis. Cf. Horribilis.
HORREO, es, ŭi, ere, n. _Craindre_, _avoir horreur_. SYN. Metuo,
cohorreo, formido, timeo. ADV. Imbecillius. PHRAS. 1. Naturaliter
horremus et formidamus dolorem, _naturellement la douleur ne nous
inspire que crainte et répulsion_. Horrore nos dolor perfundit; nomen
ipsum doloris horrori est; abhorrent omnes, et ut immanem quamdam
ac perniciosam bestiam pestemque refugiunt dolorem; mortis instar
putant dolorem; ut ab inimico hoste refugiunt plerique a dolore. 2.
Horruerunt omnes ad impii hominis conspectum, _à la vue de cet impie,
tous furent saisis d’horreur_. Horror omnes perstrinxit ingens; jamque
decedere ab eo, aditumque ac sermonem ejus defugere, ne quid ex ejus
contagione incommodi acciperent, velle videbantur. 3. Horreo ad tam atrox
spectaculum, _je tremble à la vue de ce spectacle atroce_. Horresco
totus, tremo totus; totis artibus contremisco; capilli horrent; horror
me perstringit; refugit animus ac reformidat. Cf. Timeo, Terreo. USUS:
Horrere minas alicujus. Horreo, quorsum id evadat. Horret corpus frigore.
HORRESCO, is, ere, n. _Avoir en horreur_, _trembler_. SYN. Perhorresco.
USUS: Injecto terrore mortis horrescunt. Cf. Horreo.
HORRĔUM, i, n. _Grenier_. SYN. Cella. USUS: Neque in segetibus, neque in
areis, neque in horreis.
HORRĬBĬLIS, e, gen. com. _Horrible_. SYN. Horrendus, horrificus,
formidabilis. USUS: Hanc tam tetram, tam horribilem, tam infestam ac
pertimescendam reipublicæ pestem effugimus. Horribiles et miseri casus
aliorum. Cf. Horreo.
HORRĬDĒ, _Sévèrement_, _durement_. SYN. Aspere, duriter. USUS: Inculte,
horride dicere, vivere.
HORRĬDŬLUS, a, um, _Un peu inculte_, _négligé_. USUS: Orationes
horridulæ, _discours peu soignés_.
HORRĬDUS, a, um, _Rude_, _grossier_, _négligé_, _terrible_. SYN.
Incultus, asper, durus. )( Nitens, nitidus. ADV. Omnino, semper, plane.
PHRAS. Quam teter incedebat, quam truculentus, quam terribilis aspectu!
_Quel aspect terrible!_ Quam agrestis homo et inurbanus! Natura asper et
iniquus omnibus, doctrina asperior et durior. Cf. Efferate, Agrestis.
USUS: Cum eum incultum, horridum mœstumque vidissem. Horridioribus verbis
uti.
HORRĬFER, a, um, _Effrayant_. SYN. Horrificus. USUS: Horrifernum
portentum.
HORRĬFĪCUS, a, um, _Terrible_, _affreux_. USUS: Horrificum bellum. Cf.
Horridus.
HORRĬSŌNUS, a, um, _Qui fait un bruit horrible, retentissant_. USUS:
Horrisonum fretum.
HORROR, ōris, m. _Tremblement_, _agitation_, _frisson_. USUS: Qui me
horror perfudit? Cf. Metus, Timor, Terror.
HORTĀTĬO, ōnis, f. _Exhortation_. SYN. Cohortatio. EPITH. Grata, maxima,
necessaria. USUS: Non hortatione, neque præceptis, sed precibus tecum
fraternis ago. Cf. Monitio.
HORTĀTOR, ōris, m. _Celui qui exhorte_. SYN. Suasor, consuasor, auctor.
EPITH. Assiduus. USUS: Auctor, adjutor, hortator ad agendum aliquid.
Hortatore non eges, sponte enim exardescis ad litterarum studia. Cf.
Auctor.
HORTĀTŬS, ūs, m. _Exhortation_. SYN. Hortatio. USUS: Id feci aliorum
consilio, auctoritate, hortatu. Cf. Monitum.
HORTOR, aris, atus sum, ari, d. _Exhorter_. SYN. Adhortor, suadeo,
auctor sum, cohortor, excito, impello, acuo. )( Dehortor, deterreo. ADV.
Aliquando, amice, etiam atque etiam, jam dudum, magnopere, separatim,
vehementer. PHRAS. 1. Non opus est te hortari, _vous n’avez pas besoin
d’exhortations_. Hortatione mea non indiges; currentem quid incitem? Hoc
non eo dico, ut te oratio mea dormientem excitet, sed potius currentem
incitet, atque ad majorem tuorum imitationem cohortetur; cum ad omnem
laudem tua sponte properes, non impulsu meo, non est, quod te exhorter
ad virtutis studium, quod adhortatione animum firmem, quod ad virtutem
arrigam; frustra sim, si longa cohortatione utar, si cohortationem
suscipiam, si acri cohortatione ad virtutis studium incitare te velim,
si pluribus rationibus ad virtutis studium te impellam; hortatore non
eget virtus tua. 2. Parentes filios hortari ad bonas artes debent,
_les parents doivent exciter leurs enfants à la pratique de la vertu_.
Impellere filios parentes debent ad eas artes, quarum est æterna
possessio; debent incitare, consilio, rationibus, argumentis adducere
ad eas artes; ostendere filiis parentes debent bonarum artium fructum;
debent hortatores esse filiis, laudare eas artes; id consilii dare,
ita consulere, ut eas artes complectantur; auctores filiis parentes
esse debent, ut ad eas artes, ut ad earum artium studia sese conferant,
applicent _seu_ animum adjungant, toto animo incumbant, quarum possessio
vitam æquat, quarum nobis fructum una mors adimit. Ea demum est ad filios
egregia parentum cohortatio, qua impelluntur ad eas disciplinas, quarum
usus interitu tantum vitæ, nulla re præterea terminetur. Decet parentes
illos, qui liberis consultum volunt, non eos ad rem cohortari, quam
facile, nullo negotio, arbitratu suo tum largitur, tum eripit fortuna,
verum ad eas artes, quarum vitæ par usus et possessio est. Cf. Excito,
Moneo, Simulo. 3. Formulæ hortantis, _formules d’exhortation_: Age, age
vero, agedum; studia, amabo, prosequere. Macte virtute; persequere cœpta,
si vir es; sodes, si audes, age, si quid agis.
HORTŬLUS, i, m. _Petit jardin_. EPITH. Jucundior, hortuli propinqui.
USUS: Democriti fontibus Demetrius hortulos suos irrigavit.
HORTUS, i, m. _Jardin_. EPITH. Apricus; horti paterni, pretiosi, venales.
USUS: Deliciarum causa et voluptatis quosdam in hortis suburbanis suis
cum Mitrella sæpe videmus.
HOSPES, ĭtis, m. _Hôte_, _celui qui reçoit ou qui donne l’hospitalité_.
SYN. Qui divertit, _aut_ apud quem aliquis divertit. DIFF. Hospes,
_hôte_, qui gratis et amicitiæ causa alium domo recipit; Caupo, qui
pretio _aut_ lucri causa. EPITH. Antiquus, edax, minime edax, tam
inimicus cœnæ et sumptuosus, gravis, nobilis, nobilissimus, sanctissimus
et splendidissimas ornatissimusque vetus et amicus. PHRAS. 1. Hospitem
me in ædibus suis habuit, _il m’a donné l’hospitalité dans sa maison_.
Hospitii jus, et amicitiæ officium præstitit; commodo hospitio, hospitali
mensa blande et benigne me accepit; domus ejus mihi sociisque hospitibus
patuit; hospitem me admisit; suis me ædibus hospitem excepit; hospitio me
humanissime excepit; hospitium lautissimum mihi præbuit; hospite usus sum
perhumano. 2. Hospes meus, cum Viennæ essem, affinis tuus fuit, _quand
j’étais à Vienne, j’avais pour hôte votre parent_. Hospite usus sum
affini tuo; ad affinem tuum summa illius voluntate diverti; apud affinem
tuum laute admodum diversatus sum; deductus sum ad affinem hospitem; apud
affinem tuum collocatus sum; cum affine tuo hospitium jungebam, faciebam.
Cf. Excipio. USUS: 1. Ad hospitem divertere. 2. Hospites admittere,
accipere, recipere. 3. Orator nulla in re rudis aut tiro, nec hospes, aut
peregrinus esse debet. Adeone tu hospes hac in urbe? _Étranger_.
HOSPĬTA, æ, f. _Hôtesse_. EPITH. Vetus. USUS: Ego ipsa sum, inquit,
hospita.
HOSPĬTĀLIS, e, gen. com. _Hospitalier_. SYN. Qui libenter recipit.
USUS: Domus omnibus apertissima, et hospitalis. (Hospitale, _hôpital_,
_vulg. est_) rectius dicetur: Diversorium publicum peregrinorum, _aut_
græco vocabulo: Xenodochium; _aut_, si ægrotis is locus destinatus
sit: valetudinarium publicum, græce: Nosocomium, _aut_ Nosodochium,
_hôtel-Dieu_.
HOSPĬTĀLĬTAS, ātis, f. _Hospitalité_. USUS: Valde a Theophraste laudatur
hospitalitas. Cf. Excipio.
HOSPĬTĀLĬTER, _D’une manière hospitalière_. USUS: Invitari hospitaliter
per domos.
HOSPĬTĬUM, ii, n. _Hospitalité_, _logement_; _lien qui unit les hôtes_.
SYN. Diversorium, domus, quæ gratis amicis patet, sedes hospitalis;
_item_: Familiaritas, amicitia. EPITH. Agreste, avitum, liberale,
magnificentissimum, publicum, vetus, vetustum. USUS: Hospitium facere cum
aliquo. Hospitio jungi. Hospitio accipere, recipere quempiam. Est mihi
vetus cum illo hospitium. Hospitio renuntiare. Cf. Hospes.
HOSTĬA, æ, f. _Hostie_, _victime_. SYN. Victima. EPITH. Maxima,
proxima; hostiæ balantes, decoræ gratæque, humanæ, majores. USUS:
Diis hostias immolare; humanis hostiis. Deum placare. Præbere hostias
ad sacrificandum; hostias adducere, ducere, cædere. Cf. Consecro,
Eucharistia.
HOSTĬCUS, a, um, _D’ennemi_, _ennemi_. SYN. Hostilis. USUS: Vagi milites
in hostico errabant, _sur le territoire ennemi_. Ensis hosticus.
HOSTĪLIS, e, gen. com. _Ennemi_, _de l’ennemi_. SYN. Inimicus,
_infestus_, hosticus. USUS: Hostilem in modum vexare quempiam, _traiter
qqn en ennemi_. Hostili in rempublicam animo.
HOSTĪLĬTER, _D’une manière ennemie_. SYN. Inimice, hostilem in modum,
infeste, iniquo animo. PHRAS. Hostiliter agere, _se conduire en ennemi_.
Hostiliter facere; hostilem in modum vexare; hostiles spiritus gerere, et
nullum non genus calamitatis contumeliæque in aliquos edere.
HOSTIS, is, m. _Ennemi (génér. public ou de guerre)_. SYN. Inimicus,
perduellis, qui contra rempublicam arma fert, qui patriæ bellum indicit;
qui adversus, qui contra arma fert. EPITH. Acerbissimus, acerrimus atque
infestissimus, amentissimus, profligatissimus, antiquus, antiquissimus,
armatus, capitalis, certus, crudelis, domesticus, externus, ferus
et immanis, fœdissimus, importunissimus, impurus, impius, justus et
legitimus, nefarius, perditus, perpetuus, potens, præsens, sceleratus,
teter, teterrimus, togatus. USUS: 1. Ad hostes deficere, _passer à
l’ennemi_. Transire, se conferre, confugere, transfugere. 2. Hostem
arcere, _repousser l’ennemi_. Hostem submovere, prohibere vim hostium
bellumque defendere, hostes rejicere. 3. Hostes dissipare, _mettre les
ennemis en fuite_. Fundere, obterere, prosternere, occidere, delere, _les
détruire_. Cf. Inimicus, Adversarius, Infestus.
HUC, _Ici (avec mouv.)_. SYN. Ad hoc, ad hanc rem. USUS: 1. Huc te pares,
hæc cogites. 2. Horsum, _çà et là_, _de tous côtés_, _en tous sens_. Huc
hominem et illuc rapere. Rem huc adduxi.
HUI, _Oh! Ho!_ Admirationis et optationis vox. USUS: Hui, quam hoc velim
scire!
HŪJUSMŎDI, _De cette sorte_, _tel_, _semblable_. SYN. Id genus, hujus
exempli.
HŪMĀNĒ, _Humainement_. SYN. Humaniter, benigne. USUS: Fecisti humane,
quod.
HUMĀNĬTAS, ātis, f. _Humanité_, _douceur_, _bienveillance_. SYN. Lenitas,
facilitas, comitas, urbanitas, suavitas morum, morum atque sermonum
lepos, benignitas, placabilitas, mansuetudo; _item_: Eruditio, doctrina;
_item_: Natura humana, indoles, ingenium humanum. EPITH. Communis, digna
scientia, in aliquem excellentior, mira, multa, politior, singularis,
summa, tanta. PHRAS. Cæsar rara erat erga omnes humanitate, _la bonté
de César pour tout le monde était prodigieuse_. Cæsar præter multas
virtutes, quibus floruit, ea fuit humanitate, ut nihil supra posset; ejus
humanitatis fuit, ut nemo cum illo conferendus, comparandus, æquandus
esset; ea præditus fuit humanitate, ut nemo par illi fuisse videatur.
Humanitate Cæsar excelluit, omnibus antecelluit, præstitit; omnes vicit,
superavit. Nihil Cæsare humanius. Humanitatem Cæsar ita coluit, ut
nemo magis. Cæsare nemo fuit ad humanitatem propensior. Cæsar proprio
quodam naturæ munere factus ad benignitatem videbatur. Singularem in
comitate morum, ac præcipua quadam laude dignum jure Cæsarem duxeris.
Laudem suavissimæ comitatis præter cæteros Cæsar tulit. Laus humanitatis
et comitatis uni maxime Cæsari debetur. Qui sit Cæsari humanitate
præferendus; qui plus habeat, ostendat humanitatis; in quo plus, quam
in Cæsare humanitatis sit, resideat; Cæsare qui magis ad humanitatem
propendeat; qui humanitatis laude sit Cæsare præstantior; qui præstaret,
antecelleret humanitati Cæsaris, neminem reperiri posse puto, neminem
adhuc novimus. Nemo Cæsarem humanitate vincere potuit. Nemo unquam Cæsare
humanitate magis abundavit. Nemo fuit Cæsare humaniore sensu. Cf. Humani
mores. USUS: 1. Nemo Catone commodior, comior, moderatior fuit ad omnem
rationem humanitatis et morum suavitatem; humanitatem alicui tribuere,
habere. Difficillima est illa societas gravitatis cum humanitate. 2.
Natura humana, ingenium, indoles humana, _affections de l’homme_,
_sentiments humains_, _bonté_. Humanitatem omnem exuere, abjicere,
exstirpare. Petere veniam errato ex humanitatis communis jure et
misericordia. Omnem humanitatis sensum amittere. 3. Eruditio, doctrina,
artes politiores, _instruction_, _éducation_, _politesse_, _urbanité_.
Artes, quibus ætas puerilis ad humanitatem erudiri solet. Homo humanitate
politus, neque communium litterarum et politioris doctrinæ expers. Cf.
Humaniores litteræ, _les humanités_, _classe de belles-lettres_. _Pro_:
humanitatem assumere, _prendre la forme humaine_, rectius dices: humanam
induere naturam, hominum se natura formaque induere. Cf. Humanus.
HŪMĀNĬTER, _Humainement_. SYN. Humane, benigne, vultu benigno, omni
genere humanitatis, quod vultu ac verbis exprimi potest, quam licet
humanissime; eo vultu, qui facile gratiam ineat, benevolentiam conciliet;
hominum animos amore devinciat, ad amandum alliciat. USUS: 1. Humaniter
fecit, quod ad me venit, _il a bien fait de venir me voir_. 2. _Avec
résignation_: Sin aliter acciderit, humaniter feremus, _si l’affaire
tourne autrement que nous ne l’avions pensé, nous le supporterons avec
résignation_.
HŪMĀNĬTUS, _Conformément à la nature humaine_. SYN. Humano more, ut
solet, ut fere fit. USUS: Siquid humanitus acciderit.
HŪMĀNUS, a, um, _D’homme_, _humain_. SYN. Ad hominem pertinens. )(
Inhumanus. Affabilis, benignus, comis, blandus, facilis, commodus,
urbanus. PHRAS. 1. Humanæ res omnes fragiles caducæque sunt, _les choses
humaines sont fragiles et caduques_. Humanarum rerum imbecillitatem
fragilitatemque quis non extimescat? Summa est humanarum rerum
infirmitas; incerta omnia et mobilia, et caduca. Casus humanos et
eventus incertos valetudinis, et naturæ communis fragilitatem quis non
extimescat? Incerta sunt omnia, posita non tam in nostris consiliis,
quam in fortunæ temeritate. Nihil humanis in rebus certi est. Vice
fortunarum humanarum quis non commoveatur? humanæ sorti quis non
illacrimetur? Humanæ res omnes fluxæ sunt ac mobiles; mortalia omnia
fortuita sunt et peritura. 2. Moribus est perhumanus, _cet homme est
excellent_. Nihil illo amantius, suavius, comius, jucundius; in omni
sermone est affabilis; benigno alloquio, comitate invitando, beneficiis,
quos potest, conciliando, vultu ac sermone in omnes placato, omnium
sibi amores colligit; summa omnes comitate complectitur; facillimum se
præbet omnibus, eosque familiariter ac hilariter amplexatur; mira in eo
suavitas, mira comitas, affabilitasque sermonis. Moribus est suavissimis,
cultissimisque. Morum elegantia ac suavitate est mirabili; mira
facilitate, ac venustate morum est præditus, conspicuus. Cf. Humanitas.
3. Hoc ex humanitate fecisti, _c’est par politesse que vous avez fait
cela_. Egisti hoc humanitate adductus, impulsus, incitatus; dedisti hoc
humanitati tuæ; debet hoc humanitati tuæ referri; ad hoc te incitavit
naturæ tuæ ad humanitatem propensio; agnosco in hoc humanitatem tuam;
fructus hic est humanitatis tuæ. Mirifica in hoc elucescit urbanitas tua.
4. Humanioribus litteris a pueritia eruditus es, _vous avez été instruit
dans les belles-lettres dès votre enfance_. A teneris annis humaniores
disciplinas studiose amplexus es; a puero floruisti artibus iis, quæ ab
humanitate nomen acceperunt; jam inde ab ineunte ætate disciplinas eas
coluisti, quæ humaniores nuncupantur; ab ætatis initio humanitatis studia
complexus es. A teneris ad eas artes animum adjunxisti, quibus ætas
puerilis ad humanitatem informari solet; quæ repertæ sunt, ut puerorum
mentes ad humanitatem fingerentur; quæ ad humanitatem pertinent; a puero
in doctrinarum ac humanitatis studio versatus, humanitate perpolitus
es; communium litterarum et politioris doctrinæ studiis excultus es.
Cf. Litteræ. USUS: 1. Aliquem a fera et agresti vita ad humanum cultum
civilemque traducere. 2. Elegans moribus, comis, urbanus, _poli_,
_courtois_. Vir humanissimus, et facillimus. Cf. Officium.
HŬMĀTĬO, ōnis, f. _Inhumation_. SYN. Sepultura.
HŪMECTO, as, avi, atum, are, a. _Humecter_, _mouiller_, _arroser_. SYN.
Humidum facio, humore aspergo. USUS: Vultum lacrimis humectare.
HŬMĔRUS, i, m. _Épaule_, SYN. Suprema pars brachii. EPITH. Lævus, levis,
sinister. USUS: Italia Ciceronem suis humeris reportavit. Totum negotium
unus ille gubernat, et humeris suis sustinet; in humeros aliquem efferre.
HŪMESCO, is, ere, n. _Devenir humide_, _se mouiller_. SYN. Madeo;
madidus, humidus fio. ADV. Modice. USUS: Terra humescens.
HŪMĬDUS, a, um, _Humide_, _mouillé_. SYN. Humorem habens. USUS: Ligna
viridia et humida.
HŬMĬLIS, e, gen. com. _Humble_. SYN. Demissus, jacens, abjectus. )(
Altus, alacer, clarus, præstans. PHRAS. Homo est animo humili et abjecto,
_cet homme a l’âme basse et vile_. Summam in eo homine animi humilitatem;
summam animi abjectionem, infirmitatem, imbecillitatem, tenuitatem
deprehendas; summas animi angustias in eo expertus sum. Hominem esse
video exigui admodum animi, nihil spectantem in laude positum, nullius
laudis cupiditate flagrantem, adversum ab omni gloriæ studio, in
humiles, ac plane sordidas cogitationes dejectum, tanquam humi serpentem.
Cf. Abjectus, Vilis. USUS: 1. Ratione loci, _bas_, _petit_. Vites, et quæ
humiliora sunt, se attollere a terra non possunt. 2. TRANSL. Conditione,
statu, fortuna demissus, mœrens, afflictus, _bas_, _abject_, _lâche_,
_rampant_. Humilis, imbecillis, infirmus, minime generosus animus. Qui
altiore animo sunt, nihil humile, nihil abjectum captant, cogitant. 3.
Judicio, voluntate, artificio, consilio abjectus, _humble_. Fracto atque
humili animo supplicare. Mens angusta et humilis. Modestus homo, animi
submissi. Cf. Demissus. _Pro_: (Humiliare se, VULG.), _s’humilier_,
Latine: Submittere se, submisse se gerere, submittere animos. Cf. Demitto.
HŬMĬLĬTAS, ātis, f. _Abaissement_, _bassesse_, _obscurité (de la
naissance)_. SYN. TRANSL. Abjectio, ignobilitas, obscuritas, vilitas.
PHRAS. Humilitas ista nimia est et abjectio, _abaissement qui va jusqu’à
l’abjection_. Animos nimium submittis; infractos animos geris; fractos
esse video spiritus tuos; ea humilitate dignitati tuæ haud consulis;
præter modum te humilem præbes, et abjectum reddis. Cf. Demitto,
Abjectus, Vilis, Animus abjectus et imbecillis. USUS: 1. Ratione loci,
_le peu d’élévation (d’une chose)_; _petitesse de taille_. Sidera
inter se altitudine et humilitate distantia. 2. Abjectio, ignobilitas,
_abaissement_, _état humble_. Despicere humilitatem alicujus. Propter
humilitatem et obscuritatem generis in ignoratione hominum versatur.
3. Humilitas, _humilité_. Modestia animi, submissio animi, demissio
animi, sui despicientia, sui contemptio; moderatio animi modeste de se
existimantis. Cf. Modestia.
HŬMĬLĬTER, _Bassement_. SYN. Submisse, demisse, animo humili et
imbecillo. Cum de virtute sermo est: _humblement_. Magna animi modestia,
submissione, demissione.
HŬMO, as, avi, atum, are, a. _Enterrer_. SYN. Sepelio. USUS: Humare
corpora. Cf. Sepelio, Funus, Effero.
HŪMOR, ōris, m. _Liquide en général_. SYN. Aqua, liquor. EPITH. Non
inutilis ad aliquid depellendum, mollis. USUS: Frigoribus durescit humor.
Humor infusus in corpore.
HŬMUS, i, f. _Terre_. SYN. Tellus, gleba, terra. USUS: Humus subacta.
HYDRA, æ, _Serpent_. SYN. Excetra, anguis.
HYDRĬA, æ, f. _Urne_. SYN. Urna.
HYDROPS, ōpis, m. _Hydropisie_. SYN. Aqua intercus.
I
ĬAMBĬCUS, a, um, _Iambique_. USUS: Iambicus versus orationi simillimus.
ĬAMBUS, i, m. _Iambe_, _pied composé d’une brève et d’une longue_. Pes
carminis. EPITH. Duplex, extremus, frequentissimus. USUS: Iambus in
oratione vitiosus, si extremus ponatur.
ĬBI, _Là, dans ce lieu (sans mouv.)._ SYN. In eo loco, eo loci, inibi,
in illisce ædibus. USUS: 1. Nemo est, qui non ubivis, quam ibi, ubi est,
esse malit. 2. Ea occasione, _alors, en ce moment_. Ibi Cæcinna postulare
cœpit.
ĬBĪDEM, _Là même_, _au même lieu (sans mouv.)_. SYN. In eodem loco. USUS:
Ibidem, in quo læsi, solabor. Ibidem te operiar.
ĪCO, is, īci, ictum, ere, a. _Frapper_. SYN. Ferio, ictum do. USUS: In
pactione fœdus icere.
ĪCTŬS, ūs, m. _Coup_, _blessure_. SYN. Percussio, petitio. EPITH.
Contrarius, flammatus, levis, non tribunitius sed consularis, validus.
PHRAS. Multis et gravibus ictibus concidit, _il est tombé percé de
coups_. Pugnis calcibusque fœde conscissus, multis plagis confectus
interiit; inter dolorem crepitumque plagarum multis ictibus acceptis
datisque corruit; acceptis gravissimis plagis, corpore recentibus
verberum vestigiis livido, semianimis procubuit. USUS: Ictu fulminis
deflagravit. Ictu et conjectione telorum cominus magnæ sæpe copiæ pulsæ
sunt. Eodem tecum ictu concidi.
ID, _Cela_. SYN. Hoc, istud. USUS: Venit ad me et quidem id temporis. Id
ætatis vir.
IDCIRCO, _C’est pour cela_, _c’est pourquoi_. SYN. Ideo, ob eam rem, ea
re.
(ĬDĔA, æ, VULG.), _Type_, _image_, _notion_, _idée_. SYN. Forma,
species, species rerum, prima et inchoata intelligentia. PHRAS. Concepit
animo eloquentiæ quamdam ideam, _il s’est formé un certain idéal de
l’éloquence_. Insidebat in ejus mente species eloquentiæ: habebat
comprehensam animo quamdam formam eloquentiæ; simulacrum quoddam et
exemplar eloquentiæ apud se informarat. Cf. Imago. USUS: Has rerum formas
Plato appellat ideas.
ĪDEM, ĕădem, idem, _Le même_, _la même_. SYN. Hic ipse, is ipse, unus,
par, perpetuus, geminus. )( Alius. PHRAS. 1. Idem fere dicebat, quod
alter, _il parlait à peu près comme l’autre_. Rebus congruentes,
nominibus differebant; nulla in re discrepabant; non abhorret, non
abludit ab ejus dictis hujus sententia. Cf. Congruo, Convenio. 2. Eadem
utriusque est causa, _tous deux ont la même cause_. Hujus causa et illius
sejungi non potest; eodem revolvitur; eamdem cum illo incudem tundit. Cf.
Similis. USUS: Amicus tanquam alter idem. Hoc unum et idem videtur esse.
Fuere, qui idem ornate, idem graviter dixere. Causæ inter se simillimæ,
vel potius eædem. Vir bonus, idemque eruditus.
ĬDENTĬDEM, _A diverses reprises_, _souvent_. USUS: Hoc identidem dicitis.
ĬDĔO, _C’est pour cela_, _c’est pourquoi_. SYN. Idcirco, eo quod, ea re
quod, digna causa cur, ob hasce res, ea gratia quod; ei rei, id quod; hoc
quod, ea de causa, ejus rei gratia, ob id, eam ob causam. USUS: Hæc ideo
diligentius pertracto. Cf. Ex eo.
ĬDĬŌTA, æ, m. _Ignorant_, _sot_, (_idiot_). SYN. Rudis, imperitus,
illitteratus. USUS: Illi idiotæ, ut tu appellas. Cf Rudis.
Idololatra, æ, m. _Idolâtre_. Cultor falsorum numinum; inanium deorum
cultor; qui inanibus et commentitiis diis divinum cultum tribuit, divinos
honores adhibet, impertit; qui cultum uni debitum DEO simulacris impiorum
hominum, lapidibusque exhibet; inanes et commentitios deos adorat,
religioso cultu veneratur; qui deorum inanium simulacra impio et sacri
ego cultu veneratur; qui superstitionum deterrima caligine mersus, qui
superstitionum tenebris altissimis obsessus et sepultus cultum uni DEO
debitum in plures impia et sacrilega partitione distribuit. Huc spectat
Idololatria, æ, f. _Idolâtrie_. Cultus falsorum numinum.
ĪDŎLUM, i, n. _Image_. SYN. Simulacrum, imago. USUS: Imagines, quæ idola
nuncupantur, _les idoles_. Rectius appellatur: simulacrum ficti ac
commentitii numinis.
ĬDŌNĔE, _Convenablement_. SYN. Apte, commode. USUS: Exordio idonee
comparatur auditor ad reliquam orationem.
ĬDŎNĔUS, a, um, _Convenable_. SYN. Aptus, commodus, tempestivus, dignus.
USUS: Non est idoneus auctor. In deligendis idoneis hominibus judicium
et delectum adhibere. Idoneum tempus, locus opportunus. Idonea verba.
Imagines ad monendum idoneæ. Cf. Accommodatus, Aptus.
ĪDUS, ŭum, f. _Ides, une des divisions du mois chez les Romains_. SYN.
Dies, qui singulis mensibus nonas sequuntur. USUS: Idibus martiis, _le 15
Mars_.
ĬGĬTUR, _Donc_. SYN. Ergo. USUS: Jejunas igitur aures affers.
IGNĀRUS, a, um, _Qui ne sait pas_, _qui ignore_. SYN. Imprudens, inscius,
rudis, imperitus, indoctus, nec opinans, in re peregrinus et hospes; in
re aliqua tiro. USUS: Quid agatur, ignarus sum. Ignarus rerum mearum.
Facundæ orationis ignarus. Cf. Rudis, Ignorans.
IGNĀVĬA, æ, f. _Inaction_, _nonchalance_, _lâcheté_. SYN. Inertia. )(
Fortitudo. EPITH. Moderata, summa. PHRAS. Causam hujusce rei in ignaviam
conferebant, _ils attribuaient ce résultat à son indolence_. Ad ignaviam,
inertiam, desidiam, languorem referebant; hoc ignavi esse hominis
aiebant; in hoc omnibus negligentiæ nomine suspectus erat; hoc ignaviæ
adscribebant, assignabant; hic vero ejus diligentia desiderabatur. Cf.
Animus imbecillus, Negligentia. USUS: Fortitudini contraria est ignavia.
Ignaviam suam, inertiam, desidiam parietum custodiis tegere. Ignaviæ se
dedere. Ignavia oblanguere. Cf. Ignavus.
IGNĀVĒ, _Lâchement_, _faiblement_. SYN. Per summam inertiam, desidiam. )(
Contente. USUS: Vide, ne quid ignave, muliebriter, abjecte, serviliter
facias. Cf. Negligenter.
IGNĀVĬTER, _Lâchement_. SYN. Ignave.
IGNĀVUS, a, um, _Indolent_, _mou_, _lâche_. SYN. Iners. )( Fortis, audax.
PHRAS. Hic omnes ignavi sunt, _ici, tout le monde est paresseux_. Hic
omnes pigritiæ morbo laborant, omnes languent; omnes torpent, omnes
frigent; hic omnia jacent; hic veternus omnes occupat; hic ignavia
oblanguent omnes; hic nemo est, in quo diligentiam non requiras,
cui satis sit animorum. Cf. Piger, Negligens. USUS: Ignava, iners,
somniculosa senectus.
IGNESCO, is, ere, n. _Prendre feu_, _s’embraser_. SYN. Ardeo, candeo,
conflagro. USUS: Ad extremum omnis mundus ignescat.
IGNĒUS, a, um, _De feu_, _enflammé_, _embrasé_. USUS: Ignea dixit sidera
Cleanthes. Igneo motu arteriæ micant.
IGNĬCŬLUS, i, m. _Petit feu_, _etincelle_. SYN. Parvus ignis. TRANSL.
Facilitas ingenita. EPITH. Matutini igniculi, parvuli, viriles. USUS:
Virtutum igniculi et semina. Igniculos viriles jacere.
IGNIS, is, m. _Feu_. SYN. Flamma, incendium. EPITH. Æthereus, æternus,
artificiosus, clarus, confector et consumptor omnium, exiguus, hibernus,
novus, perpetuus et sempiternus, vitalis, salutaris. PHRAS. 1. Ignem
excitare, _allumer_. Ignem lapidum conflictu atque tritu elicere; ignem
conflictu lapidum excutere, elidere; flammam ciere, suscitare; ignem e
silice elicere. 2. Ignes injicere tectis, _mettre le feu aux maisons_.
Ignes acere; ignes tectis inferre, admovere. USUS: Ignem exstinguere;
arefacta materia ignem concipere facile solet. Ignis omnibus rebus
vitalem impertit calorem. Hic noster ignis, quem usus vitæ requirit,
confector est et consumptor omnium. Vicina domus nihil ab igne passa est.
IGNĪTUS, a, um, _Enflammé_, _ardent_. USUS: Inflammatus atque ignitus
furor.
IGNŌBĬLIS, e, gen. com. _Inconnu_, _obscur_. SYN. Humilis, ignobili loco
natus, infimo loco natus, obscuris ortus parentibus, unus de multis, unus
e populo, humili et obscuro loco natus, inferiore genere ortus, ex infimo
genere et fortunæ gradu; homo tenuis, cujus vis, et fortunæ conditio
infima est, cujus stirps et genus ignoratur, qui natus parentibus est
humilibus; homo ignotus et sordidus, obscurus, abjecta et obscura
familia; nulla commendatione majorum; homo per se cognitus; humilis
sane et minime generosus; terræ filius, minorum gentium; homo tenui
loco, obscuris majoribus ortus; nulla sanguinis claritate commendatus,
honestatus, nobilitatus. PHRAS. Virtus multos etiam ignobiles evexit
altius, _bien des hommes obscurs se sont élevés par leur vertu aux plus
hautes dignités_. Multos infimæ conditionis extulit atque illustravit
virtus; multos humillimæ sortis, obscuri loci, nulla parentum aut majorum
laude commendatos, obscuro loco natos, ignobili, obscuro, infimo genere
editos nobilitavit; multos generis humilitate jacentes virtus erexit;
multi genere ignobiles et obscuri virtute honestantur, ac nobilitantur.
Cf. Vilis, Humilis, Abjectus. )( Nobilis, Clarus.
IGNŌBĬLĬTAS, ātis, f. _Naissance obscure_, _obscurité_. SYN. Humilitas
generis, obscuritas; conditio atque fortuna hominum infimi generis. )(
Nobilitas. USUS: Aderit paupertas, ignobilitas, humilitas. Cf. Humilitas.
IGNŌMĬNĬA, æ, f. _Ignominie_, _affront_, _déshonneur_. SYN. Infamia,
dedecus, contumelia, macula, nota, probrum, labes. PHRAS. Ignominia
me affecit, _il m’a fait un affront_. Ignominia me appetiit, notavit,
deformavit; ignominiam mihi inussit, imposuit; ignominiam ab eo gravem
accepi. Cf. Decus, Contumelia, Probrum. USUS: Ignominia aliquem afficere,
_noter d’infamie_. Ignominiam accipere, _recevoir un affront_. Ignominiam
graviter ferre, _supporter difficilement un affront_. Ignominiam alicui
et flagitium demere, _réhabiliter qqn_.
IGNŎMĬNĬŌSUS, a, um, _Ignominieux_, _flétrissant_. USUS: Dominatio
ignominiosa.
IGNŌRĀBĬLIS, e, gen. com. _Inconnu_, _ignoré_. SYN. Quod ignorari potest.
USUS: Quod non ignorabile, non fortuitum.
IGNŌRANS, tis, omn. gen. _Ignorant_. SYN. Ignarus. PHRAS. Turpe est, in
patriæ rebus esse ignorantem, _il est honteux de ne pas être au courant
des affaires de son pays_. Turpe imprimis hospitem esse in iis rebus,
quæ ad patriam pertinent; in patria peregrinari, dedecus est; ea non
tenere, ea scientia non comprehendere, ea usu doctrinaque non percipere,
in quibus res patriæ agitur; turpe imprimis est, in ea re rudem ac
tironem, hospitem ac peregrinum esse; in ejus rei ignoratione versari;
ejus rei inscitia laborare, quæ cum patriæ rebus est conjunctissima.
Cf. Rudis, Imperitus. USUS: Ignorantem superbire flagitiosum est. Cf.
Ignorantia.
IGNŌRANTĬA, æ, f. _Ignorance_. SYN. Ignoratio, inscitia, inscientia.
PHRAS. Non est mirum, errare eum, cujus tanta est ignorantia, _il n’est
pas étonnant qu’un homme si ignorant se trompe_. Non est, cur miremur,
si sæpe labitur is, qui est omnium imperitissimus; cujus ignorantia,
inscitia summa est; qui omnes inscitia vincit; cui neminem inscitia parem
invenias; quem omnia latent; qui nihil prorsus novit, qui nullam partem
doctrinæ tenet; qui doctrinæ expers, in maxima rerum omnium ignoratione
versatur. Cf. Ignorans. USUS: Ignorantia litterarum.
IGNŌRĀTĬO, ōnis, f. _Ignorance_, _manque de savoir_. SYN. Ignorantia.
)( Scientia. USUS: Versari in summa rerum ignoratione. Nescio, quis nos
teneat error et misera veri ignoratio.
IGNŌRO, as, avi, atum, are, a. _Ignorer_. SYN. Sum ignarus, sum nescius;
nec usu, nec ratione cognitum habeo. ADV. Diutius, impune, omnino, ne
quid, turpiter aliquid, vehementer causam. PHRAS. Quid eventurum sit,
ignoro, _je ne sais ce qui arrivera_. Quo res casura sit, quid consequi
possit, nescio; non dispicio, quid allatura sit dies; explorata non
habeo, latent me, quæ inde nasci possunt incommoda; quid futurum sit, me
fugit, non assequor, conjectura assequi non possum; divinare non possum,
quæ dies ipsa feret, patefaciet; mente percipere non possum, quo res,
quem in locum res evasura sit; futuri casus mihi non patent, non aperti
sunt. Cf. Nescio. USUS: Ignoro plane de filio.
IGNOSCO, is, nōvi, nōtum, ere, a. et n. _Pardonner_. SYN. Parco, veniam
do, remitto. PHRAS. Ignosco tibi, _je vous pardonne_. Omnium, quæ
alia super alia ausus es, veniam facio; voluntaria oblivione injurias
contero; gratiam injuriarum omnium facio; condono præterita; condono
amici precibus vitam tuam; dolorem meum amici voluntati ac precibus
condono; iracundiam meam amicorum caritati dimitto, impunitatem injuriæ
do, concedo; remitto culpam, ejusque memoriam abjicio. Cf. Parco,
Venia, Condono. USUS: Sceleris pœnam prætermittere, ignoscere vocatur.
Præteritis ignoscere. Hoc mihi, quæso, ignosce.
IGNŌTUS, a, um, _Inconnu_. SYN. Obscurus, qui in hominum ignoratione
versatur. PHRAS. Homo est ignotus, _cet homme n’est pas connu_.
Omnibus incognitus; quem nemo viderit unquam; nemo, qui mortalis esset,
audiverit. Albus, aterve homo sit, ignoramus, cujus omnis ætas propter
humilitatem in hominum ignoratione versatur; cujus nomen, famaque in
obscuro est; quem generis humilitas arbitrantium judiciis subduxit. Cf.
Nescio. USUS: Homo ignotus. Res in vulgus ignota.
ĪLĬA, ōrum, n. pl. _Flanc_, _ventre_. SYN. Molles et cavæ ad latera
partes, et ad lumbos. USUS: Inflata dolore ilia rumpere.
ILLĀBOR, ĕris, lapsus sum, abi, d. _Tomber dans_. SYN. Influo. USUS:
Sensim pernicies illapsa in civium animos, sensim avaritia immigravit.
Voluptas ad sensus affluit et illabitur.
ILLĂCRĬMOR, aris, atus sum, ari, d. _Pleurer_. USUS: Socratis morti
semper illacrimor. Cf. Lacrimor.
ILLĂQUĔO, as, avi, atum, are, a. _Prendre au lacet_; _enlacer_,
_prendre_, _séduire_. SYN. Irretio, implico, capio. USUS: Illaqueatus
legum periculis. Cf. Implico.
ILLE, A, UD, _Celui-ci_, _celle-ci_; _ce_, _cet_, _cette_. USUS: Ipsum
quidem illud. Ego ille ipse sum. Illa ista virtus. Homines minime mali
illi quidem.
ILLĔCĔBRA, æ, f. _Attrait_, _charme_. SYN. Incitamentum, invitamentum,
lenocinium, stimulus, blandimentum, blanditia, illicium. EPITH. Maxima,
tanta. USUS: Vitiorum, corruptelarum et libidinum illecebris juvenum
animos invitare, delinire, irretire, capere, excitare, trahere.
Illecebris se dedere. Cf. Blanditiæ, Voluptas.
ILLĔPĬDĒ, _Sans grâce_. SYN. Injucunde, infacete. USUS: Crasse et
illepide conquisitum aliquid.
ILLĔPĬDUS, a, um, _Peu élégant_, _grossier_; _morose_, _difficile_.
SYN. Infacetus, putidus. )( Lepidus. USUS: Parens avarus, illepidus, in
liberos difficilis. Cf. Ineptus.
ILLĪBĀTUS, a, um, _Non souillé_, _sans tache_. SYN. Intactus, purus,
integer, intaminatus, intemeratus, inviolatus, incorruptus. USUS: Flos
illibatus populi. Veteres et illibatas majorum divitias profundere. Cf.
Purus.
ILLĪBĔRĀLIS, e, gen. com. _Peu noble_, _peu généreux_, _avare_. SYN.
Ignobilis, sordidus, avarus. )( Liberalis. PHRAS. Illiberaliorem hoc
homine vidi neminem, _je ne connais pas d’homme moins généreux_. Neminem,
qui tam esset alienus ab humanitate, qui ita expers esset humanitatis,
vidi unquam. Humanitatem liberalitatemque ignorare videtur; ita nihil
agit liberaliter, ut illiberalitatem esse virtutem existimare videatur.
Ille, si quisquam alius, inofficiosus est maxime; de humanitate minime
laborat; officii tam negligens est, ut nemo magis. USUS: Genus jocandi
illiberale; questus illiberalis. Cf. Parcus, Sordidus, Illiberalitas.
ILLĪBĔRĀLĬTAS, ātis, f. _Caractère peu généreux_, _avarice_, _lésinerie_.
SYN. Sordes, avaritia. )( Liberalitas, humanitas. Cf. Agrestis, Inhumanus.
ILLĪBĔRĀLĬTER, _Peu noblement_; _d’une manière sordide_. SYN. Sordide,
avare, ingrate. USUS: Neque indiligenter, neque illiberaliter.
ILLIC, _Ici_, _là_. USUS: Illic sum.
ILLĬCET _vel_ ĪLĬCET, _Allez, vous pouvez vous retirer_, (_formule pour
congédier_). _Aussitôt_, _sur-le-champ_.
ILLĬCĬO, is, lexi, lectum, ere, a. _Charmer_, _gagner_, _attirer_,
_séduire_. SYN. Allicio, induco, allecto. USUS: Similitudo illicit ad
amicitiam. Cf. Allicio.
ILLĬCĬTUS, a, um, _Défendu_, _illicite_. SYN. Nefas, non licitum.
ILLĬCĬUM, ii, n. _Appât_, _charme_. SYN. Invitamentum, incitamentum.
USUS: Profectionis meæ frater illicium fuit. Cf. Illecebra.
ILLĬCO, _Sur-le-champ_, _aussitôt_. SYN. Continuo. USUS: Simul atque
bellum cœpit, artes nostræ illico conticescunt. Cf. Statim.
ILLĪDO, is, līsi, līsum, ere, a. _Frapper_, _briser_, _broyer contre_.
SYN. Contundo, confringo. USUS: Serpens illisus et compressus morietur.
ILLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier_, _attacher_, _assujettir_. SYN.
Implico, irretio. ADV. Scite, commodissime. USUS: In oratione aliqua
omnes illigare dicendi lepores. Bello aliquem, sermoni illigare.
ILLINC, _De là_. SYN. Inde, loci et personæ ratione. )( Hinc. USUS: Omnem
amorem ejecit illinc, atque in hanc transfudit.
ILLĬNO, is, lēvi, lĭtum, ere, a. _Oindre_. SYN. Induco, inungo, inficio.
USUS: Color fuco illitus. Sordes illinere.
ILLITTĔRĀTUS, a, um, _Illettré_, _ignorant_. SYN. Idiota, litterarum ac
doctrinæ expers. )( Litteratus. USUS: Incidunt in sermone varia, nec
illiterata, nec insulsa. Cf. Rudis, Imperitus.
ILLO, _Là, vers cet endroit-là (avec mouv.)_. USUS: Illo facile venies.
ILLŌTUS, a, um, _Qui n’est pas lavé_, _sale_. SYN. Sordidus. USUS:
Sermone illoto uti et inhonesto, _langage grossier_.
ILLUC, _Là, vers ce lieu-là_. Huc atque illuc intueri, (VULG. hinc inde),
_çà et là_.
ILLŪCĔO, es, luxi, ere, n. Adhibetur temp. præter, _Luire sur_. SYN.
Eluceo, appareo.
ILLŪCESCO, is, luxi, ere, n. (Solis tertiis pers. et partic. præs.
adhibetur). _Commencer à luire_, _luire_, _briller_. SYN. Illuceo,
exorior, appareo. ADV. Aliquando, repente. USUS: Hic lætus tibi dies
illucescit. Tantæ perturbationi repente vox et auctoritas consulum
illuxit. Ut dies illuxit.
ILLŪDO, is, lūsi, lūsum, ere, n. et a. _Se moquer de_, _railler_. SYN.
Ludo, ludificor. ADV. Diutius, vicissim, merito, plane, ultro. USUS:
Carneades Rhetorum præcepta et nimium acumen illudere solebat. Miseriis
alicujus, auctoritati senatus illudere. Dialecticam totam illudere. In
aliquem illudere. Cf. Irrideo.
ILLŪMĬNĀTĒ, _Avec éclat_. SYN. Ornate.
ILLŪMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Éclairer_; _faire briller_. SYN. Lucem
_vel_ lumen affero, lumen præfero, collustro, illustro, orno; colorum
varietate distinguo. )( Obscuro. USUS: Quod tanquam stellis quibusdam
notat et illuminat orationem. Cf. Orno, Illustro.
ILLŪSĬO, ōnis, f. _Ironie_, _raillerie_. SYN. Irrisio.
ILLUSTRĀTĬO, ōnis, f. _Éclat_. SYN. Fulgor, splendor. USUS: Solis
illustratio.
ILLUSTRIS, e, gen. com. _Illustre_, _célèbre_, _distingué_. SYN. Nobilis,
clarus. )( Obscurus. USUS: Homo illustris honore et nomine. Illustris ac
nobilis domus. Testatum et gloriosum et illustre factum. Hoc erit tibi ad
laudem illustre. Erunt hæc tanto expressiora et illustriora. Cf. Clarus,
Nobilis, Summus.
ILLUSTRO, as, avi, atum, are, a. _Éclairer_; _rendre célèbre_,
_illustrer_. SYN. Illumino, collustro, orno. )( Obscuro. ADV. Breviter,
maxime, valde. PHRAS. 1. Illustrabit tuam amplitudinem inimicorum
injuria, _l’injustice de vos ennemis ne fera que relever votre dignité_.
Quo magis obscurare atque exstinguere tuam dignitatem inimici conabuntur,
eo plus ad eam splendoris accedet; eo clarius elucebit, eo apparebit
illustrius, eo fiet clarior et illustrior. 2. Oratoris est obscura
illustrare, _l’orateur doit éclairer tout ce qui est obscur_. Obscuris
dare lucem; lumen afferre; splendorem afferre; in bono lumine collocare
obscura. USUS: Patefacere et illustrare veritatem, obscura. Illustrare
laudibus aliquem.
ILLŬVĬES, ēi, f. _Saleté_, _malpropreté_. SYN. Sordes. USUS: Pectus
illuvie scabrum. Cf. Sordes.
(Ĭmāgĭnor, aris, atus sum, ari, d. VULG.) _S’imaginer_, _se figurer_.
PHRAS. 1. Vos ante oculos animosque vestros proponite; vultum ejus
et incessum animis intuemini; id animo contemplemini, quod oculis
non potestis; cogitatione vobis hominis hujus mores depingite,
constituite; cogitatione, animo fingite, exstruite animo altitudinem
præstantiamque virtutum quamlibet; sumatur vobis, vir præstans, et ante
oculos ponatur; concipite, comprehendite animo quantamlibet virtutis
magnitudinem; reputate apud vos, atque animis repræsentate; obversetur
ante oculos animosque divina vir virtute; speciem tantæ virtutis animo
informate, adumbrate; virtutis tantæ imaginem, si potestis, animo
fingite, comprehendite, describite; mente concipite. 2. (Imaginor mihi
facile, VULG.), _je m’imagine facilement_. Persuasum habeo; animo mihi
repræsento; facile animum induco, in animum induco; in eam opinionem
facile adducor; in ea opinione sum; facile mente concipio. Cf. Opinio,
Cogito.
ĬMĀGO, ĭnis, f. _Image_. SYN. Simulacrum, species, exemplar. EPITH.
Larvata, expressa, multa. PHRAS. Juvat præstantiorum virorum imagines
intueri, _on aime à regarder les portraits des grands hommes_. Simulacra
magnorum virorum; monumenta formæ ac nominis; effigiem clarorum hominum
identidem respicere; picturæ, tabulæ, imagines ex ære _vel_ marmore
præclare factæ ad virtutem adhortantur. Cf. Idea.
IMBĒCILLIS, e, gen. com. _vel_ IMBĒCILLUS, a, um, _Faible_. SYN.
Infirmus, debilis, enervatus, exsanguis; parum firmamenti ac virium
habens, fracta et tenui valetudine. )( Valens. USUS: Homo a valetudine
et natura infirmior. Omnis superstitio animi imbecillis et anilis est.
Imbecilla ad pugnandum respublica. Cf. Infirmus, Debilis.
IMBĒCILLĬTAS, ātis, f. _Faiblesse_. SYN. Infirmitas, debilitas,
defatigatio, fragilitas. EPITH. Humana, maxima. USUS: Nosti
imbecillitatem hominis, luxum, mollitiem. Susceptum onus propter animi
imbecillitatem deponere. Ætatis et virium imbecillitas illum moratur. Cf.
Debilitas, Infirmitas.
IMBĒCILLĬTER, _Faiblement_ (_au fig._). Nonnisi soli comparativo
Imbecillius adhibetur. SYN. Languide.
IMBELLIS, e, gen. com. _Lâche_, _pusillanime_. SYN. Ignavus. USUS:
Nunquam periculi fuga faciendum est, ut imbelles et ignavi videamur. Cf.
Timidus.
IMBER, bris, m. _Pluie_. EPITH. Lapideus, sanguineus, maximus, assiduus,
magnus. USUS: Magnos et assiduos imbres habuimus. Maximo imbri ad locum
pervenimus. Ingentibus procellis fusus imber. Cf. Tempestas, Pluvia.
IMBERBIS, e, gen. com. _Imberbe_. USUS: Imberbis adolescentulus.
IMBĬBO, is, bĭbi, bĭbĭtum, ere, a. _Pomper_, _aspirer_; _concevoir_. SYN.
Haurio, concipio. USUS: Malam animo opinionem de aliquo imbibere, _se
former une mauvaise opinion de qqn_.
IMBREX, ĭcis, _Tuile faîtière_. SYN. Tegula curta et obtorta, quæ tectis
applicari solet.
IMBŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Imbiber_, _imprégner_; _instruire_,
_façonner_. SYN. Inficio, tingo; instituo. USUS: Tela veneno, lanam
colore imbuere. Pueri animum bonis opinionibus, ingenium artibus, pectus
pietate imbuere. Bellum odio, gladium scelere imbuere. Errorum pravitate
imbui. Cf. Doceo.
ĬMĬTĀBĬLIS, e, gen. com. _Imitable_. SYN. Quod imitatione aliquis assequi
potest. USUS: Imitabilis orationis sublimitas.
ĬMĬTĀTĬO, ōnis, f. _Imitation_. SYN. Æmulatio. EPITH. Depravata, fallax,
nimia, periculosa. USUS: Excellentium hominum virtus est imitatione
digna. Periculosam exempli imitationem posteris prodere. Imitatione
consequi virtutem alicujus. Comœdia est imitatio vitæ.
ĬMĬTĀTOR, ōris, m. _Imitateur_. Æmulator, æmulus. EPITH. Imitatores
faceti, multi, permulti. USUS: Æmulus et imitator studiorum meorum.
Majorum suorum, veterum facinorum imitator.
ĬMĬTĀTRIX, īcis, f. _Imitatrice_. EPITH. Prava, temeraria et
inconsiderata. USUS: Gloriæ imitatrix fama popularis.
ĬMĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Imiter_. SYN. Adumbro, exprimo,
imitatione exprimo; exemplum ab aliquo transfero, sequor, exsequor.
Simulo, fingo. PHRAS. 1. Decet te majores imitari, _il vous convient
d’imiter vos ancêtres_. Majorum laudem cupidissime persequi; vitam avorum
et consuetudinem exprimere; imitando consequi; e majoribus similitudinem
ducere; majorum vestigia persequi, ad majorum facta te exercere; in
majorum velut unici exempli, mores et instituta abire; pedem in majorum
vestigiis ponere; per calcatam a majoribus semitam incedere; rationes
tuas ad majorum rationes adjungere, ad æmulandum patrum decus accendi te
convenit; majorum insistere, ingredi vestigia; facta eorum et consulta
sectari, adumbrare. 2. Non deest ex majoribus tuis, quem imitere, _vous
trouvez parmi vos ancêtres des modèles à imiter_. Non deest ex majoribus,
unde tibi, quod imitere, capias; quam sequare; cujus teras vestigia;
cujus vestigia sequaris; cujus vestigiis inhæreas, insistas; a quo tibi
exemplum capias, sumas, habeas; quem tibi exemplar proponas; cujus
exemplo vivas; cujus exemplum sequare; qui tibi exemplo sit; cujus ad
imitationem vivas; cujus sis imitator, discipulus; quem auctorem habeas;
cujus exempla intueare; a quo vivendi normam et exempla petas; in cujus
vestigia incurras; cujus imaginem morum vitæque imitatione referas.
Cf. Exemplum, Conformo, Sequor. USUS: Heroum veteres casus imitari et
exprimere.
IMMĀNIS, e, gen. com. _Énorme_, _immense_; _cruel_, _féroce_. SYN.
Ferus, importunus. )( Mitis, mansuetus. PHRAS. Homo immanis, _un
homme barbare_. Homo, in quo nec hominis quidquam est præter figuram
et speciem, neque Romani, præter habitum et sonum linguæ, pestis ac
bellua immanis; homo omni diritate et agresti immanitate teterrimus. Cf.
Barbarus. USUS: Immanis et fera natura, audacia; immane facinus. Cf.
Crudelis.
IMMĀNĬTAS, ātis, f. _Cruauté_, _inhumanité_. SYN. Feritas, diritas.
EPITH. Silvestris, barbara, detestabilis, nefaria, nova, singularis,
tanta, vetus. USUS: Omni diritate, et immanitate teterrimus, efferatus.
Cf. Barbaries.
IMMANSUĒTUS, a, um, _Sauvage_, _cruel_. SYN. Ferus, barbarus. )(
Mansuetus. Cf. Atrox.
IMMĀTŪRĬTAS, ātis, f. _Précipitation_. SYN. Nimia celeritas, acerbitas,
importunitas. EPITH. Tanta. USUS: Quid hæc festinatio, hæc tanta
immaturitas.
IMMĀTŪRUS, a, um, _Qui n’est pas mûr_; _prématuré_. SYN. Crudus, acerbus,
acerbitate permistus, intempestivus, præposterus, qui a maturitate longe
abest. )( Maturus. USUS: Mors immatura, et alienissimo tempore nuntiata.
IMMĔDĬCĀBĬLIS, e, gen. com. _Incurable_. USUS: Malum immedicabile. Cf.
Despero.
IMMĔMOR, ŏris, gen. com. _Qui ne se souvient pas_. SYN. Oblitus. USUS:
Mandati immemor. Cf. Obliviscor.
IMMENSĬTAS, ātis, f. _Immensité_. SYN. Infinitas. USUS: Immensitates
camporum.
IMMENSUS, a, um, _Immense_, _infini_. SYN. Infinitus, profundus. )(
Finitus, dimensus. USUS: Ingens, immoderata, infinita, immensa cupiditas,
vitiorum vorago.
IMMĔRENS, entis, gen. com. _Qui n’a pas mérité_, _innocent_. USUS:
Innocentem et immerentem premis.
IMMERGO, is, mersi, mersum, ere, a. _Plonger dans_. SYN. Ingurgito. ADV.
Penitus. USUS: In alicujus se consuetudinem immergere, _s’insinuer fort
avant dans l’amitié de qqn_. Cf. Mergo.
IMMĔRĬTO, _Injustement_. SYN. Injuria, de nihilo. USUS: Immerito et de
nihilo irasceris. Cf. Injuria.
IMMĬGRO, as, avi, atum, are, n. _Passer dans_, _s’introduire_. SYN.
Migro, commigro, solum coloniis occupo. USUS: Immigrare in aliam domum;
in mores alienos. Avaritia et luxuria pedetentim in rempublicam immigrat.
Cf. Migro.
IMMĬNĔO, es, ere, n. _Menacer_. SYN. Impendeo. PHRAS. 1. Hostis nobis
imminet, _l’ennemi nous menace_. Bellum non in animis modo, sed prope
in oculis est; bellum nos _vel_ nobis manet, et jam impendet, et hostes
in capite ac cervicibus nostris hærent; in tergis nostris hærent hostes;
supra caput est hostis. 2. Infortunium nobis imminet, _un malheur
nous menace_. Fatum nobis aliquid impendet, aut instat jam plane, aut
certe appropinquat; eadem in nos fortuna ingruit, quæ alios afflixit;
in propinquo est malum. Faba aliqua in nos cuditur; haud longe aberit
infortunium. USUS: Carthago diu Romæ imminebat. Cupiditate imminere
in alienam hereditatem, _convoiter_. Animis in spem propinquam, in
occasionem hostis evertendi imminere. Cf. Insidiæ, Prope.
IMMĬNŬO, is, i, ūtum, ere, a. _Diminuer_. SYN. Diminuo, attenuo. USUS:
Imminuere de voluptate alicujus; opes accisæ et imminutæ. Cf. Minuo,
Detraho.
IMMĬNŪTĬO, ōnis, f. _Retranchement_, _diminution_. SYN. Diminutio. USUS:
Sine imminutione dignitatis tuæ id fiet.
IMMĬSĔRĬCORS, ordis, omn. gen. _Qui est sans pitié_, _impitoyable_. SYN.
Immansuetus, superbus, infestus. Cf. Durus, Superbus.
IMMISSĬO, ōnis, f. _Action de laisser en liberté_. USUS: Sarmentorum
aliorum amputatio, aliorum immissio, _couper des sarments, en laisser
d’autres se développer_.
IMMĪTIS, e, gen. com. _Sauvage_, _cruel_. SYN. Asper, sævus, crudelis,
immansuetus. USUS: Princeps immitis ac sævus. Uva immitis, cruda ac
immatura, _raisin vert, qui n’est pas mûr_. Cf. Asper, Crudelis.
IMMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Envoyer_. SYN. Mitto, facio, impello.
)( Emitto. USUS: Jacere et immittere injuriam in aliquem. Immittere se in
armatos hostes, in voluptates.
IMMO _vel_ ĪMO, _Oui_, _certes_; _bien plus_. SYN. Etiam atque etiam, jam
vero etiam, citius dixerim; quin etiam; haud scio, an non etiam. USUS:
Causa igitur non bona est? immo optima.
IMMŌBĬLIS, e, gen. com. _Immobile_. SYN. Torpens. USUS: Terra immobilis,
manens, ima sede semper hærens.
IMMŎDĔRĀTĒ, _Sans mesure_. SYN. Immodice, immodeste, extra modum, non
moderate. )( Moderate. USUS: Adversas res ut secundas immoderate ferre,
levitatis est.
IMMŎDĔRĀTIO, ōnis, f. _Défaut de mesure_, _excès_. SYN. Procacitas,
petulantia. USUS: Efferri immoderatione verborum, _se laisser aller à un
flux de paroles_.
IMMŎDĔRĀTUS, a, um, _Immodéré_, _excessif_. SYN. Immodestus, intemperans,
nimius, modum egressus. USUS: Alexander superbus, immoderatus, crudelis.
Immensa, infinita, immoderata cupiditas; lætitia immoderata et nimis
luxuriosa. Cf. Immodestus.
IMMŎDESTĒ, _Avec excès_, _outre mesure_. SYN. Immoderate.
IMMŎDESTĬA, æ, f. _Excès_, _dérèglement_. SYN. Immoderatio,
intemperantia. USUS: Incogitantia excors, immodestia summa.
IMMŎDESTUS, a, um, _Qui est sans retenue_, _immodéré_, _déréglé_. SYN.
Immoderatus. )( Modestus. PHRAS. Immodestus est, _il est sans retenue_.
Parum modestus est; non satis modeste vivit; ratione non utitur;
modestiam ignorat; longe abest a modestia; parum modestis est moribus;
de modestia nihil laborat; nullum illi modestiæ studium est; expers
est modestiæ, judicii, prudentiæ, rationis; temere, imprudenter, sine
ratione, sine modo agit; immoderate, immodice, inconsiderate, inconsulte
agit; inconsultus est, imprudens, temerarius, inconsideratus, immoderatus.
IMMŎDĬCĒ, _Sans mesure_, _excessivement_. SYN. Immoderate.
IMMŎDĬCUS, a, um, _Démesuré_, _excessif_. SYN. Immoderatus. Cf.
Immodestus.
IMMŎLĀTOR, ōris, m. _Sacrificateur_.
IMMŎLO, as, avi, atum, are, a. _Immoler_, _sacrifer_. SYN. Sacrifico.
ADV. Studiosius, crebrius. USUS: Hostias immolare. Cf. Sacrum, Sacra.
IMMŎRĬOR, eris, mortuus sum, mori, d. _Mourir sur ou dans_. USUS: Studiis
immortuus est, _il s’est tué à travailler_.
IMMORTĀLIS, e, gen. com. _Immortel_. SYN. Indissolubilis, sempiternus.
)( Mortalis. USUS: Quorum vivit immortalis gloria et fama. Immortalem
fructum ex re aliqua capere.
IMMORTĀLĬTAS, ātis, f. _Immortalité_. SYN. Immortalis memoria nominis;
sempiterna, immortalis gloria; perpetuitas, immortalis vitæ conditio,
memoria hominum sempiterna; æternitatis memoria. )( Mortalis. PHRAS. et
USUS: 1. Facta alicujus et famam immortalitati tradere, _immortaliser
les actions et la renommée d’un homme_. Nominis memoriam sempiternæ
gloriæ ac immortalitati commendare; facta nomenque immortalitati mandare,
donare; ad immortalitatem consecrare, immortalitatem alicui donare. 2.
Ea res immortalitatem nominis tibi pariet, _cette action rendra votre
nom immortel_. Te ad posteros sempiterna gloria donabit, afficiet,
illustrabit; laudem nominis ad sempiternam memoriam temporis propagabit;
nomen tuum posteritati tradet, omnium scriptis et sermonibus exornandum,
extollendum, celebrandum; nominis tui gloriam cum omni posteritate
adæquabit; ab hominum oblivione, ab interitu vindicabit; memoriam tui
reddet immortalem; ea re id consequeris, ne qua res tui nominis famam
delere possit; ut omnis de te posteritas loquatur; ut fama tua nunquam
consenescat; nunquam obscuretur; nullo unquam tempore exstinguatur; nulla
temporis diuturnitate deleatur; ut nomen tuum vigeat memoria sæculorum
omnium; ut de te posteritas omnis audiat et loquatur; ut memoriam tui
excipiat, alat et tueatur æternitas. Cf. Fama, Posteritas.
IMMORTĀLĬTER, _A la manière des immortels_. SYN. Incredibiliter,
maximopere. USUS: Immortaliter gaudere, _ressentir une joie infinie_.
IMMŌTUS, a, um, _Qui est sans mouvement_, _immobile_. USUS: Firmum
immotumque animo sedet.
IMMUNDUS, a, um, _Sale_, _impur_, _malpropre_. SYN. Impurus, illotus,
sordidus, contaminatus. USUS: Humus immunda.
IMMŪNIS, e, gen. com. _Exempt d’impôts_. SYN. Vacuus a munere, qui
munere vacat. PHRAS. Immunis est a tributis et publicis oneribus, _il
est exempté des impôts et des charges publiques_. Virtute id consecutus
est, nihil ut publice penderet; ut vectigalis non esset; ut ex eorum
numero, qui publice aliquid pendunt, eximeretur; ut esset expers
eorum onerum, quæ publice imponuntur; ut nullam pecuniam in commune
conferret; ut publicis oneribus vacaret; tributarius ne esset; tributum
ut nullum conferret. USUS: Agri, civitates immunes, _terres, cités sans
redevances_. Cf. Privilegium.
IMMŪNĬTAS, ātis, f. _Exemption (d’impôts, de service)_. SYN. Vacatio,
libertas. EPITH. Infinita. USUS: Dare alicui immunitatem munerum.
IMMŪNĪTUS, a, um, _Non fortifié_. SYN. Apertus, non septus. )( Munitus,
septus.
IMMŪTĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui ne change point_, _immuable_. SYN.
Immobilis, perennis. )( Mutabilis. USUS: Res stabilis et immutabilis.
Æternum et immutabile fatum.
IMMŪTĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Immutabilité_. SYN. Necessitas. )( Mutabilitas.
IMMŪTĀTĬO, ōnis, f. _Changement_. EPITH. Crebra, parva.
IMMŪTO, as, avi, atum, are, a. _Changer_. SYN. Muto. USUS: Ne quid move,
et immuta. Quibusdam in rebus me immutavi. Ille te mihi immutavit. Cave,
ne quid de prioribus institutis immutes. Cf. Muto, Vario.
IMPAR, ăris, omn. gen. _Inégal_; _impair_. SYN. Dispar. )( Par. USUS: Ab
hoc impari certamine, atque injusta contentione avocabat. Numerus par,
impar.
IMPĂRĀTUS, a, um, _Non préparé_; _surpris_. SYN. Non paratus, incautus,
immunitus. USUS: A militibus, et pecunia imparatus. Imparatus in paratos
inciderat. Inermem, et imparatum aggredi, adoriri.
IMPĀRTĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Faire part de_, _communiquer_,
_donner_. SYN. Impertio, impertior, do, tribuo. USUS: Sua impartire
civibus, communicare cum proximis. Cf. Largior, Participo.
IMPĂTĬBĬLIS, e, gen. com. _Intolérable_. SYN. Quod ferri non potest. )(
Patibilis, tolerabilis. USUS: Dolor impatibilis malis, bonis tolerabilis.
IMPĂVĬDĒ, _Sans crainte_. SYN. Audacter. USUS: Nullo trepidationis signo
dato, impavide poculum hausit. Cf. Intrepide.
IMPĂVĬDUS, a, um, _Inaccessible à la crainte_, _courageux_. SYN. Qui
nihil timet, audax, intrepidus. Cf. Audax.
IMPĔDĪMENTUM, i, n. _Empêchement_. SYN. Impeditio, mora. PHRAS. 1.
Timeo ne tibi impedimento fuerim ad res tuas, _je crains de vous gêner
dans vos affaires_. Timeo, ne tua negotia disturbaverim, interruperim,
impediverim, interturbaverim; ne tuis rebus aliquid moræ, aliquid
impedimenti attulerim; ne tibi rebusque tuis molestus fuerim; ne tibi
molestiam exhibuerim; ne me tibi intempestive obtulerim. 2. Nolo
tibi impedimento esse, _je ne veux pas vous embarrasser_. Nolo tuas
occupationes interpellare; nolo jam tibi occupato molestus esse;
molestiam adhibere; nolo obstrepere; nolo tuorum negotiorum cursum
impedire; nolo avocare te a tuis negotiis, curis, occupationibus. Cf.
Impedio. USUS: 1. Inferre moram alicui et impedimentum. 2. In re bellica,
_les bagages_: Impedimenta abdere, in tuto collocare. Impedimenta
diripere. Impedimentis hostem exuere; hostium impedimentis potiri.
IMPĔDĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Embarrasser_. SYN. Impedimento sum,
impedimentum affero, infero; interpello, intercedo, obsto, excludo, me
interpono. )( Permitto. ADV. Foris, præclare. PHRAS. 1. Ego nolui hominem
impedire, _je n’ai pas voulu gêner cet homme_. Rem prope explicatam
perturbare, disturbare nolui; ego reprimendum hominem, cœpta ejus
perimenda non putavi; ego cœpta pertexendi facultatem illi eripere, a
cœptis eum prohibere, obstare illi et officere, rationes ejus conturbare,
ejus cœpta præcidere, disjicere nolui; ejus commoda labefactanda,
aut jura oppugnanda non censui; ejus consilia discutere, comprimere,
retardare, ejus rebus obstrepere, intercedere nolui. 2. Crebræ amicorum
salutationes me studiis impediunt, _mes amis en venant me saluer
fréquemment m’empêchent de travailler_. Crebræ amicorum salutationes ita
me interpellant, ut prorsus me a studiis avocent, abstrahant, abripiant,
avellant, amoveant; omnem prorsus colendi studii facultatem eripiunt;
nullam mihi studiorum copiam, nullam ad colenda studia, ac tractandas
litteras horam vacuam, nullum ad colendas artes nostras liberum tempus
relinquunt. Fit salutationibus amicorum adeuntium ad me, ad me
ventitantium, fit amicorum officio, ut spatii nihil habeam ad animum
litteris excolendum, ad ingenium studiis exercendum. Ita sum occupatus,
occupationes habeo tantum in excipiendis iis, qui ad me officii causa
adeunt, ut otii nihil supersit ad studia litterarum tractanda; ut nullam
diei partem arbitratu meo in studiis ponere, ad studia conferre liceat.
3. Ego progressus tuos non impedio, _je ne vous empêche pas d’avancer_.
Ego luminibus tuis non obstruo, non officio; viam tibi ad honorem non
præcludo; non remoror commoda tua, et progressus; ego honorum cursus non
moror; aditum tibi ad honores non includo; per me non stat, quominus
expeditus tibi honorum cursus sit; quominus cursum tuum teneas, non
intercedo; ad honores viam tibi non obstruo; iter tibi ad honores per me
interseptum non erit; non est, quod viam tibi ad honores per me obseptam
querare. 4. Casu impedita res est, _le hasard a apporté des obstacles à
l’accomplissement de cette affaire_. Cœptis casus intervenit; turbatum
est rei initium, nescio quo casu; ejus rei persequendæ facultatem
casus eripuit; casus rem interpellavit, disturbavit; res improvisa
tempora rei gerendæ exemit; moram cœptis attulit; rei consilium casus
conturbavit, discussit, compressit; casus, qui forte tum incidit, rebus
moram invexit. 5. Prava hominis consilia amicus impedivit, _son ami
a détourné cet homme de ces mauvais desseins_. Pravis ejus consiliis
amicus intercessit, se interposuit; ejus cupiditatibus amicus se objecit,
opposuit; improba consilia et conatus amicus infregit; pravis consiliis
amicus obviam iit, et facultatem una voluntatemque homini eripuit;
intercessor rei malæ, amicus fuit; materiem furori amicus subtraxit;
prava hominis consilia amicus discussit, depulit, repressit; ne inique
cogitata perficeret, ne improba consilia ad exitum perduceret, ne pravo
cupiditatum impetu longius auferretur, amicus præpedivit. USUS: Ea mentio
mentem dolore impedivit. Curis se et negotiis impedire. Me quotidie aliud
ex alio impedit. Impedire se in plagas, _enlacer_, _embarrasser_. Cf.
Impedimentum.
IMPĔDĪTĬO, ōnis, f. _Obstacle_, _empêchement_. SYN. Occupatio. USUS:
Animus ab omni impeditione curarum liber.
IMPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Pousser_, _exciter_; _provoquer_.
SYN. Urgeo, adduco, induco, incito. )( Revoco, retardo. ADV. Gravissime,
leviter, minime. PHRAS. 1. Ad gloriæ studium te impellere non desinam,
_je ne cesserai pas de vous faire aimer la gloire_. Incitare, incendere
animum, ad gloriam sectandam sollicitare, instigare te non desistam;
animum tuum gloriæ stimulis concitare atque admonere non desinam. 2.
Muliebres blanditiæ virum ad id facinus impulerunt, _les caresses de sa
femme l’ont poussé à commettre ce crime_. Maxima illecebra ad audendum
facinus muliebres erant blanditiæ; prima invitamenta ad audendum facinus
in uxorio homine conjugis erant lacrimæ ac blanditiæ; stimulatrix improbi
facinoris uxor erat; conjugis lacrimæ ingens ad audendum incitamentum,
non mediocre telum, haud parvum irritamentum ad rem tentandam muliebres
lacrimæ erant ac preces; quod suscepit facinus, muliebribus instinctus
illecebris, ac furiis suscepit; muliebres illecebræ hominem ad id facinus
egerunt, perpulerunt; uxor hominem ad id audendum suis illecebris
compulit et perpulit; uxor virum implevit temeritatis suæ. Cf. Excito.
USUS: In scelus, spem, maleficium, metum, fraudem impellere aliquem.
Ratio me et auctoritas impulit, ut crederem. Impellere præcipitantem,
perditum prosternere. Cf. Allicio, Stimulo, Incito.
IMPENDĔO, es, ere, n. _Être suspendu au dessus_, _approcher_, _menacer_.
SYN. Immineo, jamjam adsum, appropinquo, insto, maneo. USUS: Magnæ
reipublicæ formidines, procellæ, calamitates, terrores ab improbis
civibus impendent. Cf. Immineo, Prope.
IMPENDĬO, _Beaucoup_. SYN. Multo. USUS: Nunc impendio magis odit senatum.
IMPENDĬUM, ii, n. _Dépense_. SYN. Impensa. USUS: 1. Quæstum sibi
instituit sine impendio. 2. Usura, _bénéfice_, _intérêt_. Fenus et
impendium recusare.
IMPENDO, is, di, sum, ere, a. _Employer_, _se donner à_. SYN. Insumo;
impensam ago, facio; pecuniam in rem aliquam conjicio, consumo. PHRAS. 1.
Totum se eloquentiæ impendit, _il se donne tout entier à l’éloquence_.
Totum se dat eloquentiæ; tempus dat omne eloquentiæ; plurimum studii in
eloquentia comparanda consumit; nihil non temporis eloquentiæ studiis
tribuit; animum, mentem, cogitationem, curas omnes in eloquentiæ
studiis defigit; operam, industriam, mentemque denique omnem in paranda
eloquentia figit, locat, collocat, ad eloquentiam curas omnes ac
cogitationes refert; eloquentiæ tempus omne ac studium impertitur; huic
uni operam, studiumque navat; in hoc uno curam omnem ac operam conterit
et consumit. Beneficium bene impensum est, _ce bienfait a été bien
placé_. Bene utiliterque locata est opera; bene collocatum beneficium
est; operam hic locasse, fenerari beneficium fuit. USUS: Postquam
aliquid impendit, mediocri quæstu contentus non erat. Laborem et sumptum
impendere in rem aliquam. Cf. Sumptus.
IMPĔNĔTRĀBĬLIS, e, gen. com. _Impénétrable_, _inaccessible_. USUS:
Stagnum impenetrabile.
IMPENSA, æ, f. _Dépense_. SYN. Sumptus. USUS: Ne molestiam tibi cum
impensa exhibeam. Impensas facere, agere in rem aliquam. Cf. Sumptus.
IMPENSĒ, _Beaucoup_, _fort_. SYN. Vehementer, valde. USUS: Impense rogat.
Id eo facio impensius. Eo impensius accendor. Cf. Valde.
IMPĔRĀTOR, ōris, m. _Chef_, _général_; _général victorieux_. SYN. Dux,
qui exercitui præpositus est; quem penes summa imperii est, princeps
ducum; bello præfectus, omnibus copiis præfectus. EPITH. Acutus,
ambitiosus, invidus, bonus, fortis, certus, clarissimus, dignus aliquo
nomine, egregie fortis et bonus, gravis, ignavior, infelicissimus,
invictissimus, liberalissimus, magnus, melior, nobilis, novus, optimus,
præclarus, præposterus, rudis, severus, singularis, summus atque
perfectus, vetus. USUS: Imperatorem exercitui præficere ducem veteranum,
bello fortissimum. In summo imperatore quatuor has res inesse oportet:
scientiam rei militaris, virtutem, auctoritatem, felicitatem. Imperatorem
ac belli gerendi administratorem eum esse oportebat, qui patriæ
consuleret, vitæ non parceret. Universi exercitus acclamatione imperator
salutatur. Omnem cogitationem, omnia consilia, mentem prorsus a bellis
abduxit, avocavit imperator. Cf. Imperium, Generalis.
IMPĔRĀTŌRĬUS, a, um, _De général_. USUS: Imperatorius ardor oculorum.
Laus imperatoria.
IMPĔRĀTRIX, īcis, f. _Celle qui commande_, _maîtresse_, _dominatrice_.
IMPERFECTUS, a, um, _Imparfait_. SYN. Inchoatus, pendens; non absolutus,
præcisus; impolitus, adumbratus, affectus. PHRAS. Opus est imperfectum,
_l’œuvre n’est point terminée_. Multum abest ab operis perfectione;
operis fundamenta jacta sunt, sed a fastigio longe abest; res institutam
quidem, sed necdum perpolitam habemus. Cf. Absolvo. USUS: Imperfectum et
rude, nec absolutum.
IMPĔRĬŌSUS, a, um, _Impérieux_, _hautain_. SYN. Superbus, imperii nimius.
USUS: Cupiditas honoris, quam dura, quam imperiosa! imperiosi populi et
illustres. Cf. Superbus, Insolens.
IMPĔRĪTĒ, _En ignorant_. SYN. Inscite, indocte, imprudenter.
IMPĔRĪTUS, a, um, _Ignorant_. SYN. Inscius, rudis, ignarus, indoctus. )(
Peritus. PHRAS. Homo omnium rerum imperitus rempublicam audet attingere,
_comment cet homme neuf en toutes choses ose-t-il aspirer aux fonctions
publiques_? Homo non ætate modo, sed et usu rerum tiro ad rempublicam
veniat nudus et inermis? nulla cognitione rerum, nulla scientia ornatus?
Rerum indoctus et ignarus; qui inscite faciat omnia, dicatque; omnis
eruditionis expers, hebes, inexercitatus, impolitus; litterarum ac
humanitatis expers; rabula indoctus, inurbanus; dicendi arte rudis,
moribus agrestis; in quo litterarum nihil; homo remotus a dialecticis,
sine ulla bona arte, sine humanitate, sine ingenio, sine litteris ad
rempublicam se conferre audet? Cf. Rudis. USUS: Homo dicendi, juris,
rerum omnium imperitus et rudis.
IMPĔRĬUM, ii, n. _Commandement_, _autorité_. SYN. Potestas, ditio;
dignitas, magistratus, provincia, dominutio; mandatum. EPITH. Annuum,
clarissimum, commune, consulare, cruentum atque funestum, diligens,
moderatum, divinum, domesticum, extraordinarium, honorificum, illustre,
infinitum, justum, legitimum, magnum, majus, maritimum, maximum,
militare, molestum, necessarium, novum, populare, præclarum, prætorium,
regium, severum, summum, vetus. PHRAS. 1. Imperium alicui decernere,
_confier à qqn l’autorité_. Imperium alicui deferre; imperii summam
tradere alicui et committere; imperium mandare; imperio præficere; summam
imperii ad aliquem transferre, deferre; summam rerum alicui dare; summam
potestatem alicui permittere; imperatorem ac rectorem generis humani
salutare aliquem. 2. Imperium capere, accipere, obtinere, _prendre le
commandement_. 3. Imperium administrare, _exercer une charge_. Imperii
summam in suos tenere, gerere, habere; cum imperio esse. 4. Pompeius
imperium ampliavit, _Pompée recula les bornes de la république_. Romanum
imperium victoriis fundavit, dilatavit, propagavit; multa regna ad
imperium adjunxit; fines imperii latissime protulit; Pompeio duce multi
populi sub imperium et ditionem Romanæ gentis venere. Cf. Amplifico. 5.
Optabile est imperium in multos habere, _on aime à commander à beaucoup
d’hommes_. Habere multos, qui pareant imperanti; quorum opera jure tuo,
pro tuo jure, pro potestate, tuo arbitratu uti possis; multis dominari,
multis præesse; paratos ad voluntatem, ad imperium, ad nutum habere
multos. 6. Gessi maxima imperia, _j’ai exercé les plus grandes charges_.
Summis rebus cum potestate præfui; summa mihi commissa credita, mandata,
tradita sunt imperia; mea cura ac vigilantia maximis sæpe in rebus
imperii est spectata. USUS: 1. Imperium alicui mandare. Imperium gerere.
Ab imperiore movere; imperium alicui abrogare, adimere. 2. Mandatum,
jussum, _ordre_. Imperium observare, revereri, exsequi, persequi; imperio
parere.
IMPĔRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Commander_. SYN. Leges alicui
impono, præscribo. )( Pareo. PHRAS. Audio provinciæ te imperare,
_j’apprends que vous avez le gouvernement d’une province_. Audio,
provinciam te summo cum imperio obtinere; tuam esse summam ea in
provincia potestatem; tuam esse summam in administrandis provinciæ rebus
potestatem: præesse te provinciæ eo jure, quod amplissimum esse potest;
præesse te provinciæ ea potestate, quæ potest esse maxima; regere te
provinciam, sic ut summo utaris imperio. Cf. Rego, Potestas, Dominus.
USUS: Cupiditatibus suis imperare. Imperare frumentum, stipendium.
IMPERTERRĬTUS, a, um, _Qui est sans effroi_. SYN. Qui nulla re terretur.
Cf. Audax.
IMPERTĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Faire part de_, _communiquer_,
_donner_. SYN. Impartio, impertior, do, tribuo. ADV. Gratuito. USUS:
Studium suum, laborem suum hominum periculis sublevandis impertire;
alicui suum dolorem, multam salutem, laudem et misericordiam impertire.
Cf. Do, Largior, Communico, Particeps, Dono.
IMPERTĬOR, īris, ītus sum, iri, d. _Faire partager à_. SYN. Impertio.
IMPĔTO, is, ĭtum, ere, a. _Se jeter sur_, _attaquer_. SYN. Invado. Cf.
Impetus, Invado.
IMPĔTRĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on peut obtenir_. SYN. Quod facile
impetrari et obtineri potest. USUS: Votum impetrabile. Omnia impetrabilia
et tuta.
IMPĔTRĀTĬO, ōnis, _Action d’obtenir_. USUS: Impetrationes nostræ nihil
valent.
IMPĔTRO, as, avi, atum, are, a. _Obtenir_. SYN. Exoro, exigo, aufero,
induco, ut fiat aliquid; invenio, fero, voti compos fio, voti damnor.
ADV. Libenter. USUS: Impetrare vitam, salutem alicui. Omnia in hac gratia
ac potentia tua me impetraturum confido. Nec fas esse arbitror, quidquam
me rogantem abs te non impetrare. Cf. Acquiro.
IMPĔTŬS, ūs, m. _Impétuosité_, _choc_, _attaque_. SYN. Impressio, vis,
violentia, incursio, incursus, ferocia, conatus. EPITH. Acerrimus, cæcus,
crudelis, furibundus, fortissimus, hostilis, immanis, inconsideratus,
justus, magnus, nocturnus, par, perceler, rectus, regius, repentinus,
sceleratus, similis, singularis, subitus, tantus, totus, tribunitius.
PHRAS. 1. Impetum in ejus fortunas fecere hostes, _les ennemis
firent une incursion sur ses domaines_. In fortunas ejus invaserunt;
agros incursavere; opes ejus vexarunt; infestis prope signis in eum
inferebantur; incursio atque impetus armatorum in eum factus est; in
eum homines concitati irruere; eum impetu perculere; in ejus domum
irrupere; impressionem gravem dedere; in eum ivere; in ejus fortunas
impetum dedere; in ejus fortunas magna violentia incurrere; cæco impetu
grassati sunt. 2. Impetum in hostes fecere, _ils s’élancèrent sur les
ennemis_. Magnum in hostes impetum dedere; in hostem se concitavere;
illati primo impetu signa hostium turbavere; adversus hostiles cuneos
equestrem procellam effudere. Subito incursu fudere hostem, ferociter
citato agmine invecti, infestis hastis provolarunt; summa vi se in
medios hostes intulere; omnibus repente copiis provolarunt; confertissimo
agmine incurrere, incursum fecere. 3. Adversarii tui sæpius impetum
in te facient, _souvent vos adversaires chercheront à vous attaquer_.
Multum studii ad te oppugnandum conferent, evertere te ac tua commoda
conabuntur; frequentius in te incurrent, irruent, impressionem facient;
mucrones in te exacuent; jugulum ferro vitamque petent. Cf. Adorior,
Aggredior. 4. Impetus hostis _aut_ frangere, _aut_ retardare, _ou briser,
ou soutenir le choc des ennemis_. Impetus hominis aut comprimere,
cohibere, propulsare; aut impetum excipere, ferre, perferre, tardare,
sustinere; petitiones ejus eludere, vitare, effugere, declinare. USUS:
Impetus quidam et commotio animi. Multi multa faciunt temeritate quadam,
sine judicio _vel_ modo; impetu quodam mentis et voluntatis. Impetu ferri
in aliquem. Impetum dare, facere in hostes. Impetum perferre, reflectere.
Impetum frangere, comprimere. Impetum capere. Impetum effundere.
IMPEXUS, a, um, _Non peigné_, _en désordre_. USUS: Barba impexa.
IMPĬĒ, _D’une manière impie_. SYN. Barbare, nefarie, scelerate.
IMPĬĔTAS, ātis, f. _Impiété_. SYN. Impia fraus. USUS: Nihil tam miseros
facit, quam impietas et fraus.
IMPĬGER, ra, um, _Qui n’est pas paresseux_, _actif_. SYN. Diligens. )(
Piger. USUS: Impiger ad labores belli. Patientem et impigrum se præbere.
Cf. Diligens.
IMPĬGRE, _Activement_. SYN. Alacriter, diligenter.
IMPĬGRĬTAS, ātis, f. _Activité_. SYN. Diligentia.
IMPINGO, is, pēgi, pactum, ere, a. _Pousser_, _jeter ou frapper contre_.
SYN. Jacio, impello, objicio, allido, obtrudo. PHRAS. Improvidi in multos
scopulos impingunt, _les gens imprévoyants vont donner contre beaucoup
d’écueils_. In multis periculis offendunt; in multa pericula incurrunt,
inferuntur. Quis est ex imprudentum horum genere hominum, qui nihil
offendat, nusquam incurrat? Cf. Labor, eris. USUS: Fustem alicui, culpam
in aliquem impingere.
IMPĬUS, a, um, _Impie_. SYN. A pietate remotus, alienus; consceleratus.
)( Pius. ADV. Admodum. PHRAS. Est homo impius, _c’est un impie_. Impurus
homo est, religionumque omnium ac sacrorum hostis; in hoc homine perfidia
est plus quam Punica, nihil veri, nihil sancti, nullus deum metus, nullum
jusjurandum, nulla religio; homo est, qui unus omnium impurrissime
teterrimeque religionem violet. Cf. Sceleratus, Malus, Nequam, Mores
mali. USUS: Sunt suæ impiis assiduæ furiæ. In consceleratos et impios
certæ a Diis immortalibus pœnæ sunt constitutæ.
IMPLĀCĀBĬLIS, e, gen. com. _Implacable_. SYN. Inexorabilis. USUS: Durum
se et implacabilem alicui præbere. Cf. Durus.
IMPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Emplir_, _remplir_. SYN. Compleo, expleo,
augeo. )( Exhaurio. USUS: Demosthenes non semper implet aures meas,
_Démosthène ne satisfait pas toujours mon oreille_. Profiteri, quod non
possis implere, imprudentiæ est. Numeros omnes boni Principis, officia et
munia consulatus implere. Aliquem spei, formidinis implere. Cf. Plenus.
IMPLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Entrelacement_, _enchaînement_. USUS: Nervorum
implicatio in toto corpore.
IMPLĬCĬTĒ, _D’une manière embrouillée_; _obscur_. SYN. Abscondite. )(
Explicate.
IMPLĬCO, as, āvi, ātum, _vel_ etiam: implĭcŭi, cĭtum, are, a. _Enlacer_,
_embarrasser_. SYN. Irretio, illaqueo. )( Explico. ADV. Penitus. PHRAS.
Multis periculis implicatus tenetur, _il est environné de dangers_. In
multos se laqueos induit, quorum ex nullo se explicare possit; imprudens
eo, quo minime vellet, revolvitur; nihil expedit; ita res contractas
habet et inexplicabiles, tot controversiis implicatas, ut exitum non
videat; irretitus est multis periculis et litibus. USUS: Homo multis
familiaritatibus, officiis, occupationibus implicatus. Aliquem responsis
incertis, molestiis, religionibus implicare. Reipublicæ procuratione
implicari et adstringi. Maleficio aliquo, severitate judiciorum, morbo
implicari.
IMPLŌRĀTĬO, ōnis, f. _Action d’implorer_, _invocation_. USUS: Si te
illius acerba imploratio et vox miserabilis non inhibebat, ne civium
quidem fletu commoveberis?
IMPLŌRO, as, avi, atum, are, a. _Implorer_, _invoquer_. SYN. Invoco,
exposco, flagito, posco, appello, obtestor, voce miserabili opem peto,
ad aliquem confugio, ad alicujus opem confugio. ADV. Etiam atque etiam.
USUS: Deum hominumque fidem, auxilium, jura civitatis implorare. Cf.
Peto, Preces, Auxilium.
IMPLŪMIS, e, gen. com. _Qui n’a pas encore de plumes_. USUS: Implumes
pulli.
IMPLŬVĬUM, ii, n. _Bassin qui se trouvait dans l’intérieur des maisons de
Rome et où étaient recueillies les eaux pluviales_. SYN. Locus sine tecto
in ædibus, quo descendere imber possit.
IMPŎLĪTĒ, _Sans élégance_. SYN. Inornate, inculte.
IMPŎLĪTUS, a, um, _Inculte_, _grossier_. SYN. Rudis. ADV. Admodum. USUS:
Genus hominum rude ac impolitum; forma dicendi impolita. Cf. Rudis,
Agrestis.
IMPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Placer sur_. SYN. Pono super
aliquid. USUS: 1. Diadema alicui, victori coronam imponere. Leges alicui
per vim imponere. 2. Injungo, _imposer_, _ordonner_. Magnum onus alicui,
multos labores, negotia imponere, injungere. Has mihi partes, hanc
personam, hanc necessitatem Cæsar imposuit. 3. Mando, impero, _ordonner_.
Frumentum, pecuniam in remiges imponere. 4. Præficio, _préposer_, _mettre
à la tête_. Villicum pecori, agro imponere. 5. Infero, _porter_. Vulnera
alicui, plagam mortiferam reipublicæ, injurias et contumelias imponere.
6. Decipio, _en imposer, tromper_. Imponere alicui.
IMPORTO, as, avi, atum, are, a. _Apporter_, _causer_, _susciter_. SYN.
Infero, affero, præbeo, exhibeo. )( Exporto. USUS: Ea res magnam nobis
calamitatem, multa odia, suspiciones, pericula importavit. Cf. Affero.
IMPORTŪNĒ, _Mal à propos_, _à contre temps_. SYN. Moleste, minus idoneo
tempore.
IMPORTŪNĬTAS, ātis, f. _Mauvais caractère_; _cruauté_. SYN. Immanitas,
violentia. EPITH. Incredibilis, molesta, tanta. USUS: Quem propter
audaciam et importunitatem animi nemo tecto vellet recipere. Animal ex
omni scelerum importunitate concretum.
IMPORTŪNUS, a, um, _Funeste_, _cruel_, _pénible_. SYN. Immanis, infestus.
)( Opportunus. USUS: Immanis et importuna natura. Incommoda et importuna
clades civitatis. Cf. Odiosus, Molestus.
IMPOS, ŏtis, omn. gen. _Qui n’est pas maître de soi_. USUS: Adolescens
animi impos, animi parum sani.
IMPŎTENS, entis, omn. gen. _Qui ne se possède pas_, _emporté_, _violent_.
SYN. Effrenatus, qui in sua potestate non est, qui dolori _vel_ iracundiæ
paret, obsequitur, qui iracundia, etc. effertur. USUS: 1. Victoria
feroces reddit et impotentes. Effrenatio impotentis animi. Iratus fecit,
et impotenti animo. Lætitia impotenti efferri. 2. Invalidus, infirmus,
_faible_, _impuissant_. Valeant hæc ad salutem impotentium. Cf. Ferocia,
Præceps, Immoderatus.
IMPŎTENTER, _Immodérément_, _violemment_. USUS: Impotenter se gerere.
Impotentius regi.
IMPŎTENTĬA, æ, f. _Impuissance_; _violence_, _insolence_. SYN. Animi
effrenatio. USUS: Dictorum atque factorum impotentia. Cf. Insolentia.
IMPRĔCOR, aris, atus sum, ari, d. _Souhaiter (du mal à qqn)_. SYN.
Precor. In malam fere partem accipitur. Cf. Maledictum.
IMPRESSĬO, ōnis, f. _Choc_, _attaque_. SYN. Efficientia, effectio, vis,
violentia, incursio, impetus. EPITH. Explanata. USUS: Impressionem in
hostes facere, date; impressione aciem hostilem fundere, evertere,
_fondre sur_, _faire irruption sur_, _mettre en déroute les bataillons
ennemis_. Cf. Impetus.
IMPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Imprimer_, _graver (au pr. et au
fig.)_. SYN. Signo, inscribo; quasi informo in animo; _vel_ in animum
alte defigo. ADV. Similiter, subtiliter. USUS: In omnium animis deorum
notitiam impressit natura. Aliquid alte in mente et animo imprimere.
Dedecus reipublicæ, vestigia flagitiorum omnibus provinciis imprimere.
Hæc eum viderem tot vestigiis impressa.
IMPRŎBĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on ne peut approuver_, _insoutenable_.
SYN. Non probabilis. USUS: Nos alia improbabilia, alia probabilia dicimus.
IMPRŎBĀTĬO, ōnis, f. _Désapprobation_. )( Approbatio. USUS: Hæc ad
improbationem testium pertinent.
IMPRŎBĒ, _Méchamment_, _injustement_. SYN. Injuste, inique, perverse,
nequiter. USUS: Præda improbe parta.
IMPRŎBĬTAS, ātis, f. _Méchanceté_, _malice_. SYN. Perversitas. EPITH.
Alacris, aperta, insignis, mirifica, perspicua, robustior, similis,
singularis, summa, varia. Cf. Malitia.
IMPRŎBO, as, avi, atum, are, a. _Désapprouver_, _critiquer_. SYN.
Vitupero, rejicio, damno. )( Approbo. USUS: Ego ista studia non improbo.
Cf. Dissentio.
IMPRŎBUS, a, um, _Méchant_, _pervers_. SYN. Impius, sceleratus. )(
Probus. PHRAS. 1. Est homo improbus, _cet homme est méchant_. Homo est
perditis, profligatis, impuris, turpissimis moribus; scelere corruptus,
et omni impuritatis genere contaminatissimus; homo est ingenio malo
pravoque; omnibus vitiis et flagitiis coopertus. Cf. Malus, Nequam,
Sceleratus. USUS: Homo post natos homines improbissimus. Cf. Impius,
Gerere se male, Conscientia mala.
IMPRŌVĬDĒ, _Inconsidérément_. SYN. Incaute. USUS: Non pro veteri
prudentia se et rempubl. improvide in præceps dederat.
IMPRŌVĬDUS, a, um. _Inconsidéré_. SYN. Incautus. )( Providus, pendens.
USUS: Improvidus et credulus senex. Ætas improvida. Cf. Imprudens.
IMPRŌVĪSO, _A l’improviste_. SYN. Ex improviso, ex inopinato, de
improviso, derepente, subito, repente, repentino, insperato. PHRAS.
Improviso hoc mihi accidit, _cela m’est arrivé à l’improviste_. Præter
opinionem, insperanti mihi accidit; fuit hæc vis sane inexspectata,
inopinata; inscio, ignaro, nec opinanti oblata. Imprudenti, ex insperato
id mihi evenit.
IMPRŌVĪSUS, a, um, _Imprévu_. SYN. Inopinatus, novus, repentinus, nec
opinatus, fortuitus, subito et improviso natus. )( Provisus. USUS: Malum
improvisum gravius. Fortuna efficit multa improvisa nobis.
IMPRŪDENS, entis, _Qui ignore_; _imprudent_, _inconsidéré_. SYN.
Insciens, inscius, ignarus, errore lapsus, lapsus per imprudentiam. )(
Sciens. ADV. Bene, insigniter, naviter. PHRAS. Nimium te imprudentem
cognovi, _je vous sais bien imprudent, bien inconsidéré_. Nimium te
inconsideratum, expertem consilii, rationis; inopem consilii, rationis;
a ratione aversum; præcipitis consilii; nimis in agendo præcipitem
cognovi; scio, quam facile a ratione discedas, decedas, deducare; quam
multa temere, imprudenter, inconsulte, sine ratione, sine consilio agas;
scio, tibi deesse rationem ac consilium; consilium ac prudentiam dudum in
te desidero; scio, quam longe absis a prudentiæ maturitate; quoties per
imprudentiam incurras aliquo ac offendas; quanta judicii inopia labores;
quam infirma tibi sit a prudentia ætas; quam parum videas, dispicias ac
intelligas. Cf. Temere. USUS: 1. Id imprudenti mihi ac invito excidit.
Imprudens feci, quod maxime nolebam. 2. Ignarus, _ignorant_. Imprudentes
legis vitulum immolarunt nautæ.
IMPRŪDENTER, _Par ignorance_, _imprudemment_. SYN. Per imprudentiam, per
ignorantiam, inscienter. )( Scienter, Prudenter. Cf. Temere.
IMPRŪDENTĬA, æ, f. _Ignorance_. SYN. Inscitia, inscientia. )( Scientia,
prudentia. USUS: 1. Id non imprudentiæ, sed perfidiæ assignandum. 2.
Error, _erreur_, _imprudence_. Imprudentia in purgationem confertur,
cujus partes sunt inscitia, casus, necessitas. Emissi teli imprudentia.
Cf. Error, Temere, Aberro.
IMPŬBES, is, et ĕris, m. _Qui n’a pas atteint l’âge de puberté_. SYN.
Adolescentulus.
IMPŬDENS, entis, gen. com. _Effronté_, _impudent_. SYN. Inverecundus.
)( Pudens, PHRAS. 1. Homo est plane impudens, _cet homme est sans
pudeur_. Homo est, qui audacter, impudenter dicat faciatque omnia;
dudum os perfricuit; pudorem dimisit; homo est præmortui jam pudoris;
perfrictæ frontis; ingenio inverecundo, incredibili importunitate et
audacia insigniter impudens; qui verecundiæ fines omnes transilierit;
os hominis insignemque impudentiam quis ignoret? Ore est durissimo ac
plane ferreo; homo est, qui verecundiam dudum ab ecerit; pudorem exuerit;
frontem perfricuerit; exhausti pudoris homo est; homo est pudoris expers
ac modestiæ; qui verecundiæ repagula refregerit omnia; qui omnem a se
verecundiam removit, longissimeque projecit; qui pudorem omnem abstersit;
qui pudorem omnem dedidicit, proscripsit; qui verecundiæ septa finesque
transilivit. 2. Impudens es in petendo, _vous demandez avec impudence_.
Quæ, malum! ista tua est in petendo confidentia? quam inverecundum animi
ingenium? Nihil te pudet, non vereris, non erubescis, res tantas toties
a me petere? Petitiones tuæ omni rubore carent; oris impudentis es,
atque aversi a pudore animi in petendo; tanta cum petas, pudore nullo
suffunderis. USUS: Qui verecundiæ fines semel transierit, eum naviter
oportet esse impudentem.
IMPUDENTER, _Impudemment_. SYN. Confidenter, audacter.
IMPUDENTIA, æ, f. _Effronterie_, _impudence_. SYN. Confidentia, os
impudens, durum, ferreum. )( Verecundia. EPITH. Admirabilis, impudica,
incredibilis, insignis, non minor, mira, perspicua, similis, singularis,
summa, tanta, tam varia. USUS: Os hominis insignemque impudentiam
agnoscite. Audacia fretus et impudentia in omnem licentiam effunditur.
Cf. Impudens.
IMPŬDĪCĬTĬA, æ, f. _Impudicité_. USUS: Impudicitiæ se dedere. Cf. Luxuria.
IMPŬDĪCUS, a, um, _Impudique_. SYN. Lascivus, libidonosus, luxuriosus. )(
Pudicus. PHRAS. Homo impudicus, _débauché_. Homo petulans ac protervus,
qui eo semper trahitur, quo libido rapit; plenus stupri, sceleris,
flagitii, quem non modo nequitiæ nomen oblectet. Quæ nota domesticæ
turpitudinis non inusta vitæ est? Quod privatarum rerum dedecus non hæret
infamiæ? Quæ libido oculis, quod facinus a manibus, quod flagitium a toto
corpore abfuit? Homo omnis turpitudinis exemplum, probrum juventutis,
senectutis ludibrium. Homo perdita nequitia, libidine, intemperentia;
quem nec pudor ab infamia, nec generis macula a turpitudine avocare
possit; qui omnia pudoris ac honestatis repagula perfregerit. Cf.
Luxuria, Libidinosus. USUS: Impudica loqui. Mulier impudica.
IMPUGNĀTĬO, ōnis, f. _Attaque_, _assaut_. SYN. Oppugnatio.
IMPUGNO, as, avi, atum, are, a. _Attaquer_. SYN. Oppugno. Cf. Oppugno.
IMPULSĬO, ōnis, f. _Impulsion_, _sollicitation_. SYN. Impulsus, commotio.
EPITH. Vehemens. USUS: Impulsio est, quæ sine cogitatione per quamdam
affectionem animi facere aliquid hortatur, ut amor, iracundia.
IMPULSOR, ōris, m. _Instigateur_, _conseiller_. SYN. Suasor, auctor. )(
Dehortator.
IMPULSŬS, ūs, m. _Conseil_. SYN. Impulsio, inductus. EPITH. Alienus,
externus, primus, similis, summus. USUS: 1. Non alieno impulsu, sed sua
sponte moveri. 2. Impetus, _mouvement_. Sonus impulsu et motu efficitur.
IMPŪNE, _Impunément_. SYN. Sine pœna vel periculo, tuto, tranquille.
PHRAS. Hoc factum impune non feres, _vous ne jouirez pas de l’impunité,
ou cet outrage ne demeurera pas impuni_. Impune tibi non abibit; non
dimittam inultam impunitamque hanc injuriam; non tibi impune dilabetur
atrox hæc injuria; nondum assecutus es sceleris hujus impunitatem. Cf.
Impunitas, Impunitus.
IMPŪNĬTAS, ātis, f. _Impunité_. SYN. Licentia, venia. EPITH. Diuturna,
juvenilis, sempiterna, summa, tanta. PHRAS. Impunitatem consecutus est,
_il ne fut pas puni_. Pœnam effugit, elapsus est; impune fecit; evasit
ex judicio; absolutus est; impunitas sceleri data est. Cf. Impune,
Impunitus. USUS: Errorem suum deponentibus veniam et impunitatem dandam
existimo. Juvenilis impunitas, et licentia dicendi. Impunitatis spes
maxima est illecebra peccandi. Garriendi tanta est impunitas.
IMPŪNĪTUS, a, um, _Impuni_. SYN. Inultus. )( Punitus, mulctatus. PHRAS.
Nocentes sæpe impuniti manent, _souvent les coupables ne sont pas punis_.
Supplicium de nocentibus sæpe nullum sumitur; sæpe non animadvertitur
in homines nocentes; sæpe homines improbi judicio liberantur judicum
sententiis; pœna eximuntur; pœnas vitant, evadunt ex judicio; merita
pœna non coercentur; pœnas non dant; pœnas non luunt; pœnas non
pendunt; debitas pœnas non persolvunt; debito supplicio non mulctantur;
debita pœna non afficiuntur; supplicio vindicantur; pœnam effugiunt;
debita improbitati pœna non plectuntur; pœnas factis moribusque dignas
non ferunt, non sustinent, non patiuntur, non sentiunt. Cf. Impune,
Impunitas. USUS: Possumusne hanc injuriam inultam permittere? Num hæc
tanta injuria impunita discedet? Num impunitam feremus tantam audaciam?
IMPŪRĒ, _D’une manière impure_, _honteuse_. SYN. Spurce, fœde, obscœne,
turpiter. USUS: Impura flagitiose, intemperanter multa facere.
IMPŪRĬTAS, ātis, f. _Impureté_. SYN. Flagitia, turpitudines. USUS: Cum
omnes impuritates tua in domo susciperes. Cf. Luxuria.
IMPŪRUS, a, um, _Impur_. SYN. Contaminatus, lutulentus, spurcus,
improbus, sceleratus. )( Purus. USUS: Omnium non modo bipedum, sed
quadrupedum impurissimus. Cf. Luxuria, Impudicus.
ĪMUS, a, um, _Le plus bas, le plus profond_. SYN. Infimus. )( Summus.
USUS: A summo, a medio, ab imo. Ab imis unguibus ad summum verticem.
IN, præpos. _Dans_, _sur_. USUS: 1. Actio constituta in diem posterum;
in annos multos solis defectiones prædicuntur. 2. In dies, _de jour en
jour_. In singulos dies vitium crescit. In dies opinio magis invalescit.
3. In diem vivere barbari solent, _au jour le jour_. 4. In posterum, in
perpetuum, _pour l’avenir_, _dans la suite_, _plus tard_. Aliquem a se
in perpetuum alienare. 5. Distributioni servit, _par_, (_dans un sens
distributif_). Pretium in capita statuere; singulas in militem tunicas
imperare. 6. Ad pretium rei statuendum, _par_, _pour_, (_pour indiquer
le prix_). Quaternos denarios in singulas vini amphoras exegit. 7. In
modum, _comme_, _à la manière de_. Ornatus peregrinum in modum; servilem
in modum; miserandum in modum; mirandum, mirabilem in modum. 8. In hanc
sententiam, _de la façon_. In eamdem sententiam cum multa dixissent.
9. In speciem, _en apparence_. In speciem validus exercitus, re vera
infirmus et inops. 10. In manibus esse, _aux mains de qqn_. Victoria est
in manibus. 11. In manibus habere, _avoir dans ses mains_, _posséder_.
Omisi ea, quæ in manibus habebam. 12. In orbem, _en cercle_, _tour à
tour_. Senæ horæ in orbem operi attributæ, _pro_ per vices. 13. Contra,
_contre_. In aliquem peccare. 14. Secundum, _sous_. In hanc formulam
omnia judicia conclusa sunt. 15. Supra, _sur_. In humeros puerum extulit.
16. Ante, _sous_, _devant_. Cædes facta in oculis hominum. 17. Inter,
_parmi_. In magnis viris non est habendus. 18. Pro, _pour_, _en faveur
de_. Pecunia decreta in rem frumentariam. 19. Per, _dans_, _à travers_.
Sanguis a corde in totum corpus effunditur. 20. Erga, _pour_. Amor in
patriam, religio in DEUM. 21. In, ante diem XV Calendas _vel_ Calendarum
distuli, _j’ai rémis l’affaire au 15ᵉ jour avant les Calendes_.
INACCESSUS, a, um, _Inaccessible_. SYN. Ex omni parte clausus,
obstructus, præclusus; qui adiri non potest, qui aditus habet difficiles.
USUS: Aditus inaccessi. Cf. Angustus.
ĬNÆDĬFĬCO, as, avi, atum, ara, a. _Bâtir sur_, _construire dans_. USUS:
In domo tua est inædificatum sacellum.
ĬNÆQUĀBĬLIS, a, gen. com. _Inégal_. USUS: Inæquabilis varietas.
ĬNÆQUĀLIS, e, gen. com. _Inégal_. USUS: Annus inæqualis.
ĬNÆQUĀLĬTER, _Inégalement_. USUS: Inæqualiter eminentes rupes scandere.
ĬNÆQUO, as, are, a. _Égaliser_. SYN. Complano.
ĬNÆSTĬMĀBĬLIS, e, gen. com. _Inestimable_. )( Æstimabilis. Cf. Pretium.
ĬNAMBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Action de se promener_, _promenade_. SYN.
Ambulatio.
ĬNAMBŬLO, as, are, n. _Se promener_. SYN. Deambulo. Cf. Ambulo.
ĬNĂNĬMĀTUS, a, um, _Inanimé_. SYN. Inanimis, expers vitæ.
ĬNĂNĬMUS, a, um, _Privé de la vie_. SYN. Inanimatus. USUS: Inanimum est
omne, quod pulsu agitatur exteriore.
ĬNĂNIS, e, gen. com. _Vain_, _de peu de valeur_. SYN. Vacuus,
supervacuus, levis, cassus, vanus, sine causa. )( Plenus. PHRAS.
Inania sectaris, _vous poursuivez des futilités_. Levioribus rebus
tuum studium dicas; amas, colis, sequeris ea, quæ non consistunt; quæ
nihil habent firmitatis, nihil gravitatis, nihil ponderis; quæ levia,
nullius ponderis, infirma, minime solida sunt. Cf. Levis, Vanus. USUS:
Inanissimarum cupiditatum nullus modus. Consilium prudentiæ inanissimum.
Inanis elocutio et puerilis.
ĬNĀNĬTAS, ātis, f. _Futilité_. SYN. Vanitas, inane. EPITH. Summa. USUS:
In summa inanitate versamur. Cf. Levitas.
ĬNĀNĬTER, _En vain_, _sans raison_. SYN. Falso, frustra, sine causa.
USUS: Inaniter sæpe animus exsultat.
ĬNAPPĂRĀTĬO, ōnis, _Défaut de préparation_, _négligence_. SYN. Nullus
apparatus.
ĬNAUDIBĬLĬS, e, gen. com. _Qu’on ne peut entendre_. SYN. Qui non
est audiendus, qui audiri non meretur. USUS: Fidem infirmare alicui
inaudibili.
ĬNAUDĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Entendre dire_, _apprendre_. Audio,
exaudio, de rebus fere occultis. USUS: Erupit tandem vox illa, de qua ego
aliquid inaudieram. Cf. Audio.
ĬNAUDĪTUS, a, um, _Inouï_. SYN. Inusitatus. ADV. Omnino, ante hoc tempus.
USUS: Nihil dicam inauditum, novum, insolens. Res in omni memoria
inaudita. Cf. Novus, Rarus.
ĬNAUGŬRO, as, avi, atum, are, n. _Consacrer_, _inaugurer_. SYN. Initior,
consecro, dedico. USUS: Templum inaugurare. Cf. Dedico.
ĬNAURIS, is, et rectius: ĬNAURES, ĭum, f. pl. _Pendants_, _boucles
d’oreilles_. SYN. Ornamentum aurium, quo mulieres utuntur.
ĬNAURO, as, avi, atum, are, a. _Dorer_. SYN. Auro tego, illino, obduco;
aurum rei induco. ADV. Extrinsecus. USUS: Palla inaurata inductus. Malo
consuli a Cæsare quam inaurari.
ĬNAUSPĬCĀTO, _Sans avoir pris les auspices_. SYN. Vitio, auspicio non
capto, malis ominibus.
ĬNCĂLESCO, is, călŭi, ere, n. _Devenir chaud_, _s’échauffer_. USUS: Vino
incalescere.
INCALLĬDĒ, _Sans adresse_. SYN. Incaute. USUS: Non incallide tergiversari.
INCALLĬDUS, a, um, _Simple_, _franc_, _ouvert_. SYN. Simplex, incautus,
antiquus, credulus. USUS: Servus non incallidus, sed frugi et integer.
Cf. Simplex, Apertus.
INCANDESCO, is, dŭi, descere, n. _S’échauffer_. USUS: Æstu, ira, furore
incandescere.
INCĀNESCO, is, ŭi, escere, n. _Devenir blanc_, _blanchir_. SYN. Canus fio.
INCANTO, as, avi, atum, are, n. _Enchanter_. SYN. Carmine magico
veneficium affero. Animum magicis illecebris pellicio, fascino; magicis
sacris utor; nefaria mysteria nuncupo.
INCASSUM, _En vain_. Incassum tela jactantur. Cf. Frustra.
INCAUTĒ, _Sans précaution_, _imprudemment_. SYN. Incallide, imprudenter,
temere. Cf. Temere.
INCAUTUS, a, um, _Imprudent_. SYN. Improvidus. Cf. Imprudens, Simplex.
INCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Avancer_, _marcher_.
SYN. Ingredior, ambulo. ADV. Sensim. PHRAS. Modeste incedendum
est, _il faut marcher modestement_. Non utamur aut tarditatibus in
gressu mollioribus, ne pomparum ferculis similes videamur, nec in
festinationibus nimias suscipiamus celeritates. Pleno modestoque gradu
ingrediamur; alacriter, sed modeste se inferat, oportet, qui decorum
amat. USUS: Quam teter incedebat! incessi repente omnibus lætitiis.
INCENDĬUM, ĭi, n. _Incendie_. SYN. Ardor, flamma. EPITH. Acerrimum,
commune, domesticum; fortissimum, impium, malum, præsens, tantum,
universum. PHRAS. Ortum est ingens incendium, _il s’est élevé un grand
incendie_. Incendium deflagrationem toti urbi minatur; exuruntur tecta,
templa incendio fumant; latius usque funditur incendium; prope adest, ut
urbs tota incendio hauriatur, deleatur. Non fortuito, sed oblato incendio
tecta conflagrant; urbs tota conjectis ignibus inflammata ardet; concepto
igne urbs tota continenti incendio collucet. Urbs tota ignibus ac ruinis
miscetur. Cf. Ardeo, Comburo, Flamma. USUS: Incendium facere, excitare,
_allumer_. Incendio conflagrare, _brûler_. Incendium ruinis exstinguere,
_éteindre_. Ab incendio eripere, liberare, _sauver des flammes_.
INCENDO, is, si, sum, ere, a. _Incendier_. SYN. Inflammo, incendium
facio; ignem _vel_ faces infero, admoveo, subjicio; concremo, uro, exuro;
ignem injicio, conjicio. Cf. Accendo, Comburo. ADV. Vehementius. USUS:
1. Naves incendi jussit. 2. TRANSL. Hortor, incito, excito, _exhorter_,
_animer_. Aliorum in se odia; cupiditatem, desideria alicujus incendere.
Gloriæ studio incendi. Cf. Excito, Impello.
ĬNCENSĬO, ōnis, f. _Incendie_, _embrasement_. SYN. Incendium. USUS:
Incensione urbem, internecione cives, vastitate Italiam liberavi.
INCENSUS, a, um, _Enflammé_. USUS: Mulier incensa odio. Imperator
incensus ad rempublicam pene gerendam. Cf. Fervidus.
INCERTUS, a, um, _Incertain_. SYN. Obscurus, fallax, dubius, in dubia
opinione, in casu positus, non constans. PHRAS. 1. Incerta res est, _la
chose est incertaine_. Res est in incerto posita, in incerto relicta; in
casu res est; res etiamnum fluctuat; quid nox diesque ferat, incertum
est; ejus rei ratio explicata, explorata, expedita nondum est. 2. Quid de
me futurum sit, incertum est, _je ne sais ce qui m’arrivera_. Suspensas
habeo vivendi rationes; suspenso animo sum; metu, exspectatione suspensus
hæreo; fluctuat animus, pendet, jactatur; ancipiti cura distrahor. Cf.
Dubito, Dubius. 3. Quod vitæ genus amplectar, incertus sum, _j’ignore
encore quel genre de vie je dois suivre_. Nulli fortunæ adhæret animus
per omnia vitæ genera errans; jam dudum inquiro, si qua ad portum via
fluctuantem ferat; nondum stat sententia, quam in partem suspensæ vitæ
rationes inclinaturæ sint; consiliis distrahor magis, quam feror. USUS:
Incerti animi hominum, et exitus prœliorum. Ætas puerilis maxime lubrica
et incerta. Suspensus et incertus obscura spe pendeo; omnia in dubium
incertumque revoco. Cf. Dubius, Dubito, Inconstans.
INCESSO, is, cessi, ere, a. _Attaquer_, _assaillir_. SYN. Invado,
adorior. USUS: Jaculis hostes incessere. Incessit omnes admiratio, cura,
cupido, religio. Cf. Invado, Impetus.
INCESSŬS, ūs, m. _Démarche_. SYN. Ingressus, gressus. EPITH. Equestris,
gravis, acutus, rarus, nec ita longus. USUS: Fingere sibi vultum et
incessum. Muliebris ornatus et incessus.
INCESTĒ, _Criminellement_. SYN. Fœde, nefarie, turpiter.
INCESTUM, i, n. et INCESTŬS, ūs, m. _Inceste_. USUS: Facere incestum;
incesto aliquem liberare.
INCHŎO, as, avi, atum, are, a. _Commencer_. SYN. Incipio, exordior,
attingo, informo. )( Pertexo, finio, perficio. PHRAS. Inchoatum potius
quam perfectum opus est, _l’ouvrage loin d’être achevé est à peine
commencé_. Tantum abest, ut opus ad finem perduxeris, ut minimum ultra
principium processeris; ut in ipsis pene principiis consistat, hæreat.
Tantum abes a perfectione operis, ut principia vix appareant, vix opus
instituisti, vix operis initium fecisti; rem tu quidem habes institutam,
informatam, sed perfectam perpolitamque non habes. Operis ut quidem
fundamenta jecisti, fastigium adhuc nullum habemus. Cf. Incipio. USUS: Si
idem extrema persequitur, qui inchoavit, jam perfecta omnia videbimus.
Inchoare, et informare oratorem perfectum. Natura hominem inchoat,
sapientia perficit.
1. INCĬDO, is, cĭdi, ere, n. _Tomber dans ou sur_; _arriver par hasard_.
SYN. Accido, contingo, evenio, incurro. PHRAS. 1. Incidit in hostes,
_il est tombé au milieu des ennemis_. In hostem imprudens præcipitavit;
in manus hostium delatus est; in hostes incurrit; medios in hostes
delapsus est. 2. Incidit mihi ea cogitatio, _il m’est venu à l’esprit_.
Subiit animum ea cogitatio; occurit animo; incidit in mentem illud;
succurrit mihi; in mentem venit. USUS: 1. Si casus inciderit, nec mori
recusabo. Tales casus sæpe fortissimis viris incidunt. Incidit ætas mea
in illa tempora. Nihil mali incidit civitati. Quocumque mens et oculi
inciderint. 2. Incurro, _tomber malade_, _devenir fou_, _etc._ In morbum,
in febriculam, in insaniam, furorem, peccatum incidere. In manus hostium,
in scopulos vitæ incidere. 3. Venio, _tomber_, _venir_. In æs alienum, in
amorem, contentionem, in mentionem alicujus rei, in sermonem incidere, ac
velut improviso venire. Homini sane præter opinionem incidi. Cf. Accidit.
2. INCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Entailler_, _couper_. SYN. Cædo,
reseco, præcido, amputo, securim injicio. ADV. Æqualiter, consulto,
crudelissime, de improviso, de integro, divinitus, fœdissime, fortuito,
improviso, plane, retro. USUS: Alicui nervos, pennas incidere.
Deliberationem omnem ac spem incidere. Cf. Abrumpo.
INCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. et n. _Commencer_. SYN. Cœpi,
instituo, ingredior, initium facio, duco, sumo, do, affero, introduco;
principium do, capio, duco, habeo; primordium, exordium capio; exordior,
ordior, inchoo, informo; fundamenta jacio, rudimentum pono, tirocinium
pono. PHRAS. 1. Nunc demum spirare incipio, _je commence enfin à
respirer_. Nunc demum ingredior in spem; in spem inducor, nunc demum
spes aliqua mihi nascitur, affulget; nunc demum in spem venio. 2. Unde
dicere incipiam? _Comment commencerai-je?_ Unde mihi nascetur exordium
orationis? Unde ingrediar in orationem? Unde proficiscetur oratio? Unde
exordium ducam, capiam? Unde initium ducetur? 3. Respublica bellum
incipiet, _la république commencera la guerre_. Initium bello e Republica
dabitur; quod conceptum Respublica bellum parturit, propediem nascetur;
respublica bellum suscipiet; nascentis belli primordia a republica
capientur; bellum grande propediem exsurget a republica commovendum. 4.
Inceptum bellum brevi sopietur, _la guerre commencée s’apaisera bientôt_.
Vim nascentis, orientis, exsurgentis belli nostri facile consilio
discutient, et compriment. Quamquam qua noluimus janua, ingressi sumus in
bellum, facile tamen exitum reperiemus. Cf. Bellum. USUS: Bellum gerere
nostri duces incipiunt. Cf. Inchoo.
INCĪSĒ et INCĪSIM, _Par incises_. SYN. Cæsim. USUS: Incise membratimque
dicere.
INCĪSĬO, ōnis, f. _Incise_, _membre de phrase_. USUS: De membris et
incisis, _vel_ incisionibus.
INCĪSUM, i, n. _Incise_. SYN. Incisio.
INCĬTA, æ, et INCĬTÆ, ārum, f. pl. _Extrémité_. SYN. Paupertas,
indigentia. USUS: Ad incitas redactus, _réduit au désespoir_, _à la
dernière extrémité_. Cf. Paupertas.
INCĬTĀMENTUM, i, n. _Aiguillon_, _stimulant_. SYN. Invitamentum,
illecebra. EPITH. Summum. USUS: Hoc hominibus maximorum laborum et
periculorum incitamentum est. Cf. Excito, Animus.
INCĬTĀTĒ, _Précipitamment_. SYN. Incitatius ferri.
INCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Mouvement rapide_, _véhémence_. EPITH. Acris,
vehemens, divina. USUS: Acri et vehementi incitatione inflammare animum.
Incitatio languentis, moderatio effrenati populi.
INCĬTĀTUS, a, um, _Poussé_, _lancé_, _mis en mouvement_, _rapide_. ADV.
Plane, vehementius. USUS: Totius mundi incitatissima conversio.
INCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Mettre en mouvement_. Impello, exacuo,
excito, suscito, incendo, irrito, stimulos admoveo, cohortor. ADV.
Effrenate, temere. PHRAS. Ad præclarum facinus incitare, _pousser à
une action éclatante_. Ad audendum animos addere, augere; alacritatem
addere, afferre; animos dare, erigere, excitare, afferre; spei ac fiduciæ
implere; incitamento esse; desiderium rari decoris admovere. Cf. Excito,
Impello, Hortor, Animo. USUS: Incitare aliquem spe laudis ad aliquid
agendum. Mentem alicujus incitare. Incitata odia, ira; studium ad
investigandum incitatum. Incitat se vis aquæ. Naves se incitant.
INCLĀMO, as, avi, atum, are, a. et n. _Crier_. SYN. Voco, altiore voce
clamo. USUS: Expeditus, facito, ut sis, ut, cum inclamavero, advoles. Cf.
Voco.
INCLĒMENS, entis, omn. gen. _Dur_, _rigoureux_. SYN. Asper. Cf. Durus.
INCLĒMENTER, _Durement_. USUS: Inclementer in aliquem dicere.
INCLĒMENTĬA, æ, f. _Dureté_, _rigueur_. SYN. Duritas. Cf. Inhumanitas.
INCLĪNĀTĬO, ōnis, f. _Action de pencher_, _inclinaison_; _inclination_,
_penchant_, _propension_. SYN. Conversio, status, mutatio, conatus,
flexio, inflexio. EPITH. Divina, magna, repentina, tanta, maxima, parva.
USUS: Minimis momentis maximæ inclinationes temporum fiunt. Inclinatio
quædam ad meliorem spem visa est fieri. Inclinatione voluntatis
propendere in aliquem. Conversio status, inclinatio reipublicæ.
INCLĪNO, as, avi, atum, are, a. et n. _Faire pencher_, _se pencher_. SYN.
Vergo, propendeo. )( Sto, erectus sum. PHRAS. Inclinat ad lenitatem,
_il est porté à la douceur_. Ad lenitatem se dat; proclivior est ad
lenitatem; ad lenitatem sua sponte propendet; summa propensione in
leniora fertur; inclinatissimo est ad lenitatem animo. 2. Inclinat ex
natura ad avaritiam, _il est naturellement avare_. Natura propensus
est ad exsecrabile vitium avaritiæ; ad avaritiam natura propendet; ad
avaritiam natura illum sua ducit; natura hortante, naturali quodam
studio ad avaritiam fertur, rapitur; naturali quadam inductione animi
avaritiam sequitur; suopte ingenio, impetu quodam naturæ, naturali quadam
voluntatis inclinatione ad avaritiam incitatur. USUS: 1. Sententia
senatus inclinat ad pacem. In vitium, in fugam inclinare. 2. Deficio,
_manquer_, _faire défaut_, _être à son déclin_. Eloquentia, opes, forma
reipublicæ inclinat. Inclinat acies, animi militum. 3. Flecto, _pencher
pour ou vers_. Inclinat se ad Stoicos. Inclinare omnia ad suum commodum.
INCLĬTUS, a, um, _Illustre_. SYN. Clarus, nobilis, insignis. Cf. Clarus,
Nobilis.
INCLŪDO, is, si, sum, ere, a. _Enfermer_. SYN. Claudo, comprehendo. )(
Excludo. ADV. Apte, intus, argute, divinitus, diutius. PHRAS. Certis
finibus orationem includam, _je renfermerai mon discours dans des bornes
marquées_. Certis finibus circumscribam; cancellos, quibus me ipsum
circumscripsi, non egrediar. Certos mihi fines terminosque constituam,
extra quos egredi non possim, si maxime velim. Cf. Termino. USUS:
Imaginem alicujus in clypeo aureo includere. Orationem in epistolam
inclusi. Dolor mihi et admiratio vocem inclusit. Cf. Carcer, Claudo.
INCLŪSĬO, ōnis, f. _Emprisonnement_. USUS: Inclusione contentus non eras,
interficere volueras.
INCŒPTĬO, _rectius_: INCEPTĬO, ōnis, f. _Action de commencer_,
_entreprise_. SYN. Initium, principium.
INCOGNĬTUS, a, um. _Inconnu_. SYN. Ignotus. )( Notus. USUS: Condemnare
aliquem causa incognita. Cf. Ignotus.
INCŌGĬTANS, tis, omn. gen. _Irréfléchi_, _inconsidéré_. USUS:
Incogitantem, imprudentem oppressit.
INCŌGĬTANTĬA, æ, f. _Irréflexion_. SYN. Imprudentia. Cf. Imprudentia.
INCŎLA, æ, m. _Habitant_. SYN. Habitator. USUS: Socrates totius mundi
civis et incola.
INCŎLO, is, ŭi, cultum, ere, n. et a. _Habiter_. SYN. Habito, incola sum.
USUS: Qui earum civitatum fines incolunt. Cf. Habito, Domus.
INCŎLŬMIS, e, gen. com. _Sain et sauf_, _intact_. SYN. Salvus, integer.
ADV. Aliquamdiu. PHRAS. Incolumes tibi sunt adhuc res tuæ, _vos affaires
sont encore en bon état_. Salva sunt apud te omnia, nihildum perdidisti;
status idem est, qui antea rerum tuarum. Eodem loco sunt, quo antea,
fortunæ tuæ; nihil detractum est de fortunis tuis; nullam res aut
fortunæ tuæ jacturam fecere; nullum res tuæ damnum tulere, detrimentum
cepere, accepere, passæ sunt. Nihil adversi res tuæ subierunt; nihil
tibi eripuit, abstulit, ademit, detraxit, avertit fortuna; incolumitatem
obtinent res, rationes, fortunæ tuæ; nihil secus, nihil contra, quam
velles, rebus tuis factum est. Nulla rerum tuarum facta est imminutio;
sarta tectaque tua sunt omnia, et ab omni incommodo sincera integraque
sunt conservata. Cf. Salvus, Sanus. USUS: Domum suam incolumem a
calamitate servare non potuit. Cives integros et incolumes servavi.
INCŎLŬMĬTAS, ātis, f. _Conservation_, _salut_, _sûreté_. SYN. Salus.
EPITH. Explorata. PHRAS. Quamdiu reipublicæ sua constabat incolumitas,
_tant que la république se conserva dans un bon état_. Dum reipublicæ
salus erat integra; salvis rebus; rebus nondum perditis; ante reipublicæ
inclinationem; stante, vigente, incolumi republica; cum respublica
suum jus obtineret, cum suo jure uteretur, cum salvus esset reipublicæ
status; ante casum reipublicæ; antequam respublica concideret, occideret,
periret. Cf. Salus, Status bonus. USUS: Incolumitas est salutis tuta
atque integra conservatio. Alicujus salutem et incolumitatem deserere.
INCŎMĬTĀTUS, a, um, _Non accompagné_, _seul_. SYN. Sine comite, solus.
USUS: Ars indotata, incompta, incomitata. Cf. Solus.
INCOMMŎDĒ, _D’une façon peu convenable, fâcheuse_. SYN. Moleste. USUS:
Cum illo actum optime, mecum autem incommode.
INCOMMŎDĬTAS, ātis, _Désagrément_, _incommodité_, _dommage_. SYN.
Incommodum. USUS: In hac incommoditate illud inest commodi, _il y a cela
de bon dans ce malheur_. Cf. Incommodum.
INCOMMŎDO, as, avi, atum, are, n. _Causer du désagrément_, _nuire_,
_incommoder_. SYN. Officio, incommodum affero. PHRAS. Incommodare tibi
nolo, _je ne veux pas vous causer du désagrément_. Nolo incommodo tibi
esse; incommodo te afficere; incommodum tibi afferre, parere, præbere;
nolo tibi molestiam exhibere; nolo commodis tuis officere, commoda tua
oppugnare, labefactare; nolo tibi negotium facessere; nolo tibi gravis,
molestus esse; nolo tibi importune obstrepere; nolo tibi per me incommodi
quidquam accidat. Cf. Noceo, Molestia, Molestus. USUS: Qui alteri nihil
scientes incommodant, nihil ipsis jure incommodi accidere potest.
INCOMMŎDUM, i, n. _Désagrément_, _dommage_, _inconvénient_, _malheur_.
SYN. Damnum, detrimentum. )( Commodum. EPITH. Alienum, commune,
domesticum, insperatum, magnum, parvum, præcipuum. PHRAS. 1. Id ego
concedam, modo sine tuo incommodo fiat, _j’accorderai facilement cette
chose, pourvu que vous ne ressentiez aucun inconvénient_. Facile id
patiar, modo ne tibi incommodes; modo ne contra tuum commodum sit; modo
ne tuis commodis adversetur; modo ne commodis tuis officiat. Dabo id
perlibenter, quod sine incommodo tuo facere possis; quod commode, quod
sine molestia tua fiat. 2. Multa patior incommoda, _je suis accablé
d’ennuis_. Multa me incommoda circumveniunt; undique oppugnantur,
labefactantur commoda mea; incommoda non pauca capio, accipio; multis
incommodis et difficultatibus angor, premor; quotidie novis incommodis
afficior; quotidie nova mihi incommoda dantur, invehuntur, importantur;
alia ex aliis accedunt incommoda; nova quotidie incommoda mihi nascuntur.
Cf. Damnum, Molestia. USUS: 1. Incommodum invehere, ferre, dare; afficere
incommodis, _porter préjudice à qqn_. 2. Incommodum capere, accipere,
_éprouver un dommage, un échec_. 3. Incommodum propulsare, rejicere,
refutare, _repousser_. 4. Incommodum levare, diminuere, incommodis
mederi, _diminuer_. 5. Incommodum sarcire, _réparer_. 6. Incommodum
devitare, _éviter_. 7. Incommodi expers, ab incommodo integer, sincerus,
_qui ne souffre point de dommage_. Illud etiam in incommodis est, illud
quoque accessit incommodum, _il faut ajouter à tout cela cet autre
malheur_. Cf. Detrimentum.
INCOMMŎDUS, a, um, _Inopportun_, _contraire_, _fâcheux_. SYN. Adversus,
alienus, molestus, iniquus. USUS: Valetudine uti incommoda. Pater
alioquin facilis, sed filio incommodus. In rebus incommodis sublevare
aliquem. Cf. Alienus.
INCOMPERTUS, a, um, _Inconnu_, _obscur_. USUS: Res vetustate incomperta.
Quid rei fuerit, incompertum est. Cf. Ignotus.
INCOMPŎSĬTĒ, _Sans ordre_. USUS: In hostem negligenter et incomposite
occurrunt.
INCOMPŎSĬTUS, a, um, _Désordonné_, _sans ordre_. USUS: Agmen
incompositum, _troupe qui marche à la débandade_. Cf. Dissolutus.
INCOMPRĔHENSUS, a, um, _Non saisi_, _insaisissable_. SYN. Non perceptus;
incognitus. )( Comprehensus.
INCOMPTUS, a, um, _Négligé_, _grossier_. SYN. Inornatus, incultus. )(
Concinnus. USUS: Oratio incompta et horridula.
INCONCINNUS, a, um, _Négligé_, _sans grâce_, _maladroit_. SYN. Molestus,
inurbanus, præposterus, absurdus, ineptus. Cf. Ineptus.
INCONDĬTĒ, _Sans ordre_, _confusément_. SYN. Insulse. USUS: Nihil tam
incondite, tam præpostere, tam monstruose dici potest, quod non possimus
somniare.
INCONDĬTUS, a, um, _Confus_, _grossier_, _sans art_. SYN. Inconcinnus,
insulsus, non compositus. USUS: Inconditum jus, orator, oratio. Cf.
Odiosus.
INCONSĪDĔRANS, tis, omn. gen. _Inconsidéré_. SYN. Inconsideratus.
INCONSĪDĔRANTĬA, æ, f. _Inattention_, _défaut de réflexion_. SYN.
Inconsulta ratio, temeritas. Cf. Temere.
INCONSĪDĔRĀTĒ, _Inconsidérément_, _sans réflexion_. SYN. Inconsulte,
temere, leviter, negligenter dicere _aut_ facere aliquid.
INCONSĪDĔRĀTUS, a, um, _Inconsidéré_. SYN. Inconsiderans, inconsultus,
amentissimus, temerarius. )( Consideratus. USUS: Inconsideratissima et
dementissima temeritas. Cf. Incautus, Imprudens.
INCONSTANS, tis, omn. gen. _Inconstant_, _changeant_, _léger_. SYN.
Mobilis, levis, volaticus, qui a seipso desciscit, levissimus transfuga;
qui sibi non constat, neque in hac, neque illa parte fidem habet. )(
Constans. PHRAS. Inconstantes sunt hominum voluntates, _la volonté de
l’homme est inconstante_. Homines mobili sunt in omnem partem animo et
fluctuante; mobilia sunt hominum ingenia; pluma _aut_ folio facilius
moventur; vaga et mutabili ratione, summa levitate et inconstantia huc
illuc feruntur; parum constanter in cœpto permanent. Nihil tam flexibile,
lubricum, devium, quam hominum consilia. Cf. Levis, Mutabilis. USUS:
Ridicule mihi visus es inconstans.
INCONSTANTER, _D’une manière inconséquente_. SYN. Leviter. USUS:
Inconstanter, turbide jactari.
INCONSTANTĬA, æ, f. _Inconstance_. SYN. Levitas, mutabilitas, mobilitas,
varietas. )( Constantia. EPITH. Maxima, tanta. PHRAS. 1. Non puto meam
inconstantiam reprehendendam, _je ne crois pas qu’on me puisse accuser
de légèreté_. Non puto mihi famam inconstantiæ pertimescendam; non
vereor, ne quis inconstantiæ, levitati tribuat, adscribat, assignet,
si, etc.; ne quis in me inconstantis, levis, mobilis, instabilis, parum
firmi in officio animi vitium conferat; ne quis mihi notam inconstantiæ
inurat; inconstantiæ maculam aspergat nomini meo; ne inconstantiæ nomine
male audiam, suspectus sim; ne quis me accuset, quasi discesserim a
pristina consuetudine, a me ipso. 2. Tantam in te inconstantiam non
exspectassem, _je n’aurais pas cru que vous fussiez si capricieux_. Tam
mobili in me animo te esse non putabam; tanta levitate et inconstantia,
tanta mutabilitate mentis te esse non putabam. Tam fluxa fide; tam
mobili ingenio te esse quis putasset? USUS: Fortuna ab inconstantia et
temeritate sejungi non potest. Nemo doctus unquam mutationem consilii
inconstantiam dixit.
INCONSULTĒ, _Inconsidérément_, _imprudemment_. SYN. Inconsiderate,
impudenter ac imprudenter, temere dicere aliquid _aut_ facere.
INCONSULTUS, a, um, _Inconsidéré_, _irréfléchi_. SYN. Inconsideratus,
temerarius. Cf. Imprudens.
INCONTĀMĬNĀTUS, a, um, _Qui n’est pas souillé, pur_. USUS: Ne quid
sinceri, ne quid incontaminati sit. Cf. Integer, Purus.
INCONTENTUS, a, um, _Qui n’est pas tendu, lâche_. SYN. Remissus. )(
Contentus. USUS: Fides omnes æque incontentæ.
INCONTĬNENS, entis, omn. gen. _Intempérant_, _voluptueux_. SYN.
Libidinosus.
INCONTĬNENTER, _Sans retenue_, _avec excès_, _intempérance_. SYN.
Intemperanter, dissolute, libidinose.
INCONTĬNENTĬA, æ, f. _Excès_, _intempérance_, _dérèglement_. SYN.
Intemperantia. )( Continentia. Cf. Luxuria.
INCONVĔNĬENS, entis, omn. gen. _Inconvenant_, _mésséant_. )( Conveniens.
PHRAS. Nihil inconveniens egit, _il n’a rien fait d’inconvenant_. Nihil
odiosum, aut a moribus suis alienum; quod a moribus ejus abhorreret; quod
non reliquæ ætati ejus responderet; quod absonum, quod indecorum suo
generi admisit. Cf. Absurdus. USUS: Hæc nostra facta sunt nec subita, nec
inconvenientia.
INCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, a. _Faire cuire_, _faire bouillir dans_.
USUS: Radices vino incoquere.
INCORPŎRĔUS, a, um, _Incorporel_, _immatériel_. SYN. Quod corpore caret.
USUS: Rerum incorporearum æstimatio.
INCORRUPTĒ, _Avec intégrité_. SYN. Caste.
INCORRUPTUS, a, um, _Non corrumpu_, _bien conservé_, _pur_, _chaste_.
SYN. Integer, purus, inviolatus, sanus, sincerus, castus, naturalis, non
fucatus, religiosus. )( Vitiosus, corruptus, fucatus. USUS: Sanitas,
latinitas, vestis incorrupta. Sanguis, testis incorruptus, Cf. Integer,
Sanctus.
INCREBRESCO, is, buĭ, ere, n. _S’augmenter_, _se répandre_. SYN.
Percrebesco, pervagor. USUS: Hæc consuetudo dudum jam increbuit. Numerus
oratorum; sermo, fama, rumor, increbescit.
INCRĒDĬBĬLIS, e, gen. com. _Incroyable_, SYN. Inauditus, monstro _vel_
portento similis, singularis, humanam fidem excedens, ultra fidem. )(
Credibilis. ADV. Prorsus. PHRAS. Incredibile est, _c’est incroyable_. Non
est, ut credi possit; non est ut habeatur fides; fidem superat; abhorret
a fide; verisimile non est; ejusmodi est, ut fide careat, ut adjungi
fides nulla possit; mendacii speciem habet; mendacium præfert; veritatis
imaginem nullam ostendit; fidem excedit; alienum est a ratione; vero,
rationi consentaneum non est; supra, quam credi possit. USUS: Singularis
et incredibilis virtus, audacia; agere alicui gratias incredibiles.
INCRĒDĬBĬLĬTER, _D’une manière incroyable_, _étonnamment_. SYN.
Immortaliter. )( Credibiliter. USUS: Incredibiliter gavisus sum.
INCRĒDŬLUS, a, um, _Incrédule_.
INCRĒMENTUM, i, n. _Accroissement_, _développement_. SYN. Accessio. USUS:
Incrementum afferre. Maximis incrementis augetur hostium potentia. Cf.
Accessio, Augeo.
INCRĔPO, as, ŭi, ĭtum, are, n. _Faire du bruit_, _craquer_; _gronder_,
_accuser_. SYN. Redarguo, accuso. USUS: Alicujus ignorantiam increpare.
Quidquid increpuerit, jam ille pertimescit. Cf. Reprehendo.
INCRESCO, is, crēvi, ere, n. _S’accroître_. USUS: Increscit audacia;
increscente certamine. Cf. Cresco.
INCRŬENTUS, a, um, _Non ensanglanté_. USUS: Victoriam incruentam referre.
INCRUSTO, as, avi, atum, are, _Couvrir d’un enduit_. SYN. Crustam duco,
crusta obduco, applico crustam.
INCŬBO, as, ŭi, ĭtum, are, n. _Se coucher sur_, _couver_. SYN. TRANSL.
Inhio. USUS: Spe atque animis thesauro incubare. Litteris incubare.
INCULCO, as, avi, atum, are, _Faire entrer de force_, _introduire_,
(_famil. fourrer_). SYN. Ingero, infercio. USUS: Animis aliquid, auribus
inculcare. Versus leviores inculcat identidem.
INCULTĒ, _D’une manière sauvage_, _sans élégance_. SYN. Inornate. )(
Concinne, nitide. USUS: Horride, inculte dicere.
INCULTŬS, a, um, _Grossier_, _sauvage_, _qui n’a pas été cultivé_. SYN.
Horridus, incomptus, squalidus, inornatus. )( Cultus. USUS: Inhabitabilis
terræ regio, et inculta, et derelicta; inculta et silvestris vita; homo
durus, horridus, incultus.
INCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Se coucher sur_;
_s’appliquer à_. SYN. Innitor; operam do, applico animum ad rem; curam,
studium, confero; studia, curas in re figo, loco, consumo; animum
adjicio, adjungo ad aliquid; operam dico, navo; confero operam ad rem;
operam in re pono, figo, consumo; mente et animo totus in rem insisto.
ADV. Acrius, eo maxime, gravius. USUS: 1. Murus in lævam incumbit. 2.
TRANSL. In perniciem alicujus; in salutem reipubl. incumbere. Toto
pectore, omni studio, omni cogitatione curaque, toto animo ad litteras
incumbere; voluntatum inclinatio in illum incubuit. Cf. Inclino, Impendo.
INCŪNĀBŬLA, ōrum, n. pl. _Berceau_; _commencement_. SYN. Cunabula, cunæ;
rudimenta. USUS: Ab incunabulis nostræ veteris doctrinæ.
INCŪRĬA, æ, f. _Négligence_, _incurie_. SYN. Negligentia. EPITH. Tanta.
)( Cura. Cf. Negligentia.
INCURRO, is, curri, cursum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Courir, se jeter
sur_; _tomber_. SYN. Incido. ADV. Necessario. USUS: In eadem vestigia
incurris. In hastas incurrere, hastis se induere, _s’enferrer_,
_s’embarrasser dans des lances_. Incurrere in apertam perniciem, in
odia hominum, morbos, difficultates, varias reprehensiones. Quis est,
qui nihil offendat, nusquam incurrat? In oculos aliorum et invidiam
incurrere. Cf. Impingo.
INCURSĬO, ōnis, f. _Incursion_, _invasion_. SYN. Excursio, incursus.
EPITH. Sempiterna. PHRAS. Incursiones facere, _faire des incursions_.
Incursare agros; vexare incursionibus, in agros hostiles impetum dare.
Cf. Impetus. USUS: Incursio atque impetus armorum; incursio seditionis,
vis multitudinis. In hostes incursionem facere; hostium incursionem
sustinere.
INCURSO, as, avi, atum, are, n. et a. _Courir_, _se jeter sur_; _faire
une incursion_. SYN. Incurro, excurro, infesto, invado. USUS: Incursare
in fortunas omnium. Incursabit in te dolor meus. Agros incursare. Cf.
Impetus.
INCURSŬS, ūs, m. _Incursion_. SYN. Incursio.
INCURVESCO, is, ere, _Se courber_, _plier_. USUS: Rami solent
incurvescere.
INCURVO, as, avi, atum, are, a. _Courber_, _plier_. USUS: Bacillus de
industria incurvatus.
INCURVUS, a, um, _Courbé_. SYN. Incurvatus.
INCUS, ūdis, f. _Enclume_. USUS: Eamdem incudem noctu diuque tundere.
(PROV.).
INCŪSATĬO, ōnis, f. _Accusation_. USUS: Loci communes incusationem
habent, aut querelam.
INCŪSO, as, avi, atum, are, a. _Accuser_. SYN. Accuso, reprehendo,
crimini do aliquid; aliquem in crimen voco; crimen in aliquem confero,
conjicio; crimine accenso; crimen alicui infero. Cf. Accuso.
INCŬTĬO, is, cussi, cussum, tere, a. _Susciter_, _faire naître_,
_causer_. SYN. Defigo, injicio. USUS: Errorem, terrorem, metum, dolorem
incutere alicui.
INDĀGĀTĬO, ōnis, f. _Recherche soigneuse_. SYN. Investigatio, inquisitio.
INDĀGĀTRIX, īcis, f. _Celle qui cherche_. USUS: Philosophia virtutis
indagatrix, expultrix vitiorum.
1. INDĀGO, as, avi, atum are, a. _Rechercher_. SYN. Vestigo, investigo,
inquiro. ADV. Acutissime. PHRAS. 1. Philosophia veritatem indagat, _la
philosophie recherche la vérité_. Omnibus vestigiis, diligentissimis
disquisitionibus verum perscrutatur; pertentat, vestigat omnia, ut
verum perspiciat; omni contentione verum invenire, summa cura studioque
veritatem exquirere, protrahere in lucem allaborat; rimatur omnia; velut
odore verum, aut aliquo leviter presso vestigio persequitur; scrutatur
omnia et excutit; odoratur omnia, et e tenebris eruere nititur. 2. Hostem
indagare, _examiner les positions de l’ennemi_. E tuto hostem speculari;
discurrere circa vias, et oculis perlustrare omnia; conquisitores
emittere. USUS: Initia exitii indagavi. Agitata occultis conjurationibus
consilia necdum vulgata indagavi, patefeci. Acutissime indagare, odorari
omnia, e tenebris eruere. Cf. Inquiro, Quæro.
2. INDĀGO, ĭnis, f. _Action d’entourer_, _de cerner le gibier_. SYN.
Investigatio, inquisitio. USUS: Saltum indagine cingere, _entourer la
forêt d’un cordon de chasseurs_.
INDE, _De là_. SYN. Illinc. USUS: Jam inde a principio, ab ortu hujus
imperii. Inde has litteras dedi.
INDĔCENTER, _D’une manière inconvenante_. USUS: Indecenter obstrepunt.
INDĔCŌRĒ, _D’une manière inconvenante_. SYN. Præter decorum. USUS: Cave,
ne quid indecore, aut effeminate facias.
INDECŌRUS, a, um, _Inconvenant_, _messéant_, _déplacé_. SYN. Turpis,
inhonestus, pravus, quod non decet. USUS: Indecorum de rebus parvis
amplissime dicere. Cf. Turpis.
INDĒFENSUS, a, um, _Qui est sans défense_. USUS: Indefensi, inulti
peribitis?
INDEMNĀTUS, a, um, _Qui n’a pas été jugé (condamné juridiquement)_.
SYN. Non damnatus, judicio elapsus. )( Condemnatus. USUS: Indemnatum,
innocentem civem occidere.
INDEX, ĭcis, m. _Qui montre_, _signe_, _indice_. SYN. Qui aliquid
indicat. EPITH. Neque obscurus, neque incertus, falsus, verus. USUS: Vox
index stultitiæ. Animi indices oculi. Indices detulerunt, rei confessi
sunt.
INDĬCĬUM, ii, n. _Indication_; _trace_, _signe_, _marque_. SYN. Signum,
argumentum, documentum, vestigium, nota, species, insigne. USUS: 1.
Certissima indicia et argumenta sceleris ostendere, afferre, deferre,
patefacere, _prouver_, _faire voir_. Indicium sceleris habere, accipere,
_avoir des indices_. PHRAS. Cædis factæ indicia certa sunt, _il y a des
marques palpables du meurtre qui a été commis_. Locus ipse, impressa
loco cruenta vestigia cædem loquuntur; peractæ cædis indicio sunt
vestigia cruenta sabulo impressa; cædem factam hæc testantur, ostendunt,
coarguunt; cædis peractæ fidem faciunt, index cædis ipse locus est, et
impressa solo cruenta vestigia. Cf. Signum, Indico.
1. INDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Faire connaître_, _découvrir_. SYN.
Indicium facio, do, affero, ostendo, defero; indicio sum, ostendo,
monstro, coarguo, innuo, signa patefacio, loquor. ADV. Ridicule, aperte,
aliquando, aliter. PHRAS. Puer omnia dominæ indicavit, _l’esclave a tout
révélé à sa maîtresse_. Rem omnem ad dominam retulit, pertulit; heræ
exposuit, proposuit; quid facere cogitares, demonstravit; rei indicium
edidit; ad dominam rei indicium detulit; protulit omnia et detexit;
enuntiavit, prodidit; dominam de re tota certiorem fecit; rem omnem
dominæ aperuit, patefecit; indicium rei totius puer fecit; rem omnem
ad dominam detulit, attulit. Cf. Prodo, Ostendo, Defero. USUS: Vultus
indicat mores. Ut apertissimus est, indicavit, quæ alii celata volebant.
2. INDĪCO, is, dixi, dictum, ere, a. _Faire savoir_, _annoncer_,
_publier_; _déclarer_. SYN. Denuntio, promulgo. ADV. Omnino. USUS: Bellum
voluptatibus, justitiam foro, funus reipublicæ indicere. Cœnam, tributum,
legem, mortem indicere.
INDICTUS, a, um, _Non plaidé_. SYN. Non indicatus. USUS: Indicta causa
civem condemnare, _condamner un citoyen sans l’entendre_.
INDĬDEM, _Du même lieu_. SYN. Inde, ex eodem loco.
INDIFFĔRENS, entis, omn. gen. _Indifférent_. PHRAS. Plane indifferens
sum, _je suis dans la plus complète indifférence_. Neutram in partem
moveor, inclino; suspensam teneo sententiam; neutris me partibus addico;
neutram in partem propendeo; nec in bonis, nec in malis rem pono;
in utrumque paratus sum. USUS: Quod Græci ἀδιάφορον dicunt, id mihi
occurrit, ut indifferens dicerem. Cf. Neuter.
INDĬGĔNA, æ, m. _Indigène_. USUS: Majores eorum non indigenæ, sed advenæ
fuerunt.
INDĬGENTĬA, æ, f. _Indigence_, _pauvreté_. SYN. Egestas. USUS: Indigentia
est libido inexplebilis. Cf. Paupertas.
INDĬGĔO, es, ŭi, ere, n. _Manquer de_; _avoir besoin de_. SYN. Egeo,
indigus sum. )( Habeo, abundo. ADV. Separatim. USUS: Tu mei ad illud
negotium non indiges. Consolatione mea indiget. Cf. Egeo, Opus est.
INDIGNĀBUNDUS, a, um, _Rempli d’indignation_. SYN. Indignans, obiratus.
INDIGNĀTĬO, ōnis, f. _Indignation_. SYN. Stomachus, ira. EPITH. Mala.
PHRAS. Indignationem ex ea re concepi, _cette chose m’a indigné_.
Stomachum movit ea res; stomachum mihi fecit; majori, quam credi potest,
res ista mihi stomacho fuit; bilem mihi ea res concivit, commovit. Cf.
Ira. USUS: In aliquem gravem offensionem et indignationem concitare,
concipere.
INDIGNĒ, _Indignement_. SYN. Miserabiliter, inique; moleste. USUS: 1.
Indignissime necari. 2. Ægre, moleste, _avec peine_. Indigne pati,
_s’indigner de_.
INDIGNĬTAS, ātis, f. _Indignité_. SYN. Turpitudo, atrocitas. EPITH.
Summa. USUS: Nequeo verbis consequi indignitatem rei. Non satis severe
pro indignitate rei decretum est.
INDIGNOR, aris, atus sum, ari, d. _S’indigner_, _supporter avec peine_.
SYN. Graviter fero, stomachor, mihi indignum videtur, pro indignissimo
habeo. USUS: Eum periisse sane indignor. Cf. Irascor.
INDIGNUS, a, um, _Indigne_. SYN. Turpis, iniquus; non dignus, alienus.
)( Dignus. ADV. Valde. PHRAS. 1. Res est plane indigna, _c’est une
indignité_. Quæ, malum! ista est indignitas? Quod portentum? Quid hoc
acerbius, quid iniquius proferri potest? Res enimvero ista indigna plane
est et intolerabilis; res est ejusmodi, quæ indigna atque nefaria, quæ
indigna atque intoleranda videatur omnibus; ut nihil indignius ferendum
videatur; res est acerba, indigna, luctuosa; pro indignissimo haberi id
potest; quis indignitates has diutius ferat? Facti atrocitate impensius
rei indignitas crescit. 2. Indignus est amore ac benevolentia filius
tuus, _votre fils ne mérite ni amour ni bienveillance_. Indignus est,
qui ametur; non est, qui ametur; nulla re præditus est, qua amorem
conciliet; nihil non eorum animi bonorum et ornamentorum in filio tuo
desideratur, quæ ad colligendam, comparandam benevolentiam faciunt,
valent, spectant, idonea sunt et apposita; nihil est in filio tuo, quod
homines ad se amandum alliciat; quod aliorum benevolentiam invitet; nulla
re commendatur filius tuus, quæ inire gratiam ab hominibus queat; non ita
natus ita, educatus est filius tuus, ut adjungere sibi homines aliqua
benevolentia possit. 3. Indignus es eo beneficio, _vous n’êtes pas digne
de ce bienfait_. Non is es, in quem tanta gratia conferatur; non ita
meritus, non ea merita sunt tua, ut hoc affici beneficio debeas; ut ferre
tantum beneficium debeas. Non is est animus tuus; qui tantam gratiam
capiat. Beneficii magnitudo tua merita vincit; impar est tanto beneficio.
USUS: Hoc te indignum est. Indignum est a pari vinci, indignius ab
inferiore.
INDĬGUS, a, um, _Qui manque_, _qui a besoin_. USUS: Opis indigus. Cf.
Egeo, Pauper.
INDĪLĬGENS, entis, omn. gen. _Négligent_, _paresseux_. USUS: Homo nimium
indiligens. Cf. Piger.
INDĪLĬGENTER, _Avec négligence_. SYN. Negligenter. USUS: Rem non
indiligenter exposui.
INDĪLĬGENTĬA, æ, f. _Négligence_. SYN. Negligentia. )( Diligentia.
INDĬSERTĒ, _Sans élégance_. SYN. Inornate.
INDĬSERTUS, a, um, _Peu éloquent_. SYN. Inornatus, parum eloquens,
infans. )( Disertus.
INDISSŎLŪBĬLIS, e, gen. com. _Indissoluble_. SYN. Qui dissolvi non
potest. )( Dissolubilis.
INDISSŎLŪTUS, a, um, _Non interrompu_. SYN. Non dissolutus.
INDĪVĬDŬUS, a, um, _Indivisible_. SYN. Simplex. )( Dividuus. USUS: 1.
Atomi, corpuscula scilicet individua. 2. Quod dirimi distrahique non
potest, _qui ne peut se séparer_. Individua comes corporis umbra.
INDĪVĬDŬUM, i, n. _Atome_. USUS: Species ex individuis innumerabilibus
exsistens.
INDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Mettre sur_. SYN. Impono. USUS: Nomen,
cognomen alicui indere, _donner à qqn un nom, un prénom_. Cf. Impono.
INDŎCĬLIS, e, gen. com. _Qui ne peut être instruit_; _ignorant_,
_grossier_. SYN. Tardus, hebes; crassi, stolidi, plumbei ingenii.
INDOCTĒ, _En ignorant_. SYN. Imperite.
INDOCTUS, a, um, _Ignorant_. SYN. Rudis, ineruditus, imperitus. )(
Doctus. ADV. Plane. PHRAS. Valde indoctus est, _c’est un parfait
ignorant_. Expers eruditionis est; nullis bonis litteris excultus est;
longe abest a doctrina; litteras vix attigit; vix primoribus labris
degustavit; litteris aspersus potius, quam tinctus est; litteras vix a
limine salutavit. Cf. Doctus, Imperitus, Rudis. USUS: Indoctus homo et
agrestis; rudis et indocta oratio.
INDŎLENTĬA, æ, f. _Absence de tout sentiment de douleur_,
_insensibilité_. SYN. Vacuitas doloris. EPITH. Major, maxima. )( Dolor.
USUS: Num voluptas idem est, quod indolentia?
INDŎLĔO, es, ŭi, ere, et INDŎLESCO, is, dŏlŭi, ere, n., _nonnunquam_
a. _Ressentir de la douleur_, _souffrir_. SYN. Doleo. USUS: Quis non
indoluit te tam sero cognitum? Cf. Doleo.
INDŎLES, is, f. _Nature_, _caractère_, _talent_. SYN. Indicium animi,
specimen futuræ virtutis, spes summæ virtutis. EPITH. Bona, egregia,
magna, mirifica, præclara, summa. PHRAS. Præclaræ indolis puer, _enfant
d’un talent remarquable_. Puer ad decus natus; alta mente præditus;
puer præcipuo quodam munere naturæ ad summa quæque natus; ad laudem et
decus a natura factus; optima indole præditus puer. Cf. Ingenium. USUS:
Bona spes, magna indoles in adolescente. Summa ingenii indoles summaque
virtus. Cf. Natura bona.
INDŎMĀBĬLIS, e, gen. com. _Indomptable_.
INDŎMĬTUS, a, um, _Indompté_. SYN. Qui imperium recusat, effrenatus,
intractatus, novus, ferocitate exsultans, insociabilis. )( Domitus. Cf.
Ferocia.
INDORMĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, a. _Dormir sur_. USUS: Malis suis,
negotio, legationi, causæ indormire, rem segniter tractare, _négliger_.
Cf. Negligo, Dormio.
INDŌTĀTUS, a, um, _Non doté_. SYN. Sine dote, sine ornatu. )( Dotatus.
INDŪCĬÆ, ārum, f. pl. _Suspension d’armes_, _armistice_. SYN. Belli ad
tempus cessatio. PHRAS. Hostis inducias iniit, _l’ennemi a fait une
trève_. Hostis inducias fecit, pepigit, pactus est; quies aliquantum
ab armis fuit; aliquantum in induciis res erat; induciæ petitæ dierum
aliquot, datæque hosti sunt; pari consilio in certas leges ad tempus ab
armis discessum est; agitari dies aliquot induciæ sunt cœptæ; actæ per
eos dies castrenses quædam feriæ, et a belli injuriis temperatum. USUS:
Inducias petere, dare, facere, pacisci.
INDŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. _Pousser_. SYN. Adigo, impello, adduco,
introduco. ADV. Diligentius, paulisper animum, porro, recte, subtiliter.
USUS: 1. Jacentem amicum in spem meliorem inducere. Aliquem promissis,
spe dotis, hereditatis ad aliquid inducere. 2. Affero, introduco,
_introduire_. Novum morem, consuetudinem, novas religiones, leges
inducere. 3. Obduco, _mettre sur_, _appliquer sur_. Parietes marmore;
scuta pellibus inducere. 4. Deleo, _rayer_, _biffer_, _effacer_. Inducere
nomina, imaginem, scripturam. 5. Applico (VULG. me resolvo), _amener à_.
Animum inducere non potui. Induxi animum divitias contemnere. Nunquam in
animum inducam. Cf. Persuadeo.
INDUCTĬO, ōnis, f. _Action d’amener_. SYN. Derivatio. EPITH. Ficta. USUS:
1. Aquarum inductionibus terris fecunditatem damus, _par les irrigations,
nous donnons à la terre la fécondité_. 2. Introductio. Personarum facta
inductio, _prosopopée_. 3. Applicatio. Tantum firma animi inductio valet,
_tant a de force la conviction de l’âme_.
INDUCTŬS, ūs, m. _Instigation_, _conseil_. USUS: Alieno inductu feci.
INDULGENTER, _Avec bonté_, _bienveillance_. SYN. Leniter, molliter,
familiariter. USUS: Ne nimis indulgenter, sed potius cum gravitate aliqua
loquar.
INDULGENTĬA, æ, f. _Bonté_, _indulgence_. SYN. Obsequium, patientia,
lenitas (præsertim in filios). EPITH. Maxima, naturalis, nimia,
patria, similis. USUS: Homines naturali quadam inter se indulgentia
et benevolentia continentur. Animo a corporis obsequio indulgentiaque
discedendum est. Multi filii patrum indulgentia depravantur. (Indulgentia
plenaria, VULG.), _indulgence plenière_. Rectius appellatur: Plena
noxarum pœnarumque condonatio; noxarum venia, expiatio.
INDULGĔO, es, dulsi, dultum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Être indulgent
pour_. SYN. Obsequor, facilis sum in aliquem. PHRAS. 1. Nimium indulget
filio, _il est trop indulgent pour son fils_. Peccatis indulgens
præcipitem filium ferri sinit; nimia ejus in filium indulgentia ad
perspicienda pericula eum minus sagacem fecit; male consulit filio,
qui solute et negligenter eum habet; qui laxiore imperio habet; qui
solum lenitate utitur; omnibus in rebus connivet; illius libidini omnia
malefacta condonat; ejus amoribus obsequitur; delicti cujusvis gratiam
facit; animum explere sinit; inepta lenitate, prava facilitate ad
vitia invitat. 2. Indulget genio suo, _il s’abandonne à ses passions_.
Obsequitur animo suo; animo suo morem gerit; voluptatibus obsequitur;
quæcumque animo libitum est, facit; animum explet suum; genium suum
curat; genio indulget; nulla in re defraudat genium suum; molliter se
et indulgenter habet. USUS: Genio, animo, lusui, amori, dolori, iræ
indulgere. Indulgere se alicui ejusque voluntati et gratiæ deditum esse.
Indulgens in aliquem. Cf. Facilis, Lenis, Venia.
INDŪMENTUM, i, n. _Vêtement_. SYN. Vestimentum. Cf. Vestis.
INDŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Revêtir_. R. ab ἐνδὺω. SYN. Vestio, induco.
)( Exuo. PHRAS. 1. Hispanorum more indutus erat, _il était vêtu à
l’espagnole_. Speciem Hispani vestitus referebat, præferebat; Hispaniensi
ornatu visendus erat; cultu corporis utebatur, ornabatur, quo Hispani
solent; ut Hispaniæ mos fert et consuetudo. 2. Pallium induit, _il met
son manteau_. Pallium humeris injicit; humerum pallio onerat; pallio
se tegit, amicit. 3. Calceos induit, _il se chausse_. Calceos pedibus
induit; calceat sese. USUS: 1. Talaria sibi induit. 2. TRANSL. Assumo,
_prendre_. Exuere amici personam, judicis induere. Mores pudicos, novum
ingenium, philosophi personam, hostiles spiritus induere. 3. Implico,
_s’embarrasser_. Se in laqueos, magnas difficultates fraudes, negotia
induere. Sua se confessione induit et jugulavit, _il s’est perdu par ses
propres aveux_.
INDŪRO, as, avi, atum, are, a. _Durcir_. USUS: Indurata glacies.
INDUSTRĬA, æ, f. _Activité_, _zèle_. SYN. Solertia, diligentia,
sedulitas, labor. EPITH. Aliena, antelucana, aperta, forensis, illustris,
incredibilis, major, multa, par, probabilis, singularis, summa, tanta.
PHRAS. 1. De industria id fecit, _il l’a fait exprès, de propos
délibéré._ Compacto rem gessit; consulto, composito, dedita opera.
USUS: Ingenium alitur industria, industriam in re aliqua ponere. Illius
industria late manat. Languescit ejus industria. De industria aliquid
facere. Cf. Diligentia, Cura, Labor.
INDUSTRĬĒ, _Avec activité, soin, zèle_. SYN. Diligenter, artificiose.
INDUSTRĬUS, a, um, _Actif_, _zélé_, _laborieux_. SYN. Ingeniosus,
laboriosus, solers, navus, vigilans; in rebus gerendis acer,
diligentissimus, experientissimus. Cf. Practicus, Sedulus.
ĬNĒDĬA, æ, f. _Abstinence_, _privation de nourriture_, _inanition_.
SYN. Fames, esuries. USUS: E vita per inediam discedere; inedia necari,
consumi. Cf. Fames.
ĬNĒLĔGANS, tis, omn. gen. _Qui est sans élégance_, _grossier_. SYN.
Impolitus, inconcinnus. )( Elegans.
ĬNĒLĔGANTER, _Sans élégance_; _sans goût_. SYN. Impolite, inconcinne. )(
Eleganter.
ĬNĒNŌDĀBĬLIS, e, gen. com. _Inextricable_, _inexplicable_. SYN.
Inexplicabilis.
ĬNĔO, is, ĭi _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. et a. _Entrer dans_; _commencer_.
SYN. Adeo, ingredior. )( Exeo. USUS: 1. Convivia inire. 2. Incipio,
_engager_. Prœlium, magistratum inire. 3. Invenio, _trouver_. Inire
gratiam ab aliquo, _trouver grâce devant qqn_. 4. Suscipio, aggredior,
_adopter_, _exécuter_, _conclure_. Societatem cum aliquo, connubium,
rationem facinoris, vitæ societatem, consilia inire. Ineunda est ratio et
via.
ĬNEPTĒ, _Maladroitement_, _sottement_. SYN. Insulse. )( Bene, apte. USUS:
Inepte, odiose, putide dicere.
ĬNEPTĬÆ, ārum, f. p. _Sottises_, _niaiseries_. SYN. Nugæ. EPITH.
Aniles, innumerabiles. PHRAS. 1. Quæ istæ sunt ineptiæ? _Que signifient
toutes ces sottises?_ Ad quas ineptias abis? Quas tu hic nugas agis?
Quam frigida, jejuna, levia, nugatoria sunt, quæ deblateras? Quæ ista
deliramenta sunt, quam puerilia, quæ effutis? O licentiam jocularem! quam
plena futilitatis sunt summæque levitatis, quæ a te dicuntur stultissime?
2. Quis ineptias hominis toleret? _Qui pourra entendre toutes les
sornettes de cet homme?_ Hominis intemperiem, fastidium, insulsitatem
quis ferat? Quis aniles ineptias ferat hominis portenta et miracula
non disserentis, sed somniantis? Quis otio ita abutatur, operam ut det
homini, qui puerilibus fabulis sermonem implet? Cf. Nugor. USUS: Summa
ineptia de quacumque re, quocumque in loco argutissime disputare.
ĬNEPTĬO, is, ire, n. _Dire des sornettes, des sottises_. USUS: Non
desines ineptire? Cf. Nugor.
ĬNEPTUS, a, um, _Sot_. SYN. Stolidus, inconcinnus, insulsus; qui _aut_
tempus quid postulet, non videt, _aut_ plura loquitur, ut se ostendat,
_aut_ eorum, quibuscum est, _vel_ dignitatis, _vel_ commodi rationem
non habet, _aut_ denique in aliquo genere _vel_ inconcinnus, _vel_
multus est. PHRAS. 1. Quem tu hominem hoc ineptiorem vidisti? _Avez-vous
jamais vu un homme aussi insensé que celui-là?_ Quem futiliorem,
intolerabiliorem, stultiorem vidisti unquam, qui ita pueriliter faciat;
tantas turbas, cum tam nugax esset, commoverit? Dii, quam ineptus, quam
sui amans est sine rivali! Quem mihi dabis fatuum, ridiculum, inconditum,
insolentem, unum omnium loquacissimum, quem nugator iste stolidus,
ac inscitus suis ineptiis non superet? 2. Oratio inepta, _discours
ennuyeux_. Oratio nec caput, nec pedes habens; oratio diffluens,
dissoluta, neque perfecta, neque conclusa; ab auribus vulgi abhorrens, et
incondita; imperitissime elaborata. Cf. Oratio. USUS: Ineptus ad summam
impudentiam. Interdum inepte stultus es. Cf. Inurbanus, Stolidus.
ĬNERMIS, e, gen. com. et ĬNERMUS, a, um, _Qui est sans armes, désarmé_.
)( Armatus. USUS: Perterritos, inermes, saucios, nudos, armis exutos
duces persecuti non sunt.
ĬNERS, ertis, omn. gen. _Oisif_, _timide_. SYN. Ignavus, piger,
desidiosus, somniculosus, vecors, languidus. )( Operosus, semper agens
aliquid et moliens. USUS: Artes, quibus qui carebant, inertes a majoribus
dicebantur. Iners otium. Cf. Piger.
ĬNERTĬA, æ, f. _Oisiveté_, _lâcheté_. SYN. Ignavia, desidia, segnities,
negligentia, pigritia, fuga laboris. EPITH. Singularis, turpis. USUS:
Condemnare aliquem inertiæ. Cf. Pigritia.
ĬNĒRŬDĪTUS, a, um, _Ignorant_, _peu éclairé_. SYN. Indoctus, rudis. )(
Eruditus. Cf. Rudis, Imperitus.
ĬNESCO, as, avi, atum, are, a. * _Amorcer_, _allécher_. SYN. Illecebris
quibusdam animos invito, irretio, traho; decipio. USUS: Eo successu
inescata est consulis temeritas. Cf. Allicio.
ĬNEXERCĬTĀTUS, a, um, _Non exercé_, _novice_. SYN. Rudis, tiro, qui usum
non habet. USUS: Miles promptus, nec inexercitatus.
ĬNEXHAUSTUS, a, um, * _Non épuisé_, _inépuisable_; _insatiable_. USUS:
Aviditas immensa, inexhausta.
ĬNEXŌRĀBĬLIS, e, gen. com. _Inexorable_. SYN. Implacabilis,
inexpugnabilis, inexplebilis. )( Exorabilis, Placabilis. USUS: Vehemens,
inexorabilis in alios. Cf. Durus.
ĬNEXPERTUS, a, um, _Inexpérimenté_. USUS: Nihil inexpertum relinquere,
_non éprouvé_. Miles inexpertus.
ĬNEXPĬĀBĬLIS, e, gen. com. _Inexpiable_. SYN. Quod expiari purgarique non
potest. USUS: Fraus, scelus, bellum inexpiabile.
ĬNEXPLĒBĬLIS, e, gen. com. _Insatiable_. SYN. Insatiabilis,
insaturabilis. USUS: Inexplebilis cupiditas.
ĬNEXPLĬCĀBĬLIS, e, gen. com. _Inextricable_. SYN. Inenodabilis,
difficilis.
ĬNEXPUGNĀBĬLIS, e, gen. com. _Inexpugnable_. SYN. Tutus, munitus,
invictus.
ĬNEXSPECTĀTUS, a, um, _Inattendu_. SYN. Insperatus, repentinus. Cf.
Improviso.
ĬNEXSŬPĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Infranchissable_, _invincible_. USUS: Vis
fati, Alpes inexsuperabiles.
INFĂCĒTUS, a, um, (inficetus), _Grossier_. SYN. Inurbanus, inconcinnus.
USUS: Mendacium infacetum.
INFĀCUNDUS, a, um, _Peu éloquent_. USUS: Vir acer, nec infacundus.
INFĀMĬA, æ, f. _Mauvaise renommée_. SYN. Dedecus, nota, macula, probrum,
labes, ignominia, nota turpitudinis. EPITH. Communis, gravis, falsa,
insignis, magna, sempiterna, summa, tanta, vera, vetus. PHRAS. 1.
Infamiam alicui creare, _diffamer qqn_. Conflare infamiam alicui; infamia
aliquem aspergere; notam infamiæ alicui inurere; labem inferre nomini;
labem aspergere; maculam inurere; macula afficere; aspergere aliquem;
turpitudine nomen alicujus fœdare; ignominiæ labem inurere; notam inurere
ad ignominiam sempiternam; infamiæ nomen subjicere. Cf. Labes, Macula,
Fama, Detraho, Infamo. 2. Infamiam purgare, _se réhabiliter_. Effugere,
levare, sarcire infamiam; labem eluere; turpitudinem delere. 3. Infamiam
habere, _être déshonoré_. Laborare, flagrare infamia; in infamia esse;
infamiam subire; venire in sermonem et vituperationem hominum; notam
subire ac turpitudinem; in turpitudinem venire; turpitudine notari;
traduci per ora hominum; infamia aspergi. Cf. Infamis, Infamo, Dedecus.
USUS: Infamiam conflare. Infamia aspergere, inurere. Infamiam magnam
concipere.
INFĀMIS, e, gen. com. _Malfamé_, _perdu d’honneur_, _déshonoré_. SYN.
Turpis; omnium scelerum libidinumque maculis notissimus; sceleribus
notatus, omni dedecore coopertus, tristi nota insignis; ignominia
notatus; insignis omnibus notis turpitudinis; oppressus dedecore
et infamia; infamia flagrans; omni dedecore infamis. USUS: Turpis
adolescentia, vita infamis, omni dedecore cooperta. Cf. Dedecus.
INFĀMO, as, avi, atum, are, a. _Décrier_, _diffamer_, _calomnier_. SYN.
Noto; ignominiam, notam; maculam inuro; ignominia noto; existimationem
offendo, deformo; famæ detraho; infamiam affero; maledictorum notis
inuro. PHRAS. 1. Non leve crimen est alios infamare, _c’est un grand
crime que de diffamer les autres_. Infamiam inferre; crimen in alicujus
vitam moresque jacere, conjicere; sempiternam alicui ignominiam imponere;
in alienam famam involare; existimationem offendere; alicujus honori
labem inferre. Cf. Infamiam creare, Detraho. 2. Infamatus est graviter,
_il a été gravement déshonoré_. Infamiam magnam subiit; inusta illi nota
est ad ignominiam sempiternam; dedecore et infamia pressus, oppressus
est; infamia, gravi ignominia notatus. Cf. Infamiam habere, Detraho,
Labes, Macula. 3. Illi magis, quam tu, infamabuntur, _ils seront plus
déshonorés que vous_. Plus illi subibunt dedecoris, quam tu; plus
illis afferet ea res infamiæ, quam tibi; majori illi infamia, quam tu
flagrabunt; gravior ad eos redundabit infamia, quam in te; hoc illis
potius fraudi erit, quam tibi; plus illi ferent ignominiæ quam tu. Cf.
Infamia. USUS: Tua moderatio aliorum infamat injuriam.
INFANDUS, a, um, _Horrible_, _affreux_. SYN. Nefandus, exsecrandus.
1. INFANS, antis, m. f. _Enfant_. SYN. Vagiens puer. USUS: Nutrices
omnia mansa pueris infantibus in os inferunt. Infantum incunabula. Non
infantibus pepercerunt.
2. INFANS, antis, omn. gen. _Sans éloquence, muet_. SYN. Indisertus.
)( Eloquens, disertus. USUS: 1. Dialectici infantissimi. Nihil illo
accusatore infantius. Oratio neque nimis infans, neque perfecte diserta.
INFANTĬA, æ, f. _Défaut d’éloquence_. SYN. Jejunitas orationis, orationis
inopia. )( Eloquentia. EPITH. Incredibilis, naturalis. USUS: 1. Infantia
ejus et inscitia causam perdidit. 2. _Enfance._ Prima ab infantia.
INFĂTŬO, as, avi, atum, are, a. _Rendre fou_, _infatuer_. SYN. Fatuum,
stultum reddo. ADV. Magis. USUS: Aliquem mercede infatuare.
INFECTOR, ōris, m. _Teinturier_. USUS: Infector me moratur.
INFECTUS, a, um, _Inachevé_, _incomplet_. USUS: 1. Habere aliquid
factum pro infecto. Re infecta abire, irrita re abire, _s’en aller sans
terminer l’affaire_. Irrita sunt infectaque, quæ augur nefasta dixerit et
odiosa. 2. Tinctus, _impregné_, _teint_. Infectus purpura. 3. Vitiatus,
_souillé_, _corrompu_. Animi hominum infecti partibus.
INFĔCUNDUS, a, um, _Infécond_, _stérile_. SYN. Sterilis.
INFĒLĪCĬTAS, ātis, f. _Malheur_. SYN. Adversa _vel_ incommoda fortuna;
res sinistræ, res incommoda, calamitas. USUS: Infelicitatem omnem in
dolore ponunt. Sit hoc infelicitatis tuæ. Cf. Miseria, Adversus, Fortuna,
Infortunium.
INFĒLIX, īcis, omn. gen. _Malheureux_. SYN. Miser, calamitosus, dejectus
ad calamitatem, dura et crudeli fortuna usus, infortunatus, funestus,
inauspicatus. PHRAS. Infelix sum, _je suis malheureux_. Omnes felicitates
mihi adversæ sunt; homo sum duro fato, et in pœnam genitus; omnium,
qui vivunt usquam gentium, sum miserrimus; quas in procellas fortuna
me conjecit! Sempiterna nox meis fortunis offusa est; aliud ex alio
vulnus a fortuna accipio; omnibus fortunæ telis sum expositus; quidquid
usquam malorum est, in me incurrit; nihil ad voluntatem fluit; nihil ex
sententia succedit; fortuna utor periniqua. Cf. Miser. USUS: Si quis
reipublicæ est infelix, is felix esse non potest. Cf. Fortuna adversa.
INFENSĒ, _En ennemi_. USUS: Nemo mihi infensius est adversatus.
INFENSUS, a, um, _Ennemi_. SYN. Inimicus. ADV. Vehementer. USUS: In te
concitati infensique sunt. Esse infensum fortunis alicujus. Civibus
suspectus, graviterque infensus. Cf. Inimicus, Alienus.
INFERCĬO (infarcio), is, fersi, tum, ire, a. _Remplir_, _accumuler_. SYN.
Infarcio, inculco. USUS: Ne inferciens verba, quasi rimas expleat.
INFĔRI, ōrum, m. pl. _Enfers_. SYN. Inferorum carcer; impiorum a
morte sedes, locus pœnarum et cruciatuum æternorum, ubi impii seclusi
a concilio cœlestium in perpetuis miseriis versabuntur; Dii manes.
PHRAS. 1. Ad inferos detrusus est, _il fut précipité dans les enfers_.
Eum inferi excepere æternis exurendum ignibus; ad cruciatus nullo ævo
finiendos, ad sempiternos ignes deturbatus est; ad inferos migravit,
descendit, expensurus supplicia sempiternis sæculorum ætatibus luenda;
ad inferos præceps actus, sceleratorum sedem ac regionem. 2. Ad inferos
pœnas luit scelerum, _il expie ses crimes en enfer_. Pœnas dat apud
inferos; supplicia luit in omne ævum duratura; nullius ævi longinquitate
finienda; æternis apud inferos suppliciis mactatur. Cf. Animæ damnatæ.
USUS: Ab inferis revocare, excitare, elicere testem veritatis. Apud
inferos impiorum supplicia perferre. Ad inferos pœnas parricidii luere.
INFĔRĬÆ, ārum, f. pl. _Sacrifice offert aux mânes_. RAD. Ab inferis,
quo mortui apud gentiles descendere credebantur. SYN. Justa, feralia,
mortuorum sacra. USUS: Inferias alicui dare, afferre.
INFĔRĬOR, ōris, omn. gen. _Plus bas_, _inférieur_. )( Superior. USUS:
Prudentia et usu me non est inferior. Inferioris ordinis amici.
In inferiores crudelis, in superiores contumax, in æquos et pares
fastidiosus. Superior ordine, inferior fortuna.
INFERNUS, a, um, _Infernal_. USUS: Inferna sedes.
INFĔRO, fers, tŭli, illātum, ferre, a. _Porter dans_. SYN. Inveho,
importo, induco, intrudo. )( Effero. ADV. Mature, posterius, ultro.
USUS: Terrorem, metum, cladem, calamitatem alicui inferre, _inspirer de
l’effroi_. Inferre sermonem de re aliqua, _parler de quelque chose_. Vim
alicui, manus, periculum capitis inferre, _faire violence à qqn, lui
donner la mort_. Pedem inferre; inferre se in senatum, _entrer_. Inferre
facinus in famam et fortunas alterius, _déshonorer qqn, lui enlever ses
biens_.
INFĔRUS, a, um, _Qui est au-dessous_, _inférieur_. RAD. Ab Infra. SYN.
Infernus. )( Superus.
INFESTĒ, _En ennemi_. SYN. Inimice, hostiliter, hostilem in modum.
INFESTUS, a, um, _Ennemi_. SYN. Infensus, inimicus, adversus, molestus.
)( Propitius. ADV. Maxime. USUS: 1. Fortuna mihi olim propitia, nunc
infesta est. Omnia mihi summam per injuriam sunt infesta. Infestis omnium
oculis conspicior. Fertur infestus in omnes. Iniquo infestoque animo
intueri aliquem. 2. Plenus discriminis, _attaqué_, _infesté_, _peu sûr_.
Viæ excursionibus infestæ. Saltus latrociniis infestus. Agrum Rom. hostes
infestum reddidere. Cf. Alienus, Inimicus, Vexo.
INFĬCĬĀTĬO, ōnis, f. _Dénégation_. SYN. Negatio, depulsio. USUS: Crimina
plerumque inficiatione defendimus.
INFĬCĬĀTOR, ōris, m. _Fripon, qui nie une dette, un dépôt_. USUS: Una
eademque est fraudatoribus et inficiatoribus impudentia.
INFĬCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Mélanger_, _imprégner_. SYN. Imbuo.
ADV. Plane. USUS: 1. Teneros et rudes inficere et flectere. 2. Corrumpo,
vitio, _gâter_, _corrompre_, _infecter_, _empoisonner_. Opinionum
pravitate, languore, otio, desidia infecimus et corrupimus. Cf. Corrumpo.
INFĬCĬOR (infitior), aris, atus sum, ari, d. _Nier_. SYN. Nego. )(
Confiteor. ADV. Vere. USUS: Cum posset inficiari crimen, cum in alios
derivare, confessus est. Cf. Nego.
INFĬDĒLIS, e, gen. com. _Infidèle_, _inconstant_. SYN. Infidus. )(
Bonus, fidelis. PHRAS. Sunt infideles, _ils sont infidèles_. Improbi
sunt et perfidiosi; est in iis perfidia plusquam Punica; omnia in iis
insidiosa sunt et fallacia; nihil in iis veri, nihil sancti, nullus deum
metus, nullum jusjurandum, nulla religio; fidem non præstant; in fide
non manent; fluxa iis est fides. USUS: Non do, non dedi cuiquam infideli
fidem. Cf. Perfidus, Perjurus, Infidelis (VULG.), _les infidèles_, _ceux
qui adorent les idoles_, rectius dicitur: Religionum nostrarum mysteriis
non initiatus. Idololatra.
INFĬDĒLĬTAS, ātis, f. _Infidélité_. SYN. Perfidia. PHRAS. Suspectus eris
de infidelitate, _vous serez suspect de trahison_. Erit cur de fide
tua non bene homines existiment; venies in suspicionem infidelitatis,
parum bonæ, parum rectæ fidei; fides tua in suspicionem adducetur, in
dubium veniet, in dubium vocabitur; causam afferes de tua fide secus
existimandi. USUS: Quantæ infidelitates in amicis!
INFĬDĒLĬTER, _D’une manière peu loyale_. SYN. Perfidiose.
INFĪDUS, a, um, _Peu sûr_, _infidèle_, _changeant_. SYN. Infidelis. )(
Fidus. USUS: Nihil enim stabile, quod infidum est. Cf. Infidelis.
INFĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. _Ficher dans_, _enfoncer_; _imprimer_.
SYN. Impingo. )( Evello. ADV. Fidenter. USUS: Hæc cura semper mihi
erit animoque meo infixa. Infixus animo hæret dolor. Infixum in patriæ
caritate animum gerit. Cf. Imprimo.
INFĬMUS, a, um, _Le plus bas_, _le dernier_, _infime_. )( Summus. USUS:
Ex infimo genere et fortunæ gradu. Infima fæx populi. Infimo cuique
gratissima animadversio. Infima conditio servorum.
INFĪNĬTAS, ātis, f. _Immensité_. SYN. Immensitas, infinitio,
innumerabilitas. USUS: Infinitas locorum, rerum atque naturæ. Infinitatem
omnem mente peragrare.
INFĬNĪTĒ, _A l’infini_. SYN. Sine modo et fine. USUS: Divitias infinite
concupiscit Materia infinite dividi et secari potest.
INFĪNĪTĬO, ōnis, f. _Immensité_. SYN. Infinitas.
INFĪNĪTUS, a, um, _Infini_. SYN. Immensus, innumerabilis, inexhaustus,
indeterminatus, cujus nulla est ora, nulla extremitas. )( Definitus.
USUS: Immensa, infinita, immoderata cupiditas. Infinitam potestatem
alicui permittere. Infinita posteritas.
INFIRMĀTĬO, ōnis, f. _Réfutation_. SYN. Debilitatio, confutatio,
refutatio. EPITH. Conjecturalis, comparativa. USUS: Infirmatio rerum
judicatarum.
INFIRMĒ, _Faiblement_. SYN. Parum. USUS: Videbam infirme animatos.
INFIRMĬTAS, ātis, f. _Faiblesse_. SYN. Imbecillitas, debilitas. USUS:
Me conficit sollicitudo, ex qua etiam infirmitas corporis. Infirmitatem
corporis animi virtute superare. Infirmitas laterum, virium, animi,
ætatis, valetudinis. Cf. Debilitas.
INFIRMO, as, avi, atum, are, a. _Affaiblir_. SYN. Infirmum facio,
debilito, frango. )( Confirmo. USUS: Infirmare fidem alicujus et
convellere. Pacta infirmare. Legem, senatum, veritatem infirmare.
Infirmare objecta et diluere. Cf. Debilito, Frango.
INFIRMUS, a, um, _Faible_, _malade_ (_d’esprit et de corps_). SYN.
Imbecillis, debilis, enervatus, fractus, carens viribus. )( Firmus. ADV.
Omnino. PHRAS. 1. Corpore est admodum infirmo, _il est d’une très faible
complexion_. Corpore est effeto, fracto et debilitato; parum firmamenti,
parum in eo virium est; qua imbecillitate, qua macie? Summa gracilitate
atque infirmitate corporis. Cf. Debilis, Valetudo. 2. Animo adhuc est
infirmo, _il n’a pas encore assez de prudence_. Animo est nondum consilio
ac ratione firmato; pectoris eius angustiæ nondum capiunt tantam consilii
firmitatem; non recipit levitas ista, non egestas animi; non infirmitas
ingenii sustinet personam tam gravem, tam severam. Cf. Animus. USUS: Homo
ætate affecta, infirmis viribus, afflictus, caducus.
INFLAMMĀTĬO, ōnis, f. _Inflammation_; _enthousiasme_. SYN. Ardor. USUS:
Inflammatio animi et quidam quasi afflatus furoris.
INFLAMMO, as, avi, atum, are, a. _Mettre le feu à_, _allumer_, _brûler_.
SYN. Incendo, ignem infero, faces admoveo. )( Restinguo, exstinguo. ADV.
Necessario. USUS: 1. Templa inflammare. 2. Hortor, incito, impello,
_exciter_, _échauffer_. Animos inflammare. Inflammare populum; inflammare
motus animorum, _vel_ exstinguere. Inflammatus ira. Cf. Impello, Excito.
Inflammatur et exardescit in dicendo. Cf. Hortor, Excito, Impello;
_item_: Ignis, Incendo, Accendo, Flamma.
INFLĀTĬO, ōnis, f. _Enflure_. SYN. Tumor. EPITH. Magna. USUS: Fabæ magnam
inflationem habent.
1. INFLĀTUS, a, um, _Enflé_. SYN. Tumidus. ADV. Vehementius, gravius.
USUS: 1. Serpens inflato collo. 2. Superbus, elatus, _enflé_,
_enorgueilli_. Hostes spe animisque inflati. Lætitia inflatus et
insolens. Errore, opinionibus inflati. Cf. Superbus, Arrogans.
2. INFLĀTŬS, ūs, m. _Insufflation_, _souffle_. SYN. Afflatus. EPITH.
Divinus, primus. USUS: Primo tibicinis inflatu, _au premier son de la
flûte_. Instinctu inflatuque divino.
INFLECTO, is, flexi, flexum, ere, a. _Courber_; _fléchir_, _désarmer_.
ADV. Leviter, oblique. USUS: Jus civile non gratia inflectitur, non
potentia perfringitur. Ne injuria animi tui magnitudinem inflectat.
Inflexa, mollis et tenera oratio.
INFLEXĬO, ōnis, f. _Action de plier_, _courbure_. SYN. Flexio. EPITH.
Fortis ac virilis. USUS: Inflexio laterum.
INFLĪGO, is, flixi, flictum, ere, a. _Causer_, _infliger_. SYN.
Infero. USUS: Mortiferam plagam reipublicæ infligere. Id tibi dedecus,
turpitudinem sempiternam infliget. Cf. Impingo.
INFLO, as, avi, atum, are, a. _Enfler_, _enorgueillir_. SYN. Efferor,
intumesco. PHRAS. 1. Ex re tantilla inflaris? _Quoi! vous vous
enorgueillissez pour si peu de chose?_ Res tantilla tibi dat animos? Res
tam exigua tibi animos facit? Res tantilla tibi eos affert spiritus?
Ex re tantilla tollis animos? Res tantilla adeo effert animum? Ex re
tantilla adeo te extollis? Cf. Superbus. USUS: Insolentia, timore, spe,
lætitia inflari.
INFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, a. et n. _Couler dans_. SYN. Illabor.
)( Effluo. PHRAS. 1. Savus in Danubium influit, _la Save se jette dans
le Danube_. Savus Danubio flumini miscetur; in Danubium præcipitat, se
evolvit; in Danubium devolvitur; Istro flumine excipitur; leni aquarum
tractu Istro se insinuat; Danubium auget. Cf. Flumen. USUS: In animos, in
aures concionis blanditiis orationis influere. Ex illa lenitate ad hanc
vim influat aliquid, oportet. Influunt in urbem hostes.
INFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. _Enfouir_, _enterrer_. USUS: Corpus
terræ infodere.
INFORMĀTĬO, ōnis, f. _Formation_, _forme_. SYN. Notio. EPITH. Antecepta,
insita in animo. USUS: Antecepta quædam animo rei informatio. Habemus
in animo insitam informationem quamdam DEI, _nous avons dans l’âme
une notion innée de la Divinité_. In unius verbi imagine sæpe totius
sententiæ informatio est.
INFORMIS, e, gen. com. _Informe_. USUS: Cum res muta et informis fit
eloquens et formata.
INFORMO, as, avi, atum, are, a. _Façonner_. SYN. Adumbro, formo,
instituo. USUS: 1. Consilium quoddam, cogitationem, judicium informare,
rudi modo adumbrare. 2. Imbuo, _instruire_. Juventutem artibus informare.
Cf. Doceo.
INFORTŪNĀTUS, a, um, _Malheureux_. SYN. Calamitosus, ærumnosus. Cf.
Miser, Infelix.
INFORTŪNĬUM, ii, n. _Malheur_, _infortune_. SYN. Calamitas, ærumna,
adversi casus. PHRAS. 1. Invidia in hoc infortunium me conjecit, _c’est
l’envie qui m’a causé ce malheur_. In eum me casum demisit; hoc me malo,
hoc infortunio mactavit; aliena me invidia, non culpa mea me perculit,
afflixit; in eam me calamitatem traxit, hoc mihi vulnus inflixit;
hanc mihi plagam imposuit; hac me ruina involvit; tantum mihi malorum
importavit; me in ruinam impulit. 2. Duo infortunia mihi accidere, _deux
accidents me sont arrivés_. Duo fulmina per hos dies me perculere;
calamitatem unam, quam casus infestus tulit, altera crudelius aggravavit
fortuna; cum vix primus turbo immani fragore detonuisset, secunda mox
procella in me desæviit; vix ex ea fortunæ sævitia emersi, in novam
calamitatem incidi; dedecoris acerbitatem casus haud paulo infestior
cumulavit. Cf. Calamitas, Miseria, Adversa res. USUS: Magnum sibi
infortunium invenit.
INFRA, _Au-dessous_. SYN. Sub. )( Supra. USUS: Non modo ex numero
vivorum, sed infra mortuos amandandus. Humanas res infra se ducere.
INFRACTĬO, ōnis, f. _Abattement_. SYN. Abjectio. USUS: Infractio quædam
animi et demissio.
INFRACTUS, a, um, _Abbatu_. SYN. Fractus, demissus. USUS: Non modo non
infracto, sed etiam confirmato erat animo. Cf. Animus, Abjectus.
INFRĒNO, as, are, a. * _Brider_, _mettre un frein_. SYN. Equis frenum
impono.
INFRĔQUENS, entis, omn. gen. _Peu assidu_; _peu nombreux_. SYN. Parum
frequens. USUS: Senatus infrequens, _le sénat qui n’est pas en nombre_.
Et Romæ, et in prædiis sum infrequens. Cf. Rarus.
INFRĔQUENTĬA, æ, f. _Petit nombre_, _rareté_. SYN. Paucitas, solitudo.
INFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Briser_, _anéantir_, _ruiner_.
SYN. Frango, concido, debilito. USUS: Animos alicujus, spem, audaciam,
vires, dignitatem, auctoritatem infringere. Elanguescit, debilitatur,
infringitur tua industria. Manus infringere, _faire claquer ses doigts_.
Cf. Frango.
INFŪCĀTUS, a, um, _Fardé_. SYN. Fucatus, coloratus. Cf. Sincerus.
INFŬGĬO, is, fūgi, ĭtum, ere, _S’enfuir_. SYN. Confugio. USUS: Ne in
tribunatus portum infugeret.
INFŬLA, æ, f. _Ruban_, _bandelette_. SYN. Mitra, diadema. USUS:
Sacerdotes cum infulis et verbenis. Venditis imperii infulis, _fleurons_.
INFŪMĀTUS, a, um, _Séché à la fumée_. USUS: Carnes infumatæ.
INFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Verser dans_, _répandre_, _faire
pénétrer_. SYN. Fundo, instillo. )( Effundo. USUS: Luxum, vitia in
civitatem infundere; se in stirpem, genus alienum infundere; in memoriam
ut in vas, ea, quæ discimus, infunduntur. Infusa in urbem barbaries,
peregrinitas.
INFUSCO, as, avi, atum, are, a. _Rendre brun_; _gâter_, _corrompre_. SYN.
Inficio. USUS: Quos aliqua barbaries domestica infuscat. Vicinitas non
infuscata malevolentia. Cf. Inficio.
INGĔMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Redoubler_. SYN. Gemino.
INGĔMISCO, is, ere, n. _Gémir_, _se lamenter_. SYN. Gemo. USUS: Pueri
Spartani non ingemiscunt verberum dolore laniati. Cf. Gemo.
INGĔNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Implanter_, _inculquer_. SYN. Ingigno.
USUS: Natura amorem in filios parentibus ingenerat, _la nature a gravé
dans le cœur des parents l’amour de leurs enfants_. Ei familiæ ingenerata
frugalitas videtur.
INGĔNĬŌSĒ, _D’une manière ingénieuse_. SYN. Solerter, acute, subtiliter.
INGĔNĬŌSUS, a, um, _Ingénieux_, _habile_. SYN. Multum habens ingenii,
acutus, solers; eximio, acerrimo ingenio. )( Hebes, tardus. PHRAS.
Vir ingeniosus est et peracutus, _cet homme est plein d’esprit_. Acer
investigator rerum est, quæ a natura involutæ videntur; mira quædam, et
nova excogitare solitus; vir est, quo nihil solertius; qui solertissime
perspiciat omnia; sagax, providus ad futura prospicienda; mente acri et
perspicaci, prudentia præditus; egregia est ingenii acie; in quo multa
docilitas et memoria quæ fere ingenii nomine appellantur; animi motibus
celebribus, ad inveniendum acutis, ad memoriam firmis, ad explicandum
ornandumque expeditis, quem summum excellensque ingenium armavit ad
omnia; vir summa indole, abundantia quadam ingenii præstans; incredibili
ingenii magnitudine; singulari ac prope divina quadam vi ingenii; indoles
in illo magna, ingeniumque versatile sic pariter ad omnia, ut natum
ad id unum diceres, quodcumque ageret; floret ingenii acumine; acri et
perspicaci pollet ingenio; ea est homini ingenii acies, ea intelligendi
acrimonia, is vigor, id acumen, ea mirifica vis ingenii, nihil ut non
videat, nihil non scientia comprehendat; est in eo, non quale multis
contingit, ingenium, sed egregium, exquisitum, singulare ac prope
divinum; dotibus ingenii instructus est eximiis. Cf. Ingenium. USUS:
Aristoteles docet omnes ingeniosos melancholicos esse.
INGĔNĬUM, ii, n. _Talent_, _intelligence_, _génie_. SYN. Vis ingenii,
ingenii acies, acumen, perspicacitas mentis, solertia, ingenii celeritas,
indoles. EPITH. Acre, acutum, bonum, dignum immortalitate, divinum,
elegans, excellens, exiguum, eximium, fidum, hebes, humanum, illustre,
immemor, inverecundum, lene, magnum, mediocre, mirum, miserum, muliebre,
multiplex, optimum, oratorium, par, parvum, præclare, præstans, sane
probabile, probum, singulare, splendidissimum, summum, tantum, tardum.
PHRAS. 1. Ingenium sentio in te esse summum, _je m’aperçois que votre
intelligence est supérieure_. Ingenium in te sentio esse eximium, non
mediocre, non vulgare; non quale multis contigit, sed exquisitum, rarum,
singulare, præstans, acutissimum et plane divinum; acutissimam esse aciem
ingenii tui, egregio te a natura instructum esse ingenio, minimo te esse
hebetem ad id, quod melius sit intelligendum judico. Eam esse ingenii
tui aciem judico, nihil, ut non videas, assequaris, facile intelligas,
mente comprehendas. Ingenii tantum in te esse duco, quantum potest
esse plurimum; de ingenii tui præstantia, vi, acie ita statuo, neminem
anteferri tibi, paucos admodum conferri posse; præstare, excellere,
valere, florere te ingenio; ingenio te vel omnibus antecellere, vel
certe nemini concedere judico; ingenii tui præstantiæ tantum tribuo, ut
paucos comparem, neminem tibi anteponam; omnibus te ingenii laudibus
efflorescere; extra omnem ingenii aleam esse positum judico; mentem
sagacem, ingenium acerrimum in te esse sentio. 2. Hoc ingenium meum
superat, _cela surpasse la portée de mon esprit_. Non hoc ingenii est
mei; non capiunt rem tantam ingenii mei angustiæ; vires ingenii hoc
superat; hoc ingenii facultatem excedit; hæc illi disputent, quibus vires
ingenii pares; modus ingenii contractior, haud adeo patent ingenii mei
fines, ut ista comprehendant. 3. Totum ingenium ad causam cognoscendam
impendere, _employer tout son talent à la connaissance d’une cause_.
Nervos omnes ingenii contendere; ingenium exacuere; omnes ingenii
vires ad causæ cognitionem conferre; toto pectore in causæ cognitionem
incumbere; nihil ingenii, nihil industriæ prætermittere in causis
cognoscendis. 4. Præstanti est indole atque ingenio, _il a un naturel
et un talent remarquable_. Rara hominis, summaque indoles; alta animi
indoles, rectum ingenium, vis naturæ pulcherrima. Cf. Indoles. USUS:
1. Industria alit, suppeditat, acuit ingenium. Abundat, valet, floret
ingenio. Effulget, elucet in rebus omnibus ejus ingenium. Ingenii opinio.
2. Natura, indoles, _caractère_, _nature_. Inverecundum animi ingenium;
unius in bono constans, quam navum in malitia ingenium; ferox, mutabile,
servile ingenium. Suo vivere ingenio. Ad ingenium redire, se recipere,
_retourner à son naturel_. Cf. Ingeniosus, Natura.
INGENS, entis, omn. gen. _Grand_, _immense_. SYN. Immanis, grandis,
immensus. USUS: Ingens, immanis præda, pecunia. Cf. Magnus.
INGĔNŬĒ, _En homme libre_; _ouvertement_, _franchement_. SYN. Candide,
libere, sincere. USUS: 1. Ingenue educatus. 2. Cupere me laudari, aperte
et ingenue fateor.
INGĔNŬĬTAS, ātis, f. _Sentiments nobles_, _honnêteté_, _réserve_. SYN.
Liberalitas, honestas, probitas. USUS: Præ se ferre probitatem quamdam et
ingenuitatem. Vitanda verborum turpitudine ingenuitatem suam et ruborem
præstare. Cf. Honestas, Decet.
INGĔNŬUS, a, um, _Libre_; _honnête_. SYN. Liberalis, liber, honestus.
ADV. Imprimis, maxime. USUS: Nihil in eo apparet moderatum, pudens,
pudicum, ingenuum. Homo ingenuus, liberaliter educatus. Vita, animus,
artes ingenuæ et liberales. Cf. Honestus.
INGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Apporter_, _offrir_, _présenter_;
_accumuler_. SYN. Infero, intrudo. USUS: Sed quid ego ingero præterita?
INGIGNO, is, gĕnŭi, gĕnĭtum, ere, a. Adhibetur tantum præter, tempore
ac supino. _Inculquer dès la naissance._ SYN. Ingenero. USUS: Ingenita
naturæ virtus. Veri inveniendi cupiditatem nobis natura ingenuit.
INGLŌRĬUS, a, um, _Qui vit sans gloire_. SYN. Inhonoratus. )( Honoratus.
USUS: Vita inhonorata, ignobilis, ingloria. Cf. Contemptus.
INGLŬVĬES, ēi, f. _Voracité_, _gourmandise_. SYN. Voracitas. Cf. Gula,
Vorax.
INGRĀTĒ, _En ingrat_. SYN. Animo ingrato, illiberaliter. USUS: Ingrate
nostra facilitate abutuntur.
INGRĀTĬIS, abl. adverbii loco sumptus. _A regret, à contre-cœur, contre
le gré de._ USUS: Tuis ingratiis abibo (te invito ac repugnante). Cf.
Invitus.
INGRĀTIS, _Malgré qqn_. SYN. Invito, cum mala gratia. )( Cum bona gratia.
USUS: Extorquendum est invito et ingratis, quod debet.
INGRĀTUS, a, um, _Ingrat_. SYN. Immemor beneficii, gratiæ. )( Gratus.
ADV. Crudeliter, impie. PHRAS. 1. Ingratus es, _vous êtes un ingrat_.
Ingratum te præbes; ingrate agis; gratiam non refers; gratiam non reddis;
gratiam a te non fero; officium in te requiro, desidero; officium
non præstas; meis in te meritis non respondes; mea in te officia non
rependis; officia officiis non compensas; memorem beneficii animum non
præstas; in vitium animi ingrati incidisti; turpem ingrati animi culpam
sustines; de referenda gratia parum es sollicitus, parum laboras, parum
cogitas; referendæ gratiæ haudquaquam studiosus es. 2. Nihil pejus odi,
quam animi ingrati vitium (VULG. Ingratitudinem), _je ne hais rien
tant que l’ingratitude_. Nullum odiosius mihi crimen est ingrati animi
culpa; nullum hominum genus acerbius odi, acerbiore insector odio, quam
qui gratiam bene meritis non referunt; qui de gratia referenda minimum
cogitant, parum laborant; cum omne crimen, tum vero prætermissæ gratiæ,
neglecti officii culpa gravis admodum, molesta et odiosa mihi est; odi
immemorem beneficii animum, et ingrati animi crimen detestor. USUS: 1.
Nihil cognovi ingratius, in quo vitio nihil non mali inest. Ingrati animi
crimen horreo. Ingratus animus. 2. Molestus, odiosus, _désagréable_. Si
ingrata tibi sunt officia mea, non committam, ut tibi insanire videar.
Cf. Odiosus, Molestus.
INGRĂVESCO, is, ere, n. _Croître_, _s’accroître_, _augmenter_. SYN.
Glisco, cresco, gravior fio. ADV. Vehementius. USUS: Ingravescit in dies
malum. Annona ingravescit. Corpora defatigatione ingravescunt. Cf. Augeo.
INGRĔDĬOR, ĕris, gressus sum, grĕdi, d. _Entrer_; _marcher sur ou vers_.
SYN. Intro, introeo, me infero, ineo, pedem infero, pedem pono, adeo,
accedo. ADV. Audacius, æqualiter, paulo secius, pedetentim, penitus,
similiter, tarde, timide. USUS: 1. Iter, causam, vitam honestam ingredi.
Hoc die primum in spem libertatis ad dicendum ingressus sum. Vestigiis
majorum ingredi. 2. Aggredior, incipio, _commencer_. Id nunc facere
ingredimur. De iis dicere ingressus sum. Consilium, rationem vivendi,
bellum ingredi. 3. Gradior, eo, _aller_, _marcher_. Libere ingredi. Hanc
viam vix sine casu aliquo, aut prolapsione ingrediere. Cf. Incedo, Aditus.
INGRESSĬO, ōnis, f. _Entrée dans_; _marche_. SYN. Introitus, aggressio,
incessus. EPITH. Obscura, antiqua, moderata. USUS: Interdum orationis
cursus est incitatior, interdum ingressio moderatior.
INGRESSŬS, ūs, m. _Commencement_, _début_; _marche_. SYN. Incessus. USUS:
Vestigiis odorari ingressus cujuspiam. Orationis vestigia ingressumque
non vidi.
INGRŬO, is, ŭi, ere, n. _Menacer_, _être imminent_. SYN. Impendeo. USUS:
Periculum, metus, morbus ingruit. Cf. Immineo.
INGURGĬTO, as, avi, atum, are, a. — se, _Se précipiter_, _se ruer sur_.
SYN. Infero, immitto. USUS: Se in copias alicujus, in multa flagitia
ingurgitare, _se ruer sur la fortune de qqn_, _se plonger dans tous les
vices_. Cf. Immergo.
ĬNHĂBĬLIS, e, gen. com. _Inhabile_. SYN. Ineptus.
ĬNHĂBĬTĀBĬLIS, e, gen. com. _Inhabitable_. SYN. Vastus, incultus,
desertus. )( Habitabilis.
ĬNHĂBĬTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Habiter dans_. SYN. Habito.
ĬNHÆRĔO, es, hæsi, hæsum, ere, n. _Rester attaché à_, _adhérer_. SYN.
Hæreo, insideo. ADV. Penitus. USUS: Animi corporibus inhærentes. Inhæret
visceribus dolor. Inhæret id in mentibus omnium. Cf. Hæreo, Adhæreo.
ĬNHĀLO, as, avi, atum, are, a. _Exhaler_. SYN. Exhalo, afflo. USUS:
Teterrimam nobis popinam inhalabas.
ĬNHĬBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Retenir_, _arrêter_. SYN. Cohibeo,
coerceo. USUS: Inhibere remos, remiges. An te non inhibet vox miserorum?
Cf. Cohibeo, Comprimo, Coerceo.
ĬNHĬBĬTĬO, ōnis, f. _Action de retenir_. USUS: Inhibitio remigum, _action
de ramer en sens contraire_.
ĬNHĬO, as, avi, atum, are, n. _Désirer avec ardeur_. USUS: Uberibus puer
inhians. Cf. Desidero, Aspiro, Capto, Aucupor.
ĬNHŎNESTĒ, _Malhonnêtement_. SYN. Spurce.
ĬNHŎNESTUS, a, um, _Malhonnête_. SYN. Turpis. )( Honestus. PHRAS. Patrem
senio confectum deserere, inhonestum est, _abandonner un père accablé de
vieillesse est un crime honteux_. Non decet, non convenit, haud æquum
est; nefas est, iniquum est; flagitium est; minime honestum, minime
rationi consentaneum est. Cf. Decet, Turpis. USUS: Quæ honeste nominari
non possunt, inhonestissima sunt.
ĬNHŎNŎRĀTUS, a, um, _Qui n’a pas reçu de récompense_. SYN. Inglorius. )(
Honoratus. Cf. Vilis.
ĬNHORRESCO, is, horrŭi, ere, n. _prop._ _Se hérisser_; _devenir
effrayant_ (_par l’obscurité_). USUS: Inhorrescit mare, tenebræ
conduplicantur, _la mer se couvre de ténèbres_. Cf. Horror.
ĬNHOSPĪTĀLĬS, e, gen. com. _Inhospitalier_. SYN. Desertus, incultus,
asper.
ĬNHOSPĪTĀLĬTAS, ātis, f. _Inhospitalité_. EPITH. Domestica, molesta,
impudens, crudelis, moderata. USUS: Inhospitalitas est opinio vehemens,
fugiendum esse hospitem.
ĬNHŪMĀNĒ, _Durement_. SYN. Inhumaniter.
ĬNHŪMĀNĬTAS, tātis, f. _Dureté_, _cruauté_. SYN. Immanitas, crudelitas.
USUS: Mansuetudinem in inhumanitatem convertere. Cf. Crudelitas.
ĬNHŪMĀNĬTER, _Durement_. SYN. Inhumane.
ĬNHŪMĀNUS, a, um, _Inhumain_, _cruel_. SYN. Crudelis, communi hominum
sensu carens, asper, ferus, durus, difficilis, agrestis; morum insuavium,
vitæ communis ignarus; humanitatis expers, immemor, nunquam particeps;
inops humanitatis et inurbanus; ab humanitate derelictus. PHRAS. 1. Homo
ferus et inhumanus est, _cet homme est barbare et inhumain_. Nihil tam
ferum ac inhumanum, quam hominis hujus indoles asperrima; humanitatem
exuere videtur, ita difficilis aditus, gravis vultus, superba responsa,
insolens est vita; summa morum acerbitate et immanitate natura omni
humano generi insociabilis; ut feræ quædam nunquam mitescunt, sic
immitis et implacabilis est ejus hominis animus et a cultu ac humanitate
longissime remotus. Cf. Barbarus, Durus, Crudelis. 2. Brasiliæ populi
plane inhumani sunt, _les peuples du Brésil sont tout à fait sauvages_.
Brasiliæ gentes humanitatis immemores sunt; humanitatem omnem exuerunt,
abjecerunt; omnem humanitatis sensum amisere, ab humanitate derelicti
sunt; humanitatem a se omnem exstirparunt. USUS: In hoc animo nihil
inhumanum, nihil agreste est. Cf. Agrestis.
ĬNHŬMĀTUS, a, um, _Qui n’a pas reçu de sépulture_. SYN. Insepultus. USUS:
Diogenes se inhumatum projici jussit.
ĬNĬBI, _Là_ (_sans mouv._). SYN. Ibidem.
ĬNĬMĪCĒ, _En ennemi_. SYN. Infeste, inimico animo. )( Amice. USUS:
Infestissime, inimicissime agere, contendere cum aliquo, insectari
aliquem.
ĬNĬMĪCĬTĬA, f. _Inimitié_. SYN. Simultas, alienatio, disjunctio. EPITH.
Aperta, summa. PHRAS. 1. Graves inimicitias inde habebis, _vous vous
ferez par là d’implacables ennemis_. Graves inimicitias suscipies,
subibis, adibis; grandes tibi inimicitiæ erunt, nascentur; ad inimicitias
graves venies, descendes; intercedent tibi cum aliis graves inimicitiæ;
grave odium adversus te concitabis; odium subibis, incurres acerbissimum;
habebis tibi infensos multos; gerendæ tibi erunt, exercendæ capitales
inimicitiæ; ab inimicitia tua eam ob rem deficient plurimi, et societatem
dissolvent; in simultate non cum paucis eris; plurimos a te avertes;
alii ex aliis se a conjunctione tua avellent; non pauci alieno in
te erunt animo, seseque a te disjungent; infestis deinceps animis
dissidebitur; inimicitias graves contrahes; alia ex aliis simultas
incidet, atrocioribus inimicitiæ certaminibus exercenda. Cf. Amicitiam
dissolvo, Odium. 2. Ponite tandem inimicitias, _réconciliez-vous enfin_.
Inimicitias tandem candide et simpliciter ponite, deponite; exstinguite
veteres simultates; inimicitias diuturnas caritati patriæ condonate;
discedite tandem ab inimicitiis et odiis inveteratis, vosque ex
inimicitia in gratiam revocate. Cf. Amicitiam redintegro, Concilio. USUS:
1. Inimicitias appetere, _concevoir_, _avoir de la haine_. Indicere,
concipere, denuntiare; ad inimicitias vocare. 2. Inimicitias capere,
_se faire des ennemis_. Suscipere, adire, subire, habere, exercere,
gerere; ad inimicitias venire, descendere; inimicitiæ mihi tecum sunt,
intercedunt. 3. Inimicitias deponere, _se réconcilier_. Ponere, patriæ
concedere inimicitias; ab inimicitiis discedere. Cf. Odium.
ĬNĬMĬCUS, a, um, _Ennemi_. _Item_:
INĬMĪCUS, i, m. _Ennemi_. SYN. Hostis, infestus, infensus, adversarius,
alienatus, non æquus, iniquus, invidus, obtrectator. EPITH. Acer,
acerbus, communis, gravis, incolumis, innocens, magnus, odiosus,
paternus, pecuniosus, potentissimus, valens, verecundus, voluntarius.
ADV. Acrius, aperte, crudeliter, graviter, valde, usque eo. PHRAS.
Inimicus est perpetuus, _c’est un ennemi éternel_. Alienissimo est a me
animo; inimicissimum se mihi reddidit; animum ostendit mihi crudeliter
inimicum; immortales in me gerit, exercet iras; infestissimus est meis
fortunis et laudibus; inimicitias jam diu susceptas et, ut videtur,
posteris tradendas, pertinacissime persequitur; resident etiamnum
in animo ejus graves atrocesque inimicitiæ; sunt mihi cum eo homine
inimicitiæ et vetetes et atrocibus celebratæ certaminibus; odio me
insectatur capitali; adversario illo utor gravi sane et infenso, qui,
quidquid virium habet et acerbitatis, id totum in me confert ac effundit;
qui adversatur mihi acerrime et gravissime; qui mihi pestem ac perniciem
molitur, exitum machinatur; qui totus incumbit in meam perniciem; me
ubique meaque commoda oppugnat; nullam adversus me injuriam prætermittit.
Cf. Hostis, Odium, Injuria. USUS: Aspicere te non potest, adeo inimico in
te est animo.
ĬNĪQUĒ, _Injustement_. SYN. Injuste. USUS: Ita iniquissime comparatum
est; iniquissime expulsus. Inique, contra jus fasque agere.
ĬNĪQUĬTAS, ātis, f. _Injustice_. SYN. Injuria. EPITH. Tanta. )( Æquitas.
USUS: Æquitas certat cum iniquitate. Habet ea res magnam iniquitatem. In
tanta hominum perfidia et iniquitate vivimus. Cf. Injuria.
ĬNĪQUUS, a, um, _Injuste_, _méchant_. SYN. Injustus, injurius, inimicus,
non habens æquitatem. ADV. Obscurius, valde. )( Æquus. USUS: Quæ res
iniquissima et acerbissima est, nec ferenda. Homo natura asper, et
omnibus iniquus; iniquo infestoque animo intueri aliquem; iniquo loco ad
hostes subire, _attaquer les ennemis dans une position défavorable_. Cf.
Injustus, Inhonestus.
ĬNĬTĬA, ōrum, n. pl. _Mystères de Cérès_. SYN. Sacra Cereris.
ĬNĬTĬO, as, avi, atum, are, a. Sæpius usurpatur passiva voce. _Être
initié_. SYN. Inauguror, consecror, devoveor, sacris imbuor. USUS:
Initiari sacris. Sacra initiata, et devota.
ĬNĬTĬUM, ii, n. _Principe_. SYN. Principium, fundamentum, elementum.
EPITH. Accomodatum naturæ, falsum. PHRAS. 1. Hæc erant initia doctrinæ
nostræ, _tels étaient les fondements de notre doctrine_. Hæc erant
incunabula doctrinæ nostræ; hæ primæ origines et elementa studiorum
nostrorum; ab his profecta initiis est doctrina nostra; hæc principia
erant, et quædam quasi semina doctrinæ nostræ; hæc doctrinæ erant
primordia; hæc rudimenta, hæc prima velut vestigia ac lineamenta erant
doctrinæ nostræ. Hoc a fonte omnis nostra doctrina manavit. 2. Adhuc
inter initia hæremus operum, _nous sommes encore au commencement de
nos travaux_. Adhuc in operum primordio stamus; non in exitu, sed in
limine operum nostrorum stamus; vestibulum magni operis ingressi sumus;
longe absumus a metis, vix e carceribus digressi; informatam habemus
operis totius molem, non perfectam. 3. Ab initio mundi, _depuis le
commencement du monde_. Ab orbe condito; ab ultima mundi origine; post
hominum memoriam; post natos homines. 4. Belli initium satis fortunatum
fuit, _le début de la guerre fut assez heureux_. Lætissima erant armorum
principia; initia belli se dabant optime; primo belli progressu satis
felices fuimus; belli primordium satis lætum erat; in limine, exordio,
ingressu belli res nostræ habebant satis belle; principio belli res ex
sententia gestæ; sub belli primordia optatis fortuna respondit. Cf.
Successus. USUS: Belli initium ducere, capere, sumere a levibus prœliis.
Belli initium inde profectum est, quod; levi ex principio magnum bellum
conflatum est, sed ut initia inchoavimus, ita persequenda sunt cœpta.
Bonis initiis orsus male finiit. Ut male posuimus initia, sic cætera
sequentur. Ut se dant initia, _comme on commence_. Cf. Incipio, Inchoo,
Exordium.
ĬNJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Jeter dans_; _faire naître_,
_susciter_. SYN. Objicio, immitto. USUS: Dubitationem alicui et scrupulum
injicere. Cogitationem alicui, ardorem, spem, metum, religionem,
cupiditatem injicere. Frenos furori alicui manus injicere. Cf. Impono.
INJŪCUNDĬTAS, ātis, f. _Défaut d’agrément_. SYN. Asperitas.
INJŪCŬNDĒ, _Désagréablement_. )( Jucunde.
INJŪCUNDUS, a, um, _Désagréable_. SYN. Insuavis, acerbus. USUS: Labor
mihi minime injucundus. Cf. Odiosus, Molestus.
INJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Imposer_; _susciter_. SYN. Impono,
affero, importo. USUS: Aliquid damni reipublicæ; servitutem alicui, onus,
necessitatem injungere.
INJŪRĀTUS, a, um, _Qui n’a pas juré_. SYN. Qui non juravit, sine
jurejurando. USUS: Tibi vel injurato credendum. Lingua juravi, mentem
injuratam gero.
INJŪRĬA, æ, f. _Injustice_. SYN. Iniquitas. )( Jus, beneficium. PHRAS.
1. Injuriam alicui facere, _causer à qqn du préjudice_. Injuriam alicui
inferre, afferre, imponere, conflare; injuria aliquem afficere, onerare,
lacerare, lacessere, vexare, exagitare, insectari; injuriam jacere,
mittere in aliquem; injuriosius tractare aliquem; patientiam alicujus
tentare; ejus patientia abuti; injuriam alicui contexere; injuriis
aliquem et maledictis proscindere, lædere, configere; injuriis ac
maledictis appetere aliquem, incessere, jactare, violare, provocare. 2.
Gravem a te passus sum injuriam, _j’ai souffert de votre part une grande
injustice_. Injuriam a te accepi gravissimam; a te orta, nata est mihi
illa injuria; gravi injuria a te afflictus sum; hæc mihi a te oblata,
imposita est injuria; iniquius a te mecum est actum; injuriosus sane in
me fuisti et iniquior; injuriose me tractasti; injurium, injuriosum,
iniquum, gravem te sensi, expertus sum; gravem abs te pertuli injuriam;
graviter læsus, offensus sum; gravem a te molestiam accepit animus meus;
gravi a te injuria affectus, lacessitus, provocatus sum; appetitus
injuria sum nullo meo merito, nulla mea culpa, nihil tale meritus;
injuriose, acerbe, inique, contra jus omne, contra, quam meritus sum,
immerentem, innocentem, nullius affinem culpæ, omnis culpæ expertem, ab
omni vacuum culpa me tractasti. 3. Injuriam ulciscar, _je vengerai mes
injures_. Persequar tot tuas in me injurias; parem brevi pro injuria
gratiam referam; par pari referam; merita meritis compensabo; erit
propediem, cum idem tibi reponam; cum pari te munere remunerabor; is sum,
qui injuriam facile referre possim; feres a me, quod intulisti; impune
tibi non erit, non abibit sic, quod injuria me affeceris; impunita non
erit, inulta non relinquetur injuria tua. Memorem me injuriæ senties,
experieris. Cf. Ulciscor, Impune. 4. Adversus injuriam se defendit, _il
s’est défendu contre l’injustice_. Injuriam magno animo propulsavit;
ab injuria hominem deterruit; injuriis restitit animo præsenti; ea
injuria ut se levaret, nihil non egit; eam ut a se injuriam prohiberet,
depelleret, ab injuria hominem ut detraheret, ut illa is, injuria
abstineret, presentia animi effecit. 5. Injuriam æquo animo pertulit, _il
a supporté cette injustice avec courage_. Plagam illam eo animo accepit,
par ut injuriæ videretur; injuriam eo animo tulit, passus, perpessus
est, tanquam ad se nihil ea pertineret. Cf. Patior, Fero. 6. Injuriam
omnium obliviscor, _j’oublie toutes les injustices_. Injurias omnes
oblivione contero; omnem acceptæ injuriæ memoriam ex animo deleo; animus
ultionem non spectat; ultionis consilium omne libenter abjicio, omitto,
depono; ab ulciscendi consilio animum abduco; non persequar injurias
meas; injuriæ eæ omnes in amicitiæ gremio sunt sepultæ. Cf. Obliviscor.
USUS: 1. Injuria est, quæ aut pulsatione corpus, aut convitio aures, aut
aliqua turpitudine vitam alicujus violat. Injuria duobus modis fit: vi et
fraude. 2. Immerito, _à tort_. Non injuria suspectus es. Cf. Convitium,
Contumelia, Ignominia.
INJŪRĬŌSĒ, _Injustement_. SYN. Per contumeliam, contumeliose. )( Jure.
USUS: Temere atque injuriose de aliquo suspicari.
INJURĬŌSUS, a, um, _Injuste_. SYN. Injurius. USUS: Injuriosa et
facinorosa vita. Cf. Injuria.
INJŪRĬUS, a, um, _Injuste_. SYN. Iniquus.
INJUSSŬS, ūs, m. (adhibetur tantum abl.) _Sans l’ordre de_. SYN. Sine
jussu, auctoritate, concessu. )( Jussus. USUS: Injussu populi hoc fecisti.
INJUSTĒ, _Injustement_. SYN. Inique, injuriose, contra fas. USUS: Injuste
in quemquam impetum facere.
INJUSTĬTĬA, æ, f. _Injustice_. SYN. Iniquitas. EPITH. Capitalior,
moderata. )( Justitia. USUS: Injustitiæ duo sunt genera, alterum eorum,
qui inferunt, alterum eorum, qui ab iis, quibus infertur, non propulsant
injuriam.
INJUSTUS, a, um, _Injuste_. SYN. Iniquus, injurius, injuriosus,
immeritus, non debitus. )( Justus. ADV. Dupliciter. USUS: Qui perniciosa
et injusta populis jussa describunt. Vir maleficus natura, et injustus.
Ira non injusta, sed merita et debita. Injustum onus alicui imponere. Cf.
Injuria.
INNASCŎR, ĕris, nātus sum, nasci, d. _Naître dans_. SYN. Ingignor. USUS:
Quibus recta ratio constansque innascitur.
INNĂTO, as, are, n. _Nager dans_. USUS: Pisciculi in concham innatant.
Cf. Nato.
INNĀTUS, a, um, _Naturel_, _inné_. SYN. Insitus, ingenitus, ingeneratus.
)( Assumptus, adventitius. USUS: Innata est homini probitas, vel potius
insita.
INNĀVĬGĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui n’est pas navigable_.
INNECTO, is, nexŭi, nexum, ere, a. _Lier avec_. SYN. Necto.
INNĪTOR, ĕris, nixus _vel_ nīsus sum, niti, d. _S’appuyer sur_. SYN.
Inclinor, reclinor. PHRAS. In te uno respublica innititur, _la république
s’appuie sur vous seul_, _c. à d._, _vous êtes le seul soutien de la
république_. Tuum est fulcire labefactatam rempublicam. In te uno nititur
salus civitatis; in te uno, atque in spe consilii tui requiescit; fortunæ
omnium nostrum tuæ fidei innituntur. USUS: Fortuna hostium uni viro
innititur. Respublica in tuis humeris innititur.
INNO, as, avi, are, n. et a. _Nager dans_. SYN. Innato.
INNŎCENS, entis, omn. gen. _Innocent_. SYN. Qui nihil nocet, qui nulli
injuriam facit, integer, culpa vacans, ad quem ne suspicio quidem
criminis perveniat; ab omni culpæ suspicione remotissimus, nullius probri
compertus, a culpa vacuus, crimine innoxius. PHRAS. 1. Innocens sum in
ea causa, _je suis innocent dans cette affaire_. Longe remotus a culpa
sum; procul absum ab ejus rei culpa; culpa careo; culpa vaco; culpam
ejus rei non sustineo; expers culpæ sum; affinis culpæ non sum; purus
a culpa sum; tam absum a culpa, quam qui maxime; culpæ ejus mihi non
sum conscius; extra culpam sum; in culpa non sum; in me conferri culpa
non potest; culpa ea in me conferenda, mihi assignanda, adscribenda,
attribuenda non est; ejus rei culpa hærere in me non potest; abest a me
ea culpa longissime; abhorret ab ea culpa vitæ meæ institutique ratio;
procul a me hæc culpa est; extra noxam sum; is sum, quem nulla ejus culpæ
suspicio violarit. 2. Innocentem accusas, _vous accusez un innocent_.
Insontem, immerentem, nullo meo merito, injuria, injuste, inique, contra
jus et æquum in crimen vocas; nihil peccavi, nihil admisi, nullo me
scelere adstrinxi, abs te tamen accusor; expertem, criminis innoxium me
exagitas; vacuum a culpa in judicium vocas, reum facis, persequeris; tu
me sine causa, immerito in culpam vocas, in infamiam adducis. Cf. Accuso.
3. Multi innocentes condemnantur, _on condamne bien des innocents_. Sæpe,
qui culpam non admiserunt, judicio, judicum sententiis damnantur; multi
falso scelere damnantur; multi oblato falso crimine insontes opprimuntur;
multi nullius probri comperti, in quibus nullius inest peccati infamia,
innoxii damnantur; multi immerita damnatione afficiuntur, iniquis
judiciis circumveniuntur, opprimuntur, expertes culpæ criminis pœnas
luunt. USUS: Innocens dicitur, non qui leviter nocet, sed qui nihil
nocet. Vir innocens, integer, religiosus. C. Integer.
INNŎCENTER, _Honnêtement_, _d’une manière irréprochable_. USUS: Vita
innocenter acta.
INNŎCENTĬA, æ, f. _Innocence_, _intégrité_, _vertu_. SYN. Integritas
vitæ et morum. EPITH. Par, singularis, vetus, summa. USUS: Innocentia
est talis affectio animi, quæ noceat nemini. Vir summa integritate et
innocentia. Cf. Integer.
INNŎCŬUS, a, um, _Inoffensif_, _qui ne fait pas de mal_. SYN. Innocens.
INNŎVO, as, avi, atum, are, a. _Renouveler_. SYN. Renovo, novum facio.
INNOXĬUS, a, um, _Innocent_, _vertueux_; _qui n’éprouve pas de dommage_,
_sain et sauf_. SYN. Innocens. Cf. Innocens.
INNŬMĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Innombrable_. SYN. Innumerus, infinitus
numero, quod omnem excedit numerum. USUS: Infinita vis innumerabilum
atomorum. Cf. Multi.
INNŬMĔRĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Nombre infini_. USUS: Innumerabilitas atomorum.
INNŬMĔRUS, a, um, _Innombrable_. SYN. Innumerabilis.
INNŬO, is, ŭi, ere, n. _Faire signe_. SYN. Nutu aliquid significo, nutu
capitis loquor. USUS: Huic aditum modo patefacio et innuo.
INNUPTUS, a, um, _Qui n’est pas marié_. SYN. Non nuptus. )( Nuptus. USUS:
Paris Helenam innuptis junxit nuptiis, _Pâris se lia à Hélène par un
hymen infortuné et coupable_.
ĬNOBSCŪRO, as, are, a. _Obscurcir_. SYN. Infusco. )( Declaro, illustro.
ĬNOFFENSUS, a, um, _Qui ne heurte pas, qui ne rencontre pas d’obstacle_.
USUS: Pedem inoffensum referre, _revenir sans encombre_.
ĬNOFFĬCĬŌSUS, a, um, _Qui manque d’égards_. SYN. Inhumanus, illiberalis.
Cf. Illiberalis.
ĬNŎPĬA, æ, f. _Manque_, _disette_. SYN. Egestas, indigentia. )( Copia.
EPITH. Magna, summa, tanta. PHRAS. Cæsar Hispaniensi bello Pompeii copias
ad summam inopiam redegit, _César, dans la guerre d’Espagne, réduisit
les troupes de Pompée à la dernière extrémité_. In summas angustias
compulit; in maximas omnium rerum difficultates conjecit; copias eo
redegit, ut omnium rerum penuria laborarent; ut inopia premerentur et
conficerentur extrema; ut rerum omnium inopia pessime acciperentur;
ut in maximis angustiis ac difficultatibus versarentur; ut nullis non
incommodis afficerentur; ut plurima incommoda sustinerent; ut summis cum
incommodis conflictari cogerentur. Cæsar Pompeii copias ad rerum omnium
egestatem adduxit; non solum ad summam rerum bellicarum indigentiam,
sed ad extremas quotidiani victus angustias redegit. Cæsar Hispaniensi
bello id egit maxime, ut Pompeii copiis arctiora in dies fierent omnia.
Cf. Annona. 2. Inopiam sublevare, _soulager la misère_. Mederi inopiam;
rebus mature occurrere; tutari inopiam; incommodum novis commodis sanare;
inopia levare. USUS: Aliquem ad inopiam redigere. Inopia consilii
laborare. Inopiam æquo animo ferre ac tolerare. Inopia oratoris et
jejunitas. Cf. Egeo, Pauper.
INŎPĬNANS, antis, omn. gen. _Pris au dépourvu_, _surpris_. USUS: Multos
in agris inopinantes deprehendit.
ĬNŎPĪNĀTĔ, _Inopinément_, _à l’improviste_. USUS: Inopinate, præter spem
accidit. Cf. Casu.
ĬNŎPĪNĀTUS, a, um, _Inattendu_, _imprévu_. SYN. Nec opinatus, improvisus.
USUS: Omnia repentina et inopinata graviora. Dictu inopinatum atque
mirabile. Ex inopinato observare aliquem. Cf. Improviso.
ĬNOPPORTŪNUS, a, um, _Peu convenable_, _peu favorable_. SYN. Alienus,
incommodus. )( Opportunus. USUS: Sedes eo in loco non inopportuna sermoni
nostro.
ĬNOPS, ŏpis, omn. gen. _Pauvre_, _dépourvu de_. SYN. Pauper, nudus,
impotens. )( Abundans. USUS: Inops rei alicujus, _vel_ a re aliqua. Inops
ærarium et exhaustum. Humanitatis inops et inurbanus homo. Cf. Pauper,
Inopia.
ĬNORDĬNĀTUS, a, um, _Mal ordonné_, _confus_, _en désordre_. SYN.
Perturbatus, confusus. )( Ordinatus. USUS: Ex inordinato in ordinem
reducere.
ĬNORNĀTĒ, _Sans ornement_. SYN. Inculte, ineleganter.
ĬNORNATUS, a, um, _Peu orné_, _grossier_, _sans art_. SYN. Inconditus,
incomptus, agrestis, rudis, horridus, sine nitore et palæstra. )(
Ornatus. USUS: Inornata mulier, oratio. Nuda et inornata inventio. Cf.
Incultus.
INPRĪMIS, mei: IMPRĪMIS, _Avant tout_, _d’abord_. SYN. Cumprimis. USUS:
Imprimis te amo. Argumentum imprimis firmum.
INQUAM, _Dis-je_. SYN. Dico, ut dixi, ut institui dicere. USUS: Hoc,
inquam, dico.
INQUĬES, ētis, omn. gen. (_Très-rare aux cas obliques_). _Remuant_,
_agité_, _inquiet_. SYN. Inquietus. USUS: Humanum genus inquies et
indomitum. Cf. Inquietus.
INQUĬĒTĀTĬO, ōnis, f. _Mouvement_, _agitation_.
INQUĬĒTO, as, avi, atum, are, a. _Agiter_, _inquiéter_. SYN. Turbo. Cf.
Inquietus.
INQUĬĒTUS, a, um, _Remuant_, _turbulent_. SYN. Turbulentus. PHRAS. 1.
Homo est inquieto plane ingenio, _cet homme a l’esprit remuant_. Sine
furore ac amentia consistere ejus animus non potest; nec vigilans, nec
in somnis mente consistit; acer, ad vim promptus, ad seditionem paratus,
turbulenter et turbide facit omnia; vir moribus turbidus, et ingenio
minime otium patiente; homo impiger, factiosus, novarum rerum avidus, cui
solemne nihil, cujus ea una agendi ratio, nihil neque intactum, neque
quietum pati, omnia agitare, qui moveri omnia, quam senescere malit.
2. Curæ hominem inquietum reddunt, _ses soucis l’inquiètent_. Inopia
rerum et scelerum conscientia indies magis ejus animus agitatur; agitant
hominem imminentium rerum tristes imagines; nec somnum capere, nec pati
quietem potest. Cf. Cura. USUS: Ingenio inquieto, et ad novas res avido.
INQUĬLĪNUS, i, m. _Locataire_. SYN. Qui in ædibus alienis habitat,
præsertim conductis. USUS: Non inquilini solum sed et mures ex ædibus
migrarant. Philosophia inquilina.
INQUĬNĀTĒ, _Sans pureté_. SYN. Barbare, incompte, prave.
INQUĬNO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_, _salir_. SYN. Contamino,
fœdo. USUS: Vitiis se, flagitiis, omnibus scelerum sordibus, libidinibus
inquinat. Famam alicujus criminibus, humanitatem civitatis sævitia
inquinare. Voluptatibus inquinari. Cf. Maculo.
INQUĪRO, is, quisīvi, quisītum, ere, a. et n. _Rechercher soigneusement_.
SYN. Perquiro, indago. USUS: In se, in civium mores, in reum inquirere.
Inquirere in ea, quæ memoriæ sunt prodita. Cf. Indago.
INQUĪSĪTĬO, ōnis, f. _Recherche attentive_, _investigation_. SYN.
Disquisitio, investigatio veri. EPITH. Prænuntia, propria. USUS: Reus
absens contra inquisitionem accusationis est defensus.
INQUĪSĪTOR, ōris, m. _Juge instructeur_. SYN. Quæsitor. USUS: Reorum
inquisitorem sapientem esse decet.
INSĀNĀBĬLĬS, e, gen. com. _Incurable_. SYN. Desperatus; quod curationem,
medicinam non admittit. USUS: Morbus, plaga, contumelia insanabilis. Cf.
Desperatus.
INSĀNĒ, _A l’excès_, _à la folie_. SYN. Vehementer, cum impetu.
INSĀNĬA, æ, f. _Folie_. SYN. Furor. EPITH. Non mediocris, molesta
naturalis, præstans, ridicula, tolerabilis, utilis. PHRAS. 1. Vi doloris
in eam insaniam incidit, ut mentem inde nunquam receperit, _la douleur
l’a rendu tellement fou qu’il n’a plus jamais recouvré l’intelligence_.
Vi doloris ita a mente discessit, ita mentem perdidit, ita sibi excidit,
insaniæ morbo ita affectus est, ita de potestate mentis exiit, ita mente
motus est, ita de mente deturbatus est, ita a mente desertus est, ut
rationem in perpetuum amiserit; ut ad sanitatem inde nunquam redierit; ut
furorem deinceps nunquam deposuerit; ut ad bonam mentem revocari nunquam
potuerit; ut a furore et dementia nunquam se ad sanitatem retulerit;
ut illum postea nemo ratione præditum viderit; ut nunquam postea
convaluerit. 2. Lis amissa eum ad insaniam adegit, _la perte de son
procès l’a rendu fou_. Mentem illi exturbavit; de sanitate illum ac mente
deturbavit; in rabiem hominem egit; ad insaniam impulit, adegit, redegit;
mentem illi emovit omnem. USUS: Insania est mentis ægrotatio et morbus.
In insaniam incidere. Aliquem ad insaniam adigere. Insania et dementia
deflagrare. Cf. Furor, Deliro, Delirus, Amens.
INSĀNĬO, is, īvi _vel_ ii, ītum, ire, n. _Être fou_. SYN. Desipio, furo,
mentem amitto, mente captus sum, sanus non sum, deliro. ADV. Apertissime.
USUS: Inter omnes, qui insaniunt, insanissimus. In alienos insanus
insaniisti. Cf. Furor, Deliro.
INSĀNUS, a, um, _Fou_, _insensé_. SYN. Non sanus, amens, furens,
fanaticus, vesanus, alienus a mente; a sanitate, a se ipso discedens;
remotæ mentis; mentis impos. PHRAS. Insanus est, _il est fou_. Præceps
amentia fertur; mente captus est; tragico Oreste et Athamante dementior,
et vinculis constringendus; a mente desertus; lymphato similis; a ratione
aversus; mens eum reliquit; mens a sua illi sede locoque dejecta est; in
potestate mentis non est; de potestate mentis, de consilio, de ratione,
de mente exiit; de sanitate, de statu mentis deturbatus est; a mente
discessit; mens illi sua a sede dimota est. Cf. Furiosus, Delirus,
Deliro, Insania. USUS: Homo fraternis flagitiis, sororis stupris insanus.
INSĂTĬĀBĬLIS, e, gen. com. _Insatiable_. SYN. Insaturabilis. USUS:
Insatiabili gaudio completur. Insatiabilis voluptas, cupiditas.
INSĂTŬRĀBĬLIS, e, gen. com. _Insatiable_. SYN. Insatiabilis. USUS:
Insaturabile abdomen.
INSĂTŬRĀBĬLĬTER, _Sans pouvoir être rassasié_. SYN. Sine satietate.
INSCENDO, is, di, sum, ere, n. et a. _Monter sur_. USUS: Inscendere in
arborem.
INSCĬENS, entis, omn. gen. _Qui ne sait pas_, _qui ignore_. SYN.
Imprudens. )( Sciens. USUS: Insciens fecisti, an sciens? Cf. Imprudens.
INSCĬENTER, _Avec ignorance_. SYN. Imprudenter.
INSCĬENTĬA, æ, f. _Ignorance_. SYN. Inscitia, ignorantia. )( Scientia.
EPITH. Multa. USUS: In maximis mihi erroris et inscientiæ tenebris lumen
prætulisti. Inscientia multa versatur in vitio. Cf. Ignorantia.
INSCĪTĒ, _En ignorant_, _maladroitement_. SYN. Imperite. )( Scite. USUS:
Inscite nugari.
INSCĪTĬA, æ, f. _Ignorance_, _sottise_. SYN. Inscientia, imprudentia,
stultitia. EPITH. Miserabilis, summa. USUS: Ineuntis ætatis inscitia
senum prudentia est regenda. Magna est in illo inscitia.
INSCĪTUS, a, um, _Ignorant_, _sot_. SYN. Inelegans, male compositus et
absurdus. Cf. Ineptus.
INSCĬUS, a, um, _Ignorant_, _qui ne sait pas_. SYN. Insciens, rudis,
imperitus; imprudens. USUS: Tu me ignaro, inscio, nec opinante hoc ausus
es? Non sum inscius, magnam esse historiæ utilitatem. Cf. Ignarus.
INSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Écrire_; _orner d’une
inscription_. SYN. Incido, imprimo, mando litteris, in codicem refero.
USUS: Vestris monimentis, in vestris monimentis nomen suum inscripsit.
Libellum meum Oratorem inscripsi. Epistola patri inscripta. Sibi aliquid
in animo inscribere. Cf. Scribo.
INSCRIPTĬO, ōnis, f. _Inscription_. SYN. Titulus. EPITH. Plenior,
præclara, falsa. USUS: Decernere alicui statuam cum inscriptione præclara.
INSCULPO, is, psi, ptum, ere, a. _Graver sur ou dans_. SYN. Incido,
imprimo, inscribo. USUS: Res animo insculptas habere. Omnibus insita est
et insculpta Deorum notitia. Natura insculpsit in mentibus nostris. Cf.
Scalpo.
INSĔCO, as, cŭi, ctum, are, a. _Couper_. SYN. Incido, seco. USUS: Aliquem
dentibus insecare, _déchirer qqn avec les dents, le mordre_.
INSECTĀTĬO, ōnis, f. _Poursuite_, _attaque_. USUS: Abstinere aliorum
insectatione.
INSECTOR, aris, atus sum, ari, d. _Poursuivre_, _attaquer_. SYN.
Consector, insequor; peto, agito, exagito. ADV. Inimice, insolenter,
petulantissime, vehementer. USUS: Clamore aliquem; contumeliis, minis,
maledictis insectari. Insector ultro et insto accusatori et urgeo.
Miserorum fortunam insectari. Cf. Agito, Vexo, Inimicus.
INSĒDĀTUS, a, um, _Soulevé_. SYN. Commotus. )( Sedatus. USUS: Grave,
turbulentum, insedatum genus hominum.
INSĔPULTUS, a, um, _Non enseveli_. SYN. Inhumatus. )( Sepultus. USUS:
Miseri et insepulti acervi civium.
INSĔQUOR, ĕris, sĕcūtus sum, sequi, d. _Suivre_, _poursuivre_. SYN.
Insector, sequor, persequor, subsequor, excipio. ADV. Acriter, longius,
undique, necessario. USUS: Insequor fugientem. Insequi aliquem stricto
gladio. Quæ non insequens hora antecedente populo Romano illuxit? Cf.
Sequor.
1. INSĔRO, is, sĕrŭi, sertum, ere, a. _Mettre dans_, _insérer_. SYN.
Impono, immitto. USUS: Pueris cibum in os inserere. Collum in laqueum,
manum in peram inserere. 2. Immisceo, _mêler_. Deos minimis rebus, falsa
veris, se negotiis inserere.
2. INSĔRO, is, sēvi, sītum, ere, a. _Semer_, _planter_. USUS: Inserere
oleam vitibus.
INSERVĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, n. _Donner ses soins_,
_s’appliquer à_. SYN. Servio, operam do _vel_ navo. ADV. Fideliter,
studiose. USUS: A quo plurimum sperant, huic plurimum inserviunt.
Inservire suis commodis, reipublicæ commodo, alterius honori, voluptati,
auribus. Cf. Servio.
INSĬDĔO, est, sēdi, sessum, ere, n. et a. _Étre assis ou situé sur_, _se
fixer sur_, _occuper_. SYN. Hæreo, inhæreo. ADV. Penitus. USUS: Macula in
republica insedit penitus et inveteravit. Ita tibi insidet suspicio, ut
penitus evelli non possit. Insidet in animo dictum, opinio, dolor.
ĬNSĬDĬÆ, ārum, f. pl. _Embuscade_, _embûche_. SYN. Fraus. EPITH.
Abstrusæ, clariores luce, crudeles, domesticæ, fictæ, manifestæ, mediæ,
multæ, nefariæ, occultæ, præsentes, quotidianæ, tantæ ac tam absconditæ,
urbanæ. PHRAS. 1. Insidias illi struxit, _il lui a dressé des embûches_.
Insidias fortunis ejus tetendit, molitus, machinatus est; laqueos ejus
fortunis non paucos tetendit; dolum ejus capiti alium ex alio nexuit;
insidias in ejus caput ac fortunas non semel comparavit; caput ejus non
semel clandestinis consiliis petiit, appetiit; aditum nefariis ad ejus
direptionem consiliis præparavit; capiti ejus et fortunis imminuit.
Cf. Insidior, Observo. 2. Ejus insidias vix effugit, _il a eu de la
pine à se dérober à ses embûches_. Prope aberat, quin in ejus insidias
præcipitaret; ægre ejus tot petitiones ac laqueos declinavit; vix tot
ejus ex insidiis elapsus est; vix periculum, quod capiti impendebat,
depulit; vix occultas, quibus petebatur, insidias vitavit. USUS: 1.
Insidias facere, _dresser une embuscade_. Insidias alicui tendere,
ponere, instruere, parare, collocare. 2. In insidias incidere, venire,
intrare, _tomber dans une embuscade_. 3. In insidiis considere,
subsidere, _se mettre en embuscade_. 4. In insidiis ponere, locare,
collocare milites, _placer ses soldats en embuscade_. 5. Ex insidiis
consurgere, _s’élancer d’une embuscade_. 6. Insidias cavere, _éviter une
embuscade_. Insidias antevenire, vitare, patefacere, detegere.
INSĬDĬĀTOR, ōris, m. _Celui qui tend des piéges_. USUS: Insidiator
bonorum.
INSĬDĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Dresser des embûches_. SYN. Insidias
facio, pono, tendo; periculum intendo; insidias adhibeo, molior, paro,
comparo, instruo, machinor, loco, colloco, oppono, observo; vim _vel_
arma intendo. PHRAS. Quibus plurimum fidebam, ii mihi insidiati sunt,
_mes amis les plus chers m’ont tendu des piéges_. Quorum ege fide nitebar
plurimum, quorum esse minime dubiam et infirmam fidem existimabam,
quorum in fide ponebam plurimum, ii mihi insidias fecerunt; ii me
insidiose tractarunt; insidiis me petiverunt, obsederunt, oppresserunt,
prodiderunt; ii mihi insidias collocarunt, compararunt; ex insidiis
caput meum petiverunt; insidiis jugulum meum petiverunt; ii mihi
insidias, periculum, pestem, perniciem moliti sunt; ii in perniciem meam
incubuerex; ii vitam ferro atque insidiis appetivere; illi nefarios in
caput meum homines subornarunt; multis me insidiis captavere; fraude
ac insidiis de vita nefarie cogitarunt. Cf. Insidiæ. USUS: Catilina
insidiatus est.
INSĬDĬŌSĒ, _Perfidement_. SYN. Fraudulenter, ex insidiis. USUS:
Insidiosissime et perfidissime tractare aliquem; insidiose redire in
gratiam.
INSĬDĬŌSUS, a, um, _Perfide_. SYN. Fraudulentus, dolosus, perfidiosus,
simulator, fallax. USUS: Apertis inimicis resistere, insidiosis amicis
non credere. Cf. Insidior.
INSIGNE, is, n. _Insigne_, _ornement_, _parure_. SYN. Signum, indicium,
nota, monimentum, ornamentum. EPITH. Clarissimum, obscurum, oppressum,
regium, singulare. USUS: Fasces et secures dignitatis insignia. Bulla
ornamentum pueritiæ, insigne fortunæ. Omnia honoris, imperii insignia et
ornamenta cecidere. Multi insignia virtutis sine virtute consequuntur.
Toga pacis insigne et otii. Insignia et lumina orationis.
INSIGNĬO, is, īvi _vel_ ii, ītum, ire, a. _Rendre remarquable_,
_distinguer_. SYN. Signis noto, distinguo. USUS: Insignitæ notæ veritatis.
INSIGNIS, e, _Remarquable_, _illustre_. SYN. Manifestus, clarus, apertus;
nobilis, nobilitatus, conspiciendus, egregius, præstans; notatus. USUS:
Vir genere insignis. Res ad laudem et gloriam insignis. Vir notis
turpitudinis insignis. Insigne indicium mei in te amoris habes. Cf.
Egregius.
INSIGNĪTĒ, _D’une manière remarquable_. SYN. Insigniter, aperte. USUS:
Homo insignite improbus.
INSIGNĬTER, _Fortement_, _fort_, _beaucoup_. SYN. Insignite. USUS:
Insigniter impudens. Insigniter aliquem diligere. Cf. Egregie.
INSĬLĬO, is, ŭi, ire, n. et a. _Sauter sur_. USUS: Insilire in equum.
INSĬMŬLĀTĬO, ōnis, f. _Accusaition_. SYN. Accusatio.
INSĬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Accuser_. SYN. Accuso, criminor, arguo.
ADV. Communiter, falso. USUS: Probri, flagitii insimulare aliquem. Cf.
Culpa, Culpo.
INSĬNŬĀTĬO, ōnis, f. _Action de s’insinuer_; _exorde insinuant_. USUS:
Insinuatio ejusmodi esse debet, ut occulte per dissimulationem benevolum
faciat auditorem.
INSĬNŬO, as, avi, atum, are, a. _Faire entrer dans, introduire_;
_s’insinuer_. SYN. Influo, irrepo. ADV. Familiariter, penitus. USUS:
Insinuare se et immergere in familiaritatem, consuetudinem aliorum. In
sermonem, in causam se insinuare. Ut se insinuat improbus. Dolorem animis
insinuare. Sol æstum per tecta insinuat.
INSĬPĬENS, entis, omn. gen. _Sot_, _déraisonnable_. SYN. Stultus, excors,
vecors, sine corde et palato. USUS: Animus insipiens. Nihil insipiente
fortunato intolerabilius. Cf. Stultus.
INSĬPĬENTER, _Follement_, _sottement d’une manière insensée_. SYN. Stulte.
INSĬPĬENTĬA, æ, f. _Sottise_. SYN. Stultitia. USUS: Nullum insipientia
majus malum est. Cf. Stultitia, Ineptiæ.
INSISTO, is, stĭti, stĭtum, sistere, n., _nonnunquam_ a. _S’arrêter_.
SYN. Consisto. ADV. Importune. USUS: 1. Donec ad finem perveniat oratio,
et insistat. Exercitus non referet pedem, sed insistet. Insistere
singulis gradibus. 2. Urgeo, _appuyer sur_, _insister_. Curæ, rebus
magnis, vestigiis majorum insistere. Munus suum, negotia, iter insistere,
3. Firmiter sto, _se tenir ferme_. Via lubrica, in qua insistere vix
possis.
INSĬTĬO, ōnis, f. _Action de greffer_. SYN. Consitio.
INSĬTĪVUS, a, um, _Greffé_; _étranger_, _emprunté_. SYN. Insitus, non
nativus.
INSĬTUS, a, um, _Donné par la nature_, _naturel_, _inné_. SYN. Innatus,
ingenitus, naturalis, ingeneratus; inhærens, inustus. )( Assumptus,
adventitius. USUS: 1. Quod est penitus insitum in moribus. Quod in animo
penitus insitum est, et infixum. Huic populo libertas est insita. Insitæ
et cognatæ in animo notiones. 2. Insertus, _incorporé_, _adopté_. In
Læliorum gentem subito insitus. Cf. Hæreo.
INSŎCĬĀBĬLĬS, e, gen. com. _Insociable_. USUS: Homo omnibus insociabilis.
INSŎLENS, entis, omn. gen. _Fier_, _superbe_, _insolent_; _qui n’a pas
l’habitude de_. SYN. Superbus, elatus, insolitus, imperitus. PHRAS. 1.
Homo est ex honoribus admodum insolens, _ses dignités l’ont rendu fort
arrogant_. Honores ei multam verborum jactationem excutiunt; insolentia
dominatus animos ei extulit; nemo hominem exsultantem honoribus, sibi
præfidentem, insultantem in omnes, insolenter se efferentem, satis
contineat, aut legum laqueis constringat. Quanta insolentia hominis,
quantum fastidium? Qui ejus animi, quis impetus, quæ ferocia, quæ
intemperies? Non privati insaniam sed regis insolentiam diceres; unius
animos ac spiritus vix urbs capit, adeo jam diu per summam licentiam
leges eludens magistratibus insultat. Ferocem honores faciunt, quoque
impunitiorem, eo effrenatiorem. Nimius animis omnes spernit; ingenio
ferox, et amicis fretus, secundis rebus immodestus et intolerabilis
tantam sibi arrogantiam, tantos spiritus sumit, ut ferendus non
videatur. Incedit per ora vulgi magnifice, seseque circumspicit. Animos
mirum quantum tollit ex perpetuis honorum insignibus; insolentia est
incredibili, insolentia effertur tanta, neminem ut præ se hominem putet;
non jam civiliter nimiis opibus ac continuatis magistratibus utitur; eo
insolentiæ progreditur, quam diuturna impunitate munivit, nullæ ut legum
habenæ reprimere exsultantem possint; ut alacer lætusque per medium forum
volitet; quanta hominem ex secundis rebus insolentia cepit? USUS: 1.
Honores insolentem te faciunt. 2. Insolitus, _nouveau_, _extraordinaire_.
Nullum verbum insolens ponere audebat. 3. Imperitus, insuetus, _peu
habile_, _ignorant_. Harum rerum plane sum insolens et ignarus. 4.
Prodigus, _prodigue dissipateur_. Insolens in pecunia. 5. Molestus,
_immodéré_. In re pervulgata multus sum et insolens.
INSŎLENTER, _Fièrement_, _avec arrogance_. SYN. Immoderate, arroganter,
superbe. USUS: Efferre se, gloriari insolenter.
INSŎLENTĬA, æ, f. _Fierté_, _arrogance_. SYN. Intolerantia. EPITH.
Singularis. USUS: Illa tua singularis insolentia, superbia, contumacia.
Tanta insolentia, ut neminem liberum ducat. 2. Moveor loci insolentia,
_la nouveauté du lieu me fait impression_. Cf. Arrogantia, Superbia.
INSŎLĬTUS, a, um, _Inaccoutumé_. SYN. Insolens, insuetus, novus,
inusitatus, minime tritus, inexpertus. PHRAS. Insolito more, _contre la
coutume_. Præter morem; non ex more; non ad exemplum aliorum; non ut mos
erat; non ut mos fert. USUS: Insolitam lucem aspicere. Insolita gloria
mihi advenit. Cf. Novus.
INSOMNĬUM, ii, n. _Songe_. SYN. Somnium. USUS: Hæc metuo, ne insomnia
sint.
INSPECTĬO, ōnis, f. _Examen_. Nos nuntiationem solum habemus, consules
etiam inspectionem.
INSPECTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Examiner_. USUS: Me inspectante
hoc fecisti.
INSPĒRANS, antis, omn. gen. _Qui n’espère pas_. USUS: Salutem
insperantibus reddidisti.
INSPĒRĀTUS, a, um, _Inattendu_, _inespéré_. USUS: Insperatum gaudium.
Occasio insperata, nec opinata. Cf. Improvisus.
INSPERGO, is, si, sum, ere, a. _Répandre_, _saupoudrer de_. SYN.
Aspergo, respergo. USUS: Inspergere aliquem lingua. Molam ac vinum extis
inspergere.
INSPĬCĬO, is, pexi, pectum, ere, n. et a. _Visiter_, _inspecter_.
SYN. Aspicio, conspicio, inspecto. USUS: Hortos, ædes, tabulam, agros
inspicere. Quid discat puer, inspiciam sæpissime. Cf. Lustro.
INSPĪRO, as, avi, atum, are, n. et a. * _Introduire_. USUS: Venenum
inspirare, _épancher son venin_. Cf. Instinctus.
INSTĀBĬLIS, e, gen. com. _Inconstant_. SYN. Mutabilis. Cf. Inconstans.
INSTANS, antis, omn. gen. _Présent_, _actuel_. SYN. Præsens tempus,
punctum temporis, vestigium temporis. USUS: 1. Fit ad punctum temporis,
quod dicant, in instanti. 2. Imminens, _imminent_. Instans periculum.
INSTAR, _A la ressemblance de_, _comme_. SYN. Quasi. PHRAS. 1. Instar
supplicis ad pedes ei accidit, _il se jeta à ses pieds en suppliant_.
Fortuna et specie supplicis; supplicis more ejus se pedibus advolvit;
salutatio prima proxime formam supplicantis venerat. 2. Patruus illi
instar parentis fuit, _son oncle lui tint lieu de père_. Patruus illi in
gradu, numero, loco, existimatione parentis fuit; pro parente fuit. USUS:
Navis instar urbis. Tu mihi es instar omnium. Latere est mortis instar.
Cf. Quasi.
INSTAURĀTĬO, ōnis, f. _Renouvellement_. SYN. Renovatio.
INSTAURĀTĪVUS, a, um, _Renouvelé_. USUS: Ludi instaurativi, _jeux qui
recommencent_.
INSTAURO, as, avi, atum, are, a. _Renouveler_. SYN. Renovo, redintegro,
itero. PHRAS. Ut animum instauravit, _dès qu’il eut repris courage_.
Ut animum refecit, redintegravit; ut se collegit paululum; ut animum
paulisper revocavit. USUS: Instaurare animum collapsum. Aciem, bellum,
cædem instaurare.
INSTĪGĀTĬO, ōnis, f. _Action d’exciter_. SYN. Fermotio, impulsio.
INSTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Pousser_, _exciter_. SYN. Sollicito,
impello, incito, stimulo; stimulos animis subdo; stimulis concito;
calcaria addo, admoveo; incendo; tanquam quibusdam verborum tædis ac
facibus inflammo; lacesso. Cf. Impello, Incito, Concito, Fucito.
1. INSTINCTUS, a, um. _Excité_, _animé_. SYN. Instigatus, plenus
adhortantium vocibus. USUS: Homo nefario furore, ira, audacia instinctus.
2. INSTINCTŬS, ūs, m. _Impulsion_, _excitation_. SYN. Instigatio,
afflatus, impulsus. PHRAS. Id non sine cœlesti afflatu atque instinctu
divino factum est, _cela fut fait sous l’inspiration et le souffle de la
Divinité_. Non sine cœlesti admonitu; non sine arcana cœlestique mentis
incitatione; non sine Numinis certo afflatu factum est. Divino tactus
spiritu; divino instinctus Numine; divino afflatus spiritu id consilium
arripuit. DEUS illi eam mentem objecit; DEUS eum in eam mentem impulit;
divini afflatus is spiritus fuit, qui ei hanc mentem dedit, qui ad id
agendum hominem permovit. USUS: Instinctu divino afflatuque.
INSTĬTOR, ōris, _Vendeur_, _marchand_. SYN. Negotiator. USUS: Institorum
et opificum multitudo. Cf. Mercator.
INSTĬTUO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Établir_, _fonder_, _instituer_. SYN.
Decerno, constituo, incipio, erudio. ADV. Occulte, sapienter, male,
bene, liberaliter, non ita, optime, parum. USUS: 1. Portorium, pœnam
instituere. Institueram ad te scribere. Iniquam legem et conditionem
instituit. 2. Incipio, _commencer_. Picturam, sermonen instituere.
Perge, ut instituisti. Adhibe diligentiam, quam instituisti. 3. Compono,
ordino, dispono, _régler_, _organiser_, _disposer_. Actionem, rationem
rei peragendæ, litem instituere; civitates, collegia opicum conflare
et instituere. Officinam instituere. 4. Facio, _faire_, _instituer_.
Instituere heredem, tutorem, testes, accusatores. 5. Erudio, _instruire_.
Instituere filios ad majorum instituta. Vir litteris, omnibus disciplinis
institutus. Vita instituta præceptis philosophorum. Cf. Incipio, Ordino,
Doceo, Erudio, Propono.
INSTĬTŪTĬO, ōnis, f. _Instruction_, _éducation_. SYN. Institutum,
disciplina, educatio. EPITH. Antiqua, firma, præclara, puerilis. USUS:
Institutio doctoris ad cujuscumque naturam accommodanda est. Iisdem
præceptis, eadem institutione formatur. Ratio et institutio gubernandæ
reipublicæ. Stoicorum sectam et institutionem persequi. Cf. Disciplina.
INSTĬTŪTUM, i, n. _Règle de conduite_, _principes_, _habitudes_. SYN.
Instituta ratio, mos, consuetudo. EPITH. Meretricium, nefandum atque
inauditum, novum, nefarium, patrium, vetus. USUS: Civitatis leges, juris
publici instituta, mores, consuetudinem nosse. Tenere idem institutum
et servare. Non natura, sed instituto moderatus. Suo instituto uti.
Ab instituto aliquem abducere. Ad institutum redire, reverti. Cf.
Consuetudo, Mos.
INSTO, as, stĭti, stĭtum, are, n., _nonnunquam_ a. _Presser_, _demander
avec instances_. SYN. Urgeo, pertinaciter tendo. ADV. Cupidius, plane,
remissius, vehementius. USUS: 1. Victui ferociter instare. Operi,
vestigiis majorum instare. Cupide instare alicui de re quapiam. 2.
Immineo, impendo, _menacer_. Fatum aliquod impendet _aut_ instat jam
plane. Iter, bellum instat. Cf. Immineo, Insisto, Urgeo.
INSTRĒNŬUS, a, um, _Nonchalant_, _paresseux_. SYN. Indiligens ad res
gerendas, minime promptus. USUS: Est hoc signum animi prudentis et non
instrenui. Cf. Timidus.
INSTRĔPO, is, ŭi, ĭtum, ere, n. _Faire du bruit_. USUS: Si quid terroris
instrepat.
INSTRUCTĬO, ōnis, f. _Ordre_, _disposition_. SYN. Apparatio, dispositio.
USUS: Instructio militum, rei bellicæ. (Instructio, _instruction_,
_leçons_, _vulg. est_).
INSTRUCTOR, ōris, m. _Préparateur_, _ordonnateur_. SYN. Structor,
qui convivii et mensæ instruendæ curam habet. USUS: Instructores et
conditores convivii. Instructores legionum.
INSTRUCTŬS, ūs, m. _Appareil_. SYN. Apparatus. USUS: Eodem instructu
ornatuque comitatus.
INSTRŪMENTUM, i, n. _Ameublement_, _mobilier_. SYN. Supellex, apparatus,
subsidium ad aliquid agendum. EPITH. Forense, litigiosum, acre, fractum
ex vulgi opinione, exiguum sane atque modicum, magnum, præclarum, tantum,
vulgare. USUS: Homo multa instrumenta habet ad discendum. Æs et ferrum
belli instrumenta. Arationes magna impensa magnoque instrumento tueri.
Eloquentiam graviorum disciplinarum instrumento locupletare.
INSTRŬO, is, uxi, ctum, ere, a. _Construire_, _disposer_, _équiper_. SYN.
Paro, apparo, molior, orno, adorno, comparo, armo, instituo, ordino,
compono. ADV. Diligenter, magnifice, scite, augustius, bene, mediocriter,
separatim. USUS: Domum, hortos, convivium instruere et ornare. Naves,
classem instruere, armare, adornare. Actionem, calumniam alicui, bellum,
consilia instruere et apparare. Aliquem ad omne officii munus, consiliis
ad negotium idoneis, cultioribus ad eloquentiam acuendam doctrinis
instruere et comparare. Accusator instructus et subornatus. Homo ab
historia instructus. Provincia copiis et exercitu instructa. Exercitu ita
ornato atque instructo. Cf. Doceo.
INSUĀVIS, e, gen. com. _Désagréable_. SYN. Injucundus, insulsus. )(
Suavis. USUS: Insuavis sine litteris vita. Cf. Odiosus.
INSUĒFACTUS, a, um, _Dressé_, _habitué_. SYN. Assuefactus. Cf. Assuefacio.
INSUESCO, is, ēvi, ētum, escere, n. _S’accoutumer à_. SYN. Assuesco. Cf.
Assuesco.
INSUĒTUS, a, um, _Qui n’a pas l’habitude_. SYN. Insolens, imperitus. )(
Assuetus. USUS: Insuetus belli, armorum insolens. Cf. Imperitus.
INSŬLA, æ, f. _Ile_. SYN. Terra ubique aquis cincta. EPITH. Extrema,
inculta, magna, media, parva et referta divitiis, plena, atque ornata,
sacra, tenera, tota, venalis. Insulæ fructuosissimæ, multæ. USUS: Fabulæ
ferunt, in beatorum insulis eos, qui caste ætatem egerint suam, immortale
ævum degere.
INSULSĒ, _Sottement_. USUS: Inepte, frigide, insulse loqui.
INSULSĬTAS, ātis, f. _Sottise_. SYN. Stultitia, ineptiæ. USUS: Quis ejus
insulsitatem ferat? Cf. Ineptiæ.
INSULSUS, a, um, _Sot_, _niais_. SYN. Ineptus, frigidus, absurdus. USUS:
Adolescens non insulsus. O gulam insulsam. Cf. Ineptus.
INSŬLTO, as, avi, atum, are, n., _nonnunquam_ a. _Sauter_, _attaquer_;
_se moquer_, _insulter_. SYN. Irrideo, illudo, irruo. ADV. Vehementius.
USUS: In miserias alicujus, in omnes, in rempublicam insultare. In
calamitate insultare. Cf. Insolens.
INSUM, ines, esse, n. _Être dans_, _exister_. SYN. Sum, insideo. USUS:
Nullum dedecus reperiri potest, quod in hoc non insit. Inest in oratore
perfecto omnium scientiarum absolutio. In hac vita nihil inest, nisi
miseria.
INSŪMO, is, sumpsi, sumptum, ere, a. _Dépenser_, _employer à_. SYN.
Consumo, impendo. USUS: Insumere laborem _aut_ sumptum in rem aliquam.
Cf. Consumo, Impendo, Sumptus.
INSŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Coudre dans_. SYN. Includo. USUS: Insui in
culeum, _être cousu dans un sac_.
INSUPER, _De plus_. SYN. Præterea.
INSUPĔRABĬLĬS, e, gen. com. _Insurmontable_. USUS: Insuperabilis Alpium
transitus.
INSURGO, is, surrexi, surrectum, ere, a. _S’élever sur_, _se dresser_.
PHRAS. (VULG. Insurgere in auctorem consilii), _s’élever contre_,
_attaquer l’auteur d’un avis perfide_. Contra auctorem nefarii consilii
ausi consistere; coorti in auctorem consilii; in auctorem consilii eorum
subito ingenia exarsere; in eum hominem consurgere universi cœpere. Cf.
Adversor, Resisto. USUS: Insurgere altius, _s’élever plus haut_.
INSŬSURRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Murmurer à l’oreille_. SYN. In
aurem loquor. ADV. Familiariter, simulate. PHRAS. Insusurrabo, si quod
verbum memoriæ non occurrerit, _je vous soufflerai, si la mémoire vous
fait défaut_. Dissimulanter suggeram; in aurem dicam, subveniam depressa
et submissa voce, ubi te memoria fugerit, ubi memoria vacillarit;
suggerendo hærentem in salebris expediam. USUS: In aurem ejus quædam
insusurravit. Insusurrare eamdem cantilenam.
INTĀBESCO, is, bŭi, escere, n. _Se dessécher_, _se consumer_. SYN.
Extabesco. USUS: Diuturno morbo intabescere.
INTACTUS, a, um, _Pur_, _non souillé_; _libre_, _exempt_. SYN. Integer,
inviolatus. USUS: Intactus a sibilo Hortensius pervenerat ad senectutem.
Provinciæ bello intactæ. Cf. Integer.
INTĀMĬNĀTUS, a, um, _Non souillé_. SYN. Incontaminatus, intactus, integer.
INTĔGER, ra, rum, _Pur_; _sain et sauf_. SYN. Incorruptus, inviolatus,
intactus, castus; solidus, plenus, incolumis. )( Contaminatus, vitiosus.
ADV. Diutissime, plane. PHRAS. Tibi omnia eo bello manebunt integra,
_vous ne subirez aucune perte dans cette guerre_. Salva ac integra tibi
erunt omnia; sincera omnia sanctaque, integra inviolataque servabuntur;
in vastatione omnium possessiones tuas sacrosanctas futuras tibi
promitto; tuta tibi omnia sanctaque fore polliceor; incolumes manebunt
fortunæ tuæ et illibatæ; intactæ a bello et, quod aiunt, sarta tecta
restabit fortuna domus tuæ. Integræ florentesque, nusquam libatis
opibus, erunt fortunæ tuæ. USUS: 1. Quo nemo integrior, nemo sanctior.
Exemplum innocentiæ, vitæque integerrimæ. Integerrimas gentes belloque
intactas aggressus est. Dum valetudo, dum existimatio est integra. 2.
Liber, _libre_. Omnem causam alicui integram reservare. Rem ad meum
reditum integram esse jussi. Rem ad senatum integram referre. Recipe me
rudem et integrum discipulum. 3. Quod licet, _loisible_, _permis_. Si
mihi libera essent omnia ac integra. Mihi integrum est facere, vel non
facere. Viderint, quibus integrum est. 4. In integro res est, _l’affaire
n’a subi aucun dommage_. 5. De integro homini gratulare, _féliciter de
nouveau_. 6. In integrum restituere, _remettre dans son premier état_.
Cf. Innocens, Totus.
INTĔGRĒ, _Avec intégrité_. USUS: Vita integerrime acta. In amicorum
periculis caste ac integre versari.
INTĔGRĬTAS, tis, f. _Honnêteté_, _probité_. SYN. Innocentia. EPITH.
Cautior, et diligentior, gratissima, incorrupta, par, provincialis,
singularis, spectata, summa, tanta. USUS: 1. Integritas corporis,
valetudinis, _bonne santé_. 2. Singularis integritas et continentia,
fidesque magnis in rebus spectata. Integritas incorrupta Latini sermonis.
Cf. Innocentia, Virtus, Honestus, Probus.
INTĔGRO, as, avi, atum, are, a. _Compléter_, _rétablir_. SYN. Reficio,
recreo. USUS: Animus defessus audiendo, risu vel admiratione integratur.
INTĔGŪMENTUM, i, n. _Couverture_, _vêtement_; _masque_. SYN. Involucrum.
USUS: Frontis integumento uti ad occultanda vitia. Aliquando evolutus es
integumentis dissimulationis tuæ, _vous êtes enfin dépouillé des voiles
de la dissimulation_. Per quædam involucra et integumenta perspicere
aliquid.
INTELLECTĬO, ōnis, f. _Synecdoque_, (_fig. de rhét._). USUS: Intellectio
est, cum totum de parte _vel_ contra intelligitur.
INTELLĬGENS, entis, omn. gen. _Intelligent_, _éclairé_. USUS: Teretes
aures habet, et intelligens judicium. Existimatur doctus, et cujusvis
generis intelligens.
INTELLĬGENTER, _D’une manière intelligente_. (VULG. Intelligibiliter).
USUS: Intelligenter auditur.
INTELLĬGENTĬA, æ, f. _Intelligence_, _connaissance_, _science_. SYN.
Prudentia, scientia, notio, cognitio. EPITH. Animalis, communis,
difficilis, magna, mediocris, popularis, præstans, propria, vitiosa,
vulgaris. USUS: Homines principio rerum omnium adumbratas intelligentias
animo ac mente concipiunt. Ratione aliquid ac intelligentia
comprehendere. Honestum in nostram intelligentiam cadit. Intelligentiam
suam intendere, infigere in aliquid. Intelligentia præstare, et aliis
anteire. Pars animæ, intelligentiæ et rationis particeps. Commune
judicium et popularis intelligentia.
INTELLĬGO, is, lexi, lectum, ere, a. et n. _Comprendre_. SYN. Cognosco,
sentio, capio, teneo, percipio; mente complector, perspicio; cogitatione
comprehendo, complector; animadverto, intelligentiam rei habeo; accipio,
disco, animo percipio; intelligentia et ratione comprehendo. ADV.
Acriter, diligenter, haud, sane, male, melius; non fere; non tam, optime,
penitus, plane, præclare, prorsus, prudenter, pulchre, quamprimum, recte.
PHRAS. 1. Omnia se intelligere arbitratur, _il pense tout savoir_.
Præcipua se intelligentia esse, solertissime se perspicere omnia, nihil
suæ intelligentiæ vim et notionem fugere, omnia se videre, intelligere
et sapere plus, quam cæteros, arbitratur; omnia se comprehendere
animo, omnia intelligentia complecti, unum se eruditos habere oculos,
superbe existimat. 2. Quantum e litteris intelligere potui, _autant
que l’étude a pu me l’apprendre_. Quantum conjectura consequi; quantum
assequi, conjicere, sentire; quantum ex litteris percipere, colligere,
animadvertere potui; ut animo, mente, cogitatione comprehendere potui;
quantum quidem e litteris interpretari potui. 3. Dialecticam præclare
intelligit, _il sait fort bien la dialectique_. Dialecticam animo
menteque comprehensam habet; disceptandi artem tenet, callet penitissime;
acri mente cogitationeque complectitur; in dialecticis, etiam quæ a
vulgari intelligentia remotiora sunt, solertissime perspicit. Cf. Calleo.
USUS: Cernere et intelligere aliquid animo. Intellexi ex epistolis tuis.
INTEMPĔRANS, antis, omn. gen. _Immodéré_, _intempérant_. SYN.
Immoderatus, libidinosus, impurus, cupidus, in libidinem effusus. )(
Temperans. ADV. Valde. USUS: Intemperans in rei alicujus cupiditate.
Libidinosa, intemperans adolescentia. Cf. Immodestus.
INTEMPĔRANTER, _D’une manière intempérante_. SYN. Intemperate,
insolenter, immoderate.
INTEMPĔRANTĬA, æ, f. _Intempérance_. SYN. Intemperies, incontinentia,
insolentia. )( Temperantia. EPITH. Immoderata, impudentior, impura,
inimica, moderata, multa, tanta, turpior. PHRAS. Quæ ista hominis est
intemperantia? _Combien grande est l’intempérance de cet homme?_ Quæ
est ista immoderatæ vitæ ratio? Quæ ista est vita, quam immoderate,
intemperanter, luxuriose traducta? Quis iste luxus est, quam profusæ
libidines, quam intemperatæ perpotationes? Ista hominis vita sit,
fortunis, opibus, flore ætatis tam intemperanter uti, abuti? modum
cupiditatibus nullum ponere, nihil non libidinose, nihil non
incontinenter audere? Cf. Luxuria. USUS: Intemperantia est a tota mente
et recta ratione defectio, omnium eadem perturbationum mater. Explere
alicujus intemperantiam.
INTEMPĔRĀTĒ, _Dans les excès_. SYN. Intemperanter.
INTEMPĔRĀTUS, a, um, _Immodéré_. SYN. Intemperans, immoderatus. USUS:
Intemperatissimæ perpotationes. Cf. Immodestus, Immoderatus.
INTEMPĔRĬÆ, ārum, f. p. _Emportement_, _fureur_. USUS: Quæ te intemperiæ
agitant? Cf. Furiæ.
INTEMPĔRĬES, ēi, f. _Incontinence_, _violence_, _caprices_. SYN.
Immoderatio, procacitas. USUS: Intemperiem hominis ferre non possum. Cf.
Immodestus.
INTEMPESTĪVĒ, _Mal à propos_, _à contre-temps_. SYN. Præpostere.
INTEMPESTĪVUS, a, um, _Intempestif_. SYN. Præposterus, perversus. USUS:
Intempestivum convivium. Intempestiva loquacitas, epistola.
INTEMPESTUS, a, um, _Intempestif_. SYN. Concubius. USUS: Nocte intempesta
adfuit, _il arriva au milieu de la nuit_.
INTENDO, is, di, tentum et tensum, ere, a. et n. _Tendre_, _diriger
vers_. SYN. Porrigo, extendo, intento. )( Remitto. ADV. Longius,
malitiose, quam maxime. USUS: 1. Intendere oculos, mentem, cogitationem
ad rem aliquam, ad negotia. 2. Contendo, _tendre_, _bander_. Intendere
arcum. Intendere et remittere vocem. 3. Cogito, enitor, _tendre
l’esprit_, _s’efforcer_. Quid intendit, quid cogitat! Aliquo suam
cupiditatem intendere. Curam rei alicui intendere. Animos intendere
aliquo ac defigere. 4. Infero, paro, molior, _préparer_, _intenter_.
Litem, crimen, actionem in aliquem intendere; se adversarium in
magistratum alicujus intendere. 5. Constipo, _tendre sur_, _couvrir_.
Intendunt se cœlo nubes. Cf. Cogito, Conor.
INTENSĒ, comp. adhib. _Avec ardeur_. SYN. Ardenter, vehementer,
acriter, magno studio, magna cupiditate. USUS: Illud longe intensius
concupiscimus, quod, etc.
INTENTĬO, ōnis, f. _Effort_; _dessein_, _intention_. SYN. Contentio,
consilium, finis, scopus, animus. PHRAS. (Hoc ea intentione feci,
VULG.), _je l’ai fait dans cette intention_. Id ea mente, cogitatione,
eo consilio a me factum est; id tum contendebam, id volebam, spectabam,
destinabam; eo consilia nostra spectabant; id animo disignabam; huc
ferebar cogitatione; propositum mihi id unum erat. Ea mens erat, id
consilium eo in facto. Cf. Scopus, Finis, Propositum. USUS: 1. Mentem a
cogitationum intentione ad tranquillitatem revocare. Animi intentio _seu_
contentio. 2. Mens, consilium, scopus, animus, _dessein_, _volonté_.
Facti _vel_ intentionis adversariorum cum scripto contentio.
INTENTO, as, avi, atum, are, a. _Diriger vers_, _menacer_. SYN. Minor.
USUS: Arma, crimen, vim, faces, periculum capitis intentare alicui. Cf.
Minor.
INTENTŬS, ūs, m. _Action de tendre, de présenter_. SYN. Porrectio,
projectio.
INTENTUS, a, um, _Attentif_. SYN. Attentus. PHRAS. 1. Intenti erant
omnes ad id spectaculum, _tous étaient attentifs à ce spectacle_. Mentem
omnes oculosque intentos defixosque habebant in id spectaculum; erecti
suspensique in spectaculum animo intendebantur; deditæ eo mentes cum
oculis erant; intenti in id unum toti se avertebant; intentis oculis
acerrime rem omnem contemplabantur; ea res omnium oculos mentesque in
se avertebat. Cf. Attentus. USUS: 1. Animus intentus ad faciendum. Dux
intentus recipiendo exercitui. 2. Vehemens, _véhément_. Sermo paulo
intentior. 3. Intentatus, _dirigé vers_, _lancé contre_. Tela jugulis
civium in patriam intenta, _traits dirigés contre la patrie en la privant
de ses citoyens_.
INTER, _Entre_. PHRAS. Inter doctos numerari potest, _on peut le
considérer comme un homme instruit_. In numerum doctorum hominum referri,
conferri; in doctis censeri; in doctorum hominum numero reponi; ad doctos
aggregari potest. Cf. Adnumero. USUS: 1. Galba inter tot æquales unus
excellens. Inter me et te multa sæpe disceptatio. 2. Vicissim, _l’un
l’autre_. Homines inter se amant; loquuntur inter se. Mirum, quod vos
inter vos risum tenere possitis.
INTERCĂLĀRIS, e, gen. com. _Intercalaire_, _intercalé_. USUS: Annus
intercalaris, _année bissextile_. Mensis intercalaris, _mois
intercalaire_. Februarius. Dies intercalaris, _jour intercalaire_.
INTERCĂLĀRĬUS, a, um, _Intercalaire_. SYN. Intercalaris.
INTERCĂLO, as, avi, atum, are, a. et n. _Intercaler_. SYN. Interpono,
adjungo, prorogo. USUS: Num Romæ intercalatum sit ad me perscribe. Cura,
ut simus annui, ne intercaletur, _faites tous vos efforts, pour que
l’année demeure ce qu’elle est, et qu’il n’y ait point d’intercalation_.
INTERCĂPĒDO, ĭnis, f. _Intervalle_. SYN. Intervallum, intermissio. USUS:
Non pœnitet me, intercapedinem scribendi studendique fecisse, _je ne me
repens pas d’avoir interrompu ma correspondance et mes études_.
INTERCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _Venir entre_. SYN. Intervenio.
PHRAS. Inter urbem colliculi aliquot intercedebant, _quelques collines
séparaient les divers quartiers de la ville_. Intercurrebant colliculi;
urbi interjecti erant colliculi; inter urbem flumenque colliculi
intererant, interjacebant. USUS: 1. Gaudiis fere ægritudo, læta
tristibus intercedunt. Inter nos vetus usus, consuetudo, amicitia, magna
officia, et paria intercedunt. Inimicitiæ mihi cum illo intercedunt.
Nox una intercesserat. 2. Obsto, adversor, refragor, _s’opposer à_,
_faire obstacle_. Sententiæ, legi, auctoritati alicujus intercedere.
Meæ rogationi nemo tribunorum intercessit. 3. Rogando impetro, _aut_
fidem meam interpono, _intervenir_ (_comme répondant_), _cautionner_.
Intercessi pro eo magnam pecuniam. (Intercedo, _intercéder_, _vulg.
est_), pro quo dicendum: supplico, deprecor pro, etc.
INTERCEPTĬO, ōnis, f. _Soustraction_, _vol_. USUS: Interceptio poculi,
prædæ, manubiarum.
INTERCEPTOR, ōris, m. _Celui qui dérobe_, _qui intercepte_. USUS: Prædæ
interceptor et fraudator.
INTERCESSĬO, ōnis, f. _Intervention_; _caution_. EPITH. Pestifera.
USUS: Intercessio stultitiam intercessoris arguebat. (Intercessio,
_intercession_, _vulg. est_), pro quo dicendum: Deprecatio.
INTERCESSOR, ōris, m. _Garant_. EPITH. Gravissimus, iniquissimus. USUS:
Nullo intercessore legem perculi. Intercessorem parare. (Intercessor,
_intercesseur_, _vulg. est_), pro quo dicendum: Deprecator.
1. INTERCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Couper par le milieu_. SYN.
Interscindo. USUS: Meæ ædes intercisæ. Cf. Cædo.
2. INTERCĬDO, is, cĭdi, ere, n. _Tomber_, _périr_, _disparaître_. SYN.
Cado. USUS: Pereant amici, dum una intercidunt inimici. Cf. Cado.
INTERCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Prendre_, _intercepter_. SYN. In
itinere capio, aufero. USUS: Litteras intercipere et aperire.
INTERCĪSĒ, _En coupant_ (_les phrases_), _par incises_. USUS: Intercise
dicere.
INTERCLŪDO, is, clūsi, clūsum, ere, a. _Fermer_, _couper_, _arrêter_.
SYN. Prohibeo, nego. USUS: Iter, fugam, commeatum, adversæ fortunæ
perfugium, libertatem alicui intercludere. Aditus ad aliquem omnes
intercludere. Locum præsidiis interclusum tenere. Legio a reliquo
exercitu interclusa. Locus frondibus interclusus. Animam alicui
intercludere. Cf. Impedio.
INTERCLŪSĬO, ōnis, f. _Action de boucher_. SYN. Impedimentum, occupatio.
USUS: Animæ interclusio, atque spiritus angustiæ, _suffocation_.
INTERCŎLUMNĬUM, ii, n. _Entre-colonne_. SYN. Columnarum intervallum.
USUS: Signa omnibus intercolumniis disposita.
INTERCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Survenir_, _s’interposer_.
SYN. Intercedo, intervenio. USUS: Pugnantibus intercurrere civitatis
principes. Cf. Intervenio.
INTERCURSŬS, ūs, m. _Intervention_. SYN. Interventus, intercessio. USUS:
Consulum intercursu rixa sedata est.
INTERCUS, ŭtis, omn. gen. _Qui est sous la peau_. USUS: Aqua intercus est
morbus, quem Græci hydropem vocant, _hydropisie_. Medicamentum dare ad
aquam intercutem.
INTERDĪCO, is, dixi, dictum, ere, a. et n. _Interdire_. SYN. Prohibeo,
veto, decretum interpono. USUS: Aqua et igni interdictus. Prætor de
fossis minimisque rebus interdicit. Huic fune vox interdicatur. Cf.
Prohibeo, Interdictum, Veto.
INTERDICTĬO, ōnis, f. _Interdiction_. SYN. Interdictum.
INTERDICTUM, i, n. _Arrêt_, _sentence du préteur_. SYN. Prætoris
edictum, vitandi formula. EPITH. Tyrannicum, quotidianum. PHRAS. Tota
urbs sub interdicto est, (_en lang. ecclés._:) _toute la ville est sous
l’interdit_. Urbs tota divinis interdicta est; cives omnes sacrorum
aditu arcentur, prohibentur. Interdictum est Pontificia auctoritate,
ne qua divina fierent in templis ejus urbis. Pontificium interdictum.
Pontificia interdictio cives omnes ab officiis divinis arcet; civitas
omnis Pontificio interdicto affecta, perculsa, mulctata est; Pontificia
auctoritate divinorum usu privata, sacris interdicta est. Pontificio
edictio triste silentium aris, templisque indictum est; sacris, sacrorum
usu, templorum adytis cives omnes Pontificio edicto excluduntur. USUS:
Cum aliquo interdicto contendere. Interdicta respuere.
INTERDĬU, _Pendant le jour_. Noctu, an interdiu.
INTERDUCTŬS, ūs, m. _Ponctuation_. SYN. Distractio _vel_ nota. USUS:
Oratio non spiritu pronuntiantis, nec interductu librarii, sed numero
coacta debet insistere.
INTERDUM, _Quelquefois_, _parfois_. SYN. Est, cum, nonnunquam. USUS:
Geminatio verborum interdum vim habet, alias leporem.
INTĔRĔA, _Cependant_, _tandis que_. SYN. Interim, tantisper, mediis
diebus, hoc interim spatio, inter hæc. )( Postea. USUS: Hæc dum Romæ
geruntur, Quintius interea, etc. Tu interea cessabis.
INTĔRĔO, is, ĭi _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. _Mourir_. SYN. Morior, pereo.
ADV. Funditus. PHRAS. 1. Multi cives peste interiere, _bien des personnes
sont mortes de la peste_. Magna civium interitio facta est; peste civium
plurimi sunt confecti, deleti; peste velut incendio civitas deflagravit;
res civitatis viresque pestilentia admodum sunt accisæ; peste, perinde
ac si internecino bello certatum esset, exhausta est civitas. 2. Omnia
interitura videntur, _tout semble devoir périr_. Ad occasum, exitium,
interitum civitatis vergunt omnia; ad interitum ruunt omnia; pessumire
videntur omnia; prope absunt ab exitio res urbis; omnia nobiscum peritura
videntur; omnia labi, fluere, occidere videntur. Cf. Pereo. USUS: Sine
dolore interire. Tabulæ illæ incendio interiere.
INTĔRĔQUĬTO, as, are, n. _Parcourir à cheval_. Dux interequitans suos
alloquebatur.
INTĔREST, imp. _Il importe_. SYN. Refert. PHRAS. 1. Hoc tua minimum
interest, _cela vous importe peu_. Hoc tua nullam in partem interest;
hoc ad te nihil; tua res in toc nulla agitur; hoc ad res tuas parum
pertinet, hoc tua nihil refert, hoc ad res tuas momenti nihil habet, vim
nullam habet. 2. Mea hoc multum interest, _cela m’importe beaucoup_.
Mea hoc multum refert; res in hoc agitur mea; hoc ad me valde pertinet;
hoc ad res meas valet in omnem partem, in omnes partes plurimum; ad
res meas multum interest, refert; permagni ponderis, maximi momenti ad
res meas est; momenti, ponderis habet plurimum. Inest in ea re momenti
plurimum ad causam meam. USUS: 1. Tuarum rerum multum interest. Omnium
interest. Plus, multum, permagni interest, quibus modis res fiant. 2.
Differt, differentia est, discrimen est, _il y a une différence_. Inter
doctum et rudem multum interest. Inter Zenonem et Aristotelem præter
verborum novitatem nihil interest. Hoc inter dignitatis fortunæque gradus
interest, interlucet.
INTERFĀRIS, atus sum, d. * _Interrompre_, _couper la parole_. USUS: Tum
Appius interfatur.
INTERFECTOR, ōris, m. _Meurtrier_, _assassin_. SYN. Percussor. USUS:
Hostes et interfectores reipublicæ.
INTERFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. _Tuer_, _massacrer_. SYN. Neco,
eneco, occido, ferro vitam eripio, morte mulcto, interimo, mortem
affero. ADV. Impune, nefarie, apertissime, publice. PHRAS. 1. Multi sane
interfecti sunt, _bien des gens ont été tués_. Cædes maxima est facta;
internecio civium est consecuta; cives occisione deleti; mors allata,
oblata multis; acerbissima morte affecti, numero viventium exturbati;
jugulati, trucidati, de medio sublati, interempti, perempti, luce privati
plurimi; multi cervices jugulum ferro præbuere, ferrum corpore recepere;
lux erepta multis; multi vita expulsi ferro concidere; obtruncati multi;
magna cædes perpetrata; multi mortiferis vulneribus icti cecidere; multi
spiculis perfossi, gladiis per adversum pectus transfixi; securi percussi
procubuere; magna strages, magna cædes est edita; ingenti cæde prostrati
sunt plurimi, internecioni dati; morti dediti, pecoris modo conscissi. 2.
Ipse se interfecit, _il s’est suicidé_. Mortem sibi ipse conscivit; vim,
manus sibi attulit; sua sibi manu vitam exhausit; ipse sibi ferro pectus
trajecit; suo sanguine manus ipse suas imbuit; liberum mortis arbitrium
occupavit; voluntariam mortem occupavit, sibi conscivit; occupavit fati
diem ipse adacto in pectus gladio, infelici dextera, suoque ictu mortem
invenit; ferrum ipse sibi in pectus demisit; in ferrum pectore incubuit;
sua manu cecidit; hausto veneno, intercisis venis, abruptis venis, misso
per venas sanguine longæ ætatis cruciatus antevertit, effugit; infamem
vitam turpissimo exitu fœdavit; sibi mortis diem admovit; vitam sibi
abrupit, extorsit; vitæ finem fecit; vim, manus sibi intulit. USUS: Per
insidias eum interfecisti. Cf. Cædes, Interimo, Occido.
INTĔRIM, _Pendant ce temps_, _cependant_. SYN. Interea, tantisper, inter
hæc. USUS: Interim Varus Uticam venit.
INTĔRĬMO, is, ĕmi, emptum, ere, a. _Tuer_, _détruire_. SYN. Interficio,
interim affero. PHRAS. A furioso homine interemptus est, _il fut tué pur
un homme en fureur_. Furiosi hominis manu percussus interiit, sublatus
est; lux, vita illi erepta est; furiosi hominis manu ictus occubuit,
mortem oppetit; eum homo furiosus ab jugulo, ita ut per costas ferrum
emineret, terræ affixit; stricto gladio pectus transegit; cultrum illi in
corde defixit; gladium superne jugulo defixit; mortifero vulnere furiosi
manu ictus præceps in vulnus obiit; prolapsus in vulnus cecidit exanimis;
ejus latus homo furiosus gladio hausit; ejus pectus stricto gladio homo
furiosus semel iterumque percussit. Cf. Interficio. USUS: Lucretia se
ipsam interemit.
INTĔRĬOR, ōris, com. gen. _Intérieur_, )( Exterior. USUS: Nihil mente
interius. Interior ædium pars. Interiores litteræ, et reconditæ.
INTĔRĬTŬS, ūs, m. _Mort_, _destruction_. SYN. Occasus, obitus. EPITH.
Acerbus, crudelis, immaturus, justus, optatissimus, paternus, perceler,
repentinus, similis, universus, voluntarius. USUS: Natura omnium rerum
interitus atque obitus conficit. Nihil non aliquando ad interitum
redigetur. Ea res interitum rei publicæ afferet. Interitus et dissipatio.
Cf. Ruina, Excidium.
INTERJĂCĔO, es, jăcŭi, ere, n. _Être situé entre_. USUS: Interjacebat
campus, colles imminebant.
INTERJECTĬO, ōnis, f. _Insertion_. SYN. Interpositio. USUS: Interjectio
verborum.
INTERJECTŬS, ūs, m. _Interposition_. SYN. Interjectio. USUS: Luna terræ
interpositu interjectuque deficit, _la lune s’éclipse quand la terre se
place entre elle et le soleil_.
INTERJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Mettre entre_. SYN. Interpono.
USUS: Nasus quasi murus oculis interjicitur. Inter illorum ætates
interjectus Cato. In voluptatibus nullo intervallo interjecto dies
noctesque versari. Alii aliis interjecti.
INTERLŎQUOR, ĕris, lŏcūtus sum, loqui, d. _Interrompre_. USUS: Siccine
mihi interloqueris?
INTERLŪCĔO, es, ere, n. _Paraître_, _briller entre_; _luire_. SYN.
Eluceo, emineo. Inter dignitatis fortunæque gradus hoc interlucet, hoc
discrimen est, _il y a cette différence_.
INTERMĔDĬUS, a, um, _Interposé_, _intercalé_. SYN. Medius, interjectus,
intermissus. USUS: Planities intermissa collibus, urbemque inter et
flumen intermedia. Est quidam interjectus, intermedius, et quasi
temperatus, in neutro excellens, utriusque particeps, vel utriusque
potius expers. Cf. Medius.
INTERMĬNĀTUS, a, um, _Non limité_, _qui est sans fin_. SYN. Infinitus,
immensus, æternus. )( Terminatus.
INTERMĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Menacer_. SYN. Minor. Cf Minari.
INTERMISSĬO, ōnis, f. _Interruption_. SYN. Intervallum, intercapedo,
relaxatio. USUS: Nunc, propter intermissionem forensis operæ, sine ulla
intermissione temporis dies noctesque litteris vaco.
INTERMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Suspendre_, _interrompre_. SYN.
Interdum conquiesco, intermissionem facio. )( Retineo. ADV. Jam diu.
USUS: 1. In maximis occupationibus nonnunquam intermitto studia doctrinæ,
consuetudinem pristinam. 2. Planities intermissa collibus. Paucis diebus
intermissis, _après quelques jours d’intervalle_.
INTERMŎRĬOR, ĕris, mortŭus sum, mori, d. _Mourir dans l’intervalle_,
_être oublié_. SYN. Pereo, morior. USUS: Nullum apud te officium
intermoritur.
INTERMUNDĬA, ōrum, pl. n. _Espaces entre les mondes_. SYN. Spatium inter
mundos Epicuri interjectum. USUS: Tanquam modo ex Epicuri intermundiis
descendisset.
INTERNĔCĪNUS, a, um, _Meurtrier_. SYN. Crudelis, inexpiabilis,
ubi necesse sit omnes necari. USUS: Bellum internecinum, _guerre
d’extermination_.
INTERNĔCĬO, ōnis, f. _Tuerie_, _mort_, _carnage_. SYN. Exitium,
interitus, exstictio. EPITH. Magna. USUS: Internecionem facere.
Internecione cives liberare. Cf. Cædes.
INTERNĔCO, as, cŭi, ctum, are, a. _Tuer_. USUS: Hostibus internectis. Cf.
Interficio.
INTERNOSCO, is, nōvi, ere, a. _Distinguer_. SYN. Secerno, discerno. ADV.
Difficulter, perdifficiliter. USUS: Verum a falso, dignumque an indignum
sit, internoscere. Cf. Discerno.
INTERNUNTĬUS, ii, m. _Messager_, _parlementaire_. SYN. Interpres. EPITH.
Assiduus. USUS: Assiduis cum illo internuntiis egi.
INTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Broyer dans_. USUS: Tu intrivisti,
tibi exedendum est (PROV.), _le vin est tiré, il faut le boire_.
INTERPELLĀTĬO, ōnis, f. _Interruption_. SYN. Interventus. USUS:
Interpellatione mei familiaris interrupta est mea epistola.
INTERPELLĀTOR, ōris, m. _Importun_, _fâcheux_. SYN. Interventor. EPITH.
Minus molestus. USUS: In litteris sine interpellatoribus molestis versor.
INTERPELLO, as, avi, atum, are, a. _Interrompre_. SYN. Interrumpo,
impedimento sum. ADV. Odiose, paulum. USUS: Tu vero ut me interpelles et
appelles, ut obloquare et colloquare, velim. Ab aliquo interpellari. Cf.
Impedio.
INTERPŎLO, as, avi, atum, are, a. _Modifier_, _réparer_. SYN. Renovo.
USUS: Togam prætextam quotannis interpolare. Ædes interpolare. Demendo,
mutando, curando, ne littera appareat, interpolando.
INTERPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Mettre entre_, _insérer_. SYN.
Interjicio, in medio colloco. ADV. Facete. PHRAS. 1. Mediæ orationi
leviora argumenta interponimus, _au milieu du discours, nous plaçons des
arguments plus faibles_. Leviora argumenta mediæ orationi inteximus,
includimus, inserimus, interjicimus; in mediam orationem conjicimus,
conferimus; levioribus argumentis in media oratione locum damus. 2. His
me causis non interponam, _je ne me mêlerai pas à ces affaires_. In res
tam ancipites et tumultuosas me non immittam; non inferam, non intrudam,
non offeram, non implicabo, non miscebo; curando aliena non me eo sciens
prudensque demittam, unde exitum videam nullum. Cf. Implico. USUS: Sæpe
etiam versus interponitur. Se, suam fidem in aliquam rem interponere.
Auctoritatem suam ac operam, studium, laborem pro aliquo interponere.
Non interpono meum judicium. Audaciæ alicujus se, legem, religionem
interponere.
INTERPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Interposition_. EPITH. Difficilior. USUS: Cum
personarum certarum interpositione.
INTERPŎSĬTŬS, ūs, m. _Interposition_. SYN. Interjectio. USUS:
Interpositus terræ.
INTERPRES, ĕtis, m. _Qui explique_, _interprète_. SYN. Explanator,
internuntius, conjector. EPITH. Præclarus, religiosus, vaferrimus.
Interpretes exercitatissimi, fallaces, indiserti, molles, prudentissimi,
publici, veteres. USUS: Interpretes Poetarum Grammatici. Astrologus
cœli interpres. Per interpretem agere, loqui. Per amicos, sequestres et
interpretes judicium corrumpere.
INTERPRĔTĀTĬO, ōnis, f. _Interprétation_, _sens_. SYN. Notatio,
etymologia. EPITH. Satis acuta, nimis callida, indigna, magna, malitiosa,
mendax, non molesta. USUS: Juris, verbi, scripti vis et interpretatio.
Somnia interpretatione explicare.
INTERPRĔTOR, aris, atus sum, ari, d. _Interpréter_, _expliquer_. SYN.
Interpretationem facio, expono, interpretatione explico, expono; rem
obscuram declaro. PHRAS. 1. Interpretari Græcos Platonis libros,
_expliquer les livres de Platon_. Platonem de Græcis convertere; Græca
prope iisdem verbis Latine versa dicere. Quæ Plato Græco sermone
tractavit, Latinis litteris mandare. Græca Latine reddere; in Latinum
convertere; de Græcis latine dicere, in Latinum transferre; Latino
sermoni, Latinæ consuetudini tradere. 2. Eam rem varie interpretabantur
homines, _les hommes interprétaient différemment cette action_. Eam
rem alii alio trahebant; alii civile id rebantur, quidam ad sævitiam
trahebant; ea res non uno modo ab omnibus accepta est, aliis in
superbiam vertentibus, ac per ambitionem factam memorantibus, aliis
benignius interpretantibus; res accepta aspere a plerisque omnia prave
æstimantibus, in deterius referentibus, in deterius recta detorquentibus,
mollius contra ab aliis, ex indole mitiore, facta æstimantibus.
Cf. Accipio in bonam _vel_ malam partem. USUS: Legum, verborum vim
interpretari. Interpretari voluntatem alicujus ex facto. Dicta male,
_vel_ mitiorem in partem interpretari. Neque recte, an perperam,
interpretor, _est-ce bien, est-ce mal? Je ne me prononce pas_.
INTERPUNCTĬO, ōnis, _Signe de ponctuation_. SYN. Interpunctum,
interductus. USUS: Res parvæ prope in singulis litteris, atque
interpunctionibus verborum occupatæ.
INTERPUNCTUM, i, n. _Pause_, _signe de ponctuation_. SYN. Interpunctio,
distinctio. USUS: Interpuncta verborum.
INTERPUNCTUS, a, um, _Ponctué_. SYN. Distinctus. USUS: Interpuncta alias
et distincta intervalla orationis delectant.
INTERQUĬESCO, is, quĭēvi, quĭētum, ere, n. _Se reposer de temps en
temps_. SYN. Requiesco. ADV. Paulum.
INTERREGNUM, i, n. _Interrêgne_. SYN. Tempus, quo rege vacat regnum, dum
novus creetur. USUS: Res ad interregnum spectat, venit, deducta est.
INTERREX, rēgis, m. _Interroi_. SYN. Qui demortui regis locum tenet.
USUS: Interregem facere, creare, eligere, prodere.
INTERRŎGĀTĬO, ōnis, f. _Interrogation_, _question_. EPITH.
Interrogationes captiosæ, fallaces, faciles, aptæ, paucissimæ,
stultissimæ.
INTERRŎGĀTĬUNCŬLA, æ, f. _Petite interrogation_. EPITH. Interrogatiunculæ
angustæ, minutæ. USUS: Cato minutis interrogatiunculis, quasi punctis,
quod proposuit, effecit.
INTERRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Interroger_. SYN. Quæro, percunctor,
rogo, requiro, sciscitor, rogito. PHRAS. Multis eum interrogavi, _je l’ai
longuement interrogé_. Interrogando ursi, quæsivi de eo, quid egisset;
requirebam ex eo, sciscitabar; captioso etiam interrogationis genere
utebar; percontabar sollicite, rogitabam, nihil tamen percontationibus ex
eo exsculpere poteram. USUS: Interrogari ab aliquo de aliqua re.
INTERRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Rompre par le milieu_, _briser_;
_interrompre_. SYN. Interpello, dirimo. USUS: Pontem interrumpere.
Amicitiam interruptam instaurare. Interruptis ac morientibus vocibus.
INTERRUPTĒ, _D’une manière coupée_. )( Continenter. SYN. Intercise,
incisim.
INTERSCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Couper par le milieu_,
_détruire_. USUS: Pontem ei a tergo interscindi jussit.
INTERSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Écrire entre deux lignes_.
USUS: In litteris tuis aliquid interscripsi.
INTERSĔCO, as, cŭi, sectum, are, a. _Couper par le milieu_. SYN. Seco.
INTERSĒPĬO, is, sepsi, septum, ire, a. _Fermer_, _enclore_. USUS: Urbem
vallo intersepire.
INTERSEPTUS, a, um, _Bouché_, _interdit_. SYN. Interclusus, obstructus,
vallatus, munitus. USUS: Iter ad gloriam nemini est interseptum.
INTERSPĪRĀTĬO, ōnis, f. _Respiration_. SYN. Respiratio. USUS: Æqualibus
interspirationibus uti.
INTERSUM, es, fŭi, esse, n. _Être présent_. SYN. Adsum. )( Absum. USUS:
1. Consiliis, in consiliis aliorum interesse. Ipse interfui, præsens
vidi. 2. Intercedo, _être placé entre_. Inter eos Tiberis et pons
interest. Cf. Præsens, Coram.
INTERTRĬMENTUM, i, n. _Usure_, _dommage_. SYN. Detrimentum.
INTERTURBĀTĬO, ōnis, f. _Trouble_, _émotion_. USUS: Animi interturbatio.
INTERTURBO, as, avi, atum, are, a. _Troubler_, _inquiéter_. SYN. Valde
turbo.
INTERVALLUM, i, n. _Séparation_, _intervalle_. SYN. Spatium, discrimen.
EPITH. Infinitum, longum, majus, minimum, perlongum, latum, tantum;
intervalla æqualia, certa, distincta, interpuncta, dupla et tripla,
imparia, modica, multa, reliqua, sesquialtera. USUS: 1. Temporum
locorumque intervallo longo disjuncti sumus. Dolor si longus, est levior,
dat enim intervalla et relaxat. Intervalla vocis, sonorum in loquendo. 2.
Temporis spatium, _intervalle (de temps)_. Tanto intervallo ad te revisi.
Longo intervallo te non vidi. Atticismus mihi ex intervallo regustandus
est. Cf. Spatium.
INTERVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n., _nonnunquam_ a. _Venir à
l’improviste_. SYN. De improviso venio, incurro; intercedo, intersum.
USUS: Vereor, ne molesti quidam loquentibus nobis interveniant. Casu
interventum est.
INTERVĔNTOR, ōris, m. _Visiteur_. USUS: Vacuo ac ab interventoribus
liberiore die.
INTERVENTŬS, ūs, m. _Arrivée imprévue_. SYN. Inopinatus adventus. USUS:
Interventu ejus et interpellatione jurgium discussum est.
INTERVERTO, is, verti, versum, ere, a. _Soustraire_, _détourner_;
_dépouiller_, _frustrer qqn de qqch_. SYN. Præripio, intercipio. USUS:
Dona, pecunias, ædilitatem intervertere alicui atque ad se transferre.
INTERVĪSO, is, ere, a. _Aller voir_, _visiter_, _rendre visite_. SYN.
Inviso. ADV. Crebro. Cf. Viso.
INTESTĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui ne peut témoigner (en justice)_. SYN.
Qui nec testem agere, nec testimonium facere potest. USUS: Homo sacer,
sceleratus et intestabilis.
INTESTĀTO, _Intestat_, _qui n’a pas testé_. SYN. Nullo facto testamento.
USUS: Intestato mortuus est.
INTESTĀTUS, a, um, _Qui n’a pas fait de testament_. SYN. Intestato
mortuus.
INTESTĪNUM, i, _sæpissime_: INTESTĪNA, orum, n. pl. _Intestins_,
_entrailles_. SYN. Ilia, viscera. EPITH. Medium. USUS: Graviter ex
intestinis laborabam. Tum adstringentibus se intestinis, tum relaxantibus.
INTESTĪNUS, a, um, _Intérieur_, _domestique_. SYN. Domesticus, interior.
)( Extraneus. USUS: Occultum, intestinum bellum, _guerre civile_.
Intestinum, inclusum malum. Intestinus timor, dolor.
INTEXO, is, xŭi, textum, ere, a. _Tisser dans ou sur_. SYN. Contexo,
interpono, implico. ADV. Prudenter. USUS: Aliquid in causa prudenter
intexere, _glisser prudemment qqchose dans une cause_. Vestis coloribus
variis intexta.
INTĬMĒ, _Affectueusement_. SYN. Enixe, ex animo. USUS: Intime aliquem
commendare.
INTĬMUS, a, um, _Intérieur_, _caché_. SYN. Reconditus, arcanus,
familiaris. PHRAS. Intima sua mihi concredit, _il me confis tous ses
secrets_. Ad intima ejus consilia perveni; arcana omnia, abditosque
sensus speculor; arcana omnia vel ipso prodente cognosco; arcana ejus
omnia elicio. Intimus sum ejus consiliis; nihil consiliorum ejus me
latet. Cf. Arcanus, USUS: 1. Intimi sensus animi, consilia intima. Ex
intima arte et philosophia multa disputavi. 2. Domesticus, familiaris,
_intime_. Antonius Clodio intimus. Est in meis intimis. Tectissimus ad
alienos, intimis apertior sum.
INTINGO, is, tinxi, tinctum, ere, a. _Tremper dans_. SYN. Madefacio,
humecto.
INTŎLĒRĀBĪLIS, e, gen. com. _Intolérable_, _insupportable_. SYN.
Non ferendus, intolerandus. )( Tolerabilis. ADV. Admodum. PHRAS.
Intolerabilis est ejus arrogantia, _son orgueil est intolérable_. Res est
indigna, acerba et omnibus intoleranda; immensa est ejus, nec ferenda
insolentia. Quis hominem cum ea superbia et insolentia ferat? USUS:
Dolor, fœditas intolerabilis.
INTŎLĔRANDUS, a, um, _Intolérable_. SYN. Intolerabilis. USUS: Intoleranda
licentia.
INTŎLĔRANS, antis, omn. gen. _Qui ne peut supporter_. SYN. Impatiens,
impotens. USUS: Corpora laboris intolerantissima. Cf. Impatiens.
INTŎLĔRĀNTER, _D’une manière insupportable_. SYN. Insolenter. USUS:
Intoleranter dolere, se jactare.
INTŎLĔRANTĬA, æ, f. _Insolence_, _tyrannie insupportable_. SYN.
Insolentia. USUS: Hæc non privati insania sed regis intolerantia est.
INTŎNO, as, ŭi, ātum, are, a. _Tonner_; _crier avec force_. SYN. Tono,
sono. USUS: Hesterna concione vox ejus intonuit.
INTONSUS, a, um, _Qui n’est pas tondu_. )( Tonsus. Coma intonsa, _longs
cheveux_.
INTORQUĔO, es, torsi, tortum, ere, a. _Brandir_, _lancer contre_.
Immitto, jacio, jaculor. USUS: Telum, calumniam intorquere in aliquem.
INTRA, _A l’intérieur_, _dans_. SYN. Inter, in interiore parte. USUS: 1.
Intra muros. Hæc intra decem annos sunt gesta. 2. Minus quam necesse sit,
_au-dessous de_. Intra modum loqui. Epulamur non modo non contra legem,
sed etiam intra legem.
INTRACTĀTUS, a, um, _Indompté_. USUS: Equus intractatus, indomitus.
INTREMO, is, ŭi, ere, n. _Trembler_. SYN. Tremo.
INTRĔPĬDĒ, _Sans trembler_. SYN. Sine pavore, audacter, posito metu.
INTRĔPĬDUS, a, um, _Intrépide_. SYN. Impavidus, timore solutus. Cf. Audax.
INTRĪCO, as, avi, atum, are, a. _Embarrasser_, _embrouiller_. )( Extrico.
Cf. Implico.
INTRO, _A l’intérieur_. USUS: Ire, ferre intro.
INTRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Entrer_. SYN. Introeo, ineo, subeo,
ingredior, accedo. )( Exeo. ADV. Penitus. PHRAS. Tu meam domum intrare
ausus es? _Quoi! vous osez entrer dans ma maison?_ Tu meas ædes accedere;
tu vestigium in ædes facere; tu intro te conjicere ausus es? Tu eo pedem
inferre; tu vestigium ibi ponere; eo te inferre; pedem ibi ponere ausus
es? Cf. Ingredior. USUS: Intrare limen, domum, regnum. In alicujus
familiaritatem intrare. Cf. Ineo.
INTRŌDŪCO, is, duxi, ductum ere, a. _Introduire_. SYN. Induco, facio,
adduco, fingo. USUS: Consuetudinem, ambitionem in urbem introducere.
Illum reprehende, qui initium introduxit. Introducere aliquem loquentem.
INTRŌDUCTĬO, ōnis, f. _Introduction_. USUS: Adolescentum nobilium
introductiones judicibus pro præmio fuere.
INTRŎĔO, is, ĭi _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. _Entrer_. SYN. Intro. )( Exeo.
ADV. Honeste. USUS: In urbem, in vitam introire. Cf. Intro, Ingredior.
INTRŌFĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, v. anom. a. _Porter dans_. USUS:
Lectica introferri solitus est in urbem.
INTRŎĬTŪS, ūs, m. _Entrée_. SYN. Aditus. EPITH. Apertus, clandestinus,
desertus, nocturnus, primus. USUS: 1. Ad omnes portas et introitus
armatos homines opponit. 2. Ingressio, initium, _commencement_. Hic sit
introitus defensionis.
INTRŎMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Introduire_. )( Emitto. USUS:
Limen patefactum est, ut intromissus me in lecto trucidaret.
INTRORSUM _vel_ INTRORSUS, _Au dedans_, _à l’intérieur_. USUS: Introrsum
turpis, _foncièrement vicieux_.
INTROSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. et n. _Regarder dans_, _examiner
à fond_. SYN. Inspicio. ADV. Penitus. USUS: Agite, inferte oculos in
curiam, introspicite omnes reipublicæ partes, perspicite omnium mentes.
Cf. Considero.
INTRŌVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Appeler au dedans_, _faire entrer_.
SYN. Accerso, advoco. )( Evoco.
INTRŪDO, is, trūsi, trūsum, ere, a. _Pousser par force_, — se,
_s’imposer_. USUS: Ipse se inferebat, intrudebat. Cf. Implico, Interpono.
INTŬĔOR, ĕris, tŭĭtus sum, eri, d. _Regarder_. SYN. Video, contueor,
contemplor, aspicio. ADV. Acriter, bene, paulisper, studiose. PHRAS. Hic
mos est hominum, ut in repentinis adversisque casibus cœlum intueantur,
_c’est la coutume des hommes, quand il leur arrive quelque malheur, de
regarder le ciel_. Ut si quid præter opinionem et contra voluntatem
accidit, cœlum suspiciant, aspectent; ad cœlum spectent, oculos tollant,
aciem oculorum intendant. 2. Immotis oculis me intuetur, _il me regarde
fixement_. Aciem in me intendit, exacuit, exercet; oculos in me defigit;
hæret in vultu meo; oculos a vultu non movet. Cf. Aspicio. USUS:
Intuebamur, nec tuendi satietas nos capere poterat. Intueri aliquid
oculis, animo complecti. Animo aliquem infesto, iniquo, infenso intueri.
Aliquid acriter intueri. Cf. Video.
INTŬMĔO _vel_ INTŬMESCO, is, tŭmŭi, ere, n. _S’enfler_. SYN. Inflor, in
tumorem convertor. Cf. Tumeo.
INTUS, _Au dedans_. )( Foris. USUS: Intus inclusum periculum, intus equus
Trojanus.
ĬNULTUS, a, um, _Impuni_. SYN. Impunitus. USUS: Inultum aliquid pati,
relinquere. Cf. Impunitus.
ĬNUNDO, as, avi, atum, are, n. et a. _Inonder_. SYN. Alluo, obruo. PHRAS.
1. Aqua inundat late omnia, _l’eau inonde au loin la plaine_. Effert
aqua se alveo; alveum exit; extra alveum effunditur; littora superat,
transgreditur; diffunditur unda, camposque circumjectos rigat; fluctibus
terram occupat; effusus super ripas amnis campos segetesque operit. USUS:
Terram inundat aqua.
ĬNURBĀNĒ, _Sans élégance_, _sans esprit_. SYN. Insulse, inconcinne.
ĬNURBANUS, a, um, _Incivil_, _grossier_. SYN. Insulsus, infacetus,
inhumanus, inops humanitatis, ineptus, odiosus, putidus. )( Urbanus. Cf.
Ineptus.
ĬNŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. _Brûler sur_, _graver_, _imprimer_;
_imprimer (une tache)_, _appliquer_, _imposer_. SYN. Infligo, imprimo.
USUS: Æternas alicujus nomini maculas, famam superbiæ alicui, dolorem
ossibus et cineri alicujus inurere. Censoriæ severitatis notam alicui
inurere. Odium inustum penitus hominum mentibus.
ĬNŪSĬTĀTĒ, _Contre l’usage_. SYN. Insolenter.
ĬNŪSĬTĀTUS, a, um. _Inusité_. SYN. In solens, inauditus, præter
consuetudinem novus. )( Usitatus. USUS: Inusitata sunt, prisca fere
et vetusta, ac ab usu quotidiani sermonis intermissa. Ecquid in rebus
inusitatis Græcorum more verbis etiam utamur inauditis. Cf. Insolitus,
Novus.
ĬNŪTĬLIS, e, gen. com. _Inutile_. SYN. Ad nullam rem utilis, ad nullam
partem utilis, qui nulli usui est. )( Utilis. ADV. Summe. USUS:
Perniciosus et inutilis civis.
ĬNŪTĬLĬTAS, ātis, f. _Inutilité_; _danger_. SYN. Damnum.
ĬNŪTĬLĬTER, _Inutilement_, _en vain_. SYN. Frustra. USUS: Frustra aliquid
proferre et inutiliter. Cf. Frustra.
INVĀDO, is, vāsi, vāsum, ere, n. et a. _Attaquer_, _se jeter sur_. SYN.
Adorior, impetum facio, involo, irruo, irrumpo, peto, vim facio, incurro
in aliquem, incurso, invehor. PHRAS. Invasit hominem terror, _la frayeur
s’est emparée de cet homme_. Incidit terror animo hominis; incessit
hominem terror; repentino terrore perculsus est. Cf. Terror. USUS:
Invadere aliquem, in alicujus nomen; in prædam. Mirus hominem furor,
dolor, terror invasit. Cf. Aggredior, Impetus, Adorior.
INVĂLESCO, is, lŭi, ere, n. _Se fortifier_. SYN. Novas vires sumo,
corroboror, confirmor, firmior fio. USUS: Invaluit, potentius jam malum
est quam ut sedari possit. Invaluit adeo ejus audacia, et vetustate
corroborata est. Cf. Cresco.
INVĂLĒTŪDO, ĭnis, f. _Indisposition_, _mauvaise santé_. SYN. Valetudo
infirma. USUS: Invaletudine tua valde commoveor et conturbor.
INVĂLĬDUS, a, um, _Faible_, _malade_. SYN. Infirmus. USUS: Invalidi
milites. Cf. Debilis, Infirmus.
INVECTĬO, ōnis, f. _Importation_. )( Exportatio. USUS: Rerum, quibus
abundamus, exportatio, quibus egemus, invectio.
INVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Amener_, _importer_. SYN. Importo.
ADV. Acerbius, aperte, asperius, contumeliosius, copiose, graviter,
liberius, paratius, petulanter, rhetorice, vehementius. USUS: 1. Pecuniæ
in ærarium invectæ. Quemcumque casum fortuna invexerit, feram. 2. Insurgo
in aliquem, objurgo, _se jeter_, _s’emporter contre qqn_. Acerbe in
aliquem invehi, maledicere, insectari. Vehementius in illum nugatorem
invehebat. Invehens in Catonem Cæsar. Cf. Objurgo.
INVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. _Trouver_. SYN. Reperio, deprehendo,
pervestigo, nanciscor, excogito. ADV. Acute, plane, sapientius, subdole,
versute. PHRAS. Plerasque artes Græci invenere, _les Grecs ont inventé
presque tous les arts_. Græcia inventrix doctrinarum; primi artes
peperere, protulere Græci; artium plerarumque cognitionem Græcia aperuit;
artium incunabula plurimarum in Græcia sunt. Cf. Excogito. USUS: Facinus,
astutiam, crimen, remedium, rationem invenire et comminisci. Invenio te
in culpa esse.
INVENTĬO, ōnis, f. _Découverte_. Illa, quæ investigat occulta, inventio
et excogitatio dicitur.
INVENTOR, ōris, m. _Auteur_. SYN. Auctor. USUS: Cicero princeps et auctor
copiæ verborum, inventor, compositor, architectus.
INVENTRIX, īcis, _Celle qui découvre_. Inventrix et magistra legum
Philosophia, _la Philosophie est la mère des lois_.
INVENTUM, i, n. _Découverte_. EPITH. Probabile, necessarium, antiquis
divinum. USUS: Tot artes, tot scientiæ, tot inventa. Eorum inventis et
legibus omnem rempublicam constitutam habemus.
INVĔNUSTUS, a, um, _Qui est sans beauté, sans grâce_. USUS: Quod
proposuit, explicat expedite non invenustus auctor.
INVĔRĒCUNDUS, a, um, _Impudent_. SYN. Impudens, non verecundus. )(
Verecundus. USUS: Inverecundum animi ingenium possidet. Cf. Impudens.
INVERSĬO, ōnis, f. _Ironie_. SYN. Ironia. USUS: Inversio verborum.
INVERTO, is, verti, versum, ere, a. _Retourner_, _changer_. SYN. Immuto,
verto, perverto. USUS: Pompeius totum nobis negotium invertit. Quam cito
se invertit. Cf. Verto.
INVESTĪGĀTĬO, ōnis, f. _Recherche attentive_. SYN. Inquisitio, indagatio,
conquisitio veri. EPITH. Facilior, propria.
INVESTĪGĀTOR, ōris, m. _Investigateur_. EPITH. Acer et diligens. USUS:
Varro diligentissimus investigator antiquitatis.
INVESTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Rechercher attentivement_. SYN.
Exquiro, indago, scrutor, perscrutor, perquiro, persequor, vestigiis
odoror. ADV. Diligentius. USUS: Perquirere, patefacere, investigare
conjurationem. Cf. Indago, Quæro.
INVĔTĔRASCO, is, ere, n. et a. _Item_:
INVĔTĔRO, as, avi, atum, are, a. _Vieillir_, _s’affaiblir avec le temps_.
SYN. Consenesco. USUS: Nihil inveterascere, nihil exstingui, nihil cadere
debet eorum, in quibus beata vita consistit. Inveteravit jam ea opinio.
Macula hæc insedit, et inveteravit in nomine populi Romani. Inveterata
nostra amicitia.
INVĔTĔRĀTĬO, ōnis, f. _Maladie invétérée_. USUS: Ut in corporibus
inveteratio ægre pellitur, sic in animis perturbatio.
INVĬCEM, _Tour à tour_, _mutuellement_. SYN. Mutuo, vicissim. USUS: Totos
dies eramus simul invicem.
INVICTUS, a, um, _Invincible_. SYN. Qui vinci non potest, inexpugnabilis,
insuperabilis. )( Devictus. USUS: Quibus viris respublica invicta stat?
nomen invictissimi imperatoris consecutus. Animi excelsi atque invicti
magnitudo, Cf. Fortis, Facta egregia.
INVĬDENTĬA, æ, f. _Sentiment de jalousie_. )( Misericordia. USUS:
Invidentia est ægritudo suscepta propter alterius res secundas, quæ nihil
nocent invidenti. Cf. Invidia.
INVĬDEO, es, īdi, isum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Porter envie_. SYN.
Alienis bonis mœreo. )( Faveo. ADV. Aperte, maxime, obscure, occulte,
paululum, vehementer, valde, sane. PHRAS. Multi mihi invident, _bien
des hommes me jalousent_. Sunt, quos meus in hac republ. splendor
offendat, lædat, pungat, angat, sollicitet, afficiat, urat, torqueat,
excruciet, gravius afficiat. Non desunt, quos mea dignitas, mea amplitudo
male habeat; quibus dolori sit meus honor. Florere me dignitate,
existimatione, honore; tantum honoris mihi haberi nonnulli moleste,
graviter, acerbe, ægre, iniquo animo, non satis æquo animo ferunt. Angit
animos quorumdam hic splendor meus; sollicitos habet quosdam hæc dignitas
mea. Valde me multorum invidia exercet; multum est mihi cum invidis
negotii; novi multorum animos in me malevolentia suffusos; invident multi
mihi, mordent clanculum. Cf. Invidus. USUS: Alterius honori, virtuti,
fortunis præstantibus et florentibus invidere.
INVĬDĬA, æ, f. _Jalousie_, _envie_; _haine_, _malveillance_. SYN.
Malevolentia, offensio. EPITH. Aliena, communis, detestanda, falsa,
imbecilla, iniquissima, inveterata, justissima, magna, par, popularis,
recens, senatoria, singularis, summa, tribunitia, vehemens. PHRAS. 1.
Invidiam alicui conflare, _rendre quelqu’un odieux_. Invidiam alicui
concitare, commovere, facere, parare; in invidiam rapere, vocare,
adducere; invidiam facti conferre in alterum; invidia gratiæ externæ
onerare aliquem; lacerare invidia clarissimum quemque; invidiæ mactare.
2. Invidiam incurri, _on a excité contre moi l’envie_. In invidiam veni;
invidiam subii; in invidiam adductus sum; invidiam contraxi. 3. In
invidia sum apud omnes, _tout le monde me jalouse_. Invidiam omnem omnium
habeo, sustineo; in invidia sum; ex invidia laboro; invidia premor,
flagro, conflagro, ardeo aliena. Invidia sum præcipua inter omnes. Cf.
Odiosus, Invidiosus, Odium. 4. Modestia invidiam lenit, _la modération
empêche l’envie_. Invidiam modestia sedat, comprimit, restinguit,
exstinguit; modesta vivendi ratio multum de invidia opum deonerat;
invidiam levat, liberat; efficit, ut invidia ponatur, deponatur, decedat;
ut invidiæ quasi sanguis mittatur. USUS: Invidiam alicui conflare.
Invidiam augere, inflammare, _exciter l’envie_. Invidiam a se transferre,
_écarter de soi l’envie_. Aliena splendere invidia, _s’élever en
calomniant les autres_. Disrumpi, æstuare invidia, _crever de dépit_.
INVĬDĬŎLA, æ, f. _Petite jalousie_. USUS: Nescio, quid inter eos
invidiolæ exortum est.
INVĬDĬŌSĒ, _Par jalousie_, _par haine_. SYN. Odiose. USUS: Invidiose
aliquem criminari.
INVĬDĬŌSUS, a, um, _Qui excite l’envie_. SYN. Odiosus, invisus, invidiam
habens. PHRAS. 1. Invidiosa est ea dignitas, _cette dignité excite
l’envie_. Magnam habet ea dignitas invidiam; multorum luminibus officit;
multorum luminibus obstruit ea fortunæ meæ amplitudo; invidiæ est; in
invidia est ea dignitatis amplitudo; urit animos multorum dignitatis ista
species. Cf. Invideo. 2. Invidiosus est multisque invisus, _il est haï
de tous_. In summam plurimorum invidiam incidit; nulla fruitur hominum
benevolentia; premitur odio multorum; in odio, in invidia est apud
multos; pauci sunt, qui illi faveant; qui bene sint in illum animati;
qui bene de illo existiment. Cf. Odiosus, Invisus. USUS: Invidiosæ
possessiones. Erit hoc tibi invidiosum. Aliquis invidiosus, ac multis
offensus.
INVĬDUS, a, um, _Envieux_, _jaloux_. SYN. Obtrectator, niger, malevolus,
lividus, iniquus, maledicus, inimicus, alienis bonis mœrens. PHRAS. Multi
sunt tibi invidi, _bien des gens sont jaloux de vous_. Multi sunt tuæ
laudis inimici; multos habes obtrectatores malevolentissimos; multorum de
te minus commodi sermones a malevolentia profecti volitant, lacerant te,
famamque tuam invidi non pauci; magna invidiæ pestis tibi imminet, in te
conflata est. 2. Nunquam desunt invidi, _jamais les envieux ne manquent_.
Nunquam desunt pestes quædam hominum aliena laude dolentium, alienis
bonis mœrentium; ubique incurras in homines malevolos, lividos, et ad
criminationem expeditos. Quis est, quem nulla unquam attigit invidia?
qui invidiam non experiatur? quem non mordeat aliorum invidentia? Cf.
Invideo, Invidia.
INVĬGĬLO, as, avi, atum, are, n. _Veiller à_. SYN. Cum cura et
sollicitudine vigilo. PHRAS. Scito me quieti publicæ invigilare, _sachez
que je veille au repos de la république_. Scito, me in speculis esse; in
specula collocatum, constitutum; scito, mihi quietem publicam curæ esse;
meæ curæ ac vigilantiæ esse demandatum excubare; me animo; curas meas
omnes, consilia, cogitationes in tuenda quiete publica evigilare. Cf.
Sollicitus.
INVĬŎLĀTĒ, _Inviolablement_. SYN. Integre, incorrupte.
INVĬŎLĀTŬS, a, um, _Inviolable_; _sacré_, _respecté_. SYN. Integer,
incorruptus. )( Violatus. USUS: Inviolata stabit vestra amicitia.
INVĪSO, is, i, um, ere, a. _Visiter_. SYN. Viso, visito. USUS: Sæpius
dominam nostram invisas, rogo. Cf. Viso.
INVĬSUS, a, um, _Odieux_, _haï_, _détesté_. SYN. Odiosus, quem æquo animo
videre, ferre, intueri non possumus; qui in odio est apud aliquem. USUS:
Quo quis callidor et versutior, hoc invisior et suspectior est. Cf.
Odiosus.
INVĪTĀMENTUM, i, n. _Attrait_, _charme_. SYN. Invitatio, incitamentum.
EPITH. Multum. USUS: Multa habet invitamenta urbis et fori. Invitamentum
afferre. Cf. Illecebra.
INVĪTĀTĬO, ōnis, f. _Invitation_. EPITH. Crebra, liberalis. USUS:
Invitationes, adventusque nostrorum hominum.
INVĪTĀTŬS, ūs, m. (_à l’abl. sing._). _Invitation._ SYN. Invitatio. USUS:
Primo mea sponte, deinde invitatu tuo hoc egi.
INVĪTĒ, _Non volontiers_, _malgré soi_. SYN. Repugnanter, invito.
INVĪTO, as, avi, atum, are, a. _Inviter_. SYN. Voco, allicio. )(
Deterreo, dehortor. ADV. Aliquoties, benigne, honorificentissime,
liberaliter, magnopere, passim, publice, studiose, valde, vulgo. PHRAS.
Ad cœnam me invitavit, _il m’a invité à dîner_. Ad cœnam me devocavit;
adhibuit ad convivium; convivam sibi esse me voluit; vocatu ejus cœnandum
mihi erat apud illum; ad cœnam me vocavit; cœnam dedit; cœna me accepit.
USUS: Tu invita mulieres, ego vires accivero. Quis est, qui eum tecto
domoque non invitet? Invitare aliquem, et allicere præmiis ad agendum
aliquid. Gloria invitari ad magna audenda. Cf. Voco.
INVĪTUS, a, um, _Qui agit à contre-cœur_, _malgré soi_. SYN. Non
libenter, rogatus, recusans, tergiversatus, contra voluntatem, repugnans,
repugnanter, coactus, dolens, perinvitus. PHRAS. 1. Invitus illum adii,
_c’est malgré moi que je suis allé le trouver_. Cum magna mea molestia
illum compellavi; adversante et repugnante natura; contra voluntatem
meam; cunctabundus, diuque reluctans, ac tergiversatus; prope resistens
ad eum pertractus fui; ingratiis et coactus ad illum attrahendus fui. 2.
Quanquam invitus, munus tamen in republica suscepi, _malgré moi, j’ai
accepté une charge dans la république_. Quanquam gravatus, accessi tamen
ad rempublicam; quanquam abhorrerem reipublicæ tractationem, quanquam
mihi nihil inimicius, nihil molestius forensi illo strepitu, tamen,
ingratiis licet meis, in has quotidianas dimicationes me obtuli; non sine
aliqua molestia et resistenti similis dignitatem eam admisi; commovebat
equidem oblato eo honore, onusque impositum fremens mœrensque accepi;
extorquendum erat invito, atque ingratiis, ut honorem eum admitterem;
prope resistenti munus id injunctum est; ad honoris ejus insignia frontem
cum adducerem, vultum averterem, jugum tamen ad extremum, quanquam
invitus, recepi. Cf. Abhorreo, Nolo. USUS: Invitus, per vim et imperium
feci. Sapiens nihil facit invitus, dolens, coactus. Eæ molestiæ, dudum
enim circumrodo, invito devorandæ sunt.
INVĬUS, a, um, _Inaccessible_, _inabordable_. )( Pervius. USUS: Invii
saltus.
INVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Appeler_, _invoquer_. SYN. Imploro. USUS:
Lucinam in pariendo invocant. Sociorum subsidium invocare. Cf. Imploro.
INVŎLĀTŬS, ūs, m. (_à l’abl. sing._). _Vol._ SYN. Volatus avium.
INVŎLO, as, avi, atum, are, a. _Se jeter sur_, _attaquer qqn_. SYN.
Invado. USUS: Involare in aliena. Cf. Impetus.
INVŎLUCRUM, i, n. _Enveloppe_. SYN. Integumentum. EPITH. Involucra multa.
USUS: Multis simulationum involucris tegitur, et quasi velis quibusdam
obtenditur hominis natura. Clypei involucrum.
INVOLVŌ, is, vi, vŏlūtum, ere, a. _Envelopper_. SYN. Circumplico. )(
Evolvo. USUS: Litteris me involvo. Virtute sua se involvere. Occulta,
involuta, latentia aperire. Videbam pacis nomine involutum fore bellum.
INVULNĔRĀTŬS, a, um, _Qui n’a reçu aucune blessure_. SYN. Integer,
inviolatus. )( Vulneratus.
IPSE, a, um, _Même_; _ce_, _cet_; _lui-même_. )( Alter. USUS: Illo
ipso tempore. Ille ipse Cæsar. Decem ipsos dies ibi fui. Istud ipsum
miserrimum puto. Hoc quid sit, per se ipsum non video, sed ex sequentibus.
ĪRA, æ, f. _Colère_. SYN. Iracundia, indignatio; stomachus,
excandescentia. EPITH. Acerbior, inveterata, naturalis, recens. PHRAS.
1. Atrox calumnia ad iram me concitavit, _cette atroce calomnie m’a
mis en colère_. Bilem mihi movit, commovit, concivit; ad iracundiam me
adduxit; stomachum mihi movit; stomachum mihi fecit; ad iram me impulit,
induxit, incitavit; calumniæ indignitas movit animum, iram mihi movit,
animum vehementer sollicitavit, accendit; animum exasperavit, odium
exacerbavit, irritavit; iram provocavit; animum indignatione accendit
atrocis calumniæ injuria, ira me implevit; iram exacuit, stomacho fuit
atrocis calumniæ indignitas. 2. Gravem iram concepi, _je me suis mis
fort en colère_. Iram imbibi vehementem et acerbam; ira animum cepit;
ingentem molem irarum alto ex animo ciebam; exarsi graviter iracundia;
excandui; stomachabar, commovebar vehementius; exarsi iracundia et
stomacho; ingentes jam dudum iras in pectore volvebam; ira repente
efferbui. Cf. Irascor. 3. Iram suam in aliquem effundere, _accabler qqn
du poids de sa colère_. Vertere iram in aliquem, factis simul dictisque
odium explere; iracundiæ in aliquem indulgere; iracundiam exercere;
iracundiæ servire, obsequi, parere; iram odiumque profundere in aliquem;
omne virus acerbitatis in aliquem evomere, effundere; stomachum in
aliquem erumpere, fremere, sævire, furere, nec iræ modum reperire. 4. Ira
jam deficit, _sa colère se calme_. Defervescit ira, remittit, decedit,
abscedit; mollitur ira; deflagrat paulatim; animorum ille ardor residet;
ira cadit. 5. Iram deposuit, il n’est plus en colère. Iracundiam omisit,
demisit; iram repressit, sedavit, coercuit, continuit; iram expedivit;
missam fecit; ex animo ejecit. 6. Iram sedavit, _il a apaisé sa colère_.
Leniter permulsit iram; iras lenivit; iracundiæ faces exstinxit; impetum
animi delinivit; ardorem animi compressit. USUS: Ira est libido puniendi
ejus, qui videatur læsisse injuria, cum qua nihil recte, aut considerate
fieri potest. Facere aliquid per iram. Iram gerere, concire, evomere. Ira
incendi, ardere. Orta est inter illos ira. Ira decessit.
ĪRĀCUNDĒ, _Avec colère_. SYN. Per iram, cum iracundia, cum stomacho.
)( Leniter, quiete. USUS: Vehementer ago, non iracunde. Iracunde et
intemperanter facere.
ĪRĀCUNDĬA, æ, f. _Penchant à la colère_, _colère_. SYN. Ira, acerbitas
quædam naturæ et rabies. )( Lenitas. EPITH. Bellatrix, effervescens,
gladiatoria, gravior, inimica, injusta, justa, præsens, vehemens,
utilis. USUS: Aliquem ad iracundiam adducere, _mettre qqn en colère_.
Iracundia et stomacho effervescere, efferri, inflammari, ardere, furere,
_être enflammé par la colère_. Iracundiam exercere; iracundiæ servire,
obsequi, parere, _céder à la colère_. Iracundiæ resistere, _résister à la
colère_. Iracundiam continere, _contenir sa colère_. Iracundiam omittere,
dimittere, _éviter la colère_. Iracundiam sedare, _se calmer_.
ĪRĂCUNDUS, a, um, _Qui se met facilement en colère_, _irascible_. SYN.
Qui facile et cito irascitur, proclivis ad iram, irritabilis. PHRAS. 1.
Natura iracundus est, _il est naturellement irascible_. Animi quodam
impetu dolori fere et iracundiæ paret; summa est naturæ acerbitate;
nullum animo spatium dat, nec indignationem intra se premit, aut
continet, sed ira ac cupiditate, pessimis consultoribus, grassatur;
ingenio præceps in iram est; ægritudinem animi non facile dissimulat;
præcipitis in iram animi est; iræ potens non est; iram nec premere novit,
nec tenere; iracundia illi præfervida; natura præceps in iram; iram in
promptu gerit; natura stomachosior est, et facile excandescit. Cf. Ira.
2. Natura non adeo iracundus sum, _je ne suis pas naturellement très
irascible_. Non adeo pronus, propensus ad iram sum; iræ non admodum
deditus sum; juris in me parum habet ira; non admodum inclino, propendeo
ad iram, ira mihi minime dominatur; alienus, remotus, intactus ab ira
sum; animus is est meus, in quo nulla pars iracundiæ locum habeat,
resideat. USUS: Morosi, anxii, iracundi et difficiles senes sunt.
Iracundus est factus.
ĪRASCOR, ĕris, rātus sum, asci, d. _S’irriter_, _se fâcher_. SYN.
Incendor; ira incendor, iratus fio; succenseo; animo incitor, excandesco,
stomacho et iracundia excandesco _vel_ effervesco. ADV. Admodum, facile,
furenter, justius, occulte, omnino, temere. PHRAS. 1. Non facile irascor
amicis, _je ne me mets pas facilement en colère contre mes amis_. Non
temere excandesco, commoveor, animo incitor, tametsi læsus ab amicis.
Non facile indignatio oboritur, indignatione non facile accendor, non
facile stomacho effervesco, iram gero in amicos; etiam in stomacho ridere
soleo. 2. Irascor etiamnum, _je suis encore en colère_. Iracundias adhuc
recentes habeo; ira etiamnum, et tacita indignatio animum stimulant;
necdum ira resedit; nondum ira mihi cecidit; nondum deflagrarunt conceptæ
in hominem iræ; frustra indignationem premo; frustra animi ægritudinem
dissimulo; clausæ etiamnum aures sunt obstrepente ira; nondum rabies
consedit; suis adhuc ardet ignibus concepta indignatio. Ardet adhuc
ira et dolore animus; erumpere adhuc ira gestit et in nefarium hominis
caput effundi; non mediocri etiamnum incedo iratus iracundia; adhuc
totus in fermento sum. 3. En, ut irascitur homo improbus! _Voyez, comme
ce drôle se fâche!_ En, ut ira implacabilis implicat animum; en, ut
in rabiem ira degenerat; ut exardescit homo improbus iracundia! quam
commotus, quam incensus est! ut ira inflammatus est, ut excandescit,
ut furit, ut stomachatur! En, quis furor hominem invasit! qua ira, quo
furore percitus, quam irato animo, quam percito agit omnia! En, quæ
hominem intemperies agitat! Vide, ut stomacho effervescat; ut iracundia
efferatur, inflammetur, ardeat, excandescat! ut vultum adducat,
supercilia contrahat, ut scintillet oculis, spumet ore, rabiem furoremque
toto pectore anhelet? En quas animo iras ingentes concipiat! ut ira ac
dolore confusus, præceps amentia feratur! ut bile turgeat ac intumescat!
ut iram animo capere vix possit! USUS: Peripatetici virum negant esse,
qui nesciat irasci.
ĪRĀTUS, a, um, _Irrité_. SYN. Incensus, ira incensus; iracundia
percitus, incitatus, inflammatus; in aliquem infestus, infensus; qui
animo alieno et averso est ab aliquo. )( Propitius. ADV. Dissimulanter,
merito. PHRAS. Illud iratus dixit, _il a parlé étant en colère_. Ira
incensus; animo irato et percito; incensus odio; iracundiæ permittens
dominatum animi; ira flagrans, occæcatus, tumens; impotens iræ in eas
contumelias erupit; irarum plenus; ira infensus; efferatus odio; ira
motus, victus, percitus; ardens ira; furens, inflammatus ira; accensus
ira tam inclementer locutus est; elatus iracundia sic stomachum erupit.
USUS: Irati proprium est cupere, a quo læsus videatur, ei quam maximum
dolorem inurere. Iratum proprie dicimus, exisse de potestate. Cf. Ira,
Irascor.
ĪRŌNĬA, æ, f. _Ironie_. SYN. Inversio, dissimulatio, dissimulantia. USUS:
Licenter usus est dissimulatione, quam ironiam Græci vocant.
IRRAUCĔO, es, ausi, ere, n. _S’enrouer_. SYN. Raucus fio. USUS: Æsopus,
si paulum irrauserit, ridetur.
IRRĔPĂRĀBĬLIS, e, gen. com. _Irréparable_. USUS: Tempus irreparabile.
IRRĒPO, is, psi, ere, n. _Ramper vers_; _se glisser_, _s’insinuer_. SYN.
Adrepo, obrepo, influo, illabor. USUS: In gratiam, familiaritatem, in
sensus alterius, in testamenta irrepere. Credulitas in optimi cujusque
mentem facile irrepit.
IRRĒTĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, a. _Embarrasser_; _captiver_. SYN.
Implico, illaqueo, impedio laqueis. USUS: His se erratis irretiit ætate
improvida. Disputationum laqueis aliquem irretire. Irretitus odio bonorum
omnium. Adolescentulos illecebris corruptelarum irretire. Cf. Implico.
IRRĔTORTUS, a, um, _Qu’on ne détourne pas_. SYN. Rectus. USUS: Oculo
irretorto aliquem spectare.
IRRĔVŎCĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on ne peut rappeler_. USUS: Ætas
irrevocabilis.
IRRĪDĔO, es, rīsi, rīsum, ere, n. et a. _Se moquer_. SYN. Derideo, rideo.
ADV. Facete, turpiter, maxime. PHRAS. 1. Hominem irrident omnes, _tous
se moquent de cet homme_. Est ejusmodi, quem omnes per risum ac jocum
contemnant; cujus levitati ac imprudentiæ illudant omnes; quem pueri
sectentur, et derideant; qui irrisionibus omnium sit subjectus; qui
ludibrium sit cæterorum; qui ludibrio sit omnibus; quem omnes eludant,
ludificentur; qui in ora hominum pro ludibrio abeat; quem omnes ludibrio
habeant; qui risui sit omnibus; qui omnibus civibus spectaculo sit; per
ora hominum traducatur; cui convitium facere, quem ludibrio lædere, in
quem ea dicere, quibus totus explodatur, impune quisque audeat; qui
ostentui, deridiculo sit omnibus; quem pro ridiculo ac delectamento
habeant cæteri: omnes illum idoneum arbitrantur, quem ludos faciant; quem
albis dentibus derideant; quem deridendum propinent; quem deridiculi
gratia indignis modis ludificent. 2. Ille ipse præbet ansam irridendi
sui, _il prête lui-même le flanc à la moquerie_. Sese ipse deridendum
propinat; risui, ludibrio sibilisque aliorum os præbet, sese offert,
objicit. USUS: Irridens insontes, olim vicissim irridebitur. Cf. Explodo.
IRRĬGĀTĬO, ōnis, f. _Irrigation_. USUS: Agrorum irrigationes.
IRRĬGO, as, avi, atum, are, a. _Arroser_. SYN. Rigo. USUS: Ægyptum Nilus
irrigat.
IRRĬGŬUS, a, um, _Arrosé_. SYN. Quod facile irrigari potest. USUS: Hortus
irriguus.
IRRĪSĬO, ōnis, f. _Moquerie_. SYN. Ludibrium. USUS: Cum irrisione
audientium imitari militem gloriosum.
IRRĪSOR, ōris, _Moqueur_. USUS: Irrisores orationis.
IRRĪTĀBĬLIS, e, gen. com. _Irritable_, _susceptible_. SYN. Iracundus, qui
facile irritatur, et accenditur.
IRRĪTĀMENTUM, i, n. _Stimulant_, _aiguillon_. USUS: Certaminum
irritamentum.
IRRĪTĀTĬO, ōnis, f. _Stimulant_. USUS: Animorum irritatio.
IRRĪTO, as, avi, atum, are, a. _Irriter_, _aigrir_; _exciter_. USUS:
Irritare et lacessere aliquem. Cf. Excito.
IRRĬTUS, a, um, _Sans effet_, _inutile_, _vain_, _stérile_. SYN. Vanus,
inanis. )( Ratus. PHRAS. 1. Irritus fuit omnis labor meus, _tout mon
travail a été inutile_. Quæ gesseram, concidere omnia; ad nihilum
recidere; ad irritum cecidere; vana atque irrita evasere. Labor meus
omnis in irritum redactus est. 2. Spes irrita fuit, _cette espérance a
été vaine_. Incisa spes erat; spes erat in irritum redacta, ad irritum
spes cecidit; spes ea luxuriaverat, et vana evaserat; vana atque irrita
ea spes fuit. 3. Acta mea irrita declaravit senatus, _le sénat a annulé
tous mes actes_. Acta mea senatus rescidit, irrita fecit, irrita esse
jussit, sustulit, radicitus evellit, dissolvit, infirmavit, labefactavit,
evertit, subvertit. Cf. Frustra, Labor inanis. USUS: Irritum et infectum
facere aliquid. Testamentum irritum.
IRRŎGĀTĬO, ōnis, f. _Condamnation_. USUS: Irrogatio mulctæ.
IRRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Imposer_, _infliger_, _decréter_. SYN.
Legem fero, constituo. USUS: Irrogare leges, pœnas, mulctam.
IRRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, n. et a. _Se précipiter sur_, _attaquer_.
SYN. Irruo, invado. )( Erumpo. ADV. Æquabiliter, temere, cursim;
derepente, effrenatius, extrinsecus, improviso. PHRAS. Irrumpere in latus
hostium, _attaquer l’ennemi en flanc_. In cornua impressionem facere,
irruptionem facere; impetum, vim facere; irrumpere cornua; permittere se
in medios hostium cuneos; incursu petere; impetu oppugnare nuda peditatu
cornua, incursionem in dextrum latus facere. Cf. Impetus. USUS: Hostis in
castra irrupit. Invidi in meas fortunas irrupere. Cf. Impressio.
IRRŬO, is, ŭi, ere, n., _nonnunquam_ a. _Se jeter sur_; _attaquer_. SYN.
Impetum in aliquem facio, invado, in aliquem me permitto, irrumpo. USUS:
In alienas possessiones irruit. Cf. Impetus, Adorior, Invado.
IRRUPTĬO, ōnis, _Irruption_. SYN. Incursio. )( Eruptio. USUS: Irruptionem
facere. Cf. Irrumpo.
IS, ĕa, id, _Ce_, _cet_. SYN. Ille, talis. USUS: Is tu vir es; neque enim
is eras, qui, etc.
ISTE, a, ud, _Celui-ci_, _celle-ci_. USUS: Atque ego ex istis sæpe audivi.
ISTHIC, _Ici_, _là, (sans mouv.)_. USUS: Ubi malis esse, quam isthic?
ISTHINC, _D’ici_, _de ce côté_. USUS: Qui isthinc veniunt.
ISTĬUSMŎDI, _De cette manière_, _de cette sorte_. USUS: Delectantur
disputationibus istiusmodi.
ISTHUC, _Là (avec mouv.)_. SYN. Istud. USUS: Idem isthuc dicunt, quod
dictum a te est.
ĬTA, _Ainsi_. SYN. Sic, ita enimvero, præclare, certe, sicut dicis,
dici aliter non potest, vero quidem, admodum, ut maxime, næ, profecto.
USUS: 1. Ita est; ita censeo. 2. Valde, _fort_, _très_. Simulacra quidem
præclara, sed non ita antiqua. 3. Adeo, _tellement_, _ainsi_. O Dave,
itane contemnor abs te!
ĬTĂQUE, _C’est pourquoi_. SYN. Idcirco, quam ob rem. USUS: Itaque ex me
quærunt.
ĬTEM, _De même_, _pareillement_. SYN. Similiter, etiam, quoque, non
minus. USUS: 1. Solis defectiones itemque lunæ. 2. Ita, sic, _comme_.
Fecisti item, uti prædones solent. Si e meo capite natus sis item, ut
aiunt Minervam. 3. Vicissim, _à mon tour_. Tu meas epistolas concerpito,
ego item tuas.
ĬTER, ĭtĭnĕris, n. _Route_, _chemin_. EPITH. Alienum, devium,
difficillimum, festivum, flexuosum, gloriosum, ineptum, longum, medium,
molestum, necessarium, nefarium, reliquum, simplex, solemne, subitum,
totum, tritum, tutum, verum, PHRAS. 1. Iter aliquo suscipere, _faire
route pour quelque endroit_. iter aliquo apparare, suscipere, petere,
habere, ingredi, facere, dirigere, convertere, maturare; itineri
se committere; committere se viæ; in viam se dare; iter aggredi.
Cf. Proficiscor. 2. Iter prosequi, _continuer son chemin_. Pergere
iter cœptum; iter insistere; cursum perseverare, _seu_ exsequi; iter
conficere. 3. Iter suum suspendere, _s’arrêter_. Iter supprimere;
profectionis consilium abjicere, omittere, dimittere; itinere desistere.
4. Iter molestum habui, _avoir une route ennuyeuse_. Iter conficiebam
æstuosa et pulverulenta via; profectio ea fuit, in qua et luctandum mihi
cum tenacissimo sabulo et vestigiis cedente, et cum via inepta, qua
ægre moliuntur pedes. Iter parum commode explicui, iniquitate locorum
viæ errores ubique implicante. 5. Romam iter mihi faciendum est, _il
me faut aller à Rome_. Roma mihi terrestri itinere petenda est; longum
iter graveque instat. Italia percursanda, emetienda, peragranda. Romam
terrestri itinere contendendum est. Romam iter suscipiendum, pedibusque
conficiendum. Cf. Proficiscor. USUS: Iter gubernare, _diriger un voyage_.
Iter equo, pedibus conficere, _voyager à pied, à cheval_. Iter alio
flectere, _se détourner de sa route_. Iter impedire, intercludere,
_empêcher un voyage_. Iter belle processit, _le voyage fut heureux_.
ĬTĔRĀTĬO, ōnis, f. _Répétition_. SYN. Geminatio, repetitio, redintegratio.
ĬTĔRO, as, avi, atum, are, a. _Faire une seconde fois_, _répéter_. SYN.
Gemino, repeto, duplico. USUS: Verbum iterare.
ĬTĔRUM, _De nouveau_. SYN. Rursum. PHRAS. Dicta iterum dicenda fuere, _je
dus répéter mes paroles_. Locus ille de integro retractandus fuit; ad
prius dicta redeundum mihi erat; eodem devolvi oratio debebat; ad priora
reverti; priora recolere debebam; decurso jam spatio, tanquam a meta ad
carceres revocanda erat oratio; novus mihi renascebatur labor; novus erat
de integro exsudandus labor, et quæ dixeram, repetenda. Cf. Repeto. USUS:
Iterum atque iterum te rogo. Iterum ac tertium consul.
ĬTĬDEM, _De la même manière_, _semblablement_. SYN. Similiter, pariter,
item. USUS: Vinctus itidem a Saturno filius. Cf. Item.
ĬTĬO, ōnis, f. _Action d’aller_. SYN. Iter, itus, incessus. USUS: De
obviam itione faciam, ut suades. Illi domum itio concessa est ac data.
Crebræ itiones, _allées et venues_.
ITO, as, are, n. _Aller souvent_. SYN. Frequenter eo. USUS: Ad cænas
itare.
ITŬS, ūs, _Marche_. SYN. Itio. USUS: Quis noster itus, incessus, vultus?
J
JĂCĔO, es, cŭi, ere, n. _Être couché_. SYN. Prostratus sum, procumbo. )(
Vigeo, floreo. ADV. In perpetuum, longe, obscure, sæpe et diu stratum
ad pedes, sigillatim, tam diu, turpiter, valde. PHRAS. Vix erat, ubi
jacerent, _il y avait à peine de la place pour se coucher_. Vix erat, ubi
sternerent corpora; quo se conjicerent cui incubarent, ubi acquiescerent;
vix erat, ut fusi in herba recubarent. USUS: 1. Mater diu ad pedes misere
strata jacuit; mœrens jacebat in loco. 2. Negligor, _être négligé,
délaissé_. Jacent litteræ, ingenia, religiones, leges, studia. Absens in
tenebris, in oblivione diu jacuit, dum in lucem reipublicæ extraheretur.
In sordibus et luctu jacere.
JĂCĬO, is, jēci, jactum, ere, a. _Jeter_, _lancer_. SYN. Immitto,
objicio, conjicio. PHRAS. Tela jacere, _lancer des traits_. Emittere,
conjicere in hostem; tela effundere, intorquere, ingerere in subeuntes;
missilibus incessere hostem; quidquid sors in manus dedit, jaculari,
mittere in hostem. USUS: Saxa, tela jacere; jacere contumeliam, probrum,
injurias; terrores, minas, periculum in aliquem jacere, denuntiare,
_faire entendre_, _proférer_. Is casus me in mediam contentionem jecit.
Jacere fundamenta, suspicionem, gradum, aditum ad gloriam. Cf. Conjicio.
JACTĀTĬO, ōnis, f. _Jactance_, _faveur populaire_. SYN. Favor, aura
popularis, ostentatio, concitatio. EPITH. Magna, inanis, modica, multa.
USUS: 1. Non jactatione populari, sed dignitate et innocentia se
tuetur. 2. Ostentatio, _ostentation_, _vanité_. Jactatione verborum et
periculorum terrere aliquem. 3. Concitatio, _mouvement_, _agitation_.
Jactatione maris fessus. Jactatio corporis exigua. Cf. Glorior,
Ostentatio.
JACTO, as, avi, atum, are, a. _Publier_, _vanter_;—se (_exprimé ou
sous-entendu_), _se vanter_, _être fier de_. SYN. Magnifice loquor,
glorior, verbis me magnum facio, gloria me et prædicatione effero, me
ostento, de me prædico. ADV. Dupliciter se, gravissime, inconstanter,
insolentius, intolerantius, leniter primas hastas, magnificentissime,
non ita diu sumptuosius, turbide, valde, vehementius, vehementissime.
Jactari facetius, gravius, immoderate, petulantius, vulgo, inique. PHRAS.
Solet se insolenter jactare, _il se vante sans mesure_. Insolenter
gloriari de rebus suis; res suas inflatius commemorare; de suis laudibus
verbosius prædicare; plenas ostentationis voces mittere; facta sua
prædicando extollere; sese verbis insolenter efferre; magnificis verbis
de se suisque rebus loqui; agere suarum rerum ambitiosum ostentatorem;
laudis suæ buccinatorem; sui suarumque rerum odiosum prædicatorem; agere
ubique militem gloriosum, et insolentius de se prædicare; ostentare ac
venditare res suas putide; nullum sui ostentandi finem facere; omnia
naturæ ingeniique instrumenta ad laudis jactationem convertere; gloriæ ac
existimationi suæ falsa etiam laudis commemoratione servire. Cf. Glorior,
Superbus. USUS: 1. Magnifice se et insolenter de re aliqua jactare. 2.
Jacio, agito, commoveo, _remuer_, _secouer_, _agiter_. Oculos, caput,
cerviculam jactare. 3. Injicio, infero, _dire_, _proférer_, _répandre_.
Terrorem, minas, pericula jactare. 4. Exagito, _poursuivre_. Convitiis,
clamore aliquem; æquitatem multis modis jactare. Æstu, febribus,
labore forensi, tempestate populi jactari. 5. Huc illuc impelli, _être
ballotté_. Turbato mari jactatur navis, ventoque rapitur.
JACTŪRA, æ, f. _Perte_. SYN. Damnum. EPITH. Immanis, magna, mediocris,
minima, tanta, tolerabilis, turpis. USUS: Rei familiaris jacturam
facere. Magna jactura pecuniæ, _vel_ in pecunia est facta. Cf. Damnum,
Detrimentum.
JACTŬS, ūs, m. _Action de jeter, de lancer_. SYN. Conjectus. USUS:
Fulminum jactus, _action de foudroyer_.
JĂCŬLĀTOR, ōris, m. _Qui jette_, _qui lance_. Qui jaculum emittit, telum
mittit. USUS: Sæpe optimi juculatores errant.
JĂCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Brandir_, _lancer_. SYN. Torqueo,
conjicio, jacio. PHRAS. Jaculari, _frapper_, _atteindre_. Jaculo petere,
ferire; jacula in hostem ingerere; telorum ingentem vim effundere,
hostibus injicere. USUS: Jaculari ad metam. Cf. Jacio.
JĂCŬLUM, i, n. _Trait_, _javelot_. SYN. Telum. USUS: Murum jaculo
trajicere.
JAM, _Déjà_, _depuis_. USUS: Jam illo tempore, cum; jam a principio
belli; jam inde ab adolescentia; jam a Socrate; jam usque ab heroicis
temporibus; jam, jamque pluit; jam delector. Jam vero.
JAMDĬU, _Depuis longtemps_. SYN. Jampridem, jam dudum, aliquot jam per
annos, multorum jam dierum intervallo. USUS: Res jamdiu gestæ.
JAMPRĪDEM, _Depuis longtemps_. SYN. Jamdiu. USUS: Jam sum pridem tuus.
JĀNĬTOR, ōris, m. _Portier_. SYN. Januæ custos _seu_ præfectus.
JĀNŬA, æ, f. _Porte_. SYN. Ostium, aditus. EPITH. Consularis, effracta et
evulsa. PHRAS. 1. Januam claudere, _fermer la porte_. Fores adducere,
obserare, occludere; foribus pessulum obdere; fores firmare pessulis.
2. Januam effringere, _briser la porte_. Fores arietare; postes, limina
securibus comminuere; moliri fores; foribus proterve injuriam facere;
exitium ferre; impetum facere in januam; januam refringere. 3. Ad januam
multi exspectant, _bien des gens attendent à la porte_. Multi assistunt
ad fores; observantur vestibulo; ejus janua et vestibulum magna hominum
frequentia celebratur.
1. JĀNŬĀRĬUS, a, um, _De janvier_. USUS: Calendæ Januariæ.
2. JĀNŬĀRĬUS, ii, m. _Janvier_. USUS: Mensis primus Januarius.
JĔCUR, cŏris et jĕcĭnŏris, n. _Foie_. SYN. Hepar. EPITH. Nitidum, plenum,
horridum et exile, optimum. USUS: Cerebrum, cor, pulmones, jecur.
JĔCUSCŬLUM, i, n. _Petit foie_.
JĒJŪNĒ, _D’une manière sèche_, _pauvrement_. SYN. Tenuiter, exiliter.
USUS: Jejune dicere agere.
JĒJŪNĬTAS, ātis, f. _Manque de_; _sécheresse (de style)_. SYN. Tenuitas.
)( Ubertas, copia. USUS: Cavenda oratori jejunitas, siccitas, inopia.
Verborum jejunitatem ac famem, quam uberitatem nimiam malo.
JĒJŪNĬUM, ĭi, n. _Privation de nourriture_, _jeûne_. SYN. Inedia;
indicta, stata a certa ciborum usu abstinentia. PHRAS. 1. (Jejunium
quadragesimale, VULG.), _Carême_. Feriæ esuriales; verni jejunii
quadraginta dies; jejunium quadragenum dierum; hebdomades, quæ
anniversariam Christi morientis reviviscentisque memoriam præcurrunt;
solemnis jejunii quadraginta dies; jejunium maximum, quadragenarium. 2.
Jejunium servare, _jeûner_. Abstinere se certo ciborum usu, parciusque
ac frugalius vivere; esuriales serias agere; quadraginta continenter
dies vescendi voluptatem reprimere, coercere, cibis contentum inanimis;
interposito quadraginta dierum jejunio corpus exhaurire; jejunium
servare; inedia voluntaria se macerare; inedia, jejunio corpus affligere;
gulæ ventrique bellum indicere; jejunium sancte colere; adhibere inediam;
certo ciborum usu sibi intercedere; parco inopique victu corpus domare,
frangere; avidum ventrem jejuniis domare, corpori cibos lautiores
subtrahere; voluntariam inediam in plures dies tolerare, sustinere,
proferre; corpus arctius contentiusque certorum obsoniorum abstinentia
habere. Cf. Abstineo.
JĒJŪNUS, a, um, _Qui est à jeun_; _sec_, _maigre_, _décharné (en parl.
du style)_. SYN. Qui nihil edit, aridus, siccus, tenuis. PHRAS. Biduo
jejunus sum, _je n’ai pas mangé depuis deux jours_. Biduo nihil cibi
cepi; jejunum, fessumque mihi corpus est bidui inedia; biduum sine
alimento traho; bidui abstinentia siccus et languens; biduo impransus,
incœnatus persto; esuriales ferias ago biduum. Cf. Jejunium, Tenuis.
JENTĀCŬLUM, i, n. _Déjeuner_. SYN. Cibus, qui ante prandium sumitur.
JŎCĀTĬO, ōnis, f. _Plaisanterie_. SYN. Jocus, urbanitas, cavillatio. Cf.
Facetiæ, Jocus.
JŎCOR, aris, atus sum, ari, d. _Plaisanter_, _badiner_. SYN. Cavillor,
ludo; joco aliquid dico _vel_ facio. ADV. Familiarius, humanissime,
libere. PHRAS. Jocatur interdum, _il plaisante de temps en temps_.
Ludit interdum, ac familiariter per risum et jocum facete cavillatur;
jocos interdum cum familiaribus miscet; jocose satis ludit interdum;
jocularia interdum fundit; multa ridicula dicit; salibus utitur interdum;
facetiarum et urbanitatis leporibus amicos exhilarat; sales nonnunquam
orationi aspergit. Cf. Nugor. USUS: Familiariter cum ipso cavillor et
jocor. Homo in jocando suavis.
JŎCŌSĒ, _En plaisantant_. SYN. Facete, urbane. USUS: Hominem lusi jocose
satis.
JŎCŌSUS, a, um, _Enjoué_, _badin_, _gai_. SYN. Facetus, urbanus. )(
Serius. Cf. Facetus, Jocus.
JŎCŬLĀRIS, e, gen. com. _Plaisant_, _drôle_, _risible_. SYN. Ridiculus,
ludicrus. USUS: O licentiam jocularem! Cf. Ineptus.
JŎCŬLĀTOR, ōris, m. _Rieur_, _plaisant_, _railleur_. SYN. Nugator,
narrator facetus, ad jocandum aptus. Cf. Facetus.
JŎCŬLĀTŌRĬUS, a, um, _Plaisant_, _badin_. SYN. Jocosus, festivus. USUS:
Joculatoria disputatio.
JŎCUS, i, m. _Plaisanterie_. SYN. Ludus, risus, facetiæ, lepor, sales,
hilaritas, festivitas, cavillatio. EPITH. Comis, dignus, familiaris,
ingenuus, oratorius, scurrilis, suavis. PHRAS. 1. Ex joco fecit, _il
l’a fait en riant_. Per jocum, per ludum et jocum, per risum ac jocum;
animi causa, joci causa, joci gratia, joco; ridiculi causa hæc facta
sunt. 2. Sine joco, _sans plaisanter_, _sérieusement_. Extra jocum;
remoto joco; aufer nugas, et rem serio edissere. 3. (Jocum ex re facere,
VULG.), _se moquer de qqch_. In jocum vertere, trahere, convertere; rem
joco accipere; in risum vertere. 4. Nemo ad jocos faciendos illo est
aptior, _personne ne badine mieux que lui_. Gratiæ hominem finxerint,
lepores Attici educarint, necesse est, adeo prompto est ac extemporali
ad jocationes ingenio; a Gratiis videtur fictus, adeo multus est in eo
lepos, adeo venustæ sermonis facetiæ; sale facetiisque omnibus antestat;
oratio omnibus salibus facetiisque abundat; nihil est illo homine
festivius, facetius; sermonis festivitate ingenuisque salibus nemo cum
illo est conferendus; ejus festive dictis ac facetiis mire capiuntur
omnes; ita scite, ita venuste, lepide, argute sermonem condit, ut
audientes mira voluptate perfundat; ita facetiis valet, ut verba prope
singula audientium risus consequatur; comis in eo verborum urbanitas,
jocique facetiarum pleni. 5. Fugiendi obscœni verborum joci, _il faut
éviter les plaisanteries obscènes_. Omnis verborum obscœnitas vitanda;
abstinendum prætextatis verbis; joci ne infra soccum liberi sint ac
soluti; genus jocandi illiberale ac petulans; Atellanæ fabulæ, versusque
Fescennini nostro in sermone locum ne habeant. Omnis verborum lascivia
procul a congressu nostro arceatur. USUS: Dicere aliquid per jocum, extra
jocum. Non hilaritate, non lascivia, nec risu, nec joco, qui levitatis
comes, beati sumus, nec enim ad ludum et jocum facti sumus.
JŬBA, æ, f. _Crinière_. SYN. Crines leonum aut equorum collo fluentes.
USUS: Equus jubam quatiens.
JŬBĀTUS, a, um, _Qui a une crinière_. SYN. Juba ornatus. USUS: Jubatus
draco, _serpent qui a une crête_.
JŬBĔO, es, jussi, jussum, ere, n. et a. _Ordonner_, _commander_. SYN.
Impero, mando, præcipio, edico, in mandatis do, mandata do, negotium
do. )( Veto. ADV. Liberaliter, publice, valde, aperte. PHRAS. Rem
imperas difficilem, _vous commandez une chose difficile_. Mandata das
ardua, negotium das difficile; fieri, præstari a me vis, quæ vires meas
exsuperant; magni negotii est, summæ difficultatis, operæ non exiguæ
est, quod mandas; rem in mandatis das, quam exsequi, efficere, præstare,
sustinere vix possum; jubes, ut mandata tua digeram, exsequar, persequar,
conficiam, ad exitum perducam, sed ea ejusmodi sunt, quæ vires meas
exsuperent; quæ in mandatis a te habeo, non istarum sunt virium. Cf.
Impero, Mando, Præscribo. USUS: Jubeo te bene sperare, salvere. Populus
hanc legem jussit. Senatus decrevit, populus jussit.
JŪCUNDĒ, _Agréablement_. SYN. Suaviter, dulciter. USUS: In convivio
comiter et jucunde fuimus.
JŪCUNDĬTAS, ātis, f. _Charme_, _agrément_, _plaisir_, _gaieté_. SYN.
Festivitas, lepor, hilaritas, fructus suavissimæ jucunditatis. )(
Molestia. EPITH. Prima, major, multa, summa, tanta. USUS: Relaxare
animum, et dare se jucunditati. Ex re aliqua jucunditatem fructumque
percipere. Delectatio, tranquillitas jucunditasque animi. Hoc conducit ad
vitæ commoditatem jucunditatemque. Urbani agri jucunditas. Cf. Jocus.
JŪCUNDUS, a, um, _Agréable_, _gai_. SYN. Amœnus, dulcis, suavis, gratus.
ADV. Magnopere, maxime, summe, vehementer. PHRAS. Jucundus erit mihi
reditus tuus, _votre retour me sera agréable_. Dulcissimus erit mihi
reditus tuus; omnes amœnitates in te uno habeo; gratiæ omnes tecum
remigrabunt; plurimum suavitatis habebit reditus tuus; optatissimus erit
reditus tuus, hilariora mihi tecum erunt omnia; adventu tuo læta mihi
erunt omnia et candida. 2. Te præsente convivium jucundius erit, _si
vous êtes présent le repas sera plus gai_. Te præsente non magis epulis
corpus, quam animus jucundissimæ consuetudinis tuæ voluptate explebitur;
tu si conviva accesseris, epulæ ipsæ plus suavitatis accipient, habebunt;
quadam hilaritate conspersa erunt omnia. Tali conviva, in quo tantum
leporis est, luculente hunc habebimus diem. USUS: Est mihi jucunda et
grata in malis meis voluntas tua. Comes alicui carus et jucundus. Ager,
conspectus, odor jucundus. Cf. Hilaris.
JŪDEX, ĭcis, m. _Juge_, _arbitre_. RAD. a Jus dico. SYN. Arbiter,
disceptator, animadversor, recuperator, cognitor, existimator, æstimator,
censor, quæsitor. EPITH. Acer, æquus, attentus, benevolus, bonus,
cupidus, durus, erectus, fortis, gratissimus, satis idoneus, immanis,
iniquus, integer, iratus, juratus, misericors, nequam, obscurus, sapiens,
severus, tristis, verissimus. USUS: Judicem sortiri, legere, accipere,
sibi sumere, _choisir qqn pour arbitre_. Judicem alicui decernere, dare,
constituere, ponere, _donner un juge à qqn_. Is mihi obvenit judex. Cf.
Judico, Judicium.
JŪDĬCATĬO, ōnis, f. _Action de juger, jugement_. SYN. Disceptatio,
quæstio. EPITH. Comparativa, dubia, simplex. USUS: Quæstio in
conjecturali eadem, quæ judicatio.
JŪDĬCĀTUM, i, n. _Action de juger_. SYN. Res judicata. EPITH.
Difficilius, majus, solitarium, rarius. USUS: Judicatum est, de quo jam
ante sententia constituta est. Judicatum facere, _rendre un arrêt_.
Judicato stare, _s’en tenir au jugement_. Judicatum solvere, rescindere,
infirmare, irritum facere, negare, _casser un jugement_.
JŪDĬCĬĀLIS, e, gen. com. _Judiciaire_. SYN. Forensis, pertinens ad
judicium. USUS: Judiciali jure, et consuetudine. Judiciale dicendi genus.
JŪDĬCĬĀRĬUS, a, um, _Judiciaire_. SYN. Judicialis. USUS: Lex, quæstio,
controversia judiciaria.
JUDĬCĬUM, ĭi, n. _Jugement_; _discernement_, _goût_. SYN. Judicum
deliberatio legitima, cognitio, controversia causarum; _item_: Sententia,
opinio, existimatio. EPITH. Acerbum, acre, admirabile, æquum, alienum,
amplum, certum, civile, commune, corruptum, damnatorium, divinum,
domesticum, exquisitum, gratum, grave, honestum, incertum, inclitum,
infinitum, iniquum, insolitum, integrum, invidiosum, leve, liberum,
singulare, sociale, stabile, usitatum. PHRAS. 1. In judicium vocare,
_citer en justice_. In judicium arcessere, adducere, deducere; periculum
judicii alicui intendere; in jus adducere; diem alicui dicere; in jus
rapere; obtorto collo ad prætorem rapere; in jus adducere; legibus
experiri; lege cum aliquo agere; jure experiri, ex jure agere cum
aliquo. 2. In judicium venire, _se présenter devant les juges_. Judicio
conflictari; judicio certare; jure, legibus experiri; in jus adire;
vadimonium obire; descendere in ambiguam litem. 3. Judiciis iniquis
vexari, _être persécuté d’arrêts iniques_. Judiciis conflictari, judicii
laqueis stringi, irretiri; in majores identidem plagas incidere. 4.
Judicio iniquo opprimi, _être condamné injustement_. Judicio iniquo
jugulari, circumveniri; iniqui judicii procella everti; judiciis
iniquissimis exsorberi sanguinem; turpi judicio vinci, condemnari; litem
amittere; causam perdere, causa cadere; iniquis judiciis interire.
5. Judicium corrumpere, _corrompre ses juges_. Judicium contaminare,
constuprare. 6. In judicio absolvi, _être absous en justice_. Judicio
liberari, evadere, elabi. 7. Judicia non exercentur, _on ne rend plus la
justice_. Judicia frigent, silent, conglaciant, conticescunt. 8. Judicia
excercebat, _il remplissait les fonctions de juge_. In ea causa judex
sedebat; judicium exercebat; sella posita jus dicebat; cognitionem causæ
per se solus exercebat, summa æquitate res constituebat; jus petenti
reddebat; arbitria de summa ei agebat, de ea controversia constituebat;
judicia reddebat; jura in quoslibet distribuebat; judicium de reo legibus
faciebat; sententiam ferebat. Cf. Judico. 9. Judicio vir acerrimo, _homme
d’un sens, d’un discernement éprouvé_. Judicio valet, utitur optimo;
judicio præstat, excellit, abundat inter omnes unus maxime. Est in eo
viro mira quædam judicii præstantia, excellentia, vis, subtilitas. Multum
videt vir ille judicio, si quisquam alius, gravissimo; inest in eo homine
mira ingenii perspicacia. Cf. Ingenium. USUS: 1. Judicia domi conflare.
Judicia calent. Judicia tollere, dissolvere, disturbare, _dissoudre le
tribunal_. Judicia extrahere, comperendinare, _renvoyer un jugement à
trois jours_. Judicia sistere. Judicia rescindere. 2. Opinio, sententia,
_opinion_, _avis_. Tui judicii est, quid faciendum censeas. Alterius
judicium exquirere. Suum judicium interponere, dicere, edere. Ferre
judicium. Mutare, flectere judicium suum; alieno judicio, quam suo stare
præstat. Judicio meo, _à mon avis_, _à mon sens_. Quantum quidem judicio
assequi meo possum. Cf. Opinio, Sententia, Judico.
Judicii extremi dies, _le jour du jugement dernier_. PHRAS. Extremus
seculorum dies; dies ille formidolosus, quo universi mortales in
judicium vocabuntur, totius vitæ rationem reddituri; dies ille, quo
hominum corpora e somno mortis ad lucem alterius vitæ excitabuntur;
dies quo ad Christi severum judicium omnes sistemur; quando ad vitam
revocatis, quotquot unquam nati sunt, DEI Filius e cœlo ad judicium
exercendum, sententiamque pronuntiandam descendet. Dies ab omni
æternitate præstitutus quo in vitam genus humanum revocabitur, et pro se
quisque apud divinum tribunal causam dicet. Dies ille novissimus, quo
omnium seculorum mortui reviviscent; dies ille de omnibus annis nostris,
et transacta vita sententiam laturus. Extremus volventium seculorum dies,
cum animæ vita functæ rursum corpora induerint; cum DEUS ipse judex in
celeberrimo superum inferumque conventu sententiam feret; cum supremus
dies volventibus annis advenerit.
JUDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Juger_, _rendre la justice_. SYN.
Judicium facio, cognosco, discepto; litem decerno, statuo, constituo;
sententiam dico, fero; jus dico, dijudico. ADV. Aperte, acrius, acutius,
bene, corrupte, diligenter, dissolute, explorate, fortiter, gratis,
honeste, incorrupte, libere, longe, male, optime, perperam, publice,
recte, religiose, ridicule, severe, temere, vere. PHRAS. 1. Vestrum
est de hac controversia judicare, _c’est à vous de juger dans cette
dispute_. Vestrum est, qui in hac controversia judices considetis,
de hac causa judicium pronuntiare, jus dicere, causam cognoscere,
controversiam disceptare, de controversia constituere, judicio decernere,
jus administrare, forum agere, judicium exercere. Cf. Judicium. 2. Ex
æquitate causæ judicandum est, _il faut rendre un jugement d’après
l’équité de la cause_. Rectum animi sensum in judicio sequi nos oportet;
illud demum rectum judicium est, quod ratio dirigit ac moderatur; quod
ratio præscribit ac probat. Judicium cum ratione et æquitate congruat,
necesse est; qui sententiam fert de causa, in consilio habeat necesse
est, legem, æquitatem, fidem; qui judicia exercet, libidinem, odium,
invidiam, metum, et quidquid eripere recte judicandi facultatem potest,
procul habeat. In sententia dicenda summa habenda est æquitatis ratio;
una spectanda est causæ æquitas; de una justitia laborandum est. In
causis forensibus dijudicandis consilia omnia, actionesque ad justitiam
referenda sunt. Justitiæ serviendum ne tantillum, ne latum quidem unguem
ab æquitate deflectendum est. 3. Rem totam tibi judicandam relinquo, _je
vous laisse à juger le tout_. Id omne arbitrium ad te justum æstimatorem
defero; rem omnem ad arbitrium tuum confero; rem tuo ingenio, et
conjecturæ committo; tu velim, de re tota existimes; tua erit de re tota
æstimatio; ejus rei arbitrium ad te rejicio; ejus causæ cognitio penes
te erit; tua æstimatione res metienda est; tu velim, causam hanc omnem
arbitrere; propter infirmitatem mei consilii tuo judicio stabo; malo tuæ
prudentiæ confidere, quam meæ; e judicio tuo judicium pendebit meum;
ad judicium tuum sententiam aggregabo meam. USUS: Judicare de re inter
aliquos ex vero et bono. Serviendum est iis judicibus, qui multis post
seculis de nobis judicabunt. Judica et perpende. Tu de re a certo sensu
judicas. Cf. Judicium.
JŬGĀTUS, a, um, _Uni_. SYN. Junctus. USUS: Omnes virtutes inter se jugatæ
nexæque sunt.
JŬGĔRUM, i, n.; pl. JŪGĔRA, um, ibus, _Arpent_, _mesure agraire_. SYN.
Agri modus, quantum uno boum jugo diu exarari potest. USUS: Ut aratores
jugera sationum suarum profiterentur.
JŪGIS, e, gen. com. _Qui coule toujours_. SYN. Perennis. USUS: Juges
putei; aqua jugis.
JŪGĬTER, _Sans interruption_. SYN. Semper, continenter.
JUGLĂNS, andis, f. _Noix_, _noyer_. SYN. Nux arbor et fructus.
JŬGO, as, avi, atum, are, a. _Unir_. USUS: Virtutes inter se jugatæ.
JŬGŬLĀTĬO, ōnis, f. _Action d’égorger_, _massacre_.
JŬGŬLO, as, avi, atum, are, a. _Égorger_. SYN. Jugulum ferio, neco. USUS:
Se suam causam, suo gladio, suo argumento et concessione jugulare. Cf.
Interficio.
JŬGŬLUM, i, n. et JŬGŬLUS, i, m. _Clavicule_, _gorge_. Pars colli
anterior. USUS: Dare, ostentare jugulum hosti. A jugulo civitatis
crudelitatem hostis avertere. Jugulum alicujus petere, _viser à la
gorge_, _prendre qqn à la gorge_.
JŬGUM, i, n. _Joug_. EPITH. Crudelissimum servitutis, commune, grave,
nefarium, servile. USUS: 1. Boum cervices natæ ad jugum. Multis jugis
arare. 2. Dominatus, _esclavage_, _servitude_. Hostes sub jugum imponere.
Jugum excutere, dejicere. 3. Montis vertex, _crête d’une montagne_.
Constitit in summis jugis.
JŪMENTUM, i, n. _Bête de somme_. Ut: Equus, mulus, bos. USUS: Age
jumentum, quo velis. Jumenta dorso onera portantia.
JUNCTĬO, ōnis, f. _Union_. SYN. Conjunctio. USUS: Partes junctione aliqua
tenentur.
JUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Joindre_, _unir_, _lier_. SYN.
Conjungo, coagmento. )( Disjungo. PHRAS. 1. Omnia membra apte inter
se junguntur, _tous les membres du corps sont parfaitement unis entre
eux_. Inter se implicata et connexa sunt; inter se cohærent, coalescunt;
aptas commissuras habent; ipsa secum, et inter se ex commissuris
junguntur; alia ex aliis nectuntur, arcteque inter se continentur. 2.
Libenter me tibi jungam, _je me joindrai volontiers à vous_. Libenter
ad tuas rationes me adjungam; acclinabo me libenter ad tuas partes;
tuis tuorumque necessitudinibus misceri me libenter feram; tecum me et
voluntas congregat, et fortuna conjungit; res meas cum tuis libenter
consociabo; ad te unum omnia mea conferam; societatem tecum et fœdus
inibo; summa conjunctione tecum agam. Cf. Amicus, Conjungo. USUS:
Prudentiam jungere cum eloquentia. Consuetudinem cum aliquo et amicitiam
jungere. Puellam matrimonio jungere. Dies noctesque fletibus jungere,
_pleurer jour et nuit_.
JŪNĬOR, ōris, gen. omn. _Plus jeune_. SYN. Adolescentior, natu minor,
ætate posterior, aliquot annis minor.
JŪRE, _A bon droit_, _à juste titre_. SYN. Recte, non injuria, merito,
superis hominibusque approbantibus; jure optimo; merito et optimo jure;
haud secus ac par est; jure meritoque; jure ac merito meritissimo.
)( Immerito. USUS: Jure optimo ridemus. Jure occidi potuit. Jure, an
injuria; recte, an perperam.
JURGĬUM, ĭi, n. _Querelle_, _dispute_. SYN. Contentio, rixa. USUS:
Exsistet ex ea ingens jurgium. Jurgio contendo. Jurgiis et litibus
abstinere se. Cf. Lis, Contentio.
JŪRGO, as, avi, atum, are, n. _Être en procès_, _plaider_. SYN. Jurgio
contendo, rixor. USUS: Vicini inter se jurgant, non litigant. Cf.
Contendo.
JŪRĬDĬCĬĀLĬS, e, gen. com. _Relatif à un point de droit_. USUS:
Juridicialis constitutio vocetur, quamvis molestum hoc nomen sit, _qu’on
l’appelle question juridiciale, quoique ce mot me semble ridicule_.
JŪRĬSCONSULTUS, i, m. _Jurisconsulte_, _légiste_. SYN. Jureconsultus,
interpres legum, jurisperitus, legum peritus. PHRAS. Jurisconsultus
præstans erat, _c’était un légiste célèbre_. Consultissimus ea ætate
omnis divini atque humani juris erat; vir erat juris scientissimus;
divini humanique juris auctor celeberrimus; legum jurisque Romani apprime
doctus; in disciplina juris atque legibus interpretandis auctoritate
illustri fuit; vir erat, qui simul ac toga forumque placere cœpit,
oraculum civitatis habebatur. USUS: Jurisconsulti domus est oraculum
civitatis. Jureconsultorum ingeniis pleraque corrupta sunt.
JŪRĬSDĬCTĬO, ōnis, f. _Action de rendre la justice_, _judicature_. SYN.
Facultas et potestas juris dicendi. USUS: Jurisdictionem absolvere.
Subigere gentem sub jus, jurisdictionem ac potestatem suam. Venalem
jurisdictionem habere. Cf. Ditio, Potestas.
JŪRISPĔRĪTUS, i, m. _Jurisconsulte_. SYN. Jurisconsultus, causidicus.
USUS: Jurisperitorum eloquentissimus, eloquentium jurisperitissimus.
JŪRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Jurer_, _affirmer avec serment_. SYN.
Jurejurando me devincio, juratus testor, adjuro, jusjurandum do. PHRAS.
1. Juravi rem esse meam, _j’ai juré que cela m’appartenait_. Sacramento
contendi, rem esse meam; juratus testabor; jusjurandum interposui; DEUM
testem feci; DEUM obtestatus sum, i. e. testatus sum; conceptis verbis
juravi; DEUM testem laudavi, rem, uti dixeram, esse meam. 2. Juravit se
in fide mansurum, _il a juré qu’il garderait sa promesse_. Jurejurando
se suamque fidem obstrinxit; jurejurando fidem firmavit; sacramentum
dixit de perpetua sua in rempublicam fide. Per genium, per nomen Cæsaris
dejeravit, perstiturum se in fide. DEUM testem esse voluit perpetuæ suæ
in rempublicam voluntatis. Testem DEUM advocavit, appellavit integerrimæ
suæ in rempublicam fidei; exsecratione se, caput suum devinxit, si datam
unquam violaret fidem. De constanti in rempublicam fide jusjurandum
dedit; fidem in rempublicam sacramento sanxit; sacramenti religione se
adstrinxit ad præstandam reipublicæ fidem; jurejurando se alligavit,
ad servandam reipublicæ fidem. Cf. Jusjurandum. USUS: In certa verba,
ex animi sententia, non lingua tantum jurare. Jurare conceptis verbis
majorum more. Jurare Jovem lapidem. Magna voce pulcherrimum jusjurandum
juravi.
Jurandi Formulæ, _formules de serment_: Ita me DEUS amet! ita mihi
propitius sit DEUS! ita mihi benefaciat, faveat, adsit DEUS! ita me DEUS
adjuvet! ita propitium mihi DEUM velim! ita me DEUS respiciat, juvet,
tueatur! ita mihi a DEO prospera contingant omnia! ita mihi optata
contingant omnia! ita, quæ opto, feliciter eveniant! ita mihi bene sit!
ita rebus meis feliciter eveniat! ita vivam! ita diu feliciterque vivam!
ita ad voluntatem cuncta fluant! ita diuturna lucis usura fruar! ita
mihi cum diuturnus vitæ cursus, tum facilis contingat; ita meis optatis
fortuna respondeat! ita sim incolumis, felix, beatus, malorum expers,
ignarus adversæ fortunæ! ita nihil adversi videam in vita! ita nunquam
adversam fortunam experiar! ita fortuna utar perpetuo prospera! Contra:
Ita male mihi faciat DEUS! ita perdat me DEUS! moriar, si; peream, si;
ne vivam! ne sim salvus! dispeream! sentiam iratum DEUM! male mihi sit!
nihil mihi ex animi sententia succedat! adversa mihi sint omnia! cadat
infeliciter, quidquid ago! infensa, iniqua, adversa omnia experiar, si
sciens fallo!
JUS, jūris, n. _Droit_, _justice_. SYN. Æquum, æquitas, justitia. )(
Injuria. EPITH. Accusatorium, æquum, bellicum, callidum, civile,
consulare, equestre, feciale, firmum, hereditarium, imperatorium,
iniquum, patrium, pontificale, prætorium, regium, tribunitium. USUS: Jus
postulare, _demander justice_. Jus dare, tribuere, _rendre justice_. Jus
dicere, juger, rendre la justice. In jus vocare, adducere, _appeler en
justice_. In jus adire, _aller en justice_. Jus suum persequi, exsequi,
_réclamer ses droits_. Jus suum obtinere, adipisci, tenere, retinere,
_obtenir gain de cause_. Jure agere, decertare cum aliquo, jure experiri,
_avoir recours aux lois_. De suo jure aliquid concedere, detrahi sinere,
decedere, _concéder qqche de son droit_. A jure abire, _s’éloigner de la
justice._ Id jus ratumque est. Meo jure hoc dico facioque. Jus et æquitas
vincula sunt civitatis. Cf. Æquum, Jure.
JUSJŪRANDUM, jūrisjūrandi, n. _Serment_. SYN. Sacramenti fides,
sacramenti religio, jurisjurandi religio, fides. PHRAS. Jusjurandum
a militibus exegit, _il exigea le serment des soldats_. Milites ad
jusjurandum adegit; milites sacramento rogavit; in sua verba adegit;
jurejurando adstrinxit; sacramentum sibi dici a militibus jussit;
sacramento teneri, religione constringi, adstringi milites voluit. Cf.
Juro. USUS: Ad jusjurandum adigere, _obliger au serment_. Jusjurandum
dare, _prêter serment_. Jusjurandum negligere, violare, _se parjurer_.
Religio jurisjurandi est metus Deorum immortalium in testimonio dicendo.
Jurejurando devincta auctoritas. Aliquid jurejurando firmare, affirmare
diis interpositis. Jurejurando nullum vinculum ad stringendam fidem
arctius esse voluerunt majores.
JUSSUM, i, n. _Ordre_. )( Vetitum. EPITH. Ratum atque firmum. USUS:
Injusta jussa populis describere. Jussa nostra comprobat populus.
JUSSŬS, ūs, m. (solo abl. sing.) _Ordre_, _commandement_. SYN. Imperium.
USUS: Meo jussu. Cf. Imperium.
JUSTA, ōrum, n. pl. _Derniers devoirs_, _honneurs funèbres_. SYN.
Inferiæ, exsequiæ. USUS: Paterno funeri justa solvere, peragere, facere.
JUSTĒ, _Justement_; _d’une manière convenable_. SYN. Jure, recte,
legitime. USUS: Juste et legitime imperare.
JUSTĬTĬA, æ, f. _Justice_, _équité_. SYN. Æquitas, jus, fas, justum.
EPITH. Germana, jucunda, magna, necessaria, optabilis, summa, vera,
utilis. PHRAS. Justitia virtutes omnes complectitur, _la justice embrasse
toutes les vertus_. Virtutes omnes continet, comprehendit. Omnes insunt
in una justitia virtutes; omnes virtutes ab una justitia pendent; in una
justitia includuntur. Nulla virtus abesse justitia potest; conjunctæ
sunt, colligatæ sunt cum justitia virtutes omnes. USUS: Justitia, quæ
suum cuique tribuit, societatem humanæ conjunctionis magnifice tuetur.
Fundamentum justitiæ est fides. In laude justitiæ sunt fides et æqualitas.
JUSTĬTĬUM, ĭi, n. _Vacances_, _vacations des tribunaux_. SYN.
Jurisdictionis intermissio. USUS: Justitium edici, jurisdictiones
intermitti, claudi ærarium, judicia tolli oportet.
JUSTUS, a, um, _Juste_. SYN. Æquus, verus, meritus, debitus, legitimus.
)( Iniquus. ADV. Vere. PHRAS. Justus est, _c’est un homme juste_.
Justitiæ laude floret; vir est, qui juris civilis rationem ab æquitate
nunquam sejunxerit; in testimonio religiosus, in judicando severus; vir
est, qui immortalem sibi famam æquitate, fide, miserorum defensione
comparavit; qui licere sibi nihil putat, nisi quod cum æquitate
conjunctum; qui in ferenda sententia legem, æquitatem, fidem unice in
consilium adhibet; apud quem unum maxime justitiæ locus est. Cf. Judico
ex æquitate. USUS: Justum id est debitumque. Justum et jus alere.
JŬVĔNĪLIS, e, gen. com. _De jeune homme_, _de jeunesse_. USUS: Juvenilis
libido, redundantia, licentia. Cf. Levis.
JŬVĔNĪLĬTER, _En, comme un jeune homme_. SYN. More juvenum. USUS:
Juveniliter exsultare.
JŬVĒNIS, is, m. _Jeune homme_. SYN. Adolescens. EPITH. Mobilis. USUS:
Infirmitas puerorum est ferocia juvenum.
JŬVENTUS, ūtis, f. _Jeunesse_. SYN. Ætas florens, medium juventæ
robur, ætas injuriæ opportuna; flos ætatis. EPITH. Delicata, formosa,
libidinosa. PHRAS. Adhuc intra juventutis annos tua versatur ætas, _vous
êtes encore jeune_. In ea es ætate, quæ valet viribus quidem, sed a
prudentia infirma est; ea es ætate, quæ viribus floret, sed a prudentiæ
maturitate procul abest; juventutem nondum egressus es, quæ, cum ætatis
quoddam veluti ver sit, caret usu rerum et experientia; a prudentia
distat, vacua est consilio, inopia judicii laborat, expers est prudentiæ
et gravitatis; ætatem agis, in qua prudentiæ illa maturitas locum nondum
habet. Cf. Adolescentia. USUS: Omnem sobolem juventutis ad arma vocat.
JŬVO, as, jūvi, jutum, are, a. et n. _Aider_, _favoriser_. SYN. Adjuvo,
opem fero. PHRAS. 1. Pauperes libenter juvat, _volontiers il secourt
les pauvres_. Afflictis fidem manumque libenter porrigit; inopiam eorum
facultatibus sublevat; egestatem eorum facultatibus sublevat; egestatem
eorum subsidiis et liberalitate sustentat et recreat; egentibus libenter
subsidio venit; opem porrigit, affert, præsidio est. Cf. Auxilium. 2.
Alter alterum juvat, _ils s’aident l’un l’autre_, _ils se prêtent un
mutuel appui_. Alter alteri operam commodat; mutua se opera juvant;
mutuam sibi operam præstant; alter alteri præsidium est, ac dubiis in
rebus lumen. 3. Philosophia eloquentiam juvat, _la philosophie sert à
l’éloquence_. Philosophia eloquentiæ adjumento est; ad gravem illam
moratamque eloquentiam adjumenta habet, affert, importat non pauca rerum
naturalium cognitio. Cf. Adjuvo, Conduco, Faveo. USUS: 1. Juvare, ornare
quempiam, quibuscumque rebus possis. 2. Delectat, _faire plaisir_,
_réjouir_. Juvat, in parte operis præfari.
JUXTA, præp. _Auprès de_, _proche de_. SYN. Prope, propter. USUS: 1.
Sepultus juxta viam Appiam. 2. Non secus, tanquam, similiter, _autant_,
_également_, _comme si_. Juvit me, juxta ac si meus frater esset.
3. Pariter, una, _ensemble_. Juxta boni malique, armati ac imbelles
obtruncati sunt.
[Illustration]
L
LĂBĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Ébranler_, _renverser_. SYN.
Labefacto, corrumpo, perfringo, dissolvo, conquasso, concutio, solvo,
enervo, frango, debilito, infirmo. )( Sustento, restituo. USUS: Virum
fortem nulla unquam vis, nullæ minæ, nullæ invidiæ labefecerunt. Is
pugnis mihi omnes dentes labefecit. Cf. Labefacto.
LĂBĔFACTO, as, avi, atum, are, a. _Ébranler_, _détruire_. ADV.
Mediocriter. USUS: 1. Homo improbus rempublicam, jura, leges, vitam
hominum, probe ab aliis constituta, societatem et conspirationem bonorum,
dignitatem, consulatum vehementer labefactavit. Ecquid commoda mea,
ecquid oratores labefactas et oppugnas? 2. Commoveo, a proposito averto,
_ébranler la fidélité_, _séduire_. Firmus sum, non me labefactabis.
Ne crede, te fidem meam pecunia, cogitationem, sententiam, amicitiam
insidiis labefactare posse.
LĂBES, is, f. _Chute_; _fléau_, _maladie_; _tache_, _souillure_. SYN.
Ruina, pernicies; macula, dedecus, ignominia, infamia, vitium, nævus.
EPITH. Domestica, nefaria et perniciosa. USUS: Multis locis labes
agrorum facta, terræque desederunt, _dans bien des endroits, il y a eu
des éboulements de terrain_. 2. Macula, _tache_, _souillure_. Labem
ejus dignitati aspersit, intulit. Vide, ne qua labes integris, probrum
castis, infamia bonis inferatur. 3. Vitium, _mal_, _défaut_. Num tu
hanc conscientiæ, animique labem, et vulnera perferre diutius potes? 4.
Pernicies, pestis, lues, _fléau_. Hunc hominem reipublicæ, provinciæ
labem fore prævideo. Cf. Macula, Dedecus.
LĂBĬUM, ii, n. _sæpius_ LĂBĬA, ōrum, n. pl. _Lèvre_. SYN. Labellum.
LĂBO, as, are, n. _Être ébranlé, chanceler_. SYN. Ruo, repente concido,
vacillo, nuto, in casum vergo; casum, ruinam minor; corruo, cado, ruinæ
proximus sum. USUS: 1. Refice ædes labantes. 2. TRANSL. Vides consilium
tuum, animos militum labare atque deficere. Sana, confirma rempublicam,
fortunam civitatis labantem magnopere et inclinantem.
1. LĀBOR, ĕris, lapsus sum, labi, d. _Tomber_; _faillir_, _se tromper_.
SYN. Prolabor, cado, ruo; _item_: dilabor, deficio; _item_: erro, fallor,
decipior. ADV. Continenter, longius, proclivius, turpissime, tuto. PHRAS.
Quis in tam lubrica, tam difficili rerum humanarum via non labitur?
_Qui ne chancelle parfois dans ce chemin de la vie si glissant et si
difficile?_ Quis non offendit? Quis vitat, effugit omnem offensionem?
Quis est, qui nusquam incurrat imprudens; quis de se præstare offensionem
omnem possit? USUS: 1. Labuntur omnia, fluunt, occidunt. Res cum semel
labi cœperit, proclivis est in perniciem. 2. Deficio, _se laisser
aller_, _être entraîné_. Mores civitatis in perniciem lapsi. Cave, ne ad
illorum opiniones delabaris. 3. Erro, fallor, _se tromper_. Imprudentia,
consilio, opinione mea lapsus sum. Ambitione labi. Si me audies, nunquam
laberis.
2. LĂBOR, ōris, m. _Travail_; _peine_. SYN. Opera, opus, sudor, vigiliæ,
assiduitas, contentio animi, studium, industria. EPITH. Alienus a nostra
ætate et dignitate, assiduus et quotidianus, continuatus, certus, clarus
et nobilitatus, gravior, medius, vitæ tolerabilis, domesticus, gloriosus,
incredibilis, major, extremus, facilis, jucundus, maximus, forensis,
summus, illiberalis, gravis, oratorius, tum infinitus, tum puerilis,
injucundus, levis, magnus, parvus, superior industria, tantus, durus,
justus, honestus, militaris, minor, multus, minime necessarius, plurimus,
pristinus, utilis, sollicitus, insomnis. Labores nocturni, officiosi,
patibiles, quotidiani, reliqui, tanti, veteres. PHRAS. 1. Magnos habeo
labores, _je suis accablé de travaux_. Multis oneribus susceptarum rerum
premor, assiduis laboribus et vigiliis conficior; multum mihi oneris
imposui, injunxi; deprimit me laborum moles; quæ res operam exercet meam,
immensi est operis multique certaminis; opera, quam sumpsi, suscepi,
multi sudoris est, ac contentionis non mediocris; onus, quod in me
recepi, suscepi, onus, quod sustuli, quod sustineo, grave sane est, ac
multiplex; multis magnisque perfungor laboribus; magnæ mihi quotidie
in iis, quos subeo, laboribus molestiæ sunt exsorbendæ. Cf. Laboro. 2.
Frustra laboravi, _c’est en vain que j’ai travaillé_. Laborem inanem
sumpsi, suscepi; spes meæ infirmis et labantibus fundamentis nitebantur;
spem secutus sum cæcam et incertam; arido solo, campo infructuoso, arenæ
semina mandavi, commisi; oleum ac operam perdidi; operam inutiliter
consumpsi; inani studio ductus operam lusi; tanto labore nihil egi, nihil
profeci; irato genio in rem ingressus sum, nullus mei laboris fructus
exstat; studium omne ac operam inutiliter locavi. USUS: Suscipere, ferre,
sustinere, finire laborem. Multum laboris ac operæ in Latinitatem, in his
studiis insumpsi, impendi, consumpsi, exantlavi.
LĂBŌRĬŌSĒ, _Soigneusement_. SYN. Diligenter.
LĂBŌRO, as, avi, atum, are, n. _Travailler_; _souffrir_. SYN. Elaboro,
contendo, laborem suscipio, opus facio, labore me exerceo, laboribus
me frango, operam do. ADV. Æque ut, graviter, magnopere, mediocriter,
non ita valde, præcipue, vehementer, vehementius. PHRAS. 1. Improbe
laborat, _il travaille énormément_. Infinitum laborem suscipit; naturam
pene studio vincit; semper operis aliquid facit, ac improbo labore
pene se conficit; laborem unum ex alio capit; noctes adeo totas operi
dat; quotidiana opera pene se frangit. 2. Nunquam deerit quod labores,
_vous aurez toujours assez de travail_. Non deerit, in quo operam
quotidianam edas; in quo operam præbeas aliis; in quo nervos omnes ætatis
industriæque contendas; in quo omne vitæ tuæ curriculum conficias; in
quo studium, atque opera elaboret tua; in quo operam utiliter ponas,
consumas; in quo industriam, ac vigilandi laborem expromas tuum;
in quo novus de integro exsudetur labor. 3. Vides quantum laborem?
_Voyez-vous comme je me fatigue?_ Videsne, ut sudem? ut diligentia
omni enitar? quantum certamen mihi exsudandum sit? quantum laboris
sumam, subeam, exhauriam? quantum operæ his rebus tribuam? quot curis
angar ac vigiliis? quantum laborem capiam, quantum molestiæ assumam?
ut in iis studiis me conteram, ut laboribus frangam? 4. Diu jam in hoc
laboro, _depuis longtemps déjà je travaille à cette affaire_. Satis diu
hoc saxum volvo; diu jam in hoc pistrino hæreo; diu jam in his desudo
atque elaboro; diu multumque jam labor is me exercet; magnos jam in hoc
opere exantlavi labores et diuturnos. Cf. Labor. USUS: 1. Quid enim
laboravi; quid egi? 2. Curo, sollicitus sum, _se mettre en peine de_,
_s’inquiéter_. De republica magis, quam de tuis rebus laboras. Nihil de
me, de fama mea laboro. Nunc in minimis habeo, de quibas antea maxime
laborabam. 3. Afficior, vexor, discrucior: relatum ad morbos corporis,
_souffrir_, _être malade_. Ex intestinis, renibus, pedibus, stomacho
laborare. 4. Vexor: relatum ad morbos animi, _être accablé_. Inscitia,
ambitione, animo, ex desiderio alicujus laborare. Ex invidia laborat,
_il est en butte aux coups de l’envie_. 5. Affligor: relatum ad mala
aliunde provenientia, _être fatigué, succomber_. Aliena injuria laboro,
commoveor, afficior. Domestica crudelitate, intestinis hostibus laborat.
6. Inopia premor, _manquer_. Re frumentaria laboramus. Cf. Conor.
LĂBŌRĬŌSUS, a, um, _Laborieux_; _fatigant_, _pénible_, _difficile_. SYN.
Industrius, sedulus, sollicitus, assiduus, operosus, studiosus; _item_:
Molestus, difficilis. PHRAS. 1. Laboriosus homo est, _cet homme est
laborieux_. Quid eo homine sollicitum magis ac exercitum fingi potest?
Homo est multæ industriæ, et magni laboris. Operosus, et semper aliquid
agens, aliquid moliens; homo, cui de communi quidem otio otiosum esse
liceat. 2. Laboriosa res est, _cette chose est fatigante_. Res est multi
sudoris; non mediocris contentionis; magni certaminis; magni laboris;
multæ operæ; res est immensi operis. USUS: 1. Quid nobis laboriosius,
quid magis sollicitum, magis exercitum fingi potest? 2. Laboriosa
exercitatio, deambulatio. Cf. Diligens, Difficilis.
LĂBRUM, i, n. _Lèvre_. SYN. Labium, labellum. EPITH. Tremens. USUS:
1. Oris humani extrema labra sunt. Summis, primoribus labris gustavit
philosophiam, leviter attigit, _toucher à qqche du bout des lèvres_,
_effleurer_; _étudier ou connaître superficiellement_. Versatur mihi
in primoribus labris, _je l’ai sur le bout des lèvres_. 2. Extrema ora
fontis, etc. _bord d’une fontaine, d’un vase, etc._ Vasis genus ad
lavandum aptum, _baignoire_, _cuve_. Labrum si in balneo non est, fac, ut
sit.
LAC, actis, n. _Lait_. EPITH. Lætum, dulce, pingue, primum. USUS: Lacte
fetum depellere.
LĂCER, ĕra, ĕrum, _Déchiré_, _mis en pièces_. Artus laceri.
LĂCĔRĀTĬO, ōnis, f. _Action de déchirer_. SYN. Laniatio. USUS: Muliebres
lacerationes genarum. Tui corporis laceratio mihi dolori fuit.
LĂCERNA, æ, f. _Vêtement d’homme_. Vestis virilis ac fere militum.
LĂCĔRO, as, avi, atum, are, a. _Déchirer_, _mettre en pièces_. SYN.
Concerpo, conscindo, discindo, dilacero, dilanio, carpo, dirumpo. USUS:
1. Laceratum fœde corpus abjicere. Virgis tergum lacerare. 2. TRANSL.
Graviter lædo, _blâmer_, _critiquer_; _ruiner_, _détruire_. Meus me
mœror, animum ægritudo, patriam improbi cives omni scelere ac injuria
lacerant, exedunt, conficiunt. Verborum contumeliis, oratione virulenta
laceravit illum et cruentavit. Num et vitæ, quæ superest, reliquias
lacerabis et distrahes?
LĂCERTŌSUS, a, um, _Musculeux_, _robuste_. SYN. Robustus, nervosus. USUS:
Pugnaces et lacertosi centuriones. Cf. Robustus.
LĂCERTUS, i, m. _Force_, _muscles_. SYN. Vires, nervi, robur, torus.
EPITH. Obesior, carnosus. USUS: Oratoriis lacertis viribusque argumenta
torquere.
LĂCESSO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ere, a. _Provoquer_, _harceler_,
_entreprendre_. SYN. Provoco, irrito, tento. )( Respondeo. ADV. Ultro,
mediocriter. USUS: Neque te ferro, nec maledictis, nec injuria, ne verbo
quidem unquam lacessivi. Non sum ad lacessendum procax.
LĂCRĬMA, æ, f. _Larme_, _pleurs_. SYN. Fletus. EPITH. Diuturnæ, gratæ,
invidiosæ, multæ et assiduæ, plures, plurimæ, populares, pueriles,
quotidianæ. PHRAS. 1. Ad lacrimas me movit, _il m’a ému jusq’aux
larmes_. Lacrimas mihi commovit, excivit; lacrimas nolenti excussit
ea commemoratio; fletum movit ea commemoratio; lacrimas expressit,
extorsit; in lacrimas me solvit. 2. Eccur tot lacrimas fundis? _Pourquoi
répandre tant de larmes?_ Ecquid te lacrimis adeo dedis, tradis? Lamentis
te conficis? Ecquid tot lacrimas effundis, profundis? Quid istas tot
eduxit lacrimas? Quid est, quod totus lacrimis diffluas? Quid ita vim
tantam profundis lacrimarum? Quid ita totus abis in lacrimas? 3. Viri est
comprimere lacrimas, _un homme doit retenir ses larmes_. Viri est, tenere
lacrimas, cohibere, reprimere; imperare dolori, temperare lacrimis.
4. Præ lacrimis scribere non possum, _mes larmes m’empêchent de vous
écrire_. Fletu impedior, quominus pleniores dem ad te litteras; epistolam
lacrimis prope deleo; defluentes ex oculis lacrimæ scribendi facultatem
eripiunt; perfusus fletu vix pauculos hos versus exarare sine litura
possum. Fletu reprimor, ne scribam reliqua; non queo reliqua scribere,
tanta vis lacrimarum est. Cf. Fleo, Fletus. USUS: Lacrimis nihil citius
arescit. Consumitur lacrima in alienis malis.
LĂCRĬMĀBĬLIS, e, gen. com. _Digne d’être pleuré_. Lacrimabile bellum.
LĂCRĬMĀBUNDUS, a, um, _Baigné de larmes_. Atque ille lacrimabundus:
Gratum est, inquit, etc.
LĂCRĬMO, as, are, n. et LĂCRĬMOR, aris, atus sum, ari, d. _Pleurer_.
SYN. Illacrimor, ploro, fleo, lugeo. PHRAS. 1. Cœpit lacrimari, _il se
mit à pleurer_. Obortæ repente lacrimæ, manare ab oculis lacrimæ, effusæ
oculis lacrimæ os totum opplere, fluere ex oculis lacrimæ, decurrentes ex
oculis lacrimæ vultum omnem humectare cœpere. 2. Non cessat lacrimari,
_il pleure toujours_. Modum lugendi nullum facit; in lacrimis jacet;
totus in luctu versatur; luctu consumitur et contabescit; lacrimis usque
indulget; lacrimis oculos terit, corrumpit; lacrimis debilitatur et
conficitur; lacrimæ illi vocem pene et spiritum intercludunt; lacrimis
totus diffluit. 3. Ad hoc spectaculum omnes lacrimabantur, _à cette
vue, tous se prirent à pleurer_. Omnium in ore erant lacrimæ; ingens
comploratio ab omni turba exorta erat; eum casum lamentabilis omnium
comploratio excepit; rei atrocissimæ species omnia misto puerorum ac
mulierum ploratu complebat; hæc cum aspicerent, omnium ex oculis lacrimæ
se subito profuderunt; omnibus lacrimæ cecidere, prosiliere, prorupere.
USUS: Lacrimasse te in discessu meo, moleste ferebam. Ecquis erat omnium,
quin lacrimaretur? Cf. Gemo, Fleo, Tristitia, Luctus.
LĂCRĬMŌSUS, a, um, _Lamentable_. Poemata lacrimosa.
LACTENS, entis, omn. gen. _Qui tette_. SYN. Lac sugens. USUS: Lactens
puer.
LACTESCO, is, ere, n. _Se convertir en lait_. SYN. In lac convertor,
lacte impleor. USUS: In iis animantibus, quæ lacte utuntur, omnis fere
cibus lactescere incipit.
LACTĔUS, a, um, _De lait_. USUS: Orbis lacteus, circulus lacteus, _la
voie lactée_.
LACTO, as, avi, atum, are, a. _Allaiter_. SYN. Lac præbeo, mammam
submissam præbeo. )( Lacte depello, _sevrer_. USUS: 1. Lactare fetum.
2. TRANSL. Per blanditias circumduco, decipio, _séduire_, _tromper_.
Lactasti nempe me, et falsa spe produxisti.
LĂCŪNA, æ, f. _Fosse_; _creux_, _enfoncement_. SYN. Fossa; _item_:
Vacuitas, hiatus. EPITH. Cæca. USUS: Vide, ut illam rei familiaris
lacunam expleas, damnum sarcias, _faites en sorte de réparer la brèche
faite à votre patrimoine_.
LĂCŪNAR, āris, n. _Plafond_, _lambris_, SYN. Laqueare. USUS: Gladius a
lacunari equina seta pendens.
LĂCŬS, ūs, m. _Lac_. RAD. a λάκκος.
LÆDO, is, si, sum, ere, a. _Heurter violemment_; _blesser_, _outrager_.
SYN. Offendo, violo, injuriam facio, mali aliquid infero. ADV. Aperte,
contumeliose, gravissime, imprudenter, injuste. PHRAS. 1. Tu te ipse
læsisti, _vous vous êtes fait tort à vous-même_. Tuo, ut dicitur, gladio
te jugulasti; in tuum ipse mucronem incurristi; si quid offensionis,
incommodi oblatum est, a temetipso id accidit; causa tua a temetipso
graviter vulnerata est. 2. Eo lapsu se læsit, _il s’est blessé en
tombant_. Ex illo lapsu crus vitiatum, perstrictum, afflictum est; a
vexatione non intactum fuit; crus fœde mulctatum saxisque laceratum
est, sauciatum, cruentatum. 3. Verba illa me graviter læserunt, _ces
paroles m’ont fort offensé_. Hæc me oratio, si qua superest pars sensus,
numquid laceret, et cruentet? vox ea me graviter violavit; verborum ea
asperitate graviter vulneratus sum; confectus mihi ac trucidatus videbar
ea verborum contumelia. 4. Ejus maledicta parum lædent honorem tuum, _ses
calomnies nuiront peu à votre réputation_. Ejus maledicta nomini tuo non
officient, labem inferent, maculam injicient et aspergent; maledicta
ea nominis existimationi jacturam non afferent, detrimento non erunt,
non obscurabunt honorem tuum, splendorem nominis non perstringent,
nomini tuo obscuritatem non afferent, tenebras non obducent, lucem non
eripient; ejus ex maledictis nihil adversi patietur tua dignitas; nihil
de tua dignitate detrahetur; dignitatis damnum non facies; dignitas tua
nulla labe afficietur; nullam maculam tuus honor contrahet. Cf. Offendo,
Detraho. USUS: Perjurio, dictis aut factis, ludibriis aliquem lædere.
LÆNA, æ, f. _Vêtement de dessus_, _manteau_. SYN. Amiculum.
LÆSĬO, ōnis, f. _Attaque_. Cf. Offensio.
LÆTĀBĬLIS, e, gen. com. _Agréable_. SYN. Lætitia dignus. Ut ea res
lætabilis tibi sit et gloriosa opto. Cf. Lætus.
LÆTĒ, _Joyeusement_. SYN. Jucunde, hilariter.
LÆTĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Réjouir_. SYN. Lætitiam affero, lætitia
afficio, hilaro, exhilaro, oblecto, recreo. USUS: Solis accessus terram,
agros lætificat. Cf. Lætitia.
LÆTĬTĬA, æ, f. _Joie_, _allégresse_. SYN. Voluptas, hilaritas, gaudium.
EPITH. Ingens, insolens, insolita. PHRAS. 1. Is nuntius magnam mihi fecit
lætitiam, _cette nouvelle m’a comblé de joie_. Magnam mihi lætitiam
attulit, dedit, objecit; insolitam in lætitiam me conjecit; magna lætitia
me affecit; magnæ voluptati fuit; animum mira voluptate perfudit. Cf.
Gratus, jucundus. 2. Lætitiam inde percepi magnam, _j’ai reçu de là une
grande joie_. Lætitiam cepi non mediocrem; actus sum inde lætitia non
mediocri et voluptate; omnibus lætitiis incessi accepto hoc nuntio;
efferebar lætitia; exsilii, exsultavi lætitia ad eum nuntium. Cf. Lætor,
Gaudeo. 3. Hominis adventus lætitiam omnem ademit, _l’arrivée de cet
homme a enlevé toute la joie_. Omnem lætitiam mihi detraxit, ademit,
labefactavit. Cf. Gaudium.
LÆTOR, aris, atus sum, ari, d. _Se réjouir_. SYN. Exsulto, triumpho,
lætitia efferor, omnibus lætitiis incedo. ADV. Magnopere, mirabiliter,
valde, vehementer, vehementissime. PHRAS. Tuis rebus valde lætor, _je me
réjouis du succès de vos affaires_. Lætitiam sumo, haurio, suscipio ex
rebus tuis; gaudium mihi res tuæ pariunt, præbent; gaudio me afficiunt
res tuæ; magna mihi e rebus tuis voluptas, jucunditas, delectatio oritur;
lætitia me res tuæ secundæ complent, cumulant, perfundunt; magnam
hilaritatem colligo ex secundis rebus tuis. Cf. Gaudeo. USUS: De tua
fortuna lætor. Tuis præclaris operibus, in tuis progressionibus magnopere
mihi lætandum est. Lætanti animo et erecto fortunam subiit.
LÆTUS, a, um, _Joyeux_. SYN. Alacer, hilaris, jucundus. USUS: Vultus
lætus; lætissimi fructus. Cf. Hilaris, Jucundus, Gaudeo.
LÆVĬGO, as, avi, atum, are, a. _Polir_, _rendre lisse_. USUS: Parietes
tectorio lævigantur, _les murs sont recouverts d’un enduit bien poli_.
LÆVUS, a, um, _Gauche_. SYN. Sinister. USUS: Læva manus, auris. Lævus
homo, _seu_ ineptus. Lævum tonitru, fausti ominis.
LĂGĒNA, æ, f. _Bouteille_. Genus vasis.
LAMBO, is, bi, bĭtum, ere, a. _Lécher_. USUS: Bos lingua se lambit. Mei
mihi lambere videor.
LĀMENTĀTĬO, ōnis, f. _Lamentation_, _gémissement_. SYN. Querimonia,
questus, lessus, plangor, gemitus, querela. EPITH. Mœrens, lugubris.
USUS: Lamentatione forum complevere. Fletus mulierum et lamentationes
fieri solitæ. Cf. Gemitus, Luctus, Querela.
LĀMENTOR, aris, atus sum, ari, d. _Se lamenter_. SYN. Deploro,
lamentationem facio. ADV. Flebiliter, modice, temere. PHRAS. Misere
lamentatus est, _il s’est fort désolé_. Clamore et fletu omnia complevit;
lamentis, querelis se totum dedidit; lamentis omnia, lamentis cœlum
complevit; in questus effundebatur totus. USUS: Lapides ipsi cæcitatem
tuam flevissent, et lamentati essent. Cf. Gemo, Queror, Luctus.
LĀMENTUM, i, n. _Lamentation_. SYN. Lamentatio. USUS: In lacrimis,
lamentis, sordibus jacuisti. Num lamentis querelisque te dedes? Cf.
Luctus, Querela, Gemitus.
LĀMĬNA, æ, f. _Feuille_, _lame_, _plaque_. USUS: Titulus laminæ aureæ
inscriptus.
LAMPAS, ădis, f. _Torche_, _flambeau_. SYN. Lucerna, lychnus. USUS:
Templum multis lampadibus illustratum. Cœli lampades stellæ.
LĀNA, æ, f. _Laine_. EPITH. Candidior, alba, tenera. USUS: Lanam carpere;
lanam facere; lanæ manus admovere; lanæ deditum esse, _être occupé à
filer_. Lana colorem ducit, _la laine peut se teindre_.
LĀNĔUS, a, um, _De laine_. USUS: Pallium laneum injecit.
LANGUĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Rendre faible_, _languissant_.
SYN. Languorem affero. )( Incito. USUS: Incitare languentes, et
languefacere excitatos.
LANGUĔO, es, ere, n. et LANGUESCO, is, gŭi, ere, n. _Être faible_;
_devenir faible_. SYN. Flaccesco, languidus fio, torpeo, torpesco,
marcesco. ADV. Plane. PHRAS. Languet juventus nostra, _notre jeunesse
est sans énergie_. Ut pulcherrime calebat, ita ignaviter nunc facit
omnia; indormit juventus nostra restincto studiorum ardore; ita frigide
agit, ut nolle existimetur; juventute utimur frigidissima; ardor omnis
refrixit penitus, et obriguit; elanguescit fractis jam dudum animis, et
noxia cessatione torpet; veternus quidam invasit, occupavit juventutem
nostram, et tam leviter tam solute, tam oscitanter agit omnia; nisi
faces admoveamus, nisi calefaciamus, frigore conglaciant eorum studia;
otio senescere, hebescere videmus juventutem nostram; juventus non
gloria movetur, non utilitate; non jam eadem est juventus nostra, ita
tarde commovetur, ita raro incalescit; socordius aguntur omnia, sic ut
incisos industriæ nervos esse nemo non intelligat; industria elanguit,
ardor animi restinctus est; dormit juventus nostra, aut nescio quæ
torpedo animos oppressit. Frigore frigescunt plurimi, dici non potest,
quam jaceant omnia et torpescant; paucis ad studia litterarum animus,
segniores plerique, qui ab honestis consiliis plurimum refugiant. USUS:
Otio, senectute, corpore languescit. Ne patere industriam languere tuam.
Languet tua oratio, et jacet.
LANGUĬDĒ, _Languissamment_, _mollement_, _lentement_. SYN. Cunctanter,
negligenter.
LANGUĬDUS, a, um, _Languissant_, _débile_, _paresseux_. SYN. Languens,
tardus, debilitatus, mollis, enervatus, remissus, solutus, frigidus. )(
Operosus, strenuus. USUS: Senectus, oratio, studia languida. Languidiore
studio in causa fuistis. Nos etiam languidiores facti sumus, et pene
frigidi. Cf. Langueo, Debilis.
LANGUOR, ōris, m. _Faiblesse_, _fatigue_, _paresse_. SYN. Torpor,
desidia. EPITH. Gravis, segnis, lentus. USUS: Exspectatio diutina, otium
et solitudo magnam affert languorem. Languori se dare, permittere, dedere.
LĂNĬĀTĬO, ōnis, f. _Action de déchirer_. SYN. Laniatus.
LĂNĬĀTŬS, ūs, m. _Action de mettre en pièces_. USUS: Quid mihi ferarum
laniatus oberit nihil sentienti.
LĂNĬĒNA, æ, f. _Étal de boucher_, _boucherie_.
LĂNĬO, as, avi, atum, are, a. _Déchirer_, _mettre en pièces_. SYN.
Dilanio, lacero.
LĂNISTA, æ, m. _Celui qui forme les gladiateurs_. SYN. Gladiatorum
magister.
LĂNĬUS, ii, m. _Boucher_. SYN. Carnarius.
LĂNŪGO, ĭnis, f. _Poil follet_, _duvet_. Prima pilorum eruptio: ita dicta
a lanæ similitudine, qualis in adolescentum genis, et pomis quibusdam.
EPITH. Prima.
LANX, ancis, f. _Plat_, _écuelle_, _plateau_, _balance_. SYN. Patina,
statera, libra. USUS: Lancibus et canistris esculenta inferre. Virtutis
amplitudo, lanci imposita, terram mihi crede, et maria deprimat, _placez
la vertu dans un des plateaux d’une balance: ce plateau, croyez-moi,
emportera par son poids la terre et les mers_.
LĂPĬCĬDĪNÆ, ārum, f. pl. _Carrière à pierres_. SYN. Latomia. Alii
Lapicidina scribunt, sed perperam.
LĂPĬDĀTĬO, ōnis, f. _Action de lapider_; _pluie_, _grêle de pierres_.
SYN. Lapidum jactus. USUS: Inde fit saxis magna lapidatio. Lapidatione et
hominum concursu prohibitus est a nostris.
LĂPĬDĀTOR, ōris, m. _Celui qui lance des pierres_. SYN. Percussor. De
homine improbo et seditioso.
LĂPĬDĔUS, a, um, _De pierre_. USUS: Murus lapideus.
LĂPĬDO, as, avi, atum, are, a. _Lapider_. SYN. Lapidibus obruo, cooperio,
operio. Cf. Lapis.
LĂPĬDŌSUS, a, um, _Pierreux_. USUS: Terra, ager, loca lapidosa.
LĂPIS, ĭdis, m. _Pierre_. PHRAS. Lapides in eum jacti sunt, _on lui jeta
des pierres_, _on le lapida_. Lapides in eum missi, saxa conjecta sunt;
lapidibus appetitus, ictus, percussus est; vis ingens lapidum grandinis
modo in eum effusa est; non defuere, qui lapidibus eum incesserent, qui
saxa in eum jacerent, lapidum conjectu arcerent, lapidum saxorumque nimbo
operirent. USUS: Fracta domus conjectu lapidum. Homo de lapide emptus,
e quo præco venalia mancipia prædicabat; de capite quoque vilissimo
dicitur, _homme vendu_, _soudoyé_; _méprisable_. Ad tertium, quartum
lapidem, _à la troisième, à la quatrième pierre ou borne milliaire_. Nam
lapidibus par intervalla defixis milliaria designabant veteres.
LAPSŬS, ūs, m. _Chute_, _faux pas_, _erreur_. SYN. Prolapsio, lapsio,
casus. EPITH. Certus, multiplex, præceps, vetustus. Multi, populares
variique. USUS: Lapsus fluminis et cursus. Continere temeritatem in lapsu
arduum est. Cf. Error.
LĂQUĔAR, āris, n. * _Lambris_. SYN. Lacunar. USUS: Tecti laquearia.
LĂQUĔUS, i, m. _Lacet_; _piége_. SYN. Vinculum, restis, funis; _item_:
Dolus, et res quæcumque, qua irretiri _aut_ capi possumus. USUS:
Disputationum, legum, verborum laqueis irretire, tenere, constringere.
Laqueos alteri tendere. In laqueum collum inseruit. Laqueo vitam finivit.
Judicii laqueos solertia declinare, evitare.
LĂQUĔĀTUS, a, um, _Lambrissé_. USUS: Considerat templum, videt undique
tectum pulcherrime laqueatum.
LĂRES, lărum et ărĭum, m. pl. _Dieux lares_, _protecteurs du foyer_;
_de là: Foyer, habitation, maison_. SYN. Penates, focus, ædes. EPITH.
Familiaris. USUS: Relinquere, redire ad larem suum.
LARGĒ, _Largement_. SYN. Largiter, liberaliter, copiose, munifice,
effuse. USUS: Large dare, large promittere, large parare convivium.
LARGĬOR, īris, ītus sum, iri, d. _Donner libéralement_, _prodiguer_.
SYN. Dono, gratificor, largitionem facio. ADV. Apertissime, inconsulto,
liberalissime. USUS: Natura tua facultatem insignem, et copiam dicendi
largitur. Largire hoc amori nostro. Cf. Do, Dono.
LARGĬTAS, ātis, f. _Largesse_. SYN. Liberalitas. USUS: Terra fruges
maxima largitate fundit. Cf. Liberalitas.
LARGĪTĬO, ōnis, f. _Largesses_, _libéralité_. SYN. Effusio, corruptela.
EPITH. Agraria, frumentaria, infinita, maxima, modica, intolerabilis,
necessaria, perniciosa, popularis, regia, salutaris, singularis, turpis,
maxima. USUS: 1. Largitione quemdam corrumpere, emere, animos conciliare.
2. Concessio. In largitione civitatis haud difficiles fuere Romani, _les
Romains accordaient facilement le droit de cité_. Cf. Corruptela.
LARGĬTOR, ōris, m. _Celui qui fait des largesses, corrupteur_. SYN.
Corruptor. EPITH. Factiosus, prodigus.
LARGUS, a, um, _Libéral_. SYN. Liberalis. USUS: Duo genera sunt largorum,
quorum alteri prodigi, alii liberales. Larga compensatio. Cf. Beneficus,
Liberalis.
LARVA, æ, f. _Spectre_, _fantôme_. USUS: 1. Num hunc hominem larvæ,
intemperiæ, furiæ agitant? 2. Persona, _masque de théâtre_. Non illa
larva opus est. Larvam deponere, _jeter le masque_.
LARVĀTUS, a, um, _Ensorcelé_, _furieux_; _masqué_. SYN. A larvis
exterritus; furiosus; _item_: Personatus.
LASCĬVĬA, æ, f. _Libertinage_, _effronterie_. SYN. Petulantia,
procacitas. Cf. Luxuria.
LĀSCĬVĬO, is, ĭi, ītum, ire, n. _S’abandonner à la licence, au désordre_.
USUS: Petulanter agere, lascivire. Longo otio plebs lascivire cœpit.
LASCĪVUS, a, um, _Enjoué_; _licencieux_. SYN. Petulans, procax. Cf.
Petulans, Luxuriosus, Impudicus.
LASSĬTŪDO, ĭnis, f. _Lassitude_, _fatigue_. SYN. Defatigatio. USUS: Vino,
interposita quiete, lassitudinem abstergere, membris eximere.
LASSUS, a, um, _Las_, _fatigué_. SYN. Labore tum animi, tum corporis
fatigatus. PHRAS. Lassus sum, _je suis fatigué_. A viribus deficior;
vires lassitudine me deficiunt; labori succumbo; labore fractus sum. Cf.
Fatigo, Fessus.
LĀTĒ, _Au loin_. SYN. Laxe. PHRAS. Malum late se extendit, _le mal
s’étend au loin_. Longe lateque dispersum est, latius opinione
disseminatum, late diffusum est malum, latius serpit, quam credatur, ad
plures pertinet, latissime fluxit, manavit. USUS: Vagabitur nomen tuum
longe lateque. Fuse lateque dicere.
LĂTĔBRA, æ, f. _Cachette_, _refuge_. SYN. Recessus, locus in quo latere
quis possit. EPITH. Malefica, parva, tanta. USUS: 1. Multæ sunt animorum
latebræ, multi recessus. Erupit e latebris tenebrisque conspiratio. 2.
TRANSL. Excusatio, declinatio rei objectæ, _excuse_, _prétexte_. Quære
latebram tuo perjurio. Suspicionum, obscuritatis latebræ.
LĂTĔBRŌSUS, a, um, _Secret_, _caché_. USUS: Via latebrosa.
LĂTENS, entis, omn. gen. _Caché_, _secret_. SYN. Obscurus, involutus.
LĂTENTER, _En secret_. SYN. Clam, occulte.
LĂTĔO, es, ŭi, ere, n. _Se cacher_. SYN. Delitesco, clam sum. ADV.
Abdite, occulto, utiliter. PHRAS. 1. Latuit homo improbus, _ce brigand
s’est caché_. Fefellit quæsitorum industriam; occultorum locorum
latibulis delituit; latitavit in tenebris abditus et retrusus; nequitiam
suam tenebrarum ac parietum custodiis texit, condidit, occuluit,
occultavit. 2. Scelera latere diu non possunt, _les crimes ne peuvent
demeurer longtemps cachés_. Nullum crimen diu esse potest, quin indicio
se prodat aliquo; quin in lucem prodeat; quin emanet; nullum scelus tegi,
premi, tenebris involvi perpetuo potest. 3. Latere optat, _il aime la
retraite_. Abstinet publico; latebris se involvit; latebris se commendat
studiose; id agit studiose, ut ex hominum se conspectu subducat. Cf.
Abdo, Abscondo. USUS: Non latebat me tuum flagitium. Sub nomine pacis
bellum latet. Non id abditum latebat in tenebris, sed in oculis erat
positum. Cf. Ignoro.
LĀTERNA, æ, f. _Lanterne_.
LĂTĬBŬLUM, i, n. _Retraite_, _tanière_. USUS: Latibula quærere. Latibulis
se tegere. Cf. Latebra.
LĂTĪNĒ, _En latin_. USUS: Plane ac Latine loqui. Græca Latine reddere.
Latine scire; non pessime Latine loqui.
LĂTĪNĬTAS, ātis, f. _Latinité_, _la langue latine dans sa pureté_. SYN.
Sermonis Latini puritas. PHRAS. Latinitate utitur optima, _il se sert
d’un latin très pur_. Incorrupta utitur Latini sermonis integritate;
caste pureque utitur Latina lingua; elucet in ejus sermone mira Latinæ
linguæ elegantia; in ejus dictione inest mirus Latini sermonis candor;
stilo dicendique genere utitur terso et castigato; quod in Latina lingua
cultissimum ac ornatissimum, id totum in ejus sermone ita deprehendas, ut
per manus tradita, ac velut testamento legata illi Latinitas videatur;
casti incorruptique sermonis laude floret; nemo illo purius ac emendatius
Latino sermone utitur; inest in ejus sermone nativa et omnibus numeris
absoluta Latinitas; hunc tu cum audies, Musas ipsas Latine loqui
putabis. USUS: Latinitas est, quæ sermonem purum conservat, et ab omni
vitio remotum. Cæcilius non bonus auctor Latinitatis. Epistolam Græcam
Latinitate donare.
LĂTĪNUS, a, um, _Latin_. USUS: Latinus es; Latinas litteras præclare
calles, tenes, exhausisti.
LĀTĬO, ōnis, f. _Action de porter_. USUS: Exspecto legis lationem,
_j’attends la proposition de la loi_.
LĂTĬTO, as, avi, atum, are, n. _Être caché_. USUS: Non latitabis diutius.
LĂTĬTŪDO, ĭnis, f. _Étendue_, _grandeur_. )( Angustia. USUS: Tuarum
latitudinem possessionum tueri non poteris.
LĀTOR, ōris, m. _Celui qui propose une loi_. USUS: Quis talis latorem
legis perferret?
LĂTRĀTŬS, ūs, m. _Aboiement_.
LĂTRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Aboyer_, _hurler_. USUS: Latrant hi
oratores, non loquuntur. TRANSL. Vociferari.
LĂTRO, ōnis, m. _Bandit_, _voleur_. SYN. Grassator, prædo, excursor,
sicarius. EPITH. Funestus, demens, paratissimus ad omnia, expeditus,
perditus abjectusque, fortis, impurus, maleficus, sceleratus, agens,
sceleratissimus, deterrimus; impune latrocinans, turpissimus. Latrones
armati, conscelerati, fœdissimi, furentes, importunissimi, noti ac
insignes, nefarii, perditissimi. PHRAS. Latronem agit, _il vit en
brigand_. In cæde atque ex cæde vivit; maleficio et scelere pascitur; per
latrocinia et rapinas vitam tolerat; latrociniis se alit; in latrocinium
versus vias insidet et itinera, prædasque agit. Cf. Prædo.
LĂTRŌCĬNĬUM, ĭi, n. _Brigandage_. SYN. Excursio. EPITH. Apertum,
castrense, civile, domesticum, forense, honestum, impium, intolerabile,
intestinum, nefarium, nocturnum, novum ac singulare, sceleratissimum
ac deterrimum. USUS: Hoc equidem latrocinium est, non judicium. Tueri
fines ab excursionibus et latrociniis. Per latrocinium hunc hominem
despoliasti; latrocinio oppressisti innocentem.
LĂTRŌCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Voler à main armée_. SYN. Prædor,
excurro, grassor. USUS: Duo millia latrocinari dicuntur.
LĀTŬMĬÆ _vel_ LĀTŎMĬÆ, ārum, f. pl. _Carrières servant de prison_.
_Item_: Carcer Syracusanus.
1. LĀTUS, a, um, _Large_, _étendu_. SYN. Amplus, laxus. )( Angustus.
USUS: 1. Satis lato a Sicilia mari. 2. Particip. a Fero. Nulla rogatio,
nulla lex est lata, _porté_.
2. LĂTUS, ĕris, n. _Flanc_, _côté_. SYN. Pars dextra _vel_ sinistra
corporis _vel_ regionis. EPITH. Bonum, valens. USUS: 1. Latus ei
condoluit. Lateris dolore consumptus est. Ad Cæsaris latus assedit.
Per alicujus latus petere, ferire alterum. Latera cingebant filii. 2.
Provincia altero latere mari alluitur.
LAUDĀBĬLIS, e, gen. com. _Louable_. SYN. Laudandus, probabilis,
prædicabilis, prædicandus, laude dignus. USUS: Honestum, etsi a nullo
laudetur, laudabile est natura et prædicabile.
LAUDĀBĬLĬTER, _D’une manière louable_. SYN. Recte, laudate, honeste, cum
laude.
LAUDĀTĬO, ōnis, f. _Louange_. SYN. Præconium, commendatio. )(
Vituperatio. EPITH. Gravis et honesta. USUS: Laudatio alicui data.
LAUDĀTOR, oris, m. _Celui qui loue_, _approbateur_; _témoin à décharge_.
SYN. Præco virtutis, testis innocentiæ. USUS: Te mihi laudatorem mearum
rerum, testem, auctorem cupio. Habebis in me tuæ virtutis præconem,
laudatorem ac probatorem rerum tuarum.
LAUDĀTRIX, īcis, f. _Celle qui loue_. USUS: Vitiorum laudatrix fama
popularis.
LAUDĀTUS, a, um, _Loué_. SYN. Spectatus, probatus. )( Obscurus. PHRAS.
Laudatissimum te omnes sciunt, _tout le monde sait que vous êtes très
renommé_. Cumulatum te omni laude, omnibus laudibus abundantem, illustri
laude florentem, celebratum omnes norunt; neminem fugit, quam excelso
illustrique loco sita sit laus tua; quanta in te sit commendatio
virtutis; quanta in laude sis apud omnes. Cf. Laudo. USUS: Homo omnium
consentione laudatus.
LAUDO, as, avi, atum, are, a. _Louer_, _célébrer_. SYN. Commendo,
celebro, laudem tribuo, impertio _vel_ impertior; eximia laude orno,
nomen orno; verbis amplissimis, maximis laudibus orno; laudibus
effero, afficio; in cœlum laudibus tollo, extollo, fero; nobilito,
laudem alicujus celebro; in majus celebro; laudibus onero; gloria et
prædicatione effero; in aliquem laudes confero; aliquid verbis probo,
approbo. ADV. Aperte, commode, copiose, copiosissime, egregie, graviter,
honorificentissime, merito, mirifice, nimis, valde, nominatim, ornatius,
plane, privatim, publice, recte, valde, vehementer, vere, verissime,
unice. PHRAS. 1. Vir dignus est qui ab omnibus laudetur, _cet homme
mérite les louanges de tous_. Qui omnium vocibus scriptisque decoretur;
qui omnium laudibus ornetur, cumuletur; cujus fama æternis laudibus
floreat; quem semper omnes in ore animisque habeant. Vir est, cujus
laudes nemo consequitur; cujus virtus satis extolli nequit; quem omnes
laudibus ad cœlum ferant; laudibus æternis prosequantur; qui fama et
litteris celebretur; cujus mentionem cum honore inferant omnes posteri;
de quo sermonem nemo, nisi cum admiratione laudum instituat; cujus nomen
cum æternitate conjungatur; cujus virtutes et res gestas posteritas omnis
æternis laudibus exornet, prosequatur; cujus virtutem omnium sermones
monumentaque illustrent. 2. Laudatur in eo mira erga omnes caritas, _il
est surtout recommandable par sa grande bonté_. Præcipua laude fertur,
magnis in laudibus est, magnis in cœlum laudibus effertur, in summa apud
omnes laude est ejus caritas; egregia adversus omnes caritate magnam
adeptus est gloriam; laudem præcipuam habet ejus caritas; præcipua in
laude ponitur ejus caritas; præcipua laus ejus caritati tribuitur;
præcipua in eo est caritatis commendatio, æterna in laude versatur;
caritas ejus ad summam laudem pervenit; fertur in primis ejus caritas
omniumque sermonibus celebratur; pleno ore laudatur. Cf. Laus, Illustro.
USUS: Hunc pro dignitate laudare nemo satis potest.
LAURĔA, æ, f. _Couronne de laurier_. SYN. Corona laurea, laureola. USUS:
Quem currum, quam lauream cum laudatione tua conferam?
LAURĔĀTUS, a, um, _Couronné de laurier_. USUS: Lictores, fasces laureati;
litteræ laureatæ, _bulletin d’une victoire_, _lettre d’un général
victorieux_.
LAURĔŎLA, æ, f. _Rameau de laurier_.
LAURUS, i, f. _Laurier_; _triomphe_. USUS: Sed incurrit hæc laurus nostra
in oculos malevolorum. Lauri baccæ.
LAUS, audis, f. _Éloge_, _renom_, _célébrité_. SYN. Præconium,
commendatio, gloria, splendor, decus. EPITH. Summa, divina, domestica,
publica, admirabilis, æqua, aliena, amplior, antiquior, bellica,
communis, consimilis, immortalis, egregia, eximia, exigua, forensis,
gratissima, honesta, satis idonea, illustris, imperatoria, inanis,
infinita, jucunda, magna, digna, media, non mediocris, militaris, mira,
modica, nova, oratoria, par, perennis, perfecta, popularis, præcipua,
præclara, propria sempiterna, singularis, solida, summa, tenuis, sera,
falsa, una, regia. )( Dedecus, vitium. PHRAS. 1. Laudem quærere,
_rechercher la gloire_. Laudem petere; toto pectore, totis animis
incumbere in laudem; duci laude, gloria; gloriæ studio atque amore
flagrare; spectare laudem unam; nihil habere antiquius laude et gloria.
Servire laudi atque gloriæ; nihil in vita magnopere expetere, nisi laudem
ac honestatem, et in ea persequenda omnia pericula parvi ducere; laudis
studio efferri; inflammato rapi ad laudem studio. 2. Laudi inhiare,
_soupirer après la célébrité_. Laudes venari; aucupari opinionem; auram
popularem captare; æstu gloriæ esse percitum; gloriæ stimulis agitari.
Cf. Gloria. 3. Laudem sibi parare, _tirer honneur de qqchose_. Laudem
sibi comparare, sibi adsciscere, nancisci, consequi; existimationem
colligere; in existimationem venire. Cf. Gloria. 4. Laudem habere,
_être honoré_. In laude esse, laudibus florere, abundare, procedere,
cumulari; præcipua laude ferri. Cf. Laudo. 5. Laudem alteri tribuere,
_combler qqn d’éloges_. Laudes suas in alterum transfundere, transmovere;
servire, subservire, suffragari, favere alterius laudibus; laudes
cum altero communicare; in alterum omnia laudum ornamenta congerere,
conferre, transferre. 6. Laudem alterius sibi vindicare, _s’attribuer la
gloire d’un autre_. De alterius laudibus delibare; alienas laudes in se
transmovere; offerre se in societatem, communionem alienæ laudis; laudem
alteri præripere; ex alienis laboribus suo nomini libare laudem. 7. De
laude detrahere, _détruire la réputation_. Laudes alterius obterere,
minuere, imminuere, obscurare. Cf. Detraho.
LAUTĒ, _Somptueusement_. USUS: Laute vivere, et curare se molliter.
LAUTĬA, ōrum, n. pl. _Hospitalité_, _présents offerts aux ambassadeurs
étrangers_. SYN. Munera, quæ legatis exteris per quæstores præbebantur a
Romanis. Cf. Donum.
LAUTĬTĬA, æ, f. _Magnificence_, _luxe_. SYN. Munditia, elegantia. EPITH.
Nova.
LAUTUS, a, um, _Somptueux_, _riche_. SYN. Elegans, splendidus, dives,
mollis, delicatus. USUS: Lautus victus et elegans. Villa lautius
ædificata, in qua nihil non lautum, exquisitum, magnopere sumptuosum.
Patrimonium sane lautum, copiosum, splendidum luxu dissipavit. Lautus
homo et urbanus, _personnage riche et élégant_.
LĂVĀTĬO, ōnis, f. _Bain_. SYN. Balneum. USUS: Cura ut, cum venero,
lavatio parata sit.
LĂVO, as, lăvi, lautum _vel_ lōtum, are, a. _Laver_, _baigner_. SYN.
Abluo; _item_: Perfundor vivo flumine, perluor flumine. USUS: Ubi nos
laverimus, tu, si voles, lavato.
LAXĀMENTUM, i, n. _Action d’étendre_; _adoucissement_, _repos_. SYN.
Dilatatio. TRANSL. Remissio; relaxatio. USUS: A curis paulum laxamenti
nactus sum. Causæ tuæ nihil laxamenti datum est.
LAXĬTAS, ātis, f. _Étendue_, _espace_, SYN. Amplitudo, dilatatio. USUS:
In ædibus adhibenda cura laxitatis.
LAXO, as, avi, atum, are, a. _Agrandir_; _relâcher_. SYN. Dilato,
solvo, remitto. PHRAS. Disciplina laxatur, _la discipline se relâche_.
Diffluit, dilabitur, remittit disciplinæ severitas, disceditur a pristina
consuetudine et legum severitate; disciplinæ frena laxantur, remittuntur.
USUS: 1. Quam te a libidinum vinculis laxatum vellem! Animi corpore
laxati in cœlum evolant. 2. Remitto, _soulager_, _donner du relâche_.
Curis et molestiis, animum a contentione laxa. Cf. Relaxo.
LAXUS, a, um, _Large_, _ample_. SYN. Amplus. )( Adductus, angustus. USUS:
1. Laxæ ædes. Amicitiæ frena laxissima sint oportet, quæ ex usu adducas
et remittas. 2. Longus, _long_. Diem tibi statuo satis laxum; tempus sat
longum, _j’accorde un terme assez long_. Cf. Amplus.
LECTĪCA, æ, f. _Litière_. SYN. Lecticula, hexaphorus, octophorus. EPITH.
Aperta, operta. USUS: Lecticula in curiam illatus, delatus est.
LECTĪCĀRĬUS, ii, m. _Porteur de litière_. SYN. Qui lecticam fert.
LECTĬO, ōnis, f. _Lecture_; _choix_. SYN. Legendi actus; _item_: Electio.
USUS: Hac tali judicum lectione grande reipublicæ inustum est dedecus.
LECTOR, ōris, m. _Lecteur_. SYN. Recitator, anagnostes.
1. LECTUS, i, m. _Lit_. SYN. Lectulus, cubile, torus, stratum, grabatus.
EPITH. Ligneus, ceratus, genialis, cubicularis. USUS: 1. In lecto
collocare; lecto se commendare, _se coucher_. 2. In lecto est; in lecto
pellibus constrato jacet, _être couché_. Dolor eum in lectulo affixit. 3.
Lectum sternere, ornare, componere, _faire_, _arranger un lit_.
2. LECTUS, a, um, _Choisi_; _de choix_. USUS: Adolescens lectissimus.
Femina lectissima et ornatissimis moribus.
LĒGĀTĬO, ōnis, f. _Ambassade_, _légation_. EPITH. Libera, quæ honoris
causa, titulotenus deferebatur alioquin sua negotia agendi in provincia.
Votiva, voti prætextu suscepta. USUS: Legationem accipere, suscipere,
gerere, habere, obire, perficere, _remplir les fonctions d’ambassadeur_.
In legatione esse. Legationem renuntiare, referre acta legationis.
Legatio benigne audita.
LĒGĀTUS, i, m. _Ambassadeur_. SYN. Orator, nuntius pacis et belli. EPITH.
Consularis, dignus imperatoribus, clarissimis exercitibus, ornatissimis
provinciis, improbissimus, quæstorius, regius, temperatissimus. PHRAS.
Est legatus apud Turcas, _il est ambassadeur près la Sublime Porte_. Est
orator Cæsareus apud Turcas; in legatione turcica est; legati apud Turcas
locum obtinet, legatione fungitur; legationem obit, gerit apud Turcas.
USUS: Legatos adhibuit et deprecatores.
LĔGĬO, ōnis, f. _Légion romaine_. RAD. a legendo milite dicta. Dividitur
in 10 cohortes; cohors in 60 manipulos; manipulus in 10 milites, quibus
adduntur equites 600, Centuriones 66. EPITH. Acris _aut_ pugnax,
avida, cœlestis et divina, digna imperatore, hiberna, luculentissima,
martia, veterana, universa, aliena, firma, fortis. Legiones frequentes,
inimicissimæ, idoneæ, invictæ, honestæ, paratissimæ ad liberandam
patriam. USUS: 1. Legiones scribere, conscribere, legere, conficere,
_enrôler_. 2. Complere legiones, _compléter_. Supplementa legionibus
scribere, legiones implere. 3. Legionibus præesse, legiones accipere,
habere, _être à la tête d’une légion, la commander_. Cf. Exercitus.
LĔGĬŌNĀRĬUS, a, um, _De légion_, _légionnaire_. Miles _aut_ res ad
legionem pertinens.
LĒGISLĀTOR, ōris, m. _Législateur_. SYN. Lator legis, legis scriptor,
auctor, conditor, qui legem dat, leges fert; jura statuit, præscribit.
LĒGĬTĬMĒ, _Conformément aux lois_. SYN. Juste, jure, more majorum. USUS:
Nihil legitime, nihil jure, nihil legibus actum.
LĒGĬTĬMUS, a, um, _Régulier_, _juste_, _légal_. SYN. Justus, verus,
æquus, secundum legem. USUS: Justa et legitima potestas, concio, quæstio.
Dies habendis comitiis legitimus. Jus legitimum.
1. LĒGO, as, avi, atum, are, a. _Envoyer en ambassade_. SYN. Legatum
mitto. USUS: 1. Siculi Andronem ad senatum legarunt. 2. Testamento _aut_
codicillo aliquid alteri relinquo, _léguer_. Usumfructum omnium bonorum
uxori legavit.
2. LĒGO, is, gi, ctum, ere, a. _Lire_. Recito, volvo, voluto, evolvo,
verso. ADV. Attente, diligenter, diligentius, libentius, nihil, studiose,
curiose atque contente, cursim, suavissime et peritissime, clare et
intente, de plano. PHRAS. Ciceronem unum lego, _je ne lis que Cicéron_.
Ciceronis libros unice legendo contero; in his acquiesco unice; hos
inexhausta aviditate volvo; in his volutandis tempus omne pono, consumo;
hos assidua lectione evolvo; Cicero mihi assidue in manibus est; est
mihi voluptas plurima in ejus commentationibus identidem regustandis,
accurate lectitandis, assidue tractandis; Ciceronis libros semper in
sinu circumfero, circumgesto. Unius Ciceronis lectio animum meum pascit;
unus Cicero mihi placet; me delectat, me tenet; in uno Cicerone studium
omne colloco; uni Ciceroni studium meum omne dicavi; ad unum Ciceronem
operam omnem confero; meas uni Ciceroni vigilias do, dico, trado, addico;
ab hoc avelli non possum. Ciceronis lectioni ita affixus sum totis
animis, ut, etc. Unus sibi horas meas omnes vindicat, rapit Cicero. USUS:
1. Omnium bonarum artium auctores legendi sunt, et pervolutandi. 2.
Colligo, _cueillir_, _recueillir_. Flores, nuces, poma legere. 3. Seligo,
_choisir_. Senatum, milites legere. Aliquem in demortui locum legere.
LĒGŬLĒIUS, a, um, _Procédurier_, _formaliste_. SYN. Formularum cantor,
præco actionum. Formularum duntaxat forensium et albi gnarus. EPITH.
Lautus et acutus.
LĔGŪMEN, ĭnis, n. _Légume_. Quod legitur e terra; ut pisa, fabæ, ciceres,
lentes, phaseol, milium, panicum, sesama, lupinum, linum, etc.
LEMBUS, i, m. _Nacelle_, _barque_. SYN. Navicula brevis et velox.
LEMMA, ătis, n. * _Ce qui sert à démontrer_; _thèse_. SYN. Assumptum.
LĒNA, æ, f. _Séductrice_. SYN. TRANSL. Conciliatrix. USUS: Vide, ut
blanda conciliatrix et veluti lena natura sit, _voyez combien la nature
est attentive et habile à se rendre aimable_.
LĒNĬO, is, īvi _vel_ iĭ, ītum, ire, a. _Adoucir_, _calmer_. SYN. Placo,
mitigo, flecto, sedo. )( Inflammo. PHRAS. Furor populi apposita oratione
lenitur, _on apaise la fureur du peuple en lui faisant un discours_.
Placatur, sedatur, componitur; plebs permulcendo, sensimque alio trahendo
mansuescit, ad mansuetudinem traducitur; seditio ac furentis populi
tumultus apposita oratione comprimitur. 2. Iratum Principem tandem
lenivit, _il a enfin calmé la colère du prince_. Permulsit tandem blanda
oratione efferatum Principis animum et quas daturus erat, tempestates
eloquentia discussit; tranquillum fecit ac placabilem Principis animum,
placatum effecit; permulcendo tractandoque mansuefecit; iram sedavit,
permulsit; animum mollivit; animi intemperiem omnem in tranquillum
contulit; faces omnes irarum restinxit. 3. Lenita tandem est hominis
ira, _la colère de cet homme a cessé_. Dedit se tandem ad lenitatem
homo iracundia præceps, remisit indomitos spiritus, compressit animum;
ira relanguit; ætas, dies intemperiem illam mitigavit; vehementes
illi impetus consenuere, omnisque iræ impetus, quasi ventus hominem
defecit; sedata est ac restincta diuturna illa perturbatio animi;
resedit, deferbuit, refrixit æstus ille; impetus ille animi ardorque
tandem remisit. 4. Temporis diuturnitas dolorem leniet, _le temps
apaisera votre douleur_. Dies dolorem minuet _vel_ exhauriet; temporis
longinquitas multum de dolore detrahet; medicinam dolori dies afferet;
longa dies malorum memoriam ex animo delebit; dolori medebitur tempus;
dolorem animo infixum tempus evellet atque ejiciet; vetustate inflicta
a fortuna vulnera sanabuntur. USUS: Cæsar irritatos muneribus lenivit.
Incommoda commodorum compensatione lenienda sunt. Desiderium tui litteris
accipiendis leniam. Cf. Lenio, Placo.
LĒNIS, e, gen. com. _Doux_, _calme_, _paisible_. SYN. Facilis, mitis,
indulgens, clemens, placidus, mansuetus, comis, humanus, minime austerus.
)( Asper, severus, durus. PHRAS. Leni homo est animo, _cet homme a un
caractère doux_. Leni est animo natus; natura lenissimus; nonnullis ad
lenitatem propensior; nonnullis ejus lenitas solutior est visa; est in eo
summa lenitas, mollisque ad accipiendam et deponendam offensionem animus;
omnibus se placabilem exorabilemque præbet; summa placabilitate, summa
animi facilitate est; nihil illo lenius aut mitius. Cf. Mitis, Mansuetus.
USUS: Romani in hostes lenissimi. Tractus orationis lenis et æquabilis.
LĒNĬTAS, ātis, f. _Douceur_, _bonté_. SYN. Lenitudo. EPITH. Æquabilis,
grata, nova, perpetua, pristina, soluta. USUS: Lenitatem mollitia quadam
animi imitatur. Nostrum est, mentes ad lenitatem et misericordiam
revocare, traducere. Asperitate tua hominem de lenitate sua deduxisti.
Profluens oratio æquabili lenitate. Cf. Mansuetudo.
LĒNĬTER, _Doucement_, _légèrement_. SYN. Molliter, suaviter, molli manu,
molli brachio. )( Aspere. USUS: Leniter sentire et dicere. Leniter
arridere alicui. Sensim ac leniter accendere animos. Remisse ac leniter
dicere, procedere, minime festinanter.
LĒNĬTŪDO, ĭnis, f. _Douceur du style_; _douceur du caractère_. SYN.
Clementia, suavitas. EPITH. Nimia. USUS: Lenitudo orationis, mollitudo
corporis.
LĒNO, ōnis, m. _Corrupteur_. SYN. Minister libidinis, minister
improbissimæ cupiditatis. EPITH. Impudentissimus, improbissimus,
perjurissimus, turpissimus, impurissimus.
LĒNŌCĬNĬUM, ĭi, n. _Trafic de l’entremetteur_; _caresses_. SYN.
Delinimentum, allectamentum. EPITH. Domesticum. USUS: Nempe lenocinio se
sustentat. Lenocinium facit; cupiditatum lenociniis se dediderunt.
LĒNŌCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Flatter bassement_, _caresser_. SYN.
Blandior, allicio. USUS: Tibi serviet, tibi lenocinabitur. Cf. Assentor,
Allicio.
LENS, entis, accus. lentim, f. _Lentille_.
LENTĒ, _Lentement_. SYN. Remisse. USUS: Lente aliquid ferre, lente
respondere.
LENTĬTŪDO, ĭnis, f. _Lenteur_; _insensibilité_, _indolence_. SYN.
Tarditas. EPITH. Semper viridis. USUS: Quod nos lenitatem dicimus, illi
vitioso lentitudinis vocabulo appellant, _ce que nous appelons douceur,
ils l’appellent indolence, faisant ainsi d’une qualité un défaut_. Omnino
non irasci est non solum gravitatis, sed nonnunquam etiam lentitudinis.
LENTUS a, um, _Souple_; _lent_; _calme_. SYN. Tardus, frigidus, remissus,
lentulus, flexibilis. USUS: Lentior fuit pugna; lentum negotium; lentus
homo ac prope frigidus. Lenta salix; lentiora vincula. Cf. Tardus.
LĔO, ōnis, m. _Lion_. EPITH. Magnus. USUS: Fraus quasi vulpeculæ, vis
leonis videtur.
LĔPĬDĒ, _Joliment_, _élégamment_. SYN. Venuste, eleganter, festive. USUS:
Lepide hoc tibi effectum dabo.
LĔPĬDUS, a, um, _Charmant_, _agréable_, _spirituel_. SYN. Venustus,
festivus, elegans. PHRAS. Nihil illo lepidius, _rien de plus aimable
que cet homme_. Nemo illo est urbanitate, lepore, suavitate conditior;
agnoscas in eo homine imaginem germanæ festivitatis; atticis et urbanis
salibus, omni venustate et lepore mire affluit; summa est in ejus moribus
festivitas, lepor, concinnitudo. Cf. Facetus.
LĔPOR, ōris, m. _Grâce_, _beauté_, _charme_. SYN. Festivitas, jucunditas,
venustas, hilaritas, humanitas, urbanitas. EPITH. Admirabilis, eximius,
inusitatus, magnus, major, multus, oratorius, tantus, vetus. USUS: Sunt
in oratione tua omnes verborum, omnes sententiarum lepores. Elucet in
ea species humanitatis, suavitatis, leporis. Facetiarum oratorius non
scurrilis lepor.
LĔPRA, æ, f. * _Lèpre_. USUS: Morbus elephantiacus.
LĔPUS, ŏris, m. _Lièvre_. USUS: Lepus tute es, et lepores quæris,
_comment! gibier que tu es, il te faut des lièvres_.
LESSUS, acc. um, (adhib. tantum accus. sing.) _Gémissement_,
_lamentation_. SYN. Lugubris cantus. USUS: Mulier genas ne carpito, ne
lessum funeris ergo habeto.
LĒTĀLIS, e, gen. com. _Mortel_. SYN. Mortifer. USUS: Vulnus letale.
LĒTHARGUS, i, m. * _Léthargie_. SYN. Veternus, torpor. USUS: Gravi
lethargo oppressus.
LĒTUM, i, n. _Mort_. SYN. Mors. USUS: Vide, quam turpi leto pereamus.
LĔVĀMEN, ĭnis, n. _Soulagement_, _adoucissement_. USUS: Si quod esset
levamen, esset in te uno.
LĔVĀMENTUM, i, n. _Soulagement_, _consolation_. SYN. Allevamentum,
levamen, allevatio, levatio, fomentum. USUS: Erit ea res tibi levamento.
Cf. Foveo, Auxilium.
LĔVĀTĬO, ōnis, f. _Adoucissement_. SYN. Levamentum, levamen. EPITH.
Magna, summa. USUS: Id majorem, quam exspectas, tibi levationem afferet.
Reperies malis tuis, dolori, ægritudini levationem maximam. Cf. Auxilium.
1. LĒVIS, e, gen. com. _Lisse_, _poli_. SYN. Quod tactu asperum non est,
lubricus, glaber. Cf. Lævis.
2. LĔVIS, e, gen. com. _Léger_; _inconsidéré_. SYN. Minime gravis,
ponderosus; _item_: Vanus, inanis, futilis, parvi momenti. PHRAS.
Homo est levissimus, _cet homme a un caractère très mobile_. Homo est
ventosissimus; ventosi est ingenii; summa est mobilitate, vanitate, animi
levitate; de grege nugatorum est; mire est leviculus; vanus homo, et
mobili ingenio; nihil in eo gravitatis; homo est, qui neque dicere, neque
facere quidquam pensi habeat; qui nunquam sibi constet; quo vaniorem,
inaniorem vidi neminem. Cf. Inanis, Vanus. USUS: 1. Democriti corpuscula
levia alia, alia rotunda. 2. Minime ponderosus, gravis, _léger_, _peu
pesant_. Levis armaturæ milites. 3. Vanus, futilis, _insignifiant_,
_vain_, _inconsidéré_. Hoc minime grave iis videtur, qui ipsi leves sunt.
LĔVĬTAS, ātis, f. _Légèreté_. SYN. Inconstantia, mobilitas, vanitas,
futilitas. EPITH. Aliena, nimia, perpetua, popularis, propria, sublimis,
sui similis, summa, amatoria, comica. USUS: 1. In ipso actu est modus et
mollitudinis et levitatis. 2. Vanitas, _caprice_. Amatoriis levitatibus
deditus. Levitate Græcus, crudelitate Barbarus. Quid levitate et
inconstantia turpius? Cf. Inanis, Vanus.
LĔVĬTER, _Légèrement_; _facilement_. SYN. Tenuiter, leniter, molliter,
levi manu et brachio. )( Graviter. USUS: Leviter ægrotare. Leviter
eruditus, saucius. Mala mea levissime fero. Leviter pauca tangam. Leviter
succensere. Ut levissime dicam, obiter, _pour me servir du terme le pius
doux_.
LĔVO, as, avi, atum, are, a. _Alléger_; _ranimer_; _soutenir_. SYN.
Allevo, relevo, sublevo, minuo, lenio, levationem facio _vel_ affero,
laborem detraho, levationi sum. )( Affligo, aggravo. ADV. Magnopere,
mitius, multum, valde, sensim, paulum. USUS: 1. Curas animi et angores,
laborem, dolorem, calamitatem, sumptum mihi sermo tuus, tuæ litteræ,
tua liberalitas levarunt. Ægritudine me sæpe levasti. Uti levavit me
adventus tuus, ita afflixit discessus. Is sum, qui levari non possum,
consolationem non admitto. Caritatem annonæ, annonam suppeditato
frumento levare. Animi levantur exercendo. 2. Elevo, minuo, _adoucir_,
_diminuer_. Studuit levare suspicionem, atrocitatem rei. Auctoritatem
ejus inconstantia levat, leviorem facit. Cf. Auxilium, Tueor, Minuo.
LEX, lēgis, f. _Loi_. SYN. Juris et æqui regula, quæ _vel_ est privata
et continetur pactis, conditionibus, jure; _vel_ est publica, qua
respublica constituitur, rogatione, scito, senatusconsulto, privilegio,
decreto, judicis sententia. EPITH. Acerbissima, acerrima, commodata
alicui, accusatoria, æqua, agraria, alimentaria, annalis, apta, bona,
mala, censoria, certa, civilis, publica, contraria, communis, curiata,
consularis, sancta, diligentissima, divina, fecialis, frumentaria,
grata populo, gravis, improba, multo impudentior, iniqua, invidiosa,
justa, nefaria, naturalis, perfecta, popularis, princeps et ultima,
recens, sancta, salva, non scripta sed nata, sempiterna, tribunitia,
viaria, utilis. Annales antiquæ, censoriæ, fatales, necessariæ, honestæ,
militares, perniciosæ, præclaræ, proximæ, rariores, sacratæ, salutares,
tyrannicæ, usitatæ. PHRAS. 1. Legem dare, _édicter une loi_. Legem
perferre, sancire, rogare, sciscere, condere, facere, scribere, edere;
legis auctorem fieri; legem civitati dare, imponere, injungere, ponere,
constituere, instituere, promulgare; aliquid sub legis superbissimæ
vincula conjicere; tabulas figere; jura dare, legem in æs incidere;
legibus munire urbem; describere jussa populo; legibus constringere,
adstringere, devincire populum. 2. Legem accipere, _recevoir la loi_.
Jurare in legem; lege se obstringere; legi se subjicere; legibus se
devincire. 3. Lex est de ea re, _il y a une défense_. Lege tenemur;
lege sanctum habemus; lege cautum est. 4. Legem servare, _observer la
loi_. Legi cedere, parere; obtemperare legi; legem observare, servare,
sequi; legi satisfacere; implere officii partes, quas lex jubet, poscit,
imperat. 5. Legem violare, _violer une loi_. Fraudem legi facere; contra
legem facere, jus, legem violare; leges perfringere, perrumpere; a
legibus discedere; legem conculcare; in _vel_ contra leges committere;
legi non parere. 6. Legem abrogare, _abroger une loi_. Legem infirmare,
irritam facere, dissolvere, antiquare, convellere, tollere, delere,
rescindere. 7. (Dispensare in lege, VULG.), _dispenser d’une loi_.
Gratiam legis facere; lege aliquem solvere. Cf. Dispenso. USUS: Lege
agere, jure constituto certare, _vel_ judicis sententiam exsequi, _agir
conformément à la loi_. Legem promulgare.
LĪBĀTĬO, ōnis, f. _Libation_. SYN. Libamentum. USUS: Libationes epulæque
ludorum. Sacrificiorum libamenta.
LĪBELLA, æ, f. _As_, _petite monnaie d’argent_. SYN. As. USUS: 1. Quis
illi vel libellam unam dedisset? 2. Norma, perpendiculum, _niveau_.
LĬBELLUS, i, m. _Petit livre_. SYN. Commentarius, codex, parvus liber,
commentariolus, codicillus, chirographum. EPITH. Parvus, exilis, non
magnus, pusilli contemptique, Rhetorici. USUS: Libellum componere; in
libellum memoriæ causa referre. Libellum tradere supplicem, _faire une
supplique_.
LĬBENS, entis, omn. gen. _Volontiers_. SYN. Lubens. USUS: Libenti animo
hæc tolerabo. Libentissimis omnibus hoc munus consequere. Cf. Libenter.
LĬBENTER, _Volontiers_, _avec plaisir_. SYN. Libenti animo, magna
voluntate, studiose, non repugnanter, non gravate, non modo non recusans,
sed ultro etiam, et sponte offerens; non repugnans; sine excusatione,
summo studio, summa voluntate, egregia animi alacritate. )( Invitus.
PHRAS. 1. Libenter tibi gratificabor, _je vous ferai volontiers plaisir_.
Animo libenti prolixoque; non gravate, benigne, studiose, perlibenter,
animo lubenti, æquo, immo vero gaudenti; propense; pronis animis; effuso
studio, utraque manu, alacritate summa; animo libentissimo; animo non
invito dabo omnia. 2. Reducem te libenter videbo, _je verrai avec joie
votre retour_. Delectabit me tuus reditus; cupide exspecto reditum tuum;
lætabor, acquiescam tuo reditu; est in optatis, te coram amplecti; lætus
te videbo; læte ac hilare te accipiam.
1. LĪBER, era, ĕrum, _Libre_, _indépendant_. SYN. Non impeditus,
expeditus, solutus, nulla re implicatus; nullius dominationi parens,
ingenuus; qui sui juris est et mancipi; qui in sua potestate est; suo
jure libertateque utitur; jus suum retinet; nemini mancipatus, addictus;
vacuus, purus, integer. )( Servus, impeditus, implicatus. PHRAS. 1.
Liber sum, _je suis libre_. Nullius imperio contineor; libertate utor
integerrima; omnia mihi integra sunt ac libera; in potestate mea sum;
nullis neque imperii, neque juris inclusus sum angustiis, quominus meo
arbitratu vivam, in nullius jure aut ditione sum; non ea conditione natus
sum, ut legibus quidquam debeam. 2. Liber est a publicis oneribus, _il
est délivré des charges publiques_. Rerum omnium vacatione commodissima
utor, operum immunis agito; immunitatem rerum omnium habeo. Cf. Immunis,
Vacatio. 3. Liberum legibus esse voluit, _il voulut être exempt de toute
loi, de tout frein_. Nullis legibus alligatum, constrictum, impeditum
esse voluit; legibus solutum; liberum exsolutumque legum vinculis; nullis
adstrictum legibus; extra legem esse voluit; nullis legibus teneri;
nullis legum angustiis inclusum esse voluit. USUS: Integro, soluto
expedito ac libero animo vivere, agere. Homo a cupiditatibus animi, ac
perturbationibus liber ac solutus.
2. LĬBER, bri, m. _Livre_. SYN. Opus, volumen, commentarius, monumentum,
lucubratio, codex, libellus. EPITH. Auguralis, extremus, gravissimus,
improbus, magnus, notior, optimus, plenus, refertus sententiis,
suavissimus, superior. PHRAS. Multos libros scripsit, _il a écrit
beaucoup de livres_. Composuit, contexuit, scriptos reliquit; grandia
variarum commentationum, eademque utilissima monumenta reliquit, chartis
ad posteros transmisit; copiosos in omni genere libros emisit, edidit,
foras dedit, in lucem emisit; cogitationes suas litteris monumentisque
explicuit, consignavit, mandavit, commendavit, vulgavit, evulgavit;
publici juris fecit; eo auctore multi libri exivere. USUS: 1. Librum
evolvere, percurrere, pervolutare, _feuilleter_. 2. Librum scribere,
facere, absolvere, perpolire, _écrire_, _achever un ouvrage_. 3. Liber
imprudenti excidit, in lucem prodiit, _publier_. Liber vetustate
corruptus, situ exesus, blattas passus et tineas, a tineis corrosus,
et fugientibus litteris male deformatus, _livre très ancien et très
précieux_.
LĪBĔRĀLIS, e, gen. com. _Libéral_, _généreux_. SYN. Largus, munificus,
beneficus, prolixus. )( Avarus, parcus, sordidus. PHRAS. Erga omnes
æque liberalis es, _vous êtes généreux pour tout le monde_. Totum te in
alios effundis, profundis; benigne facis omnibus; est in te benignitas
incredibilis; prolixior fere voluntas est, quam res patitur; nemo non
a te liberalissime tractatur; natura ad beneficentiam propensus es,
nihil ut supra. Fructus liberalitatis tuæ uberrimi ad omnes pertinent,
perveniunt. Nulli fides tua, nulli opera, nulli res familiaris deest;
liberalitate uteris in omnes effusissima; liberalitate tibi omnes
devincis; intactus es ab avaritiæ sordibus, nemo est, qui non beneficiis
ornetur tuis. Cf. Beneficium. USUS: 1. Liberalis dicitur, qui officium,
non fructum sequitur. 2. Ingenuus, honestus, _libre_, _de condition
libre_, _non esclave_. Artes, quæstus, artificia liberalia et ingenua.
Cf. Litteræ, Ars.
LĪBĔRĀLĬTAS, ătis, f. _Générosité_, _noblesse_; _largesses_,
_libéralités_. SYN. Benignitas, beneficentia, largitas, benefica
voluntas, voluntas bene merendi de aliquo. EPITH. Cautior, dissolutior,
moderata, divina, præstans, commemoranda. )( Avaritia. USUS: Liberalitate
uti, liberalitate sibi alios devincire. Liberalitatem exercere, maximus
est divitiarum fructus. Cf. Beneficentia, Largus, Dono.
LĪBĔRĀLĬTER, _Richement_, _largement_; _noblement_. SYN. Large, munifice,
benigne; ingenue. USUS: 1. Benigne liberaliterque dedit. 2. Homo
liberaliter educatus.
LĪBĔRĀTĬO, ōnis, f. _Délivrance_, _absolution_, _acquittement_. SYN.
Absolutio. USUS: Liberationem culpæ simul et errati veniam impetravi.
Liberatio et vacuitas omnis molestiæ.
LĪBĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui affranchit_, _libérateur_. SYN. Vindex
libertatis. USUS: Patriæ liberatores urbe carebunt, qui a cervicibus
jugum servile dejecerant?
LĪBĔRĒ, _Librement_. SYN. Solute. PHRAS. Libere locutus sum, _j’ai parlé
avec franchise_. Libertate animoque maximo erupit ex me vox, et sine
cunctatione dixi, quod senseram; tum primum memorem libertatis vocem
misi; incurri enimvero magna libertate verborum, fidenterque locutus sum;
libero ore, et pro causa fidenter locutus sum. USUS: Licenter peccat, et
libere. Constanter se gerit, et libere.
LĪBĔRI, ōrum, m. pl. _Enfants_. SYN. Filii, proles, soboles, nati. EPITH.
Suavissimi, carissimi. PHRAS. 1. Liberos gignere, _devenir père_. Liberos
suscipere, tollere ex uxore; liberis operam dare; sobolem stirpis parare;
liberos procreare; augeri liberis; liberos gignere. USUS: Liberos mater,
generis præsidia, fortunarumque omnium socios peperit complures. Oro te,
per quæcumque jura liberos parentibus jungunt, _je vous prie par les
liens qui unissent les parents à leurs enfants_. Cf. Pario.
LĪBĔRO, as, avi, atum, are, a. _Affranchir_, _mettre en liberté_,
_délivrer_. SYN. Vindico, libertatem do; in libertatem vindico, restituo;
in integrum restituo; expedio, solvo, laxo, relaxo, levo. PHRAS. 1.
Liberabo vos hostili vi et metu, _je vous débarrasserai de la violence
et de la crainte des ennemis_. Ex cæde et vinculis eripiam; jugum a
vestris cervicibus depellam, removebo; ex improborum faucibus ac manibus
eripiam; ab hostili terrore vindicabo; metum vobis omnem dejiciam;
laqueos servitutis abrumpam; metum animi abstergam; faciam, ut ex illo
metu reviviscat, ut cura omni relevetur, ut emergat; ut metu defungatur
respublica; explicabo urbem periculo, et ex ærumna extraham. 2. Illo
metu sensim liberor, _cette frayeur se dissipe peu à peu_. Metus mihi
adimitur; metu me sensim exonero; metu me exsolvo; a longa formidine
respiro; metum sensim amoveo; expedio me tandem cura et metu; curis
solvitur animus. 3. Libera me, quæso, hoc metu, _délivrez-moi de cette
crainte_. Metu me longo exime; metum hunc mihi exime, deme, absterge;
expedi hac me sollicitudine; exsolve me ista sollicitudine; leva animum
hac molestia; scrupulum mihi istum exime; istis me molestiis relaxa;
exonera animum hoc metu. Cf. Libertas. USUS: Aliquem metu, sollicitudine,
crimine, suspicione cupiditatis, molestiis animum liberare. Aliquem ære
alieno liberare, _payer les dettes de qqn_.
LĪBERTAS, ātis, f. _Liberté_. SYN. Immunitas, licentia. )( Servitus.
EPITH. Carissima, dulcissima, non infesta, acerbitate suppliciorum
jucundior, licita, præclara, sancta, summa, otiosa, tranquilla,
equestris. PHRAS. 1. In libertatem se vindicarunt, _ils recouvrèrent la
liberté_. In libertatem se asseruere; expedivere se e servitute; jugum
exuere, excussere; servitutem exuere; in libertatem se restituere.
USUS: 1. Libertatem dare, _donner la liberté_, _affranchir_. Largiri,
concedere libertatem; libertatem _vel_ libertate donare. 2. Libertatem
habere, accipere, recipere, tenere, _être libre_. 3. Libertatem adimere,
præcidere, occludere, _enlever la liberté_, _réduire en esclavage_. 4.
Libertatem amittere, se libertate abdicare, _perdre la liberté_. 5.
Libertatem recuperare, vindicare; se in libertatem restituere, _recouvrer
la liberté_. 6. Licentia, _liberté_, _licence_. Libertate immoderata et
concionum licentia Romana res concidit.
LĪBERTĪNUS, i, m. _Affranchi_, _fils d’affranchi_. SYN. Liberti filius.
)( Ingenuus. USUS: Patre libertino natus.
LĪBERTUS, i, m. _Affranchi_. SYN. Justa servitute manumissus, manu
assertus; ad pileum vocatus. EPITH. Gratiosus, paternus et probatissimus,
nequam, improbus.
LĬBET, bŭit et lĭbĭtum, est, imp. _Il plaît_, _il convient_. SYN. Placet,
delectat, non displicet, volo, juvat. PHRAS. Si ita libet, _si cela vous
plaît_. Si collibitum est; si ita commodum tibi est; si cordi est, si
ita fert libido. Cf. Placeo. (VULG. Pro libitu, _à sa guise_, _selon son
caprice_). Cf. Libido.
LĬBĪDĬNŌSĒ, _Selon son caprice_, _avec licence_. SYN. Intemperanter,
luxuriose. USUS: Cave, ne quid per libidinem, libidinose, nefarie dicas
aut cogites.
LĬBĪDĬNŌSUS, a, um, _Voluptueux_, _licencieux_; _capricieux_.
SYN. Intemperans, mulierosus, lascivus, impudicus, procax, salax,
voluptarius. )( Temperans, castus. PHRAS. Est homo libidinosus, _ce
homme est dissolu_. Homo turpissima libidine incensus; qui parum honeste
pudicitiam habeat; qui vitam intemperanter, dissolute, nequiter,
luxuriose, traducat; voluptatibus deditus; mollitia et luxu diffluens;
qui omnia ad libidinem et voluptatem referat; in voluptate omnia ponat;
in quo flagrant libidinum vitia; qui cupiditate, libidine impeditus,
luxu perditus, una libidine capiatur; luxuria et lascivia diffluat;
homo intemperantissimæ libidinis; in Venerem effusus. Cf. Luxuriosus,
Impudicus.
LĬBĪDO, ĭnis, f. _Désir déréglé_, _passion_. SYN. Furor, impetus non
rectus, effrenata cupiditas. EPITH. Effusa, nefaria, non mediocris,
profana, indomita. PHRAS. 1. Turpe est libidinem suam sequi, _il est
honteux de s’abandonner à ses passions_. Turpe est, parere libidini et
indulgere; abripi cupiditate; libidinem voluptatibus explere; volutari in
voluptatibus et cœno libidinum; servire, inservire libidini; in Venerem
se effundere; libidinum incendiis ita exæstuare, ut non libido ab oculis,
non facinus a manibus, non flagitium a toto corpore abesse videatur;
turpe est, ferarum ritu vulgare concubitus; pecorum ritu promiscue in
concubitus ruere. 2. Casti etiam animi libidine tentari possunt, _les
âmes chastes elles-mêmes peuvent être tentées de sensualité_. Castæ etiam
mentes libidine concitari, stimulis libidinum compungi, fervore libidinis
inflammari possunt; castis etiam mentibus cum formis animo se per oculos
insinuantibus continens sæpe bellum gerendum est; flammæ libidinis per
castas etiam mentes serpere, easque depasci possunt; castas etiam mentes
afflare pestilens is spiritus potest. 3. Libidinem comprimere nascentem,
_réprimer les passions naissantes_. Coercere cupiditatem; gliscentem
in animo cupiditatem restinguere; impuros igniculos, antequam mentem
depascant, ex animo amovere. 4. Pro libidine agit omnia, (VULG. pro
libitu), _il suit en tout son caprice_. Ad arbitrium libidinemque agit
omnia; arbitratu suo agit omnia; quæ in mentem, aut libidinem venerint,
exsequitur; ut animo lubet, collibitum est; ex libidine sua agit omnia;
una illi agendi lex est sua cujusque rei libido. Cf. Impudicus, Voluptas.
LĪBO, as, avi, atum, are, a. _Toucher_, _effleurer_, _enlever_;
_sacrifier_. SYN. Delibo, degusto; carpo, decerpo. ADV.: Publice.
USUS: 1. Libanda sunt ex omnibus, quæ veritatis specie maxime moveant.
Libavimus ex maximis ingeniis excellentissima quæque et excerpsimus
optima. 2. Sacrifico, _sacrifier_. Sacerdotes fruges libant. Cf. Gusto.
LĪBRA, æ, f. _Balance_. SYN. Statera, trutina, lanx. EPITH. Anceps. USUS:
In altera libræ lance ponere, _mettre dans un des plateaux de la balance_.
LĪBRĀMENTUM, i, n. _Poids_, _masse_. USUS: Libramenta plumbi.
LĬBRĀRĬA, æ, f. * _Librairie_. SYN. Taberna libraria, bibliotheca.
LĬBRĀRĬUS, ĭi, m. _Copiste_. EPITH. Librarii plurimi, accurati. SYN.
Scriba qui exscribit, describit libros. USUS: Legem illam per plures
librarios scribi feci.
LĪBRO, as, avi, atum, are, a. _Peser_; _balancer_; _examiner_. SYN.
Pondero, statera examino. USUS: Terra suis librata ponderibus.
LĬCENTER, _Librement_, _hardiment_. SYN. Immoderate, nimis libere,
audacter, fidenter, confidenter. Cf. Libere.
LĬCENTĬA, æ, f. _Liberté_, _permission_; _licence_. SYN. Libertas
immoderata, impunitas; intemperantia, protervitas, improbitas; _item_:
Venia. EPITH. Infinita, intoleranda. USUS: 1. Licentiam dare, _donner une
permission_, _permettre_. Magistratus improbus his sceleribus licentiam
dat, permittit, largitur, concedit 2. Licentiam habere, _avoir la
permission_. Summam licentiam nancisci, adipisci; patere alicui licentiam
omnem, quam sibi arrogat, quidlibet audendi. Cf. Audeo. 3. Licentiam
morum compescere, _réprimer la licence des mœurs_. Severis edictis
tollere, præcidere, comprimere; populum a licentia arcere. Cf. Impunitas,
Audax.
LĬCĔO, es, cŭi, cĭtum, cere, n. _Être en vente_; _évalué_, _mis à prix_.
SYN. Æstimor. USUS: Quanti licet is hortus? _Combien est évalué ce
jardin?_
LĬCĔOR, ēris, cĭtus sum, ceri, d. _Enchérir_. SYN. Licitationem facio,
pretium defero. USUS: Liceri contra aliquem. Heredes liceri cogitant.
1. LĬCET, cŭit et cĭtum est, ere, imp. _Il est permis_, _licite_, _on
peut_, _on doit_. SYN. Licitum est, jus est, integrum est, jus habeo, fas
est, datur hæc venia; datur; legibus conceditur; copia est. USUS: Hoc
tibi per leges non licet. Nefas est violare hospitem, neque Romano homini
licet.
2. LĬCET, _Quoique_. SYN. Quanquam, quamvis, etsi, quantumvis.
LĬCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Vente aux enchères_. SYN. Auctio. USUS: Licitationem
facere.
LĬCĬTĀTOR, ŏris, m. _Qui enchérit_. SYN. Qui rei sub hasta positæ pretium
auget.
LICTOR, ōris, m. _Licteur_. SYN. Apparitor. Lictores duodecim virgas
fascesque præferebant Consuli. USUS: Lictor, colliga manus. Vetus formula.
LĬEN, ēnis, m. _Rate_. SYN. Splen.
LIGNĀTĬO, ōnis, f. _Action de faire du bois_. SYN. Lignorum sectio,
deportatio. USUS: Lignationis causa Cæsaris milites egressi castris sunt.
LIGNĀTOR, ōris, m. _Fourrageur_. Oppressis subito lignatoribus.
LIGNĔUS, a, um, _De bois_, _en bois_. SYN. Quod est ex ligno. USUS:
Signum ligneum.
LIGNOR, aris, atus sum, ari, d. _Faire du bois_, _aller à la provision
de bois_. SYN. Cædendæ materiæ causa silvas peto, ad ferenda ligna eo;
lignationis causa exeo; ligna colligo; ligna, materiam cædo. USUS: Pars
cohortum lignatum ac pabulatum missa est.
LIGNUM, i, n. _Bois_. SYN. Materia, lignea materia. EPITH. Infelicissima,
humida, viridis. USUS: Struem lignorum ingentem faciunt.
1. LĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier_. SYN. Vincio, constringo. )(
Dissolvo. USUS: Catenis ligo. Cf. Vincio, Vinculum.
2. LĬGO, ōnis, m. _Hoyau_. Instrumentum rusticum ad culturam hortorum,
agrorum, vinearum.
LĬGŪRĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, a. _Lécher_; _dévorer_;
_convoiter_. SYN. Helluor. USUS: Non liguriunt pecuniam, sed devorant.
Cf. Nepos, Abligurio.
LĬGŪRĪTĬO, ōnis, f. _Gourmandise_. SYN. Helluatio.
LĬMĀTUS, a, um, _Limé_, _poli_. SYN. Perpolitus, elimatus, limatulus.
USUS: TRANSL. _Correct_, _châtié_. Judicium limatum. Vir urbanitate multa
limatus. Limata oratio.
LIMBUS, i, m., _Bande_, _bordure_. SYN. Pars vestis extrema; vestis ora.
LĪMEN, ĭnis, n. _Seuil_, _porte_. SYN. Introitus, janua, ostium. EPITH.
Sanctissimum. USUS: Limine aliquem, aditu et vestibulo prohibere. Pedem
limine, extra limen efferre; pro limine adstare.
LĪMES, ĭtis, _Borne_, _frontière_. SYN. Finis, terminus. PHRAS. 1.
Limites provinciæ constituere, _tracer les frontières d’une province_.
Definire regionibus limites; ponere limites, circumscribere; provinciam
suis finibus describere, circumscribere; fines provinciæ designare;
certis spatiis, terminis finire, terminare, circumscribere. 2. Limites
sibi figere, _se fixer une limite_. Cancellos sibi circumdari; cancellis
certis rem omnem circumscribere; fines sibi præscribere, statuere,
constituere, adhibere. 3. Limites transgredi, _dépasser les bornes_.
Modum transire; finem prætergredi; lineas transire; egredi præscriptum
limitem, cancellos. USUS: Limes agro positus.
LĪMO, as, avi, atum, are, a. _Limer_, _polir_. SYN. Elimo, polio,
expolio. USUS: Animi acumen arte limandum est. Limare se ad causas
dicendas. Stilus omnia polit ac limat.
LĪMŌSUS, a, um, _Bourbeux_, _fangeux_. SYN. Limo plenus, cœnosus.
1. LĪMUS, a, um, _Oblique_, _louche_. SYN. Transversus, obliquus. USUS:
Limis oculis aliquem intueri. Cf. Torve, Oblique.
2. LĪMUS, i, m. _Vase_, _boue_. SYN. Lutum.
LĪNĔA, æ, f. _Fil_; _cordeau_; _ligne_. Filum quo fabri materiarii
utuntur ad signandam materiam. EPITH. Recta. USUS: TRANSL. In dicendo,
agendo lineam teneto, ne exerrato. Peccare, est tanquam lineas transire.
(Vix lineam scribere potui, VULG.), _j’ai pu à peine écrire une ligne_.
Latine dicendum: vix versum unum exarare potui.
LĪNĔĀMENTUM, i, n. _Trait de plume_, _ligne_, _linéament_, _contour_.
SYN. Linea, figura, ductus linearum. EPITH. Extremum, pulchrum. USUS:
Compositio membrorum, conformatio lineamentorum. Oris lineamenta. Numerus
orationi velut extrema lineamenta affert.
LINGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Lécher_, _sucer_. USUS: Mel mihi lingere
videbar.
LINGUA, æ, f. _Langue_; _langage_. RAD. a lingendo. SYN. Sermo. EPITH.
Hæsitans, titubans, volubilis, celer, impigra, exercitata. USUS: 1.
Linguam comprimere, adstringere, compescere, _garder le silence_. Lingua
adhucdum illi constitit, _il a perdu l’usage de la parole_. Lingua soluta
est, sa langue s’est déliée. Lingua hæsitavit, titubavit, _il balbutia,
bégaya_. Favete linguis, silete. 2. Sermo, _langue d’un peuple_. Lingua
latina inops est, uberior græca. Cura, ut latinam linguam probe noris,
luculenter calleas, teneas, scias. Hujus commercio linguæ ad discendi
aviditatem exciteris. Cf. Latinitas.
LĬNO, is, līvi, lĭtum, ere, a. _Oindre_, _frotter_. USUS: Sagittas veneno
linere. Alias etiam LĪNĬO, is, ire, reperitur.
LINTER, tris, f. _Barque_, _nacelle_. SYN. Navicula ex arbore cavata.
LINTĔĀTUS, a, um, _Vêtu de lin_. SYN. Linteo indutus. USUS: Ea legio
linteata ab integumento consepti, quo sacrata nobilitas erat, appellata
est, _cette légion a été appelée_ linteata _à cause de la toile de
lin qui couvrait l’enceinte où les patriciens faisaient le serment
d’initiation_.
LINTĔUM, i, f. _Lin_, _toile_. EPITH. Purum, tenuissimum. USUS: Linteis
indutus.
LINTĔUS, a, um, _De lin_. USUS: Vestis lintea.
LIPPĬO, is, īvi, ītum, ire, n. _Être chassieux_, _avoir mal aux yeux_.
USUS: Cum leviter lippirem, has litteras dedi.
LIPPĬTŪDO, ĭnis, f. _Chassie_, _ophthalmie_. EPITH. Diuturna, molesta,
odiosa, perodiosa. USUS: Non occupatione, sed parvula lippitudine
adductus sum, ut dictarem hanc epistolam.
LĬQUĔFĂCĬO, is, fēci, factum, are, a. _Rendre liquide_, _liquéfier_. SYN.
Mollio. USUS: Cave, ne voluptates liquefaciant animum.
LĬQUĔFĪO, is, factus sum, fieri, p. _Se liquéfier_, _se fondre_. SYN.
Liquesco, fluo. USUS: Glacies liquefacta.
LĬQUESCO, is, ere, n. _Se fondre_, _se dissoudre_, _se consumer_. USUS:
Liquescere voluptate.
LĬQUET, ere, imp. _Il est évident_. SYN. Constat. USUS: Dicebant judices,
non liquere, _les juges disaient qu’ils n’avaient pas de preuves
suffisantes (pour condamner)_.
LĬQUĬDĒ _vel_ LĬQUĬDO, _Clairement_; _d’une manière sûre, certaine_. SYN.
Certo, manifesto. USUS: Confirmare hoc possum liquido.
LĬQUĬDUS, a, um, _Liquide_, _fluide_, _coulant_. )( Siccus, aridus. USUS:
Liquida voluptas. Genus orationis liquidum, profluens, profusum.
LĬQUO, as, avi, atum, are, a. _Liquéfier_, _fondre_. SYN. Liquefacio,
liquidum facio. USUS: Guttæ solis ardore liquatæ.
LĬQUOR, ōris, m. _Fluidité_; _substance liquide_. SYN. Humor. )(
Concretio. EPITH. Vivens, inamœnus, jucundus, purus. USUS: Liquores
amnium. Causæ concretionis et liquoris, _causes qui sont les principes du
sec et de l’humide_.
LIS, ītis, f. _Dispute_, _procès_. SYN. Controversia, concertatio, causa,
disceptatio. EPITH. Intestata, insolita, nova, privata, tota. Lites
privatæ, reliquæ. PHRAS. 1. Litem intendit homo improbus, _cet homme
méchant m’intente un procès_. Litem mihi infert; causa mihi nascitur
cum homine improbo; jure experiri vult homo improbus; controversiam
infert; dicam impingere audet; in contentionem, disceptationem vocat;
in controversiam vocat, adducit, deducit; controversiam mihi facit,
intendit; controversia mihi oritur, exsistit cum illo; litibus
implicor; lege agere, legibus experiri audet homo improbus. Cf. Causa,
Controversia. 2. Litem perdet, _il perdra son procès_. Litem amittet;
causa cadet; causam amittet; causam adversariis tradet. 3. Lites
semper novas excitare, _renouveler sans cesse des différends_. Lites
ex litibus serere; movere rixas; litibus identidem lacessere; lites et
contentiones excitare. 4. In litem se immittere, _s’engager dans un
procès_. In causam descendere, ingredi, demittere se; in dimicationem
descendere; diminicationem subire. 5. Litem componere, _accorder_,
_arranger un différend_. Litem transigere, tollere, componere, dirimere;
sedare controversiam. USUS: Litem contestari, rem in judicium adducere,
intenter un procès. Litem dare secundum tabulas, _juger sur preuves_.
Litem æstimare; litis æstimationem facere. Expensarum in litem factarum
totiusque damni rationem inire, _estimer les frais d’un procès_. Litem
suam facere, tanquam suam suscipere, _en parl. de l’avocat_: _plaider
pour soi_, _se défendre soi-même_; _en parl. du juge_: _épouser une se
cause_, _se faire juge et partie_. Litem in rem suam vertere. Cf. Judex,
Judicium.
Litaniæ, arum, f. _Litanies_. Supplicationes religiosæ, quibus sanctorum
suffragationes exposcimus.
LĬTĀTĬO, ōnis, f. _Sacrifice agréable aux dieux_. USUS: Hostiæ sine
litatione cæsæ, _victimes immolées sans résultat favorable_.
LĬTĀTO, _Avec l’agrément des dieux_. SYN. Auspicato.
LĬTĬGĀTOR, ōris, m. _Celui qui dispute_; _plaideur_. USUS: Rusticus
illiteratusque litigator.
LĪTĬGĬŌSUS, a, um, _Qui aime les procès_; _qui donne lieu à des
discussions_. SYN. Litium cupidus. USUS: Litigiosus homo. Litigiosum
prædium.
LĪTĬGĬUM, ĭi, n. _Contestation_. SYN. Lis. USUS: Numquid ego litigii
inter vos contrahere cupio? Cf. Lis.
LĪTĬGO, as, avi, atum, are, a. _Disputer_. SYN. Discepto, contendo,
altercor. USUS: Litigare cum aliquo et judicio conflictari. Cf. Contendo.
LĪTO, as, avi, atum, are, n. _Faire un sacrifice avec d’heureux
présages_. SYN. Sacrificio DEUM placo. USUS: Mola salsa litant, qui thura
non habent, _quand on n’a pas d’encens, on sacrifie tout simplement avec
de la farine mêlée de sel_. (PROV.) Qui fit ut litetur uni, alteri non
litetur? _D’où vient que le sacrifice apaise les uns, irrite les autres?_
LITTĔRA, æ, f. _Caractère d’écriture_, _lettre_. SYN. Nota, scriptura,
elementa litterarum. EPITH. Brevis, longa, forensis, insuavissima, nulla,
prima, salutaris, vastior, tristior. USUS: Una et viginti sunt formæ
litterarum. Epistola vacillantibus litteris exarata. Litteras venuste
pingere, formare. Figuras litterarum fœde et inscite effingere. Nomen
grandibus litteris in marmoro incisum. Litteræ compositissimæ.
LITTĔRÆ, ārum, f. pl. _Littérature_, _belles-lettres_; _lettre_,
_épître_. SYN. 1. Eruditio, doctrina, bonæ artes et ingenuæ. 2. Memoria,
monumenta. 3. Epistola. EPITH. Non vulgares, reconditæ, interiores,
exquisitæ, disertæ. PHRAS. 1. Litteris humanioribus me impendam, _je me
livrerai à l’étude des belles-lettres_. Ingenuas artes colam; in studiis
humanitatis, tanquam in mercatura bonarum artium diligenter versabor;
cum Musis me delectabo; cum omnibus Musis rationem habere cogito; totum
me ad studia doctrinæ conferam; ad studium doctrinæ atque humanitatis,
quo teneor, me applicabo; in humanioribus studiis omne curriculum meæ
industriæ elaborabitur; mansuetiores artes, Musas totis animis persequar;
in his bonarum artium studiis ætatem omnem ponam, agam, exigam; in has
politiores artes toto pectore incumbam. Cf. Humanus. 2. Litteras mittis
amoris plenas, _vous envoyez des lettres pleines d’affection_. Litteras
mittis multo officio refertas; litteræ tuæ insignes multis amoris notis;
amor tuus ex omnibus sese partibus ostendit in tuis litteris. Cf.
Epistola. USUS: 1. Bonæ artes, _sciences_, _belles-lettres_, _études_.
Totum se ille ad litteras abdit, litteris involvit. Sunt in eo multæ
litteræ; litteris est egregie politus, eruditus. 2. Monumenta, _monuments
écrits_, _littérature_. Mandare litteris, ac memoriæ posterorum
cogitationes suas. Litteris artes omnes continentur. 3. Epistola,
_lettre_. 1. Litteras scribere, _écrire une lettre_. Exarare, conficere,
appellare aliquem; obstrepere alicui litteris; per litteras colloqui.
2. Litteras mittere, _envoyer une lettre_. Dare alicui, latori; ad
aliquem, cui scribimus; committere fido homini litteras. 3. Litteras
perferre, _porter une lettre_. Afferre ad aliquem; dare alicui, reddere
litteras. 4. Litteras accipere, _recevoir une lettre_. Commearunt ad
me celeriter, volarunt tuæ; crebræ mihi ab amicis veniunt litteræ. 5.
Litteras intermittere, _cesser d’écrire_. Ecquid oblanguit, conquievit
tuus ardor scribendi? 6. Litteras expectare, _attendre une lettre_. Diu
tuas litteras requiro, desidero; multum jam temporis ab his litteris
mutum esse doleo. 7. Litteras intercipere, _intercepter une lettre_. In
alienas manus incidere litteræ. 8. Litteris rescribere, _répondre à une
lettre_. Respondere; litteras persolvo; litterarum officium reddere.
9. Litteras aperire, _ouvrir une lettre_. Resignare litteras; solvere
epistolam; vincula epistolæ laxare. 10. Litteras claudere, _fermer,
cacheter une lettre_. Litteras obsignare, signare. 11. (Post-Scriptum
litterarum, VULG.), _post-scriptum_. In extremis litterarum, in extrema
parte epistolæ adjungere aliquid. Cf. Epistola.
LĬTTĔRĀTĒ, _Savamment_, _en homme instruit_. SYN. Scite, docte,
eleganter. USUS: Litteratius cæteris loquitur.
LITTĔRĀTŪRA, ræ, f. _Connaisance_. USUS: 1. Memoria litteraturæ velut
germana soror est. 2. Varia eruditio, _instruction_, _science_,
_littérature_. Erat in Cæsare ingenium, ratio, litteratura, cogitatio.
LITTĔRĀTUS, a, um, _Savant_, _lettré_. SYN. Liberaliter eruditus, doctus
et sciens, omnibus artibus liberalium studiorum excultus; litteris
instructus; in omni bonarum litterarum artiumque genere versatus;
doctrina atque optimarum artium studiis perpolitus; ornatus iis artibus,
quibus ingenia ad doctrinam excoluntur. USUS: Litteratum otium, Senectus
litterata. Cf. Doctus, Applico.
LITTŎRĔUS, a, um, _De rivage_. USUS: Arbores, aves littoreæ.
LĬTŪRA, æ, f. _Rature_. SYN. Linea inducta ad aliquid delendum. EPITH.
Flagitiosa. USUS: Menda lituris corriguntur. Hoc nomen in litura est.
LITTUS, ŏris, n. _Rivage_. SYN. Ora, ripa. EPITH. Delicatissimum,
desertum. USUS: Delectat me orarum ac littorum amœnitas.
LĬTŬUS, i, m. _Bâton augural courbé par le bout_; _trompette_. SYN.
Bacillum leniter incurvum a litando dictum. EPITH. Auguralis, insignis,
clarissimus. USUS: Lituus auguralis ab ejus litui, quo canitur,
similitudine nomen accepit. Lituus auguratus insigne.
LĪVĔO, es, _vel_ LĪVESCO, is, ere, n. _Être, devenir bleuâtre_. USUS: 1.
Digiti livescunt. 2. Invidus fio, _Être envieux, jaloux_. Livescere fas
non est.
LĪVĬDUS, a, um, _Livide_; _envieux_, _jaloux_. SYN. Invidus, malevolus.
LIXA, æ, m. _Vivandier_. USUS: Impedimenta subsequi jussit, et calones,
lixasque, et invalidos senes.
LŎCĀTĬO, ōnis, f. _Arrangement_; _location_, _loyer_. EPITH. Scelerata,
falsa, inanis. USUS: Porticus, quæ ex locatione reficiebatur.
Postularunt, ut induceretur locatio.
LŎCO, as, avi, atum, are, a. _Placer_, _établir_. ADV. Publice. SYN.
Repono, colloco. USUS: 1. Locare aliquem in amplissimo dignitatis gradu.
Civitatem in fide alicujus locare. Membra suo locata loco. 2. Eloco,
curandum do mercede constituta, conductori trado, _donner à loyer_,
_louer_, _faire une adjudication_. Fundum locavi. Statuam, opus, viam
sternendam alicui locare. 2. In matrimonium colloco. Filiam suam alicui
locare, _marier_.
LŎCŬPLES, ĕtis, omn. gen. _Riche_, _opulent_. SYN. Dives, copiosus,
abundans. )( Egens. ADV. Maxime, parum, quidem, certe, sane. USUS:
Locuples domus, oratio locuples. Cicero locuples testis et auctor. Cf.
Dives.
LŎCŬPLĒTO, as, avi, atum, are, a. _Enrichir_. SYN. Dito, divitiis augeo,
orno, fortunis augeo, cumulo, fortunis amplifico. USUS: Orationem
locupletasti graviorum artium instrumento. Villam picturis, civitatem
fortunis locupletasti. Cf. Dito, Dives, Divitiæ.
LŎCUS, i, m. _Lieu_, _place_. SYN. Status, conditio; pretium, æstimatio,
amor, gratia, occasio, tempus, genus. EPITH. Opacus, frigidus, amœnus,
remotus ab arbitris, opportunus, commodus, saluber. I. USUS: 1. Locus
sacer, _lieu sacré_. Locus vetusta religione inclitus, celeberrimus. 2.
Locus solitarius, _lieu solitaire_. Locus ab omni turba interpellantium
vacuus, abditus certe, et ab arbitris liber ac remotus. Loci secessus
a strepitu, clamore, turba vacuus. 3. Locus amœnus, _lieu agréable_.
Locus ædificiis frequens, uberrimo agro, mitissimo cœlo, clementibus
accolarum ingeniis. 4. Locus munitus, _place fortifiée_. Locus natura et
arte munitus; natura et opere munitus; arcis in modum emunitus. 5. Locus
horridus, _lieu sauvage_. Locus asper et incultus; latronum occultator
et receptator locus; furiarum quoddam castrum; locus septus densis
sentibus, virgultis obsitus, arduus, iniquus, in una parte præceps.
Avius commeatibus locus; difficilis aditu; loca confragosa, implicata
vallium flexibus, et difficilis exitus, tetra, inculta, formidolosa.
Asperitas, squalor locorum. 6. Locus spatiosus, _endroit spacieux_. Locus
in amplam camporum planitiem explicatus; locus, ubi se laxant montium
sinus, et immensam planitiem aperiunt; loci amplitudo tanta ut subjectos
campos terminare oculis haud facile posses. Ex superiore loco dicere,
ex rostris. II. Status, conditio, _situation_, _état_. In eum locum res
rediit, venit adducta, reducta est, _l’affaire en est venue à ce point_.
Quo loco res tuæ sunt? _Où en sont vos affaires?_ Pessimo loco res nostræ
ac fortunæ sunt. Optimo loco stat respublica, _la république est dans
une excellente situation_. III. Pretium, gratia, _position_, _crédit_.
Est magno loco; summum tenet, primum, principem apud Cæsarem locum, _il
est en grand crédit près de César_. IV. Dignitas, _dignité_. Ascendit
in summum civitatis locum. Summum locum tenet, obtinet. Loco motus,
deturbatus, dejectus est. V. Occasio, tempus, _occasion_, _opportunité_.
Lenitati locus non est; nihil loci est dubitationi. Locus gratificandi
nullus est. Priore loco dicere, posteriore loco causam dicere. VI. Genus,
_condition_, _famille_. Homo honesto, equestri, summo, clarissimo; _aut
contra_; ignobili, obscuro, infimo loco natus. VII. Loci Rhetorici,
proprii, communes, sedes ac domicilia argumentorum, _lieux communs_.
VIII. Locus auctoris _vel_ libri, _endroit_, _passage_. Platonis hunc
locum tangendum non putavi, integrum reliqui. Eum locum fuse persequitur
in suis libris Carneades.
LŎCO, _A la place de, au lieu de, pour_. SYN. Vice. PHRAS. 1. Loco
parentis te colo, _je vous respecte comme un père_. Parentis mihi
numero es; duco, numero, habeo te in parentis loco; locum parentis
caritatemque tenes, obtines; pietatem filii tibi præsto. 2. Tuo loco
negotium agam, _je ferai l’affaire à votre place_. Tuis vicibus fungar;
vicariam tibi operam præstabo. Tuis curis, tuo muneri quasi vicarius
succedam; sollicitudinem tuam in negotio præstabo; tuam vicem supplebo;
tuas partes sumam, suscipiam, agam; tuam vicem hoc in negotio præstabo,
vicem implebo; operæ ego tuæ vicariam supponam fidem. 3. Loco parentis
filius successit in consulatum, _le fils fut nommé consul à la place
de son père_. Filius in parentis locum substitutus est; parenti a
filio successum est; in demortui parentis locum suffectus, sublectus,
subrogatus est filius; parentis fortuna in filium transiit. Cf. Succedo.
LŎCŪTĬO, ōnis, f. _Langage_, _parole_. SYN. Sermo. EPITH. Emendata et
Latina. USUS: Sermo est oratio remissa, et finitima quotidianæ locutioni.
LŎGI, ōrum, m. pl. _Vaines paroles_, _sornettes_. SYN. Dictum ridiculum,
nugæ, fabulæ.
LŎGĬCA, æ, _Logique_. SYN. Dialectica. USUS: Logica, quam rationem
disserendi voco.
LŎLĬUM, i, n. _Ivraie_. Herbæ genus segetibus inimicum.
LONGĒ, _Loin_, _à une grande distance_. SYN. Procul. )( Prope. PHRAS. 1.
Longe distamus, _nous sommes fort éloignés_. Magno locorum intervallo
disjuncti sumus; locorum longinquitate nimia disjungimur; in iis locis
sum, quo propter longinquitatem tarde omnia perferuntur; regiones amplæ,
et maria inter nos intersunt, interjacent, interjecta sunt. 2. Longe
remotus es, _vous êtes fort éloigné_. Devectus es in ultimas marium
terrarumque oras; ablegatus eo, unde ad nos nec nomen, nec fama de te
accedere possit; iis locis agis, eas regiones colis, quas natura longe
submovit. USUS: 1. Longe, loci: Longe hinc Romam est. Longe a nobis, a
domo abes. 2. Temporis: Diu, _loin dans l’avenir, en parl. du temps_.
Tempus muneris dandi longe abest. 3. Multum, _beaucoup_, _grandement_.
Longe falleris opinione. Longe omnes superas. Longe prospicis; a vitio
abes longissime. Cum superlativo. Longe optimus. 4. Longe rem petere; rei
seriem ab ultimis principiis repetere. Cf. Procul.
LONGINQUĬTAS, ātis, f. _Longueur de temps_, _longue durée_; _grande
distance_, _éloignement_. SYN. Diuturnitas; locorum intervallum,
distantia. )( Propinquitas. PHRAS. Longinquitas temporis dolorem minuit,
_la douleur s’adoucit à la longue_. Dolorem mollit, minuit dies;
diuturnitas dolorem animi vetustate tollit; mora oblanguescit animi
dolor. USUS: 1. Dolor corporis longinquitate productus vehementius
torquet. Nihil est, quod longinquitas temporis non efficiat. 2. Loci.
Nihil audio de te ob locorum longinquitatem.
LONGINQUUS, a, um, _Éloigné_, _distant_; _qui dure longtemps_. SYN. Longe
remotus; longus, diuturnus. )( Propinquus. USUS: 1. Longinquus locus et
reconditus. 2. Longinqui temporis usu multa discuntur. Rem deferre in
longinquum.
LONGĬTŪDO, ĭnis, f. _Longueur_, _étendue en long_. SYN. Diuturnitas,
longinquitas; proceritas. USUS: Longitudo orationis. Longitudo itineris
me retardavit.
LONGUS, a, um, _Long_, _grand_. SYN. Procerus, longinquus, diuturnus,
temporis longinquitate productus. )( Brevis. PHRAS. Longus homo, _homme
de grande taille_. Est in eo proceritas corporis ingens; est proceritatis
eximiæ; corpore excelso est, ut ejus humeri aliorum vertices æquare
facile possint; est staturæ præcipuæ, corporis magnitudine eximia;
statura illi longior et productior, ut ad domus limen caput ei demittere
necesse sit. USUS: Breve tempus ætatis satis est longum ad bene
honesteque vivendum. Nihil mihi longius fuit, ac te videre. Nihil illi
longius, ac argento illo potiri, _il lui tardait beaucoup de s’emparer de
cet argent_.
LŎQUĀCĬTAS, ātis, f. _Bavardage_. EPITH. Insolita, perennis et profluens,
quotidiana, rudis et indiserta. USUS: Facit non loquacitas mea, sed
benevolentia epistolas longiores.
LŎQUĀCĬTER, _Verbeusement_. USUS: Homo loquaciter litigiosus.
LŎQUAX, ācis, omn. gen. _Bavard_. SYN. Multus in loquendo, garrulus.
USUS: Malo indisertam prudentiam, quam stutitiam loquacem. Cf. Loquor.
LŎQUOR, ĕris, cūtus sum, i, d. _Parler_. SYN. Sermonem habeo, commemoro,
dico, aio, verbum facio, vocem mitto, sermonem confero; mihi oratio est
cum aliquo. ADV. Abundanter, accuratius, accusatorie, acute, amicissime,
ample, aspere, asseveranter, belle, commode, confuse, copiose,
desperanter, dilucide, gloriose, græce, graviter, hiulce, honorifice,
humane, improbe, indulgenter, inquinate, imprudenter, Latine, eleganter,
libere, liberalissime, magnifice, obscure, ornate, placide, plane,
populariter, propediem, pulchre, splendide, sincere, suaviter, vere,
verecunde, usitate, vulgo. PHRAS. 1. De te frequenter loquimur, _nous
parlons souvent de vous_. De te frequenter sermocinamur; frequens nobis
est de te sermocinatio; multum nobis sermonis dant res tuæ; sæpe in
sermonem veniunt; de rebus tuis nunquam nos oratio deficit; in rebus tuis
nec infacundi sumus, nec imprompti. Res tuæ nobis in ore sunt frequenter;
res tuas frequenter in sermone habemus; res tuas laudesque crebris
sermonibus usurpamus, agitamus; nullus nobis crebrior infertur sermo, ac
de te; res tuæ crebris sermonibus feruntur; sæpe inter nos de tuis rebus
verba facimus. Sermones, qui inter nos feruntur, fere de rebus tuis sunt.
2. Vix loqui poterat præ stupore, _la stupéfaction l’empêchait presque de
parler_. Lingua non suppetebat animo; vocem prope admiratio incluserat;
vocem adeo suppresserat stupor; hærebat homini lingua, vox, oratio;
effari verbum nullum potuit; infantissimus erat; diu vocem mittere non
poterat, vix hiscere poterat _vel_ audebat; vix mutire ausus; intercepta
homini vox est; vocem emittere nullam potuit. 3. Nihil insolentius
locutus est, _il n’a rien dit qui ait dépassé les bornes_. Nihil
neque insolens, nec protervum ex ore ejus exiit; verbum nullum durius
imprudenti excidit _vel_ elapsum est; nihil durius disseruit; nihil
linguæ intemperantia temere jactum; nihil temere; nihil inconsiderate,
nihil contra, ac fas erat, dicere auditus est. 4. Ut insolenter locutus
est! _comme il a parlé avec insolence!_ Ut temere effutiit multa! ut
incondita multa ebulliit! ut nihil pro sano homine locutus est! quanta
efferebatur verborum immoderatione! quoties vox ejus stolida, ac prope
vecors audita est! quam insolenter vox ejus intonuit! quoties emissæ
voces sunt stultitiæ indices, ac insolentissimæ temeritatis! 5. Loquere
cum illis, _causez avec eux_. Da te in sermonem; infer te in circulos;
aptos tempori sermones sere; socia sermonem; veni in sermonem illorum.
Cf. Colloquor. 6. Omnes de tuis laudibus loquentur, _tout le monde
redira votre gloire_. De te semper omnes gentes loquentur; nulla unquam
vetustas obmutescet; nunquam de tuis rebus gratæ posteritatis sermo
conticescet. Versaberis in ore hominum et sermonibus, tuæque illæ laudes
per omnes temporum ætates cantabuntur. Cf. Laudo. 7. Tandem post longum
silentium loqui cœpit, _enfin il prit la parole après un long silence_.
Obstinatum tantum silentium rupit; constrictam diu mœrore linguam
resolvit, liberique hominis ore sermonem exsecutus est. 8. Frustra
loquimur de hac re, _c’est en vain que nous parlons de cela_. Frustra de
re verba consumimus; frustra sermones cædimus, verba commutamus; sermones
conferimus, sermonem miscemus. USUS: Inter nos locuti sumus. Tu quidem
hæc ex ore alterius, tuo tamen sensu loqueris. Mulsa loqui, _dire de
douces paroles_.
LŌRĪCA, æ, f. _Cuirasse_. SYN. Ferreum pectoris adversus tela munimentum.
EPITH. Firmissima, ferrea, insignis; ænea. USUS: Cum lorica descendit in
campum.
LŌRĪCĀTUS, a, um, _Revêtu d’une cuirasse_. USUS: Loricati milites, quos
cataphractos vocant.
LŌRĬPES, dis, omn. gen. _Qui a les jambes tortues_, _cagneux_. USUS:
Distortis pedibus in modum loripedis.
LŌRUM, i, n. _Courroie_, _lanière_. USUS: Loris aliquem cædere.
LŬBENS, entis, omn. gen. _Qui agit de bon gré_, _volontiers_; _content_,
_satisfait_. SYN. Libens. USUS: Non me lubente hoc facies. Cf. Libenter.
LŬBENTER, _Volontiers_. SYN. Libenter.
LŬBET, ŭit, imp. _Il plaît_, _il convient_. SYN. Libet. Cf. Libet.
LŬBĪDO, ĭnis, f. _Caprice_, _fantaisie_, _passion_. SYN. Libido. Cf.
Libido.
LŪBRĬCUS, a, um, _Glissant_. SYN. Præceps, periculosus, in proclive
labens. )( Stabilis, planus. PHRAS. Solum lubricum, _sol glissant_. Solum
non recipiens vestigium; solum, quod vestigia fallat facile; cui insisti
sine prolapsione haud facile potest; ubi fallente vestigio proclivis in
lapsum gradus; ubi gradum firmare nemo possit. USUS: Ætas puerilis maxime
lubrica est, et incerta. Natura oculos fecit lubricos et mobiles. Viæ
adolescentiæ lubricæ, quibus illa insistere aut ingredi sine casu aliquo
_aut_ prolapsione vix potest.
LŬCELLUM, i, n. _Petit gain_, _léger profit_. SYN. Lucrum exiguum.
LŪCĔO, es, xi, ere, n. _Luire_, _éclairer_, _briller_. SYN. Splendeo.
ADV. Fere, jam nihilominus. USUS: Imperii nostri splendor illis gentibus
lucet. Æquitas, virtus per se ipsa lucet. Ornamenta in virtute et
industria posita lucent.
LŬCĒRNA, æ, f. _Lampe_. SYN. Lumen, lychnus. USUS: In sole lucernam
adhibere.
LŪCESCIT, imp. _Il commence à faire jour_. SYN. Dilucescit, lucere
incipit. Cf. Dies, Aurora.
LŪCET, imp. _Il fait jour_. USUS: Nondum satis lucebat; exivi, antequam
luceret.
LŪCĬDĒ, _D’une manière lumineuse_, _claire_. USUS: Dilucide et breviter
definire.
LUCĬFER, fĕri, m. _Lucifer_, _étoile du matin_. SYN. Stella Veneris.
LUCĬFŬGUS, a, um, _Qui craint la lumière du jour_. USUS: Ecce autem alii
minuti et angusti et omnia semper desperantes, alii malevoli, invidi,
difficiles, lucifugi, maledici.
LŬCRĬFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Gagner_, _avoir en gain, en
bénéfice_. SYN. Lucror. Cf. Lucrum, Quæstus.
LŬCROR, aris, atus sum, ari, d. _Gagner_, _avoir en gain, en profit_.
SYN. Lucrifacio, lucrum facio, quæstum facio, compendium facio. ADV.
Impune. )(Perdo. PHRAS. Causidici multi fiunt, ut plurimum lucrentur,
_bien des gens se font avocats pour gagner plus d’argent_. In forum se
multi conferunt, ut lucri plurimum faciant; ut quæstus faciant maximos,
lucri spe et cupiditate adducti, lucelli dulcedine illecti; lucrum dum
spectant, dum sequuntur, in forum veniunt. Multos ad agendas causas
lucri cupiditas impellit. Facit augendæ rei cupiditas, spes ditescendi,
ut multi vocem in quæstum conferant; multi agendis causis se dant, ut
compendii ex iis faciant aliquid. Multi industriam suam in agendis causis
exercent, ut lucri inde aliquid colligant, ut pecuniæ aliquid inde
redigant. USUS: Auri pondo decem lucrari, _gagner dix livres pesant d’or_.
LŬCRUM, i, n. _Gain_, _profit_, _bénéfice_. SYN. Quæstus, compendium;
feneratio. EPITH. Immensum atque infinitum, invitum, non magnum,
præclarum, præsens. PHRAS. 1. Homo est uni lucro intentus, _cet homme
ne songe qu’au lucre_. Omnia ad quæstum et nundinationem traducit; ut
lacunam rei familiaris expleat, audet agitque omnia; rem quærit omnibus
modis, dum quæstum ex re faciat, omnia honesta atque inhonesta perinde
habet; quovis lucello capitur, ducitur. Id unum spectat et sequitur, ut
quæstus faciat maximos; nihil turpe putat modo cum quæstu conjunctum
sit, rem ut faciat, lucrum ut consequatur; nullas artes, quantumvis
sordidissimas, aspernatur. Tanti lucrum putat, ut expetendum sibi vel cum
dedecore existimet; ea cupiditate ad lucrum incumbit, ut quærendum sibi
vel cum infamia ducat. 2. Ex ea re nihil lucri habeo, _je ne retire aucun
profit de cela_. Nihil ad me redit ex his; isthic mihi neque seritur,
neque metitur; nihil inde pecuniæ redigitur; nihil inde lucri ad me
derivatur; nihil lucri in me redundat. USUS: Plerique quæstu ducuntur et
lucro. De lucro vivere. Omnia ad lucrum revocare. Hoc in lucro, in lucris
ponendum. Cf. Quæstus.
LUCTĀTĬO, ōnis, f. _Lutte_, _action de lutter_. SYN. Concertatio. EPITH.
Incerta, magna. USUS: Sine adversario nulla est luctatio. Cf. Certatio.
LUCTĀTOR, ōris, m. _Lutteur_, _athlète_.
LUCTĬFĬCUS, a, um, _Affligeant_, _triste_, _funeste_. USUS: Clades
luctificæ.
LUCTOR, aris, atus sum, ari, d. _Lutter_. SYN. Concerto, contendo. ADV.
Amplius. USUS: Luctari cum aliquo. Cf. Contendo.
LUCTUŌSUS, a, um, _Douloureux_, _funeste_. SYN. Funestus, luctu plenus,
quod habet luctum. USUS: Afflicta et prostrata virtus maxime luctuosa
est. Dies populo acerbus et luctuosus. Cf. Tristis.
LUCTŬS, ūs, m. _Deuil_, _affliction_. SYN. Mœstitia, mœror, squalor,
sordes, lacrimæ, fletus. EPITH. Acerbissimus, continuatus, domesticus,
gravissimus, impudens, magnus, publicus, summus, tantus, tristis. PHRAS.
Civitas universa in luctu erat, _toute la cité était plongée dans le
deuil et la consternation_. In squalore erat civitas; in sordibus,
lamentis luctuque jacebant omnes; luctu occupati erant omnium animi;
luctu conficiebantur; squalebat urbs tota, in luctu erat, versabatur;
luctus non continebatur parietibus unius domus, sed totam urbem
pervadebat; quem luctum hauserint, perceperint cives omnes, sordida
scissaque veste alii, alii lacrimis ac querelis testabantur; concessum
in omnem formam luctus est; jacebant alii in squalore et sordibus, alii
lacrimis prope ac gemitibus contabescebant. Cf. Lugeo, Lacrimor, Gemo,
Mœror, Tristitia. USUS: Luctus est ægritudo ex ejus, qui carus fuerat,
acerbo interitu. Habet ea res luctum. Nolo te in eumdem luctum vocare.
Incidere in maximos luctus. Luctum levare, sedare, tollere. Luctum
deponere.
LŪCŪBRĀTĬO, ōnis, f. _Veillée_; _travail fait la nuit_. SYN. Vigiliæ
nocturnæ, commentatio.
LŪCŪBRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Travailler la nuit_. SYN. Elaboro,
elucubro. USUS: Accipe opusculum his contractioribus noctibus lucubratum,
_reçois donc ce petit opuscule, fruit de mes veilles pendant ces nuits
déjà plus courtes_. Cf. Compono.
LŪCŬLENTĒ, _Très bien_, _parfaitement_. SYN. Copiose, splendide. USUS:
Luculente scribere, dicere.
LŪCŬLENTER, _D’une manière excellente_, _magnifique_. SYN. Luculente,
egregie.
LŪCULENTUS, a, um, _Clair_, _brillant_; _excellent_, _remarquable_;
_digne de foi_. SYN. Elegans, præstans, insignis, grandis. USUS:
Luculentus scriptor. Luculentam plagam mihi inflixit. Homo luculentus.
LŪCUS, i, m. _Bois sacré_. SYN. Nemus sacrum. EPITH. Sanctus.
LŪDĬBRĬUM, i, n. _Jeu_; _plaisanterie_; _outrage_. SYN. Irrisio. PHRAS.
Ludibrio aliis esse nolo, _je ne veux pas être l’objet de la risée
publique_. Ludibrio, irrisui, despectu esse nolo; nolo ad contumeliam os
præbere aliis; nolo spectaculo esse aliis et traduci per ora hominum,
ludibrio haberi nolo; nolo vulgi ludibria experiri. USUS: Ludibria
fortunæ expertus. Cf. Contemptus, Irrideo.
LŪDĬBUNDUS, a, um, _Qui plaisante_, _qui folâtre_. SYN. Alacer, per jocum
et ludum. USUS: Omnia ludibundus perficies.
LŪDĬCRUS, alum, _Divertissant_, _récréatif_. SYN. Jocularis. USUS: Sermo
ludicrus. Armorum exercitatio ludicra.
LŪDĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Moquerie_, _plaisanterie_. USUS: Omni
ludificatione senatum remoratur. Ludificatio in usum venerat.
LŪDIFĬCO, as, avi, atum, are, n. et a. _Se jouer_, _se moquer de_. SYN.
Illudo, decipio. USUS: Si quis latere et ludificare diutius velit. Cf.
Decipio.
LŪDĬUS, ii, m. _Histrion_. SYN. Histrio.
LŪDO, is, lusi, lusum, ere, a. et n. _Jouer_. SYN. Ludo utor, animi causa
exerceor. ADV. Jocose, satis, familiariter, lautissime, lepide, studiose,
multum ac diu. PHRAS. Non libenter ludo, _je ne joue pas volontiers_.
Ludo non delector, non capior; non soleo libenter ludo indulgere, ludis
operam dare; non libenter me ludendo exerceo; non multum reperio in
ludendo voluptatis; exiguam ex ludo voluptatem capio; magnam ex ludo
non haurio voluptatem. USUS: 1. Pila ludere. 2. Deludo, _se jouer_,
_se moquer_. Lusit in me, ut solet. 3. Jocor, _plaisanter_. Ludens
id dixeram. 4. Operam in re ludere, _perdre_, _employer_, _consumer
inutilement son temps et sa peine_.
LŪDUS, i, m. _Jeu_. SYN. Munus, spectaculum, ludicrum; _item_: Schola;
jocus. EPITH. Campestris, compitalitius, gladiatorius, jucundus,
novus, talarius. Ædiles, amplissimi, antiquissimi, apparatissimi,
magnificentissimi, casti, solemnes, castissimi, lætiores, magni, grati,
maximi, mediocres, plebeii, primi, publici, Romani, sanctissimi,
scenici, summi, sumptuosi, votivi. PHRAS. Ludi magnifice sunt curati,
_les jeux publics se firent avec une grande magnificence_. Ludi dati
sunt magnificentissimi; ludi more institutoque habiti, editi, commissi
sunt apparatissimi. Maxima fuit ludorum celebritas, apparatus, splendor;
maxima munerum fuit magnificentia; spectacula præbita sunt luculentia;
ludi opulentius instructiusque, quam antehac, sunt celebrati. USUS: 1.
Ludos publicos apparare, curare, edere, committere, _commencer_, _engager
les jeux_. Ludos instaurare, intermittere. Ludos spectare. 2. Exercitatio
ludicra, _jeu_, _passe-temps_, _récréation_. Detur aliquis ludus illi
ætati; exercitatione ludoque campestri uti, _aller aux exercices du champ
de Mars_. 3. Jocus, _plaisanterie_. Per jocum et ludum aliquem evertere.
Ista perdiscere ludus est. 3. Schola, _école_. Ludum aperire. Ex eo ludo
ac pueritiæ disciplina multi clari viri profecti sunt. Ludus et officina
discendi.
LŬES, is, f. _Peste_, _contagion_. SYN. Pestis. EPITH. Impura. TRANSL.
Morum contagio. Cf. Pestis, Contagio.
LŪGĔO, es, luxi, ere, n. et a. _Pleurer_, _être triste_. SYN. In luctu
sum, squaleo, mœreo. )( Lætor. PHRAS. Mortuum merito omnes lugebant,
_c’est à bon droit que l’on pleurait la mort de cet homme_. Flebant de
morte tanti viri; mortuum lugubri lamentatione et fletu prosequebantur;
mœrebat senatus, tota civitas confecta senio, squalebant municipia,
afflictabantur coloniæ, agri denique tam mansuetum, tam beneficum civem
desiderabant. Propter unum hic totus civium squalor, hic luctus, hæ
sordes susceptæ sunt. Eluxere eum gravius et diutius, quam ulla mater
unicum filium. Tanti luctus gemitusque fiebant, ut acerbissimus tota
urbe luctus versari videretur. Complorata mors viri totam urbem lamentis
implevit. Nemo unquam dolentius deploratus est; mœrebant boni omnes, et
in luctu vivebant; accepto ejus mortis nuntio nemo erat, qui lacrimas
teneret; qui lamentis non se dederet; qui in questus se flebiles non
profunderet; lacrimis justoque comploratu mortuum non prosequeretur;
audita ejus morte lamentis, ploratuque urbs tota personabat, ubique
comploratio et flebiles voces exaudiebantur, coortæ ubique lacrimæ
et voces doloris indices, nec deerant, qui muliebres in fletus se
projicerent, qui lacrimis, querelis, sordida scissaque veste totam
urbem planctu lamentisque implorarent; concessum in omnem formam luctus,
nec lamentis parcebatur. Cf. Luctus, Mœror. USUS: Lugere mortem filii,
fortunam reipublicæ.
LŪGŬBRIS, e, gen. com. _Relatif au deuil_, _lugubre_. SYN. Funebris.
USUS: Fratris mei lacrimæ sordesque lugubres. Cf. Tristis.
LUMBUS, i, m. _Rein_. USUS: Lumborum tenus.
LŪMEN, ĭnis, n. _Lumière_. SYN. Lux. )( Tenebræ. EPITH. Æternum, altum,
autumnale, bonum, clarum, dilucidum, breve, probabile, illustre, suave,
divinum, gravissimum, honestum, lætum, magnum, mediocre, obscurum,
perpetuum, plenum, rutilum, summum, supremum, tenue, tenuissimum,
varium, vernum, certum, fervidum, vitale, volitans. USUS: 1. Lumen
alicui in tenebris præferre. Tabulæ pictæ in bono lumine collocatæ.
Animi, consilii, ingenii lumen porrigere ac tendere. Luminibus alienis
obstruere, _masquer la vue_. Luminibus officere, _idem_. 2. Fenestra,
_fenêtre_. Credebat ab ædium venditore mutata lumina. 3. Oculus, _œil_,
_vue_. Amissis luminibus.
LŪMĬNAR, āris, n. _Lumière_, _flambeau_. SYN. Lumen. USUS: Incolumi
senatu, nondum tot luminaribus reipublicæ exstinctis.
LŪMĬNŌSUS, a, um, _Bien éclairé_; _brillant_, _distingué_. USUS: Partes
maxime luminosæ et quasi actuosæ.
LŪNA, æ, f. _Lune_. EPITH. Major, nova. PHRAS. 1. Luna nova, _nouvelle
lune_. Luna nascens; luna cum se curvat in cornua; cum cornua lunæ
eminent. 2. Luna plena, _pleine lune_. Luna, cum totum orbem sidere
impleret; cum orbem sidus impleverit; cum recessu, digressu longissimo
a sole lumen accipit plenissimum. 3. Luna crescens, _lune dans son
croissant_. Luna adolescens; luna se reficiens; luna cum flexu modico
sinum facit. 4. Luna decrescens, _lune en décours_. Luna senescens;
cum exiguo jam cornu fulget luna. Luna deficiens. 5. Eclipsis lunæ,
_éclipse de lune_. Luna laborante; luna deficiens, cum primum nitorem
sideris sui conderet; cum sanguinis colore suffuso lumen omne fœdaret.
Lunæ defectio. Cf. Eclipsis. USUS: Luna summa humilitate fertur, prope
contingens terram. Accessu suo et recessu solis lumen accipit. Solis
annuam lustrationem menstruo spatio consequitur. Ortus et obitus lunæ.
Luna crescens et decrescens. Luna ortus nascentium moderatur; maritimorum
motuum accessus et recessus motibus suis gubernat; accretione et
diminutione luminis fastorum dies notat et significat.
LŪNĀRIS, e, gen. com. _Relatif à la lune_, _lunaire_. USUS: Lunaris et
infimus cursus.
LŬO, is, lŭi, ere, a. _Payer_; _expier_, _porter la peine_; _nettoyer_,
_purifier_. SYN. Persolvo pœnas, pœnas do; _item_: expio, abstergo.
PHRAS. 1. Unus ille luet culpam pro omnibus, _seul, il sera puni pour
tous les autres_. Ille pro omnibus pœnas pendet, persolvet; de unius
tergo satis fiet populo; pro omnium peccato unus ille supplicium
sufferet; omnes omnium pœnæ in eum expetunt; unius pœna defungendum erit
senatui; unus ille piaculum fiet pro cæteris. 2. Statim luit temeritatem
suam, _aussitôt il porta la peine de sa témérité_. Non celerius, quam
timeri poterat, fortuna deprehendit ejus temeritatem. Non effugit pœnam
temeritas; erroris sui mox pœnas dedit, dependit, solvit. Cf. Pœna, Punio.
LŬPĪNUS, a, um, _De loup_, subst., _lupin_, _légume_. USUS: Folliculus
lupinus.
LŬPUS, i, m. _Loup_. USUS: Lupus in fabula, _c’est le loup de la fable,
quand on parle du loup, on en voit la queue (quand on parle de qqn il
arrive)_. (PROV.)
LURCO, ōnis, m. _Gourmand_, _mangeur_, USUS: Lurco tribunus plebis.
LŪRĬDUS, a, um, _Pâle_, _blême_, _livide_. SYN. Supra modum pallidus.
USUS: Corpus luridis maculis deforme.
LUSCUS, a, um, _Qui n’a qu’un œil_, _borgne_. SYN. Uno captus oculo,
cocles.
LŪSĬO, ōnis, f. _Jeu_, _récréation_. EPITH. Laboriosæ, multæ. USUS: Pueri
lusionibus laboriosis delectantur, senibus ex tot lusionibus tali demum
relinquuntur.
LŪSOR, ōris, m. _Joueur_; _railleur_. SYN. Qui ludit, aut decipit. USUS:
Lusorem suum deludere.
LUSTRĀLIS, e, gen. com. _Qui sert à purifier_, _expiatoire_. USUS:
Sacrificium lustrale.
LUSTRĀTĬO, ōnis, f. _Expiation_; _action de parcourir_. SYN. Peragratio.
USUS: Peragratio, itinerum lustratio municipiorum.
LUSTRO, as, avi, atum are, a. _Purifier_; _passer en revue_; _parcourir_.
SYN. Inspicio; peragro. PHRAS. Exercitum lustrare, _passer l’armée en
revue_. Copias recognoscere; legiones recensere; numerum copiarum inire;
delectum agere, habere militum. USUS: Lustrare oculis, animo totam
terram. Lustrare exercitum, populum.
LUSTRUM, i, n. _Lustre_, _espace de cinq ans_. SYN. Quinquennale spatium.
Olympias. EPITH. Infelix, superius. USUS: 1. Lustrum condere. Superioris
lustri nomina exstinguere. 2. Ganea, popina, _tanièrè_, _repaire_,
_bouge_. Emersus e tenebris lustrorum. In lustris ac popinis tempus
ætatis omne consumpsit.
LŪTĔUS, a, um, _De boue_, _vil_, _méprisable_. SYN. Nullius pretii _aut_
ponderis, levis, ineptus, homulus ex luto et argilla factus. USUS: Luteum
negotium est, nec dignum, in quo, etc. Homo luteus.
LŬTŬLENTUS, a, um, _Couvert de boue_, _fangeux_. SYN. Impurus, luto
cœnoque oblitus, luto plenus. USUS: Lutulenta vitia. Humus lutulenta. Ut
sus lutulenta in cœno volutatur.
LŬTUM, i, n. _Boue_, _fange_. SYN. Terra humore soluta et putris. USUS: O
lutum! o sordes! Homulus ex luto et argilla factus.
LUX, lūcis, f. _Lumière_. SYN. Lumen. )( Tenebræ. EPITH. Aliena,
centesima, clara, communis, dulcis, forensis, illustris, insolita, larga,
suavissima, supera, tenuis, varia, verissima. PHRAS. Lux iterum rediit
serenior, _la lumière est revenue plus pure_. Lucem caliganti mundo
reddidit dies, et spissas cœli tenebras serenitate discussit; liquidior
lux apparuit. Reddita terris dies est. USUS: Communem lucem accipere.
In lucem proferre. Luce privari. 2. Perspicuitas, _notoriété_, _grand
jour_. Auctoris sententiæ lucem desiderant. 3. Dignitas, honor, _gloire_,
_honneur_. Lucem reipublicæ afferre. In clarissima luce versari. In Asiæ
luce degit. Lucem fugere. 4. Dies, _jour_. Luce palam in foro saltare. Ad
eum ante lucem veni. 5. Vita, _vie_. Lucis usuram alicui eripere.
LUXŬRĬA, æ, et LUXŬRĬES, ēi, f. _Exubérance_; _faste_, _luxure_,
_débauche_. SYN. Luxus, libido. EPITH. Agrestis, nova et inaudita,
privata, profusa, singularis, vitiosa, PHRAS. Turpe est luxuriæ se
dedere, _il est honteux de se laisser entraîner à la débauche_. Turpe est
luxuria diffluere, luxuria solvi, vitio ventris et corporis indulgere,
molliter, luxuriose vivere, vitam mollem et confertam voluptatibus
vivere, per luxum et lasciviam in Venerem effundi; fortunæ indulgentia
ad lasciviam abuti, marcere luxuria, vino scortis lustrisque confectum.
Cf. Libido, Impudicitia. USUS: 1. In urbe luxuries creatur, e luxuria
avaritia, ex avaritia erumpat audacia necesse est. Per luxuriam sua
bona profundere, consumere, effundere. Luxuria cum omni ætati turpis,
tum senectuti fœdissima est. 2. Inutilis sine fructu redundantia, _trop
grande abondance_, _excès_. Herbarum, frondium, stili luxuries.
LUXŬRĬO, as, avi, atum, are, n. _Prendre ses ébats_, _se livrer à
des excès_. SYN. Lascivio, abundo. USUS: Deposito periculorum metu
luxuriaverant animi. Mersus secundis rebus luxuriaverat animus.
LUXŬRĬŌSĒ, _Sans retenue_, _avec excès_.
LUXŬRĬŌSUS, a, um, _Excessif_, _immodéré_; _débauché_. SYN. Intemperans.
PHRAS. Est luxuriosus, _cet homme est voluptueux_. Effusus in vinum,
et quæ ebrietatem sequuntur, mollitia et lascivia diffluit; pudoris
profanandi nulla illi est verecundia; in castris veneris veteranus miles.
Cf. Libidinosus, Impudicus.
LŪXŬS, ūs, m. _Intempérance_, _faste_, _excès_, _dissolution_. SYN.
Intemperantia profusioque in victu et cultu corporis, cultus opulentia.
Cf. Consumo, Nepos. USUS: Luxu fluentem et liberalius sibi indulgentem
repente calamitas oppressit.
LY̆CĒUM, i, n. _Lycée_, _gymnase où Aristote donnait ses leçons_; _école_.
LYCHNĬCUS, i, m. _Porte-lampe_. SYN. Quod lucernam sustinet. USUS: Ad
lychnicum ligneolum scripsi.
LYCHNUS, i, m. _Lampe_. SYN. Lucerna. USUS: Alia solis lux et lychni.
LYMPHĀTĬCUS, a, um, _Furieux_. SYN. Furiosus. USUS: Pavor lymphaticus.
LYMPHĀTUS, a, um, _Jeté dans le délire_, _troublé_, _fou_. SYN. Furens,
insanus. USUS: Velut lymphati et attoniti munimentis se continebant. Cf.
Furens.
LYNCĒUS, a, um, _Qui a la vue perçante_, _clairvoyant_. SYN. Perspicax.
USUS: Quis est tam lynceus, qui in tantis tenebris nihil offendat,
nusquam incurrat?
LY̆RA, æ, f. _Lyre_. SYN. Fides. USUS: Lyra canere.
LY̆RĬCUS, a, um, _Lyrique_. USUS: Poeta lyricus.
M
MĂCELLUM, i, n. _Marché_. SYN. Locus, in quo venduntur omnia, quæ in
urbem vescendi causa afferuntur.
MĂCER, cra, crum, _Maigre_. )( Pinguis. PHRAS. Valde macer est, _il est
très maigre_. Macie extenuatus, ac prope confectus est; macie exesus est;
macie deformatus; umbra hominis videtur, fame ac illuvie enecti; facie
lurida, refugientibus introrsum oculis habitum refert corporis pallore et
macie perempti. Cf. Macies. USUS: Solum exile et macrum.
MĀCĔRĬA, æ, f. _Mur de clôture qui entoure un jardin ou une vigne_. SYN.
Murus in agro _aut_ vinea.
MĀCĔRO, as, avi, atum, are, a. * _Amollir_, _attendrir_, _macérer_. SYN.
Attenuo, contero. USUS: Aliquem sollicitudine, fame macerare. Curis,
invidia confici et macerari. Nos fame macerant, _il nous épuisent par la
faim_.
MĀCHĬNA, æ, f. _Instrument_, _machine_. SYN. Machinatio. USUS: 1. Hæc
tota lex ad te evertendum quasi machina comparatur. 2. Astutia, dolus,
ars, _ruse_, _artifice_. Adhibere, comparare, commoliri dolum, machinam,
fallaciam, præstigias.
MĀCHĬNĀMENTUM, i, n. _Machine_. SYN. Machina. USUS: Varia quatiendis
muris machinamenta.
MĀCHĬNĀTĬO, ōnis, f. _Machination_, _ruse_. SYN. Artificium. USUS: Judex
velut machinatione quadam et solertia in rei partes est flectendus.
MĀCHĬNĀTOR, ōris, m. _Mécanicien_, _architecte_. SYN. Architectus,
fabricator.
MĀCHĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Inventer_; _machiner_, _ourdir qqchose
de mal_. SYN. TRANSL. Struo, molior, excogito. PHRAS. Machinatur dolum,
_il médite quelque ruse_. Dolum comparat; fraudem molitur; monstri
aliquid alit; flagitii aliquid conficit; fallaciam portat homini.
Cf. Fraus, Dolus, Decipio. USUS: Sibi ipsi pestem, aliis necem _vel_
calamitatem machinari. ADV. Jamdiu, scelestissime.
MĂCĬES, ēi, f. _Maigreur_. SYN. Corporis siccitas, gracilitas, tenuitas.
EPITH. Grandis. USUS: Equi macie corrupti. Homo macie torridus. Corpus
macie contabuit, extabuit, consenuit. Macie tabescere et consenescere.
MĂCĬLENTUS, a, um, _Maigre_. SYN. Macer, macie extenuatus. Cf. Macer.
MĂCRŎCŌLUM, i, n. _Papier de grand format_, _papier royal_. SYN. Charta,
membranula.
MACTE, _Courage!_ _bien_, _bravo!_ Vox hortantis. USUS: Macte virtute et
hac pietate in patrem patriamque! macti virtute milites estote! macte
animo.
MACTO, as, avi, atum, are, a., _Sacrifier_, _immoler_; _affliger de_.
SYN. Neco, interficio. USUS: Æternis suppliciis mactabuntur improbi.
Quam lentulo victimam gratiorem mactabis? Majori aliquem malo mactare,
afficere. Cf. Hostia.
MĂCŬLA, æ, f. _Tache_. SYN. Labes, probrum, dedecus, vitium. )( Splendor.
EPITH. Insignis, magna, minuta; maculæ æternæ. PHRAS. 1. Macula afficere,
_souiller d’une tache_, _imprimer une tache_. Maculam alicui et notam
inurere; macula aliquem _vel_ maculam alicui aspergere; labem inferre,
aspergere; labe afficere, fœdare. 2. Maculam delere, _effacer_, _laver
une tache_. Maculam eluere et delere; abolere nova gloria flagitii
memoriam; turpitudinem delere; sarcire infamiam; flagitium, incommodum
expiare; maculam abstergere. 3. Maculam contrahere, _se tacher_, _se
souiller_. Maculam ex re aliqua concipere, suscipere; labem contrahere.
Cf. Dedecus, Ignominia.
MĀCŬLO, as, avi, atum, are, a. _Marquer_; _souiller_, _déshonorer_,
_flétrir_. SYN. Macula afficio, contamino, commaculo, inquino, polluo,
fœdo, labem infero, maculis aspergo. USUS: Omni dedecore maculare
splendorem alicujus. Cf. Macula, Commaculo.
MĀCŬLŌSUS, a, um, _Tacheté_; _souillé_. SYN. Maculis aspersus, respersus.
USUS: Maculosa vestis. Maculosi senatores.
MĂDĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a.; pass. Madefio, is, factus sum,
fieri, _Rendre humide_, _humecter_, _mouiller_, imbiber, _etc._;
_gorger_, _enivrer_. SYN. Perfundor, respergo. Imbuti sanguine gladii
vel madefacti potius, _glaives abreuvés ou plutôt enivrés de sang_.
Vaticinatus est, madefactum iri minus triginta diebus Græciam sanguine,
_qu’avant trente jours la Grèce serait inondée de sang_.
MĂDĔO, es, ŭi, ere, n. _Être humide_, _dégoutter_. SYN. Madefio.
MĂDĬDUS, a, um, _Humide_, _mouillé_. SYN. Perfusus. USUS: Fasciculus ille
totus aqua madidus redditus est.
MĂGĬCUS, a, um, _Magique_. USUS: Carmen magicum.
MĂGIS, _Plus_. SYN. Plus, plusque, mage. )( Minus. USUS: Semper magis
magisque suspicor. Annos natus magis quadraginta. Magis est, quod lugent,
quam quod, etc.
MĂGISTER, tri, m. _Maître_. SYN. Præceptor, doctor, auctor. )(
Discipulus. EPITH. Bonus et eruditus, familiaris, gratissimus,
imbecillis, magnus et sapiens, molestus, novus, præstantissimus,
perfectior, senior, summus, exquisitus, germanus, ineptus rhetoricus.
USUS: Magistrum habere; aliquo magistro uti. Apud magistrum pueri
excercentur. Dux et magister ad faciendum aliquid. Plato auctor et
magister intelligendi, virtutis, animi. Stilus perfector dicendi et
magister. Timor non diuturni magister officii. Sub haud pœnitendo
magistro litteras didicit. Cf. Doctor.
MĂGISTĔRĬUM, ii, n. _Fonction de chef, de surveillant, de gouverneur_.
SYN. Magistri munus, officium, cura, dignitas. EPITH. Novum, nequissimum.
USUS: Magisterium morum. Magisteria a majoribus instituta me delectant.
MĂGISTRA, æ, f. _Maîtresse_, _celle qui guide_. USUS: Legis æternæ vis,
quasi dux et magistra vitæ et officiorum.
MĂGISTRĀTŬS, ūs, m. _Magistrature_; _magistrat_. SYN. Dignitas, honor,
potestas, fasces, procuratio muneris publici; qui cum potestate est; qui
potestatem gerit. )( Privatus. EPITH. Æquus, amplus, annuus, certus,
furibundus, levissimus et divulgatus, mutus, lex loquens, patricius,
provincialis, sanctissimus, summus. Amentes, annui, avariores, egregii,
improbi et rapaces, inepti, liberi, maximi, ministri, minores. PHRAS.
1. Magistratus honorem, cu, vuti, tribuit, _il donne à qui il veut, les
honneurs de la magistrature_. Honores, quibus vult, mandat; imperii
summam, quibus vult, tradit, committit; imperium, quibus vult, mandat,
defert; magistratum, quibus vult, dat, committit, mandat; reipublicæ,
quos vult, præficit; summam rerum, quibus vult, permittit; summum
imperium potestatemque rerum omnium, quibus vult, committit; summam
rerum ad eos, quos privata necessitudo potiores efficit, pro libidine
defert; summam rerum dat; reipublicæ principatum iis concedit; principes
in republica ponit; in summo imperio locat, quos non merita, sed privata
necessitudo commendat. 2. Multos magistratus gessit, _il exerça de
nombreuses charges_. Multos honores gessit; imperii summam sæpe tenuit;
imperium gessit sæpe; sæpius cum imperio fuit; in magistratu fuit sæpius;
summa rerum sæpe ad ejus arbitrium rediit; sæpius summo magistratu
reipublicæ præfuit; non raro summa imperii ad hunc virum respexit;
principatum suæ civitatis sæpe obtinuit. 3. Ad summum magistratum
pervenies, _vous parviendrez au souverain pouvoir_. Summum, atque
altissimum civitatis gradum obtinebis; ea consequeris, quæ in republica
sunt amplissima; honestissimo loco, summo loco tua in civitate futurus
es; in magistratum venies; in summo imperio locabere. 4. Quis in tanta
perturbatione temporum magistratum suscipere audeat? _Qui au milieu de
tant de révolutions oserait prendre possession de qqc charge?_ Quis
magistratum capere, rempublicam capessere, quis attingere rempublicam,
magistratum inire impendentibus tot periculis audeat, animum inducat?
USUS: Munus est magistratus, intelligere, se gerere personam civitatis,
debereque ejusdem decus, et dignitatem sustinere, servare leges, jura
describere, eaque fidei suæ commissa meminisse. Magistratum petere.
Magistratum creare, ordinare, constituere. Magistratum alicui mandare.
Magistratum assequi, adipisci, accipere. Magistratum gerere. Magistratum
deponere; magistratu abire. Cf. Dignitas, Honor, Officium, Imperium.
MAGNĂNĬMĬTAS, ātis, f. _Grandeur d’âme_, _magnanimité_. SYN. Magnitudo
animi, animi celsitas, amplitudo, præstantia, altitudo; magnus animus et
excelsus. PHRAS. 1. Novi magnanimitatem tuam, _je connais votre grandeur
d’âme_. Novi animi tui firmitatem, constantiam, vim, fortitudinem,
excellentiam, sublimitatem; novi, quam non humili et fracto sis animo;
quam ad omnem eventum, ad omnes casus ferendos, ad omnem fortunam, omnes
temporum motus ac vicissitudines stabili ac parato sis animo; quæ in te
sit indoles virtutis; quæ amplitudo animi ac consilii. Novi, quod animi
tibi robur sit; nihil esse tam arduum, aut periculi plenum, quod aut non
alto quodam aggrediaris animo, aut consilii præsentia non perfringas. Cf.
Animus fortis.
MAGNĂNĬMUS, a, um, _Noble_, _généreux_, _magnanime_. SYN. Magni animi vir
et excellentis. USUS: Vir fortis et magnanimus. Cf. Animus, Altus.
MAGNES, ētis, m. _Aimant_. SYN. Lapis ferrum ad se alliciens.
MAGNĬFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Faire grand cas de_, _priser_.
SYN. Magni æstimo. PHRAS. Tui libri passim magnifiunt, _vos livres sont
fort estimés de tout le monde_. Tui libri apud omnes in pretio et honore
sunt; egregia de tuis libris opinio, existimatio est; præclare de tuis
libris omnes existimant, sentiunt, judicant; tui libri omnium judicio
probantur, omnium laudibus ornantur, omnium in manibus versantur, omnibus
manibus teruntur, omnium sinu foventur, circumferuntur, circumgestantur,
assidue tractantur et lectitantur. Cf. Æstimo.
MAGNĬFĬCĒ, _D’une manière magnifique, noble_. SYN. Splendide. USUS:
Magnifice ac splendide convivium ornare, laudari ab aliquo. Ample, laxe,
magnifice habitare. Magnifice loqui, se jactare.
MAGNĬFĬCENTĬA, æ, f. _Grandeur_, _magnificence_, _splendeur_,
_somptuosité_. SYN. Splendor. EPITH. Laudanda, publica. USUS:
Magnificentia, apparatio et sumptus epularum. In omnibus rebus
magnificentiam adhibere. Cf. Splendor.
MAGNĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Estimer beaucoup_; _louer_, _vanter_.
SYN. Te unum ex omnibus magnificare volui, _j’ai voulu que seul entre
tous vous eussiez mon estime_. Cf. Laudo.
MAGNĬFĬCUS, a, um, _Magnifique_, _pompeux_, _splendide_, _somptueux_.
SYN. Lautus, splendidus, amplus, gloriosus, summo splendore præditus.
USUS: Magnificus ornatus, munera, cæna, oratio, animus. Cf. Splendidus.
MAGNĬLŎQUENTĬA, æ, f. _Langage élevé_, _grandeur_, _élévation_. USUS:
Homeri magniloquentia, _la sublime éloquence_, _l’admirable langage
d’Homère_.
MAGNĬTŪDO, ĭnis, f. _Grandeur_. SYN. Amplitudo, granditas, moles. EPITH.
Admirabilis, singularis, immensa, excellens, eximia, incredibilis,
interminabilis, insignis, inusitata, mirabilis, multa, nova, par,
paterna, præsens, subita, summa, tanta, tenuis, vera et sapiens. USUS:
Magnitudinem animi tui inflecti sinas. Amoris, odii, frigorum magnitudo.
Cf. Magnus.
MAGNI, esse, facere, habere, etc. _Estimer beaucoup_, _être fort estimé_.
USUS: Magni erunt mihi tuæ litteræ.
MAGNO, _Cher_, _à un prix élevé_. SYN. Magno pretio. )( Parvo. USUS:
Agros illos magno emit.
MAGNŎPĔRE, _Grandement_, _fortement_. SYN. Majorem in modum, vehementer,
nimio opere. Summe, etiam atque etiam, vehementer, maxime, mire, valde,
mirifice, incredibiliter, singulariter, insigniter, præcipue, unice,
egregie, apprime, admodum, oppido, eximie, cumprimis, imprimis, majorem
in modum, mirum in modum, mirandum in modum, supra modum, extra modum,
non vulgariter, non mediocriter, non parum, non ad aliorum exemplum, non
ex more exemploque aliorum; non, ut solet; non ut mos est; sic, ut nihil
magis; sic ut nihil supra; sic, ut conferri nihil possit, sic, ut par,
æquale nihil. USUS: Magno hic te opere rogat. Magnopere tibi auctor sum.
Cf. Valde.
MAGNUS, a, um, _Grand_; _étendu_, _élevé_; _large_. SYN. Amplus, grandis,
non mediocris, non parvus, longe lateque patens, immanis, vastus. ADV.
Æque, plene, plane, hercle, ita, mirifice, sane, valde. PHRAS. 1. Res
magnas aggreditur, _il entreprend de grandes choses_. Res magnitudine
præstabiles, novitate primas, genere singulares suscipit; nihil medium,
nec spem, nec curam, sed immensa omnia volvit animo; res immensæ molis
animo non minore suscipit; ad ea se servat, ea spectat, quæ magnitudinem
ejus capiant; in moliendis rebus vires animo metitur. 2. Magnus est
corpore, _cet homme est énorme_. Corporis magnitudine est inusitata;
eximia illi corporis species et magnitudo; ingens illi corpus; species
corporis ampla et magnifica; egregia est corporis amplitudine et
specie; vasta corporis mole, et humanæ magnitudinis formam propemodum
excedente; multum inter omnes corporis specie eminet. Cf. Longus. 3.
Magnus auctoritate inter homines, _homme puissant, considérable_. Vir
summus, potentissimus, florentissimus; ornamentum ac lumen reipublicæ.
Vir amplissimus et clarissimus. Omnium gentium, omnium sæculorum, omnis
memoriæ facile princeps.
MĂGUS, i, m. _Mage_, _savant_; _magicien_. PHRAS. Magus est, _il est
magicien_. Est magicæ artis professione celebris; magicis carminibus,
veneficiis et incantationibus utitur; inaudita et nefaria sacra exercet;
diris carminibus inferorum umbras manesque elicere, puerorum extis deos
manes placare solitus. USUS: In Persis magi augurantur et divinant. Magi
genus sapientium et doctorum habebantur in Persis.
MĀIUS, i, m. _De mai_, _le mois de mai_. USUS: Mensis maius, Idus maiæ.
MĀJESTAS, ātis, f. _Grandeur_, _élévation_, _puissance_, _majesté_. SYN.
Summa amplitudo, dignitas, summa gravitas. USUS: Majestas est amplitudo
et dignitas civitatis, quam qui solvit _aut_ imminuit, capitis pœna
afficiendus est. Magnum nomen, magna dignitas, magna majestas consulis.
Majestatem conservare. Cf. Dignitas, Amplitudo, Magistratus.
MĀJOR, us; ōris, gen. com. _Plus grand_. USUS: Majora omnia re quam fama
videbantur.
MĀJŌRES, um, m. pl. _Ancêtres_, _aïeux_. SYN. Patres, avi. )( Posteri.
EPITH. Nostri, obscuri. USUS: Patres majoresque nostri optimi et
probatissimi.
MĀLA, æ, f. _Mâchoire_. SYN. Genæ, Maxilla.
MĂLĂCĬA, æ, f. _Mollesse_; _calme de la mer_, _bonace_. SYN. Maris
tranquillitas. USUS: Tanta repente malacia exstitit, ut se movere loco
non possent.
MĂLĔ, _Mal_. SYN. Flagitiose, prave, nequiter, turpiter, improbe,
incommode, duriter, aspere, perperam, perverse. PHRAS. 1. Male res nostræ
habent, _nos affaires vont mal_. Male, pessime agitur mecum; claudicant
res nostræ; res nostræ pessimo loco sunt; incommode mecum agitur; parum
recte res nostræ sub manus succedunt. 2. Male ageres, _vous feriez mal_.
Pessime publico facturus esses; neque recte, neque pro bono feceris; male
tibi nobisque consuleres. 3. Male illos habuit, _cela les a inquiétés_.
Acerbum indignumque visum id est omnibus; incommode id accidit omnibus;
ea res offensionem attulit; molestiam illi ea ex re cepere non exiguam;
res accepta est non æquis animis; graviter id illi molesteque tulere. 4.
Male me tractavit, _il m’a maltraité_. Graviter in me consuluit; aspere
admodum ac duriter me accepit; arcte contenteque habuit; indignis modis
me accepit. 5. Male vertit ea res, _cette affaire a mal tourné_. Res in
magnum malum evasit; minus prospere res processit; consiliis obstitit
fortuna, resque in perniciem vertit. 6. Male, precandi formulæ: Dii te
eradicent! magnus te perdat Jupiter! Superi inferique malis te exemplis
perdant, interficiant! quod tuo capiti male sit! ea res tibi male vertat!
in perniciem vertat! abi in malam crucem! abi in malam rem! USUS: O
factum male! male agere, audire, loqui.
MĂLĔDĬCĒ, _En médisant_, _par des médisances_. USUS: De absentibus
maledice contumelioseque loqui.
MĂLĔDĪCO, is, xi, ctum, ere, n. _Parler mal_, _médire de_; _injurier_,
_insulter_. SYN. Maledictis figo, carpo, rodo, vellico; petulanti lingua
consector, maledictis onero, maledicta in aliquem confero, probris et
maledictis vexo, lacero, lacesso; maledictorum notis inuro, convitium
facio, convitiis consector, maledicta in aliquem congero; inclementer,
injuste dico in aliquem; maledictis, convitiis aliquem prosequor,
configo, proscindo, concido, maledicta in aliquem evomo, conjicio.
ADV. Contumeliosissime, petulanter, turpissime. USUS: Si quis alteri
maledicit, petulans videtur. Cf. Maledictum, Blasphemia.
MĂLĔDICTĬO, ōnis, f. _Médisance_, _injure_. SYN. Maledictum.
MĂLĔDICTUM, i, n. _Injure_, _outrage_; _malédiction_. SYN. Convitium,
probrum, contumelia. EPITH. Pervulgatum, commune, volucre. PHRAS. 1.
Maledictis se mutuo impetunt, _ils s’accablent mutuellement d’injures_.
Certatur maledictis inter eos; gravissime sibi obtrectant; maledictis
se mutuis appetunt, onerant, proscindunt, lacerant, vellicant; omne
virus acerbitatis in se mutuo evomunt, erumpunt; liberrime mutuis in se
convitiis invehuntur. Cf. Maledico, Detraho, Convitium, Blasphemia. 2.
Maledictis aliquem devovere, _maudire qqn_. Diras alicui imprecari; diris
devovere aliquem; diris precationibus defigere; diris exsecrationibus
prosequi, devovere. USUS: Maledictum arripere de trivio. In maledicti
loco objicere. Maledictis appetere, obruere, opprimere. Maledicta in
aliquem conjicere, conferre. Omne maledictum effugere, exstinguere. Cf.
Contumelia.
MĂLĒDĬCUS, a, um, _Qui parle mal_, _médisant_; _qui outrage_. SYN.
Obtrectator, mordax, petulans. USUS: Convitiator maledicus, Quis in
maledicentissima civitate crimen omne effugiat? Cf. Maledictum.
MĂLĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, n. _Faire du mal_, _faire du tort_,
_nuire à qqn_. SYN. Male mereor de aliquo. )( Benefacio. PHRAS. 1. Nulli
malefeci, _je n’ai fait de mal à personne_. Neminem oppugnavi; cum nullo
hominum improbitate certavi; nulli unquam aut dicto protervo, aut facto
nocui; ab omni semper injuria et maleficio manus abstinui, temperavi;
nullum meum exstat in quemquam maleficium; nulli molestiam attuli; nulli
ægre feci. Cf. Molestia, Injuria. 2. Quid malefeci unquam? _Quel crime
ai-je jamais commis?_ Quodnam concepi tantum scelus? Quod in me facinus
admisi? Quid unquam petulanter, superbe, flagitiose a me factum? Quid
unquam turpiter aut nequiter a me factum? Quod tantum dedecus admissum
est? Quid ego peccavi unquam aut scelerate feci? Quod tantum facinus malo
exemplo a me commissum? Quid factum improbe aut nefarie? Cf. Delictum,
Pecco. USUS: Dii homini huic malefaciant!
MĂLĔFACTUM, i, n. _Mauvaise action_, _faute_. )( Benefactum. USUS:
Benefacta male locata, malefacta arbitror.
MĂLĔFĬCĒ, _Méchamment_. SYN. Malitiose, nefarie.
MĂLĔFĬCĬUM, ii, n. _Mauvaise action_; _fraude_, _tromperie_. SYN.
Malefactum, damnum. EPITH. Cogitatum, levius, majus, manifestum,
minimum, præsens, recens, simile, tantum, tam atrox, tam singulare,
vehementissimum, voluntarium, vulgare. USUS: Sine ullo maleficio iter per
provinciam facere, _dommage_. Committere, admittere, suscipere, facere
maleficium. Contaminare se maleficio. A maleficio temperare. Prohibere
maleficium.
MĂLĔFĬCUS, a, um, _Qui fait le mal_, _malfaisant_, _criminel_;
_malfaiteur_. SYN. Reus. USUS: In maleficiorum sceleratorumque custodias
hominem innocentem includere ausus es? Homo natura maleficus et injustus.
MĂLĔVŎLENTĬA, æ, f. _Mauvaise intention_, _malveillance_. SYN. Livor.
EPITH. Abscondita, non infuscata, non assueta, non fucata, non fallax,
non erudita artificio simulationis. USUS: Malevolentia voluptas ex malo
alterius sine emolumento suo. Novi animum tuum malevolentia suffusum,
infuscatum. Cf. Invidia.
MĂLĔVŎLUS, a, um, _Malveillant_; _jaloux_, _envieux_. SYN. Malevolentia
suffusus, infuscatus. )( Benevolus. ADV. Turpiter. USUS: Sermones
malevoli. Homo malevolus et cujus voluntas in me offensa est. Cf.
Invidus, Æmulus.
MĂLIGNĒ, _Méchamment_. SYN. Perverse. USUS: Ager maligne divisus.
MĂLIGNĬTAS, ātis, f. _Méchanceté_, _jalousie_, _envie_. SYN. Perversum et
depravatum ingenium; ingens parcimonia, dandi difficultas, _parcimonie_.
Cf. Malitia.
MĂLIGNUS, a, um, _Méchant_; _avare_, _chiche_. SYN. Invidus; difficilis,
avarus, parcus. USUS: Mente maligna aliquid facere.
MĂLĬTĬA, æ, f. _Mauvaise nature_, _méchanceté_, _malice_. SYN. Fraus,
calliditas, nequitia. EPITH. Summa, vetus, usitata. USUS: Malitia est
versuta et fallax nocendi ratio. Discedere a malitia.
MĂLĬTĬŌSĒ, _Malicieuesement_, _avec ruse_. SYN. Callide, subdole,
versute, vafre, dolose, nequiter.
MĂLĬTĬŌSUS, a, um, _Méchant_, _rusé_. SYN. Versutus, callidus, astutus,
fallax, tectus, obscurus, veterator, dolosus, vafer. USUS: Nimis
callida et malitiosa juris interpretatio. Num malitiosum te negas et
fraudulentum? Cf. Nequam, Malus, Improbus.
MALLĔUS, i, m. _Marteau_, _maillet_. Instrumentum fabrile.
MALLĔŎLUS, i, m. _Petit marteau_; _petite branche d’un arbre qu’on
coupe pour l’enfoncer en terre_. Surculus utrinque capilatus, præsertim
vitis. USUS: 1. Malleoli plantæ. 2. Manipulus sparteus pice confectus,
_malléole, trait contenant des matières combustibles pour incendier les
villes, les maisons_. Malleolorum plena omnia ad urbem incendendam.
MĀLO, mavis, lŭi, malle, _Aimer mieux_, _préférer_. SYN. Magis volo.
ADV. Omnino, plane. PHRAS. Malo solitudinem quam fori frequentiam, _je
préfère la solitude à l’affluence du forum_. Solitudo mihi quavis populi
frequentia est optatior, potior; solitudinem fori frequentiæ libenter
antepono; animus inclinat potius in solitudinem quam fori strepitum;
solitudinem præ omni frequentia et celebritate præopto; latere mihi
satius est, quam in urbis luce versari. Forum libens cum solitudine
commutavero; non mihi tantæ voluptati est forum, quantæ solitudo; citius,
æquius foro, quam solitudine caruero; nullo pretio solitudinem dimisero.
USUS: Multis partibus id malo, quam, etc. Malo cum Pompeio vinci, quam
vincere cum Cæsare.
1. MĀLUM, i, n. _Pomme_; _en gén. fruit à pépin ou à noyau, opposé à_
nux. SYN. Pomum.
2. MĂLUM, i, n. _Mal_, _malheur_. SYN. Damnum, incommodum, pestis,
detrimentum. PHRAS. 1. Malum ingens minatur nobis, _un grand malheur
nous menace_. Magnam mali molem meditatur; ad veteres nostras ruinas,
quibus oppressi sumus, multum acerbitatis addet; malum ab homine improbo
nobis ingens imminet; insanabilis pernicies ab hoc homine nobis impendet;
nulla facies mali est, quæ ab hujus importunitate hominis non sit
pertimescenda; multis nos malis onerabit; multa nobis mala afferet; mali
nobis multum dabit hominis improbitas; mali nobis plurimum hoc auctore
subeundum, exhauriendum erit; erumpet ex hujus importunitate furiæ malum
ingens et in dies ingravescet. 2. Quis malum hoc a nobis avertet? _Qui
éloignera de nous ce malheur?_ Quis pestem hanc avertet? Quis pestem hanc
et perniciem a cervicibus nostris depellet? Quis pestem hanc comprimet,
reprimet, exsecabit, exstinguet? Quis medebitur huic malo? Quis malis
his nos eripiet? Cf. Libero. USUS: Malum imminet, impendet, _menacer_.
Erumpet malum ac late manabit, _sortir_, _se faire jour et s’étendre_.
Serpit, crescit, ingravescit malum in dies, _croître_. Malum afferre,
dare; malis aliquem onerare et urgere, _combler_. Malum contrahere,
_devenir malheureux_. Malum sustinere, subire, exhaurire, _supporter_.
Esse, jacere in maximis malis, _être sous le coup d’un malheur_. Malum
cavere, depellere, sanare, _guérir_. E malis emergere, liberari, _être
délivré_.
3. MĂLUM, ī _Fi!_ _quel malheur!_ _quelle misère!_ Vox indignantis. USUS:
Quæ, malum! ista est dementia?
1. MĂLUS, a, um, _Mauvais_; _malheureux_. SYN. Improbus, perditus,
perversus, facinorosus; _item_: Incommodus, molestus. PHRAS. Homo est
insigniter malus, _cet homme est tout à fait méchant_. Insigniter
improbus; portentum hominis perditissimi; labes ac flamma reipublicæ;
homo est unus omnium nequissimus; hostis bonorum omnium; jam pridem
ad pœnam et exitium præceps. Homo est omnibus flagitiis coopertus,
contaminatus; singulari cupiditate, audacia, scelere, cui nil divini,
nihil humani sanctum; homo post hominum memoriam turpissimus; unus post
natos homines deterrimus; impurus helluo, vita turpis, existimatione
damnatus; homo perdita nequitia, effuse petulans; homo scelere
amentissimus; homo ex omnium scelerum importunitate concretus; pravæ
mentis homo; nihil illo levius, nihil inquinatius; labes seculi et
incommodum; caput post natos homines deterrimum ac spurcissimum; funesta
fax reipublicæ. Cf. Nequam, Improbus, Sceleratus. USUS: Philosophi non
illi mali quidem, sed parum acuti. Malo dolo agere.
2. MĀLUS, i, m. _Mât de vaisseau_. EPITH. Celsi, alti. USUS: 1. Malum
erigere, scandere, incidere. Malus vento quassatur. 2. Pomus, arbor
pomifera, _pommier_, _arbre_.
MAMMA, æ, f. _Mamelle_, _sein_. SYN. Uber. USUS: Puer lactens, mammam
appetens. Lupa submissas infantibus adeo mitis præbuit mammas.
MANCEPS, cĭpis, m. _Enchérisseur dans une vente publique_;
_adjudicataire_; _entrepreneur_. RAD. Manu capiens, dum publicum aliquid
emit. SYN. Qui conducit _aut_ emit publicum aliquid. USUS: Mancipes a
civitatibus pecunias pro frumento exegere.
MANCĬPI, contr. _pro_: mancipii. _Mancipation_, _forme de vente ou
d’achat particulière au droit civil des romains, et qui consistait à
porter la main en présence de cinq témoins sur l’objet cédé_, _comme
symbole de la prise de possession_. USUS: Abalienatio est rei, quæ
mancipi est, aut traditio alteri facta, aut in jure cessio.
MANCĬPĬUM, ĭi, n. _Ce que l’on possède comme propriété, esclave._ SYN.
Res mancipi; servus. EPITH. Aliena, honestissima, pauca, plurima,
pretiosissima, sordidata, frequentia. USUS: 1. Ager ille meus est
mancipio et nexu, tuus autem usu et fructu, _ce champ est ma propriété,
tandis que vous n’avez que l’usufruit du vôtre_. Sui jam juris, et
mancipii est respublica. Mancipio aliquid alteri dare. Mancipio accipere.
2. Servus, captivus, _esclave_. Italia a mancipiis conculcatur. Cf.
Servitus.
MANCĬPO, as, avi, atum, are, a. _Manciper_, _c. à d._, _livrer_,
_transmettre en toute propriété_. SYN. Subjicio, in alicujus potestatem
trado. USUS: Senectus honesta est, si nemini mancipata. Venditum ac
mancipatum tribunatum plebi addixit.
MANCUS, a, um, _Privé d’un membre_; _défectueux_, _imparfait_. SYN. Cui
ad summam aliquid deest, imperfectus, curtus, mutilus. USUS: Cognitio
naturæ sine actione manca est. Mancus, et membris omnibus captus.
MANDĀTUM, i, n. _Charge_, _commission_; _ordre_. SYN. Res mandata,
imperium, voluntas, jussum. PHRAS. 1. Mandatum dedit centurioni, ut
milites plecteret, _il ordonna au centurion de punir les soldats_. Pœnæ
capiendæ ministerium centurioni imposuit; centurioni in mandatis dedit,
ut pœnam de militibus reposceret; mandatis oneravit centurionem; mandata
dedit; mandata edidit; triste edidit imperium de supplicio militum a
centurione sumendum. Cf. Impero, Jubeo. 2. Mandata fecit, _il a accompli
les ordres donnés_. Mandata egit, curavit, confecit, exhausit, exsecutus
est; mandatis satisfecit; imperata fecit. Cf. Pareo, Obedio. USUS: Cum
mandatis mittere, mandata dare, _charger d’une commission_. Mandata
accipere, recipere, habere, _recevoir une commission_. Mandata alicujus
perferre ad aliquem, deferre, exponere, _transmettre des instructions,
des propositions_. Mandata exsequi, persequi, digerere, _exécuter un
ordre_.
1. MANDO, as, avi, atum, are, a. _Charger de_, _prescrire_, _ordonner_.
SYN. Jubeo, impero, impono, præscribo, mandatum do, in mandatis do,
præcipio. ADV. Accuratissime litteris, diligenter, nominatim, penitus,
plane, privatim, probe, publice. USUS: 1. Mandavi filio, quæ fieri velim.
2. Commendo, committo, trado, consigno, _confier_. Honores alicui,
magistratum, sacerdotium mandare. Vitam suam solitudini et tenebris,
se fugæ, mortui cadaver humo mandare. Res gestas scriptis, litteris,
monumentis historias, versibus mandare. Rem posteris, annalibus mandare,
_consigner dans les annales_. Cf. Impero, Jubeo, Mandatum.
2. MANDO, is, di, sum, ere, a. _Mâcher_. SYN. Dentibus conficio. USUS:
Dentibus manditur, extenuatur, mollitur cibus.
MĀNE, _Le matin_. SYN. Diluculo, primo diluculo; prima luce; cum prima
luce; antelucano tempore; matutino tempore; cum luceret; simul atque
luceret; cum nondum luceret; ad primam auroram; sub noctis extremum;
luce appetente; ante ortum solis; sole oriente; orta luce; sub lucem;
albente cœlo; sub diei ortum; ubi dies cœpit; cum ortu solis, dubia adhuc
luce; dubio adhuc die; lucis principio; ubi illuxit; circa lucis ortum;
aperiente se die; albescente cœlo; primo mane; illucescente die; multo
mane; bene mane; cum ipsa luce; vergente ad lucem nocte; simul ac dies
illuxerit. Cf. Aurora, Diluculum.
MĂNĔO, es, mansi, mansum, ere, n. _Rester_, _demeurer_. SYN. Remaneo,
commoror, resto, sto, hæreo. )( Abeo, discedo. ADV. Constanter, diutius,
firmius, in perpetuum, perpetuo, propemodum, recte, bene. PHRAS. 1. Domi
libenter maneo, _je reste volontiers chez moi_. Domi me ut plurimum
teneo; tectis et tenebris me contineo; domi assidue hæreo; parietum
umbris me occulto; domo pedem non facile effero; parietum præsidio a
fori strepitu me tueor; publico ut plurimum abstineo. 2. Manebo apud
te, _je demeurerai près de vous_. Semper præsto tibi ero; adero ubique,
assiduumque comitem me tibi præbebo, adjungam; hærebo lateri tuo; a
latere nusquam discedam; nulla me res a te avellet, divellet, abjunget;
nusquam abs te recedam, digrediar; affixus ero lateri tuo; nulla me
dies a te disjunget. 3. Manet in sententia sua, _il persiste dans son
opinion_. Stat in eadem sententia; perstat in sententia; propositum
tenet; antiquum obtinet; deduci de sententia non potest; a sententia
non discedit; flecti, depelli, dimoveri a sententia non potest; animum
obfirmat in sententia; in dicenda sententia egregie sibi constat. Cf.
Sententia. 4. Mansit idem color, _la couleur resta même_. Ori color
suus constitit; nihil mutavit oris color; perstitit idem in vultu
color. 5. Mansit incolume patrimonium mihi, _mon patrimoine m’est
resté tout entier_. Stetit mihi tutorum præsidio patrimonium integrum;
nihil de paterna hereditate libatum, imminutum est; paterna hereditas
nihil detrimenti accepit. USUS: In vita, in voluntate, in officio,
in conditione, in sententia manere. Id animo fixum manet. Manet mihi
vetus cum illo contentio; illud maneat, fixumque sit, _qu’il reste bien
entendu, qu’il demeure bien établi que_. Idem te fatum manet, _le même
sort vous est réservé_.
MĀNES, ĭum, m. pl. _Mânes_, _ombres_. SYN. Animæ vita defunctorum. USUS:
Mortuorum manes re aliqua expiare. Dii manes.
MĂNĬCA, æ, f. _Manche longue_. USUS: Antonius solet accipere manicas.
MĂNĬCĀTUS, a, um, _Pourvu de longues manches_. USUS: Manicatæ et talares
tunicæ.
MĂNĬFESTO, _Manifestement_, _évidemment_. SYN. Manifeste; palam, aperte,
perspicue, clare, non obscure. USUS: Aliquid manifesto deprehensum.
MĂNĬFESTUS, a, um, _Manifeste_, _visible_, _évident_. SYN. Clarus,
perspicuus, non obscurus, apertus, testatus, contestatus, de quo constat,
de quo liquet, quod luce clarius, quod patet, quod notum est omnibus.
PHRAS. Res manifesta est, _la chose est évidente_. Res est ante oculos,
ante oculos posita, in medio posita; res non conjectura, sed oculis
tenetur; res ipsa certa, majoribus quasi theatris proposita; in clara
res luce est; comperta sunt omnia; omnis res palam est; in confesso res
est; manu res tenetur; hoc quidem minime latet; tam id perspicuum est,
ut oculis judicare possitis; tam ea aperta sunt, quasi ea, quæ oculis
cernuntur; non obscura res est, neque abscondita; illustrata, patefacta,
comperta sunt omnia; res ipsa loquitur; sole ipso clariora sunt et
illustriora; manifesta, confessa res est; nonne vobis hæc oculis cernere
videmini? Illustria sunt omnia et in aperto; patescit res tota, et in
forum ac lucem prolata est; e tenebris in lucem extracta est. USUS:
Scelus manifestum et deprehensum.
MĂNĬPŬLĀRIS, e, gen. com. _De manipule_, _simple soldat_. SYN. Qui de
manipulo seu parva militum manu est. USUS: Me una hæc res torquet, quod
non Pompeium, tanquam unus manipularis, non secutus sim.
MĂNĬPŬLĀTIM, _Par manipules_, _par compagnies_. SYN. Per manipulos. USUS:
Acies manipulatim structa.
MĂNĬPŬLUS, i, m. _Javelle_, _gerbe_; _compagnie de soldats_. SYN.
Fasciculus, quem metentes manu comprehendunt; exigua manus militum, pars
cohortis. USUS: Armatos manipulos ad signa convocat.
MĀNO, as, avi, atum, are, n. et a. _Couler_, _se répandre_; _pénétrer_.
SYN. Fluo, redundo; fundor, disseminor, dispergor, latius dissipor,
serpo, percrebresco. ADV. Late, communiter, longe. USUS: Serpit malum,
rumor, sermo, et manat latius. Non patiar eam rem ad urbis perniciem
manare. Omnis honestas e quatuor fontibus manat. Hoc consilium e tuo
capite manat. Rem a capite arcessere, et videre, unde cætera manent.
Manat in omnes partes virus, et per omne corpus funditur; manavit ea
pestis latius, nec jam obscure serpens totas provincias occupat. Cf.
Fluo.
MANSĬO, ōnis, f. _Séjour_, _demeure_. )( Decessio. EPITH. Cautior. USUS:
Mansio in vita.
MANSŬĒFACTUS, a, um, _Adouci_, _apprivoisé_. SYN. Domitus. USUS:
Mansuefacti et exculti ad elegantiora defluximus. Cf. Mansuetus.
MANSŬĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Adoucir_, _dompter_. SYN.
Mansuetum reddere. USUS: Plebs mansuefacta et exculta. Cf. Mansuetus.
MANSŬĒTĒ, _Doucement_, _d’une manière calme_. USUS: Mansuete facere
aliquid.
MANSŬĔTŪDO, ĭnis, f. _Douceur_, _mansuétude_. SYN. Lenitas, facilitas.
)( Atrocitas. EPITH. Incredibilis. USUS: Omnia plena clementiæ,
mansuetudinis, liberalitatis.
MANSŬĒTUS, a, um, _Doux_; _apprivoisé_, _dompté_. SYN. Mitis, lenis,
facilis; homo mitis ingenii. )( Ferus, immanis, atrox. PHRAS. 1.
Equus mansuetus, _cheval dompté_. Animal ad mansuetudinem domitum,
mansuefactum, condocefactum, insuefactum; a ferocitate ad mansuetudinem
traductum. 2. Jam mansuetiores sunt barbari illi, _déjà ces barbares
sont un peu moins farouches_. A ferocitate ingenita ad humanum cultum
deducti; ad humanitatem, mansuetudinem traducti sunt; ferocitatem
exuerunt; resedit jam barbara illa ferocitas in illorum animis; cultum
jam, et mores humanos induere; mitius ingenium induere. USUS: Mansuetus
civis. Hominem te cognovi natura, consuetudine, disciplina lenissimum et
mansuetissimum. Oratio placida, submissa, lenis, mansueta. Cf. Lenis.
MANTĬCA, æ, f. _Besace_, _valise_. SYN. Pera viatoria. USUS: Non videt,
manticæ quod a tergo est.
MANŬBĬÆ, ārum, f. pl. _Butin_. SYN. Præda, spolia ex hostibus capta.
EPITH. Imperatoriæ; tantæ. USUS: Manubias Marti consecrare. Manubiis
rostra ornare.
MĂNŪBRĬUM, ii, n. _Manche_, _poignée_. SYN. Capulus. EPITH. Aureum.
MĂNŪMISSĬO, ōnis, f. _Affranchissement d’un esclave_.
MĂNŪMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Affranchir un esclave, lui donner
la liberté_. SYN. Libertatem do.
MĂNŬS, ūs, f. _Main_. SYN. Dextra. EPITH. Adversa, antiqua, apta, arguta,
contracta, contaminata et cruenta, dextra, facinorosissima, firma,
hostilis, impia, importuna, sancta, sinistra, tremebunda, victrix. USUS:
1. Sumere in manus aliquid; in manu tenere; de manibus extorquere; e
manibus rem non dimittere, deponere. Disciplina per manus tradita (VULG.
de manu in manum), _transmettre de main en main_, _par la tradition
orale_. Per manus demitti. Cedomanum, _donner la main_. Deligatis,
vinctis post terga manibus. Manu abnuit. Litteræ tua, mea manu scriptæ,
(VULG. propria manu). Manus porrigo. 2. Facultas, potestas, _puissance_,
_pouvoir_. Est hoc in manu tua. Manibus victoria excidit. 3. In promptu
est, suppetit, _avoir sous la main_, _à sa disposition_. Res est in
manu. In manu tenemus, habemus victoriam. Præ manibus habere aliquid,
_sous la main_, _tout près_. 4. Vis, arma, ferrum, _violence_, _combat_.
Manus afferre alicui; manum abstinere, continere. Ad manus ventum est;
manus conferre, conserere. 5. Copiæ, _corps de troupes_. Militarem manum
cogere, facere, habere. 6. Cedere, _se rendre_, _se déclarer vaincu_.
Manus do.
MĂPĀLE, is, n. _Hutte_, _cabane_. SYN. Casa agrestis.
MAPPA, æ, f. _Serviette de table_.
MARCĔO, es, cŭi, cere, _vel_ Marcesco, is, ere, n. _Être fané, flétri_;
_se faner_, _se flétrir_. SYN. Torpesco, putresco. USUS: Luxuria vinoque
marcere, _être épuisé par la débauche_. Desidia et otio marcescere,
_s’énerver, languir dans le repos_.
MĂRE, is, abl. mari, n. _Mer_. SYN. Æquor, altum, pontus pelagus,
salum. EPITH. Portuosum, scopulosum, infestum, inflatum, murmurans,
purpureum, refertum, præclarum, tempestivum, tranquillum, tutum,
vastissimum, universum. PHRAS. Mare erat turbatum, _la mer était agitée_.
Horrescebat mare, crebrosque fluctus in littus evolvebat; exæstuabat
mare, quoque arctius intra faucium angustias claudebatur, eo acrius
furebat; exterrebat nos fremitus murmurantis maris, vix ut in altum
evehi auderemus; levabatur inhorrescens mare ventoque acriori concitatum
fluctus ciebat, nautarumque ministeria turbabat. USUS: Turbatum agitatum
mare. Mare cœlo miscere, _remuer ciel et terre_. Mare ingredi, _aller sur
mer_, _naviguer_. Terra marique conquirere aliquid, _chercher qqchose sur
terre et sur mer_, _c. à d._, _partout_.
MARGĂRĪTA, æ, f. _Perle_. SYN. Unio. USUS: Nego ullam margaritam fuisse,
quin abstulerit.
MĂRĬA, æ, f. _MARIE, mère de DIEU_. PHRAS. Mater DEI; Virgo Mater;
Cœlitum Regina; mundi Domina; generis humani decus ac præsidium; Parens
Auctoris sui, æterni Regis Mater; Templum augustissimum Divinitatis;
mortalium immortaliumque Regina.
MĂRĪNUS, a, um, _De mer_, _marin_. SYN. Maritimus. USUS: Æstus marini,
_marée_, _flux et reflux_.
MĂRĬTĬMUS, a, um, _Maritime_. USUS: In maritimis sum, _je suis sur les
bords de la mer_.
MĂRĪTUS, i, m. _Mari_, _époux_. SYN. Vir. EPITH. Carior. USUS: Ut maritus
sis quam optimæ mulieris, et hæc quam optimo viro nupta sit.
MĂRMOR, ŏris, n. _Marbre_. USUS: Simulacrum, signum e marmore.
MARMŎRĒUS, a, um, _De marbre_. USUS: Columnæ, signa marmorea.
MARS, artis, _Dieu de la guerre_. FIG. _Guerre_, _combat_. USUS: Quum
omnis belli Mars communis et quum semper incerti exitus prœliorum sint,
_les chances de la guerre étant les mêmes pour tous, et l’issue des
combats étant incertaine_. Suo rem Marte gerit, _il fait ses affaires
sans secours étranger_. Cf. Bellum.
MARTYR, ris, gen. com. _Martyr_, _f. re_. PHRAS. 1. Purpuratus suo
sanguine Fidei testis; invictus Christi athleta; laureatus Fidei
pugil; qui sanguinis sui pignore Christum testatus, pro veritate Fidei
supplicium mortis subiit; propter Christum carnifici collum præbuit;
mortem pro Christi nomine fortiter obiit; qui inter ultimos cruciatus
ad extremum usque spiritum in veræ Fidei confessione permansit; qui pro
Christo per summos cruciatus vitam cum sanguine profudit. 2. Sancti
Martyres, _les saints martyrs_. Qui pro Christi confessione strenue
dimicarunt, et summa alacritate vario leti genere animas liquerunt; qui
vita et sanguine Fidei nostræ sanctitatem commendarunt, confirmarunt;
qui plantatam suis sudoribus fidem, fuso etiam sanguine rigarunt; qui
per vulnera et mortes Regi suo Christo præclarum testimonium dederunt;
qui DEI causa quæcumque cruciamenta, ipsamque mortem, cujus imaginem
oculis fugimus, mentionem auribus respuimus, quam animis aversamur,
et sola recordatione perhorrescimus, constantissime oppetivere; qui
tormentis immanissimis excarnificati; qui dirissimos Christi causa
cruciatus exhauserunt, seque in mortem acerbissimam obtulerunt; quos
nulla tormentorum vis ad mutandam in proposito sententiam adigere potuit;
qui direptis facultatibus in exilium ejecti, fustibus ad mortem contusi,
sagittis confixi, qui compressis laqueo faucibus elisi, gladio desectis
cervicibus in mortem dati, de impiis superstitionibus, de barbara
immanitate moriendo triumpharunt.
MAS, ăris, m. _Mâle_, _du sexe masculin_. USUS: Deos mares et feminas
esse dicitis.
MASCŬLUS, a, um, _Masculin_; _mâle_, _viril_. SYN. Virilis, fortis.
PHRAS. Prolem masculam habuit, _il ne laissa que des fils_. Virilis
stirps e matrimonio fuit; virilem sexum reliquit.
MASSA, æ, f. _Pâte_, _masse_, _gâteau_. Auri, ferri, picis, farinæ massa.
MĀTER, tris, f. _Mère_. SYN. Parens, genitrix. EPITH. Cæca, conscelerata,
egregia, gravida, præclara, infesta, libera, magna, misera lamentansque
et abjecta, plena pietatis, victrix, optima. USUS: Sapientia mater
omnium bonarum artium. Matris terræ sinus et gremium.
MĀTERFĂMĬLĬAS, matrisfamilias, f. _Mère de famille_. USUS: Matremfamilias
secus, quam matronarum sanctitas postulat, nominamus.
MĀTĔRĬA, æ, et Materies, ēi, f. _Matière dont une chose se compose_;
_sujet_. SYN. Res, ex qua fit aliquid; apparatus, argumentum. PHRAS. 1.
Materia scribendi non deest, _je ne manque pas de sujets de vous écrire_.
Semper est aliquod epistolæ argumentum; copia rerum, quas scribam, se
magna mihi offert. Voluntas deesse, non res, ad scribendum potest; silva
se mihi rerum ad scribendum objicit; materiem scribendi amplam dat,
præbet dies quælibet. USUS: 1. Plato ex materia in se omnia recipiente
esse mundum factum censet. 2. Lignorum, lapidum, etc. apparatus,
_matériaux_. Materiam comportare milites jubet. Ex insula materiam,
calcem advexere. 3. Id, de quo agunt artes, leges, etc., _matière d’un
art, sujet, thème_. Materia artis est, in qua ars versatur. Quid illum
odisset, segetem et materiem gloriæ suæ? Scribendi materies. Deformitas
corporum apta ad jocandum materies. 4. Facultas, _ressources_. Opes
libidini materiem dant, præbent. Moderatio subtrahit, adimit materiam
furori. Cf. Occasio.
MĀTĔRĬĀRĬUS, a, um, _Celui qui travaille le bois_, _charpentier_. SYN.
Faber.
MĀTĔRĬĀTUS, a, um, _Qui a une charpente_. SYN. Quod ex materia constat.
USUS: Domus male materiata, _maison qui pèche par la charpente_.
MĀTĔRĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Aller couper des bois_. SYN. Lignor.
USUS: Eodem tempore et materiari et frumentari necesse erat.
MĀTERNUS, a, um, _De mère_, _maternel_. USUS: Nomen maternum amantius et
indulgentius.
MĀTERTĔRA, æ, f. _Sœur de la mère_, _tante maternelle_. SYN. Matris soror.
MĀTHĔMĂTĬCUS, a, um, _Relatif aux mathématiques_, _mathématique_.
EPITH. Magnus, sapiens, sempiternus. USUS: Mathematicæ artes, scientiæ.
Pulvis Mathematicorum eruditus, _poussière savante_, _sable sur lequel
les mathématiciens tracent des figures à l’aide d’une baguette nommée_
radius. Mathematici magna in obscuritate rerum, et recondita in arte, in
arte multiplici subtilique versantur.
MĀTRĬCĪDA, æ, gen. com. _Meurtrier de sa mère_. SYN. Qui matrem occidit,
parricida. EPITH. Certissimus, crudelissimus, impius.
MĀTRĬCĪDĬUM, ii, n. _Meurtre d’une mère_. USUS: Matricidii accusatur
Orestes.
MATRĬMŌNĬUM, ii, n. _Mariage_. SYN. Conjugium, connubium. EPITH.
Dotale, stabile et certum. PHRAS. 1. Matrimonium inire, _contracter
mariage (en parl. d’une femme)_. Contrahere, inire matrimonium; nuptias
facere; nuptiis jungi; inire societatem vitæ perpetuam, nec nisi morte
dirimendam, dissolvendam; ad rem uxoriam animum adjungere; tori consortem
accipere; uxorem ducere; in sanctum connubii fœdus, et indissolubilem
vitæ torique societatem convenire; in matrimonium ducere; matrimonio,
conjugio se alicui devincire; matrimonio aliquam sibi conjungere;
matrimonii fœdere, vinculis conjungi. 2. In matrimonio habere conjugem,
_avoir pour femme_. Habere conjugem, matrimonii fœdere junctam; vinculis
socialibus sibi junctam; vivere cum aliqua in matrimonio, conjugio;
nuptiis junctam, conjunctam habere tori sociam et consortem. 3. Ad
secundum matrimonium transire, _convoler à de secondes noces_. Ad alteras
nuptias procedere; ad secundos thalamos procedere. Conjugio secundo se
devincire. 4. Copulare matrimonium, _faire, bénir un mariage_. Nuptias
solemni precatione conjungere; matrimonio sponsos conjungere, copulare;
indissolubili fœdere sponsos copulare; nuptiarum pompam sacris cerimoniis
augustiorem reddere. USUS: Collocare aliquam in matrimonium. Aliquam in
matrimonio habere. Cf. Loco, Nubo.
MĀTRĪMUS, a, um, _Qui a encore sa mère_. USUS: Puer matrimus.
MĀTRŌNA, æ, f. _Femme mariée_, _femme honorable_. SYN. Materfamilias,
mulier, uxor. EPITH. Opulentæ, optimates. USUS: Matronarum dignitas et
sanctitas.
MĀTRŌNĀLIS, e, gen. com. _Qui convient à une femme mariée_, _à une mère
de famille_. USUS: Matronalis gravitas, pudor, decus.
MĀTŪRĀTĬO, ōnis, f. _Célérité_, _précipitation_. SYN. Festinatio,
properatio.
MĀTŪRĒ, _De bonne heure_, _vite_, _à la hâte_. SYN. Cito, celeriter,
tempori, sine mora, tempestive. USUS: Eo, quo intendit, mature perveniet.
MĀTŪRESCO, is, ere, n. _Devenir mûr_, _mûrir_. SYN. Perficior, absolvor.
PHRAS. Fruges maturescunt, _les moissons mûrissent_. Maturitatem
assequuntur; arborum fructus jam mitescunt; maturitatem suam propediem
habebunt; prope maturitatem sunt; ad maturitatem perveniunt.
MĀTŪRĬTAS, ātis, f. _Maturité_. SYN. Tempestivitas, tempus maturum.
EPITH. Prima dicendi, tanta. USUS: Hæc studia in adolescentia tanquam in
herba significant, quæ virtutis maturitas, et quantæ fruges industriæ
sint futuræ. Canescit jam tua eloquentia, et quamdam maturitatem est
assecuta. Ejus rei maturitas nondum venit. Videtur id jam perfectum, et
maturitatem habere suam. Usus maturitatem dat, affert.
MĀTŪRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Mûrir_; _accélérer_, _hâter_. SYN.
Maturitatem affero; accelero, propero. USUS: Maturare mortem alicui.
Quæso, matures venire.
MĀTŪRUS, a, um, _Mûr_. SYN. Coctus, tempestivus, mitis. )( Præcox,
immaturus. USUS: Poma matura et cocta decidunt. Ætas matura. Maturus
orator. Vitæ satietas maturum affert mortis tempus.
MĀTŪTĪNUS, a, um, _Du matin_, _qui a lieu le matin_. )( Vespertinus.
USUS: Matutina tempora lectione consumo.
MAXILLA, æ, f. _Mâchoire_. SYN. Mala.
MAXĬMĒ, _Au plus haut degré_, _le plus possible_. SYN. Summe, potissimum,
magnopere. USUS: 1. Ut quisque maxime indigus, ita ope dignissimus. Tam
sum amicus reipublicæ, quam qui maxime. Domus celebratur, ut cum maxime.
2. Præsertim, cumprimis, _surtout_, _beaucoup_. Eos amo maxime, qui, etc.
Eo maxime te amo, quod, etc.
MAXĬMŎPĔRE, superl. a magnopere. SYN. Summopere, maxime, potissimum.
USUS: A te maximopere peto, _je vous demande avec les plus vives
instances_.
MAXĬMUS, a, um, superl. a Magnus, _Très grand_. SYN. Amplissimus, summus,
singularis, ingens, incredibilis, divinus, immortalis. PHRAS. Maximum
habet luxum, _son luxe est extraordinaire_. Luxus in eo est tantus, ut
nihil supra possit esse; nihil ut addi ad tantas opum effusiones posse
videatur; ut eum ne tota quidem patrimonia capere, sustinere, aut explere
possint.
MĔĀTŬS, ūs, m. _Passage_, _marche_, _cours_. USUS: Solis cursus et meatus.
MĒCUM, _Avec moi_. USUS: Mecum sum; mecum vivo.
MĔDĔOR, eris, eri, d. n. _Guérir_, _apporter du remède_. SYN. Sano,
curationem adhibeo, medicinam affero, facio, adhibeo; remedium affero,
adhibeo. ADV. Facile. PHRAS. 1. Temporis longitudo malis medetur, _le
temps guérit tous les maux_. Quæ nobis a fortuna infliguntur vulnera,
levantur, sanantur vetustate; vis doloris temporis mora languescit;
detrahit de dolore dies, aut etiam penitus tollit et exstinguit. Quovis
malo affectis, laborantibus medicinam dies affert. Habet hoc tempus, ut
dolorem quemvis, tametsi alte in animo insitum evellat. Est hoc temporis,
ut omnem malorum sensum ac memoriam, omnem adversæ fortunæ recordationem
ex animo deleat, auferat, eripiat, expellat, amoveat, proscribat. 2.
Medendum est huic malo, _il faut remédier à ce mal_. Occurrendum est huic
malo; remedium dandum est huic malo; præsidia comparanda sunt ad istos
casus; comparanda, quærenda sunt remedia huic malo; faciendo medicina
malo est; curatio diligens adhibenda. USUS: Afflicta reipublicæ, capiti,
oculis mederi; mederi ægris.
MĔDĬASTĪNUS, i, m. _Esclave du plus bas étage_. SYN. Mancipium vilissimum.
MĔDĬCĀMEN, ĭnis, n. _Médicament_, _médecine_. SYN. Medicamentum. EPITH.
Violentum.
MĔDĬCĀMENTUM, i, n. _Médicament_, _remède_. SYN. Medicamen, medicina,
remedium. EPITH. Multa, salutaria, violenta. USUS: Medicamentis
delibutus. Medicamentis malum abigere. Fucata candoris medicamenta.
Medicamentum dare ad aquam intercutem. Cf. Remedium.
MĔDĬCĪNA, æ, f. _Médecine_, _remède_. SYN. Medicamentum, remedium, ars
medendi. EPITH. Consularis, animi grata et multis probata, pluribus
suspecta et invisa, imbecillior, major, perpetua; tarda sed magna,
tempestiva. PHRAS. (Medicina operatur, VULG.), _la remède produit son
effet_. Medicina venis concipitur; in venas diffundit se medicamentum,
sic, ut sensim toto corpore ejus salubritas percipiatur. USUS: 1.
Facere, afferre medicinam alicui. Accipere, sumere medicinam. Nulla
tot incommodis medicina reperietur. 2. Ars medendi, _art de guérir_.
Medicinam exercere, facere. Cf. Remedium.
MĔDĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Traiter_, _guérir_. SYN. Medeor.
MĔDĬCUS, i, m. _Médecin_. SYN. Medicinæ peritus, medicinæ cognitione
clarus; medicinam professus. EPITH. Callidus, jam incognitus et sæpe
victor, diligens, ignobilis, index, nobilissimus, optimus, studiosior,
suavis, summus. USUS: Ad morbos difficillimos nobilissimus medicus
quæritur. Medicum adhibere; medico uti. Medico honos habendus. Medico non
solum morbus, sed consuetudo valentis et natura corporis cognoscenda.
Medici ex quibusdam signis et advenientes, et crescentes morbos
intelligunt.
MĔDĬĔTAS, ātis, f. _Le milieu_, SYN. Media pars, medium. USUS: Bina
media, vix enim audeo dicere medietates.
MĔDIMNUM, i, n. _Médimne_, _mesure grecque qui contenait_ 6 modii romani.
USUS: Quod jugera sunt sata, totidem medimna decumæ debentur.
MĔDĬŎCRIS, e, gen. com. _Médiocre_. SYN. Nonnullus, modicus. USUS:
Ingenio, prudentia est mediocri. Mediocris est in dicendo.
MĔDĬŎCRĬTAS, ātis, f. _Juste milieu_, _terme moyen_, _modération_. SYN.
Modus, nec parum nec nimium. EPITH. Inhabilis. USUS: Virtutes omnes
mediocritate quadam esse moderatas constat. Mediocritas dicendi. Certus
est villarum modus, et ad mediocritatem revocandus.
MĔDĬŎCRĬTER, _Médiocrement_. SYN. Modice. USUS: Injurias mediocriter
ferre. Possum mediocriter lacessitus leviter repungere. Mediocriter a
natura instructus, angustius etiam a labore et disciplina.
MĔDĬTERRĀNĔUS, a, um, _Qui habite l’intérieur des terres, éloigné de la
mer_. USUS: Mediterranei mare esse non credunt. Enna mediterranea est
maxime.
MĔDĬTĀTĒ, _De propos délibéré_. USUS: Rem perquam meditate tenes, _vous
connaissez la chose à merveille_.
MĔDĬTĀTĬO, ōnis, f. _Action de méditer, de réfléchir, projet_. SYN.
Commentatio, exercitatio. EPITH. Multa, stulta, quotidiana, pin. USUS:
Multi naturæ vitium meditatione atque exercitatione sustulerunt.
MĔDĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Méditer_, _réfléchir_, _examiner_. SYN.
Attente cogito, commentor, contemplor. ADV. Maxime, multo ante. PHRAS.
Semper cœlestia meditatur, _il médite sans cesse les choses célestes_. In
perpetua rerum cœlestium meditatione versatur; animum in rerum cœlestium
contemplatione defixum habet; semper aliquid de rebus cœlestibus
cogitat, secum volvit; in res cœlestes fere semper animum intendit;
tempus omne in acerrima atque attentissima rerum cœlestium meditatione
ponit; cœlestium rerum spectator et contemplator est assiduus;
consideratione ac contemplatione rerum cœlestium animum pascit, oblectat;
mentem cogitationemque per omnes cœlestium rerum species circumducit.
Cf. Cogito. USUS: Accusationem meditatur. Quæ in foro agenda sunt,
exercitatione quasi ludicra perdisco et meditor. Nihil fecit non diu
ante meditatum. Meditatus ad dicendum accesseram. Accurata et meditata
commentatio. Meditatum scelus. Cf. Cogito, Cogitatio.
MEDĬUS, a, um, _Qui est au milieu_, _intermédiaire_. SYN. Interjectus
inter duos, dimidiatus, intermedius. PHRAS. Mediam viam amplecti in re
quapiam, _en toutes choses, suivre toujours une voie intermédiaire_, _c.
à d._, _n’aller jamais aux extrêmes_. Mediam consequi consilii viam;
media via consilium capere; mediis consiliis stare; consilio neutri parti
acerbo rem expedire. USUS: Oratio vel oriens, vel media, vel cadens. In
medio jure civili versari. Qui se medium esse vult, in patria manet,
qui proficiscitur, aliquid de alterutra parte vindicat, _celui qui veut
demeurer neutre, etc._ In mediam turbam se injecit. Interjectus inter
duas ætates mediusque. Inter bellum et pacem nihil est medium. In mediam
dimicationem se offerre. De medio tollere, removere, recedere. Res est in
medio posita. Res de medio sumptæ, _choses communes_, _vulgaires_.
MĒDĬUSFĬDĬUS, (_pro_ me dius Fidius, subauditur juvet). Jurandi formula
apud veteres, _Certes (m. à m. que le Dieu Fidius me soit en aide)_.
MĒDULLA, æ, f. _Moelle_. SYN. TRANSL. Intimus animus. USUS: Venis et
medullis insidet malum. In medullis mihi et visceribus hæret.
MEL, mellis, n. _Miel_. RAD. ab μέλι. Villa abundat lacte, caseo, melle.
Sermo melle dulcior.
MĔLANCHŎLĪA, æ, f., _Mélancolie_, _humeur noire_. SYN. Atra bilis. USUS:
Quem nos furorem, Græci melancholiam vocant, quasi atra solum bile mens
moveatur.
MĔLANCHŎLĬCUS, a, um, _Mélancolique_. SYN. Natura tristi et recondita;
ingenita affectus tristitia; indole, ingenio subtristi. USUS: Aristoteles
ait, omnes ingeniosos melancholicos esse, ut ego me tardiorem esse,
moleste non feram, _Aristote dit que la mélancolie est le partage des
grands génies; c’est ce qui me console de ma lenteur_.
MĔLĬOR, us, gen. com. compar. adj. Bonus, _Meilleur_. SYN. Potior,
commodior, præstabilior. )( Deterior. PHRAS. Nemo doctus quemquam se
meliorem arbitratur, _tout savant pense qu’il n’a point de supérieur_.
Neminem se potiorem ducit; aliis se præfert omnibus; superiorem se
cæteris, nemini inferiorem se existimat doctus. Doctus præcipuam putat
suam esse doctrinam, nec communem ulli; doctrina se omnibus præcellere,
præstare, antecellere, certissimum habet; doctrinam suam longe anteponit
cæterorum scientiis. Cf. Potior. USUS: Res meliori in loco est. Incipit
res melius ire, quam putaram.
MĔLĬUS, _Mieux_. SYN. Commodius, satius, potius, præstabilius. PHRAS.
Melius habet civitas ejus opera, _la ville s’est rétablie par ses
soins_. Species est adeo reviviscentis reipublicæ; surrexit ejus
opera ex intolerabili statu respublica; fieri quædam ad meliorem spem
inclinatio videtur; ad sanitatem revertitur civitas; auctoritate ejus
et opera emergit tandem civitas, et in tolerabili statu consistit; lux
quædam affulgere videtur civitatis rebus; melius jam res civitatis ire
incipit; correxit urbem ejus industria, et affectis partibus medicinam
attulit; rempublicam velut in sedes ac statum suum revocavit; in antiquum
statum restituit; urbem consilio recreavit, perditamque ac afflictam
erexit; reperta demum ejus opera est medicina tot incommodis civitatis;
rem prolapsam superiorum temporum negligentia restituit, inque veterem
dignitatem rempublicam vindicavit ejus industria; convalescere ac sanari,
reviviscere ac recreari postliminio civitas ejus opera videtur. Cf.
Emendo, Corrigo. USUS: Philosophia et ad melius vivendum, et ad commodius
disserendum vim habet maximam.
MĔLĬUSCŬLĒ, _Un peu mieux_. SYN. Aliquanto melius. USUS: Cum meliuscule
tibi erit, fac ad nos quamprimum redeas.
MELLĀRĬUS, a, um, _De miel_. USUS: Mellaria cella.
MELLĪTUS, a, um, _De miel_, _doux comme le miel_. SYN. Suavis, jucundus.
USUS: Mellitus puer.
MĔLOS, indecl. _Ton doux_, _agréable_. SYN. Cantus. USUS: Dulce melos.
MEMBRĀNA, æ, f. _Peau_, _enveloppe_; _parchemin_. EPITH. Tenuissima,
pellucida. USUS: Natura oculos membranis tenuissimis sepsit.
MEMBRUM, i, n. _Membre_. Pars corporis. TRANSL. Aliarum quoque rerum.
SYN. Artus. EPITH. Proximum, turbidum, turgidum, tumidum. Membra
commutabilia, humana, imbecilla, minutiora, reliqua, tenuissima. USUS:
Membrorum alia videntur a natura donata ad usum, alia ad ornatum. Partes
et membra Philosophiæ.
MEMĬNI, isse, n. _Se souvenir_. SYN. Memoria teneo, memoria repeto,
commemini, recordor, reminiscor, commemoro. )( Obliviscor. ADV.
Diligentissime, grate, jucunde, melius, omnino, probe, recte, suaviter.
PHRAS. 1. Semper tui meminero, _je me souviendrai toujours de vous_.
Nunquam ex animo meo discedet tui memoria. Anni consequentes excipient
tui memoriam. In memoria mea penitus insedisti; semper in memoria
hærebis; erit infixa menti meæ tua imago; complectar absentem te
cogitatione. Virtutes tuas grata semper memoria persequar; memoriam tui
in me officii colam benevolentia sempiterna. Cf. Obliviscor, Memoria.
2. Memini eorum quæ dixeras, _je me souviens de ce que vous avez dit_.
In memoria habeo; in memoria sunt; memoria teneo; memoriæ infixa sunt;
hærent, insident in memoria; memoria repeto, complector ea, quæ dixeras.
USUS: Memini, nec obliviscar noctis illius. Memini mandata tua.
MĔMOR, ŏris, omn. gen. _Qui se souvient_. SYN. Qui non obliviscitur.
USUS: Memorem in bene meritos animum præstare. Cf. Memoria.
MĔMŎRĀBĬLIS, e, gen. com. _Digne de mémoire_, _mémorable_, _glorieux_.
SYN. Memorandus, memoria dignus, commemorabilis, dignus memoratu, ad
memoriam insignis. ADV. Maxime. PHRAS. Memorabile facinus, _action
fameuse, remarquable_. Facinus, cujus memoriam posteritas alet; quod
vivet in omnium pectoribus; cujus memoriam nulla dies obscurabit; cujus
memoria apud posteros nunquam morietur; facinus ad memoriam posteritatis
insigne, commendandum hominum memoriæ sempiternæ, celebrandum memoria
seculorum omnium, prædicandum posteris, omnis posteritatis memoria
dignissimum; facinus, quo annalium memoria nullum conspectius. USUS:
Memorabilis et divina virtus. Res a te gesta memorabilis, et pene
cœlestis. Cf. Clarus.
MĔMŎRĬA, æ, f. _Mémoire_, _souvenir_. SYN. Facultas animæ rerum
perceptarum custos; recordatio, monumentum. EPITH. Acris, acerba,
æqualis, æterna, altior, bona, brevis, clara, custos rerum, digna,
divina, diuturna, excellens, fidelis, grata, germana, hebes, immortalis,
infinita, non ingrata, insignis, mira, jucunda, naturalis, nimia,
præsens, publica, recens, singularis, suavis, superior, tanta, thesaurus
omnium, vetus, viva, ingratissima, ultima pueritiæ. PHRAS. 1. Ab
hominum memoria nemo illi similis erat, _jamais, de mémoire d’homme,
on ne rencontra un homme semblable à lui_. Vir post hominum memoriam;
post natos homines; post genus hominum natum rerum gestarum gloria
maximus. 2. Memoriam sibi immortalem comparavit, _il s’est acquis un
renom immortel_. Eo facto immortalitatem sibi donavit; nomen suum ad
immortalitatem consecravit; ab oblivionis injuria nomen suum vindicavit;
memoriam nominis sui cum omni posteritate adæquavit; memoriam sui
reliquit immortalem. Cf. Fama, Gloria. 3. Memoriam tanti viri litteris
consignavit, _il consigna par écrit le souvenir d’un si grand homme_.
Res tanti viri posteritatis memoriæ tradidit, prodidit, consecravit;
res tanti viri ad memoriam posteritatis propagavit; litteris firmavit;
immortalitati, scriptis ac monumentis mandavit, commendavit. 4. Est adhuc
in memoria factum hominis improbum, _je me souviens encore de sa mauvaise
action_. Memoriam facti improbissimi etiamnum servo, conservo, usurpo,
teneo; hæret etiamnum in memoria factum improbum; memoria teneo, retineo
facti improbitatem; memoriam improbissimi facti nondum deposui, abjeci;
nondum abolevit, excidit facti improbissimi memoria; non delapsum est
e memoria factum improbum. Cf. Obliviscor. 5. Juvat interdum tempora
superiora in memoriam revocare, _il est parfois utile de se souvenir
des siècles passés_. Juvat, superiorum temporum memoriam commemorando
renovare; superiorum temporum res gestas recognoscere; memoria repetere;
excitare antiquitatis memoriam, mentem ad antiqua revocare; animum ad
vetera referre; antiquitatis speciem repræsentare animis; superiorum
temporum memoriam refricare, redintegrare; in memoriam reducere. 6. In
memoriam sæpe venit ætatis primæ petulantia, _je me rappelle souvent les
étourderies de ma jeunesse_. In mentem venit mihi petulantia adolescentiæ
meæ; in memoriam redeo ætatis primæ petulantissime exactæ; in memoriam
nunc demum regredior adolescentiæ per summam petulantiam exactæ. Versatur
mihi in mente cum acerba recordatione ætatis primæ petulantia; subit
persæpe animum ætatis primæ memoria in jocum et petulantiam effusæ.
7. Memoria es bona, _vous avez une bonne mémoire_. Fideli es memoria,
præsenti, non vulgari, singulari, incredibili, tenacissima; memoria
mirum quantum vales; memoria præstas, excellis; eximia in te est vis
memoriæ; memoria tenes, quæcumque legis vel audis; nihil e memoria
effluit. 8. Memoria est imbecilla, _il a une mémoire ingrate_. Fallit
hominem sæpe memoria; memoria vacillat; memoria illi haud satis constat;
memoria homini segnis admodum est et lenta; memoria offendit sæpius;
fluxa homini memoria est et infida; memoria labat interdum; facile e
memoria, quæ dixerit vel audierit, homini excidunt, effluunt, elabuntur.
Cf. Obliviosus. USUS: Bella nostra et patrum memoria gesta. Memoriæ
studere, _cultiver, exercer la mémoire_. Memoriam remittere, _négliger
de cultiver la mémoire_. Memoria aliquid comprehendere, et complecti.
In memoria habere aliquid. In memoria res est, hæret, insidet. Memoria
aliquid repetere. In memoriam rei redire. Memoriam beneficii obscurare,
abstergere, delere. Memoria aliquid deponere. In memoriam redire,
revocare alteri. Fortium virorum memoriam honore prosequi, amplissimis
monumentis consecrare.
MĔMŎRĬTER, _De mémoire_, _par cœur_. SYN. E memoria, sine scripto. PHRAS.
1. Memoriter didicit, _il a appris par cœur_. Memoriæ mandavit; edidicit;
memoria complexus est; memoria comprehendit; memoriter complexus est. 2.
Memoriter dicere, _réciter de mémoire_. Ex memoria recitare, proferre,
exponere, reddere, pronuntiare. USUS: Memoriter pronuntiavit.
MĔMŎRO, as, avi, atum, are, a. _Rappeler qqchose à qqn_; _raconter_. SYN.
Commemoro, narro, refero. ADV. Nimis obscure. USUS: Clarorum virorum
laudes memorare. Cf. Loquor, Mentio, Narro.
MENDĀCĬUM, ii, n. _Mensonge_, _fiction_. Falsitas, orationis vanitas.
EPITH. Magnum atque impudens, modestum et non infacetum, honestum ac
misericors, crassum, perniciosum, officiosum, jocosum, turpissimum,
infestum, splendidum, triumphale. USUS: Improbi hominis est mendacio
fallere, mendacium dicere. Sermonem mendaciis aspergere. Cf. Mentior.
MENDAX, ācis, omn. gen. _Menteur_; _mensonger_. SYN. Vanus, fraudulentus.
)( Verax. PHRAS. Homo mendax est, _c’est un menteur_. Ex fraude et
mendacio constare totus videtur; ex fraude et mendacio compositus, qui
omnia mendaciunculis aspergit; qui veritatem mendaciis contaminare nihil
veretur; qui insignem orationis vanitatem adhibet; qui compostis ad
fraudem mendaciis semper est instructus; qui mendacia struit alia ex
aliis; qui mera fundit mendacia. USUS: Mendaci homini ne verum quidem
dicenti credere solemus.
MENDĪCĬTAS, ātis, f. _Mendicité_, _pauvreté_. SYN. Paupertas, inopia.
EPITH. Aviditati conjuncta, summa. USUS: Ad mendicitatem redigi. In summa
mendicitate esse, vivere. Mendicitatem perpeti. E mendicitate emergere.
Cf. Paupertas, Inopia.
MENDĪCO, as, avi, atum, are, a. _Mendier_. SYN. Vitæ alimenta ostiatim
quæro; stipem peto, colligo; precario victum conquiro, corrogo.
MENDĪCŬLUS, i, m. _Mendiant_. USUS: Exercitus e mendiculis rusticis
collectus.
MENDĪCUS, i, m. _Mendiant_. SYN. Pauper, qui pedem in suo ponere non
potest. Cui res ad manticam rediit, qui manum ad stipem porrigit; qui in
summa mendicitate est, vivit. EPITH. Beatus, dives, sapiens. USUS: 1.
Si paupertas malum est, nemo mendicus beatus. 2. Adjective, _pauvre_,
_misérable_. Hoc genus forense exiguum est, et mendicum. Cf. Pauper.
MENDŌSĒ, _D’une manière défectueuse_, _incorrecte_. USUS: Libri mendose
et vitiose scripti.
MENDŌSUS, a, um, _Plein de fautes_, _incorrect_. SYN. Vitiosus. USUS:
Historia mendosa, in qua pars aliqua deest.
MENDUM, i, n. _Défaut_, _faute_. SYN. Vitium, erratum libri, etc. EPITH.
Magnum. USUS: Mendum litura corrigere. Menda tollere.
MENS, entis, f. _Esprit_, _raison_, _intelligence_. SYN. Ratio, princeps
animi pars, intelligentia. EPITH. Acrior, humilis, conscelerata,
constans, divina, domestica, civilis, effrenata, præceps, firma, fons
sensuum, humana, impia, imbecilla, incredibilis, infinita, integra,
intenta, liberalis, provida, sagax, præstans, tranquilla, vegeta,
demens, improvida, nefaria, singularis, sancta, tarda. PHRAS. 1. Mente
motus, _privé de raison_, _insensé_. Mentis errore affectus est; a mente
discessit; mente captus est; emota mente est; de mente dejectus; de stata
mentis deturbatus; a mente desertus est; mentis inops est; mente non
consistit. Cf. Insania. 2. DEUS tibi hanc mentem indidit, _c’est DIEU
qui vous a donné cette pensée_. DEUS tibi hanc mentem dedit, injecit,
indidit; in eam mentem te impulit; a DEO factum est, eam ut mentem
susciperes; eo ut mentem appelleres; consilii hujus dux auctorque DEUS
fuit. 3. Ab hoc consilio mentem nemo avertet, _personne ne pourra me
détourner de ce projet_. Nemo me ab hac mente deducet, avocabit; nemo
mentem meam flectet, mutabit; ab hac mente nullius suasu aut consilio
deflectam, desistem. Cf. Consilium. USUS: 1. Mente tota, omnique
animi impetu in rem incumbere. 2. Consilium, sententia, propositum,
_intention_, _project_, _dessein_. Dii tibi illam mentem injecere. Ab
hac mente nihil me deducet. 3. Memoria, _souvenir_. Venit mihi in mentem
illius temporis.
MENSA, æ, f. _Table_. EPITH. Argentea, exstructa, hospitalis, maxima,
publica, sancta, sana, secunda, extrema, solemnis. USUS: Mensam
exquisitissimis epulis exstruere, ornare, construere, _couvrir, charger
une table des mets les plus succulents_. Mensæ accumbere, accubare, _être
couché à table_. Mensam tollere, removere. Secundam mensam apponere.
Cibos mensæ inferre. Manum in mensam porrigere. De mensa aliquid alteri
mittere. Mensarum assecla, _parasite_. Quæ ad mensam quotidianam atque
epulationem pertinent. Cf. Convivium.
MENSĀRĬUS, ĭi, n. _Banquier_, _changeur_. SYN. Argentarius, trapezita,
qui argentariam facit. USUS: Mensarii a dispensatione pecuniæ
appellantur, q. Rei nummariæ publicæ curatores.
MENSĬO, ōnis, f. _Action de mesurer_, _mesurage_. SYN. Dimensio.
MENSIS, is, m. _Mois_. USUS: Mensis, quando luna solem lustrato suo
cursu consecuta est. Lunæ cursus, quia mensa spatia conficiunt, menses
nominantur.
MENSTRŬUS, a, um, _Mensuel, qui revient tous les mois, ou qui dure un
mois_. SYN. Quod mensem unum durat, et singulis mensibus fit. USUS:
Menstrua cibaria. Menstruum spatium. Solis lustrationem luna menstruo
spatio complet.
MENSŪRA, æ, f. _Mesure_. SYN. Modus. EPITH. Cumulatior, evidens,
major. USUS: Quæ acceperis utenda, majore, si possis, mensura reddito.
Cumulatiore mensura uti.
MENTHA, æ, f. _Menthe_. Herba.
MENTIO, ōnis, f. _Mention_, _action de mentionner_, _de rappeler_. SYN.
Sermo, commemoratio. EPITH. Fatua, honorifica, indigna. PHRAS. Mentio de
illa re nulla fuit, _on ne fit aucune mention de cela_. Intermissa rei
mentio; mentio ejus rei in perpetuum finita videbatur; nemo mentionem
ea de re fecit; altum ab omnibus ea de re silentium fuit; nemo verbum
injecit ea de re; mentionem ejus rei nemo intulit; nec memoria ejus rei
cuiquam præsentium fuit; in oblivione jacuit ea res; nec quisquam ea de
re meminit; nulla de re ferebatur mentio; nulla tum agitata est ejus rei
mentio. USUS: Mentionem facere Cæsaris, de Cæsare. Mentio illata est;
intermissa est. Casu incidi in eam mentionem.
MENTĬOR, īris, ītus sum, iri, d. _Mentir_. SYN. Ementior, mendacium
dico, orationis vanitatem adhibeo, temporis causa fingo, vera falsis
involvo, rumoribus affingo, mendacia struo, mendacii religione me
obstringo. PHRAS. Mentiris quidquid loqueris, _tout ce que vous dites est
faux_, _toutes vos assertions sont des mensonges_. Quidquid loqueris,
a vero abest longissime; alienum a veritate est; abhorret a veritate.
Quidquid loqueris, mendaciis aspergis. Mera fundis mendacia; falsa
est omnis oratio tua. Quidquid loqueris, falso loqueris. Ne speciem
quidem veritatis habent, quæ tu deblateras. Nullum non modo verum, sed
ne verisimile quidem dictum exstat in longissima oratione tua; omnia
veritati adversantur. Cf. Mendax. USUS: Mentiri in aliqua re, de aliqua.
MENTUM, i, n. _Menton_. Pars subjecta ori. EPITH. Paulo attritius. USUS:
Mentum in dicendo intorquere. Sinistra mentum sublevare.
MĔRĀCUS, a, um, _Pur_, _sans mélange_. SYN. Merus. USUS: Vinum meracius
sumere.
MERCĀTOR, ōris, m. _Marchand_, _commerçant_. SYN. Negotiator, qui
mercaturam facit. EPITH. Callidus, peritus. USUS: Sordidi putandi sunt,
qui mercantur a mercatoribus, ut statim vendant.
MERCĀTŪRA, æ, f. _Commerce de marchandises_, _négoce_. SYN. Negotiatio,
nundinatio. EPITH. Æqua, certa, iniqua, magna, parva, pauca, publica,
fucosa, fallax. PHRAS. Mercaturam exercet, _il fait le négoce, le
commerce_. Mercaturam facit; mercaturis faciendis rem quærit; mercaturæ
operam dat. USUS: Ad gymnasium tanquam ad mercaturam bonarum artium
profectus.
MERCĀTŬS, ūs, m. _Commerce_, _marché_. SYN. Nundinæ, emptorium. EPITH.
Domesticus, tantus, turpissimus. USUS: Domi suæ turpissimo mercatu omnia
habet venalia. Mercatum instituere, edicere.
MERCĒNĀRĬUS, a, um, _Qui fait qqche pour une récompense ou pour un
salaire_. Subst. _Journalier_, _mercenaire_. SYN. Conductus cum
mercede, operarius, qui manuum mercede inopiam tolerat. )( Gratuitus.
USUS: Liberalitas mercenaria non est. Illiberales et sordidi quæstus
mercenariorum, quorum opera, non artes emuntur. Cf. Merces.
MERCES, ēdis, f. _Salaire_, _récompense_, _gain_. RAD. a Mereo. SYN.
Pensio, præmium, pretium, fructus. EPITH. Æqua, iniqua, magna, parva,
pauca, publica. PHRAS. 1. Nihil agit sine mercede, _il ne fait rien
sans argent_. Nonnisi mercedula adductus, evocatus, quidquam officii
præstat; venalis illius opera est, non liberalis; mercede agit, quidquid
agit; cessat opera ejus sine manupretio. 2. Magnam mercedem petit, _il
demande une grande récompense_. Magnum suæ arti pretium statuit; magnum
operæ suæ pretium petit, exigit; laboris præmium non exiguum petit.
3. Mercedem tuam accipies, _vous recevrez votre récompense_. Laboris
præmia feres, capies large, cumulateque; exstabit operæ tuæ merces sane
cumulata; dabitur merces operæ, persolvetur; pretium feres operæ tuæ;
operæ pretium habebis; mercede donaberis promissa. USUS: Mercedem laborum
constituere, promittere, proponere. Mercedem exigere, mercedem dare,
tribuere, solvere, persolvere. Mercedem accipere, recipere. In loco
mercedis numerare. Mercede docere.
MERCĬMŌNĬUM, ĭi, n. _Marchandise_. SYN. Merx.
MERCOR, aris, atus sum, ari, d. _Faire le commerce_, _trafiquer_,
_acheter_. SYN. Nundinor, emo. USUS: Pretio aliquid mercari de aliquo.
Cf. Emo.
MĔRĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. et MĔREOR, ēris, ĭtus sum, eri, d.
_Mériter_. SYN. Commereo, promereor. ADV. Male, melius. PHRAS. 1. Non
mereor tantum, _je ne mérite pas autant_. Non id est meritum meum, ut,
etc. Nullum exstat in te officii tanti meritum, ut, etc. Qui mereri
tantum de te potui? Majus id est meritis in te meis. 2. Quid male de te
merui? _De quelle faute me suis-je rendu coupable à votre égard?_ Quid
feci, quid commerui, quid peccavi? Quam in te culpam commerui? Quod
crimen in te meum est? Cf. Delinquo, Pecco. USUS: 1. Diurna opera decem
nummos meretur. Bene de aliquo, male, perniciose merere. Pro eo, ac
quisquis meretur, gratiam referre. 2. Milito, _servir à l’armée, être
soldat_. Equo, pedibus merere, _servir dans la cavalerie, l’infanterie_.
Bina stipendia in bello meruit, _il fit deux campagnes_. Cf. Meritum,
Obligatus.
MĔRĔTRĪCĬUS, a, um, _De courtisane_. USUS: Meretricia vita, quæstus,
mores.
MĔRĔTRIX, īcis, f. _Courtisane_. SYN. Scortum, lupa vulgato corpore,
prostibulum, quæ corpore quæstum facit; quæ pudicitiam in propatulo
habet; quæ venalem habet cum forma pudicitiam; quæ copiam sui corporis
facit omnibus; mulier prostituti pudoris; promortui pudoris; prostituti
corporis. EPITH. Publica. PHRAS. Meretrices conversæ sunt, _ces
courtisanes se sont converties_. A meretricio quæstu sunt abductæ;
e cœno libidinis extractæ; e cœno turpitudinis emerserunt; ad vitæ
honestatem sunt traductæ; ad amorem pudicitiæ sunt revocatæ; a flagitiosa
consuetudine sunt abstractæ; vitam turpem cum honesta mutarunt. Multæ,
quæ corpus vulgarant antea, ad frugem redierunt; ad bonam mentem sunt
reductæ; e vago concubitu se ejecerunt; a turpi quæstu deserta nequitia
ad bonam frugem se receperunt. Cf. Converto.
MERGO, is, mersi, mersum, ere, a. _Plonger dans l’eau_, _submerger_.
SYN. Demergo, submergo; haurio. )( Emergo. PHRAS. Mersus est aqua, _il
fui englouti dans l’eau_. Voraginibus submersus periit; in præruptum
gurgitem haustus est; haustus est fluctibus; in profluentem mersus statim
ad ima ferebatur, ima petiit, ad ima delatus est; in aquam mersum, in
mare excussum, præcipitem gurgites hauserunt; infesto gurgite procella
circumegit, atque hausit. USUS: Quæ se in mari mergunt et emergunt.
Mergere in aquam. Mersa navis, et depressa omnes destituit.
MĔRĪDĬĀNUS, a, um, _De midi_. SYN. Tempus meridianum.
MĔRĪDĬĀTĬO, ōnis, f. _Le repos de midi_, _la sieste_. SYN. Somnus
meridianus. USUS: Nunc, valetudinis causa, quod non solebam, et
lucubrationes detraxi, et meridiationes addidi.
MĔRĪDĬES, ēi, f. _Midi_, _le milieu du jour_. SYN. Tempus meridianum,
diei tempus fervidissimum. PHRAS. Meridies erat, _il était midi_.
Medium fere diei erat; prius sol meridie se inclinaverat; appetente
jam meridie; prono, devexo jam in meridiem sole. Dies jam ad umbilicum
erat. USUS: 1. Ante meridiem, post meridiem. Ambulatio antemeridiana,
sessio pomeridiana. 2. Australis mundi regio, _le midi_, _le sud_. Sol ad
meridiem devexus.
MĔRĬTO, _A bon droit_. SYN. Jure, optimo jure, non injuria, perinde ac
debuit; haud secus, quam par erat; haud injuria; pro eo ac merebatur. )(
Immerito. Cf. Jure.
MĔRĬTŌRĬUS, a, um, _Qui produit un salaire, un gain_; _qui se loue_.
USUS: Meritoria taberna, _garni_, _hôtel pour les gens de passage_.
Meritorium vehiculum, _voiture de louage_.
MĔRĬTUM, i, n. _Mérite_, _bienfait_. SYN. Promeritum, beneficium.
EPITH. Amplissimum, divinum, egregium, immortale, innumerabile, magnum,
perpetuum, præcipuum, singulare, summum, præstantissimum. USUS: Nullam
tuorum meritorum partem non modo referenda, sed ne cogitanda quidem
gratia consequi possum. Tot tua exstant, constant in me merita.
Id si feceris, omnia tua priora merita ad nihilum venient. Nullis
suffragantibus meritis consulatum est consecutus. Hoc meo merito peto.
Ejus merito Pisonem amo.
MĔRĬTUS, a, um, _Mérité_, _juste_. SYN. Justus, debitus. ADV. Omnino,
populariter, recte. USUS: Merita iracundia.
MĔRŬLA, æ, f. _Merle_. USUS: Merula fusca.
MĔRUS, a, um, _Pur_, _simple_. SYN. Purus, liquidus. USUS: Mera monstra
nuntiat. Merum bellum loquitur, _il ne parle que guerre_. Meræ nugæ.
Merus veterator, purus sycophanta est.
MERX, mercis, f. _Marchandise_. SYN. Res venalis. USUS: In eam insulam
omnes cum mercibus et oneribus commeant. Proba merx facile emptorem
reperit.
MESSIS, is, f. _Moisson_. USUS: Messis eo anno nulla fuit. Messem facere.
MESSOR, ōris, m. _Moissonneur_. USUS: Messores videris imitari.
MESSŌRĬUS, a, um, _De moisson_, _de moissonneur_. USUS: Corbis, falx
messoria.
MĒTA, æ, f. _Cône_, _pyramide_; _borne_, _fin_, _limite_. SYN. Conas,
terminus. USUS: Umbra terræ, quæ est meta noctis. Fama ejus paulum ad
metas hæsit.
MĔTALLUM, i, n. _Métal_. EPITH. Perfectum. USUS: Metallum gignitur,
torretur, utitur. Metallum factum, infectum, _métal travaillé_, _brut_.
MĒTĀTOR, ōris, m. _Celui qui mesure_, _qui trace une enceinte_. USUS:
Castrorum ante metator, nunc urbis, quam decempeda divisit.
MĒTHŎDUS, i, f. _Méthode_. SYN. Via, ars, ratio.
MĒTĬOR, īris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Dimetior, permetior,
definio, norma seu regula describo; pondero. PHRAS. Metiebatur hominem
ex se, _il mesurait cet homme à sa propre taille_, _c. à d._, _d’après
lui-même_. Animum hominis ex suo spectabat; suo illum metiebatur pede;
exquirebat hominis indolem non ad antiquæ probitatis rationem, sed ad
mores suos; e suis moribus, non ejus vita hominem spectabat, metiebatur.
USUS: Sua omnia voluptate metiri. Pecuniæ fructum utilitate metiri; non
brevitate orationis, sed rerum magnitudine orator metiendus est. E sua
natura cæteros metiri.
MĒTO, is, messŭi, messum, ere, a. _Moissonner_. SYN. Demeto, frumentum
succido, deseco segetem, messem facio. USUS: Ut sementem feceris, ita
metes. Serito beneficium, ut metere possis fructum.
MĒTOR, aris, atus sum, ari, d. _Mesurer_, _limiter_, _délimiter_. USUS:
Castra metari, _tracer le camp_, _dresser le camp_, _camper_. Uno loco
metari.
MĔTŬO, is, ŭi, ere, a. et n. _Craindre_, _redouter_. SYN. Timeo, vereor,
in metu sum, metum habeo. )( Spero. ADV. Diligentius, magnopere, plane,
valde. USUS: Non tam de vita sua, quam republica metuit. Cf. Metus, Timeo.
MĔTŬS, ūs, m. _Crainte_, _frayeur_. SYN. Timor, formido, suspicio,
pavor, exanimatio. EPITH. Amplior, communis, consularis, diurnus ac
nocturnus, falsus atque inanis, finitimus, instinctus furore, magnus, non
mediocris, novus, parvus, permanens, præcipuus, præsens, quotidianus,
reliquus, subsequens, summus, tantus, temerarius, inanis. PHRAS. 1.
Magnum ea res mihi metum incussit, _cette affaire m’a causé de grandes
craintes_. Metum attulit, obtulit, injecit, objecit, incussit; magnum me
in metum adduxit; metu me affecit ingenti; non parvam formidinem injecit;
metu me exanimavit; percussit animum graviter ea res, et perculit. Cf.
Terreo. 2. In metu eram, _je craignais_, _j’étais épouvanté_. Ingens me
incesserat metus; metu suspensus eram; metu metus; metu suspensus eram;
metu frangi, debilitari, exanimari me sentiebam; cecidere animi vultu
ipso timorem ex conscientia facinoris significante. 3. Sermo tuus mihi
metum omnem sustulit, _vos paroles ont dissipé toutes mes frayeurs_.
Metu me levavit; metu animum exoneravit; metum dempsit; metu me solvit,
liberavit; metum mihi levavit, ademit, depulit, abstersit; ex metu me
exemit; metum amovit. 4. Metum omnem posui, _je ne crains plus du tout_.
Metum omnem deposui; formidinem posui; metum abjeci, a metu respiravi.
USUS: Metus est mali exspectatio. Metum habere, _craindre, éprouver de la
crainte et qqf en inspirer_. Metu vacuum esse, _être exempt de crainte_.
In metu esse, _être effrayé_. Unum in metu est, _je ne crains qu’une
chose_. In metu aliquid ponere, _faire de qqchose un objet d’effroi_. In
metu habeo Quintilem, _je redoute le mois de Juillet_. Cf. Timeo, Terror.
MĔUS, a, um, _Mon_, _mien_, _le mien_. USUS: Nihil addo de meo.
MĬCO, as, cŭi, are, n. _Se mouvoir rapidement_, _trembler_, _briller_.
SYN. Vibro. USUS: 1. Venæ et arteriæ micant, _les veines et les artères
ne cessent de battre_. 2. Digitis jactis ludo, _jouer à la mourre_.
Dignus est, quicum in tenebris mices. Est, cui tuto possis fideri, _on
peut sans crainte jouer à la mourre avec lui, même durant la nuit_; _on
peut s’en rapporter à lui_. (PROV.)
MĬGRĀTĬO, ōnis, f. _Migration_, _passage d’un lieu dans un autre_. SYN.
Loci mutatio, discessus. EPITH. Multæ in alienum solum. USUS: Mors est
quasi migratio, commutatioque vitæ.
MĬGRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Passer d’un lieu dans un autre_,
_s’en aller_. SYN. Alio ad habitandum eo, solum muto, verto. )( Maneo.
PHRAS. Ex urbe migrat, _il quitte la ville_. In alia loca demigrat; urbe
emigrat; aliud domicilium, alias sedes petit; hujus civitatis solum
mutatione vertit, domicilium, solum mutat; alias sedes quærit; alio se
confert, recipit; sedem omnium rerum et fortunarum suarum alibi collocat.
USUS: 1. Migrare de vita. In cœlum migrare. Hospitium alicui renuntiare,
et alio migrare. 2. Negligo, transgredior, _transgresser_, _enfreindre_.
Qui jus conservat, justus, qui migrat, injustus est. Cf. Abeo, Discedo.
MĪLES, ĭtis, m. _Soldat_. SYN. _Bellator_. EPITH. Ignavus, timidus,
inexercitatus, prudens, veteranus, non legionarius, ne auxiliarius
quidem, fortissimus, gloriosus, horridus, nocturnus. Milites acres, boni,
crudelissimi, sanctissimi, firmi ad tuendum aliquid, optimi, paratissimi,
fame et egestate perditi, egentes, permulti, veteres. PHRAS. 1. Milites
conducere, _enrôler des soldats_. Milites scribere, facere, conquirere,
legere; copias cogere; legiones scribere, conscribere, conficere;
exercitum scribere, conscribere, cogere, colligere, parare, comparare,
conflare, facere, conficere. Legiones explere, legionibus supplementa
scribere. Delectum instituere, conficere, habere; delectu acerbo
juventutem agitare; conquisitionem per agros habere. 2. Milites fieri,
_devenir soldats_. Nomina dare in militiam; inter milites nomina dare,
edere, profiteri; ad nomina danda præsto esse. 3. Milites dimittere,
_congédier des soldats_. Milites sacramento solvere, exauctorare;
exercitum dimittere. 4. Milites præclari, _vétérans_. Durum in armis
genus, longa militia efferati; omni disciplina militari eruditi; usu
belli præstantes; magnorum exercituum animos gerentes; bello armisque
unice facti; bello florentes ac impigri; militari indole feroces; egregia
bello manus, cujus virtuti committi nihil non posset; flos roburque
exercitus. 5. Miles egregius, _soldat illustre_. Incredibili virtute
atque exercitatione in armis est; magnum in re militari usum habet;
summam scientiam rei militaris habet; vir præstans animi magnitudine,
et rei militaris scientia; vir bello spectatissimus; disciplina
militari nobilitatus; qui in re militari floret; in armis multum studii
consumpsit; vetus miles, manu strenuus et per tot annos omnes militiæ
artes edoctus. USUS: Miles tiro, veteranus, auxiliarius, legionarius.
Milites imperare. Milites conscribere. Milites a signis dimittere.
Milites dilabuntur.
MĪLĬTĀRIS, e, gen. com. _De soldat_, _de guerre_. SYN. Bellicus,
castrensis. USUS: Militaris labor, ratio. Res militaris. Militaris ætas
eorum, qui arma ferre possunt.
MĪLĬTĀRĬTER, _A la manière des soldats_, _militairement_. SYN. More
militari. USUS: Oratio militariter gravis.
MĪLĬTĬA, æ, f. _État de soldat_, _service militaire_, _guerre_. SYN. Res
militaris, bellum. EPITH. Communis, muliebris, plena sollicitudinis,
prima, vetus, urbana. PHRAS. Militiam sequi, _se faire soldat,
s’engager_. In militiam nomen dare; proficisci in militiæ disciplinam;
rei militari se dare; ad militiam animum adjungere. USUS: Obligare
aliquem militiæ sacramento. Militiam subterfugere, detrectare, _se
soustraire à l’obligation du service militaire_.
MĪLĬTO, as, avi, atum, are, n. _Être soldat_, _faire la guerre_. SYN.
Mereo sub signis alicujus, stipendia facio, stipendia mereo. USUS: In
Catonis exercitu juvenis militarat.
MILLE, _Mille_. USUS: Quid illa fortissimorum virorum millia.
MILLĒSĬMUS, a, um, _Millième_. USUS: Millesima pars.
MILLĬĀRE, is, et MILLĬĀRĬUM, ĭi, n. _Borne_, _pierre milliaire_. SYN.
Mille passus, millium. USUS: Ad quintum milliarium tibi occurram. A
tertio milliario.
MILLĬES, _Mille fois_. USUS: Mori millies præstat, quam hæc pati.
MILLĬUM, ĭi, n. _Mille romain_. SYN. Milliare. USUS: Quot millia tuus
fundus abest ab urbe? Romani millia explicabant sæpe per lapides, ut: ad
tertium lapidem, _à la troisième borne_.
MILVĪNUS, a, um, _De milan_. USUS: Pullus milvinus.
MILVUS, i, m. _Milan_. Avis rapax et gallinis infesta.
MĪMA, æ, f. _Mime_, _comédienne_. EPITH. Comis. USUS: Omnia mimæ
condonavit.
MĪMĬCUS, a, um, _De comédien_, _plaisant_. USUS: Scurrilis jocus et
mimicus.
MĪMUS, i, m. _Mime_, _comédien_. SYN. Qui dicta factaque aliorum gestu
quodam cum lascivia et obscœnitate imitatur. EPITH. Communes, ethologi.
USUS: Alter mimos commentatur, tragœdias agit alter.
MĬNA, æ, f. _Mine_, _monnaie grecque d’argent ou d’or_. USUS: Aquæ
sextarium mina emere.
MĬNĀCĬTER, _En menaçant_, _avec menaces_. SYN. Minis, aspere.
MĬNÆ, ārum, f. pl. _Menace_. SYN. Minatio, comminatio, terror, terror
verborum, )( Blanditiæ. EPITH. Facetæ, inanes, magnæ. USUS: Minæ, quæ
jactantur, parum me tangunt. Alicujus minis et terrore commoveri. Clamore
et minis insectari aliquem. Non ultra minas processum est. Cf. Minor.
MĬNĀTĬO, ōnis, f. _Action de menacer_. SYN. Comminatio.
MĬNAX, ācis, omn. gen. _Menaçant_. SYN. Horrificus. USUS: Minaces et
acerbæ litteræ. Homo minax et arrogans.
MĬNĬĀTUS, a, um, _Fardé avec du minium_, _coloré_, _peint en rouge_. SYN.
Ruber, miniatulus.
MĬNĬMĒ, _Le moins possible_, _pas du tout_. SYN. Minimum, minime omnium,
nequaquam, nullo pacto, nullis conditionibus, nulla ex parte.
MĬNĬMUM, _Le moins du monde_, _très peu_. SYN. Perparum. PHRAS. Minimum
res meas curas, _vous vous occupez le moins possible de mes intérets_. In
minimis res meas ponis; in extremis habes; nullo apud te numero res meæ
sunt; nec digito quidem res meas attingis. USUS: Præmia apud me minimum
valent.
MĬNĬMUS, a, um, _Très petit_, _très faible_. SYN. Tenuissimus, tantulus.
USUS: Omnia minima, maxima ad me scribas velim.
MĬNĬSTER, tri, m. _Serviteur_; _aide_, _agent_, _ministre_, _instrument_.
SYN. Administer, administrator, qui a latere est. EPITH. Impurissimus,
publicus. USUS: Minister ac satelles cupiditatum. Manus multarum artium
ministræ. Magistratus legum ministri. Ministrum se præbere ad aliquid.
MĬNISTRĀTOR, ōris, m. _Serviteur_, _domestique_. SYN. Minister.
MĬNISTRĀTRIX, īcis, f. _Servante_. SYN. Ministra.
MĬNISTRO, as, avi, atum, are, a. _Servir_; _fournir_, _donner_. SYN.
Servio. ADV. Diligenter, commodius. USUS: Ministrare alicui pocula.
Formosi pueri ministrabant.
MĬNĬTĀBUNDUS, a, um, _Menaçant_. SYN. Minax, minitans.
MĬNĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Menacer_. SYN. Minor. ADV. Atrociter.
USUS: Horribilia nobis omnia ferro igneque minitatur.
MĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Menacer_, _faire des menaces_. SYN.
Minitor, terreo; vim, periculum intendo; periculum, judicium denuntio.
)( Promitto benigne. ADV. Acerrime, crudeliter, gravius, mediocriter,
vehementer, quotidie. PHRAS. Minari atrociter cœpit, _il commença à
proférer d’horribles menaces_. Cœpit jam non per ambages minas jacere,
minas jactare; terrores, et pericula denuntiare; clamore, et minis
insequi; denuntiatione periculi terrere; periculum capitis ostendere;
vim denuntiare; periculi metum inferre; errorem injicere; terrores
jactare et opponere; terrorem inferre; minas admovere; minas, periculum
intendere; minacibus verbis perstringere; periculum capitis ostentare;
minaciter fremere; minis territare; formidines opponere; clamore et minis
insectari. USUS: Hostis teterrimus omnibus bonis tormenta et cruces
minatur.
MĬNŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Rendre plus petit_, _diminuer_,
_amoindrir_. SYN. Diminuo, detraho, derogo, delibo, exhaurio, extenuo,
levo, elevo, debilito, frango. PHRAS. 1. Homo improbus gloriam meam
opesque minuit, _ce scélérat a ruiné ma gloire et ma fortune_. Pennas
mihi, facultatesque meas incidit; de laudibus æque, ac fortunis cumulum
deruit; de opibus, ac amplitudine multum detraxit; de fortunis, et
honorum præsidiis multum deripuit. 2. Minuere dignitatem meam satagit,
_il s’efforce d’affaiblir ma gloire_. Deformandi mei causa, detrahendæ
spoliandæque dignitatis gratia multa molitur. Non modo ad salutem meam
exstinguendam, sed et gloriam infringendam contendit; invidia laudem
virtutis meæ obterit, gloriam eludit; id spectat unice, ut meam elevet
auctoritatem, gloriam dignitatemque infringat. 3. Res tua in dies
minuitur, _vos ressources diminuent de jour en jour_. Res tua in dies
deterior fit, deficit, consumitur, minor evadit, in deterius ruit,
corroditur, dilabitur; non solum non augetur, verum etiam aliquid
deperdit; fortunæ tuæ in dies aliquid detrimenti capiunt, comminuuntur,
diminuuntur; fortunarum in dies aliqua fit diminutio. 4. Oratio tua
mirifice mihi doloram minuit, _vos paroles ont considérablement apaisé
ma douleur_. Dolorem leniit, levationem doloris attulit; magna de dolore
diminutio facta est ex sermone tuo; decrevit dolor ac prope evanuit;
sublata ac sepulta est omnis tristitia. Tuæ orationis fomentis mitigatus
dolor est, attenuatus, imminutus, doloris ille æstus deferbuit, subsedit,
consenuit, infractus est et debilitatus; levare dolorem, luctum oratio
tua sic visa est, ut pene exhauriret. 5. Res meas et merita, quantum
potest, minuit, _il affaiblit, autant qu’il peut, ma fortune et ma
réputation_. Laudem meritorum meorum verbis elevat, verbis extenuat,
eludit; de meritorum meorum laudibus cumulum deruit; de meritorum meorum
amplitudine multum detrahit, decerpit. Cf. Detraho. USUS: Minuere
vectigalia, sumptus.
MĬNUS, _Moins_. )( Plus. USUS: Præstitimus patriæ non minus, quam
debuimus. Quatuor mensibus, sex diebus minus navigavimus. Sæpe, quæ
prædicta sunt, minus eveniunt.
MĬNŪTĀTIM, _Par petits morceaux_, _en détail_. SYN. Gradatim, tenuiter,
parce, exiliter, jejune. USUS: Minutatim interrogare, _interroger par
petites questions de détail_.
MĬNŪTĒ, _En petites parties_; _d’une manière commune_, _mesquine_. SYN.
Exiliter, jejune, anguste, tenuiter. USUS: Grandia minute dicere, _dire
des choses importantes dans un style mesquin_.
MĬNŪTUS, a, um, _Petit_; _mesquin_, _pauvre_. SYN. Angustus, parvus.
)( Grandis. ADV. Sane. USUS: Genus orationis minutum, exile, aridum,
concisum, fractum. Animus minutus et angustus. Orator præstat minutis
imperatoribus. Minuta diligentia utitur, et anxia. Minutissimis ictibus
excarnificatus, _tué à coups d’épingles, qu’on a torturé à petit feu_.
MĪRĀBĬLIS, e, gen. com. _Prodigieux_, _étonnant_, _admirable_. SYN.
Admirabilis, mirus, mirificus, mirandus. USUS: Hæc non modo mirabilia
sunt, sed prodigiis simillima. Re et dictu inopinatum et mirabile.
Mirabilis copia dicendi. Cf. Mirandus.
MĪRĀBĬLĬTER, _D’une manière merveilleuse_, _admirable_. SYN.
Admirabiliter, mirandum in modum, mire, mirifice. USUS: Omnes mirabiliter
de te loquuntur et sentiunt.
MĪRĀCŬLUM, i, n. _Prodige_, _merveille_, _miracle_. SYN. Prodigium,
portentum. PHRAS. 1. Miracula patrat, _il fait des prodiges_. Res supra
naturæ vim et ordinem multas efficit; miranda quædam opera, et humanis
viribus majora efficit; miracula edit; majora naturæ viribus exsequitur;
multa ejus exstant opera, non humana, sed divina virtute perpetrata. 2.
Vir miraculis clarus, (VULG. miraculosus), _homme qui fait des miracles_.
Vir, per quem divina virtus admiranda multa patravit; operibus supra vim
ordinemque naturæ patratis; miraculorum gloria, multis supra naturæ vim
editis operibus clarus. USUS: Miracula edere. Miraculo illud mihi erat.
MĪRANDUS, a, um, _Étonnant_, _merveilleux_. SYN. Mirabilis, admirabilis,
quod multum habet admirabilitatis. PHRAS. Miranda res visa est omnibus,
_la chose parut à tous digne d’admiration, surprenante, merveilleuse_.
Miraculo erat omnibus; nulli non admirationem movit rei insolentia;
omnium in se oculos convertit; admirabilitatem magnam ea res habuit; res
humana major visa est omnibus; res ea omnes stupore ac silentio defixit.
Cf. Admiratio. USUS: Opus mirandam in altitudinem exstructum.
MĪRĀTĬO, ōnis, f. _Admiration_, _étonnement_. SYN. Admiratio. USUS:
Causarum ignoratio in re nova mirationem facit, _dans un fait nouveau
l’ignorance de la cause fait naître l’etonnement_.
MĪRĒ, _Étonnamment_, _beaucoup_, _fort_. SYN. Mirabiliter. USUS: Omnes
tibi mire favent.
MĪRĬFĬCE, _D’une façon merveilleuse_, _surprenante_. SYN. Mire,
admirabiliter. USUS: Mirifice me delectat hoc.
MĪRĬFĬCUS, a, um, _Qui produit l’étonnement_, _l’admiration_;
_merveilleux_. SYN. Mirus, admirandus, admirabilis. USUS: Mirificam cepi
voluptatem.
MIRMILLO, ōnis, m. _Gladiateur_. SYN. Gladiator.
MĪROR, aris, atus sum, ari, d. _Admirer_, _s’étonner_. SYN. Admiror,
demiror, obstupesco; mirum, mirandum, mirabile mihi videtur. ADV.
Admodum, magnopere, vehementer, maxime. PHRAS. Miror de ea re vehementer,
_cette chose m’étonne considérablement_. Magna me tenet admiratio
hujus rei; magna hujus rei capior admiratione; magna me incessit eo de
negotio admiratio; admirationi mihi ea res est; admiratione afficior,
cum intelligo etc.; movet admirationem ea res. Cf. Admiror, Obstupesco,
Stupor. USUS: Non dubito, quin mireris et stomacheris etiam. Miror, quid
causæ sit, ea de re. Id vehementer miror. Cf. Mirandus.
MĪRUS, a, um, _Étonnant_, _merveilleux_. SYN. Mirabilis, mirificus.
PHRAS. Mira sunt quæ narras, _vous racontez des choses bien
surprenantes_. Portento similia narras; mera monstra nuntias. Quid tam
novum, tam præter consuetudinem, quid vero tam inauditum, tam inusitatum,
tam singulare, tam incredibile, ac illud, quod memoras? Non hæc mirabilia
modo, sed prodigiis similia sunt, quæ commemoras. USUS: Mirum, ni videas.
Mirum me desiderium tenet. Sales in dicendo mirum quantum valent. Nec
mirum, si, etc. Cf. Mirandus.
MISCĔO, es, cŭi, mistum et mixtum, ere, a. _Mêler_, _unir_, _confondre_.
SYN. Permisceo, turbo, confundo, perturbo. PHRAS. Miscere se negotiis,
_s’immiscer dans les affaires_. Immiscere se, se ingerere, se inserere
negotiis; offerre se negotiorum tumultui; implicare se alienis negotiis.
2. Miscebuntur omnia et turbabuntur, _tout sera bouleversé et confondu_.
Ingens inde perturbatio rerum omnium, et confusio consequetur. Confuse
omnia agentur; omnia in motu, conversione rerum, confusione et
perturbatione versabuntur. Cf. Turbo. USUS: Miscere venenum, potionem.
Rempublicam turbare et miscere.
MĬSELLUS, a, um, _Pauvre_, _malheureux_. SYN. Miser.
MĬSER, ĕra, ĕrum. _Misérable_, _malheureux_, _triste_; _mauvais_. SYN.
Calamitosus, ærumnosus, infelix, afflictus, prostratus, jacens. )(
Beatus. PHRAS. Miser sum, _je suis malheureux_. In magna calamitate
versor; in summa infelicitate versor; premor, circumventus sum,
conflictor, afficior maximis calamitatibus; jaceo in calamitate; vitam
vivo, ago, duco, exigo calamitosam; miserrima sum conditione; ea videor
conditione natus, nihil ut boni videam in vita, nihil ut mali non
sustineam. Nemo omnium, qui vivunt, infelicior me est et infortunatior.
Meas miserias nulla æquat infelicitas. Mea est miserrima conditio.
Omnibus vexor, perturbor, exagitor infortunii casibus, calamitatibus,
miseriis, malis. Omnes me premunt miseriæ. Infesta, infensa, adversa,
iniqua mihi sunt omnia. Nulla est tam misera fortuna, quam mea fortuna
non superet, quæ sit cum mea fortuna conferenda, quæ non infra meam
fortunam sit. Miserrimo sum fato natus; nemo, qui in terris degunt
mortalium, deteriore fato est, ac ego. Fatum hoc meum est, ut miserrima
quæque subeam, sustineam. Hæc mihi nascendi dicta lex est; ut amarissimam
fortunam in omni vita degustarem; nunquam ut secunda fortuna uterer;
nunquam ut miser non essem; perpetuis ut vexarer miseriis; perpetuis
ut angerer, cruciarer, torquerer, afficerer malis. Infausto nimium
adversoque sidere natus sum. Mecum infeliciter agitur. Prorsus
infeliciter ago. Suas in me vires fortuna nunquam non exercet. Nihil
fingi potest mali, quo non urgear. Omnibus me fortuna machinis, omni me
telorum genere, suis me fortuna, quantascumque habet, opibus ac viribus
oppugnat. Non adversa tantum, sed eversa penitus est mea fortuna. Sortem
meam fortuna crudelius aggravat; eo redactus sum, ut melioris spei nullus
mihi relictus locus sit; morte graviorem vitam exigo. Cf. Actum est,
affligo. USUS: Nihil tam miserabile, quam e beato miser, _rien n’est si
digne de pitié que celui qui d’heureux est devenu malheureux_.
MĬSĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Digne de pitié_; _lamentable_. SYN.
Miserandus. ADV. Mire. PHRAS. Miserabilis est, _il est digne de pitié_.
Homo fractus ac prope dissipatus; gravissimo fortunæ vulnere percussus;
circumventus morbo et inopia; afflictus, debilitatus et omni spe salutis
orbatus; afflictus atque eversus; mœrore ac miseriis perditus; fractus
malis, debilitatus et abjectus metu; malis confectus; deformatus ærumnis;
coopertus miseriis; ad summam infelicitatem redactus. USUS: Casus fortunæ
miserabilis. Cf. Miser, Miseria.
MĬSĔRĀBĬLĬTER, _D’une manière lamentable_, _misérablement_. SYN.
Miserandum in modum. USUS: Miserabiliter emori. Epistola miserabiliter
scripta, _lettre touchante, écrite dans des termes pathétiques_.
MĬSĔRANDUS, a, um, _Digne de pitié_, _à plaindre_. SYN. Miserabilis.
USUS: Oratio tua omnibus miseranda est visa. Cf. Miser, Misericordia.
MĬSĔRĀTĬO, ōnis, f. _Compassion_, _pitié_. SYN. Commiseratio,
misericordia. EPITH. Multa, flebilis. USUS: Miseratio nascitur, odia
concitantur. Ad miserationem promovere judices. Cf. Misericordia.
MĬSĔRĒ, _Misérablement_, _malheureusement_. USUS: An pace turpiter, an
bello misere vivendum esset, nondum sciebamus.
MĬSĔRĔOR, ēris, ertus sum, eri, d. _Avoir pitié, compassion de qqn_.
SYN. Me miseret, miseror, misericordia me tenet alicujus; misericordia
commoveor. PHRAS. Misereor egentium, _j’ai compassion des pauvres_.
Frangor sæpe misericordia egentium; egentium misericordia me cepit;
miseror illorum fortunam; egentium subit me sæpe miseratio; moveor
egestate hominum; eorum inopia et egestate ad misericordiam adducor;
misericordiam in egentes verto. Cf. Commiseror. USUS: Supplicum tandem
miserere.
MĬSĔRET, imp. _J’ai pitié de qqn ou de qqchose_. USUS: Miseret me tui.
Cf. Misericordia.
MĬSĔRĬA, æ f. _Misère_, _détresse_; _peine_, _embarras_; _douleur_. SYN.
Calamitas, ærumna. )( Felicitas. EPITH. Diuturna, insignis, perennis,
præsens, sempiterna, summa, summo dedecore conjuncta, voluntaria,
afflicta, aliena, communis, maxima, tanta. PHRAS. 1. In summis miseriis
versatur respublica, _la république est dans la plus grande détresse_.
Res ubique asperæ sunt et turbidæ; durissima sunt reipublicæ tempora;
in discrimen extremum venimus. Nihil est, unde nos reficiamus, aut ubi
lapsi resistamus. In fortuna miserrima et luctuosissima destituti sumus.
Quanta hæc caligo temporum! quæ flammæ quassatæ reipublicæ! quæ pestes,
quæ bonorum omnium naufragia! quot incommodis conflictamur? in quas
miserias projecti sumus et præcipitati? quibus in angustiis res est?
quibus difficultatibus premimur? quibus undique miseriis obsidemur? Ita
sunt debilitata omnia et prope exstincta; tanta malorum impendet Ilias;
adeo nihil consilio, nihil ordine, nihil ratione agitur, ut nihil possit
esse miserius, perditius, fœdius. 2. In tantis miseriis quæ potest esse
consolatio reliqua? _Dans de si grands malheurs, quelle consolation
peut nous rester?_ In tantis tenebris; tam turbidis in rebus; in hac
flamma rerum, et perturbatione temporum; in his asperitatibus rerum,
acerbitatibus temporum; in hac orbis terrarum perturbatione; in tanta
rerum omnium amissione, et desperatione recuperandi; in fortuna adeo
afflicta; in hac iniquissima vitæ conditione; in his, quibus jactamur,
fluctibus; in hac injustissima temporum calamitate; in tanta vi ac
acerbitate; in hac temporum iniquitate; in ista caligine ac tenebris,
quæ totam rempublicam occuparunt; in tanta difficultate, summisque
angustiis rerum necessariarum; tam dubiis in rebus, quibus æternam
mihi impositam ærumnam arbitrarer; in tanto reipublicæ vulnere; in tam
ægra, et prope deposita reipublicæ fortuna; in hac vexatione, in hoc
squalore et lacrimis reipublicæ; cum patriæ eversiones, exilia civium,
liberorum orbitates prope in oculis sint, quid miserius, quid acerbius,
quid luctuosius esse potest? cum tam multiplici clade fœdetur annus; cum
amissio meorum, interitus patriæ, exilium, servitus impendeant, jaceo
sine sermone, sine cogitatione, inque lacrimis et sordibus tabescendum
mihi video. USUS: In maximam miseriam incidere, _tomber dans de grands
malheurs_. In miseriis esse, versari. Miseriis premi, cooperiri, _être
dans le malheur_. Miseriam levare, lenire, _soulager les maux_. E
miseriis eripere, a miseria vindicare, _arracher au malheur_. Tantisper a
miseria aberrare, _se distraire un peu_.
MĬSĔRĬCORDĬA, diæ, f. _Compassion_, _commisération_, _miséricorde_. SYN.
Miseratio, clementia. EPITH. Aliena, grata et jucunda, magna, maxima,
mira, pristina, similis, singularis. PHRAS. 1. Est misericordia dignus,
_il est digne de commisération_. Dignus est, qui perfugium in vestra
misericordia habeat; cui misericordia impertiatur, tribuatur, adhibeatur;
is est, qui misericordiam moveat merito suo; qui facile alliciat ad
misericordiam quemlibet; dignus est, cujus misericordia quemlibet
teneat; cujus calamitas perspecta misericordiam concitet, commoveat; ad
misericordiam quoslibet adducat; qui receptum ad vestram misericordiam
habeat. 2. Misericordiam tuam implorat, _il implore votre pitié_.
Misericordiam tuam exposcit, requirit, captat, implorat; ut ignoscas,
ut miserearis sui, orat; ut ex ista se ærumna extrahas, rogat atque
obsecrat; orat, obsecrat, ut misericordia sui te capiat; ut vicem ejus
misertus misericordiam tribuas, impertiaris. USUS: Misericordiam alicujus
implorare, _implorer_. Misericordiam movere, commovere, concitare,
_exciter_. Ad misericordiam allicere, vocare, revocare, adducere,
_amener à la miséricorde_. Misericordia capi, teneri, moveri, commoveri,
_être touché de pitié_. Misericordiam tribuere, impertiri, adhibere,
_accorder sa pitié à qqn, témoigner de la compassion_. Misericordiam
magnam habere, _inspirer une profonde pitié_.
MĬSĔRĬCORS, dis, omn. gen. _Compatissant_, _miséricordieux_. SYN.
Clemens, propensus ad misericordiam, cujus animus alieno incommodo
facile commovetur. )( Severus, crudelis. USUS: Misericordem se vir bonus
mitemque præbuit. Cf. Misericordia.
MĬSĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Avoir compassion_, _avoir pitié_. SYN.
Commiseror. USUS: Non queo satis communem omnium nostrum conditionem
et hujus fortunam miserari, _je ne puis trop déplorer notre condition
commune et la mauvaise chance de cet homme_. Cf. Misereor.
MISSA, æ, f. _Messe_, _office divin_. SYN. Sacrificium divinum, res
divina, res sacra. EPITH. Sacrosancta, celebrata pro defunctis. PHRAS.
1. Missam facere, _célébrer la messe_. Sacrificare; sacrificium, sacrum,
rem divinam facere, conficere, peragere; sacris operari; rem sacram
perpetrare; cœlestem hostiam immolare; cœlesti victima litare. 2. (Missam
solemnem celebrare, VULG.), _chanter une messe solennelle_. Apparatissima
pompa rem divinam facere; augustiori ritu, pompa, cerimonia sacris
operari; divinam hostiam offerre; maximis cerimoniis inter symphoniacos
_vel_ musicos concentus rem divinam conficere. 2. Ad missam ministrare,
_servir la messe_. Sacerdoti sacris operanti ministrare; sacrificanti,
rem sacram peragenti inservire. 4. Missam audire, _entendre la messe_.
Interesse divinis sacris, divino sacrificio. Rem divinam obire; divinis
assistere; sacrificio adesse. 5. Parare se ad sacrum Missæ officium,
_se préparer à la célébration du saint Sacrifice_. Ad rem divinam se
comparare: se ornatu sacrificantis induere. 6. Missam pro defunctis
legere, _dire la messe pour les morts_. Sacrum piaculare facere; funebre
sacrum facere; rem divinam in subsidium piorum manium facere; offerre
cœlestem hostiam in subsidium vita functorum. 7. Intra Missam, _pendant
la messe_. Inter sacrificandum; inter rem divinam; sub sacrificio divino.
8. Post Missam, _après la messe_. Re divina peracta; perpetratis rebus
divinis; secundum rem divinam; perpetratis sacris; peracto sacrificio; ab
re sacra; a sacris.
MISSĬLIS, e, gen. com. _Ce qu’on jette_, _ce qu’on lance_; subst. e, is,
n. _Trait_, _javelot_. USUS: Saxa; tela missilia.
MISSĬO, ōnis, f. _Action d’envoyer_, _envoi_. USUS: 1. De litterarum
rariore missione frustra accusor. 2. Dimissio, _congé_. Missione militem
donare. 2. (Sacra Missio, _mission_, VULG.), Latine: Expeditio sacra.
MISSŬS, ūs, m. _Envoi_; _portée_. SYN. Missio. USUS: Balbus ad me venit,
missu Cæsaris. Missus telorum, lapidum.
MĪTESCO, is, ere, n. _Devenir doux_, _tendre_; _mûrir_. SYN. Mitior fio.
USUS: Uvæ a sole mitescunt.
MĪTĬGĀTĬO, ōnis, f. _Adoucissement_. SYN. Delinitio, excusatio. USUS:
Licentia, si nimium acrimoniæ habueris, multis mitigationibus lenietur.
MĪTĬGO, as, avi, atum, are, a. _Rendre doux_, _adoucir_, _calmer_,
_fléchir_. SYN. Mitiorem facio, lento, placo, sedo, flecto. ADV. Facile.
USUS: Eum ordinem tibi reconcilies, multisque humanitatis condimentis
mitiges. Dolor vetustate mitigatur. Ætas omnia, et dies mitigabit. Ex
agresti vita ad humanitatem mitigatus. Cf. Lenio.
MĪTIS, e, gen. com. _Doux_. SYN. Moderatus, placatus, lenis, mansuetus.
)( Asper, durus, ferus, immanis. USUS: Homo mitissimus et lenissimus. Est
illi mite ac tractabile ingenium. Cf. Lenis, Mansuetus.
MĬTRA, æ, f. _Mitre_, _coiffure orientale_. SYN. Redimiculum, muliebre
capitis ornamentum in coronæ modum.
MITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Envoyer_, _députer_. SYN. Ablego.
)( Accipio. PHRAS. Hominem statim mitte, _envoyez aussitôt un homme_.
Hominem, si nondum profectus est, quamprimum fac extrudas, dimittas,
submittas, amandes in Græciam; ad illum alleges. USUS: 1. Mitto tibi, ad
te litteras. Nullam pro republica vocem misit, _il n’a pas fait entendre
sa voix pour la défense de la république_. 2. Omitto, _congédier_,
_bannir_, _chasser_. Certamen, iram, lacrimas mitte. 3. Invado, _jeter_,
_lancer_, _etc._ Mittere se in hostem. 4. Educo, _émettre_, _tirer_.
Mittere sanguinem alicui, _saigner qqn_.
MIXTUS, a, um, _Mêlé_. SYN. Confusus, concretus. USUS: Voluptate et
molestia mixtus amor.
MŌBĬLIS, e, gen. com. _Mobile_, _changeant_. SYN. Volaticus, volubilis,
instabilis, inconstans, fluxus, quod modo huc, modo illuc transfertur.
)( Constans, stabilis. USUS: 1. Oculus mobilis et lubricus. 2. Levis,
caducus, mutabilis, fluxus, _inconstant_. Te tam mobili in me animo
fore non putabam. Cf. Inconstans, Varius. (Mobilia, VULG.), _les biens
meubles_, _le mobilier_. Latine: Res moventes, supellex, instrumentum
domesticum, quæ moveri possunt. Præda, quæ rerum moventium sit.
MŌBĬLĬTAS, ātis, f. _Inconstance_, _légèreté_. SYN. Inconstantia. )(
Constantia. EPITH. Celerrima. USUS: Quid inconstantia, mobilitate,
levitate turpius? Cf. Inconstantia.
MŌBĬLĬTER, _Rapidement_, _promptement_. USUS: Animus mobiliter agitatus.
MŎDĔRĀTĒ, _D’une manière modérée_, _avec mesure_. SYN. Modeste, modice,
temperate, temperanter, parce, restricte, abstinenter. PHRAS. Dignitate
moderate usus est, _il usa de son autorité avec modération_. Modice
et scienter usus est; modice et modeste; modeste et abstinenter se in
prætura gessit; parce et molliter potestate usus est; in jubendo parcus
erat et verecundus; temperate magistratu suo usus est; parce ac restricte
potestate sua usus est.
MŎDĔRĀTĬO, ōnis, f. _Modération_, _mesure_. SYN. Modestia, modus,
temperantia, mediocritas, temperatio, gravitas. )( Superbia, libido,
incitatio. EPITH. Certa, continens, divina, facilis, magna, singularis,
summa. USUS: Etiam in jocando adhibenda, tenenda, servanda est moderatio.
Ad usum nostrum definita moderatio rei familiaris. Cf. Moderatus.
MŎDĔRĀTOR, ōris, m. _Qui dirige_, _qui gouverne_. SYN. Rector,
gubernator. USUS: Tu eris moderator omnium consiliorum meorum. Divina
providentia fictrix et moderatrix materiæ.
MŎDĔRĀTUS, a, um, _Modéré_, _sage_, _tempérant_. SYN. Temperatus,
æquabilis. )( Asper, durus. PHRAS. Vir est moderatissimus, _cet homme est
très modéré_. Vir est summa æquitate, temperantia, et bonitate naturæ;
qui rebus in omnibus mediocritatem sectatur; in quo summa verecundia
et quidam quasi ornatus vitæ temperantia et modestia; quo justiorem,
temperantioremque habemus neminem; vir est moderationis expertæ; medii et
moderati consilii; qui et temperare suos impetus, et severitatem comitate
miscere pulchre norit. Vir est, qui et iram tenere, et in ordinem sese
ipse norit cogere; qui in rebus omnibus consilium et modum adhibeat; in
quo nihil materiæ neque ad cupiditatem, neque ad audaciam esse videtur;
qui acerbiore in neminem imperio, præterquam in se utatur. Cf. Modestus.
USUS: Vir castus, moderatus, sanctus. Nihil in eo, nisi ingenuum,
moderatum, pudens, pudicum. Convivium moderatum et modestum.
MŎDĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Modérer_; _régler_, _disposer_,
_gouverner_. SYN. Modum abhibeo, rego, tempero, guberno, moderationem
adhibeo, metior. ADV. Diligenter, vehementer, magnopere. PHRAS. 1.
Moderari sibi novit, _il a appris à se modérer_. Novit imperare animo,
sibi, cupiditatibus; continere linguam, manus a præcipiti impetu; dare
spatium iræ, continere dolorem, odium, etc.; cohibere iram, libidinem;
modum figere effrenatæ cupiditati; effrenatos animi impetus tanquam
in gyrum rationis ducere. Cf. Cohibeo, Coerceo, Frenum, Domo. 2. Vix
moderari mihi possum, quin, etc., _je puis à peine m’empêcher de_...
Vix me teneo, vix teneri possum, quin, etc.; vix tempero manibus; vix
me retineo; temperatum ægre est. USUS: Te hortor, ut omnia gubernes et
modereris prudentia tua. Sententiam suam non sua, sed reip. utilitate
moderari. Auditorum aures moderantur oratori.
MŎDESTĒ, _Avec modération_, _mesure_, _modestie_. SYN. Moderate. USUS:
Modeste, temperanter et graviter se gessit. Cf. Moderate.
MŎDESTĬA, æ, f. _Modération_, _mesure_, _réserve_, _retenue_, _modestie_.
SYN. Modus, moderatio, pudor. EPITH. Singularis, summa, virginalis. USUS:
Modestia est in animo continens moderatio cupiditatum omnium, per quam
pudor honestus claram et stabilem comparat auctoritatem. Cf. Modestus.
MŎDESTUS, a, um, _Modéré_, _modeste_, _réservé_, _sage_. SYN. Pudens,
minime ambitiosus, commodus. PHRAS. 1. Homo est perquam modestus, _cet
homme est on ne peut plus réservé_. Modestissimis est moribus; summo
pudore ac temperantia; ad omnem modestiam compositus; ita compositis
est moribus, ut nec manum, nec oculum sine causa moveat, et decorum in
statu ac incessu teneat; motu omni, ac statu pudorem, ingenuitatemque
præstat; modestiæ speciem præ se fert pulcherrimam; commendat hominem
verecundus pudor, index probitatis, virtutumque custos. 2. Homo est animo
perquam modesto, _cet homme est très modéré_. Minime ambitiosus est;
animo egregie imperare novit; is est, qui et fortunæ magnitudinem possit
capere, nec insolentius se efferre; qui fortunam utramque modeste ferat;
qui a cupiditate remotissimus; cujus ex ore nunquam neque insolens, neque
gloriosum quidquam exire soleat; qui a fastu omni, ac supercilio absit
quam longissime. USUS: Modestus et frugi vir. Cf. Moderatus.
MŎDĬCĒ, _Dans la mesure convenable_, _discrètement_; _médiocrement_. SYN.
Moderate, mediocriter, modeste. USUS: Modice et scienter honore usus est.
Modice illum laudabo, aut etiam intra modum.
MŎDĬCUS, a, um, _Médiocre_, _modique_. SYN. Mediocris, paucus. ADV.
Valde. USUS: 1. Pecunia mea est ad vulgi opinionem mediocris, ad meam
modica. 2. Mediocris, temperatus, _moyen_, _tempéré_. Genus dicendi
modicum. Esca modica uti. Cf. Paucus.
MŎDĬFĬCĀTUS, a, um, _Mesuré_, _modifié_. SYN. Ad certum modum traductus.
USUS: Verba ab oratore modificata et inflexa quodammodo, _mots dont le
sens a été modifié et en qq sorte détourné par l’orateur_.
MŎDĬUS, ii, m. _Mesure pour le blé_; _boisseau contenant 16 setiers ou la
sixième partie d’un médimne grec_. SYN. Sexta pars medimni. EPITH. Multi,
pleni.
MŎDO, _Récemment_, _tout à l’heure_, _naguère_. SYN. Paulo ante, memoria
nostra, nunc, solum. USUS: 1. Modo uno tempore tot viri clari interiere.
2. Saltem, _au moins_, _du moins_. Qui hæc mediocriter modo considerarit.
3. Nunc, _maintenant_. A studiis ante solatium, modo salutem petimus. 4.
Tantummodo, _seulement_, _exactement_. Hæc omnibus, si ea mediocriter
modo considerentur, pertractata esse possunt.
MŎDŬLĀTĒ, _D’une manière mesurée, cadencée_. SYN. Concinne, numerose,
composite. USUS: Fidibus modulate canere.
MŎDŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Mesurer_, _diriger_, _régler_. SYN.
Metior, moderor. USUS: Hominum auribus vocem natura modulatur ipsa. Ipsa
natura quasi modulatur hominum orationem. Cf. Cano.
MŎDŬLUS, i, m. _Petite mesure_. SYN. Parvus modus. USUS: Metiri se
quemque suo modulo ac pede verum est, _il est vrai que chacun se mesure à
sa taille et se chausse à son pied_ (PROV.).
MŎDUS, i, m. _Mesure_; _manière_. SYN. Mensura. EPITH. Amabilissimus,
antiquus, aptus, austerus, bonus, certissimus, florentior, gravis,
humanus, magnus, bonus, naturalis, novus, simplex, varius. Hostilis,
incredibilis, major, mirandus, miserandus, saliaris, servilis; multi,
pressi, flebiles, tardiores, toti. PHRAS. 1. Perge, quo cœpisti modo,
_continuez à agir de la même façon_. Quam eatenus viam, quam rationem
rerum gerendarum secutus es, persequere; quam viam, quam rationem rerum
tuarum inivisti, instituisti, ingressus es, tene; quo tenore res tuæ
fluere cœpere, eodem ut decurrant, vide. Quæ tibi ratio viaque principio
tentata est in rebus tuis, eadem procedant reliqua. Perge tenere viam,
quam instituisti. 2. Nunc primum intelligo, quo modo ad honores sit
contendendum, _je comprends maintenant comment on peut parvenir aux
honneurs_. Qua ratione via munienda sit ad honores; qua via grassandum
ad honores; quo artificio, quibus artibus aditus ad honores recludendus.
Nunc tandem vias teneo, nosco, quibus ad honores pervenitur. 3. Modus
omnibus in rebus servandus est, _en toutes choses, il faut garder la
mesure convenable_. Omnibus in rebus tenendus, servandus modus est;
modum unicuique rei statuere, constituere, finire, definire, terminare,
necesse est; ordo in rebus omnibus adhibendus est, et modus. Omnibus in
rebus modum retineas; lineam teneas, necesse est. 4. Cave modum excedas,
_prenez garde de dépasser les bornes_. Cave, lineam transeas; fines
transeas; modum transgrediaris; modum transeas, excedas; extra modum
prodeas. Cf. Transeo. USUS: 1. Id more et modo fecit. Tristitiæ modum res
ipsæ terminabunt. Magnum agri modum possidet. Extra, præter, supra modum
sumptu prodire. Homo mirum in modum, mirandum, admirabilem in modum,
servilem in modum patiens. Modum finire. Modum transire. 2. Finis,
_terme_, _bornes_, _fin_. Modum tandem orationis faciamus. Quare faciam
modum lugendi. 3. Conditio, _condition_, _genre_. Homines cujusquemodi.
Ejusdemmodi labor. Jus prætorum uniusmodi et simplex. 4. In musicis, _les
modes en musique_. In musicis numeri et voces et modi.
MŒCHUS, i, m. _Adultère_, _débauché_. SYN. Adulter. Cf. Adulterium.
MŒNĬA, ōrum, n. pl. _Murs de défense_, _remparts_. SYN. Muri urbis.
EPITH. Extrema. USUS: Urbes mœnibus sepire, circumdare, cingere, vallare.
Mœnia quatere.
MŒRĔO, es, ere, n. et a. _Être triste_, _affligé_; _déplorer_. SYN.
Doleo, lugeo, gemo, in mœstitia sum, in mœrore jaceo, voce et querelis
dolorem indico, significo. USUS: Filii mortem, de filii morte graviter
mœrebat. Cf. Lugeo, Mœror, Tristis, Gemo.
MŒROR, ōris, m. _Tristesse_, _deuil_, _gémissement_. SYN. Mœstitia,
tristitia, luctus, squalor, ægritudo. EPITH. Assiduus, communis, dignus,
domesticus, incredibilis, infinitus, luctuosus, magnus, novus, major,
patrius, quotidianus, summus, tantus. PHRAS. In magno mœrore sum, _je
suis accablé de tristesse_. In maximo mœrore jaceo, versor; mœrori me
dedi; mœrore laceror, urgeor, conficior, affligor; in mœstitia sum; in
squalore et luctu sum; sordibus et squalore obsitus sum. Cf. Luctus,
Tristitia, Lacrimæ. USUS: Mœrorem suscipere, _ressentir du chagrin_.
Mœrorem minuere, deponere, _mettre un terme à sa douleur_. A mœrore
recreari, _être soulagé, ranimé_.
MŒSTE, _Tristement_. SYN. Cum mœrore.
MŒSTĬTĬA, æ, f. _Tristesse_, _chagrin_, _affliction_. SYN. Mœror,
tristitia. )( Hilaritas. EPITH. Præsens, tanta. Severitas et quasi
mœstitia orationis. Graves modi mœstitiam inferunt. In mœstitia esse.
Mœstitiæ resistere. Cf. Mœror.
MŒSTUS, a, um, _Triste_, _affligé_. SYN. Tristis, mœrens, sordidatus,
incultus, horridus, capillatus, squalidus. )( Hilaris. USUS: Vultu mœsto,
conturbato. Mœstum senem excitavi, in spem erexi. Cf. Tristis.
MŎLA, æ, f. _Farine sacrée_, _c. à d._, _grains de blé torréfié, mêlé de
sel, qu’on répandait sur la tête des victimes_. SYN. Far tostum et sale
respersum, libatio. USUS: 1. Extis molam simul et vinum inspergunt. 2.
Lapis quo frumentum frangitur, _meule_, _moulin_. Rhodi molis potius,
quam Moloni operam dedit.
MŌLES, is, f. _Masse informe, grande, lourde_. EPITH. Tanta, major,
insana, mirifica. USUS: Moles oppositæ fluctibus. Ad utrumque portus
cornu moles jecimus. Molem injuriæ vix sustineo. Molem mali a cervicibus
reipubl. depellere. Quas aras ille cæsis lucis, substructionum insanis
molibus oppresserat. Moles superba, magnifica.
MŎLESTĒ, _Avec peine, à regret_. SYN. Graviter. PHRAS. Moleste fero
nonnullorum stultitiam, _je supporte difficilement la sottise de quelques
personnes_. Ægre sustineo; haud satis æquo animo fero; adduci non possum,
impetrare a me non possum, dementiam nonnullorum ut animo non iniquo
feram. Cf. Ægre. USUS: Rem moleste tulit.
MŎLESTĬA, æ, f. _Peine_, _ennui_, _chagrin_. SYN. Cura, sollicitudo,
angor, ægritudo, negotium. EPITH. Consequens, honestissima, incredibilis,
ingens, judicialis, magna, minor, par, propria, provincialis, vetus.
Undique confusæ, diuturniores, maximæ, inultæ, magnæ, variæ, tantæ.
PHRAS. 1. Nolo te molestia afficere, _je ne veux point vous causer de
désagrément_. Nolo molestiam tibi afferre, exhibere, aspergere; molestiæ
causam dare; molestia afficere; pluribus molestiis implicare; nolo
tibi negotium facessere, exhibere; nolo tibi ægre facere; litteris aut
querelis aures tuas obtundere; nolo importunis his querelis sæpius tibi
obstrepere. 2. Magnam molestiam capio ex perfidia amicorum, _la perfidie
de mes amis m’accable de chagrin_. Magnam molestiam traho, contraho,
suscipio, habeo ex perfidia amicorum; in magna molestia sum; magnis
molestiis conflictor, vehementer angor, discrucior ex tanta amicorum
perfidia. Cf. Ango. 3. Epistola tua omnem mihi ademit molestiam, _votre
lettre m’a enlevé tout mon chagrin_. Omnem mihi delevit molestiam; omni
me molestia expedivit, liberavit; omnem molestiam laxavit, diluit,
dimovit, depulit, dempsit, levavit; omni a molestia me vindicavit; animum
ab omni molestia abduxit; omnem aculeum, qui me adhuc pupugit, evellit.
Cf. Levo, Adimo. 4. Molestia ista me tandem liberavi, _enfin je me suis
débarrassé de ce souci_. Exspui tandem hanc animo molestiam; molestiam
omnem deposui; a molestiis tandem aberrare cœpi; aberrationem a molestiis
tandem reperi. USUS: Hoc molestiæ ea res aspersit. Molestias omnes
devoravi; a molestiis absum; vacuus sum molestiis. Ea res mihi renovat,
refricat, auget molestiam. Molestiis maximis perfunctus sum. Cf. Molestus.
MŎLESTUS, a, um, _Qui est à charge, embarrassant, incommode, fâcheux_.
SYN. Gravis, intempestivus, odiosus, laboriosus, negotiosus. ADV.
Omnino, valde, magnopere, sane, diuturne. PHRAS. 1. Molestum mihi
illud est, _cela m’est à charge_. Illud me pungit; mordet me illud;
illud grave mihi est; oneri mihi illud est; odio mihi illud est, et
fastidio; negotium illud facessit, conflat, exhibet; urit me illud
gravissime. 2. Non ero tibi molestus litterarum crebritate, _je ne
vous ennuierai point par mes lettres fréquentes_. Non obtundam sæpius
aures tuas crebritate litterarum; non erunt tam frequentes epistolæ, ut
pertimescas; litterarum frequentia multum molestiæ tibi non aspergam;
non obstrepam multis epistolis; non obtundam te pluribus epistolis. 3.
Non ero molestus pluribus querelis, _je ne vous incommoderai point en
me plaignant davantage_. Non obturbabo, nec aures crebritate querelarum
violabo; non offendam aures; non gravis ero auribus tuis; non onerabo
aures tuas pluribus querelis; non pergam aures tundere querelis odiosis;
non obtundam ea de re sæpius; non committam, ut importunitatem meam
accusare possis. Cf. Interpello. USUS: Nihil negotiosius aut molestius
hac provincia. Amicitia nunquam molesta est. Cf. Odiosus.
MŌLĪMEN, ĭnis, n. _Effort pour atteindre un but_; _grandeur_,
_importance_. SYN. Molitio. USUS: Res suo ipsa molimine gravis.
MŌLĬOR, īris, ītus sum, iri, d. _Mettre qqchose en mouvement_,
_préparer_, _disposer_. SYN. Ago, struo, conor, machinor, paro, comparo.
ADV. Aliquando, amplius, maxime, nefarie, occulte, obscure, palam. PHRAS.
Molitur magnum aliquid, _il entreprend qqchose de grand_. Nihil medium,
sed immensa omnia volvit animo; rem suscipit, aggreditur, sibi sumit
plenam periculi et laboris. Cf. Magnus. USUS: Moliri alicui calamitatem,
bellum, periculum, insidias, pestem, corruptelam judicii. Moliri semper
aliquid et agere. Moliri e terra naves. Cf. Conor, Contendo.
MŌLĪTĬO, ōnis, f. _Travail difficile_, _entreprise pénible_; _moyens
d’action_. SYN. Machinatio, fabricatio. EPITH. Nova, tanta. USUS: _En
parl. de la création du monde_: Quæ molitio, quæ ferramenta, qui vectes,
quæ machinæ, qui ministri tanti muneris fuerunt? _Quels puissants moyens
d’action, etc._ (_a dû employer l’Architecte du monde_).
MŌLĪTOR, ōris, m. _Celui qui disposé, constructeur_. SYN. Machinator,
fabricator, architectus. USUS: Effector mundi et molitor DEUS, _DIEU
créateur et architecte de l’univers_.
MOLLĬO, is, īvi et ĭi, ītum, ire, a. _Rendre mou, amollir, assouplir_.
SYN. Mitigo, mulceo. )( Durum facio. USUS: Poetæ molliunt animos et
effeminant.
MOLLIS, e, gen. com. _Mou_, _flexible_; _efféminé_. SYN. Tener,
tractabilis, flexibilis, effeminatus. )( Durus. ADV. Nimis. PHRAS.
Homo est nimium mollis et effeminatus, _cet homme est trop mou, trop
efféminé_. Homo est mollitia liquescens et fluens; unguentis oblitus;
vino luxuque languidus; coma calamistrata, quique omnia ad voluptatem
corporis referat; qui unguentis niteat; cui capilli compti, madentes
cincinnorum fimbriæ, fluentes, cerussatæque buccæ; cujus domus cantu et
cymbalis semper personat; bomo cogitationibus mollissimis effeminatus;
enervato animo ac muliebri; mollis natura, cultu mollissimo; cujus
animus umbris, deliciis, otio, languore, desidia dudum infectus. Cf.
Voluptas. USUS: Philosophus mollis, enervatus, languidus. Infima auricula
mollior. Oratio mollior. Modestior et ad præcepta capienda mollior
adolescens.
MOLLĬTER, _Mollement_; _de bonne grâce_. SYN. Cum luxu. )( Duriter. USUS:
1. Molliter ac delicate vivere. Molliter recubare. 2. Quod ferendum est
molliter sapienti, _ce que le sage doit supporter de bonne grâce_.
MOLLĬTĬA, æ, et MOLLĬTĬES, ēi, f. _Sensibilité_, _délicatesse_, _défaut
d’énergie_, _mollesse_. SYN. Mollitudo, teneritas. )( Duritia. USUS:
Civitatis mores lapsi ad mollitiem. Quæ ista animi est mollities.
Ejicienda enim vero hæc mollities animi. Liquescimus fluimusque mollitia.
Cf. Mollis.
MOLLĬTŪDO, ĭnis, f. _Souplesse_, _flexibilité_. EPITH. Spongiæ similis.
USUS: Mollitudo corporis, vocis, pulmonum.
MŌMENTUM, i, n. _Moment_; _poids_, _importance_. SYN. Punctum temporis,
pondus, vis. EPITH. Magnum, parvum, par, perleve. PHRAS. 1. Momento
evanuit, _il disparut en un clin d’œil_. Ad punctum temporis; momento
temporis; puncto temporis; e vestigio temporis evanuit. 2. Res est magni
momenti, _l’affaire est très importante_. Res est, in qua existimatio
agitur; multum in ea re momenti est; magnum habet ea res momentum; agitur
salus multorum, aguntur vectigalia, etc., ea in re; agitur, geritur
negotium anceps et periculosæ plenum aleæ. Cf. Gravis, Magnus. USUS: 1.
Minimis momentis maximæ fiunt temporis inclinationes, _les plus petites
causes amènent les plus grandes variations_. Observare omnia temporis
momenta. 2. Pondus, _valeur_, _prix_, _cas_, _importance_. Res æstimare,
suisque momentis ponderare. Si quid habet momenti commendatio mea. Magno
momento est ad beate vivendum. Nihil in his est momenti. Rei alicui
momentum facere, _faire grand cas de qqchose_. Hujus testimonium propter
turpitudinem vitæ nullius momenti putatur, _son témoignage est considéré
comme de nulle valeur, n’a aucune autorité_.
MŎNĂCHUS, i, m. _Moine_, _solitaire_. PHRAS. Monachus factus est,
_il se fit moine_. Rebus humanis et caducis, vitæ hujus commodis ac
voluptatibus nuntium remisit; omnia vitæ hujus blandimenta abjecit,
deseruit, despexit, conculcavit; rebus mortalibus valere jussis, DEO se
in sacra familia devovit; in sacram ac religiosam se familiam dicavit;
sacræ familiæ instituta professus est; ad religiosorum virorum ordinem
animum appulit; christianæ militiæ sub vexillo ac nomine Sancti N. nomen
dedit; religiosa castra secutus est; in ordinem, sacram familiam S. N.
adscitus, adscriptus, cooptatus est. Religiosæ familiæ se addixit,
sacramento se obligavit, auctoratus est. In familiam sacram, in cœnobium
se contulit religionis causa; in Religiosorum domicilium se inclusit; in
cœnobium se conclusit: ad Christi vexilla confugit, convolavit; religiosæ
militiæ sacramento se obligavit, Christo duce stipendia meriturus. In
familiam se sacram abdidit; inter sacri ordinis homines nomen professus
est; in familiam DEO dicatam aggregatus est.
MŎNĒDŬLA, æ, f. _Choucas_, _oiseau_. Avis monetæ cupida, et sic dicta,
quod aurum furetur. USUS: Non plus aurum tibi, quam monedulæ committebant.
MŎNĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Faire penser à_, _avertir_; _exhorter_,
_engager_; _instruire_. SYN. Admoneo, suadeo, hortor, præcipio, prædico,
auctor sum _vel_ fio. ADV. Acrius, accuratissime, amice, diligenter,
identidem, magnopere, prudenter, recte, sapienter, sero, temere, varie.
PHRAS. 1. Monere non desistam, _je ne cesserai de vous avertir_. Monitis,
consiliis perurgebo; officii te commonere, commonefacere non desistam;
auctor hortatorque tibi ubique adero; instabo monitis, consiliis,
hortatibus; non deero, monebo, prædicabo, denuntiabo, testabor DEUM ac
homines. 2. Monuit me amicus de visendo patruo, _mon ami m’a engagé
à aller voir mon oncle_. Amicus in eam mentem me impulit, eam mentem
dedit, mentem injecit, ut patruum inviserem; amicus auctor mihi fuit,
ut patruum salutarem. Amici admonitu et invitatu patruum accessi. USUS:
Accuratissime me de re monuit. Cf. Hortor, Impello, Incito, Excito.
MŎNĒTA, æ, f. _Surnom de Junon, dont le temple à Rome était le lieu où
on fabriquait la monnaie_; inde metaph. _Hôtel des monnaies_; _monnaie_.
USUS: Juno moneta.
MŎNĒTĀLIS, e, gen. com. _Relatif à la monnaie_, _monétaire_. SYN. Qui
monetam cudit. USUS: Triumviri monetales, _triumvirs monétaires_,
_directeurs de la monnaie_.
Mŏnĭălis, is, f. _Religieuse_. PHRAS. Virgo Christo consecrata; virgo
DEO sacra _vel_ dicata; quæ virginitatis sponsione DEO sese obligavit;
virginitatem suam in perpetuum DEO consecravit; quæ se in sacrarum
virginum collegium abdidit; quæ se a profanarum rerum strepitu, amore
abstractam uni DEO sacras inter virgines devovit; quæ virginitatem suam
uni DEO consecratam religiosos inter parietes conclusit. Cf. Monachus.
MŎNĪLE, is, m. _Collier_, _ornement_. USUS: Monile ex auro et gemmis.
MŎNĬMENTUM et MŎNŬMENTUM, i, n. _Monument_, _souvenir_, _tout ce qui
rappelle le souvenir d’une personne ou d’une chose_. SYN. Memoria,
litteræ, commentarii, moles, opus publicum, tropæum. EPITH. Æternum,
amplissimum, celeberrimum, clarum, gloriosum, gratum, illustrissimum,
immortale, amplissimum, marmoreum, atticum, certum, gravissimum, perenne,
ære perennius. Pauca, plena, præclara, publica, pulcherrima, religiosa,
sempiterna, summa, tecta, vetera. USUS: 1. Cupio, res meas monimentis
litterarum commendari, mandari. Amplissimis monimentis consecrare
memoriam nominis. Monimentis proditum testatumque reperimus. Publicis
monimentis rerum gestarum, annalium monimentis celebrare. Monimentum
statuere, ponere, relinquere, præbere; in animis condere et collocare.
Testimonium ac monimentum virtutis, honoris, gloriæ, rerum gestarum.
2. Sepulcrum, _tombeau_. Sepulcrorum monimenta et elogia. Aditus
monimentorum suorum carminibus exornare.
MŎNĬTĬO, ōnis, f. _Avertissement_, _avis_, _exhortation_. SYN. Admonitio,
monitum. USUS: Monitio acerbitate, objurgatio contumelia vacare debet.
MŎNĬTOR, ōris, m. _Celui qui avertit_, _qui fait souvenir_. SYN.
Admonitor. EPITH. Fatuus. USUS: Cæsar auctor et monitor hujus sententiæ.
MŎNĬTUM, i, n. _Avis_; _conseil_. SYN. Præceptum, monitio. PHRAS. Monitis
tuis parui, _j’ai obéi à vos conseils_. Meæ aures tuis monitis semper
patuere; præcepta nequaquam surdis auribus cecinisti; tuis monitis ac
præceptis ducendum me præbui; tuis monitis auscultavi. Cf. Obedio. USUS:
Tuis monitis et consiliis nitar. Cf. Consilium.
MŎNĬTŬS, ūs, m. _Avertissement_. SYN. Monitio. USUS: Divino monitu.
MONS, tis, m. _Montagne_. SYN. Alpes. EPITH. Communis, altus, apricus,
sacer; altissimi, impendentes, patrii, silvestres, vestiti. PHRAS. 1.
Regio tota undique montes habet, _tout le pays est couvert de montagnes_.
Perpetuis montibus continetur; perpetuo jugo montis asperi et prærupti
includitur; regio cincta, circumvallata montibus; regio circumjectis
montibus tanquam vallo septa. 2. Mons altus, _montagne élevée_. Mons
editi in altitudinem ingentem cacuminis; jugum montis cœlo junctum; mons
in ingentem altitudinem exsurgens, surgens. 3. Mons in acutum cacumen
desinens, _montagne finissant en une cime aiguë_. Mons in angustum dorsum
cuneatus; mons, cujus jugum in acutum cacumen exsurgit. 4. Mons rupibus
horridus, _mont couvert de rochers_. Mons præruptus, saxisque et cotibus
impeditus, mons vastus ab natura et humano cultu. USUS: Infimæ radices
montis, _le pied d’une montagne_. Jugum montium cepit, quorum perpetuum
jugum in Persidem excurrit. Edita montium occupat. Qua se montium jugum
paulatim demittit. Dorsum ejus montis æquum satis, sed angustum.
Danubius molli et clementer edito montis jugo effusus.
Mons Calvariæ, _Le Calvaire_. PHRAS. Mons morientis in cruce Servatoris
nostri memoriæ consecratus. Mons obitu acerbissima Christi morte ad
memoriam insignis.
MONSTRO, as, avi, atum, are, a. _Montrer_, _indiquer_, _désigner_. SYN.
Demonstro, commonstro, ostendo, doceo, patefacio, digitum ad rem, in
aliquem intendo. ADV. Benigne, comiter, non gravate. USUS: Viam erranti
comiter monstrare. Monstrabis, quæ non intelligo. Cf. Ostendo.
MONSTRŌSĒ _vel_ MONSTRŬŌSĒ, _Monstrueusement_, _contre nature_. USUS:
Nihil tam incondite, tam præpostere, tam monstrose cogitari potest, quod
non possimus somniare.
MONSTRŌSUS _vel_ MONSTRŬŌSUS, a, um, _Prodigieux_, _monstrueux_. SYN.
Portentosus. USUS: Monstrosus partus. Vita scriptisque monstrosus.
MONSTRUM, i, n. _Présage divin_; _prodige_, _monstre_. SYN. Portentum,
ostentum, prodigium, errantis in alienos fetus naturæ partus. USUS:
Fœdissimum monstrum, naturæque ludibrium.
MONTĀNUS, a, um, _De montagne_. USUS: Ligures montani, duri et agrestes,
_les Ligures, peuple de montagnards_.
MONTŌSUS _vel_ MONTŬŌSUS, a, um, _Montueux_, _montagneux_. )( Planus.
PHRAS. Montosa regio, _région montagneuse_. Regio præaltis montibus
intersecta, distincta, intersepta; impendentibus ubique montium jugis,
interjectis montibus coarctata. USUS: Aspera et montuosa regio.
MŎRA, æ, _Délai_, _retard_. SYN. Cunctatio, dilatio, prolatio,
procrastinatio, tergiversatio, retardatio, tarditas. )( Celeritas. EPITH.
Justa, longa, minima, multa, parva, utilior, procabilis. PHRAS. 1. Moram
non faciam, _je ne retarderai pas_. Neminem morabor, remorabor; moram
non injiciam; moram non interponam; non retardabo, non extraham vestra
consilia; cunctationem non injiciam; tempus longius non ducam; moram
non producam; non distinebo longius; moram non afferam; non demorabor
vos diutius. 2. Res moram non patitur, _l’affaire ne souffre point de
retard_. Res dilationem non recipit; cunctationem non recipit; dilationem
non patitur. 3. Moram res postulat, _la chose demande un délai_. Res
ipsa locum tempusque dari sibi aptum postulat; res ipsa quodammodo manum
injicit, et paulisper consistere cogit; res ipsa moram et cunctationem
injicit; res ipsa ut aliquid esset moræ, interpellat; intervalli aliquid
sibi dari postulat, moram consiliis creat. 4. Ego ipse non ero in mora,
_pour moi, je ne serai pas en retard_. Mora in me nulla erit; moras non
traham; nihil erit in me moræ; sine mora, abjecta omni cunctatione
adero; non cunctabor. USUS: Ista legatio moram bello afferet. Non modo
non effugium, sed ne moram quidem mortis assequi potuit.
MŌRĀLIS, e, gen. com. _Moral_. USUS: Decet augentem Latinam linguam,
philosophiam moralem appellare, quæ de virtutibus et vitiis, omninoque de
bonis et malis quærit, _mais en enrichissant la langue latine d’un mot
nouveau, il convient de l’appeler morale, cette philosophie qui, etc._
MŌRĀTOR, ōris, m. _Celui qui retarde, qui empêche_. USUS: Adversus unum
moratorem publici commodi, etc., _contre un seul qui faisait obstacle au
bien de l’État, etc._
MŌRĀTUS, a, um, _Qui a telles ou telles mœurs_; _constitué_, _bien
réglé_. SYN. Moribus præditus, perpolitus, constitutus, institutus. ADV.
Bene, mirabiliter. USUS: Bene morata civitas. Institutus, ac bene moratus
adolescens. Cf. Mores boni.
MORBĬDUS, a, um, _Malade_, _indisposé_. SYN. Morbosus. USUS: Morbidum
corpus, pecus. Cf. Debilis, Morbosus.
MORBŌSUS, a, um, _Malade_, _maladif_. SYN. Morbis obnoxius. USUS: Majores
nostri iracundos solos morbosos nominarunt.
MORBUS, i, m. _Maladie_. SYN. Invaletudo, malum corporis, ægrotatio.
EPITH. Difficillimus, gravis, perniciosus, diuturnus, ingravescens,
miser, mortifer, novus, perpetuus, relevatus, senescens, tantus, vetus.
Alieni, insanabiles, odiosi, opinabiles, voluntarii. PHRAS. 1. In morbum
incidit, _il est tombé malade_. In morbum cecidit, delapsus est; morbo
oppressus, correptus; implicitus est; valetudinis quodam genere tentatus
est; in morbum injectus est; eum ingens vis morbi adorta est; in morbum
implicitus est; morbum nactus est; morbo infestari cœpit. 2. Ex morbo
decumbo, _la maladie m’oblige à garder le lit_. Morbo urgeor, impedior,
implicor, teneor, afficior, affligor, opprimor; morbo intabesco; in
morbo cubo; ex gravi diuturnoque morbo infirmus sum; graviter æger sum;
morbo exerceor; incommoda mihi valetudo est; morbo conflictor. 3. Morbus
augetur, _le mal s’aggrave, empire_. Crescit morbus et ingravescit
in dies; ad morbi vehementiam nova in dies fit accessio. 4. Morbus
decrescit, _la maladie diminue_. Laxatur vis morbi; senescit vis morbi,
et remittit; morbi fit inclinatio ad sanitatem. 5. Ex morbo nondum plene
convalui, _je ne suis pas encore complètement rétabli_. Etsi contra
vim gravitatemque morbi contendam, redeunt tamen commotiunculæ aliquæ,
ut malo me liberatum, aut omnino confirmatum dicere non possim; levari
morbo me sentio, nondum ex illa virium debilitate recreari. 6. Ex morbo
convalui, _je suis guéri de ma maladie_. Morbo defunctus sum; morbum
medicamentis depuli, removi; e morbo evasi; recreor ex gravissimi morbi
longinquitate. 7. Morbi latius serpunt, _la contagion gagne au loin_.
Vulgantur contactu in homines morbi; cœlestis ira urbes morbis populatur;
morbi in agrestes irruunt; ingruunt morbi, et vis mali latissime vagatur.
USUS: Senescentis morbi remissio profuit. Vi morbi consumptus est; morbo
exstinctus est, _il est mort de maladie_.
MORDAX, ācis, omn. gen. _Qui mord facilement_; _piquant_; _amer_. SYN.
Aculeatus, dentatus. USUS: Mordax sollicitudo; homo mordax.
MORDĔO, es, mŏmordi, morsum, ere, a. _Mordre_; _chagriner_, _tourmenter_.
SYN. Morsu, dente peto, appeto; perstringo, carpo. USUS: TRANSL. Valde
me momordit epistola tua. Si ignominia pupugit, par pari referam, nec
decrit, quod te mordeat.
MORDĬCUS, adv. 1. _En mordant._ 2. _Au fig. tenir à, persister dans._
SYN. Arcte, tenaciter. USUS: Auriculam mordicus abstulit. Perspicuitas,
quam mordicus tenere debemus, _la clarté, à laquelle nous devons nous
attacher_.
MŎRĬBUNDUS, a, um, _Mourant_, _moribond_. SYN. In exigua spe trahens
animam, moriens. USUS: Moribundum vidistis illum. Cf. Assisto.
MŌRĬGĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Condescendre à_, _être complaisant_.
SYN. Morem gero, obsequor, satisfacio, obsecundo. USUS: Voluptati aurium
morigerari debet oratio, _le style doit flatter l’oreille_. Cf. Obedio.
MŎRĬOR, ĕris, mortuus sum, mori, d. _Mourir_. SYN. Emorior, occido,
intereo, decedo, animam ago, mortem obeo, mortem oppeto, de vita decedo;
e vita discedo, recedo, migro, emigro, demigro, excedo; vitam cum morte
commuto; vitam amitto; extremum vitæ spiritum edo; vitam desero; ab
hominibus demigro; ago supremum vitæ diem; extremum vitæ diem morte
conficio; morte occumbo; diem obeo; de vita exeo; naturæ concedo,
satisfacio; e corpore excedo, emigro; morte occumbo; finem vitæ facio;
animam efflo; vitæ cursum, vitæ curriculum conficio; morte deleor;
animam, vitam edo; vita fungor; naturæ cedo; e vita cedo; fato concedo;
mortalitatem, supremum diem expleo; fato perfungor; ex conspectu hominum
morte decedo; rebus humanis eripior; ad DEUM excedo; de medio excedo;
vitam pono; mortem cum vita commuto; vitam reddo; spiritum reddo; e
vita tanquam ex theatro exeo; e vita, e medio abeo; ex his tenebris ad
sempiternam lucem excedo; morti occumbo; occido et exstinguor; istis
corporis custodiis liberor; animas corporis se vinculis relaxat; vita me
deserit; anima me relinquit; letum oppeto; morte defungor; naturæ debitum
reddo; mors me occupat; mors me aufert. PHRAS. 1. Ex morbo mortuus
est, _il est mort de maladie_. Morbo absumptus est; vis morbi hominem
consumpsit; vitam homini ademit; vitam abstulit: vi morbi oppressus
vitam amisit; morbo exstinctus est; morbo naturæ debitum reddidit. 2. Ex
vulnere mortuus est, _sa blessure l’a fait mourir_. Prolapsus in vulnus,
moribundus cecidit; multis vulneribus confectum anima, ultimus spiritus
defecit, recepto altius ferro exspirans corruit; vitam in vulnere posuit;
sauciatum telo, spiritus pariter ac sanguis liquit; accepto vulnere
animam deposuit; linquente spiritu pariter ac sanguine moribundus in arma
procubuit. Vulnus vitæ finem attulit; sub oculis hostium vitam profudit;
vitam finivit. 3. Mortuus est senex admodum, _il est mort dans un âge
très avancé_. Naturæ modum explevit; naturæ cessit, concessit; naturæ
satisfecit; naturæ debitum reddidit; natura ipsa hominem consumpsit;
corpus senectus solverat; naturæ dissolutione exstinctus est; diem suum
non immatura morte obiit; mortalitatem explevit; vivendi curriculum a
natura concessum confecit. 4. Pie sancteque mortuus est, _il est mort
en bienheureux_. Plenus recte factorum gloria ad DEUM excessit; ex
vitæ hujus tenebris ad sempiternam lucem excessit; de vitæ statione
discessit; in cœlum migravit; in vivis, inter vivos esse desiit; ad
beatam immortalitatem demigravit; e custodia corporis evolavit; ereptus,
exemptus rebus humanis in cœlum abiit; amorem hujus lucis immortalium
spe bonorum lætus projecit, et ad divinum illud animorum concilium
plenus meritis migravit; diem supremum, omnibus morientium præsidiis
comparatus ad vitæ exitum, sacris mysteriis rite procuratus et expiatus,
rite munitus et confirmatus, pie religioseque confecit. 5. Repente
mortuus est, _il est mort tout à coup_. Mora hominem repente occupavit,
abstulit, subita morte correptus est; supremus eum dies ante occupavit,
quam instare crederet; morte repentina oppressus, ereptus est; nihil
cogitantem vita deseruit, anima reliquit; vis repentina mortis sustulit.
6. Si mori fors ante contingeret, _s’il m’arrivait de mourir auparavant_.
Si quid me fieret; si quid humanitus accideret; si me fatum præriperet.
Si quid mihi accideret; si mors ante obreperet. 7. Libenter pro patria
moriar, _volontiers je donnerai ma vie pour mon pays_. Libenter pro
patria vitam profundam, vitam reddam; spiritum, quem naturæ debeo, patriæ
reddam; pro patria morti occumbam; libenter pro patria fatum excipiam;
patriæ sanguinem meum largiar; impendam libenter meum patriæ spiritum;
pro patria ingenti animo letum oppetam. 8. Cupio mori, _je désire
mourir_. Cupio e vinculis corporis elabi, evolare; cupio relictis rebus
mortalibus ad exoptatam immortalitatem discedere; cupio ad vitæ metas
pertingere, ex hoc carcere emitti; e vitæ hujus ærumnis ac calamitatibus
morte abduci; de vita exire; lucis hujus usuram reddere; ab hoc exilio ad
illam bonis omnibus affluentem regionem transire. 9. Omnibus moriendum
est, _tous les hommes doivent mourir_. Mors omnibus impendet; omnia
hac lege creata sunt ut morte deleantur, exstinguantur; mortem nemo
effugiet; omnibus ad mortem irrevocabili decreto decurrendum est; suprema
necessitas omnibus est subeunda. USUS: Sapientissimus quisque æquissimo
animo moritur.
MŎROR, aris, atus sum, ari, d., n. et a. _S’arrêter_, _séjourner_;
_tarder_. SYN. Cunctor, in mora sum; maneo, commoror. ADV. Diutius,
parum, valde. PHRAS. 1. Nescio, quamdiu Venetiis moraturus sim, _je ne
sais combien de temps je resterai à Venise_. Nescio quantum temporis
positurus sim, quot mensium mea Venetiis commoratio futura sit; quantam
moram Venetiis facturus sim; quanto tempore Venetiis detinendus sim. 2.
Alia ex aliis me morantur, _mille choses m’arrêtent, me retiennent_.
Moram injiciunt; distinent me alia ex aliis; alia ex aliis me tenent,
remorantur. Cf. Mora. USUS: 1. Brutus valde moratur, non tergiversans sed
exspectans. 2. Impedio, retardo, moram affero, _arrêter_, _retarder_. Non
morabor te quin mox conscendas. Cf. Differo.
MŌRŌSĒ, _Avec une humeur chagrine_, _morose_. SYN. Fastidiose, importune.
USUS: Piso iracundius respuebat ineptias hominum, sive morose, sive
ingenuo liberoque fastidio.
MŌRŌSĬTAS, ātis, f. _Humeur chagrine, difficile_. SYN. Difficultas. )(
Comitas, humanitas. EPITH. Inutilis, odiosa. USUS: Ne irascamur importune
petentibus, ne in morositatem inutilem et odiosam incidamus, _ne
témoignons pas notre mauvaise humeur contre les solliciteurs importuns,
de peur de nous faire des ennemis sans nécessité_.
MŌRŌSUS, a, um, _Capricieux_, _chagrin_, _fantasque_. SYN. Difficilis,
inhumanus, importunus. )( Facilis, comis. USUS: Senes anxii sunt, morosi,
iracundi, difficiles. Mulier stomachosa et submorosa. Cf. Durus, Asper,
Inhumanus.
MORS, mortis, f. _Mort_. SYN. Interitus, occasus, fatum, letum, exitus,
discessus, supremus alicujus dies, excessus e vita, dissolutio naturæ.
EPITH. Acerba, atrocior, beata, bellica, peregrina, bona, certa,
communis, consentanea vitæ, crudelis, miserabilis, divinior, dubia,
extrema, fatalis, fœda, gloriosa, fortunata, fraterna, matura, honesta,
indigna, immatura, levior, media, melior, misera, nefaria, paterna,
perniciosa, propinqua, repentina, teterrima, stabilis, subita, turpis,
voluntaria, vulgaris. USUS: Mortem alicui minitari, _menacer de mort_.
Mortem alicui afferre, offerre, morte afficere, mulctare, _donner la
mort_. Ad mortem mittere, dare aliquem, _envoyer à la mort_. Mortem sibi
accelerare, mortem sibi consciscere, _se suicider_. Mortem oppetere,
obire, cum vita commutare, morte deleri, _mourir_. Cf. Morior.
MORSŬS, ūs, m. _Action de mordre, morsure_. EPITH. Acer, immanis,
viperinus, ulceratus. USUS: Acer morsus doloris.
(Mortale peccatum, VULG.) _Péché mortel_. Crimen mortiferum, letiferum,
capitale; letalis noxa, letalis noxæ piaculum, pestifera animi macula.
Cf. Pecco.
MORTĀLIS, e, gen. com. _Mortel_, _sujet à la mort_. SYN. Morti obnoxius,
dissolubilis. )( Immortalis. USUS: Mens soluta et libera, segregata ab
omni concretione mortali. Pro mortali conditione vitæ immortalitatem
estis consecuti. Sciebam me genuisse mortalem. Cf. Homo.
MORTĀLĬTAS, ātis, f. _Mortalité_. SYN. Mortalis vitæ conditio, naturæ
communis fragilitas. USUS: Omne, quod ortum est, mortalitas consequitur.
Multa illi supra mortalitatem sunt attributa.
MORTĀRĬUM, ĭi, n. _Mortier_. USUS: Contundere in mortario.
MORTĬFER, ĕra, ĕrum, _Mortel_, _qui cause la mort_. SYN. Pestifer,
perniciosus, letalis, mortem afferens. )( Salutaris. USUS: Morbus, plaga,
vulnus mortiferum.
Mortĭfĭcātĭo, ōnis, f. _Mortification_. Corporis afflictatio, asperitas
vitæ voluntaria.
Mortĭfĭco, as, are, _Mortifier_. Corpori ægre facio, acriter mihi impero;
arcte et contente me habeo; noxias frango cupiditates; duriter ac
inclementer me tracto; genium defraudo. Cf. Domo, Edomo, Disciplina.
MORTŬUS, a, um, _Mort_, _décédé_, _défunt_. SYN. Morte deletus,
consumptus; fato perfunctus; sensu ac vita carens. ADV. Brevi, intestato,
omnino, proxime, repentino, acerbe. USUS: A mortuis excitare. Infra
mortuos amandare.
MŌRES, rum, m. pl. _Mœurs_, _caractère_. PHRAS. 1. Est optimis moribus
adolescens, _ce jeune homme a un caractère excellent, des mœurs
irréprochables_. Moribus est gratissimis et humanissimis; natura sanctis
et religiosis; modestis, et ad capienda præcepta mollioribus; summa
facilitate et comitate; mira facilitate et jucunditate naturæ. Mitis
ingenii juvenis est, moribus placidis, liberalibus, summa suavitate
temperatis _vel_ conditis; ingenui, placidi et comiter facilis multa
documenta sunt; singulari est morum elegantia; cultissimis est moribus
et omni humanitate perpolitis. 2. Moribus est malis, _il a des mœurs
dépravées_. Pravis est moribus et protervis; barbaris et immanibus;
corruptis et perditis; violento est ingenio, et indomito; summa est
ingenii asperitate; homo est effuse petulans, nequam et improbus;
protervus, petulans, ignavus; homo semissis, _homme sans valeur, qui ne
vaut pas deux sous_. 3. Ad mores suos cito rediit, _il est vite revenu à
ses mauvaises habitudes_. Cito rediit ad ingenium; recepit se ad ingenium
suum; in eamdem vitam revolutus est; ad pristinam vitæ consuetudinem
revertit, se retulit, revocavit. 4. Mores deficiunt, _les bonnes mœurs
s’en vont, la corruption s’accroît_. Desident mores, labuntur; ire
cœperunt præcipites; disciplina morum paulatim fluere ac inclinari cœpit.
Cf. Disciplina. USUS: Aliquem in suos mores formare, _former quelqu’un à
son image_.
MOS, mōris, m. _Conduite_, _usage_, _coutume_. SYN. Consuetudo,
institutum, ritus, disciplina, usus, modus. EPITH. Accusatorius,
antiquus, austerus, civilis, communis, conscius, perversus, usitatus,
verus, novus, patrius, domesticus, regius, rhetoricus. Amabiles, boni,
modesti, commodi, corrupti, dispares, extremi, faciles, feri, grati,
immanes, improbi, imperiti, barbari, justi, integri, religiosi, timidi,
mali, molesti, perditi, rustici, suaves, severi, temperati, feri.
PHRAS. 1. Moris est, _il est d’usage, c’est l’usage_. In more est; in
more positum est; more comparatum, confirmatum est; consuetudo fert;
consuetudinis hoc est; consuetudo est, mos est; mos obtinuit; mos fert;
more receptum est; jam inde a majoribus consuetudo tenet, obtinet,
ita fert; vetus hoc est, ut, etc. 2. Morem suum servat, _il garde ses
habitudes_. Instituto suo utitur; institutum suum tenet, servat; solemne
suum servat; morem suum obtinet, tenet, retinet; propositum suum tenet;
institutum suum sequitur; antiquum obtinet. USUS: Hoc factum est more
et modo. In more majorum id non fuit. Meo more agam. More barbarorum
fungi, _agir en barbare_. Abhorret id a more nostro, _cela est contraire
à nos usages_. Decedere de more et instituto, _abandonner les anciennes
coutumes_. Revocare veterem morem, _ramener une vieille coutume_. Morem
inducere, in morem aliquid inducere, transferre, perducere, _faire passer
qqchose en coutume_. Morem eum posteri acceperunt, _leurs descendants ont
adopté ces usages_. Tenues reliquiæ pristini moris hærent, _il ne reste
plus que des vestiges des anciennes coutumes_. Mos ille ac consuetudo
inveteravit, _cette habitude s’est enracinée_. Non recedam a more et
consuetudine, _je n’abandonnerai pas mes coutumes et mes habitudes_.
Morem alicui gerere, _faire les volontés de qqn_. Cf. Consuetudo.
MŌTĬO, ōnis, f. _Mouvement_, _impulsion_. SYN. Motus, commotio. EPITH.
Continuata, perennis, transversa, dispar, suavis. USUS: 1. Orbium
cœlestium motio. 2. Affectus, motiones animi, _les mouvements_, _les
passions de l’âme_.
MŌTŬS, ūs, m. _Mouvement_, _agitation_. SYN. Motio, agitatio, impulsus.
)( Status. EPITH. Acerrimus, alienus, asper, celer, certus, necessarius,
constans, deformis, divinus, dulcis, externus, igneus, inanis, incertus,
incredibilis, interior, jucundus, magnificus, minimus, naturalis,
novus, opinabilis, oratorius, pronus, obliquus, supinus, repentinus,
sempiternus, solutus, temerarius, turbidus, venustus, voluntarius.
Accommodati, admirabiles, aversi, uberes, acuti, constantes et rati,
dispares, dissimiles, finiti, æquabiles, inimici, non temperantes,
liberi, magni, odiosi, palæstrici, mediocres, soluti, vagi, turbulenti,
volucres. USUS: 1. DEUS motum dedit cœlo. Animalia motu cientur
interiori. In maximis motibus et mutationibus cœli. 2. Affectus,
perturbatio, commotio, _mouvements de l’âme, pensée, idée, passion_.
Magnos animorum motus efficere. Motus animi rationi obtemperantes. Motus
cogitationis celeriter agitatus. Nunquam animus agitatione motuque
vacuus est. 3. Concursus, turba, tumultus, _mouvement politique, émeute,
révolution_. In quo motu temporum, quanta conversione rerum versamur!
Catilinæ insanos motus cohibuit, compressit. Motum concitare, moliri.
Motus Reipublicæ afferre. Magno res in motu est. (Motu proprio, VULG.),
_de son propre mouvement_. Latine: sua sponte.
MŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. et n. _Mouvoir_, _mettre en mouvement_;
_exciter_, _causer_, _produire_; n. _Se mouvoir_. SYN. Cieo, agito,
impello, pello, verso, ago; efficio, excito; allicio, pellicio, induco.
ADV. Conjuncte, leviter, longius, magnopere, mirabiliter, necessario,
permultum, valde, vehementius, acute, constanter, dulciter, facile,
fortuito, immoderate, inaniter, jucunde, libere, mediocriter, non
ita placide, solute, peracute, tardius, vehementer, velociter, vere.
PHRAS. 1. Movit oratione sua hominum animos, _son discours a remué les
auditeurs_. Animos flexit; animos incendit, accendit; motum animis
attulit; mentes hominum allexit, voluntates impulit, quo volebat.
Valebat ejus oratio ad fingendas hominum voluntates, et quo vellet,
ducendas; valebat ad motus inflammandos. Motus animorum ita miscuit,
sensus mentesque hominum ita pertractavit, nemo ut resisteret; flexit
mentes hominum fregitque ejus oratio; uno sermone animos omnium, quo
vellet, perduxit. Perculit animos ejus oratio, et in audientium animis
aculeum defixit, reliquit. Ad stimulandos hominum animos aculeum habuit
ejus oratio; ita percussit ac quatefecit hominum animos, tanquam in ejus
manu omnium voluntates essent; ad sententiam suam populi animos deduxit;
in suam sententiam omnium mentes oratione convertit. 2. Motus sum ejus
precibus, _ses prières m’ont touché_. Adductus precibus, impulsus
lacrimis, invitatus, inductus precibus cessi. USUS: 1. Ursere illi, ut
nos loco moverent. 2. Abduco, _ébranler_. Movere aliquem de sententia.
Senatu movere. 3. Muto, _changer qqche_. Tot annorum possessiones movere
intutum. 4. Discedo, _s’éloigner_, _quitter_. Ne te Roma moveris. 5.
Sollicito, _exciter_. Multa me movent in discessu. 6. Allicio, invito,
hortor, _inviter_. Illa me causa movet. 7. Efficio, excito, _produire_,
_causer_. Clamores, risus, lacrimas, hominum studia, suspicionem movere.
Cf. Persuadeo.
MOX, _Bientôt_. SYN. Quam mox, ocius, statim. USUS: Mox revertor. Cf.
Statim.
MŪCRO, ōnis, m. _Pointe aiguë_; _pointe de l’épée_. EPITH. Cruentus,
tribunitius. USUS: Hic est mucro defensionis meæ. Censorii stili mucro.
Mucrones jam in civium jugulis fixos rejecimus.
MŪGĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Perdre le temps_, _lambiner_. SYN.
Cunctor, moror, dissimulo, verbum antiquum.
MŪGĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, n. _Mugir_, _beugler_. SYN. Boo.
MŪGĪTŬS, ūs, m. _Mugissement_, _beuglement_; _bruit_, _grondement_.
USUS: Terræ mugitus et fremitus. Mugitus ciere, edere. Mugitibus implere
viciniam.
MŪLA, æ, f. _Mule_. USUS: Mulæ partus mirabilis, quia rarus.
MULCĒO, es, mulsi, mulsum, ere, a. _Caresser_; _adoucir_, _apaiser_. SYN.
Permulceo, lenio. USUS: Carmina mulcent mentes. Cervix mulcetur dextera.
Cantu cervi mulcentur.
MULCTA et MULTA, æ, f. _Peine_. SYN. Pœna. USUS: Mulctam alicui dicere,
irrogare, ab aliquo petere, _infliger une amende_. Mulctam remittere,
condonare, mulcta gratiam facere, _remettre une peine_. Cf. Pœna.
MULCTĀTĬO, ōnis, f. _Punition_. SYN. Direptio. USUS: Misera mulctatio
bonorum, exilium civium.
MULCTĀTĬCĬUS, a, um, _D’amende_. USUS: Mulctatitia pecunia.
MULCTO et MULTO, as, avi, atum, are, a. _Punir par une amende_,
_infliger une peine_. SYN. Mulcta afficio, punio, mulctam irrogo. ADV.
Crudelissime, male. USUS: 1. Morte mulctare reos, exilio. 2. Male
accipio, male tracto, _maltraiter_. Discessit ab oppugnatione male
mulctatus. Mulctatus virgis, fustibus. Cf. Punio.
MULGĔO, es, si, sum, ere, a. _Traire_. SYN. Lac e mammis exprimo. USUS:
Mulgere oves. Mulgere hircos; de re palam absurda, _traire les boucs_,
_c. à d._, _tenter une chose impossible_ (PROV.).
MŬLĬĒBRIS, e, gen. com. _De femme_; _mou_, _efféminé_. SYN. Femineus,
mollis, effeminatus. USUS: Mundus muliebris. Forma muliebris. Sententia
muliebris et enervata.
MŬLĬĒBRĬTER, _A la manière des femmes_, _comme une femme_. SYN.
Effeminate. USUS: Lamentis se et lacrimis muliebriter dedere. Nequid
muliebriter et serviliter faciamus.
MŬLĬER, ĕris, f. _Femme_. SYN. Femina. EPITH. Ægra, ærumnosa, aliena,
amens, avara, audax, beata, nobilis; consularis, copiosa, locuples,
crudelis, importuna, deterrima, digna, dives, felix, furiosa, gravida,
ignota, immoderata, imperita, ingeniosa, insana, libera, libidinosa,
misella, misera, molesta, nefaria, nobilis, nota, optima, pecuniosa,
propinqua, proterva, seditiosa, suavis, temeraria, procax, irata, timida
Beatissimæ, castiores, miseræ, formosæ, inornatæ. PHRAS. 1. Mulier
importuna est, _cette femme est insupportable_. Mulier abundat audacia,
consilio et ratione deficitur; mulier est proterva, seditiosa, parvis
rebus sæpe mobilis; mulier est ex earum numero, quæ impotenti naturæ
frenos dant, nullumque licentiæ modum faciunt, quæ indomitæ et animi
impotes feruntur. 2. Mulier est præstans, _cette femme est remarquable_.
Feminarum præstantissima, spectatissima, primaria, lectissima; virilis
animi femina; matrona gravis et spectata. USUS: Mulierum famam ut
multorum oculis lux clara custodiat, diligenter sanciendum est. Mulieres
omnes propter infirmitatem consilii, majores in tutorum potestate esse
voluere.
MŬLĬĔRĀRĬUS, a, um, _De femme_. USUS: Manus mulieraria, _troupe de
femmes_.
MŬLĬERCŬLA, æ, f. _Faible femme_, _femmelette_; _femme du commun_. EPITH.
Impura, deterrima, publica. USUS: Bellum cum mulierculis gestum. Ista
quidem pueris et mulierculis grata sunt.
MŪLĬO, ōnis, m. _Muletier_. SYN. Qui mulos agit, agaso. USUS: Mulionem
agere.
MŪLĬŌNĬUS, a, um, _De muletier_. USUS: Penula mulionia.
MULLUS, i, m. _Rouget_, _mulet_. Genus piscis. USUS: Mulli barbati in
piscinis sunt.
MULSUM, i, n. _Vin mêlé avec du miel_. SYN. Potio e melle vinoque
confecta. USUS: Calicem mulsi ei impingamus, ut plorare desinat.
MULTĬFĂRĬAM, _Dans beaucoup d’endroits_. SYN. Multis locis. USUS: Aurum
multifariam defossum, _or enfoui en différents endroits_.
MULTĬFORMIS, e, gen. com. _Qui a plusieurs formes_, _varié_. SYN. Varius,
diversus. USUS: Principis qualitates sunt variæ, et quasi multiformes.
MULTĬJŬGUS, a, um, et MULTĬJŬGIS, e, gen. com. _Attelé avec plusieurs_,
_multiple_, _nombreux_. SYN. Multus et varius, multiplex. USUS:
Multijugas epistolas simul accepi, _j’ai reçu plusieurs lettres ensemble_.
MULTĬMŎDIS, _De beaucoup de manières_. SYN. Multis modis. USUS:
Multimodis sum circumventus.
MULTĬMŌDUS, a, um, _Varié_, _divers_. USUS: Multimoda ars.
MULTĬPLEX, ĭcis, omn. gen. _Multiple_, _varié_; _nombreux_;
_considérable_. SYN. Multus, varius, copiosus. USUS: Varia multiplexque
natura. Genus orationis vagum et multiplex. Anceps et multiplex verbi
potestas. Multiplex et tortuosum ingenium.
MULTĬPLĬCĀBĬLIS, e, gen. com. _Multiplié_, _nombreux_. SYN. Multiplex.
MULTĬPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Multiplier_, _augmenter_. SYN. Augeo.
USUS: Aucto exercitu multiplicatis auxiliis, multiplicata cum gloria
redii.
MULTĬTŪDO, ĭnis, f. _Multitude_, _foule_. SYN. Frequentia, celebritas,
turba, cœtus, caterva, populus, vulgus, corona, manus, chorus, colluvies.
EPITH. Armata, concitata, congregata, domestica, egens, imperita,
incredibilis, indocta, infima, infinita, innumerabilis, magna, miranda,
repentina, splendidior, tanta, turpis, urbana, universa. USUS: Hominum
multitudinem congregare, cogere. Quanta multitudo, quanta vis hominum!
Multitudo beneficiorum. Cf. Copia, Numerus.
MULTO, _Bien_, _beaucoup_, _de beaucoup_. SYN. Longe, multis _vel_
omnibus partibus, non paulo, haud paulo, impendio, longo intervallo.
USUS: Multo doctior. Meo judicio multo stare malo, quam aliorum.
MULTUM, _Beaucoup_, _souvent_, _longtemps_. SYN. Valde, sane, non parum,
sane quam; nescio, quid. )( Parum. USUS: Res diu multumque agitata.
Multum ad salutem alicujus conferre.
MULTUS, a, um, _Nombreux_, _en grand nombre_. SYN. Multiplex, frequens,
non pauci. ADV. Ita, ut, non ita, non parum, quam minime, nimis,
fortasse, valde, minus. PHRAS. 1. Multi affuere, _ils vinrent en grand
nombre_. Frequentes, conferti aderant; magnus numerus erat eorum, qui
præsentes interfuere; multitudo hominum forum inundaverat, impleverat. 2.
Multa et varia erant consilia, _les avis étaient nombreux et différents_.
Mille indies nova consilia; sexcenta erant de re consilia. Longum sit
explicare quot in sententias abierint senatores; plura, quam pro numero
senatorum, erant consilia; quot capita, tot erant sententiæ; plura
pene consilia, quam capita numerabantur. USUS: 1. Multæ et magnæ res.
2. Præclarus, _grand_, _illustre_. Tuum nomen multum est in his locis.
3. Prolixus, longus, nimius, _long_, _diffus_. Multus est in laudando.
Multus sermo, ad multum diem extractus. Ne in re tenui multus ac insolens
sim, _pour n’être pas trop long_.
MŪLUS, i, m. _Mulet_. USUS; Mulus clitellarius. Mutuum muli scabunt
(PROV.), _ce sont deux mulets qui se grattent, en parl. de deux personnes
qui se louent mutuellement_.
MUNDĀNUS, a, um, _Du monde_, _de l’univers_. SYN. Mundi civis et incola.
PHRAS. 1. (Res mundanæ, VULG.), _choses de la terre_. Res caducæ,
perituræ, fugaces, profanæ, inanes, infimæ, mortales, humanæ, fluxæ res
et fragiles. 2. (Homo mundanus, VULG.), _mondain_. Homo rerum fluxarum
blandimentis implicitus; humanæ vitæ deliciis ac commodis impense
deditus; illecebris vanarum oblectationum captus, et irretitus; qui
res fugaces et caducas ardenti studio persequitur; omnibus humanæ vitæ
voluptatibus obsequitur. USUS: Socrates rogatus, cujas esset? mundanum se
dixit, nempe mundi civem et incolam. Cf. Mundus.
MUNDĬTĬA, æ, f. _Propreté_. SYN. Elegantia, lautitia. EPITH. Non odiosa.
USUS: Adhibenda est munditia, non odiosa, nec exquisita nimis, _il faut
avoir une propreté, une élégance qui ne dégénère pas en insupportable
recherche_.
1. MUNDUS, a, um, _Propre_, _élégant_. SYN. Elegans, lautus. )( Sordidus.
USUS: Vir mundus et elegans.
2. MUNDUS, i, m. _Monde_, _univers_. SYN. Orbis terrarum, orbis
universus, rerum universitas; pulcherrimum naturæ regnum; orbis theatrum;
universitas rerum, qua omnia continentur; natura universa; mundi moles;
civitas communis mortalium atque immortalium. EPITH. Æternus, amens,
sapiens, aptus, beatus, bonus, pulcher, salutaris, ornatus aspectu,
constans, communis, disertus quidem, et mathematicus et musicus, omnium
doctrinarum eruditus, postremo philosophus; expers consilii, globosus,
immensus, immundus, parum mundus, levis undique, æquabilis et a medio
ad summum par, perfectus et absolutus, litterratus, melior, mortalis,
sempiternus, præditus animo et sensibus, rotundus, ardens, pulcher,
quietus, similis, singularis, unigenus, omnium rerum, quæ naturæ
administrantur, seminator et parens et educator atque auctor, universus,
stabilis, volubilis. PHRAS. 1. (Sic agitur in mundo, VULG.), _ainsi on
se conduit dans le monde_. Sic est vita hominum; sic vivitur; sic natura
comparatum est; ita fert hominum consuetudo; sic sunt homines. 2. Quamdiu
mundus stetit, _depuis la création du monde_. Post natos homines; post
hominum memoriam; post natum hominum genus. 3. Quamdiu mundus stabit,
_jusqu’à la fin du monde_. Dum genus hominum erit. 4. Quidquid in mundo
est, _tout ce qu’il y a dans le monde, sous le soleil_. Quidquid cœlum
suo ambitu complectitur; quidquid in se continet orbis terrarum; quidquid
in orbe terrarum est. 5. (Egregie se accommodare novit mundo, VULG.),
_il sait se faire tout à tous_. Mores ex hominum moribus feliciter
effingit; vitæ rationem ad communem vivendi modum belle exigit; vitam
ex usu hominum agit; ex communi lege metitur, ad communem vivendi morem
mores fingit suos. Cf. Sæculum. USUS: Naturam mundi, et pulchritudinem
contemplari. Democritus ait innumerabiles esse mundos. Mundi ætates,
partes.
MŪNĔRO, as, avi, atum, are, a. _et_.
MŪNĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Donner en présent, gratifier de_. SYN.
Largior. ADV. Opipare. USUS: Opipare me muneratus est. Cf. Remuneror.
MŪNĬA, ōrum, n. pl. _Affaires_, _devoirs_, _offices_; _charges
publiques_, _magistrature_. SYN. Munera, onera. USUS: Suis cervicibus
publica munia sustinere. Obire munia. Cf. Officium, Munus, Magistratus.
MŪNĬCEPS, ĭpis, m. _Citoyen d’un municipe_, _d’une ville libre_.
SYN. Civis, popularis, qui e municipio est. EPITH. Honestissimus,
ornatissimus. USUS: Municipes sunt cives Romani suo jure et legibus suis
utentes, muneris tantum cum populo Romano honorarii participes, a quo
munere capessendo appellari videntur.
MŪNĬCĬPĀLIS, e, gen. com. _De municipe_, _municipal_. SYN. Ex municipio.
USUS: Homines municipales et rusticani.
MŪNĬCĬPĬUM, ĭi, n. _Ville municipale_, _municipe_. SYN. Conventus,
colonia. EPITH. Antiquissimum et fidelissimum, frequentissimum,
frequens mœstumque, gratum, grave, firmum, honestum, illustre, immune,
integerrimum, rusticanum, totum. Reliqua, rusticana, vetera. USUS: Scis
cujus municipii sim.
MŪNĬFĬCĒ, _Généreusement_. SYN. Liberaliter, large, prolixe. USUS:
Munifice et large dare aliquid.
MŪNĬFĬCUS, a, um, _Généreux_, _libéral_. SYN. Liberalis, largus. Cf.
Liberalis.
MŪNĪMEN, ĭnis, et MŪNĬMENTUM, ti, n. _Rempart_, _fortification_. USUS:
Illa quoque fossa haud parvum urbis munimentum.
MŪNĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, a. _Entourer un lieu d’une muraille,
fortifier_. SYN. Firmo, confirmo, obvallo, sepio, obsepio; paro, adorno.
ADV. Præclare. PHRAS. 1. Urbem munire, _fortifier une ville_. Firmissimis
præsidiis munimentisque firmare; vallo fossaque cingere; quasi sepimento
aliquo vallare; fossam et alia munimenta urbi circumjicere; aditus
omnes fossis aggeribusque præsepire; novo munimenti genere impedire,
sepire. 2. Castra egregie munita habemus, _notre camp est parfaitement
fortifié_. Castra ita firmavimus, ut nihil tam clausum ad exitus, tam
septum undique, tam tutum ad custodiam nec fieri, aut cogitari possit;
castra ex omni parte præmunita, præsidiis militum tecta, probe obvallata;
munitionibus valida habemus; castra vallo, vallum congestis arboribus
septum habemus, ne qua intrare in munimenta hostis possit. Cf. Munitus.
USUS: 1. Munite communem arcem bonorum, obstruite perfugia improborum.
2. Sterno, facio, _frayer le chemin_. Munire viam sibi ad honores. 3.
Reparo, reficio, _défendre_, _protéger_. Munire alveum, ripam, aditum.
4. TRANSL. Viam et aditum ad aliquem sibi munire. Tueri et munire se
adversus incumbentia discrimina; benevolentia multorum se munire, _se
faire un rempart de l’affection publique_.
MŪNĪTĬO, ōnis, f. _Fortifications_, _ouvrages de défense_, _murs_,
_remparts_. USUS: Operibus et munitionibus sepire urbem. Operis
munitione, et concursu militum, et telorum repulsu submotus hostis.
MŪNĪTŎR, ōris, m. _Celui qui fortifie_, _ingénieur militaire_.
MŪNĪTUS, a, um, _Muni_, _fortifié_, _défendu_. SYN. Septus, vallatus;
armatus, stipatus. PHRAS. 1. Locus natura munitus, _lieu fortifié par
la nature_. Oppidum positu munitum; locus ipso satis positu defensus;
oppidum loci natura tutum a periculo; defendit se ipse locus; ipsa loci
natura facile repellit periculum, in ipso loco satis est ad firmitatem
præsidii; oppidum ingenio situs, locique natura, firmum. 2. Locus arte
munitus, _lieu fortifié par l’art_. Munitum manu oppidum. Munitus opere
locus. Locus munitionibus obseptus; objectis aggeribus a periculo tutus.
Cf. Munio. USUS: 1. Munitus firmissima hominum benevolentia. Urbs natura
ac loco munita, succincta portubus, armata muris. Regulus virtutum
præsidio munitus. Munitus ad vitæ custodiam. 2. TRANSL. Sapientia munitum
pectus gerere.
MŪNUS, ĕris, n. _Don_, _présent_; _service_, _office_, _devoirs_,
_fonctions_. SYN. Donum, beneficium, largitio; officium, provincia.
EPITH. Ædilitium, amplum, gratum, annuum, candidatorium, consulare,
dignum, expletum, divinum, exiguum, extraordinarium, latum, magnificum,
mediocre; perfectum, præclarum, provinciale, proprium, publicum, servile,
sordidum, pristinum, senatorium, certum. PHRAS. 1. Muneribus corrumpi
se sinit, _il se laisse corrompre par les présents_. Muneribus facile
delenitur; pretio sollicitari atque etiam labefactari fides ejus solet;
pretio addictam fidem gerit; est, quem pecunia non oppugnes modo,
sed expugnes; venalem habet pretio fidem; quæstui omnia in illo sunt
venalia, fides, jusjurandum, æquitas. 2. Munus alicui imponere, _imposer
une charge à qqn_. Muneri aliquem præficere, præponere; munus alicui
assignare; partes judicis, quæstoris, etc. dare, imponere; imponere
alicui personam judicis, etc. Provinciam alicui decernere, dare, tradere;
provinciæ, procurationi præficere; procurationem committere. 3. Munus
aliquod gerere, _remplir une fonction_. Munus sustinere, obire, exsequi;
muneri præesse; munere fungi; provinciam habere, sustinere, obire,
administrare; liberaliter dextereque munia obire; procurationem habere;
personam judicis, etc. sustinere, gerere, tenere, tueri; partes judicis
agere. 4. Munus mihi obtigit, _on m’a confié une charge_. Munus mihi
obvenit; mihi mandatum est; ad procurationem ejus muneris vocatus sum;
provincia mihi obvenit; obtigit; provinciam cepi, accepi. 5. Munere
hoc orbatus est, _il a été privé de cette charge_. Munus illi ereptum
est; a procuratione amotus; procuratione privatus; munere exutus est;
ea provincia illi abrogata est; ejus muneris partes illi ereptæ sunt.
6. Muneri suo satisfecit, _il a satisfait aux devoirs de sa charge_.
Munere egregie perfunctus est; munus pro sua et reipublicæ dignitate
gessit; partes eas egregie sustinuit, egit, tuitus est; nihil in eo
munere gerendo officii, nihil diligentiæ desiderari passus est; summam
ex eo munere laudem collegit, tulit, retulit, sibi peperit, comparavit;
officium integre cumulateque præstitit. 7. Hoc tui muneris est, _c’est
votre office_, _cela vous regarde_. Hoc partes tuæ sunt; id tuum est; tui
officii est; tuum id munus est, tuarum id partium est; ad te, ad tuum
officium pertinet, tuæ curationis res ista est; tua ista curatio est.
USUS: Munera dare, largiri, mittere, afferre. Munera sua apud aliquem
bene collocare. Munus concinnare. Munus verbis ornare. Muneribus populum
delinire. 2. Officium, provincia, _dignité_, _emploi public_. Ad munus
aliquem instruere. Muneri præficere aliquem. Munus, partes, personam
Consulis suscipere. Muneri succedere. Munus defugere. Munerum immunitatem
alicui dare. Cf. Donum, Officium, Magistratus.
MŪNUSCŬLUM, i, n. _Petit présent_, _léger don_. SYN. Donum exiguum, tenue
munus. EPITH. Tenue. USUS: Munuscula non ingrata misit.
MŪRĀLIS, e, gen. com. _De mur, mural_. USUS: Tormentum murale, _machine
de guerre pour ébranler les murailles_, _bélier_. Muralis corona,
_couronne murale_.
MŬRĬA, æ, f. _Saumure_, _eau salée_. SYN. Aqua multo sale condita. USUS:
Caro muria condita. Piscis muriæ incoctus.
MURMUR, ŭris, n. _Murmure_, _bruit sourd_; _bruit_, _son_. SYN. Fremitus,
mugitus, strepitus. USUS: Murmur ortum aliorum cum assensu, aliorum
assentientes increpantium.
MURMŬRO, as, avi, atum, are, n. _Murmurer_, _faire entendre des
murmures_; _gronder_. USUS: Fremitus murmurantis maris, _frémissements de
la mer qui murmure_.
MŪRUS, i, m. _Mur_; _rempart_, _le plus souv. au pluriel_. SYN. Mœnia,
paries. EPITH. Firmissimus. PHRAS. 1. Muri pars tormentis dejecta est,
_les machines ont abattu une partie des murailles_. Pars muri tormentis
labefactata est; murorum pinnæ frequentibus tormentorum ictibus detersæ
sunt; pars mœnium tormentis prostrata, diruta, deturbata, aditum hosti
patefecit; verberata crebris tormentorum ictibus mœnia ruinam traxere;
disjecta tormentis mœnia; pars una muri tormentis diruta continentibus
ruinis urbem nudavit; murus cum ingenti fragore procidit; oppidum ruinis
mœnium est patefactum; tormentorum tot ictibus secuta murorum strages;
murorum hiatus; mœnium ruina; quassati muri labes; imposita muris plaga
ruinam impulit. Quassata pars muri ruinam dedit, ruina collapsa est,
ruinam fecit; crebri tormentorum ictus muri ruinam, stragem edidere.
Convulsa tormentorum ictibus mœnia et disjecta sunt. 2. Muros tormentis
ferire, _ouvrir une brèche à coups de canon_. Muros tormentis quatere,
labefactare; munimentorum ruina aditum in urbem moliri; crebris
tormentorum ictibus mœnia verberare; in muros impressionem facere. 3.
Murorum hiatum reparare, _réparer une brèche_. Quassatam muri partem
objectis saxis reficere; mœnium ruinam instaurare; muri labem obducta
raptim lorica defendere; pinnas loricasque ex cratibus attexere; pluteos
vallo addere; desidentem murorum labem pluteis cratibusque reficere,
sarcire. 4. Hostes ex murorum ruina depellere, _chasser les ennemis des
murailles en ruines_. Ad prostrati muri ruinas; ad ruinosam muri labem;
ad quassatum muri hiatum; ad labefactum muri partem hostes irruptionem
molientes arcere; hostem impressionem in munimentorum ruinas facientem
depellere; ex ipsis mœnium ruinis hostem submovere. USUS: Leges
propugnacula et muri sunt tranquillitatis et otii. Muro urbem sepire,
cingere; circumdare. Murum ingentis altitudinis duximus. Facile subruitur
ex imo murus quod cæmenta non calce durata sunt, sed interlita luto,
structuræ antiquæ genere. Murus humilior, et scalis facile superabilis.
MUS, mūris, m. _Souris_, _rat_. USUS: Platonis Politiam nuper mures apud
me corroserunt. Clypei a muribus derosi.
MŪSA, æ, f. _Muse_, _chant_. MŪSÆ, ārum, f. pl. _Les muses_; _sciences_,
_études_. EPITH. Agrestiores, mansuetiores, proximæ, pulchellæ,
superiores. USUS: Cum omnibus Musis rationem habere cogito. Quis tam
aversus a Musis? _Qui est si ennemi des études?_ Quis cum musis, id est,
cum humanitate ac doctrina, non habet commercium? Cum musis commercium
habet unice. Mansuetiores musæ. Cum musis se delectare. Cf. Litteræ.
MUSCA, æ, f. _Mouche_. USUS: Puer, abige muscas. Depellere muscas. Ne
musca quidem.
MUSCŌSUS, a, um, _Couvert de mousse_. USUS: Nihil alsius, nihil muscosius.
MUSCUS, i, m. _Mousse_. USUS: Saxum sæpius volutum non obducitur musco,
_pierre qui roule n’amasse pas mousse_. (PROV.).
MUSĬCA, æ, et MUSĬCE, es, f. _Art musical_, _musique_. SYN. Cantus,
symphonia. PHRAS. 1. Musica valde delector, _j’aime beaucoup la musique_.
Musicæ studio teneor; studio sonorum capior; nervorum vocumque cantibus
delector; fidibus, tibiis modulate canentibus; fidiculis numerose
sonantibus, varietate sonorum; mollissimis et delicatissimis in cantu
flexionibus mirifice delector; pulsis scienter fidium nervis, vocum
gravitate ac varietate concitari animum vehementer sentio. 2. (Ille
textum fecit, ego musicam, VULG.), _il a fait les paroles et moi la
musique_. Ille materiam subjecit, ego modulate illam descripsi; ille
verba, modos ego ac numeros adinveni; voces ille subjecit, ego modis
musicis illigavi. 3. (Interea musica instrumentalis fuit, VULG.),
_pendant ce temps il y eut un concert instrumental_. Interea tibiis
fidibusque modulate canebatur; sub hæc cantus nervorum et tibiarum
personabat; cantatum interea tibiis fidibusque; interea symphonia, pulsis
scienter fidium nervis canebat. USUS: Leges musicæ. Musicam Damon et
Aristoxenus tractaverunt. Cf. Cano.
MŪSĬCUS, i, m. _Musicien_. SYN. Musicis eruditus, symphoniacus, qui voce,
fidibus, etc. canit. USUS: Musici, qui erant quondam iidem Poetæ.
MUSTĀCĔUM, i, n. _Sorte de gâteau où il entrait du vin doux et que l’on
faisait cuire sur des feuilles de laurier_. Cibi genus. USUS: Laureolam
in mustaceo quærere, _chercher une couronne de laurier dans un gâteau au
laurier_, _c. à d._, _se faire valoir par des bagatelles_ (PROV.).
MUSTĒLA, æ, f., _Belette_, _fouine_. USUS: Mustela catulos suos quotidie
transfert.
MUSTUM, i, n. _Moût_, _vin doux_. EPITH. Novum, dulce. USUS: Nova ista
quasi de musto et lacu fervida oratio.
MŪTĀBĬLIS, e, gen. com. _Changeant_, _variable_, _inconstant_. SYN.
Quod habet mutationem. PHRAS. (Valde mutabilis homo est, VULG.), _cet
homme est très inconstant_. Animum ex levibus fortunæ momentis suspensum
gerit; parum constat. Cf. Varius, Inconstans. USUS: Omne corpus mutabile.
Mutabile vulgus. Polypo mutabilior. Sidera mutabili ratione labuntur. Cf.
Varius, Inconstans.
MŪTĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Mobilité_, _mutabilité_. USUS: Inconstantia et
mutabilitas mentis.
MUTĀTĬO, ōnis, f. _Changement_, _variation_. SYN. Permutatio, motus,
conversio, inclinatio. EPITH. Crebra, magna, manifesta, misera,
suspiciosa, imbecillis, minuta, varia. USUS: Optimus est portus pœnitenti
mutatio consilii. Coloris, morum, officiorum mutatio. Mutationes quatuor
temporum. Mutationem moliri, facere, subire. Magnam voluntatis mutationem
afferre.
MŬTĬLO, as, avi, atum, are, a. _Mutiler_, _couper_, _estropier_. SYN.
Diminuo. USUS: Mutilatum exercitum in Galliam duxit. Naso, auribus,
membrorum parte mutilati.
MŬTĬLUS, a, um, _Mutilé_, _tronqué_. SYN. Diminutus, mutilatus. )(
Integer. USUS: Mutila quædam et hiantia loqui, _prononcer des phrases
tronquées, parler sans suite_. Cornibus mutilus.
MŪTO, as, avi, atum, are, a. _Mouvoir_, _déplacer_; _changer_,
_modifier_. SYN. Mutationem facio, permuto, inverto, converto, immuto,
commuto, vario. ADV. Turpissime, leviter, paulatim, repente, valde.
PHRAS. 1. Locum mutavit, non ingenium, _il changea de lieu, non de
conduite_. Nihil de suis institutis immutavit; mores antiquos non exuit,
non correxit; novum ingenium non induit, nec in diversum animum mutavit;
nihil de actionum suarum cursu deflexit; loci mutatione nihil a versus a
prioribus institutis, nec ad alia se consilia contulit, in alios mores
non abivit; commutatio loci quidem facta est, sed ab ingenio suo nihil
variavit. 2. Fortuna mutata est, _la fortune a tourné_. Fortuna jam
verterat; fortuna jam variaverat; fortunæ inclinatio quædam facta erat;
eam rem conversio rerum, et inclinatio temporum secuta est; fortunæ
mutatio in contrarium facta est; paucis diebus magna erat rerum facta
commutatio, ac se fortuna inclinaverat. Res in contrarium verterat. 3.
Mutare consilium, _changer de résolution, de plan, de projet_. Calculum
reducere; decedere de sententia; discedere a sententia. 4. Mutare
ferociam, _changer son naturel sauvage_. De asperitate multum lenire
atque submittere; in mores a veteri asperitate alienos verti; supercilium
remittere, ponere. 5. Tempus concedere ad mutandam sententiam, _accorder
du temps pour changer d’idée_. Tempus dare ad receptum pertinacis
sententiæ. USUS: Pactiones, consilium, genus dicendi, moris, vestem,
sententiam mutare. Civitatem, solum mutare. Nihil mutavit odor, nihil
mutatus est.
MŪTŬĀTĬO, ōnis, f. _Action d’emprunter_, _emprunt_. USUS: Multos minutis
mutuationibus defraudavit.
MŪTŬĒ, _Réciproquement_, _en retour_. SYN. Vicissim, mutuo. USUS:
Officiis mutue respondere, _répondre aux bons offices_.
MŪTŬO, _Mutuellement_, _réciproquement_. SYN. Mutue. USUS: Fac, valeas
meque mutuo diligas.
MŪTŬOR, aris, atus sum, ari, d. _Emprunter qqche à qqn_. SYN. Mutuam
sumo pecuniam; utendum aliquid accipio. ADV. Aliunde. USUS: Orator
subtilitatem e philosophia mutuatur, et vicissim reddit ubertatem
orationis et ornamenta dicendi.
MŪTUS, a, um, _Muet_. SYN. Elinguis, tacitus. )( Loquens, eloquens. USUS:
Civitas fracta malis, muta, debilitata metu. Curia elinguis, mutum forum.
Tempus mutum a litteris. Cf. Obmutesco.
MŪTŬUM, i, n. _Emprunt_. USUS: Pecuniam sumere mutuum.
MŪTŬUS, a, um, _Emprunté_, _prêté_; _mutuel_, _réciproque_. SYN. Par,
æqualiter, respondens. USUS: Pecuniam dare mutuam, sumere mutuam. Mutuas
operas tradere. Beneficentia mutua esse debet. Voluntas mutua. Mutua
inter nos officia. In mutua benevolentia amici conquiescunt.
MY̆ŎPĂRO, ōnis, m. _Sorte de navire léger à l’usage des pirates_. SYN.
Navis piratica, lembus piraticus. EPITH. Perennes, inopes, relicti.
Egregius, pulcherrimus.
MYSTĂGŌGUS, i, m. _Celui qui conduit qqn dans les lieux consacrés aux
mystères_. SYN. Rex sacrorum.
MYSTĒRĬUM, ĭi, n. _Cérémonies secrètes_; _mystère_. SYN. Sacra res
occulta. EPITH. Augustum, tantum. USUS: Hoc tacitum tanquam mysterium
teneas. Mysteria aperire, enuntiare nefas. Epistolæ nostræ multum habent
mysteriorum.
[Illustration]
N
NÆ, _Assurément_. SYN. Profecto, valde. USUS: Næ illi vehementer errant.
NÆNĬA, æ, f. _Chant funèbre_. USUS: Næniæ nomine Græci lugubres cantus
appellant.
NÆVUS, i, m. _Tache sur le corps_. SYN. Corporis macula. USUS: Farina
decocta in aceto nævos tollit.
NAM, _Car_. SYN. Enim, namque, etenim, siquidem, quippe, nimirum,
videlicet, sane.
NAMQUE, _En effet_, _à savoir_. SYN. Siquidem.
NANCISCOR, ĕris, nactus sum, nancisci, d. _Acquérir_, _obtenir_,
_recevoir_, _trouver_. SYN. Invenio, adipiscor, consequor, assequor,
mihi obvenit, offertur mihi. USUS: Si quid firmitatis, virium, laxamenti
nactus fuero. Cf. Acquiro.
NĀRIS, is, f. _Narine_; _au pl._ NĀRES, ĭum, f. _Les narines_, _le nez_.
SYN. Foramen nasi geminum. USUS: Nares semper patent. Fasciculum ad nares
admovere.
NARRĀTĬO, ōnis, f. _Narration_, _récit_. SYN. Rerum gestarum expositio.
EPITH. Aperta, ficta, brevis, probabilis, dilucida, jucunda, longa,
obscura, perspicua, suavis, verisimilis; breves, incredibiles, indoctæ,
molestæ. USUS: Narrationes non historico modo, sed prope quotidiano
sermone exponere, explicare.
NARRĀTOR, ōris, m. _Narrateur_, _conteur_, _historien_. USUS: Imitator et
narrator facetus.
NARRO, as, avi, atum, are, a. _Raconter_. SYN. Rem gestam narratione
expono, demonstro, dico. ADV. Bene, hercule, breviter, diligenter,
dilucide, enodate, graviter, sane et probe, jucunde, male, memoriter,
multum, novissime, probabiliter, venuste, interrupte, ornate, palam,
pervarie. PHRAS. 1. Narratur, _on raconte, on rapporte, le bruit court_.
Traditum memoriæ est; tenet fama; incorruptis rerum gestarum monumentis
traditur; fama est; variorum sermonibus jactatur; fama nascitur,
surgit, manat, percrebescit, dissipatur, peragrat, pervadit urbem,
venit, pervenit ad aures; fama exit de re; memoriæ proditum est. 2. Res
dupliciter narratur, _il y a deux récits différents_. Duplex inde fama
est; duplex inde de re prodita est memoria; variat fama. 3. Rem omnem
ex ordine narrabo, _je vous raconterai tout en détail_. Dicam, eloquar,
aperiam, significabo, exponam, explicabo rem omnem, ut gesta est. Scies,
cognosces, audies ex me, quæ facta sunt. 4. Rem eamdem sæpissime narrat,
_il raconte toujours la même chose_. Rei gestæ narratione aures complet,
implet, obtundit; rem eamdem sæpe auribus inculcat. USUS: Plurima de tuis
narrantem multa voluptate audivi.
NARTHĒCĬUM, ĭi, n. _Vase ou boîte à médicaments, à parfums_. SYN.
Myrothecium. USUS: Medicamenta illa tanquam de narthecio promebat.
NASCOR, ĕris, nātus sum, nasci, d. _Naître_. SYN. Orior, in vitam venio,
introeo, ingredior; ortum habeo, in lucem edor, suscipior, primam lucem
aspicio, lucem accipio, alicujus satu edor, procedo, vitæ lumen adeo, in
lucem prodeo. )( Morior. ADV. De integro, improviso, similiter. USUS:
Suapte sponte nasci. Pestis homini ab homine nascitur. Cf. Orior.
NASSA, æ, f. _Nasse de pécheur_. SYN. Vas vimineum ad capiendos pisces.
USUS: Ex hac nassa exire cupio, non ad fugam sed in spem mortis melioris,
_je veux sortir de cette nasse, de ce mauvais pas_.
NASTURTĬUM, ĭi, n. _Cresson_. RAD. a nasi tormento, ex acri ejus odore.
USUS: Persas negat Xenophon ad panem adhibere quidquam præter nasturtium.
NĂSUS, i, m. _Nez_. USUS: Nasus ita locatus, ut quasi murus oculis
interjectus videatur. Naso suspendere aliquem, _se moquer de qqn_.
Illudere aliquem.
NĀSŪTŬLUS, a, um, _Moqueur_, _railleur_. USUS: Uxor didacula et nasutula.
NĀSŪTUS, a, um, _Qui a un grand nez_; _fin_, _spirituel_, _moqueur_.
USUS: Homo nasutus, _homme fin, avisé, railleur_.
1. NĀTĀLIS, is, m. _Le jour de la naissance_. USUS: Agere diem natalem.
Scripsi hæc natali meo.
2. NĀTĀLIS, e, gen. com. _De naissance_, _natal_. USUS: Natale solum,
Patria. Natalis dies.
NĂTĀLĬTĬA, ōrum, n. pl. _Fête pour célébrer le jour de la naissance_.
USUS: Natalitia dare, celebrare. Natalitia in hortis dedi.
NĀTĀLĬTĬUS, a, um, _Relatif au jour de la naissance_. SYN. Ad natalem
diem pertinens. USUS: Natalitia sidera omnia, _tous les astres peuvent
présider à la naissance_.
NĂTĀTĬO, ōnis, f. _Natation_.
NĀTĬO, ōnis, f. _Nation_, _peuple_. SYN. Gens. EPITH. Eruditissima,
levissima, magna, officiosissima, religiosa, tota; acerrimæ,
bellicosissimæ, cæteræ, communes, deditæ scientiis, exteræ, externæ,
conquassatæ, immanes, inimicissimæ, miseræ, multæ, sociæ, ultimæ. USUS:
1. Cæsar natione Romanus. Erudita Græcorum natio. 2. Ordo, _race_,
_gent_. Tota natio candidatorum. Natio optimatum.
Nativitas Domini, _La Nativité de JÉSUS-CHRIST_. PHRAS. Augustissimus et
omnium, qui post homines natos illuxerunt orbi, faustissimus dies, quo
rerum universarum opifex, DEUS, humanis indutus artubus, ex Matre Virgine
natus est. Ortus natalis Christi Servatoris nostri.
NĀTĪVUS, a, um, _De naissance_; _naturel_, _natif_. USUS: Hujus gentis
domesticus et nativus sensus est. Malum nativum. Verba nativa et
simplicia, quasi sponte nata, _mots racines, radicaux_.
NĂTO, as, avi, atum, are, n. _Nager_. SYN. Trano. PHRAS. 1. Trans flumen
natavit, _il passa le fleuve à la nage_. Flumen natando trajecit;
in adversum littus natatione evasit; flumen transnavit; incubans
cortici nando in littus evasit; secundo primum flumine delatus, brevi
post trajectu, utribus innatans in tutum pervenit; inflati utres eum
transvexere; subivit aquam et fluctus diverberando in littus enatavit;
utribus incubans in adversum littus deferebatur. 2. Sub aqua natavit ad
urbem, _il arriva à la ville en nageant sous l’eau_. Aquam subivit et
occulto lapsu ad urbem usque penetravit. USUS: Natabant pavimenta vino.
NĂTRIX, īcis, f. _Hydre_, _serpent d’eau_. Serpentis genus.
NĀTU, _Par la naissance_, _l’âge, les années_. SYN. Ætate. USUS: Grandis
natu matrona. Natu major, minor. Natu maximus, minimus, stirpis maximus,
etc.
NĀTŪRA, æ, f. _Nature_. SYN. Communis hominum parens, DEUS ipse; provida
solersque mater rerum omnium; vis ingenita, causa intima in rebus
universis; mundi moles, rerum universitas; _item_: Ingenium, indoles,
conditio, status. EPITH. Paulo acrior, admirabilis, angusta, animalis,
antiqua, apta, aspera, beata, mortalis, sempiterna, blanda, cœlestis,
communis, commutabilis, conservatrix, congrua, continuata, depravata,
deterrima, eximia, expers rationis, fera, immanis, fervida, generata,
humida, idonea, ignea, ignota, imbecilla, importuna, impurissima,
inanima, infensa, intelligens, sapiens, invicta, locupletior, quasi
lena sui, mira, mitis, clemens, mortalis, multiplex, firmior, obscura,
præstans, parens, patibilis, perfecta, perpetua, plenior, præpotens,
prolixa, benefica, propria, provida, solers, pulcherrima, recta, simplex,
singularis, socors, spirabilis, superior, tacita, terrena, tristis,
recondita, vana, varia, vitiosa, universa. Dissimiles, divinæ, multæ,
optimæ. PHRAS. 1. Natura parum in te benigna fuit, _la nature à été pour
vous une marâtre_. Naturam expertus es parum liberalem; satis angusta
natura te suis copiis instruxit; suis te bonis abundare natura notuit;
natura sic tecum egit, ut noverca potius, quam mater fuisse videatur;
non optime de te merita est natura; non multum naturæ debes. Non est,
cur naturæ gratias agas. Possum in te quidvis potius, quam naturæ
subsidia laudare. Naturæ bona, quibus abundant alii, in te desiderantur,
requiruntur, non agnoscuntur. Inops es a naturæ bonis; desunt ea, quæ
natura alioquin impertit, largitur præsidia. 2. (Nescio quam nunc
naturam sibi assumat, VULG.), _je ne sais quel caractère nouveau il se
forme_. Nescio, quod novum induat nunc ingenium; in quos mores abeat; in
quos mores se formet; quæ instituta sequatur. Cf. Degenero. 3. Naturam
nactus est bonam, _il a un bon naturel_. Naturæ bonitas in eo eximia,
præclara indoles, humanitas singularis; naturam nactus est eximiam atque
illustrem; naturam fautricem habuit in tribuendis animi virtutibus;
naturæ habitus in eo singularis, ac prope divinus; animus illi e natura
bene informatus; animi ingenium magnarum rerum capax et appetens; iis
bonis, quæ natura data sunt, naturæ donis, naturæ muneribus, animi
dotibus ita ornatus, quidvis ut consequi natura duce posse videatur. 4.
Natura tetrica est, _il est naturellement triste_. Ea est asperitate
naturæ, tam acerba indole ac intractata, nihil ut fingi difficilius ac
morosius possit; tristi est ingenio ac illepido; asper moribus ac natura,
quæ consuetudinem reddit difficilem. 5. (Natura mea talis est, VULG.),
_tel est mon caractère, je suis ainsi_. Ita natura fert mea; in hos mores
me natura finxit; ingenio hoc sum ac indole; ita natura factus sum; sic
homo sum. USUS: 1. Ad majora nos genuit natura. Natura est, quæ mundum
omnem continet ac tuetur. 2. Vis ingenita et potestas rerum, _nature_.
Natura ipsa nos admonet. Ita natura comparatum. Naturæ speculator. 3.
Rerum universitas, mundus, _le monde_, _l’univers_, _l’ensemble des
êtres_. Naturæ fabrica incredibilis. In rerum natura quærenda sunt,
quæ materia, quæ forma. 4. (Essentia, VULG.), _essence_, _qualité
naturelle_. Cujus rei ea vis est, ea natura. Vis et natura justitiæ.
5. Ingenium, mores, _nature_, _naturel_, _caractère_. Victoria natura
insolens. Natura in pueris, ut in spectaculis, cernitur. Homo optima,
tristi, recondita natura. Naturæ asperitas. Ad naturam eximia quoque ars
accedit. 6. Judicium, ratio naturalis, _raison naturelle_. Natura duce
errari non potest. 7. Temperatio, habitudo, _habitude_. Corporis natura
in ægroto cognoscenda est. 8. Ortus, origo, principium, _naissance_. )(
Ars, institutum. Non natura, sed instituto quodam id fit. Natura ita erat
factus, ut, etc. Hæc vitia a natura habet. 9. Status, conditio, cursus,
_cours naturel des choses_. Ea erat natura temporum, is cursus, etc.
NĀTŪRĀLIS, e, gen. com. _Naturel_. SYN. Nativus, innatus, insitus,
a natura profectus _vel_ ortus; secundum naturam, naturæ congruens,
quod a natura est, quod homini naturaliter, insitum est. )( Fucatus,
artificiosus. ADV. Maxime. USUS: Naturalis non fucatus nitor. Milvio
naturale bellum est cum corvo. Quæstiones, res naturales, physicæ.
NĀTŪRĀLĬTER, _Naturellement_, _conformément à la nature_. SYN. A natura,
secundum naturam, natura, ipsius naturæ habitu. USUS: Quod homini
naturaliter insitum est, eo uti decet.
1. NĀTUS, i, m. _Fils_. SYN. Filius. )( Parens, procreator. USUS:
Naturaliter a procreatoribus nati diliguntur. Vox alioquin Poetis
frequentius in usui quam oratoribus.
2. NĀTUS, a, um, _Né_, _issu_. SYN. Ortus, editus, procreatus,
progenitus, prognatus, alicujus satu _vel_ partu editus, in lucem
editus. ADV. Fortuito, necessarie, optime, ex improviso. USUS: Honesto,
amplo, obscuro loco natus; patricio sanguine natus. Scipio ad excidium
Carthaginis natus, aptus, factus; aptus, natus ad omnem eloquentiam.
Quidam ita habiles, ut non nati, sed ab aliquo Deo ficti videantur. Natus
servituti, abdomini.
NAUCUS, i, m. _Chose sans aucune valeur_, _un rien_, _un zeste de noix_.
SYN. Juglandis putamen, res nihili. USUS: Nauci facio, non nauci habeo,
_je ne fais aucun cas_, _je n’attache aucune valeur_.
NAUFRĂGĬUM, ĭi, n. _Naufrage_. SYN. Jactura, quæ fit nave fracta. EPITH.
Æterna, maxima, missa, extrema. PHRAS. Naufragium passus est, _il fit
naufrage_. Navem fregit, naufragium fecit; naufragio interiit; fractæ
navis et fortunarum jacturam fecit; naufragio periit; navis onere suo
plane capta atque depressa est. Navis expulsa atque ejecta fluctu, fracta
est, elisa est; navis hausta mari est; confracta illi navis est; navis
procellis diu quassata, postremo demersa est; navis jactata ventis,
tempestatibus vexata, postremo fluctibus cessit. USUS: 1. Naufragium
reficere, colligere. Naufragio projici, expelli. 2. TRANSL. Calamitas,
_malheur_, _désastre_, _ruine_. In naufragio reipublicæ, fortunarum,
rerum, rei familiaris, patrimonii. Hæc una e naufragio tabula mihi
superest. Tot clarissimorum regum ducumque naufragia considera. Cf. Navis.
NAUFRĂGUS, a, um, _Qui fait ou qui a fait naufrage, naufragé_. SYN.
Naufragio ejectus, mari haustus, qui naufragium facit. EPITH. Natans,
sapiens. USUS: Corpora, saxa naufraga.
NAUSĔA, æ, f. _Mal de mer_, _nausée_. SYN. Stomachi fastidium. USUS:
Navigavimus sine timore et nausea. Ne nauseæ molestiam susciperes æger.
NAUSĔO, as, avi, atum, are, a. _Avoir des nausées_, _mal au cœur_. SYN.
Stomachi fastidio laboro, abhorreo. PHRAS. Nauseo pisces, _je déteste
les poissons_. Fastidio sunt pisces; fastidium stomacho movent, generant
pisces; nauseam movent, afferunt, generant pisces. USUS: Sudet, palleat,
quidlibet, modo ne nauseet, faciat.
NAUTA, æ, _vel_ NĀVĬTA, æ, m. _Navigateur_, _matelot_, _marin_, _pilote_.
SYN. Naviculator, navicularius, remex. EPITH. Inviti, timidi. USUS:
Nautarum alii malos scandunt, alii sentinam exhauriunt, gubernator clavum
tenens ad puppim sedet quietus.
NAUTĬCUS, a, um, _De nautonnier_, _naval_, _nautique_. USUS: Nauticarum
rerum scientia. Nautica impedire ministeria.
NĀVĀLE, is, n. _Chantiers de construction_, _lieu où l’on construisait et
radoubait les navires_. SYN. Armamentarium, locus in quo naves ac opera
navalia fiunt et servantur. USUS: Muri, portus, navalia.
NĀVĀLIS, e, gen. com. _De vaisseau, naval_. USUS: Pugna, disciplina
navalis, bellum navale.
NĀVARCHUS, i, m. _Capitaine_, _commandant de vaisseau_. SYN. Gubernator
et magister navis, navicularius.
NĀVĬCŬLA, æ, f. _Petit bateau_, _barque_. SYN. Parva navis, lembus,
navigiolum.
NĀVĬCŬLĀRĬA, æ, f. _Métier d’armateur_, _commerce maritime_. SYN. Ars
nautica. USUS: Naviculariam facere.
NĀVĬCŬLĀRĬUS, ĭi, m. _Propriétaire de navires_, _armateur_. SYN.
Naviculator, navarchus, navis gubernator.
NĀVĬCŬLĀTOR, ōris, m. _Armateur_. SYN. Navicularius.
NĀVĬGĀBĬLIS, e, gen. com. _Navigable, où l’on peut naviguer_. USUS:
Flumen navigabile.
NĀVIGĀTĬO, ōnis, f. _Navigation_. SYN. Navigationis cursus, cursus
navalis. EPITH. Bona, hiberna, odiosa, longa, hiemalis, portuosa,
perdifficilis, vehementior. USUS: Tandem e diutina navigatione in portum
veni.
NĀVĬGĬUM, ĭi, n. _Toute espèce de navire_, _vaisseau_, _bâtiment_,
_barque_. SYN. Navis. USUS: Proficisci probo navigio, bono gubernatore ac
tranquillitate. Cf. Navis.
NĀVĬGO, as, avi, atum, are, a. et n. _Naviguer_, _voguer_. SYN. Navi,
in navi vehor navem ago. ADV. Bellissime, bene, caute, commode,
considerate, diligenter, expeditius, explorate, feliciter, incommode,
omnino, periculose, prospere, quam cautissime, recte, strenue, tarde,
tardius, temere, tuto, ultro citroque. PHRAS. 1. Tempus est navigandi,
_c’est la saison de naviguer, de se mettre en mer_. Non solum nauta
significat, sed etiam favonius ipse insusurrat, navigandi tempus esse.
Anni tempus navigabile jam præbet mare; nacti idoneum tempus et ventum,
e portu exeamus. 2. Vix navigavimus ex portu, _à peine étions-nous
sortis du port_. Vix navim solvimus; vix oras resolvimus, anchoras
præcidimus, vellimus; vix conscendimus; vix anchoras præcidimus; vix e
portu exivimus; vix e conspectu terræ ablati sumus; vix malum ereximus,
vela pandimus; vix navi profecti sumus; vix in altum vela dedimus; vix in
altum provecta navis; vix anchoras sustulimus; a terra solvimus, vento
nos dedimus. 3. In Græciam navigat, _il fait voile pour la Grèce_. In
Græciam transmittit; in Græciam flectit; in Græciam cursum dirigit; in
Græciam transportatur, cursum tenet, navibus proficiscitur, trajicit; in
Græciam transvehitur, vela dat, vela facit. 4. Ex Austria in Hungariam
navigavit, _il descendit d’Autriche en Hongrie_. Secundo Danubio
descendit, defluxit in Hungariam; secundo flumine in Hungariam delatus
est; secundo flumine bellissime in Hungariam decurrit. 5. Cum prope
Africæ littora navigarem, _quand je côtoyais les rivages de l’Afrique_.
Cum oram Africæ legerem; navi præterveherem; Africæ littus raderem; cum
præter Africæ littus velis ferrer; cum Africæ littus præterveherer.
6. Genuam navigavi, _je suis allé par mer à Gênes_. Ad Genuam navibus
accessi; in portum Genuensem descensionem feci, exscensionem feci; navim
adverti Genuensem in portum; navim appuli, navi appulsus sum Genuensem ad
portum. Cf. Appello.
NĀVIS, is, f. _Vaisseau_, _navire_. SYN. Navigium. EPITH. Bona,
constrata, magna, idonea, inanis, instructa, ornata, longa, maxima,
oneraria, onusta, optima, parva, plena, postrema, pulcherrima, referta,
recta, rostrata, salva, tuta ac fidelis. USUS: Navim ædificare,
comparare, instruere, fabricare, ornare, _construire, équiper un
vaisseau_. Navim conscendere; in navem ascendere, se collocare, _monter
dans un navire_. Navem ex portu educere, _faire sortir un vaisseau du
port, lever l’ancre_. Navem subducere, _tirer un navire sur le rivage_.
Navim ad littus appellere, _toucher terre, aborder_. E navi egredi,
desilire, se projicere, _descendre de vaisseau_. Navem frangere, in ipso
portu evertere, ex maximis turbinibus ereptam in portu amittere, _faire
naufrage_. Navis tormentis hostilibus depressa interiit, _le navire a
péri sous les boulets ennemis_. Navis in vadum illisa est, _le vaisseau
a été brisé sur un écueil_. Naves in vadis afflictantur, eliduntur, _les
navires font naufrage contre les récifs_. Navim reficere laceratam,
colligere de integro, et ornare, _radouber un navire, le réparer_. Naves
firmare, et anchoris infrenare, _mettre le navire à l’ancre_. Naves in
anchoris exspectant, commorantur, _les navires sont à l’ancre_.
NĀVĬTAS, ātis, f. _Empressement_, _zèle_, _ardeur_, _activité_. SYN.
Industria, opera. )( Ignavia. USUS: Navitas tua et animus in rempublicam
est admirationi. Cf. Diligentia.
NĀVĬTER, _Avec zèle, ardeur_. SYN. Strenue. USUS: Naviter dicere,
pugnare. Cf. Diligenter.
NĀVO, as, avi, atum, are, _Faire qqchose avec zèle_; _rendre un service
à qqn_. SYN. Præsto, exhibeo. USUS: Operam alicui et studium navare.
Suffragia alicui, benevolentiamque navare. Navare atque venditare suam
operam alicui.
NĀVUS, a, um, _Empressé_, _soigneux_, _attentif_. SYN. Strenuus, impiger,
industrius. )( Ignavus. Cf. Diligens, applico.
NE, _Ne.... pas_, _non_. SYN. Ut ne, quo ne, neque. USUS: 1. Quidvis age,
dumne abieris. 2. Non, _ne_. Illud ne quis admiretur. 3. Neque, _pas
même_. Ne istius quidem laudis sum cupidus. Nullas a te litteras habeo,
ne famam quidem. 4. An, utrum, _si_. Humine, an sublime putrescat, nihil
interest.
NĔBŬLA, æ, f. _Brouillard_, _vapeur_. USUS: Quasi per nebulam aliquid
videre. Depulsa nebula diem aperuit.
NĔBŬLO, ōnis, m. _Vaurien_, _polisson_; _charlatan_; _dissipateur_. SYN.
Nugator, nequam, qui mendaciis et dolis nebulas offundit et tenebras.
EPITH. Certior, magnus. USUS: Hærebat nebulo, quo se verteret, non
habebat. Cf. Nequam, Malus.
NĔBŬLŌSUS, a, um, _Plein de brouillards_. SYN. Caliginosus. PHRAS.
Nebulosum erat, _l’air était plein de brouillards_. Humidi montes
effundebant caliginem, quæ universam rei faciem, quæ prospectum oculorum
auferebat; quæ liberum oculorum prospectum prohibebat. Nebulosum erat
cœlum et caliginosum; nebula erat ad multum diei, densa adeo, ut lucis
usum eriperet, non prospectu modo extra vallum adempto, sed propinquo
etiam congredientium inter se conspectu; orta ex lacu nebula campo quam
montibus densior sederat; prima luce densa nebula saltum omnem camposque
circa intexuit. USUS: Caliginosum, nebulosum cœlum.
NEC, _Non_, _ne pas_, _ni_. SYN. Non, neque. USUS: Nec bona, nec mala.
NECDUM, _Et pas encore_. SYN. Nondum.
NĔCESSĀRĬĒ _vel_ NĔCESSĂRĬO, _Nécessairement_, _forcément_, _par
nécessité_. SYN. Necessitate, ex necessitate, necessariis et maximis de
causis.
1. NĔCESSĀRĬUS, ĭi, m. _Parent_, _parente_, _ami_, _amie_. SYN.
Conjunctus, intimus, familiaris, necessitudine conjunctus, aliquem
necessitudine attingens. EPITH. Cari, honesti, paterni; communis,
conjunctus, inferior. USUS: Inter necessarios mihi conjunctissimus. Eos
necessarios habere oportet, quos ineunte ætate dileximus. Necessarius et
propinquus meus. Cf. Familiaris.
2. NĔCESSĀRĬUS, a, um, _Nécessaire_, _absolu_, _inévitable_, _forcé_.
SYN. Opus, fatalis. )( Voluntarius. ADV. Æque, maxime, eo magis,
vehementissime, summe. USUS: Necessarium est, quod imperatur:
voluntarium, quod permittitur. Leges fatales et necessariæ. Necessaria
consecutio. Cf. Necessitas.
NĔCESSE, _Nécessaire_, _forcé_, _indispensable_. SYN. Necessum,
necessarium, opus. ADV. Plane, quodammodo, valde. PHRAS. Necesse erat
id facere, _il était nécessaire de faire cela_. Casus erat fatalis et
necessarius; imposita mihi fuit necessitas id agendi; parendum erat
necessitati; serviendum erat necessitati; necessitas me ad ea detrusit;
ista experiri necessitas subigebat; coactus rerum necessitudine id
suscepi; necessitudo, quæ timidos etiam fortes reddit, eo me adegit;
necessitate adductus, compulsus id egi. Necessitas ultimum ac maximum
telum huc me adegit; ultima necessitas, id ut facerem, admonuit,
expressit; invitus hoc feci et necessitate pressus, adstrictus, coactus.
Id factum, quod sic tempus et necessitas flagitaret, quod sic usus
posceret, quod sic ratio postularet; consilium necessitas subjecit. Id
facere necesse habui. USUS: Comitas omnibus necesse est. Necesse non
habui scribere. Necesse puto. Cf. Opus, Decet, Necessitas.
NĔCESSĬTAS, ātis, f. _Nécessité_, _besoin absolu_. SYN. Necessitudo,
fatum, vis. EPITH. Crudelis, divina, fatalis, honesta, magna, multa,
nimia, nova, probabilis, summa, tanta. USUS: 1. Necessitatem alicui
imponere, afferre. Necessitate pressus. Ea mihi necessitas obvenit.
Necessitati parere, servire. Necessitatem effugere. In rationem versa
necessitas, _faire de nécessité vertu_. 2. Vinculum conjunctioque amoris,
_parenté_, _amitié_, _intimité_. Necessitatem amicitiamque violare. Cf.
Necesse.
NĔCESSĬTŪDO, ĭnis, f. _Liens étroits_, _rapports intimes_, _parenté_,
_amitié_. SYN. Familiaritas, amicitia, intima consuetudo, conjunctio,
necessitas. EPITH. Absoluta, certissima, communis, conjuncta,
fraterna, justa, levissima, magna, paterna, privata, recens, sanctior,
simplex, singularis, summa, tanta, vetus, magna, nova; simplices et
absolutæ. PHRAS. Necessitudinem cum aliquo facere, _lier amitié avec
qqn_. Conjungere necessitudinem cum aliquo; ad suam necessitudinem
adjungere aliquem; cum aliquo necessitudinem constituere; aliquem in
necessitudinem recipere. Cf. Amicitia. USUS: 1. Quos natura _aut_
voluntas necessitudine _aut_ benevolentia conjunxit. Vetus mihi cum
illo necessitudo intercessit. Necessitudinem cum aliquo habere; colere,
conservare necessitudinem. Necessitudine me attingit, _il est mon ami_.
2. Necessitas, _nécessité_. Necessitudo est, cui vi nulla obsisti potest.
In necessitudinem causam confere, _faire de qqche une nécessité_.
NEC NE, _Ou non_. SYN. An non. USUS: Sit missum, nec ne, nescio.
NĔCO, as, avi, atum, are, a. _Faire périr_, _tuer_. SYN. Necem affero,
occido, interficio. ADV. Manifesto, recte, acerbe, crudelissime. USUS:
Fame, verberibus aliquem necare. Cf. Interficio, Occido.
NECTAR, ăris, n. _Nectar_, _le breuvage des dieux_. SYN. Deorum
immortalium potus.
NECTO, is, nexui, nexum, ere, a. _Nouer_, _attacher_, _unir_, _joindre_.
SYN. Connecto, colligo. USUS: Videtis, quanta sit rerum series, ut alia
ex aliis nectantur.
NĒDUM, _Ce n’est pas pour que_, _bien loin de_, _à plus forte raison
non_. SYN. Non modo, ne dicam, ut ne addam. USUS: Optimis temporibus non
potuere, nedum istis miseris.
NĔFANDUS, a, um, _Impie_, _affreux_. SYN. Nefarius, detestabilis.
NĔFĀRĬĒ, _D’une manière impie, abominable, criminelle_. SYN. Turpiter,
scelerate. USUS: Nefarie, libidinose, crudeliter egit.
NĔFĀRĬUS, a, um, _Impie_, _maudit_, _scélérat_, _affreux_. SYN.
Sceleratus, consceleratus, scelestus, impius. ADV. Maxime. USUS: Scelus
nefarium facere. Cf. Sceleratus.
NĔFAS, _Tout ce qui est impie, illicite, injuste_; _sacrilége_. SYN.
Scelus detestandum, non fas. )( Licet. USUS: Nefas dictu. Aiebat id sibi
nefas esse. Tu nihil mihi nefas censes.
NĔFASTUS, a, um, _Malheureux_, _funeste_, _impie_. SYN. Nefarius, impius,
infelix. USUS: Quæ augur injusta, nefasta, dura, vitiosa dixerit, irrita
infectaque sunto.
NĔGANTĬA, æ, f. _Négation_, _proposition négative_. Vox technica. USUS:
Deinde addunt conjunctionum negantiam sic: non, si hoc est et illud; hoc
autem non, igitur illud.
NĔGĀTĬO, ōnis, f. _Action de nier_, _dénégation_. SYN. Infitiatio. USUS:
Negatio et infitiatio facti.
NĒGLECTĬO, ōnis, f. _Négligence_. SYN. Neglectus. )( Curatio.
NĒGLECTŬS, ūs, m. _Négligence_. SYN. Neglectio. USUS: Rem neglectui
habere. Cf. Negligo.
NĒGLĬGENS, entis, omn. gen. _Négligent_, _indifférent_, _insouciant_.
SYN. Socors, indormiens, dissolutus. )( Sedulus, diligens. PHRAS.
Negligens est in rebus suis, _il néglige ses affaires_. Rebus suis
plane indormit; segnis est ad imperata; dormitat in rebus suis;
solute, indiligenter, oscitanter agit omnia; cum maxima illum negotia
circumstent, sedet, et oscitatur; segniter, otiose, negligenter agit
omnia. Negligentia, inertia, pigritia est incredibili. Cf. Negligo. USUS:
Eum socors et negligens natura tardavit.
NĒGLĬGENTER, _Négligemment_, _sans soin_. SYN. Indiligenter, oscitanter,
pro cætera socordia.
NĒGLĬGENTĬA, æ, f. _Négligence, incurie, indifférence, etc._ SYN.
Indiligentia, pigritia, socordia, inertia, incuria. )( Diligentia. EPITH.
Agrestis et inhumana, diligens, diserta, non ingrata, mira, plena, summa,
turpis. USUS: Negligentia corrumpit animum. Fugere agrestem et inhumanam
negligentiam. Negligentiæ se dedere. Negligentia languere, obtorpescere.
Cf. Pigritia.
NĒGLĬGO, is, lexi, lectum, ere, a. _Ne pas faire attention à_, _ne pas
s’occuper de_, _négliger_. SYN. Mitto, non curo, curare omitto, leviter
fero, dissimulandum puto, contemno. )( Curo. ADV. Omnino, maxime,
necesse, plane, crudeliter. PHRAS. 1. Litteras olim diligenter cultas
nunc plane negligit, _il ne s’occupe plus des lettres qu’il cultivait
autrefois avec ardeur_. Litteras jam ad se nihil pertinere arbitratur;
non laborat jam de paranda doctrinæ fama, nec progressus sui in litteris
rationem ullam ducit; nulla illum de litteris cura jam tangit; obduruit
plane ad litteras. Famam ingenii plane abjecit; soluto et quieto in
tantis æmulantium studiis agit animo; animo ad litterarum studia est
omisso; nihil de studiis litterarum sollicitus est. Litteras nil pensi
habet. Jacet, refrixit ille discendi labor. Oblivio litterarum eum cepit;
summa apud eum rei maxime necessariæ incuria. Motam jam dudum remisit
industriam. 2. Negligit officium suum, _il néglige son devoir_. Cessat
in officio; claudicat in officio; deest officio, occasione, sibi; causam
suam ipse prodit; causam ipse suam damnat; abest illi cura, diligentia;
remisso ac languido est animo in rebus suis; languidius versatur in
opere. 3. Hæc omnia sunt ab iis neglecta, _ils négligent toutes ces
choses_. Nihil obedienter curatum; id totum pro cætera socordia actum;
dimissa maximarum rerum opportunitas; res tanta ex omnium cura est
omissa. 4. Negligant, per me licet, isti commoda publica, _qu’ils se
soucient peu, je le veux bien, des intérêts de la république_. Neglectui,
per me licet, sint istis commoda publica; pedibus, per me licet, ista
trahantur; fiat jactura istorum omnium, et salutis communis oblivio
capiat levissimorum hominum pectora. Dissolvantur instituta omnia, quibus
saluti publicæ cavetur; obterantur et conculcentur. Jaceant leges,
instituta majorum obsolescant, frigeant bonorum civium studia, langueant,
senescant: ego ista nec moveo, nec curo. Vilia habeantur, susque deque
habeantur publica commoda, ego ne manum quidem verterim. 5. Adeone
negligis sinistram famam? _Est-ce ainsi que vous vous inquiétez peu
d’une mauvaise renommée?_ Adeone parum abhorres sinistram de te famam?
adeone parvi facis? adeone parum pensi tibi est? nihil igitur pensi
habes, nihil laboras; nihil ad te pertinere arbitraris, quis hominum
de te sermo sit? adeone famam abjecisti? adeo nec bonæ, nec sinistræ
famæ cura cogitatioque te tangit ulla? USUS: Exempla majorum, leges,
auctoritatem senatus, religiones, jura publica neglexisti. Cf. Piger.
NĔGO, as, avi, atum, are, n. et a. _Nier_; _refuser_, _ne point
accorder_. SYN. Inficior, abnuo, denego, recuso. )( Affirmo, fateor,
promitto. ADV. Ad extremum, belle, jucunde, liquido, omnino, molestius,
palam, plane, præcise, prorsus, recte, valde, verius, usquam, vulgo.
PHRAS. 1. Negat se a te quidquam accepisse, _il affirme qu’il n’a rien
reçu de vous_. Pernegat, se quidquam a te accepisse, inficias it, præcise
negat; plane sine ulla excusatione præcidit; pari animi vultusque
constantia abnuit, tibi a se quidquam deberi. 2. Negat sibi omnes
delicias, _il se refuse toute satisfaction_. Genium ubique defraudat;
deliciis se fraudat omnibus; ab innocentibus etiam deliciis manum
abstinet. 3. Negat opem, _il refuse son secours_. Spe auxilii rogantem
frustratur. Cf. Nolo.
NĔGŌTĬĀLIS, e, gen. com. _Relatif à une affaire_. USUS: Pars negotialis
ea constitutione contenta.
NĔGŌTĬĀTĬO, ōnis, f. _Commerce_, _négoce_. SYN. Mercatura. EPITH. Vetus.
NĔGŌTĬĀTOR, ōris m. _Marchand_. SYN. Mercator. EPITH. Germanus, obscurus,
improbus. Cf. Mercator.
NĔGŌTĬŎLUM, i, n. _Petite affaire_. USUS: Erit aliquid negotioli.
NĔGŌTĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Faire le commerce_. SYN. Negotium
gero; mercaturam facio, exerceo. Cf. Mercator.
NĔGŌTĬŌSUS, a, um, _Fort occupé_, _très affairé_. SYN. Plenus negotiorum.
USUS: Provincia est molesta et negotiosa.
NĔGŌTĬUM, ĭi, n. _Affaire_, _occupation_, _devoir_, _obligation_.
SYN. Res, munus, cura, labor, provincia, molestia. EPITH. Audax,
certum, jucundum, dignum, facetissimum, impudens, ineptum et græculum,
fortunatum, lautum, lentum, luteum, odiosum, salubre et honestum,
suspiciosissimum, turbulentum, vulgare et notum, molestum et operosum,
invidiosum, plenum laboris et periculorum, assiduitate molestum, a
dignitate alienum, expeditum, forense. PHRAS. 1. Multa habeo negotia,
_j’ai beaucoup d’affaires_. Multa me circumstant negotia; res mihi multæ
tractandæ sunt, et curandæ; maxima onera in republica sustineo. Multis
distineor laboribus; negotiorum mole obruor; procuratio quædam multis
officiis implicatum me tenet et constrictum; pluribus nunc curis sum
adstrictus; res suscepi plurimas et maximas; multis negotiis implicor;
tument, ut cum maxime, negotia; occupatissimus sum; multæ ad me quotidie
maximarum rerum procurationes deferuntur; multis quotidie urgeor,
impedior negotiis. 2. An tibi negotium facesso? _Est-ce que je vous crée,
vous suscite des embarras?_ An molestiam tibi exhibeo? An molestia te
afficio? An tibi mecum res est? An tibi negotium præbeo, exhibeo? An
gravis auribus tuis, an fastidio sum? Num que tibi ægritudo a me objecta
est? An negotii tibi aliquid a me seritur, conflatur? An alieno tempore
incommodus obversor? Num sermonis insolentia aures tuæ offenduntur? Cf.
Molestus. USUS: 1. Nullo negotio rem efficiam. Id non magni negotii est,
_cela n’est pas difficile_. Negotium alicui mandare, imponere, dare,
deferre; in negotium mittere; negotio aliquem præficere, præponere,
_préposer qqn à une affaire, l’en charger_. Negotium suscipere; negotium
attingere, contrahere, _entreprendre une affaire, s’en charger_. Negotium
administrare, curare, tractare, agere, obire, gerere, sustinere,
_s’occuper d’une affaire_. Negotium expedire, explicare, conficere,
transigere cum aliquo, _conclure une affaire avec qqn_. Multis negotiis
implicari, impediri, detineri, obrui, distineri, _être embarrassé dans
une multitude d’affaires_. E negotiis emergere, _sortir d’une affaire,
s’en tirer_. Negotio præesse, _être à la tête d’une affaire_. In negotio
versari, _être embarqué dans une affaire_. Negotia tueri, prendre soin
d’une affaire. Negotia fugere, se a negotiis removere, negotia deponere,
_fuir les affaires_. Negotium invertere, _changer les affaires_. Est
mihi tecum aliquid negotii, _j’ai affaire avec vous_. 2. Molestia,
_difficulté_, _embarras_. Negotium alicui facessere, præbere, exhibere,
_créer, susciter des embarras_. Cf. Res, Occupo.
NĒMO, ĭnis, m. _Personne_, _nul_. SYN. Nullus, nemo omnium, quis omnium?
)( Aliquis. ADV. Omnino. USUS: 1. Nemo de Senatoribus affuit. Te amo,
ut neminem. Magis te idoneum scio neminem. 2. Ullus, _quelqu’un_, _une
personne_. Contingit tibi, quod haud scio, an nemini.
NĔMŎRŌSUS, a, um, _Plein de bois_, _bien boisé_. USUS: Insula nemorosa.
NĔMUS, ŏris, n. _Bois_, _forêt_. USUS: Agros et nemora peragrare.
NEMPE, _Car_, _en effet_, _c’est-à-dire_, _sans doute_. SYN. Scilicet,
videlicet, nimirum, quippe, certe. USUS: Quibus autem hostibus? nempe,
qui, etc. Nempe igitur ea restant.
NĔO, nes, nēvi, nētum, nere, a. _Filer_. SYN. Fila duco, deduco, torqueo,
pensum carpo, manus lanæ admoveo, lanam in fila attenuo.
NĔPOS, ōtis, m. _Petit-fils_; _prodigue_, _dissipateur_. SYN. Qui ex
filio _vel_ filia natus; _item_: Prodigus. PHRAS. Est in patrimonio
nepos, _il est prodigue de son patrimoine_. Gurges est atque helluo,
natus abdomini suo. Patrimonium ejus profundæ libidines devorant. In vino
ac luxu, in suo fœtore ac vino jacet; patria bona lacerat, abligurit;
notos dies bibit, ludit, vomit. Totos dies in caupona delitescit, ad
vesperum perpotat, pergræcatur, voluptati obsequitur. Cf. Consumo,
Luxurio.
NEPTIS, is, f. _Petite-fille_. SYN. Ex filio _vel_ filia nata.
NEPTŪNUS, i, m. _Neptune, dieu de la mer_. SYN. Maris Deus.
NĒQUAM, omn. gen. indecl. _Mauvais_, _méchant_, _vaurien_. SYN. Homo
nihili, improbus, impurus. )( Frugi. PHRAS. Homo nequam et improbus,
_homme méchant et malhonnête_. Bipedum nequissimus, quo inertior nemo,
nemo ignavior proferri potest. Nemo est unquam inventus tam profligatus,
tam perditus, tam ab omni non modo honestate, sed etiam simulatione
honestatis remotus, relictus. Quæ nota domesticæ turpitudinis non
inusta est vitæ ejus? Nequissimus omnium qui sunt, quique unquam fuere,
mortalium. Officina nequitiæ, diversorium omnium flagitiorum. Cf. Malus,
Nequitia, Improbus.
NĒQUĀQUAM, _En aucune façon_, _pas du tout_, _nullement_. SYN. Nullo
pacto, nulla ex parte, minime, haudquaquam, neutiquam; minime gentium,
minime vero; fabulæ. USUS: Illud nequaquam præterire possum, quod, etc.
NĔQUE, _Non_, _ne ... pas_. SYN. Nec. USUS: Neque tunc peccavi, neque
modo.
NĔQUĔO, is, īvi, ĭtum, ire, n. _Ne pouvoir pas_, _n’être pas en état de_.
SYN. Non queo, non possum, non habeo, quemadmodum et integrum mihi non
est. USUS: Istud præterire nequeo. Cf. Possum.
NĒQUIDQUAM, _En vain_, _inutilement_. SYN. Frustra. USUS: Ea res mihi
nequidquam angorem attulit.
NĒQUĬTER, _Tristement_, _injustement_; _honteusement_. USUS: Ille prave,
turpiter, nequiter egit.
NĒQUĬTĬA, æ, f. _Mauvaise qualité_; _dissolution_; _honte_, _infamie_.
SYN. Flagitium, malitia, inertia. )( Frugalitas. EPITH. Insignis,
perdita, singularis, summa, victrix. USUS: Homo singulari nequitia
præditus. Summa nequitia et libidinum infamia. Officina nequitiæ. Cf.
Malus, Nequam, Improbus.
NERVŌSĒ, _Fortement_, _vigoureusement_, _énergiquement_. SYN. Enixe,
fortiter, valide, firmiter. USUS: Nervose disserere.
NERVŌSUS, a, um, _Nerveux_, _musculeux_; _fort_, _énergique_. SYN.
Fortis, robustus. )( Dissolutus. USUS: Quis Aristotele nervosior?
NERVUS, i, m. _Nerf_; _force_, _vigueur_, _énergie_. SYN. Torus, vis,
vires, robur. EPITH. Forenses, honesti. USUS: 1. Nervi in omne corpus
ducuntur. Nervorum implicatio toto corpore pertinens. 2. Nervi musici,
_corde (d’instrument)_. Nervi fidium ita sonant, ut a digitis sunt pulsi.
3. Virtus, vis, robur. TRANSL. _nerf_, _force_, _vigueur_. Quantum in tuo
animo roboris est, et nervorum! Contendere, intendere, adhibere nervos
omnes in re aliqua, _employer tous ses efforts pour une chose_. Incidere
nervos virtutis reipublicæ, _énerver le courage de la république_.
Pecunia belli nervus. Pecunia nervus rerum, _l’argent est le nerf de
tout_.
NESCĬO, is, ĭvi _vel_ ĭi, ĭtum, ire, n. _Ne pas savoir_, _ignorer_. SYN.
Ignoro, sum ignarus, inscius sum et rudis, id scientiam meam fugit, id
latet me, juxta cum ignarissimis ignoro. PHRAS. 1. Quis vero id nescit?
_Qui donc ne sait pas cela?_ Quis in ea re adeo hospes? cujus aures ita
peregrinantur? quis omnium tam est ignarus, tam rudis in Republ., tam
nihil de se cogitans? quem præterit, fugit? quem id fallere potest?
Quis in sua patria tam peregrinus est, et advena, ut rem adeo vulgatam
ignoret? Quis in tanta ignoratione rerum omnium versatur? Quis tanta
laborat inscientia, cui id incompertum esse possit? 2. Quid agam nescio?
_Je ne sais ce que je ferai_. Hæret aqua; nondum habeo exploratam _aut_
explicatam rationem consilii mei; res necdum est ad liquidum ratione
perducta; sententia mihi necdum stare potuit; incertum mihi est, quid
fieri conveniat. 3. Nesciente me factum est, _cela s’est fait à mon
insu_. Me ignaro, nec opinante; me inscio, imprudente me, insciente me,
me inconsulto factum est. Cf. Ignoro. USUS: Nemo in eo, quod nescit,
disertus esse potest. Homo nescio quis. Nescio quid timere videtur.
NESCĬUS, a, um, _Qui ne sait pas, qui ignore_. SYN. Inscius. USUS: Non
eram nescius quantum is, etc., _je n’ignorais pas combien celui-ci, etc._
Cf. Ignarus.
NEUTER, tra, trum, _Aucun des deux_, _ni l’un ni l’autre_. SYN.
Indifferens, nullarum partium, qui in neutram partem movetur, medius,
neutrius factionis, partis; qui medium quemdam cursum tenet; qui
ancipitem se et medium gerit; qui nihil magnopere ad ullam partem
inclinatur, qui ex ancipiti temporum mutatione pendet, a studio partium
alienus. Neutralis, VULG. )( Alter, uterque. USUS: In neutram partem
commoveri. Neuter vestrum mihi carior est. Neuter anguis, nec mas, nec
femina.
NEUTĬQUAM, _En aucune façon_, _nullement_. SYN. Nequaquam.
NEUTRO, _Ni d’un côté ni de l’autre_. SYN. In neutram partem. USUS:
Tempus teritur neutro inclinata spe.
NEX, nĕcis, f. _Mort violente_, _meurtre_. Mors violenta. USUS: Necem
sibi consciscere, _se donner la mort_, _se suicider_. Necem alteri
afferre. Cf. Mors, Interficio, Occido.
NEXŬS, ūs, m. _vel_ NEXUM, i, n. _Prise de corps_, _contrainte par
corps_, _emprisonnement pour dettes_. SYN. Obligatio quædam civilis.
USUS: Nexorum et mancipiorum multa sunt jura. Nexu obligari alicui. Nexum
inire, se et corpore, et bonis devincire creditori, _tomber sous la
dépendance de son créancier_, _encourir la détention pour dettes, tomber
en servitude_. Nexu solutus, post dissolutum æs alienum, _rendu à la
liberté après payement des dettes_.
NI, _Si ne ... pas_. SYN. Nisi. USUS: Mirum, ni domi est.
NĪDOR, ōris, m. _Odeur_, _exhalaison d’une chose rôtie_. SYN. Odor rerum
præsertim assarum. USUS: In illo nidore ganearum tuarum.
NĬDUS, i, m. _Nid_. USUS: Aves cubilia nidosque fingunt, construunt,
eosque quam possunt, mollissime substernunt. Nidos ponere, texere.
NĬGER, gra, grum, _Noir_. SYN. Ater, atratus, fuscus. )( Albus. Quæ alba
sunt, nigra dicere.
NĬGROR, ōris, m. _Le noir_, _la couleur noire_. (Nigredo, VULG.) USUS:
Noctis excæcat nigror.
NĬHIL, _Rien_. Nihilum, nequidquam, non quidquam, nihil quidquam, nulla
pars, ne pilus quidem. PHRAS. 1. Nihil penitus reliquit, _il ne laissa
absolument rien_. Ne vestigium quidem rei est reliquum; tegulam in urbe
nullam reliquit; ne minimam quidem rem fecit reliquam; nec argenti
scrupulum, nec umbram quidem; non modo granum nullum, sed ne paleam
quidem, non glebam ulli reliquit; ne imago quidem veteris opulentiæ nobis
relicta est; nihilo minus habemus ex tantis opibus. 2. Nihil de virtute
habet, _il n’a aucune vertu_. Virtutem ne de facie quidem noscit; ne
pilum quidem viri boni habet; ne umbram quidem honesti unquam vidit;
pristinæ virtutis ne vestigium quidem ullum superest. USUS: Nihil potest
fieri nec commodius, nec melius. Nihil tibi obligor. Illa nocte nihil
aliud, præterquam vigilatum est, _cette nuit-là, on ne fit que veiller_.
Nihil ad Persium Lælius, _Lælius n’a rien à voir avec Persius_. Hostes
nihil aliud, quam abeunt. Hominem nihil amplius, quam urbe submovit. Tene
ego defraudem, cui ipsi nihil est in manu, _n’avoir rien_.
NĬHILDUM, _Rien encore_. SYN. Nihil adhuc, non adhuc, nondum quidquam.
NĬHĬLŌMĬNUS, _Pour le moins, pas moins_. SYN. Nihilo secius.
NĬHĬLUM, i, n. _Rien_. RAD. ex ne et hilum. PHRAS. Omnia in nihilum
interibunt, _tout sera anéanti_. Omnia in nihilum occident; recident; ad
nihilum venient; in nihilum redigentur. USUS: Ex nihilo orta sunt omnia;
nihilo majori in discrimine es ac ego. Nihilo magis, quam tu, certus sum.
Pro nihilo ducere hominem. Nihili facere, pendere. Homo nihili.
NĪL, _Rien_. SYN. Nihil.
NIMBŌSUS, a, um, _Plein d’orages_, _orageux_; _pluvieux_. USUS: Ventus,
sidus nimbosum.
NIMBUS, i, m. _Averse_, _pluie_; _nuage_. SYN. Imber, pluvia. USUS:
Nimbi, nives, grandines. Cf. Imber.
NĪMĪRUM, _Assurément_, _certainement_. SYN. Nempe, scilicet, videlicet.
USUS: Hoc nimirum est illud, etc.
NĬMĬŎPĔRE, _Trop_. SYN. Maximopere. USUS: Nimiopere ædificia me delectant.
NĬMĬO, _Trop_, _extrêmement_, _beaucoup_. USUS: Nimio plus te diligo.
NĬMIS _vel_ NĬMĬUM, _Trop_. SYN. Immoderate, extra modum, præter modum,
ultra quam satis est, ultra justum, plus æquo, nimiopere, nimio plus. )(
Parum. PHRAS. 1. Nimis in dicendo longus es, _vous êtes trop long dans
vos discours_. Nimius es in dicendo; præter modum profusus es in dicendo;
nimis progrederis in dicendo; satietate enecas audientes; est quædam in
te dicendi exuberantia; immoderatione verborum efferris; immoderata,
immensa, infinita est tua oratio; modum excedis, egrederis in dicendo;
profusum dicendi genus sequeris; abuteris patientia auditorum; stili
luxuriem depascas, nimia reseces, oportet. 2. Potentia nimis magna,
_puissance trop grande_. Magnitudine jam laborat sua; vires præpotentis
populi sese ipsæ conficiunt. USUS: Magis offendit nimium, quam parum. Sed
hæc nimis requiro. Ne quid nimis (PROV.). Nimis insidiarum. Nimis valde.
NĬMĬUS, a, um, _Excessif_, _démesuré_; _trop grand_, _trop nombreux_.
SYN. Immoderatus, immodicus, intemperans, plus æquo, nimio plus, nimis
magnus, etc. )( Modicus. USUS: Nullam ego in re tanta diligentiam nimiam
puto. Nimius animi, imperii. Nimio plus mobilia ingenia. Nimius in
decernendis præmiis, et tanquam prodigus. Cf. Nimis.
NINGIT, ebat, ninxit, imp. _Il neige_. USUS: Toto ningit æthere. Cf. Nix.
NĬSI, _Si... ne pas_; _si toutefois... ne pas_; _à moins que ne_....
SYN. Ni, si non, nisi si, quod nisi; præter, præterquam. USUS: Veniam,
nisi impeditus fuero. Nisi si se forte jactat. Quem civem senatus, nisi
me commendavit? Cur id respuis, nisi quod turpe est? Si nihil aliud
fecerunt, nisi rem retulerunt, nonne satis fuit, illis gratias agi?
NĪSŬS, ūs, m. _Effort_. SYN. Conatus, gressus. USUS: Pedetentim ire, et
sedato nisu. Cf. Conor, Labor.
NĪTĒDŬLA, æ, f. _Mulot_, _petite souris des champs_. Muris genus agreste.
NĬTĔO, es, ere, n. _Luire_, _briller_. SYN. Splendeo, nitesco, floreo. )(
Squaleo, obsolesco. ADV. Valde. USUS: Nitet oratio. Unguentis nitet. Cf.
Splendeo.
NĬTESCO, is, ere, n. _Devenir brillant_. SYN. Niteo. USUS: Cœlum nitescit.
NĬTĬDĒ, _D’une manière brillante, magnifique_. SYN. Splendide, eleganter.
NĬTĬDUS, a, um, _Luisant_, _brillant_, _poli_, _resplendissant_. SYN.
Nitens, cultus. )( Incultus, horridus, agrestis. USUS: Verba, oratio
nitida. Pexo capillo nitidus, _bien peigné_. Nitidi colles, campi. Cf.
Cultus.
1. NĬTOR, ōris, m. _Éclat_, _splendeur_. SYN. Cultus, munditia. )(
Squalor. EPITH. Naturalis, non fucatus, nimius, parilis. USUS: Inest in
eo naturalis nitor, non fucatus. Ejus nitor urbis Italiam illustrat.
Intuens ejus purpuram, et nitorem corporis.
2. NĪTOR, ĕris, nixus et nīsus sum, niti, d. _S’appuyer à ou sur qqche_;
_reposer sur qqche_; _tendre vers_. SYN. Enitor, connitor, adnitor.
PHRAS. Salus nostra in illo nititur, _notre salut repose en lui_. Salus
publica unius hominis incolumitate continetur; ex unius vita, vita pendet
omnium; unius consilio ac præsidio Respublica nititur. Ex unius viri
consilio, auctoritate, gratia suspensæ sunt omnium nostrum rationes.
Cf. Innitor. USUS: 1. Ad immortalitatem nominis niti. Consilio, studio,
labore omni nitebar. 2. Innitor, sustentor, _s’appuyer, reposer sur_.
Egone hujus pecudis consilio aut præsidio niterer? Divinatio conjectura
nititur, _la divination repose sur la conjecture_. Sustentabimus nos ac
omni spe nitemur. Cf. Conor, Laboro.
NĬVĀLIS, e, gen. com. _De neige_, _neigeux_. SYN. Nive plenus. USUS:
Tumuli nivales, dies nivalis.
NĬVĔUS, a, um, _De neige_, _blanc comme neige_. USUS: Candor niveus.
NĬVŌSUS, a, um, _Plein de neige_. USUS: Nivosa grando.
NIX, nĭvis, f. _Neige_. PHRAS. Omnia erant plena nivibus, _tout
était plein de neige_. Densam procella nivem effuderat; nives omnia
oppleverant; iter perpetuis obsitum erat nivibus, quas frigoris vis
gelu adstrinxerat; prata erant alta nive obruta; cumulata nive tecta
laborabant. USUS: Risi nivem atram. Nix vento cumulata ingredientes
fatigabat.
NIXŬS, ūs, m. _Action de s’appuyer, effort, peine_. SYN. Nisus. USUS: 1.
Magno nixu aggredi aliquem. 2. Partus, _accouchement_. Fetum acerbo nixu
edere.
NO, as, avi, atum, are, n. _Nager_. SYN. Nato. USUS: Natura bestias
nantes aquarum incolas esse voluit. Cf. Nato.
NŌBĬLIS, e, gen. com. _Célèbre_, _renommé_; _de noble origine_. SYN.
Clarus, insignis, genere nobili natus; honesto, summo loco natus; bono
loco natus; clarissimo patre satus _vel_ natus, non ignobili, equestri
loco, nobilissima familia, inclitis avis _seu_ majoribus natus; stirpe
antiquissima, in summa familia ortus; natus in antiquissima amplissimaque
familia; bonis parentibus, ampla et honesta familia editus; generosa
stirpe profectus; honestissimi et nobilissimi generis; generosus, non
ignobilis, non obscurus, in veteri dignitate fortunaque natus; genere
insignis, vir honestissimæ imaginis, veteris prosapiæ, multarum imaginum,
de summo loco; prognatus genere summo, et summis divitiis, clarus genere;
inclitus nobilitate; nobilitate florens, præcellens; regali sanguine
creatus; regio semine ortus; vir honoratissimæ imaginis. )( Obscurus,
ignobilis. PHRAS. 1. Nobilis est, _il est noble_. Domestico summo
genere est; inter populares nobilitas illi et opes eminent; nobilitatem
generis summam habet; antiquo genere in spem magnæ fortunæ genitus est;
antiquitate generis et gloria majorum floret; multas insignesque familias
paterna nobilitate complexus est; multa claritudine generis, illustri
sanguine est; majorum commendatione insignis est. 2. Materna stirpe non
est nobilis, _sa mère n’est pas de race noble_. Materno genere impar est;
paterno summo genere, materno humili atque obscuro. 3. (Nobilis novus,
VULG.), _noble de fraîche date_. Homo novus; una imagine nobilis; per se
cognitus nulla majorum commendatione; nullis imaginibus decorus; qui sibi
omnia fortunæ incrementa _vel_ ornamenta debet; qui nobilitatis insignia
primus in familiam invexit; splendorem generi suo accersit; natales suos
novo dignitatis splendore illustravit. 4. Nobilibus adscriptus est, _il
fait partie de la noblesse_. In nobilium ordinem adscriptus, adscitus,
adlectus, cooptatus est; inter nobiles lectus est; nobilitatis jure, ac
prærogativa donatus, ornatus est; collata est illi dignitas equestris.
USUS: Vir inter suos illustris, ac nobilis. Nequaquam tam genere
insignes, quam vitiis nobiles. Ex pietate nobilis et clarus. Cf. Familia,
Genus, Generosus.
NŌBĬLĬTAS, ātis, f. _Célébrité_; _noble naissance_, _noblesse_. SYN.
Claritas, antiquitas, dignitas generis; vetustas familiæ, splendor,
claritudo generis. )( Ignobilitas. EPITH. Excellens, clarissima,
gloriosa, inimica, integra, innocens, major, notior, par, præclara,
præstans, summa, tanta, vera, insignis, princeps, illustris, antiqua,
nulli secunda, ingenua, obscurior. USUS: Nobilitate florere, præcellere.
Ad memoriam laudum domesticarum et illustrandam nobilitatem tuam. Cf.
Genus, Nobilis.
NŌBĬLĬTO, as, avi, atum, are, a. _Faire connaître_, _rendre célèbre_.
SYN. Illustro, orno, celebro. USUS: Poetæ et opifices post mortem
nobilitari volunt. Nobilitatus multitudine rerum gestarum. Spectata et
nobilitata viri virtus. Cf. Illustro, Nobilis.
NŎCENS, entis, omn. gen. _Nuisible_. SYN. Noxius. )( Innocens. USUS: Reus
nocens. Libido hominum pestiferorum et nocentissimorum. Cf. Reus.
NŎCĔO, es, cŭi, ere, n. _Nuire_. SYN. Officio, obsto, fraudi sum,
detrimentum affero, incommodo afficio, calamitatem importo, mali aliquid
inveho. ADV. Inepte, leviter, mediocriter, quam minimum. USUS: Non licet,
sui commodi causa nocere alteri. Nihil nocuerit, si cum Balbo fueris
locutus. Cf. Damnum, Detrimentum, Incommodum, Incommodo.
NOCTŬA, æ, f. _Hibou_, _chouette_. SYN. Noctuam Athenas mittere, _porter
de l’eau à la rivière_ (PROV.).
NOCTU, _Pendant la nuit_. SYN. Nocturno tempore, in tenebris, nocte.
USUS: Noctu, an interdiu. Cf. Nox.
NOCTŬĂBUNDUS, a, um, _Qui a lieu_, _qui se fait la nuit_. SYN. De multa
nocte ambulans.
NOCTURNUS, a, um, _De nuit_, _nocturne_. )( Diurnus. USUS: Nocturni
diurnique labores. Fur nocturnus.
NŌDŌSUS, a, um, _Plein de nœuds_, _noueux_. SYN. Quod multos habet nodos.
NŌDUS, i, _Nœud_, _lien_. SYN. Colligatio, vinculum. EPITH. Æternus,
difficilis, magnus, cœlestis. USUS: 1. Amabilissimus nodus amicitiæ.
Adstrictum pluribus nodis in semetipsos implicatis, et celantibus nexus.
Solvere, explicare nodum, cujus nexus, unde inciperet quove se conderet,
nec ratione, nec visu percipi poterat. 2. Difficilis ad explicandum
locus, res, quæstio, _difficulté_, _embarras_, _obstacle_. Incideramus in
nodum difficilem. Dum hic nodus expediatur. Inopia rei frumentariæ magnus
in Republica nodus.
NŌLO, non vis, nōlŭi, nolle, v. anom. _Ne pas vouloir_. SYN. Non volo,
non libet, negligo. ADV. Minime, omnino, plane, prorsus, valde. PHRAS. 1.
Nolo in hoc negotio ultra progredi, _je ne veux pas m’occuper davantage
de cette affaire_. Totum simul consilium abjeci; non committam, ut magis
eo negotio implicer; studeo effugere, quod male cœptum est negotium;
parcam longiori labori; animum posthac talibus curis vacuum et integrum
servabo; ejusmodi negotiis ultra me non dabo; aversatur plane animus,
abnuit, detrectat illam procurationem. Nego me progressurum, atque in
hoc perstabo, neque restitantem quisquam ac tergiversantem ad aliud
consilium traduxerit. Tædet me illorum laborum, ac pœnitet. 2. Pactiones
tam inhonestas nolo, _je ne veux pas de compromis si honteux_. Non
recipit pactiones tam absonas honestas mea, aspernatur, repellit; ab his
pactionibus infamia me rejicit; sibi habeant, quibus istæ probantur,
pactiones, ego animum non inducam, ut ad eas conditiones descendam. Absum
a tam turpi pactione longissime, neque me unquam ad paciscendum dabo.
USUS: Noli putare, cave existimes, _n’allez pas croire, ne pensez pas_.
Cf. Invitus.
NŌMEN, ĭnis, n. _Nom_, _dénomination_, _appellation_. SYN. Vocabulum,
appellatio; causa, titulus, debitum; fama, existimatio. EPITH. Æternum,
alienum, ambiguum, amantius, amplissimum, aureum, carum, certum, clarum,
bonum, commune, consulare, contrarium, divinum, divulgatum, dulce,
durius, falsum, fatale, finitimum, frumentarium, geminum, gratissimum,
gravans, grave, honestum, hostile, illustre, inane, inauditum, incolume,
infimum, inimicum, invidiosum, invisum, leve, magnum, miserum, molle,
molestum, nobile, notum, novum, obscurum, paternum, patrium, perditum,
plenum, populare, pulchrum, recens, regale, regium, sanctum, splendidum,
triste, tutum, vitiosum usitatum, vulgare. Aptiora, læta. PHRAS. 1. Nomen
a victa Africa habet Africanus, _Scipion reçut le nom d’Africain pour
avoir dompté l’Afrique_. Africanus a sua victoria nomen traxit, invenit,
reperit, adeptus est; cognomen ex victoria invenit, cepit; appellationem
a victa Africa traxit; Africano nomen a victoria inditum est; a victa
Africa sumpsit, consecutus est; cognomen Africani cum victoriæ insignibus
ex Africæ spoliis induit; cognomen Africani ex Africa devicta adscitum
est; Africani nomen a victa Africa obtinuit, meruit; Africa devicta
Scipioni nomen dedit, cognomen fecit, titulum Africani adscripsit,
adjecit. 2. Hoc nomen habet, _cela s’appelle_. Hoc nomine est; hoc illi
nomen est; hoc illi nomen inditum; hoc illi cognomentum est, hoc nomine
salutatur; nuncupatur, appellatur. Cf. Nomino. 3. Saluta illum meo
nomine, _saluez-le en mon nom_. Verbis meis die salutem homini; ex me
saluta hominem; salvere illum verbis meis jube. 4. Nomen sine re habent,
_ils ont le nom sans la chose_. Honorum vocabula habent, non dignitatis
insignia; in amplissimis honorum nominibus, non modo dignitas nulla est,
sed et summa deformitas. Honoris inane nomen gerunt. Non tam solido,
quam specioso nomine Consules appellantur. USUS: 1. Nomina nova rebus
novis ponenda, imponenda, danda. Res novæ nomine etiam novo appellandæ,
signandæ, notandæ. Hoc, puto, nomine est. Meo illum nomine roges velim.
2. Causa, titulus, _titre_, _cause_, _occasion_. Græci multis nominibus
reprehendendi. Nomine reipublicæ, nullum laborem defugere. Voluptatis
nomine omnia facere. Eo nomine nihil de fortuna queri possum. Justæ
severitatis nomen barbaris tuis moribus prætendis. 3. Debitum, _titre de
créance_, _obligation_. Nomina facere. Nomina exigere. Nomen solvere,
expedire, explicare, expingere, de tabula tollere, _acquitter une dette_,
_dégager sa parole_. Decem millia in nominibus habeo, in numerato nihil,
_j’ai dix mille francs en obligations, et pas un sou en numéraire_. 4.
Fama, existimatio, auctoritas, _nom_, _renom_, _célébrité_, _réputation_.
Clarum nomen captare, consequi adipisci, obtinere, habere. Viget, floret
invictum ejus nomen. Ejus nomen nulla vetustas delebit, exstinguet,
obscurabit. 5. Ad rem bellicam, _nom (donner son nom, s’enrôler pour
le service militaire)_. In militiam nomen dare. Nomina profiteri. Ad
nomen respondere. Nomen alicujus accipere, _inscrire le nom de qqn
(l’enrôler)_. Cf. Debitum, Æs, Fama, Detraho, Gloria.
NŌMENCLĀTĬO, ōnis, f. _Désignation de qqn par son nom_. SYN. Appellatio,
nominatio.
NŌMENCLĀTOR, ōris, m. _Nomenclateur, esclave qui indiquait à son maître
le nom des clients et des personnes qu’ils rencontraient_. SYN. Servus
monitor, qui civium nomina tenebat _seu_ noverat.
NŌMĬNĀTIM, _Nommément_, _formellement_. )( Generatim. USUS: Nominatim
honore aliquo excludi. Nominatim appellare.
NŌMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Appellation_, _dénomination_. USUS: Facere
nominationem alicujus, _faire l’appel de qqn_.
NŌMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Nommer_, _appeler_. SYN. Appello,
nuncupo, voco, nomen pono, impono; nomine appello, compello; verbo
noto, certo nomine noto. ADV. Acerrime, bene, brevi, imperite, iterum,
melius, præclare, vere. PHRAS. 1. Filium suum Ascanium nominari voluit,
_il voulut que son fils s’appelât Ascagne_. Parens Ascanio filio nomen
dixit, edidit; Ascanio nomen dedit, indidit; Ascanii nomine filium
prædicari et nominari voluit; Ascanium nuncupari voluit; Ascanio ut
nomen esset filio _vel_ Ascanius ut illi nomen esset; Ascanium salutari
voluit; Ascanium filio nomen dixit, edidit. 2. Virgilius opus de agrorum
cultu Georgica nominavit, _Virgile appela Géorgiques son poème sur la
culture des champs_. Georgica inscripsit, nuncupari voluit; Georgicorum
titulum ferre, habere voluit; Georgicorum appellationem dedit, indidit
libris suis; Georgicorum nomine insignivit; Georgicorum nomine prodire,
circumferri, legi voluit. USUS: Rem suo certo, ac proprio nomine
nominare. Brutus, quem ego honoris causa nomino. Cf. Nomen.
NON, _Non_, _ne pas_. SYN. Haud, neutiquam, haudquaquam, minus. )( Etiam.
PHRAS. Non est opus tibi monitore, _vous n’avez pas besoin d’instructeur,
de conseiller_. Nihil admonendus es; nihil est, quod te admoneam; nefas
est, te monere; facies, etiamsi nullus moneam; quis est tam demens, quin
sentiat, monitore tibi haud opus esse. USUS: Non enim, si mundus non
erat, DEUS non erat. Non ita valde cupio.
NŌNÆ, ārum, f. pl. _Les nones, le cinquième jour de tous les mois de
l’année, excepté mars, mai, juillet et octobre, où les nones tombaient le
septième jour_.
NŎNĀGĒSĬMUS, a, um, _Le quatre-vingt-dixième_.
NŌNĀGĬES, _Quatre-vingt-dix fois_.
NŌNĀGINTA, _Quatre-vingt-dix_.
NONDUM, _Pas encore_. SYN. Necdum, neque dum, neque etiam dum, nihildum,
etiam nunc non, non adhuc. USUS: Nondum scit rem pater.
NONGENTI, æ, a, _Neuf cents_.
NONNE, _N’est-ce pas?_ _est-ce ne.... pas?_ SYN. An non? USUS: Nonne ita
est? nonne oportuit præscisse me?
NONNĬHIL, _Non rien_, _c. à d._, _quelque chose_. SYN. Aliquantum. USUS:
Nonnihil commoveor, _un peu_.
NONNULLUS, a, um, _Non aucun_, _c. à d._, _quelque_. USUS: Nonnullus
honor. Nonnulli dicunt.
NONNUNQUAM, _Non, ne ... jamais_, _c. à d._, _quelquefois_. SYN.
Aliquando, interdum; est cum, etc.
NŌNUS, a, um, _Neuvième_.
NORMA, æ, f. _Equerre_; _règle_, _modèle_, _type_, _exemple_. SYN. Lex,
regula, præscriptum. EPITH. Acerrima, certa, naturalis. USUS: Non hæc
sunt Philosophorum acerrima regula, ac norma dirigenda. Natura est norma
legis. Non est Epicurus ad istam normam sapiens. Plura homines judicant
odio aut amore, quam veritate aut præscripto, aut rationis norma aliqua.
Cf. Regula.
NOSCO, is, nōvi, nōtum, ere, a. _Chercher à connaître_, _étudier_;
_connaître_, _savoir_. SYN. Cognosco; cognitum, notum, perspectum
habeo; notitiam rei habeo, perspicio, comprehendo. ADV. Bene, funditus,
omnino, paululum, modo, plane, penitus, probe, pulchre, recte, satis.
PHRAS. Nosco perbene adolescentem illum, _je connais très bien ce jeune
homme_. Ita mihi notus est, ut sensum ejus et naturam plane perspexerim;
pertractatas penitus perceptasque res illius habeo; percalleo res ejus
omnes ac rationes; pulchre novi hominem; nihil ignoro rerum ejus; sensus
ejus omnes cognitos habeo, et perspectos; ingenium hominis et mores
probe, optime teneo; animi ejus ignarus non sum. Cf. Notus, Intelligo.
USUS: Jubet nos Pythius Apollo noscere nos ipsos. Non leges civitatis,
non jura novit. Si Cæsarem bene novi, is est, qui, etc.
NOSTER, ra, rum, _Notre_, _le nôtre_. USUS: Noster est. Noster socer,
video, venit.
NOSTRAS, ātis, omn. gen. _De notre pays_, _indigène_, _compatriote_. SYN.
Noster, nostræ gentis, consuetudinis, artis, sectæ. USUS: Capior facetiis
maxime nostratibus. Nostratia verba.
NŌTA, æ, f. _Signe_, _marque_, _indice_, _symptôme_; _reproche_,
_infamie_, _flétrissure_. SYN. Signum, insigne, vestigium; infamia,
dedecus, ignominia. EPITH. Certa, falsa, insignis, justa, melior, quasi
naturalis, propria, sempiterna, turpis; certæ, inscriptæ, infinitæ,
optimæ, tenues, obscuræ, verisimiles, verissimæ. PHRAS. 1. Notam
incurrit, _il a encouru un reproche_. In dedecus incurrit; nota inustus
est; in reprehensiones hominum incurrit: reprehensionem non effugit.
Cf. Reprehensio. USUS: 1. Nomina sunt tanquam rerum notæ. Ego illum
de meliori nota commendavi. Optimæ notæ homo. 2. Infamia, ignominia,
dedecus, _opprobre_, _honte_, _infamie_. Quæ nota domesticæ turpitudinis
non est inusta vitæ tuæ? quod dedecus hæret infamiæ? Notam inurere
alicui. Censoriæ severitatis nota inustus. 3. (Signum, cifra, VULG.),
_signe_, _marque_. Notam apponere ad malum versum. Epistolis notam
apponam, quæ mihi tecum convenit, _j’apposerai à mes lettres le signe
convenu entre nous_. Cf. Signum.
NŎTĀBĬLIS, e, gen. com. _Notable_, _remarquable_, _insigne_. SYN.
Insignis, conspicuus, conspiciendus. USUS: Si exitu notabili concluduntur.
NŌTĀTĬO, ōnis, f. _Observation_. SYN. Etymologia, interpretatio nominis,
observatio. USUS: 1. Notatio naturæ peperit artem. Diligens notatio
imaginum. 2. Castigatio, _correction_. Notatio censoria.
NŌTĬO, ōnis, f. _Idée_, _notion_, _connaissance_. SYN. Cognitio,
intelligentia, notitia, significatio. EPITH. Certa, complicata,
naturalis atque insita. Communes, informatæ, consignatæ. USUS: Notiones
rerum animis imprimuntur, e quibus non principia solum, sed latiores
quædam ad rationem inveniendam viæ aperiuntur. Notionem rei capere,
ac intelligentiam. Insitæ et quasi consignatæ in animis notiones.
Informata, impressa est in animo DEI notio. Rerum omnium quasi adumbratas
intelligentias _seu_ notiones mente concipimus. Huic verbo. Beatus
subjecta est notio gravissima, _à ce mot de Bienheureux est attaché un
sens très grave_.
NŌTĬTĬA, æ, f. _Connaissance_, _science_, _notion_, _idée_. SYN. Notio,
cognitio, prudentia, EPITH. Dura, nova. USUS: Nullum animal præter
hominem DEI notitiam habet. Natura ingenuit nobis notitias rerum
plurimarum. Notitia rerum definiendo aperienda est.
NŎTO, as, avi, atum, are, a. _Marquer_, _faire une marque_; _noter_,
_observer_, _signaler_. SYN. Observo, animadverto, signo. ADV. Aspere,
insigniter, maxime, scienter, turpiter, sero, separatim. PHRAS. Notanda
sunt quæ in auctoribus leguntur, _il faut noter ce qu’on lit dans les
auteurs_. In adversaria referenda sunt; notatis auctorum locis memoriæ
consulendum est; exscribenda quædam ex auctoribus sunt, et in adversaria
transferenda; excerpenda quædam et in chartis consignanda. USUS: 1.
Hæc vulgus ipse notat, _le vulgaire même remarque cela_. Notare locum,
tempus. Multa diutius usus notavit. 2. Signo, indico, _désigner_,
_signaler_. Notare res novis nominibus, _désigner les choses par des noms
nouveaux_. Id præcipue notavi et descriptum tibi misi, _j’ai noté surtout
cela, je l’ai transcrit et je te l’ai envoyé_. 3. Ignominia afficere,
reprehendere, _marquer d’une mauvaise_, _note_, _blâmer_, _censurer_.
Aliquem dedecore, macula, ignominia notare. Eum censores furti nomine
notarunt, _les censeurs le flétrirent pour vol_.
NŌTUS, a, um, _Connu_. SYN. Cognitus, pervulgatus, exploratus,
manifestus, testatus, quod omnibus patet, quod tenetur, omnium sermone
celebratur. )( Ignotus. ADV. Maturius, penitus, sane. PHRAS. 1. Nihil
nisi notum afferam, _je n’avancerai rien que de bien connu_. Quæ minime
sunt obscura, quæ pervulgata ac toti populo testata, quæ planæ perspecta,
cognita, explorata habemus, afferam. Ea, quæ jam decantata, quæ in medio
posita, de quibus inter omnes constat, commemorabo. Res, quæ in omnium
sermone versantur, hoc loco afferam. 2. Res est nota, _la chose est
connue_. Res est tam illustris et ante oculos posita, ut ne recensenda
quidem videatur. Res in confesso est; pro explorato habetur; res est
omnium sermone celebrata, et quasi majoribus theatris proposita; res
est constante fama notissima; res est confessa et manifesta; decantata
fabula est, et tota urbe celeberrima. In re versamur celebratissima
sermone omnium. USUS: Clara res est et tota Sicilia notissima. Notus est
tractatusque locus. Res nota est et apud omnes pervulgata. Cf. Nosco.
NŎVĀCŬLA, æ, f. _Rasoir_. SYN. Culter tonsorius. USUS: Versari in acie
novaculæ, in præsentissimo discrimine, _être sous le tranchant du
rasoir_, _c. à d._, _dans un péril imminent_.
NŎVĒ, _D’une manière nouvelle, inusitée_. USUS: Ne quid ambigue, ne quid
nove dicamus, _pour éviter toute équivoque, tout néologisme_.
NŎVELLUS, a, um, _Nouveau_, _jeune_. )( Vetulus. USUS: Arbores novellæ.
NŎVEM, _Neuf_.
NŎVENDĬĀLIS, e, gen. com. _De neuf jours_, _qui dure neuf jours_. USUS:
Sacrum novendiale. Feriæ novendiales.
NŎVERCA, æ, f. _Belle-mère_, _marâtre_. USUS: Noverca filii.
NŎVISSĬMĒ, _Récemment_, _naguère_. SYN. Nuperrime, postremo. USUS:
Primum, deinde, novissime. Cf. Nuper.
NŎVISSĬMUS, a, um, _Le dernier_. SYN. Postremus. )( Primus. USUS:
Novissimus ego in castra veni.
NŎVĬTAS, ātis, f. _Nouveauté_, _chose nouvelle_. SYN. Novæ rei ratio,
conditio. )( Vetustas. PHRAS. Novitatem amas, _vous aimez la nouveauté_.
Novitatis amans, studiosus es; rerum novarum cupidus es; novitati
studes; novis rebus studes; delectat te status hic novus. USUS: Magnam
cupiditatem hominibus injicit novitas. Novitate ad causas inquirendas
excitamur. Commovit me ea novitas.
NŎVĪTĬUS, a, um, _Nouveau_, _récent_. SYN. Novus. PHRAS. (Novitius Sacri
Ordinis, _novice d’un ordre religieux_, VULG.). Tiro religiosus; in
tirocinium nuper cooptatus; qui nuper nomen dedit in religiosam militiam,
in sacram familiam; nuper inter S. Ordinis tirones adscriptus, adlectus.
Cf. Tiro, Tirocinium. USUS: Syrus, nescio quis, de genere novitiorum
factus consul.
NŎVO, as, avi, atum, are, a. _Rendre nouveau_; _renouveler_, _refaire_.
SYN. Innovo. USUS: Verba novamus ipsi, _nous créons nous-mêmes des mots
nouveaux_. Multa novare volebant. Cf. Reparo.
NŎVUS, a, um, _Nouveau_, _récent_. SYN. Recens, inauditus, inusitatus,
per se cognitus, a se ortus, monstri similis, peregrinus, inopinatus,
præter consuetudinem; nuperus. )( Vetus. ADV. Plane, omnino. PHRAS. 1.
(Bona nova affero, VULG.), _j’apporte de bonnes nouvelles_. Læta apporto
omnia; exoptatum nuntium affero; læta narro ac prospera. 2. (Tristia nova
affers, VULG.), _vous apportez de mauvaises nouvelles_. Tristes affers
nuntios; malum apportas, narrando enecas. 3. (Sunt nova incerta, VULG.),
_ces nouvelles sont incertaines_. Rumores sunt incerti; rumor sine
auctore; rumores temere sine ullis auctoribus orti; nuntii non optimis
auctoribus; rumores temere, incertis auctoribus, vulgati. 4. (Nova affers
incredibilia, VULG.), _vous rapportez des choses incroyables_. Monstra
narras; ficti sermones, conficti rumusculi sunt, quos tu nuntias; res
narras fidem non habituras; monstri simile est, quod narras. Cf. Nuntius.
USUS: Novum id et admirabile. Hoc mihi plane novum accidit, ac præter
opinionem. Numquid processit ad forum hodie novi? Rebus novis studere,
_être partisan des idées nouvelles_, _travailler à des changements
politiques_. (Nova, VULG.), _nouvelles_, _nouveautés_. Commentarii rerum
novarum, commentarii rerum urbanarum _vel_ publicarum. Ephemerides rerum
novarum.
NOX, noctis, f. _Nuit_. SYN. Tenebræ. EPITH. Acerbissima, cæca, prope
extrema, hiberna, obscura, atra, serena, fausta, funesta, luctuosa,
intempesta, præceps, longa, proxima, media, multa, sempiterna, socia,
stellans. Noctes contractiores, _nuits plus courtes_. PHRAS. 1. De nocte
ad me venit, _il vint chez moi de nuit_. Multa nocte, intempesta nocte,
concubia nocte, media nocte, medio noctis silentio, provecta jam nocte,
adulta jam nocte ad me venit; cum jam multum noctis processisset; noctis
silentio, quod tempus mortales altissimo somno premit, ad me accessit;
intempestæ noctis silentio, profunda jam nocte ad me venit. 2. Nocte
ingruente, _au soir, au commencement de la nuit_. Nocte appetente; nocte
prima; sub primam facem; intendentibus se primis tenebris; primoribus
noctis tenebris; cum jam terras nox opacasset; primæ noctis silentio. 3.
Studere in seram noctem, _étudier fort avant dans la nuit_. Producere
ad multam noctem litterarum studia; in serum noctis lucubrare aliquid
operis; lucubrationes in multam noctem extrahere; bonam partem noctis ad
elucubrandos commentarios assumere; bonam noctis partem in litterarum
studiis ponere, collocare. 4. Nox me obruit proficiscentem, _la nuit
me surprit pendant mon voyage_. Proficiscentem nox oppressit; itineris
pars magna in noctem conjecta est. 5. Tota nocte profectus est, _il
voyagea toute la nuit_. Nullam partem noctis iter intermisit; ea nocte
continenter profectus est; iter totam eam noctem tenuit. USUS: 1.
Ipsa terræ umbra soli officiens noctem efficit. Sermo in serum noctis
extractus. Noctes atque dies. Nocte ad me venit. 2. TRANSL. Noctem rebus
etiam claris offundere, _répandre sur des choses claires une certaine
obscurité_.
NOXA, æ, f. _Tort_, _préjudice_, _dommage_; _faute_, _délit_. SYN. Culpa,
noxia. EPITH. Minima. USUS: In noxa esse; extra noxam esse. Eximere noxæ
aliquem. Noxæ dedere aliquem, _livrer le coupable à la justice_. Sine
noxa esse. Cf. Culpa, Crimen.
NOXĬA, æ, f. _Tort_, _dommage_, _méfait_, _crime_. SYN. Noxa, culpa,
crimen. USUS: Castigare aliquem ob meritam noxiam. Noxiæ pœna par esto.
NOXĬUS, a, um, _Nuisible_, _funeste_; _coupable_. SYN. Malus,
perniciosus. USUS: Noxius civis coerceatur.
NŪBĒCŬLA, æ, f. _Petit nuage_, _air sombre_, _front sévère_. USUS:
Frontis tuæ nubeculam pertimesco.
NŪBES, is, f. _Nue_, _nuage_. SYN. Concretus in ære vapor. EPITH. Opacæ,
atræ, acres, cæcæ, densæ, cœlestes, cæruleæ. PHRAS. Cœlum nubibus
obducitur, _le ciel est couvert de nuages_. Intendunt se spissæ in
cœlo nubes; concreti in ære vapores se in nubes induunt; cœlum nubibus
obscuratur; obductæ cœlo nubes solem condunt, lucem eripiunt; aer in
nubes cogitur. USUS: Aer concretus in nubem humoremque colligens terram
auget imbribus. Conflictu nubium ardor exprimitur. Cum illi anhelitus se
in nubem induerent. In illis reipubl. tenebris, nubibus ac procellis.
Objicere nubem fraudibus, _étendre un nuage, un voile sur des méfaits_.
NŪBĬLĬS, e, gen. com. _Nubile_, _en âge d’être marié_. SYN. Apta viro,
matura viro. USUS: Grandis et nubilis filia.
NŪBO, is, psi _vel_ nupta sum, nuptum, ere, n. _Se voiler (pour le
fiancé), de là_: _épouser_. Feminis proprium. SYN. Locor, collocor in
matrimonium. PHRAS. Filia nupsit viro nobili, _sa fille a épousé un
gentilhomme_. Collocata est in matrimonium, juncta matrimonio est viro
nobili; cum viro nobili conjuncta est; in nobilem familiam nupsit; in
manum convenit viro nobili; in matrimonium data, locata, mandata est
viro nobili; filia domesticum fœdus junxit cum viro nobili; nuptum data,
collocata, locata est viro nobili. Cf. Matrimonium. USUS: Venerem Adonidi
nuptam tradunt. Nubere in amplam familiam. Cf. Nuptiæ.
NŪDĬUS tertius, _Il y a aujourd’hui trois jours_, _c. à d._,
_avant-hier_. q. d. Nunc est dies tertius.
NŪDO, as, avi, atum, are, a. _Mettre à nu_, _dépouiller_. SYN. Spolio. )(
Vestio, lego. USUS: Aliquem omnibus præsidiis nudare et exuere. Flagitii
principium est nudare inter cives corpora. Cf. Privo.
NŪDUS, a, um, _Nu_, _dépouillé_, _privé_, _vide_. SYN. Nudatus,
spoliatus, vacuus. )( Vestitus. USUS: Urbs nuda præsidio, ab omnibus
rebus vacua. Decore nuda mulier. Nudus ab amicis.
NŪGÆ, ārum, f. pl. _Bagatelles_, _plaisanteries_. SYN. Ineptiæ. )( Res
graves, seriæ. EPITH. Meræ, tantæ. PHRAS. Omitte nugas, _cessez de
plaisanter_. Nugas tandem relinque; mitte has ineptias; nugas aufer. Quid
ad has ineptias abis? USUS: Nugas agit; næ illa magnas nugas dixerit.
Delectari nugis. Cf. Facetiæ, Ineptiæ.
NŪGĀTOR, ōris, m. _Diseur de riens_, _radoteur_; _menteur_. SYN. Nugax.
Cf. Ineptus.
NŪGĀTŌRĬĒ, _D’une manière frivole, légère_. SYN. Inaniter, inepte.
NŪGĀTŌRĬUS, a, um, _Futile_, _léger_, _puéril_. SYN. Ineptus, levis,
futilis. USUS: Nugatoria argumentatio, _argumentation futile, qui
n’appartient pas à la cause_.
NŪGAX, ācis, omn. gen. _Vain_, _léger_; _sot_. SYN. Nugator.
NŪGOR, aris, atus sum, ari, d. _Dire des riens_, _plaisanter_. SYN.
Jocor, ludo, nugas ago, nugas garrio, nugas dico, nugax sum, ad ineptias
abeo, aures ineptiis obtundo. ADV. Inscite, omnino. USUS: Democritus non
inscite nugatur. Cf. Ineptus.
NULLUS, a, um, _Nul_, _aucun_, _personne_. SYN. Non ullus, nemo, nec
quisquam unus, ne ullus quidem, nemo unus, nemo quisquam. )( Omnis,
aliquis. ADV. Omnino. USUS: 1. Res, quæ nulli usui sit. Nulli fides
ejus, nulli opera, nulli res familiaris defuit. Nulla re una magis
orator commendatur. 2. Levis, irritus, _qui n’a aucune valeur, nul, sans
importance_. Homo nulla memoria. Argumentum hoc nullum est. 3. Non,
_ne... pas_. Nullus dubito. Exinde vir ille summus nullus est.
NUM? _Est-ce que?_ SYN. An, ecquid, numquid, utrum. USUS: Num quod
vestigium, num quæ trepidatio?
NŪMEN, ĭnis, n. _Signe de tête_; _volonté divine_, _volonté puissante_,
_ordre des dieux_. SYN. Divina vis, potestas, providentia. EPITH.
Divinum, grave, sanctum, ingens, lætum, magnum, summum, vetustum. USUS:
Omnes naturæ divino Numini parent. Vos, qui apud me vim et numen deorum
tenetis. Numen honore, precibus placare. Accidit id non sine numine.
Numen senatus, auctoritas et potestas. Vis cœlestis numenque divinum. Cf.
Deus.
NŬMĔRĀTUM, i, n. _Argent comptant_. USUS: Placet conditio, sed numerato
malim, quam æstimatione, _la condition me plaît; mais j’aime mieux
traiter argent comptant que par échange_.
NŬMĔRO, as, avi, atum, are, a. _Compter_. SYN. Dinumero, annumero,
numerum ineo, numerando percenseo, numero commetior. ADV. Recte,
adstricte, numerosius. USUS: 1. Numerare pecuniam de suo. 2. Censeo,
judico, existimo, _compter parmi_, _mettre au nombre de_, _regarder
comme_. Voluptatem nullo loco numerant. Numerare aliquid in bonis, in
loco mercedis, beneficii. Prope alter Cicero numeratur. Hostem te numero,
non amicum. Prodigii id simile numeratur. Cf. Computo.
NŬMĔRŌSĒ, _Avec mesure_, _harmonieusement_. USUS: Fundere orationem
numerose, volubiliter, apte, circumscripte. Numerose cadit sententia, _la
phrase finit avec nombre_.
NŬMĒRŌSUS, a, um, _Nombreux_; _qui a de la proportion, du rhythme, de la
cadence_. SYN. Aptus numeris, copiosus. USUS: Numerosum est in omnibus
sonis ac vocibus, quod metiri possumus intervallis æqualibus. Oratio
numerosa, _style nombreux, harmonieux_. Quæstus numerosior; exercitus
numerosus.
NŬMĔRUS, i, m. _Nombre_. SYN. Multitudo, vis summa, copia. EPITH.
Perfectus, accommodatior, magniloquentior, adstrictus, solutus, æquus,
aptus, certus, difficilis, exiguus, frequens, grandior, iambicus et
dactilicus, impar, incolumis, ingens, innumerabilis, integer, legitimus,
longior, mollis, musicus, oratorius, par, plenus, poeticus, procerior,
proprius, repentinus, simillimus, verus, vitiosus, tantus, magnus, novus,
invidiosus. USUS: 1. Frumenti, mellis, vini maximus numerus, _une grande
quantité de_... Classis mille numero navium. Aliquem in amicorum numerum
adscribere, referre; in amicorum numero ponere, existimare, putare,
habere, colere, _mettre qqn au nombre de ses amis_, _le compter parmi
ses amis_. Is aliquo numero erit; nullo numero est; aliquem numerum
obtinere, _tenir un certain rang_, _jouir d’une certaine considération_.
Opus omnibus numeris absolutum, _chose parfaite, accomplie, où rien ne
manque_; omnibus partibus et numeris expletum quod omnes numeros habet,
_complètement terminé_; omnibus numeris absolutus adolescens, _jeune
homme accompli_. Ex numero amicorum sejungere, tollere, eximere, ejicere
aliquem. 2. Musicæ ac oratoriæ modus ac mensura, _mesure_, _cadence_,
_rhythme_, _nombre_, _harmonie_. Numerus in cantu, in soluta oratione.
Attici maxime numero serviunt. Oratio adstricta certa quadam numerorum
ratione et pedum.
NUMMĀRĬUS, a, um, _Relatif à l’argent_, _d’argent_. SYN. Quod ad nummos
pertinet. USUS: Esse in summa difficultate nummaria, _gêne financière_,
_embarras d’argent_. Rem nummariam bene constituere.
NUMMĀTUS, a, um, _Muni_; _pourvu d’argent_, _riche_. USUS: Homo bene
nummatus.
NUMMUS, i, m. _Pièce de monnaie_, _monnaie_, _argent_. SYN. Pecunia.
USUS: Adventus noster ne nummo quidem sumptui fuit. Nummos cudere,
_battre monnaie_. Ad nummos pervenire. Quid in nummis habeam, ipse
ignoro. Subducere ad nummum. Nummos adulterinos pro veris dare. Nummos
corrogare. Cf. Pecunia.
NUMQUAM (nunquam), _Jamais_. SYN. Nullo tempore, nulla ætate, non post
hominum memoriam, non ex omnium sæculorum memoria; post natos homines,
ex omni memoria nihil unquam. USUS: Frigidum, ut nunquam antea. Nunquam
pertinacius dimicatum, sic ut contra omnia vetustatis exempla nemo victor
ex arena discesserit.
NUMQUID? _Si en quelque chose?_ SYN. Anne, num, ecquid. USUS: Numquid
duas habetis patrias? _Avez-vous deux patries?_
NUMQUIS, quæ, quod? _Est-ce que ce?_ Numquis fundus venalis est? Cf.
Numquis.
NUNC, _Maintenant_. SYN. Hoc tempore, in præsentia, hodie, per hæc
tempora. )( Tunc. USUS: Erat tunc excusatio, nunc nulla est. Nunc autem;
nunc vero ea vis est in nomine, ut, etc.
NUNCŬPO, as, avi, atum, are, a. _Appeler_. SYN. Appello, nomino. ADV.
Plenius. Nuncupare aliquem suo nomine. Nuncupare vota pro imperio,
_prononcer des vœux solennels_, _prononcer la formule solennelle des vœux
(pour l’empereur, pour l’État, etc.)_.
NUNDĬNÆ, ārum, f. pl. _Jour de marché_. SYN. Mercatus. EPITH. Domesticæ,
flagitiosissimæ, mutæ. USUS: In hujus ædibus totius reipublicæ nundinæ,
_marché_.
NUNDĬNĀTĬO, ōnis, f. _Tenue d’un marché, foire_; _commerce_, _trafic_.
EPITH. Plena, referta, nova. USUS: Nundinatio juris.
NUNDĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Être au marché_, _faire du commerce_,
_trafiquer_. SYN. Mercor, emo, cauponor. USUS: Senatorium ordinem pretio
nundinari.
NUNTĬO, as, avi, atum, are, a. _Annoncer_, _dire_, _déclarer_. SYN.
Affero, ab aliquo alicui nuntium perfero. ADV. Pertumultuose, quam
primum, vere, longe, non dubie, obscure, vesperi. PHRAS. Nuntiatum est
nobis, _on nous a annoncé_. Perlatum, allatum est ad nos; renuntiatum
nobis est; nuntius citatis equis ad nos allatus, perlatus est; certis
auctoribus accepimus; certos nuntios accepimus; nuntii ad nos venere, qui
paulo certius aliquid in rebus attulere; fama ad nos, ad aures nostras
pervenit; fama perlata est ad nos. USUS: Pompeio in hortos nuntiavit. Cf.
Narro, Nuntius.
NUNTĬUS, ĭi, m. _Messager_, _courrier_; _nouvelle_, _message_. SYN.
Tabellarius, cursor, internuntius, rumor. EPITH. Acerbus, certior,
domesticus, verus, falsus, gravis, jucundus, malus, optatissimus,
superior, volucer. Adversi, boni, fallaces, proximi, quotidiani, tristes,
varii, universi. PHRAS. Tristem nuntium accepi, _j’ai reçu une triste
nouvelle_. Adversi, tristes, parum commodi, minime læti, parum secundi
venerant mihi nuntii; allatus est gravis ad me nuntius; gravior ad
me fama pervenerat; duriores de re rumores erant, qui fœdum nuntium
incussere; graves nuntii ad nos delati, perlati sunt. Cf. Nuntio,
Novus, Fama. USUS: 1. Per nuntium me certiorem fecit. Nuntios in omnem
partem dimittere. Epistolam hanc multi nuntii, et fama ipsa celeritate
superabunt. 2. Rumor, res allata, narrata, _message_, _nouvelle_. Nuntios
accepimus lætissimos. Nuntium apporto tibi lætum sane et exoptatum. 3.
Divortii et repudii ratione, _répudier sa femme, se séparer d’elle_.
Nuntium uxori, nuntium virtuti, litteris remittere.
NŪPER, _Récemment_, _naguère_. SYN. Paucis ante diebus, horis; paucis
abhinc annis; nostra, patrum memoria; novissime. USUS: Nuper, quid dico
nuper, imo vero modo.
NUPTĬÆ, ārum, f. pl. _Noce_, _mariage_. SYN. Matrimonium, nuptiarum dies.
EPITH. Diuturnæ, innuptæ, legitimæ, maritimæ, multæ, nefariæ, terrenæ.
USUS: Nuptias apparare, adornare, conficere, facere, parare, _faire les
apprêts d’une noce_. Nuptias conjungere; nuptiis jungi, _se marier_.
Nuptias conciliare, nuptiarum conciliatorem esse, _faire un mariage_.
Nuptias disturbare, _rompre un mariage_. Nuptias fugere, effugere,
_fuir le mariage_. Nuptiæ plenæ dignitatis et concordiæ, _mariage plein
de dignité_. Nuptiæ non diuturnæ fuerunt, erant enim non matrimonii
dignitate, sed sceleris societate conjunctæ, _cet hymen ne fut pas de
longue durée, etc._ Cf. Matrimonium, Nubo.
NUPTĬĀLIS, e, gen. com. _De noce_, _de mariage_, _nuptial_. USUS: Faces
nuptiales; dona nuptialia.
NŬRŬS, ūs, f. _Belle-fille_, _bru_. SYN. Filii uxor.
NUSQUAM, _Nulle part_. SYN. Nullo in loco. )( Usquam. USUS: 1. Sive
scripta est uspiam lex illa, sive nusquam. 2. Nulla in re, _pour aucune
chose_, _pour rien_. Sumptus nusquam melius potest poni.
NŪTO, as, avi, atum, are, n. _Faire signe par un mouvement de tête_;
_être incertain_, _flottant_, _indécis_; _chanceler_. SYN. Vacillo. USUS:
Democritus nutare videtur in natura deorum, _Démocrite n’est pas fixé sur
la nature des dieux_. Statua nutabat. Cf. Dubito.
NŪTRĪCĬUS, ĭi, m. _Nourricier_, _qui nourrit_. USUS: Nutricius ejus pueri.
NŪTRĪCOR, aris, atus sum, ari, d. _Nourrir_, _alimenter_, _élever_. SYN.
Nutrio. USUS: Mundus omnia nutricatur et continet. Cf. Alo.
NŪTRĪCŬLA, æ, f. _Nourrice_. USUS: Gellius, nutricula seditiosorum,
_ardent protecteur de tous les séditieux_.
NŪTRĪMENTUM, i, n. _Nourriture_, _aliment_. SYN. Cibus, alimentum. USUS:
Educata suis nutrimentis eloquentia. Cf. Cibus.
NŪTRĬO, is, īvi et ĭi, ītum, ire, a. _Allaiter_, _nourrir_, _élever_.
SYN. Alo, educo. Cf. Alo.
NŪTRIX, īcis, f. _Nourrice_. SYN. Alumna. USUS: Cum lacte nutricis
errorem suxisse videtur, _il semble avoir sucé l’erreur avec le lait de
sa nourrice_.
NŪTŬS, ūs, m. _Mouvement_, _signe de tête_. SYN. Vis, nisus, gravior
significatio, voluntas. EPITH. Regius. PHRAS. Ad nutum paret, _il obéit
au moindre signe_. Ad illius nutum se fingit et accommodat; ad ejus nutum
ac voluntatem se convertit totum; ejus nutus observat, intuetur omnes.
USUS: 1. _Tendance_, _pesanteur_. Gravia suo nutu ac pondere deorsum
feruntur. 2. Voluntas, _signe_, _ordre_, _désir_. Ejus nutu, ac arbitrio
omnia fiunt, reguntur, gubernantur. Nutu aliquid ab aliquo consequi.
NUX, nŭcis, f. _Noix_. USUS: Nucem frangere; nuces legere.
O
O! _O, oh! ah!_ Interj. dolentis, gaudentis, vocantis. USUS: O post
hominum memoriam fortissimi consules! O rem odiosam! O gratum adventum!
OB, _Pour_, _à cause de_. SYN. Propter, ante. USUS: 1. Ob eam causam,
ob delictum pœnas a te repetam. 2. Ante, _devant_. Mors mihi semper ob
oculos versatur. Cf. Propter.
ŎBÆRĀTUS, a, um, _Endetté_, _obéré_; subst. _Débiteur insolvable_. SYN.
Ære alieno obligatus, obstrictus, ære alieno demersus debitor. USUS: Ex
omni colluvie exules obærati. Cf. Æs.
ŎBAMBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Allées et venues autour_, _devant_. SYN.
Inambulatio. Cf. Ambulatio.
OBDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Placer_, _mettre qqche devant qqche_.
USUS: Obdere pessulum ostio, _mettre la traverse devant la porte (pour la
fermer)_.
OBDORMĬO, is, īvi, _vel_ ĭi, ītum, ire, n. _S’endormir_. SYN. Dormio,
obdormisco, somno consopior, sopore opprimor. USUS: Endymion in Latmo
obdormivit. Quid melius, ac in mediis vitæ laboribus obdormiscere, et ita
conniventem somno consopiri sempiterno. Cf. Dormio.
OBDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Conduire devant_, _mener_, _amener
vers_. SYN. Obnubo, obtego, obstruo, oppono. )( Delego. USUS: Rebus
clarissimis tenebras obducere. Labor callum obduxit dolori, manibus.
Consuetudo obduxit callum stomacho, _l’habitude émousse la sensibilité
de l’estomac_. Obducta jam reipublicæ cicatrix. Aliquem alicui obducere,
competitorem alicui opponere, _opposer un homme à un autre_. Cf. Tego.
OBDUCTĬO, ōnis, f. _Action d’amener sur, d’étendre sur_. USUS: Obductio
capitis absit a cive Romano, _le citoyen romain ne doit pas avoir la tête
couverte en allant au supplice_.
OBDŪRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Endurcir_, _durcir_; _persister_,
_tenir bon_. SYN. Constanter, æquo animo perfero, tolero, fero. ADV.
Vehementer. USUS: Obduretur hoc triduum, _qu’on prenne donc patience
trois jours encore_. Cf. Perfero.
OBDŪRESCO, is, dūrŭi, escere, n. _S’endurcir_, _devenir insensible_.
SYN. Callum obduco. USUS: Jam ad illa obduruimus et humanitatem omnem
exuimus. Usu ac consuetudine obduruit ac percalluit incredibilis nostra
patientia. Desperatione animus ad dolorem, contra dolorem obduruit. Cf.
Durus, Occallesco.
ŎBĒDĬENTER, _Avec soumission, docilité, volontiers_. USUS: Spondent se
sub imperio obedienter fideliterque futuros. Id obedienter est curatum.
ŎBĒDĬENTĬA, æ, f. _Obéissance_, _soumission_. SYN. Obtemperatio. USUS:
Abjiciunt obedientiam, nec rationi parent, cui sunt subjecti lege naturæ.
Servitus est obedientia animi arbitrio carentis suo.
ŎBĒDĬO, is, īvi _vel_ īi, ītum, ire, n. _Obéir à qqn_, _exécuter ses
volontés_, _lui être soumis_, RAD. ex Ob et Audio. SYN. Pareo, audio,
obtempero, obsecundo, assentio, dicto pareo, imperium non recuso, monita
sequor, dicto audiens sum, mandata facio, exsequor, imperata facio;
alienæ voluntati morem gero, sequor; meam voluntatem ad alienam aggrego,
cum aliena voluntatem meam conjungo. PHRAS. 1. Obediendum DEO est, _il
faut obéir à DIEU_. Intenti ad DEO parendum simus, oportet; DEO nos
obedientissimos esse decet; DEI imperia animo non invito exsequamur;
morigeros nos DEO esse decet; aggreganda est voluntas nostra ad divinam
voluntatem; DEUM auctorem sequamur, oportet; DEI imperia sequamur,
persequamur, necesse est. 2. Negat se obediturum senatui, _il affirme
qu’il n’obéira pas au sénat_. Negat se in auctoritate, in potestate
senatus futurum, senatus imperio morem gesturum; imperata facturum;
imperio pariturum; minatur se ab officio discessurum; obedientiam
abjecturum; jugum excussurum; negat se porro legitima imperia pati posse;
negat se senatus decretis staturum; imperium senatus abnuit. USUS: Ad
verbum obedire alteri. Obedire tempori. Cf. Pareo.
ŎBĔO, is, īvi _vel_ īi, ĭtum, ire, n. _Aller ou venir devant, vers_. a.
_S’approcher_, _atteindre_; _voyager_, _parcourir_. SYN. Peragro, lustro,
perago, tracto. ADV. Audacius, diligenter, flagitiose. USUS: 1. Urbem,
regionem, provinciam pedibus obire. 2. Perago, ago, tracto, _s’appliquer
à qqche, s’en occuper, faire_. Munus suum obire; facinus, rem privatam et
publicam, sacra obire. Diem edicti, vadimonium obire neglexit. 3. Morior,
_mourir_. Diem, mortem obire. Cf. Fungor, Administro, Facio.
ŎBĔQUĬTO, as, avi, atum, are, n. _Chevaucher devant ou autour_,
_parcourir à cheval_. USUS: Castris _vel_ castra obequitare.
ŎBEX, ĭcis, m. _Obstacle_. USUS: Moliri obices. Cf. Impedimentum.
OBFIRMO, as, avi, atum, are, n. _Rendre solide_, _affermir_,
_assujettir_, _consolider_. USUS: Obfirmare animum.
OBFIRMĀTUS, a, um, _Ferme_, _solide_, _opiniâtre_, _entêté_. USUS:
Pertinax et obfirmatus in iracundia. Cf. Pertinax.
ŎBĬTER, * _En passant, d’une manière accessoire, par occasion_. SYN.
Leviter, tenuiter, mediocriter. )( Perfecte. PHRAS. 1. Scientias
obiter didicit, _il n’a étudié qu’en passant_. Litteras primoribus
duntaxat labris gustavit; extremis, ut aiunt, digitis attigit; litteras
leviter attigit; litteras quasi præteriens, quasi per nebulam, quasi
per transennam præteriens strictim aspexit; litteras vix primoribus
labris attigit; de litteris vix cursim aliquid arripuit. 2. Hæc tantum
obiter tractavi, _je n’ai traité ce point qu’en passant, d’une manière
accessoire_. Leviter hæc tantum egi; levi brachio, molli brachio hæc
acta sunt; indiligenter hic eram. Leviter hæc transii, attigi; his quasi
præteriens satisfeci; strictim hæc tractavi et tanquam in transcursu.
Cursim hæc transmisi.
ŎBĬTŬS, ūs, m. _Destruction_, _mort_; _coucher des astres_. SYN. Occasus,
mors. USUS: Siderum ortus et obitus. Obitus consulum vulgatus, _la mort
des consuls fut connue_. Cf. Mors.
OBJĂCĔO, es, cŭi, ere, n. _Être couché_, _étendu devant ou auprès_. USUS:
Cumulus sarcinarum objacet.
OBJECTĀTĬO, ōnis, f. _Reproche_. USUS: Exprobratio.
OBJECTO, as, avi, atum, are, a. _Opposer_, _objecter_. SYN. Objicio.
USUS: Objectare probrum, falsum crimen alicui. Cf. Objicio.
OBJECTŬS, ūs, m. _Action de mettre devant, interposition_. USUS: Objectu
lateris aliquem defendere.
OBJECTUS, a, um, _Placé_, _mis_, _situé devant_. SYN. Oppositus. USUS:
Objecta species voluptatis. Objectus fortunæ. Ad omnes casus subitorum
periculorum objectus et oppositus.
OBJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Mettre_, _placer devant_, _opposer_;
_reprocher_. SYN. Oppono, objecto, exprobro; crimini do, jacio, conjicio;
culpam impingo. ADV. Falso, vere, varie. USUS: Objeci caput meum in tot
et tantas dimicationes, atque in tot impetus perditorum civium. Alicui
religionem objicere, _faire à qqn une obligation de conscience_. Objicere
spem, metum, sollicitudinem, moram, laborem, molestiam. Aliquid alteri
in criminis loco objicere. Feris corpus objicere. Objici insidiis.
Objiciuntur sæpe formæ, _souvent des images se présentent à notre
esprit_. (Ego omnium objectum, VULG.), _je suis le jouet, le plastron de
tous_. Materia sum omnium jocorum; idoneus videor, quem omnes merito ludo
faciant, in quo omnes illudant.
OBJURGĀTĬO, ōnis, f. _Reproche_, _réprimande_, _blâme_. SYN. Castigatio.
EPITH. Longior, lenis, necessaria, plena, mediocris, utilis. USUS:
Objurgatio ne multum acerbitatis habeat. Objurgatio contumelia vacare
debet. In objurgationibus interdum vocis contentione majori utendum. Cf.
Reprehendo.
OBJURGĀTOR, ōris, m. _Qui réprimande_, _qui blâme_. SYN. Severus
admonitor. EPITH. Benevolus. USUS: Non est ferendus objurgator, qui, quod
in altero vitium reprehendit, in eo ipse deprehenditur.
OBJURGO, as, avi, atum, are, a. _Blâmer_, _réprimander_, _faire des
reproches_. SYN. Castigo, asperius appello, asperius admoneo. ADV.
Vehementer, mediocriter. USUS: Cæsar meam in rogando verecundiam, de mea
me verecundia objurgavit. Cf. Alloquor, Perstringo, Reprehendo.
OBLANGUESCO, is, langŭi, escere, n. _S’affaiblir_. USUS: Litterulæ meæ
tui desiderio oblanguerunt. Cf. Langueo.
OBLECTĀMENTUM, i, n. _Amusement_, _divertissement_, _plaisir_. SYN.
Oblectatio, delectatio. EPITH. Longius. USUS: Oblectamenta et solatia
senectutis. Cf. Delectatio.
OBLECTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’amuser_; _divertissement_, _plaisir_. SYN.
Oblectamentum. EPITH. Honesta, libera, ingenua. USUS: Interdum oblectatio
quæritur animi requiesque curarum. Cf. Delectatio.
OBLECTO, as, avi, atum, are, a. _Divertir_, _amuser_. SYN. Delecto. USUS:
In libris, in hortulis se oblectare. Cf. Delecto.
OBLECTOR, aris, atus sum, ari, d. _S’amuser_, _se divertir_. SYN.
Delector, ducor, capior. ADV. Commode. USUS: Ludis oblectamur et ducimur.
Cf. Delector.
OBLĬGĀTĬO, ōnis, f. _Obligation_, _engagement_. SYN. Auctoramentum.
EPITH. Gravis et difficilis. USUS: Difficilior est animi ac sententiæ,
quam pecuniæ obligatio. (Est mea obligatio, VULG.), _c’est mon devoir_.
Est id officii mei; meæ hæ sunt partes. (Obligationem scriptam accepi,
habeo, VULG.), _j’ai une obligation écrite_. Fiduciam accepi; fiduciam
teneo. Obligationem de se dare, _s’engager_. Nomina facere.
OBLĬGĀTUS, a, um, _Obligé_, _qui a des obligations_. SYN. Obstrictus,
devinctus. PHRAS. Magnopere tibi obligatus sum, _je vous suis bien
obligé_. Tantum tibi debeo, quantum persolvere difficile est;
incredibilem tibi amorem quemdam et omnia in te summa ac singularia
studia debeo. Vix, aut ne vix quidem solvendo sum, tanta sunt tua in
me officia ac merita. Verbis non patitur res satisfieri, adeo me in
perpetuum devinxisti. Maximis me beneficiis obstrictum tenes. Mancipio et
nexu tuum me fecisti. Multis me beneficiis ac pignoribus velut auctoratum
habes. Agere mecum potes tanquam ex syngrapha, ita me tibi divinctum
tenes. Maximis me beneficiorum vinculis obstrinxisti. Cf. Obnoxius,
Beneficium, Officium. USUS: Tenere aliquem beneficiis obligatum.
OBLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier_, _attacher_; _engager_, _obliger_.
SYN. Obstringo, in perpetuum obligo, devincio, adstringo, religo, alligo.
ADV. In perpetuum, nusquam, valde. PHRAS. 1. Magnopere me tibi obligabis,
_vous m’obligerez singulièrement_, _vous me rendrez service_. Magnam a
me inibis gratiam; hoc ego in summi beneficii loco ponam, numerabo; me
tibi in perpetuum devincies, obstringes. Cf. Obligatus. 2. Obligo me,
_je m’oblige_, _je m’engage_. Omni me exsecratione devincio; fidem meam
do, interpono; obligo fidem meam et obstringo. 3. Obligatur ex promisso,
legibus, _ses promesses_, _les lois l’obligent_. Tenetur promisso,
legibus; legum, promissorum vinculis obstringitur. USUS: Obligare aliquem
militiæ sacramento, pactionibus. Sibi aliquem beneficio obligare. Domum
alicujus religione, populum scelere obligare. Legum et judiciorum pœnis
obligatur. Obligare vulnus, _bander une plaie_.
OBLĬGŪRĬO, is, ire, n. _Dissiper_, _manger_, _dévorer_. SYN. Ligurio,
devoro. USUS: Fortunas suas obligurire; patrimonia profundere. Cf.
Consumo.
OBLĬMĀTUS, a, um, _Couvert de limon_. SYN. Limo pinguis. USUS: Nilus
oblimatos agros relinquit, _le Nil laisse les terres couvertes de limon
(engraissées)_.
OBLĬNO, is, lēvi, lĭtum, nere, a. _Enduire_, _oindre_, _frotter de_;
_souiller_. USUS: Vita hominis libidine oblita. Unguentis, cœno oblitus.
Eloquentia Asiæ moribus oblita, _l’éloquence altérée par les mœurs de
l’Asie_.
OBLĪQUĒ, _Obliquement_, _de travers_. )( Recte. USUS: Recte, oblique
ferri.
OBLĪQUUS, a, um, _Oblique, qui est ou qui va de travers, de côté_. SYN.
Transversus. USUS: Motu corporis obliquo. In obliqua et transversa
hostium latera invectus.
OBLĬTESCO, is, lĭtŭi, escere, n. _Se cacher_. SYN. Delitesco. USUS:
Stellæ a nostro aspectu interdum oblitescunt.
OBLĪTĔRO, as, avi, atum, are, a. _Effacer_. USUS: Beneficii memoriam
obliterare. Cf. Obliviscor, Oblivio.
OBLĪVĬO, ōnis, f. _Action d’oublier, oubli_. SYN. Memoriæ lapsus. EPITH.
Exigua, perpetua, sempiterna, voluntaria. PHRAS. 1. Clades ea jam in
oblivionem venit, _on a déjà perdu le souvenir de ce désastre_. Clades
ea jam oblivioni data est; obliterata in animo est; memoria intercidit;
in oblivionem venit; ejecta ex animo memoria ejus cladis est; recens
dolor proximæ cladis transiit; cladis ejus memoria cessit; clades e
memoria excessit, animo excidit, ex animo deleta est; clades ea jam
ex memoria deposita est; e memoria dilapsa, elapsa est; in oblivionem
adducta est; clades ea jam animo effluxit; excidit memoria ejus cladis;
clades ea oblivione contrita, obruta, tecta est; cladis ejus acerbitatem
oblivio jam delevit. 2. Tot summorum virorum nomina in oblivione sunt,
_les noms de tant d’hommes illustres sont tombés dans l’oubli_. Tot
summorum virorum memoria cessit; abiit vetustate memoria; nomen vetustate
abolevit, memoria abolevit; tot viri summi in oblivione jacent. 3.
Lætiores in dies nuntii oblivionem tandem inducunt tot malorum, _les
nouvelles de jour en jour plus heureuses nous font oublier tant de maux_.
Lætiores nuntii expellunt memoriam tot malorum; oblivionem afferunt tot
malorum; tristes superiorum temporum imagines ex memoria detergunt,
evellunt; obliterant in animo superiorum temporum clades; animum a
conspectu tot malorum avertunt; tot malorum memoriam ex animo delent.
USUS: Omnem memoriam injuriarum sempiterna oblivione delere, obruere,
exstinguere, conterere. Tuas laudes nulla unquam obscurabit oblivio.
Erunt semper, qui tuas laudes ab oblivione et silentio hominum vindicent.
Cf. Obliviscor, Memoria imbecilla.
OBLĪVĬŌSUS, a, um, _Oublieux, qui oublie aisément_. SYN. Immemor. )(
Memoria.
OBLĪVISCOR, ĕris, blītus sum, visci, d. _Oublier, ne pas se souvenir_.
SYN. Mihi excidit, ex animo meo excidit, effluit; oblivionem capit, ex
memoria depono; alicujus rei memoriam depono, oblivione perpetua deleo;
aliquid e memoria elabitur, dilabitur; rei memoria ex animo discedit.
PHRAS. 1. Nunquam tui obliviscar, _je ne vous oublierai jamais_. Ita mihi
imago tam cari capitis insedit, ut excidere, effluere ex animo nunquam
possit; memoria tua nulla temporis longinquitate abibit; nulla ætas tui
memoriam ex animo obliterabit meo. Cf. Memor, Oblivio. 2. Obliviscere
tandem calamitatum tuarum, _oubliez enfin vos malheurs_. Casus tuos
tandem ex animo tuo, mente tua, memoria tua dele, evelle; omitte temporum
tuorum memoriam; depone et abjice calamitatum tuarum memoriam; malorum
tuorum tristes imagines voluntaria oblivione depone, contere; deleat
tandem, auferat calamitatis sensum sempiterna oblivio. USUS: Depone
memoriam doloris tui et injurias _vel_ injuriarum obliviscere.
OBLONGŪS, a, um, _Long_, _allongé_. USUS: Figura oblonga.
OBLŎQUOR, ĕris, lŏcūtus sum, loqui, d. _Parler contre qqn_,
_interrompre_, _contredire_. SYN. Obstrepo. PHRAS. Totus ei senatus
oblocutus est, _tout le sénat l’interrompit pour le contredire_.
Reclamatum a toto senatu, nec sine convitio; fremitus universi senatus
obortus est; obstrepebat senatus universus carpebatque sententiam. USUS:
Tu me appelles licet, et interpelles, et obloquaris.
OBLUCTOR, aris, atus sum, ari, d. _Lutter_, _combattre contre qqn_, _lui
résister_. SYN. Obnitor, repugno. USUS: Hosti obluctari. Cf. Repugno.
OBMŌLĬOR, īris, mōlītus sum, iri, d. _Élever_, _construire devant_;
_fermer_, _boucher par une construction_. USUS: Omnes ad obmolienda, quæ
ruinis strata erant, concurrerunt, _tous coururent réparer les murailles
qui étaient en ruines_.
OBMŪTESCO, is, mūtŭi, escere, n. _Devenir muet_; _se taire_, _garder le
silence_. SYN. Conticesco. ADV. Plane. PHRAS. Praæ stupore obmutuit,
_la stupeur le rendit muet_. Admiratio tam novæ rei ac subitæ homini
incluserat vocem; rei insolentia animum pariter et silentium defixit,
mutum et elinguem reddidit; insolitum rei spectaculum hominem ita
defixit, ut neque animo, neque lingua constaret; rei spectaculo defixus
et attonitus silentium tenuit, stupenti lingua constitit. USUS: Nulla
unquam vetustas de te obmutescet, _les siècles les plus reculés
ne garderont pas le silence sur votre personne_. Homo disertus et
loquacissimus repente obmutuit.
OBNĪTOR, ĕris, nīsus et nixus sum, niti, d. _Lutter_, _résister_. SYN.
Obsisto, occurro; adversum rem, contra rem tendo. Cf. Repugno.
OBNOXĬUS, a, um, _Exposé à_; _sujet_, _soumis_, _obéissant_. SYN.
Subjectus. USUS: Vivat, qui obnoxius et subjectus vivere cupit. Supplex
et obnoxius.
OBNŪBO, is, psi, ptum, ere, a. _Couvrir_, _voiler_, _envelopper_. SYN.
Obtego.
OBNUNCĬĀTĬO, ōnis, f. _Annonce d’un mauvais présage_. SYN. Auguris
significatio de periculo imminente. USUS: Dirarum obnuntiatio neglecta,
_imprécations négligées_.
OBNUNTĬO, as, avi, atum, are, a. _Annoncer un mauvais présage, un
malheur_. SYN. Nuntio, prænuntio. USUS: Legem tulit, ne obnuntiare
comitiis liceret.
ŎBŎRĬOR, ĕris, ortus sum, iri, d. _Naître_, _paraître_, _se montrer_.
SYN. Exorior. USUS: Quanta mihi lux oboritur. Cf. Orior.
OBRĒPO, is, repsi, reptum, ere, n. _Se glisser furtivement_,
_s’insinuer_. SYN. Irrepo. ADV. Extrinsecus. USUS: Sensim tibi obrepit
senectus. Obrepere ad honores, in animos hominum. In animos dormientium
multæ imagines obrepunt.
OBRĬGESCO, is, gŭi, escere, n. _Se durcir_. USUS: Nive et pruina
obriguere. Cf. Frigus.
OBRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Opposer une loi nouvelle à une loi
ancienne_. SYN. Aliam legem rogo, qua prior ab alio lata infirmetur.
OBRŬO, is, ŭi, ŭtum, ere, a. _Couvrir_, _ensevelir_; _anéantir_,
_accabler_. SYN. Operio, sepelio. )( Eruo. USUS: Magnitudine negotii
tanquam fluctu obruor. Homo ære alieno obrutus, _homme écrasé de dettes_.
Criminibus et testibus aliquem obruere.
OBSCĒNĒ, _D’une manière indécente, immorale_. SYN. Turpiter.
OBSCĒNĬTAS, ātis, f. _Impureté_, _obscénité_. SYN. Turpitudo. USUS:
Verborum rerumque obscenitas vitanda.
OBSCĒNUS, a, um, _Impur_, _obscène_. SYN. Turpis. USUS: Genus jocandi
illiberale, petulans, flagitiosum, obscœnum. Cf. Turpis, Petulans,
Libido, Impudicus.
OBSCŪRĀTĬO, ōnis, f. _Obscurité_, _éclipse_. SYN. Obscuritas. EPITH.
Magna, tanta. USUS: Obscuratio solis. Inde mentis obscuratio consequitur.
OBSCŪRĒ, _D’une manière obscure_; _furtivement_, _en cachette_. SYN. Per
nebulam, per caliginem. )( Aperte. USUS: Non agam obscure. Malum serpit
non obscure.
OBSCŪRĬTAS, ātis, f. _Obscurité_, _défaut de clarté_. SYN. Obscuratio,
tenebræ, caligo, ænigma. )( Lux. EPITH. Diuturna, maxima, involuta.
USUS: Causa latet obscuritate naturæ involuta. Habet ea res magnam
obscuritatem. Oratio, quæ lumen adhibere rebus debet, sæpe obscuritatem
et tenebras affert.
OBSCŪRO, as, avi, atum, are, a. _Rendre obscur_, _priver de la lumière_.
SYN. Lucem eripio, noctem rebus _vel_ tenebras obduco, obcæco, luminibus
officio, inobscuro, caliginem offundo, luminibus obstruo, tenebris
involvo, tenebris circumfundo. ADV. Negligenter, sensim, plene. PHRAS. 1.
Cœlum obscuratur, _le ciel s’obscurcit_. Spissæ intendunt se cœlo nubes,
ut lucem condant; cœlum una et continenti nube involvitur; aer totus in
nubes cogitur; obductæ cœlo nubes solem diemque eripiunt, tenebris omnia
involvunt, circumfundunt. USUS: Lumen lucernæ obscuratur, et offunditur
luce solis. Obscurata et evanescens memoria.
OBSCURUS, a, um, _Obscur_, _sombre_; _inconnu_, _secret_. SYN. Habens
obscuritatem, tenebricosus, spissus, cæcus, tortuosus, involutus, latens,
opertus, a natura involutus. )( Apertus, illustris. PHRAS. 1. Homo
obscurus et ignotus, _homme obscur_, _inconnu_. Homo re nulla nobilis;
cujus fama in obscuro; ex cœno, nescio quo et tenebris extractus. Cf.
Humilis, Ignobilis. 2. Liber est nimis obscurus, _ce livre est peu
intelligible_. Multa sunt in hoc libro tenebris circumfusa; abstrusa
multa, et crassis occultata tenebris; longissime ab imperitorum
intelligentia sensuque disjuncta; materia, argumentum libri non satis
puerili ingenio æqua; nihil ibi in medio positum, nihil non abstrusum
et reconditum. 3. Obscurus orator est, _orateur obscur_, _que l’on
ne comprend pas_. Orator qui ita loquitur, ut non intelligatur; cujus
millesimam partem vix intelligas; qui in tenebris, quam luce causam suam
versari malit; qui compressione rerum totam obcæcat orationem; cujus
sermo oraculis similior, quam orationi; qui ænigmata loquitur; cujus
orationi Œdipo conjectore opus sit. USUS: Multa erant obscura, ambigua,
involuta; explanationes interpretum essent adhibendæ. Homo obscuris
natalibus.
OBSĔCRĀTĬO, ōnis, f. _Prières instantes_, _supplications_. SYN.
Preces, deprecatio, obtestatio. EPITH. Gravis, humilis, superba. USUS:
Obsecratione uti. Obsecrationem repudiare.
OBSĔCRO, as, avi, atum, are, a. _Prier avec instances_, _supplier_,
_conjurer_. SYN. Rogo, oro, obtestor. ADV. Amantissime, magnopere, vere.
USUS: Ille pro salute mea populum obsecravit. Obsecro te per fratris
mortui cinerem, per nomen propinquitatis. Cf. Rogo.
OBSĔCUNDO, as, avi, atum, are, n. _Se prêter à_, _se conformer à_,
_obéir_, _seconder_. USUS: Cui cives assenserint, hostes obedierint,
venti obsecundarint. Cf. Obedio, Pareo.
OBSĒPĬO, ĭs, sepsi, septum, ire, a. _Clore d’une enceinte_, _fermer_,
_intercepter le passage_. SYN. Sepio, intercludo. USUS: Vias ad honores
alicui obsepire, _fermer à qqn l’accès aux dignités_. Cf. Munio.
OBSĔQUĬŌSUS, a, um, _Plein de complaisance_, _de déférence_,
_obséquieux_. SYN. Qui facile obsequitur. Cf. Officiosus.
OBSĔQUĬUM, ĭi, n. _Complaisance_, _déférence_, _soumission_, _docilité_.
SYN. Indulgentia, officium. EPITH. Molestum. USUS: Obsequio suo mitigare
hominem. Multa in homines obsequia. Animus ab indulgentia et obsequio
corporis discedat. Obsequium amicos, veritas odium parit. Cf. Officium.
OBSĔQUOR, ĕris, sĕcūtus sum, sequi, d. _Se conformer aux désirs de qqn_,
_avoir pour lui de la déférence_; _céder à une chose_, _s’y laisser
aller_. SYN. Morem gero, morigeror, gratificor, indulgeo. )( Repugno.
PHRAS. 1. Obsequi genio suo, _suivre ses penchants_, _s’abandonner au
plaisir_. Morem gerere animo suo; servire cupiditatibus; curare genium;
indulgere genio. 2. Homini improbo per omnia obsequitur, _il fait toutes
les volontés de ce méchant homme_. Totum se dat homini; nutus ejus
omnes observat, intuetur; ad nutum hominis improbissimi se convertit;
nutu ejus regitur; ex ejus nutu et arbitrio suspensas habet omnes vitæ
suæ rationes. USUS: Tempestati navigantes obsequuntur. De ea re tibi
obsequor. Consuetudine libenter obsequor. Cf. Indulgeo, Gratificor.
1. OBSĔRO, as, avi, atum, are, a. _Fermer au verrou_, _verrouiller_. SYN.
Sera imposita occludo. USUS: Ædes, aures obseratæ. Cf. Claudo.
2. OBSĔRO, is, sēvi, sĭtum, ere, a. _Semer_, _ensemencer_. Sero, consero.
USUS: Terra frugibus obserebatur. Loca virgultis, tenebris obsita, _lieux
couverts de broussailles, remplis de ténèbres_.
OBSERVANS, antis, omn. gen. _Qui fait grand cas de_. SYN. Studiosus,
cupidus. USUS: Homo mei observantissimus. Cf. Studiosus.
OBSERVANTĬA, æ, f. _Considération_, _honneur_, _respect_. SYN. Veneratio,
cultus, reverentia. EPITH. Diligens, perpetua, præsens, summa. USUS:
Observantia est, per quam aut ætate aut dignitate antecedentes colimus
et veneramur, _on entend par respect_ (observantia) _les marques de
déférence et de vénération que nous donnons à l’âge ou aux dignités_.
Mea tibi observantia nunquam defuit. Amicos observantia retinere. Cf.
Officium, Revereor.
OBSERVĀTĬO, ōnis, f. _Observation_, _attention_. SYN. Animadversio.
EPITH. Diuturna, constans, longinqua, summa, supina. USUS: Observatio
diuturna peperit artem.
OBSERVO, as, avi, atum, are, a. _Observer_, _remarquer_; _respecter_,
_honorer_. SYN. Animadverto, noto; speculor, aucupor, ex insidiis capto,
in specula sum; legibus obtempero, pareo; colo, veneror, amo. ADV. Æque,
assidue, diligentius, peramanter, perofficiose, sanctissime, stricte,
valde, vehementer. PHRAS. Ubique observat me, _partout il m’épie_.
Ejus oculi assidue in me intenti sunt; in me unum oculos conjicit; ex
insidiis, clanculum sermones meos captat; velut e specula observat mores
meos; aures et oculi ejus assidue speculantur me et custodiunt; omnia
odoratur; subauscultat, aucupatur ex insidiis sermones omnes meque omni
in loco infensus servat. USUS: 1. Motus stellarum observare. Observa,
quæso, hominis consilia. 2. Colo, veneror, _avoir des égards, de la
déférence pour_. Peramanter me observat. Observare et colere aliquem ut
alterum parentem. Cf. Colo, Veneror.
OBSES, ĭdis, m. _Otage_. EPITH. Præcipuus, incolumes, multi. USUS:
Obsides victis imperare; obsides dare, habere, mittere, accipere.
OBSESSIŎ, ōnis, f. _Siége_, _investissement_, _blocus_. SYN. Obsidio.
USUS: Obsessio fori, occupatio templorum, oppressio curiæ.
OBSĬDĔO, es, sēdi, sessum, ere, a. _Assiéger_. SYN. Circumsideo, obsessum
teneo, fossa et vallo septum teneo; oppugno. ADV. Omnino. PHRAS. 1.
Romani Numantiam obsedere, _les Romains assiégèrent Numance_. Obsidione
munitionibusque pressere; corona circumdedere, cinxere; vallo, aggere,
operibus oppugnavere; Romani obsidionem intulere Numantiæ; Numantiæ
mœnia ab omni parte aggressi sunt; Romani exercitum ad urbem Numantiam
admovere; corona militum cinxere; circumplexi sunt opere ac munitione;
in obsidione tenuere. 2. Obsessa urbs est et vehementer oppugnata,
_la ville est assiégée et fortement attaquée_. Circumsessa urbs est
et circumvallata, arx opere circumventa, circumjecta mœnibus peditum
multitudo, peditatui circumfusæ equestres turmæ, quassata muralibus
tormentis mœnia et summa ope oppugnata. Totius belli instrumentis et
apparatu actum, ac ne punctum quidem temporis oppugnatio respiravit. Urbs
aggeribus oppugnata, tormentis verberata, nudata pars magna mœnium, pars
muralibus machinis decussa; urbi externa vis ingruit, castra ad urbem
posita sunt; urbs obsidione clausa est; viæ omnes aditusque insessi et
admoto totius bellici apparatus instrumento quati, feriri, arietibus
percuti urbs cœpta est. Cf. Oppugno. USUS: Obsidere urbem. Armis senatum
obsidere.
OBSĬDĬO, ōnis, f. _Siége_, _blocus_, _investissement d’une place_. SYN.
Obsessio. PHRAS. 1. Urbem obsidione liberavit, _il délivra la ville
assiégée_. Ab obsidione vindicavit; obsidione exemit; ex obsidione
eripuit; urbem hostilibus armis obseptam, hostium copiis septam, cinctam,
oppressam in libertatem restituit, incolumem servavit, libertate,
incolumitate donavit. Hostes urbem obsidione prementes, castris positis
ad urbem sedentes, urbis libertati imminentes expulit, ejecit, in fugam
convertit, submovit, fugavit. 2. Obsidio sustinenda erit, _il faudra
soutenir un siége_. De tectis mœnibusque dimicandum erit; mœnibus
bellum propulsandum erit. USUS: In obsidione esse; in obsidione tenere;
obsidionem continuare. Obsidionem solvere, omittere. Obsidione urbem
liberare.
OBSĬDĬŌNĀLIS, e, gen. com. _De siége, obsidional_. USUS: Corona
obsidionalis, _couronne obsidionale_, _couronne d’herbe donnée à un
général qui a délivré un autre général assiégé_.
OBSIGNĀTOR, ōris, m. _Celui qui scelle, qui cachette_. USUS: Litterarum
obsignatores et testes.
OBSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Sceller_, _cacheter_; _contre-signer
un testament_. SYN. Signo, consigno, signum appono, signum imprimo.
USUS: Epistolam, decretum, tabulas obsignare. Judicum signis testamentum
obsignatum est.
OBSISTO, is, stĭti, stĭtum, ere, n. _S’arrêter ou se mettre devant_;
_résister_, _faire face_, _tenir tête_. SYN. Resisto, repugno, occurro,
conatum refuto, prohibeo, conatibus obviam eo; conatum comprimo, frango;
a conatu repello. ADV. Audacter, malitiose, perniciose, vehementer. USUS:
Audacter alicui; dolori, vitiis obsistere. Multorum odiis nullæ opes
obsistere possunt. Cf. Resisto.
OBSŎLESCO, is, sŏlēvi, escere, n. _Passer_, _vieillir_, _s’user_. SYN.
Inveterasco, tenebris vetustatis opprimor. )( Splendeo. USUS: Vetustate
ista _vel_ propter vetustatem jam obsoleverant.
OBSŎLĒTĒ, _A l’ancienne mode_. USUS: Homo obsoletissime vestitus.
OBSŎLĒTUS, a, um, _Suranné_, _vieilli_, _usé_. SYN. Antiquus, inusitatus,
insolens, sordidus. USUS: Obsoletus vestitus. Hæc vulgaria sunt, abjecta
et obsoleta. Obsoletus Numitor.
OBSŌNĬUM, ĭi, n. _Ce qui se mange avec le pain, mets, viande_. SYN.
Quidquid cibi ad panem vinumque adjicitur. Cf. Cibus.
OBSONŎ, as, avi, atum, are, a. _Acheter des provisions_, _préparer un
festin_. SYN. Obsonium comparo. USUS: Famem ambulando obsonabat Socrates,
appetentiam cibi excitabat, _Socrate faisait provision d’appétit en se
promenant_.
OBSTĀCŬLUM, i, n. _Obstacle_, _empêchement_. SYN. Impedimentum. USUS:
Opposita obstacula perrumpere. Cf. Impedimentum.
OBSTĔTRIX, īcis, f. _Sage-femme_. EPITH. Fida, peritissima, felix. SYN.
Quæ opem fert parienti.
OBSTĬNĀTĒ, _Résolument_, _opiniâtrément_. USUS: Obstinate negavit omnia.
OBSTĬNĀTĬO, ōnis, f. _Obstination_, _opiniâtreté_. USUS: Ille omnia
obstinatione quadam sententiæ repudiavit. Cf. Pertinacia.
OBSTĬNĀTUS, a, um, _Décidé_, _opiniâtre_, _persévérant_. SYN. Pertinax,
pugnax, durus. PHRAS. Nimis es obstinatus, _vous êtes trop obstiné_. Quod
temere suscepisti, præfracte tueris; nimium tenax es sententiæ tuæ. Non
animi judicio, sed pertinaciæ studio in sententia perstas. Ubi animum
semel obstinaveris, depelli de suscepta voluntate non vi, non ratione
ulla potes. Cf. Pertinax. USUS: Illius voluntas obstinatior est.
OBSTO, as, stĭti, stātum, are, n. _Être ou se tenir devant_, _barrer le
passage_; _empêcher_. SYN. Obsisto, officio, impedio. ADV. Vehementer.
USUS: Quid obstat, quin facias? Officere et obstare commodis alterius,
_nuire aux intérêts de qqn et lui faire obstacle_. Cf. Resisto, Impedio.
OBSTRĔPO, is, pŭi, pĭtum, ere, n. _Faire du bruit_, _interrompre par un
bruit_; _importuner_, _fatiguer_. SYN. Obloquor. USUS: Litteris tibi
obstrepere ausus non sum, _je n’ai osé vous importuner par mes lettres_.
OBSTRINGO, is, nxi, strictum, ere, a. _Attacher autour_; _lier_,
_obliger_. SYN. Devincio, obligo. )( Solvo. ADV. In perpetuum. PHRAS.
Obstrinxere se invicem, _ils s’engagèrent mutuellement_. In hæc data
et accepta fides est; fidem obligavere suam; promissionem vim fœderis
habere voluere; hæc fide sanxerunt; data ultro citroque fide promissa
confirmarunt; fide interposita sanxerunt. USUS: Ære alieno obstrictus.
Obstrictus voluptatibus tenetur. Maximis beneficiorum vinculis
obstrictus. Religione civitatem obstrinxit. Cf. Obligo.
OBSTRUCTĬO, ōnis, f. _Voile_, _dissimulation_; _déguisement_. SYN.
Interclusio. EPITH. Diuturna. USUS: Hæc obstructio nec diuturna est, nec
obducta ita, ut curiosis oculis perspici non possit, _ce voile n’est ni
assez permanent, ni assez tiré pour que, etc._ Obstructionibus ventris
obnoxius, _sujet aux constipations_.
OBSTRŬO, is, xi, ctum, ere, a. _Fermer_, _boucher_. SYN. Obsero, obsepio,
occludo, oppilo. PHRAS. Aditus omnes hostibus obstruximus, _nous avons
fermé les avenues, l’entrée à l’ennemi_. Vias omnes dejectu arborum
saxorumque ingentium clausas septasque habemus; arborum truncos saxaque,
qua via ruinis patefacta est, admoliti sumus. USUS: Luminibus alicujus
obstruere, _ôter le jour, masquer la vue d’une maison_. Vias omnes et
perfugia obstruere.
OBSTŬPĔFĂCĬO, is, fēci, factum, are, a. _Étourdir_, _frapper
d’étonnement_, _rendre immobile_, _stupéfier_. SYN. Stupefacio. PHRAS.
1. Res inopinata obstupefecit omnes, _cette chose inattendue frappa
tout le monde de stupeur_. Nulli non admirationem movit; omnibus pro
miraculo fuit; stupor omnes admiratione rei tam insolitæ defixit; stupor
ac silentium defixit omnes; ad conspectum rei silentio defixi stetimus.
2. Malorum assuetudo sensus obstupefacit, _l’habitude du malheur rend
insensible_. Sensus adimit; sentiendi vim, aufert; stuporem inducit,
affert, injicit. Quorum animum malorum assuetudine occaluit; quorum
animis callum obduxit malorum consuetudo; quorum animi malorum usu ac
consuetudine obduruerunt, percalluerunt, callum contraxerunt; non ita
recentes ad infortunia; malorum non insolentes sunt, qui secundis rebus
raro usi, res adversas minime sentiunt, malorum tandem sensum amittunt.
Cf. Miror, Stupor. USUS: Obstupefactus ac perterritus mea diligentia.
OBSTŬPESCO, is, stŭpŭi, escere, n. _Perdre le sentiment_; _être frappé de
stupeur, d’étonnement_. SYN. Stupeo, stupesco. USUS: Sic obstupuerant,
sic terram intuebantur. Obstupescent posteri rerum gestarum magnitudinem.
Cf. Obstupefacio, Stupor, Admiratio.
OBSUM, es, obfŭi, esse, n. _Nuire_, _faire du tort_. SYN. Officio,
noceo. )( Prosum. PHRAS. Obest sibi ipse, _il se nuit à lui-même_.
Salutem affligit, deserit; suæ ipse saluti deest. USUS: Non modo non
oberat, sed sua commendatione plurimum proderat. Cf. Adversor.
OBSURDESCO, is, dŭi, escere, n. _Devenir sourd_. SYN. Sensum audiendi
amitto. USUS: Hoc sonitu completæ aures obsurdescunt. Obsurdescimus, nec
ea, quæ monemur, audimus, _nous devenons sourds et nous n’entendons plus
les avertissements_. Cf. Surdus.
OBTĔGO, is, xi, ctum, ere, a. _Couvrir_, _voiler_, _dissimuler_. SYN.
Contego, obduco. )( Detego. USUS: Fingere, dissimulare, obtegere. Vitia
multis postea virtutibus obtecta. Adolescentiæ turpitudo obscuritate et
sordibus tuis obtegatur. Cf. Tego.
OBTEMPĔRĀTĬO, ōnis, f. _Obéissance_, _soumission_. USUS: Justitia est
obtemperatio legibus.
OBTEMPĔRO, as, avi, atum, are, a. _Obéir_, _se soumettre_. SYN. Obedio,
parco, obsequor. ADV. Diligenter, multum. USUS: Cupiditati alicujus
obtemperare. Cf. Obedio, Pareo.
OBTENDO, is, tendi, tentum, ere, a. _Étendre devant_; _envelopper_,
_entourer_, _cacher_. SYN. Obduco, prætendo. USUS: Uniuscujusque natura
tegitur et quasi velis quibusdam obtenditur, _est comme enveloppée d’un
voile_. Cf. Prætendo, Prætexo.
OBTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Écraser_, _broyer_, _briser_, _mettre
en pièces_, _anéantir_. SYN. Contundo, contero. ADV. Aperte. USUS:
Veteres majorum laudes obterere. Senescentem populi majestatem obtrivit,
ac contudit. Prosternere et obterere obtrectationes malevolorum.
OBTESTĀTĬO, ōnis, f. _Engagement solennel contracté en prenant les
dieux à témoin_; _prière instante_, _supplication_. SYN. Imploratio,
obsecratio, deprecatio.
OBTESTOR, aris, atus sum, ari, d. _Attester_, _prendre à témoin_;
_implorer_. SYN. Testor, appello, imploro. USUS: Deos omnes imploro et
obtestor vos, Judices, ut misericordiam huic tribuatis. Flens flentem
te obtestor, et salutem viri tibi commendo. Quæso, oro, obtestor, ne me
perditum omnino velitis. Cf. Rogo.
OBTĬCĔO, es, ere, n. _Se taire, garder le silence devant qqn_. * SYN.
Conticeo. USUS: Turpiter obticuit chorus. Cf. Taceo.
OBTĬNĔO, es, nui, tentum, ere, a. et n. _Tenir_, _obtenir_, _acquérir_;
_retenir_, _conserver_; _se maintenir_. SYN. Impetro, consequor,
adipiscor; teneo, vinco. ADV. Diutius, in perpetuum. PHRAS. 1. Obtinui
tandem quæ volebam, _j’ai obtenu enfin ce que je voulais_. Consecutus
sum tandem, teneo, quas cupiebam. Extudi tandem, quæ volebam; optata
teneo; optati compos factus sum; instando perpuli, evici quæ volebam.
Cf. Acquiro, Assequor. USUS: 1. Obtinere provinciam cum imperio. Honoris
gradum, jus suum, causam obtinere. 2. Retineo, conservo, custodio,
_retenir_, _conserver_. Morem suum, veterem consuetudinem obtinere.
3. Habeo, _avoir_. Parentis locum apud me obtinet. Quem apud me locum
obtinuisti?
OBTINGO, is, tĭgi, ere, n. _Échoir en partage_; _arriver_, _survenir_.
SYN. Obvenio. USUS: Provincia mihi sorte obtigit. Quidquid obtigerit,
æquo animo feram. Cf. Evenio.
OBTORPESCO, is, torpŭi, escere, n. _S’engourdir_, _devenir insensible_.
SYN. Torpeo, obstupesco. USUS: Miror, ei non linguam obmutuisse et manum
obtorpuisse.
OBTORTUS, a, um, _Pris à la gorge_, _serré_. USUS: Obtorta gula in
carcerem abripere quempiam.
OBTRECTĀTĬO, ōnis, f. _Dénigrement_, _détraction_, _envie_. SYN.
Calumnia, reprehensio, vituperatio. EPITH. Domestica, occulta, communis.
USUS: Obtrectatio invidiæ solet lacerare plerosque. Hæc res habet
obtrectationem. Cf. Calumnia.
OBTRECTĀTOR, ōris, m. _Détracteur_, _envieux_, _jaloux_. SYN.
Calumniator, maledicus, invidus, iniquus. USUS: Adversarius et
obtrectator laudum mearum. Quid sperem potentissimo inimico, infidelibus
amicis, pluribus invidis, nullo socio et consorte laboris, omnibus
obtrectatoribus. Cf. Maledicus.
OBTRECTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Dénigrer_, _rabaisser_, _nuire à
qqn_, _faire du tort par jalousie_. Cum dat. _vel_ acc. SYN. Maledico,
vitupero, calumnior, dente maledico carpo. USUS: Obtrectare vitiosa
æmulatione, quæ rivalitati similis est. Obtrectans angitur alieno bono,
quod idem etiam alius habet. Cf. Detraho, Maledico, Vitupero, Calumnior.
OBTRŪDO, is, trūsi, trūsum, ere, a. _Pousser violemment_; _imposer_,
_faire prendre de force_. PHRAS. Antonium dominum nobis obtrusit, _il
nous a donné Antoine pour maître_. Antonium in cervicibus collocavit;
cervicibus Antonium dominum imposuit. USUS: Ea, quia nemini obtrudi
potest, itur ad me.
OBTRUNCO, as, avi, atum, are, a. _Couper_; _décapiter_. PHRAS. Hominem
obtruncari jussit, _il fit couper la tête à cet homme_. Securi percuti,
feriri hominem jussit; caput homini abscindi; collum secari, abscindi;
caput auferri; caput gladio demi jussit. Cf. Caput. USUS: Puerorum
obtruncat membra, articulatim dividit.
OBTUNDO, is, tŭdi, tūsum, ere, a. _Émousser_, _affaiblir_. SYN. Retundo,
perstringo, onero. )( Acuo, exacuo. USUS: Multa, quæ mentem obtundant.
Non obtundam aures tuas sermonibus, non epistolis longioribus. Homo ad
omnia hebes et obtusus. Aures obtusæ. Cf. Molestus.
OBTURBO, as, avi, atum, are, a. _Troubler_, _rendre trouble_. USUS:
Obturbare solitudinem alicujus. Cf. Impedio, Turbo.
OBTŪTŬS, ūs, m. _Action de regarder, regard, vue_. SYN. Aspectus,
conjectus oculorum. USUS: Figere obtutum oculorum aliquo, _fixer ses
regards sur un objet_. Cf. Aspectus.
ŎBUMBRO, as, avi, atum, are, _Ombrager_; _obscurcir_. USUS: Arbor
vestibulum obumbrat.
OBVALLO, as, avi, atum, are, a. _Entourer d’un retranchement_,
_retrancher_, _fortifier_. SYN. Circumvallo, munio, firmo. Cf. Munio.
OBVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Venir à_; _échoir à_, _survenir_,
_arriver_. SYN. Obtingo. USUS: Hereditas ei opulenta obvenit. Cf. Evenio.
OBVERSOR, aris, atus sum, ari, d. _Se tenir_, _se trouver devant_;
_s’offrir à la vue_, _se présenter aux regards_. SYN. Versor, occurro.
USUS: Obversatur mihi ante oculos Reipublicæ dignitas, _à mes yeux se
présente la majesté de la république_. Cf. Versor.
OBVERTO, is, ti, sum, ere, a. _Tourner vers_, _diriger vers_. USUS: Os
alicui, navem aliquo obvertere. Cf. Verto.
OBVĬAM, _A la rencontre_, _au-devant de_. PHRAS. 1. Obviam ivit parenti,
_il alla au-devant de son père_. Obviam se tulit, obviam processit,
prodiit, venit; obviam profectus est; obviam properavit; in complexum
parentis venit. 2. Latro obviam factus est proficiscenti, _le voleur
le rencontra au moment où il se mettait en route_. Obviam se dedit
latro proficiscenti; obtulit se proficiscenti latro; obviam se obtulit;
adversus me ivit; oculis meis se obtulit; obviam fuit proficiscenti;
proficiscenti latronem casus obtulit, in conspectum dedit; incidit in
latronem; latro in conspectum incurrit; occurrit mihi latro. USUS: 1.
Obviam mittere, egredi; obviam effundi. 2. Contra, _contre_. Obviam ire
conatibus improborum, _s’opposer aux efforts des méchants_.
OBVĬUS, a, um, _Qui se trouve sur le chemin, sur le passage_. SYN.
Occurrens. USUS: Fac, ut litteræ tuæ veniant obviæ, obviæ mihi fiant,
_fais en sorte que tes lettres me parviennent en route_. Classis hostibus
in obvio est, _la flotte est en face des ennemis_.
OBVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. _Envelopper_, _voiler_. SYN. Tego,
obduco. USUS: Obvolutus et obligatus corio.
OCCÆCO, as, avi, atum, are, a. _Aveugler_, _priver de la vue_; _rendre
obscur_. SYN. Excæco, obscuro. USUS: Stultitia, cupiditate occæcatus.
OCCALLESCO, is, callŭi, escere, n. _Devenir calleux_; _devenir
insensible_, _dur_. SYN. Percallesco, obduresco. ADV. Prorsus, non
dubitanter, plane. USUS: Jam prorsus ad omnem dolorem occalui, _je suis
devenu insensible à la douleur_.
OCCĀSĬO, ōnis, f. _Action de se produire_, _d’arriver_, inde: _occasion_,
_moment favorable_. SYN. Locus, tempus, opportunitas, facultas; ansa,
campus, causa, tempus oblatum. EPITH. Tanta, ampla, amissa, bona,
mirifica, oblata; quantæ, præclaræ. PHRAS. 1. Occasionem egregiam habes
rem bene gerendi, _vous avez une belle occasion de bien faire_. Magnum
theatrum tibi gloriæ panditur. Locus tibi aperitur rei strenue agendæ.
Munita tibi via est ad ingentem laudem; patefactus cursus virtutis;
materia crescendi per summam gloriam tibi suppeditatur. Non deest tibi
materia crescendi. Ansa hoc loco tibi datur, materia præbetur, facultas
offertur, præbetur, datur magnorum in Rempubl. meritorum. Nactus es
egregiam opportunitatem, nactus es hac re aditum ad præclara in omnes
merita. Locus hic est de Republ. optime merendi. 2. Occasionem ne
negligas, _ne négligez pas l’occasion, le moment favorable_. Quem ad
maxima quæque nactus es aditum, quam rei gerendæ facultatem habes,
ne amitte. Loco ne desis et tempori. Quid dubitas uti hac temporis
opportunitate? Tempus rei bene gerendæ ne prætermittas. Offerentibus se
rebus, e manibus ne omittas, dimittas, quæ mox repeti non possunt. Ne
pereat tibi hæc occasio; ne e manibus elapsa effluat, abeat, prætereat,
fugiat, evolet, vide. 3. Utere occasione oblata, _saisissez l’occasion
qui vous est offerte_. Oblata oppurtunitate, facultate, occasione utere.
Occasionem, quæ se offert, non omittes, non amittes. Complectere,
quam nactus es, occasionem; arripe, quam oblatam tenes, temporis
opportunitatem; tene hanc horam, urge opportunitatem. Quin tu urges
istam occasionem et facultatem? Noli, quod ultro offertur, fastidire.
Hoc aditu januaque patefacta, noli tempus amittere; occasionem, quam
casus aperuit, e manibus dimittere; facultates, quæ tibi multæ dantur,
temporisque opportunitates corrumpere. Oblata facultate ne tibi ipse
desis. 4. Nullam occasionem omittam tibi gratificandi, _je ne laisserai
passer aucune occasion de vous être agréable_. Nullum locum prætermittam,
relinquam tuis commodis serviendi; nullo loco tibi deero; inter meas
tot curas, etiam de te cogitandi locus erit. 5. Si occasio erit, _si
l’occasion se présente_. Ubi res et causa postulabit; ubi res feret; si
occasio se offeret; ubi commodum erit; si occasio tulerit. 6. (Tua bona
occasione, VULG.), _à votre occasion_. Oblata facultate; quod commodo tuo
fiat, fieri possit. 7. Ex occasione rei, _à l’occasion_. Pro re nata; e
re nata. USUS: Teneo, quam captavi, occasionem. Ea res illi occasionem
maxime laudis dedit, peperit, obtulit. Habeo, nactus sum occasionem
ad agendum aliquid. Occasionem omittere, amittere. Occasione privari.
In occasionem imminere. Si occasio tulerit. Cf. Opportunus, Materia,
Facultas.
OCCĀSŬS, ūs, m. _Chute_, _coucher (des astres)_; _ruine_, _fin_, _mort_.
SYN. Obitus, interitus. USUS: Sol ab ortu ad occasum commeans. Senectus
est quasi occasus vitæ. Reipublicæ interitus et occasus imminet, _le
déclin et la ruine de l’état_.
OCCĀTĬO, ōnis, f. _Hersage_.
OCCĬDENS, entis, omn. gen. _Se couchant_, _étant sur son déclin_. SYN.
Occasus. )( Oriens. USUS: In orientis aut occidentis solis partibus.
1. OCCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Abattre_; _tuer_, _massacrer_;
_détruire_. SYN. Interficio, interimo, cædo, neco, macto, jugulo,
trucido, perimo, vitam eripio, de medio tollo, luce communi privo, vitam
aufero, necem affero, mortem affero, vita privo; morte mulcto, afficio;
vitam adimo, vita expello, vitam violo, exhaurio; victimam per me ad
inferos mitto; alieno me sanguine respergo. Cf. Interficio. ADV. Vulgo,
nefario, palam. PHRAS. 1. Multi occisi sunt, _bien des gens furent tués_.
Multi homines morte deleti, e numero vivorum exturbati sunt; atrox facta,
commissa, edita, perpetrata mortalium multorum cædes est; multorum civium
sanguine cruentatæ manus; multorum sanguine aspersæ sunt; arma multorum
cæde imbuta sunt; multi gladio icti, obtruncati cecidere; barbara militum
crudelitas vix multorum sanguine est expleta. Multi ferro consumpti
sunt; multum civilis sanguinis fusum est. Militum manus multorum
sanguine rubuere. Multis oblata, illata mors est; multi ad mortem missi,
deducti sunt. 2. Occidendum se præbuit, _il se laissa mettre à mort sans
résistance_. Jugulum hosti, inimico dedit; hauriendum sanguinem præbuit;
ferro jugulum præbuit, cervicem gladio subjecit; in suam ipse perniciem
incurrit. 3. (Sese ipse occidit, VULG.), _il se donna lui-même la mort,
se suicida_. Rectius: Mortem sibi conscivit; in gladium incubuit; manus
sibi attulit, intulit; vitæ usuram sibi eripuit; fati diem manu ipse sua
occupavit; liberum mortis arbitrium occupavit; vitam sibi ipse voluntaria
morte abrupit; latus gladio hausit mortisque diem antevertit. USUS:
Hostium copias occidione occidit.
2. OCCĬDO, is, cīdi, cāsum, ere, n. _Tomber en avant_; _se coucher (des
astres)_; _mourir_, _périr_, _disparaître_; _être perdu_, _ruiné_. USUS:
Vitæ occidenti opem ferre. In nihilum occidere. Nondum omnium dierum sol
occidit. Memoria occidit. Cf. Pereo.
OCCĪDĬO, ōnis, f. _Carnage_, _massacre_. USUS: Occidione occidere, ad
internecionem delere, _tuer jusqu’au dernier, faire un massacre général_.
Occidione occumbere, _périr, être massacré jusqu’au dernier_.
OCCĬNO, is, nŭi, ere, n. _Chanter_. USUS: Si avis occinuerit, _si, par
ses chants, un oiseau a donné un mauvais présage_.
OCCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. et n. _Commencer_, _entreprendre_.
SYN. Incipio. Cf. Incipio.
OCCĪSĬO, ōnis, f. _Meurtre_, _carnage_, _assassinat_. SYN. Cædes,
occidio. USUS: Tu vim negabis esse factam, cum cædes et occisio facta
sit? Cf. Cædes.
OCCLŪDO, is, clūsi, clūsum, ere, a. _Clore_, _fermer_. SYN. Claudo. Cf.
Claudo.
OCCO, as, avi, atum, are, a. _Herser_, _briser les mottes de terre_. SYN.
Crate occulto, et deprimo jacta in agrum semina.
OCCŬLO, is, cŭlŭi, cultum, ere, a, _Couvrir_; _cacher_, _dissimuler_.
SYN. Occulto, abscondo. USUS: Parietum se umbris occulere. Cf. Occulto,
Tego.
OCCULTĀTĬO, ōnis, f. _Action de se cacher_. USUS: Aliæ feræ fuga, se
aliæ morsu, aliæ occultatione tuentur, _d’autres en se cachant_. Turpis
occultatio sui.
OCCULTĀTOR, ōris, m. _Celui qui cache, recéleur_. SYN. Receptor. USUS:
Occultator, et exceptor latronum locus.
OCCULTĒ, _En cachette_, _en secret_, _secrètement_. SYN. Abdite, tecte,
ex occulto, ex insidiis; per ambages, circuitione. )( Aperte. USUS: Quæ
res aperte petebatur, ea nunc occulte cuniculis oppugnatur, _ce qu’on
demandait alors ouvertement, on cherche aujourd’hui à le prendre comme
par surprise et par des voies souterraines_. Cf. Clam.
OCCULTO, as, avi, atum, are, a. _Cacher_, _faire disparaître_. SYN. Tego,
obtego, contego, celo, recondo, supprimo, involvo, tenebris obscuro, ab
oculis removeo, dissimulo. USUS: Occultare sententiam suam, animi sensus.
Quæ natura occultavit, eadem omnes ab oculis removent. Cf. Abdo, Abscondo.
OCCULTUS, a, um, _Caché_, _secret_. SYN. Latens, abditus, absconditus,
reconditus, involutus, abstrusus, tectus, obscurus, tacitus,
clandestinus, furtivus, penetralis. )( Apertus, manifestus. ADV.
Consulto, mirabiliter. USUS: Occultum et intestinum malum. Cf. Lateo.
OCCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, n. _Tomber_, _se jeter_; _tomber mort_;
_mourir_. SYN. Obeo, oppeto, fato cado, vitam pono, acquiesco, naturæ
concedo, vita excedo; e vita discedo. Cf. Morior. ADV. Honeste. USUS:
Pro patria mortem non dubitavit occumbere. Ictus clava, fidem pastorum
nequidquam invocans, morte occubuit, _frappé d’un coup de massue, il
succomba, implorant en vain la protection des bergers_.
OCCŬPĀTĬO, ōnis, f. _Action de prendre, de s’emparer, envahissement_;
_occupation_, _travail_. SYN. Impedimentum, negotium. EPITH. Assidua,
magna, summa, tanta, vetus, recondita, exquisita, molesta. PHRAS.
Occupationes quædam morabantur iter meum, _quelques travaux retardaient
mon départ_. Occupationes quædam, quibus assidue impellor, implicor,
distineor, quibus vix me relaxare, minus evolvere, expedire, explicare
poteram, iter morabantur. Quo minus in viam me darem, in causa erant
negotia, quibus assidue implicor, impedior, oneror, gravissima rerum
susceptarum onera, quibus premor assidue et obruor, occupationes, quibus
urgeor assidue et opprimor. Cf. Occupatus, Negotium. USUS: Vix mihi
tempus erat, ad hanc epistolam scribendam, idque summis occupationibus
ereptum. Occupationibus impediri, implicari, distineri. Occupationibus
relaxare se et expedire.
OCCŬPĀTUS, a, um, _Occupé_. SYN. Distentus, districtus, impeditus,
distractus, implicatus. ADV. Æque, honeste. PHRAS. 1. Occupatus sum,
_je suis occupé_. Multis gravibusque occupationibus sum implicatus;
gravissimis rerum susceptarum oneribus premor; multarum rerum cura animum
distinet; noctes et dies non uno in opere urgeor; animum habeo non uno
in opere occupatum; occupatissimus sum, nunquam a laboribus districtior
fui; privatis publicisque curis sum implicitus; multis occupationibus
distineor, distringor. Cf. Negotium, Occupatio. 2. Occupatus jam non
sum, _je n’ai plus rien à faire maintenant_. Otii habeo plusculum; vacui
temporis aliquid habeo; vacuus nunc a labore sum; otii nunc aliquid
nactus sum, expedivi me molestis occupationibus, aut certe relaxavi;
confectis iis negotiis, respiro nunc aliquantulum et acquiesco. Cf.
Otium. USUS: Id me occupatum habet. Habere animum occupatum in opere.
Animus occupatus. Quid dicam de occupatis meis temporibus. Tot occupati
rebus, in ministeria sua discursu trepidant.
OCCŬPO, as, avi, atum, are, a. _S’emparer d’un objet, d’un lieu,
l’occuper_; _saisir_, _prendre_. SYN. Obsideo, præsidiis interclusum
teneo, præsidiis devincio; teneo, usurpo, possideo. PHRAS. 1. Provinciam
totam occupavit, _il s’empara de toute la province_. Provinciam totam
suæ ditionis fecit; in ditionem suam redegit; sub ditionem subjunxit;
ad imperium adjunxit; in potestatem, sub imperium redegit; provinciam
confecit; ad singula oppida arma circum tulit et Latinum nomen omne
domuit. 2. Aliena bona vi occupavit, _il a pris violemment le bien
d’autrui_. In rem suam vertit; in bona et possessiones alienas invasit;
aliquem de suis fortunis deturbavit; bonis fundisque patriis exturbavit;
de sua possessione dejecit; se in alicujus copias ingurgitavit; in eorum
fundos armatos immisit; armatos in possessionem fundi misit; patrimonia
illorum circumplexus, quasi thesaurum draco, possessiones insedit; in
fundis illorum violentus consedit. USUS: Cæsar præsidiis Italiam omnem
obsidet atque occupat, _César occupe par ses garnisons toute l’Italie_.
Regnum, tyrannidem occupare. Tanta religio eorum mentes occupaverat.
OCCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Aller au-devant_, _rencontrer_; _se
présenter_, _s’offrir aux regards ou à l’esprit_. SYN. Obviam eo, obviam
fio; obsisto, repugno, resisto. ADV. Abundantius, angustius. PHRAS. 1.
Nihil mihi tum occurrit, _rien ne se présenta alors à mon esprit_. Diu
cogitanti nihil succurrit; nihil in mentem venit; idonei consilii nihil
suppetebat; nihil in mentem inciderat. 2. Id unum occurrit mihi, _je
ne pus trouver que cette réponse_. Ea subiit animum cogitatio unica;
illud unum in animo versabatur; animo obversabatur; id unum succurrebat.
Illud unum in buccam venerat; illud unum se obtulit, ostendit. USUS: 1.
Malevolentiæ hominum, consiliis improborum occurrere et obsistere. 2. In
mentem venit, _s’offrir à l’esprit_. Nihil te effugiet, atque omne, quod
erit in re, occurret et incidet. Inquirentibus nobis omnique acie ingenii
contemplantibus ostendent se atque occurrent. Occurrunt mihi aliqua,
sed ea coram. 3. Obviam flo, _aller au-devant_. Scripsi illi, ut mihi
occurrat. Misericordia tua supplicibus occurrit, nullis precibus evocata.
Cf. Obviam, Incidit.
OCCURSĀTĬO, ōnis, f., _Prévenances_, _soins empressés_. SYN. Studium
salutandi et prensandi eos, a quibus honorum suffragia exspectantur.
EPITH. Facilis. USUS: Vestras occursationes, studia, blanditias populares
secum ablata esse ait, _vos prévenances amicales_, _votre empressement_,
_vos félicitations_.
ŌCĔĀNUS, i, m. _Océan_, _la mer qui environne la terre_. SYN. Mare
magnum. USUS: Oceanus, Atlanticus, Oceani freta. Terra circumfusa
illo mari, quod magnum, quod Oceanum appellatis. Oceani fervor
constantissimus. Oceano fines terminemus, qui orbem terrarum amplexu
finit. Cf. Mare.
ŎCELLUS, i, m. _Petit œil_. SYN. Parvus oculus. USUS: 1. Ocelli radices.
2. TRANSL. Ocelle mi, _mon petit œil_, _c. à d._, _mon petit bijou, mon
petit cœur_.
ŎCĬUS, _Plus promptement_, _plus tôt_. SYN. Citius. )( Tardius.
ŎCRĔA, æ, f. * _Jambière_, _chaussure des soldats_, _chasseurs et
paysans_. USUS: Sinistrum crus ocrea tectum.
ŎCRĔĀTUS, a, um, * _Qui porte des jambières, des guêtres_.
OCTO, _Huit_. Octavus, a, um, _huitième_. Octies, _huit fois_.
Octingenti, æ, a, _huit cents_. Octingentesimus, a, um, _huit centième_.
(Octodecim, VULG.), Latine: Duodeviginti, _dix-huit_. Octogesimus,
_quatre-vingtième_. Octogesies, _quatre-vingt fois_. Octoginta,
_quatre-vingts_. Octoni, æ, a, _qui sont au nombre de huit_. Octuplus, a,
um, _octuple_, _redoublé huit fois_.
OCTŌPHŎRON, i, n. _Litière à huit porteurs_. SYN. Lectica, quæ ab octo
servis gestatur.
ŎCŬLĀTUS, a, um, _Qui a des yeux_, _clairvoyant_. USUS: Testis oculatus,
_témoin oculaire_. Pluris est testis oculatus unus, quam auriti decem,
_un témoin oculaire vaut plus que dix témoins auriculaires_.
ŎCŬLUS, i, m. _Œil_. SYN. Lumen, acies qua cernimus. EPITH. Abstinentes,
perspicaces, acres, acuti, aperti, integri, nimis arguti, cæci, cærulei,
perversi, non solum curiosi, sed etiam errantes, licentiores, eminentes,
lubrici, mobiles, venusti, tenebricosi, in cernendo subtiles, emissitii,
in aspectu micantes, variantes, testes et indices animi, humanitatis
et benevolentiæ plenissimi, ampli, protuberantes, tumidi, blandientes,
lucidi, albicantes, læti et quasi gaudio toti, dolis circumsepti, parvi,
concavi, subnigri, maculosi, sanguinei, truces, ignei, flavescentes.
USUS: Oculorum est in nobis sensus acerrimus, quorum tum intentione, tum
remissione, tum conjectu, tum hilaritate motus animorum significamus.
Oculos attollere, _lever les yeux_. Oculos dejicere, _baisser les yeux_.
Oculos in aliquem conjicere, _jeter les yeux sur qqn, le regarder_.
Oculos in se omnium avertere, _attirer sur soi les regards_. Cupiditatis
oculos ad aliquid adjicere; rei _vel_ ad rem oculos adjicere, _attacher
ses regards sur qqche, la désirer, la convoiter_. Scelus alicujus ante
oculos ponere, statuere, _placer sous les yeux, mettre en évidence_.
In oculis atque auribus omnium gentium aliquid proponere, constituere,
_proposer qqche_, _développer son opinion_. Ea res oberrat oculis;
versatur ante oculos, _avoir sous les yeux_. Ad rem investigandam oculos
habere advocatos, _faire attention à une chose, avoir les yeux ouverts
sur qqche_. Oculos ab aliquo nunquam dejicere, aciem nunquam abducere,
_fixer qqn_. Rem palam est omnium oculis, _la chose est évidente_.
Oculorum acies hebescit, præstringitur, perstringitur, splendore
obruitur, _la vue s’affaiblit_. Oculos effodere, exsculpere, elidere,
_crever, arracher les yeux_. Oculis capi, _perdre la vue_. In oculis
aliquem gerere, ferre, _aimer_, _chérir qqn_, _le porter dans ses yeux_,
_l’avoir constamment présent à la mémoire_. In oculis habitare, _être
aimé, chéri_. Oculos rei conspectu pascere, _repaître ses yeux de la vue
d’une chose_. Oculi perspicaces, acres, acuti, arguti, exploratores,
_yeux vifs_, _clair-voyants_. Oculi humanitatis ac benevolentiæ
plenissimi, blandientes, læti et quasi gaudio toti circumsepti, testes et
indices animi propensi, _regards favorables_.
ŌDĒUM, i, n. _Odéon_, _édifice où avaient lieu les concours de musique et
de poésie_. Locus musicis cantibus destinatus.
ŌDI, isti, isse, a. _Haïr_. SYN. Odio habeo, odium rei habeo, odio in
aliquem feror, animum habeo alienum. ADV. Acerbe, aperte, clam, impendio,
magis, libenter, male, palam, pejus, penitus. USUS: Quem metuunt,
oderunt. Cf. Odium.
ŎDĬŌSŬS, a, um, _Odieux_, _détesté_, _détestable_. SYN. Molestus, odio,
dignus, invisus, invidiosus. PHRAS. Odiosa est consuetudo tua, _votre
amitié est désagréable_. Nimium difficilis, durus, asper, acerbus es.
Abest consuetudo tua ab omni suavitate. Non ea est consuetudo tua,
quæ propter suavitatem expetatur; minime jucunda est consuetudo tua.
Asperitatis tantum habent mores tui, quantum in consuetudine ferri vix
potest. Usus tibi nullo cum homine diuturnus intercedit, ita difficilis,
ac morosus es; iis moribus, eo ingenio præditus es. His tuis moribus,
hac agendi ratione fit, ut nemo tibi valde cupiat; nemo te ferat. Quis
istam ingenii tui morositatem in consuetudine ferat? Quis te uti velit
homine omnium difficillimo et asperrimo? Quis tuam consuetudinem expetat
carentem omni solatio, omni suavitate, nulla re jucundam. Cf. Molestus,
Morosus. USUS: Omnis arrogantia odiosa. In fragili corpore odiosa est
omnis offensio. Cf. Odium, Invidiosus, Invidia.
ŎDĬUM, ĭi, n. _Haine_. SYN. Invidia, offensa, offensio. EPITH. Acerbum,
acre, apertum, capitale, diuturnum, inveteratum, civile, grave, hostile,
immane, incredibile, infestum, infinitum, injustum, insigne, penitus
insitum, intimum, justum, leve, magnum, majus, mediocre, mirificum,
nefarium, obscurum, populare, pristinum, privatum, proprium, publicum,
singulare. Venenum amicitiæ, totum, universum, vetus, utile. PHRAS.
1. Arrogantia tibi odium parit, _votre orgueil vous rend haïssable_.
Tibi invidiæ est; offendit animos hominum; invisum te plerisque facit;
multorum mentes sensusque vulnerat; odium tibi creat, gignit. Arrogantiæ
debes, quod odio atque acerbitati sis plurimis; quod odium publicum sis
populi; quod omnes te oderint, nemo videre velit. Arrogantia est, quæ
gratiam omnem convellit; omnium voluntates a te alienat. 2. Ille ubique
odium in te excitat, odiosum reddere satagit, _il cherche sans cesse à
exciter contre vous la haine_. Odium in te concitat, struit, excitat;
odium ac invidiam tibi conflat; conciliat ubique grave tibi odium; in
odium ac invidiam revocat; quærit ubique in te invidiam; invidiam in te
commovet, concitat; in invidiam adducere ac odium laborat. In invidiam
trahere, rapere nititur; magna tibi invidiæ tempestas ex illo imminet.
3. Magnum odium incurri, _je suis fort haï_. Magnam subii, habui,
sustineo invidiam; magna sum apud omnes in invidia; multorum premor
odiis; odio laboro; multorum incurri odia ac reprehensiones hominum;
odio flagro publico; aliena invidia conflagro; invidia premor, flagro,
ardeo; in odium veni, perveni multorum; odia subii multorum; in multorum
odia offensionesque irrui et incurri; multorum odia in me converti;
invidia opprimor; magnam mihi ex re collegi invidiam; in multorum odia
ac invidiam perveni; multorum invidiæ ea me re obtuli. 4. Odia hominum
sensim restinxi, _peu à peu j’ai apaisé la haine des hommes_. Invidiam
lenivi; invidiæ sanguinem misi; de invidia multum deoneravi; invidiam
magna ex parte restinxi, exstinxi, compressi et levavi; mitigavi odia
hominum, sedavi, placavi, restinxi; odia vetustate jam exoleta depuli,
propulsavi. 5. Odium grave in me concepit, _il a conçu contre moi une
haine violente_. Grave in me odium cepit, suscepit; gravi est in me odio;
gravi odio a me dissidet; grave in me odium habet, profitetur, expromit;
gravi in me odio fertur; odio tenetur; grave ejus in me flagrat et ardet
odium; grave illum tenet nominis mei odium; est illi mecum odium grave et
diuturnum; odio sum illi; in odio sum apud illum. 6. Omnes boni te odio
habent, _tous les gens de bien vous haïssent_. Omnes te boni oderunt;
te inexpiabili odio detestantur et exsecrantur; quis te aditu, quis
ullo honore, quis communi luce dignum putat; omnes conspectum, facta,
nomen detestantur; omnes aditum, sermonem, aspectum tuum fugiunt ac
horrent; publicum es populi odium; nomen tuum bonis omnibus odio est et
acerbitati; omnes boni capitali a te odio dissident, te exsecrantur, tibi
pestem ac perniciem precantur. 7. Odium remittere, _abandonner_, _apaiser
sa haine_. Odium concoquere, sorbere, deponere; odium mittere et finire;
offensionem deponere, obliterare. 8. Odium renovare, incendere, augere,
inflammare, cumulare invidiam, _renouveler_, _augmenter la haine_. 9.
Odium effundere, _satisfaire_, _assouvir sa haine_. Omne odium inclusum
nefariis sensibus in aliquem profundere; explere odium ac saturare. Cf.
Ira, Inimicitia, Invidia. USUS: Odium est ira inveterata, _la haine est
une colère invétérée_. Odium alicui creare. Ad odium revocare judices.
Odia suscipere. Odia subire. Odio esse. Odium precibus sublevare.
ŎDOR, ōris, m. _Odeur_. SYN. Afflata suavitas odoratu percepta. EPITH.
Suavis, jucundus, teterrimus, nonnullus. USUS: Suavitates odorum
afflantur a floribus. Odores incendere. Odoribus capi. Odorem non ferre.
ŎDŌRĀTŪS, ūs, m. _Odeur_; _odorat_. SYN. Odoratio.
ŎDŌRĀTUS, a, um, _Odorant_; _parfumé_. USUS: Lauri nemus odoratum.
ŎDŌROR, aris, atus sum, ari, d. _Flairer_, _suivre à la piste_. SYN.
Olfacio. ADV. Coram, diligentius, festive; sagacius. USUS: 1. Canes
venatici odorantur omnia et pervestigant, _les chiens de chasse
ont l’odorat subtil et suivent parfaitement une piste_. 2. TRANSL.
Animadverto, quæro, investigo, conjectura aliquid assequor, _chercher_,
_rechercher_, _explorer_, _pressentir_. Diligenter, sagacissime odorabor
quid sentiant judices. Cf. Conjectura, Animadverto.
ŒCŎNŎMĬA, æ, f. _Ordre_, _arrangement convenable_.
ŒCŎNŎMĬCUS, a, um, _Économique_, _relatif à l’économie domestique_. USUS:
Liber, qui œconomicus inscribitur, de tuenda re familiari.
ŒCŎNŎMUS, i, m. _Économe_, _administrateur_. SYN. Administer rei
familiaris, curator rei familiaris, qui rei familiari præest, qui rei
familiaris curam gerit, qui rem familiarem, domesticam administrat.
ŒNŌPHŎRUM, i, n. _Vase pour transporter le vin_. SYN. Vas vinarium.
OFFA, æ, f. _Boulette de pâte_, _masse de pâte_; _gâteau_. Cibi genus
forma et figura orbiculata. USUS: In offam pultis invadere.
OFFENDO, is, di, sum, ere, a. _Heurter contre_; _trouver_; _faillir_,
_pécher_; _choquer_, _offenser_. SYN. Offensionem affero, injuriam
facio, offensioni sum; incurro in rem; pecco; lædo. ADV. Graviter,
vehementer, paululum, tantulum. PHRAS. 1. Non volui illum graviter
offendere, _je n’ai pas voulu gravement l’offenser_. Nihil in illum
paulo gravius cogitavi; commovere hominem leviter et calefacere volui,
non acerbius lædere. Nolui hominem injuriosius lacessere, tractare;
non volui hominem asperius accipere. 2. Non parum offendi apud illum,
_je l’ai blessé gravement_. Non parvam in offensionem incurri apud
hominem; non parvam offensam subii; offensioni non mediocri fui; non
parvam cecidi in offensionem; non levem offensionem mihi concitavit.
USUS: 1. Neminem unquam non re, non verbo, non vultu denique offendi.
Graviter mihi videris offensus. Offendit aures insolentia sermonis. 2.
Incurro, _se heurter_, _donner contre_, _commettre une faute_. Quis
tam lynceus, ut in tantis tenebris nihil offendat, nusquam incurrat?
(Vulgo impingo), _quel est le lynx à vue assez perçante pour ne pas se
heurter au milieu de si épaisses ténèbres?_ In arrogantiam incurrit.
3. Pecco, delinquo, _failler_, _pécher_. In quo ipse offendis, ne alium
reprehenderis. 4. Invenio, _rencontrer qqn ou qqche_, _trouver_. Non
offendes eumdem. Offendes vastatas urbes, laceratam Italiam. 5. Lædo,
_blesser en heurtant_, _choquer_, _déplaire_. Lapsus brachium offendit.
Existimationem meam in dictum gravissime offendit. Cf. Lædo.
OFFENSA, æ, f. _Offense_; _colère_, _rancune_; _lésion_, _mal_,
_malaise_. EPITH. Magna. USUS: Magna in offensa sum; magnam offensam
subii apud Pompeium, _je suis en grande défaveur auprès de Pompée, je
suis très-mal avec lui_.
OFFENSĬO, ōnis, f. _Action de heurter contre qqche_; _action de choquer
qqn, colère, haine_; _échec_, _revers_, _malheur_. SYN. Incommodum,
detrimentum, damnum, molestia, calamitas, odium, simultas, dissidium,
inimicitia. EPITH. Acerba, non dissimilis, gravis, magna, odiosa,
periculosa, popularis, privata, vitiosa, contraria. USUS: 1. Graves
solent esse offensiones e gravibus morbis, si qua culpa commissa est,
_dans les maladies graves, la moindre imprudence détermine souvent de
graves rechutes_. Corporum offensiones sine culpa accidere possunt,
animorum non item. Præstabo, nihil ex eo te offensionis habiturum. Non
offensionibus belli, sed victoriis ad scientiam militarem eruditus,
_dont l’éducation militaire a été faite non par des échecs, mais par des
victoires_. 2. Odium, simultas, inimicitia, _mécontentement_, _colère_,
_rancune_. Ea res illi magnam offensionem concitavit, fecit, attulit;
offensioni fuit. Justa inde offensio nata est et exorta. In offensionem
populi incurrit, cecidit. Offensionem sublevare, lenire, omittere;
deponere ac obliterare pristinas offensiones omnes, _déposer, oublier
toutes les causes anciennes de mécontentement_. Cf. Odium, Offendo.
OFFENSĬUNCŬLA, æ, f. _Chagrin_, _contrariété_, _déplaisir_. SYN. Offensa.
OFFĔRO, fers, obtŭli, oblātum, offerre, a. _Porter devant_, _offrir_,
_montrer_; _donner_. SYN. Polliceor, profiteor, defero. )( Recuso. USUS:
1. Ille pecunias pollicitus, et quod carius, se ipsum obtulit. Offerre
se in discrimen pro salute patriæ. Quod sors obtulerit, hoc agam.
Morti se, ad mortem pro patria offerre. Os importunum non, ostendere
modo, sed offerre. Ultro se offerre, se projicere, et potestatem sui
facere hostibus, _se livrer à l’ennemi_. 2. Præbeo, affero, _apporter_,
_fournir_. Alicui spem, metum, luctum, mœrorem, gaudium, religionem,
mendicitatem, incendium, injuriam offerre. 3. Expono, _exposer_.
Periculis caput suum offerre; invidiæ se offerre. 4. Resisto, me oppono,
_s’opposer à_. Sceleri Antonii et dementiæ me obtuli.
OFFĬCĪNA, æ, f. _Atelier_, _fabrique_, _boutique_. SYN. Locus operis et
quæstus quotidiani. USUS: Officinas armorum instituere, instruere. Hæc
domus officina nequitiæ. Philosophi quasi ludum quemdam, atque officinam
sapientiæ instituere. Ludus et officina dicendi. Officina chirographorum,
_bureau_. Officina ferraria, _manufacture d’armes_. Officina mercatorum,
_boutique de marchand_; rectius: taberna institorum. Officina libraria
_alias_ taberna libraria, _librairie_.
OFFĬCĬO, is, fēci, ere, n. _Faire_, _obstacle_, _faire du tort_, _nuire
à_. SYN. Noceo, obsum, obsto, obsisto. USUS: Cur meis commodis officis?
Nec mentis luminibus officit altitudo fortunæ. Umbra terræ soli non
officit. Alii laude sua famæ nostræ obstant et nomini officiunt. Cf.
Obsum, Lædo.
OFFĬCĬŌSĒ, _Officieusement_, _d’une manière complaisante_. SYN. Amanter,
amice.
OFFĬCĬŌSUS, a, um, _Serviable_, _complaisant_, _bienveillant_.
SYN. Plenus officii, in quo inest liberalis gratificandi voluntas,
humanissimus, in officio diligens, qui cupit omnium inservire studiis.
ADV. Summe. USUS: Homo summe in omnes officiosus.
Officia sua deferentis formulæ, _Formules pour offrir ses services_:
Nihil non agam tua causa, _je ferai tout pour vous_. Tua causa subibo
omnia; nullum prote laborem, nullum onus aut officium recuso. Tuis in
rebus toto pectore, cunctis viribus contendam. Nervos omnes, ubi res tuæ
postulabunt, intendam. Omnia mihi pro te suscepta nec difficilia, nec
injucunda erunt. Ubique mea tibi studia atque officia præsto erunt. Omnem
operam, curam, studium, in tuis rebus ponam, consumam. Omne meum tempus
tuis temporibus transmittam. Officium meum nunquam, nusquam requires. Mea
studia nusquam desiderabis, Quibuscumque in rebus tibi commodare potero,
nusquam deero. Res tuas omnes omni cura ac diligentia complectar. Quæ
tibi intelligam esse commoda, omni studio persequar, diligenter præstabo.
Quæ te velle quæque ad te pertinere arbitrabor, studiose diligenterque
curabo. Meum in te studium iis maxime rebus declarabo, quas te velle
cognovero. Tuam mihi dignitatem esse clarissimam, studium meum dignitatis
tuæ vel tuendæ, vel etiam augendæ et amplificandæ, summum esse, omnes
intelligent. Nihil tibi erit tam promptum aut paratum, quam in omnibus,
quæ ad commodum vel amplitudinem tuam pertinent, opera, cura, diligentia
uti mea; profiteor atque polliceor eximium et singulare meum studium
in omni genere officii, quod ad honestatem, ad decus, ad gloriam, ad
rem tuam et commodum pertinet. Nulla tibi in re, neque studium, neque
benevolentia deerit, præsto non erit. Qui antea fui, idem semper
futurus sum in te amando et amplificando. Quæcumque mihi tui honestandi
potestas dabitur, nihil prætermittam, quod positum sit, aut in ipsa
re, aut in honore verborum. Nunquam mihi tui aut colendi aut ornandi
voluntas deerit. Polliceor tibi studium meum ac operam sine exceptione
ulla aut temporis, aut occupationis. Universum studium ac benevolentiam
ad te defero. Vincam meis officiis cogitationes tuas. Dabo operam,
ut intelligas, me neminem esse officiorum studiosiorem, in officio
diligentiorem.
OFFĬCĬUM, ĭi, n. _Bon office_, _service volontaire_, _bienfait_. SYN.
Humanitas, studium, benevolentiæ significatio, munus, partes, muneris
officium. EPITH. Antiquum, civile, commune, consulare, debitum,
diuturnum, domesticum, egregium, fictum, gratum, humanum, inchoatum,
integrum, interruptum, justum, pium, liberale, necessarium, magnum,
maximum, mediocre, medium, melius, mirificum, multum, novum, obscurum,
perpetuum, perfectum, pristinum, privatum, proprium, provinciale,
publicum, quæstorium, quotidianum, recens, rectum, salvum, sanctum,
simplex, singulare, summum. PHRAS. 1. Omnia tibi humanitatis officia
debeo, _je vous dois toute sorte de bons offices_. Præstare tua causa
debeo, quidquid possum. Quantum viribus possum consequi, tantum conferre
studii in te debeo. Tua in me beneficia meum omne studium, omne
officium, omnes a me curas, omnem industriam a me non solum postulant,
sed exigunt. Quid est, quod tua causa non debeam? Tuis inservire
studiis, tuæ voluntati morem gerere omnibus in rebus debeo. Par est,
ut omnia a me studia ac officia in te proficiscantur. 2. Omnia amoris
officia illi exhibui, _je lui ai rendu tous les devoirs de l’amitié_.
Omnibus eum officiis prosecutus, amplexus, complexus sum; omnibus eum
officiis mihi devinxi; omnia illi officia præstiti, tribui, in eum
contuli; omnia a me officia in illum collata sunt, profecta sunt;
amici officium integre explevi, egregie tuitus sum. Multa exstant,
constant mea in illum officia. 3. Officium officio reddidi, _j’ai rendu
bienfait pour bienfait_. Officium cumulate solvi, persolvi, reddidi;
officiis cumulate respondi; vici studiis meis amici officia. 4. Officium
nullum neglexi, _je n’ai négligé aucune fonction_. Tibi nullum a me
amoris, studii, pietatis officium defuit; nullum officium prætermisi,
intermisi. Officio amici nunquam defui; nunquam cessatum in officio est.
USUS: 1. Non committam, ut meum officium desideres. Multa mihi tecum
officia intercedunt. Officia sua aliis polliceri. 2. Partes, _devoir_,
_obligation morale_. Officio fungi boni viri. In officio esse, manere,
_s’acquitter de son devoir, vivre en honnête homme_. Ab officio boni viri
discedere, recedere, abduci, _failler à son devoir_. 3. Munus, _emploi_,
_fonction_, _ministère_. Officio præesse; officium suscipere, exsequi.
Alienum aliquid ab officii dignitate admittere. Cf. Munus, Magistratus,
Honor, Dignitas.
OFFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Répandre_, _verser_; _étendre_. SYN.
Objicio, offero. USUS: Tu majoribus tuis magnas offudisti tenebras.
Errorem alicui offundere et noctem, _induire qqn en erreur_.
ŎLĔA, æ, f. _Olivier_. EPITH. Sempiterna. USUS: Agricola, cum florem oleæ
videt, baccam quoque se videre putat.
ŎLĔĀRĬUS, a, um, _Relatif à l’huile_. USUS: Cella olearia, _cellier à
l’huile_.
ŎLĔASTER, tri, m. _Olivier sauvage_.
ŎLĔO, es, lŭi, ere, n. et a. _Avoir ou répandre une odeur_. SYN. Redoleo;
odorem spiro, spargo, fundo, afflo. ADV. Bene, male. USUS: Bene olent,
qui nihil olent. Oratio peregrinum aliquid olet, _ce discours trahit une
origine étrangère_.
ŎLĔUM, i, n. _Huile_. USUS: Ignis gliscit oleo. Aristeus inventor olei.
Oleum et operam perdere, _perdre son huile et ses soins_, _c. à d._, _son
temps et sa peine_ (PROV.).
OLFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Flairer_, _sentir_. SYN. Odoror,
odorem percipio. USUS: Olfacere aliquid.
ŌLIM, _Autrefois_, _jadis_. SYN. Quondam, patrum memoria, aliquando, jam
dudum. )( Nunc. Sic olim loquebantur.
ŎLĬTOR, ōris, m. _Jardinier_. USUS: Olitorem pro horto conducere.
ŎLĬTŌRĬUS, a, um, _De jardinier_, _de légumes_. USUS: Forum olitorium,
_marché aux légumes_.
ŎLĪVA, æ, f. _Olive_, _fruit de l’olivier_. SYN. Olea.
ŎLĪVĒTUM, i, n. _Lieu planté d’oliviers_, _plant d’oliviers_. SYN. Collis
olivis consitus.
OLLA, æ, f. _Pot_, _marmite_. SYN. Denariorum implere ollam.
ŎLUS, ĕris, n. _Toute espèce de légume, chou, navet, etc._ SYN. Herba
sativa, quæ est in usu cibario. USUS: Olera fastidire.
ŎLUSCŬLUM, i, n. _Petit légume, chou_. SYN. Olus minutum.
ŌMEN, ĭnis, n. _Toute manifestation_, _tout signe_, _tout acte_,
_considéré comme annonce_, _présage_, _indice de l’avenir_. Dictum
_aut_ factum casu exceptum, quo rei cujuspiam eventus portendi posse
videatur. EPITH. Clarum, detestabile; prærogativum, paganum, bonum,
faustum, funestum, triste, malum. USUS: Bonis _vel_ tristibus ominibus
abeuntem prosequi. Omen capio. Accipio omen. Quod dii omen avertant,
obruant, prohibeant! Nullis auspiciis, funestis ominibus omnium, et
exsecrationibus rem aggressus est. Territis omnibus, velut fœdo omine
incipiendæ rei. Id a plerisque in magni terroris omen acceptum est. In
omen vertere.
ŌMĬNĀTOR, ōris, m. _Devin_, _celui qui présage l’avenir_. SYN. Qui capit
omina.
ŌMĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Présager_, _augurer_. SYN. Auguror. Cf.
Augurium.
ŎMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Renvoyer_, _lâcher_; _omettre_. SYN.
Mitto, missum facio, prætermitto, relinquo, prætereo. ADV. Omnino, plane.
PHRAS. 1. Negotium hoc melius omittes, _vous ferez mieux d’abandonner
cette affaire_. Negotium id melius prætermittes; consultius erit
supersedere toti huic negotio; negotium hoc, si sapis, repudiabis; tutius
cœptum negotium abrumpes, missum facies, de manibus depones. 2. Omitte
contumelias, _cesse tes injures_. Aufer contumelias et probra; mitte
cavillationes; missas fac contumelias. 3. Ut omittam cætera, _pour ne pas
parler du reste_. Ut præteream, prætermittam, relinquam, ut mittam, ut
missa faciam cætera; ut supersedeam pluribus. USUS: Omitte timorem, iram,
sollicitudinem, spem inanem. Nihil omisi pietatis et humanitatis. Cf.
Relinquo, Negligo, Prætermitto.
OMNĪNO, _Entièrement_, _complètement_. SYN. Plane, prorsus, funditus,
usquequaque. PHRAS. 1. Malum id vix omnino tolletur, _on aura de la peine
à faire disparaître entièrement ce mal_. Vix radicitus ab ipsa stirpe
extrahetur; vix funditus exstirpabitur; rami fortasse amputabuntur,
radicum fibræ non item evellentur. Malum illud vix auferetur, removebitur
ex integro. 2. Res est omnino necessaria, _la chose est tout à fait
nécessaire_. Res est in omnes partes necessaria. Res est plane atque
omnino necessaria; per omnia, sine dubio, omnibus modis, omnium rerum
causa necessaria. USUS: Vix aut omnino non potest fieri.
OMNĬPŎTENS, tis, omn. gen. _Tout-puissant_. Verb. poetic. Cf. Penitus.
OMNIS, e, gen. com. _Tout_, _chaque_, _chacun_. SYN. Cunctus, universus,
quisque, quivis, quis non? summi, infimi, ad unum omnes, totus. )(
Nullus. ADV. Omnino. PHRAS. Omnes de victoria sibi gratulantur, _tous
se réjouissent de la victoire_. Omnium generum, ætatum, ordinum
homines, omnis fortunæ ac loci homines; omnes populi cunctæque gentes;
quantum est hominum in orbe, singuli et universi de inaudita hac post
hominum memoriam victoria lætantur. Omnes sibi viri, mulieres, cives ac
peregrini, servi ac liberi de tam illustri victoria gratulantur. Cum a
summis, mediis, infimis, tum denique ab universis victoria hæc ingenti
lætitia celebratur. Omnes certatim, alius luculentius alio, hanc sibi
victoriam gratulantur. USUS: Omnia minima, maxima per se agit. Nemo
omnium. Ubi hæc omnia prima, postrema recitata sunt.
OMNĬVĂGUS, a, um, _Qui erre en tous lieux_, _errant_, _vagabond_. USUS:
Diana omnivaga dicitur.
ŎNĂGER, gri, m. _Onagre_, _âne sauvage_. SYN. Asinus silvester.
ŎNĔRĀRĬUS, a, um, _De charge_, _de transport_. USUS: Navis oneraria,
_vaisseau de transport_.
ŎNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Charger d’un fardeau_; _accabler, combler,
etc._ USUS: Aures alicujus onerare mendacio, _prodiguer les mensonges à
qqn, lui débiter mille mensonges_. Cf. Onus.
ŎNĔRŌSUS, a, um, _Lourd_, _pesant_, _accablant_. SYN. Gravis, ponderosus.
Cf. Gravis.
ŎNUS, ĕris, n. _Charge_, _fardeau_, _poids_. EPITH. Commune, grave, leve,
magnum, tantum. PHRAS. 1. Onus habeo gravissimum, _je porte un très lourd
fardeau_. Onus mihi impositum est gravissimum; onus laboris maximum in
me recepi, suscepi; onus sustuli, sustineo sane grave; onere premor
ac pene opprimor gravissimo; onus mihi incumbit, onus cervicibus meis
impositum est immensum; plura simul in me onera inclinata sunt. Non unum
mihi injunctum est onus; non leve onus subii. 2. Sub onere fatiscere,
_succomber sous le faix_. Oneri succumbere; onere opprimi, sub onere
concidere. USUS: Onus alicui addere. Onere levare, onus allevare. Onus
deponere, abjicere, propter infirmitatem animi detrectare. Onus ferre,
perferre.
ŎNUSTUS, a, um, _Chargé_. USUS: Asellus auro onustus, _ânon chargé d’or_.
ŎPĀCO, as, avi, atum, are, a. _Ombrager_, _donner de l’ombre à_. SYN.
Obscuro. USUS: Terra nos opacat. Platanus patulis diffusa ramis ad
opacandum locum aliquem. Cf. Obscuro.
ŎPĀCUS, a, um, _Qui a de l’ombre_, _ombragé_; _ténébreux_, _noir_. SYN.
Obscurus, umbrosus. )( Apricus. USUS: Opaca nubes. Locus opacus et
frigidus in silvis.
ŎPĔRA, æ, f. _Peine_, _mal qu’on se donne_, _travail_, _application_,
_soin_. SYN. Studium, labor, cura, industria. EPITH. Egregia, forensis,
fortis, fidelis, gratior, insignis, non mediocris, melior, militaris,
mirifica, multa, magis opportuna, par, patria, publica, singularis,
summa, tenuis. Annuæ, gratissimæ, mercenariæ, pulcherrimæ, subsecivæ,
urbanæ. PHRAS. 1. Græcis litteris multam operam impendi, _je me suis
appliqué avec beaucoup de zèle à l’étude des lettres grecques_. Græcis
litteris multum operæ dedi; multam curam operamque ad Græcas litteras
contuli, _vel_ in Græcas litteras; multum laboris et operæ in Græcis
litteris posui, consumpsi; multum operæ tribui Græcarum artium magistris.
Cf. Diligentia. 2. Omnis opera mea frustra fuit, _tous mes soins ont été
inutiles_. In ea re opera abusus sum; operam omnem lusi, perdidi. Opera
mihi omnis periit; oleum ac operam perdidi; operæ pretium nullum feci;
spes et opera me frustrata est; nequidquam omni opera ac diligentia,
summa vi ac ope enisus sum. Nihil tanta contentione profectum est. Cf.
Frustra. USUS: Operam suam profiteri. Majorem operam suscepi, quam res
posceret; operam dare, navare rei. Operam amicis locare, dicare. Opera
illi mea diligenter utuntur. Operam dare rebus divinis, sapientiæ. Operæ
non peperci, _je n’ai pas épargné mes soins_. De priore opera multum
detraxi, _je me suis beaucoup relâché de mon zèle d’autrefois_. Operam a
Græcis litteris removi, _je ne m’occupe plus des lettres grecques_. Data,
dedita opera id fecit, _il le fit à dessein_. Vix erit operæ pretium,
_cela ne vaudra pas la peine de_....
ŎPĔRÆ, ārum, f. pl. _Ouvrier à la journée_, _mercenaire_, _travailleur_.
SYN. Operarii, qui fabrorum ministeriis et servili in opera habentur;
homines ad operas conducti. USUS: Mercenariæ operæ, _troupes
mercenaires_. Venditat se operis.
1. ŎPĔRĀRĬUS, a, um, _De travail_. USUS: Operarius homo, _travailleur_,
_manœuvre_.
2. ŎPĔRĀRĬUS, ĭi, m. _Travailleur_, _ouvrier_, _manœuvre_. SYN. Operæ,
bajulus. USUS: Operarii, qui in tabernis sunt, amantissimi sunt otii. Cf.
Merces, Mercenarius.
ŎPĔRĀTĬO, ōnis, f. _Action de travailler_, _travail_, _ouvrage_. SYN.
Opera.
ŎPERCŬLUM, i, n. _Couvercle_. USUS: Arteria tegitur quodam quasi
operculo. Dignum patella operculum, _ce sont deux personnes l’une digne
de l’autre, les deux font la paire_ (PROV.).
ŎPĔRĪMENTUM, i, n. _Couverture_. SYN. Integumentum, operculum.
ŎPĔRĬO, is, ŭi, ertum, ire, a. _Couvrir_, _fermer_. SYN. Tego, obvolvo.
USUS: Capite est fere operto. )( Aperto capite. Operire ostium.
ŎPĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Travailler_, _se donner de la peine_.
SYN. In opere faciundo laboro. USUS: Operari rei divinæ, _faire un acte
religieux_, _célébrer l’office divin_. (Medicina operatur, VULG.),
_la médecine opère_. Latine: Venis concipitur, in venas se diffundit
medicamentum. Cf. Laboro.
ŎPĔRŌSĒ, _Avec peine, difficilement_. SYN. Laboriose, multa cura et
opera. USUS: Ne fiat operose.
ŎPĔRŌSUS, a, um, _Actif_, _occupé_, _laborieux_; _qui exige beaucoup de
travail_, _difficile_, _pénible_. SYN. Laboriosus, actuosus. )( Iners,
languidus. PHRAS. Res est operosa, _la chose demande du travail_. Res
est ejusmodi, quæ curam ac diligentiam non mediocrem postulet; res est
non molli brachio tractanda; in qua sudandum et multum operæ ponendum.
Exsudandus hic non levis labor est. Cf. Laboriosus, Difficilis, Labor.
USUS: Opus spissum et operosum. Senectus non modo languida et iners non
est, verum operosa semperque aliquid agens. Molestus ac operosus labor.
ŎPES, um, f. pl. _Ressources_, _richesses_, _trésors_; _puissance_,
_pouvoir_. SYN. Divitiæ, facultates, copiæ; _item_: Potentia. EPITH.
Alienæ, divinæ, exiguæ, firmiores, incredibiles, invidiosæ, magnæ,
mediocres, nimiæ, novæ, præstantes, pristinæ, regiæ, tantæ, tenues,
violentæ, urbanæ, utiles. USUS: Opibus affluere, abundare, præditum esse,
_être riche_. Opes consectari, augere rem, pecuniam facere, _amasser
des richesses_. Opes evertere, frangere, _détruire, ruiner le crédit_.
Omnibus opibus ac viribus repugnare, _résister de toutes ses forces et
par tous les moyens_. Fundatæ ac bene constitutæ opes, _richesses bien
assises_. Affecta re familiari accisisque opibus ac domesticis copiis,
_qui a perdu ses ressources_. Pro habitu opum, pecuniarum, _suivant
l’état de leur fortune_. Cf. Divitiæ, Copiæ, Fortunæ, Pecuniæ.
ŎPĬFEX, ĭcis, m. _Travailleur_, _ouvrier_; _artisan_. SYN. Artifex. USUS:
Opifex et ædificator mundi DEUS, _DIEU, l’artisan et l’architecte de
l’univers_. Opifices ac tabernarios, ac fecem omnem civitatis concitare.
Omne opificum instrumentum, omnis opera ac quæstus frequentia sustinetur,
alitur otio.
ŎPĪMUS, a, um, _Gras_, _plein_; _riche_, _opulent_. SYN. Pinguis, amplus.
)( Tenuis, strigosus, sterilis. USUS: Spolia opima. Præda opima. Terra
opima et fertilis. Opimum et adipale dicendi genus, _style chargé et pour
ainsi dire empâté_.
ŎPĪNĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui repose sur des conjectures_, _présumé_,
_imaginé_. SYN. Quod in opinione positum est. USUS: Artes, quæ conjectura
continentur et sunt opinabiles, _les sciences qui reposent sur des
conjectures, et qui résultent de l’opinion_.
ŎPĪNĀTĬO, ōnis, f. _Conjecture_, _opinion_, _idée_. SYN. Opinio.
ŎPĪNĀTOR, ōris, m. _Qui n’affirme pas_, _sceptique_. USUS: Magnus
opinator sum, non enim sum sapiens.
ŎPĪNĬO, ōnis, f. _Opinion_, _manière de voir_, _avis_, _pensée_,
_croyance_. SYN. Sententia, sensus, existimatio, conjectura. EPITH.
Adversaria, æterna, bona, censoria, certa, communis, conciliatrix
amicitiæ, dubia, effrenata, errans, ementita, falsa, firma, gravis,
stabilis, honesta, imbecilla, improba, incommoda, incorrupta, penitus
insita, jucunda, longior, magna, mala, necessaria, obscura, perniciosa,
popularis, publica, recens, tacita, tanta, varia, vehemens, vera, vetus,
vulgaris, vitiosa, brevis, depravata, gloriosa, humana, laudabilis.
PHRAS. 1. Una est omnium opinio, _il n’y a qu’un avis, qu’une opinion_.
Eodem concurrunt omnes sententiæ; idem omnes spectant, probant,
sequuntur. Una est consentiensque vox omnium; opinionum nulla est
varietas; una eademque omnium est sententia; opiniones nihil variant;
omnium firmata consensu opinio est; eadem est omnium sine varietate
opinio. Eadem est omnium, nullo prorsus dissentiente, opinio. 2. Plerique
sunt in ea opinione, _presque tous sont de cet avis_. Plurimorum hæc est
opinio, fert opinio; in eam opinionem adducti, ea opinione imbuti sunt
plerique; ea opinio plerosque tenet, pervasit; eam opinionem plerique
imbibere, in plerorumque mentibus inveteravit hæc opinio. Cf. Sententia.
3. Nemo me ab ista opinione amovebit, _personne ne pourra m’ôter de
l’esprit cette pensée_. Ab ista opinione deducet; istam opinionem ex
animo mihi extrahet; nemo mihi opinionem eam evellet ex animo, excutiet;
de sententia me dimovebit, depellet, abducet. USUS: 1. Ea opinio urbem
implevit. Ea opinio edita in vulgus est. In eam opinionem plerique
discessere. In eam opinionem veni. In ea opinione sunt cives. Eam de
te opinionem accepere. Multa erant, quæ eam opinionem confirmarent.
Opinionem nemo deponet. Sed hæc sint in opinione, _mais, quoique ce
soit l’opinion générale_. 2. Sententia, _opinion_, _avis_. Opiniones
antiquas convellere, excutere; novas inserere, tradere. 3. Existimatio,
fama, _bonne ou haute opinion qu’on a_, _estime qu’on fait de qqche_,
_espérance_. Conceptæ de se opinioni respondere; opinionem de se præbitam
superare, vincere; opinione meliorem se ostendere. Cf. Sententia,
Existimatio.
ŎPĪNĬŎSUS, a, um, _Plein d’opinion_, _sceptique_. SYN. Magnus opinator.
USUS: Homo omnium opiniosissimus.
ŎPĪNOR, aris, atus sum, ari, d. _Penser_, _présumer_, _juger_. Cum accus.
_vel_ prop. inf. _vel_ de. SYN. Opinionem habeo, in opinione sum; opinio
mea est; puto, existimo; animus in eam partem inclinat. ADV. Falso,
temere. USUS: Homines multa in vita falso opinantur. Cf. Puto, Judico,
Existimo.
ŎPĬPĂRĒ, _Somptueusement_, _magnifiquement_. SYN. Laute, apparate,
splendide.
ŎPĬPĂRUS, a, um, _Somptueux_, _magnifique_. SYN. Magnarum opum.
ŎPIS, is, f. _Aide_, _assistance_, _secours_, _appui_, _concours_. SYN.
Auxilium. USUS: 1. Opis indigere. Opem petere, implorare, exspectare.
Salutem indigentibus et opem ferre, afferre, porrigere, tendere.
Quacumque ope potero, te juvabo. 2. Omni vi, _de toutes ses forces_.
Summa ope conniti. Cf. Auxilium, Juvo, Opitulor.
ŎPĬTŬLOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Porter secours_, _aider_. SYN. Opem
fero; subvenio. PHRAS. 1. Laborantibus amicis opitulari, _venir en aide
à ses amis dans le besoin_. Amicis præsto esse; auxilium, opem ferre;
auxilio esse; subsidio esse, adesse; miseriis oppressos levare, erigere
jacentes; eorum miseriis occurrere, subvenire. Cf. Auxilium. 2. Patriæ
ruenti opitulare, _secourez la patrie qui va périr_. Fer opem occidenti
patriæ; cadentem patriam excipe; eripe ex his miseriis laborantem
gravissime patriam; patriæ tuæ deesse noli; noli committere, ut auxilium
tuum patria in tam adversa fortuna, in tantis malis ac calamitatibus
desideret. USUS: Homini oppresso jam et desperato opitulatus sum. Ut
quisque opis maxime indiget, ita opitulari decet. Cf. Adjuvo, Auxilium,
Succurro.
ŎPORTET, ŭit, ere, imp. _Il faut_, _il est juste_, _nécessaire_. SYN.
Convenit, decet, necesse est. ADV. Omnino, contra, jam pridem. USUS:
Contra, ac oportet, egisti. Ex rerum cognitione efflorescat oratio,
oportet. Cf. Necesse.
OPPĔRĬOR, iris, iri, d. _Attendre qqn ou qqche_. SYN. Exspecto.
OPPESSŬLĀTUS, a, um, particip. v. anom. Oppessulo. _Verrouillé_, _fermé
au verrou_. USUS: Fores oppessulatæ. Cf. Januæ.
OPPĔTO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ere, a. _Aller au devant_, _affronter_;
_mourir_, _succomber_. SYN. Morior, occumbo, obeo. ADV. Millies. USUS:
Mortem pro Republica oppetere.
OPPĬDĀNUS, a, um, _Qui est d’une ville (autre que Rome)_. USUS: Oppidanum
dicendi genus, _éloquence provinciale_.
OPPĬDO, _Beaucoup_, _fort_, _très_, _extrêmement_. SYN. Sane, valde.
USUS: Homo oppido ridiculus.
OPPĬDUM, i, n. _Ville_, _place_. SYN. Municipium, urbs modica.
EPITH. Antiquum, celebre, clarum, frequens, nobile, ornatum, devium,
lautissimum, locuples, honestum, munitum, non maximum, vetus, sanum,
tenue, vacuum a bello, florentissimum, miserrimum, prostratum ac dirutum.
USUS: Constituere oppidum, _fonder une ville_.
OPPIGNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Engager_, _donner en gage_. SYN. Do
pignori, relinquo pignori, pignori oppono.
OPPĪLO, as, avi, atum, are, a. _Boucher_, _obstruer_. SYN. Obstruo,
claudo. Cf. Obstruo.
OPPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Emplir_, _remplir_. SYN. Impleo.
OPPLŌRO, as, avi, atum, are, n. _Fatiguer de ses pleurs, de ses
gémissements_. SYN. Ploro. USUS: Non desines opplorare auribus meis?
OPPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Mettre devant_, _opposer_. SYN.
Objicio, contra statuo. ADV. Falso, formidolose. USUS: Sed quid oppones
tandem? Auctoritatem suam invidiæ opponere. Cf. Resisto.
OPPORTŪNĒ, _A propos_, _à temps_, _justement_. SYN. In loco; in tempore;
non incommode, loco, tempore. )( Alieno loco, tempore. USUS: Opportune
adest.
OPPORTŪNĬTAS, ātis, f. _Commodité_, _disposition_, _arrangement
favorable_. EPITH. Divina, idonea major, maritima, melior, magna, maxima,
plurima. USUS: 1. Opportunitas idoneorum ad agendum temporum. Tenendam
hanc horam puto, urgendam opportunitatem. Loci opportunitatem credo,
secutus est. 2. USUS, utilitas, _avantage_, _utilité_, _profit_. Magnæ
sunt fluminum opportunitates. Natura provida utilitatum opportunitatumque
omnium. Cf. Occasio.
OPPORTŪNUS, a, um, _Commode_, _convenable_, _favorable_. SYN. Commodus.
)( Importunus. ADV. Maxime. PHRAS. Opportunus fuit adventus tuus, _vous
êtes arrivé au moment favorable_. Commodum advenisti; tempestivis
sane temporibus nobis advenisti. Ades plane in tempore; peropportune
venisti; plane per tempus advenisti; optima opportunitate venisti. USUS:
Opportunum actionis tempus. Nihil post hominum memoriam opportunius
accidere vidi. Opportunum diversorium. Cf. Commodus, Aptus.
OPPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Opposition_, _contraste_. USUS: Oppositio negationis.
1. OPPŎSĬTŬS, ūs, m. _Action de se mettre devant_. USUS: Non modo
excubias sed oppositus nostrorum corporum tibi pollicemur, _nous
promettons non-seulement de veiller et de faire bonne garde, mais encore
de te faire un rempart de nos corps_.
2. OPPŎSĬTUS, a, um, _Opposé_, _mis en face_, _placé devant_, _situé
vis-à-vis_. SYN. Diversus, adversus, aversus, contrarius, e regione
situs. USUS: Propugnaculum hostibus oppositum et objectum. Moles oppositæ
fluctibus, _digues opposées aux flots_. In opposito, aversa urbis parte.
Cf. Contrarius.
OPPRESSĬO, ōnis, f. _Oppression_, _violence_, _occupation violente_. SYN.
Obsessio, oppugnatio. EPITH. Tetra, detestabilis. USUS: Oppressio curiæ,
legum, libertatis.
OPPRESSOR, ōris, m. _Oppresseur_, _destructeur_. USUS: Vindex et
oppressor conjurationis.
OPPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Presser_, _accabler_, _étouffer_,
_cacher_. SYN. Obruo, pondere affligo, subigo, servitute oppressum teneo.
ADV. Maxime, misere, improviso, studiosius, funditus, indignissime,
plane, iampridem. USUS: Onere, dolore opprimi. Circumveniri te dicis et
opprimi. Hostes imparatos opprimere. Sopitos lux oppressit, _le soleil
les surprit encore endormis_. Proficiscentem nox oppressit. Contumeliis
opertus et oppressus. Captus, obrutus, oppressus malis. Cf. Affligo.
OPPRŎBRĬUM, ĭi, n. _Opprobre_, _honte_, _déshonneur_, _infamie_. SYN.
Dedecus, ignominia. Cf. Ignominia.
OPPUGNĀTĬO, ōnis, f. _Attaque_, _siége_, _assaut_. )( Defensio. EPITH.
Publica. USUS: Oppugnationem inferre, sustinere, _donner, soutenir un
assaut_.
OPPUGNĀTOR, ōris, _Celui qui attaque_, _donne l’assaut_, _assiége_. SYN.
Qui fert arma contra. )( Defensor. USUS: Patriæ, salutis meæ oppugnator.
Cf. Adversarius.
OPPUGNO, as, avi, atum, are, a. _Combattre_, _attaquer_, _donner
l’assaut_, _assiéger_. SYN. Impugno, arma contra fero; oppugnationem
infero. PHRAS. Urbem oppugnavit, _il assiégea la ville_. Admovit urbi
exercitum; castra ad urbem posuit; urbem exercitu circumdedit; circa
muros hæsit; vineas et aggeres muro injunxit; muros tormentis quassatos,
omni instrumenti bellici apparatu labefactavit; cuniculis aliisque
operibus oppugnavit. Cf. Obsideo. USUS: Oppugnare urbem et labefactare.
Clandestinis insidiis, cuniculis caput alicujus oppugnare. Cf.
Adversarius, Inimicus, Hostis, Murus.
OPTĀBĬLIS, e, gen. com. _Désirable_, _souhaitable_. SYN. Optandus,
expetendus. USUS: Quæ vulgo optabilia et expetenda videntur.
OPTĀBĬLĬTER, _D’une manière désirable_, SYN. Optato.
OPTĀTĬO, ōnis, f. _Souhait_, _vœu_. SYN. Optatum; optio. USUS: Cum ei
tres optationes dedisset, optavit interitum, _comme il lui avait donné
trois choses à souhaiter, il souhaita la mort_.
OPTĀTO, _Selon le désir_, _à souhait_. SYN. Optabiliter. USUS: Optato
veneris.
OPTĀTUM, i, n. _Souhait_, _vœu_, _désir_. SYN. Desiderium, votum. USUS:
Fortuna optatis respondit. Illud præter optatum accidit. Est mihi in
optatis proficisci.
OPTĬMAS, ātis, gen. com.; in pl. Optimates, um et ĭum, _Le parti de
l’aristocratie, les grands, les nobles_. SYN. Vir primarius, princeps,
nobilis, homo optimarum partium, unus ex viris summis et principibus
civitatis. EPITH. Gravissimi, nocentes. USUS: Contra voluntatem omnium
optimatum. Optimates matronæ. Cf. Princeps.
OPTĬMĒ, _Très bien_. SYN. Præclare.
OPTĬMUS, a, um, _Très bon_, _excellent_; _le premier_. SYN. Lectissimus,
præstantissimus. PHRAS. Vir est omnium optimus, _cet homme est le
meilleur de tous_. Flos Reipublicæ, Princeps senatus; ornamentum ac
firmamentum Reipublicæ; in quo omnia summa; columen rerum nostrarum;
omnis ætatis omnis memoriæ princeps; vir, quantum terra tegit hominum,
optimus. USUS: In omnibus rebus difficilis est optimi perfectio et
absolutio. (Est optimus in schola, VULG.), _il est le premier de sa
classe_. Latine: unus inter omnes eminet; primus inter condiscipulos et
litterarum laude præcipuus. Cf. Perfectus.
OPTĬO, ōnis, f. _Option_, _libre choix_, _faculté de choisir_. SYN.
Potestas eligendi, electio. EPITH. Misera. USUS: Tua sit optio. Optionem
eligendi alicui dare, deferre, facere.
OPTO, as, avi, atum, are, a. _Choisir_; _souhaiter_, _désirer_. SYN.
Cupio, desidero, exopto, expeto, voto expeto, vota facio; specto; eligo.
ADV. Valde, false, amice, maxime, suavissime. PHRAS. Opto tibi bonum
successum rei, _je désire pour vous le succès de cette entreprise_. Hanc
rem feliciter evenire cupio; velim tibi prospere evenire, quæ facta sunt;
tu quod egeris, id velim DEUS approbet; id tibi DEUS fortunet, velim.
USUS: Quod ut tibi proprium sit ac perpetuum, velle et optare debemus.
Cf. Desidero, Cupio.
ŎPŬLENTĬA, æ, _Richesse_, _opulence_. SYN. Opes. )( Inopia. USUS:
Opulentiam parasti ex sanguine civium.
ŎPŬLENTUS, a, um, _Riche_, _opulent_. SYN. Dives. )( Inops. Opulentissima
et beatissima civitas. Castra opulenta ac omnium rerum plena. Cf. Dives,
Pecuniosus, Bona.
ŎPUS, ĕris, n. _Ouvrage_, _œuvre_, _travail_. SYN. Opera, artificium.
EPITH. Antiquum, artificiosum, bonum, censorium, declamatorium, egregium,
grave, inchoatum, ingens, magnificum, arduum, difficile, menstruum,
mirabile, multum, nimium, operosum, optimum, oratorium, perfectum,
elegans, elaboratum, singulare, spissum, summum, supervacuum, totum,
vitiosum, urbanum. Annua, divina, florentissima, grata, humana, inculta,
rustica, sacra, tanta. USUS: 1. Magnum opus est, et forte de humanis
maximum. Opus vel in hac urbis magnificentia conspiciendum. Opus magnum
et arduum perfecisti, confecisti, concinnasti, absolvisti. 2. Munitio,
_ouvrages de fortification_, _machines de siége_. Arcem magnis operibus
sepsit. 3. Artificium, _ouvrage_, _travail d’artiste_, _façon_. Vas
antiquo, præclaro opere, summo artificio. Galeæ opere Corinthio cælatæ.
Opera manufacta. (Bona Opera, VULG.), _bonnes œuvres_. Actiones sanctæ,
virtutum officia, pietatis studia.
ŎPUSCŬLUM, i, n. _Petit ouvrage_, _petit travail_. EPITH. Lucubratum,
parvum, minutum. USUS: Minutorum opusculorum fabricator. Opusculum his
contractioribus noctibus lucubratum.
ŎPUS EST, imp. _Il est nécessaire_, _il faut_, _il est besoin_. SYN.
Necesse est, convenit. ADV. Multum, plane, valde, vehementer. PHRAS. Si
ita opus est, _s’il est nécessaire d’agir ainsi_. Si ita facto opus; si
ita res feret; si quid causæ fuerit; si ita rationes tuæ postulabunt;
si ita res coget. Si rerum ordo postulabit; si res desideret; si ita
cogit necessitas; si res tuæ ita flagitent; si res rationesque tuæ sic
ferunt ac postulant; si ita necesse fuerit; si satis causæ putaveris; si
ita usus est; si qua res necessitatem imposuerit; si quid fuerit, cur,
etc. Si operæ fuerit, referre, etc. USUS: Opus quidem est, minus tamen
necessarium. Facto, properato, maturato opus est. Omnia mihi pollicitus
est, quæ mihi opus forent. Acuto et expedito homine opus est. Cf.
Oportet, Necesse.
ŌRA, æ, f. _Extrémité d’une chose_, _bord_, _fin_, _limite_; _région_,
_contrée_, _pays_. SYN. Regio, pars terrarum, extremitas. EPITH.
Altissima, australis, externa, latior, maritima, prima. USUS: Æther
extrema ora et determinatio mundi, _l’éther qui est l’extrémité et la
limite du monde_. Ora maritima.
ŌRĀCŬLUM, i, n. _Réponse d’un dieu_, _oracle_. SYN. Dei responsio,
vaticinium. EPITH. Celebre, gratum, proprium, verax, verum. USUS: Ab
Apolline oraculum petebant. Oracula funduntur, dantur, eduntur. Discordia
responsa velut ex ancipiti oraculo dabantur. Oraculi sortem vel elusit
vel implevit. Oracula instinctu divino afflatuque funduntur.
ŌRĀTĬO, ōnis, f. _Discours d’un orateur_, _harangue_. SYN. Sermo,
concio. PHRAS. 1. Oratio laudata, _discours excellent_. Oratio scripta
elegantissime sententiis et verbis; copiosissima et ornatissima;
bonis artibus instituta, curis et vigiliis elaborata; diu, et multis
lucubrationibus commentata; puris et electis verbis composita;
sapientissimis sententiis et gravibus verbis ornata atque perpolita;
composita, ornata et artificio quodam ac expolitione distincta; fortis,
lenis, placida, submissa; plena, teres, docta, erudita, admirabilis;
conspersa verborum et sententiarum floribus; luminibus verborum et
sententiarum conspersa; sententiis arguta; verbis sonans; incitata,
vibrans, accurata; plena litteratæ senectutis; acris et contorta;
cohærens, æquabiliter fluens; pugnax et incitata; oratio, in qua omnes
verborum, omnes sententiarum illigantur lepores; quæ mira verborum ac
rerum copia efflorescit; quam multa verborum et sententiarum lumina
distinguunt. 2. Oratio vitiosa, _discours plein de défauts_. Diffluens,
dissoluta; turgens et inflata; jejuna, arida, spinosa, exilis, exsanguis;
priscis aut duriter translatis verbis composita; abhorrens ab auribus
vulgi; tristis, horrida, aspera, inculta, rapida, angusta; neque
perfecta, neque conclusa. 3. Non opus est longa oratione, _il n’est
pas besoin de plus de paroles_. Longiorem orationem tua non exspectat,
non patitur humanitas. Respuit, recusat, renuit, rejicit, reformidat
tua humanitas longiorem orationem. Pluribus tecum agere non debeo, ne
importunus videar, aut tuam nescire humanitatem. Cf. Breviter. USUS:
Orationis flos, copia, lumen, facultas. Orationem habere, dicere,
instituere. Oratio huc delabitur. Hic tandem consistit oratio. (Oratio,
VULG.), _prière_, _oraison_. Latine: Precatio. (Oratio mentalis, VULG.),
_oraison mentale_, _méditation_. Latine: Tacita, _vel_ mente concepta
precatio.
ŌRĀTĬUNCŬLA, æ, f. _Petit discours_. SYN. Oratio. EPITH. Aureola.
ŌRĀTOR, ōris, m., _Oratur_; _l’orateur_, _c. à d._, _celui qui a la
parole dans une ambassade, ambassadeur, député, parlementaire_. SYN.
Orator; legatus. EPITH. Accommodatus ad probandum, mediocris, bonus,
præstans, simplex, gravis, acer, acerbus, incensus, canorus, acutus,
ornatus, amplus, copiosus, argutus, verbis dulcis, volubilis, vehemens,
perfacetus, industrius, clarus, compositus, mollis, deterrimus,
magnificus, suavis, exercitatus, politus, sapiens, intermedius, quasi
temperatus, magnus, mirabilis, uber, fecundus, aptus ad crudiendum,
fortis, grandis, tragicus, ardens, subtilis, miserabilis, callidus,
jejunus, illustris, modicus, pressus, levis, remissus, sanus, singularis,
sermonis plenus, humilis, elegans, audax, infacundus, verecundus in
transferendis verbis, parcus, demissus, tardus, immemor, tenuis, non
vulgaris, disertus, operarius, perfectus, inurbanus, inops urbanitatis,
locuples oratione, dignus, odiosus, tolerabilis, vitiosus, concinnus,
grandiloquus. PHRAS. Orator est imprimis elegans, _cet orateur est tout
à fait remarquable_. Orator est, cui summam copiam facultatemque dicendi
natura largita est; in dicendo copiosus; hominum disertissimus; si causa
oranda est, eloquentissimus; qui eloquentia in notitiam primum populi,
post in honorem pervenit; orator in quo plus curæ, an naturæ sit ad omnem
eloquentiam, non facile dixerim; in quo tanta ingenii ubertas, tanta in
dicendo jucunditas, ut illa, quæ extorquet, impetrare eum credas; ut
auditorem dissentire pudeat, ut illectus tanta suavitate auditor non rapi
videatur, sed sequi. Unus suæ ætatis regnare in judiciis dicitur. Nitidus
et candidus orator, et quodammodo præ se ferens in dicendo nobilitatem
suam. Orator, quem in numero veterum locare non timeas; quo non alius
contra veteres oratores dignior nominaretur. USUS: Orator plenus atque
perfectus is est, qui de omnibus rebus possit varie copioseque dicere.
ŌRĀTŌRĬĒ, _D’une manière oratoire_. SYN. Ornate, copiose, splendide.
ŌRĀTŌRĬUS, a, um, _Relatif à l’orateur, d’orateur, oratoire_. USUS:
Oratoria ars, vis, ornamenta.
ŌRĀTŬS, ūs, m. In abl. sing. et plur. tantum. _Prière_. USUS: Oratu tuo
scripsi.
ŌRBĬCŬLĀTUS, a, um, _Orbiculaire_, _fait en rond_, _en cercle_,
_arrondi_. USUS: Mala orbiculata, _pommes rondes (excellente espèce)_.
ORBIS, is, m. _Cercle_, _rond_; _l’orbe du monde_, _l’univers_. SYN.
Circulus, ambitus, mundus. EPITH. Angustus, brevis, brumalis, cœlestis,
certus, conversus, expers, exterior, immobilis et constans, immutatus,
rectus, inferior, insitus, latus, magnus, parvus, perpetuus, proximus,
saltatorius, signifer, solstitialis, summus, tardior, superus, totus;
dispares, finientes. USUS: Circuitus et quasi orbis verborum, _période,
enchaînement de mots dans une sorte de cercle_. Citius quam putarem,
conversus est orbis hic reipublicæ, _cette évolution politique s’est
opérée plus rapidement que je n’aurais cru_. Orbis terræ. Ab orbe
condito. Orbem facere, in orbem consistere, in orbem se recipere, _faire
un cercle_, _se mettre en rond_.
ORBĬTA, æ, f. _Trace d’une roue dans le sol_, _ornière_. SYN. Rotæ
currentis vestigium.
ORBĬTAS, ātis, f. _Perte d’une personne chère_. EPITH. Maxima, misera.
USUS: Filiorum orbitati egregium tutorem instituit, _il donna à ses fils
un excellent tuteur après sa mort_.
ORBO, as, avi, atum, are, a. _Priver qqn d’une personne chère_, _priver_,
_dépouiller_. SYN. Privo, spolio, nudo. USUS: Omni spe, auxilio orbata
respublica. Hæc philosophia spoliat nos judicio, orbat sensibus. Cf.
Privo.
ORBUS, a, um, _Privé de ses parents, de ses enfants_; _privé_,
_dépouillé_. SYN. Privatus, desertus. USUS: Orba ab optimatibus civitas.
Orbus rebus omnibus.
ORCHESTRA, æ, f. _Orchestre_, _place affectée aux sénateurs dans les
théâtres romains_. SYN. Locus in theatro _vel_ scena Senatoribus
destinatus.
ORCUS, i, m. _L’enfer_; _le dieu des enfers_. SYN. Dis pater, Pluto.
EPITH. Niger, formidabilis. USUS: Verres, ut alter Orcus venit Ennam.
ORDĬNĀTĒ, _Par ordre_, _avec ordre_, _régulièrement_. USUS: Ordinatim,
ordine, ex ordine, composite, distincte, distribute. USUS: Ille passim,
ego ordinate.
ORDĬNĀRĬUS, a, um, _Conforme à l’ordre_, _ordinaire_, _habituel_. USUS:
Ordinaria consilia.
ORDĬNĀTIM, _Par ordre_, _à son tour_, _à son rang_. SYN. Ordinate.
ORDĬNO, as, avi, atum, are, a. _Mettre en ordre_, _ordonner_, _disposer_.
SYN. Compono, constituo, in ordinem adduco _vel_ redigo, digero,
ratione dispono. PHRAS. 1. (Aciem ordinare, VULG.), _ranger une armée
en bataille_. Aciem constituere, dirigere, componere, struere; agmen
componere; in ordinem redigere; in certum ordinem milites cogere;
in certas partes distribuere; in certos numeros distribuere, ac suo
quemque loco statuere; ordines instruere. 2. Rempublicam habemus optime
ordinatam, _tout est parfaitement ordonné dans la république_. Omnia
suis ordinibus moderata sunt; ex inordinata, in ordinem adductam,
pulcherrime digestam, suis momentis atque summo judicio dispensatam, ac
dispositam habemus rempublicam. 3. (Ordinatus est Sacerdos, VULG.), _il
a été ordonné prêtre_. Sacris _vel_ sacerdotio initiatus, inauguratus
est, sacerdos creatus est. USUS: Cum omnia ordinarentur, instruerentur,
pararentur.
ORDĬOR, īris, orsus sum, iri, d. _Tisser_, _ourdir_; _commencer_,
_entreprendre_. SYN. Incipio. )( Finio. USUS: Unde orsa est, inde
terminetur oratio. Ordiri a facillimis. Cf. Inchoo, Incipio.
ORDO, ĭnis, m. _Ordre_, _disposition_, _arrangement convenable_.
SYN. Ratio, dispositio, collocatio; classis hominum, natio. EPITH.
Accommodatus, admirabilis, alienus, amplus, magnus, pergratus,
singularis; florentes, directi. PHRAS. 1. Nihil ordine actum est,
_rien n’a été fait avec ordre_. Confusius acta res est; perturbata et
confusa erant omnia; gesta sunt omnia præposteris temporibus, confusis
personis, perturbato ordine; perturbate, confuse agebantur omnia. 2.
Milites sine ordine in hostem ivere, _les soldats coururent en désorde
contre les ennemis_. Sparsi et inconditi; dispersi et inordinati,
sine ducibus certis, sine imperio hostem invadunt; incomposito agmine
hostem aggrediuntur; effusi et contemptim, negligenter et incomposite;
acriori impetu, quam compositiori ordine pugnam inivere; dispersi
et palantes in hostes incurrunt. USUS: 1. Ordo est compositio rerum
aptis et accommodatis locis. Præcepta suum habent ordinem, domestico
ordine administrantur. In omnibus rebus ordinem adhibere, tenere,
sequi, servare, conservare. Ad ordinem se referre. In ordinem adducere,
redigere. Ordinem immutare, perturbare. Hoc recte atque ordine et e
republica factum. Ex ordine rogare sententiam. Extra ordinem; præter
ordinem. 2. Hominum classis, cœtus, gradus, natio, _ordre, rang,
condition, classe, division des citoyens_. Ordo senatorius, equester.
Ordo pecuariorum, publicanorum. Omnium ordinum consensus. Ordines ducere
præfectorum militarium est, _commander une compagnie_, _être officier_.
Altiorem ordinem assignare, adipisci. In ordinem cogere, redigere. Cf.
Religio.
ŎRĬCHALCUM, i, n. _Laiton_. Æris genus auri colore.
ŎRĬENS, entis, omn. gen. _L’orient_, _le levant_. SYN. Ortus. )( Occasus.
USUS: Qui terras ab Oriente ad Occidentem colunt.
ŎRĬGO, ĭnis, f. _Origine_, _provenance_. SYN. Principium, initium,
causa, ortus, stirps, semen, fons, caput, auctor. PHRAS. Hæc origo erat
omnium malorum, _voilà quelle était la source de tous les maux_. Stirps,
fons omnium calamitatum; hæc erant malorum fibræ, hoc caput mali; inde
natum omnium malorum principium; inde malum omne profluit, dimanat,
oritur, se diffundit; inde ducta est illa malorum series et catena; inde
ortum, exortum, enatum est, quidquid est mali; ab illa scintilla tam
triste incendium exarsit. Is casus tot mala nobis peperit, progenuit;
inde tot mala nobis creata sunt, in nos redundarunt, in nos profecta
sunt; inde tot mala exstitere, manavere. Cf. Causa. USUS: Originem rei
quærere, persequi, reperire. Verborum delectus, est origo eloquentiæ. His
vestigiis ad mali caput et originem pervenimus.
ŎRĬOR, īris, ortus sum, oriri, d. fut. oriturus, _Se produire_,
_paraître_, _se montrer_, _naître_. SYN. Nascor, exorior, proficiscor,
mano. )( Occido. PHRAS. Ex asperitate vitæ oriatur castimonia necesse
est, _pour être chaste, il faut nécessairement mener une vie austère_.
Ex asperitate vitæ efflorescat, exsistat, proveniat, manet, enascatur
necesse est. USUS: A se oritur illa herba, sua sponte nascitur. Hoc
solum, in quo tu ortus et procreatus es. Statu nobili ortus. Cf. Origo.
ŎRĬUNDUS, a, um, _Originaire_, _issu_, _qui tire son origine de_. SYN.
Ortus, ortum habens, originem trahens, ducens, deducens; auctorem generis
ciens. USUS: Ab ingenuis oriundus, _né de parents libres_.
ORNĀMENTUM, i, n. _Ornement_, _parure_, _costume_, _bijoux_;
_distinction_, _gloire_, _honneur_, _illustration_. SYN. Decus, insigne,
honor, dignitas, lumen. USUS: In animis vestris ego omnes triumphos meos,
ornamenta omnia honoris, monumenta gloriæ condi volo. Cato decus et
ornamentum civitatis. Plurima in aliquem ornamenta conferre, congerere.
Ornamentis aliquem afficere. Multa a me in illum ornamenta profecta sunt.
Aliquem ornamentis spoliare. Tollere alicui vetera ornamenta et minuere.
Recuperare dignitatis ornamenta. Cf. Honor, Dignitas.
ORNĀTĒ, _D’une manière ornée_, _soignée_, _avec élégance_. SYN.
Eleganter, polite, splendide, composite, non inornate, non inculte.
ORNĀTŬS, ūs, m. _Ornement_; _ressources_; _grâce_, _élégance_, _ornements
du style_. SYN. Ornamentum; lux verborum, flos orationis. EPITH. Acerbus
et lugubris, admirabilis, amplus, aptus, non dignus, elegans, insignis,
magnificus, magnus, militaris, mirabilis, muliebris, novus, oratorius,
perpetuus. USUS: 1. Ornatus orationis tanquam vestis. Removere, negligere
omnem ornatum. Hæc quasi lumina magnum afferunt ornatum orationi. 2.
Vestitus, _vêtement_. Statua ornatu militari. Ornatus regalis.
ORNO, as, avi, atum, are, a. _Parer_, _orner_, _embellir_; _louer_,
_vanter_, _célébrer_. SYN. Exorno, illustro, decoro, honesto, ornatum
affero, ornamenta congero, ornamentis afficio, ornamento sum; paro,
adorno, instruo. ADV. Magnifice, mirabilius, rhetorice, tragice,
splendide, vehementer, justissime, merito, copiose, leviter, probe,
maxime, amplissime. PHRAS. 1. In te ornando omnes conspirant, _tout
le monde conspire à vous combler d’honneurs_. Omnia in te ornamenta
honoris certatim conferunt, congerunt. In amplificanda dignitate tua, in
cumulandis honorum insignibus certatim omnes elaborant. Nemo est, a quo
non ornamenta quædam honoris in te profecta sint; qui tibi non mirifice
cupiat; qui, quæ sunt in Republica amplissima, tibi deberi non fateatur.
2. Litteræ maxime hominem ornant, _les belles-lettres sont le plus bel
ornement d’un homme_. Maximum homini accedit ex litteris ornamentum;
litteræ homini maximum afferunt, conferunt ornamentum; maximo ornamento
sunt; hominem exornant, illustrant, honestant; honestum et ornatum
reddunt, efficiunt. USUS: Classem, convivium ornare et apparare, _équiper
une flotte, apprêter un festin_. Beneficiis, laudibus, honorum insignibus
ornare. Locus ad dicendum ornatus. Domicilium, signis, tabulis, rebus
omnibus necessariis ornatum. Auctoritate, præsidiis, studiis aliquem
ornare.
ŌRO, as, avi, atum, are, a. _Prier_, _demander_, _solliciter_. SYN. Rogo,
obsecro, obtestor. ADV. Etiam atque etiam, melius, plane, vehementer.
PHRAS. 1. (Orare, VULG.), _prier_, _faire une prière_. Latine: Precari,
preces fundere; precibus sollicitare, votis supplicibus fatigare DEUM;
DEUM precibus quam religiosissime colere, venerari. DEUM per preces
suppliciter consulere; ad preces, precibus se dare; in vota et preces,
in ardentissimam precationem se effundere; ad DEUM confugere; divinum
præsidium, auxilium, divinam opem implorare; DEO ardenter supplicare;
dies noctesque in precando ponere. 2. (Devote orare, VULG.), _prier avec
dévotion_. Junctas manus ad cœlum attollere et animum ad DEUM transferre;
conjunctis manibus versisque in cœlum oculis statas precationes
distincte, citra festinationem, cum ardentissima cogitatione et pietate
pronuntiare. USUS: 1. Peto igitur a te, vel si pateris, oro. Multis et
supplicibus verbis orat. DEUM orare et precibus placare, _prier DIEU_.
2. Orationem habeo, _prononcer un discours_. Nemo capitis causam melius
oravit. (Oro, _je te prie, de grâce, formule de politesse_, sine casu
verbi, VULG.).
ORTŬS, ūs, m. _Le lever des astres_; _naissance_. SYN. Exortus; oriens.
)( Occasus. EPITH. Gravior, verior, moderatus et constans, præclarus,
similis et minime generosus; clari, nitidi. USUS: Multæ sectæ a Socrate
ortum habent. Siderum ortus et obitus. Cato ortu Tusculanus, _Caton,
né à Tusculum_. Ortus omnium artium rudis fuit et exilis, _toutes les
sciences ont eu de faibles et pénibles commencements_. Cf. Origo.
1. OS, ōris, n. _Bouche_. EPITH. Alacre et promptum, aptissimum,
ardens, coruscum, durissimum, ferreum, ferum, fœtidum, importunissimum,
impurissimum, incolume, infame, infestum, intimum, plenius, pulcherrimum,
supinum, tacitum, pristinum. USUS: 1. Cibum alicui in os ingerere. 2.
Conspectus, vultus, præsentia, _visage_, _face_, _figure_. Tu, cujus os
mihi ante oculos versari solet. In ore vulgi versabatur. Frequens in
foro, in ore, in oculis. 3. Sermo, _discours_. Id tibi frequens in ore
est, _vous avez cela sans cesse à la bouche_. Brutus in ore et desiderio
omnium est, _être l’objet de l’entretien général_. 4. Introitus, aditus,
_ouverture_, _entrée_. In ore portus. 5. Impudentia, _hardiesse_,
_effronterie_, _impudence_. Nostis os hominis et audaciam, _vous
connaissez l’impudence de l’homme_. Os tuum ferreum senatum convitio
verberavit. Dudum os perfricuisti. Ore pleno, in os laudare aliquem.
2. OS, ossis; plur. ossa, ossĭum, n. _Os_, _ossements_. USUS: Quid
dicam de ossibus, quæ subjecta corpori, mirabiles commissuras habent,
et ad stabilitatem aptas, et ad omnem corporis actionem? _Parlerai-je
des os qui sont la charpente du corps, et dont les jointures sont
admirablement conçues, soit pour l’affermir, soit pour se prêter à tous
ses mouvements?_ Cineri et ossibus mortui illudere, maculam inurere.
OSCEN, ĭnis, m. _Oiseau dont le chant servait de présage_. SYN. Avis ore
_vel_ cantu auspicium faciens. USUS: Aves et alites et oscines.
OSCĬTANS, antis, omn. gen. _Inactif_, _négligent_, _inattentif_. SYN.
Negligens, ignavus, segnis. USUS: Illa oscitans et dormitans sapientia.
Cf. Piger.
OSCĬTANTER, _Négligemment_, _par manière d’acquit_. SYN. Negligenter,
indiligenter. USUS: Tam solute, tam leniter, tam oscitanter.
OSCĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Bailler_, _demeurer inactif_. SYN.
Dormito, otior. USUS: In tanta calamitate oscitaris adhuc dum? Cf. Cesso,
Otior.
OSCŬLĀTĬO, ōnis, f. _Action de donner un baiser_.
OSCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Donner un baiser_. SYN. Suavium do,
dissuavior, osculum do, osculum fero. PHRAS. Terram religione inclitam
osculatus est, _il baisa cette terre si vénérable par ses souvenirs
religieux_. Pio osculo terram contigit; terram pio osculo appetivit;
terræ osculum tulit, dedit; terram dissuaviatus est. Cf. Basium. USUS:
Complexus filium osculatusque dimisit.
OSCŬLUM, i, n. _Baiser_. SYN. Osculum dare _vel_ ferre matri.
OSTENDO, is, di, sum, ere, a. _Montrer_, _faire voir_, _exposer_. SYN.
Demonstro, indico, planum facio, declaro, propono, doceo. ADV. Aperte,
contra, insidiose, neque, opinato, optime, palam, paulum, probabiliter,
quam brevissime, ultro, vulgo. PHRAS. Rem clare ostendi, _j’ai expliqué
clairement l’affaire_. Digitum in rem intendi; exposui, planum feci;
rationes, demonstrationes, quæ vim afferrent, quæ ad id cogerent,
congessi; ut se res haberet, clare exhibui, explicui, demonstravi. USUS:
Os tuum non modo ostendis, sed offers. Bellum ostendere potius, quam
inferre. Cf. Perspicuus.
OSTENTĀTĬO, ōnis, f. _Action de montrer_, _orgueil_, _vanité_,
_ostentation_. SYN. Venditatio, jactatio, simulatio, vanitas. EPITH.
Gloriosa, inanis, insolens, magnifica, popularis, puerilis. USUS: Vitanda
est ingenii ostentationisque suspicio, _il faut éviter de faire parade de
son talent_. Qui simulatione et inani ostentatione stabilem se gloriam
consequi posse arbitrantur, vehementer errant. Cf. Jacto, Glorior.
OSTENTĀTOR, ōris, m. _Celui qui fait parade de, qui étale qqche_. SYN.
Gloriosus. EPITH. Pecuniosus. Cf. Superbus.
OSTENTO, as, avi, atum, are, a. _Faire étalage, montre, parade, se
vanter de, etc._ SYN. Vendito. ADV. Aperte. USUS: 1. Venditare ingenium,
prudentiam ostentare. 2. Præ me fero, expono, _montrer qqche avec
menace_, _menacer de_. Bellum ex altera parte cædem ostentat, ex altera
servitutem, _la guerre nous montre en perspective le massacre ou la
servitude_. Aliud moliri, aliud specie simulationis ostentare. Cf.
Glorior.
OSTENTUM, i, n. _Prodige_, _merveille_, _phénomène extraordinaire_,
_miracle_. SYN. Portentum. EPITH. Grave, triste. USUS: Magnorum
periculorum metus ex ostentis portenditur. Appius ostenta facit de signis
et tabulis, _Appius fait des merveilles en statues et en tableaux_. Cf.
Omen.
OSTENTŬS, ūs, m. _Vanité_, _parade_; _signe_, _marque_, _preuve_. USUS:
Egone Jugurthæ ostentui essem? _Devais-je donc être la preuve des crimes
de Jugurtha?_
OSTĬĀTIM, _De porte en porte_. USUS: Ostiatim panem quærere. Ostiatim
agere crimen, _suivre les actes de brigandage de maison en maison_, _c. à
d._, _énumérer les maisons ou Verrès a commis quelque brigandage_.
OSTĬĀRĬUM, ĭi, n. _Impôt mis sur les portes_. SYN. Tributum in singula
domorum ostia imperatum. USUS: Frumentum, ostiaria, arma, vecturæ
imperabantur.
OSTĬUM, ĭi, n. _Porte_. SYN. Janua. USUS: Portus, ostium et aditus,
_entrée du port_. Fluminis ostium, _embouchure d’un fleuve_.
OSTRĔA, æ, f. _Huître_. USUS: Ostreis et conchylibus abstinere.
ŌTĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Avoir du loisir_, _ne rien faire_. SYN.
Nihil ago, cesso, vaco, otio abutor. )( Negotior. PHRAS. 1. Non otiabor,
_je ne me reposerai point_. Non cessabo; non ero feriatus a nostris
litteris; non ita complectar, sequar otium, ut desidiæ me dedam; non
committam, ut otio diffluam, tabescam, langueam, hebescam; non committam,
ut, quod solet, animus otio luxuriet, lasciviat aut senescat; etsi nihil
est, quod agam, non tamen indormiam. 2. Turpe est otiari, _la paresse
est chose honteuse_. Turpe est, compressis, quod aiunt, manibus sedere;
otio, situ, desidia marcescere, otio se tradere; otio, segnitie demittere
animos; otium ac tempus conterere, terere; cessatione torpescere. USUS:
Otiandi, non negotiandi causa Syracusis abest, _il a quitté Syracuse pour
se reposer, non pour faire du négoce_. Cf. Pigritia.
ŌTĬŌSĒ, _A loisir_, _à son aise_, _sans se presser_, _tranquillement_.
SYN. Per otium, vacuo animo et soluto.
ŌTĬŌSUS, a, um, _Inactif_, _désœuvré_, _paresseux_. SYN. Cessans, nihil
agens, feriatus, vacuus; laxatus curis; qui animo vacuo est ac soluto;
qui cura vacat, et negotio; iners, languidus, vacuus ab opere, solutus
ab opere; qui in otio est; in otio desidet. )( Operosus, semper aliquid
agens. ADV. Nimium, nunquam. USUS: Cessatio libera, et otiosa. Nihil
otiosa vita jucundius, si quoddam doctrinæ atque studiorum pabulum
habeat. Alienæ calamitatis otiosus spectator. Nunquam minus otiosus sum,
quam cum otiosus, _je ne suis jamais moins désœuvré que quand je ne vaque
point aux affaires publiques_. Otium meum nunquam otiosum, _mon loisir
est toujours occupé_. Cf. Piger.
ŌTĬUM, ii, n. _Repos_, _loisir_; _oisiveté_. SYN. Tempus, spatium,
vacuum tempus, laxamentum, cessatio libera atque otiosa, remissio,
vacatio a labore, quies, vacatio ætatis, tranquillitas vitæ, facultas
vacui et liberi temporis. EPITH. Commune, domesticum, forense, honestum,
inertissimum et desidiosissimum, jucundum, litteratum, luxuriosum,
majus, moderatum, multum, nimium, nimis otiosum, præparatum, primum et
summum, tantum, urbanum. PHRAS. Si quid otii nactus fuero, litteras ad
te dabo, _dès que j’aurai un moment, je vous écrirai_. Si otium erit;
si vacabit; si per occupationes licebit; si quid habebo vacui temporis;
si e negotiis emersero, respiravero; si occupationibus vacui temporis
aliquid eripere licebit; si liber a negotiis fuero; si me iis rebus,
quibus nunc implicatus teneor, explicavero; si ab occupationibus me
expedivero; si quid otii dabitur, præstabitur, tribuetur a negotiis; si
occupationibus relaxatus fuero; si vinculum illud occupationum, quo et
assidue adstringor et arctissime, non dicam exsolvetur, sed paululum
modo, paulisper, aliquantulum, aliquantisper, nonnihil, aliqua ex
parte laxabitur, litteras a me quam primum accipies. USUS: Raro otium
nanciscor, et id, quod datur, fere in philosophia consumo. Otio affluere,
abundare, _avoir beaucoup de loisir_. Per otium aliquid facere, _faire
qqche en prenant son temps_. Si otium fuerit, ad scribendum me conferam.
Referre se in _vel_ ad otium et quietem. Otium et solitudo languorem
afferunt hominibus. Inertissimo et desidiosissimo otio frui, perfrui.
Otium perturbare, _troubler le repos_. In otii portum confugere. In otio
considere.
ŎVANS, antis, omn. gen. _Triomphant par ovation_. SYN. Prope triumphans.
USUS: Ovantes urbem introibant. Ovanti urbem ingredi concessum est.
ŎVIS, is, f. _Brebis_. SYN. Pecus. USUS: Ovium villis contextis homines
vestiuntur. O præclarum custodem ovium, ut aiunt, lupum! Ovium usus
nullus, ubi pastor deest. Ovem lupo committere, _confier au loup le soin
d’une brebis_ (PROV.).
ŎVUM, i, n. _Œuf_. EPITH. Recens, hypenemium, Zephyricum _seu_ irritum,
durum, molle, tremulum _seu_ sorbile, geminum, frixum. USUS: Anatum ova
gallinis supponimus. Pisces ova cum genuerint, etc. Ova parere, _pondre_.
Ovis _vel_ ova incubare, _couver_. Ex ovis pullos excludere, _faire
éclore les petits_. Integram famem ad ovum afferre, _apporter à l’œuf un
appétit entier_, _c. à d._, _se mettre à table avec un grand appétit_:
quoniam apud Romanos ova primum apponebantur. Ovum ovo tam simile _vel_
similius non est, de rebus simillimis, _se ressembler comme deux gouttes
d’eau_ (PROV.).
P
PĀBŬLUM, i, n. _Nourriture_, _aliment_; _patûre_, _fourrage_. SYN.
Pastio. EPITH. Naturale, pingue. USUS: Consideratio naturæ pabulum
animi, _l’étude de la nature est l’aliment de nos âmes_. Pabuli a terra
procreati ubertas _vel_ tenuitas. Magna est hoc anno pabuli copia.
Frumenta in pabulum missa.
PĀBŪLĀTĬO, ōnis, f. _Fourrage_, _action d’aller au fourrage_,
_fourrager_. USUS: Hostes pabulatione prohibere.
PĀBŬLĀTOR, ōris, m. _Fourrageur_. USUS: Missi pabulatores.
PABŬLOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Fourrager_, _aller au fourrage_.
SYN. Pabulum quæro. USUS: Pabulandi causa, pabulatum missa cohors.
PĀCĀTUS, a, um, _Pacifié_; _calme_, _paisible_, _tranquille_. SYN.
Quietus, tranquillus.
PĀCĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Pacification_, _traité de paix_; _accommodement_.
USUS: Ne te in hanc pacificationem interposueris, _ne vous interposez
point dans cette réconciliation_. Cf. Conditio.
PĀCĬFĬCĀTOR, ōris, m. _Pacificateur_. SYN. Qui pacem facit.
PĂCĬFĬCĀTŌRĬUS, a, um. _Qui doit rétablir_, _négocier la paix_. USUS:
Legatio pacificatoria.
PĀCĬFĬCUS, a, um, _Qui aime la paix_, _pacifique_. SYN. Quietus.
PĂCISCOR, ĕris, pactus sum, cisci, d. n. et a. _Faire un traité_,
_une convention avec qqn_, _s’arranger_, _convenir de_. SYN. Pango,
depaciscor, pactum _vel_ pactionem facio, pactionem cum aliquo confio,
pactionem _vel_ fœdus facio, fœdus cum aliquo ferio. ADV. Inique. USUS:
Pacisci sibi præmium, mercedem ab aliquo, _convenir avec qqn d’un
salaire, d’une récompense_. Cf. Pactum, Pactio.
PĀCO, as, avi, atum, are, a. _Pacifier_. SYN. In tranquillum redigo,
sedo, pacatum reddo. PHRAS. Nondum penitus pacati erant hi populi, _ces
peuples n’étaient pas encore entièrement pacifiés_. Populorum istorum
animi mentesque a superiore bello nondum resederant; nondum quiescebant,
acquiescebant, conquiescebant populorum istorum feroces animi; nondum
penitus illorum turbæ, ac seditiones compressæ erant ac cohibitæ. Cf.
Tranquillus. USUS: Civitates pacatæ. Cf. Concilio, Conjungo, Amicitiam
redintegrare.
PACTĬO, ōnis, f. _Convention_, _accord_, _accommodement_, _traité_. SYN.
Pactum, conventum, conditio, fœdus. EPITH. Nefariæ, bellicæ, hostiles,
iniquæ, non modo publicæ verum etiam privatæ oratorum. USUS: Ad pactionem
venire, adire, accedere, _en venir à un accommodement_. Pactionem
conflare cum aliquo, facere, conficere, _faire une convention avec qqn_.
Pactione aliquem sibi obstringere, obligare, _s’unir, s’attacher qqn par
un traité_. In pactione manere, _être fidèle à sa parole_. A pactione
recedere, _manquer aux traités, aux conventions_. Pactio verborum,
_formule déterminée_, _terme d’une convention_.
PACTOR, ŏris, m. _Négociateur_, _médiateur_. USUS: Societatis pactores.
PACTUM, i, n. _Traité_, _accord_, _pacte_, _contrat_. SYN. Pactio,
conventum, conventio, decisio, conditio. PHRAS. Quæ e pacto tibi debeo,
fideliter præstabo, _j’accomplirai fidèlement ce qui a été stipulé dans
nos conventions_. De quibus inter nos convenit, qua pactione obstrictus
teneor, qua conditione tecum pepigi, decidi, integre et summa fide a
me servabitur. Stabo conventis, pactis; a pacto et constituto pretio
non recedam; quod inter nos pactum, transactum, decisum est, præstabo.
Cf. Pactio. USUS: Pacta conventa, stipulationes. Pacta et promissa
nec vi, nec malo dolo facta, præstanda et servanda sunt. Pacto stare.
In conditione atque pacto manere. Nescio, quo pacto fiat, _je ne sais
comment il se fait_...
PÆDĂGŌGUS, i, m. _Gouverneur_, _précepteur_, _maître_. SYN. Pueri custos.
PHRAS. Est pædagogus illius, _il est son gouverneur_. Ejus moribus
regendis aut formandis præfectus est; pueritiam ejus format; hunc
moderatorem pueritiæ suæ habet.
PĀGĀNUS, a, um, _De village_, _de campagne_; subst. _Paysan_,
_villageois_. USUS: Nullum est hac in urbe collegium, nulli pagani,
nulli montani. (Paganus, _païen_, _gentil_. VULG.), Latine: Priscæ
superstitionis sectator falsorum numinum cultor.
PĀGELLA, æ, f. _Feuille de papier_. Sed quid ago? Non imitor λακωνισμόν
tuum, altera jam pagella procedit.
PĀGĬNA, æ, f. _Feuille écrite_, _page_, _feuillet_; _livre_, _lettre_.
EPITH. Extrema, postrema, prior. USUS: Quasi in extrema pagina.
Meam parcimoniam hujus paginæ contractio significat. Pagina tua me
perturbavit, magnæ molestiæ fuit.
PĀGUS, i, m. _Village_, _bourg_, _bourgade_. SYN. Villa. USUS: Pagorum et
vicinitatum omnium collegium. In Gallia non solum in omnibus civitatibus
atque in omnibus pagis partibusque, sed pæne etiam in singulis domibus
factiones sunt.
PĀLA, æ, f. _Bêche_; _chaton de bague qui contient une pierre_. SYN.
Annuli pars latior, cui gemma inseritur aut signum insculpitur. USUS:
Quum palam ejus annuli ad palmam converterat, _quand il avait tourné à
l’intérieur de la main le chaton de cet anneau_.
PĂLÆSTRA, æ, f. _Lieu public où l’on s’exerçait à la lutte_; _école
d’éloquence_, _académie_. SYN. Gymnasium. USUS: Palæstræ dare operam.
Isthuc palæstræ multum habet et olei. Numerus oratorius serius aliquanto
notatus et cognitus, quasi quamdam palæstram et extrema lineamenta
orationi attulit, _le nombre oratoire signalé et connu un peu plus tard
est venu donner à la parole comme le cachet de l’art et le fini des
formes_. Sine nitore ac palæstra, _sans ornement_, _sans élégance_. Cf.
Schola.
PĂLÆSTRĬCĒ, _En lutteur_, _à la manière des lutteurs_. SYN. Palæstritarum
more.
PĂLÆSTRĪTA, æ, m. _Maître de palestre_.
PĂLAM, _Publiquement_, _en public_, _ouvertement_. SYN. Manifeste,
aperte, in conspectu omnium; in oculis omnium; in ore atque oculis
omnium; sub oculis; inspectantibus omnibus; luce et palam. )( Clam, ex
occulto et insidiis. USUS: Luce et palam, in foro. Nondum palam factum
erat scelus. Cf. Conspectus, Præsens.
PĂLĀTĬUM, ĭi, n. _Palais_, _demeure impériale ou royale_. USUS: Descendit
de palatio.
PĂLĀTUM, i, n. _Le palais_, _organe du goût_. SYN. Pars oris interior,
in qua sensus est gustatus. EPITH. Extremum, infimum, varium. USUS:
Voluptas, quæ palato percipitur. Non sequitur, ut cui cor sapit, ei non
sapiat palatum, _la délicatesse de l’âme n’empêche pas celle du palais_.
PĂLĔA, æ, f. _Paille_. USUS: Paleam aurumve portet navis, ad bene
gubernandum nihil interest.
PĂLIMPSESTUS, i, m. _Palimpseste, parchemin dont on a gratté la première
écriture pour y écrire de nouveau_. USUS: Laudo, quod in palimpsesto
scripseris, in chartula mallem.
PĂLĪNŌDĬA, æ, f. _Palinodie_. SYN. Retractatio. PHRAS. Palinodiam
cecinit, _il a chanté la palinodie, il s’est rétracté_. Retexuit
orationem suam; juravit, nolle esse dicta, quæ in me protulisset; non
difficulter permotus est ad receptum pertinacis sententiæ; ea, quæ in me
jecerat, ut indicta esse voluit; revocavit omnia, quæ intemperanti lingua
in me offuderat. USUS: Palinodia subturpicula mihi esse videbatur.
PALLA, æ, f. _Palla_, _mantille de femme_. Vestis muliebris genus.
PALLĂDĬUM, ĭi, n. _Le Palladium_, _statue de Pallas_. SYN. Signum
Palladis. USUS: Libros ex medio incendio velut Palladium sustulit.
PALLĔO, es, ŭi, ere, n. _Pâlir_. SYN. Expallesco, exalbesco. PHRAS.
Palluit ad conspectum militis, _à la vue du soldat, il pâlit_. Pallor
homini suffusus est, et totum corpus vitalis color reliquit; exspiranti
similis fuit; oris exsanguis notas pallor confuderat; exsanguis ac
pallore deformis constitit ad conspectum militis. USUS: Sudat, pallet,
erubescit, titubat.
PALLĬĀTUS, a, um, _Vêtu d’un pallium_, _d’un manteau à la grecque_. USUS:
Græcus judex modo palliatus, modo togatus, _tantôt en pallium_, _tantôt
en toge_.
PALLĬDUS, a, um, _Pâle_; _moisi_. USUS: Pallido cortice arbor.
PALLĬŎLUM, i, n. _Petit manteau grec_. EPITH. Sordidum. USUS: Sæpe est
sub palliolo sordido magna sapientia.
PALLĬUM, ĭi, n. _Manteau grec_. SYN. Amiculum vestibus injici solitum,
quod Græcorum proprium fuit, ut toga Romanorum. EPITH. Aptum ad omne
tempus, laneum, purpureum. USUS: Pallium in collum conjicere; onerare
humerum pallio, _jeter le manteau sur les épaules_. Pallium alicui
detrahere. Pallio tegere. Iste cum pallio purpureo. Colligere pallium,
_retrousser le manteau_.
PALLOR, ōris, m. _Pâleur_; _crainte_, _frayeur_. USUS: Terrorem pallor
et dentium crepitus consequitur. Magno cum tremore et pallore aliquid
dicere; pallorem traho, contraho, in pallorem verti; pallore infici. Cf.
Palleo.
PALMA, æ, f. _La paume de la main, palme, victoire, etc._ SYN. Manus pars
interior; victoria, principatus. PHRAS. Ille de omnibus palmam tulit,
_il a vaincu tout le monde_. Palmam retulit; omnibus palmam eripuit. Cf.
Supero, Vinco. USUS: 1. Dialectica pugno, Rhetorica palmæ similis est,
_la dialectique ressemble au poing et l’éloquence à la main ouverte_.
Aliquem palma concutere, _souffleter qqn_. 2. Arbor palma, _palmier_.
EPITH. Lemniscata, procera et tenera, urbana. Palmæ agrestes, multæ,
plurimæ. Palma nobilissima illa arbor, nulli cedit ponderi, sed contra
assurgit, et reluctatur. 3. TRANSL. Victoria, _victoire_, _triomphe_,
_palme_. Eloquentiæ palmam alicui dare, deferre. Palmam alicui dubiam
facere.
PALMĀRIS, e, gen. com. _Grand d’une palme_; _qui mérite la palme_,
_le prix_. USUS: Statua palmaris, _statue remarquable_. Palmaris illa
philosophorum sententia.
PALMĀRĬUS, a, um, _De palmier_; subst. _Chef-d’œuvre_. USUS: Id est,
quod palmarium puto: me reperisse, etc., _mais, mon chef-d’œuvre, c’est
de_....
PALMUS, i, m. _Palme_, _mesure de longueur de douze pouces_. Mensuræ
genus.
PĀLOR, aris, atus sum, ari, d. _Errer_, _se disperser_. SYN. Vagor,
dispergor. USUS: Vagi per agros palantur milites. Exercitus per silvas
fuga palatus. Cf. Vagor, Erro.
PALPĔBRÆ, ārum, f. pl. _Paupières_. SYN. Tegumenta oculorum mollissima.
EPITH. Resectæ.
PALPĬTO, as, avi, atum, are, n. _Trembler_, _remuer_, _palpiter_. SYN.
Tremore concutior. USUS: Cor animantis evulsum ita mobiliter palpitabit.
Cf. Trepido.
PALPO, as, avi, atum, are, a. et PALPOR, aris, atus sum, ari, d.
_Palper_, _toucher_, _flatter_, _caresser avec la main_. SYN. Adulor,
blandior, assentor. ADV. Plane. USUS: Palpari aliquem.
PALPUM, i, n. _Caresse_, _flatterie_. SYN. Blanditiæ. USUS: Palpum alicui
obtrudere. Aliquem palpo percutere, _amadouer qqn_. Cf. Adulor.
PĂLŪDĀMENTUM, i, n. _Manteau de guerre_, _manteau militaire_. SYN.
Insigne et ornamentum militaire, præcipue imperatorum.
PĂLŪDĀTUS, a, um, _Vêtu d’un manteau militaire_. SYN. Paludamento ornatus.
1. PĀLUS, i, m. _Pieu_, _poteau_. SYN. Lignum in terra infixum, depactum.
USUS: Damnati producuntur, ad palum alligantur.
2. PĂLUS, ūdis; gen. pl. paludum, f. _Marais_, _marécage_. USUS: Paludes
siccare. E paludibus emersit.
PĂLUSTRIS, e, gen. com. _Marécageux_. USUS: Locus palustris.
PAMPĬNUS, i, m. _Pampre_, _pousse et feuillage de la vigne_. SYN. Folium
vitis. USUS: Uva vestita pampinis nimios solis defendit ardores.
PANCHRESTUS, a, um, _Bon à tout_, _entièrement bon_. USUS: Panchrestum
medicamentum, _panacée_, _remède universel_.
PANDĬCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _S’étendre_, _s’allonger en
bâillant_. USUS: Oscitans pandiculatur.
PANDO, is, pandi, passum, ere, a. _Étendre_, _déployer_. SYN. Aperio.
ADV. Longe se, late se. USUS: Orationis vela pandere. Passis velis
provehi. Cf. Aperio.
PĂNĒGYRĬCUS, i, m. _Panégyrique_. SYN. Laudatio _sive_ oratio et concio
in conventu habita.
PĂNĒGYRIS, is, f. _Assemblée générale du peuple pour une fête populaire_.
SYN. Solemnis et publicus conventus _seu_ celebritas. USUS: Erat illo
ipso die nundinarum Panegyris.
PANGO, is, panxi et pĕpĭgi, pactum, ere, a. _Enfoncer_, _établir_;
_fixer_, _stipuler_. SYN. Figo, defigo; compono, condo, scribo. USUS:
Carmen, societatem, pacem pangere, _faire un poëme_, _une alliance_, _la
paix_. Cf. Paciscor, Pactum.
PĀNIS, is, m. _Pain_. USUS: Pistor domi nullus, panis cibarius nullus,
nulla cella.
PANNŌSUS, a, um, _Déguenillé_, _couvert de haillons_. SYN. Pannis
obsitus, male vestitus, sordidatus.
PANNUS, i, m. _Morceau d’étoffe_; _méchants vêtements_. USUS: Pannis
annisque obsitus, _chargé d’années et de haillons_.
PANTHĒRA, æ, f. _Panthère_, _animal_. Bestia maculosa.
PĂPĀVER, ĕris, n. _Pavot_.
PAR, pāris, omn. gen. _Égal_, _pareil sous le rapport de certaines
qualités_. SYN. Parilis, æqualis, similis; socius alicujus rei. )(
Dispar, impar. ADV. Plane, omnino, nequaquam, prope; pares absolute,
æque inter se, perfecte. PHRAS. 1. Omnibus fere rebus pares sumus, _nous
sommes égaux presque en toutes choses_. In eadem æquatione gratiæ ac
dignitatis sumus, ejusdem fortunæ consortes; in communi fortuna sumus;
maxima est inter nos æqualitas et similitudo; institutis animisque nihil
inter nos dissidemus; maxima est inter nos rerum omnium exæquatio. Omnia
prope mihi paria sunt tecum; institutis animisque summe congruimus;
æquas habemus partes; æqua fortuna utimur. 2. Par pari referam, _je vous
rendrai la pareille, je vous traiterai de la même façon_. Scito, paratam
tibi pestem, ut participes parem; ut merueris, habebis; par pari reddam.
USUS: 1. Par nobile gladiatorum. Par est, quod inter omnes æquale est,
_il y a égalité quand tous ont le même droit_. Neminem in dicendo habuit
parem. Tot hostibus pares non sumus. Hoc mihi par tecum est. 2. Decet,
æquum est, _il est convenable, juste_. Dubito, quid me facere par sit.
Cf. Similis, Æqualis.
PĂRĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on se procure aisément_, _à peu de frais_.
SYN. Facilis inventu et paratu. USUS: Parabilis victus, convivium,
divitiæ.
PĂRĂDOXA, ōrum, n. pl. _Proposition paradoxale_, _paradoxe_, _principe en
apparence contraire à la raison_. USUS: Paradoxa Græci, nos admirabilia
dicamus, et contra opinionem.
PĂRĂLY̆SIS, is, f. _Paralysie des nerfs_. * SYN. Resolutio nervorum.
Parasceve, es, f. _Le Vendredi Saint_. Dies quo se pro nobis Christus
in cruce victimam obtulit. Dies redempti orbis memoria sacer; dies, quo
cœlestes iras in omne genus hominum intentas suo olim capite excepit.
Consecrata, dicata, sacrata Christo morienti dies. Funestissimus post
natos homines dies, qui salutis nostræ parenti, auctori, vindici
sanguinis pretio stetit.
PĀRĀSITUS, i, m. _Parasite, coureur de festins_. SYN. Mensarum assecla.
PĀRĀTĒ, _Avec préparation_. USUS: Sumpto spatio ad cogitandum parate
ornateque dicere.
PĀRĀTUS, a, um, _Prêt_, _disposé_; _bien armé_, _équipé_. SYN. Promptus,
expeditus, instructus, qui præsto est. )( Imparatus. ADV. Bene, bene ad
fortitudinem, jam pridem ad cædem, omnino est armatus contra fortunam
præclare. PHRAS. 1. Probe paratus et instructus adero, _j’arriverai bien
préparé et armé de toutes pièces_. Nemo me paratior, expeditior erit;
exercitatus, erectus, armatus animis adero; ita dimicationi instructus
intentusque, ita paratis compositisque rebus, ita alacri animo adero,
ut nihil in me moræ sit, ut per me non stet, quin res tota extemplo
conficiatur. Non est, ut currentem incites, ita ad omnia præsto sum.
2. Parata erunt omnia, quæ ad usum sunt necessaria, _tout ce qui sera
nécessaire à votre usage sera prêt_. Rerum omnium paratam expositamque
copiam invenies; in promptu, ad manum erunt omnia. USUS: Paratus ab
exercitu, e rebus necessariis. Ad omne facinus paratissimus, _homme
décidé à tout, qui ne reculera devant rien_. Paratus ac bene meditatus
in forum venit. Omnibus naturæ et artis præsidiis ad dicendum paratus,
_préparé à la parole par tous les dons de la nature et tous les secours
de l’art_. Expedito nobis homine et parato opus est, _il nous faut un
homme actif et décidé_. Cf. Expeditus.
PARCĒ, _Avec économie_; _modérément_. SYN. Restricte, sobrie, parum,
continenter.
PARCĬMŌNĬA _vel_ PARSĬMŌNĬA, æ, f. _Économie_, _épargne_. SYN.
Frugalitas, moderatio, mediocritas sumptuum. EPITH. Rustica atque
inculta, summa, apta. USUS: Parcimonia rem tueri; parcimonia et
diligentia res familiaris conservatur et augetur, _un patrimoine se
conserve par l’ordre et l’économie_. Cf. Parcus.
PARCO, is, pĕperci, parcĭtum et parsum, ere, n., _nonnunquam_ a.
_Épargner_, _ménager_; _n’être pas prodigue de_. SYN. Ignosco, remitto,
condono, veniam do, impunitatem do, impunitum scelus fero; tempero. )(
Perdo, spolio. ADV. Gratis alicui, omnino, non parum valetudini. PHRAS.
1. Dignus es ut tibi parcatur, _vous méritez qu’on vous épargne_. Veniam,
impunitatem mereris; dignus es venia, impunitate; dignus es, ut tibi
condonetur, remittatur, ignoscatur, venia detur, delicti gratia fiat,
ut ad hanc culpam conniveatur, ut impune feras, ut id delictum impune
abeat. 2. Templis tamen parcebat hostis, _cependant l’ennemi épargnait
les temples_. Templis tamen temperatum; ira belli a templis abstinuit;
a templis tamen manum hostis abstinuit. 3. Nobis plane non parcitur,
_on ne nous épargne pas du tout_. Nihil aut laxamenti aut veniæ habemus;
nihil laxamenti datur nobis; nulla nobis a labore vacatio datur,
conceditur; otii nobis a labore nihil datur. USUS: Non parcam operæ, _je
n’épargnerai pas ma peine_. Mihi, quæso, parce, ac dignitati meæ. Hic nec
suæ unquam, nec alienæ pudicitiæ pepercit. Cf. Venia, Impunitas, Indulgeo.
PARCUS, a, um, _Économe_; _avare_, _chiche_. SYN. Parvo contentus,
frugalis, attentus ad rem. )( Prodigus, luxuriosus. PHRAS. Parcus es
nimium, _vous êtes trop économe_. Nimium attentus ad rem es; durus,
difficilis, tenax es; restrictior ad largiendum, ac prope rusticana
quadam parcimonia es; attentior ad rem es, quam sat est; maximum vectigal
in parcimonia reponis; parce nimium sumptum facis; parcimonia illa tua
non longe abest a sordibus et malignitate; in faciendo sumptu parcus es
et restrictus; sumptui parcis, sed restricte nimium ac pene sordide. Cf.
Avarus, Sordidus. USUS: Parcus pater et tenax, _père avare et dur à la
détente_.
PĂRENS, entis, omn. gen, _Le père_, _la mère_; _au pl._: _Les parents_,
_les auteurs de nos jours_. SYN. Pater _aut_ mater, procreatores. EPITH.
Antiquior, antiquissima, sanctissima, bonus et liberalis, communis
omnium, grandis natu, iners, impurus atque improbus, justus, optime
meritus, miserrimus, optimus, mitissimus. Parentes cari, carissimi,
humiles, miseri, multi, perpetui. USUS: Parentes non alere, nefarium
est. Parentes, propter quos suavissimam hanc lucem aspeximus, carissimos
habere debemus. Me sicut alterum parentem diligit et observat. Horum ego
operum parens et effector sum, _c’est moi qui suis le créateur, l’artisan
de ces ouvrages_.
PĀRENTĀLĬA, ĭum, n. pl. _Parentales_, _fêtes funèbres en l’honneur des
morts de la famille_. SYN. Justa et convivia funebria.
PĀRENTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Célébrer une cérémonie funèbre
pour ses père et mère_; _offrir un sacrifice solennel en l’honneur
d’un mort_. SYN. Justa solvo, facio, perago, funus facio. USUS: Alicui
parentare.
PĀRĔO, es, ŭi, ere, n. * _Obéir_, _être docile_, _suivre_. SYN. Obedio,
obtempero, dicto audiens sum, morem gero. )( Impero. ADV. Diligentissime,
moleste, occultissime, proxime legi. PHRAS. Parere tandem coactus est,
_il fut enfin forcé d’obéir_. Jugum tandem accepit; frenum recepit;
frenum accepit, in potestate, in auctoritate senatus futurum se recepit;
imperata facturum, in officio futurum se recepit. Cf. Obedio. USUS:
Dolori, iracundiæ parere. Necessitati, tempori parere et servire.
Alicujus consiliis, cupiditati suæ parere, _céder à ses passions_.
PĀRĬES, ĕtis, m. _Mur_, _muraille_; _clôture_. SYN. Murus, maceria. USUS:
Parietem ducere, vestire, dealbare. Parietem perfodere, disturbare. Nihil
nihil intra parietes meos tutum, nihil insidiis vacuum video. Parietum
præsidio a furore hominis me tutatus sum. Utrosque parietes linere,
_ménager la chèvre et le chou, flatter les deux partis_. Duos parietes de
eadem fidelia dealbare, _blanchir deux murs avec l’enduit du même pot_,
_c. à d._, _faire d’une pierre deux coups_ (PROV.).
PĂRĬĔTĬNÆ, ārum, f. pl. _Vieux murs délabrés_, _ruines_, _décombres_.
SYN. Parietum rudera, reliquiæ. Cf. Ruina.
PĀRĬLIS, e, gen. com. _Pareil_, _semblable_, _égal_. SYN. Par, similis.
USUS: Parilis ætas, vox, honor.
PĀRĬO, is, pĕpĕri, partum, ere, a. _Enfanter_; _produire_, _créer_,
_inventer_. SYN. Partum edo, partum enitor, partum facio, partu levor.
TRANSL. Gigno, profero, procreo. ADV. Aliquando. USUS: Factis sibi
maximam gloriam peperit. Voluptatem, ægritudinem ea res mihi maximam
peperit. Fruges, quas terra parit et procreat. Cf. Causa.
PĀRĬTER, _Également_; _en même temps_, _ensemble_. SYN. Similiter,
æqualiter, æque simul, vicissim. USUS: Crescunt pariter et decrescunt cum
luna conchylia, _les animaux à coquille croissent et décroissent en même
temps que la lune_. Pariter cum vita sensus abit. Pariter æqualiterque
inter se amare. Ille mecum pariter moleste fert.
PARMA, æ, f. _Petit bouclier rond à l’usage de l’infanterie légère_. *
SYN. Breve scutum peditum.
PĀRO, as, avi, atum, are, a. _Préparer_, _apprêter_, _disposer_,
_arranger_, _soigner_, _mettre en état_. SYN. Comparo, apparo, orno,
adorno, instruo, instituo, molior, viam munio. ADV. Repente, sensim
omnia, turpissime eloquentiam, utrobique hospitium. Acerrime bellum,
diligenter, melius, publice convivia. PHRAS. Parat se ad iter, _il se
prépare à un voyage_. Ad iter accingitur, itineri se accingit; itineris
apparatu distinetur; ad iter se comparat; iter adornat; in procinctu
stat. Cf. Instituo, instruo, comparo. USUS: Instruere et parare
convivium. Huc te para.
PARŌCHUS, i, m. _Fournisseur des officiers publics en voyage_. SYN.
Publicus minister curatorque, qui peregrinis publico nomine necessaria
procurat. EPITH. Publicus. Parochus, _curé_. Curio sacer. (Parochia,
VULG.), rectius: Parœcia, _paroisse_.
PARRĬCĪDA, æ, m. _Parricide_, _meurtrier de son père ou de sa mère_;
_assassin en général_. SYN. Parentis interfector. EPITH. Certissimus
patriæ, importunus, impius, impurissimus, teterrimus, audacissimus.
USUS: Majores nostri parricidas insui voluerunt in culeum vivos atque
in flumen dejici, _nos pères ont voulu que les parricides fussent cousus
vivants dans un sac et jetés dans la fleuve_.
PARRĬCĪDĬUM, ĭi, n. _Parricide_, _meurtre d’un père ou d’une mère_;
_crime de rebellion_, _de haute trahison_. EPITH. Fœdissimum, fraternum,
manifestum, nefarium, familiare. USUS: Nefario se patriæ parricidio
obstrinxit.
PARS, artis, f. _Partie_, _portion_; _parti_, _cause_, _faction_.
SYN. Portio, membrum; species, forma; factio, secta. EPITH. Absoluta
et assumptiva, negotialis, alicujus vitæ adversa, æqualis aut altero
tanto major, dimidia, diversa et dissimilis, exigua, extrema, gravior,
honestior, inchoata, inferior, interior, interna, vehemens, intima urbis,
læva. )( Dextra. Laudabilis orationis, lenissima animi, levissima,
libera, magna honorum, urbis, noctis, maxime ægra et prope deposita
reipubl., maritima provinciæ, necessaria, optima, princeps rationis
et intelligentiæ, turpis calamitosaque, vitæ tenuissima, contraria.
Partes certæ, cæteræ, communes, generales constitutionis, honestiores
corporis, præcipuæ, primæ, posteriores, priores, similes principio, sui
similes, singulæ, sinistræ, superæ, superiores, ultimæ, utiles. PHRAS.
1. Pompeii partes contra Cæsarem secutus est, _il suivit le parti de
Pompée contre César_. Pompeii partes fovit; in Pompeii partibus stetit;
Pompeii partibus studebat, favebat; Pompeianarum partium erat; a Pompeio
stetit; cum Pompeio stetit ac sensit; ad causam Pompeii se acclinabat;
ad Pompeii rationes se adjunxit; suas cum Pompeii rationibus conjunctas
habuit; Pompeii partibus infectus est. 2. Nulli partium est addictus,
_il n’est attaché à aucun parti_. Integrum se servat; nullis partium
studiis infectus est; nullarum partium est; inter utramque partem
medius manet. Cf. Neuter. USUS: 1. Genus est, quod plures amplectitur
partes. 2. Membrum, portio, _partie_, _portion_. In partem prædæ vocare,
venire. Patrimonii partem legare, dare; partem prædæ exigere, condonare,
remittere. 3. Regio, locus, _partie de la terre, région, contrée (au
pluriel)_. Ab orientis partibus advenit. Multas in his partibus copias
censemus. 4. Officium, munus, _rôle_, _fonction_, _mission_, _ministère_.
Videntur etiam hic aliquæ meæ partes. Personam aliquam et partes sibi
deposcere. Alicui imponere, dare partes gerendæ rei. Has ego partes
volens suscepi, sumpsi; volens sustineo, ago, habeo, obtineo. 5. Factio,
secta, _parti_, _cause_, _faction_. Cæsaris partes deserere, oppugnare.
Partes senatus sequi. Nullius partis esse. 6. Magnam partem, _une
grande partie_. Magnam partem tui consulatus abfui. Majorem diei partem
desideo. Magnam partem tuis rebus occupor. Noctis magnam partem vigilavi.
7. Primas, secundas, tertias partes alicui dare, id est primum, etc.
locum, gradum, laudem, _donner à qqn le premier, le second rang_. Primas
alicui dare, cedere, tribuere, concedere (_scil._ partes). Hortensius
facile primas tenebat, ferebat (_scil._ partes). 8. In utramque, in
optimam partem, etc. Multa mihi in utramque partem occurrunt. Magna vis
est fortunæ in utramque partem, _la fortune a une grande influence dans
les deux sens_. Hæc accipias in optimam partem, _en bonne part_. In eam
partem decretum factum est. In eam partem potius peccant, quæ cautior
est. Pro virili parte, _selon les forces ou le devoir de chaque homme_.
Pro illa tenui infirmaque parte rempublicam defendi. Ex magna parte, ex
aliqua parte assentior, _en grande partie_, _en quelque partie_. In omnes
partes intentus, _sous tous les rapports_, _dans tous les cas_. Ab omni
parte beatus, _sous tous les rapports_. Ex omnibus partibus, _sous tous
les rapports_, _à tous égards_, _de tout point_.
PARTĬCEPS, ĭpis, omn. gen. _Qui prend part_, _qui participe à_. SYN.
Consors, socius, non expers. )( Expers, carens. ADV. Maxime. PHRAS. 1.
Fac me participem tuarum laudum, _fais moi participer à ta gloire_. In
societatem me tuarum laudum admitte, adscribe, venire patere; ne me
expertem tuarum laudum sinas; partem aliquam tuæ gloriæ in me deriva,
transmove; in partem me tuorum decorum voca; consocia, participa mecum
tuas laudes; socium me tuarum laudum adjunge, adscribe; patere, ut
aliquid ex ista laude mihi decerpam; in societatem laudum tuarum me
quoque accipe. 2. Participes sceleris, pœnæ quoque participes sint, _que
les complices du crime participent aussi au châtiment_. Eodem scelere
contacti, in parte quoque pœnæ sint; sceleris contagione violati in
partem etiam pœnæ vocentur; qui se sceleris contagione contaminaverunt,
iis æqua etiam societas pœnæ sit; socii culpæ, socii etiam pœnæ sint.
USUS: Homo mentis et rationis particeps. Hujus consilii ego et particeps
et adjutor fui. Cf. Socius.
PARTĬCĬPO, as, avi, atum, are, a. et n. _Participer et faire participer_.
SYN. Impertior, communico, participem facio; _item_: Particeps fio,
partem capio, fructum capio, aliquid decerpo. PHRAS. Prædam mecum
participa, _prends part avec moi au butin_. Partem prædæ mecum communica;
effice, ut in parte prædæ sim; ut de tua præda _vel_ prædam participem;
ut prædæ partem capiam; ut in partem prædæ veniam. Cf. Particeps,
Communico. USUS: Parem pestem participabit.
PARTĬCŬLA, æ, f. _Petite partie_, _parcelle_, _fragment_. SYN. Articulus,
appendicula. EPITH. Parva urbis; breviores, longiores, imminutæ, impares,
æquales, minimæ, similes inter se, tenuissimæ. USUS: Omne animal quasi
mundi particula est. Particulam tuarum litterarum legi. Hæc particula
tantum est scelerum tuorum, _ceci n’est qu’un faible échantillon de tes
crimes_.
PARTĬCŬLĀTIM, _Par morceaux_, _en détail_. SYN. Articulatim, membratim,
singillatim. USUS: Multum refert, summatim an particulatim hæc narrentur.
PARTIM, _En partie_. SYN. Ex parte quadam. USUS: Eorum partim in pompa,
partim in acie illustres fuere. Ex quibus partim tecum sentiebant, partim
adversabantur.
PARTĬOR, īris, ītus sum, iri, d. _Partager_, _diviser_. SYN. Divido,
portionem facio, communico. ADV. Æqualiter, noviter, commode, paulo
secus. USUS: Bona sua cum sociis partiri. Cf. Divido.
PARTĪTĒ, _En divisant_, _clairement_, _méthodiquement_. SYN. Distribute,
distincte, ordinate.
PARTĬTĬO, ōnis, f. _Partage_, _répartition_, _division_, _distribution_,
_classification_. SYN. Divisio. EPITH. Æquabilis, commodior, generalis,
iniqua, utilis, utilior et aptior, ad bene beateque vivendum. USUS:
Partitio bonorum, urbis, Italiæ, ærarii. Mihi pecunia e participatione
debetur.
PARTĪTOR, ōris, m. _Celui qui fait les parts_, _distributeur_,
_répartiteur_. USUS: Non te custodem ad continendas, sed partitorem ad
partiendas merces missum putato.
PARTŬRĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ire, n. _Être en travail_, _en couches_. SYN.
E dolore partus laboro, enitor. ADV. Jamdiu. USUS: Utinam aliquando dolor
populi Romani pariat, quod jam diu parturit! _Puisse la douleur du peuple
romain donner une prompte explosion à la vengeance, dès longtemps amassée
dans tous les cœurs!_
PARTŬS, ūs, m. _Accouchement_; _fruit_, _enfant_. USUS: 1. Luna sole
illuminata graviditates et partus affert. Jam appropinquat, instat
partus. Partu levari. 2. Fetus. Partum herbis et medicamentis abigere.
Aureus matris suæ partus.
PĂRUM, _Peu_, _trop peu_, _pas assez_. SYN. Perparum, minimum, parce,
maligne, modice, leviter, restricte. PHRAS. Parum diligens est, _il
est peu diligent_. Parce, timide et molliter laborem aggreditur; tenui
diligentia est et prope nulla; si punctum temporis laboret, emori se
autumat. Cf. Piger. USUS: Sunt hæc parum firma. Parum abfuit, quin, etc.
Violare parum habuit, atrocissimis suppliciis affecit, _il ne se contenta
pas de le maltraiter, il lui fit subir les plus cruels supplices_.
PĂRUMPER, _Un petit moment_, _quelque temps_, _un instant_. SYN.
Paulisper, tantisper, aliquantum, ad breve tempus, ad punctum temporis,
ad exigui brevitatem temporis, paulum, tantulum, perpaulum. USUS: Abduco
parumper animum a molestiis.
PARVĬTAS, ātis, f. _Petitesse_.
PARVŬLUS, a, um, _Tout petit_. SYN. Pusillus, perparvulus.
PARVUS, a, um, _Petit_, _faible_, _peu important_. SYN. Pusillus,
exiguus, modicus; brevis, angustus, tenuis, minutus, modica magnitudine.
)( Magnus. ADV. Admodum. PHRAS. Parvum est beneficium, _le bienfait est
peu important_. Exile, tenue, leve et contemptum munus est; perexiguum,
pertenue, minutum munus est; propter suam exiguitatem et parvitatem vix
memoratu dignum. USUS: Parva exigui temporis usura. Parvo contentus esse
possum.
Pascha, tis, n. _La fête de Pâques_, _la Pâque_. PHRAS. Dies, qui Christo
post devictam mortem gloriosissimus illuxit; quo memoria redeuntis
in vitam Christi Servatoris nostri recolitur ac celebratur; princeps
anni dies; quo victor ab inferis Christus ad vitam immortalem rediit.
Augustissimum anni tempus sanctisque gaudiis refertissimum, quo Christi
de morte inferisque triumphantis memoria per orbem terrarum celebratur.
PASCO, is, pāvi, pastum, ere, a. _Faire paître_, _mener paître_. ADV.
Bene satis. USUS: Pascere equos, greges, sues. TRANSL. Oculos cruciatu
pascere; animum picturis. Pasci, delectari, perfrui pacis fructibus.
PASCŬA, ōrum, n. pl. _Pâturage_. EPITH. Læta, herbosa. USUS: Utrum tandem
hanc silvam in relictis possessionibus, an in censorum pascuis invenisti?
PASSER, ĕris, m. _Moineau_, _passereau_. USUS: Ex passeribus augurari.
PASSIM, _Çà et là_, _de côté et d’autre_, _partout_; _sans ordre_, _à la
débandade_. SYN. Undique, ubique, disperse, sine ordine. USUS: Passim per
forum volitare. Aves huc illuc passim vagantes.
Passio Domini, _La Passion de N. Seigneur JÉSUS-CHRIST_. Historia
Servatoris nostra causa cruciatus ac mortem passi. Acerbissimos Christi
Servatoris nostri cruciatus mortemque pro genere humano obitam;
funestissimam dolorum ac cruciatuum, quos Christus nostra causa pertulit,
perpessionem grata recordatione recolere; in Christi acerbissimus
tormentis, cruciatibus ac morte cogitationem defigere. De Christi acerbis
cruciatibus et excessu; de funestissima Servatoris nostri cæde ad populum
verba facere, _prêcher la passion de J.-C._ Creaturæ etiam rationis
expertes Passionem Domini luxerunt, _toutes les créatures, même privées
de raison, pleurèrent la mort du Seigneur_. Mutæ quoque res, et sensibus
orbatæ mortem Christi luxerunt. Dies in noctem concessit; elementa
turbata sunt, saxa, quasi doloris vim non ferentia crepuere, tumulis
apertis cadavera redeuntibus animis jam olim efflatis prodiere. Rectore
suo ac Domino sic agitato, concusso, raptato, tota tellus cohorruit atque
contremuit, petræ dissiluerunt, tenebræ terris incubuerunt, sol caligine
obtectus, velum templi disruptum est.
PASSŬS, ūs, m. _Enjambée_, _pas_, _marche_. SYN. Gradus, gressus. EPITH.
Perpauculi. USUS: Disjunctissimas terras passibus peragrare. Urbs aberat
mille passus.
PASTĬO, ōnis, f. _Action de faire paître, de nourrir les bestiaux_;
_pâturage_. SYN. Pastus, pabulum. USUS: Alia regio fertilior est
magnitudine pastionis.
PASTOR, ōris, m. _Pasteur_, _berger_. SYN. Pecoris magister, ut:
bubulcus, subulcus, opilio.
PASTŌRĀLIS, e, gen. com. _De pasteur_, _pastoral_. SYN. Pastoritius.
PASTŌRĬTĬUS, a, um, _De pasteur_, _pastoral_. USUS: Pastoritius cantus.
PASTŬS, ūs, m. _Nourriture, pâture des animaux_. SYN. Pastio, locus
pascuus; cibus. EPITH. Aptus, ferus, immoderatus, præsens, suavissimus;
diversi, novi oratorum, tetri, varii, abundantes, veteres oratorum. USUS:
Pastum natura large animantibus comparavit. Animantia inquirunt pastum et
latibula, _cherchent leur nourriture et leur retraite_. Partes corporis
ad pastum capessendum et conficiendum. Oblectatio industriæ, suavissimus
animorum pastus, _qui est le plus doux aliment des âmes_.
PĂTĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Ouvrir_; _découvrir_, _révéler_,
_manifester_. SYN. In lucem profero, divulgo, aperio. USUS: Hostibus
portam patefacere. Is et scelerum indicia ostendit, et periculorum signa
indagavit, patefecit, protulit. Ea res fenestram ad omnem nequitiam,
latam avaritiæ viam patefecit. Patefacere et illustrare veritatem. Iter
hostium internecione patefacere. Cf. Prodo, Manifesto, Aperio.
PĂTĔFACTĬO, ōnis, f. _Action découvrir, de dévoiler_. SYN. Evolutio et
explicatio rerum opertarum.
PĂTELLA, æ, f. _Plat_, _assiette_. SYN. Vas fictile, sacrificiis
faciendis aptum. EPITH. Argentea, grandis.
PĂTENTER, _Ouvertement_, _clairement_. SYN. Aperte. )( Abscondite.
PĂTĔO, es, ŭi, ere, n. _Être ouvert_. SYN. Apertus sum; constat. )(
Clausus sum. PHRAS. Patet manifesto ejus odium, _sa haine est visible,
manifeste_. Cui non apparet ejus odium? Odium hominis tenetur; odium
ejus pro inquisito et comperto est; satis exquisitum est mihi hominis
odium. USUS: 1. Patet janua. Huc tibi aditus patere non potest. Patent
hæc et in promptu sunt omnibus. Non omnibus idem cursus in cœlum patet.
2. Non negor, _être libre_, _accessible_, _abordable_. Velim, ut mihi
libri tui, reditus in gratiam, omnia mihi tua pateant. 3. Pertineo, me
extendo, _s’étendre_, _avoir de l’étendue_. Hæc ars latissime patet et ad
plurimos pertinet, _cette science est très étendue et intéresse beaucoup
de monde_. Ejus beneficia late patent. 4. Discussa est caligo, diluxit,
patet, videmus omnia. Cf. Aperio, Constat, Manifestus.
PĂTER, tris, m. _Père_. SYN. Père. SYN. Parens, genitor, procreator,
generator, sator, educator, altor. EPITH. Ærumnosus, altitonans (DEUS),
amans, amicissimus, beatior, quam, etc., blandus, certus, clarissimus,
consularis, doctus, dulcis, durus vehemensque, facilis et liberalis,
felix, ferox et arrogans, infestus, fortissimus, grandis natu; honestus,
humanissimus; carissimus, humilis, crudelis, importunus, improbus,
innocentissimus, levis, mendax, avarus, amans suorum, miser, naturalis,
negligens, dissolutus, nobilissimus, parcus ac tenax, paratus, severus,
parum splendidus, turpissimus, fidelissimus. USUS: 1. Patre natus est
sapiente, sancto, severo. Vehemens pater, durus, ferreus, qui sine causa
oderit, quem procrearat. 2. Senator, majores, conservator, _sénateur_,
_ancêtres_, _protecteur_. Patres conscripti. Patrum nostrorum ætate,
memoria. Patriæ pater.
PĂTERFĂMĬLĬAS, patrisfamilias, m. _Père de famille_. USUS: Rei familiari
tantum operæ dabat, quantum attentus et non indiligens paterfamilias.
PĂTĔRA, æ, f. _Coupe employée dans les sacrifices_. Poculi genus latum ac
patens. EPITH. Aurea, gravis, molesta. USUS: Excipere sanguinem patera.
PĂTERNUS, a, um, _De père_, _paternel_. SYN. Patrius. USUS: Paterna
necessitudo.
PĂTESCO, is, pătŭi, escere, n. _S’ouvrir_. SYN. Pateo.
PĂTHĒTĬCUS, a, um, _Pathétique_, _touchant_, _émouvant_. SYN. Genus
dicendi, quo perturbantur animi et commoventur.
PĂTĬBĬLIS, e, gen. com. _Doué de sensibilité_, _sensible_; _tolérable_,
_supportable_. USUS: Omne animal patibilem habet naturam. Dolor non
patibilis me invasit.
PĂTĬBŬLUM, i, n. _Fourche patibulaire_, _gibet_. SYN. Crux. USUS:
Patibulo affigi.
PĂTĬENS, entis, omn. gen. _Patient_, PHRAS. Patiens est admodum, _il est
très patient_. Omnes perfert injurias et acerbitates; ultima omnia animo
non solum æquo, sed magno fortique sustinet, fert; singularia sæpe edidit
patientiæ exempla, qui hilari animo dura omnia devorat, concoquit; cujus
in doloribus patientiam, in injuriis tranquillitatem, in contumeliis
moderationem omnes demirantur. USUS: Nimium patiens, lenis lentusque sum.
PĂTĬENTER, _Patiemment_, _avec résignation_. SYN. Placide, sedate,
moderate, tranquille, æquo animo, leniter ac leviter, non repugnanter,
toleranter, fortiter, constanter. USUS: Placide patienterque dolorem
ferre.
PĂTĬENTĬA, æ, f. _Patience_, _résignation_. SYN. Tolerantia. EPITH.
Expetenda, incredibilis, mira ac singularis, præclara famis ac frigoris.
USUS: Patientia honestatis causa; rerum arduarum ac difficilium
voluntaria ac diuturna perpessio. Ostendere suam patientiam famis,
frigoris; inopiæ, rerum omnium. Patientia et obsequio mitigare aliquem.
Nescio, quomodo usu obduruerit et percalluerit tua patientia. Tentare
alicujus patientiam eaque abuti. Brutus usus est incredibili patientia.
Quousque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? _Combien de temps
encore, Catilina, abuseras-tu de notre patience?_ Levius fit patientia
quidquid corrigere est nefas, _on rend plus léger par la résignation ce
qu’on ne peut corriger_.
PĂTĬNA, æ, f. _Plat_, _poêle_. SYN. Lanx, qua dapes in mensam inferuntur.
USUS: Animus in patinis est, _son esprit est aux casseroles, il y pense;
c’est un gourmand_. (PROV.)
PĂTĬOR, ĕris, passus sum, pati, d. a. _Souffrir_, _endurer_, _supporter_.
SYN. Fero, perfero, suffero, tolero, perpetior, sustineo, subeo, haurio,
capio, permitto, sino, quiesco. ADV. Ægre, demisse, difficillime,
diutius, graviter, iniquo animo, indigne, moleste, tolerabilius
dolores, toleranter dolorem, turbulente humana. PHRAS. 1. Quis porro
ista patiatur? _Qui donc pourrait souffrir cela?_ Quis ultra perpeti
et sufferre possit? quis non stomachetur, acerbe ferat? quis in tanta
perpessione dolorum tot plagas silentio ferat? tot molestias tacitus
_vel_ silens devoret, concoquat? quis animis ista æquis toleret; quis ad
ista sileat? quis dissimulet? quis patientiam in tanta insolentia non
abrumpat? quis animo sit tam obfirmato, ut ista fortiter, fronte et vultu
nihil variato perferat? quis est animo aut tam remisso aut tam ferreo, ut
tam atroci calumnia non moveatur. 2. Non est calamitas quam passus non
esset, _il n’est point de malheur qu’il n’ait souffert_. Tentata omnibus
modis est ejus patientia; nulla est calamitas, in qua ejus patientiam
_vel_ illum fortuna non exercuisset; non est calamitas, quæ ejus aut
corpori aut fortunis non esset importata; perfunctum una calamitate, alia
rursus ac alia excepit. Cf. Fero. USUS: Non feram, non patiar, non sinam.
Non modo facile patior, sed etiam gaudeo te abire. Quantum meus pudor et
dignitas patiebatur. Non patitur se illigari negotio.
PĂTRĬA, æ, f. _Patrie_. SYN. Sedes natales, natale solum; terra parens,
altrix; patriæ solum, patrium solum. EPITH. Afflicta, cara, multo
carior, communis, deformis, germana, ingrata. PHRAS. Patriam igitur
relinquis? _Vous abandonnez donc votre patrie?_ Domestica igitur hac
sede, qua nihil jucundius, migrabis? terram hanc deseres, quæ te genuit
et aluit, quam matrem appellas? cœlum hoc, sub quo natus es et educatus,
patrium hoc solum relinques? nihil adeo te tenet solum patriæ et hæc
terra, in qua genitus es, ut migrandum tibi inde putes? ergo ratum
fixumque tibi est, hoc commune patriæ solum cum omnibus carum, tum vero
tibi dulcissimum, nescio quibus exteris regionibus posthabere? USUS: Hæc
germana mea patria est.
PĂTRĬĒ, _Paternellement_, _en père_. SYN. Paterno jure, amore. USUS: Non
inimice corripere, sed patrie monere.
PĂTRĬMONĬUM, ĭi, n. _Héritage de famille_, _patrimoine_. SYN. Hereditas.
EPITH. Satis amplum, lautum, copiosum, luculentum, magnum, ornatissimum,
publicum, tantum. USUS: Patrimonium constituere, relinquere, laisser.
Patrimonium per scelus et luxum comedere, devorare, conficere, consumere,
effundere, dissipare, dilapidare, _dissiper_, _dévorer_. Alicui
patrimonium eripere; patrimonio aliquem dejicere, spoliare et patrimonio
expellere, _enlever_, _extorquer_. Filio meo satis amplum patrimonium
relinquam, memoriam nominis mei. Patrimonium obtinere. Cf. Hereditas.
PĂTRĬMUS, a, um, _Dont le père vit encore_, _qui a encore son père_. SYN.
Cujus pater adhuc in vivis est.
PĂTRĬTĬUS, a, um, _Relatif aux patriciens_, _de patricien_, _noble_. SYN.
Ex Patrum ordine. )( Plebeius. USUS: Tu ais, nisi qui patritius sit,
neminem bono genere esse natum. Patritii minorum gentium.
PĂTRĬUS, a, um, _Relatif au père_, _de père_, _paternel_. SYN. Paternus.
USUS: 1. Patrius animus in litteras. Res patriæ et avitæ. 2. Patriæ
proprius _aut_ communis, _de la patrie_, _national_. Est hic mos patrius,
_usage du pays_.
PĂTRO, as, avi, atum, are, a. _Achever_, _exécuter_, _effectuer_. SYN.
Committo, perficio. USUS: Quæ non Verres in Asia patravit? Bello patrato,
_la guerre étant terminée_.
PĂTRŌCĬNĬUM, ĭi, n. _Protection_, _patronage_. SYN. Defensio, advocatio.
EPITH. Nec opinatum, repentinum. USUS: Deserti alicujus patrocinium
suscipere, arripere. Patrocinium repudiare, recusare. Itaque illud
patrocinium criminis verius, quam hominis videri poterat, _n’était-ce pas
là plutôt protéger le crime que défendre l’homme?_ Cf. Defensio, Tueor.
PĂTRŌCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Défendre_, _protéger_, _prendre
sous sa protection_. SYN. Protego, tueor. Cf. Defendo, Tueor.
PĂTRŌNA, æ, f. _Celle qui protége_.
PĂTRŌNUS, i, m. _Patron_, _défenseur_; _avocat_. SYN. Defensor, custos,
tutor, propugnator, in cujus fide et clientela aliquis est. )( Cliens.
EPITH. Deterrimus obscurissimusque; dignus, indignus consulatu; minime
diligens in causis cognoscendis exponendisque, diligentissimus,
disertissimus; fervidior paulo toto genere atque commotior; diligentia
tamen, virtute animi atque vitæ bonis auctior in senatu. Maxime incautus,
luculentus, asper, maledicus, malus, mercenarius, optimus, quidam
perillustris, tolerabilis, nec rudis in jure civili. Patroni æquales,
consulares, amplissimi, antiquissimi, certissimi iidemque acerrimi,
ingeniosi, multi, novi, pertinaces, principes, veteres. PHRAS. Cicero
causarum patronus optimus fuit, _Cicéron fut un excellent avocat des
causes qu’il plaida_. Patronus Ciceroni conferri nemo potuit neque
eloquentia, neque studio, neque fide. Ad causas, ad tribunalia tantum
eloquentiæ, studii, fidei nemo attulit; in judiciis, in foro, in
forensibus causis, in forensi munere, in tractandis causis, in causarum
patrociniis nemo par Ciceroni fuit. Cf. Advocatus. USUS: Aliquem suæ
causæ patronum adoptare, adsciscere, adhibere. Patronum alicui dare et
constituere.
PĂTRŬĒLIS, e, gen. com. _Qui descend du frère du père_. Patrueles,
_cousins germains_, _les fils des deux frères_. SYN. Fratrum duorum
filii. USUS: Cognatione patruelis, amore germanus.
PĂTRŬUS, ŭi, _Oncle paternel_. SYN. Mei patris frater. EPITH.
Amplissimus, clarissimus, pertristis.
PĂTŬLUS, a, um, _Épais_, _touffu_. SYN. Patens. USUS: Patulis ramis
diffusa platanus.
PAUCĬTAS, ātis, f. _Petit nombre_, _petite quantité_. SYN. Exigua
quantitas, parvus numerus, inopia. EPITH. Mira, summa, magna. USUS: Magna
semper fuit præstantiorum oratorum paucitas, _il y eut toujours un nombre
fort restreint d’orateurs illustres_.
PAUCUS, a, um, (_sæpius_ plur.) _Peu nombreux_, _peu considérable_.
SYN. Rarus, modicus, exiguus; perpauci, minus multi. )( Multus. ADV.
Admodum, oppido, valde, quam. PHRAS. Paucos nunc viros egregios
numerat respublica, _la république compte maintenant peu d’hommes
remarquables, éminents_. Magna est penuria, maxima orbitas virorum in
Republica præstantium; minime multi; parum multi, perpauci, nequaquam
satis multi præstantes viri sunt; paucis atque admodum paucis egregiis
civibus instructa est civitas; quotusquisque est, qui emineat? summa
est infrequentia, mira paucitas, exiguus numerus præstantium virorum;
infrequentes, rari sunt et perpauculi viri egregii. Virorum præstantium
minima copia est; haud quisquam fere est excellentium in republica
virorum; ad paucos redactus est virorum præstantium numerus; virorum
præstantium multo minor pars superest; præstantium virorum arctior est,
quam pro tanta multitudine civium, numerus. USUS: Paucis te volo. Paucis
absolvo; ad pauca redigo; in pauca confero, _en peu de mots_.
PAULĀTIM, _Insensiblement_, _peu à peu_. SYN. Sensim, leniter,
pedetentim, gradatim.
PAULISPER, _Un peu de temps_, _un instant_. SYN. Aliquantum, paulum, ad
breve tempus, ad punctum temporis. )( In perpetuum. USUS: Abesse a domo
paulisper. Exspecta paulisper.
PAULO, _Un peu_. SYN. Haud multo. PHRAS. Paulo post, _peu après_. Post
paulo; interjecto haud magno spatio; intermisso brevi tempore; haud
multum interim temporis fuit; haud multum processit horæ, cum, etc. USUS:
Paulo liberius, _un peu plus librement_. Paulo plus; paulo amplius. Paulo
ante, _un peu avant_. Paulo post, _un peu après_. Paulo minus, paulo
nimium, paulo secus. Si paulo rideas, extra decorum.
PAULŬLUM, _Un peu_. SYN. Paulum. USUS: Nihil fere aut admodum paululum.
Sol paululum a meridie deflexus.
PAULUM, _Un peu_, _quelque peu_. USUS: Respice paulum. Ista me paulum
recreant.
PAUPER, ĕris, omn. gen. _Pauvre_. SYN. Inops, egens, parvis copiis ac
facultatibus præditus, cui parva est res familiaris, qui in paupertate
est. PHRAS. Pauperrimus est, _il est très pauvre_. Summa egestate est,
tenuissimis, ac fere nullis opibus est; nihil habet præter miseram
animam. Summa conflictatur inopia; omnia eum deficiunt; summa premitur
inopia; circumventus est inopia; rerum omnium inopia laborat; in maximis
rei domesticæ difficultatibus versatur; ab omnibus rebus inops; a fortunæ
bonis imparatus; in summis rei familiaris angustiis versatur; inopia
conficitur; nihil illo spoliatius, nihil egentius; gravi inopia vexatur;
in mendicitate est. Cf. Paupertas, Egeo. USUS: Hic non modo non copiosus
et dives, etiam inops et pauper est censendus.
PAUPERCŬLUS, a, um, * _Pauvre_, _nécessiteux_. SYN. Pauper, tenuis.
PAUPĔRĬES, ēi, f. * _La pauvreté_. SYN. Paupertas.
PAUPERTAS, ātis, f. _Pauvreté_, _indigence_. SYN. Tenuitas, angustia rei
familiaris, inopia, penuria, egestas, mendicitas, domestica difficultas.
EPITH. Summa, tolerabilis. PHRAS. Vir bonus ad summam paupertatem est
redactus, _cet homme de bien est réduit à la plus extrême pauvreté_.
In eum locum adductus est; in eas redactus est angustias; eo redactæ
sunt fortunæ ejus; eo est a fortuna dejectus, detrusus, deturbatus, ut
unde viveret, non haberet; ut ei ad victum necessaria deessent, non
suppeterent; ut inopia premeretur earum rerum, sine quibus vix ac ne vix
quidem hominum vita sustentatur. Eo redactus est inopiæ, ut iis rebus
destitueretur, careret, ut earum rerum esset inops, ut ab iis rebus
esset imparatus, sine quibus ægre vivitur vel potius nullo modo vivitur.
Ita in angustum res ejus sunt coactæ, ut ad incitas redigi videatur.
Tanta est hominis tenuitas, tanta implicatio rei familiaris; copiis
familiaribus adeo est exiguis; domesticis malis ita est impeditus; tanta
inopia vexatur, ut inter miserrimos et desertissimos numerari possit; ut
ad rastros, quod aiunt, illi res rediisse videatur. Cf. Inopia. USUS:
Paupertas cujus onus disputando levamus, docentes, quam pauca sint, quæ
natura desiderat. Si paupertas momordit, cogita, multos fortunæ injuria
lapsos, sustentari tamen et rursus erigi. Cf. Pauper.
PAUXILLUM, * _Un peu_, _très peu_. SYN. Parum admodum.
PĂVĔO, es, vi, ere, n. _Avoir peur_, _trembler de peur_, _être saisi
d’effroi_, _d’épouvante_. SYN. Timeo. PHRAS. Pavebant omnes, _tous
tremblaient d’effroi_. Pavor occupaverat animos; pavor omnes invaserat;
pavore concussi, subito pavore perterriti, voce per metum suppressa,
exsangues attonitisque similes stabant; altius animum pavor intraverat,
quam ut consilio locus esset. Cf. Timeo. USUS: Pavet animus ad memoriam
rei. Cf. Timor.
PĂVĬDĒ, _Avec effroi_, _avec terreur_. SYN. Timide.
PĂVĬDUS, a, um, _Tremblant_, _effrayé_, _épouvanté_. USUS: Urbs formidine
pavida. Cf. Timidus.
PĂVĪMENTĀTUS, a, um, _Pavé_. USUS: Porticus pavimentata.
PĂVĪMENTUM, i, n. _Pavage_, _dallage_. SYN. Solum arte factum, stratum
aliqua materia. EPITH. Marmoreum. USUS: Natabant pavimenta vino. Facere
pavimentum, _construire une aire_.
PĂVĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Frapper_, _battre_. SYN. Ferio, tundo.
USUS: Pulli terram paviunt, _les poulets frappent la terre_.
PĀVO, ōnis, m. _Paon_. USUS: Cauda pavoni a natura ad ornatum additur.
PĂVOR, ōris, m. _Agitation_, _émotion_, _crainte_, _anxiété_. USUS: Pavor
metus est mentem loco movens. Pavor me cepit. Cf. Timor.
PAX, pācis, f. _Paix_, _traité_, _concorde_. SYN. Concordia, otium,
tranquillitas, compositio. )( Bellum. EPITH. Certa, civilis, communis,
diuturna, explorata, externa, fraterna, nondum satis firma, honesta,
iniqua, injusta, magna, maritima, opinabilis, optatissima, periculosa,
perpetua, pestifera, pia et æterna, placidissima, præsens, sempiterna,
stabilis, summa, turpis, tuta tranquillaque, vera, utilis. PHRAS. 1.
Pacem petere, _demander la paix_. Pacem orare, exposcere, tentare; de
pace agere; legatos de pace mittere; deprecatores, disceptatores de pace
mittere. 2. Pacem facere, _faire la paix_. Conciliare, reconciliare
pacem; pacem conficere; constituere; pacem jungere cum alio; fœdus icere;
data dextera fidem amicitiæ sancire; fœdus facere; ab armis discedere;
bellum pace componere. 3. Pacis conditiones non sunt acceptæ, _les
conditions de paix n’ont pas été acceptées_. Pacis conditionem nullam
accepere; ad pacis conditiones adduci non potuere; ad has conditiones
ut descenderent, perpelli non potuere; pacis conditiones, quascumque
hostis tulerat, dimisere, respuere; in has leges pax coalescere non
poterat; in has conditiones pax non convenerat; non convenere pacis
conditiones; pax in has leges coagmentari non potuit. 4. Pacem conciliare
inter dissidentes fratres, _réconcilier deux frères ennemis_. In gratiam
reducere, ad pacem concordiamque revocare; pacem et concordiam inter
dissidentes constituere; discordiam dirimere, sedare. Cf. Concordia. 5.
In pacem et concordiam cum altero venire, _faire sa paix avec quelqu’un_.
Redire cum aliquo in gratiam; simultates, inimicitias, odia deponere,
abjicere, dimittere; voluntaria oblivione conterere; omnem injuriarum
memoriam ex animo delere; depositis odiis in pristinam concordiam et
gratiam redire. 6. Id pace mea facere potes, _vous pouvez faire cela
avec ma permission_. Id quidem facere integra gratia mea potes; id tu
si feceris, in bonam partem acceptum iri existima; non ingratiis meis
feceris; me non invito id egeris. 7. Cum externis nobis pax fuit, _nous
eûmes la paix avec les nations étrangères_. Ab externis armis otium fuit,
foris nihil turbatum est; diuturna ab armis quies fuit; firma satis
pace adhuc usi sumus; ab externis bellis silentium erat. USUS: Pacem
dare; pacem jactura aliqua redimere. Pacem impetrare, pace terra marique
parta. Ad conditiones pacis adducere. Pacem accipere, servare, firmare,
confirmare, habere. Pacem turbare, eripere, excludere; pacem irritam,
infectam facere, _rompre la paix_. Pace Magistri dictum sit, _soit dit
sans blesser le maître_.
PAXILLUS, i, m. _Petit pieu_, _piquet_.
PECCĀTUM, i, n. _Faute_, _action coupable_, _mauvaise action_, _péché_,
_crime_. SYN. Delictum, crimen, culpa, noxa, noxia, maleficium, animi
labes; erratum, error. )( Recte factum. EPITH. Commune, levius, majus,
manifestum, non mediocre, par. PHRAS. 1. (Peccatum mortale committis,
VULG.), _vous commettez un péché mortel_. Letali noxa te obstringis;
maximo te scelere adstringis; nefarium scelus suscipis; mortiferum
facinus in te admittis; grave piaculum contrahis, committis; nefas
contrahis; scelerate agis; immane scelus perpetras; capitali te crimine
obstringis; grave delictum in te admittis; noxam letiferam incurris.
2. (Venialia peccata justi etiam persæpe committunt, VULG.), _les
justes se rendent souvent coupables de péchés véniels_. Minora piacula,
leviores noxas ne justi quidem penitus effugiunt; errata leviora, quæ
pauciores quasi numeros officii prætereunt, crebra magis sunt, nec
justis infrequentia; noxarum minimarum sordes aliquas vel justi etiam
contrahunt; justorum pauci atque admodum pauci sunt, qui in vita nihil
offendant, incurrant nusquam; qui se quotidianæ vitæ maculis non interdum
coinquinent, contaminent, levioris culpæ labe polluant; qui piæ etiam
vitæ labem nullam aspergant; nævos nullos contrahant; levi offensione non
semel ac iterum ab officio discedant. 3. (Peccatum Originale, VULG.), _le
péché originel_. Nativa animorum labes; insitum naturæ crimen; peccati
inhærentis contagio; hereditarium hominis malum; primi hominis crimen
in posteros omnes letali contagione transfusum. 4. Nullum peccatum est,
quod non commiserit, _il n’y a pas de crime qu’il n’ait commis_. In omni
scelerum flagitiorumque genere volutatus est; in omnem improbitatem
incurrit; nullum culpæ genus est, quo non prolapsus est; omnia ille
flagitia, omnes impuritates suscepit; in omnia se flagitia ingurgitavit;
nullum facinus tam scelestum est, tam cum dedecore ac turpitudine
conjunctum, quo se ille non contaminaverit. Cf. Improbus, Flagitiosus,
Sceleratus. 5. Hoc peccatum non admisi, _je n’ai pas commis cette faute_.
Integrum me ab hac culpa præstiti, abest a me hoc maleficium longissime;
ab hujus criminis labe intactus perstiti; hac sceleris labe nunquam
infectus fui; hac culpa vaco. Cf. Innocens, Integer. 6. (Hoc peccatum
in me sumo, VULG.), _je prends sur moi cette faute_. Hanc culpam ego
præstabo; hanc ego labem in me recipio; hanc ego noxam in me transmoveo.
Meum id esse volo, quodcumque id crimen est. USUS: Præter culpam et
peccatum, nihil homini accidere potest pertimescendum. Multis nostris
peccatis in has ærumnas incidimus. Peccato carere. Peccatum corrigere.
Cf. Error, Crimen, Scelus, Vitium, Noxa.
PECCO, as, avi, atum, are, n. et a. _Commettre une faute_, _se rendre
coupable_, _pécher_. SYN. Delinquo, aliquid admitto, committo, scelus
admitto; scelere me adstringo, obstringo, devincio; rem nefariam
committo; scelestum facinus edo; flagitium committo; scelera facio;
culpam suscipio, contraho, committo; vitium, scelus concipio. )( Recte
facio. ADV. Consulto, impune, vehementius. PHRAS. 1. Quid peccavi?
_Quelle faute ai-je commise?_ Quod ego concepi scelus? quod nefas
contraxi? quod in me admisi scelus? quod in me crimen hæret? quam ego
suscepi culpam? quam concepi maculam, quam noxam, quod maleficium
admisi? quod in me delictum admisi? quod ego facinus inexpiabile admisi?
quid adversus leges, rempublicam, magistratus factum? qua ego parte ab
officio discessii quid factum impie aut scelerate? 2. Si quid peccabis,
perpetuum dedecus consequetur, _si vous commettez une faute, vous serez
déshonoré pour toujours_. Si quid offendes, errabis; si quam in culpam
incideris; si lapsus fueris; si qua prolapsione offenderis; si quid culpæ
susceperis; si quod nefas contraxeris, infectum id fieri nunquam poterit;
animi illa labes nec diuturnitate vanescere, nec ullis omnibus ablui
poterit; luendam tibi sempiterna infamia scias offensionem quamlibet.
Cf. Committo, Peccatum, Erro. USUS: Semper est turpe peccare. Si quid in
te peccavi, ignosce. In hoc eodem, in eamdem partem tu quoque peccasti.
Multa peccare solemus in dies. Peccare est tanquam transilire lineas,
_pécher, c’est sortir des bornes_.
PECTEN, ĭnis, m. _Peigne pour les cheveux_.
PECTO, is, xi, xum, ere, a. _Peigner_. USUS: Pexo capillo nitidus.
PECTUS, ŏris, n. _Poitrine de l’homme et des animaux_; _âme_, _cœur_,
_esprit_. SYN. Anterior pars corporis a gula usque ad ventrem; _item_:
Animus, nervi, vires. EPITH. Apertum, avidum, clarum, jucundum, latum,
scabrum, sordidum, validum. USUS: Toto aliquem pectore amare; toto
pectore in laudem incumbere; toto pectore de re aliqua cogitare. Onerare,
complere pectus rerum plurimarum copia.
PĔCŬĀRĬA, ōrum, n. pl. _Troupeaux_, _bestiaux_. SYN. Pecorum greges et
armenta. USUS: Cui præsidio pecuaria nostra credemus.
1. PĔCŬĀRĬUS, a, um, _De bétail_. SYN. Quod ad pecora pertinet. USUS:
Pecuaria res ampla, res rustica satis culta, _nombreux bétail, terre en
bonne culture_.
2. PĔCŬĀRĬUS, ĭi, m. _Éleveur de bétail_. SYN. Magister pecoris. USUS:
Aratores, pecuarii, coloni.
PĔCŪLĀTOR, ōris, m. _Concussionnaire_, _celui qui administre sans probité
les deniers de l’État_. SYN. Depeculator, ærarii violator, fur pecuniæ
publicæ.
PĔCŪLĀTŬS, ūs, m. _Péculat_, _concussion_, _malversation_. SYN. Crimen
ejus, qui publicam pecuniam avertit; pecuniæ publicæ furtum. EPITH.
Certissimus. USUS: Peculatus (_scilicet_ crimine) accusari, damnari.
PĔCŪLĬĀRIS, e, gen. com. _Propre_, _particulier_, _spécial_. SYN.
Singularis, præcipuus. USUS: Hoc illis peculiare est. Edictum peculiare.
PĔCŪLĬĀTUS, a, um, _Enrichi_, _riche_. SYN. Nummatus, pecuniosus. ADV.
Plane, bene. USUS: Balbus plane bene peculiatus.
PĔCŪLĬUM, ĭi, n. _Pécule_, _épargne_. SYN. Lucrum proprium, præsertim
servorum. USUS: Cupiditate peculii nullam servitutem recusant, _ils ne
refusent aucun service d’esclave par la passion d’augmenter leur pécule_.
PĔCŪNĬA, æ, f. _Avoir_, _biens_, _fortune_, _richesses_; _argent
comptant_, _monnaie_. RAD. Pecus; olim enim signo bovis, ovis, etc.
signabatur, et apud antiquos omnes in pecudibus sitæ erant divitiæ.
SYN. Nummi, argentum; opes, divitiæ, fortunæ, copiæ. EPITH. Abundans,
adventitia, aliena, amplissima, antiquior, suavior aliqua re, certa,
cruenta, dux ad rem aliquam, effectrix multarum et magnarum voluptatum,
expeditissima, extraordinaria, grandis, satis grandis et satis impudens,
hereditaria, immanis, patula, honesta, sordida, munda, acerba, propria
in causa et in judicio collocata, inanis, incerta, infinita, ingens,
innumerabilis, invidiosa, jucunda, acerba, levissima, magna, mediocris ad
opinionem vulgi, tenuis, minor, modica ad opinionem alicujus, necessaria,
parva, patria, pergrandis, permagna, tam plena, tam præclara, præsens,
publica, privata, summa, tanta, vectigalis, universa. Pecuniæ alienæ,
desperatæ, funestæ, ingentes, innumerabiles, inopinatæ repentinæque,
publicæ, residuæ, tantæ, tam infinitæ. PHRAS. 1. Pecuniæ multum sibi
corrogat, _il gagne beaucoup d’argent_. Multum pecuniæ ex commercio
facit; multum illi ex metallis redit; nunc hac, nunc illa hereditatis
portiuncula aspergitur, quanquam sat amplas opes fortuna ex dote conjugis
ad eum transtulerit. Multum ille nummorum ex quæstu quotidiano conficit;
ingentem pecuniam constat, cogit, congerit, construit, coacervat.
Permagnam pecuniæ vim ex quæstu quotidiano redigit, capit, conciliat,
parat sibi, domum avertit. 2. Multum habet pecuniæ, _il est très riche_.
Argenti signati, argenti forma signati vis illi ingens est; ad magnam
pecuniam venit; affluit, abundat pecunia; bene nummatus est; bene a
pecunia paratus, instructus; re ampla, prolixa utitur; opibus floret,
viget, pollet. Cf. Dives. 3. Omnes artes novit pecuniam cumulandi, _il
connaît tous les moyens de grossir son trésor_. Omnia pecuniæ parandæ
rationes perspectas habet et exploratas; vias omnes emungendi argento
homines probe tenet; conficiendæ pecuniæ articulos novit omnes. 4.
Pecuniæ publicæ valde parum est, _le trésor public est dans un état
déplorable_. Incredibiles angustiæ sunt pecuniæ publicæ; summa est
difficultas ærarii; vix ullum in numerato argentum habemus. In arcto
res est propter ærarii angustias. 5. Qui suas pecunias jam dissipavit,
mox alienas adorietur, _celui qui a dissipé sa fortune, essaiera bientôt
de s’emparer de celle des autres_. Qui pecuniam suam per luxum effudit,
dilapidavit, devoravit, comedit, adedit, exhausit, profudit; mox etiam
publicam avertet, corripiet, depeculabitur; mox in fortunas alienas
invadet. 6. (Ex censu solvit pecuniam, ex capitali nihildum accepit,
VULG.), _il ne mange que ses intérêts, sans toucher à son capital_. De
lucro, de sorde dat, nihil detrahit de vivo; nihil de vivo resecat; de
capite nihil detrahit. USUS: Pecunia signata, proba, notæ legitimæ,
_argent qui a sa valeur_. Pecunia, nummi adulterini, _monnaie fausse_.
Pecunia præsens, numerata, _argent comptant_. Pecuniæ, nummi omnis notæ,
_monnaies de toute valeur_. Pecuniam fenori dare, occupare, _prêter de
l’argent à intérêts_. Pecuniam fenori sumere, accipere, _emprunter_.
Pecuniam implicitam habeo et quæ cohæret cum aliorum pecuniis, _avoir de
l’argent engagé dans une affaire_. Pecuniam repræsentare, _payer argent
comptant_. Pecuniam permutatione repræsentare, _payer par un mandat_.
Pecuniæ rationem conjunctim habere, _mettre de l’argent en commun_.
Pecuniam supprimere, _détourner une somme d’argent_. Pecuniam civitatibus
imperare, a civitatibus exigere, _lever, imposer des contributions_.
Pecuniam solvere, dissolvere, _payer de l’argent à qqn, s’acquitter_.
Pecuniam erogare, _donner de l’argent_. Pecuniam credere, _prêter_.
Pecuniam numerare ab aliquo, _payer par l’entremise de qqn_. Pecuniam
ex re aliqua redigere, _faire argent de qqche_. Effusio et dissipatio
pecuniæ, _dissipation_. Pecuniam numeratam in præsentia non habeo;
argentum in numerato non habeo, _je n’ai point d’argent comptant_. Cf.
Divitiæ.
PĔCŪNĬĀRĬUS, a, um, _D’argent_, _pécuniaire_. USUS: Inopia rei pecuniariæ.
PĔCŬNĬŌSUS, a, um, _Riche en argent_, _riche_, _fortuné_. SYN. Bene
nummatus, pecuniatus, qui multum habet in arca, qui in numerato multum
habet. USUS: Vir copiis rei familiaris locuples et pecuniosus. Cf. Dives.
PĔCUS, ŏris, n. _Le bétail dans le sens collectif_, et PĔCUS, ŭdis,
f. _Pièce de bétail isolée_, _animal_, _bête_. SYN. Armentum. EPITH.
Apta hominibus ad vescendum, impurissima et intemperantissima, languida
et tarda. Pecora æqualia, aliena, magis crebra, prope quotidiana,
innumerabilia, leviora, magna, minora, multa, parva, propria, reliqua,
tolerabilia. Pecudes expertes rationis, mutæ, multæ, reliquæ. USUS:
Multitudo pecorum, partim ad vescendum, partim ad corpora vestienda. Agri
depascuntur a pecoribus. Hæc impurissima et intemperantissima pecus,
de homine improbo, _personne grossière_, _sotte ou sale_; _animal_,
_brute_, _bête_.
PĔDĀLIS, e, gen. com. _Qui a un pied de long, de large, de tour, etc._
SYN. Pedis unius mensuram habens. USUS: Sol pedalis videtur, _le soleil
nous semble avoir un pied de diamètre_.
PĔDĀRĬUS, a, um (subaud. senator), _Sénateur pédaire_, _c. à d._,
_subalterne, qui n’avait encore exercé aucune charge curule et qui
n’avait pas voix délibérative_. SYN. Qui sententiam in senatu ipsi non
dicunt, sed in aliorum sententiam pedibus eunt. USUS: Pedarii in eam
sententiam summa voluntate iverunt, cucurrerunt.
PĔDES, ĭtis, m. _Celui qui va à pied_, _piéton_. PHRAS. Peditem agere,
_être dans l’infanterie_. Pedibus stipendia facere; pedestria stipendia
facere; pedibus merere. USUS: Peditum equitumque turmæ.
PĔDESTER, tris, e, _A pied_, _pédestre_. USUS: Pedestres copiæ, _troupes
d’infanterie_. Pugna, statua pedestris.
PĔDĔTENTIM, _Pas à pas_, _lentement_; _peu à peu_, _graduellement_. SYN.
Sensim, gradatim, sensim sine sensu, lento gradu. USUS: Sensim erit et
pedetentim mutatio facienda.
PĔDISSĔQUA, æ, f. _Suivante_, _compagne_. SYN. Famula, ancilla. USUS:
Divitiæ virtutis pedissequæ.
PĔDISSĔQUUS, i, m. _Suivant_, _valet de pied_. SYN. Famulus.
PĔDĬTĀTŬS, ūs, m. _Infanterie_. SYN. Pedestres copiæ. USUS: Equitatu,
peditatu et pecunia instructus.
PEGMA, ătis, n. _Machine_, _échafaud_; _machine de théâtre_. SYN. Machinæ
ligneæ.
PĒJĔRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Faire un faux serment_, _se
parjurer_. SYN. Fidem et jurisjurandi religionem violo, negligo,
relinquo; fidem jurejurando datam fallo; mendacii religione me obstringo.
USUS: Conceptis verbis pejerare. Qui pejerat, ei credi postea, vel per
plures deos juranti, non oportet. Cf. Juro.
PĒJOR, ōris, omn. gen. _Plus mauvais_. SYN. Deterior. USUS: Turpitudo
pejor est quam dolor.
PĔLĂGUS, i, n. _La mer_. SYN. Mare.
PELLĬCĬO, is, lexi, lectum, ere, a. _Séduire_, _enjôler_, _charmer_.
SYN. Allicio, induco, invito, capio, delinio. USUS: Adolescentis animum
pellexit omnibus irritamentis, quibus ætas illa capi ac deliniri solet,
_il gagna ce jeune homme par tout ce qui peut séduire et charmer cet
âge_. Cf. Allicio, Traho.
PELLIS, is, f. _Peau_, _cuir_. EPITH. Caprina. USUS: Pellis arietis
inaurata. Sub pellibus hiemare.
PELLĪTUS, a, um, _Couvert d’une peau, d’une fourrure_. USUS: Pelliti
patres.
PELLO, is, pĕpŭli, pulsum, ere, a. _Faire sortir_, _chasser_, _éloigner_.
SYN. Depello, arceo, fugo, moveo, submoveo. ADV. Acriter, vehementius,
privatim. PHRAS. 1. Meretur urbe pelli, _il mérite d’être chassé de la
ville_. Dignus est, quem urbe pellamus, exterminemus, ejiciamus; quem
tanquam pestem civitas evomat ac foras projiciat; qui e civium numero
tollatur; urbe vi expellatur, extrudatur; aras ac focos relinquere
cogatur; de statione dimoveatur. Cf. Exilium. 2. Hostem pepulimus, _nous
avons mis l’ennemi en fuite_. Hostes loco pulsi, statione dejecti;
periculum audacia discussum est, ferro dejecti hostes et præcipites
campo exacti. Vim oblatam vi fregimus et refutavimus; impetum ruentium
retudimus, trepidos ex præsidiis deturbavimus; hostem primum in ruinam
muri expulimus, dein impeditum et trepidantem deturbavimus, postremo
fusum fugatumque in castra redegimus. USUS: Mœstitiam ex animo pellere.
Species utilitatis ejus animum pepulit, _a fait impression sur lui_. Id
aures hominum animosque pepulit. Nulla me insignis injuria pepulit.
PELLŪCENS, entis, omn. gen. _Transparent_, _diaphane_. SYN. Pellucidus.
PĔNĀRĬUS, a, um, _De provisions_, _de vivres_. USUS: Cella penaria,
_cellier aux provisions de bouche_.
PĔNĀTES, ĭum, m. pl. _Pénates_, _dieux tutélaires de la famille et de
l’État_. SYN. Dii patrii, lares, foci. EPITH. Patrii familiaresque,
penetrales, incurvi. USUS: Penates patrii ac familiares mei. Exterminare
aliquem a diis suis penatibus.
PENDĔO, es, pĕpendi, ere, n. _Pendre, être suspendu_. SYN. Suspensus
sum; hæreo. ADV. Aliunde, diutius, vehementer, valde. PHRAS. 1. Ex hoc
pendent omnia, _tout dépend de là_. Cardo rei in hoc volvitur, vertitur;
hoc caput rei est; suspensæ sunt totius consilii rationes. USUS: 1. Qui
ex imperitorum sermone pendet, in magnis viris non est habendus. Salus
nostra ipsa exigua pendet. Ex unius vita pendet omnium. E Bruto pendet
respublica. Ex alieno consilio, nutu, levitate, ex fortuna pendere.
Suspensum incertumque obscura spe, et cæca exspectatione pendere. Aptas
habere a DEO suspensasque vitæ rationes, neque ex incertis hominum
consiliis pendere. Quam laudem sapientiæ statuo esse maximam, non aliunde
pendere nec extrinsecus aut bene aut male vivendi suspensas habere
rationes, _cette gloire que donne la sagesse est la plus grande de
toutes, elle est indépendante, etc._ 2. Hæreo, dubito, _être incertain,
indécis, flottant_. Vehementer animi pendeo de te. Exspectando et
desiderando vehementer animis pendemus, cruciamur, angimur.
PENDO, is, di, sum, ere, a. _Peser_; _examiner_. SYN. Æstimo; solvo.
USUS: 1. Rem vobis proponam, vos eam suis ponderibus penditote. 2. Solvo,
do, _compter_, _payer_. Pendere alicui pecuniam, vectigal, usuram. 3.
Luo, _payer_, _être puni_. Maximas pœnas meæ temeritatis pendo.
PENDŬLUS, a, um, * _Pendant_, _suspendu_. SYN. Pensilis.
PĒNE, _Presque_, _à peu près_, _peu s’en faut_. SYN. Prope; nihil propius
est factum quam ut, etc. Parum aberat quin, etc. USUS: In hoc oratori
poeta pene par.
PĔNES, _En la possession_, _au pouvoir de_. SYN. In manu, in potestate.
PHRAS. Penes te est, _cela est en votre pouvoir_. In tua positum est
diligentia et auctoritate; tui est arbitrii; per te stat; in tua manu ac
potestate est. USUS: Rerum omnium potestas penes Cæsarem est. Penes illum
est laus summa eloquentiæ.
PĔNĔTRĀBĬLIS, e, gen. com. * _Qui peut être percé_, _pénétrable_. SYN.
Quod facile penetrat. USUS: Penetrabile boreæ frigus, _le froid pénétrant
du nord_.
PĔNĔTRĀLIS, e, gen. com. _Intérieur_, _retiré_, _secret_. SYN. Loca
interiora domus _vel_ templi. USUS: Abditi et penetrales foci.
PĔNĔTRO, as, avi, atum, are, a. et n. 1. a. _Faire entrer_, _faire
pénétrer_. 2. n. _Pénétrer_, _entrer_, _s’introduire_. SYN. Pervado,
pertingo, permano, serpo. PHRAS. 1. Rerum tuarum gloria ad remotissimas
gentes penetravit, _la renommée de vos belles actions a pénétré jusqu’aux
nations les plus reculées_. Oras omnes pervasit; ad gentes orbis terrarum
ultimas permanavit. Nulla est remotissimarum gentium, quæ rerum tuarum
gloriam fama non acceperit. Cf. Fama, Gloria. 2. Ea res alte in animum
penetravit, _cette chose est entrée profondément dans l’esprit_. Ea res
alte in animum descendit; perculit graviter animum ea cogitatio; effodit
animum ea cogitatio. USUS: Ad urbes sedesque barbarorum penetravimus.
Nulla est tanta ingenii acies, quæ in cœlum penetret. Nulla res magis
penetrat in animos. Per angustias faucium penetravit.
PĒNĬCILLUM, i, n. et PĒNĬCILLUS, i, m. _Pinceau_. USUS: Pingam rem
coloribus et penicillo meo.
PĒNĬTUS, _Entièrement_, _complètement_. SYN. Prorsus, omnino, plane,
ex omni parte, perfecte, usquequaque, funditus, ab imis unguibus usque
ad verticem summum. USUS: 1. Me tibi totum penitus commendo et trado.
Penitus rem intelligo. 2. Interius, _intérieurement_, _à l’intérieur_,
_à fond_. Aurum penitus abditum. Ea penitus animis vestris mandate.
Periculum inclusum penitus in medullis et visceribus reipublicæ. Penitus
reconditum, defixum, defossum. Cf. Omnino.
PENNA, æ, f. _Plume_; _au pl. ailes_. SYN. Pinna. EPITH. Levissima;
geminæ, tremebundæ. USUS: Aves pullos pennis fovent.
PENNĀTUS, a, um, _Emplumé_, _ailé_.
PENSĬLIS, e, gen. com. _Pendant_, _suspendu_. SYN. Pendulus.
PENSĬO, ōnis, f. _Action de peser_, _poids_, _charge_; _payement_;
_impôt_. SYN. Merces, vectigal. EPITH. Exigua. USUS: Erat ea pecunia
tribus pensionibus solvenda. Pensio prima est Calendis Januarii. Pensio
exsoluta est ante diem. Pensionem debere, exigere.
PENSĬTO, as, avi, atum, are, a. _Peser avec soin_; _payer_. SYN. Pendo.
USUS: Vectigalia nobis pensitant.
PENSO, as, avi, atum, are, a. _Peser_, _apprécier_, _juger_. USUS:
Pensare officiis et operis id quod violatum est. Cf. Compenso.
PENSUM, i, n. _Tâche_, _devoir_, _fonction_. USUS: 1. Pensum exigere,
conficere, absolvere. 2. Pensi nihil esse; pensi nihil habere, nihil
curare, _n’attribuer aucune valeur à une chose, n’en faire aucun cas, ne
s’en point soucier_.
Pentecoste, es, f. _Pentecôte_. Dies divini Spiritus adventu ad
memoriam celebris ac festa. Dies a triumphali Christi in vitam
reditu quinquagesima. Dies Divini Spiritus in terras delapsi memoria
venerabilis. Dies quam Divini Spiritus, ignitarum linguarum specie
delapsi, adventus augustam totoque orbe celeberrimam reddidit.
PĒNŬLA, æ, f. _Pénule, manteau de laine rond et fermé, qui couvrait tout
le corps et dont on se servait dans les voyages par le mauvais temps_.
SYN. Pallium pro itinere.
PĒNŬLĀTUS, a, um, _Vêtu d’une pénule, en manteau_. SYN. Penula indutus,
amictus.
PĒNŪRĬA, æ, f. _Manque_, _disette_, _pénurie_. )( Copia. USUS: Penuria
magna est doctorum virorum. Cf. Pauper, Paupertas.
PĔNŬS, ūs, et i, m. et f. _Provisions de bouche_, _vivres_,
_comestibles_. USUS: Penates a peno ducto nomine. Est enim omne, quo
vescuntur homines penus, _tout ce qui sert à nourrir l’homme s’appelle
penus_.
PER, _Par, à travers, par-dessus, etc._ USUS: 1. Ratione modi, auxilii:
Per scelus, vim, metum, amicitiam, simulationem aliquid agere. Per
malitiam, fraudem, impudentiam; per ludum et negligentiam; per risum
et jocum. Per se, per amicos aliquid efficere. Per litteras colloqui,
supplicare. 2. Ratione loci et spatii: Quasi per caliginem ea videbam.
Per tuum latus me petebant. 3. Ratione concessionis: Hoc neque per leges,
neque per naturam fas est, per me quidem licebit. 4. Culpa _vel_ gratia:
Si per valetudinem potes, naviga. Per auspicia non licebit. Gratiam per
hanc causam mihi conciliari; per gratiam contendere aliquid ab aliquo.
Per beneficium concedere aliquid. 5. Prætextu: Per fidem fallere; per
simulationem amicitiæ prodere aliquem. 6. Jurandi modo: Per omnes deos;
per fortunam populi Romani jurare. 7. Ratione temporis: Per idem tempus.
Per hiemem iter facere. Per ætatem nondum satis firmus. 8. In compositis
significationem sæpe auget, _en composition_, per _sert ordinairement à
renforcer l’idée principale_: Perabsurdus, _très absurde_. Peracer, _très
pénétrant_. Peracerbus, _très aigre_, _très désagréable_. Peracutus,
_très perçant_. Peradolescens, _tout jeune encore_. Perangustus, _très
étroit_. Perappositus, _très convenable_.
PER SE, _Par soi-même_, _sans secours étranger_. SYN. Ex se, suo nomine,
suis viribus, sua sponte, sua natura, a natura propter se; suo Marte.
USUS: Per se, nullo adjuvante rem confecit. Amicitia per se et propter se
est expetenda.
PĔRACTĬO, ōnis, f. _Achèvement_, _fin_, _terme_. SYN. Finis, extremum.
USUS: Senectus peractio ætatis est, tanquam fabulæ.
PĔRĂGO, is, ēgi, actum, ere, a. _Mener à terme_, _achever_, _terminer_;
_traverser_, _percer_. SYN. Perficio, perpetro. USUS: Consulatum, fabulam
peragere. Peracto ac perpetrato sacrificio, prœlio, conjugio. Cf.
Perficio.
PĔRĂGRĀTĬO, ōnis, f. _Action de traverser, de parcourir_. SYN.
Percursatio. USUS: Peragratio itinerum.
PĔRĂGRO, as, avi, atum, are, a. _Parcourir_, _traverser_, _explorer_.
SYN. Pedibus obeo, lustro, concurso. USUS: Infinitas regiones, quarum
nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragrare, _parcourir en
esprit_. Peragrare orbem terrarum. Cf. Iter, Proficiscor.
PĔRAMBŬLO, as, avi, atum, are, a. _Parcourir_, _traverser_. USUS: Rura
perambulare.
PĔRĂMANS, antis, partic. v. amo. _Qui aime beaucoup_. USUS: Homo nostri
peramans.
PĔRBACCHOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Faire des orgies_. SYN. Bacchor.
PĔRCALLĔSCO, is, ŭi, ere, n. et a. 1. n. _S’endurcir_. 2. a. _Apprendre_,
_savoir à fond_. SYN. Obduresco. USUS: Sed jam usu obduruerat et
percalluerat civitatis incredibilis patientia, _la patience des
citoyens s’était endurcie, et l’habitude de souffrir avait produit
l’insensibilité_. Si usum rerum percallueris, nihil te effugiet, _pour
peu que vous ayez de pratique et d’expérience, rien ne vous échappera_.
PĔRCĔLĔBRO, as, avi, atum, are, a _Répéter très souvent qqche_. SYN.
Maxime divulgo. USUS: Audita et pervulgata et percelebrata sermonibus res
est. Cf. Celebro.
PERCELLO, is, cŭli, culsum, ere, a. _Frapper_, _ébranler_, _épouvanter_.
PHRAS. Is nuntius vehementer me perculit, _cette nouvelle m’a fortement
frappé_. Ejus rei mentio vocem mihi debilitavit, mentem dolore impedivit;
accepto eo nuntio frangi animum, affligi, debilitari sentiebam; nec
lingua nec mente consistere poteram; exanimatus dolore, alienatus metu
luctuque, mutus fractusque malis ingemui. Cf. Terreo. USUS: Hæc te vox
non perculit? non perturbavit? _Cette voix ne t’a pas épouvanté, elle
ne t’a pas glacé?_ Quos repentina aliqua vis ac tempestas perculit,
afflixit, avertit exsultantes. Perculsis instare. Perculsa jam diu et
afflicta Græcia.
PERCENSEO, es, ŭi, ere, a. _Passer en revue_, _compter_. SYN. Recenseo,
percurro. USUS: Quis tua merita numerando percenseat?
PERCEPTĬO, ōnis, f. _Récolte_; _notion_, _connaissance_. SYN. Collectio,
comprehensio. EPITH. Firma animi ad aliquid, inchoata. USUS: Fructuum
perceptio.
PERCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Sentir_, _ressentir_. SYN. Capio.
ADV. Bene, celeriter, diligenter, expedite, extrinsecus, plane, recte,
summatim, tarde, penitus, assidue, necessario. USUS: 1. Luctum percipere.
Omnia nomina percipere. Percipere et condere fructus. Disciplinas omnes
percipere. 2. Assequor, intelligo, _comprendre_, _saisir_. Aliquid animo
percipere, memoria custodire. Artis præcepta, consilium cognoscere atque
percipere. Cf. Intelligo, Capio.
PERCĬTUS, a, um, _Éveillé_, _mis en mouvement_, _excité_. SYN.
Concitatus, incitatus. USUS: Animo irato ac percito aliquid facere, _dans
un transport de colère_.
PERCOMMŎDĒ, _Très commodément_, _très bien_, _fort à propos_. SYN. Valde
commode, opportune. USUS: Sive casu accidit, sive consilio, percommode
factum est.
PERCONTĀTĬO, ōnis, f. (Percunctatio), _Question_, _information_,
_interrogation_. SYN. Interrogatio. EPITH. Finitima alicui, servilis.
USUS: Aliquid non percontatione quæsitum, sed dolore expressum.
PERCONTOR (percunctor), aris, atus sum, ari, d., a. et n. _S’enquérir_,
_s’informer_; _questionner_, _interroger_. SYN. Quæro, sciscitor. USUS:
Deinde ille me de republica percunctatus est. Cf. Quæro.
PERCRĒBESCO, is, crēbŭi, escere, n. _Devenir très fréquent_, _se
multiplier_; _se répandre_, _se divulguer_. SYN. Increbesco, divulgor;
in ore et sermone omnium esse incipio. ADV. Omnino. USUS: Ea opinio
sermone omnium percrebuit. Fama de tua egregia in rempublicam voluntate
percrebescit. Cf. Rumor, Fama.
PERCŬPĬO, is, ere, a. _Désirer fort_, _avoir grande envie_. SYN. Valde
cupio. Cf. Cupio.
PERCURRO, is, curri, cursum ere, a. et n. _Courir à travers_, _traverser
en courant_, _parcourir_. SYN. Percenseo, obeo, strictim attingo,
breviter decurro. ADV. Brevi, valde, breviter. USUS: Oratione aliquid
percurrere. Multa animo, plura legendo percurrit. Ad aliquem percurrere,
_voler vers qqn_.
PERCURSĀTĬO, ōnis, f. _Course_, _tournée dans_. SYN. Peragratio. EPITH.
Præclara.
PERCURSĬO, ōnis, f. _Revue rapide_. USUS: Propter animi multarum rerum
brevi tempore percursionem, _à cause de la facilité qu’a l’âme de
parcourir en un instant une foule d’objets_.
PERCURSO, as, avi, atum, are, a. et n. _Parcourir_, _traverser_. USUS:
Latronum modo percursant totis finibus nostris.
PERCUSSĬO, ōnis, f. _Action de frapper_, _coup_. USUS: Digitorum
percussione heres fieri possum. Aptæ numerorum percussiones, _mesure (t.
de musique)_.
PERCUSSOR, ōris, m. _Meurtrier_, _assassin_. SYN. Interfector. USUS:
Percussorem immittere in aliquem.
PERCŬTĬO, is, cussi, cussum, ere, a. _Frapper_. SYN. Ferio, cædo. USUS:
1. Aliquem lapide, gladio, securi percutere. Fulmine percussus interiit.
2. TRANSL. Percussit animum ea cogitatio. Percutere fœdus cum aliquo,
_frapper_, _c. à d._, _conclure une alliance, un traité, (parce qu’à
cette occasion on immolait une victime)_. Cf. Verbero, Ictus, Fustis.
PERDISCO, is, dĭdĭci, ere, a. _Apprendre à fond_. ADV. Diligenter,
necessario res controversas, omnino, nunquam. USUS: Hic locus totus est
perdiscendus, _il faut étudier à fond tout ce passage_. Cf. Disco.
PERDĬTĒ, _En homme perdu_, _très mal_. SYN. Flagitiose, nequiter. USUS:
Perdite se gerere.
PERDĬTOR, ōris, m. _Destructeur_; _fléau_, _peste_. USUS: Perditor et
vexator reipublicæ est, qui servator et custos esse debuerat.
PERDĬTUS, a, um, _Dépravé_, _perverti_, _pervers_. SYN. Profligatus.
USUS: Nihil potest fieri miserius, perditius, fœdius. Homo
profligatissimus, perditissimus, dissolutissimus. Obrutis, adversis,
amissis ac perditis rebus omnibus. Scelere et egestate perditus. Cf.
Sceleratus, Nequam.
PERDĬU, _Pendant très longtemps_. SYN. Valde diu. USUS: Si in Epirum
irem, perdiu nihil eram auditurus. Cf. Diuturnus.
PERDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Perdre_, _ruiner_, _détruire_,
_dissiper_. SYN. Amitto, deperdo, jacturam rei facio, damnum facio,
detrimentum facio _vel_ accipio, damni aliquid contraho. )( Lucror,
sustineo, recipio, recupero. PHRAS. 1. Omnia perdidi, _j’ai tout perdu_.
Naufragium feci rei familiaris; nihil mihi est reliqui; fortunæ omnes
meæ afflictæ, eversæ, profligatæ sunt; omnes et industriæ et fortunæ
fructus consumpti sunt; nihil ex omnibus commodis et ornamentis retineo;
nihil jam fortuna opum mihi reliquum fecit; evertit me bonis omnibus
fortuna; oppressæ jacent fortunæ iniquitate opes meæ omnes; libertas
veniit; pristinæ fortunæ status concidit; omnia ad perniciem profligata
sunt, atque perdita. 2. Patriam ipse suam perdere ac evertere molitur,
_il cherche à ruiner et à anéantir sa patrie_. Labes est ac pernicies
civitatis pestisque importunissima; ad excisionem, inflammationem,
eversionem patriæ sua consilia dirigit omnia; exitum patriæ comparat;
ad dispertitionem urbis se accingit; vastitati ista omnia jam dudum
addixit; depopulationem ac vastitatem tectis nostris omnibus agrisque
illaturus videtur. Hanc tam tetram, tam horribilem tamque infestam
reipublicæ pestem urbs hæc præclarissima vix effugiet. Hunc tam infestum
patriæ suæ civem per omnes reipublicæ partes, tanquam aliquam calamitosam
tempestatem pestemque pervasurum video, qui statum civitatis funditus
evertat, rempublicam profliget, bona fortunasque omnium nostrum dissipet
ac disperdat. Cf. Amitto, Everto, Evanesco, Destruo. USUS: 1. Operam
perdere, _perdre sa peine_. Filium, oculos, causam, tempus perdere. 2.
Everto, disperdo, profligo, _détruire_, _ruiner_, _anéantir_. Jupiter
urbes delevit, fruges perdidit. Patriam, cives suos perdere.
PERDŎCĔO, es, ŭi, doctum, ere, a. _Instruire à fond_, _enseigner
complètement_. SYN. Edoceo. Cf. Doceo.
PERDŪCO, is, duxi, ctum, ere, a. _Conduire qqn ou qqche quelque part_.
USUS: Vallum, murum in certam altitudinem perducere. Aliquem ad suam
sententiam, ad conditiones certas perducere. Vitam ad centesimum annum
perduxit. Hæc vitæ ratio facile ad honores perduxit. Ajacem contemptus ad
furorem et mortem perduxit. Cf. Duco.
PERDUCTOR, ōris, m. _Conducteur_, _introducteur_. SYN. Qui vel invitum
ducit.
PERDŬELLĬO, ōnis, f. _Crime d’État_, _crime de haute trahison_. SYN.
Crimen imminutæ Majestatis. USUS: Actionem, judicium perduellionis alicui
intentare. Cf. Rebellis, Seditiosus.
PERDŬELLIS, e, gen. com. _Ennemi de l’État_, _coupable de haute
trahison_. SYN. Hostis patriæ, qui Majestatem minuit. Cf. Hostis.
PERDŪRO, as, avi, atum, are, n. _Durer_, _persister_. SYN. Usque ad finem
duro. Cf. Duro.
PĔRĒDO, is, ēdi, ēsum, ere, a. _Dévorer_, _ronger_, _miner_. USUS:
Lacrimæ genas peredunt.
PĔRĔGRE, _En pays étranger_, _à l’étranger_, SYN. In peregrinatione,
foris.
PĔRĔGRĪNĀBUNDUS, a, um, * _Qui court le monde_, _qui voyage dans tous
les pays_. USUS: Nec peregrinabundum, neque circa amœnas terras vagantem
ducem.
PERĔGRĪNĀTĬO, ōnis, f. _Voyage lointain_, _pérégrination_. USUS: Omne
tempus in peregrinatione consumpsit, _il passa tout son temps en
voyages_, _à voyager_.
PERĔGRĪNĀTOR, ōris, m. _Grand voyageur_, qui aime les voyages. SYN.
Peregrinabundus.
PERĔGRĪNĬTAS, ātis, f. _Le goût étranger_, _le ton étranger_, _les
manières_, _les mœurs étrangères_. USUS: Infusa in urbem morum, linguæ,
vestium, verborum peregrinitas. Cf. Novitas.
PERĔGRĪNOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Voyager à l’étranger_; _aller
en voyage_. SYN. Peregrinus sum, peregre ago. ADV. Delicate, inepte,
late, longe. PHRAS. 1. Libenter peregrinatur, _il aime à voyager_.
Volupe est homini terras alias lustrare, terra marique vagari, terras
ultimas peragrare, cœlum crebris peregrinationibus mutare, urbem omnem
crebris itineribus pererrare. 2. Lauretum peregrinatus est, _il fit un
pèlerinage à Lorette_. Religionis causa Lauretum profectus est; sacram
peregrinationem obiit; ædem DEI Parentis Virginis, quæ Laureti summa
religione colitur, voti solvendi causa adiit. Cf. Locus. USUS: Tu solus
hospes in hac urbe versaris? an aures tuæ et oculi peregrinantur in hoc
tam pervagato civitatis sermone? Longe lateque Asia tota peregrinari.
Mihi videris Latine docere philosophiam, et ei quasi civitatem dare, quæ
quidem adhuc peregrinari Romæ videatur, _on dirait que tu apprends à la
philosophie à parler notre langue, et que tu lui donnes en qque sorte le
droit de cité parmi nous, à elle qui jusqu’ici paraissait étrangère dans
Rome_. Cf. Iter, Proficiscor.
PERĔGRĪNUS, a, um, _Étranger_. SYN. Advena, hospes, externus, alienus.
)( Civis, incola. PHRAS. Peregrinos benigne excipere convenit, _il faut
bien traiter les étrangers_. Advenas, exteros, hospites; eos qui absunt
a patria, domo; qui procul ab amicis et affinibus; qui non sunt ejusdem
linguæ, gentis, nationis, comiter accipere et amplecti decet. USUS: Homo
peregrinus ex ultimis terris deductus. Orator in nulla facultate rudis,
tiro, peregrinus et hospes esse debet, _étranger_, _novice dans qqche_.
Verba ista peregrinum aliquid olent, redolent, sonant.
PĔRENDĬE, _Après demain_. SYN. Perendino die. USUS: Hodie, cras, perendie.
PĔRENDĬNUS, a, um, _Du surlendemain_. USUS: Statuere non possumus, utrum
diem tertium, an perendinum dici oporteat.
PĔRENNIS, e, gen. com. _Durable_, _continuel_, _perpétuel_. SYN.
Perpetuus, continuus, jugis, continuatus. USUS: Idem pristinus ac
perennis meus erga te est animus. Perennis ac profluens loquacitas. Sermo
nullus unquam de ullo perennis fuit. Fons perennis. Cf. Æternus.
PĔRENNĬTAS, ātis, f. _Durée_ _continue_, _perpétuité_. SYN. Perpetuitas.
USUS: Fontium gelidæ perennitates. Cf. Æternitas.
PĔRĔO, is, ĭi (īvi), ĭtum, ire, n. _Mourir_, _périr_. SYN. Intereo.
ADV. Certe, crudelissime, fœde, funditus, necessario, plane, præclare,
prorsus, tacite occulteque, turpiter. PHRAS. 1. Perimus omnes, _nous
mourons tous_. Capti et deleti sumus; assumpti sumus; occidimus;
conclamata salus est; conclamatum est de nobis. Cf. Actum est. 2. Pereant
necesse est omnia, nisi succurras, _tout périra nécessairement, si
vous n’y apportez remède_. Omnia ad exitium præcipitia sunt; omnia ad
interitum ruant, necesse est, nisi succurras. Tabescendum nobis in ista
calamitate est; ruere ac deflagrare omnia, necesse est, nisi opem feras.
3. Res mortales omnes cito pereunt, _les choses d’ici-bas périssent
bien vite_. Fides artesque concidunt; voluptates corporis fluunt;
forma corporis fluxa est atque fragilis; mores ipsi eunt præcipites,
defluunt, declinant. 4. Pereant opes, dum virtus salva sit, _que la
fortune soit détruite, pourvu que la vertu demeure_. Res istæ pedibus
trahantur, concidat auctoritas, cætera fortunæ præsidia fluant, occidant,
dilabantur, dum virtus salva sit. 5. Rei gerendæ opportunitas periit, _le
moment favorable pour faire cette chose est passé_. E manibus emissa est,
delapsa est; rei gerendæ occasio amissa, dimissa est. USUS: Tuo vitio
peribis. Tanta pecunia; oleum ac opera nobis periit. Cf. Intereo, Perdo.
PĔRERRO, as, avi, atum, are, a. * _Errer à travers_, _parcourir_,
_visiter_. USUS: Omnem locum pererrat.
PERFECTĒ, _D’une manière complète_, _parfaitement_. SYN. Absolute, plene,
cumulate, ex toto. USUS: Oratio perfecte erudita et diserta. Nihil nisi
perfecte, nisi cum summa venustate agebat Roscius.
PERFECTĬO, ōnis, f. _Perfection_. SYN. Absolutio. )( Inchoatio,
adumbratio, susceptio. USUS: Tantum abes a perfectione magnorum operum,
ut fundamenta nondum jeceris. Hanc ego absolutionem perfectionemque in
oratore desidero. Virtus a susceptione prima, non a perfectione est
judicanda. Perfectio atque absolutio optimi est difficilis in omnibus
rebus, _la perfection est difficile en toutes choses_.
PERFECTOR, ōris, m. _Celui qui perfectionne_. USUS: Stilus perfector
dicendi et magister.
PERFECTUS, a, um, _Parfait_, _achevé_, _accompli_. SYN. Absolutus,
plenus, completus, expletus, cumulatus, elaboratus, expolitus,
perpolitus, maturus, expletus omnibus partibus, quod habet omnes numeros,
cui nihil deest, cui nihil addi possit; quod omnes numeros obtinet,
continet; omnibus numeris absolutus, perfectus expletusque omnibus
numeris. PHRAS. (Est vir perfectus, VULG.), _c’est un homme parfait,
accompli_. Vir est perfectæ cumulatæque virtutis; cujus vita omnibus
virtutibus expleta; vir est, in quo summa sunt omnia, in quo videas
expletam formam virtutis ac honestatis; exemplum fidei, Religionis,
pietatis, cujus virtus omnibus numeris partibusque perfecta et expleta
est. USUS: Perfectus orator, cui nihil deest. Præclare inchoata multa,
nondum perfecta et maturitatem adepta. Illud, cui addi nihil possit,
summum et perfectissimum judico, _ce que je regarde comme le plus haut
point de la perfection_.
PERFĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Supporter_, _souffrir_, _endurer_.
SYN. Perpetior, tolero. ADV. Diligentius, attentius, placidissime omnia.
USUS: 1. Impetum et crudelitatem hostium, molestias amicorum perferre. 2.
Legem aliquam perferre, _porter une loi_. 3. Litteras, jussa, nuntium,
mandata alicujus ad aliquem perferre, _porter_, _apporter une nouvelle_,
_annoncer_. Cf. Patior, Tolero.
PERFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. _Achever_, _accomplir_,
_perfectionner_. SYN. Absolvo, conficio, transigo, efficio, perago,
extrema persequor, absolutionem rei alicujus perficio, perpolio. Munus
susceptum expleo. )( Attingo, inchoo. ADV. Callide, caste, nihil,
perspicue, omnino, rite nihil, aliunde, commodius rem, plane. PHRAS. 1.
Librum nondum perfeci, _je n’ai pas encore mis la dernière main à mon
ouvrage_. Nondum operi ultima manus accessit; affectum habeo librum,
nondum perfectum. Nondum perpolivi, elaboravi, elimavi rudem adhuc et
informem ingenii partum. 2. Nondum perfeci quæ cogitaveram, _je n’ai
pas encore réalisé mes projets_. Nondum ad exitum deduxi cogitata mea;
nondum exædificavi, quod institui; nondum pertexui, quod exorsus sum. Cf.
Absolvo, Finio. USUS: Cogitata, instituta, inchoata, poema perficere.
PERFĬDĬA, æ, f. _Mauvaise foi_, _perfidie_, _trahison_. SYN. Fraus,
destitutio. EPITH. Similis, summa, tanta. USUS: Illius perfidia
deceptus, circumventus sum. Perfidiæ suspicionem fugere. Illud non ejus
imprudentiæ, sed perfidiæ assignandum est. Cf. Infidelitas.
PERFĬDĬŌSĒ, _Sans foi_, _perfidement_. SYN. Fallaciter.
PERFĬDĬŌSUS, a, um, _Sans foi_, _déloyal_, _perfide_. SYN. Perfidus,
insidiosus, fallax, improbus. ADV. Æque et nefarius.
PERFĬDUS, a, um, _Perfide_; _qui viole sa foi, sa parole_. SYN.
Perfidiosus, qui fidem et officium prodit. USUS: Si de fide societas
colitur, perfidus est, qui socium prodit. Aliud agentes, aliud
simulantes, perfidi, improbi, malitiosi sunt, _tous ceux qui font une
chose et enseignent une autre (qui mettent en contradiction le fait et
l’apparence), sont faux, méchants, pervers_. Cf. Decipio, Infidelis.
PERFLĀBĬLIS, e, gen. com. _Aéré_, _exposé à l’air_. USUS: Locus vento
perflabilis.
PERFLO, as, avi, atum, are, a. _Souffler à travers_, _traverser de son
souffle_. SYN. Venti terras perflant.
PERFLŬO, is, xi, ere, n. _Couler à travers_, _couler_, _passer_. USUS:
Charta perfluit, _le papier boit_. Plenus est rimarum, hac illac
perfluit, _il est plein de fissures et il coule de toutes parts; il ne
peut garder un secret_.
PERFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. _Percer en creusant_, _percer_,
_ouvrir_. SYN. Perforo, perfundo, perfringo. ADV. Impune. USUS: Parietes
perfodere.
PERFŎRO, as, avi, atum, are, a. _Transpercer_, _percer de part en part_.
SYN. Perfodio, patefacio. USUS: Navem, murum perforare.
PERFRĬCO, as, cŭi, cātum et ctum, are, a. _Frotter_, _enduire_. USUS:
Frontem perfricare, pudorem ponere, _se frotter le front, la face, pour
en chasser la pudeur, se faire un front d’airain_. Perfrictæ frontis
homo. Cf. Impudens.
PERFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Briser entièrement_, _rompre_,
_casser_. SYN. Infringo, effringo, labefacto. PHRAS. Portas perfringere,
_enfoncer les portes_. Moliri obices portarum; portarum claustra
effringere, refringere. Moliri portas; foribus exitium afferre. Cf.
Janua. USUS: Leges devincere ac perfringere. Obstantes hostium cuneos vi
ac virtute perfregit. Perfringere ac labefactare bonorum conspirationem.
Cf. Frango.
PERFRŬOR, ĕris, ītus sum, frŭi, d. _Jouir_, _goûter avec délices_. SYN.
Fruor, utor, potior. ADV. Mirifice. USUS: Otio, lætitia, sapientiæ laude
perfrui, pasci, delectari. Cf. Fruor, Delector.
PERFŬGA, æ, m. _Déserteur_, _transfuge_. SYN. Transfuga. Cf. Desertor.
PERFŬGĬO, is, fūgi, ere, n. _Se réfugier_, _chercher un refuge_. SYN.
Transfugio ad hostes; confugio.
PERFŬGĬUM, ĭi, n. _Lieu de refuge_, _asile_, _refuge_. SYN. Portus,
præsidium, arx, asylum, receptus. EPITH. Commune, desperatissimum,
honestum, melius, paratum, paratius, postremum, præsens, sanctum, tutum,
oratorium, unum. USUS: Fortunæ alicujus jactatæ ac naufragæ perfugium
præbere. Hoc unum nobis perfugium, hæc spes, hoc solatium omnium laborum
ac sollicitudinum nobis superest. Perfugio uti. Improbis omnia perfugia
obstruere. Omni perfugio malos excludere. Cf. Præsidium, Confugio.
PERFUNCTĬO, ōnis, f. _Exercice_, _accomplissement_. USUS: Laborum,
honorum perfunctio, _l’accomplissement des travaux_, _l’exercice des
emplois publics_.
PERFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Inonder_, _remplir de qqche_,
_combler_. SYN. Respergo. USUS: Hæc res animum meum summa suavitate,
voluptate, horrore, religione perfudit. Quis me horror perfudit?
PERFUNGOR, eris, nctus sum, gi, d. _Accomplir_, _remplir_, _s’acquitter_.
SYN. Exantlo, fungor, utor, defungor. USUS: Laboribus, bello, magistratu,
muneribus, periculis perfungi. Cf. Fungor, Facio.
PERGO, is, perrexi, perrectum, ere, a. et n. 1. a. _Continuer qqche_,
_poursuivre_, _achever_. 2. n. _Aller_, _venir_, _marcher_. SYN. Eo, iter
facio, tendo, peto, contendo, sequor, continuo, insisto, cursum teneo.
ADV. Cursim, longius, porro, protinus, recte. USUS: Perge, confice quod
superest viæ. Pergam et insequar longius. Perge porro. Perge ad reliqua.
Perrexit illi obviam.
PERGRÆCOR, aris, ari, d. _Vivre à la grecque_, _mener joyeuse vie_. SYN.
Epulis et potationibus inservio.
PERHĬBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Dire_, _rapporter_, _déclarer_. SYN.
Dico, aio, fero. ADV. Vulgo. USUS: Summa, ut vos quidem perhibetis,
injuria affecti estis. Plato Socratis auditor fuisse perhibetur.
PERHORRESCO, is, rŭi, ere, n. et a. 1. n. _Frémir d’horreur_. 2. a.
_Frissonner_, _trembler devant qqn_, _le redouter fort_. SYN. Exhorresco,
pertimesco. ADV. Valde. USUS: Nemo est, qui hos non oculis fugiat,
auribus respuat, animo aspernetur, recordatione ipsa perhorrescat. Non
solum animo commoveor, sed perhorresco. Fugam puerorum et vexationem
virginum. Vestalium perhorresco. Cf. Horreo.
PĔRĬCLĬTĀTĬO, ōnis, f. _Essai_, _épreuve_, _expérience_. SYN.
Experientia. USUS: Multarum herbarum utilitates longinqui temporis usu ac
periclitatione percepimus. Cf. Experior.
PĔRĬCLĬTOR, aris, atus sum, ari, d. a. et n. _Essayer_, _mettre à
l’épreuve_; _être en péril, menacé, exposé_. SYN. In discrimine, in
periculo sum, periculum adeo, in discrimine versor; periculum facio,
experior, tento. PHRAS. 1. Periclitaris graviter, _vous êtes dans un
grand danger_. Grave tibi impendet, imminet periculum; res tua, salus
tua hic agitur; fortunæ tuæ periclitantur; res tua periculum subit; in
periculum adducitur, venit gravissimum; in discrimen venit salus tua;
in discrimen adducitur. 2. Res tuæ non minus quam meæ periclitantur,
_vos affaires comme les miennes courent des risques_. Eodem loco res
tuæ sunt ac meæ; in eadem fortuna versantur res utriusque nostrum; in
eadem mecum navi es; partem periculi sustines; eadem tuis quæ meis
fortuna imminet, impendet; eadem utrumque nostrum fortuna manet, urget.
Pari sumus conditione; par, similis, eadem, non dissimilis, non dispar
utriusque nostrum est conditio; non minus de tua re agitur; haud melius
tecum agitur; haud meliore res tuæ fortunæque loco sunt ac meæ. USUS: Non
est in uno homine periclitanda salus reipublicæ. Periclitantur jura et
vita omnium. 2. Experior, _essayer_, _éprouver_, _expérimenter_. Belli
fortunam periclitari. Omnia circumspicere, vires suas periclitari. Cf.
Periculum.
PĔRĬCŬLŌSĒ, _Dangereusement_, _avec danger_, _risque_. SYN. Cum periculo.
USUS: Periculose ægrotare, navigare.
PĔRĬCŬLŌSUS, a, um, _Dangereux_, _périlleux_, _menaçant_. SYN. Lubricus,
anceps, non procul a periculo, formidolosus. USUS: Periculosa, turbulenta
ac temeraria consilia. Periculosa res, plena aleæ, anceps ac cum
præsentissimo discrimine conjuncta. Cf. Periculum.
PĔRĬCŬLUM, i, n. _Danger_, _péril_. SYN. Discrimen, dimicatio;
experimentum. EPITH. Alienum, certum, commune, incertum, domesticum,
extremum, gravius, honestissimum, non legitimum, magnum, minimum,
perspicuum, præsens, proprium, publicum, perpetuum, simile,
sordidissimum, summum, tantum. Pericula asperrima, dubia, vitæ
gravissima, integerrima et maxima, levia, magna et imprudentia, minora,
multa, plura, præcipua, propria, quotidiana, recentia, repentina,
subita, summa, tanta tamque improvisa. PHRAS. 1. In summum periculum me
conjecit, _il m’a jeté dans le plus grand danger_. In capitis periculum
me vocavit, adduxit, arcessivit; periculum mihi comparavit, creavit,
struxit, conflavit, molitus est maximum; periculum ea res mihi ingens
procreavit, injecit, attulit, intulit, intendit; ingens me in discrimen
vocavit; ad casum extremum res meas adduxit; in summum periculum rem
deduxit. 2. In summo periculo res nostræ sunt, _nos affaires sont en
grand péril, réduites à un état désespéré_. Rebus nostris periculum est;
res in discrimine est; prope exitium res venit; propius metum res nostra
est; ad ultimam dimicationem res venit; omne discrimen adest; ultima
vis paratur. Res in summum discrimen adducta est; in summo discrimine
versatur; res nostræ in præcipiti stant et lubrico; in periculo hærent.
3. Undique pericula impendent nobis, _de tous côtés des dangers nous
menacent_. Periculis undique cingimur, premimur, includimur; instant
ab omni parte; impendent, imminent nova pericula; non unum certamen,
non una dimicatio adest; periculi plus satis contractum est, ut in
singulas horas capite dimicandum sit nostro; inter tantas fortunæ minas
quotidie de vita dimicandum est. 4. Quid times objicere te periculo?
_Que craignez-vous de vous exposer au danger?_ Ecquid non semel rem
fortunæ inclinandam das? quid dubitas in incertam ire aleam? tendere
in quemcumque casum? rem in casum ancipitis eventus committere? aleam
jacere? ad casum res tuas fortunasque objicere? in casum demittere? in
discrimen te offerre? periculum summæ rerum facere? tempestatem hanc,
hanc dimicationem forti animo subire? periculo corpus offerre? caput
periculis objicere? in periculum te conjicere; periculum adire? in media
te pericula immittere, inferre? periculum fortunæ facere? casum subire;
res fortunasque in casum dare? 5. Non est sapientis Ducis copias temere
periculo exponere, _un sage général ne doit pas exposer témérairement ses
soldats_. Discrimini bellorum universas vires offerre; sub unum fortunæ
ictum omnia cadere non patitur sapiens imperator; non est sapientis
ducis, sese fortunasque suas in dubium devocare; ruere cæcum in certamina
periculo ingenti, fructu nullo. Sapiens imperator non debet temere copias
in tam præcipitem locum committere, ut de vita saluteque tot regnorum
decernendum sit et summa rerum in periculum veniat. Sapientis imperatoris
non est committere in aleam incerti casus universum exercitum. Non
committendum sapienti duci, ut in aleam casus ancipitis se regnumque
det. 6. In magnum periculum incidi, _j’ai couru un grand danger_.
Ingens periculum, discrimen adii; incurri in magnam difficultatem; in
ipsam flammam veni; in periculum veni, deveni, incidi; oblata mihi est
tempestas formidolosissimi temporis. 7. Nondum es extra periculum, _vous
n’êtes pas encore hors de danger_. Periculo nondum es defunctus; nondum
abes a periculo; summum discrimen nondum effugisti; periculum nondum
a capite propulsasti, depulisti; nondum vacuus es a periculo; nondum
expers es periculi; nondum in vado navis est; nondum in portu navigas;
non desunt scopuli, ad quos offendas. 8. In periculis est intrepidus,
_il est intrépide dans le danger_. Pericula adit non dubitanter, in
extremo discrimine et dimicatione fortunæ, in quotidianis capitis
insidiis, in maximis difficultatibus sui perinde similis, in locum
quemvis præcipitem non dubitat se committere. De vita et ornamentis suis
fortissime decernit; in quemcumque casum tendit alacer, omnem periculi
procellam in se unum avertit. Non equidem cæcus ruit in certamina, nec
rerum summam in periculum fructu nullo revocat, aut in incerti casus
aleam committit, quidquid tamen urget periculi, minime exhorrescit. Cf.
Periclitor, Discrimen. USUS: 1. Maximum ab universo naufragio periculum
est. Periculum dudum denuntiatum. Negligere suum periculum. Periculum
declinare, defugere, subterfugere. A periculo prohibere; e periculo
eripere, extrahere, periculis liberare. Partem periculi sustinere. Meo,
tuo, suo periculo sumptuque rem exsequi. Meo periculo respublica vivit.
2. Experimentum, _essai_, _expérience_, _tentative_. Facere periculum
innocentiæ alicujus.
PĔRĬDŌNĔUS, a, um, _Très habile_, _très propre à_. SYN. Valde commodus,
opportunus. USUS: Locus castris peridoneus.
PĔRĬMO, is, ēmi, emptum, ere, a. _Anéantir_, _détruire_, _renverser_.
SYN. Interimo, deleo. USUS: Si qua vis meum reditum, honorem peremisset.
Alicuius consilium, curas perimere. Cf. Interficio.
PĔRINDE, _Pareillement_, _de même_, _également_. SYN. Similiter, juxta,
eo loco. USUS: Perinde est, ut putas. Perinde ac si jam vicerint,
triumphant, _de même que si, comme si_. Quod ego perinde rebar ac si
_vel_ quasi jam peractum. Atque hæc perinde loquor, quasi debueris aut
potueris, _je parle comme si tu avais dû ou pu_. Cf. Similiter.
PĔRĬŎCHA, æ, f. * _Sommaire_. SYN. Argumentum, brevis totius rei summa ac
complexio.
PĔRĬŎDUS, i, f. _Période_, _phrase où sont enclavées et coordonnées
plusieurs propositions_. SYN. Ambitus, circuitus. USUS: Circuitus
orationis, quem Græci περίοδον, nos ambitum, comprehensionem,
continuationem, circumscriptionem dicimus.
PĔRĬPĂTĒTĬCI, ōrum, m. pl. _Péripatéticiens_, _philosophes de l’école
d’Aristote_. SYN. Lycæi studiosus.
PĔRĬPĔTASMĂTA, um, n. pl. _Tapisserie_, _tapis_, _tenture_. SYN.
Peristroma, stragulum, stragula vestis, aulæum.
PĔRISTRŌMA, ătis, n. _Couverture_, _tapis_. USUS: Peristromata
conchyliata.
PĔRISTY̆LĬUM, ĭi, n. _Péristyle_, _espace entouré de colonnes_. SYN.
Locus columnis undique clausus et ornatus. EPITH. Amplissimum.
PĔRĬTĒ, _Habilement_, _adroitement_, _avec art_. SYN. Scienter, callide.
PĔRĪTUS, a, um, _Expérimenté_, _habile_. SYN. Sciens, gnarus,
exercitatus, intelligens, in aliqua re artifex. )( Imperitus. ADV.
Bene juris, antiquitatis, litterarum, scriptorum veterum, sane, valde,
litterate. PHRAS. Est rei militaris peritus, _il est habile dans l’art
militaire_. In bellicis rebus summo studio et intelligentia; a natura
usuque callidus et acutus; magnam habet rei bellicæ prudentiam; militiæ
scientissimus; cui in bello nihil novum, peregrinum, improvisum accidere
possit; nihil, quod non usu diu ac multa periclitatione didicisset; rei
militaris prudentissimus. Quis hoc homine militaris rei scientior, qui
e ludo atque pueritiæ disciplina bello maximo atque acerrimis hostibus
in militiæ disciplinam profectus est; qui ab ineunte adolescentia miles
fuit summi Imperatoris, cujus adolescentia ad scientiam rei militaris
non alienis præceptis, sed suis imperiis; non offensionibus belli, sed
victoriis est traducta? Nulla res est in usu militari posita, quæ hujus
viri scientiam fugere possit, quando genus nullum belli est; in quo illum
non exercuerit fortuna. USUS: Peritus ad usum et disciplinam belli,
juris, legum, antiquitatis; belli gerendi peritissimus. Doctus et usu
peritus. Cf. Doctus, Scio, Intelligo.
PERJŪRĬUM, ĭi, m. _Faux serment_, _parjure_. SYN. Perfidia. EPITH.
Illustre atque insigne, manifestum, nimium. USUS: Perjurii pœna divina
exitium, humana dedecus _contre le parjure, la peine des dieux est la
mort, celle des hommes, le déshonneur_. In perjurio fides, et jusjurandum
negligitur. Cf. Juro.
PERJŪRUS, a, um, _Qui viole son serment_, _qui se parjure_. SYN.
Qui fidem et jusjurandum violat, negligit; perfidus, qui Sacramenti
religionem negligit. USUS: Quid interest inter perjurum et mendacem?
_Quelle différence y a-t-il entre le parjure et le menteur?_ Cf.
Infidelis.
PERLĀBOR, ĕris, lapsus sum, labi, d. _Glisser_, _passer à travers_,
_pénétrer_. USUS: Perlapsus est ad nos Hercules.
PERLĔGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Lire entièrement_, _d’un bout à
l’autre_. USUS: Perlegi tuum librum. Cf. Lego.
PERLŪCĔO (pell.), es, xi, ere, n. _Être transparent_, _diaphane_. SYN.
Eluceo.
PERLŪCĬDUS (pell.), a, um, _Transparent_, _diaphane_. SYN. Pellucidus,
illustris. ADV. Maxime. USUS: Membranæ oculorum perlucidæ.
PERLUSTRO, as, avi, atum, are, a. _Parcourir des yeux_, _examiner avec
soin_. SYN. Diligenter et attente lustro. USUS: Oculis, animo perlustrare
omnia. Cf. Lustro.
PERMĂNĔO, es, mansi, mansum, ere, n. _Demeurer jusqu’à la fin_, _rester_,
_persister_. SYN. Consto, maneo. ADV. Constanter, parum in causa. USUS:
In mea erga te voluntate, in mea sententia pristina stabilis et firmus
permaneo. Opto ut tua fortuna semper florentissima permaneat. Cf. Maneo.
PERMĂNO, as, avi, atum, are, n. _Couler_, _pénétrer qque part_, _y
arriver_. SYN. Mano, pervenio, penetro, permeo. ADV. Latentius in venam,
usque eo in animum. USUS: Permanarunt hi sermones ad aures nostras.
Dicta tua ad animos, ad permovendas mentes non permanant. Venenum potum
permanat in venas. Cf. Mano, Penetro.
PERMANSĬO, ōnis, f. _Constance_, _persévérance_. EPITH. Perpetua,
stabilis. USUS: Permansio perpetua in eadem sententia.
PERMĔO, as, avi, atum, are, a. _Pénétrer_. SYN. Permano, penetro. USUS:
Intelligentia per omnia permeat et transit.
PERMĒTĬOR, īris, mensus sum, iri, d. a. _Mesurer d’un bout à l’autre_.
SYN. Dimetior. USUS: Solis magnitudinem quasi decempeda permensus est.
Cf. Metior.
PERMISCĔO, es, scŭl, stum et xtum, ere, a. _Mêler_, _mélanger_,
_confondre_. SYN. Commisceo, confundo aliud alio, in unum confundo. USUS:
Ne tuas sordes cum clarissimorum virorum laudibus permisceas, _ne mêle
pas tes turpitudes avec la gloire des plus illustres citoyens_. Non modo
illa permiscuit, sed in his etiam turbavit. Implicata et mista oratio.
Permisti tot populi in unum corpus coaluere, _tant de peuples confondus_.
Cf. Misceo.
PERMISSĬO, ōnis, f. _Permission_. SYN. Permissus, concessus. EPITH.
Grata. USUS: Quod tibi mea permissio tuæ mansionis grata sit, gaudeo,
_mon consentement à ce que ton éloignement se prolonge_. Cf. Venia.
PERMISSŬS, ūs, m. _Permission_, _autorisation_. SYN. Permissio. USUS: Meo
permissu abiit.
PERMISTĒ (permixte), _Pêle-mêle_, _confusément_. SYN. Confuse. )(
Separatim.
PERMISTĬO (permixtio), ōnis, f. _Mélange_, _confusion_. SYN. Admistio,
confusio. EPITH. Superior.
PERMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Permettre_, _accorder_, _autoriser
à_; _pardonner_. SYN. Concedo, sino, patior, potestatem facio _vel_
concedo, do. )( Veto. ADV. In posterum potestatem. PHRAS. Permissum
homini ut in patriam rediret, _on permit à cet homme de retourner dans sa
patrie_. Facultas oblata, concessa, data est homini in patriam redeundi;
repetendæ patriæ facultas fuit; facultatem adeptus, consecutus, assecutus
est, habuit patriæ repetendæ. Datum id homini, tributum, concessum,
remissum ut patriam repeteret suam, id quoque homini largitus est
Princeps; hanc illi facultatem largitus est ut suos in patria inviseret.
Facta homini copia, potestas suos revisendi. Principis permissu,
concessu, repetendæ patriæ copia fuit. Cf. Concedo, Facultas. USUS:
Totum ei negotium permisi, meque in ejus potestate fore, dixi. Judicis
potestati rem permisi. Permitto aliquid iracundiæ tuæ, do adolescentiæ,
cedo amicitiæ, tribuo parenti. Inimicitias tecum susceptas reipublicæ
permitto, _je fais à la république le sacrifice de mes rancunes contre
vous_. Hostibus se, vitam rei judicum sententiis permittere. Cf. Concedo.
PERMŌTĬO, ōnis, f. _Vive émotion_, _trouble de l’âme_. SYN. Motus,
perturbatio. EPITH. Divina, intima. USUS: Permotio animi. Quæ permotione
mentis maxima sentimus. Cf. Perturbatio.
PERMŌVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Ébranler_, _émouvoir_, _toucher_.
SYN. Commoveo, perturbo, perpello. ADV. Quam maxime mentes, vehementer.
PHRAS. Ad hoc me humanitas tua permovit, _votre bonté m’a poussé à cela_.
Ad hoc me non utilitatis spes aliqua, sed tua humanitas adduxit; adductus
sum multis officiis tuis, nulla spe commodorum; hos mihi stimulos tua
humanitas admovit; his me stimulis multa tua in me officia concitarunt;
ago hoc non spe præmii impulsus, sed tua incitatus humanitate; debes hoc,
quidquid est, humanitati tuæ; debes hoc, quantulumcumque est, acceptum
referre totum humanitati tuæ. USUS: Si quem hæ calamitates permovent. Cf.
Moveo, Persuadeo.
PERMULCĔO, es, si, ctum (sum), ere, a. _Caresser_, _flatter_. SYN.
Mulceo, delinio, mitigo. USUS: Animum voluptate, aures leni sono,
senectutis tædia consolatione aliqua permulcere.
PERMULTUS, a, um, _Qui est en grand nombre_, _en grande quantité_. USUS:
Permulti imitatores Principum. Cf. Multus.
PERMŪNĬO, is, īvi _vel_ ĭi, itum, ire, a. * _Fortifier entièrement_. SYN.
Munio.
PERMŪTĀTĬO, ōnis, f. _Changement_, _modification_. SYN. Mutatio. EPITH.
Magna, publica, quadrantaria. USUS: Virtus nec temporum, nec tempestatum
permutatione permutatur. Cf. Mutatio.
PERMŪTO, as, avi, atum, are, a. _Changer_, _modifier complètement_;
_échanger_, _faire le change_. SYN. Muto. USUS: Sententiam permutare.
Permutatum solvere cum quæstu. Permutare pecuniam. Vereor, ne id quod
tecum permutavi, versura solvendum mihi sit, _je crains que pour te payer
ce que tu m’as donné par échange_, _c. à d._, _contre un titre émané de
moi, contre ma signature, il ne me faille emprunter_. Cf. Muto.
PERNA, æ, f. * _Cuisse_; _jambon_. EPITH. Fumosa.
PERNĔGO, as, avi, atum, are, a. _Nier obstinément_, _absolument_. SYN.
Prorsus nego. Cf. Nego.
PERNĬCĬES, ēi, _Perte_, _ruine_, _malheur_. SYN. Exitium, labes,
pestis, calamitas. )( Salus. EPITH. Aperta, communis, conjuncta cum
magna calamitate reip., intestina, major. USUS: Reipublicæ perniciem
moliri, comparare, _préparer des fléaux à la république_. In perniciem
alicujus incumbere, _ne songer qu’à perdre qqn_. In perniciem ipse suam
incurrit, _il court à sa perte_. Communi pernicie oppressus est, _il fut
entraîné dans le malheur commun_. Perniciem a capitibus omnium depellere,
_détourner les malheurs de la tête de tous_. Cf. Ruina, Calamitas,
Exitium.
PERNĬCĬŌSE, _D’une manière funeste_, _nuisible_. SYN. Pestifere. USUS:
Quam dissolute, quam turpiter et perniciose.
PERNĬCĬŌSUS, a, um, _Pernicieux_, _funeste_, _dangereux_. SYN. Exitiosus,
pestifer, noxius. PHRAS. Perniciosus patriæ civis, _citoyen dangereux
pour sa patrie_. Qui semper stat adversus patriæ commoda, perniciei est
civibus, nihil non confert ad perniciem civitatis; qui perniciem patriæ
non obscure comparat, molitur; qui in patriæ perniciem ubique incumbit,
qui pestem patriæ nefarie molitur. Cf. Noxius, Noceo. USUS: Consilium non
modo inutile, sed etiam perniciosum reip.
PERNĪCĬTAS, ātis, f. _Vitesse_, _rapidité_, _légèreté_. SYN. Magna
celeritas, velocitas.
PERNIX, īcis, omn. gen. _Prompt_, _léger_, _rapide_. USUS: Canis pernix.
Cf. Celer.
PERNOCTO, as, avi, are, n. _Passer la nuit_. SYN. Noctem ago, traduco.
USUS: Pernoctant venatores in nive. Amœniora studia pernoctant nobiscum
et rusticantur, _elles (les lettres) veillent avec nous, etc._
PERNOSCO, is, nōvi, nōtum, ere, a. _Étudier à fond_, _approfondir_.
USUS: Motus animorum sunt penitus oratori pernoscendi, _l’orateur doit
connaître à fond les mouvements du cœur humain_. Cf. Nosco.
PERNOX, noctis, omn. gen. * _Qui dure toute la nuit_. SYN. Noctem totam
vigilans. USUS: Pernox luna erat.
PĔRŌRO, as, avi, atum, are, a. _Développer entièrement_, _expliquer_;
_clore_, _terminer_. SYN. Perorationem habeo; concludo. ADV. Brevi,
vehementius, graviter, ornate. USUS: Odio et strepitu senatus coactus est
aliquando perorare, _il fut obligé par la malveillance et le bruit du
sénat de clore son discours_. Perorare causam. Totum hoc crimen decumanum
perorabo.
PĔRŌSUS, a, um, _Odieux_, _détesté_. USUS: Plebs consulum nomen perosa,
_le nom de consul était odieux au peuple_. Cf. Odium.
PERPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Pousser_, _ébranler_, _émouvoir_,
_déterminer_. SYN. Impello, permoveo. USUS: Vultus ejus oculique te
perpulerunt. Cf. Impello.
PERPENDĬCŬLUM, i, n. _Niveau_, _fil à plomb_. USUS: Si id crederemus, non
egeremus perpendiculis, non regulis, non normis, _si nous croyions cela,
nous n’aurions besoin ni de fils à plomb, ni de règles_. Columnas exigere
ad perpendiculum. Ferri suo pondere deorsum ad lineam.
PERPENDO, is, pendi, pensum, ere, a. _Peser attentivement_, _considérer_,
_juger_. SYN. Expendo, dirigo, cogito, examino. ADV. Diligentissime.
PHRAS. Perpende, quæso, quam vana sint ista et inania, _considérez, je
vous en prie, la vanité et le néant de ces choses_. Attende, quæso,
intentoque animo intuere; mente animoque considera; animum tantisper
adverte; animo cogitationeque percurre ista ac vide quam vana sint ista
et inania. Curas tuas ac cogitationes, punctum temporis in hoc defige,
ut, quam vana sint ista ac inania, dispicias. Ad animum, quæso, paulisper
refer; animo cogitationeque depinge, istarum rerum vanitatem; expende,
quæso, suisque ponderibus examina inanitatem rerum omnium. Temporis
partem aliquam in attenta istarum rerum cogitatione pone, justisque
rationum momentis expende, quam vana hæc sint et inania. Seriam paulisper
cogitationem suscipe, et quam inania hæc sint, cum animo reputa. Cf.
Considero. USUS: Hæc si ad utilitatem dirigas, recta sunt, si ad
honestatem perpendas, pravissima, _cette conduite, envisagée d’après
l’utilité, n’à rien de blâmable, mais elle est criminelle, si vous la
jugez d’après l’honnêteté_. Amicitia veritate perpenditur.
PERPĔRAM, _De travers_, _mal_, _à une manière vicieuse_, _fausse_. SYN.
Male, prave, perverse, præpostere, nequiter, vitio. USUS: Seu recte, seu
perperam agas. Perperam consules dicuntur, qui vitio creati sunt.
PERPESSĬO, ōnis, f. _Résignation_, _fermeté_, _constance_. SYN.
Perpessus. EPITH. Considerata laborum, facilior, indigna homine libero,
voluntaria, diuturna. USUS: Dolorum, laborum perpessio. Dolor difficilis
perpessu.
PERPĔTĬOR, ĕris, pessus sum, peti, d., n. et a. _Supporter_, _souffrir
avec constance_, _se résigner à_. SYN. Suffero, patior, fero, tolero.
USUS: Dolorem fortiter perpeti. Cf. Patior.
PERPĔTRO, as, avi, atum, are, a. * _Exécuter_, _achever complètement_.
SYN. Patro, perficio. USUS: Perpetrare cædem, _commettre un meurtre_.
Bello, pugna, sacrificio perpetrato. Cf. Perficio.
PERPĔTŬĬTAS, ātis, f. _Continuité_, _suite_; _intégrité_. SYN.
Perennitas, continuatio, diuturnitas. USUS: Amicitia ad perpetuitatem
fidelis est et constans. Sibi ipsi in vitæ perpetuitate constare, _dans
l’ensemble de la vie_. Perpetuitas sermonis, orationis, _suite du
discours_.
PERPĔTŬO, _Constamment_, _sans interruption_; _éternellement_. SYN. In
perpetuum. Cf. Semper.
PERPĔTŬO, as, avi, atum, are, a. _Rendre continu_, _durable_, _faire
durer_. SYN. Continuo. )( Mitigo. USUS: Magistratuum potestas perpetuanda
videtur, _il semble qu’il faille rendre les magistratures inamovibles_.
PERPĔTŬUS, a, um, _Continu_, _sans interruption_; _entier_; _éternel_.
SYN. Perennis, constans, æternus, sempiternus, universus, continens.
USUS: Hilaritatem illam in perpetuum amisi. Perpetuis et contextis
voluptatibus fruitur. Oratio, historia, disputatio perpetua. Agmen
perpetuum, nunquam interruptum.
PERPLĂCĔO, es, cere, n. _Plaire beaucoup_. USUS: Ea lex mihi perplacet.
Cf. Placeo.
PERPLEXĒ, * _D’une manière obscure_, _embarrassée_. USUS: Perplexe agere,
respondere.
PERPLEXUS, a, um, * _Tortueux_, _embrouillé_, _obscur_. SYN. Intricatus,
implicatus, tortuosus. USUS: Responsum perplexum. Dubii, ambigui,
perplexi sermones. Cf. Implico.
PERPLŬO, is, ere, n. et a. 1. n. _Pleuvoir à travers_, _laisser passer
la pluie_. 2. a. _Faire pleuvoir qqche dans qqche_. USUS: Amor in pectus
perpluit meum.
PERPŎLĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Polir_, _limer_, _corriger_. SYN.
Expolio. USUS: Opus imperfectum perpolire et absolvere. Extremum
perpoliendi operis laborem adhibere.
PERPŎLĪTĬO, ōnis, f. _Le fini_, _la dernière main_. SYN. Expolitio.
PERPŌTĀTĬO, ōnis, f. _Banquet_, _festin_, _orgie_. EPITH.
Intemperantissima. USUS: Intemperantissimæ perpotationes. Cf. Bibo.
PERPŌTO, as, avi, are, a. _Boire tout le temps_, _c. à d._, _avec excès_.
ADV. Similiter. USUS: Totos dies perpotare. Cf. Bibo.
PERPURGO, as, avi, atum, are, a. _Nettoyer entièrement_; _traiter_,
_examiner à fond_. USUS: Nunc illud crimen mihi perpurgandum est. Cf.
Purgo.
PERQUAM, _Très_. SYN. Valde. USUS: Illud perquam puerile, ridiculum,
ineptum. Cf. Valde.
PERQUĪRO, is, sīvi, sītum, ere, a. _Approfondir_, _sonder_. SYN. Exquiro,
inquiro. USUS: Res occultas perquirere ab aliquo. Cf. Quæro, Indago.
PERQUĪSĪTĒ, _Exactement_, _avec soin_. SYN. Exquisite, diligenter.
PERQUĪSĪTOR, ōris, m. _Celui qui recherche_, _qui s’enquiert_. USUS:
Malevoli actionum perquisitores.
PERRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Passer à travers en brisant_;
_rompre_, _briser_, _forcer_. SYN. Disrumpo, perfringo, vi aperio,
perseco. PHRAS. 1. Ipsas Alpes perrupit Hannibal, _Annibal se fraya une
route à travers les Alpes elles-mêmes_. Cupiditate ac furore invadendæ
Italiæ, omnia claustra Alpium refregit; objectas montium altitudines vi
ac virtute perfregit; cum tot tamque difficiles viæ eluctandæ essent, per
invias Alpes audacissime penetravit. Hannibale duce, corporibus armisque
nixi Pœni cuneo viam rupere. 2. Romanus miles hostium aciem perrupit, _le
soldat romain se fraya un passage à travers les bataillons ennemis_.
Ferro atque audacia per confertos hostes sibi viam fecit; se inter tela
volantia intulit infestamque aciem diremit; perfregit hostium cuneos et
disjecit; per medios hostes audacissime perrupit; objectos hostium cuneos
vi ac virtute perfregit. USUS: Insidias, legum pœnam perrumpere, _violer
les lois_. Cf. Perfringo.
PERSÆPE, _Très souvent_. USUS: De hoc genere persæpe senatus consulta
fiunt. Cf. Sæpe.
PERSĂLŪTĀTĬO, ōnis, f. _Salutations (à tout le monde)_, _humble
salutation_. SYN. Salutatio.
PERSĂLŪTO, as, avi, atum, are, a. _Saluer successivement tout le monde_.
SYN. Saluto. Cf. Saluto.
PERSCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Déchirer_; _ouvrir_, _briser_.
USUS: Omnia perscindente vento.
PERSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Écrire complètement_, _en
toutes lettres_. SYN. Scribo; in tabulas refero. ADV. Accurate omnia,
aperte, caute, diligentissime, enucleate, infra, nominatim, parcius,
plane, spurcissime, summatim, vere, copiose, recte, separatim, divinitus;
litterate, scite, sanctissime, honorificentius triumphum. USUS: Tu ad
me explorata omnia perscribas. Falsum nomen perscribere, _inscrire une
fausse dette_. Pecuniam ad ædem sacram reficiendam perscripsi, _j’ai
destiné cet argent à la restauration du temple_. Cf. Scribo.
PERSCRIPTĬO, ōnis, f. _Livre_, _registre_, _brouillon_. USUS: Suarum
perscriptionum adversaria proferre, _produire des brouillons_.
Controversia de tabulis et perscriptionibus, _examen de la teneur d’un
contrat, ou de simples écritures_.
PERSCRIPTOR, ōris, m. _Celui qui met en écrit_. USUS: Perscriptor
fenerationis.
PERSCRŪTOR, aris, atus sum, ari, d. _Fouiller_, _visiter avec soin_.
SYN. Exquiro, inquiro, indago, exploro. ADV. Penitus. USUS: Speculari,
investigare, perscrutari omnia. Cf. Indago, Inquiro, Quæro.
PERSĔCO, as, cŭi, sectum, are, a. _Couper entièrement_. USUS: Ecquid
naturas rerum persecare, aperire, dividere possumus?
PERSĔCŪTĬO, ōnis, f. _Poursuite_; _souvent: Poursuite judiciaire_. SYN.
Extraordinaria juris actio. USUS: Persecutionum cautionumque præceptio
in Jure Civili. (Persecutio, Persecutor, _persécution_, _persécuteur_,
_vulg. sunt_.) Latine rectius: Vexatio, vexator et hostis nominis
Christiani.
PERSENTISCO, is, ere, a. _S’apercevoir de_, _remarquer_. USUS: Nisi essem
lapis, hæc persentiscere debui. Cf. Sentio.
PERSĔQUOR, ēris, ĕcūtus sum, sequi, d. a. _Poursuivre_; _prendre comme
guide_, _comme modèle_; _exécuter_, _faire_, _accomplir_; _expliquer_.
SYN. Sequor, insequor, insector; colo, imitor; prosequor, exsequor. ADV.
Acriter, commodissime res aliquas, crudelissime, cupidissime, temere,
deinceps reliqua, digne injuriam, diligenter mandata, diligentissime,
gravissime versibus, nominatim, publice bello, sapienter extrema, severe,
studiosissime, subtiliter, subtilissime, vehementissime injurias, usque
eo ducem. PHRAS. 1. Hostem fugientem persequi, _poursuivre un ennemi
qui fuit_. Insectari, in tergis fugientium hærere; fusos agere hostes;
extremos agminis carpere et morari; novissimos carpere et premere,
vestigiis cedentium insistere; hostibus instare, nec sui colligendi
spatium dare; acerrimo impetu in fugientes hostes invehi. Cf. Fugo.
2. Non cessat me persequi, _il s’acharne à me poursuivre_. Vexandi,
oppugnandi, exagitandi omnique me injuria lacessendi finem nullum facit.
Infensum, gravem, infestum mihi adversarium etiamnum experior; nusquam
desinit mihi adversari, perniciem moliri, machinari exitium, ad perniciem
nostram incumbere; nusquam me consistere patitur; incitandi me ac
premendi, in me grassandi finem non faciet, donec odium suum meo sanguine
satiarit, expleverit. Cf. Adversor, Odium, Inimicus. USUS: 1. Sectam
Academicam, mores patris persequitur. Eo pervenisti, quo ego persequi
ægre potero. Diverticula, solitudines, flexiones persequi. 2. Tueor,
_poursuivre_, _revendiquer_. Persequi jus suum. Bona sua lite et judicio
persequi, repetere. 3. Exsequor, _exécuter_, _accomplir_. Tua mandata
persequor diligenter. 4. Ulciscor, _venger_, _punir par vengeance_.
Inimicitias suas, injurias persequi et ulcisci. Aliquem bello persequi.
5. Complector, comprehendo, _traiter_, _exposer_, _raconter_. Rem totam
publicis jam litteris est persecutus. Pharsaliam versibus est persecutus
Lucanus. Nec reliquorum ætates scrupulosius persequamur. Cf. Sequor.
PERSĔVĒRANTER, * _Avec persévérance_. SYN. Constanter.
PERSĔVĒRANTĬA, æ, f. _Persévérance_, _constance_. SYN. Assiduitas,
constantia. EPITH. Grata alicui et jucunda, nimia, stabilis et perpetua.
USUS: Retinenda igitur vobis est constantia, gravitas, perseverantia. Cf.
Constantia.
PERSĔVĒRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Persister_, _persévérer dans_,
_demeurer ferme_, _inébranlable_. SYN. Persto, persisto, permaneo,
obfirmo animum in aliqua re. ADV. Fortissime, stulte et diu in parum
cognito. USUS: 1. In sententia, in vitiis perseverare. Cujusvis est
errare, nonnisi insipientis perseverare in errore. 2. Absolvo, exsequor,
_continuer_, _ne pas cesser_. Quod turpiter susceperas, perseverare
et transigere non debuisti, _continuer et achever ce que tu avais
entrepris_. Cf. Maneo.
PERSISTO, is, stĭti, ere, n. _Persister_, _persévérer dans qqche_. SYN.
Persto, persevero, in eodem vestigio hæreo. USUS: In eo perstitisti. Cf.
Persevero.
PERSOLVO, is, solvi, sŏlūtum, ere, a. _Payer entièrement_. SYN.
Solvo. ADV. Cumulate. USUS: 1. Persolvi quod debui. Promissa cumulate
persolvere. 2. Præsto, _compter_, _donner_, _rendre_. Persolvere
officium, gratiam, rationem officii sui. Persolvere pœnas judicio, _être
puni_. Cf. Solvo.
PERSŌNA, æ, f. _Rôle_, _caractère_, _personnage_; _masque_. SYN.
Partes, munus, officium; larva. EPITH. Aliena, apta, aptior, certa,
communis; extrema, fœda, gravis, magnifica, præstans, tam gravis, tam
severa, gravissima, idonea, improba, impurissima, levis, luculenta,
muta, pacifica, quæstoria, stultissima, turpissima, vehemens et acris.
Personæ antiquæ, difficillimæ, dissimillimæ, fictæ, heroicæ, graves,
innumerabiles, obscuræ, propriæ. USUS: 1. Personam Principis egregie
sustinuit, gessit, tenuit, tuitus est, _il s’acquitta très bien de son
rôle de chef d’État_. Magistratus gerit personam civitatis. Personam
magistratus alicui imponere _vel_ detrahere. Non capiunt angustiæ
pectoris tui personam. Consulis tam gravem, tam severam. 2. Hominis
conditio, _personne_. Cæsar Pompeium nunquam nisi honorificentissime
appellat; at in ejus personam multa facit asperius. Musica a Principis
persona abest. Ea age quæ digna sunt persona tua. 3. In Comœdiis
et Tragœdiis, _le rôle, le caractère, le personnage que l’auteur
représente_. Medea et Atreus heroicæ personæ. 4. Larva, facies ficta,
histrionica, _masque que portaient les acteurs_. Ex persona mihi ardere
oculi histrionis videbantur. Personam tragicam forte vulpes viderat.
(_Vulg. tamen est_: Quinque personæ in navi fuere, etc., _il y avait
cinq personnes dans le navire_.) Latine rectius dixeris: Homines quinque
in navi erant. In Divinis Mysteriis sanctitas et necessitas hanc vocem
approbavit.
PERSŌNĀTUS, a, um, _Masqué_, _qui a un masque_. SYN. Qui gestum vultumque
alium capit. USUS: Ne Roscium quidem personatum laudant senes nostri.
Personatus cur ambulem? _Pourquoi porterais-je un masque?_ parumne fœda
persona est ipsius senectutis?
PERSŎNO, as, nŭi, ĭtum, are, n. et a. _Résonner_, _retentir_. ADV.
Acerbissime. USUS: Tota vicinia cantibus personabat. Aures nostræ vocibus
adhucdum illis personant.
PERSPECTUS, a, um, _Examiné à fond_, _reconnu_, _éprouvé_, _manifeste_.
SYN. Cognitus, exploratus, pertractatus, certus. USUS: Quorum vita
perspecta est in magnis rebus. Homo perspectæ virtutis. Tua in me
perspecta benevolentia. Cf. Notus.
PERSPERGO, is, ere, a. _Assaisonner_. USUS: Respergo, aspergo.
PERSPĬCĀCĬTAS, ātis, f. _Perspicacité_, _pénétration_, _discernement_.
SYN. Acumen, solertia. USUS: Qua es perspicacitate, facile hæc
intelliges. Cf. Acies, Ingenium, Acumen, Perspicio.
PERSPĬCAX, ācis, omn. gen. _Perspicace_, _clairvoyant_, _plein de
pénétration_. SYN. Solers, acutus, ingeniosus. USUS: Homo natura
perspicax et acutus. Cf. Ingeniosus, Sagax.
PERSPĬCĬENTĬA, æ, f. _Connaissance parfaite_, _exacte de qqche_. SYN.
Consideratio, contemplatio, cognitio, intelligentia. USUS: Quod honestum
est in perspicientia et solertia veri versatur.
PERSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Examiner avec soin_, _voir_,
_apercevoir_, _distinguer_. SYN. Animadverto, animo comprehendo, mente
comprehendo, mente consequor, cogitatione complector. ADV. Acutissime,
altius, dilucide; etiam atque etiam, optime, plane, penitus, præclare,
solertissime, studiose, maxime, facile, plane. USUS: Rem cum consilio
et cura perspicere non potui. Perspicere quid in quaque re verum sit;
perspicere rerum naturam. Cf. Adverto, Intelligo, Cognosco.
PERSPĬCŬĒ, _Clairement_, _nettement_. SYN. Manifeste, aperte, dilucide.
USUS: Res perspicue falsa, turpis, _chose évidemment fausse, honteuse_.
PERSPĬCŬĬTAS, ātis, f. _Évidence_. SYN. Evidentia.
PERSPĬCŬUS, a, um, _Évident_, _clair_, _manifeste_. SYN. Clarus, evidens,
apertus, manifestus, minime dubius. PHRAS. Doctrina hæc non satis est
perspicua, _cette doctrine n’est pas assez claire_. Res istæ non ita sunt
in medio positæ, sed a vulgi sensu intelligentiaque disjunctæ. Doctrina
paulo magis est recondita et puerili ingenio non satis æqua; abhorrent
ista ab adolescentum intelligentia neque satis sunt obvia. Cf. Obscurus.
USUS: Hoc perspicuum est constatque inter omnes. Rem suspiciosam,
perspicuam facere. Ivit ad perspicuam mortem. Cf. Evidens.
PERSTO, as, stĭti, stătum, are, n. _Persévérer_, _persister_, _demeurer
ferme_. SYN. Persisto, persevero. USUS: Perstat in sententia, in
consilio. Cf. Duro.
PERSTRĔPO, is, pŭi, ĭtum, ere, n. et a. * _Faire grand bruit_, _faire du
vacarme_.
PERSTRINGO, is, strinxi, strictum, ere, a. _Lier_, _attacher_;
_effleurer_, _toucher_, _saisir_. Vincio, percurro, leviter tango,
strictim attingo, breviter strictimque dico, delibo, non longius
persequor. ADV. Breviter, celeriter, leviter, impune, perquam breviter.
USUS: 1. In animo est, transire celeriter, breviter perstringere rem
unamquamque. 2. Carpo, pungo, reprehendo, _piquer_, _blesser par un
blâme_, _par des plaisanteries_, _reprendre_. Summa libertate, verbis
asperioribus, nec sine contumelia aliquem perstringere. 3. Obcæco,
_éblouir_. Voluntas rationi inimica mentis oculos perstringit. Dignitas
mea et splendor perstringit aciem oculorum tuorum. Oculos omnium auri
splendore perstringit, _il éblouit tous les yeux par l’éclat de l’or
(fam. jette de la poudre aux yeux)_. 4. Sulco, _sillonner_, _labourer_.
Terram aratro perstringere. Cf. Reprehendo.
PERSUĀDĔO, es, si, sum, ere, a. _Persuader_, _convaincre_, _amener à
croire_; _engager_, _déterminer à_, _conseiller de_. SYN. Fidem facio;
probo, ad credendum duco. ADV. Penitus, prorsus, plane, temere quidquam.
PHRAS. 1. Philosophiæ studium mihi persuasisti, _vous m’avez conseillé
l’étude de la philosophie_. Tuo suasu et instinctu, te auctore, duce
et consuasore adductus, ad philosophiam me contuli; tuis consiliis ac
hortatibus animum ad philosophiæ studium adjunxi, adjeci, applicui; tuæ
vis orationis animum meum ab omni alia cogitatione ad philosophiæ studium
traduxit; illa ex intimis animis illum philosophiæ horrorem evellit. In
Academiam me totum compulisti. 2. Non possum mihi persuadere ut hominem
alloquar, _je ne puis me résigner à parler à cet homme_. Inducere animum
non possum; adduci non possum; in animum inducere non possum; imperare
mihi non possum; impetrare a me non possum; inferre vim anime eam non
possum, ut cum illo sermonem jungam; ut vultum ejus subeam sermonemque
conferam, neque adduci mea sponte, neque ulla impelli, perpelli ratione
possum. 3. Suam sententiam nunquam mihi persuadebit, _jamais il ne
m’amènera à son sentiment_. In suam sententiam nunquam me adducet,
perducet; sibi ut assentiar, nunquam me adducet; hujus persuasu et
inductu ad aliam sententiam nunquam deducar; in istam sententiam nunquam
me trahet, flectet; de mea sententia nunquam me deducet. Cf. Moveo,
Induco. USUS: Hoc persuasum sit omnibus. Persuasus est animus auditorum.
De paupertate nunquam persuadebis.
PERSUĀSĬO, ōnis, f. _Action de persuader_, _persuasion_. SYN. Persuasus.
USUS: Dicere apposite ad persuasionem, _parler de manière à opérer la
persuasion, à persuader_.
PERSUĀSŬS, ūs, m. _Persuasion_, _conseil_, _instigation_. SYN. Persuasio.
PERSULTO, as, avi, atum, are, a. et n. * _Sauter_, _bondir_. USUS:
Memores quoties hostis ipsorum agrum persultasset, _avait fait incursion
sur leur territoire_.
PERTÆDET, tæsum est, imp. et n. _S’ennuyer fort_; _être dégoûté_,
_fatigué_. USUS: Illum pertæsum est levitatis Græcorum.
PERTÆSUS, a, um, _Ennuyé_, _las_. USUS: Pertæsus sum sermonis _vel_
sermonem.
PERTENDO, is, di, sum, ere, n. et a. 1. a. _Terminer_. 2. n. _Tendre vers
un but_, _s’efforcer d’arriver à_. SYN. Contendo. Cf. Contendo.
PERTENTO, as, avi, atum, are, a. _Essayer_, _éprouver_. SYN. Tento,
exploro, attento. Cf. Tento, Periclitor.
PERTĔRĔBRO, as, avi, atum, are, a. _Percer_, _trouer_, _transpercer_.
SYN. Exterebro, perforo.
PERTERRĔFĀCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Épouvanter_, _terrifier_. SYN.
Perterreo. Cf. Terreo.
PERTERRĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Épouvanter_, _frapper de terreur_.
SYN. Terreo, conterreo, exterreo, perterrefacio, exanimo, metum affero,
obstupefacio. ADV. Vehementius, subito. USUS: Vultu alicujus perterreri.
Cf. Terreo.
PERTEXO, is, xŭi, textum, ere, a. _Achever_, _terminer_. SYN. Perficio.
ADV. Graviter, valde graviter. USUS: Pertexe modo quod exorsus es,
_achève de dire ce que tu as commencé_.
PERTĬCA, æ, f. _Perche_.
PERTĬMĒSCO, is, mŭi, escere, n. _Craindre_, _redouter foi_. SYN.
Perhorresco. ADV. Graviter, magnopere, non mediocriter, vehementius
invidiam, incredibiliter. USUS: Pertimescere de honore et fama. Cf. Timeo.
PERTĬNĀCĬA, æ, f. _Opiniâtreté_, _obstination_; _constance_, _fermeté_.
SYN. Pervicacia, obstinatio. EPITH. Nefaria, perseverantiæ finitima.
USUS: Nec pertinacia, nec cum iracundia disputari recte potest. Libertas
non in pertinacia, sed moderatione sita est. Cf. Obstinatio.
PERTĬNĀCĬTER, _Avec opiniâtreté_, _constance_, _acharnement_. SYN. Cum
pertinacia, parva animi contentione. USUS: Pertinaciter illi infensus
est, _il est son mortel ennemi_.
PERTĬNAX, ācis, omn. gen. _Obstiné_, _opiniâtre_, _entêté_; _ferme_,
_constant_. SYN. Obstinatus, obfirmatus, pervicax. ADV. Valde. PHRAS.
Pertinax est in sententia, _il est obstiné dans son sentiment_. Ille,
ut præceps sortitus ingenium, pertinaciter adversus ista tendit; prava
animi contentione provectus, negat sibi integrum de sententia decedere;
obstinato unus animo resistit; contumax ille et ad repugnandum obstinatus
perstat in sententia; pervicacis ad omnia, quæ agitat, animi nimiumque
sui juris ac sententiæ est; obstinatione quadam sententiæ cum aliis
pugnaciter certat; a sententia deduci nullius persuasu ac inductu
potest. Cf. Obstinatus. USUS: Sermo lenis, non pertinax. Vicit tamen
omnia pertinax virtus, _sa vertu persévérante triompha pourtant de tout_.
PERTĬNĔO, es, ŭi, ere, a. _S’étendre_, _se répandre_, _appartenir à_; _se
rapporter à_, _aboutir à_. SYN. Permano, permeo, penetro. ADV. Magnopere
ad dicendum, omnino nihil ad se, nunc certe, publice ad civitatem, valde
ad rem, vehementer. USUS: Vis cœlestium corporum ad plantas pertinet.
Vis per totum corpus pertinens. Nervi toto corpore pertinentes. DEUS
pertinens per omnes naturas, per terras, per mare. Romani Imperii ditio
ad Rhenum pertinet. Silva pertinet a flumine ad summas Alpes. Ad montes
usque ea planities pertinet, _s’étendre_. Vulgo pertingit.
PERTĬNET, ŭit, ere, _Concerner_, _regarder_; _appartenir_. SYN. Attinet,
spectat, attingit; partes meæ sunt, officium hoc præcipue meum est.
PHRAS. Hoc ad me non pertinet, _cela ne me regarde pas_. Mea causa nihil
eo facto contingitur; ejus rei culpa aut infamia me non attingit. Nihil
istud ad me; mea res hic non agitur; mihi isthic neque seritur neque
metitur. USUS: Intelligere quo quidvis pertineat. Summa illuc pertinet
ut sciatis. Ea opinio eodem pertinet, recidit, revolvitur, _cela revient
au même_. Pertinet hoc non modo ad dignitatem, sed ad salutem, _cela
concerne non seulement votre dignité, mais encore votre vie_. Hoc ad me
pertinet, _cela m’appartient_. Cf. Attinet, Munus, Officium.
PERTRACTĀTĬO, ōnis, f. _Action de s’occuper de qqche_, _gouvernement_,
_administration_. SYN. Usus, evolutio. EPITH. Multa rerum publicarum.
USUS: Multarum rerum pertractatione multa di cimus. Diligens Poetarum
pertractatio, _étude assidue des poètes_.
PERTRACTO, as, avi, atum, are, a. _Toucher_, _palper_; _appliquer son
esprit_, _observer_, _étudier_. SYN. Tracto, verso, pervolvo. ADV.
Diligenter narrationem, mollius, penitus. USUS: Orator sensus mentesque
hominum pertractare debet. Gesti negotii rationem diligenter et sæpe
pertractare. Pertractare ea quæ rem continent, _s’occuper de ce qui se
rapporte au sujet_. Cf. Tracto.
PERTUNDO, is, tūdi, tūsum, ere, a. _Percer_, _trouer_, _creuser_. USUS:
Cave, ne quis crumenam pertundat, _prends garde que quelque filou ne
coupe ta bourse_.
PERTURBĀTĒ, _Confusément_, _pêle-mêle_, _sans ordre_. SYN. Confuse.
PERTURBĀTĬO, ōnis, f. _Trouble_, _désordre_, _confusion_; _passion_,
_trouble de l’âme_. SYN. Motus animi turbidus, affectio animi, confusio,
fluctuatio animorum. )( Serenitas, consilium, judicium. EPITH. Brevis
animi, diuturna, fœda, gravis ægritudinis, magna animi, opinabilis,
tanta, vehementior, vitiosa, universa, voluntaria. Perturbationes
cœlestes et maritimæ et terrenæ, hilariores, magnæ animi, moderatæ,
naturales, rationis expertes, novæ, pestiferæ, tabificæ mentis,
vitiosæ, voluntariæ. PHRAS. 1. Perturbationes animi compescendæ sunt,
_il faut réprimer ses passions_. Opera danda, ut mens turbido animi
motu semper vacet; ne condolescat, concupiscat, extimescat, efferatur
lætitia; ne voluptate, libidine, metu, aut quavis alia animi ægrotatione
jactetur; absint tabificæ mentis perturbationes, motus turbulenti
jactationesque animorum incitatæ et impetu inconsiderato elatæ, rationem
omnem repellentes. Sit animus vacuus, liber, solutus a gravibus illis
concitationibus, tam inter se dissentientibus atque distractis. Frangendi
sunt ac comprimendi motus illi turbidi iræ, cupiditatis, etc., contrarii
inimicique rationis. Fervor ille concitatioque animi ac commotio, motus
denique omnes rationi non obtemperantes coercendi ac reprimendi. Cf.
Motus. 2. Magna est perturbatio temporum rerumque, _les temps sont
agités, tout est en révolution_. Impeditissima sunt reipublicæ tempora;
omnia sunt tumultus, timoris, fugæ plena; omnia divina humanaque
jura permiscentur; magno in motu temporum, magna conversione rerum,
magna confusione et perturbatione versamur. Quis est, qui non misceat
in republica aliquid? qui has temporum inclinationes suis consiliis
opportunas non ad patriæ perniciem convertat? USUS: 1. Perturbationes
sunt turbidi animorum motus, aversi a ratione, inimici mentis vitæque
tranquillæ. Nulli perturbationi animi aut fortunæ succumbere. Cavendum,
ne in perturbationes exanimationesque incidamus. In maxima perturbatione
sum, versor, jaceo. Magna perturbatione commotus sum. Impetu quodam animi
et perturbatione potius quam consilio regi, incitari, _obéir plutôt à un
élan désordonné de l’âme qu’au jugement et à la raison_. Sapiens omni
perturbatione vacat. 2. Confusio, _trouble_, _révolution_. Quid est
tumultus, nisi perturbatio reipublicæ? Cf. Turbidus.
PERTURBĀTRIX, trīcis, f. _Celle qui trouble_, _perturbatrice_.
PERTURBO, as, avi, atum, are, a. _Troubler_, _bouleverser_. SYN.
Turbo, perturbationem affero, concito; misceo, permisceo, confundo.
ADV. Valde, vehementius. PHRAS. Perturbatus est animo, _il a l’esprit
bouleversé_. Confusus ex recenti morsu animi, nec lingua, nec mente
consistit. Metu luctuque alienatus animus perturbatione succumbit; in
maxima perturbatione est, versatur, jacet. Cf. Turbidus. USUS: Non me
clamor tuus iste commovet aut perturbat. Civitas seditionibus perturbata.
Perturbato ordine ætatum seu confuso, _l’ordre des temps étant confondu,
interverti_. Cf. Turbo.
PĔRUNGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Enduire entièrement_, _frotter_. SYN.
Ungo. USUS: Corpora oleo perunxerunt, _ils frottèrent d’huile tout le
corps_.
PĔRŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. _Brûler entièrement_. USUS: Hominem
perustum gloria magis magisque incendere, _dévoré de l’amour de la
gloire_.
PERVĀDO, is, si, sum, ere, n. _Arriver_, _venir_; _pénétrer_, _se
répandre_. SYN. Pervenio, permano. USUS: Ne quid in aures, quod noceat,
possit pervadere. Rumor, fama, clamor urbem _vel_ per urbem pervasit.
Incendium per sata, tempestas per vineta pervasit. Ea opinio, is pavor
omnium animos pervadit. Quaqua iter faceret, calamitas quædam pervadere
videbatur.
PERVĂGĀTUS, a, um, _Très répandu_, _très connu_. SYN. Divulgatus,
pervulgatus, vulgaris. USUS: In re tam clara, tam testata, tam illustri
et pervagata. Vulgare, quotidianum, pervagatum. Res est notissima et
pervagata. Cf. Notus, Rumor.
PERVĂGOR, aris, atus sum, ari, d. _Aller çà et là_, _errer_; _s’étendre_,
_se répandre_. SYN. Erro. ADV. Similiter, longe et late. USUS: Lætitiæ,
timores animos hominum pervagantur. Cf. Vagor.
PERVĔHO, is, xi, ctum, ere, a. _Voiturer_, _transporter_. SYN. Perduco,
eveho. Cf. Veho.
PERVELLO, is, velli, ere, a. _Molester_, _tourmenter_. SYN. Vello,
vellico.
PERVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n., _nonnunquam_ a. _Arriver à_,
_parvenir à_; _atteindre_, _gagner_. SYN. Devenio; pertineo, mano,
permano, perducor, accedo. ADV. Commodius ad exitum, gradatim, mature,
occulte ad, ocius ad suum, penitus in disputationem, proclivius in
laudem, spisse, tum, tardius ad fructum laborum, volubiliter ad extremum.
USUS: Non potui, quo contendebam, pervenire. Jacta in me convitia ad
animum meum non pervenerunt. Sensus rei ad omnes non pertinuit, pervenit.
Ad paucos licentia, culpa, infamia, pœna, pecunia pervenit. Virtus sine
fortunæ præsidiis, labore et constantia, quo vult, pervenit. In laudem,
ad exitum, ad fructum laborum pervenit. Cf. Venio.
PERVERSĒ, _De travers_; _d’une manière vicieuse_. SYN. Præpostere,
perperam. USUS: Perverse beneficio, re aliqua abuti.
PERVERSĬTAS, ātis, f. _Renversement_; _dépravation_, _perversité_,
_dérèglement_. SYN. Pravitas, improbitas. EPITH. Incredibilis hominum,
magna, summa opinionum, tanta. USUS: Est incredibilis hominum
perversitas, improbitas, amentia. Summa opinionum perversitas. Cf.
Malitia.
PERVERSUS, a, um, _Pervers_, _dépravé_, _vicieux_. SYN. Pravus,
improbus, præposterus. USUS: Strabonum perversi oculi. Perversa
sapientia. Ludi contaminati, perversi, deformati. Cf. Malus, Improbus,
Pravus.
PERVERTO, is, ti, sum, ere, a. _Renverser_, _bouleverser_, _détruire_.
SYN. Inverto, subverto. USUS: Jura omnia divina et humana labefactare
et pervertere. Omnia rapinis, incendiis, sacra inexpiabili scelere
pervertere. Nunquam illo me opprimet consilio, nunquam artificio
pervertet.
PERVESTĪGĀTĬO, ōnis, f. _Investigation_, _recherche minutieuse_. SYN.
Inquisitio. EPITH. Diligentissima.
PERVESTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Chercher_, _épier_, _explorer_. SYN.
Invenio, reperio. Cf. Quæro.
PERVĬCĀCĬA, æ, f. _Opiniâtreté_, _entêtement_. SYN. Pertinacia.
PERVĬCAX, cācis, omn. gen. _Ferme_, _obstiné_; _entêté_. SYN. Durus,
contentiosus, nulli cedens, contumax. Cf. Pertinax, Obstinatus.
PERVĬDĔO, es, vidi, vīsum, ere, a. _Voir distinctement_, _voir tout_.
SYN. Video. ADV. Penitus.
PERVĬGĬLĀTĬO, ōnis, f. _Veillée religieuse_. SYN. Vigilia. EPITH.
Nocturna.
PERVĬGĬLO, as, avi, atum, are, n. _Veiller toute la nuit_, _passer la
nuit blanche_. SYN. Pernocto. Cf. Vigilo.
PERVINCO, is, vīci, victum, ere, n. et a. _Vaincre complètement_. SYN.
Vinco.
PERVĬUS, a, um, _Accessible_, _praticable_, _ouvert_. SYN. Apertus. USUS:
Transitiones perviæ, _passages ouverts_.
PERVŎLO, as, avi, atum, are, n. _Traverser en volant_, _parcourir
rapidement_. ADV. Velocius. USUS: Decem horis nocturnis sex et
quinquaginta millia passuum cisiis pervolavit, _pendant la nuit, en dix
heures, il a fait en voiture une course de cinquante six milles_.
PERVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. _Rouler_, _tourner_; _feuilleter_,
_lire_. SYN. Verso. USUS: TRANSL. Deinde ut in iis locis pervolvatur
animus, _se familiariser avec ces lieux communs, les étudier_. Cf. Lego.
PERVŎLŪTO, as, avi, atum, are, a. _Feuilleter_, _lire assidûment des
livres_. SYN. Pertracto, evolvo, voluto. Cf. Lego.
PERVULGĀTUS, a, um, _Très ordinaire_, _très commun_, _banal_; _connu_.
SYN. Jactatus, pervagatus, vulgaris. USUS: Clarum, notum apud omnes,
testatum, pervulgatum est. Cf. Notus.
PERVULGO, as, avi, atum, are, a. _Communiquer au public_, _répandre_,
_publier_. SYN. Divulgo. USUS: Librum pervulgare, edere. In re tam clara,
tam testata, tam abs te ipso pervulgata, _à l’occasion d’un fait si
clair, si attesté, si divulgué par vous-même_.
PES, pĕdis, m. _Pied_. EPITH. Dexter, sinister, extremus. Pedes
contaminati, durissimi, extremi, heroici, liberiores, medii, minuti,
rudes, posteriores, primi et postremi. USUS: Pedibus iter facere,
conficere, ingredi, ire, reverti, venire, _aller, marcher à pied_.
Pedibus merere, stipendia facere, _servir dans l’infanterie_. Ad pedes
desilire, se dare, _mettre pied à terre, en parl. de la cavalerie_.
Ad pedes alicujus supplicem accedere, jacere, volutari, se abjicere,
projicere, sternere, _se jeter aux pieds de qqn_. Pedibus flumen
transmittere, _passer une rivière à gué_. Pedem conferre ac propius
accedere, _s’approcher_. Pedem referre, _reculer_. Pedem in alieno solo
ponere, _se mêler de ce qui ne nous regarde pas_. Trahantur per me
pedibus ista, _on peut bien, si l’on veut, traîner cela par les pieds_,
_c. à d._, _qu’on bouleverse tout, je m’en soucie fort peu_. Pede terram
percutere, supplodere, _frapper du pied la terre_. Ex pedibus laborare,
_avoir la goutte_. Pedum officio carere, _être privé de l’usage des
pieds_. Pedem in Italia nullum video, qui non sit in illius potestate,
_il n’y a pas en Italie un pouce de terrain qui ne soit en son pouvoir_.
Pedem a te discessi nunquam, _je ne vous ai jamais quitté_. Hoc negotium,
hæc oratio nec caput, nec pedes habet, _cela n’a ni queue ni tête_.
PESSŬLUS, i, m. _Verrou_, _barre_. USUS: Foribus obdere pessulum.
PESSUMDO, as, dĕdi, dătum, dăre, a. _Ruiner_, _détruire_, _anéantir_.
SYN. Protero, conculco. Cf. Perdo, Destruo, Everto.
PESTĬFER, ĕra, ĕrum, _Pestilentiel_. SYN. Perniciosus. )( Salutaris.
USUS: A pestiferis, nocentibus, funestis rebus refugere.
PESTĬFĔRE, _D’une manière ruineuse, désastreuse_. SYN. Perniciose.
PESTĬLENS, entis, omn. gen. _Empesté_, _insalubre_, _malsain_. SYN.
Pestifer. )( Salubris. USUS: Locus pestilens cœloque calamitosus. Annus
pestilentissimus.
PESTĬLENTĬA, æ, f. _Peste_, _contagion_, _épidémie_. )( Salubritas.
PHRAS. Pestilentia tum gravissime sæviebat, _la peste sévissait alors
d’une manière affreuse_. Grave tempus, annusque pestilens erat urbi
agrisque; pestilentia gravissime laboratum erat; annus erat gravissimus,
ac pestilentissimus; annus erat fœdus intemperie cœli maximeque
pestifer; sæviebat tum pestilentiæ vis maxime; gravis eo anno inciderat
pestilentia; multiplici clade fœdatus erat annus, urbem agrosque urente
pestilentia, exorta pestilentia fœda homini, fœda pecori; contagio
vulgabat morbos, urbs assiduis exhausta funeribus, multæ et claræ
lugubres domus; urbs tota gravi pestilentia conflictabatur; flagrabat
pestilentia urbs tota; annum illum pestilentia infamem mors multorum
fecerat; vis pestilentiæ ingens urbem depasta, depopulata erat; multus
eo anno mortales pestilentia absumpsit, consumpsit. USUS: Abiit de loco
pestilentia, sed me non attigit. Ager propter pestilentiam vastus atque
desertus.
PESTIS, is, f. _Fléau_, _peste_, _ruine_, _malheur_. SYN. Pernicies.
EPITH. Adulta, calamitosa, capitalis, communis, detestabilis, funesta
reipubl., immanis, importuna, magna, mala, miserrima, nefaria,
perniciosa, præsens, tetra, horribilis et infesta. Pestes anxiæ,
naturales, nefariæ, publicæ sociorum, reliquæ. USUS: Nulla tam
detestabilis pestis est, quæ non homini ab homine nascatur. Pestem
alicui ac perniciem machinari, afferre, importare, _préparer la perte
de qqn_. Pestem a republica depellere, avertere, _éloigner un fléau de
la république_. Pestem eam civitatis comprimere, reprimere, exsecare,
exstinguere, _arrêter, empêcher les fléaux qui menacent l’État_. Pestis
ac pernicies civitatis; funesta reipublicæ pestis; illa furia ac pestis
patriæ, _furie, fléau de la patrie_. Pestes hominum laude aliena
dolentium, _personnes fort dangereuses que le mérite d’autrui afflige_.
PĔTĂSĀTUS, a, um, _Coiffé d’un pétase_. SYN. Petaso tectus.
PĔTĂSUS, i, m. _Pétase_, _chapeau à larges bords pour les voyages_. SYN.
Latus pileus, capitis tegmen.
PĔTĪTĬO, ōnis, f. _Demande_, _brigue_, _candidature_. SYN. Rogatio,
rogatus, preces. EPITH. Aliena, angusta, apta, extraordinaria, integra,
plena pompæ, illustris, splendida, popularis, tota. USUS: 1. Petitionem
consulatus adornare. Petitionem alicujus oppugnare. 2. Percussio,
ictus, conjectio teli, _attaque_, _assaut_, _coup_. Has petitiones ita
conjectas, ut vitari non posse viderentur, parva corporis declinatione
effugi, elusi, _ces coups, dirigés de telle sorte qu’il paraissait
impossible de les éviter, je les ai esquivés par un léger mouvement_.
PĔTĪTOR, ŏris, m. _Candidat_; _demandeur_. SYN. Actor, ambiens. EPITH.
Bonus. USUS: Personam petitoris suscipere, accusatoris deponere, _prendre
le rôle de plaignant (au civil), et quitter celui d’accusateur (au
criminel)_.
PĔTO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ere, a. _Demander_, _réclamer_. SYN.
Posco, postulo, contendo, exposco, flagito, imploro. ADV. Æque, aliunde
copiam dicendi, alte proœmium, altius initium rei, amantissime, aperte
exercitum, assidue, diligenter, audacter, blandius, breviter, contra,
deinceps magistratum, diligentius quid, etiam atque etiam, majorem in
modum peto et contendo. Jam pridem, imprudenter, magnopere, maximo
opere, necessario, negligenter ædilitatem, nominatim tribunatum,
ordinatim honores, paulo quidem post, perspicue pacem, proxime consilium,
prudentissime, similiter quid, summopere sapientiam, tamdiu nihil, valde,
vehementer. USUS: 1. Singulari studio, majorem in modum a me petebat.
A philosophia consolationem peto. Veniam, honorem petere. 2. Appeto,
invado, _attaquer_, _assaillir_. Contumeliis, lapidibus, fraude, insidiis
petere. Jugulum, sanguinem, vitam alicujus petere. 3. Quæro, _prendre_,
_chercher_. Fugam petere. Fuga salutem petere. 4. Aliquo proficisci,
_prendre_, _choisir_, (_partir pour qqe lieu_). Romam petere. Loca
calidiora petere. Cf. Rogo.
PĔTRA, æ, f. * _Pierre_, _rocher_. SYN. Rupes.
PĔTŬLANS, antis, omn. gen. _Gai_; _impertinent_, _pétulant_. SYN.
Protervus, audax. ADV. Effuse. PHRAS. Nihil illo juvene petulantius,
_ce jeune homme est rempli d’impudence_. Nihil immodestius aut minus
ingenuum; temerarii ac procacis adolescentis furor et protervitas frangi
satis non potest. Effrenata juvenis licentia in gyrum rationis duci non
potest; non minis, non blanditiis ad officium redigi se patitur. USUS:
Petulans et furiosum dicendi genus, _éloquence_ _emportée_, _furibonde_.
Jocus illiberalis; petulans, obscœnus. Homo petulans et plane insanus.
Cf. Audax.
PĔTŬLANTER, _Sans retenue_, _impudemment_. SYN. Licenter. USUS:
Petulanter in aliquem invehi.
PĔTŬLANTĬA, æ, f. _Audace_, _impudence_. SYN. Procacitas, protervitas.
)( Modestia, pudor. EPITH. Aperta, tolerabilis, inimicissima. USUS:
Hinc pudor pugnat, inde petulantia et furor. In petulantiam incidere.
Petulantiam alicujus frangere.
PĔTULCUS, a, um, _Effronté_. SYN. Lascivus.
PHĂLANX, gis, f. _Phalange (corps de troupes disposées en carré et qui
combattaient sur cinquante de front et seize de profondeur; en parl.
phalange macédonienne)_. SYN. Agmen militare Macedonicum.
PHĂLĔRÆ, ārum, f. pl. _Ornement_, _colliers_. SYN. Equorum ornamenta.
EPITH. Nobiles.
PHĂLĔRĀTUS, a, um, _Orné de phalères_. SYN. Phaleris ornatus.
PHANTĂSĬA, æ, f. _Idée_, _pensée_, _conception_. USUS: Ex impulsione
extrinsecus oblata, quam phantasiam vocamus.
PHĂRĔTRA, æ, f. * _Carquois_.
PHARMĂCŎPŌLA, æ, m. _Pharmacien_; _charlatan_. SYN. Unguentarius. EPITH.
Circumforaneus.
PHĂSĒLUS, i, m. et f. _Faséole_. TRANSL. _Barque légère_. SYN. Myoparo.
PHĬLŎLŎGĬA, æ, f. _Passion pour les recherches et les travaux
d’érudition_. SYN. Studium _vel_ amor sermonis.
PHĬLŎLŎGUS, i, m. _Érudit_, _savant_, _littérateur_. USUS: Homines
nobiles, sed nullo modo philologi.
PHĬLŎSŎPHĬA, æ, f. _La philosophie_. SYN. Studium _vel_ amor sapientiæ.
EPITH. Acutior, antiqua, antiquissima nobilissimaque ars vitæ,
commentatio mortis, cultura animi, frugifera et fructuosa, intima, magna,
media, medicina animi, molesta, orba, patria et avita, referta, quædam
procreatrix et quasi parens laudatarum artium, præpotens et gloriosa,
similis alicujus, tota, vera, vera et antiqua, verissima, elegans,
vetus, universa. PHRAS. 1. Velim philosophiæ studeas, _je voudrais
bien vous voir étudier la philosophie_. Velim ad philosophiam animum
adjungas; studium tuum applices, te conferas, philosophiæ operam des;
studium dices. Velim, rerum humanarum atque etiam divinarum cognitionem
studiose colas, toto pectore complectaris. Velim, te ad ejus studium
scientiæ adjungas, unde nascitur atque alitur moderatio vitæ; unde omnis
ordo ac tota recte vivendi ratio manat. Tu velim juris ac honestatis
omnis parentem philosophiam, quanto poteris studio, complectare. Tu
velim omnes animi vires ad sapientiæ studium conferas. 2. Philosophia
utilissima ad res humanas scientia, _la philosophie est une science très
utile aux choses humaines_. Philosophia omnium mater artium, donum et
inventum deorum; laudandarum omnium artium parens et procreatrix; ars
vitæ, mater omnium bene factorum ac dictorum; medicina animi, cultura
animi, quæ vitia extrahit radicitus; officii et bene vivendi disciplina;
commentatio mortis, miseriarum portus, quo bono nullum optabilius, neque
præstantius datum est hominibus deorum munere et concessu. USUS: Triplex
philosophia Platonis: Moralis, Physica, Dialectica. Studium sapientiæ,
quæ philosophia dicitur.
PHĬLŎSŎPHĬCUS, a, um, _Philosophique_.
PHĬLŎSŎPHOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Philosopher_, _s’occuper de
philosophie_. SYN. Philosophiam colo. ADV. Ad extremum, omnino. USUS:
Admirabili quodam ad philosophandum studio concitatus. Quum minime
videbamur, tum maxime philosophabamur.
PHĬLŎSŎPHUS, i, m. _Philosophe_. SYN. Naturæ interpres, philosophiæ
sectator, sapientiæ studium professus. EPITH. Elegantissimus omnium et
eruditissimus, gravissimus, non ignobilis, imperiosus, magnus, mollis
et languidus, enervatus, nobilissimus et clarissimus, prudentissimus,
optimus, politissimus et acutissimus omnium, præstantissimus, severus,
gravis, summus. Philosophi absoluti et perfecti, antiqui auctores rerum,
non fabularum; non contentissimi, sed clari et acuti; minime contemnendi,
discrepantes, vulgo imperiti et similes imperitorum, non inepti, minime
mali, innumerabiles, satis acuti, minuti, nobilissimi longe atque
principes, perfecti, plebeii, præstantissimi, superstitiosi et pene
fanatici, veteres, voluptuarii. USUS: Inventa philosophorum. Philosophus
is est, qui omnium rerum divinarum et humanarum causam naturamque noscit,
omnem bene vivendi rationem tenet ac persequitur, _le philosophe est
l’homme qui s’applique à la connaissance des choses divines et humaines,
qui raisonne et approfondit les secrets de la nature, qui étudie les
principes de la morale et de la vertu_.
PHYSĬCA, æ, _vel_ PHYSICE, es, f. _La physique_, _les sciences
naturelles_. SYN. Explicatio naturæ; investigatio naturæ.
PHYSĬCA, ōrum, n. pl. _La physique_, _les sciences physiques_. SYN. Res
naturales.
PHYSĬCĒ, _En physicien_, _à la manière des physiciens_. SYN. Acute,
physicorum more.
PHYSĬCUS, i, m. _Physicien_, _naturaliste_. SYN. Speculator venatorque
naturæ, qui se ad investigationem naturæ totum contulit. EPITH. Politior,
obscurus.
PHYSĬOGNŌMON, i, m. _Celui qui juge du caractère de qqn d’après sa
physionomie_. USUS: Physiognomon profitetur se hominum mores naturasque
ex corpore, oculis, fronte, vultu pernoscere.
PHYSĬŎLŎGĬA, æ, f. _Les sciences naturelles_, _la physique_. SYN. Naturæ
ratio. EPITH. Tota.
PĬĀCŬLĀRIS, e, gen. com. _Expiatoire_. SYN. Quod ad expiandum peccatum
pertinet. USUS: Sacrificia piacularia. Egone ob tuam stultitiam
piacularis fiam?
PĬĀCŬLUM, i, n. _Sacrifice expiatoire_, _expiation_. USUS: Porco piaculum
pati. Piaculum committere. Aliquem alienæ iræ piacula dedere, _sacrifier
qqn à la colère d’autrui_.
PICTOR, ōris, m. _Peintre_. EPITH. Summus, malus. USUS: Protogenes
perfectus pictor. Cf. Pingo.
PICTURA, æ, f. _Tableau_, _peinture_. SYN. Tabula. EPITH. Antiquissima,
non egregia, vetustate evanescens, nobilis, placidissima, textilis,
vetus. Picturæ egregiæ, novæ, veteres. USUS: In picturis alios horrida,
inculta, abdita, opaca; alios nitida, læta, collustrata delectant.
PĬĒ, _Pieusement_, _religieusement_, _saintement_. SYN. Religiose,
sancte. )( Scelerate. USUS: Memoriam mei pie inviolateque servato.
PĬĔTAS, ātis, f. _Accomplissement des devoirs envers les dieux, les père
et mère_; _piété_, _affection_, _religion_. EPITH. Clara et in omnibus
grata; commemorabilis, divina, eximia, immunis, incredibilis, insignis,
jucunda, magna, mira, nimia, par, præsens, singularis, summa, tacita.
USUS: Pietas est justitia erga DEUM et parentes, _la piété, c’est la
justice envers DIEU et les parents_. Pietas est, per quam sanguine
conjunctis officium et diligens tribuitur cultus. Pietas, sanctitas,
religio. Vir summa pietate. Pietatem præstare alteri. Pietate pectora
omnium imbuit. Vultu sæpe læditur pietas, _souvent un regard suffit pour
blesser la piété filiale_. Pietas fundamentum omnium virtutum, DEUM
placatum efficit. Gravissimum pietatis nomen.
PĬGER, ra, rum, _Paresseux_, _inactif_, _indolent_. SYN. Segnis ad
aliquid agendum. PHRAS. Pigerrimus est, _il est très paresseux_. Nihil
illo homine pigrius, nihil remissius; inertissimæ segnitiæ homo. Somni
plenus, cessator, natura socors et negligens; ventri deditus et somno;
bonum otium socordia atque desidia conterit; mollitia diffluit ac
inertia; otio hebescit et languet; cessator ignavissimus et qui metu
laboris obtorpescat; languori deditus et desidæ; in socordiam effusus;
is est, in cujus vultu pigritia desperatioque meliorum emineat, atque
adeo anima ipsa esse oneri videatur; deses est ac ignavus, et qui operi
ac negotio indormire facile soleat; desidem otio dimittit animum;
ignaviæ se dedit; languori se totum dat, dedit; fugiens laboris, in otio
consenescit; otio ac ignavia marcescit; pigritia tabescit. Cf. Otium.
USUS: Ad litteras scribendas pigerrimus.
PĬGET, gŭit, ere, imp. _Être fâché_, _éprouver du regret_. SYN. Tædet,
pœnitet. USUS: Me non solum piget stultitiæ tuæ, sed etiam pudet, _votre
sottise me fait peine et honte tout à la fois_. Inductus ad pigendum,
_excité au regret_. Cf. Tædet, Pœnitet.
PIGMENTĀRĬUS, ĭi, m. _Marchand de couleurs, de fard_; _parfumeur_.
PIGMENTUM, i, n. _Fard_, _couleur_. SYN. Fucus, color, ornatus. USUS:
Sententiæ sine fuco et pigmento puerili, _pensées sans fard et sans vains
ornements_. Pigmentum aspergere. Cf. Fucus.
PIGNĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui se fait donner des gages_.
PIGNĔROR, aris, atus sum, ari, d. a. _S’approprier qqche_, _en faire sa
propriété_. SYN. Pignus aufero, fiduciam accipio. USUS: Mars fortissimum
quemque ex acie pignerari solet, _Mars prend ou choisit les plus braves
comme gage, comme prix de ses faveurs_.
PIGNUS, ŏris, n. _Gage_, _nantissement_; _caution_. SYN. Fiducia,
hypotheca; obses. EPITH. Magna et multa. PHRAS. 1. Librum pro pignore do,
_je donne ce livre en gage_. Pignus do librum hunc; pro pignore trado;
pignore do, pono, oppono, oppignero. 2. Pignus accipio, _je reçois le
gage_. Pignus capio librum; pignus aufero, accipio; fiduciam capio; vadem
prædemque habeo virtutem rerum quas gessistis; pigneror librum, etc.
USUS: Pignora cædere. Pignoribus cogere. Multis magnisque pignoribus me
sibi obligatum tenet.
PĬGRĬTĬA, æ, f. _Répugnance_, _lenteur_, _paresse_. SYN. Ignavia,
inertia, negligentia. USUS: Pigritia metus est consequentis laboris, _la
paresse est la crainte d’un travail qui nous attend_. Pigritiæ se dedere.
Pigritia tabescere. Cf. Ignavia, Otium, Piger, Negligentia.
PĬGROR, aris, atus sum, ari, d. _Hésiter_, _tarder_, _être paresseux_.
SYN. Gravo. USUS: Scribere ne pigreris, _ne négligez pas de m’écrire_.
PĬLA, æ, f. _Paume_, _balle à jouer_. USUS: Pila, tali, tesseræ. Pila
ludere; pilam retorquere.
PĪLENTUM, i, n. * _Char suspendu_, _carrosse pour les dames romaines_.
Vehiculi genus.
PĪLĔUS, i, m. * _Bonnet de laine que l’on donnait aux esclaves en les
affranchissant_. SYN. Tegmen capitis. USUS: Servi ad pileum, _seu_
libertatem vocati.
PĬLŌSUS, a, um, _Couvert de poils_, _velu_.
PĬLUM, i, n. _Javelot_. Genus teli. USUS: Sparorum pilorumque multitudo.
PĬLUS, i, m. _Poil_. USUS: Vallo pilorum munitæ palpebræ.
PINGO, is, nxi, ctum, ere, a., _Peindre_, _broder_. SYN. Pictura exprimo.
ADV. Bene, egregie, varie locum, præclare, pulcherrime. PHRAS. 1. Apelles
Veneris caput elegantissime pinxit, _Apelles peignit une tête magnifique
de Vénus_. Singulari expressit atque exornavit artificio, politissima
arte perfecit; coloribus illustravit, effinxit, adumbravit. 2. Pingendi
artifex erat egregius, _c’était un peintre distingué_. Pictor erat
egregius; pingendi arte præstantissimus; penicillo nihil non imitabatur
felicissime; naturam ipsam non modo adæquare, sed etiam superare pingendi
artificio videbatur. In adumbranda cujuscumque rei specie et forma nemini
secundus erat. 3. Hominem ad vivum depinxit, _il le peignit au vif_. Veri
ac spirantis vultus speciem effinxit, expressit; ex vero vultum hominis
reddidit; imaginem dedit ad nativi oris formam mirifice expressam;
effigiem ad germanam.
PINGUIS, e, gen. com. _Gras_, _épais_. SYN. Opimus, crassus; rudis.
PHRAS. Pinguis est, _il est gras_. Habitus corporis illi opimus est; is
est, cui sagina feliciter cesserit; vasta homini corporis obesi moles,
parque abdomini inexpleto. USUS: Thebis crassum cœlum, itaque Thebani
pingues et valentes, _à Thèbes l’air est épais, aussi les Thébains
sont-ils gras et forts_. Pingui Minerva aliquid facere, _faire qqche
d’une manière simple, grossière, sans art_. (PROV.)
PINNA, æ, f. _Plume_; _créneau_. SYN. Penna. EPITH. Patula.
PINNĀTUS, a, um, _Qui a des plumes_, _emplumé_, _ailé_. SYN. Pennatus,
penniger.
PINSO, is, si _vel_ sŭi, pistum, pinsum et pinsĭtum, ere, a. * _Broyer_,
_piler_.
PĬO, as, avi, atum, are, a. _Adoucir_, _rendre propice par des sacrifices
expiatoires_. SYN. Expio. USUS: Ostenta piare. Cf. Expio.
PĪRĀTA, æ, m. _Pirate_, _corsaire_. SYN. Prædo; latrociniis maritimis
infamis; qui piraticam facit, prædas maritimas agit, maritimis
excursionibus littora populatur, piraticam exercet; gens navigiorum
spoliis quæstuosa, piratæ. EPITH. Barbarus, consceleratus, nefarius,
nobilissimus. USUS: Pirata non est ex perduellium numero definitus, sed
communis hostis omnium.
PĪRĀTĬCA, æ, f. * _Piraterie_. USUS: Necessitate coactus piraticam fecit.
PĪRĀTĬCUS, a, um, _De pirate_, _de corsaire_.
PISCĀTOR, ōris, m. _Pêcheur_. USUS: Piscatores ad se convocat.
PISCĀTŌRĬUS, a, um, _De pêche_, _de pêcheur_. USUS: Navis piscatoria.
PISCĀTŬS, ūs, m. _Pêche_. USUS: Hic piscatus mihi lepide evenit.
PISCĪNA, æ, f. _Vivier_; _bassin pour se baigner_, _bain_. USUS: Piscina
publica.
PISCĪNĀRĬUS, ĭi, m. _Celui qui a des viviers_. SYN. Qui piscinis
delectatur.
PISCIS, is, m. _Poisson_. EPITH. Squammosi. USUS: Pisces hamo capiuntur.
Quot genera, quam disparia piscium, partim submersorum, partim
fluitantium, partim ad saxa nativis testis inhærentium!
PISCOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Pêcher_. SYN. Piscatu me oblecto.
PISCŬLENTUS, a, um, _Poissonneux_.
PISTOR, ōris, m. _Meunier_; _boulanger_. SYN. Qui panes conficit.
PISTRĪNUM, i, n. _Moulin_. SYN. Locus ubi frumentum tunditur mola
versatili. USUS: Aliquem in pistrinum contrudere, compingere, dare,
dedere tradere, _envoyer au moulin, en parl. des esclaves paresseux et
méchants qui devaient tourner la meule_.
PĪTŬĪTA, æ, f. _Humeur au corps_, _pituite_, _coryza_. USUS: Cum
pituita, aut bilis redundat in corpore, _quand il y a abondance d’humeur
pituitaire_.
PĪTŬĪTŌSUS, a, um, _Pituiteux_, _plein d’humeurs_. )( Exsiccatus, aridus.
USUS: In aliis locis sunt homines pituitosi et quasi redundantes, in
aliis aridi atque exsiccati.
PĬUS, a, um, _Pieux_, _religieux_. SYN. Qui pietatem colit, religiosus.
PHRAS. Non satis pius es, _vous n’êtes pas assez pieux_. Sunt qui
pietatem in te desiderent majorem; non eam pietatem, religionem, quæ
DEO debetur, præstas; minus religiose, quam conveniat, sacris operam
das; abest a te pietatis ille ardor, quem divini cultus ratio a nobis
postulat; parum pie in iis versaris, quæ ad religiosum Numinis cultum
pertinent. Cf. Probus, Religiosus, Pietas. USUS: Ne pius quidem sine
scelere esse potuit Orestes.
PIX, pĭcis, f. * _Poix_. EPITH. Liquida.
PLĀCĀBĬLĬS, e, gen. com. _Qu’on apaise facilement_. SYN. Exorabilis.
USUS: Placabilem se præbere et æquum.
PLĀCĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Clémence_, _indulgence_. SYN. Clementia, lenitas,
mansuetudo. USUS: Nihil magno viro dignius placabilitate.
PLĀCĀTĒ, _Avec calme_, _tranquillement_. SYN. Sedate, placide, patienter,
humaniter, remisse. USUS: Omnia placate et moderate feramus.
PLĀCĀTĬO, ōnis, f. _Action d’apaiser, de fléchir_. SYN. Pax,
tranquillitas. EPITH. Tanta deorum. USUS: Perturbatio animorum placatione
abluatur. Placatione deorum pestis avertenda est.
PLĀCĀTUS, a, um, _Calme_, _apaisé_, _tranquille_, _doux_. SYN. Pacatus,
tranquillus, quietus. )( Iratus, turbulentus. USUS: Homo in aliquem mitis
et placatus.
PLĂCĔO, es, cŭi _vel_ cĭtus sum, cĭtum, ere, n. _Plaire_, _être agréable
à qqn_. SYN. Non displiceo, satisfacio, arrideo; jucundum est, videtur,
probatur, cordi est. )( Displiceo. ADV. Admodum, constanter, egregie,
perpetuo, plane, prorsus, recte, valde, vehementer. PHRAS. Placuere
mihi multum quas ad me dedisti litteræ, _vos lettres m’ont été fort
agréables_. Mihi perjucundæ fuere; maximopere oblectarunt; maxime jucundæ
acciderunt mihi; vehementer mihi probabantur; mirificam ex litteris tuis
voluptatem cepi; plane mei stomachi fuere; ut perfectæ epistolæ speciem
adamavi tuas litteras; devorabam epistolam tuam, ita arrisit; tam grata
fuit, quam quæ gratissima; multum te amo, quod ita scripseris; non parum
voluptatis præbuere tuæ mihi litteræ. Cf. Gratus. USUS: Scribe quid tibi
de ea re placeat. Senatui placuit Cæsarem proficisci. Nunquam mihi minus
ac heri placui.
PLĂCET, cŭit, cĭtum est, cere, imp. _Quelqu’un est d’avis_, _trouve bon_,
_juge à propos ou convenable_; _ordonner_, _décider_. SYN. Scitum est.
USUS: Non placet Stoicis. De Provinciis ita placitum est, ut Pompeius
mitteretur, _sur la question des provinces, on décida qu’on y enverrait
Pompée_.
PLĂCĬDĒ, _Doucement_, _paisiblement_. SYN. Leniter, pacate. USUS: Placide
ac sedate dolorem ferre.
PLĂCĬDUS, a, um, _Doux_, _calme_, _paisible_, _tranquille_. SYN. Pacatus,
tranquillus. USUS: Semper in animo sapientis placidissimam esse pacem,
etc. Oratione placida, submissa, leni. Ex irato placidum et mollem
aliquem reddere. Cf. Tranquillus.
PLĀCO, as, avi, atum, are, a. _Apaiser_, _calmer_, _adoucir_. SYN. Lenio,
mitigo, placatum efficio, reconcilio, expio, procuro. )( Ulciscor. ADV.
Aliquando. PHRAS. 1. Placavi hominem facile, _j’ai apaisé facilement
cet homme_. Iram hominis mollire, animum hominis permulcere perfacile
fuit. Nullo negotio effectum est, ut ira homini defervesceret; iram
hominis facile repressi; nihil laboris erat mollire hominis animum. Cf.
Reconcilio. 2. Prima cura erat placare Deos, _le premier soin était de
fléchir les dieux_. Pacem DEUM cæsa hostia adorare; ea, quæ ad pacem DEUM
pertinent, sacris perpetratis, rite peragere; Divinum Numen sceleribus
violatum precibus placare. Cf. Lenio, Gratia. USUS: Animos concordia
placare. Odia improborum, iras judicum placare.
1. PLĀGA, æ, f. _Coup_, _blessure_. SYN. Vulnus. USUS: Plagam alicui
imponere, injicere, infligere, facere. Plagam accipere.
2. PLĂGA, æ, f. (sæpius plur.) _Filets ou toile pour la chasse_; _filet_,
_piége_, _panneau_. SYN. Rete, laquei. EPITH. Gravissimæ, majores. USUS:
1. Si ex his laqueis te explicueris, in illas plagas incides. Tendere,
texere plagas. Conjicere aliquem in suas plagas. 2. Regio, _contrée_,
_région_, _espace_. Cœli plagas scrutari, _explorer les espaces célestes_.
PLĂGĬĀRĬUS, ĭi, m. _Marchand ou voleur d’hommes_, _plagiaire_. SYN.
Qui liberum hominem, _aut etiam_ servum nesciente domino vendit, emit,
avertit.
PLĂGĬUM, ĭi, n. _Vol d’hommes_, _plagiat_.
PLĀNĒ, _Nettement_, _franchement_; _tout à fait_, _entièrement_. SYN.
Clare, aperte, perspicue; omnino, prorsus. USUS: Perfecte planeque
eruditus. Res penitus perspectæ planeque cognitæ. Cf. Omnino.
PLĂNĒTA, æ, f. _Astre errant_, _planète_. SYN. Stellæ errantes.
PLANGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Frapper_, _battre_; _se désoler_,
_s’abandonner au désespoir_. SYN. Tundo, percutio; ploro, defleo. USUS:
Littora procellæ plangunt. Cf. Lacrima.
PLANGOR, ōris, m. _Transports de douleur_, _gémissements_,
_lamentations_. SYN. Ejulatus, ploratus. USUS: Plangore et lamentatione
opplevere forum. Cf. Lamentatio.
PLĀNĬTĬES, ei, f. _Plaine_. SYN. Campus, æquor. PHRAS. Planities ampla,
_vaste plaine_. Campestris regio, in qua ne stirpes quidem operiant
solum, et liber prospectus oculorum ad ea etiam, quæ procul recessere,
permittitur; intermissa collibus planities; sub radicibus montium
spatiosa planities procumbit; laxant se montium sinus, et majus spatium
aperiunt. In æqua ubi descenditur, velut vasti maris, sic immensa
panditur planities, ut subjectos campos terminare oculis haud facile
queas. Montes inter vasta porrigitur planities. USUS: In summo est æquata
agri planities.
PLANTA, æ, f. _Plant_, _rejeton_, _bouture_. SYN. Surculus, stirps. USUS:
Malleoli, plantæ, sarmenta, vites, traduces, propagines.
PLĀNUS, a, um, _Plan_, _plat_, _égal_. SYN. Æquus, æquabilis. )(
Montosus, præceps. USUS: 1. Capua planissimo in loco explicata. Quid tam
planum quam mare? 2. Apertus, _intelligible_, _clair_, _évident_. Id
objicis, quod planum facere non possis. Oratio plana et evidens.
PLĂTĂNUS, i, f. _Platane_. Arboris genus umbriferæ et patulis ramis
diffusæ.
PLĂTĒA, æ, f. _Large rue_, _place publique_. EPITH. Ampla, frequens.
USUS: In hac platea habitat.
PLAUDO, is, si, sum, ere, a. et n. _Battre des mains_, _applaudir_;
_donner son approbation_, _être favorable à_. SYN. Approbo, assentior,
plausum alicui do _vel_ tribuo. ADV. Valde, effuse. USUS: Omnes ei effuse
plausere.
PLAUSTRUM, i, n. _Chariot_, _charrette_. SYN. Currus.
PLAUSŬS, ūs, m. _Applaudissement_, _battement des mains en signe
d’approbation_. SYN. Applausus, admurmuratio; vox, clamor, index lætitiæ;
judicium, testimonium, studium populi aut spectatorum. )( Plangor.
EPITH. Æquabilis, facetus, incredibilis, infinitus, magnus, multiplex,
perpetuus, popularis, similis. PHRAS. Cum plausu dixit, _il parla et fut
applaudi_. Magno plausu accepta est ejus oratio; dicentem consecutus
est strepitus et grata concionis admurmuratio; omnes orationem ejus
plausu prosecuti sunt. USUS: Plausum quærere, captare, _rechercher les
applaudissements_. Plausum alicui dare, tribuere, impertiri, _applaudir_.
Emoritur, refrigescit pristinus illi plausus.
PLĒBĒCŬLA, æ, f. _Le petit ou menu peuple_, _la plèbe_, _la populace_.
SYN. Plebs, vulgus.
PLĒBĒIUS, a, um, _Relatif au peuple_, _aux plébeiens_, _plébeien_. )(
Patritius. EPITH. Importunus. PHRAS. Plebeii maxime ex pestilentia
sunt mortui, _ce fut surtout chez les plébeiens que la peste fit des
ravages_. Per ignota capita evagata vis morbi est; sordidissimus quisque
opportunior cladi fuit, quam pestilentia civibus intulit. Infimum genus
hominum, turba obscuris certius a pestilentia periculum adiit. Cf.
Ignobilis. USUS: Plebeio sermone uti. De plebeia fæce sellulariorum. Cf.
Plebs, Vilis.
PLĒBĬCŎLA, æ, m. _Flatteur_, _courtisan du peuple_, _démagogue_. SYN.
Qui plebem colit, qui plebi servit. USUS: Pro truci insectatore plebis,
repente plebicola atque omnis auræ popularis captator evasit.
PLĒBISCĪTUM, i, n. _Plébiscite_. SYN. Populi scitum, tribunitia, rogatio.
USUS: Plebiscito vetare fieri aliquid. Hoc plebiscitum est? hæc lex? hæc
rogatio?
PLEBS, plēbis, f. _Le bas peuple_, _la populace_, _la plèbe_.
SYN. Plebes, vulgus, turba, infima multitudo, infima fæx populi,
misera plebecula. )( Optimates. EPITH. Aliena, infima, optima atque
modestissima, orba tribunis, suspensa et incerta, urbana et perdita,
USUS: Plebs suspensa et incerta, orba tribunis. Cf. Plebeius.
PLECTO, is, ere, a. _Punir_, _châtier_. SYN. Punio, in aliquem
animadverto, pœnas peto. USUS: In suo quisque vitio plectatur, vis
capite, avaritia mulcta, honoris cupiditas ignominia sanciatur. Culpa
plectatur sine invidia. Cf. Punio.
PLECTRUM, i, n. _Petite verge d’ivoire pour toucher les cordes de la
lyre_. SYN. Instrumentum, quo citharœdi chordas lyræ feriunt.
PLĒNĒ, _Pleinement_, _entièrement_, _richement_. SYN. Plane, perfecte,
cumulate. USUS: Homo non plene sapiens et perfecte.
PLĒNĬTŪDO, ĭnis, f. * _Plénitude_.
PLĒNUS, a, um, _Plein_, _rempli de qqche_. SYN. Refertus, confertus,
completus, repletus, oppletus, cumulatus, redundans, affluens; frequens,
frequentatus; integer, perfectus. )( Jejunus, imminutus, exilis. PHRAS.
Militum plena sunt omnia, _tout est plein de soldats_. Urbes militibus
complentur, onerantur; referta militibus omnia et inundata; nulla
regionis pars a militibus vacua; nullum in provincia oppidum, nulla in
oppidis domus militaribus præsidiis non obsessa; omni in loco præsidia
sunt posita; deposita sunt per omnia urbis loca firma militum præsidia;
imposita ubique oppidis præsidia; præsidia in urbes collocata; oppida
omnia præsidiis militaribus sunt occupata, firmata; præsidiis loca urbis
omnia tenentur. USUS: Homo vini plenus. Plenum et confertum ornamentis
dicendi genus. Ratio belli gerendi plena fidei et pietatis. Pleno ore
laudare aliquem.
PLĒRĪQUE, æque, aque, adj. _La plupart_. SYN. Major pars, plerique omnes,
_presque tous_.
PLĒRUMQUE, _Le plus souvent_, _la plupart du temps_. SYN. Magna _vel_
majori ex parte; majore parte; majorem partem; maximam _vel_ magnam
partem, persæpe, fere; multo maxima ex parte; ex parte magna, ex majori
parte. )( Nonnunquam, raro. USUS: Fortuita sunt, quæ plerumque, non
semper eveniunt. Cf. Fere.
PLŌRĀTŬS, ūs, m. _Cris_, _plainte_, _pleurs_, _larmes_. SYN. Planctus,
ejulatus. EPITH. Virginalis, turpissimus. USUS: Ploratum edere Cf. Gemo.
PLŌRO, as, avi, atum, are, 1. n. _Se plaindre_, _se lamenter_. 2. a.
_Pleurer_, _déplorer qqche_. SYN. Ploratum edo. USUS: Senatum plorare et
supplicare prohibuerunt. Cf. Gemo, Lacrimor.
PLŬIT, ēbat, it, imp. _Pleuvoir_. SYN. Imber effluit, funditur. ADV.
Sane. PHRAS. Vehementer pluit, _il pleut à verse_. Procellæ largum imbrem
excussere; imber torrentis modo effusus est maximus; denso operuit campum
nimbo fœda tempestas; nubes sollicitata procella imbrem dedit, effudit;
sollicitatis procella nubibus densus imbre in terram demittitur. Cf.
Pluvia. USUS: Sanguinem pluisse senatui renuntiatum est, _qu’il avait plu
du sang_.
PLŪMA, æ, f. _Plume_, _duvet_. EPITH. Rutila, versicolor. USUS: Pluma
_aut_ folio facilius movetur.
PLŪMĀTUS, a, um, _Emplumé_. SYN. Pinnatus.
PLUMBĔUS, a, um, _De plomb_. USUS: Homo in physicis plane plumbeus, _cet
homme est d’une ignorance complète, crasse, en sciences naturelles_.
Illum plumbeo gladio jugulavit, _avec une épée de plomb, (un sabre de
bois)_.
PLUMBUM, i, n. * _Plomb_, _métal_. Metalli genus.
PLŪMĔUS, a, um, _De plume_. SYN. Plumis refertus. USUS: Collocemus in
culcita plumea, _lit de plume_, _couette_.
PLŪRĬMUM, _Une grande quantité de_, _beaucoup de_. SYN. Multum. )(
Minimum. USUS: Plurimum ingenio tribuo longeque plurimum industriæ.
PLUS, plūris, n. _Plus_, _plus de_, _davantage_. SYN. Magis, amplius,
ultra, præter. PHRAS. 1. Nolo tibi pluribus molestus esse, _je ne veux
pas vous être plus à charge_. Non progrediar longius; non plus negotii
facessam. Non exsequar rem uberius; non excedam modum; non fatigabo te
supra quam velis. Nimio jam multo plus te detineo, alias de tota re agam
abundantius. Cf. Breviter. 2. Plus etiam faciam quam exspectes, _je ferai
encore plus que vous n’attendez_. Exspectationem tuam mea diligentia
vincet. Plus quam pro virili parte oneris ac muneris suscipiam. Paulo
etiam longius, quam officii fines postulent, progrediar. Plus quam pro
virili parte adnitar. Amplius etiam, quam officii ratio postulet a me
exspecta. Plus etiam, quam pars virilis postulat, oneris subibo; supra
vires se extendet mea industria. USUS: Plus, plusque te in dies diligo,
_je vous aime de plus en plus_. Nunquam Romæ plus triduo fui. Tantumdem
et plus etiam nunc vales gratia. Quæso ne plus sit annua provincia,
_je vous en prie, que je ne garde pas ma province plus d’un an_. Annos
sexaginta natus aut plus eo, _ou plus_. Plus hostium fuga, quam prœlium
absumpsit.
PLUSQUAM, _Plusque_. SYN. Supra quam; ultra quam; amplius.
PLŬTĔUS, i, m. * _Mantelet, toit de défense, parapet_. Machinæ bellicæ
genus.
PLŬVĬA, æ, f. _Pluie_. SYN. Imber, cœlestes aquæ. PHRAS. 1. Pluvia erat
maxima, _la pluie était torrentielle_. Repente ingentibus procellis
effusus est imber; ingenti fragore cœli procella effusa est; nimbus
cum fragore cœli decidens repente obstrepebat; imber ingens grandine
mistus omnia turbarat. Procella ingens imbrem vix sub tectis tolerabilem
effudit. Imber violentius quam alias fusus campos lubricos fecit. Tanta
vis aquæ dejecta fuerat, tanta repente cœlo missa vis aquæ, ut itinera
abrumperet. 2. Assiduæ erant pluviæ, _les pluies étaient continuelles_.
Magnos et assiduos imbres habebamus. Imbres continui, campis omnibus
inundantes, iter prope intercluserant. Aer concretus in nubes cogebatur
humoremque colligens terram augebat imbribus. Tanta erat continuatio
imbrium, ut campi nimbo obruti, cœlestibus aquis restagnarent. USUS:
Equidem etiam pluvias metuo, si prognostica nostra vera sunt: ranæ enim
ῥητορεύουσιν, _pour moi je crains les pluies, si nos pronostics ne sont
pas trompeurs, car les grenouilles pérorent à leur façon (coassent)_. Cf.
Pluit.
PLŬVĬĀLIS, e, gen. com. _De pluie_, _pluvieux_, _qui amène la pluie_.
USUS: Venti pluviales.
PLŬVĬUS, a, um, _De pluie_, _pluvieux_. USUS: Aqua pluvia arceatur.
PŌCŬLENTUS, a, um, _Potable_. SYN. Quod in potum sumi potest. USUS: Ea
pars oris, qua esculentis et poculentis iter natura patefecit.
PŌCŬLUM, i, n. _Vase à boire_, _coupe_. SYN. Scyphus. EPITH. Exhaustum,
mortiferum, aureum, frequens, immane, magnum, minutum, rorans, non pauca.
USUS: Poculorum magnitudine bibendoque cunctos Græci superant. Poscunt
majoribus poculis (_scil._ bibere), _demandent à boire dans des coupes
plus grandes_.
PŎDĂGRA, æ, f. _Goutte aux pieds_. SYN. Dolor artuum, dolores pedum.
PHRAS. Podagra laborat, _il a la goutte_. Podagræ doloribus ardet
maximis; ex pedibus laborat; articulorum dolores habet maximos; podagræ
doloribus cruciatur maximis; pedum doloribus afficitur maximis, qui nihil
omnino remittunt. USUS: Cum podagræ doloribus arderet.
PŎĒMA, ătis, n. _Poëme_, _pièce de vers_. EPITH. Electum, recens. USUS:
Poema facere, componere, condere.
PŒNA, æ, f. _Peine_, _châtiment_; _souffrance_, _incommodité_. SYN.
Supplicium, animadversio, mulcta; damnum, incommodum. )( Prœmium,
beneficium, commodum. EPITH. Acerbissima, certa edicti, communis,
crudelis, digna scelere alicujus, divina, humana, dulcior, gravis,
iniqua, injusta, insignis, justa, legitima, maxima, levior, nimis magna,
minor, nova, par, præsens, recens, sempiterna, singularis, tanta,
tardior, tristis. Pœnæ certissimæ, dispares, justæ et graves, patriæ,
præpetes, seræ sed justæ tamen ac debitæ. PHRAS. 1. DEUS graves pœnas
de perjuris sumet, _DIEU punira cruellement les parjures_. Graves de
perjuris pœnas expetet, petet, repetet; perjuris graves pœnas irrogabit;
gravibus pœnis perjuros afficiet, perjuros gravibus suppliciis addicet;
perjurium gravi supplicio vindicabit; de perjuris grave supplicium
sumet; perjuros gravi pœna mulctabit. Cf. Punio, Supplicium. 2. Perjuri
graves pœnas subibunt, _les parjures seront sévèrement châtiés_. Pœnas
dabunt, luent, ferent, sustinebunt gravissimas; pœnas DEO solvent,
pendent, dependent gravissimas; gravissimas ad pœnas et supplicia
trahentur, rapientur; pœnas dabunt, capient, suscipient gravissimas.
3. In transfugas gravis pœna constituta est, _on a édicte un grave
châtiment contre les transfuges_. Pœna statuta, comparata est; supplicium
grave constitutum, inventum, excogitatum, exquisitum est. 4. Non eris
liber a pœna, _vous n’éviterez pas la peine_. In pœna eris; in pœnis
hærebis; pœnam non effugies; e pœna non elaberis; pœna non liberaberis;
pœnam persolves integram; supplicium non condonabitur, non remittetur.
Cf. Impunitus. USUS: Pœnas persequi judicio ab aliquo. Pœna teneri.
Judiciorum pœnis obligari. Pœnas alicui expendere. Judicio et legibus
dare pœnas. Maximas pœnas pendo temeritatis meæ, _je suis cruellement
puni de ma témérité_. Repetere pœnas ab aliquo, _tirer vengeance de qqn_.
Afficere aliquem pœna, _punir, châtier qqn_.
PŒNĬTENS, entis, omn. gen. _Qui se repent_, _repentant_. USUS: Optimus
est portus pœnitenti mutatio consilii, _le meilleur port pour celui qui
se repent, c’est le changement de conduite_. Cf. Pœnitentia.
PŒNĬTENTĬA, æ, f. * _Repentir_, _regret_. SYN. Dolor ob admissa peccata.
PHRAS. 1. Pœnitentiam agit, _il fait pénitence_. Serio de admissis a se
criminibus dolet; ex flagitiorum suorum recordatione dolore afficitur
gravissimo; seria illum erratorum pœnitentia subit; pœnitens consilii
impii factione serio resipiscit; pœnitet nunc hominem impii consilii,
stultitiæ piget pudetque; semet nunc ille acriter dolenterque incusat;
magnum ex flagitiorum suorum recordatione dolorem capit, suscipit; ex
scelerum suorum memoria dolorem habet acerbissimum. 2. (Pœnitentiam facit
de peccatis suis, VULG.), _il fait pénitence de ses péchés_. Voluntaria
castigatione corporis propitiando numini dat operam; præteritæ vitæ labem
piaculo aliquo diluit; præteritæ vitæ peccata quam acerrime vindicat;
vitæ licentius actæ supplicia a semetipso exigit; voluntariis suppliciis
scelera sua expiat. Pœnas nunc a semetipso repetit vitæ liberius
actæ; dignas nunc peccatis suis pœnas suscipit; voluntariis corporis
afflictationibus susceptisque sponte cruciatibus DEO, quas debet,
pœnas dependit; corpus crebris et voluntariis afflictatum suppliciis
et nocturnis ægrum pervigilationibus pœnas nunc sustinet vitæ libere
intemperanterque actæ; durissimo vitæ genere, inedia, nuditate, frigoris
æstusque tolerantia semetipsum discruciat; omnia vitæ incommoda, famem,
sitim, æstum, frigus, vigilias laboresque admirabili patientia tolerat et
ab omni se corporis voluptate abstinet. Cf. Mortificatio. 3. (Pœnitentiam
in confessione peregi, VULG.), _j’ai accompli la pénitence que mon
confesseur m’avait imposée_. Illo, quod a Sacerdote mihi impositum est,
piaculo peccata dilui; pœnas a conscientiæ arbitro statutas persolvi;
pœnas in sacro tribunali mihi irrogatas dependi; id quod in mulctæ
irrogatione præscriptum est, exegi; preces pœnæ nomine, loco, causa
indictas, _vel_ mulctæ, piaculi nomine indictas persolvi. USUS: Sera
pœnitentia regem subiit.
PŒNĬTET, ŭit, ere, imp. _Se repentir de_, _regretter_. SYN. Tædet, piget
me, dolore afficior. ADV. Vehementer intemperantiæ, vitæ valde. USUS: Suæ
quemque fortunæ pœnitet. Sapientis est proprium, nihil, quod pœnitere
possit facere, _il appartient au sage de ne rien faire dont il puisse
avoir à se repentir_. Si liceret, ut iis, qui in itinere deerrarunt,
sic vitam deviam secutos, corrigere errorem pœnitendo, felicior esset
emendatio temeritatis, _réparer une faute par le repentir_. Non me
consilii mei pœnitet. Cf. Pœnitentia.
PŎĒSIS, is, f. _La poésie_; _poëme_, _poésie_. SYN. Poetica; poema.
EPITH. Amatoria, tanta. USUS: Claris coloribus picta vel poesis est vel
oratio.
PŎĒTA, æ, m. _Poëte_. SYN. Poeticæ peritus; auctor, conditor carminum;
fabularum conditor. EPITH. Adstrictior versu orator, bonus, non inutilis,
clarissimus, disertissimus, divinus, durissimus, egregius. Epicus,
summus, facetissimus, familiaris, gravis et ingeniosus, iners, ineptus,
liber, magnus, malus, obscurus, rudis, prudens, sapiens, suavis,
tragicus. Poetæ veterrimi, æquales, comici, frequentiores, liberiores
in re aliqua, nobiles, novi, sancti, veteres, veri. Finitimus oratori,
numeris adstrictior paulo, verborum tamen licentia liberior. Multis
generibus ornandi socius, ac pene par. USUS: Poetam aiunt neminem
bonum esse posse, sine inflammatione animorum et sine quodam afflatu
velut furoris, _nul ne saurait être bon poëte sans enthousiasme et sans
une sorte de fureur divine_. Poeta virtutes oratoris persequitur, cum
sit numeris adstrictior, verborum autem licentia uberior. Poeta natura
ipsa valet et mentis viribus excitatur et quasi divino quodam spiritu
afflatur; quare sancti appellantur Ennio, quasi deorum aliquo dono et
munere commendati nobis esse videantur. Plurimarum fabularum poetria,
_femme poëte_.
PŎĒTĬCA, æ, f. _La poésie_, _l’art poétique_. SYN. Ars et ratio
faciendorum carminum. USUS: O præclaram emendatricem vitæ Poeticam!
PŎĒTĬCĒ, _A la manière des poëtes_, _comme les poëtes_. SYN. Poetarum
more _vel_ modo.
PŎĒTĬCUS, a, um, _Poétique_, _de poésie_. USUS: Numerus, verbum poeticum.
POL! _Par Pollux! en vérité!_ Vox jurandi.
PŎLĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, a. _Polir_, _perfectionner_. USUS:
Polire, expolire orationem. Absolvere et perpolire aliquid imperfectum.
Polire, lævigare gemmas, _polir des pierres précieuses_.
PŎLĪTĒ, _D’une manière polie_, _délicate_; _avec art_, _perfection_. SYN.
Ornate, eleganter, splendide.
PŎLĪTĬA, æ, f. _Organisation politique_, _gouvernement_. Institutum
civile. USUS: In Platonis politia.
PŎLĪTĬCUS, a, um, _Relatif à la politique_, _politique_. USUS:
Philosophi, libri politici, ouvrages politiques.
PŎLĪTUS, a, um, _Poli_, _cultivé_; _limé_, _châtié_, _élégant_. )(
Impolitus. USUS: Vir omni liberali doctrina politissimus. Homo ad
persuadendum concinnus, perfectus, scitus, politus e schola, _personne
douée du don de persuader, formée et perfectionnée dans l’école_.
Politus, urbanus, elegans. Cf. Elegans.
POLLĔO, es, ere, n. _Être fort puissant en qqche_, _pouvoir_. SYN.
Possum, valeo. USUS: Filius plus pollet potiorque est patre. Pollere
scientia et virtute. Eius judicium et voluntas plurimum apud eum pollet.
Cf. Valeo.
POLLEX, ĭcis, m. _Le pouce_.
POLLĬCĔOR, ēris, cĭtus sum, eri, d. a. _Promettre_. SYN. Promitto,
profiteor, defero, offero. ADV. Cumulatissime omnia, benigne, celeriter,
gratis, liberaliter, liberalissime, prolixe, studiose, ultro. PHRAS.
Polliceor tibi pro certo, _je vous promets et vous pouvez y compter_.
Hoc promitto ac spondeo, nec constantia fidesque deerit promissis. Pro
certo hoc tibi polliceor ac confirmo, me eam rem perfecturum. Promisso
hoc teneri volo, et summam promissi mei complebo. Non frustra te
spe ac promissis tenebo. Stabo promissis. Promissa faciam. Promisso
fides exsistet. Qua me obstrinxi sponsione, quo me vinculo sponsionis
obligavi, teneri me volo. Fidem tibi do, me tua causa omnia facturum.
Non te pluribus promissis ac pollicitationibus onerabo, quam quæ
solvere sit animus. Cf. Promitto. USUS: Ego tibi profiteor ac polliceor
singulare studium meum. Polliceor tibi hoc bona fide. Quæ polliceris
exspectabo ego, nec exigam, sed grata erunt, si solveris. Ultro, benigne,
liberaliter pollicetur, imo recipit. Græcia dextram tendit Italiæ eique
suum præsidium pollicetur.
POLLĬCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Offre_, _promesse_. SYN. Promissio. EPITH.
Finitæ. Cf. Promissum.
POLLĬCĬTOR, aris, atus sum, ari, d. a. * _Offrir_, _promettre_. USUS:
Sollicitando et pollicitando eorum animos lactas.
POLLINCTOR, ōris, m. * _Préparateur de cadavres_, _ensevelisseur_,
_croque-mort_. SYN. Unctor cadaverum, funerum curator.
POLLINCTŪRA, æ, f. * _Soin des funérailles_. SYN. Curatio funeris.
POLLŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Souiller_, _profaner_, _déshonorer_.
SYN. Macula afficio, inquino, contamino, maculo, fœdo, violo, perverto,
conturbo. USUS: Divina et humana jura inexpiabili scelere, omni flagitio
polluit labes illa impura.
PŎLUS, i, m. _Pôle_. SYN. Vertex.
PŌMĀRĬUM, ĭi, n. _Verger_. SYN. Hortus arboribus consitus.
POMĔRĪDĬĀNUS, a, um, _Qui a lieu après-midi_, _de l’après-midi_. SYN.
Postmeridianus. USUS: Tempus, somnus, deambulatio pomeridiana.
POMŒRĬUM, ĭi, n. _Espace vide en dedans et en dehors des murs de Rome,
marqué par des bornes en pierre, et limitant les auspices urbains_. SYN.
Locus circum mœnia vacuus. USUS: Jura pomœriorum.
POMPA, æ, f. _Procession publique où l’on portait les images des dieux,
et qui se faisait dans les fêtes solennelles_; _pompe_, _cortége_. SYN.
Spectaculum apparatusque solemnis cum ostentatione et magnificentia
quadam, qualis fieri solet in publicis supplicationibus et triumphis.
EPITH. Acerba, molesta, tota. USUS: In dicendo speciem et pompam
adhibere. Cadaver exsequiis, pompa, laudatione spoliatum. Tota petitio
illustris, splendida, pompæ plena, summam speciem ac dignitatem habuit.
PŌMUM, i, n. _Fruit de toute espèce_. EPITH. Crudum maturum et coctum.
USUS: Pomorum jucundus non gustatus solum, sed odoratus etiam et aspectus.
PONDĔRO, as, avi, atum, are, a. _Peser_; _examiner_, _juger_. SYN. Pendo,
appendo; expendo, examino, æstimo. USUS: Causæ ratione, non vocibus
ponderari debent. Quo animo fecerit, imprimis ponderandum est, _il faut
d’abord examiner dans quelle intention il a agi_. Judicio certo aliquid
ponderare. Fides ex fortuna non est ponderanda. Rem non suis ponderibus,
sed populari quadam trutina examinare, non convenit judici, cujus est
causas quaslibet suis momentis ponderare. Cf. Examino, Expendo.
PONDĔRŌSUS, a, um, _Pesant_, _lourd_. USUS: Ponderosam aliquam epistolam,
plenam omnium non modo actionum, sed etiam opinionum, _une lourde
lettre_, _c. à d._, _très-longue, pleine de détails_.
PONDO, (abl. adverb. sumptus _vel_ subst. indecl.), _Au poids_, _en
pesant_; _une livre_. SYN. Libra. USUS: Auri pondo centum, _cent livres
d’or_. Exercitus coronam auream Dictatori libram pondo decrevit, _une
couronne d’or d’une livre pesant_.
PONDUS, ĕris, n. _Poids_, _pesanteur d’un corps_. SYN. Gravitas,
momentum. EPITH. Contrarium, dignum æstimatione, inæstimabile, grande,
grave, infinitum, innumerabile, magnum auri, majus argenti, permagnum
argenti, naturale, par. USUS: 1. In terram omnia feruntur suo pondere.
Suis rem ponderibus examinare. 2. Vis, auctoritas, gravitas, momentum,
_poids_, _autorité_, _influence_. Tuæ litteræ maximi sunt apud me
ponderis, _tes lettres font le plus grand effet sur moi_. Verborum
pondera, _autorité des mots_. Singula verba, singula pondera.
PŌNE, _Après_, _derrière_. SYN. Post. USUS: Ante, pone, ad dextram, ad
lævam, sursum, deorsum.
PŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Poser_, _proposer_. SYN. Propono.
USUS: 1. Rem in medio conspectu ponere. Ponere alicui quæstionem. 2.
Depono, _poser_, _déposer_, _quitter_. Tunicam, arma, bellum, inimicitias
ponere. 3. Adhibeo, adjicio, _mettre_, _placer_. In aliqua re multum
operæ, curæ; totum animum, curam, diligentiam ponere. 4. Consumo,
_employer à_, _appliquer à_. Diem, multum temporis in aliquo negotio
ponere. Ponere longam orationem in re aliqua. 5. Figo, statuo, repono,
censeo, reputo, colloco, judico, puto, _mettre au rang_, _au nombre
de_, _regarder comme_; _déposer_, _quitter_. Ponere mortem in malis;
aliquid in laude, vitio ponere; in beneficii loco, in minimis, in lucro
ponere. Multum in alicujus fide ac prudentia ponere. Beatam vitam multi
in voluptate ponunt. In una celeritate posita salus est. Salutem patriæ
in hoc vestigio temporis positam esse arbitror. Ponere beneficium apud
ingratum. Se extra culpam ponere, _montrer qu’on n’est pas coupable_.
6. Rem in medio ponere; ponere ante oculos, _mettre sous les yeux_.
Ponere in loco testimonii aliquid; loco sceleris aliquid ponere. In te
positum est, _il dépend de vous_. Ponamus, satis in eo fuisse orationis
et ingenii, _supposons que, etc._ Finge, rem ita habere; fac, ita esse;
puta, statim interrogari te.
PONS, pontis, m. _Pont_. EPITH. Angustus, aureus. PHRAS. 1. (Ex insula
pontem ad urbem fecit, VULG.), _il fit un pont pour relier l’île et
la ville_. Insulam ponte facto conjunxit urbi; pons lapideus flumini
impositus jungit urbem. Urbs angusto ponte adjungitur et continetur. 2.
Pontem facere, _faire, établir un pont_. Fluvium ponte jungere; ripas
committere; pontem sternere; pontem inducere; pontem consternere; flumen
ponte consternere; pontem in flumine facere; fluvio pontem imponere;
fluminis _aut_ fossæ transitum ponte conjungere. 3. Pontem rescindere,
_couper, rompre un pont_. Pontem a tergo interscindere, rescindere,
dissolvere, rumpere, interrumpere, disturbare intercidere. USUS: Pontem
facere, efficere. Pontem reficere, instaurare. Pontem demittere,
dejicere, _démolir, renverser un pont_.
PONTĬFEX, ĭcis, m. _Grand-prêtre_, _pontife_. SYN. Antistes Sacrorum,
Religionis; qui sacris præest et publicis sacerdotiis. EPITH. Magnus,
maximus, peritissimus; veteres, minores. PHRAS. 1. Pontifex Romanus, _le
souverain Pontife_. Summus DEI in terris Vicarius; Christianæ religionis
summus Antistes _vel_ Interpres; Christianæ reipublicæ Moderator et
Rector; supremus Christianæ rei Arbiter; summus Ecclesiæ Pastor;
Christianæ reipublicæ Caput ac Princeps. 2. Pontificem creare, _élire
un pape_. Summum alicui Pontificatum deferre; summum augustissimumque
sacerdotium alicui conferre; ad summi Pontificatus fastigium aliquem
evehere; vicariam Christi in terris potestatem alicui permittere;
Reipublicæ Christianæ gubernacula alicui conferre; ad Pontificii imperii
principatum aliquem evocare, aliquem eligere, qui DEI vice in terris
fungatur. 3. Pontifex nunc est Leo XIII, _Léon XIII est maintenant
Pape_. Christianæ reipublicæ clavum tenet; gubernacula moderatur;
vicariam Christi in terris potestatem obtinet; Christianæ reipublicæ
præest, præsidet; Christianæ reipublicæ principatum tenet; Christi vices
personamque in terris gerit, sustinet; pontificatum gerit Leo XIII. USUS:
Metellus pontifex diu ei sacerdotio præfuit. Pontificis partes, munia
gerere, agere, sustinere.
PONTĬFĬCĀLIS, e, gen. com. _De pontife_, _pontifical_. USUS: Auctoritas,
jus Pontificale.
PONTĬFĬCĀTŬS, ūs, m. _Dignité_, _fonctions de pontife_, _pontificat_.
PHRAS. Summi Pontificis dignitas; supremi pontificatus honores;
Pontificia potestas nullis terrarum finibus circumscripta; sacerdotalis.
Imperii Majestas; Ecclesiæ universæ, Christianæ reipublicæ Principatus.
Vicaria Christi in terris potestas; summum augustissimumque sacerdotium.
USUS: Statæ cerimoniæ Pontificatu continentur.
PONTĬFĬCĬUS, a, um, _Du pontife_, _pontifical_. SYN. Pontificalis. USUS:
Jus Pontificium.
PONTUS, i, m. _La mer_. USUS: Pontus Euxinus, _la mer Noire_, _le
Pont-Euxin_.
PŎPĪNA, æ, f. _Restaurant_, _auberge_, _cabaret_. SYN. Ganea, culina.
EPITH. Teterrima, tenebricosa. USUS: In lustris, popinis, alea, vino,
tempus ætatis omne consumere.
PŎPLES, ĭtis, m. _Jarret_. SYN. Pars genu posterior.
PŎPŪLĀBUNDUS, a, um, * _Ravageur_, _dévastateur_. USUS: Populabundi magis
in fines excurrerunt, quam justi belli more.
PŎPŬLĀRIS, e, gen. com. _Qui concerne le peuple_, _propre au peuple_.
SYN. Vulgaris ADV. Maxime, vere, fallaciter, ficte, sapienter,
vehementer. USUS: 1. Verba popularia; ad popularem modum sensumque
accommodata, _expressions populaires_. 2. Populi studiosus, _démagogue_,
_démocrate_. A gravitate Patrum desciscere et popularem fieri. Qui ea
faciunt dicuntque, quæ multitudini jucunda, populares dicuntur. Causa
plausibilis et popularis. Rumusculos populares aucupari. Auræ popularis
captator evasit. 3. (Civis conterraneus, VULG.), _compatriote_. Socrates
non popularis alicujus loci, sed civis mundi. Solon popularis meus.
PŎPŬLĀRĬTER, _D’une manière vulgaire_, _commune_. USUS: Populariter
vivere, loqui.
PŌPŬLĀTĬO, ōnis, f. * _Ravage_, _dévastation_. USUS: Illa gens
populationibus incursionibusque melior est, quam justa pugna. Late
populationem facere. Hostem populatione prohibere.
PŌPŬLOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Ravager_, _dévaster un pays_.
SYN. Vasto, vastitatem infero. PHRAS. Hostis late populatus est omnia,
_l’ennemi a ravagé au loin les environs de la ville_. Incursiones fecit
in agrum Romanum; prædas egit; agrum depopulationibus et incendiis
deformavit; populatione fines eos peragravit; cum agris vicisque urendo
populandoque bella gessit, cum ferro ignique excursiones fecit in
agrum Romanum; agrum excursionibus depopulatus est; omnis ira belli ad
populationem agri vertit; fœdati agri, terror injectus oppidis; per
expeditiones parvas nocturnis incursionibus vastitatem agris intulit;
prædas ex villis vicisque egit ingentes, nulla incolumi relicta re,
cui ferro aut igni noceri posset; vicos expugnavit, inflammavit tecta,
hominum pecudumque prædas egit; vicos per devastationem deussit;
incursavit in fines Romanos; populationem fecit; vastati agri ustique,
nec solum modo vastum Romanis relictum, sed vicis quoque illatus ignis
est; populabundus in agrum Romæ incidit cumque ferret passim omnia
atque ageret, cædes ac incendia faceret, nihil intactum bello reliquit;
infesto exercitu populabundus ivit, multiplicemque prædam cepit; agrum
populabundus iniit, neque latius unquam actæ prædæ sunt. Cf. Vasto. USUS:
Noctu agros populabatur.
PŎPŬLUS, i, m. _Peuple_. SYN. Multitudo, civium multitudo, plebs, vulgus,
plebecula urbana. EPITH. Absens, amicissimus, appetens omnium bonorum,
desipiens, diversus, exorabilis, fidelis et illustris, fœderatus, fortis,
frequens, gratus, ingratus, invictus, invitus, languens, effrenatus,
liber, levissimus, orbus, peculiaris, sollicitus, terribilior; virtute,
justitia carior, vacuus metuum, vanus, urbanus, universus, omnium gentium
dominus atque rector. Populi procerissimi, boni firmique, externi,
florentes atque integri, immensi, immunes, imperiosi, parati, opulenti,
potentes, privati, non solum conscii libidinis, sed etiam injusti. USUS:
Populus Romanus victor omnium gentium. Populus ex incertissimo sumit
animos.
PORCUS, i, m. _Porc domestique_. SYN. Sus. EPITH. Femina. USUS: Villa
abundat porco, hædo, agno. Porco anima pro sale data est, ne putresceret.
PORRECTĬO, ōnis, f. _Extension_, _allongement_. EPITH. Facilis. USUS:
Brachiorum, digitorum porrectio _vel_ contractio.
1. PORRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Étendre_, _allonger_. SYN.
Tendo, intendo, extendo, admoveo. )( Contraho. ADV. Aliquando. USUS:
Porrigere suam fidem, dextram supplici jacenti, afflicto. Manus in mensam
porrigere. Urbs in longum porrecta.
2. PORRĪGO, ĭnis, f. * _Teigne_, _maladie de la peau_. Genus morbi inter
pilos. USUS: Impexa porrigine fœdum caput.
PORRO, _Donc_, _maintenant_. SYN. Sed, igitur. USUS: 1. Vide porro
cætera. 2. Sane, _et qui plus est_, _et bien plus_. Restant plura, sed
exigua porro et minima, _restent plusieurs choses, mais peu importantes
et même très peu importantes_.
PORTA, æ, f. _Porte_. SYN. Janua. EPITH. Triumphalis. PHRAS. Portas
perfringere, _briser les portes_. Moliri obices portarum; portarum
claustra effringere; seras claustraque refringere; portas exscindere;
portis vim afferre. USUS: Bibulus pedem porta non extulit. Porta
cataracta dejecta clausa erat; eam partim vectibus levant, partim funibus
subducunt in tantum altitudinis, ut recti subire possent, _la porte était
fermée par une herse_.
PORTENDO, is, di, tum, ere, a. _Prédire_, _prophétiser_, _pronostiquer_.
SYN. Prænuntio, prædico, præmonstro. USUS: Significationes rerum
futurarum, quæ tum vigilantibus, tum dormientibus portenduntur. Magnorum
periculorum metus ex ostentis portenditur. Quod ostendunt, monstrant,
prædicunt, ostenta, portenta, monstra, prodigia dicuntur. Cf. Omen.
PORTENTŌSUS, a, um, _Prodigieux_, _merveilleux_. SYN. Monstrosus,
prodigiosus.
PORTENTUM, i, n. _Monstruosité_, _miracle_, _prodige_. SYN. Monstrum,
prodigium. EPITH. Certissimum, maximum, fatale. USUS: Clodius fatale
portentum reipublicæ. Cf. Prodigium.
PORTĬCŬS, ūs, f. _Galerie_, _colonnade_, _portique_. SYN. Ambulatio,
xystus. EPITH. Excelsa, inferior, minus onerosa et multo quidem facilior.
USUS: Pavimentata porticus, in qua inambulavimus. Porticu ædes cingere.
PORTĬO, ōnis, f. _Division_, _partie_, _portion_. SYN. Pars. USUS:
Omnes Asiæ civitates pro portione in provincias descripsit. Frumentum
Mamertinis pro portione imperatum.
PORTĬTOR, ōris, m. _Péager_, _receveur du péage_. SYN. Publicanus,
exhibendis portoriis præfectus. USUS: Portitorum quæstus in omnium odium
incurrit.
PORTO, as, avi, atum, are, a. _Porter_, _transporter_. SYN. Fero,
comporto, defero, deporto, conveho. ADV. Undique furta. USUS: Ad Antonium
frumentum omne portatur, _on porte tout le blé chez Antoine_. Omnia mea
mecum porto.
PORTŌRĬUM, ĭi, n. _Droit d’entrée ou de sortie pour les merchandises_,
_droit de douane_. SYN. Vectigal, quod in portu exigitur pro mercibus,
etc. EPITH. Certum. USUS: Portorium imponere; portorii nomine aliquid
exigere; portorium dare; portorium locare alteri _vel_ conducere. Omnia
Italiæ portoria sublata sunt. Cf. Vectigal.
PORTŬŌSUS, a, um, _Qui a beaucoup de ports_. USUS: Mare minime portuosum.
PORTŬS, ūs, m. _Port_; _refuge_, _asile_, _abri_. SYN. Locus in littore
tutus appellendis navibus, portus claustra. EPITH. Celeberrimus,
plenissimus navium, optimus, propior, tranquillus et tutus, clausus,
ultimus. Manufacti, munitissimi. PHRAS. Portum contingere propter ventum
non potuimus, _le vent nous empêcha de pénétrer dans le port_. Portum
restante vento tenere non potuimus; rejecti sumus a portu restante
vento; portum ventus eripuit; submovit nos a portu ventus; ne portum
obtinere, ingredi, subire liceret, ventus effecit; portum restante
vento inire, assequi non licuit; venti vis adversi portu nos arcuit,
prohibuit, amovit, exclusit; portum subire conantes vis adversa venti
repulit, rejecit. USUS: Ex portu prodire, progredi, _quitter le port,
sortir du port, mettre à la voile_. In portum invehi, deferri, venire, se
recipere; portum capere, portum tenere, _arriver à bon port_. Naves in
portum cogere, conjicere, compellere, _rassembler les vaisseaux dans le
port_. In portu esse, in portu navigare, in tuto esse, extra periculum
esse, _être dans le port, en sûreté_. Fugæ portus erat in tuis castris,
et subsidium salutis. Portus ac perfugium supplicii, _c’est un refuge et
un port, un abri contre le supplice_.
POSCO, is, pŏposci, poscĭtum, ere, a. _Demander, solliciter qqche._ SYN.
Peto, flagito, requiro. USUS: Non desinit a me litteras poscere. Cf. Peto.
PŎSĬTĬO, ōnis, f. _Position d’un corps_, _situation d’un lieu_. USUS:
Urbis positio pulcherrima.
POSSESSĬO, ōnis, f. _Action de posséder_, _possession_, _jouissance_,
_propriété_. SYN. Jus possidendi; bona, prædia, fundi. EPITH. Caduca,
vacua, certa, stabilis, flagitiosa, incerta, infinita, libera et
immanis, major, perpetua, privata, propria, pulcherrima, tota, vetus.
Possessiones alienæ, diuturnæ, ineptæ, in casu positæ, innumerabiles,
invidiosæ, paternæ atque avitæ, reliquæ, relictæ, sacrosanctæ, variæ
et multæ, venales, proscriptæ, voluptuariæ, urbanæ, rusticæ. USUS:
Dare possessionem secundum tabulas; in possessionem ex edicto mittere,
_envoyer qqn en possession_. In possessionem alienam irruere; in
possessionem quasi vacuam et caducam involare; pedem in possessionem
ponere; possessionem occupare, _être en possession de biens_, _les
posséder_. Possessionem habere, tenere; in possessione aliquid retinere;
in possessione esse, consistere, manere, _rester en possession_, _jouir
de ses biens_. Possessione aliquem pellere, depellere, deturbare,
exturbare, movere, dimovere, dejicere, _chasser qqn de ses propriétés_.
Possessione cedere, decedere, _renoncer à la propriété_. Possessionem
recuperare, _recouvrer la possession de ses biens_. Possessionem
restituere, _restituer les possessions_.
POSSESSOR, ōris, m. _Possesseur_, _propriétaire_. EPITH. Acerrimus,
turpissimus. USUS: Possessores suis ædibus pelluntur. Virtutum
possessores num pauperes nominabimus?
POSSĬDĔO, es, ēdi, essum, ere, a. _Posséder qqche_, _avoir en sa
possession_. SYN. Teneo. ADV. Honestius, communiter, longe aliter,
precario, proprie, vere, imprudentissime, publice, recte. USUS: Plus
fidei quam artis in se possidet. Magnam vim et religionem possidet
paternus sanguis, _le sang paternel a une grande force et des droits
sacrés_. Forum armatis possidet, _il occupe le forum avec des bandes
armées_.
POSSUM, pŏtes, pŏtŭi, posse, n. _Pouvoir_, _être en état de_, _avoir les
moyens_, _la faculté de_. SYN. Licet, queo, valeo, polleo, potestas est,
potestatem habeo, potestate valeo, facultas est, facultatem habeo, potis
sum; facultas, potestas datur; mihi liberum est, optio est et potestas;
facultas fert. ADV. Amplius nihil, amplius quid commodissime, fortasse,
cumulatissime, facillime, melius, multum auctoritate, multum ingenio,
nusquam, omnino, nihil, parum usu, perridicule, plane, plane non, nullo
modo, plurimum apud aliquem, plurimum in dicendo, multum mari, opibus,
pecunia, viribus, pulchre, non curate, recte, quam maxime, quoquo modo,
supra nihil, tuto non. PHRAS. 1. Si possem, libenter onus hoc subirem,
_si je le pouvais, je me chargerais volontiers de ce fardeau_. Si tantam
rem efficiendi facultatem haberem; si res mihi integra foret et libera;
si liceret; si copia esset et facultas; si facultatem res tempusque
concederet; si soluta mihi essent omnia; si in manu esset; si meorum
esset nervorum, si ferendo essem, libenter hoc onus subirem. 2. Hoc
tibi possum promittere, _je puis vous le promettre_. Tantum polliceri
habeo; affirmare istud pro certo habeo, mihi nec animum, nec industriam
defuturam; istud, quin promittam, nihil prohibet. 3. Non potui me ultra
defendere, _je n’ai pu me défendre plus longtemps_. Non reperiebam,
quemadmodum me defenderem; nihil erat, quo me tuerer; jam me omnis
defensio defecerat; erepta mihi jam erat et adempta omnis potestas me
tuendi; nequidquam mihi porro consulere, rerum mearum jam plane eram
impotens; nec fugæ, nec pugnæ satis jam potens eram deprehensus in
medio; eo processeram, ut receptum ad tutiora consilia non haberem;
ad ulteriorem defensionem, loci et virium infirmitas me impediebat;
copia jam non erat, nec facultas ultra hosti obsistendi; non jam erat
defendendi mei locus; præcisa mihi erat omnis porro defensio; effugere
jam hostis manus non poteram. 4. Ego prodesse tuæ causæ non multum
possum, _je ne puis vous être fort utile_. Minimum tibi in me momentum
est ad causæ tuæ patrocinium; parum in me præsidii est ad causam tuam
defendendam. 5. Loqui præ lacrimis non potuit, _ses larmes l’empêchèrent
de parler_. Dicenti lacrimæ simul spiritum, simul vocem interclusere; nec
jam natura ferebat, ut cœptum sermonem pertexeret lacrimis impeditus.
6. (Defendam te, quantum possum _vel_ pro posse te defendam, VULG.),
_je vous défendrai par tous les moyens en mon pouvoir_. Defendam te pro
virili parte, quoad feret facultas; quoad ejus fieri poterit, quoad ejus
facere potero, si quo pacto potero, strenue tuas partes agam. USUS: Ego
usu parum, nec ingenio satis possum. Quod fieri poterit, non negligam.
Quantum valeo quantumque possum. Non possum, quin exclamem, _je ne puis
m’empêcher de_..... Cf. Valeo, Potestas.
POST, _Derrière_, _après_, _ensuite_. SYN. Postea, posthac, post id
tempus, sub, secundum. )( Ante, a fronte, initio, primo. PHRAS. Paucis
post illud prœlium annis, _peu d’années après cette bataille_. Paucis
annis, quam pugnatum erat; secundum atrocissimum illud prœlium; paucis
interjectis annis; paucis ab illo prœlio annis. USUS: Aliquot post
menses. Consul post urbem conditam felicissimus. Paucis post diebus.
Paucos post annos.
POSTĔA, _Après cela_, _ensuite_. SYN. Post, posthac, posterius, præterea,
deinceps, tum, inde, secundum ea, reliquo tempore. USUS: Cedo, quid
postea? _Eh bien! après? et puis après?_
POSTĔĀQUAM, _Après que_. USUS: Posteaquam ego veni. Postea vero quam ego
veni.
POSTĔRI, ōrum, m. pl. _La postérité_, _les descendants_. SYN. Posteritas,
qui inferioris sunt ætatis. USUS: Horum posteri degenerarunt. Ut esset ad
posteros miraculi ejus monimentum. Maxima pars ejus gloriæ in posterorum
memoriam promineat.
POSTĔRĬOR, ōris, gen. com. _Qui vient après_, _le second_. )( Superior.
USUS: 1. Posteriores cogitationes, ut aiunt, sapientiores esse solent,
_les secondes pensées sont, dit-on, les meilleures_. Posterius ista
videamus. 2. Minus carus, _inférieur_, _qui ne vient qu’en seconde ligne
dans les affections_, _moins bon_. Suam salutem utilitati reipublicæ
posteriorem ducere, _préférer à sa vie l’utilité de la république_. Omnia
libertate posteriora ducere.
POSTĔRĬTAS, ātis, f. _Le temps futur_, _l’avenir_, _la postérité_. SYN.
Posteri. EPITH. Immemor, infinita. PHRAS. 1. Gloria tua ad posteritatem
perveniet, _votre gloire passera à la postérité_. Ad seros nepotes usque
propagabitur; ad eos, qui ex te nascentur, orientur; ad tuos successores;
ad eos, qui abs te originem, genus ducent; qui abs te descendent,
dimanabit; posteritas tuæ gloriæ particeps erit. 2. Posteritas omnis
de te loquetur, _tous les siècles à venir parleront de vous_. Nulla de
te posteritas conticescet; gloriam tuam posteritas alet; commemoratio
nominis tui non cum vitæ tempore dimittetur, sed cum omni posteritate
adæquabitur. Eris in memoria sæculorum omnium, nec posteritas quidem
infinita de tuis laudibus obmutescet. Cf. Fama, Gloria. USUS: Optimus
quisque posteritati maxime servit.
POSTĔRUS, a, um, _Qui vient après_, _suivant_, _futur_; _avenir_. SYN.
Consequens. )( Primus. USUS: Die postero. Illud vero posterum est et
consequens. Ita præsentit in posterum, ut nihil nisi sempiternum spectare
videatur. Longe in posterum prospicere, providere.
POSTHĂBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Faire passer après_, _sacrifier_ à.
SYN. Postpono, negligo, posteriorem duco. USUS: Omnibus rebus posthabitis
se philosophiæ dat totum, _négligeant toutes choses_. Privatum dolorem
post communem causam habere.
POSTHAC, _Ensuite_, _après_. SYN. Deinde, deinceps. )( Antehac, hoc
tempore. USUS: Nihil posthac mihi tecum erit.
POSTHÆC, _Ensuite_. SYN. Deinde.
POSTHŬMUS, melius POSTŬMUS, a, um, _Le dernier né_, _le plus jeune_,
_enfant né après la mort ou le testament du père_. SYN. Natus post
humatum patrem.
POSTĪCA, æ, f. * _Porte de derrière_. USUS: Postica recedere dicitur, qui
furtim abit, aliis insciis se subducens.
POSTĪCUS, a, um, * _De derrière_, _postérieur_. USUS: Est etiam hic
ostium aliud posticum nostrarum ædium, _porte de derrière_. Ego me per
posticum ad amicos conferam.
POSTIS, is, f. _Poteau_, _jambage de porte_. SYN. Januæ tabula, latus
portæ. USUS: Postem tenere in consecratione templi oportet, ibi enim
postis est, ubi templi aditus et valvæ ambulationis, _avoir la main sur
le jambage de la porte_, _en parl. de celui qui fait la dédicace d’un
temple_, _comme chez nous: poser la première pierre_.
POSTLĪMĬNĬUM, ĭi, n. _Retour au logis_, _rentrée chez soi_, _d’où: Action
de faire retour dans son droit_, _de rentrer dans son privilége_. USUS:
Postliminio redire.
POSTMŎDO et POSTMŎDUM, * _Après_, _ensuite_, _dans la suite_. USUS:
Postmodo gaudebis te iræ moderatum fuisse.
POSTPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Placer en seconde ligne_, _mettre
au second rang_. SYN. Posthabeo, post aliquid habeo, posterius duco.
USUS: Omnia postposui, dum patri obedirem, _j’ai tout négligé pour obéir
à mon père_.
POSTQUAM, _Après que_, _quand_, _lorsque_. SYN. Ubi, simul, simul ac,
simul ut, simul atque. USUS: Postquam mihi proposui.
POSTRĒMO, _Enfin_, _finalement_. SYN. Postremum, novissime, ad ultimum.
USUS: Quæro igitur primum, deinde, etc., postremo, _je demande donc
d’abord.... ensuite.... enfin, etc._
POSTRĒMUS, a, um, _Le dernier_, _qui vient en dernière ligne_. SYN.
Ultimus, extremus, novissimus, qui agmen claudit _vel_ cogit. )( Primus.
USUS: 1. Alia prima ponet, alia postrema. 2. Pessimus, _le plus vil_,
_le plus méprisable_, _le plus mauvais_. Homines postremi. Servitus est
postremum malorum omnium.
POSTRĪDĬE, _Le jour suivant_, _le lendemain_. SYN. Postero die. USUS:
Postridie ejus diei; postridie Bacchanalium.
POSTŬLĀTĬO, ōnis, f. _Demande_, _prière_. SYN. Postulatum. EPITH. Æqua et
honesta, brevis, impudens, turpis, valentior opinione. USUS: Concessit
senatus postulationi meæ. Si vobis æqua et justa postulatio videtur.
POSTŬLĀTUM, i, n. (_sæpius_ plur.) _Demande_, _prétention_. SYN.
Postulatio. EPITH. Commune, gravissimum in aliquem, intolerabile, novum,
ridiculum. USUS: Reliquum est ut remittantur postulata per litteras.
Postulata interponere, edere, ad aliquem deferre, accipere, _transmettre
à qqn les demandes, les prétentions de qqn_. Postulata Geometrarum.
POSTŬLĀTŬS, ūs, m. * _Demande en justice_, _plainte_. USUS: Matris
postulatu.
POSTŬLO, as, avi, atum, are, a. _Demander_, _prier_, _solliciter_.
SYN. Peto, posco, desidero, requiro. )( Recuso. ADV. Acrius, amplius,
arroganter, impudenter, nominatim, plane, præclare, vehementius, nimirum,
stulte. USUS: 1. Omnia a me postulas et exspectas. Ut temporis ratio, ut
tua fides postulavit. Postularunt me de fœdere. Postulare fidem publicam.
2. Accuso, _poursuivre_, _accuser_. Ego Appium eadem lege de majestate
postulavi. Cf. Peto, Desidero.
PŎTĀTĬO, ōnis, f. _Action de boire_; _débauche_, _orgie_. SYN.
Perpotatio. EPITH. Modica. USUS: Hesterna potatione oscitans.
PŎTĀTOR, ōris, m. * _Buveur_; _grand buveur_, _ivrogne_. SYN. Potor.
PHRAS. Potator est magnus, _c’est un ivrogne_. Intemperantissimis
perpotationibus deditus; diem mero frangere, obruere se vino, vino
sepeliri solitus; temulentiæ nota infamis est; vini pernicies, gurges et
helluo vini est, qui se vino intemperantius ingurgitat; patrimonium suum,
facultates suas potationibus intemperantissimis lacerat; potationibus
insanum in modum indulget; natus ad pocula exsiccanda; qui, si vino
incaluerit, poscere majoribus poculis et Græco more bibere solet;
largiore vino uti solitus; non modo invitare se plusculum, sed in multum
semper vini procedere consuevit. Cf. Bibo, Ebrius.
PŎTENS, entis, omn. gen. _Puissant_. SYN. Qui in magna potentia est, qui
magnas vires, magnas opes habet; summa potestate præditus, magnis copiis
et opibus affluens; firmus opibus, armis opibusque præpotens. USUS: Ampla
et potens civitas. Is potens ac florens per medium forum volitabat. Cf.
Magnus, Potestas, Possum.
PŎTENTĬA, æ, f. _Puissance_, _force_, _faculté_, _pouvoir_. SYN. Opes,
vis, potestas, nervi, vires. EPITH. Aliena, gratiosa, intolerabilis,
invidiosa, inutilis, levis, inops, magna, nimia; nova, perniciosa,
senatoria, singularis, summa, periculosissima. USUS: Potentia est ad sua
conservanda et alterius obtinenda idonearum rerum facultas, _la puissance
est la possession des moyens de conserver ses avantages et d’obtenir
ceux des autres_. Magnam potentiam consequi. Intolerabilis est ejus
potentia. Cf. Potestas.
PŎTESTAS, ātis, f. _Puissance_, _pouvoir_, _faculté_. SYN. Facultas,
copia, optio, ditio, imperium, magistratus, jus, jurisdictio, vis
potestatis, munus. EPITH. Incredibilis, infinita, integra, justa,
legitima, libera, magna, nimia, par, patria, pestifera, prætoria,
privata, regalis, regia, sempiterna, summa, tenuis, tota, tribunitia,
amplissima, extraordinaria. PHRAS. 1. Virtutis maxima est potestas, _la
puissance de la vertu est immense_. Omnia sunt in potestate ac ditione
virtutis. Plane rerum omnium domina virtus est. Virtus late dominatur.
Virtus una regnat ubique locorum; summum imperium habet in res omnes; vim
habet infinitam; omnes superat difficultates; durissima quæque perrumpit;
nullos formidat impetus, nullos fortunæ casus extimescit; omnia jure ac
potestate complectitur; præest cunctis rebus humanis; imperium habet
in omnia; virtuti cuncta parent, cedunt; virtuti subjecta sunt humana
omnia. Quid est, quod assequi virtus non possit? 2. Cæsar habuit summam
potestatem, _César eut une puissance souveraine_. Cæsaris infinita erat
Romæ potestas, nec ullis legibus circumscripta; Cæsar sub jus suum ac
potestatem terrarum orbem subjunxit; omnia suis armis obtinebat; orbem
terrarum in sua potestate ac ditione tenuit; fortuna summam rerum ad
Cæsarem detulit; penes Cæsarem potestas et dominatus erat rerum omnium;
omnia in unius Cæsaris potestate vertebantur; Cæsar unus omnium maxime
opibus, armis, potentia valebat. 3. Hoc in tua potestate est, _cela est
en votre pouvoir_. Per te stat, quo minus, etc.; in tua voluntate id
totum vertitur; tua in manu est; integrum tibi est; ejus rei arbitrium
penes te est. Est hoc in tua potestate situm; ejus rei penes te potestas
est; in tua potestate positum est; potestas ejus rei tota tua est.
4. Potestatem alicujus restringere, _diminuer les pouvoirs_. Habenas
adducere; in ordinem cogere; alicujus potestatem arctioribus cancellis
concludere, circumscribere, constringere. 5. Potestatem ampliare,
_augmenter les pouvoirs_. Habenas remittere, ampliorem potestatem facere,
dare, concedere, permittere, deferre. 6. Est sub potestate mea, _il est
en mon pouvoir, sous ma domination_. In mea illum potestate habeo, teneo,
contineo; in mea potestate ac ditione hominem teneo; meo imperio obnoxius
est ac subjectus. USUS: Magistratuum potestatem obsidere; redigere
aliquem in suam potestatem ac ditionem; sub alterius se potestatem
subjicere. Iram in potestate habere, _être maître de sa colère_. Judices
cum sui potestatem non facerent, _n’accordaient plus d’audience_. Se
in potestate senatus futurum dixit, _il dit qu’il serait aux ordres du
sénat_. De potestate exire, _sortir de charge_. Pro potestate aliquid
imperare. Loquendi potestatem facere. Liberum spiritum ducendi nullam
habeo potestatem. E sua potestate dimittere aliquem. Est mihi ejus rei
amplissima potestas, _cette chose est tout entière sous ma dépendance_.
Potestatem nocendi adimere; præcidere, eripere; potestate nocendi exuere,
privare, _ôter à qqn le pouvoir de nuire_. Cf. Possum.
PŌTĬO, ōnis, f. _Potion_, _breuvage_, _médecine_. SYN. Potus. EPITH.
Dulcicula, medica, prima, modica, contentissima. USUS: Medicus prima
potione mulierem sustulit.
1. PŎTĬOR, ŏris, gen. com. _Préférable_, _meilleur_. SYN. Antiquior,
carior, melior, prior. PHRAS. Cives potiores esse debent peregrinis,
_il faut préférer les citoyens aux étrangers_. Civium in urbe partes
sunt præcipuæ; cives anteferendi sunt exteris; potior habenda est ratio
civium, quam advenarum. Primum officium civibus, alterum exteris ac
peregrinis debetur. USUS: Mors mihi servitute semper erit potior. Nihil
mihi mea fama potius, _rien ne m’est plus cher que ma renommée_. Nihil
mihi potius fuit quam ut, _je n’eus rien de plus pressé, de plus à cœur
que, etc._ Cf. Præfero.
2. PŎTĬOR, īris, ītus sum, īri, d. n. _S’emparer de_, _conquérir_. SYN.
Impetro, teneo, possideo, fruor. )( Careo. ADV. Abunde rebus. USUS:
Rerum, civitatis, regni potiri. Pace potimur. Cf. Fruor, Habeo, Possideo.
PŎTISSĬMUM, _De préférence_, _principalement_, _surtout_. SYN. Maxime,
quam maxime, præcipue. USUS: Quærenti mihi, quid ad te potissimum
scriberem.
PŎTĬUS, _Plutôt_. SYN. Citius, prius, magis. USUS: Magnus homo vel potius
summus.
PŎTO, as, avi, atum _vel_ pōtum, are, n. _Boire_. SYN. Bibo, perpoto. Cf.
Bibo, Potator.
PŌTOR, ōris, m. * _Buveur_. USUS: Aquæ potores. Cf. Potator.
PŌTŬS, ūs, m. _Boisson_, _breuvage_. SYN. Potio. EPITH. Immoderatus.
USUS: Immoderato potu pastuque obstupefactus animus, _par l’excès du
boire et du manger_.
PRÆ, _A cause de_. SYN. Propter. USUS: 1. Non possum præ lacrimis
scribere. 2. Comparando, _en comparaison de_, _au prix de_, _eu égard à_.
Hominem præ se neminem putat. Præ nobis felix et beatus.
PRÆBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Fournir_, _donner_, _présenter_, _offrir_.
SYN. Impertio, do, præsto, exhibeo. ADV. Libenter se credulum, minutatim,
perexigue, publice victum, vicissim se auditorem præbere. USUS:
Lenissimum se, duriorem alicui, æquum se judicem præbere. Os suum ad
contumeliam præbere, _s’exposer aux affronts_.
PRÆBĬTOR, ōris, m. _Fournisseur_, _pourvoyeur_. USUS: Macedones non te
regem, sed ministrum suum et præbitorem putant, _non leur roi, mais leur
serviteur et leur pourvoyeur_.
PRÆCĂVĔO, es, cāvi, cautum, ere, a. et n. _Prendre garde_; _se
précautionner_; _éviter_. SYN. Declino, vito. ADV. Diligentissime
peccata, difficillime. USUS: Peccata diligentissime præcavere. Cf. Caveo.
PRÆCĒDO, is, cessi, cessum, ere, a. et n. _Marcher devant_, _précéder_;
_surpasser_. SYN. Præeo, præcurro, prægredior, antecedo. USUS: Agmen
præcedere, aliquem auctoritate. Cf. Præeo, Antecedo, Excello.
PRÆCELLENS, entis, omn. gen. _Supérieur_, _éminent_. SYN. Excellens,
præstans. USUS: Vir animo, virtute, rebus omnibus præcellentissimus. Cf.
Egregius.
PRÆCENTĬO, ōnis, f. _Prélude des instruments avant le sacrifice, avant
la bataille_. SYN. Cantus, qui aliquid præcedit. EPITH. Firma animi,
similis, propria, diversa, tribunitia.
PRÆCEPS, cĭpĭtis, omn. gen. _Rapide_, _escarpé_; _bouillant_,
_inconsidéré_. SYN. Inconsideratus, periculosus. ADV. Jam pridem ad
pœnam. PHRAS. 1. Locus præceps, _lieu escarpé_. Rupes abscissa undique et
abrupta; collis ascensu, aditu minime molli ac clementi. 2. Homo præceps,
_homme trop précipité dans ses entreprises_. Vitio ingenii vehemens et
impotens; in omnibus consiliis præceps et devius; ferox rapidusque in
consiliis, ac lingua immodicus; impotens iræ, animi; amentia cæcus et
præceps; qui nullo consilio fertur; qui auferri se sinit impotentis animi
vitio. Cf. Inconsideratus. USUS: Dignus, qui præceps ex urbe exturbetur.
In præcipitem se locum ac lubricum committere. Hominem conscientiæ
suæ præcipitem agunt pœnæ, _il est poursuivi par les remords de sa
conscience_. Cf. Inquietus.
PRÆCEPTĬO, ōnis, f. _Prescription_, _recommandation_, _doctrine_.
SYN. Præceptorum explicatio, doctrina. USUS: Propria ea est stoicorum
præceptio.
PRÆCEPTOR, ōris, m. _Celui qui enseigne_, _maître_. SYN. Doctor,
magister. EPITH. Fortis. USUS: Præceptorem aliquem habere; præceptore uti
aliquo. Scribendi præceptores atque dicendi.
PRÆCEPTUM, i, n. _Prescription_, _ordre_, _commandement_,
_recommandation_. SYN. Monita, admonitio, institutum, jussum, via,
ratio, præceptio. EPITH. Acutum, breve, commune, dissimile, extremum,
majus, necessarium, bonum, utile, vetus. Præcepta certa, contraria,
communia, firma, stabilia, conjuncta naturæ, historica, magna, mortifera,
salutaria, multa, oratoria, peracuta, pervulgata, plurima, præclara,
propria, reliqua, summa, superiora, vetera. USUS: Præcepta de re
militari alicui dare, tradere; præceptis aliquem erudire. Hoc præceptum
diligenter noscendum, discendum, tenendum, servandum. His præceptis te
obtemperare oportebit.
PRÆCERPO, is, psi, ptum, ere, a. _Cueillir avant le temps_,
_prématurément_. SYN. Præcipio. USUS: Non præcerpo fructus officii tui.
PRÆCERTĀTĬO, ōnis, f. _Lutte_, _discussion_.
PRÆCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Couper_, _tailler_, _trancher_. SYN.
Incido, seco, amputo, præcludo. ADV. Plane aliquid, plane sine ulla
exceptione. USUS: Amicitiam magis sensim dissuere decet, quam repente
præcidere, _il vaut mieux dénouer insensiblement l’amitié que la trancher
brusquement_. Spem alicui omnem, sibi ipsi licentiam libertatemque
præcidere. Sermonem præcidere et abscindere. Præcide semel et statue quid
velis, _coupe court à tes incertitudes et décide ce que tu veux_. Cf.
Seco.
PRÆCINGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Ceindre_. SYN. Cingo.
PRÆCĬNO, is, ŭi, centum, ere, a. _Annoncer_, _prédire_. SYN. Prædico,
prænuntio, antecapio. USUS: Ea re magnum aliquid dii præmonstrant et
præcinunt.
PRÆCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Prendre d’avance_, _anticiper_,
_prévenir_. SYN. Prænosco, præsentio. ADV. Accuratius, amicissime, bene,
commodissime, deinceps, leviter, pro auctoritate sua, male, recte,
sapienter, communiter, præclare multa, separatim. USUS: 1. Cogitatione
præcipere quæ futura sunt, _saisir l’avenir par la pensée, le prévoir_.
Spem victoriæ tentato paulatim certamine præcipere. Præcipere gratiam
publici beneficii. Gaudia animis præcipere. Pecuniam præcipere, id est,
prius capere. 2. Mando, _prescrire_, _ordonner_. Item ille hortatur et
præcipit. Cf. Jubeo, Mando, Impero.
PRÆCĬPĬTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Précipiter_; _se précipiter_.
SYN. Præcipitem ago, dejicio, exturbo, deturbo; _item_: Ruo, descendo.
)( Sustineo, jaceo. PHRAS. 1. E ponte se in fluvium præcipitavit, _il
se précipita dans le fleuve du haut du pont_. Præcipiti saltu se in
profluentem immisit; præcipitem se jactavit e ponte, e ponte in præceps
se dedit. 2. E mœnibus præcipitatus est, _il fut précipité du haut des
remparts_. Ex præcipiti mœnium loco devolutus est; detrusus in proclive;
de muro deturbatus, devolutus; in præceps datus est; e muro præceps
actus est; in præceps delatus est. USUS: Hoc quidem præcipitare est, non
descendere. Sol, hiems præcipitat. Præcipitantem rempublicam sustinere,
retinere. Jacentem non erigere, inofficiosum est, præcipitantem
impellere, inhumanum, _il est inhumain de pousser qqn qui tombe_. Ubi
Nilis in mare præcipitat, _où le Nil se jette dans la mer_.
PRÆCĬPŬĒ, _Principalement_, _surtout_. SYN. Potissimum, maxime. )(
Communiter. USUS: Omnes Brutum præcipue observant.
PRÆCĬPŬUS, a, um, _Particulier_, _propre_, _spécial_; _extraordinaire_,
_supérieur_, _principal_. SYN. Peculiaris, proprius. )( Communis. _Item_:
Primarius, singularis. PHRAS. 1. Præcipuus in aula est, _il est le
premier à la cour_. Princeps est nobilitatis, aulicæ juventutis; flos est
aulicæ juventutis, nobilitatis; primas partes habet apud Regem. Secundus
a Rege est. 2. Præcipuus erat inter Latinos, _il était le premier, le
plus distingué des Romains_. Longe tum princeps erat Latini nominis.
Qui jam dudum venerat in dignationem principum, tum etiam inter omnes
in omni genere laudis eminebat. Primus longe Latinæ juventutis habitus
erat. Principem locum inter Latini nominis populos tenebat; Latinos omnes
auctoritate ac potentia anteibat. 3. Præcipuum illud est inter omnia,
_voilà ce qu’il y a de principal_. Caput est, illud in maximis rebus et
maxime necessariis velim habeas. Illud primum ac summum est; labor in
hoc præcipue vester sit; nihil prius, quam de illo agendum; id caput et
arx est totius controversiæ; opera vobis princeps ac prope omnis in hoc
collocanda erit; antiquissimum illud est habendum. Cf. Excellens. USUS:
1. Quod mihi præter cæteros præcipuum fuit, nunc cum cæteris est commune.
2. Insignis, _extraordinaire_, _considérable_. Præcipuo quodam dolore
angi; amore in eum fertur singulari ac studio præcipuo.
PRÆCĪSĒ, _Brièvement_, _en peu de mots_. SYN. Breviter. )( Plene,
perfecte. USUS: Præcise alicui negare aliquid ac sine exceptione ulla
præcidere.
PRÆCĬSĬO, ōnis, f. _Suspension d’une pensée_. Figura Rhetorica.
PRÆCLĀRĒ, _D’une manière distinguée_, _excellente_, _très bien_. SYN.
Recte, probe, optime. USUS: Præclare nobiscum actum iri, si populus
Romanus, etc, _que nous devrons nous estimer fort heureux, si, etc._
Tibi negotium datum esse a Cæsare, non judicium præclare intelligo, _je
comprends parfaitement que, etc._ Simulacrum præclare factum e marmore,
_statue de marbre admirablement travaillée_. Præclare aliquid dicere,
facere.
PRÆCLĀRUS, a, um, _Illustre_, _distingué_, _remarquable_. SYN. Eximius,
egregius, commemorandus, rarus, præcipuus, insignis. )( Vulgaris. PHRAS.
1. Vir præclarissimus, _homme très illustre_. Omnis ætatis, omnis memoriæ
clarissimus. Insignis ad laudem vir; omnibus rebus ornatus; in quo
summa probitas, summa virtus, summa doctrina; genere, honore, copiis,
existimatione facile princeps; Reipublicæ columen ac sidus; sæculi sui
decus egregium; vir exempli rectissimi domi militiæque; longe ante
alios eminens; sanctus, innocens ac divina quadam virtute præditus;
vir cumprimis honestus, summo honore et pudore, et summo officio
spectatissimus ordinis sui. Cf. Egregius. USUS: Multi in philosophia
præclari ac nobiles. Egregia et præclara indoles. Cf. Præcipuus, Excello.
PRÆCLŪDO, is, si, sum, ere, a. _Fermer qqche pour qqn_; _défendre_,
_interdire_. SYN. Claudo, intercludo; præcido.)(Aperio. ADV. In perpetuum
sibi curiam, curiæ aditus præclusit. PHRAS. Spem veniæ sua sibi
pertinacia præclusit, _par son entêtement, il s’est interdit tout espoir
de pardon_. Miserationem omnem sua pertinacia exemit; de spe veniæ sua
illum pertinacia depulit; spem omnem veniæ sua sibi pertinacia præcidit,
incidit ipse; ut spes veniæ extenuaretur in dies, ut evanesceret, ut spes
jam reliqua esset nulla, sua ipse pertinacia effecit. USUS: Omnem sibi
spem defensionis, omnem exitum ipse præclusisti. Animus mihi præcluditur
ad exponendam rei indignitatem. Cf. Tollo.
PRÆCO, ōnis, m. _Crieur public_, _héraut_; _panégyriste_. SYN.
Prædicator, buccinator, qui præconium facit. EPITH. Humanus, publicus,
verecundus. USUS: Alexander egregium laudum suarum præconem invenit
Curtium. Præconis voci bona alicujus subjicere. Per præconem sibi
audientiam facere. O fortunate adolescens, qui tuæ virtutis Homerum
præconem inveneris, _heureux jeune homme, qui avez trouvé Homère pour
héraut de votre gloire, pour célébrer vos exploits!_
PRÆCOGNOSCO, is, ĭtum, ere, a. _Apprendre d’avance_. SYN. Præsentio.
PRÆCŌNĬUM, ĭi, n. _Publication_, _annonce_, _proclamation_. SYN. Præconis
actio. EPITH. Acerbum, æternum suorum laborum, domesticum, miserum. USUS:
1. Præconium facere, alicui deferre. 2. Laudatio, _éloge_, _louange_. Non
præconium mihi solum tributum, sed grave etiam clari hominis testimonium
impertitum.
PRÆCORDĬA, ōrum, n. pl. _Diaphragme_; _estomac_. SYN. Pectus, intestina;
animus. USUS: 1. Plato iram in pectore, cupiditatem subter præcordia
locavit, _a placé le siège de la colère dans le diaphragme, celui de la
concupiscence au-dessous_. Annulus in præcordiis piscis inventus est,
_l’anneau fut retrouvé dans l’estomac du poisson_. 2. Animus, _poitrine_,
_cœur_. Cum jam in præcordiis conceptam mortem contineret.
PRÆCOX, ōcis, omn. gen. _Mûr avant le temps_, _hâtif_, _précoce_. SYN.
Præmaturus.
PRÆCURRO, is, cŭcurri (curri), cursum, ere, n. et a. _Courir devant_,
_devancer_, _prévenir_. SYN. Anteeo, supero, excello. USUS: Appetitus
rationem præcurrere ac prævertere non debet. Lingua præcurrit mentem.
Socratis ætatem præcucurrit. Aliquem ætate, virtute, moribus præcurrere,
Cf. Excello.
PRÆCURSĬO, ōnis, f. _Action de devancer, de précéder_. SYN. Antecessio,
prægressio. USUS: Confitentes non fieri assensiones sine præcursione
visorum, _que notre consentement n’a pas lieu sans être précédé de
perceptions qui le déterminent_.
PRÆCURSOR, ōris, m. _Coureur_, _éclaireur_, _espion_. SYN. Prodromus,
emissarius, excursor.
PRÆDA, æ, f. _Proie_, _butin_, _profit_, _gain_. SYN. Rapina, spolium,
manubiæ. EPITH. Certissima, communis, frumentaria, ingens, immanis,
integra, magna, mediocris, opima optima, præclara, parta, popularis,
præsens, prætoria, tanta, universa. Prædæ judiciales, novæ. PHRAS. Prædas
maximas fecere milites nostri, _nos soldats ont fait immense butin_.
Prædas egere ingentes ex agris; omni clade belli pervastarunt agrum et
diripuerunt; quidquid ferri agique potuit, id totum prædæ fuit militibus
nostris; præda ingenti potiti, locupletati sunt ex hostium agro; prædæ
tantum fuit, ut prædantium tot manus iis spoliis vix sufficerent; auri
argentique pondus ingens diripuere milites nostri; prædæ captum est plus
quam credi possit. Cf. Populor, Diripio. USUS: Prædas facere, agere,
agitare, _faire, conquérir du butin_. Prædæ fuere hostium castra. Prædam
captam inter se dividere, condonare. Militem a præda cohibere, repellere.
Prædæ pars major ira corrupta. Cf. Prædor.
PRÆDAMNO, as, avi, atum, are, a. * _Condamner d’avance_. USUS: Prædamnata
spe dimicant.
PRÆDĀTOR, ōris, m. _Brigand_, _voleur_, _maraudeur_. SYN. Prædo, direptor.
PRÆDĀTŌRĬUS, a, um, _Qui pille_, _qui vole_. USUS: Navis prædatoria,
_corsaire_, _navire armé en course_.
PRÆDĬĀTOR, ōris, m. _Homme d’affaires_, _qui sait estimer au juste la
valeur des terres_. SYN. Juris prædiatorii peritus.
PRÆDĬĀTORĬUS, a, um, _Relatif aux terres engagées_, _mises en vente_.
SYN. Quod ad prædia possessionesque pertinet. USUS: Jus prædiatorium.
PRÆDĬCĀBĬLIS, e, gen. com. _Digne d’éloges_, _louable_. SYN. Prædicandus.
USUS: In misera vita nihil est prædicabile aut gloriandum.
PRÆDĬCĀTIO, ōnis, f. _Éloge_, _louange_ _apologie_. SYN. Celebratio,
commemoratio, laudatio. EPITH. Acerba et luctuosa, grata, non grata
potius quam arrogans beneficiorum; veteres, furibundæ. USUS: Grata
hæc beneficiorum prædicatio de laude alicujus. Philosophorum est
prædicationem fugere. Cf. Laus.
PRÆDĬCĀTOR, ōris, m. _Prôneur_, _panégyriste_. SYN. Laudator, præco,
buccinator. USUS: Te ipso prædicatore et teste et auctore facti.
1. PRÆDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Publier_, _vanter_, _exalter_. SYN.
Celebro, commemoro, glorior, canto, decanto. ADV. Falso de aliquo,
honorifice, gloriosius, graviter, ornate, optime. PHRAS. Ille ex hoc
facto mire ubique prædicabatur, _on faisait partout son éloge à cause
de cette action_. Ille ex eo facto, magnam gloriam apud omnes gentes
consecutus est; ejus facti memoria in omnium ore sermoneque versata est;
res ea fama celebratissima erat; ejus facti prædicatione aures omnium
tum personabant. Cf. Laudo, Jacto. USUS: Mihi licet ista de me cum vera
gloria prædicare. Multa de aliquo graviter et honorifice prædicare. Omnes
de se prædicari volunt.
2. PRÆDĬCO, is, xi, ctum, ere, a. _Prédire_, _annoncer d’avance_;
_fixer_, _déterminer_. SYN. Antedico, cano, præcino, prænuntio, denuntio,
præsignifico, præmonstro; oraculum edo; moneo, testificor. ADV. Multo
ante defectiones solis et lunæ, non obscure, temere, divine. USUS:
Prædicere futura. Prædicere solis defectionem. Cf. Divino, Vates.
PRÆDICTĬO, ōnis, f. _Prédiction_, _prophétie_. SYN. Prædictum, divinatio,
vaticinatio, præsensio, significatio. EPITH. Divina. USUS: Prædictiones
et præsensiones rerum futurarum debent habere fidem.
PRÆDICTUM, i, n. _Prédiction_, _prophétie_. SYN. Prædictio. EPITH.
Divinum, natalitium. USUS: Aliqui Chaldæorum, Astrologorum prædicta
defendunt.
PRÆDĬŎLUM, i, n. _Petite métairie_, _petit domaine_. USUS: Prædiola
nostra belle ædificata sunt.
PRÆDISCO, is, ere, a. _Apprendre à l’avance_, _se familiariser à l’avance
avec qqche_. USUS: Prædiscere et meditari dicenda.
PRÆDĬTUS, a, um, (cum abl.), _Doué_, _pourvu de_. SYN. Ornatus,
decoratus, instructus. ADV. Maxime virtute. USUS: 1. In laude: Adolescens
optimis artibus, summa spe ingenii, auctoritate, virtute præditus. 2. In
vitiis: Homo singulari audacia, scelere, etc., præditus, _homme d’une
audace, d’une scélératesse sans égale_.
PRÆDĬUM, ĭi, n. _Pièce de terre_, _propriété_, _domaine_. EPITH.
Deterius, par, parvum, præclarum, propinquum. Prædiæ aliena, colenda,
continentia fundo, dotalia, immunia, libera, mediocria, nobilissima,
paterna, plurima et pulcherrima, pretiosa, propria, propinqua, pulchra,
fructuosa, rustica, urbana, vacua. USUS: Prædia colere.
PRÆDO, ōnis, m. _Brigand_, _voleur_, _pillard_. SYN. Prædator; pirata
grassator. EPITH. Amantissimus, barbarus, immanis, communis, felix,
frumentarius, improbissimus, maritimus, nefarius, domestici, multi. USUS:
Omnium templorum, tectorum, totius urbis prædo.
PRÆDOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Faire du butin_, _piller_. SYN.
Prædam facio, prædas ago, rapto vivo, diripio, vasto, infesto regionem,
regionem damnis afficio. ADV. Aperte palamque, improbe, imprudentissime,
varie. USUS: Spes rapiendi et in omnibus rebus prædandi illorum animos
excæcat, _l’espoir de la rapine et du pillage_. Cf. Prædo.
PRÆĔO, is, ĭi _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. et a. _Aller ou marcher devant_,
_précéder_. SYN. Anteeo. USUS: Hoc natura præeunte ducimur, _sous la
conduite de la nature elle-même, ayant la nature pour guide_. Præire
sacramenti verba, _réciter le premier la formule du serment_.
PRÆFĀTĬO, ōnis, f. _Préface_, _exorde_, _introduction_. SYN. Exordium.
PRÆFECTŪRA, æ, f. _Dignité de préfet, de gouverneur_; _préfecture_,
_gouvernement_. USUS: Dare, deferre præfecturam alicui; petere
præfecturam. Cf. Magistratus.
PRÆFECTUS, i, m. _Chef_, _préfet_, _commandant_. SYN. Præpositus negotio
alicui; rei alicui præfectus. PHRAS. Classis præfectus est creatus, _il
fut fait amiral_. Rei maritimæ Prætor renuntiatus est; cum imperio classi
est præpositus; rei maritimæ præfectura illi demandata, ad illum delata
est; classi præfectus est; classi præesse jussus est; oræ maritimæ summum
imperium illi datum est; imperium classis obtinet. USUS: Classis, urbis
præfectus. Præfectus moribus.
PRÆFĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Porter devant_, _fournir_;
_préférer_; _manifester_. SYN. Antefero; præ me fero. ADV. Aperte sensus.
USUS: Cui non ad libidinem facem prætulisti; præferre salutem reipublicæ
omnibus commodis suis. Eum sensum præfert. Cf. Antepono, Potior, Excello,
Præpono.
Præ se ferre, _Manifester_, _révéler_, _trahir_, _publier_. SYN.
Profiteor, confiteor, indico, vultu promptum habeo et lingua. USUS:
Sapientiæ speciem; probitatem quamdam præ se ferre. Id me consecutum non
profiteor, secutum esse præ me fero. Ego semper me didicisse præ me tuli,
_je n’ai jamais fait mystère de mes études_.
PRÆFERRĀTUS, a, um, _Garni de fer_. SYN. Ferro præfixus.
PRÆFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. _Préposer_, _mettre à la tête de_.
SYN. Præpono. ADV. Nominatim rei maximæ. USUS: Huic procurationi certum
magistratum præfecerat. Aliquem curatorem, custodem exercitui, negotio,
regioni præficere. Cf. Præfectus, Præsum.
PRÆFĪDENS, entis, omn. gen. part. v. compos. a Fido. _Qui a trop de
confiance en soi-même_, _présomptueux_, _téméraire_. SYN. Confido.
USUS: Homines secundis rebus elatos sibique præfidentes legum habenis
comprimere. Cf. Audax.
PRÆFĪGO, is, xi, ctum, ere, a. * _Attacher_, _suspendre_. USUS: Lineas
itineri præfigere. Jacula ferro præfixa, _javelots garnis d’une pointe de
fer_.
PRÆFĪNĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, a. _Déterminer d’avance_,
_régler_, _fixer_. SYN. Præstituo, præscribo. ADV. Restricte. USUS:
Præfinire diem alicui. Cætera ego non tam stricte tibi præfinio.
PRÆFOR, aris, fatus sum, fari, n. et a. _Parler_, _dire auparavant_;
_prononcer une prière avant de faire qqch_. USUS: Veteres omnibus rebus
agendis, “quod bonum faustumque esset,” præfabantur, _les anciens
n’entreprenaient rien, sans avoir préalablement prononcé la formule
de prière_: quod bonum, etc. Honorem præfari, (cum quid turpicule est
dicendum), _demander excuse, pardon ou grâce, sauf votre respect, avec
votre permission_.
PRÆFRACTĒ, _Opiniâtrément_, _obstinément_. SYN. Pertinaciter,
pugnacissime.
PRÆFRACTUS, a, um, _Dur_, _rude_; _inflexible_, _opiniâtre_. SYN.
Pertinax, pugnax, ferreus. USUS: Thucydides præfractior nec satis
rotundus. Cf. Pertinax, Obstinatus.
PRÆFULCĬO, is, si, tum, ire, a. _Appuyer_, _soutenir_. SYN. Præmunio,
sustento. Cf. Fulcio.
PRÆFULGĔO, es, si, ere, n. _Briller_, _étinceler_. SYN. Præter modum
fulgeo.
PRÆGESTĬO, is, ire, n. _Désirer vivement_. SYN. Valde cupio, gestio.
USUS: Prægestit animus videre quamprimum.
PRÆGNANS, antis, omn. gen. _Enceinte_. SYN. Gravida sum, ventrem fero;
plena, gravidata sum. USUS: Cum illum prægnans mater alvo contineret.
PRÆGRĂVO, as, avi, atum, are, a. * _Appesantir_, _alourdir_, _accabler_.
USUS: Multitudine urbem prægravante.
PRÆGRĔDĬOR, ĕris, essus sum, ĕdi, d. n. et a. _Marcher devant_,
_précéder_. SYN. Præeo, antecedo.
PRÆGRESSĬO, ōnis, f. _Action de précéder, de devancer_. SYN. Præcursio.
USUS: Ut nihil fieret sine prægressione causæ, _que rien ne peut se faire
sans une cause qui précède_.
PRÆGUSTĀTOR, ōris, m. _Celui qui déguste les mets et les boissons avant
qu’on les serve sur la table du prince_. SYN. Qui cibos Principis
prægustat. USUS: Clodius prægustator libidinum tuarum.
PRÆGUSTO, as, avi, atum, are, a. _Goûter le premier, préalablement_.
USUS: Cibos prægustare.
PRÆJŪDĬCĀTUS, a, um, _Décidé préalablement_, _préjugé_. USUS: Res semel
iterumque præjudicata. Tantum opinio præjudicata potest, ut etiam sine
ratione valeat auctoritas, _opinion préconçue_. Pro præjudicato aliquid
ferre, _regarder qqche comme décidé à l’avance_.
PRÆJUDĬCĬUM, ĭi, n. _Jugement préalable_, _préjugé_. SYN. Exemplum
judicii facti in simili causa, judicii conceptum specimen. EPITH.
Proximum, grave in aliquem ordinem. USUS: Cur non ejus damnatione aliquid
ad hoc judicium præjudicii comparasti. Duobus jugulatus præjudiciis. Eos
tot præjudiciis confossos prædamnatosque venire ad populi judicium?
PRÆJUDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Juger préalablement_, _en premier
ressort_; _porter un jugement anticipé sur une question_. SYN.
Præjudicium facio. ADV. Arroganter, semel atque iterum. SYN. Quod senatus
nondum censuit, id arroganter non præjudico neque revoco ad arbitrium
meum.
PRÆLĀBOR, ĕris, lapsus sum, bi, d. n. et a. _Prévenir_, _devancer_.
PRÆLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier qqche avec qqche_. USUS: Os
obvolutum folliculo et præligatum, _tête enveloppée dans un sac de cuir
et liée_.
PRÆLŎQUOR, ĕris, lŏcūtus sum, loqui, d. _Parler le premier_.
PRÆLŪCEO, es, xi, ere, n. _Luire_, _briller_. SYN. Lucem _vel_ lumen
præfero. ADV. In posterum. USUS: Majoribus meis virtute præluxi.
PRÆLŪDĬUM, ĭi, n. _Prélude_. SYN. Præcentio.
PRÆMANDO, as, avi, atum, are, a. (cum ut), _Recommander d’avance_,
_prescrire préalablement_.
PRÆMĀTŪRUS, a, um, _Prématuré_, _qui arrive avant le temps_. SYN.
Præproperus, immaturus, intempestivus.
PRÆMĔDĬTĀTĬO, ōnis, f. _Préméditation_, _prévision_. SYN. Meditatio;
prævisio. EPITH. Diuturna. Cf. Meditatio.
PRÆMĔDĬTOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Méditer d’avance_, _songer à_.
SYN. Meditor, cogito, domo affero, paro, præparo. ADV. Optime, jam.
USUS: Ex qua forma me fingere possim et præmeditari, quo animo accedam
ad urbem, _et songer d’avance à la manière dont je dois arriver à la
ville_. Sapientis est quidquid homini accidere possit, id præmeditari
ferendum modice esse, si evenerit, _il appartient au sage de songer que
tout ce qui peut arriver de malheureux à l’homme doit être supporté avec
modération, s’il arrive_. Cf. Meditor.
PRÆMITTO, is, misi, missum, ere, a. _Envoyer devant_, _d’avance_. USUS:
Præmittere in locum aliquem.
PRÆMĬUM, ĭi, n. _Récompense_; _privilége_, _distinction_. SYN. Merces,
fructus, beneficium. )( Pœna, supplicium. EPITH. Alienum, amplissimum,
eximium sceleris, invidiosum, satis magnum, mercenarium, meritum, novum,
par, pervulgatum, erectum, summum. Præmia humana, juncta et casta
virtutis et officii, moderata, infinita, permagna, tanta. PHRAS. Bene
merentibus præmia danda sunt, _il faut donner des récompenses à ceux
qui les méritent_. Oportet, ut bene de quoquam meriti laborum suorum
præmia ferant, capiant; ut præmiis donentur; exstare omnibus debent
laborum suorum præmia; præmio afficiendi, honestandi sunt, qui laborem
alterius gratia sustinuerunt; bene merentibus pretium præmiumque debetur;
susceptus alterius causa labor præmio decorandus est; præmia tribuenda,
deferenda, persolvenda sunt recte de alio merentibus. 2. Recte agentibus
magna præmia constituta sunt, _on a préparé de grandes récompenses pour
ceux qui se conduisent bien_. Summa recte agentes manent præmia; fructum
certum, uberrimum præstantissimumque ferent, capient, percipient, qui
vitam cum virtute agunt; vitæ laudabiliter actæ præmium est earum rerum
copia, quas qui possidet, optime cum illo agi existimatur. Præmiorum
spe magna admodumque firma niti possunt ii, quorum vita cum virtute
traducitur. Egregia præmia pro certo exspectare; sine dubio sibi
polliceri, plane sperare licet iis, qui virtutem colunt, qui vitam
vivunt, ducunt, peragunt cum virtute. Mercedem actionum suarum, virtutis
suæ, suæ probitatis, officii sui, optimorum consiliorum atque factorum
exspectare certissimam possunt, qui virtutem in vita non vulgari studio
colunt, quibus in vita virtus erat in pretio. Præclaram honestamque vitam
magna præmia manent, consequuntur. Cf. Remuneror, Merces. USUS: Duabus
rebus continetur Respublica: præmio et pœna. Præmiis invitare virtutem.
Militibus præmia solvere, persolvere. Legibus et virtuti proposita sunt
præmia, et peccatis supplicia, _les lois proposent des récompenses aux
vertus, et des peines aux vices_. Nullum ego a vobis præmium virtutis,
nullum insigne honoris, nullum monumentum laudis postulo præterquam hujus
diei memoriam sempiternam.
PRÆMŎNĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Avertir_. USUS: Me magnopere, ut
caverem, præmonebat, _il m’avertissait de prendre garde_.
PRÆMONSTRĀTOR, ōris, m. _Guide_. USUS: Hic adjutor meus et monitor et
præmonstrator.
PRÆMONSTRO, as, avi, atum, are, a. _Guider_, _montrer à l’avance_. SYN.
Prænuntio, monstro.
PRÆMŎRĬOR, ĕris, mortŭus sum, mori, d. * _Mourir prématurément_. Ante
tempus morior.
PRÆMŪNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Prémunir_, _fortifier par devant_. SYN.
Præfulcio, præparo.
PRÆMŪNĪTĬO, ōnis, f. _Précautions oratoires_, _préparation_. SYN.
Præparatio. USUS: Sine præmunitione acerbe in aliquem invehi.
PRÆNŌMEN, ĭnis, n. _Prénom_. EPITH. Vetus. USUS: Aliquis, cui prænomen
sit Decio.
PRÆNOSCO, is, ere, a. _Étudier_, _chercher à comprendre_, _à deviner_.
PRÆNŌTĬO, ōnis, f. _Notion anticipée_, _idée qu’on se fait d’une chose
par avance_. SYN. Prima notio, ante capta animo rei informatio. USUS:
Hanc habemus seu anticipationem seu prænotionem deorum, _idée innée des
dieux_.
PRÆNUNTĬO, as, avi, atum, are, a. _Annoncer d’avance_, _faire connaître_,
_informer_, _instruire de_. SYN. Præmonstro, prædico. Cf. Nuntio.
PRÆNUNTĬUS, a, um, _Précurseur_, _avant-coureur_, _messager_. USUS:
Stellæ magnarum calamitatum prænuntiæ, _ces étoiles qui annoncent de
grandes calamités_.
PRÆOCCŬPO, as, avi, atum, are, a. _S’emparer le premier_, _se rendre
maître_. SYN. Occupo, anteoccupo, anteverto, anticipo. USUS: Quas partes
mihi sumpseram, præoccupasti oratione, _ton discours a déjà traité le
sujet que je m’étais réservé_.
PRÆOPTO, as, avi, atum, are, a. _Préférer_, _aimer mieux_. USUS: Mortem
in certamine, quam vinci, præoptantes.
PRÆPĂRĀTĬO, ōnis, f. _Préparation_, _préparatifs_, _apprêts_. SYN.
Prævisio, præmeditatio. EPITH. Diligens. USUS: In omnibus negotiis,
priusquam aggrediare, adhibenda est præparatio diligens, _quoi que l’on
entreprenne, il faut, avant de se mettre à l’œuvre, s’être préparé avec
soin_. Provisio animi et præparatio multum prodest ad minuendum dolorem.
PRÆPĂRO, as, avi, atum, are, a. _Préparer_, _disposer d’avance_. SYN.
Præparationem adhibeo, præmunio, paro, comparo. ADV. Diligenter. USUS:
Ad vitam agendam præparare res necessarias. Præparato animo, auribus
præparatis ad concionem accedere. Litteris ante excoli animos et ad
concipiendam sapientiam imbui ac præparari decet. Cf. Paro, Paratus.
PRÆPĔDĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, a. _Lier_; _empêcher_, _gêner_.
SYN. Impedio, irretio. USUS: Morbo præpeditus, _empêché, arrêté par une
maladie_. Cf. Impedio.
PRÆPES, ĕtis, omn. gen. _Rapide dans son vol_. SYN. Celer, citus. USUS:
Avis præpes. Cf. Celer.
PRÆPONDĔRO, as, avi, atum, are, a. et n. 1. n. _Avoir plus de poids_;
2. a. _Surpasser_. SYN. Ponderis plus habeo. USUS: Qui omnia metiuntur
utilitate, neque eam honestate præponderari volunt, _être primé, surpassé
par l’honnêteté_.
PRÆPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Mettre devant_; _préférer_,
_donner la préférence_. SYN. Antepono, præfero, antefero; antiquior,
potior mihi est. ADV. Recte, longe. PHRAS. Latina lingua omnibus
aliis est præponenda, _il faut préférer la langue latine à toutes les
autres_. Latina Lingua principem inter alias locum tenet, primas tenet;
principatum tenet, obtinet; in tanta linguarum varietate princeps
est; primas fert; principatum fert. Latinæ linguæ principatus dandus,
deferendus, tribuendus est; nemo tam iniquus causæ judex est, quin primas
Latinæ linguæ deferat, det, concedat. Prima in tot linguis habenda est
Latina; cum Latina nulla aliarum linguarum venire in contentionem potest.
Latina lingua una inter omnes eminet, longo intervallo reliquas post se
relinquit. Cf. Potior. USUS: Præponere amicitiam patriæ. 2. Præficio,
_mettre à la tête_, _donner le commandement_. Aliquem legioni præponere.
PRÆPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Préposition_. Pars Orationis.
PRÆPŎSĬTUS, a, um, _Préposé_, _chargé de_. SYN. Præfectus. EPITH.
Turpissimus. USUS: Negotio, navibus præpositus.
PRÆPOSTĔRĒ, _Dans un ordre interverti_, _de travers_, _à rebours_. SYN.
Perverse, perperam. )( Ordine. USUS: Ut præpostere tecum agam, mox ad
ordinem me referam.
PRÆPOSTĔRUS, a, um, _Qui fait les choses de travers_, _maladroit_; _hors
de raison_, _déplacé_. SYN. Perversus. USUS: Ut erat semper perversus
et præposterus. Præposteris consiliis utimur, _conseils déplacés,
intempestifs_.
PRÆPŎTENS, entis, _Très puissant_, _très influent_. SYN. Valde potens.
USUS: Clarus vir ac præpotens. Præpotentium virorum amicitiæ infidæ. Cf.
Potens.
PRÆPRŎPĔRUS, a, um, _Très prompt_, _rapide_, _précipité_. SYN.
Præmaturus, nimis celer. USUS: Præpropera festinatio. Cf. Præceps.
PRÆRĬPĬO, is, ŭi, eptum, ere, a. _Enlever_, _soustraire_, _dérober_.
SYN. Præcerpo, occupo, anteoccupo, præoccupo. USUS: Cui desponsam jam et
destinatam laudem præripere iniquum est. Non præcerpam fructum consilii
tui, nec præripiam victoriam. Cf. Eripio, Præcerpo, Præoccupo.
PRÆRŎGĀTĪVA, æ, f. _Indice_, _marque_, _témoignage_. SYN. Dictum _aut_
factum liberaliter ab eo, qui nobis benefacturus est, ante præstitum
beneficium; specimen et præjudicium benevolentiæ. USUS: Suæ voluntatis
prærogativam dare.
PRÆRŎGĀTĪVUS, a, um, _Consulté le premier_, _qui vote le premier_. USUS:
Centuria prærogativa, quæ prima fert suffragium. Omen prærogativum, _le
vote de la centurie prérogative considéré comme présage_, _présage tiré
de ce vote_.
PRÆRŎGĀTUS, a, um, _Demandé à l’avance_. SYN. Primum rogatus.
PRÆRUPTUS, a, um, _Taillé à pic_, _escarpé_, _abrupt_. USUS: Prærupti
montes, saxa.
PRÆS, prædis, m. _Répondant_, _garant_, _caution dans les affaires
d’argent_. SYN. Sponsor, qui pro altero se obligat, in causa præsertim
pecuniaria. EPITH. Bonus. USUS: Prædem dare, accipere; prædem pro aliquo
esse. Prædibus et prædiis cavere.
PRÆSĀGĬO, is, īvi, ire, a. _Pressentir_, _augurer_, _présager_,
_deviner_. SYN. Præsentio. PHRAS. Dudum id futurum præsagiebam, _depuis
longtemps je prévoyais que cela arriverait_. Divina quadam præsagitione
id præsenseram; nescio qua permotus animi divinatione futurum prævidebam;
animus meus, maximus ad hoc tempus vates, id mihi præsagiebat;
præsagientis animi divinatione, id ita eventurum prævideram. Cf.
Prævideo, Divino, Conjicio. USUS: Præsagiebat mihi animus.
PRÆSĀGĪTĬO, ōnis, f. _Pressentiment_, _divination_, _prévision_, _faculté
de prévoir_. EPITH. Divina. USUS: Inest in animis præsagitio extrinsecus
injecta, et inclusa divinitus.
PRÆSĀGUS, a, um, _Qui pressent_, _qui devine_, _qui prévoit_. USUS: Mens
malorum, futuri præsaga.
PRÆSCĬO, is, scīvi, scītum, scire, a. _Savoir d’avance_, _pressentir_.
SYN. Ante scio. USUS: Nonne hoc præscisse oportuit. Cf. Præsagio.
PRÆSCĬUS, a, um, * _Qui sait d’avance_, _qui prévoit_. SYN. Præsagiente
animo. USUS: Vates futuri præscius.
PRÆSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Prescrire_, _ordonner_,
_déterminer_, _régler_, _fixer_. SYN. Definio, præfinio, præstituo, voce
præeo. ADV. Commode, diligenter, ante, nominatim alicui. PHRAS. Nihil
tibi præscribo, _je ne vous prescris rien_. Leges tibi nullas impono;
agendarum rerum modum tibi non præscribo; tuo arbitratu ages, nihil
tibi certum præfinio; nihil præstituo, quid te agere velim; non ad meum
præscriptum, sed tuum arbitrium vives; nihil imperabo, ages, ut voles.
USUS: Natura homini præscripsit. Ita majorum mores legesque, ratio ac
doctrina præscribunt. Jura civibus præscribere, _donner des lois à ses
concitoyens_. Cf. Jubeo.
PRÆSCRIPTĬO, ōnis, f. _Prescription_, _précepte_, _loi_. SYN.
Præscriptum. USUS: Hæc norma, hæc regula, hæc præscriptio est naturæ.
Præscriptio vitæ moderatioque tenenda. Intemperantia a præscriptione
rationis aversa.
PRÆSCRIPTUM, i, n. _Prescription_, _règle_, _loi_, _recommandation_,
_ordre_. SYN. Præscriptio, formula, norma, regula, certa quædam et
definita lex. EPITH. Commune, certum. USUS: Ex communi præscripto
civitatis rem administrare. Plura homines affectu judicant, quam veritate
aut præscripto et Juris norma.
PRÆSENS, entis, omn. gen. _Présent_; _qui est là en personne_; _qui est
devant les yeux_. SYN. Testis, arbiter; instans. )( Absens. ADV. In
posterum. PHRAS. 1. Ipse præsens fuit, _lui-même fut présent_. Adfuit
ipse, interfuit, præsto fuit; præsentem habuimus; illic in re præsenti
fuit; coram fuit, adfuit. 2. Ea, quæ præsentia sunt, non curamus, _nous
ne nous inquiétons pas de ce qui est sous nos yeux_. Quod ante oculos
est; quod ante pedes est; quod in manibus est; quod præ manibus habemus;
quod in oculis nostris hæret; quod sub oculis habemus; quod in oculis est
omnium; quod in oculis habemus; quæ instant in præsentia; quod præsens
tanquam in manus datur; quæ in oculis sita sunt; quæ ad manum sunt, ad
ea animum advertit nemo; ea, quæ nostra tot per annos vidit ætas, ne
nunc quidem attentos nos habent. 3. Me præsente hæc facta sunt, _on fit
ces choses en ma présence_. Præsente me et inspectante; sub oculis meis;
ante oculos, ante pedes meos; me teste ac arbitro; in meo multorumque
civium conspectu; cum ab oculis meis abfuisset nunquam; cum in oculis
esset omnium nostrum; cum in ore omnium versaretur, hæc ab eo gesta sunt.
4. Præsentem videre cupio, _je désire le voir en personne_. Præsentem
habere, cum præsente agere cupio; mentem ejus, sensus, os intueri
libet; in aspectum adducatur, proferatur, velim; in conspectum veniat,
os suum ferreum ac importunum ostendat nobis; audaciam suam in oculis
nostris mentibusque defigat; in conspectum se nostrum det, committat
velim. Cf. Conspectus. 5. Præ dolore vix mihi præsens sum, _la douleur
m’empêche d’être à moi, m’enlève toute possession de moi-même_. Dolor
me ipsum mihi adimit; vix mentis compos sum; dolor animi sensus prope
omnes obstupefacit; vix animus mihi constat; mens pene excidit dolore
alienata. 6. Importuni homines ubique nobis præsentes sunt, _les gens
importuns sont toujours sous nos yeux_. Homines sordidi ac levissimi in
capite ac cervicibus nostris, in oculis atque, si liceat, in faucibus
hærent; consiliis omnibus _vel_ in consilia intersunt; imminent rebus
nostris omnibus ac consiliis. USUS: 1. Ipse interfuit et præsens vidit.
Si facultas mihi tui præsentis esset. Hæc ad te in præsens, in præsenti
scribenda habui. 2. Magnus, alacer, _résolu_, _décidé_. Animus alacer et
præsens. Præsentes ad nocendum vires habere. Præsente DEO ac propitio.
2. In rem præsentem venire, nempe in locum _vel_ fundum de quo lis est,
_se transporter sur les lieux, sur le terrain, examiner de ses yeux, se
mettre en présence des faits_. Placuit de amicorum sententia constituere,
quo die in rem præsentem veniretur. Cf. Coram.
PRÆSENSĬO, ōnis, f. _Pressentiment_. SYN. Præsagitio. EPITH. Artificiosa,
divina non fortuita, innumerabilis. USUS: Præsensiones et prædictiones
rerum futurarum.
PRÆSENTĬA, æ, f. _Présence_. SYN. Conspectus, aspectus. USUS: 1. Alicujus
præsentiam et aspectum vitare. Præsentiæ tuæ desiderium meo labore
minuam. 2. Vis, Virtus, _présence d’esprit_, _courage_. Præsentia animi
et fortitudo.
PRÆSENTĬO, is, sensi, sensum, ire, a. _Pressentir_, _prévoir_, _deviner_.
SYN. Præsagio, prænosco, præcognosco. PHRAS. Præsentio rei eventum,
_je devine quelle sera l’issue de l’affaire_. Rei eventum cogitatione
præcipio; omen aliquod futurorum insidet animo; præcipio animo rei exitum
ac provideo; quanquam divinandi disciplinam haud teneam, exploratum mihi
tamen est, pro explorato habeo, quid futurum sit. Cf. Præsagio. USUS:
Furore divino incitatus animus futura præsentit. Cf. Prævideo.
PRÆSĒPE, is, n. _Étable_, _écurie_.
PRÆSĒPĬO, is, psi, ptum, ire, a. _Barricader_, _palissader_, _boucher_.
USUS: Maximis defixis trabibus aditus omnes præsepit.
PRÆSERTIM, _Surtout_. SYN. Cumprimis, maxime, præcipue. USUS: Admiror et
te præsertim.
PRÆSES, ĭdis, m. _Gardien_, _protecteur_; _président_. SYN. Custos,
vindex; antistes. USUS: Custos, præses, propugnator libertatis.
PRÆSĬDĔO, es, sēdi, ere, n. _Protéger_, _défendre_; _diriger_,
_conduire_. SYN. Custos, præses sum, præsum, in custodia urbis,
provinciæ, tanquam in specula collocatus sum; ad gubernacula sedeo. USUS:
Dii huic loco temploque præsident.
PRÆSĬDĬUM, ĭi, n. _Poste_, _position_; _secours_, _appui_, _soutien_.
SYN. Statio; manus militum, auxilium, perfugium. EPITH. Bonum,
certissimum, tutissimum, civile, commune, extraordinarium, firmum,
fortissimum, gravissimum, honestum, improvisum, insperatum et repentinum,
leve, maximum, necessarium et voluntarium, nocturnum, populare, publicum,
stativum, summum, tenue, terrestre. Præsidia aliena, contraria,
firmissima, gratiora alicui, multa ac firma, necessaria, parva, publica,
regia, salutaria, tanta, urbana, utiliora alicui. USUS: 1. Armati in
præsidiis collocentur. 2. Custodia, numerus militum, comitatus armatorum,
_troupes armées_, _garnison_, _escorte_. Magna et firma præsidia parare,
comparare; præsidia ponere, disponere, collocare. Præsidium urbi
imponere; militem in præsidium mittere, in præsidiis collocare; urbem
præsidiis obsidere, intercludere, interclusam tenere. Præsidiis firmare;
regionem sepire, munire, confirmare. Præsidia dimittere, præsidiis nudare
provinciam. De provincia decedere, abire; præsidium relinquere. 3.
Auxilium, spes, securitas, perfugium, _secours_, _aide_, _appui_. Alicui
laboranti præsidium afferre, ferre; præsidio esse. Ego amicorum, virtutis
bellicæ præsidio tectus, hostem repressi. Is magnum sibi præsidium et
adjumentum ad beate videndum comparat, qui, etc.
PRÆSIGNĬFĬCO, as, are, a. _Faire connaître à l’avance_. SYN. Prænuntio,
cano, præcino, præmonstro, portendo.
PRÆSTĀBĬLIS, e, gen. com. _Préférable_, _supérieur_, _excellent_,
_remarquable_. USUS: Nihil virtute homini præstabilius, nihil pulchrius.
PRÆSTANS, antis, omn. gen. _Supérieur_, _distingué_, _remarquable_. SYN.
Excellens, præstabilis, egregius, eximius, præclarus. USUS: Vir ingenio,
virtute præstans. In Poetica præstans. Cf. Egregius, Præclarus, Optimus.
PRÆSTANTĬA, æ, f. _Supériorité_, _excellence_. SYN. Excellentia. EPITH.
Cœlestis et divina, excellens, major et divinior; minima, singularis.
USUS: Dii omnium rerum præstantia excellentes, _par leur supériorité
en toutes choses_. Præstantiam aliquam doctrinæ et virtutis consequi,
_acquérir quelque supériorité sous le rapport du talent, de la vertu_.
PRÆSTAT, imp. _Il vaut mieux_. SYN. _Melius est_. USUS: Emori præstat,
quam servire. Cf. Expedit.
PRÆSTĬGĬÆ, ārum, f. pl. _Prestiges_, _illusions_, _jongleries_. SYN.
Incantamenta. USUS: Doli, machinæ, præstigiæ, fallaciæ, captiones,
verborum præstigiæ, _éclat trompeur_, _faux brillant_, _clinquant_,
_vains artifices du style_. Cf. Decipio.
PRÆSTĪGĬĀTOR, ōris, m. _Jongleur_, _escamoteur_, _trompeur_.
PRÆSTĬNO, as, avi, atum, are, a. * _Acheter_, _acquérir_. USUS: Pisces in
macello præstinare, _acheter des poissons au marché_.
PRÆSTĬTŬO, is, ŭi, tūtum, ere, a. _Déterminer_, _fixer_, _établir_. SYN.
Præfinio, præscribo, dico. USUS: Tempus alicui præstituere.
1. PRÆSTO, as, stĭti, stĭtum et ātum, stare, n. et a. 1. a. _Surpasser
qqn en qqche_. SYN. Excello, antecello, supero, præcurro. ADV. Longe
multumque, longe inter æquales suos, longe lepore, humanitate multum,
gloria ceteris hominibus, nimirum omnibus ingenio, fortuna, plurimum
æqualibus virtute. USUS: 1. Longe inter æquales humanitate præstat.
Contemplatio rerum longe omnibus studiis præstat. Multum ingenio,
plurimum virtute præstat æqualibus. Cf. Excello. 2. Exsequor, perficio,
præbeo, exhibeo, facio, servo, _faire voir_, _montrer_, _témoigner_,
_faire preuve de_. Fidem, officium, benevolentiam, memorem animum alicui
præstare. Promissa præstare et persolvere. Præstare suum munus, Gratum
se, sapientem, gravem præstare. 3. (Fidejubeo, VULG.), _répondre_, _être
caution_, _garantir_. Vitium venditæ rei, si scit venditor, præstare
debet. Communes illos casus præstare nemo potest. Quis præstare poterit
nullos fore prædones. Culpam ejus rei præstare quis velit? Horum dicta
omnia ac facta nobis præstanda sunt, _nous devons répondre de leurs faits
et gestes_.
2. PRÆSTO, _Ici_, _là_, _sous la main_. SYN. Paratus, in promptu.
USUS: De mea autem voluntate sic judices, me opera et consilio, studio
quidem certe, rei, famæ, saluti tuæ præsto futurum, _que je ferai tout
pour sauvegarder ta fortune, ta réputation, ton salut, etc._ Amicis ad
præsidium præsto esse, _être prêt à secourir ses amis_.
PRÆSTŎLOR, aris, atus sum, ari, d. n. et a. _Se tenir prêt pour qqn ou
qqche_. SYN. Exspecto. USUS: Ego tibi, spei illi, et exspectationi diu
præstolabor. Cf. Exspecto.
PRÆSTRINGO, is, inxi, ictum, ere, a. _Affaiblir_, _émousser_, _éblouir_.
SYN. Hebeto, fallo. USUS: Horum utrumque præstringere aciem mentis solet.
PRÆSTRŬO, is, xi, ctum, ere, a. _Boucher_, _obstruer_, _fermer_;
_préparer_, _ménager d’avance_. USUS: Sibi fidem præstruxit, _il commença
par gagner la confiance_. Luminibus aliorum præstruere.
PRÆSULTO, as, are, n. _Sauter devant_, _s’élancer (hors des rangs) en
avant_. USUS: Ferox hostium signis præsultans Gallus.
PRÆSULTOR, ōris, m. _Chef des danseurs_. SYN. Princeps Saliorum.
PRÆSUM, ĕs, fŭi, esse, n. _Être à la tête_, _commander_, _présider à_.
SYN. Præsideo; præpositus, præfectus sum. ADV. Crudelissime consiliis,
omnino reipublicæ, ædificandæ navi, negotio, sacris. USUS: Quæstioni,
negotio, provinciæ præesse. Cf. Præsideo, Administro, Magistratus.
PRÆSUMPTĬO, ōnis, f. _Prolepse ou préoccupation_, _réponse anticipée
à des objections possibles ou présumées_. USUS: Præsumptio quam Græci
πρόληψιν vocant. (_Pro_: Arrogantia, _présomption_, _vulg. est_).
PRÆTENDO, is, di, tum, ere, a. _Prétexter_, _alléguer_, _prétendre_.
SYN. Prætexo. USUS: Hominis integerrimi speciem turpissimis suis moribus
prætendere, _couvrir de l’apparence d’un homme intègre des mœurs
détestables_. Cf. Contendo.
PRÆTENTO, as, avi, atum, are, a. _Explorer_, _sonder_. USUS: Tota causa
prætentata et perspecta.
PRÆTER, _Outre_, _au-delà_; _contre_. SYN. Supra, extra. PHRAS. Præter
minas etiam vim intulere, _ils le menacèrent et en vinrent aux coups_.
Præterquam quod minarentur, etiam violenti erant; supra minas etiam facta
addidere. Super quam quod minas primo jactarunt etiam manus attulere;
super cæteras minas etiam vis accessit. Cf. Excipio. USUS: 1. Hoc nemini
præter me videtur. Id videris præter ætatem facere. Id præter modum,
præter spem accidit. 2. Supra, _plus que_, _au-dessus de_. Quæ me res
præter cæteras impulit. 3. Ante, _devant_. Præter domini oculos hæc omnia
ferebant servi, _les esclaves passaient tous les mets sous les yeux de
leur maître_. 4. Præter oram maris Etrusci, _en longeant la côte de la
mer d’Étrurie_.
PRÆTĔRĔA, _Outre cela_, _en sus_, _de plus_. SYN. Tum etiam; ad hoc,
insuper. PHRAS. Præterea addendum, _il faut en outre ajouter_. Accedit
et iam, quod, etc.; huc accedit, quod, etc., quin et illud accedit,
quod, etc. Adde eodem et illud; adde ad hoc; adde, quod, etc.; illud
insuper adde. Nam quid ego de illo dicam? quid? quod etiam; quid multa?
aliud quid etiam? quid est præterea? quid aliud? nihil nisi illud?
quod reliquum est; videte jam porro cætera; cæterum, deinceps et illud
dicendum; quid jam de illo? exinde et illud non tacendum. Quid est
præterea? nihil sane, nisi illud. De reliquo. Accedit ad cumulum. Jam
vero nec illud omittendum. USUS: Addebant præterea, rempublicam salvam
fore.
PRÆTĔRĔO, is, īvi _sæpius_ ĭi, ĭtum, ire, n. _Passer à côté_, _omettre_.
SYN. Omitto, missum facio, prætermitto, reticeo. ADV. Consulto multa,
omnino neminem, tacite, temere, turpiter, pene auctoritatem. PHRAS. Vide
ut nihil prætereas, _prenez bien garde de ne rien omettre_. Ne quid
transiliat oratio tua; ne quid in præteritis relinquatur; ne quid nos
fugiat aut prætervolet; ne quid prætermittas; vide, ne quid præterfluat,
præterlabatur. USUS: 1. Ut reliqua tua scelera præteream, et missa
faciam, illud præterire non possum. 2. Negligo. Populus sæpe dignos,
præterire solet. 3. Fugit, _échapper_. Non me fugit, non præterit, quam
sit difficile. Cf. Prætermitto.
PRÆTĔRĔQUĬTO, as, avi, atum, are, n. _Passer à cheval devant qqn ou
qqche_. SYN. Equo prætervehor, equo prætervolo, equo præterlatus sum.
PRÆTĔRĬTUS, a, um, _Passé_, _écoulé_. SYN. Transactus, ante actus. PHRAS.
Juvat præteritorum meminisse, _on aime à se souvenir du passé_. Juvat
hic, quoad longissime mens potest respicere, spatium præteriti temporis
repetere; vetera illa et jam pene obliterata commeminisse placet;
juvat hic superioris ætatis memoriam; vetustatis imaginem et reliquias
repetere. USUS: Præterita mutare non possumus. Præteritorum memoria,
providentia futurorum.
PRÆTERFLŬO, is, ere, n. et a. _Couler au-delà_, _auprès_, _le long
de_. SYN. Præterlabor, elabor, prætergredior. USUS: Animus præsentem
voluptatem percipit, venientem prospicit, nec præteritam præterfluere
sinit, _et ne laisse pas se perdre toute trace du plaisir passé_.
PRÆTERGRĔDĬOR, ĕris, gressus sum, grĕdi, d. n. et a. _Porter ses pas
devant_, _passer devant_. SYN. Præterlabor.
PRÆTERLĀBOR, ĕris, lapsus sum, labi, d. n. et a. _Couler devant_, _le
long de_. SYN. Præterfluo, prætervolo.
PRÆTERMISSĬO, ōnis, f. _Omission_. USUS: Formæ, in quas genus dividitur
sine ullius prætermissione, _les espèces sont les parties dans lesquelles
le genre se divise, sans en omettre aucune_.
PRÆTERMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Laisser passer_, _négliger_. SYN.
Prætereo, relinquo, omitto, negligo. ADV. Necessario, omnino. PHRAS. Ut
ista prætermittam, _pour ne point parler de ces choses_. Ut silentio
id præteream; ut missum faciam; ut silentio involvam; ut silentio
premam illud; ut verbum de hoc non faciam; ut silentio partem hanc
totam prætervehar; ut silentio percurram cætera; ut de re tota taceam,
sileam; ut rem omnem tacitam relinquam; ut de hoc nihil. Cf. Prætereo.
USUS: Nihil prætermisi. Quantum eniti potui, nullum hominis amantissimi
officium prætermisi. Diem nullum, quin de te cogitarem, prætermisi. Cf.
Omitto.
PRÆTERQUAM, _Outre_, _excepté_, _si ce n’est_. SYN. Præter, extra, extra
quam. USUS: Hæc, præterquam tibi, omnibus fuere jucunda. Videris id mihi
facere, præterquam res tua postulat. Campanos omnes liberos esse jussit,
extra quam _seu_ præterquam, qui hostes essent. Extra unam mulierem
præterque ejus prolem, nulli præterquam tibi hostis pepercit. Præterquam,
quod fieri non potuit, ne fingi quidem valebat.
PRÆTERVECTĬO, ōnis, f. _Action de passer à cheval, en voiture ou sur un
bâtiment_. SYN. Vectio.
PRÆTERVĔHOR, ĕris, vectus sum, vĕhi, p. _Passer outre_. USUS: Sirenes
morabantur eos qui prætervehebantur, _les Sirènes arrêtaient ceux qui
passaient devant elles (sur un navire)_. Insulam totam est prætervectus.
Non est prætervecta aures vestras oratio, sed animis totis insedit,
_ce discours n’a pas seulement effleuré vos oreilles, mais s’est gravé
profondément dans vos âmes_.
PRÆTERVŎLO, as, are, n. et a. _Voler au-delà_, _passer outre_, _ne faire
qu’effleurer_. SYN. Prætereo, præterfluo. USUS: Prætervolat oratio. Id me
fugit et prætervolavit. Non prætervolabo ista, sed dilatabo.
PRÆTEXO, is, xŭi, xtum, ere, a. _Prétexter_, _alléguer_. SYN. Prætendo.
PHRAS. Valetudinis causam inertiæ prætexit, _pour excuser sa mollesse,
il prétexta des raisons de santé_. Per causam curandæ valetudinis
inertiæ suæ patrocinatur; valetudinem obtendit, prætendit, causatur, sed
inertiam esse, nemo non intelligit; per simulationem, speciem, causam
valetudinis curandæ, inertiæ se dat; causam interponit, interserit,
valetudinem tentari; obtentu, simulatione, specie, nomine valetudinis
inertiæ suæ servit. USUS: 1. Nemo exercitum petit, nisi triumphi
cupiditatem prætexat, _sans avoir le désir du triomphe_. 2. Omnia quæ
fiunt, natura lenioribus principiis prætexuit, _la nature a préparé par
des commencements presque insensibles tout ce qui se fait_. Cf. Causor,
Excuso.
PRÆTEXTA, æ, f. _Manteau bordé de pourpre que portaient les premiers
magistrats et les enfants de naissance libre jusqu’à 17 ans_. SYN. Toga
prætexta. USUS: Pueri togam sumentes prætextam abjiciunt.
PRÆTEXTĀTUS, a, um, _Revêtu de la prétexte_. SYN. Adolescens, qui nondum
virilem togam sumpsit. EPITH. Grandis, magnus. USUS: Scin, te prætextatum
decoxisse? _Sais-tu qu’avant d’avoir quitté la prétexte, tu avais
abandonné ton bien à tes créanciers?_ Prætextatus pupillus.
PRÆTOR, ōris, m. _Préteur_, _magistrat romain chargé de rendre la
justice et de commander les troupes étrangères_. SYN. Qui cum imperio
prætorio est. EPITH. Æquus et sapiens, cupidus bonæ existimationis,
gravissimus, improbus, infestus alicui, integerrimus, honestissimus,
fortissimus, laboriosus ac diligens, mediocris, mercenarius, nequissimus,
inertissimus, palæstricus, proximus, pulcher ac beatus, sapiens, severus,
turpissimus, improbissimus, urbanus. Prætores amicissimi, innocentes,
justissimi, jurati. USUS: Prætores jus dicunt, exercent judicia, causas
cognoscunt. Postulare aliquem apud Prætorem.
PRÆTŌRĬĀNUS, a, um, _Relatif au préteur_, _du préteur_. USUS: Comitia
prætoriana, _comices pour l’élection des préteurs_.
PRÆTŌRĬUM, ĭi, n. _Prétoire_, _tente du général_, _tribunal du gouverneur
de province_. SYN. Domus prætoria. EPITH. Certum.
PRÆTŌRĬUS, a, um, _Prétorien_, _relatif au préteur_. USUS: Cohors,
Provincia, classis prætoria.
PRÆTŪRA, æ, f. _Dignité et fonctions de préteur_, _préture_. SYN.
Prætoris munus, dignitas. EPITH. Acerba, multis indigna, misera,
innocentissima diligentissimaque.
PRÆŪRO, is, ustum, ere, a. * _Brûler qqche par le bout_. USUS: Hastæ,
sudes præustæ, _lances_, _pieux brûlés par le bout_.
PRÆVĀRĬCĀTĬO, ōnis, f. _Prévarication_. USUS: Prævaricatio et accusatoris
corruptela ab reo. Cf. Falsus.
PRÆVĀRĬCĀTOR, ōris, m. _Prévaricateur_; _avocat qui a de secrètes
intelligences avec la partie adverse_. SYN. Accusator pecunia corruptus,
_item_: Reus, corrumpens pecunia judicium. USUS: 1. Prævaricatoris nomen
significat eum, qui in contrariis causis quasi varie esse positus,
videatur, _on appelle prévaricateur un homme qui varie pour ainsi
dire entre les deux parties adverses_. Prævaricator causæ publicæ. 2.
Corruptor. Piso prævaricator Catilinæ, _faux accusateur de Catilina_.
PRÆVĀRĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Être de connivence avec_. SYN.
Colludo. ADV. Turpissime. USUS: Non defendere, sed prævaricari
accusatione videbatur, _il semblait qu’au lieu de défendre l’accusé, il
fut de connivence avec l’accusateur_.
PRÆVĔHOR, eris, ctus sum, hi, d. * _Passer_, _(voler, chevaucher)
devant_. USUS: Equites per obliqua campi prævecti fugientibus se
obtulere, _les cavaliers lancés obliquement à travers la plaine_.
PRÆVĔNĬO, īs, vēni, ventum, ire, n. et a. _Prévenir d’avance_,
_précéder_, _empêcher_. SYN. Præverto, anteverto; præripio. PHRAS. Malum
præveniri oportet, _il faut prévenir le mal_. Occurrendum malo est; malum
_vel_ malo prævertere convenit; præoccupanda est vis mali; occupanda
malorum remedia; præmoliendum est aliquid, quo malum avertatur; præcipere
consilio prudentiaque debemus, quæ arcendo malo opportuna erunt. USUS:
Fecisset, ni casus aliquis aut occupatio consilium prævenisset.
PRÆVERTO, is, ti, versum, ere, a. _Prévenir_; _préférer_. SYN. Anteverto,
prævenio. USUS: Fuga supplicium prævertere. Pietatem omnibus rebus
præverti decet. Cf. Prævenio.
PRÆVĬDĔO, es, vīdi, vīsum, ere, a. * _Voir à l’avance_, _prévoir_. SYN.
Prospicio; animo prospicio, cogitatione præcipio, præsentio, præcaveo.
ADV. Multo ante, maxime. PHRAS. 1. Dudum hoc prævideram, _depuis
longtemps je l’avais prévu_. Conjectura, mente, cogitatione prospexeram;
res tota mihi prævisa et præcauta fuerat; dudum ista præsenseram; dudum
cogitatione præceperam; animus mihi divinatione quadam ista suggesserat;
horum præmeditatione majorum dudum adversus dolorem me præmuniveram;
odorabar ego ista dudum et mente augurabar. Cf. Præsagio. USUS: Qui
semper animo excubat, multa prævideat necesse est.
PRÆVĬUS, a, um, _Qui précède_. USUS: Stella auroræ prævia, _astre
précurseur de l’aurore_.
PRÆVŎLO, as, avi, are, n. _Voler devant, en avant_. USUS: Grues in tergo
prævolantium colla reponunt, _les grues qui sont derrière appuient leur
cou sur celles qui précèdent_.
PRAGMĂTĬCUS, a, um, _Homme versé dans les questions de droit_,
_jurisconsulte_. SYN. Vir in agendis rebus versatus, expertus. USUS:
Pragmatici homines cavere jubent. Tu si quid pragmaticum habes, scribe.
Cf. Actuosus.
PRANDĔO, es, di, sum, ere, n. et a. _Déjeuner_. USUS: Caninio consule
neminem aiunt prandisse, _on dit que sous le consulat de Caninius,
personne ne déjeuna_. (_Nommé après midi, Caninius avait déposé, le matin
suivant, ses fonctions de consul._) Cf. Cœno.
PRANDĬUM, ĭi, n. _Déjeuner qu’on prenait ordinairement vers midi_. USUS:
Aliquem ad prandium vocare, invitare, _inviter_. Alicui ad prandium
condicere, _s’inviter à déjeuner chez qqn_. Prandium parare, præbere,
dare, apparare, anteponere, _préparer_. Prandio aliquem accipere lauto et
magnifico, _recevoir_.
PRANSOR, ōris, m. * _Convive_, _invité_. USUS: Prandium anteponere
pransoribus.
PRĀTUM, i, n. _Pré_, _prairie_. USUS: Pratorum viriditas. Prata herbis
convestita.
PRĀVĒ, _De travers_, _mal_, _défectueusement_. USUS: Ille vero prave,
male, nequiter.
PRĀVĬTAS, ātis, f. _Irrégularité_, _défaut_, _vice_, _méchanceté_,
_dépravation_. SYN. Vitium, deformitas, perversitas. EPITH. Tanta,
perinsignis. USUS: Ne mala consuetudine ad aliquam deformitatem
pravitatemque veniamus. Alieni oris pravitatem et distortionem imitari,
_contorsion de la bouche_, _grimaces_. Quæ te tanta pravitas mentis
tenet? quo pravitatis errore imbutus es? quis hominem de hac pravitate
deducet? Malitia, Pravitas.
PRĀVUS, a, um, _Difforme_; _perverti_, _dépravé_. SYN. Perversus,
distortus. )( Rectus. USUS: Si quæ in membris prava, debilita a, imminuta
sunt. Recti pravique partes. Ut inter rectum ac pravum, sic inter verum
et falsum interest. Cf. Malus, Nequam.
PRĔCĀRĬO, _Par la prière_, _à titre de grâce_, _de faveur_. SYN. Prece
_vel_ precibus. USUS: Precario aliquid possidere.
PRĔCĀRĬUS, a, um, _Précaire_, _passager_. USUS: Petere salutem precariam
ab aliquo. Facere quæstum precarium.
PRĔCĀTĬO, ōnis, f. _Prière_. EPITH. Externa, similis, solemnis, summa.
USUS: Illa solemnis comitiorum precatio. Simili precatione Agamemnon usus
est. Precationem peragere. Cf. Preces, Precor.
PRĔCĀTOR, ōris, m. * _Celui qui prie_, _intercesseur_. USUS: Ne tibi
precatorem aut aram paraveris.
PRĔCES, cum, f. pl. _Prière_, _instances_, _supplication_. SYN. Precatio,
obsecratio, obtestatio, rogatus, rogatio. EPITH. Diuturnæ, faciles,
fraternæ, justæ, longæ, miseræ atque luctuosæ, quotidianæ, sceleratæ.
USUS: Nec prece, nec gratia, _ni par prière_, _ni par faveur_. Sceleratæ
preces et nefaria vota. Precibus agere cum populo. Precibus aliquid
petere. Preces audire; precibus cedere. Preces superbe repudiare.
PRĔCOR, aris, atus sum, ari, d. n. et a. _Prier_, _supplier_; _souhaiter
à qqn qqche_. SYN. Precibus peto, preces adhibeo, peto, imploro,
deprecor, supplico, quæso; precibus veneror, imploro. ADV. Male
alicui. PHRAS. 1. DEUM precemur, ut reipublicæ in hac perturbatione
temporum sit propitius, _prions le Seigneur, pour que, au milieu de
tant de révolutions, il ait pitié de l’État_. Vota pro communi salute
nuncupemus; vota faciamus ad DEUM; ad vota nos vertamus, supplicatum
eamus pacemque Superum exposcamus; precibus a DEO petamus; obsecrationes
in templis faciamus, manus ad cœlum tollentes precemur; strati ante
aras veniam irarum cœlestium finemque malorum exposcamus; ad preces
obtestationesque convertamur, supplicationibus votisque DEUM fatigemus,
ut exitium ab urbis tectis ac mœnibus avertat. Cf. Oro. 2. Non frustra
DEUM precatus est, _il n’a pas prié DIEU en vain_. Non incassum missæ
ad DEUM preces; non frustra vota pro salute suscepta sunt; non frustra
ad DEUM vota vertit; non frustra rem tantam DEO precibus commendavit;
annuit precationi DEUS votaque rata habuit. 3. Iter tibi bene vertat,
precor, _puisse votre voyage être heureux!_ Istud tibi iter feliciter
evenire volo; iter tibi DEUM fortunare volo; proficiscere optimis
ominibus; quod tibi bene vertat; quod bonum, felix faustumque sit,
iter ingredere! Superi approbent, quod agis quodque acturus es; bene
ac feliciter eveniat, quod nunc ingrederis iter! proficiscere bonis
auspiciis; Superique omnes omnia tibi optata afferant. 4. DEUS te diu
incolumem conservet, precor, _je prie DIEU qu’il vous conserve longtemps
en bonne santé_. DEUS te longissimo tempore salvum ac sospitem præstet;
precor cœleste Numen, ut te quam diutissime superstitem ac sospitem
esse jubeat; ut ætatem quam longissime extendat; DEUM ego vehementer
oro, ut incolumem te clementissime conservet; DEUM quæso, ut vitæ meæ
superstes sis; ut te sospitet ad ultimam usque senectutem; servet te
DEUS; DEUM oro, ut incolumem te superstitemque diu habeamus. 5. Male
precandi formulæ, _formules d’imprécations_: Quod tuo capiti male sit!
Dii te perdant! Dii tibi male faciant; Dii tibi irati sint! Jupiter te
tuosque pessimo leto afficiat, pessimis exemplis interficiat! Abi in
malam rem! Quin abis in malam crucem, pestem, cruciatum? Iratis diis
omnibus abito! Abi malis omnibus et exsecrationibus omnium! 6. Omnes tibi
male precantur, _tout le monde vous souhaite du mal_. Tibi pestem omnes
exoptant et exsecrantur; perire te malis modis omnes volunt; caput tuum
diris devovent. USUS: Quid precamur deos? Utinam eveniant quæ precaris.
Omnes tibi cives salutem atque incolumitatem precantur. A DEO bona
precari. Si unquam vobis mala precarer, etc. Cf. Rogo.
PRĔHENDO, is, di, sum, ere, _vel_ per Sync. PRENDO, is, di, sum, ere, a.
_Saisir_, _prendre_, _surprendre_. SYN. Capio, prenso. USUS: Crassum manu
prehendit.
PRĔMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Presser_, _serrer de près_. SYN.
Urgeo. ADV. Mordicus caput, valde causam, vehementius, probe aliquem,
leniter. USUS: 1. Quæ necessitas te premebat? Bello, inopia, ære alieno
premi. Odio communi et invidia premi. 2. Occulto, _couvrir_, _cacher_.
Odium, dolorem, iram premere.
PRENSĀTĬO, ōnis, f. _Brigue_. SYN. Ambitio. EPITH. Aliena, præpropera.
PRENSO _vel_ PRĔHENSO, as, avi, atum, are, a. _Saisir fortement_;
_solliciter_, _briguer_. SYN. Ambio. PHRAS. Nullum in prensando studium
prætermittit _il brigue les emplois avec un soin remarquable_. Tam
prehensat diligenter, quam qui maxime; diligentissima ejus est prensatio;
in prensandis hominibus nemo est te diligentior; imminet tantæ spei adeo
ut nullum in prensando officium intermittat; in prensandis, rogandis,
appellandis civibus studium ac diligentiam adhibet, quam licet, maximam;
agit de ea re cum civibus diligenter et assidue. Cf. Ambio. USUS: Prensat
sine fallaciis, sine fuco, more majorum.
PRESSĒ, _Brièvement_, _en peu de mots_. USUS: Presse, anguste, breviter
dicere, definire. Cf. Breviter.
PRESSŬS, ūs, m. _Pression_. SYN. Compressio. USUS: Ipso pressu oris et
sono.
PRĔTĬŌSĒ, _Richement_, _magnifiquement_. SYN. Magno pretio, eleganter,
artificiose, operose. USUS: Vasa magnifica, pretiose cælata.
PRĔTĬŎSUS, a, um, _Précieux_, _d’un grand prix_, _d’une grande valeur_.
SYN. Magni pretii, multorum sumptuum. PHRAS. 1. Pretiosam bibliothecam
habeo, _j’ai une bibliothèque précieuse_. Magni pretii libris refertam
bibliothecam habeo; caro constant, qui bibliothecam meam efficiunt libri;
bibliotheca mihi est a rari operis libris et multo pretio commendata;
caro emi, qui bibliothecam meam ornant libros. 2. Pretioso ornatu induta
erat, _elle était parée de vêtements de grand prix_. Auro et purpura
insignis, gemmis adornata incedebat; vestis illi erat auro gemmisque
distincta; aureas armillas magni ponderis gemmatosque magna specie
annulos habuit; nihil ei deerat eorum, quæ hominibus sancta caraque ac
magni pretii esse solent, et prima ducuntur. USUS: Pretiosa vestis,
horti, vasa.
PRĔTĬUM, ĭi, n. _Prix_, _valeur_. SYN. Merces, præmium. EPITH. Certum,
incertum, magnum, pactum, parvum, summum, tantum. USUS: Certum rei _seu_
merci pretium statuere, constituere. Certum pretium pacisci. Habet ea res
maximum pretium. Maximi est pretii. Mercari aliquid magno pretio. Pretio
et mercede duci ad faciendum aliquid. Constitutum pretium solvere, dare,
persolvere, enumerare, pendere. Jacent agrorum pretia, tanta est annonæ
vilitas, _les terres se donnent pour rien_. Nullo pretio me induci sinam,
_je ne me laisserai entraîner par aucun salaire_. Operæ pretium facere,
_faire qqche qui en vaille la peine_. Cf. Æstimo.
PRĪDEM, _Il y a déjà longtemps_. SYN. Dudum.
PRĬDĬE, _Le jour d’avant_, _la veille_. SYN. Ante eum diem. )( Postridie.
USUS: Pridie quam has litteras dedi, usque ad pridie calendas Septembres.
Ad pridie idus Maii. Pridie ejus diei venit.
PRĪMĀRĬUS, a, um, _Qui est un des premiers, des plus considérables_.
SYN. Principum aliquis. )( Posterior. PHRAS. Primarius civis Romanus,
_un des premiers citoyens de Rome_. Romani nominis longe princeps; inter
primores, optimates et capita civium, auctoritate atque opibus longe
primus; lumen et ornamentum suæ civitatis; princeps senatus Romani; qui
excellentem apud suos dignitatis gradum tenet; qui inter capita rerum
erat Romæ. Cf. Princeps, Primus. USUS: Vir, senator, locus primarius.
PRĪMĬGĔNĬUS, a, um, _Primitif_, _primordial_.
PRĪMĬPĪLUS, i, m. _Centurion de la première compagnie des triaires_. SYN.
Primæ cohortis Centurio.
PRĪMO, _D’abord_, _au commencement_. SYN. Primum, initio, principio. )(
Post. USUS: A primo visum est.
PRĪMORDĬUM, ĭi, n. _sæpius_: PRĪMORDĬA, ōrum, n. pl. _Commencement_,
_origine_. SYN. Principium, causa præcurrens. EPITH. Majus, princeps.
USUS: A diis capienda sunt agendi primordia.
PRĪMŌRES, um, omn. gen. _Qui est en avant_, _au bout_. SYN. Summæ _vel_
extremæ quæque res. USUS: Primoribus labris aliquid degustare, _effleurer
qqche du bout des lèvres_. Cf. Optimates.
PRĪMUM, _D’abord_, _premièrement_. SYN. Primo, a primo. USUS: Ut primum
attigit forum. Cum primum veni. Ut modo primumque nascentia.
PRĪMUS, a, um, _Premier_. SYN. Primarius, princeps. )( Postremus. ADV.
Facile municipii, longe civitatis. PHRAS. 1. Primus filiorum (VULG.
Primogenitus), _le premier né_, _l’aîné_. Maximus stirpis; maximo natu
filius; liberorum natu maximus. 2. Primus ille sit qui reliquis senior
est, _que le plus âgé soit le premier_. Priores partes, primas partes,
primum locum habeat, teneat, obtineat; primas partes agat; agmen ducat,
qui ætate potior; princeps ac signifer ille sit, qui natu major inter
cæteros. USUS: Genere, nobilitate, opibus sui municipii facile primus.
Primus in suam familiam consulatum intulit. Vir magnus in primis, cum
primis locuples. Primas tibi sapientiæ defero. Primo quoque tempore te
exspecto.
PRINCEPS, cĭpis, m. _Le premier_, _le plus considérable_; _chef_,
_auteur_; _prince_, _souverain_. SYN. Primus, primarius, dux, caput,
auctor, inventor, qui principatum tenet, obtinet; qui primos ordines
ducit, qui honestissimum dignitatis locum tenet. PHRAS. 1. Est Princeps
hereditarius, _il est le prince héritier_. In spem imperii genitus; Regni
heres; regiæ juventutis princeps. 2. Creatus est S. R. Imperii Princeps,
_il a été élu empereur du Saint-Empire Romain_. In Principum dignationem
pervenit; in amplissimum S. R. Imperii Principum Ordinem cooptatus,
adscriptus, relatus est; ad amplissimum Imperii Principum Ordinem
aggregatus est; Principatus titulos in familiam suam intulit; auctus
est honore S. R. I. Principum. USUS: 1. Rerum caput et orbis princeps
Roma. Princeps philosophiæ. Cicero in eloquentia princeps. Principem
locum tenere. Profiteri se principem et auctorem senatui. 2. Primus
ordine temporeque, _le premier, par rapport au rang et au temps_. Sicilia
princeps se ad Romanos applicuit. Qualitatum aliæ sunt principes, aliæ ex
iis ortæ. Herodotus princeps hoc genus ornavit.
PRINCĬPĀLIS, e, gen. com. _Premier_, _principal_. SYN. Princeps. USUS:
Causæ principales aliæ, aliæ adjuvantes, _parmi les causes, les unes sont
principales, les autres secondaires_.
PRINCĬPĀTŬS, ūs, m. _Premier rang_, _primauté_; _domination_, _pouvoir_.
SYN. Dominatus, primæ. EPITH. Divinus, præstans, regius. USUS:
Principatum petere, concupiscere, appetere. Principatum eloquentiæ alicui
deferre, dare, tribuere. Delere principatum et auferre. Cf. Potestas,
Guberno, Ditio.
PRINCĬPĬO, _Au commencement_, _dans le principe_; _primitivement_,
_d’abord_. SYN. Primo, initio, primum omnium. USUS: Principio omnibus
animantibus est insitum, ut, etc.
PRINCĬPĬUM, ĭi, n. _Commencement_, _origine_, _principe_. SYN. Initium,
primordium, origo. )( Exitus, Finis. EPITH. Accuratum, immortale,
naturale, ultimum, acutum, breve et longum, optimum, parvum, non bene
provisum et diligenter exploratum, solidum et expressum, suspiciosum,
tardum, verecundum; non elatis intensum verbis, sed acutum sententiis.
USUS: 1. Omnium rerum magnarum principia a diis sunt petenda, ducenda.
Hujus rei ego nec principium invenire, nec evolvere exitum possum.
Omnium rerum principia parva suis progressionibus augentur. A principio
instituere aliquid idque perficere. Principium natum est a me. 2.
Causa efficiens, auctor, _source_, _principe_. Principii nulla est
origo, _un principe n’a pas de commencement_. Omnium causarum unum est
naturale principium. 3. Rudimentum, elementum, seminarium, _éléments_,
_principes_. Nunc juris principia videamus. Naturæ principia quibus
parendum. Fuit hoc principium et velut seminarium urbis. Cf. Initium,
Inchoo, Incipio, Origo.
PRĬOR, ōris, gen. com. _Qui est le premier_, _précédent_, _antérieur_.
)( Posterior. SYN. Primus. USUS: 1. Ita priori posterius, posteriori
superius non jungitur, _si vous acceptez le premier de ces principes, il
faut abandonner le second_; _si vous posez le second, le premier tombe_.
Priori loco causam dicere. 2. Superior, transactus, _dernier_, _passé_.
Priori æstate, anno.
PRISCĒ, _A la manière antique_, _sévèrement_, _durement_. SYN. Antique,
horride, aspere, prisco more. USUS: Severe, graviter, prisce agere cum
aliquo.
PRISCUS, a, um, _Ancien_, _vieux_, _antique_. SYN. Antiquus. USUS: Verba
prisca et obsoleta. Veteres et prisci viri. Cf. Antiquus.
PRISTĬNUS, a, um, _Précédent_, _premier_, _ancien_. SYN. Vetus, antiquus,
prior. USUS: Ut pristinam tuam gloriam consequare.
PRĬUS, _Avant_. SYN. Ante. USUS: Nihil prius mihi faciendum putavi.
PRĬUSQUAM, _Avant que_. SYN. Antequam. USUS: Priusquam illa attingam. Id
ego sensi, priusquam loqui cœpisti.
PRĪVĀTIM, _En particulier_. SYN. Proprie, clam; seorsim a reliquis. )(
Publice. PHRAS. Privatim de re agemus, _nous causerons de cette affaire
en particulier_. Inter parietes domesticos disceptator adero; privato
consilio de re statuemus; privata seductaque a conscientia plurimum
consilia miscebimus; in secreto, inter parietes nos continebimus, nihil
ut in publicum effluat. Cf. Clam. USUS: Beneficia singulis privatim dare.
Privatim se tenuit. Cf. Privatus.
PRĪVĀTĬO, ōnis, f. _Privation_, _absence_. USUS: Dolori non voluptas
contraria est, sed doloris privatio, _ce qui est contraire à la douleur
est non pas le plaisir, mais l’absence de douleur_.
PRĪVĀTUS, a, um, _Qui concerne un particulier_, _privé_. SYN. Domesticus,
suus, proprius. )( Publicus _seu_ qui cum potestate et imperio est.
EPITH. Furiosus, opulentus, potens, plurimus. PHRAS. Est privatus civis,
_c’est un homme privé_. Æquo cum cæteris jure in civitate vivit; suarum
rerum est; est unus multorum _vel_ de multis; in magistratu non est; omni
curatione publicæ rei vacat. USUS: Res privata et publica. Bellum in
privatam curam, privata arma versum est.
PRĪVIGNA, æ, f. _Belle-fille_.
PRĪVIGNUS, i, m. _Beau-fils_. USUS: Mulier in privignorum funus nupsit.
PRĬVĬLĒGĬUM, ĭi, n. _Loi exceptionnelle_, _qui concerne un particulier_,
_décret_; _ordonnance en faveur d’un particulier_. EPITH. Tyrannicum,
injustum, nefarium. PHRAS. (Privilegium habet ab oneribus publicis,
VULG.), _un privilège le dispense de participer aux charges publiques_.
Omnium rerum onerumque publicorum immunitatem habet; immunis est a
publicis vectigalibus; immunitate nominatim affectus, donatus est;
exsolutus legum earum vinculis, quæ vectigalia imperant; data est illi
immunitas a publicis vectigalibus; legum earum omnium facta est illi
venia, quæ de vectigalibus latæ sunt. Cf. Eximo, Dispenso. USUS: Leges
privatas hominibus irrogare; in privatos leges ferre; id est enim
privilegium. Privilegia irrogare. Privilegium tulit, ut si sacra Bonæ Deæ
accessisses, exulares. Tyrannica privilegia. (Unde Privilegium _pro_:
gratia legis facta, _privilége_, _vulg. est_.) _Pro_: Privilegiatus,
VULG., _privilégié_, latine dices: Exsolutus legum vinculis; solutus
legum verecundia.
PRĪVO, as, avi, atum, are, a. _Priver_, _dépouiller de qqche_. SYN. Orbo,
spolio, exuo, excludo, exspolio expertem facio. )( Augeo, orno. ADV.
Indignissime, in perpetuum, crudelissime, paulo amplius. PHRAS. 1. Bonis
omnibus privatus est, _il a été dépouillé de tous ses biens_. Ornamentis
omnibus nudatus; præsidiis omnibus exutus; bonis funditus eversis, e
patrimonio tanquam e naufragio nudus expulsus est; inanis, egens patriis
bonis deturbatus, ejectus, abire, cedere coactus est. 2. Tot amicis me
privari vehementer doleo, _je regrette beaucoup d’être privé de tant
d’amis_. Tot amicorum jacturam graviter molesteque fero; tot amicis
orbatum, spoliatum, destitutum me sine gravissimo dolore intueri non
possum; fieri non potest, quin sim miserrimus, talibus amicis orbatus,
quales nulli unquam erunt, et ut arbitror et confirmare possum, nulli
certe fuerunt. Quis me tot ab amicis orbum, non miserrimum esse fateatur?
Quæ mihi reliqua esse potest vitæ cupiditas, cum tot amicis caream; cum
eos amicos, quos fidelissimos expertus sum, desiderem; cum tot amicos
uno tempore mihi ereptos esse videam. Cf. Eripio, Adimo. USUS: Aliquem
civitate, suo jure privare.
PRO, _Pour_. SYN. Loco. USUS: 1. Hæc pro certis ad te scribo. Jam
pro herede se gerit. Jam pro damnato habebatur. Unus mihi Cato pro
millibus, _Caton à mes yeux en vaut mille_. 2. Propter, _pour_, _à
cause de_. Pœnam pro peccato metuit. Pro jure amicitiæ id a te peto.
Pro consulari auctoritate te moneo. Is a me pro summis suis virtutibus
valde observatur. 3. Secundum, pro ratione, _suivant_, _eu égard à_, _en
comparaison de_. Hunc pro dignitate satis laudare non possum. Reliqua pro
tua prudentia, pro tempore, pro re nata curabis, _selon tes lumières_,
_dans ta sagesse_. Pro opibus, pro virili parte juvabo, _selon mes
forces_. Id pro mea consuetudine, breviter. 4. Alicujus gratia, causa,
_pour_, _en faveur de_. Hoc non pro me sed contra me est. Venditare
aliquid pro suo. Pro aliquo decernere. Pro se quisque certabat, _chacun
selon ses moyens, dans la mesure de ses forces_; _chacun pour soi_. 5.
Ante, _devant_. Pro tribunali; pro æde Castoris sedens. Pro templis
omnibus, _devant tous les temples_. 6. Cum comparativis, _en comparaison
de_, _en proportion de_. Turba majorem, quam pro numero, speciem gerens.
Sella, quam pro habitu corporis, excelsior.
PRŎĂVUS, i, m. _Père du grand-père ou de la grand’mère, bisaïeul_. SYN.
Avi paterni _vel_ materni. EPITH. Privatus.
PRŎBĀBĬLĬS, e, gen. com. _Croyable_, _admissible_, _probable_. SYN.
Verisimilis, credibilis. )( Incredibilis. ADV. Leviter, maxime, sane,
omnino. USUS: 1. Probabile est, quod fere fieri solet aut in opinione
positum est. Probabilem facti rationem reddere, _motif plausible_. Causam
alicujus reddere probabilem. 2. Laudandus, tolerabilis, _louable_, _bon_.
Probabilis orator, _orateur estimable_. Probabile ingenium, discipulus
probabilis, _excellent disciple_.
PRŎBĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Probabilité_, _vraisemblance_. SYN.
Verisimilitudo. EPITH. Captiosa, magna. USUS: Multa sunt, quæ nos aliqua
probabilitate fallunt.
PRŎBĀBĬLĬTER, _Probablement_. SYN. Credibiliter. USUS: Ex quo potest
probabiliter confici.
PRŎBĀTĬO, ōnis, f. _Approbation_, _assentiment_. SYN. Approbatio. )(
Improbatio. EPITH. Gratuita, locuples, grata. Non ob probationem datum
est pretium, cum multa sint improbata.
PRŎBĀTOR, ōris, m. _Approbateur_. SYN. Approbator. USUS: Nihil interest
inter suasorem facti et probatorem.
PRŎBĀTUS, a, um, _Éprouvé_, _bon_, _excellent_. SYN. Spectatus. USUS:
Vita spectata et probata. Cf. Probus.
PRŎBĒ, _Bien_, _comme il faut_. SYN. Recte, præclare. USUS: Quod cum
probe scirem, tenerem. De ea re probe curasti.
PRŎBĬTAS, ātis, f. _Bonté_, _honnêteté_, _probité_, _droiture_. SYN.
Bonitas, integritas, virtus. PHRAS. Probitatem qui habet, nihil præterea
ad felicitatem requirit, _l’homme vertueux n’a rien qui manque à son
bonheur_. Unam qui colit virtutem, ei deesse ad felicitatem nihil potest.
Bene sentire recteque facere satis est ad bene beateque vivendum.
Quicumque rationem ducem in vita sequitur, ei ad felicitatem ampla
maximeque certa patet via. Boni mores et honestæ rationes felicitatem
pariunt. Felicitas integritate comparatur; si quis in colenda probitate
totus est, feliciter admodum ac beatissime cum illo agitur. USUS: Tanta
vis est probitatis, ut eam vel in hoste diligamus.
PRŎBO, as, avi, atum, are, a. _Applaudir à_, _être satisfait de_;
_approuver_, _accepter_; _prouver_, _démontrer_. SYN. Approbo, assentior;
confirmo, fidem facio, argumentis tueor. ADV. Admodum, brevi, fastidiose,
lente, maxime, mirifice; nimium, non perfacile, plane, plane non,
prorsus, recte, vehementer, valde, vulgo, magis magisque, non sane,
imprimis, multum. PHRAS. Probare crimen non potuit, _il ne put prouver
le crime_. Convincere illum criminis, crimen planum facere, certis
argumentis firmare non potuit; non satis docuit hæc ab eo commissa; id
quidem efficere, cum multa argueret, non potuit, ut de crimine constaret;
ex ejus tot criminationibus liquere non potuit criminisne reus esset;
fidem facere ejus criminis suis argumentis non potuit. USUS: 1. Libros
meos, ut spero, tibi valde probabo, _mes livres, je l’espère, seront
de votre goût_. Quis est, qui non probet, non laudet, non in eadem
voluntate ac opinione sit? _Qui n’approuve, qui ne loue?_ 2. Satisfacio,
_obtenir du succès_. Qua in legatione ita se omnibus probavit. 3.
Argumentis tueor, stabilio; confirmo, fidem facio, _prouver_, _démontrer
la vérité de_. Quod tibi probare non poteris, alteri ne persuaseris.
Id vel severissimis disceptatoribus probabo. Nullam rem defendit, quam
non probaret nullam oppugnat, quam non everteret. Cf. Approbo, Laudo,
Assentior.
PRŎBRŌSUS, a, um, _Ignominieux_, _infâme_, _honteux_. SYN. Ignominiosus.
USUS: Probrosum crimen, factum. Cf. Probrum.
PRŎBRUM, i, n. _Action honteuse_, _infamie_. SYN. Dedecus, convitium,
maledictum. EPITH. Paternum, magnum, privatum. PHRAS. 1. Probrum alicui
objicere, _accuser qqn d’infamie_. Objectare probrum; probri insimulare
aliquem; probra inferre, ingerere; probra in aliquem jacere, maledictis
probrisque vexare. Cf. Convitium, Calumnia. 2. Probro alicui vertere,
_reprocher à qqn une action honteuse_. Probro aliquid dare alteri; in
probri loco ponere; crimini dare. Cf. Dedecus. 3. Probro sibi aliquid
ducere, _regarder qqche comme honteux_, _déshonorant_. Ignominiæ loco
aliquid ferre; in contumeliam accipere; in contumeliam vertere. USUS:
Id tibi probro futurum est. E paternis probris emergere. Cf. Ignominia,
Dedecus.
PRŎBUS, a, um, _Bon_, _vertueux_, _honorable_, _honnête_. SYN. Bonus,
moratus, bene institutus, spectatus, probatus, integer, frugi,
religiosus, castus, antiquus, purus, sanctus, modestus. )( Improbus.
PHRAS. Pauci sunt probi, _peu d’hommes sont honnêtes_. Pauci sunt, qui
probitatem colant, ament, sequantur; qui suum studium in probitate
ponant, paucos invenies. Probati mores a paucis hodie coluntur; virorum
recti exempli, et quibus vita cum virtute traducatur, quibus in pretio et
amore sit morum integritas, quam exiguus est numerus? Abest a plerisque
mortalium laudata illa morum probitas. Cf. Bonus. USUS: Probus et bene
moratus filius. Probum navigium. Cf. Conscientia bona, Pius.
PRŎCĀCĬTAS, ātis, f. _Audace_, _impudence_, _insolence_. SYN. Petulantia.
USUS: Non enim procacitate linguæ vitæ sordes eluuntur. Cf. Petulantia.
PRŎCĀCĬTER, _Avec hardiesse_; _effrontément_, _insolemment_. USUS:
Flagitatum stipendium procacius, quam ex more et modestia militari erat,
et probra in tribunos jacta.
PRŎCAX, ācis, omn. gen. _Audacieux_, _effronté_, _impudent_. SYN.
Petulans, temerarius. USUS: Scio te non esse procacem in lacessendo, _je
sais que tu n’es point un agresseur insolent_. Cf. Petulans.
PRŌCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _Aller en avant de qqche ou de
qqn_; _s’avancer_, _marcher_, _partir_; _avancer_, _faire des progrès_;
_aller bien ou mal_, _arriver_. SYN. Progredior, prodeo, exeo, gradum
infero; proficio; evenio. ADV. Bene, longius in dando et credendo; minus,
diutius, contrarie, multum, non ita multum, obviam, longissime, parum,
paulum, prospere, temere, pulcherrime. USUS: 1. Ætate multum processit.
A primis ad ultima procedere. Longius processit et in ipsum Pompeium
invehi cœpit. In medium procedere atque in concionem prodire. Procedere
in publicum. Tota urbs illi obviam processit. 2. Proficio, _faire des
progrès_. Procedere in virtute et doctrina. Honoribus processit. Longe
ad virtutem processit doctrina et natura. 3. Evenio, cado, _réussir bien
ou mal, avoir telle ou telle issue_. Non satis e sententia res procedit.
Quid agam, cui nihil procedit, eaque, quæ cogitata sunt diligentisime,
deterrime cadunt. Omnia ei belle, pulcherrime procedunt. (_Pro_: durius
procedere cum aliquo, VULG.), _user de mauvais procédés envers qqn_,
latine: Graviter, crudeliter, male consulere in aliquem, de aliquo.
PRŎCELLA, æ, f. _Tempête_, _bourrasque_. SYN. Tempestas. EPITH.
Horribilis. USUS: Imbres, nimbi, procellæ, turbines. Tu procella patriæ,
turbo pacis. Vitare procellas temporum. Equestrem procellam excitare,
_faire une charge de cavalerie_. Cf. Tempestas.
PRŎCELLŌSUS, a, um, _Orageux_. USUS: Venti procellosi.
PRŌCĔRES, um, m. pl., _Les chefs_, _les nobles_, _les princes_. SYN.
Principes.
PRŌCĒRĬTAS, ātis, f. _Forme allongée_, _taille élancée_; _élévation_.
SYN. Longitudo. )( Brevitas. USUS: Proceritates arborum admirantur.
PRŌCĒRUS, a, um, _Haut_, _élevé_, _élancé_. SYN. Longus. USUS: Procerum
et tenue collum, _cou long et mince_. Cf. Magnus, Longus.
PRŌCESSŬS, ūs, m. _Marche_, _progrès_. SYN. Progressus. EPITH. Longior,
tardus. USUS: Gradus tuos et quasi processus dicendi velim cognoscere,
_je voudrais savoir par quels degrés ce talent s’est formé et suivre
chacun de vos pas dans la carrière de l’éloquence_. Tantos processus in
dicendo faciebat, ut evolare, non excurrere videretur, _il faisait tant
de progrès qu’il paraissait plutôt voler que courir_.
PRŌCĬDO, dis, cĭdi, ere, n. _Tomber_. SYN. Pronus cado, procumbo. USUS:
Ad pedes alicujus procidere. Cf. Cado, Corruo.
PRŌCINCTŬS, ūs, in. _Action de se ceindre_; _état de troupes prêtes
à combattre_. SYN. Sine ritu solemni, ut in castris. USUS: Facere
testamentum in procinctu sine tabulis, _faire son testament sur le champ
de bataille ou quand on est sur le point de partir pour la guerre_.
(_Pro_: In procinctu operis, _en train de faire qqche_), rectius dicitur:
In ipso rei gerendæ articulo. Cf. Expedio.
PROCLĀMĀTOR, ōris, m. _Déclamateur_, _criailleur_, _mauvais avocat_. SYN.
Præco, cantor, rabula.
PROCLĀMO, as, avi, atum, are, a. _Crier fortement_, _pousser des cris_.
SYN. Vociferor. USUS: Adsunt, proclamant, fidem hujus implorant.
PROCLĪVIS, e, gen. com. _Enclin à_, _prêt à_, _disposé à_. SYN.
Propensus, facilis; pronus. )( Laboriosus. USUS: Adolescentia proclivior
est ad libidinem. Incitata semel in proclive labuntur. Dictu quidem
proclive est, sed effectu arduum. Cf. Facilis.
PROCLĪVĬTAS, ātis, f. _Pente_; _penchant_, _inclination_. SYN. Facilitas.
USUS: Proclivitas ad varios mores, varia vitia.
PROCLĪVĬTER, _En pente_; _aisément_, _facilement_. USUS: Facilius et
proclivius ad laudem nobilitatis perveniunt.
PRŌCONSUL, ŭlis, m. _Proconsul, celui qui ayant été consul à Rome était
envoyé comme gouverneur en province_. In provinciam missus cum potestate
consulari.
PROCRASTĬNĀTĬO, ōnis, f. _Renvoi au lendemain_, _ajournement_. EPITH.
Odiosa. USUS: In rebus gerendis tarditas et procrastinatio odiosa est.
PROCRASTĬNO, as, avi, atum, are, a. _Renvoyer au lendemain_, _différer_,
_ajourner_. SYN. Differo, tardo, rem longius duco. Cf. Differo, Moror.
PROCRĔĀTĬO, ōnis, f. _Procréation_, _génération_. SYN. Proles, progenies.
EPITH. Carissima. USUS: Carissimam suam quisque procreationem habet.
PROCRĔĀTOR, ōris, m. _Celui qui crée_, _qui engendre_. SYN. Genitor.
USUS: Ille procreator mundi DEUS, _DIEU, créateur de l’univers_.
PROCRĔO, as, avi, atum, are, a. _Procréer_, _engendrer_, _produire_. SYN.
Creo, pario, gigno, vitam trado, liberos suscipio. USUS: Multiplices
fetus procreant. Procreare alicui periculum. Cf. Creo.
PRŌCŪDO, is, di, sum, ere, a. _Former_, _façonner_. SYN. Exacuo.
PRŎCUL, _Au loin_, _loin_, _de loin_. SYN. Longe, longius. PHRAS. Procul
a nobis abest, _il est loin de nous_. Magno locorum intervallo disjuncti
sumus; disjunctissimis terris habitamus; in ultimis terris habitamus;
in ultimis terris, in extremis terræ finibus, apud homines in extremis
terrarum finibus positos, nimia longinquitate locorum remotus degit;
magnis intervallis distamus; longe ab domo excitus, in ultimas terrarum
oras devectus, quas natura longe submovit regiones, colit. Eo ablegatus
est, unde nec nomen, nec fama ejus accedere ad nos possit; inter nos
multa maria regionesque intersunt. Cf. Longinquitas. USUS: Cœlestia
procul sunt a nostra cognitione. Procul remotus a vero. Procul ab omni
metu. Procul videre, auscultare aliquid. Procul a patria. Cf. Remotus,
Disto.
PRŌCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, n. _Se pencher en avant_, _tomber_.
USUS: Fessus via procubuit. Cf. Genu.
PRŌCŪRĀTĬO, ōnis, f. _Action d’administrer_, _de régir_,
_administration_. SYN. Curatio, administratio, gubernatio. EPITH.
Frumentaria, magna, plena, quæstoria. USUS: 1. Aliquem ad civitatis,
negotii procurationem vocare, procurationi præficere; procurationem
alicui committere, _confier à quelqu’un une administration_.
Procurationem multarum rerum habere, _avoir une vaste administration_.
Aliquem a procuratione amovere; liberare aliquem procuratione, quæ illum
multis officiis implicatum et constrictum tenebat, _délivrer qqn d’une
administration qui l’enlaçait dans un réseau d’affaires et de devoirs_.
2. Expiatio, _cérémonie pour détourner une chose funeste, expiation_.
Constituendæ, faciendæ nobis sunt procurationes et observationes. Cf.
Administratio.
PRŌCŪRĀTOR, ōris, m. _Agent_, _intentant_, _directeur_, _procureur_.
SYN. Qui aliena negotia procurat; alieno præpositus negotio; alieni
juris vicarius; qui aliquid nostri negotii gerit; qui res domesticas
dispensat; qui curationem ac dispensationem rerum habet, suscepit. EPITH.
Æquus, diligens, familiaris, propinquus, necessarius, voluntarius,
villicus. USUS: Cum villicos procuratores dedissem. Procuratores ludorum.
Procuratoris negligentia factum est ut, etc.
PRŌCŪRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Soigner_, _avoir soin_, _s’occuper
de_. SYN. Curo, administro, guberno, gero. PHRAS. Rem meam diligenter
procura, _occupez-vous soigneusement de mon affaire_. In rerum mearum
procuratione nihil diligentiæ prætermittas, velim; rei istius curatio,
ut cordi tibi sit, etiam atque etiam a te peto; tu si me amas, omnia
dispicies remque ut tuam, summa fide geres. Cf. Administro, Curo, Gero,
Facio. USUS: 1. Hereditatem, negotia, rationes alicujus procurare,
_être l’homme d’affaires de qqn_. 2. Expio, _détourner un mal par des
expiations_. Vide ut ea prodigia procurentur et expientur.
PRŌCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _S’élancer en avant_, _avancer_;
_faire des progrès_. SYN. Excurro. USUS: Sed ut productus studio ultra
procurras, _tu ailles plus loin_, _tu fasses de nouveaux progrès_. Cum ab
stationibus procurreretur.
PRŌCURSĀTĬO, ōnis, f. _Combat d’avant-garde_, _escarmouche_. USUS: A
quibus per procursationem commissa pugna.
PRŌCURSĀTOR, ōris, m. _Soldats d’avant-garde_. SYN. Breve certamen cum
procursatoribus fuit.
PRŌCURSO, as, are, n. _Courir en avant_, _escarmoucher_. USUS:
Procursantibus a statione, qui lacesserent.
PRŌCURSŬS, ūs, m. _Marche en avant vive attaque_. USUS: Tumultuario
prœlio ac procursu magis militum quam ex præparato certatum.
PRŌDĔO, is, ĭi, ĭtum, ire, n. _Aller en avant_, _s’avancer_. SYN. Exeo,
in medium procedo. ADV. Obviam, necessario. PHRAS. 1. Hostes e latebris
prodivere, _les ennemis s’élancèrent de l’embuscade_. E latebris erupere,
prosiluere; e latebris in apertum campum prævolarunt; consurrectum
est repente e latebris et in patentem ad conspectum undique campum
prolata signa; hostes ab suis quisque latebris pariter exorti, repente
exsistebant; cuniculus delectis militibus plenus armatos repente edidit;
militum ingens manus repente ex dumosis tumulis exsistebat palamque
armata volitabat. 1. (Res tota prodiit, VULG.), _tout est connu_.
Patefacta omnia et in medium prolata; ut mora temporis interposita
illustrantur omnia et erumpunt, ita detecta quoque fraus est. Res tota
in lucem extracta, in lucem prolata est. Haud ita res latuit, quin in
conscientiam multorum brevi tempore efferretur; quin secretum omne brevi
tempore effunderetur. Cf. Exeo, Vulgo, Manifesto. USUS: In publicum
prodire; in concionem, in lucem, in aciem prodire. Prodire obviam alicui.
PRŌDĬGĒ, _Avec prodigalité_, _profusion_. SYN. Effuse.
PRŌDĬGĬUM, ĭi, n. _Prodige_, _phénomène_, _merveille_. SYN. Monstrum,
portentum, ostentum. EPITH. Fatale, exitiosum, importunum, recens,
religiosum. USUS: Clodius fatale portentum prodigiumque reipublicæ,
_Clodius, ce monstre et ce fléau de la république_. Hæc sunt prodigiis
similia. Cf. Miraculum.
PRŌDĬGO, is, ēgi, actum, ere, a. _Dissiper_, _prodiguer_, _dépenser_.
SYN. Consumo, effundo, ultra modum erogo. Cf. Prodigus.
PRŌDĬGUS, a, um, _Qui prodigue_, _qui gaspille follement_, _prodigue_;
_dépensier_. SYN. Profusus, effusus, nimius; nepos luxuriosus,
dissolutus, perditus, luxu profligatus. PHRAS. 1. Prodigus rerum
suarum, si quisquam alius, _prodigue de ses biens, comme pas un, plus
que personne au monde_. Homo largitor et prodigus; alieni appetens,
sui profusus; homo perdita nequitia et insolens in aliena re, in quo
tamen, pecuniæ an famæ minus parceret, non facile discernas. Quis in
largitione effusior, qui post effusos cum probro ac dedecore immensos
sumptus, pecuniæ sic illudat, tanquam in summa abundantia omnibus
copiis fortunisque afflueret? Quæ ista tam profusa luxuries, post
fractas eversasque opes, post patriam rem comestam ac perditam? Vides
hunc hominem? decoxit et patrimonium omne profundo ventre circumfert.
2. Patrimonium suum omne prodigus absumpsit, _il a dévoré en prodigue
tout son patrimoine_. Patrimonium omne per luxum effudit, comedit,
devoravit; patriam rem perdidit, confecit, dissipavit; relictas a patre
fortunas per luxum consumpsit, dilapidavit; rem familiarem pecuniamque
omnem per luxuriam profudit, effudit, adedit, exhausit; rem omnem
paternam confregit; per luxum ac nequitiam laceravit. Cf. Nepos. USUS: In
honoribus decernendis prodigus ac fere nimius.
PRŌDĬTĬO, ōnis, f. _Dénonciation_, _trahison_. EPITH. Grata, scelerata.
USUS: In proditionis crimen vocari. Proditionis consilia agitare. Cf.
Prodo.
PRŌDĬTOR, ōris, m. _Traître_. SYN. Desertor, oppugnator patriæ, qui
proditionis consilia agitat. EPITH. Vetus, nefarius. USUS: Patriæ
exstinctor, imperii proditor.
PRŌDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Faire sortir_, _produire_, _émettre_;
_trahir_, _livrer_. SYN. Trado, mando, commendo, edo, scribo, aperio,
manifesto, manifestum facio, indictum facio; patriæ exitium molior.
ADV. Inposterum, nefarie, false, temere. PHRAS. 1. Hostibus omnia
prodidit, _il découvrit tout à l’ennemi_. Rem omnem ad hostes protulit,
pertulit; rem omnem hostibus enuntiavit; arcana consilia ducum cum
hostibus communicavit; earum rerum indicium illo auctore ad hostes
permanavit. Nihil eorum omnium clam hostibus fuit, indice servo et
civium dissensiones foras efferente. 2. Diu se prodere noluerunt, _ils
refusèrent longtemps de se faire connaître_. Diu cunctati animos nudari;
diu tergiversati promere, quæ in animo laterent; multis agendum erat,
palam ut facerent tandem, quæ sentirent; haud levis erat operæ, ut quæ
staret ipsis sententia, aperirent, in aperto esset. USUS: 1. Prodere
posteris memoriam alicujus facti. Quod est memoriæ litteris, litterarum
monumentis proditum. Liberis perniciosum exemplum ad imitationem prodere.
2. Pronuntio, dico, creo, _nommer à un emploi_, _créer_. Consulem
prodere. 3. Oppugno, vexo perfide, desero, fidem violo, ad adversarios
transeo, _trahir perfidement_, _faillir à_; _laisser sans défense_,
_priver de tout secours_. Fidem suam, salutem alicujus, conscios, patriam
prodere. Tu nos repente relinquas? deseras? ad adversarios transeas?
prodas? oppugnes?
PRODRŎMUS, i, m. _Sorte de vent de nord-nord-est, qui souffle huit jours
avant le lever de la canicule_. SYN. Præcursor.
PRŌDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Faire avancer_, _pousser_; _produire
au dehors_. SYN. Duco, in longius duco, profero; educo, extraho, in
publicum, in conspectum do. ADV. Longius ab homine, vitam mirabiliter,
doctrinam, ultra quam satis est, coram, valde. USUS: 1. Convivium,
sermonem longius, in multam noctem producere. Vitam, bellum producere,
_traîner en longueur_. Conditionibus aliquem, verbis, falsa spe
producere, _amorcer_, _leurrer qqn et le bercer d’un faux espoir_. 2.
Educo, adduco, in conspectum do, in conspectu constituo, _conduire en
avant_, _faire avancer_. Copias in aciem, testes ad judices, aliquem
in conspectum et concionem populi producere. 3. Gigno, creo, suscipio,
procreo, progenero, prosemino, _produire_, _mettre au jour_, _engendrer_.
Pater simillimum sibi filium produxit. Cf. Profero.
PRŌDUCTĒ, _En allongeant_; _en faisant la syllabe longue_. )( Breviter.
PRŌDUCTĬO, ōnis, f. _Allongement_. )( Brevitas. USUS: Productio verbi,
syllabæ, temporis.
PRŒLĬOR (PRÆ), aris, atus sum, ari, d. _Combattre_, _livrer bataille_.
SYN. Prœlio dimico, pugno, certo; prœlium facio, committo, cieo; acie
certo; dimicationem facio; manus confero; ad certamen descendo; prœlium
ineo. ADV. Acriter, vehementer. Cf. Certo, Pugna, Prœlium.
PRŒLĬUM (PRÆ), ĭi, n. _Combat_, _lutte_, _bataille_. SYN. Pugna,
dimicatio, certamen. EPITH. Calamitosum, difficile, magnum, fatale,
firmissimum, maximum, rectum, secundum. Prœlia acerrima, multa, plurima,
præclara. PHRAS. Prœlium committere, _engager le combat_. Totis copiis
cum hoste contendere; instructa acie confligere; arma conferre; acie
_vel_ armis contendere; manus conserere; signa, manus, pedem conferre;
armis concurrere; armis, ferro, acie decernere; prœlium conserere;
prœlium facere; prœlio decertare, contendere, confligere. Cf. Pugna,
Certamen, Pugno. USUS: Prœlium in certum diem pronuntiare, _désigner le
jour de la bataille_. Prœlio hostem lacessere; ad prœlium elicere hostem,
prœlium ciere, _combattre_, _exciter au combat_. Prœlium inire, incipere,
conferre; prœlium inferre; in prœlium ruere, _commencer le combat_.
Prœlium facere, edere, committere, pugnare; contendere, confligere,
decertare prœlio, _combattre_. Prœlium conficere; prœlio defungi, _faire
son devoir dans une bataille_. Prœlium sustinere, _supporter le choc
des ennemis_. Prœlium dirimere, _mettre fin au combat (séparer les
combattants)_. Prœlium intermittere; prœlio abstinere, supersedere,
_s’abstenir de combattre_. Prœlio excedere, _quitter le champ de
bataille_. Elabi e prœlio, _s’échapper du combat_. Prœlium renovare,
redintegrare, restituere, et rem proclinatam adjuvare, _recommencer
l’action_, _regagner une bataille à peu pris perdue_.
PRŎFĀNO, as, avi, atum, are, a. _Profaner_, _souiller_. SYN. Violo,
polluo, profano ritu tracto. USUS: Profanare dies festos.
PRŎFĀNUS, a, um, _Non consacré_, _profane_, _commun_. SYN. Nihil habens
religionis, a religione remotus. )( Consecratus, sacer, religiosus. USUS:
Cum omnia illa ex sacris profana fecisset. Locus profanus.
PRŎFECTĬO, ōnis, f. _Départ_. SYN. Discessus, iter. )( Reditus, reversio.
EPITH. Misera, præceps, inutilis, periculosa, subita. USUS: Consilium
profectionis et reversionis meæ accipe. Cf. Iter.
PRŎFECTO, _Certainement_. SYN. Certe, quidem.
PRŎFĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Produire_, _publier_, _émettre_,
_énoncer_, _dire_. SYN. Recenseo, dico, prodo, promo, adduco, commemoro.
ADV. Absurde, foras, jam dudum, latius diem, longius fines officiorum,
immoderate. PHRAS. 1. Multa in medium protulit, _il fit connaître bien
des choses_. Multa in lucem protulit, patefecit; in lucem extraxit,
manifesta fecit; in aspectum lucemque protulit; ex occultis tenebris in
lucem extraxit; occultissima quæque aperuit et exprompsit. 2. Tellus
omnis generis herbas et fructus profert, _la terre produit des herbes
et des fruits de tout genre_. Terra flores ac fruges fundit, profundit
ager herbas; omnis generis fruges procreat; quotannis novis frugibus
induitur; seges ex agro quotannis lætissima provenit; gignendæ herbæ non
alius aptior est locus; quidquid alluit vicinus amnis, floribus vestitur.
USUS: 1. Aliquid in medium, in lucem proferre. Sua merita, leges, testes
proferre (VULG. allegare). 2. Produco, prorogo, differo, longius rem
duco, _étendre_, _prolonger_. Fines imperii, limites regni proferre.
Judicii diem proferre. Audaciam suam ultra proferre.
PRŎFESSĬO, ōnis, f. _Déclaration publique de la personne, du nom,
etc._ SYN. Certa confessio et denuntiatio apud prætorem eorum quæ quis
possideret. USUS: 1. Jugerum subscriptio ac professio. 2. Promissio,
pollicitatio, _promesse_. Sciebam fructuosam mihi fore tuæ voluntatis
professionem. 3. Facultas, _profession_. Vis oratoris ipsaque dicendi
professio, _le nom de l’orateur et l’art de la parole dont ils font
profession_. (Professionem in religione facere, VULG.), _faire profession
dans un ordre religieux_. Latine: Solemni a perpetua votorum sponsione
se obstringere, obligare; vota solemni ritu nuncupare. Conceptis verbis
publicaque sponsione se DEO in perpetuum consecrare, dedicare; conceptis
ex sacri sodalitii formula verbis sacramentum DEO dicere; sacramenti
solemnis sponsione sacræ se familiæ adstringere.
PRŎFESTUS, a, um, _Non férié_, _ordinaire_. USUS: Dies profesti, _jours
de travail_.
PRŌFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, n. et a. _Avancer_, _faire des
progrès_. SYN. Procedo, progressum facio; valeo, possum, prosum. ADV.
Aliquantum, multum, necessario multum, permultum; plurimum lepore,
facetiis. PHRAS. Multum in philosophia profecit, _il a fait de grands
progrès dans la philosophie_. Multum processit; magnos in philosophicis
progressus habuit; magnas progressiones fecit; doctior fit in dies et
naturæ intelligentior; ad summi philosophi laudem profecit; magnos in
philosophia progressus effecit. USUS: Nihil ea re ad summam profectum
puto. Nulla res tantum ad virtutem proficit quam... _rien ne forme mieux
à la vertu que_.... Contentio tam diu sapiens est, quam diu proficit
aliquid, _la discussion est sage, aussi longtemps qu’elle est utile_. Si
modo in dicendo profeci.
PRŎFĬCISCOR, ĕris, fectus sum, isci, d. n. _Partir_, _aller en voyage_.
SYN. Discedo, iter facio. ADV. Celeriter, clam, communiter suspiciones
ex negotio, copiose, cupide, festinanter, inde, unde, longe a sedibus
suis, mature, non ita multo post, obviam, privatim quoquam, protinus a
disciplina, publice, recte, separatim, tandem aliquando, tarde. PHRAS.
Athenas in Græciam cogito proficisci, _je songe à me rendre à Athènes,
en Grèce_. Athenas in Græciam iter facere, ire cogito; Athenas accedere,
me recipere cogito. Iter Athenas in Græciam dirigo; Athenas in Græciam
trajicere, excurrere Athenas in Græciam cogito; Athenas in Græciam
transire est animus; Athenas concedere, iter inire; in Græciam tendere;
Athenas petere, iter convertere in Græciam cogito. Cf. Iter. USUS: 1.
Roma in Asiam profectus. 2. Auctor sum, _provenir_, _sortir de_, _tirer
son origine de_. Multa a me beneficia in illum profecta sunt. Ea doctrina
ab Aristotele est profecta.
PRŎFĬTĔOR, eris, fessus sum, eri, d. _Déclarer publiquement_,
_promettre_, _offrir_. SYN. Polliceor, præbeo. ADV. Amplius, apertissime,
palam, vere. USUS: 1. Ad aliquid operam suam profiteri. Contra facere,
quam quis professus aut pollicitus sit. Suscipere et profiteri magnum
aliquid. Triduo me jurisconsultum profitebor. 2. Doceo, _enseigner_,
_être professeur_. Qui profitetur philosophiam, gravem personam sustinet.
3. Præ me fero, jacto me, glorior, _se vanter_, _se glorifier_; _faire
profession de_. Grammaticum se, sapientem, oratorem profiteri. Tantam
facultatem consecutum me non profiteor. 4. Possessionum mearum modum
magistratui denuntio, significo, _faire la déclaration officielle de_,
_déclarer_. Quisque, quantum habeat prædæ, manubiarum, aratores jugerum
modum apud prætorem profiteantur, _que chacun déclare ce qu’il a tiré du
butin, des dépouilles, etc._
PROFLĪGĀTUS, a, um, _Abattu_, _anéanti_; _corrompu_, _dépravé_. SYN. Homo
omnium profligatissimus ac perditissimus. Cf. Perditus.
PROFLĪGO, as, avi, atum, are, a. _Renverser_, _abattre_, _terrasser_.
SYN. Affligo, prosterno, depello, exturbo campo copias. USUS: Hostium
copias, rempublicam profligare ac perdere. Cf. Perdo.
PROFLŬENS, entis, omn. gen. _Qui coule_; _cours d’eau_, _rivière_,
_ruisseau_. SYN. Fluvius, flumen, torrens. USUS: 1. Eum in profluentem
abjici jussit. 2. Liquidus, expeditus. Expedita et profluens oratio.
Adject.
PROFLŬENTER, _Abondamment_. SYN. Abundanter, copiose.
PROFLŬENTĬA, æ, f. _Flux_, _abondance_. SYN. Affluentia, abundantia,
copia. EPITH. Inanis. USUS: Oratoriam vim inanis quædam profluentia
imitatur.
PROFLŬO, is, xi, xum, ere, n. _Couler_, _découler_. SYN. Mano, emano.
USUS: Cujus ore melle dulcior profluebat oratio, _la parole coulait de
ses lèvres plus douce que le miel_. Mosa profluit ex monte Vogeso, _la
Meuse prend sa source dans les Vosges_.
PRŎFŬGĬO, is, fūgi, ere, n. _Fuir_, _s’enfuir_. SYN. Perfugio,
transfugio. ADV. Clam, plane. USUS: Filius domo ad me profugit. Extorrem
in exilium profugere. Cf. Fugio.
PRŎFŬGĬUM, ĭi, n. _Asile_, _abri_. SYN. Perfugium, portus.
PRŎFŬGUS, a, um, _Fugitif_, _exilé_. USUS: Ænea duce profugi sedibus
incertis vagabantur, _les Troyens, chassés de leur patrie, erraient, sous
la conduite d’Énée, sans avoir de demeure fixe_. Cf. Fugitivus.
PRŎFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Verser_, _répandre_; _perdre_,
_prodiguer_. SYN. Effundo. ADV. Sæpe et multum. USUS: Profundere
patrimonium suum, _dissiper son patrimoine_. Laborem omnem, omnes
ingenii vires profundere et perdere. Vitam, sanguinem, animum pro aliquo
profundere. Magnam vim lacrimarum profundere. Profundere se in aliquem.
Odium suum intus inclusum in aliquem profundere. Lacrimæ se profundunt.
Voluptates prima ætate compressæ se nonnunquam subito profundunt, _les
passions, enchaînées dans le premier âge, font tout à coup explosion_.
Cf. Effundo.
PRŎFUNDUS, a, um, _Profond_, _élevé_. SYN. Altus. PHRAS. Vallis profunda,
_vallée profonde_. Vallis in immensam altitudinem depressa; vallis
infinita altitudine; vallis inexsuperabilis altitudinis. USUS: Fossæ
profundæ multos pedes altæ. Spelunca profunda et multos pedes humi
depressa. Scrobes profundæ in altitudinem quinque pedum fodiebantur.
PRŎFŪSĒ, _Sans modération_, _en désordre_. USUS: Consul obstitit profuse
tendentibus suis in castra, _le consul arrêta les siens qui rentraient en
désordre dans le camp, il s’opposa à ceux qui rentraient en désordre_.
PRŎFŪSUS, a, um, _Excessif_, _immodéré_, _extrême_. SYN. Immoderatus,
immodestus, prodigus, nimius. USUS: Quanti et quam profusi sumptus.
Profusæ epulæ. Hilaritas profusa. Cf. Nepos, Prodigus.
PRŌGĔNĔRO, as, are, a. * _Produire_, _engendrer_. USUS: Aquilæ columbam
non progenerant. Cf. Genero.
PRŌGĔNĬES, ēi, f. _Postérité_, _descendants_, _lignée_. SYN. Proles,
genus. EPITH. Divina, optima, tanta. USUS: Veteres se progeniem deorum
dicebant.
PRŌGIGNO, is, gĕnŭi, gĕnĭtum, ere, a. _Produire_, _engendrer_. SYN.
Procreo, gigno.
PROGNĀTUS, a, um, _Engendré_, _issu_. SYN. Natus. Cf. Filius.
PROGNOSTĬCON, ostĭci, n. _Signe d’une chose quidoitarriver_, _pronostic_.
SYN. Conjectura, signum, rei futuræ divinatio. Cf. Divinatio.
PRŌGRĒDĬOR, ĕris, gressus sum, grĕdi, d. _Marcher en avant_, _avancer_,
_s’avancer_. SYN. Progressionem _vel_ progressum facio, procedo; serpo.
)( Regredior. ADV. Impune, longius, sensim, pedetentim, nusquam,
paululum. PHRAS. Longius quam voluissem progressus sum, _je me suis
avancé plus loin que je n’aurais voulu_. Eo accessi, unde receptum vix
habeo; latius opinione evagatus, elatus sum. Cancellos, quos mihi ipse
circumdedi, egressus sum; lineas transii, transilii. Cf. Proficio. USUS:
Multorum dierum iter jam progressus. Quo pervenire potuit hominis furor,
progressus est. Progredi in virtute, _faire des progrès dans la vertu_.
PRŌGRESSĬO, ōnis, f. _Accroissement_, _augmentation_, _progrès_. SYN.
Progressus. EPITH. Admirabilis. USUS: Progressionem ad virtutem aiunt
fieri, non item levationem vitiorum.
PRŌGRESSŬS, ŭs, _Progrès développement_. SYN. Progressio, processus.
EPITH. Firmus, præceps, constans. PHRAS. 1. Progressu temporis, _par
la marche du temps_. Progrediente ætate; progressu ætatis; procedente
tempore. 2. In tanto progressu rerum, _dans une si heureuse succession
d’événements_. In tanto impetu cursuque rerum; tam secundis omnibus;
tam læta in re; rebus tam belle fluentibus; cum cursum res tenerent
suum. Cf. Status, Successus. USUS: Qui rerum causas earumque progressus
sciunt, _connaissent les causes des choses, le principe et la suite des
événements_. Magnos in studiis progressus fecit. A progressu arcere.
PROH _vel_ PRO! _Oh!_ _O!_ _Ah!_ USUS: Pro scelus!
PROHĬBĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Retenir_, _empêcher_; _défendre_,
_prohiber_, _interdire_. SYN. Inhibeo, veto, impedio, interdico,
intercludo, excludo, obsto, non permitto. ADV. Acriter, diutius,
omnino, nec semel, sed sæpius, maxime. PHRAS. Nihil hominem prohibebit
quin insanire pergat, _rien n’empêchera cet homme de continuer à
déraisonner_. Non religio, quam nullam habet, non verecundia a furore
arcebit; non magnitudo pœnæ a maleficio submovebit; nihil furentis
impetum continebit. Cf. Coerceo, Cohibeo, Refreno. USUS: Aditu,
provincia, sepultura aliquem prohibere. 2. Arceo, submoveo, repello,
_garantir_, _préserver_, _défendre_. Vim hostium ab oppido, ignes a
navibus, a tectis fures prohibere. 3. Tueor, _protéger qqn_. Aliquem
injuria, periculo, convitiis, calamitate prohibere.
PRŌJECTĬO, ōnis, f. _Action d’allonger_. SYN. Porrectio. USUS: Projectio
brachiorum, _allongement_, _extension des bras_.
PRŌJECTUS, a, um, _Jeté en avant_, _étendu_. SYN. Abjectus, porrectus.
USUS: 1. Brachium projectum. Cum esset projectus inhumatus. Urbs in altum
projecta. Insula in portus ostium projecta. 2. Impudens, profligatus,
contumax, _porté à_, _enclin_; _excessif_. Projectus ad audendum, _homme
prêt à tout oser_. Projecta audacia, _audace effrénée_. Projecta et
effrenata cupiditas. Cf. Audax.
PRŌJĬCĬO, is, jeci, jectum, ere, a. _Jeter_, _repousser_, _chasser_. SYN.
Rejicio, expello. ADV. Foras. USUS: 1. Quando tandem hanc pestem urbs
evomet forasque projiciet? 2. Negligo, amitto, _abandonner_, _mépriser_.
Se, libertatem ac vitam projicere. 3. Abjicere, se, _se jeter aux pieds
de qqn_, _tomber_. Se ad pedes alicujus projicere. 4. Proripio, _se
produire avec impétuosité_. Quæ libido se non proripiet ac projiciet aut
occultatione proposita aut impunitate? _Jusqu’où ne s’emportera pas le
torrent des débauches honteuses, dès qu’on aura la garantie du succès ou
de l’impunité?_ Cf. Abjicio.
PRŎIN, PRŎINDE, _De là_, _donc_, _par conséquent_. SYN. Itaque. USUS:
Proin aut exeant aut quiescant. Proinde bono animo sis. Proinde, ut se
res habuerit. Proinde, quasi isti aliter sentiant.
PRŌLĀBOR, ĕris, psus sum, labi, d. n. _Tomber_. SYN. Delabor, corruo,
ruo. ADV. Longius. USUS: 1. Timore prolabi. 2. Venio, accedo, _arriver_,
_se laisser aller à_. Libenter ad eum sermonem delapsus sum. Cf. Labor.
PRŌLAPSĬO, ōnis, f. _Chute_, _faux pas_. SYN. Lapsus, lapsio. USUS: Viam
tam lubricam vix sine prolapsione conficies.
PRŌLĀTĬO, ōnis, f. _Ajournement_, _délai_, _prorogation_. SYN. Dilatio.
USUS: 1. Judicii prolationem impetravit. 2. Commemoratio, _mention_,
_citation_. Exemplorum prolatio fidem facit. Cf. Mora.
PRŌLĀTO, as, avi, atum, are, a. _Ajourner_, _différer_. SYN. Procrastino,
differo, longius duco. USUS: Illud malum sustentando et prolatando vix
opprimi potest, _on peut à peine étouffer ce mal à force de patience et
de temps_. Cf. Differo.
PRŌLECTO, as, avi, atum, are, a. _Attirer_, _provoquer_. SYN. Allecto,
allicio. Cf. Allicio.
PRŌLES, is, f. _Rejeton_, _enfant_, _postérité_. SYN. Progenies, soboles.
EPITH. Ferrea.
PRŌLĒTĀRĬUS, a, um, _Prolétaire_, _citoyen de la dernière classe_. SYN.
Vilis, plebeius. USUS: Sermo proletarius, _langage des gens du peuple_.
Cf. Tenuis, Ignobilis.
PRŌLIXĒ, _Largement_, _abondamment_. SYN. Large, liberaliter, cumulate.
USUS: Id mihi prolixe pollicitus est et promissis prolixe celeriterque
stetit.
PRŌLIXUS, a, um, _Large_, _libéral_, _bienveillant_. SYN. Liberalis,
benignus. USUS: 1. Aninus, natura polixa, benefica. 2. Facilis,
expeditus, _favorable_, _heureux_, _bon_. Cætera spero tibi omnia prolixa
fore. Cf. Longus.
PRŎLŎGUS, i, m. _Prologue_. SYN. Præfatio, exordium.
PRŌLŎQUOR, ĕris, cŭtus sum, qui, d. n. et a. _Exposer_, _raconter_,
_dire_. SYN. Profiteor, loquor. Cf. Loquor.
PRŌLŪDO, is, si, sum, ere, n. _Préluder_, _s’exercer_. SYN. Speciem
exhibeo. Cf. Præludium.
PRŌLŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. * _Emporter_, _entraîner_; _laver_,
_s’humecter_. USUS: Tempestas ex omnibus montibus nives proluit,
_entraîne les neiges de toutes les montagnes_. Vino se proluit.
PRŌLŪSĬO, ōnis, f. _Prélude_, _préambule_. SYN. Præludium, proœmium.
PRŌLŬVĬES, ēi, f. _Débordement_, _inondation_. SYN. Eluvies, eluvio.
EPITH. Mira. USUS: Mira Romæ proluvies, magna vis aquæ.
PRŌMĔRĔO, es, ūi, ĭtum, ere, et.
PRŌMĔRĔOR, eris, ĭtus sum, eri, d. _Mériter_. SYN. Mereor. ADV. Optime.
Cf. Mereor.
PRŌMĔRĪTUM, i, n. _Mérite_. SYN. Meritum, beneficium. EPITH. Universum
majus. Cf. Meritum.
PRŌMĬNĔO, es, ūi, ere, n. _Être saillant_, _proéminent_, _faire saillie_.
SYN. Projicior, emineo. USUS: Tecti pars projecta, quæ prominet. A tota
acie prominens. Id factum in memoriam ac posteritatem prominebit, _se
prolongera, s’étendra jusqu’à la postérité la plus reculée_.
PRŌMISCŬĒ, _En commun_, _indistinctement_, _pêle-mêle_. SYN. Sine
discrimine. PHRAS. Omnes promiscue cæsi, _tous furent massacrés sans
distinction_. Nullum ætatis discrimen ira fecerat in cædibus; promiscua
omnis ætatis ordinisque cædes facta est; modum ira non habuit promiscue
in omnes versa. Sævitum in omnes nullo discrimine; ferrum effugere nemo
potuit; non ætas, non sexus quemquam victoris iræ subduxerat; non ætatis,
non sexus verecundia a belli injuria quemquam prohibuit; ne imbelli
quidem ætati temperatum. USUS: Promiscue et communiter datum. Poterunt
iis uti promiscue.
PRŌMISCŬUS, a, um, * _Mêlé_, _confondu_. SYN. Mistus, confusus, incertus.
USUS: Connubia, cædes promiscua. Divina atque humana promiscua habere,
_mêler toutes les choses divines et humaines_.
PRŌMISSĬO, ōnis, f. _Action de promettre_, _promesse_. SYN. Pollicitatio.
EPITH. Perniciosa. USUS: Promissione auxilii aliquem solari. Cf.
Promissum.
PRŌMISSUM, i, n. _Promesse_, _chose promise_. SYN. Fides, receptum.
EPITH. Uberius, majus. Promissa cruenta, tetra, scelerata, diis
hominibusque invisa; nec diuturna, nec salutaria, honesta, integra,
gloriosa, plena lætitiæ, plena pietatis, firma, certa, rata, inutilia,
multa. PHRAS. 1. Volo ut promissa serves, _je veux que vous teniez
vos promesses_. Volo ut stes promissis; fidem exsolvas; fidem tuam
liberes; promissa solvas, exsolvas; promisso satisfacias; solvas quod
promisisti; re præstes quæ pollicitus es; velim, ut cum tuis verbis
facta consentiant; promissa tua exitus confirmet; persolvas, dependas
quod promisisti. 2. Dabo operam ut promissis faciam satis, _je ferai
en sorte de tenir ma promesse_. Dabo operam, ut præstem fidem meam; ut
fidem tibi probem meam, fidem non deseram; fidei ne desim; ut exsequar,
efficiam quod promisi; promissa præstem, promissa exitu confirmem;
ut a meis verbis exitus non dissentiat; ut verba res confirmet; ut a
promissis pactisque ne discedam. 3. Turpe est promissa non servare, _il
est honteux de ne pas garder ses promesses_. Fidem, promissa fallere;
frangere promissum, fidem; mutare fidem; a pactis promissisque discedere,
recedere; fidem deserere; fidei deesse; inania, irrita promissa reddere;
fraude liberare animum nolle. USUS: Cæsar multa multis promissa fecit.
Promissis suis tenetur. Multi ab eo promissa repetunt, exigunt,
flagitant, expetunt. Promissa servabo, solvam, exsolvam, persolvam;
promissa efficiam; promisso satisfaciam.
PRŌMITTO, is, misi, missum, ere, a. _Promettre qqche à qqn_, _donner à
espérer_. SYN. Polliceor, spondeo, recipio, promissum facio, fidem meam
obligo; profiteor, paciscor, offero, defero, constituo. ADV. Affirmate,
quasi DEO teste, bene, benignissime, exploratius, honeste, honorifice,
large, liberalissime, prolixe alicui, separatim, prompte. PHRAS. 1.
Promisit mihi omnia, _il m’a promis monts et merveilles_. Oneravit me
ingentibus promissis; dextram fidemque dedit; auctor fuit, nihil mihi
quod in rem meam sit, defuturum; aureos montes mihi pollicitus est. 2.
Hoc tibi sancte promittere possum, nulla in re me tibi defuturum, _je
vous promets sur mon honneur que je vous accorderai tout ce qui sera
en mon pouvoir_. A me omnia in te studia atque officia, quæ quidem ego
præstare potero, velim exspectes. Præsto me tibi semper fore existimes,
planeque tibi persuadeas velim. Hoc tibi confirmo ac re præstabo, nullum
me studii aut officii genus, quod in rem tuam sit, _vel_ quod ad laudem
dignitatemque tuam pertinere videatur, ullo esse loco prætermissurum. Si
quid valebo, valebo tibi. Fidem do, nihil in te studii, nihil officii,
quod e re tua sit desiderari me passurum. Cf. Polliceor. USUS: 1. Quod
promitto, præstabo. Prolixe de sua voluntate polliceri. Alicui ad cœnam
promittere. 2. Alo, _laisser croître_. Barbam promittere.
PRŌMO, is, prompsi, promptum, ere, a. _Tirer_, _retirer_, _faire sortir
de_. SYN. Profero. USUS: Pecuniam ex ærario, vestem ex armario, libros e
bibliotheca promere. Animus semper ex se aliquid promit, quod delectat.
PRŌMONTŌRĬUM, ĭi, n. _Montagne qui s’avance dans la mer_, _cap_,
_promontoire_. SYN. Mons in mare projectus; lingua in altum excurrens.
PRŌMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Faire avancer_, _pousser en avant_.
SYN. Proveho, perduco. PHRAS. 1. Multos promovit ad honores, _il en
a élevé_, _poussé beaucoup aux honneurs_. Ad dignitates perduxit; ad
honores extulit, honoribus auxit, ornavit; ad maxima fastigia provexit;
multis hunc fortuna dedit amplificatorem dignitatis suæ. Multi ejus
opera crevere; in altiorem locum ascendere; altiorem dignitatis gradum
ejus beneficio consecuti sunt; per eum in amplissimum locum pervenere;
in altissimo gradu positi sunt; evolarunt ad summum gradum; ad honores
ejus opera processere; in principum dignationem venere; ejus gratia ad
id fastigii sunt extracti; ab humili ordine ad sublimem gradum promoti;
ad magna et honorata ministeria, ejus suffragatione producti; in magnum
fastigium emersere; eo magnitudinis processere. 2. Ad summam dignitatem
promotus est, _il a été élevé à la plus haute dignité_. Honoribus
longissime processit; ex infima fortuna ad summum fastigium provectus
est; e tenebris extractus ac in lucem famamque provectus est; secundo
cursu ad summum fastigium evectus est; in summo fastigio positus est;
eo magnitudinis processit, quæ omnium temporum dignitatem ac gratiam
antecederet; ex infima fortuna crescendi occasionem nactus, gradum ad
summa quæque fecit. Cf. Gradus, Dignitas, Honor. USUS: Sedulo movens
sese, nihil promovet. Ibi te videbo et promovebo, _là je vous verrai
et il faudra bien que vous me promettiez (de venir vous asseoir à ma
table)_.
PROMPTĒ, _Sans hésitation_, _avec empressement_. SYN. Alacri animo, sine
cunctatione.
PROMPTUS, a, um, _Apprêté_, _disposé_; _prêt_, _dispos_, _prompt à_.
SYN. Paratus, expeditus, alacer, hilaris, ardens, erectus; expositus,
propositus, in promptu. ADV. Æque. PHRAS. 1. Promptus sum ad te juvandum,
_je suis prêt à vous aider_. Aderit opitulandi studium, quod in te semper
habui; omnis cunctatio aberit, ubi studii in te locum mihi aliquem esse
intellexero; ipsum nomen amicitiæ mirabilem mihi alacritatem addet ad te
omnibus in rebus juvandum. Quæ mihi animi incitatio atque alacritas est
innata, ea amicitiæ studio incensa, prompta tibi est et expedita. 2. Res
in promptu est, _la chose est sous la main_. Res ad manum est; sub manum
est; in manu est. USUS: Prompta et parata in respondendo celeritas, ad
jocandum hilaritas. Ore ac vultu alacri ac prompto intueri. Quod animo
sentio, et vultu et lingua promptum habeo, _mon visage, mes paroles sont
l’expression fidèle de ma pensée_. Promptissimus homo et experiens. Cf.
Paratus, Expedio.
PRŌMULGĀTĬO, ōnis, f. _Promulgation_, _publication_. EPITH. Nefaria,
fatidica. USUS: Leges promulgatione latæ, antequam scriptæ.
PRŌMULGO, as, avi, atum, are, a. _Publier officiellement_, _faire
connaître_, _promulguer_. SYN. Edo, prodo, publice propono. ADV.
Nominatim, publice, separatim. USUS: Rogationem, legem promulgare,
_porter une proposition de loi devant le peuple_. De salute alicujus vel
honore, de constituendo imperatore promulgare.
PRŌMULSIS, ĭdis, f. _Entrée de table_, _plat d’entrée_. SYN. Potio mulsi
condita.
PRŌMUS, i, m. _Cellerier_, _sommelier_. SYN. Cellarius, qui cellæ præest.
PRŎNĔPOS, ōtis, m. _Arrière petit-fils_.
PRŌNŌMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Antonomase_, _fig. de Rhét_.
PRŌNUNTĬĀTĬO, ōnis, f. _Déclaration_, _publication_. SYN. Prolatio;
propositio legis. EPITH. Dulcis, vera et falsa. USUS: 1. Nondum lege
et prænuntiatione damnatus. 2. Oratorum munus moderandi vocem, _débit
oratoire_, _action_. Quis cantus moderatæ orationis pronuntiatione
dulcior? 3. Dictum, enuntiatio, _proposition_. Omnis pronuntiatio aut
vera aut falsa est Cf. Pronuntio.
PRŌNUNTĬĀTOR, ōris, m. _Celui qui expose_, _qui raconte_, _narrateur_.
EPITH. Grandis, sincerus. USUS: Thucydides pronuntiator sincerus.
PRŌNUNTĬĀTUM, i, n. _Proposition_, _énoncé d’un jugement_. SYN. Effatum,
axioma.
PRŌNUNTĬO, as, avi, atum, are, n. et a. _Dire_, _annoncer_, _publier_;
_réciter_, _déclamer_. SYN. Dico, edico; lingua nuncupo, litteras
appello. ADV. Amplius, memoriter. PHRAS. Orator is egregie pronuntiat,
_cet orateur déclame parfaitement_. Orator eximia est in dicendo
pronuntiatione; sonus in illo dulcis, litteræ nec expressæ putidius, nec
oppressæ. Non exprimit litteras putidius, nec obscurat negligentius.
Verba non exiliter exanimata exeunt, non inflata et quasi anhelata
gravius; sonus vocis et appellandarum suavitas litterarum gratiam
dicentis augent. Lenis appellatio litterarum et emendata, cum suavitate
vocum explanatio quid leporis habeant, in nullo magis quam in illa
cernitur. Sono vocis utitur ita recto et simplici, ut nihil ostentationis
aut imitationis afferre videatur; verba dicentis sic expressa sunt, ut
suis litteræ quæque sonis enuntientur. USUS: Memoriter multos versus
pronuntiare. Pugnam in posterum diem, victorum nomina, militibus certa
præmia pronuntiare, _annoncer le combat pour le lendemain, promettre des
récompenses aux soldats_.
PRŌNUS, a, um, _Incliné_, _penché en avant_. SYN. Flexus, inclinatus. )(
Supinus. USUS: Motus corporis pronus. Cf. Inclino.
PRŎŒMĬUM, ĭi, n. _Exorde_; _préface_, _introduction_. SYN. Exordium,
principium orationis. EPITH. Novum, mercenarium. USUS: Longum et alte
petitum proœmium. Exordium habet proœmium et insinuationem.
PRŎPĀGĀTĬO, ōnis, f. _Propagation_, _agrandissement_. SYN. Procreatio,
amplificatio. USUS: Propagatio imperii, vitæ, temporis, miseriarum.
PRŎPĀGĀTOR, ōris, m. _Propagateur_. SYN. Amplificator.
PRŎPĀGO, as, avi, atum, are, a. _Propager_, _multiplier_; _prolonger_,
_perpétuer_. SYN. Profero, produco, amplifico, dilato. PHRAS. Malum
latius propagatur, _le mal se répand de tous côtés_. Mali contagio
latius in dies serpit; plures jam imperii provinciæ mali contagione
contaminatæ sunt; patet id mali genus latius, quam credi possit; ad
plures reipublicæ partes pertinet, manat, vulgatur, disseminatur in dies
latius et corroboratur; alpes ascendit, provincias non jam finitimas,
sed remotissimas occupat ac involvit. Cf. Contagio. USUS: Vitam
propagare victu ferino. Gloria ejus latissime propagata est. Ad memoriam
propagandam et posteritati prodendam. Cf. Amplifico.
PRŎPĀGO, ĭnis, f. _Provin_, _bouture de vigne_. SYN. Vitis ad sobolem
suppressa. USUS: Ne propago lædatur alterius radicibus, _que le provin ne
soit pas blessé par les racines d’une autre vigne_.
PRŌPĂLAM, _Ouvertement_, _publiquement_. SYN. Palam, in aperto, in
propatulo. Cf. Palam.
PRŌPĂTŬLUS, a, um, _Libre_, _ouvert_, _exposé à la vue de tout le monde_.
SYN. Apertus. USUS: In propatulo, more ferarum vivere, _en plein air_.
PRŎPE, _Près_, _dans le voisinage_. SYN. Propter, juxta. )( Longe,
procul, remote. PHRAS. Hostis prope est, _l’ennemi n’est pas loin_. Haud
procul abest; in ipsis prope portis est; in conspectu est; in foribus
est; tergo imminet; vix teli jactum abest; modicis spatiis distat;
cervicibus incumbit; supra caput est; in propinquo est. Cf. Vicinus.
USUS: 1. Prope urbem, ripam. Propius a me abest. Propius urbem movere
castra. 2. Pene, fere, propemodum, quasi, _presque_, _à peu près_. Prope
centum annos natus. Ille, prope dicam, insanit. Cf. Propemodum.
PRŎPĔDĬEM, _Au premier jour_, _bientôt_, _très prochainement_, _sous
peu_. SYN. Brevi. USUS: Propediem te videbo. Cf. Brevi.
PRŌPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Pousser en avant_, _devant soi_;
_chasser_, _mener_. SYN. Impello, propulso. ADV. Paulum remis. USUS:
Hostium impetum; navem remis propellere. Cf. Pello.
PRŎPĔMŎDUM, _Presque_, _à peu près_. SYN. Prope, fere. PHRAS. Acies
nostra propemodum in fugam versa est, _nos troupes furent presque mises
en fuite_. Haud procul abfuit, quin terga verteret nostra acies; nihil
propius factum est, quam ut in pedes se conjiceret acies tota; jam in
eo res erat, ut in fuga sibi pretium poneret acies nostra; accisæ res
erant; inclinata res erat, vix ut sustineri jam posses, quin effusam in
fugam converteretur miles noster; jam ad fugam spectabant omnia. USUS:
Propemodum manere in instituto meo mihi videor. Cf. Pene.
PRŌPENDĔO, es, di, sum, ere, n. _Avoir la prépondérance_; _l’emporter_;
_pencher_, _incliner_; _pencher pour_. SYN. Inclino, incumbo, aliquo
animum inclino. PHRAS. Omnes eo propendebant, _tous penchaient pour
cet avis_. Sententiæ omnium eo inclinabant; inclinabat animus, mente
atque animo in eam partem trahebantur. Naturali quodam studio, naturæ
inductu eam partem sequebantur, in eam partem præcipites erant. Cf.
Inclino. USUS: Summa voluntatis inclinatione ad nos propendet, _une
forte inclination le fait pencher vers nous_. Quocumque incubuerint ac
propenderint, impellam.
PRŌPENSĒ, _Avec bienveillance_, _de grand cœur_. SYN. Exanimo, libenter,
sponte, summa voluntate.
PRŌPENSĬO, ōnis, f. _Penchant_, _propension à_. SYN. Inclinatio
voluntatis, proclivitas. USUS: Summa in virtutem aut vitia propensio. Cf.
Inclino.
PRŌPENSUS, a, um, _Porté_, _enclin à_. SYN. Proclivis. USUS: Ad
lenitatem, misericordiam natura propensus. Sua sponte ad dicendum
propensus. Cf. Inclino, Propendeo.
PRŎPĔRANTĬA, æ, f. * _Hâte_, _diligence_, _précipitation_. SYN.
Properatio.
PRŎPĔRĀTĬO, ōnis, f. _Hâte_, _diligence_, _précipitation_. SYN.
Festinatio.
PRŎPĔRĔ, _En hâte_, _promptement_, _vite_. USUS: Propere se recepit.
PRŎPĔRO, as, avi, atum, are, n. _Se hâter_, _se dépêcher_, _faire
diligence._ SYN. Festino, accelero, celeritate utor, maturo. ADV.
Magnopere, necessario, protinus, vehementer. PHRAS. 1. Properandum est
domum, _il faut se hâter de retourner chez soi_. Accelerandus gradus
est; ventis remisque in patriam iter maturandum; omni festinatione
domum properandum; quantum accelerari potest, iter maturandum est;
cursu magis quam itineris modo domum contendendum est; præcipitandum
iter est; festinatio, celeritas in repetenda patria adhibenda est;
maturato opus est. 2. Hæc properans scripsi, _j’ai écrit ces choses à
la hâte_. Præpropera festinatione hæc exaravi; approperato opere hæc in
chartam conjeci; quod ad alia festinaret animus, ista de properavi summa
festinatione. 3. Non potui melius scribere, quia properandum erat, _je
n’ai pu mieux écrire parce que je devais me hâter_. Festinatio curam
exemit nitidius scribendi; festinantius scribendum erat, quam ut opera
pingendis litteris dari posset. Otii tantum non erat; non vacabat tantum
boni temporis, ut non vacillantes interdum litterulæ, aut minus compositæ
exirent. USUS: Remis et velis in patriam properare. Sive retardabis sive
properabis. Cf. Festino.
PRŎPĪNO, as, avi, atum, are, a. _Offrir à boire à qqn_; _en gén. donner_,
_offrir_, _livrer_, _abandonner_. SYN. Trado, effero.
PRŎPINQUĬTAS, ātis, f. _Parenté_. SYN. Agnatio, conjunctio sanguinis,
affinitatis necessitudo; vicinitas. )( Longinquitas. EPITH. Maxima,
pia. USUS: 1. Pietate propinquitas colitur. Cum illo maximis vinculis
cognationis et propinquitatis conjunctus. 2. Vicinitas, _proximité_,
_voisinage_. Municipium propinquitate finitimum.
PRŎPINQUO, as, avi, atum, are, a. et n. _Approcher_, _s’approcher_. SYN.
Accedo propius, propinquior fio. Cf. Prope.
PRŎPINQUUS, a, um, _Proche_, _rapproché_, _voisin_; _parent_. SYN.
Vicinus, proximus, finitimus, citimus, cognatus, necessarius. )(
Longinquus. PHRAS. 1. Domus propinqua foro est, _la maison est tout près
du forum_. Foro imminet; in conspectu fori est; haud longe abest a foro;
a foro paucis vix passibus recedit Cf. Vicinus, Prope. 2. Propinquis
abundas, _vous avez beaucoup de parents_. Propinquis et affinibus flores;
a propinquis optime paratus, munitus es; cum multis tibi conjunctio
sanguinis intercedit; multos habes conjunctione sanguinis devinctos;
multi sunt cognationis, propinquitatis ac necessitudinis vinculis tecum
conjuncti; quorum cognatione teneris, multi sane sunt et illustres; quos
sanguine conjunctos habeo, populus sunt. Cf. Cognatus, Affinis. USUS: 1.
Loco, intervallo, spatio vicinus, _au proche_, _proche_. Propinqui horti
et finitimi. 2. Tempore, _qui est sur le point d’arriver_, _proche_,
_prochain_, _non éloigné_. Propinquam mortem denuntiat. 3. Cognatione,
amicitia, propinquitate conjunctus, _parent_, _proche_. Arctior
colligatio est propinquorum. 4. Natura proximus, _qui se rapproche de_,
_approchant_, _analogue_. Si qui motus propinqui his ac talibus animi
perturbationibus.
PRŎPĬOR, us, gen. com. _Plus près_, _plus intime_, _plus étroit_, _qui
touche de plus près_. SYN. Arctior, junctior, interior. USUS: Omnibus
sua pericula propiora videntur quam aliena. Causa fuit propior et exitu
similior. Propior est ejusdem generis, nationis, linguæ societas, arctior
interiorque conjunctio eorum, qui ejusdem sunt civitatis, _il y a une
société plus intime entre ceux qui, etc._
PRŎPĬTĬO, as, avi, atum, are, a. _Rendre propice_, _fléchir_, _apaiser_.
SYN. Propitium reddo, placo. Cf. Placo.
PRŎPĬTĬUS, a, um, _Propice_, _favorable_, _bienveillant_. SYN. Secundus,
præsens. )( Infestus, iratus. USUS: Ita mihi omnes deos propitios velim.
Cf. Benevolus, Placatus.
PRŎPŌLA, æ, f. _Vendeur_, _revendeur_, _marchand_. SYN. Qui mercatur a
mercatoribus, quod statim vendat.
PRŌPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Placer_, _mettre_, _poser devant_;
_représenter_, _proposer_, _présenter_. SYN. Pono, ante oculos mihi
constituo. ADV. Breviter, paulo post, vehementer, aliquando tandem,
amantissime quid, fidissime quid. PHRAS. 1. Nihil mihi præter salutem et
libertatem reipublicæ proposui, _je ne me suis proposé que le salut et
la liberté de la république_. Nihil mihi deliberatius est quam salutem
reipublicæ tueri; hoc unice intendo, hoc unum institui; me in hoc studium
præclare confirmavi; hoc unum destinatum habeo; hoc unum prosequi in
animo est; certum mihi est et deliberatum; hoc totis animis imbibi; fixum
hoc est in animo et destinatum, quem ad defendendam reipublicæ libertatem
impetum cepi, prosequar. Curas meas omnes ad communem omnium libertatem
intendi; ad libertatem reipublicæ meas cogitationes omnes contuli. Nihil
aliud a communi libertate quæsivi; nihil præter communem libertatem
curavi, spectavi, secutus sum; præter libertatem reipublicæ proposita
mihi res nulla fuit; ad hoc animum retuli meum; hoc spectabat animus; ad
hoc consilia, cogitationes totamque mentis aciem direxi. 2. Propone tibi
sæpius imaginem patris tui, _mettez-vous souvent devant les yeux l’image
de votre père_. Pone tibi ob oculos; statue, constitue tibi ob oculos,
ante oculos, imaginem patris tui; illam tibi in mente atque oculis
defige; subjice sub oculos, sub aspectum, imaginem patris tui; versetur
sæpe ob oculos imago clarissimi patris tui; obversetur oculis; ante
oculos versetur. 3. Proposui mihi firmiter, _je suis fermement résolu_.
Constitui mecum; in animum induxi; apud animum statui; animum induxi; in
animo est; deliberatum habeo; id certum mihi obstinatumque est; fixum
mihi destinatumque in animo est; obstinavi animo; ratum fixumque est,
certum mihi est; sententia stat. Cf. Statuo, Constituo. 4. Proponam
rem omnem populo, _je proposerai le tout au peuple_. Ad populum feram;
cum populo communicabo; populum de re tota certiorem faciam; populum
de re tota edocebo. USUS: Ediscendum aliquid publice proponere. Ab eo
quod tibi proposueris, minus aberrabis. Propone tibi duas leges, idque
contemplare animo, quod oculis non potes. Qui leges scribunt, utilitatem
sibi reipublicæ proponere debent. Rei alicujus imaginem et memoriam sibi
proponere.
PRŌPORTĬO, ōnis, f. _Proportion_, _rapport_, _similitude_. SYN.
Comparatio. USUS: Quod aer aquæ, hoc aqua terræ proportione reddit.
Habent hæ lineæ proportionem et comparationem, quam habent centum ad
sexaginta. Peræqua proportio, quod omnes partes inter se cum quodam
lepore consentiant. (Proportionaliter, VULG.), _proportionnellement_.
Latine: pro rata parte.
PRŌPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Action de se mettre devant les yeux_, _de se
figurer_, _de se représenter_. EPITH. Ampla et splendida, infirma,
perspicua. USUS: Hujus vitæ propositio cogitatioque, _l’idée_, _la
perspective d’une telle vie_.
PRŌPŎSĬTUM, i, n. _Projet_, _plan_, _dessein_, _vue_, _intention_.
SYN. Mens, consilium, scopus, proposita ratio; susceptum consilium,
institutum. PHRAS. Propositum meum non mutabo, _je ne changerai pas mon
projet_. Non mutabo institutum meum; perstabo in proposito; manebo,
permanebo in suscepto consilio; tenebo, servabo institutum meum; a
proposito nec latum unguem discedam; perficiam, quod animo intendi;
destinata exsequar; nunquam ego me a suscepto consilio, a sententia
depelli, dimoveri patiar; retinebo, quam proposui, firmitatem animi, nec
latum unguem a proposito deflectam. Cf. Cogitationum scopus, Opinio,
Sententia. USUS: A proposito declinare et deflectere sententiam;
egredi, aberrare a proposito, _dévier de la ligne_, _s’éloigner de son
sujet_. Permanere in proposito susceptoque consilio, _persister dans sa
résolution_. Nulla re a proposito deterreor, _rien ne me fera changer
d’idée_. Ad propositum redire, reverti, _revenir à son sujet_. Cf.
Propono, Consilium.
PRŌPŎSĬTUS, a, um, _Proposé_, _projeté_, _posé comme but_. SYN.
Destinatus; expositus, objectus. USUS: Hoc mihi in omni vita propositum
est. Omnibus fortunæ telis proposita est vita nostra, _notre vie est
exposée à tous les traits de la fortune_.
PROPRÆTOR, ōris, m. _Propréteur_, _ancien préteur_, _envoyé comme
gouverneur dans les provinces où il n’y avait pas d’armée_. SYN. Cum
Prætoris potestate missus. Quæstor pro prætore, _questeur qui remplissait
dans une province les fonctions du préteur absent_.
PRŎPRĬĒ, _En propre_, _à titre particulier_. SYN. Privatim. )(
Communiter, publice, promiscue. USUS: 1. Quod me amas, tibi commune est
cum multis; quod ipse amandus es, proprie tuum est, _que tu m’aimes,
cela t’est commun avec beaucoup d’autres; que tu sois aimable toi-même,
c’est là ce qui n’appartient qu’à toi_. 2. Ad rem, legitime, vere,
_proprement_, _à proprement parler_. O hominem nequam! nihil enim magis
proprie dicere possum, _je ne puis trouver de terme mieux approprié_.
PRŎPRĬĔTAS, ātis, f. _Propriété_, _qualité_, _force_. SYN. Naturæ vis,
natura propria. USUS: Singularum rerum proprietates et naturæ.
PRŎPRĬUS, a, um, _Qui appartient en propre à_, _propre_, _particulier_.
SYN. Singularis, peculiaris; germanus, legitimus. ADV. Maxime. PHRAS. 1.
Laus ea tibi propria est, _cette gloire ne convient qu’à vous_. Hujus
gloriæ socium habes neminem; id quantum est, totum tuum est; nihil sibi
ex ea laude decerpere quisquam potest; nemo se in societatem ejus laudis,
in communionem ejus gloriæ offerre potest; hoc tibi præcipue a natura
datum est; est ea laus singularis plane et domestica, quæ a te orta, te
uno nititur. 2. Consulatus non tuum, sed familiæ proprium decus est,
_le consulat est la gloire propre non de vous, mais de votre famille_.
Consulatus honorem non tibi, sed familiæ debes. Ad familiam tuam, non
ad te pertinet, quidquid id splendoris est ex consulatu; non hoc tu
tibi, sed familia tibi tua præstitit. USUS: 1. Artis maxime proprium
est, creare et gignere. 2. Legitimus, germanus, certus, _particulier_,
_propre_. Certa et propria rei nota. Nomen, vocabulum rei proprium. 3.
Constans, _permanent_, _durable_. Illud perpetuum ac proprium manebit.
4. Mancipatus, _en propre_. Domini proprius, non usu tantum et fructu,
sed mancipio et nexu, _appartenant en propre à son maître, non seulement
pour la jouissance et les fruits, mais encore pour le fonds et la nue
propriété_.
PROPTER, _Pour_. SYN. Ob, pro. PHRAS. 1. Non propter quæstum id egi,
_je n’ai pas agi en vue du gain_. Non quæstus causa, non lucri nomine
ea feci. Ea in re non cupiditati serviebam; non aucupabar utilitatem;
non tam de mea re sollicitus, nec tam ad spem mercedis, quam ad fidem
et officium attendebam. Non avaritia, nec studio alio id officium
tibi præstiti; lucri ergo nunquam me huc demissurus eram; amicitiæ
id dederam, quidquid a me præstitum est. Ut ea præstarem, non quæstu
ducebar, movebar. 2. Unus propter alterum flebat, _ils pleuraient l’un
pour l’autre_. Alter de altero flebat; alter alterius vicem mœstus ac
sollicitus in lacrimis jacebat; materia luctus alter alteri exstitit;
lacrimas alter alteri impendit. 3. Propter acceptam injuriam alteri
semper erat infensior, _il était toujours son ennemi à cause de l’injure
qu’il en avait reçue_. Per causam acceptæ injuriæ, ab accepta injuria; ex
injuriæ recentis sensu, per memoriam acceptæ injuriæ semper infensiorem
gerebat animum. USUS: 1. Propter reliquæ ætatis peccata pœnas persolvo.
Legibus propter metum parere. Tironem propter humanitatem ejus amo. 2.
Prope, juxta, _près_, _auprès de_, _à côté de_. Prope flumen ambulare.
PROPTĔRĔA, A _cause de cela_, _pour cela_, _en conséquence_. SYN. Ideo,
idcirco, ex eo, ea re. USUS: Atque hæc propterea dixi.
PROPTĔRĔA QUOD, _A cause de cela_, _pour cela_. SYN. Ob eam rem, quod;
ob eam causam, quod; eo nomine, quod. USUS: Etsi hæc consolatio sera est
propterea quod, etc., _à cause de ce que_, _parce que_.
PRŌPŬDĬUM, ĭi, _Infamie_; _infâme_. SYN. Res pudenda. USUS: Propudium
illud ac portentum. Cf. Probrum.
PRŌPUGNĀCŬLUM, i, n. _Retranchement_, _boulevard_, _fort_. SYN.
Locus munitus. USUS: Leges propugnacula sunt, et muri, et præsidia
tranquillitatis publicæ, _les lois sont les boulevards de la tranquillité
publique_. Propugnaculum opponere, objicere; dejicere; propugnaculis
urbem defendere; adjutoria senectutis et propugnacula præparare.
PRŌPUGNĀTĬO, ōnis, f. _Défense d’un lieu_. SYN. Defensio. EPITH. Perpetua.
PRŌPUGNĀTOR, ōris, m. _Défenseur_; _champion_, _protecteur_. SYN.
Defensor. EPITH. Acerrimus, communis libertatis, studiosissimus, levior,
timidior. USUS: Communis libertatis propugnator acerrimus. Cf. Defensor.
PRŌPUGNO, as, avi, atum, are, a. _Combattre_, _protéger_, _défendre_.
SYN. Defendo, pugno. )( Oppugno. ADV. Acerrime. PHRAS. Patriam fortiter
propugnavit, _il défendit vaillamment sa patrie_. Acerrimus patriæ
propugnator ac defensor fuit; acerrimum se patriæ libertatis defensorem
præbuit, præstitit, ostendit. Hostibus patriæ sæpe suum corpus opposuit,
objecit; pro patria pugnavit strenue et summa cum fortitudinis laude.
Multa ille prœlia pro patria sustinuit; vires omnes ad salutem patriæ
contulit; pro salute patriæ defendenda nullum laborem, nullum capitis
discrimen defugit. USUS: Bestiæ pro partu suo acerrime propugnant. Pro
salute alicujus propugnare.
PRŌPULSĀTĬO, ōnis, f. _Action de repousser_, _d’écarter_. SYN. Depulsio.
PRŌPULSO, as, avi, atum, are, a. _Repousser_, _écarter_, _éloigner_.
SYN. Repello, arceo, depello, propello. USUS: Injuriam a se, impetum
inimicorum, frigus et famem propulsare. Cf. Pello, Arceo.
PRŎPȲLÆUM, i, n. _Vestibule_. SYN. Vestibulum. EPITH. Præclarum.
PRŌQÆSTOR, ōris, m., _Proquesteur_, _celui qui a exercé la questure_.
SYN. Quæstoria potestate præditus.
PRŌRA, æ, f. _L’avant d’un vaisseau_, _proue_. SYN. Anterior pars navis.
USUS: In navigio latera, carina, prora, puppis.
PRŌRĒPO, is, repsi, reptum, ere, n. _Sortir en rampant_, _paraître
lentement_. SYN. Ultra repo.
PRŌRĬPĬO, is, pŭi, reptum, ere, a. _Tirer dehors_, _entraîner_; _se
précipiter_. SYN. Repente me subduco. ADV. Repente se, undique se. USUS:
E curia proripuit, ejecit. Cf. Prodeo, Fugio, Evado.
PRŌRŎGĀTĬO, ōnis, f. _Délai_, _ajournement_. SYN. Prolatio. USUS: Utar
unius diei prorogatione.
PRŌRŌGO, as, avi, atum, are, a. _Prolonger qqche_. SYN. Produco, profero,
extraho, propago, differo. USUS: Imperium alicui, provinciam prorogare,
_confirmer_, _continuer qqn dans son gouvernement_. Cf. Differo.
PRORSUS, _Entièrement_, _tout à fait_; _sans restriction_. SYN. Penitus,
plane, omnino, omni ex parte, usquequaque, funditus, radicitus, sine ulla
exceptione. )( Nulla ex parte. USUS: Prorsus non est dubium. Cf. Plane,
Omnino.
PRŌRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. et n. 1. a. _Faire sortir_,
_pousser_, _lancer_. 2. n. _Se lancer_, _se précipiter_, _sortir avec
impétuosité_; _éclater_, _se déchaîner_. SYN. Erumpo. USUS: Prorumpet
hominum audacia. Cf. Impetus, Erumpo.
PRŌRŬO, is, rŭi, rŭtum, ere, a. _Renverser_, _abattre_, _culbuter_. USUS:
Pars vallum vellere, pars aggeres proruere, pars fossas explere.
PRŌSĀPĬA, æ, f. _Parenté_, _race_, _famille_, _lignée_. SYN. Genus,
stirps. Cf. Genus.
PROSCĒNĬUM, ĭi, n. _Devant de la scène_, _lieu où les acteurs jouaient_.
SYN. Locus ante scenam.
PROSCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Déchirer_, _ouvrir_, _fendre_.
USUS: Terram aratro proscindere.
PROSCRĪBO, is, psi, ptum, ere, a. _Faire connaître_, _publier_,
_proclamer par affiche_; _proscrire_. SYN. Proscriptionem facio, publico.
USUS: Familia Catonis tota proscripta est. Cf. Exilium.
PROSCRIPTĬO, ōnis, f. _Vente à l’encan par suite de confiscation_,
_proscription_. SYN. Damnatio, publicatio. EPITH. Acerbissima,
infortunata, mediocris, nova et multo crudelior, præclara, irrita. USUS:
Ferre, facere, instaurare proscriptionem de capite et bonis civium. Cf.
Exilium.
PROSCRIPTUS, a, um, _Proscrit_. SYN. Publicatus, neci addictus, in
exilium actus. Cf. Exul.
PRŌSĒMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Semer_, _propager_, _multiplier_. SYN.
Procreo. USUS: Multæ familiæ Philosophorum a Socrate proseminatæ. Cf.
Semino.
PRŌSĔQUOR, ĕris, sĕcŭtus sum, sequi, d. a. _Suivre_, _accompagner_;
_poursuivre_. SYN. Sequor, insequor, subsequor, persequor. ADV. Longius.
USUS: 1. Discedentem lacrimis, animo, corpore, copiis prosecutus est.
Aliquem benevolentia prosequi. Bona existimatio eum usque ad rogum
prosecuta est. 2. Orno, afficio, _honorer_, _gratifier_, _combler de_.
Plausu aliquem, officiis alicujus memoriam prosequi. Vehementioribus
aliquem verbis prosequi, _poursuivre_, _accabler_. 2. Ago, tracto,
exsequor, _poursuivre_, _continuer (un discours, un récit)_, _achever_.
Non id prosequor longius. Laudes clarorum virorum prosequi. Jus suum
prosequi _vel_ exsequi, _réclamer_. 4. Comitor, _accompagner_, _suivre_.
Mirabilis eum civium benevolentia prosecuta est. Cf. Sequor.
PRŌSERPO, is, ere, n. _S’avancer en rampant_.
PRŌSĬLĬO, is, ŭi, ire, n. _S’élancer_, _sauter en avant_. SYN. Exsilio,
prorumpo. Cf. Erumpo.
PROSPECTO, as, avi, atum, are, a, _Regarder en avant_, _autour de soi_.
SYN. Prospicio, specto.
PROSPECTŬS, ŭs, m. _Vue_, _perspective_, _point de vue_. SYN. Locus
editus et apertus ad prospiciendum; specula. _Epith._ Præclarus,
pulcherrimus. PHRAS. 1. Prospectum impedire, _empêcher la vue_. Obstruere
luminibus; prospectui officere; officere luminibus. 2. Pulcherrimus est
prospectus, _ce point de vue est magnifique_. Locus unde liber prospectus
oculorum, etiam quæ procul recessere, emetiri possit; unde omnis ora
maris, late patente ex tam alto jugo prospectu, oculis subjicitur. USUS:
Nescio an magis tumulis et prospectu, an ambulatione delecter. Prospectu
in agrum capto.
PROSPĔCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. n. et a. _Examiner_, _explorer_;
_observer_, _épier_. SYN. Speculor. USUS: Ad locum castris capiendum
prospeculatum misit, _il envoya qqn explorer le terrain pour choisir
l’emplacement du camp_.
PROSPER et _sæpius_: PROSPĔRUS, a, um, _Désiré_, _heureux_, _favorable_,
_prospère_. SYN. Secundus, felix, ad voluntatem fluens. USUS: Cum
prospero fortunæ flatu utaris. Prospera, æquabilis perpetuaque fortuna;
vitæ sine ulla offensione cursus prosperrimus. Cf. Felix.
PROSPĔRĒ, _Heureusement_, _à souhait_. SYN. Feliciter. USUS: Omnia tibi
prospere cedent, evenient, procedent.
PROSPĔRĬTAS, ātis, f. _Prospérité_, _succès_, _bonheur_. SYN. Res
secundæ, felicitas, secundus fortunæ status, prospera fortuna; vitæ sine
ulla offensione cursus prosperrimus. )( Adversæ res, fortuna sinistra.
USUS: Improborum prosperitates et secundæ res. Cf. Felicitas, Fortuna,
Bona.
PROSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, n. et a. 1. n. _Donner son
attention_, _pourvoir à_. 2. a. _Voir de loin_, _découvrir_, _prévoir_.
SYN. Prævideo, præsentio; consulo, provideo. ADV. Æque, alte, ante, in
posterum, longe, multo, recte, multum. PHRAS. Suis commodis prospexit,
_il a songé à ses intérêts_. Commodis suis serviit, consuluit naviter; ex
re consultavit sua, res suas meliusculas fecit; constabilivit res suas
naviter; auxilia suis rebus undique circumspexit. Cf. Consulo. USUS: 1.
Animo, conjectura longe ante futuram reipublicæ tempestatem prospexi.
2. Consulo, _pourvoir_, _veiller à ce que_. Famæ, sociis, vectigalibus
prospicite. Cf. Prævideo, Provideo, Consulo.
PROSTERNO, is, strāvi, strātum, ere, a. _Renverser_, _terrasser_,
_abattre_. SYN. Abjicio, affligo, ad casum do, perdo, obtero, perverto.
PHRAS. Gigantem prostravit, _il a terrassé le géant_. In spatium ingens
ruentem porrexit corporis molem; ad terram dedit; in terram statuit; ad
terram afflixit. Cf. Dejicio. USUS: Hostem prosternere. Perfringere ac
prosternere omnia. Prosternere ac obterere malevolorum obtrectationes.
Abjicere et prosternere se ad pedes et supplicare alicui. Cf. Sterno.
PRŌSUM, des, fŭi, desse, n. _Être utile_, _servir_. SYN. Proficio,
utilitatem _vel_ fructum affero; præsidio sum; juvo. ADV. Admodum, multum
facetiis, necessario, posterius, vehementer. PHRAS. Multum mihi prodest,
_il me sert beaucoup_. In rem meam est; e re mea est; in rem mihi est;
multum affert, habet commodi. Cf. Utilis. USUS: Nec sibi nec aliis
prodest.
PRŌTĔGO, is, xi, ctum, ere, a. _Protéger_, _défendre_. SYN. Tueor,
defendo, tutor. PHRAS. Homo nequam a principe protegitur, _le prince
protège ce méchant homme_. Latet sub umbra magni principis, latet in
præsidio et tutela; hominem nefarium magnus princeps tutum præstat;
nequam homo in tutela est principis, qui ejus capitis custodiam nunquam
dimittit; præsidio homini nequam est nomen viri principis. Cf. Tueor.
USUS: Jacentem et spoliatum protegere.
PRŌTENDO, is, di, sum et tum, ere, _Tendre en avant_, _allonger_. SYN.
Prorogo. USUS: Comitia in alterum mensem protendimus, _nous avons remis
les comices au mois prochain_.
PRŌTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Fouler_, _écraser_, _broyer_. SYN.
Conculco.
PRŎTERVĒ, _Effrontément_, _hardiment_; _fièrement_. SYN. Superbe,
fidenter. USUS: Proterve loqui.
PRŎTERVĬTAS, ātis, f. _Insolence_, _audace_, _effronterie_. SYN.
Petulantia. Cf. Petulans.
PRŎTERVUS, a, um, _Impétueux_, _violent_, _pétulant_. SYN. Petulans,
audax. Cf. Petulans.
PRŌTĬNUS, _Aussitôt_. SYN. Statim. USUS: Protinus Romam perge. Cf. Statim.
PRŌTRĂHO, is, xi, ctum, ere, a. _Différer_, _retarder_, _prolonger_.
SYN. Traho. PHRAS. Prœlium in noctem protrahere, _faire durer le combat
jusqu’à la nuit_. Prœlium in noctem conjicere; in noctem deducere;
extrahere diem pugnando; prœlium in noctem protendere. Cf. Mora.
PRŎTRŪDO, is, si, sum, ere, a. _Pousser violemment en avant_. SYN.
Impello, propello.
PRŌTURBO, as, avi, atum, are, a. * _Chasser_, _pourchasser_. SYN.
Repello. USUS: Hostem telis missilibusque proturbare, _repousser l’ennemi
à coups de traits et de pierres_. Cf. Pello.
PRŎUT, _Selon que_. SYN. Ut; perinde ut. USUS: Prout res tulerit, agam.
Pro re nata, prout res postulabit, consilium capiam.
PRŎVECTUS, a, um, _Avancé en âge_. SYN. Natu grandior. USUS: 1. Non
admodum grandis natu, sed tamen ætate provectior. 2. Progressus, _étant
avancé_. Longius, quam valuissem, provectus sum.
PRŎVĔHO, is, xi, ctum, ere, a. _Porter en avant_; _avancer_; _faire du
progrès_. SYN. Produco, promoveo. ADV. Longius, paulo longius, multum,
nec ita multum. USUS: Res nostræ ad optatum exitum provehuntur. Populari
aura lætissime provehitur. Cf. Progredior.
PRŎVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Résulter_, _se produire_; _avoir
lieu_, _arriver_. SYN. Exorior, venio. USUS: Nec quid proventurum sit
provident.
PRŌVENTŬS, ūs, m. _Production_, _fruit_, _récolte_, _moisson_. USUS:
Calamitatum et miseriarum proventus. Superioris anni proventus. Fructus
prædiorum ac proventus. Cf. Reditus.
PRŌVERBĬUM, ĭi, n. _Proverbe_, _dicton_. SYN. Adagium. EPITH. Contritum
vetustate, sermone; verum et vetus, laudatum, vulgare, commune. PHRAS.
Vetus est proverbium: Summum jus, summa injuria, _c’est un vieux dicton,
etc._ Vetus verbum est; in proverbii consuetudinem venit; tritum sermone,
decantatum, contritum vetustate proverbium est; jactatum vulgo proverbium
est; proverbii locum obtinet; in proverbio est; in proverbium abiit;
vulgo dici solet; vulgo dicitur; Summum jus, etc. ut aiunt, quemadmodum
aiunt, quomodo aiunt, quod vulgo dici solet, ut in proverbii loco
dicitur. USUS: Vetus laudatumque proverbium est; res est in communibus
proverbiis versata.
PRŌVĬDENTĬA, æ, f. _Providence divine_; _prudence_, _sollicitude_;
_prévision_. SYN. Numen, divinum imperium, consilium, prudentia, cura,
gubernatio, administratio. EPITH. Diligens et solers, divina, victrix
et moderatrix. PHRAS. Divina providentia mundus regitur, _c’est la
providence divine qui gouverne le monde_. Æternæ mentis numine atque
consilio universa pariter et singula gubernantur. DEI nutu atque
potestate summa pariter et ima administrantur. Res omnes cœlesti
dispensatione temperantur. Interest rebus humanis cœleste numen. DEI
immortalis nutu atque consilio omnia geruntur. DEO res humanæ curæ
sunt. Commoda vitamque omnium tuetur æternæ mentis numen. Terras et
maria contemplatur DEUS, rerumque omnium curam agit. Idem rebus humanis
consulit non modo universis, sed singulis. Cf. DEUS. USUS: Providentia
est, per quam futurum videtur, antequam eveniat, _par la prévision, on
voit une chose qui doit arriver, avant qu’elle n’arrive_. DEI providentia
mundus, ut constitutus est, ita regitur et administratur. Cf. Prudentia.
PRŌVĬDENTER, _Avec prévoyance_, _sagesse_, _prudence_. USUS: Ratio
providentissime constituta.
PRŌVĬDĔO, es, vīdi, vĭsum, ere, n. et a. 1. n. _Pourvoir à_, _veiller à_,
_aviser à_. 2. a. _Prévoir_, _pressentir_; _se précautionner_, _pourvoir
à_. SYN. Prospicio, consulo, medeor; prævideo, præsentio, præcaveo. ADV.
Ante, diligenter, divinitus, in posterum, longissime, magnopere, multum,
publice, sapienter, vehementer, bene, recte, fortuito, nihil. PHRAS. Ego
inimicorum insidias satis provideo, _je prévois assez les embûches de
mes ennemis_. Ego insidias inimicorum prope perspicio, odoror, cerno,
intelligo, prævideo, cognosco, sentio; non me latet, fugit, fallit,
præterit, quid insidiarum mihi paretur; obscuræ mihi non sunt, clam
mihi non sunt, quas inimici in me comparant insidias. Quos mihi laqueos
tendant video, novi, didici, comperi, detexi. Quæ inimici mei moliuntur
adversum me, mihi ignota minime sunt, mihi patent, aperta sunt, liquent,
me imprudente non fiunt; explorata mihi sunt ista, comperta, certa, nota,
clara, manifesta, perspicua, apprime cognita. USUS: 1. Providere saluti;
incommodis mederi. 2. Provideo, præsentio, _prévoir_, _pressentir_.
Rebus e sententia paratis, compositis, provisis. In posterum providere.
3. Præcaveo, _se précautionner_. Ante animus occupatur iracundia, quam
providere potuerit. Cf. Prospicio.
PRŌVĬDUS, a, um, _Prévoyant_, _prudent_, _sage_. SYN. Providens, cautus,
multum in posterum providens, sagax, prospiciens. PHRAS. Sapientes
providi sunt, _les hommes sages sont prévoyants_. Sapientia præditi
res futuras, ut præsentes, intuentur; tanquam oculis cernunt; longe
in posterum prospiciunt; conjectura res futuras assequuntur; ea quæ
impendent, tanquam ex aliqua specula prospiciunt. Sapientibus rerum
omnium summa cautio est atque provisio. Cf. Prudens. USUS: Homo animal
natura providum, sagax. Natura solers providaque utilitatum omnium. Cf.
Prudens.
PRŌVINCĬA, æ, f. _Province_. SYN. Regio bello occupata; munus, partes.
EPITH. Aliena, annua, antiquissima, fidelissima, proxima, apta,
explicata, aptissima, aquaria, citerior, clarissima, corruptior,
cuncta, egregia, expeditissima, fidelis et amica, fructuosissima
et opportunissima, non tam gratiosa et illustris quam negotiosa et
molesta, infesta alicui, legatoria, levis atque inops, libera a
prædonibus, locuples, referta, vetus, longa, maxima, misera, perdita,
nuda, officiosa, ornata, pacata per se et quieta, afflicta, plena
laboris, periculi, detrimenti, propinqua, recens, salva, splendida,
suburbana, plena optimorum sociorum, tribunitia, triumphalis, uberrima,
vectigalis, urbana. Provinciæ consulares, dignissimæ aliquo, finitimæ,
frumentariæ, novæ, gravissimæ, prætoriæ, totæ. USUS: 1. Provinciam
obtinere consulari imperio. 2. TRANSL. Munus, partes, negotium,
labor, opera, opus, _emploi_, _charge_, _fonction_, _administration_,
_gouvernement_. Provinciam sibi deposcere, _demander à être chargé d’une
chose_. Provinciam alicui aliquam decernere, dare, tribuere, conferre;
provinciæ aliquem præficere, _donner à qqn une charge_. Provinciam
capere, accipere, habere, sustinere, obtinere, gubernare, administrare,
obire, _obtenir une charge_. Provinciam deponere; provincia se abdicare,
_abdiquer un emploi_. Provinciam alicui abrogare, _enlever à qqn un
emploi_. In provincia versari, _être en charge_. Provinciam finire,
_terminer sa gestion_.
PRŌVINCĬĀLIS, e, gen. com. _Relatif à la province_, _de province_. USUS:
Viri, negotia, hospitia provincialia.
PRŌVĪSĬO, ōnis, f. _Empêchement_, _mesures préventives_. SYN. Remedium,
cautio. USUS: 1. Horum incommodorum summa cautio est atque provisio, ne
nimis cito diligere incipiamus. 2. Præsensio, _prévision_, _prescience_.
Multum potest provisio animi et præparatio ad minuendum dolorem.
PRŌVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Appel à un juge supérieur_. USUS: Provocatio
patrona illa civitatis ac vindex libertatis. Ad populum provocatio esto,
_qu’il y ait un appel au peuple_.
PRŌVŎCĀTOR, ōris, m. _Provocateur_.
PRŌVŎCO, as, avi, atum, are, a. et n. _Provoquer_, _défier_; _en
appeler_, _faire appel_. SYN. Lacesso, voco, tento. )( Respondeo. ADV.
Vehementer. PHRAS. 1. Ad certamen provocavit, _il provoqua au combat_. Ad
pugnam lacessivit; magna verborum contumelia ad pugnam evocavit, excivit;
in certamen poposcit. 2. Provoco ad tribunos, _j’en appelle au tribunal
des tribuns_. Tribunos appello; tribunis disceptatoribus uti volo. USUS:
Aliquem ad pugnam provocare. Injuriis aliquem provocare. Ad Catonem
provoco.
PRŌVŎLO, as, avi, atum, are, n. _Voler_, _s’élancer_, _accourir_. USUS:
Ingenii clamore in locum aliorum ante signa provolant.
PRŌVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. _Rouler_;—se, _Se jeter aux
genoux_, _aux pieds de qqn_. USUS: In mediam viam aliquid provolvere. Ad
genua, ad pedes alicujus se provolvere.
PROXĬMĒ, _Dernièrement_. SYN. Nuperrime, postremo, paulo ante, nuper
admodum; in proximo. USUS: 1. Litteras, quas ad te proxime misi. 2.
Valde, prope, _le plus près possible_. Quam proxime hostem castra ponit.
Equites ad senatorem quam proxime accedunt.
PROXĬMUS, a, um, _Le plus proche_. )( Maxime remotus. USUS: 1. Ratione
temporis, _le plus rapproché_, _le plus récent_, _le dernier_. Consul
anno proximo. 2. Ratione loci, _le plus proche_, _le plus voisin_.
Proximus Pompeio sedebam. 3. Ratione dignitatis, meritorum, etc., _qui
se rapproche le plus_. Eques senatori dignitate proximus. Cf. Vicinus.
In proximo ædes conducere. Proximus a postremo, (penultimus, VULG.),
_avant-dernier_.
PRŪDENS, entis, omn. gen. _Prudent_, _sage_, _habile_, _expérimenté_.
RAD. contract ex Providens. SYN. Prudentia præditus, sapiens, multarum
rerum peritus; magni usus, magni consilii. ADV. Satis superque. PHRAS. 1.
Vir prudens est, _cet homme est prudent_. Et animo et consilio paratus;
sapientia præditus prope singulari: quo consideratiorem vix reperias;
ad perspicienda incommoda ac pericula insigni prudentia; qui consilio
plus quam fortunæ confidat; qui prudentia, tanquam divinatione quadam
utatur; qui considerate faciat omnia; sagax et cordatus; in existimando
solers admodum ac prudens; consideratus idem ac ab ingenii acumine
judiciique vi commendatus. 2. Esne prudens? _Êtes vous sage?_ Mentisne te
compotem esse dicam? mentene consistere, mente ego constare te credam? an
ratione uteris? an sanum est consilium? an satis a temeritate remotum?
consilione ac ratione satis firmatum est quod moliris? pectus tibi ego
sapere existimem? USUS: Vir peracutus, gravis et ad consilia prudens. Cf.
Provideo, Sapiens, Sapienter.
PRŪDENTER, _Avec sagesse_, _prudence_, _habileté_. SYN. Sapienter,
provide. PHRAS. Prudenter agendum est, _il faut agir prudemment_.
Consilio et ratione agendum, rationi hic dandus locus est; rationi
parendum, obediendum; magna circumspectione hic utendum est. USUS: Multa
prudenter prævisa. Cf. Sapienter.
PRŪDENTĬA, æ, f. _Prudence_, _sagesse_; _connaissance_, _habileté_.
SYN. Sapientia, consilium, ratio; intelligentia, menus acumen, vis
eximia mentis. EPITH. Civilis, communis, domestica, dulcis alicui,
eximia, fidelis, grata, valde grata, non indiserta, mediocris moderatrix
eloquentiæ, naturalis quædam, perspicua, præstans; non præstans sed prope
vulgaris et communis, simillima rerum omnium, singularis, summa, tanta,
vacua, vetus illa et excellens. USUS: Prudentia in delectu bonorum et
malorum cernitur, _la prudence se voit dans le discernement qu’on sait
faire du bien et du mal_. Prudentia in judicando et differendo. Hoc
sentire prudentiæ est, facere fortitudinis. Cf. Consilium, Sapientia,
Providentia.
PRŬĪNA, æ, f. _Gelée blanche_, _givre_, _frimas_. USUS: Aqua nive
pruinaque concrescit. Obrigescere pruina.
PRŪRĬO, is, ire, n. _Avoir un vif désir de faire qqche_, _griller_,
_brûler de_. USUS: Animus mihi prurit.
PSALLO, is, i, ere, n. _Jouer d’un instrument à cordes_. SYN. Fidibus
cano, lyram pulso. Hinc Psaltria.
PSEUDŎTHȲRUM, i, n. _Porte secrète ou dérobée_, _porte de derrière_. SYN.
Posticum; janua in aversa parte domus. USUS: Voluptates non janua, sed
pseudothyro intromissæ.
PŪBERTAS, ātis, f. _Age de puberté_, _virilité_. SYN. Pili, qui primi
puberibus efflorescunt.
PŪBES _vel_ PŪBER, ĕris, omn. gen. _Pubère_, _adulte_, _fait_, _déjà
grand_. SYN. Adolescens. USUS: Ad puberem ætatem. Nemo puber tum fuit qui
arma non caperet.
PŪBES, is, f. _Jeunes gens en état de porter les armes_, _adultes_. USUS:
Pube tenus. Omnis Italiæ pubes.
PŪBESCO, is, ere, n. _Entrer dans l’adolescence_, _grandir_, _se
développer_. Adolesco. USUS: Cum primum pubesceret Hercules, in
solitudinem abiit.
PŪBLĬCĀNUS, i, m. _Publicain_, _fermier d’un impôt public_. SYN. Qui
vectigal exercet et exigit. EPITH. Paulo cupidior, fortissimus, maximus,
novus, afflictus, amantissimus alicujus, non firmus, alicui amicissimus,
levis in exigendis vectigalibus, miser, molestus. USUS: Ordo publicanorum.
PŪBLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Vente à l’encan_, _confiscation_. SYN. Proscriptio
bonorum.
PŪLĬCĒ, 1. _Au nom de l’état_, _aux frais_, _dans l’intérêt de l’état_.
USUS: Is prætor publice interfectus est, _fut mis à mort par l’ordre du
gouvernement_. Frumentum publice polliciti sunt, _au nom de l’état_.
Nemini meus adventus labori aut sumptui, neque publice neque privatim
fuit. Filiæ Aristidis publice alebantur, _aux frais de l’état_. 2. En
public, publiquement. SYN. Palam, vulgo. )( Privatim. PHRAS. Res publice
gesta, _choses faites en public_. Res in oculis omnium; ante oculos;
in luce, in publico; palam populo; in propatulo; propalam gesta. USUS:
Publice scripsit. Res tanta quæ publice gesta atque commissa sit. Cf.
Conspectus.
PŪBLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Adjuger au trésor public, confisquer_.
SYN. Proscribo, præconi subjicio. PHRAS. Publicare bona alicujus,
_confisquer les biens de quelqu’un_. Addicere bona in publicum; hastam
ponere; hastæ subjicere; præconi _vel_ præconis voci bona subjicere;
facere bonorum proscriptionem; venditionem indicere; sub corona vendere.
USUS: Agros, domum publicare.
PŪLĬCUS, a, um, _Relatif au peuple_, _commun_, _public_. SYN. Communis.
PHRAS. 1. Prodire in publicum, _paraître en public_, _sortir_. In
concionem populi prodire; in publicum cœtum prodire; in solem ac pulverem
procedere; in civium conspectu, in luce habitare; velut in theatro
versari; in foro versari. 2. In publicum consulere, _s’occuper des
affaires publiques_. Ferre, proferre, quæ in rem communem sint, in medium
conferre; in medium consulere, quid optimum factu reipublicæ. 3. Tune in
publico comparere audes? _Comment oses-tu te montrer?_ Tu lucem aspicere
audes? Tu in foro, tu in urbe, tu in civium conspectu obversari audes?
Quæ ista est audacia, in publicum procurrere, obsidere vias, occurrere
in triviis, forum premere, in oculis habitare? Includi te domi, carere
publico, lucem non aspicere te oporteret. USUS: Proponere epistolam in
publico, _rendre une lettre publique_. De publico stipendium statuere.
De publico est elatus, _ses funérailles ont été faites aux frais du
trésor public_.
PŬDENS, entis, gen. com. _Qui a de la pudeur_, _modeste_, _réservé_,
_honnête_. SYN. Verecundus. USUS: Est in eo liberale ingenium, pudens,
pudicum.
PŬDENTER, _Avec réserve_, _avec modération_. SYN. Verecunde. USUS:
Pudenter vivere; pudenter appellare aliquem et rogare.
PŬDET, dŭit dĭtum est, ere, imp. _Avoir honte_, _rougir_. SYN. Pudore
afficior, erubesco. ADV. Sero et nequicquam. PHRAS. 1. Pudebat eum plura
proloqui, _il avait honte d’en dire davantage_. Erubuit ora vestra;
pudor eum pene subrusticus, ne plura diceret, deterruit, absterruit; ne
pluribus ageret, verecundia impediebatur; pudore fractus, confectus,
victus conticuit; plura dicendi verecundia fuit; verecundia motus,
præpeditus, deterritus plura non addidit. Tot hominum conspectus ruborem
ei incussit, loquendi verecundiam attulit; timentem jam et sui vix
compotem pudor quidam obstupefecit. 2. Reputantem ista pudere cœpit, _à
ce souvenir il commença à rougir_. Reputantem ista verecundia cepit;
animum verecundia subiit; reputanti ista jam dudum pudor versabat animum;
reputantem ista pudor facinoris angebat, nec aut vultum erigere aut loqui
jam sustinebat; facinoris recordatio verecundiæ fuit; plura meminisse
rubori fuit; facti recordatio hominem in ruborem dedit. 3. Nullius te rei
pudet, _vous avez perdu toute pudeur_. Os dudum perfricuisti; perfrictæ
frontis es; pudorem omnem abjecisti, exuisti, abstersisti; quidlibet
audendi nulla tibi jam verecundia; quæ jam tanta est magistratuum
auctoritas, quæ verecundiam tibi imponat? quæ te res, quis pudor a
licentia revocet? Pudor omnis jam dudum exulat; pudorem vivendi licentia
excussit; pudorem omnem non tam dimisisti, quam ejecisti. Cf. Impudens,
Impudentia. USUS: Sunt homines quos infamiæ suæ neque pudeat, neque
tædeat, _il y a des hommes qui ne sont ni honteux, ni fâchés de leur
infamie_. Quem non pudet, hunc pœna dignum censeo.
PŬDĪCĬTĬA, æ, f. _Pudicité_, _chasteté_. SYN. Pudor. EPITH. Aliena summa.
USUS: Parcat juventus pudicitiæ suæ, ne spoliet, expugnet, eripiat
alienam. Hunc nec pudicitia a cupiditate revocavit. Erubescunt pudici
etiam loqui de pudicitia. Cf. Verecundia.
PŬDĪCUS, a, um, _Pudique_, _chaste_, _vertueux_, _modeste_. SYN.
Verecundus, castus; homo virginali verecundia, pudentissimus et optimus.
USUS: Domus pudica. Cf. Verecundus.
PŬOR, ōris, m. _Pudeur_, _réserve_, _modestie_; _honneur_. SYN.
Verecundia, rubor, ingenuitas, integritas, modestia. )( Petulantia,
protervitas. EPITH. Honestus, mirificus, moderator cupiditatis,
periculosus, singularis, subrusticus, summus. USUS: Pudor est moderator
cupiditatis, ornamentum florentis ætatis. Si non famæ pudor, supplicii
metus te absterreat. Pudorem dimittere. Cf. Modestia, Verecundia.
PŬELLA, æ, f. _Jeune fille_. SYN. Virgo, muliebris sexus liberi.
PŬER, ĕri, _Jeune enfant_, _garçon_; _esclave_, _serviteur_. SYN.
Puerulus, filius; infans; servus. EPITH. Acerbus; carus et jucundus,
clarus et nobilis; conscius, egregius, fatuus et non gravis, non
continens, festivus, formosus, non grandis, humanissimus, infans,
insignis, miser, modestissimus, suavissimus, nobilis, optimus, parvulus,
parvus, patrimus, matrimus, prætextatus, pulchellus, pulcherrimus,
sapientior, suavis, amans alicujus, supplex, teter et fœdus. Pueri
delicati, festivi, formosi, ingenui, lepidi, regii, symphoniaci, venales.
PHRAS. A puero, _dès l’enfance_. A teneris unguiculis, ab ineunte
ætate; a primis temporibus ætatis nostræ; inde usque a toga pura; ab
incunabulis; jam inde usque a pueritia; a parvo; a puero parvulo;
ab adolescentulo; ab adolescentia; ab ineunte adolescentia; a prima
adolescentia; a primo tempore ætatis; ab ineunte pueritia, a primo
tempore adolescentiæ; a teneris; a pueris; a parvis; a primæ ætatis
initio. USUS: His pueris nihil potest esse festivius. Infirma ætate puer
imbecillaque vi mentis. Artes quibus a pueris dediti fuimus.
PŬĔRĪLIS, e, gen. com. _D’enfant_, _enfantin_, _puéril_. USUS: Ætas,
exercitatio, delectatio, species puerilis.
PŬĔRĬLĬTER, _En enfant_, _comme les enfants_, _naïvement_. SYN. Stulte.
PŬĔRĪTĬA, æ, f. _Enfance_, _bas âge_. SYN. Primum tempus ætatis, ætas
puerilis, prima ætatula, ætatis tirocinium, pueriles anni. EPITH.
Extrema, iners, petulans. USUS: A pueritia mihi cognitus es. Cf. Puer.
PŬĒRŬLUS, i, m. _Petit garçon_. SYN. Pusio.
PŬGIL, ĭlis, m. _Athlète qui lutte avec les poings_, _au ceste_, _au
pugilat_. SYN. Athleta. EPITH. Olympionices, cupidus olympiorum,
inexercitatus.
PŬĬLĀTĬO, ōnis, f. _Pugilat_. _Syn._ Pugilum exercitatio. USUS:
Pugilatio, luctatio.
PŬGĬO, ōnis, m. _Poignard_, _stylet_. SYN. Gladius brevis, sica. EPITH.
Cruentus, plumbeus, præsens, stillans.
PUGNA, æ, f. _Combat_, _lutte_, _rencontre_, _bataille_. RAD. a pugnus:
veteres ante armorum usum pugnis certabant. SYN. Prœlium, certamen.
EPITH. Acerrima, calamitosa, equestris, gladiatoria, incredibilis,
mala, navalis. Pugnæ innumerabiles, maximæ, præclarissimæ, mirificæ,
pedestres. PHRAS. 1. Pugnam indicere in certum diem, _fixer le iour du
combat_. Certum pugnæ diem constituere; pronuntiare prœlium in certum
diem. 2. Ad pugnam elicere hostem, _provoquer l’ennemi au combat_.
Ad pugnam evocare; ad prœlium, pugnam elicere; tumultuoso et minaci
genere pugnæ hostem excire; hostem prœlio lacessere; pugnam, prœlium
ciere. 3. Pugnam tentare, _engager la bataille_. Prœlio belli fortunam
experiri; pugnæ copiam et potestatem hostibus facere, ire in pugnam;
certamen tentare, experiri; dimicationem subire; pugnam subire; aleam
universi certaminis adire, subire; in certamen descendere; certamen
inire; rem prœlio committere. 4. Pugnam ordiri, _commencer le combat_.
Pugnam capessere, manus conserere; certamen contrahere; armis congredi;
prœlium inire; incipere, conserere; in prœlium ruere, ad certamen copias
agere; signa conferre; arma conferre. 5. Pugnam facere, _combattre_.
Acie decernere, dimicare acie; æquo campo collatisque signis certare;
prœlium facere, edere, committere; decertare prœlio; prœlio contendere;
confligere; pugnam facere, committere; pugnam edere; ad manus venire;
armis contendere, disceptare. 6. Pugnis minoribus præludere, _préluder
par de petites actions_. Parva sed frequentia certamina serere,
conserere, facere, miscere; parvis certaminibus in summam totius spei
proludere; levia prœlia facere; procursationes leviaque certamina inire;
parvulis prœliis, minutis prœliis, pugna velitari; procursationibus cum
hoste contendere, concurrere, discrimen universi belli experiri. 7.
(Pugnam decretoriam facere, VULG.), _livrer une bataille décisive_. In
discrimen summæ rerum pugnare; ad universæ rei dimicationem venire; ab
ultima spe dimicare; in summam totius spei decertare; aleam universi
certaminis jacere, subire; discrimen universi belli uno prœlio facere.
8. Pugna jam incipit, _le combat commence_. Hæret jam acies collato
pede; undique jam pugna se movet; certamen accenditur, contrahitur;
exardescunt prœlii initia. 9. Pugna adhuc anceps est, _l’issue du combat
est encore incertaine_. Communis adhuc Mars est belli et fortuna necdum
discrimen facit, qua datura sit vires; Marte adhuc incerto et dubia
victoria pugnatur; pugna utrinque æquis adhuc stat viribus; æquo adhuc
Marte nusquam inclinante victoria dimicatur; æquatum omnium periculum,
æquata dimicatio; pari adhuc Marte certatur; æquo prœlio concurritur,
disceditur. 10. Pugna quæ jam paulo erat lentior, iterum ingravescebat,
_le combat qui s’était ralenti recommençait de nouveau_. Pugna, quæ
jam laxabatur, senescebat, iterum recruduit, exarsit; renovatum,
redintegratum, restitutum est prœlium. Cf. Certamen, Prœlium. USUS: Pugnæ
locum quærere. Pugnam ciere. Ad pugnam procedere. In pugnam procurrere.
Pugnam pugnare, _combattre_. Pugna laxata est, remisit, inclinata est,
senuit, _le combat s’est ralenti_. Pugnam extendere, extrahere; in
noctem conjicere; in noctem deducere, _prolonger le combat jusqu’à la
nuit_. Pugnam detrectare; pugnam aliis delegare et eventum in virtute
aliena ponere, _refuser le combat, le renvoyer à d’autres_. A pugna suos
prohibere, continere, cohibere, _empêcher ses soldats de combattre_.
Pugnam iterare, _recommencer la lutte_. Pugnam nox diremit, _la nuit
mit fin au combat_. Pugna superiorem discedere, _être vainqueur_. Æquo
Marte e pugna discedere, _balancer la victoire_. Pugna prœlio inferiore
discedere; adversum prœlium facere, _être vaincu_. Denuo in pugnam
succedere, _retourner de nouveau au combat_.
PUGNĀCĬTER, _Obstinément_, _opiniâtrément_. SYN. Pertinaciter. USUS:
Pugnacissime defendere suam sententiam.
PUGNĀTOR, ōris, m. _Combattant_, _guerrier_. EPITH. Maximus,
consideratus, lentus. USUS: Fortissimi quique pugnatores cecidere.
PUGNAX, ācis, omn. gen. _Belliqueux_, _guerrier_. SYN. Bellicosus,
pertinax. USUS: Centurio pugnax et lacertosus. Oratio pugnax et
contentiosa. Perpugnax in disputando.
PUGNO, as, avi, atum, are, n. _Combattre_, _lutter_; _n’être pas
d’accord_. SYN. Dimico, certo, depugno, congredior; contrarius sum. ADV.
Acriter, apertissime, cominus in acie, contra; magnopere, mirabiliter,
mirifice, periculose, simulate, vehementer, vere. PHRAS. Pugnatum est
acerrime, _on combattit avec acharnement_. Tumultuoso et minaci pugnæ
genere exercitus hostis, cui potius in aciem descendere visum, quam
inclusus de tectis mœnibusque decertaret; manus consertæ cominus cum
hoste, signa collata, tandem ad universæ rei dimicationem ventum est;
pugnam capessivere duces, suisque ipsi corporibus miscuere certamina; jam
ad manus, ad gladios, ubi Mars est atrocissimus, ventum; aliquoties æquo
campo collatisque signis certatum; infestis semper cuspidibus, infestis
animis concursum; anceps prœlium multos utrinque et fortissimum denique
absumpsit. Ubi ferro decernere visum, coorti omnes in pugnam, equestri
inprimis prœlio contendere; peditum ibi acies ingenti vi conflixit,
desideratis hostium quinque facile millibus, quos cruenta ex pugna
sustulit. Procursationes primum leviaque certamina vario eventu inita;
acie deinde decernere visum, sed inclinante in neutram partem victoria,
cruenta pugna denique depugnatum est. Tumultuario prœlio ac procursu
magis militum, quam ex parato aut jussu imperatorum atrox dimicatio fuit;
hostes denique ingenti cæde prostrati sunt. Cf. Pugna, Prœlium, Certamen,
Certo. USUS: 1. Pacem accipere malui, quam pugnare. Hæc inter se Stoici
cum Peripateticis pugnant. 2. Curo, contendo, _tâcher d’atteindre un
but_, _s’efforcer d’arriver à_, _d’obtenir que_... Illud pugna et
enitere. Hoc non magnopere pugno. 3. Oppugno, repugno, contrarius sum,
_se contredire_. In oratione tecum pugnas.
PUGNUS, i, m. _Le poing_. USUS: Pugnis et calcibus conscindere aliquem;
verbis inter se et pugnis contendere. Pugnis, calcibus, morsu, unguibus
certare. Pugnis cædere, pectere, contundere, percutere; pugnum in os
impingere.
PULCHER, ra, rum, _Beau_. SYN. Formosus, decorus, egregia facie, eximia
specie, formæ præstantia visendus. PHRAS. Adolescens pulcher est, _cet
adolescent est beau_. Adolescens mira quadam suavitate et lepore, summa
formæ dignitate, apta membrorum figura, mira coloris suavitate, insigni
venustate et corporis pulchritudine, forma liberali, facie concinna et
venusta. Scitus adolescens et longe festivissimus æqualium. Adolescens
erat mira specie; eximius pulchritudine; forma excellens, unus ante alios
specie ac pulchritudine insignis; pulchritudine est eximia; est in eo
egregia oris vultusque dignitas; forma præditus est præstanti. Summa est
in eo suavitas oris formæque dignitas; præcipuam laudem habet pulcherrima
corporis forma in eo adolescente; inter multa alia decora, formæ
commendationem habet præcipuam; omnium ætatis suæ multo formosissimus.
Cf. Pulchritudo, Forma. USUS: Suum cuique pulchrum est. Hominem pulchre
noram tam animo deformem, quam pulchrum corpore. Ne pulchrum te ac beatum
putes.
PULCHRE, _Bien_, _joliment_; _très bien_, _à merveille_. SYN. Belle,
decore. USUS: Mihi pulchre est. Pulchre hominem nosco. Pulcherrime ferre
fortunam adversam.
PULCHRĬTŪDO, ĭnis, f. _Beauté_; _excellence_. SYN. Forma, species oris
_aut_ formæ dignitas, forma et species liberalis; venustas. EPITH.
Excellens, formæ muliebris eximia, insatiabilis, mera, recens atque
integra, tanta. PHRAS. Lucretia erat eximia pulchritudine, _Lucrèce était
très belle_. Incredibili venustate, gratia, decore formæ dignitate;
bellissima erat specie; efflorescebat in Lucretia mira coloris suavitas
candorque eximius; una erat longe ante alias specie ac pulchritudine
insignis; eximia erat corporis specie ac decore; Lucretia forma notissima
et castimonia matrona; ætatis suæ feminas pulchritudine supergressa;
luculenta ac festiva femina et pulchritudinis omnis exemplar erat
Lucretia. Cf. Forma. USUS: Pulchritudo corporis, apta compositione
membrorum movet oculos et delectat. Virtus tantam habet pulchritudinem ac
splendorem, ut nulla species excogitari possit ornatior.
PULLĀRĬUS, ĭi, m. _Celui qui donne à manger aux poulets sacrés et qui
prédit l’avenir d’après la manière dont ils mangent_. USUS: Oblata est
religio pullariorum admonitu.
1. PULLUS, a, um, _Foncé_, _brun_, _noirâtre_. SYN. Ater, atratus, niger.
USUS: Vestis tota pulla.
2. PULLUS, i, m. _Petit d’un animal_; _pari_, _poulet_. EPITH.
Columbinus, milvinus, saturi. USUS: Attulit in cavea pullos.
PULMENTUM, i, n. _Mets_. SYN. Obsonium.
PULMO, ōnis, m. _Poumon_. USUS: In pulmonibus inest raritas quædam et
similis spongiis mollitudo, ad hauriendum spiritum aptissima.
PULPĀMENTUM, i, n. _Mets_; _princip_. _viande_, _ragoût_. SYN. Cibus
lautior. USUS: Mihi pulpamentum fames est.
PULPĬTUM, i, n. _Estrade_, _tréteaux_; _chaire_, _tribune_. SYN. Locus
ante scenam editior, suggestum.
PULS, pultis, f. _Bouillie de farine_, _de légume_, _purée_. USUS: Offa
pultis.
PULSĀTĬO, ōnis, f. _Action de frapper_, _coups_. SYN. Verberatio.
PULSO, as, avi, atum, are, a. _Pousser_, _frapper_, _ébranler_. SYN.
Verbero, percutio. ADV. Vehementius, extrinsecus. USUS: Pueri tui modo me
pulsabant. Januam pulsare.
PULSŬS, ūs, m. _Choc_, _secousse_, _ébranlement_. SYN. Motus, impulsus,
agitatio. EPITH. Adventitius, alienus, externus, extremus. USUS:
Intermisso impetu pulsuque remorum. Inanimum est quod pulsu agitatur
externo.
PULVĔRŬLENTUS, a, um, _Poudreux_, _couvert de poussière_.
PULVĪNAR, āris, n. _Coussin garni de riches couvertures que l’on plaçait
devant les statues et les autels des dieux_. SYN. Lectus in templo
religionis ergo positus et diis consecratus. EPITH. Sanctissimum. USUS:
Ad omnia pulvinaria deorum supplicatio decreta est.
PULVĪNUS, i, m. _Coussin_, _oreiller_. USUS: Sella cum pulvino rosa
Melitensi farto.
PULVIS, ĕris, m. _Poussière_. SYN. Trita aridaque terra. EPITH. Eruditus,
multus. PHRAS. (Præ pulveribus videri nihil poterat, VULG.), _on ne
pouvait rien voir à cause de la poussière_. Prospectum ademerat pulveris
nubes; ortus ex distantibus locis pulvis, velut nube inducta, omnia
oppleverat; pulveris nubes, quæ ad cœlum ferebatur, prospectum abstulit;
discrimen omne sustulit obducta cœlo nubes pulveris, donec rursum
consideret. USUS: 1. Multus in calceis pulvis. Altior sublatus pulvis
hostis adventum indicabat. 2. Publicum, _carrière_, _arène_. Educere
orationem ex umbratili exercitatione in pulverem, id est, in forum et
curiam, _faire sortir un discours du cabinet dans l’arène_, _c. à d._,
_le prononcer au forum, au sénat_. 3. Pulvis nitratus, _poudre_.
PŪMEX, ĭcis, m. _Pierre ponce_, _employée pour polir les livres_. USUS:
Pumice levi perpolitum. Aquam e pumice postulare, _vouloir tirer de l’eau
d’une pierre ponce_, _c. à d._, _demander à qqn ce qu’il n’a pas_ (PROV.).
PUNCTIM, _En piquant de la pointe_, _d’estoc_ (opp. Cæsim, _avec le
tranchant_, _la taille_). USUS: Hispani punctim magis quam cæsim feriunt.
PUNCTUM, i, n. _Point_; _instant_, _moment_. SYN. Lineæ extremum, quod
magnitudinem nullam habet; momentum; rationum _vel_ quæstionum capita;
suffragia. USUS: 1. Uno puncto temporis tot cædes editæ. Minimis
temporis punctis diligenter utere. Ne punctum quidem temporis oppugnatio
respiravit. 2. Suffragia, _vote_, _suffrage_, _voix_. Quot in ea tribu
puncta tulisti? Punctis singulis honorem colligere. Capita rationum,
_courte proposition_. Minutis interrogatiunculis quasi punctis conficit
quod proposuit, _il arrive à son but par des interrogations concises et
réduites, pour ainsi dire, en un point_.
PUNGO, is, pŭpŭgi, punctum, ere, a. _Piquer_, _percer_. SYN. Ango,
molestiam affero, perstringo, mordeo, stimulo, stimulum admoveo, stimulis
fodio; aculeum relinquo in animo. ADV. Perleviter. USUS: Hunc mihi
ex animo scrupulum evelle, qui me dies noctesque stimulat et pungit,
_délivrez-moi de ce scrupule qui me tourmente nuit et jour_. Pupugit me
tua epistola, _votre lettre m’a fort tourmenté_. Si paupertas momordit,
si ignominia pupugit, spes te sustentet.
PŪNĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, a. _Punir châtier_, _infliger
une punition_. RAD. a Pœna. SYN. Castigo, plecto, vindico, ulciscor,
pœna vel supplicio afficio; supplicio constringo; animadverto,
pœnam sumo; mulctam, pœnam, supplicium irrogo; exemplum in aliquem
edo. ADV. Crudelius, levius. PHRAS. 1. Æquum est ut judices reos
severe puniant, _il convient que les juges punissent sévèrement les
coupables_. Animadvertendum est in homines nocentes; severa sit in
nocentes animadversio et castigatio; id agendum est judicibus, ut
pœnas a nocentibus severissimas exigant; improborum audaciam judices
severissimis pœnis comprimere debent; æquum est, ut judices severa de
nocentibus sumant supplicia; ut auctores facinoris ad piaculum noxæ
objiciant; ut pœnas a nocentibus petant, expetant, repetant, quam
gravissimis afficiant; ut manum admoveant nocentibus et pœnas ab iis
quam severissimas judicio persequantur. Æquum est, ut judices reos non
tantum verbis castigent, sed mulcta, vinculis verberibusque coerceant;
severe in nocentes animadvertant; scelera acerrime vindicent; pœnas
nocentibus irrogent; pœnas in sontes capiant. 2. Rei puniantur, _que
les coupables soient châtiés_. Rei scelerum pœnas pendant, dependant,
persolvant; pœnis legibusque judiciorum teneantur; pœnam habeant
sceleribus parem; supplicium de se dent; in pœna sint; pœnas dent suorum
scelerum; plectendi, castigandi, male mulctandi sunt; luant improbi
dignas facinoribus pœnas; supplicium persolvant; digna eorum factis
animadversione afficiantur. 3. Nondum puniti sunt, _ils n’ont pas
encore été punis_. Nondum ad supplicium dati sunt; nondum pœnam suorum
facinorum solverunt; nondum severe satis in illos vindicatum; nihil adhuc
gravius in illos consultum; nondum expiata sunt eorum flagitia; nondum
pœnam habent noxia capita. 4. Satis punimur, _nous sommes assez punis_.
Satis pœnarum subimus, suscipimus, ferimus, sufferimus; satis pœnarum
damus, habemus; satis superque pœnarum pendimus; satis supplicii innoxio
præbemus sanguine; satis pœnarum est, quod in nos constitutum est. Cf.
Pœna. USUS: Sontes, maleficium, peccata punire.
PŪNĪTOR, ōris, m. _Celui qui punit_, _vengeur_. SYN. Ultor, vindex,
exactor supplicii.
PŪPILLA, æ, f. _La pupille de l’œil_. USUS: Feminæ visu nocent, quæ
duplicem pupillam habent.
PŪPILLUS, i, m.; a, æ, f. _Enfant, qui n’a plus ses parents_, _orphelin_,
_orpheline_, _pupille_. SYN. Impuber, qui desiit esse in patris
potestate. _Epith._ Infans. USUS: Pupillum fraudare, cujus ætatem et
solitudinem, etiam si tutores non essent, defendere prætor debuit.
PUPPIS, is, f. _L’arrière du vaisseau_, _la poupe_. SYN. Pars navis
posterior. )( Prora. USUS: Gubernator sedens in puppi. Convertere navem
ad puppim.
PŪRĒ, _Purement_, _innocemment_. SYN. Caste simpliciter, candide. USUS:
Quiete, pure, eleganter acta ætas.
PURGĀTĬO, ōnis, f. _Justification_; _purgation_. SYN. Satisfactio,
excusatio. USUS: Inedia, purgationibus, vi morbi consumptus. Purgatio
est, cum factum conceditur, culpa removetur.
Purgātōrĭum, ĭi, n, _Purgatoire_. PHRAS. 1. Locus et regio apud inferos,
in quo elapsi e coporibus humanis piorum animi, antequam in beatorum
sedes transferantur, salutarium flammarum ignibus lustrantur et
perpoliuntur. Locus expiandis post mortem peccatis destinatus. Animorum
vitas noxas expiantium post mortem sedes. Locus ubi contracta piacula
per ignem expiantur a morte. Piacularis animorum carcer. Piacularia
demortuorum stativa. Piaculares, purgantes post mortem flammæ. Locus
ubi contractæ per vitam animorum labes acerba sed salutari expiatione
absterguntur. Pœnæ piaculares, quas solutæ corporibus animæ luunt,
persolvunt. 2. (Liberare animas ex purgatorio, VULG.), _délivrer les
âmes du purgatoire_. Expiatas lustrali igne animas cruciatibus eximere;
ex piacularibus ignibus animas ad æterna gaudia transferre; addictos
piacularibus flammis animos ad cœlum evehere; animos e piaculari carcere
ereptos in libertatem asserere; lustralibus flammis eripere animas, quæ
admissas in hac vita noxas illo in igne expiant.
PURGO, as, avi, atum, are, a. _Rendre pur_, _purifier_, _purger_,
_nettoyer_. SYN. Expurgo; excuso. ADV. Diligenter, præcipue. PHRAS.
(Purgare, VULG.), _purger_. Humores noxios extrahere, medicamentis
abigere, discutere, dissipare; purgatione alvi, alvi ductione uti;
purgare alvum, laxare, solvere, mollire; alvum ciere, medicamentis
citare, movere. USUS: l. Alvum purgare. Educ tuos tecum, purga urbem. 2.
Excuso, defendo, culpa libero, _laver d’une accusation_; _justifier_,
_disculper_. Purgavit se mihi per litteras de negligentia scribendi. Cf.
Excuso, Causor.
PURPŬRA, æ, f. _Pourpre_. EPITH. Demissa ad talos, plebeia ac pene fusca.
USUS: Purpura fulget. Regali purpura ornatus.
PURPŬRASCO, is, ere, n. _Se colorer en pourpre_, _prendre une teinte
pourprée_. SYN. Purpureum fieri.
PURPŬRĀTUS, a, um, _Vêtu de pourpre_; _haut dignitaire_. SYN.
Conchyliatus, purpura ornatus. USUS: Illum regnantem, hunc illius
purpuratum crederes.
PURPŬRĔUS, a, um, _De couleur pourpre_, _pourpré_. USUS: Vestis, pallium
purpureum.
PŪRUS, a, um, _Pur_, _sans tache_, _sans souillure_, _innocent_. SYN.
Mundus, castus, inviolatus, integer, nitidus. )( Concretus, crassus.
USUS: Castus animus et purus, omni admistione corporis liberatus, _l’âme
pure et sans tache, libre de tout commerce avec la matière_. Mens pura et
integra. Aer tenuis et purus. Nihil in historia dulcius pura et illustri
veritate. Cf. Mundus, Castus.
PUS, pūris, n. _Pus_, _humeur blanche et visqueuse_. SYN. Sanies.
PŬSILLUS, a, um, _Très petit_, _faible_, _insignifiant_. SYN. Parvus,
brevis. ADV. Valde. USUS: Pusilla epistola, liber. Cf. Parvus.
PŪSĬO, ōnis, m. _Petit garçon_. Puerulus.
PUSTŬLA, æ, f. _Pustule_, _cloche_. SYN. Tuberculum in summo cutis
nascens.
PŬTĀMEN, ĭnis, n. _Coupure_, _rognure_; _écales_, _coquilles de la noix_.
SYN. Nucis durior cortex.
PŬTĀTĬO, ōnis, f. _Action de couper_, _d’élaguer_; _d’émonder les
arbres_. USUS: Putatio vitium et arborum.
PŪTĔO, es, ere, n. _Puer_, _sentir mauvais_, SYN. Male oleo. Cf. Fœtor.
PŬTĔUS, i, m. _Puits_. USUS: Haurire aquam de puteo.
PŪTĬDĒ, _Avec affectation_, _avec afféterie_. SYN. Fastidiose, moleste,
inepte, odiose dicere.
PŪTĬDUS, a, um, _Puant_, _qui sent mauvais_; _incommode_,
_insupportable_; _affecté_, _exagéré_. SYN. Odoris mali, male olens,
insuavis, molestus, gravis, fastidiosus. USUS: Hæc molesta fortasse tibi
et putida videntur. Cf. Odiosus.
PŪTO, as, avi, atum, are, a. _Penser_, _croire_, _juger_, _être d’avis_;
_apprécier estimer_. SYN. Reor; sentio, censeo, judico, existimo,
æstimo, autumo, mihi persuadeo. ADV. Acute, ad extremum, etiam atque
etiam, falso, plane ita, recte, non valde. PHRAS. 1. Certo putabam, _je
croyais_. In animum induxi; in ea opinione eram; opinio mea ferebat; ea
me opinio tenebat; pro certo habebam; in eam opinionem veni, incidi; in
eam opinionem adductus sum; eam opinionem imbibi; ea opinione imbutus
eram; opinio ea insedit animo. 2. Ut ego puto, _ainsi que je pense_.
Ut mea fert opinio; quantum ego quidem assequi judicio possum; ut ego
equidem sentio; quomodo ego quidem existimo; ut est opinio mea; ut ego
quidem statuo; ut mihi videtur; quantum conjicio; quantum conjectura
consequor. Cf. Opinio, Judico. USUS: 1. Primum illud debes putare, nihil
esse, quod, etc. Pro nihilo putare aliquem. Ego te unum plurimi puto. 2.
Discepto, _débattre_. Rem ipsam putemus. 3. Ineo, conficio, _apurer un
compte_, _le régler_. Putare rationes cum publicanis.
PŬTRĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Pourrir_, _gâter_, _corrompre_.
SYN. Corrumpo, dissolvo.
PŬTRESCO, is, cere, n. _Se pourrir_, _tomber en pourriture_. USUS: Sui,
ne putresceret, anima pro sale data est.
PŬTRĬDUS, a, um, _Gâté_, _pourri_. SYN. Rancidus.
PŬTRIS, e, gen. com. _Gâté_, _pourri_. SYN. Putridus, corruptus.
PŬTUS, a, um, _Pur_, _net_, _sans mélange_. SYN. Purus, sincerus.
PYXIS, ĭdis, f. _Boîte pour conserver les parfums, etc._ USUS: Veneni
pyxidem tradere, tenere.
Q
QUA, _Du côté que, par où_; _aussi bien_ ... _que_, _tant_ ... _que_,
_et_ ... _et_. SYN. Partim; qua parte _vel_ ratione. USUS: Qua domini,
qua servi, _et les maîtres_, _et les serviteurs_. Qua itineris, qua
navigationis consilio. Licet mihi vagari, qua volo, _il m’est permis
d’aller où bon me semble_.
QUĀCUMQUE, _Partout où_, _en quelque endroit que_. USUS: Quacumque velis
vagari.
QUĂDRĀGĔNI, æ, a, _Qui sont quarante_. USUS: Quadragena millia.
Quadragesima, æ, f. _Le Carême_. Quadraginta dierum solemne jejunium;
vernum jejunium; quadraginta dies solemnis jejunii; feriæ quadraginta
dierum jejunio nobis statæ ac solemnes; feriæ in quas jejunium majus
nobis constitutum est; hebdomades, quæ anniversarium Christi morientis
memoriam præcurrunt. Cf. Jejunium.
Quadraginta horarum preces, _Prières des quarante heures_. Quadraginta
horarum comprecatio; preces publicæ coram augustissimo Christi Corpore in
horas quadraginta indictæ, extractæ; quadraginta horarum supplicatio ad
sanctissimum Christi Corpus in ara propositum.
QUĀDRANS, antis, m. _Petite monnaie qui valait la quatrième partie de
l’as_. SYN. Quarta pars assis.
QUĀDRANTĀRĬUS, a, um, _Qui coute le quart d’un as_. SYN. Qui quadrante
nummi meret.
QUĀDRĀTUS, a, um, _Carré_. USUS: Quadrato agmine. Triangula illa
Geometrarum et quadrata.
QUĂDRĬENNĬUM, ĭi, n. _Espace de quatre ans_.
QUĂDRĬFĀRĬAM, _En quatre parts_. USUS: Quadrifariam diviso exercitu.
QUĂDRĪGÆ, ārum, f. pl. _Attelage de quatre animaux_; _quadrige_. SYN.
Rheda quatuor equis tracta. EPITH. Poeticæ, pomeridianæ. USUS: Bruti
adolescentia per medias laudes, quadrigis vecta.
QUĂDRĪGĀRĬUS, garĭi, m. _Cocher de quadrige_. SYN. Qui quadrigas agitat.
QUĀDRĬJŬGUS, a, um, _Attelé de quatre chevaux_. USUS: Curru quadrijugo
raptari.
QUĂDRĪMUS, a, um, _Âgé de quatre ans_. SYN. Quatuor annos habens.
QUĂDRINGENTI, æ, a, _Quatre cents_.
QUĂDRINGENTĒSĬMUS, a, um, _Quatre centième_.
QUĂDRINGENTĬES, _Quatre cent fois_.
QUĂDRINGĒNI, æ, a, _Qui sont quatre cents_.
QUĂDRĬPARTĪTUS, a, um, _Partagé en quatre_, _quadruple_.
QUĂDRĬRĒMIS, is, f. _Quadrirème_, _galère à quatre rangs de rames_.
QUĂDRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Rendre carré_; _convenir_,
_cadrer_, _être séant_. SYN. In quadrum redigo; convenio. ADV. Aperte.
PHRAS. 1. Hæc optime in te quadrant, _cela vous convient parfaitement_.
Hæc in te belle cadunt; ista nullum in hominem aptius, quam in te
conveniunt, accidunt. 2. Calceus quadrat optime, _ce soulier vous chausse
admirablement_. Calceus apte ad pedem _vel_ optime convenit. USUS: Omnia
turpia in hunc hominem quadrant. Hoc ad multa quadrat. Visum est hoc mihi
quadrare ad multa, _cela m’a paru convenir à beaucoup de choses_, _c. à
d._, _j’y trouve mon compte de plus du d’une manière_. Cf. Aptus.
QUĂDRUM, i, n. _Carré_, _objet de forme carrée_. USUS: Redigere
sententias in quadrum numerumque, _donner de la proportion et du nombre à
toutes les pensées_. Arripe inconditam alicujus sententiam et dissipatam,
eamque verborum commutato ordine in quadrum redige.
QUĂDRŬPES, ĕdis, omn. gen. _Qui a quatre pieds_; _quadrupède_. SYN.
Bestia. EPITH. Vasta, multæ. USUS: Nihil inter te et quadrupedem
interest, _entre toi et une brute_.
QUĂDRŬPLĀTOR, ōris, m. _Espèce de délateur qui recevait pour prix de
sa délation le quart du bien de l’accusé_. SYN. Index et accusator
publicorum criminum, cui pars quarta cedit bonorum ejus quem detulit.
USUS: Homo omnium quadruplatorum teterrimus.
QUĂDRŬPLEX, ĭcis, omn. gen. _Quadruple_.
QUĂDRŬPLUM, i, n. _Le quadruple_. USUS: Judicium in aliquem in quadruplum
dare, _condamner qqn à fournir quatre fois autant de la chose que la loi
lui ordonnait de fournir_. Quadrupli condemnari, _être condamné à une
amende du quadruple_.
QUÆRO, is, sĭi _vel_ sīvi, sītum, ere, a. _Chercher_. SYN. Scrutor,
vestigo, indago, exquiro, requiro, aucupor. )( Respondeo. ADV. Aliunde,
amplius, aperte, contumeliose, copiosius, curiose de aliquo, diligenter,
extrinsecus, falso, foris, honeste, magnopere, multum diuque, otiose, non
proprie, omnino, privatim, procul, recte, omnino, separatim, sigillatim,
subtilius, usquequaque. Quæri commodius, comparate, communiter,
generatim; obscure, secreto, simpliciter vehementer, maxime. PHRAS. 1.
Undique hominem quæsivi, _j’ai cherché partout un homme_. Hominem oculis
quærebam, voce poscebam, scrutatus sum omnia, circumspexi, lustravi,
perquisivi omnia, neque tamen vestigium illius ullum apparebat. Defessus
sum urbem totam pervestigando; omnia circumcursavi, omnes latebras
perreptavi, ut hominem reperirem. Multum studii posui in perquirendo
homine; quo non ivi, quo non accessi, ut hominem reperirem? perlustravi
omnia, omnes latebras excussi, ut in hominem inciderem. 2. Quærit ubique
gloriam, _il cherche partout la gloire_. Omnes umbras falsæ etiam gloriæ
consectatur; omnem occasionem consectandæ gloriæ aucupatur; totus
est in captanda populari aura. Cf. Gloria. USUS: 1. Rem mercaturis
faciendis honeste quærere. 2. Interrogo, percunctor, sciscitor. Multa
ex eo quæsivi. 3. Quæstionem habeo, _faire un enquête judiciaire, une
instruction_. More majorum de servis in dominum quærere non licet.
Quærere de cæde, de repetundis. Cf. Indago, Aucupor, Inquiro.
QUÆSĪTOR, ōris, m. _Celui qui cherche_; _celui qui instruit une affaire_,
_juge instructeur_. SYN. Judex, prætor, qui judicium exercet, qui præest
quæstioni rerum capitalium, cognitor causarum capitalium. EPITH. Æquus,
gravis, firmus. USUS: Hunc quæsitorem et judicem fugiebant.
QUÆSO, _Je vous prie_. SYN. Obsecro, amabo te, rogo, peto. ADV.
Magnopere, maximopere. USUS: Quæso, quid mihi faciendum? quid consilii
das? quid agendum suades?
QUÆSTĬO, ōnis, f. _Action de chercher_; _recherche_, _étude_,
_information_, _question_. SYN. Controversia, dubitatio, disceptatio.
EPITH. Absoluta, acerrima, communis, definita, constituta, diffusa,
ficta, incorrupta, infinita, iniqua, integra, judicialis, legitima,
magna; nova, obscura, periculosa, perdifficilis, perpetua, plena
catenarum, publica, pulcherrima, necessaria, superior, tota. Quæstiones
crudelissimæ, maximæ, minimæ, salutares, naturales, perpetuæ, remotæ,
universæ, modicæ et paucæ. PHRAS. 1. Non est quæstio de hoc, _il n’est
pas question de cela_. Non id agitur, non id quæritur; non venit
in quæstionem; non vocatur in controversiam istud. Hac de re non
disceptatur, non quæritur, non contenditur; non est controversia; non
versatur id in quæstione. 2. Hic occurrit difficilis quæstio, _ici
arrive une question, un problème difficile_. Exsistit, oritur, nascitur
hoc loco difficilis quæstio; acriter hoc loco disceptatur inter doctos;
quæstio hac de re perdifficilis sapientum torquet ingenia; hic vero
non parva contentio est inter doctos; incidit hoc loco res controversa
et plena dissensionis inter doctos. USUS: 1. Aliquid in quæstionem ac
disceptationem vocare. Id in quæstione versatur. Quæstionem ponere,
afferre, movere; quæstionem explicare, enodare, dissolvere. In quæstionem
venit; in quæstione est. (Est quæstio de nomine, VULG.), _ce n’est qu’une
question de mot_. Omnis contentio est in verbi controversia posita.
2. Forensis inquisitio criminis, _enquête publique_, _judiciaire_;
_instruction criminelle_. Quæstionem de injuria a judice postulare.
Quæstionem decernere, constituere. Quæstionem habere, exercere de
perduellione; in caput alicujus de furto quæstionem habere.
QUÆSTOR, ōris, m. _Questeur_, _magistrat romain_. SYN. Ærarii et pecuniæ
publicæ præfectus. EPITH. Ædilitius, bonus, custos pecuniæ, dignus,
infirmus et inops, levis, libidinosus, optatior, salax, sordidior,
urbanus.
QUÆSTŌRĬUM, ĭi, n. _Demeure du questeur_. SYN. Domus quæstoris.
QUÆSTŌRĬUS, a, um, _De questeur_, _appartenant au questeur_. USUS: Vis,
comitia quæstoria.
QUÆSTŬŌSUS, a, um, _Âpre au gain, intéressé_; _avantageux_, _utile_. SYN.
Qui quæstum facit, et ex quo quæstus capitur. USUS: Homo quæstuosus;
mercatura, prædia.
QUÆSTŪRA, æ, f. _Dignité_, _fonction de questeur_, _questure_. SYN.
Quæstoris munus. EPITH. Funesta, grata et clara, hereditaria, nefaria,
tota.
QUÆSTŬS, ūs, m. _Acquisition_, _gain_, _profit_. SYN. Lucrum, compendium,
commodum, emolumentum. EPITH. Domesticus, paternus, fecundus, uber,
totus, campestris, forensis, frumentarius, honestus, concessus,
illiberalis, sordidus, immortalis, improbissimus, judiciarius, magnus,
maximus, mediocris, nocturnus, precarius, quotidianus, turpis et odiosus.
Illiberales et sordidi, immanes, immensi et intolerabiles, improbissimi,
liberales, magni et uberes. PHRAS. Ubique quæstum suum spectat, _il
cherche partout son avantage_. In re qualibet privatas utilitates,
compendia, emolumenta, commoda sua spectat; suo privato compendio servit;
quæstu suo, suis commodis omnia metitur; omnia refert ad utilitates et
privata commoda; ex re qualibet, imo vel ex incommodo alieno occasionem
petit; occasionem crescendi sibi datam censet; omnia quæstus ac compendii
sui causa facit; res omnes quæstui habet. USUS: Rempublicam quæstui
habet. Quibus fides, decus, pietas, postremo honesta atque inhonesta
omnia quæstui sunt, _qui trafiquent de tout, bonne foi, honneur, etc._
Nullum in amicitia tua facio quæstum, _je ne gagne rien à votre amitié,
je n’en retire aucun avantage_. Quæstui deditum esse, _n’avoir que le
gain en vue_. In quæstu relinquere pecuniam, _laisser son argent à
intérêt_, _le laisser travailler_. Cf. Lucrum, Commodum.
QUĀLIS, e, gen. com. _Quel_, _de quelle nature_, _de quelle sorte ou
manière_. SYN. Cujusmodi, qui, quod genus. USUS: Qualis sit status rerum,
inde cognosces. Quid hominis et cujusmodi, qui vir sit qualisque, nescio.
QUĀLISCUMQUE, qualecumque, gen. com. _Quel qu’il soit, tel......tel_.
SYN. Qualis is cumque, cujusmodicumque, cuicuimodi, cujus modi,
cujuscemodi, cujusquemodi.
QUĀLĬTAS, ātis, f. _Nature_, _qualité_, _propriété_. USUS: Qualitatum
aliæ sunt principes, aliæ ex iis ortæ.
QUAM, _Que_. USUS: 1. Cum Ante, Post, etc. Duobus ante sæculis, quam
Plato floreret. Tertio post die quam veneram. 2. Cum comparativo,
_plus.... que_. Sed hoc majus est, quam ut a te postulem. Vehementior
dolor, quam ut ferri possit. Suscipere plus, quam quantum præstare
possis. 3. Cum Possum et Superlativo, _le plus.... que_. Dico ergo, quam
possum, maxima voce. Nidos quam mollissimos struunt aves. 4. Contra,
quam, _autrement que_, _non comme_. Supra, quam, _plus que_. Contra
faciunt quam pollicentur, _ils agissent autrement qu’ils ne promettent_.
Supra fere quam fieri possit, _plus qu’il n’est possible_. 5. _Pro_
Valde, _beaucoup_, _fort_, _grandement_. Sunt vestrum quam multi. Sane
quam gaudeo. Quam volueris, multa dicam. Oratio quam elucubrata.
QUAMDĬU, _Aussi longtemps que, tant que_; _(avec interr.) combien de
temps?_ SYN. Dum, quantum, quoad, quousque, usque dum, quem ad finem?
USUS: Quamdiu nos furor iste tuus eludet? Quamdiu potuit, tacuit, _tant
qu’il l’a pu, il s’est tu_.
QUĂMŌBREM, _Pour quelle raison_, _par quel motif_, _pourquoi_. SYN.
Quare, quid ita, cur, quo. USUS: Quamobrem ita statuas velim.
QUAMPRĬMUM, _Au plus tôt_, _le plus tôt possible_. SYN. Primo quoque
tempore, quam mox, nulla mora, quam maturissime, e vestigio, sine
cuncatione, abjecta omni mora.
QUAMVIS, _Autant que tu voudras_; _quoique_, _bien que_. SYN. Quantumvis,
quanquam, licet, etsi, tametsi.
QUANDO, _Quand_, _en quel temps_, _à quelle époque_. SYN. Cum, ubi;
ecquando. USUS: 1. Quando tandem? 2. Cum, quia, quoniam, quandoquidem,
postquam, _quand_, _lorsque_, _puisque_, _vu que_. Quando te video ita
desiderare, obsequar voluntati tuæ.
QUANDŌCUMQUE, _En quelque temps que_, _toutes les fois que_, _dès que_.
SYN. Quocumque tempore.
QUANDŌQUE, _Quand_, _lorsque_; _un jour_, _quelque jour_. SYN. Aliquando.
QUANDŌQUĬDEM, _Puisque_, _vu que_, _comme_. SYN. Nam, quia. USUS: 1.
Quandoquidem potes, fac promissa. Quandoquidem honestum ipsa virtus est.
Quandoquidem tu istos oratores tantopere laudas, _puisque tu exaltes tant
ces orateurs_. Quandoquidem apud te nec auctoritas senatus, nec ætas mea
valet, _puisque rien n’a de pouvoir sur toi, ni l’autorité du Sénat, ni
mon âge_.
QUANQUAM, _Quoique_, _bien que_, _encore que_. SYN. Tametsi, etsi,
scilicet, quamvis. USUS: Quanquam ea verba satis sunt impropria.
QUANTOPĔRE, _Combien_, _à quel point_. )( Tantopere. USUS: Non tantopere
desiderabam, quantopere nunc delector.
QUANTŬLUSCUMQUE, quantulacumque, quantulumcumque, _Quelque petit
que_, _si petit que_. USUS: Quantulum id cumque tibi est. De hac mea,
quantulacumque est, quæritis, _sur mon talent, quelque faible qu’il soit_.
QUANTUM, _Combien_; _que_. SYN. Quam, ut maxime, quatenus. PHRAS. Enitar
quantum possum, _je ferai tout mon possible_. Qua licebit; quoad fieri
poterit; pro virili parte enitar; quam potero, studiosissime, quoad res
patietur, contendam; operam dabo et quam dignum est amicitia nostra,
elaborabo; laborabo, quantum maxime potero; quantum in me erit; quantum
in me situm est, adnitar. USUS: Quantum ex illo cognovi. Quantum est in
occasione, celeritate. Laborabo, quantum possum maxime.
QUANTUMVIS, _Autant qu’on voudra_; _quoique_, _bien que_. SYN. Licet,
quamvis.
QUANTUS, a, um, _Que grand_, _combien grand_. USUS: Dixi tanta
contentione, quantum forum est, _autant... que_. Ignoras quæ, qualis et
quanta sit vis amicitiæ. Quanti quanti, _à quelque prix que ce soit,
coûte que coûte_. Sed quanti quanti, bene emitur quod necesse est.
QUANTO, _Plus.... d’autant plus que_. SYN. Quo. USUS: Quanto magis
philosophari delectabit.
QUANTUSCUMQUE, quantacumque, quantumcumque, _Quelque grand que_, _si
grand que_. USUS: Totum hoc, quantumcumque est, tuum est.
QUAPROPTER, _C’est pourquoi_. SYN. Quare, quamobrem, quocirca. USUS:
Quapropter vos oro judices.
QUĀQUĀVERSUS, _De tous côtés_.
QUĀRE, _Pourquoi_, _pour quelle raison_, _par quel motif?_ _c’est
pourquoi_. SYN. Quamobrem, quapropter, ex quo. PHRAS. Quare id consilii
cepisti? _Pourquoi avez-vous pris cette résolution?_ Quem in finem? quid
erat, quod ita statueres? Ut quid, quid ita, quam ob causam ita apud te
constituisti; quid erat, quamobrem; quid accidit, cur ista velles? Quibus
rebus adductus, quid erat causæ, cur ita potissimum velles? Quo tandem
nomine ita consuluisti? Qua gratia, quid erat, quapropter ita statueres?
Quid tibi isthoc in mentem venit? Qua de causa, quibus de causis id
consilium suscepisti? USUS: 1. Quare istud restat. 2. Cur? Quare hoc
negasti? 3. ADV. _Pour que_, _afin que_. Permulta sunt, quæ dici possunt,
quare intelligatur, etc., _il y a beaucoup de choses à dire pour faire
comprendre, etc._
QUARTĀNA, æ, f. _La fièvre quarte_. USUS: In quartanam conversa est vis
morbi.
QUĂSI, _Comme si_. SYN. Tanquam, quodammodo, perinde ac si. PHRAS.
Negotium tuum, quasi rem meam procurabo, _je m’occuperai de vos affaires,
comme si elles étaient les miennes_. Tanquam mea res esset; perinde quasi
de me ageretur? velut meam causam tractabo. Negotium tuum, instar rerum
mearum, mearum rerum modo curabo; non secus ac res meas curabo; mearum
rerum similem curam de tuis negotiis geram; sic tuam causam agam, ut
si _vel_ quasi si meam tuendam susciperem. USUS: Quasi desperatos eos
relinquamus. Quasi in extrema pagina, _presque à la fin de la page_.
QUASSĀTUS, a, um, _Ébranlé_, _fracassé_. SYN. Fractus, debilitatus.
QUĂTĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Ébranler_, _affaiblir_. SYN.
Concutio. USUS: Nullo præsidio quatefeci Antonium.
QUĀTĔNUS, _Jusqu’où_, _jusqu’à quel point_. SYN. Quantum (finis,
termini, mensuræ ratione). USUS: 1. In omni re videndum et statuendum
est, quatenus. Id videamus, quatenus amor in amicitiis progredi debeat.
2. Quod attinet, ex ea parte, quo, qua in parte, _dans quelle mesure_.
Advertendum est, quatenus sermo delectat. Accipio excusationem ex ea
parte, quatenus, etc.
QUĂTER, _Quatre_. Quaterdecies, _quarante fois_.
QUĂTERNI, æ, a, _Qui sont quatre à quatre_. USUS: Quaternos denarios in
singulas vini amphoras exegit.
QUĂTĬO, is, quassum, tere, a. _Secouer_, _agiter_. SYN. Quatefacio.
USUS: Est in animis tenerum quiddam, quod ægritudine, quasi tempestate
quatiatur.
QUĂTRĬDŬUM, i, n. _Espace de quatre jours_. USUS: Quatridui abest.
Quatriduo ante venit.
QUĂTŬOR, _Quatre_. PHRAS. 1. Quatuor anni tempora, _les quatre saisons
de l’année_. Quadripartitæ temporum commutationes; annuæ commutationes
temporum. 2. _Les quatre-temps._ Stati per quatuor anni tempestates
jejunio dies; quadripartita per annum jejunia per leges instituta.
QUĂTŬORDĔCIM, _Quatorze_.
QUĂTŬORVĬRI, ōrum, m. pl. _Collége de 4 magistrats romains chargés de
surveiller la voie publique_.
QUĂTŬORVĬRĀTŬS, ūs, m. _Quatuorvirat_, _charge de quatuorvir_.
QUE, encl. _Et_. SYN. Ac, atque, et. USUS: Quique optime dicunt, quique
faciunt.
QUĔMADMŎDUM, _Comment_, _de quelle manière_. SYN. Ut, ita ut, perinde ut,
sicut. USUS: 1. Interrog. Exquire, quemadmodum se nunc gerat. 2. Quomodo,
qua ratione, qua via, relat. Semper providi, quemadmodum salvi esse
possemus, _comment nous pouvions être sauvés_. Cf. Sicut.
QUĔO, is, quĭi et quīvi, quĭtum, quire, n. _Pouvoir_. SYN. Possum. USUS:
Non queo ad te sine lacrimis scribere. Cf. Possum.
QUERCŬS, ūs, f. _Chêne_. SYN. Arbor querna.
QUĔRĒLA, æ, f. _Plainte_, _grief_. SYN. Querimonia, conquestio,
lamentatio, questus. EPITH. Gravissima, iniquissima, inveterata,
invidiosa, justa, magna, mira, misera, luctuosa, necessaria. Publicæ,
assiduæ, inauditæ, multæ, quotidianæ. USUS: Nunc venio ad querelam et
suspicionem tuam. Querelis quotidianis nihil proficio. Epistola plena
stomachi et querelarum, _lettre pleine de colère et de plaintes_. Cf.
Queror, Lamentatio.
QUĔRĬBUNDUS, a, um, _Qui se plaint_, _plaintif_, _gémissant_. SYN.
Lamentabilis.
QUĔRĬMŌNĬA, æ, f. _Plaintes_, _regrets_, _douleur exprimée_. SYN. Querela
lamentatio. EPITH. Communis, justa, magna, quotidiana, ficta, libera.
QUĔROR, eris, questus sum, queri, d. _Se plaindre_, _exprimer sa
douleur_, _son mécontentement_. SYN. Conqueror, expostulo, deploro,
querelam _vel_ querimoniam habeo. PHRAS. 1. Jure de te queror, _c’est à
bon droit que je me plains de vous_. Æqua est mea de te expostulatio;
æquitatem querelæ meæ cognoscere ipse potes; jure te accuso; quod in me
commeruisti, justam habet querelam; æquam de te querimoniam habeo. Locus
hic est tecum expostulandi. 2. Omnes querebantur, _tous se plaignaient_.
Plena erant omnia querelarum; lacrimantes questi sunt, dolorem suum nobis
impertiverunt; fremebat urbs tota; querebantur cum luctu et gemitu;
jactabantur tota urbe querimoniæ; querimoniæ de injuriis conventusque
tota urbe habebantur; fuit communis omnium vociferatio deplorantium
querelas suas; tempestas querelarum secuta est. Secuta est comploratio
omnium; concursus plorantium magis magisque augescebat. Primo secretæ
multorum indignationes exaudiebantur, dein ad criminationem et publicam
querimoniam res excessit. Cf. Lamentatio. USUS: Quererer tecum atque
expostularem, _je me plaindrais à toi ou auprès de toi_. Quid est, quod
cum fortuna hoc nomine queri possis? Queri de injuriis aliorum. Multa de
rege questus est.
QUESTŬS, ūs, m. _Plainte_, _gémissement_. SYN. Querela, lamentatio. USUS:
Qui questus, qui mœror inveniri in tanta calamitate potest? _Quelles
plaintes, quels gémissements pourront égaler une si grande infortune?_
Cf. Querela.
QUI, QUÆ, QUOD, _Qui_, _lequel_, _laquelle_. USUS: 1. Qui Platonem
superaret, nullus fuit. Misi, qui hoc tibi nuntiaret. Negat jus ei
esse, qui miles non sit, cum hoste pugnare. 2. Quis, _qui?_ _quel?_
_quelle?_ Qui erit rumor populi si id feceris? 3. Ut, _pour que_. Non
sum tam demens, qui hoc credam. 4. Quia, quoniam, _parce que_, _attendu
que_. Vatem te esse oportet, qui futura prædixeris. Vigilantem enimvero
consulem, qui somnum toto consulatu suo non viderit. 5. Qualis, _qui_,
_quel_. Eum te esse puto, qui esse debes. Qui vir ille fuerit, considera.
QUI? _Comment, de quelle manière?_ SYN. Quomodo? USUS: Qui hoc esse
poterit?
QUĬA, _Parce que_. SYN. Quod. USUS: Nemo dolorem, quia dolor est, amat.
QUĪCUMQUE, quæcumque, quodcumque, _Quel ... que_; _quelque soit_;
_quelque que_. SYN. Quisquis, quivis, quisque.
QUID? _Comment?_ _pourquoi?_ USUS: 1. Quid est cur? Quid pecunia fiet?
Quid ejus sit, video. Exponam vobis quid hominis, gaudii, consilii sit.
Eloquere, quid venisti? _Parle, dans quel but es-tu venu?_ 2. In quo, _en
quoi?_ Quid offendi? Quid ille indiget mei? 3. (Subaudito verbo), _quoi?_
Quid multa? Quid multis? Quid plura? Quid pater? vivitne? 4. (Augendi
causa), _que dirai-je de ce que_. Quid? quod sapientissimus quisque animo
æquissimo moritur.
QUĪDAM, quædam, quoddam et subst. quiddam, _Un certain_, _un_,
_quelqu’un_; _qqche de_. SYN. Aliquis, ullus, quisquam, certus,
nonnullus, unus. USUS: Hoc majus est quiddam quam tu censeas. Quidam ex
amicis.
QUĬDEM, _Même_; _à la vérité_; _il faut l’avouer_; _du moins_, _certes_,
_sans doute_. SYN. Etiam, profecto. USUS: Cupio quidem certe. Hoc quidem
verum est profecto. Non satis prudenter ille quidem.
QUIDQUID, _Tout ce qui_. SYN. Quodcumque, quod velis.
QUĬES, ētis, f. _Repos_, _vie calme_, _tranquillité_. SYN. Requies,
tranquillitas, laxamentum, otium, vacatio, cessatio, remissio, finis,
respiratio. )( Actio. EPITH. Diurna et nocturna, placidissima,
sempiterna. PHRAS. Utimur summa quiete, _nous jouissons d’un profond
repos_. Summa nobis pax, summa tranquillitas data; in summo otio vivimus;
respiramus denique et acquiescimus; otiosam ætatem et quietam agimus.
Loco vivimus quietis et tranquillitatis plenissimo; vitam tranquillam,
remotam a procellis invidiarum et judiciorum anfractu sequimur; in viam
beatæ, placatæ, tranquillæ vitæ deducti sumus. Sine vi, sine metu, sine
periculo ad otium nos totos referimus; tranquillis rebus, tacitis et
pacatis utimur; in utramque, ut aiunt, aurem dormimus. Animis vacuis,
sine tumultu aut periculo jucundissime respiramus. Cf. Quiesco. USUS: 1.
Excubabat animo, nec partem ullam quietis admittebat. Me non quies, non
remissio delectabat, non labor ad quietem revocabat. Nunquam sibi quietem
dabat aut otium. Quiete uti et suavitatibus nefas habebat. 2. Somnus,
_sommeil_. Ad quietem eamus; quieti nos tradamus. Sumpta quiete. In
quiete, secundum quietem sæpe nobis videre aliqua et audire videmur. Cf.
Otium.
QUĬESCO, is, ēvi, ētum, ere, _Reposer_, _se reposer_. SYN. Acquiesco,
conquiesco. )( Laboro. ADV. Contra, ita. PHRAS. 1. Post tot molestias
quiescas licet, _après tant de traverses, il vous est permis de vous
reposer_. A tot molestiis quiescas, respires licet; post tot molestias
quietem capias; quieti te tradas; quieto animo vivas; quietus sis; vitam
traducas quietam et otiosam; vitam traducas quiete; vitam in quiete
degas, licet; otium sequi et clementem vitam licet; solutis animis esse
licet; in otio esse licet 2. Paulum quievi, _je me suis reposé_, _j’ai
dormi un peu_. Horam unam, duas quieti dedi; quietem sumpsi; quietem
cepi; quieti me tradidi; lassitudinem brevi quiete sedavi. Cf. Quietus,
Somnus, Dormio. USUS: Quiescamus denique et taceamus.
QUIĒTĒ, _Tranquillement_, _en repos_. SYN. Tranquille.
QUĬĒTUS, a, um, _Qui reste en repos_, _calme paisible_. SYN. Tranquillus,
compositus. )( Agitatus, fluctuans. PHRAS. 1. Quieto esse licet a
negotiis, _il permis de se reposer des affaires_. Quies nunc est a
negotiis; negotiorum nihil est; quiescunt negotia; feriæ sunt a negotiis;
forum silet, a cæteris etiam est silentium; conticescit negotiorum
tumultus; nihil nunc geritur negotiorum; tranquillum nunc pacem agere
licet; liberale nunc contigit otium; cura domesticarum ac forensium
rerum omnis defluxit; vacatio est a rebus gerendis; quietem a negotiis,
vacationem a rebus gerendis ipsum tempus concedit. 2. Nunquam quieto esse
licuit, _jamais je n’ai pu être tranquille_. Usque ad extremum spatium
nullum tranquillum atque otiosum spiritum ducere mihi licuit; nunquam
per negotia quietus fui; curæ publicarum rerum nullam mihi partem neque
diurnæ, neque nocturnæ quietis impertiunt; nunquam sinunt me respirare,
nunquam acquiescere; nunquam licuit mihi animo consistere et ad otium
me referre; nunquam conquiescere et animo vacuo esse mihi licuit. Cf.
Tranquillus, Tranquillo, Paco. USUS: Quieta mente consistere. Vitam
quietam sine ullo labore et contentione traducere.
QUĪLĬBET, quælibet, quodlibet et quidlibet, _Celui qu’on voudra_,
_quelqu’il soit_, _le premier venu_. SYN. Quivis, unusquisque, unusquivis.
QUIN, _Que ... ne_; _comment ne pas_. SYN. Ut non, cur non, qui non.
USUS: Prorsus nihil abest quin sim miserrimus. Nemo est quin acutius,
etc. Nemo est quin malit. Quin etiam, _et même_, _bien plus_, _que
dis-je_. SYN. Quin imo, atque etiam, quin præterea. USUS: Id meum dolorem
non levabat, quin etiam augebat. Credibile non est, quantum scribam die:
quin etiam noctibus, nihil enim somni, _on ne saurait croire combien
j’écris le jour: et même les nuits, je ne dors pas_.
QUINCUNX, uncis, m. _Les ⁵⁄₁₂ d’un tout_; _arbres plantés en formes
de quinconce_, _c. à d._, quincunx ⁙ _les cinq points d’un dé_. USUS:
Proceritates arborum, et directi in quincuncem ordines.
QUINDĔCIM, _Quinze_. USUS: Dies circiter quindecim.
QUINDĔCĬES, _Quinze fois_.
QUINGĒNI, æ, a, _Qui sont cinq cents_.
QUINGENTĒSĬMUS, a, um, _Cinq-centième_.
QUINQUĀGĒNI, æ, a, _Qui sont cinquante_.
QUINQUĀGĒSĬMUS, a, um, _Cinquantième_.
QUINQUĀGINTA, _Cinquante_.
QUINQUE, _Cinq_.
QUINQUENNĀLIS, e, gen. com. _Qui a lieu tous les cinq ans_, _quinquennal_.
QUINQUENNĬUM, ĭi, n. _Espace de cinq ans_, _lustre_.
QUINQUĔVĬRI, ōrum, m. pl. _Magistrats romains au nombre de cinq_,
_chargés soit du partage des terres_, _soit des dettes et des
constructions_.
QUINQUĬES, _Cinq fois_.
QUINTĬLIS (subaud. mensis), _Le cinquième mois de l’année (en la comm. en
Mars)_, _Juillet_.
QUINTUS, a, um, _Cinquième_.
QUĪNUS, a, um, _Cinquième_.
QUIPPE, _Oui_, en _vérité_, _assurément_, _en effet_. SYN. Nam, etenim,
nempe, nec mirum, utpote, videlicet. USUS: Tibi vero aliud videtur,
quippe viro erudito.
QUĬRĪTĀTĬO, ōnis, f. _Cris de détresse_, _d’effroi_. SYN. Lamentatio.
USUS: Fuga comitum, ut quiritatio facta est. Cf. Querela.
QUĬRĬTES, um et ĭum, m. pl. _Les quirites_, _les Romains_. SYN. Populus
Romanus.
QUĬRĪTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Demander l’appui des citoyens
romains_; _dire en criant_. SYN. Fidem alicujus imploro. USUS:
Quiritanti, civis Romanus sum, respondit; abi nunc, populi Romani fidem
implora, _à ce malheureux, qui criait dans ses angoisses: je suis citoyen
romain, etc._
QUIS, quæ, quod _vel_ quid? _Qui?_ _lequel?_ _laquelle?_ _quoi?_ USUS:
Quis autem dubitet?
QUISNAM, quidnam? _Qui donc?_ _quoi donc?_ SYN. Quis? ecquisnam?
QUISPĬAM, quæpiam, quodpiam et quidpiam, _Quelque_, _quelqu’un_, _quelque
chose_. SYN. Aliquis, quisquam.
QUISQUAM, quæquam, quicquam, _Quelque_, _quelqu’un_, _quelque chose_.
SYN. Aliquis, quispiam. USUS: Si quisquam est, qui Ciceronem legit. Nec
quemquam omnium pluris facit, quam me. Nec quisquam unus credet deinceps.
Non est alter hodie quisquam me felicior. Nec melior vir fuit Africano
quisquam nec clarior. Virtus, sine qua nihil quicquam egregium.
QUISQUE, quæque, quodque et quidque, _Qui que ce soit_, _chaque_,
_chacun_, _tout_. SYN. Unusquisque, quivis, quilibet. USUS: 1. Pro se
quisque vim queritur. Cum Comparativo. Quo quisque est solertior, hoc
docet laboriosius, _plus on a de talent, plus on se donne de peine pour
enseigner_. Ut quisque optime natus est, ita honoris cupidissimus.
QUISQUĬLĬÆ, ārum, f. pl. _Tout ce qui est mauvais_, _déchet_, _rebut_.
SYN. Sordes.
QUISQUIS, quæque, quodquod et quicquid, _Quel qu’il soit_, _qui que ce
soit_, _quiconque_. USUS: Quisquis ille est, si modo est aliquis.
QUĪVIS, quævis, quodvis et quidvis, _qui vous voudrez_, _qui que ce
soit_, _quiconque_, _quelconque_. SYN. Quilibet, unusquisque.
QUO, _Où?_ _A cause de quoi_, _par conséquent_; _afin que_, _pour que_.
USUS: Quo tibi tantum opus erat? Quo tantam pecuniam? Quo facilius, hoc
turpius. Non quo dubitem. Quo se miser vertet? Quo te agis? Quo te pedes?
Quo magis cavendum est, ne quis introeat. Quo ditior, eo liberalior. Quo
minus ingenio potest, hoc curiosior est.
QUŎAD, _Tant que_; _jusqu’à quel point_, _jusqu’où_; _autant que_. SYN.
Donec, usque dum, ut. USUS: Quoad ejus fieri poterit. Eatenus progredere,
quoad licebit. Commoda te ei, quoad tua fides patietur. Quoad fas erit,
utque facultas foret, juvabo.
QUŌCIRCA, _C’est pourquoi_, _en conséquence_, _donc_. SYN. Unde, quare,
quapropter, ex quo, quo, itaque, quamobrem. USUS: Quocirca bene majores
nostri.
QUŌCUMQUE, _Partout où_, _en quelque lieu que (avec mouv.)_. SYN.
Quocumque veneris, quamcumque in partem te dederis. Quocumque res cadant,
_quoi qu’il arrive_.
QUOD, _Parce que_. SYN. Quia. USUS: 1. Gratum est quod quieveris. Quod
utinam minus cupidus vitæ fuissem. 2. Nam si, _que si_. Quodsi mihi
permisisses.
QUŌDAMMŎDO, _Jusqu’à un certain point_, _en quelque façon_. SYN. Quasi.
QUŌMŎDO, _De la manière que_, _comme_, _comment_. SYN. Quo pacto, qua
ratione, quemadmodum, qua via, qui, ut, quibus præsidiis et adjumentis.
USUS: Quomodo nunc sum, miserrimus certe sum. Quomodo exsultat in
victoria? Quomodo, si quis me roget, etc.
QUŌMŎDŎCUMQUE, _De quelque manière que_. SYN. Utut, utcumque, quo,
quomodo, quocumque modo, quibus rebus possis, quoquo pacto, quoquo animo.
PHRAS. Quomodocumque res sese habent, _de quelque manière que les choses
se passent_. Utcumque erit; quocumque res cadant; quoquo pacto res se
habebit; quocumque res evadat; quemcumque res exitum habebit. USUS:
Quomodocumque se res habet, advola.
QUONDAM, _Autrefois_, _jadis_. SYN. Olim, alias, quodam tempore; fuit
olim tempus cum, etc. USUS: Et alias sæpe et quondam in Hortensii villa.
QUŎNĬAM, _Puisque_, _parce que_; _après que_. SYN. Quia, pro eo, quod,
quando. USUS: Moriendum fuit, quoniam homo erat.
QUŌQUAM, _Vers un lieu quelconque_, _quelque part_. SYN. Aliquo.
QUŌQUO, _En quelque lieu que_, _partout ou (avec mouv.)_. SYN. Quocumque.
QUŌQUŌMŎDO, _De quelque manière que_. SYN. Quomodocumque, quocumque
modo, quacumque ratione, omni ratione. USUS: Quoquomodo sis meritus. Tu
quoquomodo hominem investiges velim, _par tous les moyens possibles_.
QUORSUM, _Vers quel lieu_, _dans quelle direction_, _de quel côté_;
_où, dans quel but_, _dans quel dessein?_ SYN. Quo, ad quid, quem in
locum, quem in finem? USUS: Quorsum hæc oratio? Quorsum hæc spectant,
pertinent? Quorsum hæc evadent, recident, erumpent?
QUOT, _Combien_, _en quel nombre_. USUS: Quot quantæque calamitates.
QUŎTANNIS, _Tous les ans_, _chaque année_. SYN. Singulis annis.
QUOTCUMQUE, _En quelque nombre que_, _autant que_.
QUŎTĒNI, æ, a. _En quel nombre_. USUS: Nescio quotenorum jugerum, _je ne
sais combien d’arpents_.
QUŎTĬDĬĀNUS, a, um, _Journalier_, _quotidien_. SYN. Vulgaris, communis.
USUS: Sermo victus, cultus vulgaris et quotidianus.
QUŎTĬDĬĒ, _Chaque jour_. SYN. Singulis diebus, in dies, in singulos dies,
nulla non die, quovis die. USUS: Quotidie magis obdurescit. Quotidie vel
potius in dies singulos litteras ad te mitto; quotidie enim te profectum
suspicor.
QUŎTĬES, _Combien de fois?_ _toutes les fois que_. USUS: Quoties et quot
nominibus auferes? Quoties jam extorta est tibi sica de manibus? Illud
soleo mirari, non me toties accipere litteras, quoties a Quinto mihi
fratre afferuntur, _j’ai coutume de m’étonner de ce que je ne reçois pas
de lettres de toi aussi souvent que de mon frère Quintus_.
QUŌTĬESCUMQUE, _Toutes les fois que_. Quocumque tempore, quandocumque.
QUOTQUOT, _Tous_, _tant que_. USUS: Duo vel quotquot fuerint, _deux ou
tous ceux qu’il y aura_.
QUŎTUS, a, um, _En quel nombre_, _le quantième_, _le combien_. USUS:
Quotus quisque est qui, etc. Quotus est ille denarius?
QUŎUSQUE, _Jusques à quand?_ SYN. Quamdiu, quem ad finem, quoad,
quatenus. USUS: Quousque, inquies? quoad erit integrum. Quousque ita
dicis? _Jusques à quand tiendrez-vous ce langage?_ Quousque tandem
abutere patientia nostra.
QUUM, _Quand_, _lorsque_, _dès que_. SYN. Cum.
R
RĂBĬDĒ, _Avec fureur_, _avec rage ou violence_. SYN. Rabiose, furiose,
furenter. USUS: Omnia rabide appetens cum inexplicabili cupiditate.
RĂBĬDUS, a, um, _Furieux_, _enragé_. SYN. Furens, rabiosus. USUS: Aspectu
rabido. Cf. Furens.
RĂBĬES, ēi, f. _Rage_, _fureur_. SYN. Furor. EPITH. Inusitata. USUS:
Hecubam propter animi acerbitatem et rabiem in canem versam putant, _on
pense qu’Hécube fut changée en chienne, sans doute à cause de la rage
extrême que ses chagrins lui causèrent_. Cf. Furor, Ira.
RĂBĬŌSĒ, _Avec fureur_, _rage_. SYN. Rabide, furiose. )( Leniter, quiete.
RĂBĬŌSUS, a, um, _Furieux_, _enragé_. SYN. Rabidus. Cf. Furens.
RĀBŬLA, æ, f. _Avocat brailleur_, _chicaneur_, _robin_. SYN. Causidicus
rabiosus et ineptus; qui nimia verbositate aures obtundit. EPITH.
Probabilis. USUS: Declamator de ludo, rabula de foro.
RĀDĪCĬTUS, _En arrachant la racine_. SYN. Stirpitus, funditus, omnino.
USUS: Opiniones aliquas, religionem radicitus ex animis hominum
extrahere, evellere, _déraciner des opinions de l’esprit, arracher la
religion du cœur_. Cf. Omnino.
RĂDĬO, as, avi, atum, are, n. _Briller_, _rayonner_. SYN. Radios emitto,
fulgeo.
RĂDĬŌSUS, a, um, _Rayonnant_, _radieux_. USUS: Sol radiosus.
RĂDĬUS, ĭi, m. _Rayon_. USUS: In radio solis cernuntur.
RĀDIX, īcis, f. _Racine_. SYN. Stirps. EPITH. Altissima. USUS: Radices
agere; radices mittere, _plonger ses racines_. Vera virtus altissimis
est defixa radicibus; firmissimis radicibus nititur, sic, ut nulla vi
labefactari possit. Consuetudo altissimas habet radices. Non ramos solum
amputare vitiorum, sed ipsas radicum fibras evellere necesse est, _ne
pas seulement couper les branches de nos vices, mais extirper jusqu’aux
fibres les plus déliées de leurs racines_.
RĀDO, is, rāsi, rāsum, ere, a. _Râcler_, _gratter_, _raser_. USUS:
Superciliis rasis.
RĀMENTA, ōrum, n. pl. _Ce qui tombe quand on râcle_, _copeaux_,
_paillettes_. USUS: Argenti, auri ramenta.
RĂMŌSUS, a, um, * _Qui a beaucoup de branches_, _rameux_.
RĀMUS, i, m. _Branche_, _rameau_. USUS: Arboris ramum defringere.
RĀNA, æ, f. _Grenouille_.
RANCĬDUS, a, um, _Gâté_, _qui sent_, _rance_. USUS: Caro rancida.
RĂPĀCĬTAS, ātis, f. _Rapacité_, _penchant au vol_. Rapiendi cupiditas.
RĂPAX, ācis, omn. gen. _Rapace_, _ravisseur_, _enclin au vol_. SYN.
Prædo. USUS: 1. Iste crudelis, olim furunculus, nunc etiam rapax. 2.
Citus, velox, _qui entraîne tout_. Rapax fluvius. Cf. Prædo, Rapio.
RĂPĬDĒ, _Rapidement_. USUS: Velociter et rapide ferri.
RĂPĬDĬTAS, ātis, f. _Rapidité entraînante d’un cours d’eau_. USUS:
Rapiditate fluminis ad transeundum impediuntur.
RĂPĬDUS, a, um, _Rapide_, _agile_. SYN. Velox.
RĂPĪNA, æ, f. (Adhibetur tantum plurali.) _Rapine_, _vol_, _pillage_.
SYN. Furtum vi factum. USUS: Spes prædæ et rapinarum.
RĂPĬO, is, pŭi, ptum, ere, a. _Prendre par force_, _emporter_. SYN.
Abripio, aufero, eripio, prædor, furor; impello, ago. PHRAS. Hostis
omnia rapuit, _l’ennemi pilla tout_. Rem nostram furore suam fecit;
prædam omnem avertit; loca omnia diripuit; quidquid agi ferrique poterat,
avertit. Cf. Diripio, Prædo. USUS: 1. Detrahere aliquid alteri et sibi
rapere. 2. Impello, ago, allicio, _emporter_, _entraîner en parl. d’une
passion_. Voluptas omnes ad se rapit. Quo te effrenata tua cupiditas
rapiet? Cura omni ac studio ad philosophiam rapitur. Milites in aciem
rapit. 3. Adduco, _emmener_. In invidiam, in odium aliquem rapere,
_rendre qqn odieux_. Cf. Aufero.
RAPTIM, _A la hâte_, _rapidement_. SYN. Cursim, subsecivis operis. PHRAS.
Raptim in hostem ducere milites, _enlever ses troupes et les lancer
contre l’ennemi_. Manipulos in aciem rapere; raptare legiones; agmen in
hostem agere; pleno gradu in hostem inducere, quam proxime ad hostem
ducere. USUS: Raptim cum ageret ac turbulente. Hæc scripsi raptim, _j’ai
écrit ces lignes à la hâte_.
RAPTO, as, avi, atum, are, a. (sæp. poet.) _Emmener_, _entraîner de
force_. Quem vexastis, raptastis, omni crudelitate lacerastis.
RAPTOR, ōris, m. _Voleur_, _ravisseur_.
RAPTŬS, ūs, m. _Vol_, _rapt_. USUS: Raptus virginum. Cf. Abstractus,
Alienatus.
RĀRĬTAS, ātis, f. _Le peu d’épaisseur, la légèreté_; _faible quantité_,
_rareté_. USUS: In pulmonibus inest raritas quædam, _la substance des
poumons est rare et molle_.
RĀRO, _Rarement_, _peu souvent_. SYN. Insolenter, rarenter, minime sæpe,
non sæpe, minus sæpe. )( Frequenter. USUS: Acipenser raro admodum capitur.
RĀRUS, a, um, _Peu serré_, _clairsemé_; _étendu_, _espacé_; _rare_, _qui
arrive peu fréquemment_. SYN. Paucus, singularis, quotus? )( Multus,
frequens, confertus. ADV. Maxime. PHRAS. 1. Rariores jam hostes erant in
acie, _déjà les ennemis étaient moins nombreux dans la mêlée_. Vanior jam
erat hostium acies; infrequens jam erat hostilis acies; nudata erat jam
magna sui parte acies; dissipaverat aciem hostilem equestris procella;
in acie summa infrequentia; rarus erat ad signa miles; ex hostili
exercitu magna pars defluxerat; ex acie dilapsa erat. 2. Rarum est, _cela
est rare_. Raro, perraro accidit; ita rarum est, ut si quando auditum
sit, portenti ac prodigii simile numeretur; infrequens illud ac omnino
peregrinum; id si quando accidat, tanquam albam avem videre sibi homines
videntur. USUS: In omni re optimum est rarissimum.
RĂTĬO, ōnis, f. _Faculté de raisonner_, _intelligence_, _bon sens_;
_méthode_, _règle_. SYN. Vis cogitandi; judicium, mens, consilium;
argumentum; modus. PHRAS. Hoc est contra rationem, _cela est contre la
raison_. Hoc ne rationi quidem consentaneum est; id agere hominis est
a tota mente et recta ratione deficientis; a præscriptione rationis
aversi; id vero a sana ratione alienum est. Cf. Prudentia. USUS: 1. Mens,
animus, _âme_, _intelligence_. Ratio præsit, appetitus obtemperet. 2.
Judicium, intelligentia, consilium, prudentia, _jugement_, _prudence_.
Ratio, dux lumenque vitæ, domina omnium et regina. Rationis participem
esse; ratione uti, _avoir la raison_, _être raisonnable_. Rationi ac
consilio locum dare; rationi parere, obedire, _obéir à la raison_. De
ratione deduci, abire, discedere; a mente et ratione deficere, _perdre la
raison_. 3. Argumentum, _raisonnement_, _argumentation_. Rationibus solum
pugnas; veritatem rationibus exquiris, _vous recherchez la vérité par
le raisonnement_. Rationes suæ sententiæ colligere, afferre, exponere,
explicare, _donner les raisons de son sentiment_. Rationem suæ sententiæ
reddere, ostendere; rationibus disputare, _argumenter_. Adversariorum
rationes refutare, rejicere, _réfuter les raisonnements de son
adversaire_. Probare suam rationem alicui, _prouver son idée à qqn_. 4.
Modus, via, consilium, institutum, genus, conditio, _méthode_, _procédé_,
_manière_, _plan_. Belli gerendi modus et ratio hæc solet esse. Meæ vitæ
rationes me inde avocant. Tua ratio postmodum est commutata. Nunc alia
ratio est rerum omnium, 5. Res, negotium, _considération_, _souci_,
_soin_. Meas rationes semper tuæ saluti posthabui. Incumbe toto animo
in eam rationem, qua adhuc usus es. Adjungere se ad rationes alicujus,
_se joindre au parti de qqn_. 6. Commercium, societas, _rapport_,
_relation_, _commerce_. Aliquem in suam rationem et consuetudinem
inducere; rationem contrahere cum aliquo, _lier des relations avec qqn_.
Quibuscum mihi ratio fuit; quibuscum mihi ratio intercessit, _avec qui
j’ai eu affaire_. 7. Cura, respectus, _état (que l’on fait) de_, _compte
(qu’on tient) de_. Habere, ducere rationem absentis. Sui commodi rationem
ducere; alienæ dignitatis rationem habere. Habenda erat Tarenti ratio,
sed vicit respectus Capuæ, _il fallait tenir compte de Tarente, mais
la considération de Capoue l’emporta_. 8. Ratio administrationis et
rei pecuniariæ, _compte_; _calcul_. Rationem vitæ ab aliquo deposcere;
rationem vitæ suæ reddere, _rendre compte de sa vie_. Rationes cum aliquo
putare, rationes subducere, inire, tractare, conficere; cum aliquo
conferre, _rendre ses comptes à qqn_. Rationes alicui edere; ad ærarium
referre, _rendre ses comptes au trésor_. Rationes in tabulas transferre,
_transcrire ses comptes sur des tablettes_. Pecuniam in rationem
inducere, _faire entrer une somme en ligne de compte_. Ad calculos vocare
amicitiam ut par sit ratio acceptorum et datorum, _faire de l’amitié un
calcul et vouloir que la balance soit égale entre ce qu’on a reçu et ce
qu’on a donné_.
RĂTĬŌCĬNĀTĬO, ōnis, f. _Raisonnement_, _syllogisme_. EPITH. Diligens et
considerata. USUS: Nullæ leges afferuntur e quibus ratiocinatio nascitur.
RĂTĬŌCĬNĀTĪVUS, a, um, _T. de rhét._, _où l’on emploie le raisonnement
syllogistique_. USUS: Ratiocinativum genus orationis.
RĂTĬŌCĬNĀTOR, ōris, m. _Calculateur_; _appréciateur_. SYN. Rationum
subducendarum peritus, (VULG. Calculator). EPITH. Hilaris. USUS: Boni
ratiocinatores vident quæ reliqui summa fiat.
RĂTĬŌCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Calculer_; _raisonner_. SYN.
Rationem ineo. ADV. Recte. USUS: Ratiocinari quid in similibus fieri
soleat. De pecunia ratiocinari sordidum est, _faire des calculs
d’argent_. Cf. Arguo.
RĂTĬŌNĀLIS, e, gen. com. _Raisonnable_; _où l’on emploie le
raisonnement_. SYN. Quod in ratione versatur. USUS: In causa rationali
primum quæretur, ecquid, etc.
RĀTIS, is, f. _Radeau_. SYN. Genus navigii planum et trabibus tantum
inter se nexis aptisque vinctum.
RĀTUS, a, um, part. v. Reor. _Calculé_, _compté_, _d’où_: _Arrêté_,
_déterminé_, _fixé_, _régulier_, _certain_. SYN. Firmus, fixus. USUS:
Astrorum rati et immutabiles cursus. Acta Cæsaris omnia rata habebantur,
_on ratifiait tous les actes de César_. Hoc fixum et in perpetuum ratum
firmumque sit. Rato tempore fieri aliquid debet. Pro rata parte, _dans la
même proportion_. Cf. Firmus, Approbo.
RAUCUS, a, um, _Enroué_; _rauque_, _bruyant_, _criard_. SYN. Qui vocem
obtundit dicendo, clamando fessus. USUS: Vox natura subrauca. Ipse rumor
jam raucus est factus, _déjà le tapage est devenu plus faible, est
assoupi_.
RAUDUSCŬLUM, i, n. _Petit morceau de métal employé comme monnaie_. SYN.
Pecuniola.
RAVIS, is, acc. ravim, f. _Enrouement_. USUS: Ad ravim clamore poscere,
_s’enrouer à demander qqche_.
RĒ, _En réalité_. SYN. Exitu. USUS: Non tam verbo quam re et exitu
præstare aliquid, _accorder qqche non seulement en paroles, mais en fait
et en réalité_.
RĔAPSE, _En effet_, _en réalité_. SYN. Reipsa. USUS: Formæ reapse nullæ
sunt, speciem tamen exhibent, _en réalité ne sont rien, mais présentent
une apparence_.
RĔBELLĀTRIX, īcis, f. _Celle qui se révolte_. USUS: Ingenio ferocem et
rebellatricem provinciam conficere.
RĔBELLĬO, ōnis, f. _Révolte_, _rébellion_. SYN. Seditio, tumultus. Cf.
Seditio.
RĔBELLO, as, avi, atum, are, n. _Se soulever_, _s’insurger de nouveau_.
USUS: Plures diversis locis rebellare cœperunt. Cf. Deficio, Descisco,
Seditio.
RĔCALCĬTRO, as, avi, atum, are, n. * _Regimber_, _ruer_; _empêcher
d’approcher_. SYN. Calcitro.
RĒCĂLESCO, is, calŭi, escere, n. _Se réchauffer_, _s’échauffer_. SYN.
Concalesco, refervesco.
RĔCANTO, as, avi, atum, are, n. _Retirer_, _rétracter_, _désavouer_.
Jacta in aliquem probra recantare. Cf. Revoco.
RĔCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _Reculer en arrière_, _se retirer_,
_rebrousser chemin_. SYN. Discedo, abeo, defluo, decedo. ADV. Longius, ne
tantulum quidem, necessario, paulum. USUS: Ab armis, officio, causa, a
veteri consuetudine recedere. Decedere de fide, defluere ex amicitia, ab
officio recedere. Cf. Deficio, Discedo.
1. RĔCENS, _Il n’y a pas longtemps_, _récemment_, _naguère_. SYN. Nuper.
USUS: Recens natus.
2. RĔCENS, entis, omn. gen. _Nouveau_, _jeune_, _récent_. SYN. Novus. )(
Antiquus, vetus. USUS: Non ex recenti hominum sermone, sed annalibus.
Aliter inveterata, aliter recentia. Est res in recenti memoria. Homo e
schola, ludo, provincia recens. Recens ab illorum ætate. Cf. Novus.
RĔCENSĔO, es, sŭi, sum et sĭtum, sere, a. _Parcourir_, _recenser_,
_reconnaître_. SYN. Percenseo, persequor, percurro. Cf. Numero.
RĔCENSĬO, ōnis, f. _Revue_, _dénombrement_, _recensement_. SYN. Census,
recognitio.
RĔCEPTĀCŬLUM, i, n. _Lieu où l’on met qqche_, _magasin_, _dépôt_;
_refuge_, _asile_. SYN. Locus receptator, perfugium. USUS: Templum illud
fuit arx perditorum civium, receptaculum seditiosorum, castellum forensis
latrocinii. Cf. Perfugium.
RĔCEPTOR, ōris, m. _Qui sert de refuge_. USUS: Ille latronum occultator
et receptor locus.
RĔCEPTRIX, īcis, f. _Celle qui reçoit_, _qui recèle_. USUS: Messana
furtorum receptrix.
RĔCEPTUM, i, n. _Engagement_, _promesse_. SYN. Promissum. USUS: Ille
induxit ut peteret (consulatum): promissum et receptum intervertit ad
seque transtulit, _il le poussa à briguer le consulat; après le lui avoir
promis et fait accepter, il s’en revêtit lui-même_.
RĔCEPTŬS, ūs, m. _Action de se retirer_; _retraite_, _recul_; _refuge_,
_asile_. SYN. Perfugium, avocatio ex pugna. USUS: Receptui canere, signum
dare. Nullum receptum nisi ad te et tuam opem habeo. Tempus jam non erat
ad receptum pertinacis sententiæ, _il n’était plus temps de revenir sur
un avis obstiné_.
RĔCESSŬS, ūs, m. _Action de se retirer_, _de s’éloigner_. SYN. Digressus.
)( Accessus. USUS: 1. Luna accessu et recessu suo maris accessum
recessumque gubernat, _la lune en s’approchant et en se retirant_,
_produit le flux et le reflux de la mer_. 2. Latebra, _coin_, _cavité_,
_retraite_. Multi in hominum animis, latebræ, multi recessus.
1. RĔCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Couper_, _retrancher_. SYN. Incido.
USUS: Recidere ornamenta superflua.
2. RĔCĬDO, is, cĭdi, cāsum, ere, n. _Retomber_. SYN. Convertor, cado,
redundo, incido. PHRAS. In eadem scelera recidit, _il est retombé
dans les mêmes crimes_. De integro in eadem flagitia revolvi, relabi,
incidere; iterum in eamdem improbitatem incurrere; in eadem rursus
flagitia se ingurgitare. Cf. Peccatum. USUS: Ex lætitia in luctum; in
priorem fortunam recidere. Ea res ad hunc annum recidit. Mala consilia
in auctorem recidunt. Huc tandem omnia recidere. Ad nihilum molitio tota
recidit. Cf. Cado, Venio.
RĔCĬNO, is, ere, n. et a. _Résonner_, _retentir_. SYN. Resono.
RĔCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Retirer à soi_, _ramener_,
_reprendre_; _reconquérir_. SYN. Accipio, recupero. ADV. Brevi,
difficillime, tardius. PHRAS. In gratiam receptus est, _il fut gracié_.
Supplici apud eum gratiæ locus fuit; restitutus est in antiquum gratiæ
locum; reconciliata inter eos est ex inimicitiis gratia voluntatesque
copulatæ. Cf. Gratia, Reconcilio. USUS: 1. Aliquem in fidem, gratiam,
amicitiam recipere. Aliquem splendide, hospitio, ad epulas recipere. 2.
Abeo, exeo, redeo, proficiscor, _se retirer_, _s’en aller_, _quitter_.
Domum se, in castra, in Italiam e provincia se recipere. Ad mores
pristinos, ad ingenium suum, ad meliorem frugem se recipere. Recepit se
hostis. 3. Colligo, _se remettre_, _revenir à soi_, _reprendre ses sens_.
Se a timore; animum e magno metu recipere. 4. Polliceor, _s’engager à
qqche_, _prendre un engagement_. Mandata effice quæ recepisti. Scis quid
tibi de me receperim. Recipere et confirmare aliquid alicui. Tibi spondeo
in meque recipio, _je promets et je garantis_.
RĔCĬPRŎCO, as, avi, atum, are, a. et n. _Ramener en arrière ou faire
aller et venir_. USUS: Quid Euripo in æstu reciprocando constantius,
_qu’y a-t-il de plus régulier que le flux et reflux de l’Euripe_.
RĔCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Lecture à haute voix_. SYN. Lectio. USUS: Litterarum
recitatio.
RĔCĬTĀTOR, ōris, m. _Lecteur_. SYN. Lector.
RĔCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Lire à haute voix un acte, etc._, _donner
lecture de_. SYN. Percenseo, pronuntio, e memoria reddo. ADV. Clarius,
denuo, identidem, palam. USUS: De tabulis publicis recitare. Epistolam,
scriptum ex ordine recitare.
RĔCLĀMĀTĬO, ōnis, f. _Cris improbateurs_. SYN. Acclamatio. EPITH.
Præclara, luculenta.
RĔCLĀMO, as, avi, atum, are, n. _Se récrier contre_, _protester_,
_réclamer_. SYN. Repugno, adversor, contradico. ADV. Fortissime,
vehementer. USUS: Tota theatra, omnes una voce reclamarunt, _le théâtre
entier protesta par ses cris_. Cf. Adversor.
RĔCLĪNO, as, avi, atum, are, a. _Incliner_, _appuyer_, _coucher sur_.
SYN. Reflecto, inclino.
RĔCLŪDO, is, si, sum, ere, a. _Ouvrir un objet fermé_, _découvrir_. SYN.
Aperio.
RĔCŌGĬTO, as, avi, atum, are, n. _Réfléchir_, _examiner_, _repasser dans
son esprit_. SYN. Meditor, tota mente repeto, recipio me ad cogitationem
reliquam alicujus rei; priorum admoneor; rei præteritæ cogitatio me
subit. Cf. Memini, Cogito.
RĔCOGNĬTĬO, ōnis, f. _Examen_, _ressouvenir_. SYN. Recensio. USUS:
Ejus animus nunc in recognitione scelerum versatur. (Recognitio,
_reconnaissance_, _vulg. est_); latine: referendæ gratiæ studium.
RĔCOGNOSCO, is, gnōvi, gnĭtum, ere, a. _Reconnaître_, _se rappeler_. SYN.
Cognosco, considero, recenseo, recolo. ADV. Penitus, perlibenter. USUS:
Nihil novi audietis, vetera solum recognoscetis. Recognosce mecum illam
noctem. Reminiscendo recognosco aliquid. Cf. Considero.
RĔCOLLĬGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Rassembler_, _recueillir_. SYN.
Colligo. PHRAS. Vix recollegi me, _j’ai à peine repris mes sens_. Vix
animum recepi; vix animum paulisper laxavi; vix animum a mœrore allevavi;
ad spem et fiduciam torpentem animum erexi; vix animum languentem
revocavi; vix animum sollicitudine exoneravi; vix vitalem calorem recepi;
vix rediit animus et sui compos factus est. USUS: Animum recolligere. Cf.
Colligo.
RĔCŎLO, is, cŏlŭi, cultum, ere, a. _Cultiver de nouveau_; _pratiquer_,
_exercer de nouveau_. SYN. Recognosco; memoria repeto. USUS: Pristina sua
studia recolere, _reprendre ses anciennes études_. Pueritiæ nostræ artes
inter nos recolimus.
RĔCONCĬLĬĀTĬO, ōnis, f. _Rétablissement_, _réconciliation_. SYN. Reditus
in gratiam. PHRAS. Reconciliatio gratiæ ejus mihi curæ erit, _j’aurai
soin de me réconcilier avec lui_. Ut ejus mihi voluntas reconcilietur,
opera dabo; ut mecum in gratiam redeat; ut in antiquum gratiæ locum me
restituat; ut mihi se restituat; ut si quid alienæ opinionis aut parum
amicæ voluntatis adversus me susceperit, deponat, abjiciat, dimittat. Cf.
Concilio, USUS: Cæsar agit de reconciliatione gratiæ suæ et Pompeii.
RĔCONCĬLĬĀOR, ōris, m. _Celui qui rétablit_.
RĔCONCĬLĬO, as, avi, atum, are, a. _Ramener_, _rapprocher_,
_réconcilier_. SYN. Placo, in gratiam reduco; in veterem gratiam
restituo, distractos in pristinam concordiam reduco; pacem concilio;
gratiam inter aliquos compono; gratiæ reconciliationem efficio. PHRAS.
Reconciliati sumus, _nous sommes réconciliés_. Ingratiam rediimus; odium
amore commutavimus; depositis odiis mutuam benevolentiam suscepimus.
Inimicitias, simultates, odia deposuimus, abjecimus, dimisimus; omnem
veterum injuriarum memoriam, omnem ulciscendi voluntatem ex animo
delevimus; odia misimus ac finivimus; dexteras fidemque de integro
dedimus. Pulso odio successit amor pristinus. Orta est inter nos,
vetere exstincto odio, mutua benevolentia. Animorum nostrorum mutua
in amore consensio; animorum ac voluntatum similitudo diuturno tandem
odio successit. Cf. Gratia, Amicitia, Concilio. USUS: Hic me meus
animus cum Cæsare reducit, reconciliat, restituit in gratiam, _c’est ce
sentiment qui me ramène aujourd’hui vers César_, _qui me réunit à lui_,
_et qui lui rend toutes les affections de mon âme_. Inimici in gratiam
reconciliabuntur.
RĔCONCINNO, as, are, a. _Rajuster_, _raccommoder_. SYN. Reficio.
RĔCONDĬTUS, a, um. _Mis à l’écart_, _éloigné_, _caché_, SYN. Occultus,
abditus, abstrusus, retrusus. )( In promptu. USUS: Sepositum et
reconditum habere aliquid. Interiores et reconditæ litteræ. Homo natura
tristis et reconditus. Natura in specie oris reconditos mores effinxit.
RĔCONDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Réunir_; _éloigner_, _cacher_. SYN.
Condo, sepono, abdo, abscondo. ADV. Nimium, penitus. USUS: Gladium in
vaginam recondere. Mens visa arripit et recondit, inde memoria oritur.
Cf. Abscondo.
RĔCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, a. _Faire recuire_. USUS: Nomo me tanquam
Pelian recoxerit.
RĔCORDĀTĬO, ōnis, f. _Souvenir_, _mémoire_. SYN. Memoria. EPITH. Acerba,
apta, assidua, non satis explicata, grata, jucunda, sana, secura, suavis.
USUS: Recordationes fugio, quæ quasi morsu quodam dolorem efficiunt.
Repetere animo veteris memoriæ recordationem, _rappeler en son esprit le
souvenir d’une circonstance passée_. Cf. Memoria.
RĔCORDOR, aris, atus sum, ari, d. _Se souvenir_. SYN. Reminiscor, memoria
teneo. ADV. Diligentius, multum, vere. PHRAS. 1. Sæpe recordor præteriti
temporis calamitatem, _je me rappelle souvent les calamités du temps
passé_. Subit animum persæpe memoria temporis miserrimi; sæpe in memoriam
redit calamitas temporis; animum persæpe refero ad præteriti temporis
calamitates; tenet me persæpe memoria temporis calamitosissimi; infixa
est animo calamitas temporis superioris; versatur identidem in animo
calamitas; ex animo nunquam discedit tristissimi temporis recordatio;
tangit persæpe animum memoria funestissimi temporis. 2. Recordor adhuc
dictorum, _je me souviens encore de vos paroles_. Memoria teneo, memoria
custodio dicta tua; in memoria mihi sunt, versantur dicta tua; memoria
retineo, quæ dixeras; memoriam eorum habeo, teneo, servo, conservo, quæ
tu mecum; resedit in animo memoria dictorum; animo teneo ac memoria, quæ
tu ad me; scripta sunt in animo meo quæ tu mecum olim; persæpe in mentem
venit eorum, quæ tu olim mecum; sæpe redeo in memoriam eorum quæ ex te
audivi. Cf. Memoria. USUS: Recordor tua consilia, tuorum consiliorum, de
tuis consiliis. Re ipsa admonitus recordor et reminiscor. Cf. Memoria.
RĔCRĔO, as, avi, atum, are, a. _Remettre en bon état_, _rétablir_; p.
_se ranimer_. SYN. Reficio, relaxo, relevo; restituo, colligo. _Adv._
Necessario, ocius, paululum. PHRAS. 1. Libenter me a magnis curis
recreo, _je me repose volontiers de mes travaux importants_. Tristitiam
et severitatem ludo aliquo relaxo et mitigo; a contentione studiorum
animos curasque laxo; ex diuturna perturbatione suavitate amicorum me
recreo; vires amissas revoco; curam animi quiete aliqua remitto; me
confirmo, relevo; requietem aliquam corpori et animo indulgeo; ad
aliquam animi remissionem descendo; cum amicis me oblecto; varias a
molestiis aberrationes ac velut diverticula quædam quæro; inter labores
jam exhaustos et mox exhauriendos intervallum aliquod interjicio; ab
assiduis contentionibus studiorum animum remitto. 2. Pratorum ac nemorum
aspectus mirifice me recreat, _la vue des prairies et des bois me délasse
merveilleusement_. Pratorum ac nemorum aspectus animum mirifice reficit;
a molestiis abducit; mirifica voluptate animum perfundit; liquidissima
voluptate animum complet; mirifice oculos animumque tenet, oblectat;
pratorum aspectu suavissime aberrat animus a molestiis curisque;
suavissimam animi voluptatem capio. 3. Recrea te parumper, _récréez-vous
un peu_. A cæteris voluptatibus desertus, jucundo otio sustenta te
paululum et recrea; da te jucunditati paululum; ad aliquam animi
remissionem descende; habeat aberrationem quamdam a negotiis animus;
animum liberali otio viresque revoca, ad ferendos novos de integro
labores; relaxa animum et abducta contentione studiorum; da laxamenti
aliquid contentioni studiorum; lassum pondere curarum animum ludo refice
et instaura; excedant animo curæ paulisper, ut acriore deinceps impetu ad
intermissa revertare. Cf. Delecto, Oblecto. USUS: Recreat me et reficit
aspectus vester; afflictum erigere, perditum recreare. Litteris tuis
sustentor et recreor. Cum animus se collegit et e mœrore se recreavit. E
morbo recreari et convalescere. Cf. Relaxo.
RĔCRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _Repousser_, _croître de nouveau_.
SYN. Rursum cresco.
RĔCRŪDESCO, is, dŭi, escere, n. _Redevenir saignant_; _aggraver_,
_empirer_. USUS: Illa quæ consanuisse videbantur, recrudescunt.
RECTA, _En droite ligne_, _directement_, _tout droit_. SYN. Recta via,
directe. )( Oblique, per anfractus. USUS: Mihi recta iter Romam est.
Recta e navi ad me venit.
RECTĒ, _En ligne droite_; _bien_, _comme il faut_. SYN. Bene, probe,
præclare, jure, more, rite, ordine, ratione. )( Perperam, vitio, oblique,
circuitione et anfractu. USUS: Recte atque ordine et e republica factum
est. Si recte homines novi. Recte an secus, nihil ad nos. Recte an contra
fecerint. Recte, ordine, ratione, ex æquo et bono fecisti. Atomi recte
feruntur aliquæ, _quelques atomes suivent la ligne droite_, Cf. Bene.
RECTĬO, ōnis, f. _Direction_, _gouvernement_. SYN. Gubernatio,
administratio. USUS: Non privatæ solum rei ratio, sed reipublicæ rectio.
RECTOR, ōris, m. _Guide_, _directeur_, _chef_. SYN. Gubernator, præses.
EPITH. Comior, justus, summus. USUS: Rector publici consilii, gubernator
urbis et conservator. Rector navis. DEUS, rector et architectus tanti
operis.
RECTUS, a, um, _Qui est en ligne droite_, _droit_; _convenable_; _bon_,
_vertueux_. SYN. Directus, bonus. )( Pravus, obliquus. USUS: Rectam
instas viam. A recta conscientia transversum unguem discedere non
oportet. Recta intelligentia, rectis oculis aliquid intueri. Rectissima
sunt, quæ maxime conducunt.
RECTUM, i, n. _Le bon_, _le bien_, _l’honnêteté_, _la vertu_. )( Pravum.
USUS: Rectum est quod cum virtute et officio fit. Rectum non solius
laudis causa sequendum est. Te nihil scribere rectum vix est. Cf.
Honestum.
RĔCŬBO, as, cŭbŭi, ĭtum, are, n. _Se coucher_, _être couché_. SYN.
Recumbo, jaceo, quiesco. USUS: Molliter et delicate recubans.
RĔCUMBO, is, cŭbŭi, ĭtum, ere, n. _S’appuyer_, _se coucher en arrière_;
_être étendu_, _couché_. SYN. Cubo. USUS: In herba recumbo.
RĔCŬPĔRĀTĬO, ōnis, f. _Recouvrement_. USUS: Ista præclara est libertatis
recuperatio.
RĔCŬPĔRĀTOR, ōis, m. (_t. de droit_). _Le récupérateur_, _chargé à Rome
de juger les procès et d’accommoder les différends entre citoyens_.
SYN. Judex in causis civilibus et privatis. EPITH. Improvidus. USUS:
Recuperatorem dare alicui.
RĔCŬPĔRĀTŌRĬUS, a, um, _Relatif aux récupérateurs_. USUS: Judicium
recuperatorium.
RĔCŬPĔRO, as, avi, atum, are, a. _Recouvrer_. SYN. Recipio, redimo,
reparo. USUS: Erepta recuperare. Recuperare existimationem perditam et in
antiquum statum restitui. Cf. Restituo.
RĔCURRO, is, curri, ere, n. _Courir en arrière_, _rebrousser chemin en
hâte_. SYN. Redeo, revehor; perfugio, ad opem alicujus confugio. USUS:
Velim quamprimum ad nos recurras.
RĔCŪSĀTĬO, ōnis, f. _Refus_. EPITH. Justa. USUS: Omnes sine mora, sine
ulla recusatione, summo etiam studio et alacritate negotium susceperunt,
_sans hésitation_.
RĔCŪSO, as, avi, atum, are, a. _Repousser_, _écarter_, _refuser_. SYN.
Abnuo, defugio, declino, aspernor, nolo, repudio, rejicio, aversor,
tergiversor, abhorreo; a me amoveo, amolior, deprecor, ejuro. ADV. Diu,
honeste, vehementer, valde. PHRAS. Si id crimen est, non recuso pœnam,
_si cela est un crime, je ne refuse pas le châtiment_. Nihil de pœna
recuso; pœnam non refugio, non deprecor, causam non dico quin quod
meritus sum feram; causæ nihil est quin; causæ nihil dico quin pœnas, ut
meritus sum, luam. USUS: Nihil quod homini accidere possit recusandum
est. Cf. Nolo, Nego.
RĔDĂMO, as, avi, atum, are, a. _Aimer réciproquement_, _rendre amour
pour amour_. SYN. Amori _vel_ in amore respondeo.
RĔDARGŬO, is, ŭi, ere, a. _Accuser_. SYN. Coarguo, convinco. )( Probo.
USUS: 1. Inconstantiam alicujus redarguere. 2. Increpo, accuso,
_réfuter_, _convaincré de faux_, _confondre_. Redargue me, si mentior.
Fallebat multos, quod nemo eum redargueret. Cf. Arguo, Reprehendo.
REDDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Rendre_. SYN. Restituo, refero,
remunero, persolvo. _Adv._ Celeriter, commode, cumulate, diligenter,
juste, latine, opportune, probabiliter, studiose, tarde, vicissim,
verbosius. USUS: 1. Suum cuique reddere. 2. Recito, _rendre_, _dire_,
_raconter_. Quæ quisque didicerit, totidem verbis reddat. 3. Verto,
_traduire_. Quæ græce legeram, latine reddebam. 4. Do, tribuo, _rendre_,
_remettre à qqn ce qui lui est dû_. Sententiæ suæ rationem reddere.
Reddere vitam pro republica. Litteras alicui; honorem cuique suum
reddere. 5. Similis sum, _rendre_, _reproduire_, _représenter_. Filius
matrem reddit. 6. Efficio, præsto, _rendre tel ou tel_, _faire_.
Cupiditas reddit homines cæcos.
RĔDEMPTĬO, ōnis, f. _Rachat_; _corruption_, _marché_. SYN. Conductio.
USUS: Publicani temeritate redemptionis pene eversi.
RĔDEMPTOR, ōris, m. _Entrepreneur de travaux publics_; _fermier_. SYN.
Operis faciendi _vel_ vectigalium conductor, qui et Manceps a Cicerone
dicitur. USUS: 1. Redemptor ille, qui Torquato columnam conduxerat
faciendam. 2. Redemptor noster, _rédempteur_. SYN. Auctor parensque
salutis nostræ. Vindex salutis humanæ; nostræ salutis restitutor.
Redemptio nostra, _Rédemption_. SYN. Nostræ salutis restitutio; salus
hominum Christi cruciatibus morteque parta.
REDĔO, is, ĭi, ĭtum, ire, n. _Retourner_, _revenir_. SYN. Reverto,
revenio, me recipio. ADV. Gradatim, insidiose, peregre, sero, verissime.
PHRAS. Cupio quamprimum ad vos redire, _je désire revenir vers vous le
plus tôt possible_. Ad vos me recipere cupio; in optatis mihi est, ut
me aliquando vestri ac patriæ compotem fortuna faciat; ut in patriam
me pedes referant; in domum meam remigrem, revertar; domum me referam;
reditu aut potius reversione mea vos exhilarem; ut ad vos recurrere,
patriæ me reddere postliminio liceat; ut expeditum in patriam receptum
habeam; urbem patriam repetam. 2. Domum redibo, _je reviendrai chez moi_.
Domum me referam; domum repetam; domum me convertam, conferam; domum
remigrabo, revertar; domum me recipiam. 3. Vix ad se rediit, _il fut à
peine revenu à lui, il eut à peine repris ses sens_. Vix se, vix animum
ex timore collegit; vix se, vix animum recepit a timore; vix recreatus
est ex illo pavore; vix se recuperavit ex illa trepidatione; vix
redintegravit animum. Cf. Colligo, Recolligo. 4. Rediisti ad pristinam
consuetudinem, _vous avez repris vos anciennes habitudes_. Ad tuam te
intemperantiam innovasti; in eamdem vitæ consuetudinem revolutus es; ad
mores pristinos rediisti; ad tuam te consuetudinem moresque te retulisti.
5. Sed ut redeam eo unde cœpi, _mais pour en revenir là d’où je suis
parti_. Sed ut ad prima redeam; ut redeam ad id, unde exorsus sum; ad ea
quæ constitueram; sed ut ad superiora illa redeat, revertatur oratio; ut
ad præterita revertamur; ut ad eam partem, unde digressa est, revertatur
oratio; verum ad jurgium illud, quo loco digressus sum, revertar; sed
adhibeat oratio modum et redeat illuc unde deflexerat. Ut eo, unde
digressa est, se referat oratio; sed ut eo revocetur, unde huc declinavit
oratio; sed redeamus ad inceptum; sed redeat unde aberravit oratio.
USUS: Ad quos dies redibis? In gratiam redire cum aliquo, _rentrer en
grâce auprès de qqn_, _se réconcilier avec lui_. Ad ingenium suum et
mores rediit, _il a repris ses premiers sentiments, son caractère_. In
pristinum statum res rediit, _la chose a repris son ancien état_. Parum
ex agro illo redit, _le revenu de ce champ est peu considérable_.
RĔDHĬBĔO, es, ĭtum, ere, a. _Rendre ce qu’on a reçu_. SYN. Reddo. USUS:
Rem emptam, cujus vitium venditor non dixerit, vendenti redhibere. Cf.
Reddo.
RĔDĬGO, is, ĕgi, actum, ere, a. _Faire revenir_, _faire rentrer_,
_ramener_; _réduire à_. SYN. Adduco, pertraho, cogo, conficio, colligo.
PHRAS. Ad nihilum redactæ sunt opes meæ, _mes richesses sont réduites
à rien_. Ad nihilum omnia reciderunt; rediit mihi res ad restim, ad
rastros. Cf. Perdo, Gero. USUS: 1. Bellicosas gentes in ditionem suam et
potestatem; sub imperium et jurisdictionem redigere. Cf. Conficio. 2.
Colligo, _faire rentrer une somme d’argent_, _percevoir_, _retirer_. Ex
præda, e bonis venditis magnam vim pecuniæ redigere. 3. Revoco, reduco,
_mettre dans tel ou tel état_. Inventa redigere in ordinem, _mettre en
ordre les matériaux trouvés_. Aliquid in memoriam redigere, _disposer
qqche dans sa mémoire_.
RĔDĬMĪCŬLUM, i, n. _Collier_, _diadème_, _ceinture_.
RĔDĬMĬO, is, ĭi, ītum, ire, a. _Ceindre_, _couronner_, _orner_. SYN.
Orno, corono. USUS: Rosis, sertis, coronis redimire se.
RĔDĬMO, is, ēmi, emptum, ere, a. _Racheter_; _délivrer_; _affermer_. SYN.
Emo, recupero, conduco. ADV. Palam, publice, recte, male. PHRAS. Christus
nos sua morte redemit, _JÉSUS-CHRIST nous a rachetés par sa mort_. Debitæ
primi hominis culpæ pœnas suis cruciatibus exsolvit; salutem mortalibus
finemque diuturnæ servitutis moriendo attulit; sua morte perditum
genus hominum in possessionem cœlestis patriæ restituit; genus humanum
afflictum ac perditum sua morte recreavit et erexit; pro communi salute
suum caput in omnes cruciatus obtulit, ut amissam nostra primorumque
parentum culpa cœlestem nobis patriam recuperaret. USUS: Re vilissima
maximam redemit. Culpam redimere. Ego vitam omnium meo unius periculo
redemi. Ista vel vita recte redimi possent.
RĔDINTĔGRĀTĬO, ōnis, f. _Renouvellement_, _rétablissement_. SYN.
Renovatio, iteratio. USUS: Vehementer movet auditorem ejusdem verbi
redintegratio, _répétition du même mot_.
RĒDINTĔGRO, as, avi, atum, are, a. _Renouveler_, _rétablir_, _réparer_.
SYN. Renovo, instauro. USUS: Bellum, prœlium, vires, animum redintegrare.
Memoriam redintegrare. Cf. Renovo.
RĔDĬTĬO, ōnis, f. _Retour_. USUS: Celeritas reditionis.
RĔDĬTŬS, ūs, m. _Retour_. SYN. Reditio, reversio. EPITH. Acerbus,
capitalis, pestifer, celer, crudelis, difficilis, facilis, florens,
gloriosus, gratuitus, illustris, constans, maturus. PHRAS. Valetudo
reditum impedivit, _sa mauvaise santé a empêché son retour_. Reditu
prohibuit; regrediendi facultatem non dedit; valetudo obstitit quominus
iter domum flecteret, retro concederet; ne in patriam esset reditus,
valetudo in causa fuit. USUS: Patet tibi gratiæ reditus. Gratiæ reditum
tibi aperiam, conficiam. Nemo te reditu prohibebit. (Reditus _pro_
fructibus annuis, _vulg. est_), _revenu_.
RĔDĬVĪVUS, a, um, _Rafraîchi_, _rajeuni_; _qui revit_. SYN. Renovatus, in
vitam revocatus.
RĔDŎLĔO, es, ŭi, ere, a. et n. _Être odorant_, _exhaler_, _sentir_.
SYN. Oleo. USUS: Ejus sermonis multa indicia redolent. Oratio redolens
antiquitatem. Mihi ex illius orationibus redolere ipsæ Athenæ videntur,
_je ne sais quel parfum d’atticisme s’exhale de ses discours_.
RĔDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Faire revenir_, _ramener_. SYN. Restituo,
redigo, reporto. USUS: Distractos aliquos in concordiam reducere. Aliquid
in memoriam reducere, _rappeler qqche_. Medicina ægrum reducere ad
salutem. De exilio aliquem domum reducere, reportare.
RĔDUCTĬO, ōnis, f. _Action de ramener_.
RĔDUCTOR, ōris, m. _Celui qui ramène_. USUS: Plebis in urbem reductor.
Litterarum senescentium reductor, _celui qui rétablit_, _qui fait
revivre_.
RĔDUNDANTĬA, æ, f. _Le trop plein_, _la trop grande abondance_. SYN.
Profluentia.
RĔDUNDO, as, avi, atum, are, n. _Déborder_, _être trop abondant_,
_inonder_. SYN. Supero, superfluo, effluo. ADV. Aliquantum. USUS: Pituita
aut bilis cum in corpore redundat. Homo omnibus ornamentis redundans.
Infamia majorum fere in posteros, amici laudes in amicum redundant.
Nihil prætermittatur, nihil redundet. E tuo facto multum invidiæ in
me redundabit. E rerum cognitione florescit et redundat oratio. Is
redundantes nos et juvenili licentia superfluentes repressit, _celui-ci
réprima les écarts où nous entraînait la fougue de la jeunesse_. Cf.
Abundo.
RĔDŬVĬA, æ, f. _Envie aux doigts_. SYN. Ulcus digitorum. USUS: Capiti
mederi debebam, reduviam curavi, _je devais soigner la tête et je n’ai
donné mes soins qu’à une envie aux doigts_, _c. à d._, _en m’occupant de
vétilles, j’ai négligé l’important_ (PROV.).
RĔDUX, dŭcis, omn. gen. _Qui est de retour_, _revenu_. SYN. Ex periculo
_aut_ exilio revocatus. Cf. Redeo.
RĔFELLO, is, felli, ere, a. _Prouver la fausseté d’une chose_, _réfuter_.
SYN. Redarguo, refuto. )( Confirmo. ADV. Palam, studiosissime.
PHRAS. Ejus argumenta facile refellam, _je renverserai facilement
ses arguments_. Criminationem totam nullo negotio dissolvam; diluam,
quæ objecit; propugnaculum istud, quo contra impetus meos se usurum
putat, facile dejiciam. Objecta facile infirmabo et convellam; eam
illius opinionem ratio convellet, oratio labefactabit; veritas denique
extorquebit; argumenta ejus facile obruam, proteram, prosternam.
Sententiam hominis facile frangam; tela ista haud difficulter repellam;
faxo brevi, ut argumenta ejus universa corruant, irrita reddantur. Cf.
Refuto. USUS: Refellere et coarguere mendacium alicujus. Ea exemplis
magis quam argumentis refelles, _vous réfuterez cela plutôt par des
exemples que par des arguments_. Moribus oratio refellitur, _il fait par
sa conduite la critique de ses discours_.
RĔFERCĬO, is, fersi, fertum, cire, a. _Remplir_, _bourrer_; _entasser_.
SYN. Repleo. ADV. Peranguste. USUS: Animos vulgi superstitionibus,
sermonibusque aures refercire, _rebattre, assourdir les oreilles par ses
discours_.
RĔFĔRO, fers, tŭli, lātum, erre, a. _Porter_, _placer_; _emporter_;
_rapporter_. SYN. Reveho, reporto, reduco. ADV. Aperte, callide,
cumulatissime, identidem, magnopere, occulte, pariter, publice, recte,
separatim, simpliciter, vere. USUS: 1. Pedes me referunt in Tusculanum.
2. Renuntio, _rapporter_, _relater_. Misit, qui nuntios exciperent et
ad se referrent. 3. Revoco, _réproduire_, _faire revivre_. Veterum
consuetudinem, laudem, legem referre. 4. Reddo, _rendre_, _payer_.
Meritam debitamque gratiam referre. 5. Adscribo, describo, _transcrire_,
_enregistrer_. Aliquid in commentarium, tabulas, volumen, codicem
referre. Referre in deos, in deorum numerum. Rationes ad ærarium
referre. 6. Ad deliberandum propono, _faire un rapport_, _proposer_;
_s’en rapporter à_. De re aliqua ad senatum; de rebus obscuis ad
Apollinem; de religionibus ad sacerdotes referre. Ad alium, ad alterius
arbitrium referre. 7. Respondeo, _répondre_, _répliquer_. Hoc ego non
ad meam defensionem attuli, sed illorum defensioni retuli. 8. Dirigo,
_rapporter_. Omnia sua consilia ad gloriam; ad voluptatem referre
omnia. 9. Similis sum, _rappeler_. Vultu patrem refert, moribus avum.
10. Converto, revertor, _revenir_. Se ad intermissa studia litterarum
referre. Animum, oculos in aliquem referre, _reporter ses regards et son
attention sur qqn_.
RĔFERT, n. et imp. _Il est utile_, _il est bon_, _il importe_. SYN.
Interest, ad rem pertinet. PHRAS. Mea quidem id parum refert, _cela
m’importe peu_. Rebus tuis sunt illa conjunctiora; ad rem meam nihil
interest. In eo fortunæ meæ positæ non sunt. Nihil ad me ista. Non est,
cur ea de re me angam, discruciem. Mihi isthic neque seritur, neque
metitur; utcumque fuerit, haud in magno equidem ponam discrimine. Cf.
Interest. USUS: Tua id maxime refert. Parvi refert abs te dici.
RĔFERTUS, a, um, part. v. Refercio. _Plein_, _rempli_, _comble_. SYN.
Confertus, plenus. USUS: Locuples et referta domus, bonis omnibus
abundans et affluens.
RĔFERVĒO, es, ere, et RĔFERVESCO, is, ere, n. _Être très chaud_;
_bouillonner_, _rejaillir_. USUS: Jam quasi refervescit oratio. Sanguis
refervet _vel_ refervescit.
RĔFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. _Refaire_, _rétablir_, _restaurer_,
_améliorer_. SYN. Reconcinno, recreo, restituo. PHRAS. Corpus reficere,
_remettre_, _ranimer le corps_. Corpora curare; corpus cibo potioneque
firmare; famem sitimque cibo et potione depellere; firmare cibo vires,
instaurare. Cf. Cibus. USUS: Nihil est jam quo nos reficiamus, aut
ubi lapsi resistamus. Cum animus se a forensi strepitu refecerit et
recreaverit. Reficere ædes quæ vitium fecerant. Refecta spe, _ayant
repris espoir_. Reficit me ac recreat tua epistola. Cf. Recreo.
RĔFĪGO, is, xi, xum, ere, a. _Détacher_; _enlever_; _abroger_, _annuler_.
SYN. Rescindo, infringo, revello. USUS: Acta Antonii legesque refixistis.
Num figantur rursus tabulæ quas vos decretis vestris refixistis.
RĔFLĀTŬS, ūs, m. _Souffle_; _vent contraire_. SYN. Contrarius, adversus,
reflans ventus. USUS: Naves reflatu Uticam actæ. Fortunæ reflatus semper
timendus.
RĔFLECTO, is, xi, xum, ere, a. _Ramener_, _détourner_, _apaiser_. SYN.
Revoco, sedo. USUS: Animum ad vindictam incitatum reflecto et revoco. Cf.
Flecto, Recordor.
RĔFLO, as, avi, atum, are, n. _Souffler en sens contraire_, _être
contraire (en parl. du vent)_. SYN. Contra flo. USUS: Cum fortuna
reflarit, affligimur. Ventis reflantibus, cum aquilo mihi adversum
teneret, in littus rejecti sumus.
RĔFLŬO, is, ere, n. _Couler en sens contraire_. * SYN. Retro fluo.
RĔFORMĪDĀTĬO, ōnis, f. _Vive crainte_, _forte appréhension_. SYN.
Formido, metus. Cf. Metus.
RĔFORMĪDO, as, atum, are, a. _Reculer de crainte_, _craindre_,
_redouter_. SYN. Refugio, horreo. USUS: Dolorem imbelles horrent et
reformidant. Cf. Timeo, Abhorreo.
Reformare Religionem, _Réformer un ordre religieux_. Ad disciplinam
severiorem revocare; lapsam disciplinam ad vetera instituta revocare;
instaurare disciplinam; e solutiore disciplina ad veterem sanctimoniam
revocare; veterem disciplinam, quæ jacet ætatis vitio perculsa atque
prostrata, excitare; constituere leges, revocare instituta, abhorrentes
a vitæ sanctimonia mores abususque comprimere ac abolere, omnia denique
quæ dilapsa jam diffluxere, severis legibus vincire; dissolutam familiæ
sacræ disciplinam arctius adstringere ac in veterem dignitatem vindicare;
lapsam, prolapsam disciplinam erigere; solutam disciplinam coercere, ad
arctiorem disciplinam erudire; pravarum consuetudinum stirpes, quæ caput
tollebant, elidere, exscindere; a veteri sanctimonia declinantem, in
semitam reducere.
RĔFRACTĀRĬŎLUS, i, m. _Un peu chicaneur, qui aime la dispute_. SYN.
Concertatorius, contentiosus.
RĔFRĀGOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Faire opposition à qqn_. SYN.
Adversor. USUS: Sed nolui homini amicissimo refragari. Cf. Adversor.
RĔFRĒNO, as, avi, atum, are, a. _Retenir par le frein_; _arrêter_,
_maîtriser_, _dompter_. SYN. Coerceo, reprimo, comprimo, cohibeo,
circumscribo, retardo, restringo, contraho, sedo, debilito, edomo,
frango, moderor, tempero, restinguo. Vinculum _v. g._ cupiditati injicio.
Cf. Cohibeo, Coerceo, Comprimo. USUS: Refrenet prius libidinem, iram
teneat, coerceat avaritiam, _qu’il réprime d’abord ses passions, etc._
RĔFRĬCO, as, ŭi, atum, are, a. et n. _Frotter de nouveau_, _rouvrir_.
SYN. Renovo, revoco, retracto. PHRAS. Noli mihi refricare memoriam casus
acerbissimi, _ne réveillez pas en moi le souvenir de ce cruel malheur_.
Noli mihi revocare in memoriam casum acerbissimum; noli animum meum
revocare in memoriam casus tristissimi; noli renovare, redintegrare
memoriam casus acerbissimi; noli obductam vixdum cicatricem refricare.
Cf. Memoria. USUS: 1. Dolorem, cicatricem, vulnus refricare. 2. Iterum
vexo, _se renouveler_, _revenir_, _reparaître_. Crebro refricat
lippitudo.
RĔFRĪGĔRĀTĬO, ōnis, f. _Rafraîchissement_, _fraîcheur_.
RĔFRĪGĔRO, as, avi, atum, are, a. _Refroidir ou rafraîchir_. )(
Calefacio. USUS: Stella Saturni refrigerat. Umbris et aquis refrigerari.
RĔFRĪGESCO, is, frixi, escere, n. _Se refroidir_. SYN. Refrigeror,
defervesco. ADV. Plane, sane quidem. USUS: Belli apparatus, impetus illi
animorum refrixit. Interpellata bello studia refrixere. Causa illa omnino
refrixit. Cf. Remitto.
RĔFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Briser_, _ouvrir_, _enfoncer_.
USUS: Claustra illa nobilitatis refregi.
RĔFŬGĬO, is, fūgi, ere, n. et a. _Fuir en arrière_, _s’enfuir_,
_s’échapper_, _s’éloigner_. SYN. Abhorreo, fugio, recedo, horreo,
formido. )( Appeto. ADV. Prorsus, longe. USUS: Refugit animus ea
commemorare. Ab impiorum consuetudine refugere. Refugit a dicendo animus.
Cf. Abhorreo.
RĔFŬGĬUM, ĭi, n. _Refuge_, _asile_; _lieu de refuge_. SYN. Perfugium,
portus, præsidium, arx. USUS: Nationum omnium portus et refugium senatus.
RĔFULGĔO, es, si, ere, n. _Reluire_, _briller_. SYN. Reluceo.
RĔFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Verser de nouveau_, _répandre_,
_vider_. SYN. Rursus fundo.
RĔFŪTĀTĬO, ōnis, f. _Réfutation_. (_t. de rhét._) SYN. Confutatio.
RĔFŪTO, as, avi, atum, are, a. _Repousser_, _rejeter_; _réfuter_. SYN.
Aspernor, despicio, repello; confuto, refello. )( Complector, confirmo.
ADV. Fortius, liberalius, gravius. PHRAS. Erroris magistrum refutavit
egregie, _il réfuta parfaitement ce docteur de mensonge_. Quemadmodum
erroris doctorem fregerit, quam docte illius fidem infirmarit,
auctoritatem elevarit, quis satis deprædicet? ut illum strenue
refellerit, coarguerit, vicerit; ut firmissima quæque propugnacula ex
ejus errorum defensione dejecerit, quis ignorat? Cf. Refello. USUS:
1. Refutare et aspernari extera, _dédaigner et repousser les choses
extérieures_. Libidinem alicujus et conatus refutare. 2. Refello,
_réfuter_, _contredire_, _répondre à_. Nostra confirmare argumentis,
aliena refutare, _confirmer notre dire par des arguments, réfuter celui
de l’adversaire_.
RĔGĀLIS, e, gen. com. _De roi_, _royal_. SYN. Regius. USUS: Potestas,
nomen, ornatus, purpura regalis.
RĔGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Rejeter sur_, _renvoyer à_. SYN.
Oppono, objicio. USUS: Convicia regerere, _répliquer par des injures_.
RĒGĬA, æ, f. _Palais d’un roi_, _cour_. SYN. Domus, aula regia. EPITH.
Maxima.
RĒGĬĒ, _Royalement_, _en roi_. SYN. More regio.
RĒGĬFĬCĒ, _Avec un luxe royal_, _splendidement_. SYN. Apparatu regio.
RĒGĬMEN, ĭnis, n. _Conduite_, _direction_, _gouvernement_. SYN. Rectio.
USUS: Regimen totius magistratus penes Appium erat. Cf. Magistratus,
Potestas.
RĒGĪNA, æ, f. _Reine_. SYN. Regni socia, domina. USUS: Omnium virtutum
regina justitia.
RĔGĬO, ōnis, f. _Pays_; _limites_, _bornes_; _étendue_. SYN. Provincia,
ora, plaga, tractus, fines, termini, spatium. PHRAS. 1. Regio fertilis,
_pays_, _contrée fertile_. Regio tam ubere et pingui solo, ut a pastu
repellantur pecudes, ne satietas perimat. Regio omnium rerum soli
fertilis. Regio uberrimo agro, mitissimo cœlo, clementibus accolarum
ingeniis; regio fertilis imprimis et omnium copia rerum opulenta; regio
fidelis et fautrix suorum. Cf. Fertilis. 2. E regione curiæ domus nostra
est, _notre maison est située en face de la curie_. Domus nostra curiæ
respondet; contra curiam domus nostra est; domus nostra curiæ est adversa
et contraria. Ex adverso, e regione curiæ nostra domus est. USUS: 1.
Immensa et interminata in omnes partes regionum magnitudo. Regio lunæ. 2.
Spatium, _limites_, _bornes_, _frontières_ (_ordin. au pluriel_.) Vitæ
spatium exiguis regionibus circumscriptum, _des limites peu étendues
circonscrivent l’espace de la vie_. Officii regionibus se continere,
_rester dans les limites du devoir_. Eregione tuæ villæ mea est sita.
RĒGĬUS, a, um, _Royal_. SYN. Regalis.
REGNĀTOR, ōris, m. _Souverain_, _monarque_, _roi_.
REGNO, as, avi, atum, are, n. _Exercer le pouvoir royal_, _être roi_,
_gouverner_. SYN. Impero, dominor. PHRAS. Regnabat apud Persas, _il
régnait sur les Perses_. Persidem tenebat; Persis imperitabat; summæ
rerum apud Persas præerat; imperium Persarum tenebat; inter Persas
regnum agebat; summa imperii apud Persas potiebatur; imperium gerebat
apud Persas; Persicum dominatum imperio tenebat, summam rerum omnem apud
Persas administrabat; regium principatum apud Persas gerebat, tenebat,
obtinebat, habebat; imperii clavum tenebat; rerum potiebatur; regio jure
ac potestate imperabat apud Persas. Cf. Impero, Rego. USUS: Hic vero
regnat et triumphat oratio, _ici vraiment l’éloquence est souveraine_.
Regnat in centuriis, _il domine sur les centuries_.
REGNUM, i, n. _Pouvoir royal_, _royauté_; _royaume_. SYN. Principatus,
dominatus. USUS: Regnum non modo Romano, sed ne Persæ quidem tolerabile.
Regnum appetere. Regnum alicui dare, deferre. Regnum occupare, obtinere;
regno potiri. Sub _vel_ in regno alicujus esse, degere, vivere. Regnum
in cervices accipere, _se soumettre à un roi_. Regno aliquem pellere,
expellere, ejicere; regnum adimere, regno spoliare. In regnum restituere,
reducere. Regnum recuperare; in regnum redire.
RĔGO, is, xi, ctum, ere, a. _Diriger_, _conduire_; _gouverner_, _régir_.
SYN. Guberno, moderor. PHRAS. Totam rempublicam regit, _il gouverne toute
la république_. Rempublicam unus gubernat, administrat omnem; unius nutum
tota civitas intuetur; summæ rerum unus præest; omnia unus temperat,
moderatur; ei populus sui velut habenas tradidit; ad ejus ductum se
applicuit; reipublicæ regimen penes eum est; ad gubernacula reipublicæ
sedet, summa rerum illi tradita est; ad ejus arbitrium judiciumque summa
rerum rediit; reipublicæ tenet gubernacula; moderator est totius consilii
publici; omnia moderatur, movet, regit; jura dat unus reipublicæ; summæ
rei præest; rempublicam cum imperio et potestate obtinet; reipublicæ
arbiter ac moderator præsidet Cf. Impero, Regno. USUS: Animus regit
corpus et moderatur. Versare suam naturam et regere ad tempus. Mundus
regitur numine deorum. DEUS qui omnem hunc mundum regit, _DIEU qui
gouverne tout cet univers_.
RĔGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. n, _Rétrograder_, _revenir_,
_retourner_. SYN. Pedem refero. USUS: Regredi quam progredi malo, _j’aime
mieux rétrograder qu’avancer_.
RĔGRESSĬO, ōnis, f. _Retour_. USUS: Exponam vobis consilium profectionis
et regressionis meæ.
RĔGRESSŬS, ūs, m. _Retour_, _marche rétrograde_. USUS: Nihil errat quod
in omni æternitate conservat progressus et regressus reliquosque motus
constantes et ratos, _ce nom d’errants ne saurait convenir à des astres
qui de toute éternité s’avancent, rétrogradent, et font toutes leurs
évolutions d’après des lois fixes et invariables_. SYN. Recessus.
RĒGŬLA, æ, f. _Équerre_, _règle_; _loi_, _règle_. SYN. Norma, lex,
exemplum, formula, præscriptio. EPITH. Notissima, optima, pravissima.
PHRAS. Regulas præscribere, _établir des lois_. Privatam publicamque
disciplinam, quæque alia cœtibus hominum regendis usui esse solent,
præscribere; leges ferre; privatam publicamque vivendi rationem legibus
constituere. USUS: Consilia sua omnia ad regulam virtutis dirigere et
referre. Servare regulam de cœlo ad cognitionem omnium delapsam. Ab
regula et præscriptione vitæ aberrare, _s’écarter de la règle, des
prescriptions de la vie_. Studia sua naturæ regula metiri. Non utendum
pravissima consuetudinis regula, _il ne faut point se servir de la règle
si fausse de l’usage_. Non egemus perpendiculis, normis et regulis,
_nous n’avons pas besoin de perpendiculaire, d’équerres, ni de règles_.
Cf. Lex, Norma.
RĒGŬLUS, i, m. _Roi d’un petit pays_; _roitelet_.
RĔGUSTO, as, avi, atum, are, a. _Goûter de nouveau_. SYN. Iterum gusto,
degusto. USUS: Crebro regusto tuas litteras, _je relis fréquemment vos
lettres, je les savoure_.
RĔJECTĀNĔA, ōrum, n. pl. _Choses de rebut_, _rebut_. SYN. Rejecta.
RĔJECTĪO, ōnis, _Rejet_, _dédain_, _mépris_. USUS: Rejectio judicum facta
est, _récusation (des juges)_.
RĔJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Rejeter_; _repousser_, _éloigner_,
_écarter_. SYN. Aspernor, repudio. ADV. Plane, feliciter. PHRAS. Ea
sententia ab omnibus rejecta est, _cet avis fut rejeté de tout le monde_.
Ea sententia irrisa est ab omnibus; explosa et ejecta est; respuere hanc
sententiam omnes et pro nihilo putavere; eam sententiam plerique omnes
ineptam judicavere, improbavere, refutavere; fuit ea sententia plerisque
spreta et damnata. Cf. Amoveo. USUS: Deligere bona et rejicere contraria.
Causam ad senatum rejicit. Ab iis libris obscuritas me rejecit. Cf.
Abjicio.
RĔLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. n. _Couler en arrière_, _refluer_.
USUS: Relabuntur, refluunt, revertuntur flumina unde fluxerunt.
RĔLANGŬESCO, is, gui, ere, n. _S’affaiblir_, _tomber en faiblesse_. SYN.
Oblangueo.
RĔLĀTĬO, ōnis, f. _Rapport sur une affaire_; _question_. EPITH.
Salutaris, diligens. USUS: Quis audivit aut actionem, aut relationem
tuam. _Pro_: ex certa relatione, _par une relation_, _un récit certain_,
rectius dicitur: certis auctoribus comperi.
RĔLĀTOR, ōris, m. _Celui qui fait des rapports_, _rapporteur_. USUS: Te
auctore et relatore.
RĔLAXĀTĬO, ōnis, f. _Relâche_, _récréation_. SYN. Remissio. USUS: Otii
fructus est non contentio animi, sed relaxatio, _repos de l’esprit_.
RĔLAXO, as, avi, atum, are, a. _Relâcher_, _distraire_, _reposer_. SYN.
Remitto, dissolvo, solvo. PHRAS. Rus cogito ut animum relaxem, _je songe
à aller à la campagne pour me reposer_. Animi causa; ut animum parumper a
molestiis abducam; ut animus parumper acquiescat a curis; ut animum curis
distractum varieque dissipatum recolligam; ut animus sine cura quiescat;
ut animus ex curarum tædio recreetur; ut, quam mihi negotiorum et curarum
odiosa consuetudo hilaritatem ademit, abstulit, eripuit, in me exstinxit,
eam rerum jucundissimarum aspectu atque usu recuperem; ut aliquid vernæ
amœnitatis degustem; ut verna jucunditate fruar; ut amissam animi
hilaritatem recipiam; ut ex laboris assiduitate me reficiam; ut aberrem
a molestiis, aberrationem habeam. Cf. Remitto. USUS: Animum relaxare ac
remittere. Risus tristitiam mitigat et relaxat. Longior dolor intervalla
dat et relaxat. Se ab occupationibus relaxare et jucunditati dare. Cum
se animus corporis vinculis relaxarit ac liberarit. Alvus aliquando vel
adstringitur vel relaxatur Cf. Recreo.
RĔLĒGĀTĬO, ōnis, f. _Exil dans un lieu déterminé_. SYN. Amandatio. EPITH.
Jejuna, rusticana.
1. RĔLĒGO, as, avi, atum, are, a. _Éloigner_, _écarter_, _reléguer qque
part_. SYN. Amando, exilio mulcto, expello, ejicio. )( Reduco. USUS:
Pater filium ab hominibus in prædia rustica relegarat, _le père relégua
son fils à la campagne loin du commerce des hommes_. Cf. Exilium, Ejicio.
2. RĔLĔGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Parcourir de nouveau_, _relire_.
USUS: Crebro tuas litteras relego et regusto.
RĔLĔVO, as, avi, atum, are, a. _Relever_, _remettre sur pied_,
_soulager_. SYN. Levo, consolor, minuo, levationem affero. USUS: Jam
tandem relevata et recreata respublica videtur. Communem casum relevare.
Tu qui toties dolorem meum tuis sermonibus relevasti. Cf. Consolor,
Recreo, Levo.
RĔLICTĬO, ōnis, f. _Abandon_, _délaissement_. SYN. Derelictio,
desperatio, proditio.
RĔLĬGĀTĬO, ōnis, f. _Action de lier_, _d’attacher_. SYN. Colligatio.
RĔLĬGĬO, ōnis, f. _Respect_, _crainte de DIEU_, _esprit religieux_;
_culte extérieur_. SYN. Pietas, sanctitas, cultus divinus, res divinæ,
sacræ, religiones et cerimoniæ sacræ, cultus Divini Numinis. EPITH.
Antiqua, communis, divina, domestica, externa, ficta, inexpiabilis,
justa, magna, mira, nimia, perversa, pristina, privata, publica, pura,
sancta, sempiterna, singularis, solemnis, summa, tanta, utilis. PHRAS. 1.
DEUM summa religione colebat, _il honorait DIEU très religieusement_. DEO
supremum cultum et honorem tribuebat, præstabat, exhibebat; summa DEUM
religione venerabatur; DEUM pura, integra, incorrupta mente venerabatur;
sacris impense dedebat animum DEUM que religione maxima colebat. Quæ
divino cultu continentur ea ille caste integreque tractabat; in ejus
animo Numinis assidua insidebat cura; exsistebat in eo mira religionum
sanctitas cultusque divini ardor. Cf. Religiosus. 2. (Religionem
ingressus est, VULG.), _il est entré en religion_. DEO sese in religiosam
servitutem dicavit; totum se DEO religiosissima mente consecravit;
DEO dicatorum hominum instituta complexus, professus est; abdicatis
rebus omnibus, in religiosorum hominum familiam nomen dedit; sacræ
militiæ se addidit, nomen dedit; inter sacræ familiæ candidatos nomen
professus est; a profanis stipendiis, ad Christi vexilla convolavit.
3. (Susceptus est ad religionem, VULG.), _il a été admis dans un ordre
religieux_. In sacram familiam cooptatus est; ad sacri ordinis alumnos
aggregatus, adscriptus est; sacram familiam auxit; in numerum dicatorum
DEO hominum relatus est. USUS: 1. Religio Numinis pio cultu continetur.
Religionem pie colere; religioni servire. Religiones omnes polluere.
Ab omni religione declinare; a religione abducere. Novas religiones
inducere, suscipere. Negligere religiones. 2. (Scrupulus conscientiæ,
VULG.), _délicatesse résultant des sentiments religieux_, _scrupule de
conscience_. Religionem alicui afferre, injicere, inducere, _inspirer
des scrupules à qqn_. Aliquid in religionem vertere, trahere, _faire un
scrupule à qqn de qqche_. Religione quadam tangi, aliquid sibi religioni
ducere, habere, _se faire un scrupule de_. Alicui religionem eximere,
adimere, tollere, eripere, auferre; aliquem religione solvere, exsolvere,
liberare, _lever les scrupules de qqn_. Ea res in religionem venit
populo, _le peuple se fit un scrupule de cette chose_. 3. Sacramentum,
_loyauté_, _honneur_, _délicatesse_; _serment_. In re aliqua religionem
interponere, adhibere. Religione obstrictum, implicatum, impeditum esse;
obligare se, aliquem alligare religione.
RĒLĬGĬŌSĒ, _Religieusement_; _exactement_. SYN. Bona fide, sancte,
candide.
RĒLĬGĬŌSUS, a, um, _Religieux_, _pieux_. SYN. Summa religione præditus,
sanctus, sacris deditus, animus religione perfusus. )( Impius. PHRAS. 1.
Religiosissimus vir est, _cet homme est très religieux_. Magna est et
antiqua religione; maxima cum religione vitam traducit; pius sanctusque
vir est; pietatem imprimis colit; exemplar est religionis, vitam
sancte pieque exigit. Is est, in quo tanquam in speculo intueantur qui
religionem colunt; insigni est pietate erga DEUM. Ab ineunte ætate ad
vitæ sanctimoniam incumbit; pectus omni pietate imbuit. 2. Vir religiosus
optime sibi consulit, _le religieux pourvoit parfaitement à ses propres
intérêts_. Qui se DEO dicat, addicit, dedit, totum tradit; qui se ad unum
DEUM confert; qui suas omnes cogitationes, omnia studia sua in uno DEO
figit ac locat, qui ab uno DEO pendere vult; qui divina studia, præterea
nihil colit; qui Christianam pietatem non communi vulgarique instituto,
sed proprio quodam studio, propria quadam mentis inductione complectitur;
qui præter DEUM nihil animo spectat; qui suum animum, suas cogitationes,
sua consilia ad unum refert DEUM; qui omnibus in rebus duce DEO utitur;
cujus est vita cum pietate conjuncta; qui nihil non pium, nihil non cum
religione conjunctum cogitat, is omnium optime suis rationibus prospicit.
Cf. Probus, Pius, Professus. USUS: 1. Integer, innocens, religiosus, qui
omnia, quæ ad cultum divinum pertinent, diligenter pertractat. Vir natura
sanctus, in testimonio religiosus. 2. Scrupuli plenus, _ce dont on se
fait un scrupule_. Religiosum erat lucum Marti sacrum exscindere.
RĔLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier en arrière_; _attacher_, _nouer_.
SYN. Vincio, colligo. ADV. Extrinsecus. USUS: Ad currum religatus Hector.
RĔLĬNO, is, ēvi, ere, a. _Décacheter_, _ouvrir_. USUS: Epistolam, dolium
relinere.
RĔLINQUO, is, līqui, lictum, ere, a. _Laisser en arrière_, _abandonner_.
SYN. Linquo, reliquum vel reliqui facio, missum facio; omitto, mitto;
defero, dimitto. ADV. Admodum nihil, trepide, dissolute, feliciter,
fortiter, in perpetuum, indigne, largiter, antequam, omnino, nihil
scripti, omnino nullam memoriam, plane, prorsus nihil, sapienter,
studiose, turpiter, intus, consulto. PHRAS. 1. Reliquit sua studia
priora, _il a abandonné ses premières études_. Multam salutem bonis
litteris dixit; deposuit cum libris litteras; discessit, descivit a
pristino consilio; missa fecit studia sua; deflexit de curriculo suo;
bona gratia dimisit doctrinarum studia; removit se ab honestis litteris;
studia ab eo deserta obsolevere; segregavit a se penitus Musas; abjecit
bonas litteras; a litteris alio operam industriamque transtulit,
traduxit; a Musis, ut si bellum ipsis indixisset, se disjunxit. 2. Amici
omnes me reliquerunt, _tous mes amis m’ont abandonné_. Ab amicis ita
destitutus sum, ut nemo afflictum erigat; causam meam omnes deserunt;
desunt amico amici; proditum, inductum, conjectum in fraudem jacere
patiuntur. Ab amicis repudiatus, a propinquis nihil sublevatus in summa
solitudine vivo; turpissima defectione deseruerunt et dereliquerunt me
amici omnes. Cf. Desero, Descisco, Deficio. 3. Tuo hæc arbitrio relinquo,
_je laisse cela à votre gré, à votre liberté_. Istam partem totam ad
te defero; id omne ad arbitrium tuum libentissime confero; ejus rei
æstimationem tibi remitto; hujusce rei arbitrum, disceptatorem ac judicem
te volo, constituo; hujusce rei tuum esto arbitrium; hanc rem omnem in
tua fide ac æquitate depono. USUS: Nullum precibus meis locum; desiderium
sui magnum reliquit. Aliquem non solum relinquere, sed etiam prodere.
RĔLĬQUĬÆ, ārum, f. pl. _Restes_, _restant_, _débris_. SYN. Residua.
EPITH. Angustæ, egentes, illustres, immortuæ, intermortuæ, magnæ,
meliores, miseræ, pristinæ, seniles. USUS: In his miseris fortunæ
reliquiis. Reliquias hostium persequi. Cibi reliquiæ. Voluptatum
reliquias colligere.
RĔLĬQUUS, a, um, _Ce qui reste_, _restant_. SYN. Residuus, relictus,
rejectus. PHRAS. Nihil mihi jam reliquum est, _il ne me reste plus
rien_. Nihil mihi ex tantis opibus fortuna reliquum fecit; ne reliquiæ
quidem ullæ veteris fortunæ restant; ne tenues quidem reliquiæ pristinæ
felicitatis supersunt; nihil mihi e fortunis meis supererat; præter
vitam, eamque miseram nihil mihi superest. Nihil est residui; nihil mihi
reliqui ex tantis opibus fortuna fecit. USUS: Nullum mihi jam solatium
est reliquum in omni vita. De reliquo quid dicam?
RĔLŪCĔO, es, luxi, cere, n. _Reluire_, _briller_. SYN. Refulgeo.
RĔLUCTOR, aris, atus sum, ari, d. _Lutter contre_, _combattre_,
_résister_. SYN. Adversor. Cf. Adversor.
RĔMĂNĔO, es, mansi, ere, n. _Rester_, _demeurer_, _séjourner_. SYN.
Maneo, resto, resideo. USUS: Nemo omnium apud me remansit. Cf. Maneo.
RĔMANSĬO, ōnis, f. _Action de rester qque part_, _séjour_. USUS: Tuam
remansionem non probo.
RĔMĔDĬUM, ĭi, n. _Ce qui guérit_, _remède_, _médicament_. SYN. Medicina,
medicamentum; cautio, provisio, fomentum. EPITH. Præclarum, præsens,
præsentissimum. USUS: In adversis rebus sine remedio atque allevamento
permanere. Quærere remedium ad rem aliquam. Suo malo, suis incommodis et
vulneribus remedium comparare, invenire, afferre, adhibere. Acrioribus
remediis huic malo occur rendum. Præsens remedium ægro adhibere. Cf.
Medeor, Medicina.
RĔMĔO, as, avi, atum, are, n. _Retourner_, _revenir_. SYN. Redeo. USUS:
Ex urbe remeare. Cf. Redeo.
RĔMĒTĬOR, iris, mensus sum, iri, d. a. _Mesurer de nouveau_; _rendre en
égale mesure_. USUS: Iter remetiri.
RĒMEX, ĭgis, m. _Rameur_. SYN. Qui remos agit. EPITH. Vesanus. USUS:
Remiges civitatibus imperare.
RĒMĬGĀTĬO, ōnis, f. _Action de ramer_, _manœuvre à la rame_. SYN. Impetus
pulsusque remorum, remigium.
RĒMĬGĬUM, ĭi, n. _Action de ramer_. SYN. Remigatio; remigum multitudo.
RĒMĬGO, as, avi, atum, are, n. _Ramer_. SYN. Remis navem propello, remis
incito navigium, mare pertinacius remis everbero. ADV. Paululum. Cf.
Navigo.
RĔMĬGRO, as, avi, atum, are, n. _Revenir habiter_, _retourner_,
_rentrer_. SYN. Redeo, remeo. USUS: Remigrare in domum suam.
RĔMĬNISCOR, eris, isci, d. n. et a. _Repasser dans sa mémoire_, _se
souvenir_. SYN. Subit animum memoria rei. )( Obliviscor. USUS: Præterita
reminisci. Cf. Recordor, Memoria.
RĔMISSĒ, _Avec douceur_, _avec indulgence_. SYN. Leniter, molliter, levi
animo et remisso. USUS: Remisse, urbane, leniter dicere, agere.
RĔMISSĬO, ōnis, f. _Action de relâcher_, _de détendre_; _relâchement_.
SYN. Languor, abjectio. EPITH. Humanissima, liberalissima. USUS: 1.
Remissio animi et dissolutio, _indulgence_, _faiblesse de caractère_.
2. Quies, otium, solatium, _repos_. Ad omnem animi remissionem
ludumque descendere, _relâche_, _récréation_, _délassement d’esprit_,
_divertissement_. 3. Relevatio, imminutio, _adoucissement_,
_affaiblissement_. Senescentis morbi remissio, _affaiblissement, déclin
de la maladie qui touche à sa fin_; contentiones et remissiones vocis,
_élévations et abaissements de la voix_. 4. Intermissio, _relâchement_.
Tales amicitiæ remissione usus sunt eluendæ, _de telles amitiés doivent
être déliées par le relâchement des rapports_. Cf. Relaxatio.
RĔMISSUS, a, um, _Relâché_, _détendu_, _mou_, _lâche_. SYN. Lenis,
contractus, timidus. )( Acer, contentus. USUS: Animo esse leni et
remisso. Sermo quietus et remissus. In ulciscendo, in bello gerendo, in
disputando remissus. Dolor castigatus et remissus. Ventus remissior,
_vent plus doux_. Dubitabam utrum remissior essem an summo jure
contenderem, _si je devais user de douceur ou agir dans toute la rigueur
du droit_. Cf. Laxus.
RĔMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. et n. _Renvoyer_, _laisser aller_;
_relâcher_; _diminuer_. SYN. Retro mitto; relaxo; minuor. ADV.
Aliquantum, dissolute, largiter, perscienter, nequaquam. PHRAS. 1.
Ventus remittit, _le vent cesse_. Ventus cadit, concidit; ventus,
tempestas se frangit; ventus ponit; minuit ventus. 2. Ira jam remittit,
_déjà sa colère s’affaiblit_. Languescit ira; defervescit, resedit,
consedit, conquiescit ira; ira senescit, cadit, concidit; deflagrat ira.
3. Industria remittit, _le travail se relâche_. Languescit, senescit
industria et remittit. Cf. Minuo. 3. Remittere culpam, _remettre une
faute, la pardonner_. Condonare crimen; gratiam delicti facere; veniam
et impunitatem dare. Cf. Ignosco. USUS: 1. Librum, nuntium remittere.
2. Dimitto, _éloigner_, _écarter_. Opinionem ante conceptam remittere.
3. Condono, _pardonner_. Pœnam remittere. De meo tibi aliquid remitto.
4. Minuo, diminuo, detraho, _relâcher_, _abandonner_. De pristina
severitate; de virtute remittere. Iracundiam remittere. Hiems, frigus,
dolor remittit. 5. Relaxo, _relâcher_, _détendre_. Animum, vocem, arcum
remittere. 6. Relaxo, Condono.
RĔMOLLESCO, is, ere, n. _Se ramollir_. USUS: Otio remollescunt homines.
RĔMŎRA, æ, f. _Retard_, _délai_. SYN. Retardatio. USUS: Multæ res
obstant, remoramque faciunt rei privatæ et publicæ. Cf. Mora.
RĔMORDĔO, es, morsum, ere, a. _Tourmenter_, _torturer_. SYN. Crucio,
sollicito, uro, pungo. USUS: Multæ me curæ remordent. Cf. Crucio.
RĔMĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Retarder_, _arrêter_. SYN. Retardo,
retineo, distineo. USUS: Quæ cæteros remorari solent, me nihil
retardarunt, _ces choses qui arrêtent les autres, n’ont pas été pour moi
un obstacle_. Ne quid pacem distineat ac remoretur vobiscum meam. Num
unum diem postea L. Saturninum tribunum plebis, ac C. Servilium prætorem
mors ac pœna remorata est? _Le supplice s’est-il fait attendre un seul
jour?_ Cf. Moror.
RĔMŌTĬO, ōnis, f. _Action d’éloigner, d’écarter_. USUS: Remotio criminis
est, cum facti intentio in alium derivatur, _la justification (l’action
d’écarter une imputation) consiste à, etc._
RĔMŌTĒ, _Loin_. USUS: Stellæ aliæ propius, aliæ remotius.
RĔMŌTUS, a, um, _Éloigné_, _écarté_. SYN. Alienus, abhorrens. PHRAS.
Locus longissime remotus est, _lieu très éloigné_. Locus a conspectu
amotus longius; locus longius recedit ab urbe nostra; locus, quem natura
longe submoverat, oculis subduxerat; locus extra terminos solis, atque in
extremis terrarum finibus positus. Cf. Procul. USUS: 1. Hoc a moribus,
sapientia, natura hominis optimi remotissimum est. Ab omni cupiditate
remotissimus. Hæc a vulgari intelligentia remotiora sunt. 2. Distans,
_qui s’éloigne_, _qui s’écarte_. Res a memoria nostra remotæ. Locus
remotus.
RĔMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Ramener en arrière_; _retirer_;
_écarter_, _repousser_, _éliminer_. SYN. Amoveo, dimoveo, submoveo,
moveo, abduco, aufero, ejicio; deduco, abstraho, avoco, averto; deterreo,
deprecor. USUS: Removere se ab aliquo negotio, ad otium perfugere. Ab
amicitia alicujus se removere. Ex præsidiis militem removere. Cf. Amoveo.
RĔMŪGĬO, is, ire, n. _Répondre par des mugissements, retentir, résonner_.
SYN. Resono.
RĒMULCUM, i, n. _Cable pour remorquer_. USUS: Submersam navim remulco
multisque funibus reduxerunt.
RĔMŪNĔRĀTĬO, ōnis, f. _Rémunération_, _récompense_. SYN. Gratia,
vicissitudo studiorum _vel_ officiorum. EPITH. Expedita. PHRAS.
Officiis tuis remuneratio nulla par erit, _rien ne pourra récompenser
vos services_. Officia tua nunquam paribus officiis æquabor, nullam
unquam meritorum tuorum partem assequar; nunquam non modo referenda,
sed ne cogitanda quidem gratia tua beneficia consequar. Nunquam, ne
minima quidem ex parte tuis in me meritis satisfaciam. Nunquam omnino
tibi solvam quantum debeo, ac ne ulla quidem ex parte. Officia tua
nunquam rependam, compensabo. Cf. Remuneror. USUS: Nihil remuneratione
benevolentiæ, vicissitudine officiorum jucundius.
RĔMŪNĔROR, aris, atus sum, ari, d. a. _Rendre service pour service_,
_récompenser_. SYN. Retribuo, compenso, beneficium reddo; mutuam gratiam
reddo, refero; parem gratiam repono, mercedem do. PHRAS. Remunerabor
merita in me tua, _je récompenserai les services que vous m’avez rendus_.
Cumulatis tuis in me meritis satisfaciam; gratum ac memorem paribus
officiis probabo; beneficia beneficiis compensabo. Quæ in me contulisti,
eadem recipies aut majora; parem gratiam referam. Tuis beneficiis paribus
officiis respondebo; quæ debeo, solvam, reddam beneficia. Qui tibi ex me
fructus debentur, eos uberrimos colliges, capies, percipies, ex me feres.
Eo quo premor, tuorum beneficiorum onere levabor; laxabo me vinculis
quasi quibusdam, si plane solvere non potero, beneficiorum tuorum; in
id incumbam, eo curæ cogitationesque intendentur, ut par pari referam;
efficiam profecto, ut in me gratum animum desiderare non possis; omni
studio enitar, ut officia tua paribus a me beneficiis compensentur; id
in omni vita mihi erit antiquissimum, ut cumulate reddam gratiam tantis
tuis in me promeritis; nihil agetur a me studiosius, quam ut de me optime
meritum esse læteris. USUS: Quibus officiis tua beneficia remunerabo? Quo
te munere remunerer, nescio.
RĒMUS, i, m. _Rame_. USUS: Remis navem propellere: Detergere remos,
frangere.
RĔNASCOR, eris, natus sum, asci, n. _Renaître_, _se reproduire_,
_repousser_. SYN. Denuo nascor, exorior; renovor. USUS: Renatum est
bellum, nuper primo exstinctum.
RĔNĀVĬGO, as, avi, atum, are, a. et n. _Revenir par eau_, _retraverser_.
RĒNES, um, m. pl. _Les reins_. USUS: Ex renibus laborare.
RĔNĪDĔO, es, ere, n. _Luire_, _briller_, _être riant_, _gai_, _se
réjouir_. SYN. Resplendeo, lætor, gaudeo.
RĔNĪTOR, eris, nīsus sum, niti, d. n. _Faire effort contre_, _s’opposer_.
SYN. Contra _vel_ adversum nitor. Cf. Adverso, Obsisto.
RĔNŎVĀTĬO, ōnis, f. _Renouvellement_, _rénovation_. SYN. Redintegratio.
USUS: Renovatio timoris magnam molestiam affert.
RĔNŎVO, as, avi, atum, are, a. _Renouveler_, _rétablir_; _reproduire_.
SYN. Instauro, redintegro, reficio, integro; refero, repræsento.
PHRAS. 1. Nolo renovare dolorem tuum, _je ne veux pas renouveler votre
douleur_. Non faciam ut, quæ coaluere vulnera, recrudescant; ut, quæ
cicatricem duxerunt, refricentur vulnera; nolo dolorem tuum retractare,
revocare; dolorem tuum jam senescentem irritare non cupio, nec enim
novis vulneribus rumpendæ sunt cicatrices veteres. Nolo reviviscat,
a longo intervallo se referat, redintegretur, renascatur dolor, 2.
Renovare bellum, _recommencer la guerre_. Comparare de integro bellum;
redintegrare bellum; instaurare belli reliquias ac renovare. Cf. Bellum.
3. Conspectus filii renovavit dolorem, _la vue de mon fils renouvela
ma douleur_. Conspectus filii redintegravit lacrimas; vulnus refricuit
et dolorem; conspectus filii renovatio erat doloris; conspectus filii
veteres dolendi causas retexuit, retulit; obductam cicatricem, quæ
consenuisse videbatur, refricuit; conspectus filii integravit luctum;
veteres dolendi causas revocavit; conspectu filii redintegrata est
memoria acceptæ fœdissimæ cladis. USUS: Renovare memoriam, amicitiam,
bellum. Veterem curam ac molestiam mihi tuæ litteræ renovarunt. Jacta
discordiæ semina efferent se, et ad renovandum bellum revirescent. Hic
renovabo illud quod initio dixi, _je répéterai ici ce que j’ai dit en
commençant_. Cf. Iterum.
RĔNUNTĬĀTĬO, ōnis, f. _Action d’annoncer, de faire savoir, publication,
annonce_. SYN. Nuntiatio. USUS: Suffragiorum renuntiatio.
RĔNUNTĬO, as, avi, atum, are, a. _Rapporter_, _annoncer_, _faire
savoir_, _dire_, _exposer_. SYN. Significo, nuntio, expono; nuntium
remitto. ADV. Auspicato. USUS: 1. Legati rem gestam renuntiarunt. 2.
Pronuntio, _faire un rapport officiel_, _proclamer_. Aliquem renuntiare
consulem. 3. Remitto nuntium, _congédier_, _abandonner_, _se dédire_.
Alicui hospitium, conductionem, _refuser l’hospitalité_, _rejeter une
adjudication_. Societatem, pactionem renuntiare. Cf. Nuntio.
RĔNŬO, is, ŭi, ere, n. et a. _Refuser_, _ne pas consentir_, _ne pas
admettre_. SYN. Aspernor, repudio, adversor. Cf. Nolo.
RĔOR, reris, rătus sum, reri, d. a. _Avoir calculé_, _estimer_, _croire_,
_penser_. SYN. Puto, arbitror, censeo. USUS: Quos quidem plures, quam
rebar, esse cognovi. Nam, reor, non ullis, si vita longior daretur,
posset esse jucundior.
RĔPĀGŬLA, ōrum, n. pl. _Verrou d’une porte_; _barrières_, _obstacles_.
SYN. Vectes, quibus januæ clauduntur. USUS: Omnia pudoris, juris repagula
convellere, perfringere, effringere, _toutes les barrières de la pudeur
et du droit_.
RĔPANDUS, a, um, _Cambré_, _retroussé_. SYN. Incurvus, reflexus.
RĔPĂRĀTĬO, ōnis, f. _Rétablissement_. USUS: Regni reparatio.
RĔPĂRO, as, avi, atum, are, a. _Rétablir_, _réparer_. SYN. Recupero,
iterum acquiro. Cf. Renovo.
RĔPASTĬNĀTĬO, ōnis, f. _Seconde façon donnée à la terre_, _second
labour_, _binage_. SYN. Secunda occatio.
RĔPĔDO, as, avi, atum, are, a. _Reculer_, _rétrograder_. USUS: Domum cum
laude repedandum.
RĔPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Repousser_, _écarter_, _éloigner_.
SYN. Pello, rejicio, submoveo, impetum retundo; reprimo. )( Impello.
USUS: Vim vi repellere; a se dolorem repellere. Homines a foro, templo
repellere. Hostem rejicere ac repellere. Vim hostium reprimere ac
repellere. Cf. Pello, Arceo.
RĔPENDO, is, di, sum, ere, a. _Contrepeser_; _payer au poids_. SYN.
Reddo, repono, vicem reddo. USUS: Pro Gracchi capite aurum repensum, _la
tête de Gracchus fut payée au poids de l’or_. Cf. Compenso.
RĔPENS, entis, omn. gen., _Soudain_, _subit_, _imprévu_. SYN. Repentinus.
RĔPENTE, _Tout à coup_. SYN. Derepente, statim, subito, repentino, ex
tempore, extemplo. PHRAS. Repente iratus fui, _soudain je me mis en
colère_. Repente exarsi; repens me ira incessit; præsente iracundia
exarsi; e vestigio, repentino, de improviso ira succensus sum; vestigio
temporis nec opinata et minime provisa ira me invasit. Cf. Subito. USUS:
Repente amicitiam præcidere. Repente, præter spem agmen in conspectum
venit, _tout à coup et contre tout espoir_.
RĔPENTĪNUS, a, um, _Soudain_, _inattendu_. SYN. Improvisus, insperatus,
inexspectatus, repens, inopinatus. USUS: Omnia repentina et nec opinata
graviora. Magna ex inopinato lætitia exstitit repente. Cf. Repente.
RĔPERCŬTĬO, is, cussi, cussum, ere, a. _Répercuter_, _réfléchir_. USUS:
Valles clamoribus repercussæ, _vallées où le son va se répercuter_.
RĔPĔRĬO, is, pĕri, pertum, ere, a. _Trouver_, _rencontrer_. SYN. Invenio.
ADV. Difficillime, nusquam, peregre, recte, usquam. USUS: Exitum rei,
finemque reperiemus. Ineunda est ratio et via reperienda. Si quæras,
reperies. Cf. Invenio.
RĔPĔTĪTĬO, ōnis, f. _Répétition_. EPITH. Crebra. USUS: Ejusdem verbi
crebra repetitio.
RĔPĔTO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ere, a. _Réclamer_, _revendiquer_;
_rechercher_; _rappeler_, _répéter_. SYN. Exigo, peto, reposco; resumo,
retracto. ADV. Alte et a capite, amplius, inde usque, longe, recte.
PHRAS. 1. Res ab initio est repetenda, _il faut reprendre la chose à son
principe_. Altius rei initium petendum; longius exordium rei petendum;
ab ultima antiquitate, alte et a capite; a fonte repetenda, arcessenda
est; ab origine causisque primis res exponenda, repetenda est. 2.
Humaniores litteras repetam, _je reprendrai l’étude des belles-lettres_.
Humaniorum litterarum studia ex intervallo recolam; ad politiores
litteras regustandas me referam, retractabo artes, quas ab ineunte ætate
condidici; in gratiam cum bonis Musis ex intervallo redibo; secundis
curis bonas artes perpoliam; intermissa tantisper litterarum studia
revocabo; me ad pristinas artes revocabo; Latinitatis auctores ad manus
revocabo. 3. Semper idem repetit, _il redit toujours la même chose_.
Aures identidem iisdem vocibus obtundit; eamdem cramben recoquit; eamdem
cantilenam iterat, canit, insusurrat; eadem chorda oberrat; eamdem tundit
incudem; semper eodem revolvitur. USUS: 1. Jus suum, promissa; officii
præmium et fructum, res ablatas ab aliquo repetere. Dignitatem repetere,
_réclamer une distinction_. 2. Renovo, revoco, _rappeler à la mémoire_,
_se rappeler_, _se souvenir_. Repetere memoriam superiorum temporum. Rem
alte, a capite repetere. Sententiæ suæ gravitatem ab ipsa natura repetit.
Repetere præcepta. Cogitanti mihi sæpenumero et memoria vetera repetenti,
_et me rappelant_, _évoquant le souvenir du passé_. Mihi repetenda est
veteris cujusdam memoriæ non sane satis explicata recordatio, _il faut
que je me rappelle un vieux souvenir confus_. Cf. Iterum.
RĔPĔTUNDÆ, ārum, f. pl. _Argent à réclamer parce qu’il avait été extorqué
ou perçu contre tout droit_; _concussions exercées par un gouverneur_.
USUS: Lege pecuniarum repetundarum teneri, damnari, _être condamné comme
concussionnaire_.
RĔPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Remplir_, _compléter_. SYN. Impleo,
refercio.
RĔPLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Action de feuilleter_, _d’ouvrir (un livre)_;
_révolution (du monde)_. SYN. Conversio. USUS: Ut replicatione quadam
mundi motum regat atque tueatur, _qui règle et conserve le mouvement du
monde par une sorte de révolution_.
RĔPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Courber_, _replier_; _dérouler_,
_déplier_. SYN. Repeto. USUS: Si velis replicare annalium memoriam,
invenies, _si vous voulez compulser les anciennes annales_. Memoriam
temporum replicare, _feuilleter_, _parcourir l’histoire_.
RĔPO, is, repsi, reptum, ere, n. * _Ramper_, _se glisser_.
RĔPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Placer_, _mettre_; _replacer_.
SYN. Colloco. USUS: 1. In aliquo, in alicujus humanitate, opibus spem
omnem et salutem reponere. 2. Annumero, recenseo, adscribo, reputo,
_mettre au nombre de_, _compter_, _inscrire parmi_. Aliquem in numerum
_vel_ numero amicorum, proborum civium, in suis reponere. 3. Recondo,
_mettre en réserve_, _serrer_, _garder_. Fructus, alimenta in hiemem
reponere, _garder des provisions pour l’hiver_. 4. Rependo, _rétablir_,
_restituer_, _rendre_. Næ, ego tibi reponam, cum veneris. Pro damno quid
repones?
RĔPORTO, as, avi, atum, are, a. _Reporter_, _rapporter_, _remporter_,
_retirer_. SYN. Refero, reduco, reveho; obtineo, consequor. USUS:
1. Exercitum a provincia reportare; laudem et benevolentiam omnium,
victoriam de hoste reportavit.
RĔPOSCO, is, ere, a. _Redemander_, _réclamer_. SYN. Repeto. USUS: Bona
sua reposcere ac persequi lite et judicio. Rationem (rei) ab aliquo
reposcere, _demander compte de qqche à qqn_. Cf. Peto.
RĔPĔTĬA, ōrum, n. pl. _Nouveau festin_, _nouvelle orgie_, (_le lendemain
d’une fête_).
RĔPRÆSENTĂTĬO, ōnis, f. _Payement en argent comptant_. SYN. Solutio
pecuniarum.
RĔPRÆSENTO, as, avi, atum, are, a. _Payer en argent comptant_, _solder de
suite_; _représenter_, _reproduire_; _faire sans délai_, _effectuer tout
de suite_. SYN. Præsentem pecuniam persolvo; præsentem alicui gratiam
refero; personam gero; aliquid re præsenti exhibeo, præsto. PHRAS. 1.
Repræsentavit in theatro ducem, _il fit au théâtre le rôle de général_.
Personam ducis in theatro gessit, retulit, sustinuit, repræsentavit;
personam ducis sibi imposuit, induit, suscepit. 2. Repræsenta tibi
in animo veterem Romam, _représente-toi l’ancienne Rome_. Finge te
cernere, intueri animo veterem Romam; propone tibi, pone tibi ob oculos;
cogitatione depinge veteris Romæ majestatem. Versetur tibi ante oculos;
obversetur animo Romanæ majestas urbis. Romanam illam majestatem menti
tantisper objice. Cf. Imaginor. USUS: 1. Reliquam pecuniam, cum dies
promissorum advenerit, repræsentabimus. 2. Refero, exhibeo, speciem
exprimo, _rappeler, mettre devant les yeux_. Templum illud repræsentabat
memoriam consulatus mei. Restituo, recupero, _payer_, _acquitter_,
_solder_. Ego corpus libenter in cruciatus obtulerim, si repræsentari
morte mea libertas civitatis posset. 4. Antecapio, prævenio, _exécuter
sur le champ_. Non exspectanda est temporis medicina quam ratione
repræsentare possumus, _il ne faut pas attendre du temps le remède que
nous pouvons obtenir immédiatement de la raison_.
RĔPRĔHENDO, is, di, sum, ere, a. _Retenir_, _arrêter_; _reprendre qqn_,
_gourmander_, _blâmer_. SYN. Increpo, arguo, redarguo, accuso; verbis
castigo, exagito, insector; aliquem asperius appello, objurgo, in
crimen voco. ADV. Brevi, gravius, leviter, libere temeritatem, errorem
male, magnopere, merito quid in aliquo, pergraviter, plane, recte,
vere, commode, ita, valde, subtiliter, vehementer, vulgo judicium.
PHRAS. 1. Cato vehementer reprehendit Pompeium, _Caton blâma fortement
Pompée_. Graviter invectus est in Pompeium; magna vocis libertate
Pompeium perstrinxit; verbis vehementer accepit Pompeium; gravioribus
verbis insectatus est; gravioribus verbis exagitavit? Cato Pompeii
ambitionem verbis atrocibus castigavit; Cato Pompeium jurgio adortus,
vitio illi dabat immoderatam honoris cupiditatem; carpebat liberrime
ambitionem Pompeii; increpitabat identidem Pompeium, magistratum plus
æquo appetentem; Pompeius non effugit, vitare non potuit vituperationem
Catonis. Pompeius non in paucas Catonis reprehensiones incurrit;
Pompeius Catonis vituperationem subiit; in magnam vituperationem venit
apud Catonem; Pompeii ambitio in vituperationem cadebat Catonis.
Notavit Pompeium Cato persæpe, et gravi objurgatione conscidit, jurgiis
laceravit; verbis increpuit, male verbis accepit. Cf. Alloquor, Objurgo,
Vitupero. USUS: 1. Gravissimis verbis aliquem reprehendere et exagitare.
Difficile est, in quo quis offenderit, alios reprehendere, _il est
difficile de reprendre les autres pour des fautes qu’on a soi-même
commises_. 2. Retraho, manu abduco, _retenir_, _arrêter_. Revocat virtus
vel potius manu reprehendit, _la vertu me rappelle ou plutôt elle
m’arrête de la main_. Cf. Reprobo.
RĔPRĔHENSĬO, ōnis, f. _Action de reprendre_, _réprimande_, _correction_;
_blâme_, _critique_. SYN. Vituperatio. EPITH. Bella, difficilis et
lubrica, familiaris, falsa, justa, levior, minima, nobilis. USUS: Culpæ
reprehensio. Habet ea res justam reprehensionem. In varias reprehensiones
incurrere. A reprehensione longe abesse. Caret ejus vita reprehensione.
Omnem reprehensionem fugere.
RĔPRĒHENSOR, ŏris, m. _Censeur critique_. SYN. Exagitator, accusator.
RĔPRESSOR, ōris, m. _Celui qui réprime_. SYN. Vindex.
RĔPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Retenir_, _arrêter_, _réprimer_.
SYN. Contineo, comprimo, coerceo. ADV. Aliquantulum, valde, paulisper.
PHRAS. Improbam ejus cupiditatem repressi, _j’ai réprimé ses passions
mauvaises_. Cupiditatem retudi, fregi et abjeci; perfeci equidem, ut ne
posset cupiditati suæ satisfacere, libidini obtemperare, inique cogitata
perficere, improba consilia ad exitum perducere. Longius cupiditate
processisset, nisi ego incurrissem, occurrissem, obviam ivissem, me
objecissem, obstitissem, restitissem, impedivissem, impedimento fuissem,
impedimenta objecissem. Rapiebat eum cupiditas, ego repressi; efferebat
cum libidinis impetus, ego modum statui; indomitam ejus cupiditatem
domui; effrenatæ ejus libidini frenos injeci; cum ab effrenata cupiditate
refrenavi. Cf. Coerceo, Cohibeo. USUS: Vim, conatum, audaciam reprimere.
Se a supplicio sumendo, ab ira reprimere et continere. Me horum aspectus
in ipso orationis cursu repressit, _leur vue m’arrêta court au milieu de
ma harangue_.
RĔPRŎBO, as, avi, atum, are, a. _Réprouver_, _rejeter_, _condamner_. SYN.
Improbo, rejicio. PHRAS. Non video quid reprobare in vita ejus possint,
_je ne vois pas ce qu’ils peuvent condamner dans la vie de cet homme_.
Non video quæ pars vitæ ejus justam reprehensionem habere; quid incurrere
in aliorum reprehensiones possit. Non video quid vitio illi dare,
vertere; quid fraudi tribuere; quid culpæ in eum conferre; qua culpa eum
condemnare; quid in eo carpere; quam culpæ notam ei inurere; quo crimine
accusare; cujus culpæ insimulare eum possint. Vita ejus longissime abest
a justa reprehensione; reprehensione caret. Non video quid sequius sit in
ejus moribus, quod in justam reprehensionem cadat. Cf. Reprehendo. USUS:
Reprobare alterius sententiam. Cf. Rejicio, Dissensio, Damno.
RĔPRŌMISSĬO, ōnis, f. _Promesse réciproque_. SYN. Restipulatio. EPITH.
Recens.
RĔPRŌMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Promettre en retour_, _prendre
un engagement réciproque_. SYN. Restipulor, stipulanti promitto,
spondeo. USUS: In referenda gratia hoc vobis repromitto. Non mehercule
tibi repromittere istud ausim, _je n’oserais en vérité vous donner une
pareille garantie_. Cf. Polliceor, Promitto.
RĔPŬDĬĀTĬO, ōnis, f. _Action de rejeter_, _refus_, _dédain_. SYN.
Rejectio. USUS: Repudiatio supplicum superbiam arguit.
RĔPŬDĬO, as, avi, atum, are, a, _Rejeter_, _repousser_. SYN. Nuntium
remitto, rejicio. ADV. Certe, constanter, contumaciter, fortiter,
funditus, ingrate, impie, plane, sapienter, superbissime, valde. USUS:
Consilium alicujus, vota, preces repudiare. Conditionem æquissimam
repudiavit. Cf. Rejicio, Abjicio.
RĔPŬĔRASCO, is, ere, n. _Redevenir enfant_. SYN. Ad puerilem ætatem
redeo. ADV. Incredibiliter. USUS: Utinam repuerascerem.
RĔPUGNANTER, _De mauvaise grâce_, _à contre-cœur_. SYN. Invite.
RĔPUGNANTĬA, æ, f. _Lutte_, _désaccord_, _opposition_. SYN. Pugna,
contentio. USUS: Tu tot rerum repugnantiam non vides?
RĔPUGNO, as, avi, atum, are, n. _Lutter contre_, _résister_, _s’opposer_.
SYN. Adversor, obsisto, reclamo. ADV. Acriter, apertissime, leniter,
multum, plane, valde, vehementer. USUS: Fortunæ, crudelitati alicujus
repugnare. Age, quod lubet, nemo repugnat. Illud vehementer repugnat,
eumdem et beatum esse et multis malis oppressum, _il y a contradiction à
ce que la même personne soit à la fois heureuse et accablée de maux_. Cf.
Adversor.
RĔPULSA, æ, f. _Refus qu’éprouve un candidat_, _échec d’une candidature_,
_refus_, _échec_, _mécompte_. SYN. Offensio; repudiatio a magistratu.
USUS: Repulsam ferre, accipere. Repulsam ferre et suffragiis præteriri.
RĔPULSŬS, ūs, m. _Répercussion du son_, _reflet de la lumière_. USUS:
Scopulorum repulsu, _par l’écho des rochers_.
RĔPUNGO, is, ere, a. _Signer à son tour_, _rendre piqûre pour piqûre_.
SYN. Vicissim pungo. ADV. Leviter. USUS: Possem lacessitus repungere
leviter illorum animos, _attaqué, je pourrais à mon tour leur effleurer
légèrement l’épiderme_.
RĔPŬTO, as, avi, atum, are, a. _Mettre en ligne de compte_, _compter_,
_imputer_; _examiner_, _peser_, _réfléchir_. SYN. Cogito, expendo, animo
agito, apud animum meum cogito. USUS: 1. Hæc ego assidue mecum reputo,
_je réfléchis souvent en moi-même à ces choses_. 2. Statuo, constituo,
decerno, intelligo, perficio, _décider_; _proclamer_. Non est facile
reputare, utrum recte an perperam factum sit, _il n’est pas facile de
décider si cela a été bien ou mal fait_. Hoc etiam reputo in senecta
miserrimum. Cf. Cogito.
RĔQUĬES, ētis, f. (Acc. requietem et requiem; abl. requiete; deest dat.
sing. et num. pl.). _Repos._ SYN. Quies. USUS: Animo defatigato otium
quærere et requiem ab occupatione. Parum habeo requietis. Obiectationem
animi requietemque curarum alicui afferre, _donner à qqn un peu de
plaisir et une trêve à ses soucis (un peu de tranquillité d’esprit)_.
Quantum temporis conceditur ad requiem corporis et animi. Cf. Quies.
RĔQUĬESCO, is, ēvi, ētum, escere, n. et a. _Prendre du repos_, _se
reposer_. SYN. Quiesco, conquiesco, acquiesco. ADV. Paululum, diu,
satis. USUS: Curam animi remittere, in sermone alicujus requiescere.
Sollicitudines amicorum consilio et sermone requiescunt. Cf. Quiesco.
RĔQUĪRO, is, sīvi _vel_ sĭi, sītum, rere, a. _Chercher_, _rechercher_;
_demander_. SYN. Quæro, postulo, flagito, deposco. ADV. Æque, nihil,
diligenter, magnopere, multum, recte, valde, vehementer, ultra. USUS:
Hominis in gerendo negotio fidem et prudentiam requiro. Verum quidem
dicis, sed requiram diligentius. Qui beatus est, non intelligo quid
requirat ut beatior sit, _ce qu’il exige pour être plus heureux_. Cf.
Quæro.
RES, rĕi, f. _Chose_, _objet_, _être_. USUS: 1. Negotium, _affaire_. Rem
alicui committere, credere. Rem libenter suscipit, naviter procurat, bene
agit, gerit, obit. Rem expedire, conficere. Res est plurimi otii, _cette
affaire demande beaucoup de loisir_. 2. Status rerum, conditio, _état_,
_condition_. Rerum cursus. Rerum turba, perturbatio, motus, confusio,
varietas, gravitas, asperitas status. Res perturbatæ, _affaires en
mauvais état_, _mauvaise situation_. Res turbulentæ, incommodæ, adversæ,
dubiæ, periculosæ, deteriores, contractæ, calamitosæ, desperatæ,
perditæ, eversæ. Rerum interitus, occasus. Res salva, _affaires en bon
état_. Res integræ, bonæ, secundæ, florentes, amplissimæ. Ut tum res
erant, _comme les choses étaient alors_. Pro re ac tempore consilia
capere, _prendre conseil du temps et des circonstances_. Consilium ex re
natum, _projet né des circonstances_. 3. Causa, _affaire_, _position_. Ad
rem accedere. Pertractare ea quæ rem continent. Ita res se habet. Eo loco
res nostra est; in eum locum; in id discrimen res nostra adducta est.
Res est in integro. Res bellissime ibant, processerant. Re inclinata;
extracta, procrastinata, dilata, rejecta. 4. Bona, opes, utilitas,
_ce qu’on possède_, _bien_, _fortune_. Res familiaris, domestica,
pecuniaria, frumentaria. Rei familiari operam dare. Rem quærere, augere,
amplificare. Rerum suarum satagere. Rebus suis providere, in rem suam
aliquid convertere. Erit id in rem tuam _vel_ e re tua, _cela sera à
votre avantage_. Res tua hic agitur, _c’est ton affaire_, _c’est toi
que cela regarde_. Rem suam conficere, diminuere, dissipare, dilabi
sinere; naufragium rei familiaris facere, _perdre tout son avoir_. 5.
Imperium, _puissance_, _pouvoir_. Rerum potiri. 6. Contentio, _débat_,
_contestation_, _procès_. Res mihi cum hujusmodi portento fuit. 7.
Occasio, opportunitas, _occasion_. Colloquium pro re nata non incommodum.
8. Factum, _le fait_, _la réalité_. Re præstare aliquid. Res, non
verba ad purgandum attulit. Non tam re quam spe laudatus. Ut res ipsa
demonstrat. 9. Promiscue, _locutions diverses_: Revera, _en fait_, _au
fond_, _en réalité_. Nihil ad rem, _cela ne fait rien à la chose, n’est
d’aucune utilité_. Reipsa de maleficio confiteri, _s’avouer vraiment
coupable, etc._ Re ac ratione; non re, sed opinione; re non verbis. Re
omissa tantum nomen tenere.
RĔSĂLŪTO, as, avi, atum, are, a. _Rendre un salut_. USUS: Neminem
resalutavit.
RĔSARCĬO, is, sartum, cire, a. _Réparer_, _raccommoder_. SYN. Restituo,
reficio. USUS: Vestem, damna resarcire. Cf. Restituo.
RĔSCINDO, is, scīdi, scissum, ere, a. _Briser_, _abroger_, _annuler_,
_anéantir_. SYN. Reseco; dissolvo, infirmo, labefacto. USUS: Acta
alicujus, leges, pactiones, instituta majorum rescindere. Cf. Valeo.
RĔSCISCO, is, scīvi _vel_ scīi, ītum, ere, n. _Venir à savoir,
apprendre_. SYN. Intelligo, cognosco. Cf. Scio.
RĔSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Récrire_, _répondre par écrit_.
SYN. Litteris respondeo. USUS: Non gravabor epistolæ tuæ rescribere.
Antemeridianis tuis litteris heri statim rescripsi: nunc respondeo
vespertinis, _j’ai répondu hier immédiatement à ta lettre du matin_; _je
réponds à présent à celle du soir_.
RĔSĔCO, as, cŭi, ctum, are, a. _Couper_, _tailler_, _retrancher_. SYN.
Excido, exscindo, exseco. USUS: Ad vivum resecare, _couper jusqu’au
vif_. Libidinem resecare, _réfréner la licence_.
RĔSĔRO, as, avi, atum, are, a. _Ouvrir_. USUS: Reserare januam, Italiam
hostibus.
RĔSERVO, as, avi, atum, are, a. _Conserver_, _garder_, _mettre en
réserve_. SYN. Servo, conservo. ADV. In posterum. USUS: Non te urbi,
sed carceri reservavi. Ad extremum reservatus. Aliquid sermoni præsenti
reservare, _réserver le reste pour se le dire de vive voix_. Vitam ad
meliora tempora reservare; reservare in diem pœnas præsentis fraudis,
_remettre ou renvoyer à un autre temps la punition de la faute présente_.
Cf. Servo, Differo.
RĔSES, ĭdis, omn. gen. _Qui reste_, _immobile_, _oisif_. SYN. Otiosus;
ab opere, labore vacuus; cessator. USUS: Timebant patres residem in urbe
plebem, _le peuple qui était resté dans la ville_. Cf. Piger.
RĔSĬDĔO, es, sēdi, ere, n. et a. _Rester assis_; _séjourner_, _rester_,
_s’arrêter_, _demeurer_. SYN. Consisto, maneo, remaneo, moror; supersum.
USUS: 1. In villa, in oppido residere. 2. Perduro, permaneo, supersum,
_rester_, _subsister encore_. Non patiar eas inter vos inimicitias
residere. Ne simultatis quidem ullæ reliquiæ in eo resident. Si quis in
morte sensus residet. Etiam nunc residet spes in virtute tua, _il me
reste encore quelque espoir que je fonde sur ton courage_. 3. Insum,
vigeo, reluceo, _résider_, _être placé_, _se trouver dans_. In eo tota
reipublicæ auctoritas residet. Tota spes mea in te residet. 4. Hæreo,
_retomber_, _demeurer_. Cujus culpa in re residet. Res gestæ, in quibus
nulla potest residere inertiæ suspicio.
RĔSĪDO, is, sēdi, ere, n. _S’asseoir_, _s’établir_, _s’arrêter quelque
part_, _s’affaisser_. USUS: 1. Si montes resedissent, amnes exaruissent,
_si les montagnes se fussent aplanies, les fleuves se seraient taris_.
2. Sedor, placor, _se calmer_, _s’apaiser_, _s’éteindre_. Cum iræ, cum
timor animo resedissent. Cum bella pace resedissent ac deferbuissent. Cf.
Remitto.
RĔSĬDŬUS, a, um, _Qui est de reste, qui reste_; subst. _Reste_, _restes_.
SYN. Reliquus. USUS: Quid relatum, quid residuum sit. Cf. Reliquus.
RĔSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Rompre le cachet_, _ouvrir_. SYN.
Aperio, solvo, relino. )( Obsigno. USUS: Tabulas, litteras resignare.
(Resigno officium, VULG.), _résigner une charge, un emploi_. Lat. Abdico
me munere. (Resignatus, VULG.), _résigné_. Lat. Animo paratus.
RĔSĬLĬO, is, ŭi, ire, n. _Sauter en arrière_; _rebondir_; _se retirer_.
SYN. Refugio. Cf. Refugio, Abeo.
RĔSĬPISCO, is, (ŭi, īvi et ĭi), ere, n. _Reprendre ses sens_, _revenir
à soi_; _rentrer en soi-même_. SYN. Ad sanitatem, ad me redeo, me
colligo, erroris me pœnitet. PHRAS. Tandem resipuit, _il vint enfin à
résipiscence_, _il revint à la raison_. Tandem ad bonam, meliorem frugem
se recepit; ad frugem rediit; ad sanitatem reversus est; ad officium
rediit; ad mores et ingenium, quod a natura habuit, mite et tractabile se
recepit; tandem se collegit. Cf. Converto, Conversio, Frugi.
RĔSISTO, is, stĭti, stĭtum, ere, n. _S’arrêter_; _s’opposer à qqn_,
_résister_. SYN. Repugno, obsisto. ADV. Acriter, acutius, acerrime,
aperte, fortiter, impudenter, necessario, studiosius, vehementer.
PHRAS. 1. Resistam hominis audaciæ, _je m’opposerai à l’audace de cet
homme_. Obsistam pro viribus; omni non contentione modo, sed dimicatione
repugnabo; objiciam me quoad possum et ejus conatus refutabo; sceleri
et audaciæ me opponam; luctabor cum homine improbo; vel inermis contra
armatum resistam; improbis ejus consiliis occurram; audaciam frangam et
debilitabo. Si quod in me telum contorserit, legum et judiciorum arma
arripiam; lateris mei oppositu obnitar; ibo in hominem; obluctantem
contundam, ferociam exsultantis frangam. 2. Miles irruenti hosti diu
restitit, _l’armée tint longtemps contre les attaques de l’ennemi_.
Fortiter excepit impetum hostium; rem Rom. iniquo loco, animo atque
audacia diu sustinuit; itum egregie obviam hostium ferocitati; hostium
impetum tardavit; miles non consistere modo adversus hostem ausus, sed
reprimere etiam et in castra rejicere. Cf. Obsisto, Adversor, Obsto,
Arceo. USUS: 1. Libidini alicujus, dolori, hostibus resistere. 2.
Persisto, insisto, _s’arrêter_, _tenir bon_, _se relever_. Sed ego in hoc
resisto, _mais je m’arrête à cela_. Nihil est jam unde nos reficiamus
aut ubi lapsi resistamus, _nous n’avons plus aucun moyen de réparer nos
pertes et de nous relever de notre chute_.
RĔSOLVO, is, solvi, sŏlūtum, ere, a. _Détacher_, _ouvrir_. SYN. Dissolvo,
persolvo, numero. USUS: Resolvere oras, litteras, _détacher les câbles
attachées au rivage, ouvrir une lettre_. Senatus quæ est pollicitus summo
studio resolvet, _payer_, _acquitter_.
RĔSŎNO, as, avi, are, n. et a. _Retentir_, _résonner_. SYN. Persono,
percrepo. ADV. Urbanius. USUS: 1. In hac vocum concordia dulce quiddam et
amicum resonat. 2. Respondeo, _répondre_. Gloria virtuti resonat tanquam
imago, _la gloire est comme l’écho ou le reflet de la vertu_.
RESPECTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Regarder derrière soi_, _regarder
autour de soi avec attention_. SYN. Respicio. USUS: Hæc ita prætereamus,
ut tamen intuentes et respectantes relinquamus, _laissons cela, mais
laissons le de manière à y jeter un coup d’œil en le quittant_.
RESPECTŬS, ūs, m. _Regard jeté en arrière_; _asile_, _refuge_. SYN.
Aspectus aversus. EPITH. Mirabilis. USUS: 1. In suo quisque gradu obnixi,
sine respiratione ac respectu pugnabant. Rex sine respectu effugit,
_le roi s’enfuit sans retourner la tête_. Meus animus in aciem est,
nec respectum ullum quærit. Quum respectum ad senatum et ad bonos non
haberet, eam sibi viam ipse patefecit, _n’ayant plus aucun recours auprès
du sénat et des gens de bien, il se fraya lui-même cette voie_. 2. Ratio,
_considération_, _égard à_, _compte_. Sine respectu majestatis, _sans
égard pour la dignité_. Cf. Ratio, Curo.
RESPERGO, is, si, sum, ere, a. _Couvrir de liquide_, _arroser_,
_mouiller_. SYN. Aspergo, profundo, conspergo. USUS: Cum prætoris oculos
prædonum remi respergerent, _comme les rames des pirates faisaient
jaillir l’eau jusque sur les yeux du préteur_.
RESPERSĬO, ōnis, f. _Action de mouiller, de verser_. USUS: Sumptuosa
respersio, _action de verser du vin sur un tombeau_.
RESPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, n. et a. _Regarder par derrière_,
_regarder autour de soi_. SYN. Retro ad aliquem aspicio; os vultumque in
aliquem converto; oculos ad aliquem refero, retorqueo; aspectum refero in
aliquid; oculis redeuntem sequor. ADV. Jucundius, longe, retro, melius,
morose. USUS: 1. E tenebris lucem aliquam respicere. Respexit et simul
ad Consulem aspexit. Antiquam societatem respexit. Præteriti temporis
memoriam cogitatione respicere. 2. Rationem habeo, curo, _se préoccuper
de_, _avoir soin ou souci de_. Respicite salutem, reipublicæ commoda. 3.
Adjuvo, _aider_, _protéger_. Nisi quis deus nos respiciat.
RESPĪRĀTĬO, ōnis, f. _Respiration_, _pause_. SYN. Interspiratio,
interpunctio. USUS: 1. Alios intervalla, moræ, respirationes delectant.
2. Exhalatio, _exhalaison_. Aer oritur ex respiratione aquarum.
3. Spirandi actus, _action de respirer_. Sine respiratione animal
intermoritur. Cf. Respiro.
RESPĪRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Rendre un souffle_, _exhaler_.
SYN. Spiro, spiritum duco; anhelo; animam reddo, quæ ducta est spiritu;
recreor, quiesco. ADV. Libere, paulum. PHRAS. Nunc ægre, nunc liberius
respiro, _tantôt je respire avec difficulté, tantôt avec plus de
facilité_. Spiritus nunc ægre, nunc liberius meat; nunc arcte meat
interclusus spiritus, nunc commodius ducitur; difficultas spirandi
nunc fauces strangulat, nunc relaxat. Nunc difficilius, nunc commodius
spiritus redditur. Noxius humor nunc spiritum intercludit, nunc
reciprocare animam sinit. Noxius humor nunc animam comprimit, nunc laxat.
Tametsi anhelitum nonnunquam recipiam, humor tamen, qui fauces obsidet,
spiritum sæpius elidit. Vix æquabilem tantisper spiritum traho, cum
interclusio animæ et solitæ spiritus angustiæ mox sequuntur. USUS: 1.
Pulmones ductam animam respirant et reddunt, _les poumons exhalent et
rendent le souffle qu’amène l’aspiration_. 2. Recreor, quiesco, animum
recipio, _respirer_, _se reposer_, _se remettre_. Erigere animum,
paululum a metu respirare. Respirabo, si te videro, et in his miseriis
requiescam. 3. Cesso, intermitto, _se ralentir_, _se calmer_. Oppugnatio
ne punctum quidem temporis respiravit. Cf. Recreor, Instauro, Colligo.
RESPLENDĔO, es, ere, n. _Reluire_. SYN. Refulgeo.
RESPONDĔO, es, di, sum, ere, a. _Répondre_, _répliquer_. SYN. Responsum
do, refero, responsum reddo, rescribo. )( Interrogo. ADV. Absurde, acute,
æqualiter, amice, argute, aspere, audacter, bene, benigne, commodissime,
considerate, constanter, copiose, cumulate, demisse, dolenter, dilucide,
falso, flebiliter, ferociter, graviter, honeste, honorifice, humane,
impudenter, inhumane, inscite, lente, liberaliter, litterate, luculenter,
male, memoriter, perbenigne, probe, recte, separatim, suppliciter,
tristius, vehementer, venustissime, verissime, confuse. PHRAS. Respondit
ad hæc alter, _un autre répliqua à ces choses_. Excepit sermonem alter,
subjecit alter; ad hæc responsum dedit, reddidit alter; ad ea alter
paucis; ad ea placide alter et benigne verba fecit; unum non amplius
verbum retulit, reddidit. Responsi ratio hæc erat; reposuit alter ad
hæc. Cf. Responsum. USUS: 1. Ad interrogata responde, extra ea cave
vocem mittas. Aspere verbis vultuque respondit. 2. Convenio, congruo,
_correspondre_, _répondre à_, _être équivalent_. Extrema primis; virtus
tua hominum opinioni, majorum laudibus respondet. Optatis meis fortuna
respondit; inter eos mutuo officiis respondetur. Ut verba verbis quasi
demensa et paria respondeant, _que les mots répondent aux mots, qu’il y
ait entre eux correspondance, symétrie parfaite_.
RESPONSĬO, ōnis, f. _Réponse_. SYN. Responsum. EPITH. Brevis, inimica.
USUS: Indigna responsione quæstio.
RESPONSUM, i, n. _Réponse_. SYN. Responsio. EPITH. Liberale, præclarum,
homine docto dignum. USUS: Responsum dare, reddere, edere, _donner une
réponse_. Responsum ferre (ab aliquo), _recevoir une réponse de qqn_.
Responsa jurisconsultorum.
RESPUBLĬCA, reipublicæ, f. _La chose publique_, _les affaires
publiques_, _état_, _république_. SYN. Res communis, publici consilii
societas. EPITH. Ægrota, afflicta, perdita, aliena, amantissima,
clara, conjunctissima, florens, fortunata, germana, grata, imbecilla,
infirma, ingrata, labens, libera, misera, municipalis perturbata,
perdita, privata, quieta et prospera, sana, salva summa, tenuis, tota,
tranquilla, turbulenta, vetus, universa. PHRAS. 1. Rempublicam condere,
_fonder une république_. Rempublicam constituere, ædificare, serere;
reipublicæ fundamenta jacere, ponere; statum civitatis et legibus et
moribus de integro condere. 2. Ad rempublicam gerendam sero accessit,
_il parvint très tard au gouvernement de la république_. Sero ad
rempublicam se contulit; rempubl. capessivit, accepit, attigit; gerere,
tractare, administrare cœpit. 3. Rempublicam strenue administrat, _il
gouverne parfaitement l’état_, Rempublicam pulcherrime gerit; legibus
optimis temperat, sustinet, gubernat. Totus in rempublicam incumbit,
ejusque formam pulcherrimam effingit. 4. Magna ars est rempublicam
recte gerere, _c’est une grande science, que de bien gouverner un
état_. Ad gubernacula reipubl. sedere; custodem gubernatoremque
reipublicæ agere; clavum imperii tenere; res communem utilitatem
continentes administrare, gubernacula reipublicæ tractare. Cf. Rego,
Regno, Impero. 5. Pœnas dabunt qui adversus rempublicam insurgunt,
_ceux qui se révoltent contre le pouvoir public seront punis_. Qui
rempublicam oppugnant, vexant, perturbant, labefactant, violant; qui
rempublicam convellere, opprimere, delere, vastare nituntur; qui arma
contra rempublicam ferunt; qui pestem patriæ moliuntur. Cf. Oppugno. 6.
Respublica ruinæ est proxima, _la république est sur le penchant de la
ruine_. Respublica inclinata præcipitat in exitium; haud longe abest ab
exitio, interitu; labat respublica, et perditis jam prope rebus, omnia
ad exitium præcipitia sunt, omnia ad perniciem profligata atque perdita
videntur. 7. Rempublicam conserva, _sauve la république_. Rempubl.
consiliis tuis excita, erige, fulci, contine, serva, restitue, ac si
fieri possit ut resurgat ac reviviscat, effice atque elabora. USUS:
Conversiones rerum publicarum naturales esse, e philosophia didiceram,
_la philosophie m’avait appris que les révolutions étaient l’état naturel
des républiques_.
RESPŬO, is, ŭi, ere, a. _Rejeter_, _rendre_; _écarter_, _repousser_,
_mépriser_. SYN. Repudio, aspernor. ADV. Vehementer. USUS: Respuere
aliquid ac pro nihilo putare. Respuere consolationem omnem ac consilium.
Quod respuunt (aures) immutandum est, _ce que l’oreille rejette, n’admet
pas, doit être changé_. Cf. Nolo, Recuso, Invitus.
RESTINCTĬO, ōnis, f. _Action d’éteindre_, _étanchement (de ta soif)_.
SYN. Sedatio. USUS: Restinctio sitis.
RESTINGUO, is, nxi, nctum, ere, a. _Éteindre_; _apaiser_; _détruire_.
SYN. Sedo, comprimo. )( Inflammo. USUS: Ardorem restinguere. Eloquentia
cupiditates restinguit. Ignem, sitim restinguere. Cf. Comprimo, Coerceo.
RESTĬPŬLĀTĬO, ōnis, f. _Stipulation réciproque_. SYN. Repromissio.
RESTĬPŪLOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Faire une stipulation réciproque
ou nouvelle_. SYN. Repromitto. ADV. Diligenter, porro.
RESTIS, is, f. _Corde_, _cordage_. SYN. Funis.
RESTĬTŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Replacer_, _remettre en état_;
_restituer_. SYN. Instauro, corrigo, repræsento. ADV. Æque, dissolute,
honorifice, perniciose, plane, turpiter, in integrum. USUS: 1. Pretium,
veterem potestatem reipublicæ restituere. Pecuniam, libertatem
restituere ac repræsentare. Restituere ac corrigere depravata. 2.
Repono, _rétablir_. Aliquem in integrum, in antiquum gloriæ et honoris
locum, in veterem possessionem gratiamque restituere. Vix sibi e gravi
calamitate restitui cœperat. Quem auctoritate, studio, sententiis vestris
restituistis, nunc manibus quoque vestris in suis sedibus collocate. 3.
Veniam do, _réhabiliter un condamné, réintégrer un exilé dans sa patrie_.
Condemnatum clementer restituit.
RESTĬTŪTĬO, ōnis, f. _Rétablissement_, _réparation_. USUS: Restitutio
damnatorum, _réhabilitation_, _rappel des condamnés_.
RESTĬTŪTOR, ōris, m. _Celui qui rétablit_, _restaurateur_, _sauveur_.
USUS: Lentulus salutis nostræ restitutor.
RESTO, as, stĭti, stĭtum, are, n. _S’arrêter_. SYN. Maneo, remaneo,
resideo. ADV. Omnino. USUS: 1. Romæ restiti paulisper dum cœpta
perficerem. 2. Relinquor, supersum, superat, reliquum est, residuum est,
_être de reste_, _subsister_, _survivre_. Nihil ei præter hortos restat.
Hæc reliqua pars est, hic restat actus. Unicus mihi amicus restat. Cf.
Reliquus.
RESTRICTĒ, _Strictement_, _rigoureusement_; _avec ménagement_. SYN.
Anguste, stricte. USUS: Cur id tam restricte parceque faciat, ignoro, _je
ne sais pourquoi il agit avec tant de réserve et du ménagement_.
RESTRICTUS, a, um, _Modéré_, _serré_, _avare_. SYN. Tenax, parcus,
avarus. USUS: Natura ad largiendum restrictior, _la nature est trop avare
de ses dons_.
RĔSŬPĪNUS, a, um, _Renversé_, _couché sur le dos_. SYN. Supinus.
RĔSURGO, is, surrexi, surrectum, ere, n. _Se relever_, _se rétablir_;
_ressusciter_. USUS: Resurgunt res Romanæ contra spem. Cf. Pascha,
Christus.
RĔTARDĀTĬO, ōnis, f. _Retard_, _délai_. SYN. Mora, impedimentum.
RĔTARDO, as, avi, atum, are, a. et n. _Retarder_, _ralentir_; _réprimer_,
_arrêter_. SYN. Moror, moram affero, moram facio, moram et impedimentum
infero. USUS: Celeritatem alicujus, hostium animos et impetum retardare,
comprimere, frangere. Ne animum tuum a scribendo defatigatio ulla
retardet, _qu’aucune fatigue ne vous empêche de m’écrire_. Cf. Differo,
Moror, Mora, Impedio.
RĒTE, is, n. _Filet_, _rets_. SYN. Plaga, laqueus.
RĔTĔGO, is, texi, tectum, ere, a. _Découvrir_, _dévoiler_, _montrer_.
SYN. Aperio, evolvo. Cf. Aperio.
RĔTENTĬO, ōnis, f. _Action d’arrêter, de suspendre_. USUS: Assensionis
retentio, _action de suspendre son assentiment_.
RĔTEXO, is, texŭi, textum, ere, a. _Défaire un tissu_; _défaire_,
_détruire_. SYN. Dissolvo. USUS: Dialectica quasi Penelopes telam
retexens. Num, quod adolescens præstiti, commutem et velut me ipse
retexam? Retexo orationem meam, _je rétracte mon discours_, palinodiam
cano.
RĔTĬCENTĬA, æ, f. _Silence obstiné_. SYN. Taciturnitas.
RĔTĬCĔO, es, cŭi, ere, n. et a. _Se taire, garder le silence_; _taire
qqche_. SYN. Taceo, conticeo, obmutesco. ADV. Astute, prorsus, nullo
modo. USUS: Silentio utor, tacitum relinquo, silentio prætereo, silentio
involvo, abstineo me ab hujus rei sermone. Cf. Taceo, Sileo.
RĒTĬCŬLUM, i, n. _Petit réseau_, _filet à petites mailles_.
RĔTĬNĔO, es, nŭi, tentum, ere, a. _Retenir_, _empêcher d’avancer_. SYN.
Retineo, cursum inhibeo; teneo. )( Dimitto. ADV. Diligenter, diutius,
in perpetuum, mediocriter, melius, vehementer, vix. USUS: 1. Sui juris
retinendi quisque cupidus. Retine hominem, ni profectus est. 2. Conservo,
_conserver_, _soutenir_, _défendre_. Retinent tamen caritatem in
pastores. 3. Delecto, _tenir attentif_, _captiver_. Ipse historiæ ordo
nos retinet. Cf. Detineo, Moror.
RĔTORQUĔO, es, torsi, tortum, ere, a. _Diriger en arrière_, _tourner_,
_retourner_. SYN. Reflecto. USUS: Retorquet oculos in hanc urbem, _il
retourne les yeux vers cette ville_.
RĔTRACTĀTĬO, ōnis, f. _Refus_, _résistance_, _hésitation_. SYN.
Revocatio, recognitio. USUS: Conficies igitur, idque sine dubitatione
ulla et retractatione, _sans hésiter_. Sine retractatione ulla dicere
libere audeo. Cf. Palinodia.
RĔTRACTO, as, avi, atum, are, a. _Remanier_, _retoucher_, _revoir_. SYN.
Revoco. USUS: Locus ille a me retractabitur, _je retoucherai ce passage_.
Retractando dolorem vulnerum augemus, _nous augmentons notre douleur en y
revenant_. Sive retractabis, sive properabis, pereundum est, _que tu le
veuilles ou que tu ne le veuilles pas, il faut mourir_. Cf. Revoco.
RĔTRĂHO, is, xi, ctum, ere, a. _Retirer_, _reprendre_, _rappeler_. SYN.
Abstraho; revoco. ADV. Non sane, facile proficiscentem. USUS: Retrahere
aliquem a cœpto. A turpi consilio, a scelere retrahere aliquem et
revocare.
RĔTRĬBŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Rendre_, _restituer_. SYN. Rependo,
refero. USUS: Retribue, quod debes. Cf. Reddo.
RĔTRŌ, _Par derrière_, _derrière_. SYN. A tergo, post tergum, ab tergo,
post. PHRAS. Hostis retro cessit, _l’ennemi recula_. Hostis pedem
retulit; se recepit; receptu sibi consuluit; retro abiit. USUS: Tam longe
retro respicere non possum. Pergeret protinus; quid retro et a tergo
fieret ne laboraret, _qu’il continuât d’aller en avant, sans s’inquiéter
de ce qui se passait par derrière_.
RĔTRORSUM, _En sens inverse_, _réciproquement_. USUS: Retrorsum vicissim
ex æthere aer oritur, _de nouveau et réciproquement l’air se forme du
feu_.
RĔTRŪDO, is, di, sum, ere, a. _Pousser en arrière_, _faire reculer_.
USUS: Deorum simulacra retrusa, _statues des dieux cachés_.
RĔTUNDO, is, tŭdi, tūsum, ere, a. _Émousser_; _affaiblir_, _atténuer_.
SYN. Obtundo. ADV. Belle. USUS: Sermones, improbitatem alicujus,
districtos in rempublicam gladios retundere. Cf. Repello.
RĔUS, i, m. _Accusé_, _prévenu_; _coupable_. SYN. Is qui causam dicit;
qui lege aliqua tenetur; qui aliqua culpa erroris tenetur humani; qui
arguitur; de cujus re disceptatur; qui de capite, civitate, fortunis
dimicat; is unde petitur; sons, nocens. EPITH. Afflictus, humilis,
improbus, innocens, invidiosus, locuples, mœstus, nobilis, nocens,
perditus, turpis. PHRAS. Certe reus est, _certainement il est coupable_.
Culpa tenetur; in culpa est; est quædam in illo culpa; culpa nonnulla in
eo hæret, residet; culpa ejus facinoris in illo consistit; incurrisse
in id crimen hominem dubitat nemo; in ea noxa fuisse hominem pro
comperto est; versari in ea culpa; eo facinore contaminatum esse; in
reos referendum nemo dubitat; haud expertem criminis, culpa non vacare
certum habeo. Crimen non quisquam certius subiit; culpam sine dubitatione
sustinet. USUS: Aliquem capitalis rei, de furto reum facere, agere,
peragere. Inter reos referre. Criminis se reum pro aliquo supponere.
Sontibus, reis opitulari.
RĔVĔHO, is, xi, ctum, ere, a. _Ramener_, _transporter_. USUS: Sed paulo
longius ad superiorem ætatem revecti sumus, _nous sommes remontés à une
époque un peu ancienne_.
Rĕvēlātĭo, ōnis, f. _Révélation_. SYN. Divinus admonitus. PHRAS. Ista per
revelationem intellexit, _il a compris ces choses par révélation_. Divino
admonitu; cœlesti admonitu, DEO aperiente, divinitus cognovit; ista DEO
patefaciente, manifestante cognovit; ejus rei notitiam e cœlo hausit,
accepit.
RĔVELLO, is, velli, vulsum, ere, a. _Détacher_, _arracher_; _effacer_,
_faire disparaître_. USUS: De corpore saucii tela revellere. Claustra,
januam revellere. Superiores injurias revellimus. Crucem, quæ ad portam
fixa erat, revellistis, _cette croix, dressée à la porte de votre ville,
vous l’avez arrachée_.
RĔVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Revenir_, _retourner_. SYN. Redeo.
USUS: Cum domum revenero. Cf. Redeo.
RĒVĒRĀ, _En réalité_, _réellement_ SYN. Reipsa, reapse. USUS: Cuius
igitur hoc crimen est? revera nullius. Cf. Certe.
RĔVĔRENTĬA, æ, f. _Crainte inspirée par le respect_, _respect_,
_déférence_, _égard_. SYN. Honor, observantia. PHRAS. 1. Reverentiam
parentibus liberi debent, _les enfants doivent le respect à leurs
parents_. Par est, ut liberi parentum auctoritatem vereantur, judicium
sequantur; cavendum, ne parentum reverentia liberorum animis excedat
unquam; æquum est, ut liberi parentibus præcipuum honorem habeant;
præcipua observantia colant; reverentiam adversus parentes adhibeant;
omni cultu ac veneratione prosequantur; ut aspectabiles quosdam deos
observent et vereantur; secundum deorum immortalium numen, primo in
honore ac caritate habeant; ut parentum quadam verecundia ducantur;
pudore regantur; parentum quamdam verecundiam habeant; præcipuam parentum
rationem habeant. Cf. Honor. 2. Nullam erga majores reverentiam habet,
(VULG. irreverens est), _il n’a aucun égard pour les gens âgés_. Omnis
excessit animo majorum reverentia; nulla majorum verecundia ducitur;
majoribus nulla se verecundia obstrictum reputat; inofficiosus,
illiberalis erga majores est; nulla illi majorum reverentia, verecundia
nulla. Majorum nec auctoritatem veretur, nec vim pertimescit; nulla illum
majorum verecundia a vitæ licentia arcet. Cf. Revereor. USUS: Adhibenda
est quædam adversus homines reverentia, _il nous faut témoigner une
certaine déférence pour nos semblables_. Cf. Revereor.
RĔVĔRĔOR, eris, ĭtus sum, eri, d. a. _Respecter_, _révérer_; _avoir du
respect, de la déférence, des égards, de l’estime pour_. SYN. Vereor,
colo, observo, cultu quodam et honore dignor. PHRAS. Quos maxime debuit,
eos minime reveritus est, _il n’eut aucun égard pour ceux qu’il devait le
plus honorer_. Quorum maxime debuit, eorum nullam rationem duxit; quibus
præcipuum debuit, illis nullum honorem habuit. Quorum judicium sequi,
voluntati parere, auctoritatem vereri debuit, eos nullo loco habuit,
nullo honore cultuque dignatus est; illis minimum tribuit, honorem
nullum detulit; eos observantia nulla prosecutus est; iis studium
observantiamque nullam præstitit, exhibuit. USUS: Observantia est, per
quam ætate aut honore antecedentes reveremur et colimus, _on entend par
respect_ (observantia) _les marques de déférence et de vénération que
nous donnons à ceux qui nous sont supérieurs par l’âge ou les honneurs_.
Cf. Honor, Reverentia, Observantia.
RĔVERSĬO, ōnis, f. _Retour avant d’avoir achevé le voyage_; _retour_,
_réapparition_. SYN. Reditus. )( Profectio. USUS: Reversio et motus
febrium. De reditu vel potius reversione mea lætantur, _il se réjouissent
en voyant que je vais revenir ou plutôt rebrousser chemin_.
RĔVERTO, is, et RĔVERTOR, eris, versus sum, i, d. n. _Revenir_,
_retourner sur ses pas_; _rebrousser chemin_. SYN. Reverto, revenio,
redeo, refero me, remigro. ADV. Acriter, crebro, retro. USUS: Ad
propositum revertor. Sed ad jus publicum revertor. Domum reverti. Ad
superiorem consuetudinem revertit, _il revient à son ancienne habitude_.
Cf. Redeo.
RĔVINCĬO, is, vinxi, vinctum, ire, a. _Lier_, _enchaîner_. USUS:
Revinctis post terga manibus.
RĔVINCO, is, vīci, victum, ere, a. _Vaincre de nouveau_; _réfuter
victorieusement_. SYN. Convinco. PHRAS. Manifeste eum revici, _je l’ai
réfuté victorieusement_. Manifestis indiciis hominem tenui; jugulavi
testibus et elinguem reddidi. Cf. Convinco. USUS: Nunquam is argumentis
revinci se patietur, _jamais il ne se laissera convaincre par les
arguments_.
RĔVĬRESCO, is, virŭi, escere, n. _Redevenir vert_; _rajeunir_, _revivre_.
SYN. Fruticor, renovor, refloresco, revivisco. USUS: Reipublicæ vires
senatorum virtute revirescunt, _les forces de la république renaîtront
par la vertu des sénateurs_.
RĔVĪSO, is, ere, n. et a. _Regarder_; _revenir voir_, _visiter_. SYN.
Iterum viso, inviso. USUS: Cum poteris, nos revises.
RĔVĪVISCO, is, vixi, iscere, n. _Être rendu à la vie_, _renaître_,
_ressusciter_. SYN. In vitam redeo, renascor; respiro, recreor ex metu,
e fluctibus emergo. ADV. Necessario. USUS: Ut tua causa toties jugulata
facilius reviviscat. Ex metu mortis luce libertatis recreatus revixit,
_échappé aux terreurs de la mort, il se sentit renaître en commençant à
respirer l’air pur de la liberté_.
RĔVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Rappel_. EPITH. Contraria. USUS: Receptui signum,
aut revocationem a bello nondum audivimus, _nous n’avons pas encore
entendu sonner le rappel pour nous retirer du combat_.
RĔVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Rappeler_; _éloigner_, _détourner_. SYN.
Removeo, avoco, abstraho. )( Voco. ADV. Acrius, arroganter, identidem.
USUS: 1. Revocare mentem a sensibus. Aliquem a scelere, ab incepto, ab
instituto cursu, a cupiditate et furore revocare. 2. Refero, _rapporter
à_, _appliquer_, _attribuer_. Revocare omnia ad scientiam, ad veritatem.
3. Repeto, instauro, _rappeler_, _reprendre_. Studia longo intervallo
intermissa revocare. Vires amissas revocare. Revocare se ad pristinam
industriam. 4. Promiscue, _locutions diverses_. Aliquid in dubium, in
memoriam, in animum revocare. Cum fortuna ex adverso in meliorem statum
revocatur. Ad incertum revocabuntur possessiones omnium, _seront remis en
question_. Actor sæpius revocatus, _souvent rappelé sur la scène_.
RĔVOLO, as, are, n. _Revenir en volant_. SYN. Retro volo.
RĔVOLVO, is, vi, vŏlūtum, ere, a. _Faire rétrograder_, _faire remonter_;
pass: _revenir_, _retourner_, _se reporter_; _revenir à_. SYN. Rapio,
reduco. ADV. Necessario. USUS: Identidem eodem revolvor, _mon esprit
se reporte de temps en temps en ce lieu_. Imprudens eo quo minime vult
revolvitur. Cf. Iterum.
REX, rēgis, m. _Roi_. SYN. Princeps, dominus. EPITH. Afflictus, alienus,
clarissimus, doctissimus, generosus, ignobilis, impius, impudens,
nobilis, opulentus, potentissimus, præstans. PHRAS. Rex erit, _il sera
roi_. Regis fortuna in eum transitura est. Rectorterrarum earum erit;
summam imperii obtinebit; civium omnium dominus erit; regiis insignibus
conspicuus erit; regalem potestatem habebit; regali potestate præditus
erit; regno præficietur; summæ imperii præerit; summa imperii potietur.
Cf. Impero, Regno. USUS: Reges orbis terrarum domini.
RHĒDA, æ, f. _Voiture de voyage à quatre roues_. SYN. Essedum, vehiculum.
USUS: Rheda vehor; in rheda sedere. Cum duobus essedis et rheda equis
juncta.
RHĒDĀRĬUS, ĭi, m. _Voiturier_, _cocher_. USUS: Rhedarius Milonis occisus
est.
RHĒTOR, ŏris, m. _Celui qui enseigne la rhétorique_, _rhéteur_. SYN.
Orator, dicendi artifex, rhetoricæ disciplinæ doctor, qui dicendi
præcepta tradit. EPITH. Antiquissimus, doctissimus, eloquens, magnus,
nobilis. USUS: Vis et artificium rhetoris. Cf. Orator.
RHĒTŎRĬCA, æ, f. _L’art oratoire_, _la rhétorique_. SYN. Ars rhetorica,
rhetorum ars, disciplina dicendi; vis oratoria, oratoris facultas, ratio
dicendi, copia dicendi. EPITH. Forensis, paulo hebetior, similis palmæ.
USUS: Scripsit artem rhetoricam Cleanthes. Rhetoricam palmæ, dialecticam
pugno similem Zeno voluit.
RHĒTŎRĬCĒ, _En orateur_, _en rhéteur_. SYN. Rhetorum more, copiose,
ornate, splendide. USUS: Rhetorice mavis, an dialectice disputem?
_Préféres-tu que nous discutions en rhéteurs ou en dialecticiens?_
RHĒTŎRĬCUS, a, um, _De rhéteur_. USUS: Exercitationes, libri, artes
rhetoricæ.
RHYTHMUS, i, m. _Rapport_, _symétrie_, _nombre_, _cadence_. SYN. Poetæ
lyrici, musici, numerorum, qui Græcis ῥυθμοι (rhythmi), studiosiores.
RĪCĪNĬUM, ĭi, n. _Petit voile_. Vestimenti genus.
RICTŬS, ŭs, m. _Bouche ouverte (surtout pour rire)_. SYN. Os minax et
hians.
RĪDĔO, es, rīsi, rīsum, ere, n. et a. _Rire_; _se moquer de_. SYN. Risum
edo; derideo, irrideo. ADV. Familiariter, docte, vehementius, valde.
PHRAS. 1. Omnes ad hæc risere, _à ces paroles, tout le monde se mit à
rire_. Maximus ad hæc omnium risus est consecutus; nemo tenebat risum;
risus omnibus obortus est; cachinnos sustulere omnes; risu pene corruere;
risu prope emortui sunt; risu excepere ista plerique; in risum effusi
omnes. 2. Nos interea ridemur, _cependant on se moque de nous_. Interea
fabula sumus; in ora hominum pro ludibrio abimus; deridiculo habemur.
Cf. Irrideo. USUS: Risi imprudentiam hominis. Risi “nivem atram” teque
hilariesse animo et prompto ad jocandum gaudeo, _j’airi de ta “neige
noire”, et je vois avec plaisir que tu es gai et disposé à plaisanter_.
RĪDĬCŬLĒ, _D’une manière plaisante_; _ridicule_, _risible_. SYN. Facete,
perridicule, joco. USUS: Quidam ridicule insanus.
RĪDĬCŬLUM, i, n. _Plaisanterie_, _bouffonnerie_, _mot plaisant_,
_spirituel_. SYN. Jocus, facetiæ, digna res quæ omnium irrisione ludatur.
EPITH. Civile, frequens, impatiens, lentum, subobscœnum. USUS: Vitabit
ridicula quæsita nec ex tempore ficta, sed domo allata, quæ plerumque
sunt frigida.
RĪDĬCŬLUS, a, um, _Qui fait rire_; _plaisant_, _risible_, _comique_. SYN.
Jocularis. EPITH. Petulans. USUS: Facie magis, quam facetiis ridiculus,
_homme dont la personne (la face) est plus amusante que les facéties_.
Homo perridiculus.
RĬGĔO, es, ere, n. _Être roide, dur, engourdi par le froid_. SYN.
Conglacio, congelo. USUS: Aut frigore rigent, aut calore uruntur. Vestes
gelu rigent. Cf. Frigus.
RĬGĬDUS, a, um, _Roide_, _droit_, _tendu_; _gelé_, _glacé_. SYN. Durus,
severus, austerus, ferreus, præfractus, acerbe severus. USUS: Aves
rigidis cruribus, procero rostro. Cf. Severus.
RĬGO, as, avi, atum, are, a. _Arroser_. SYN. Respergo, irrigo, aquarum
inductione terræ fecunditatem do. USUS: Isti cum se fontes esse dicant,
et omnia rigare debeant ingenia, _ceux-ci disent qu’ils sont les sources
où doivent s’abreuver tous les esprits_. Nilus Ægyptum rigat.
RĪMA, æ, f. _Fente_, _crevasse_. SYN. Hiatus. PHRAS. Paries rimas agit,
_le mur se lézarde_. Vitium facit; labem ducit. Cf. Hiatus. USUS: Ne
inferciat verba orator, tanquam rimas expleat, _comme s’il bouchait des
fentes_.
RĪMOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Fouiller_, _sonder_, _rechercher_,
_scruter_. SYN. Scrutor, inquiro. Cf. Indago, Meditor.
RINGOR, eris, rictus sum, ngi, d. n. _Grincer des dents_.
RĪPA, æ, f. _Rive d’un fleuve_. SYN. Littus, ora. EPITH. Aversa,
contraria, viridis, opaca. USUS: Fluvium extra ripas redundantem
coercere. In viridi et opaca ripa obambulare. Viridissimi riparum
vestitus. Impetus aquæ ripas alluentis.
RĪSŬS, ūs, m. _Rire_; _moquerie_. SYN. Cachinnus. EPITH. Magnus,
maximus, mediocris. PHRAS. 1. Risum commovit, _il excita le rire_. Risum
excitavit; cachinnum commovit; risum movit omnibus; risum fecit; risum
omnibus excussit, elicuit; solutissimum risum movit; in risum convertit.
2. Risum comprimere non potui, _je ne pus m’empêcher de rire_. Risum
tenere, continere non potui; non potui, quin risum ederem, cachinnum
tollerem; obstinatum silentium in risum transferrem; in effusos risus
solverer; temperare mihi a risu non poteram. Cf. Rideo. USUS: Risum
captare, quærere. Risum edere. Risu corruere, emori.
RĪTE, _De la bonne manière_, _avec raison_, _bien_. SYN. Recte, modo ac
ordine. USUS: Nihil rite, nihil more institutoque perfecit. Cf. Recte.
RĪTŬS, ūs, m. _Coutumes religieuses_, _cérémonies_, _rites_; _usage_,
_coutume_, _façon_. USUS: Mos, consuetudo rata et firma, præcipue sacra,
institutum vetus. EPITH. Optimi, patrii, USUS: Ex ritu patrio deos
colere. Ritu pecudum vivere, _vivre à la manière des brutes_. Variis
ritibus fana dedicantur. Cf. Cerimonia.
RĪVĀLIS, is, m. _Rival_. SYN. Æmulus, competitor. Cf. Æmulus.
RĪVĀLŬTAS, ātis, f. _Rivalité_. SYN. Æmulatio. Cf. Æmulatio.
RĪVUS, i, m. _Petit cours d’éau_, _ruisseau_. SYN. Rivulus. USUS: Rivorum
a fonte deductio. Rivulus arcessitus et ductus ab ipso capite.
RIXA, æ, f. _Dispute_, _querelle_, _différend_. SYN. Turba, jurgium,
verbosa et plena jurgii contentio. EPITH. Nova, magna. PHRAS. Rixam
excitare, _provoquer une dispute_. Rixam concire, concitare; certamina
serere; in disceptationem aliquos trahere. Cf. Contentio, Jurgium. USUS:
Nostræ Academiæ cum veteri magna rixa est. In quorum rixam si quis
incurrerit. Cf. Certamen.
RIXOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Se quereller_, _contester_. SYN.
Contendo, jurgor. USUS: De amicula rixantur. Cf. Contendo.
RŌBŎRO, as, avi, atum, are, a. _Fortifier_, _consolider_, _corroborer_.
SYN. Corroboro, confirmo. USUS: Ut hæc auctoritate sua roboraret. Cf.
Confirmo.
RŌBUR, ŏris, n. _Dureté_, _solidité_, _force_; _chêne très dur_,
_rouvre_. SYN. Vis, firmitas, virtus, nervi, firmamentum; quercus,
lignum durissimum. EPITH. Firmissimum, incredibile animi. USUS: Quantum
in animo cujusvis roboris est et nervorum. Copiarum robur deletum est,
_nos meilleurs soldats ont été détruits_. Milo incredibili animi robore
septus. Animi invicti magnitudo et robur. Cf. Vires.
RŌBUSTUS, a, um, _Dur_, _fort_, _solide comme le chêne_. SYN. Fortis,
valens, nervosus, lacertosus, maximis corporis viribus. ADV. Bene. PHRAS.
Robustiorem illo vidi neminem, _je n’ai vu personne de plus robuste que
lui_. In quo plus roboris, firmitatis, virium inesset; qui firmior esset
a viribus; qui virium firmitate præstaret; qui corporis robore anteiret;
qui viribus magis valeret; in quo tam eximia virtus virium; cui tantum
roboris et nervorum, cognovi neminem. Cf. Fortis. )( Confectus. USUS:
Robustioris jam impietatis est. Malum inveteratum fit robustius. Audax et
robustus satelles. Cf. Firmus.
RŌDO, is, rōsi, rōsum, ere, a. _Ronger_. SYN. Corrodo, arrodo, exedo.
USUS: 1. Mures noctem et diem rodentes aliquid. 2. Carpo, _mordre_,
_déchirer_, _attaquer_, _désigner_. Qui aliquem in convivio rodunt, in
circulis vellicant, ubique carpunt.
RŎGĀTĬO, ōnis, f. _Demande_, _prière_, _sollicitation_. SYN. Rogatus,
obtestatio, preces. EPITH. Consularis, gratiosissima, justa,
sceleratissima, similis, tribunitia. USUS: 1. Ego Curtium rogatione
tua diligo. 2. Lex, _loi proposée_; _proposition ou projet de loi_.
Rogationem ferre, perferre, promulgare. Rogationi intercedere.
Rogationem abrogare. 3. Interrogatio, _interrogation_. Chrysippus quadam
rogatiuncula delectatur.
RŎGĀTOR, ōris, m. _Celui qui propose une loi_, _auteur d’un projet de
loi_; _solliciteur de suffrages_. SYN. Qui rogat, petit, quærit; qui
cistas defert, colligendis per tribus suffragiis. EPITH. Justus. USUS:
Vos rogatores, vos diribitores, vos custodes fuistis tabularum.
RŎGĀTŬS, ūs, m. (abl. sing. tantum) _Demande_, _prière_. SYN. Rogatio,
oratus. USUS: Meo rogatu rem impetravit.
RŎGO, as, avi, atum, are, a. _Demander en priant_, _solliciter_, _prier_;
_interroger qqn au sujet de qqche_. SYN. Oro, precor, quæso, deprecor,
obsecro, obtestor, interrogo, ex aliquo quæro. ADV. Acrius, arroganter,
auspicato, blande, breviter, diligenter, contumaciter, familiariter,
etiam atque etiam, iterum et sæpius, magnopere, modeste, nominatim,
penitus, precario, proprie, prorsus tacite, vehementer. PHRAS. 1. (Rogo
te per omnia, VULG.), _je vous en supplie par ce que vous avez de plus
cher_. Hoc te vehementer rogo, imo obsecro; hoc maxima obtestatione a te
oro; hic ego imploro fidem tuam; hoc te summis precibus obsecro; ad pedes
tuos stratus, jacensque supplico, supinas hic manus tendo infimisque a te
precibus contendo; hic ego te flens obtestor, neque te unquam fatigare
precibus desinam; rogo te, quam studiose possum; id a te maximopere pro
summa nostra conjunctione peto quæsoque; id a te precibus etiam atque
etiam exposco; valde hoc et ex animo a te contendo; hoc te infimis oro
precibus. Hoc a te ita postulo, ut majore studio magisque ex animo petere
non possim. Hoc ego per hanc te dexteram oro; per tuam te fidem oro atque
obsecro. Hoc a te ita postulo ac contendo, ut nihil magis unquam; tanquam
fortunæ meæ omnes in eo sitæ, positæ, repositæ, locatæ essent; tanquam id
ejusmodi esset, ut rationes meæ ex eo unice pendeant; tanquam in eo mihi
essent omnia. 2. Concede, quæso, quod te rogo, _accordez-moi, je vous
prie, ce que je vous demande_. Sit, quæso, precibus meis apud te locus;
facilem, oro te, precibus te meis præbe; ne me rogantem suppliciter a te
rejice; sine me istud a te impetrare; da, largire hoc precibus meis. Sine
te exorem, quodque a te singulari studio contendo, imperti. 3. Rogavit
illum vehementer, _il le pria avec beaucoup d’instances_. Precibus cum
illo egit quam diligentissimis; preces suppliciter admovit; magnis ab
illo contendit precibus; ad ejus pedes supplicem se abjecit; in pedes
abjectus supplicem vocem misit; passis manibus flens imploravit; infimis
precibus obsecravit. Cf. Oro. USUS: Hoc beneficium ita te rogo, ut majore
studio non possim. Sententiam ejus rogavi. Hæc ego de te rogo.
RŎGUS, i, m. _Bûcher funèbre_. EPITH. Ardens, exstinctus. USUS: Metellum
filii in rogum posuere. Bona existimatio nos usque ad rogum comitetur.
RŌRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Tomber (en parl. da la rosée)_;
_arroser_, _mouiller_. USUS: Rorantia pocula, _coupes qui présentent le
vin par gouttes_.
ROS, rōris, m. _Rosée_. USUS: Nocturnum rorem excipiunt.
RŎSA, æ, f. _Rose_. USUS: Cum rosam videret, tunc incipere ver autumabat.
Sertis redimiri et rosa, _se couronner de roses_.
ROSTRĀTUS, a, um, _Garni_, _armé d’un éperon_. USUS: Navis rostrata.
ROSTRUM, i, n. _Bouche, bec, gueule des animaux_. SYN. Os avium _aut_
aliorum animalium. USUS: Avis corneo proceroque rostro. Aduncitas
rostrorum. Sus rostro humi litteram impressit. Rostrum canis. Rostrum in
camelis. Rostra navium. De rostris descendere, suggestu oratorum Romæ,
_descendre des Rostres, tribune aux harangues, ainsi appelée à cause des
éperons qu’on y avait fixés et qu’on avait détachés des navires capturés
l’an de Rome 416_.
RŎTA, æ, f. _Roue_. SYN. Orbis. EPITH. Fervida. USUS: Fortunæ rotam
pertimescere.
RŎTUNDĒ, _D’une manière arrondie_, _achevée_; _élégamment_. SYN.
Concinne, explicate.
RŎTUNDO, as, avi, atum, are, a. _Arrondir_. SYN. Rotundum facio. USUS:
Orbem rotundavit ad volubilitatem, _(DIEU) arrondit l’univers pour lui
permettre de tourner_.
RŎTUNDUS, a, um, _Rond_, _arrondi_. SYN. Globosus. USUS: Stellarum
rotundi ambitus, quarum motus in orbem circumferuntur. Forma urbis
rotunda, quod eam flumen pene ut circino circumductum, ambiat. Forma
rotunda ullam negat esse pulchriorem Plato. Rotundus orator Thucydides,
_élégant_. Apta et quasi rotunda verborum constructio, _structure pour
ainsi dire ronde, arrondie_.
RŬBENS, entis, omn. gen. _Qui est rouge_; _qui rougit de pudeur et de
modestie_. SYN. Ruber.
RŬBĔO, es, ere, n. _Être rouge_; _rougir de honte_. SYN. Erubesco, pudet.
USUS: Rubeo, mihi crede. Sed jam scripseram: delere nolui, _j’en rougis,
croyez-moi; mais ma lettre était finie, et je n’ai pas voulu effacer_.
RŬBER, bra, brum, _Rouge_. SYN. Rubens. USUS: Mare rubrum.
RŬBĬCUNDUS, a, um, _Rubicond_, _rouge_. SYN. Rubore plenus.
RŪBĪGĬNŌSUS, a, um, _Rouillé_. SYN. Rubigine plenus.
RŪBĪGO, ĭnis, f. _Rouille_. SYN. Ærugo.
RŬBOR, ŏris, m. _Rougeur_; _pudeur_, _modestie_. USUS: Pudorem rubor
consequitur. Fusus et candore mixtus rubor. Verborum obscœnitate vitanda
præstare ingenuitatem et ruborem suum, _faire preuve de décence et de
délicatesse en évitant les expressions déshonnêtes_. Rubore suffundi,
_être couvert de honte_.
RŬBRĪCA, æ, f. _Terre rouge_. SYN. Terra rubra. USUS: Rubrica delibutus.
RŬBUS, i, m. _Framboisier_.
RUCTO, as, avi, atum, are, a. _Roter de qqche_, _le vomir_; _exhaler
en rotant l’odeur de qqche_. SYN. Cruditatem exhalo. USUS: Ructans et
nauseans. Alicui in os ructare.
RUCTŬS, ūs, m. _Rapport_, _rot_. SYN. Cruditatis exhalatio. USUS: Stoici
aiunt crepitus æque ac ructus liberos esse oportere. Cruditatis signa
sunt crebri ructus.
RŬDENS, entis, m.; gen. pl. rudentium, _Câble_, _gros cordage_. SYN.
Anchorarius funis, ora. USUS: Rudentis explicatio. Oras et rudentes
solvere.
RŬDĪMENTUM, i, n. _Apprentissage_, _début_, _rudiments_. USUS: Sunt hæc
rudimenta et incunabula virtutis. Rudimentum aliquod ponere, _achever son
noviciat, son apprentissage_.
1. RŬDIS, e, gen. com. _Qui n’est pas travaillé_, _brut_; _inculte_,
_grossier_; _inexpérimenté_. SYN. Imperitus, indoctus, ignarus,
inscius, tiro; hebes, tardus, stupidus, bardus, agrestis, impolitus. )(
Exercitatus. ADV. Omnino, plane. PHRAS. Rudis es adhuc, _vous êtes encore
novice_. Rudis es ac hospes in ea re; novus, plane peregrinus in rebus
es; rerum insciens, ignarus es; in ea re adhuc tiro es; ab usu rerum
imparatus; usu parum doctus; in tractandis rebus minime versatus es. Usum
rerum nondum habes; ad hanc rem assuefactus, consuefactus non es. Nondum
exercitatus in re; usu non bene firmatus, confirmatus; inexercitatus
tantam rem aggrederis. Cf. Imperitus. USUS: Multitudo imperita et
rudis. Rudis in jure civili. Rudis et ingenii expers. Homo sine sensu,
sine sapore, elinguis, rudis, tardus. Rudem me et integrum discipulum
accipe et ea quæ requiro doce, _prenez-moi comme un disciple tout neuf,
qui n’est imbu de rien, et apprenez-moi ce que je vous demande_. Cf.
Stupidus, Discipulus.
2. RŬDIS, is, f. _Baguette_. SYN. Virga, qua donabantur emeriti
gladiatores, et qui vacationem a munere aliquo accipiebant. USUS: Tam
bonus gladiator, tam cito rudem accepisti? _Quoi, bon gladiateur comme tu
l’es, tu as reçu si tôt la baguette (ton congé)?_ Rude aliquem donare,
_donner à qqn son congé_. Gladiatores ad rudem compellere.
RŬDO, is, ere, n. _Braire_. SYN. Asinorum vocem mitto.
RŪGA, æ, i. _Ride_. SYN. Cutis a senectute contracta. USUS: Hic rugis nos
et supercilio decepit.
RŪGŌSUS, a, um, _Rugueux_, _ridé_. USUS: Rugosi senes.
RŬĪNA, æ, f. _Chute_, _écroulement_, _ruine_. SYN. Casus, pernicies,
pestis, exitium. EPITH. Magna, nimia, propria alterius legibus. PHRAS.
1. (Fortunarum omnium ruinam passus sum, VULG.), _j’ai perdu tous mes
biens_. Mearum omnium fortunarum jacturam feci; fortunarum omnium, rei
familiaris naufragium feci; perierunt omnes fortunæ meæ; afflictæ,
eversæ, exstinctæ, perditæ, profligatæ sunt res omnes meæ; et industriæ
et fortunæ fructus omnes perdidi; ex meis pristinis ornamentis ac
commodis nihil reliquum est; actum est de fortunis meis; nihil mihi
reliqui fortuna fecit; oppressæ jacent, eversæ fortunæ omnes. Res meæ
eo loco sunt, ut eas servare nec salus ipsa possit; evertit me omnibus
bonis meis fortuna. Eversus sum fortunis omnibus. Rerum mearum quid jam
superest? Quid mihi reliquum fortuna fecit? 2. (Respublica in ruina
est, VULG.), _la république ruinée_. Respublica periit, concidit, nulla
est; formam respublica amisit; actum est penitus de republica. Formam,
imaginem, simulacrum veteris reipublicæ nullum agnosces. Communis res
ita dilapsa est, ut ne spes quidem ulla ejus restituendæ relinquatur.
Rempublicam dudum jam habemus nullam. Deposita est reipublicæ salus.
Non adversa tantum, verum etiam penitus eversa reipublicæ fortuna.
Tractæ sunt opes, afflictæ vires, amissa dignitas, salus ipsa reipublicæ
exstincta. 3. Urbes etiam ruina involvet, _la ruine enveloppera aussi
les cités_. Vi fortunæ aliquando percussæ et prostratæ jacebunt urbes
præstantissimæ. Fortunæ viribus perculsæ concident; præclaras etiam urbes
florentesque vis fortunæ aliquando perdet, opprimet, affliget, tollet,
evertet, exstinguet, delebit. USUS: Ruina nobis impendet, inferetur.
Ruina oppressus interiit. Ingentes ruinas edet. Prætermitto ruinas
fortunarum mearum, _je ne parle pas du délabrement de ma fortune_. Non
fuit hoc judicium, sed vis, sed ruina ac tempestas, _chute_, _ruine_.
RŬĬNŌSUS, a, um, _Ruineux_, _qui menace ruine_. SYN. Quod ruinam minatur,
quod vitium facit, rimas agit, labem ducit; casui, ruinæ proximus,
caducus. USUS: Ædes male materiatæ et ruinosæ.
RŪMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Action de ruminer_, _desseins_, _projets qu’on
médite_. SYN. Recordatio. EPITH. Quotidiana. USUS: Ruminatio quotidiana.
RŪMOR, ōris, m. _Bruit_, _rumeur publique_, _récit qui circule_. SYN.
Fama. EPITH. Bonus, falsus, firmus, inanis, jucundus, magnus, nuntius,
secundus, raucus, plenus timoris. PHRAS. 1. Rumor est quidem, sed is
incertus, _il y des bruits qui courent, mais ils sont incertains_.
Rumores sunt satis illi quidem constantes, sed sine auctore. Sermones
exaudiuntur, prorsus tamen incerti, inanes, orti ex voluntate. Sermones
dissipantur, sed quibus haberi certa fides non possit. Jactantur hæc
sermonibus incertis, et rumore ipso nuntio. Manat in vulgus rumor, sed
nullo satis firmo testimonio; sermones audiuntur, sed qui nihil certum
sequantur, qui neque nuntiis, neque litteris comprobentur; de quibus
incertum, an veritate nitantur; sed quibus dubia fere fides; qui fidem
tamen non faciunt. 2. Magnus ubique erat rumor ea de re, _on faisait
partout grand bruit de cette chose_. Res ea in ore erat omnium; in ore
omnium versabatur; serpebat hic rumor in dies latius; latius opinione
disseminatus erat; manavit ea fama non solum per Italiam, verum etiam
ascendit Alpes, et obscure primum serpens, multas provincias occupavit.
Sermo per totam civitatem datus erat; manavit ea fama longius, nec jam
obscure. Cf. Fama. 3. Sunt qui quemvis rumorem temere credant, _il y
a des gens qui ajoutent foi à n’importe quelle rumeur_. Qui rumoribus
incertis serviant; auditionem quamlibet pro re comperta habeant; rumores
omnes colligant, excipiant, et res incertissimas pro visis renuntient.
Sunt qui, quidquid rumoris afflavit, quidquid rumor incertus attulit,
pertulit, pro certo habeant. 4. Rumor nunc augetur, nunc minuitur,
_tantôt la rumeur augmente, tantôt elle diminue_. Rumor nunc calet, nunc
refrigescit; late manaverat nuper fama, nunc perobscura est. 5. Rumores
paulatim deficiunt, _les bruits s’apaisent peu à peu_. Refrigescit
paulatim rumor, raucus fit, sedatur, exstinguitur, moritur. Ejus famæ
vix tenues supersunt reliquiæ. USUS: Rumores aucupari; rumorum ventos
colligere, rumores excipere, _ramasser, recueillir les nouvelles_.
Rumores spargere, dissipare, _répandre des bruits_. Rumor ortus est, _le
bruit s’est répandu_. Rumor crescit, calet, _la nouvelle se confirme, se
répand_. Rumor refrigescit, _le bruit tombe, disparaît_. Cf. Fama.
RUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Rompre_, _briser_, _déchirer_. SYN.
Dissolvo, discindo. Fœdera rumpere. Testamentum rumpere, _annuler, casser
un testament_. Dolore rumpi, _mourir de douleur_.
RŪMUSCŬLUS, i, m. _Bruit_, _discours_, bavardage. SYN. Rumor levis. USUS:
Imperitorum hominum rumusculos aucupari.
RŬO, is, ŭi, ūtum, ere, n. et a. _Se précipiter_, _tomber_, _crouler_,
_se renverser_. SYN. Cado, præceps agor _vel_ feror, præcipito; ruinam
edo. USUS: Ruere illa non possunt, nisi hæc eadem labefacta motu
concidant. Ad interitum voluntarium ruunt, _ils se précipitent à une mort
volontaire_. In agendo ruere et sæpe peccare. Quæ cum accidunt, nemo est
quin intelligat ruere illam rempublicam, _quand cela arrive, il n’est
personne qui ne reconnaisse que c’est une cité perdue sans ressource_.
Cf. Cado, Præceps.
RŪPES, is, f. _Rocher_, _roche_. USUS: Cum ex omni parte altissimas rupes
haberet, una ea parte aditus patebat. Ex magnis rupibus nactus planitiem,
_après ces immenses rochers ayant rencontré une plaine_.
RUPTOR, ōris, m. _Celui qui rompt_. USUS: Ruptor fœderis, _celui qui
viole un traité_.
RURSUM _vel_ RURSUS, _De nouveau_, _derechef_. SYN. Iterum, denuo, de
integro. PHRAS. Rursus pugnare, _combattre de nouveau_. Redintegrare
prœlium, pugnam; retractare arma; instaurare certamen; prœlium
intermissum reparare; revocare ad signa, novo impetu signa inferre. Cf.
Iterum.
RUS, rūris, n. _Les champs_, _la campagne_. SYN. Locus extra urbem,
ubi agri sunt et villæ; villa. EPITH. Amœnum, suburbanum. PHRAS. Ruri
libenter habito, _j’habite volontiers la campagne_. Libenter ruri, et
procul a cœtu hominum ætatem ago; otium et quies rustica mirum in modum
delectat, oblectat, capit, afficit; ruri esse, habitare perjucundum est.
Otio illo, quod rustica præbet habitatio, libentissime fruor; voluptatem
ex rusticatione capio maximam. Si ulla re, otio capior et quiete rustica.
Rusticari summæ voluptatis est; rus colere, rusticam agere vitam in
deliciis habeo. Cf. Rusticor. USUS: Animi causa in sua rura venire. Ruri
esse, habitare. Rus amœnum et suburbanum.
RUSTĬCĀNUS, a, um, _Rustique_, _campagnard_, _grossier_. SYN. Rusticus.
USUS: Homines rusticani ex municipiis.
RUSTĬCĀTĬO, ōnis, f. _Séjour à la campagne_, _vie des champs_. EPITH.
Communis. USUS: Labores pacis et belli, id est, rusticationis et
militarium stipendiorum. Cf. Rus.
RUSTĬCĒ, _En paysan_, _d’une manière grossière_, _incivile_. SYN.
Inurbane, duriter, importune. )( Urbane. USUS: Rustice aliquid urgere.
RUSTĬCOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Demeurer ou vivra à la campagne_.
SYN. Ruri habito; ruri ætatem ago; autumni otium ruri fallo, exigo,
rusticani recessus amœnitate fruor, utor. USUS: Litteræ rusticantur
nobiscum. Cf. Rus.
RUSTĬCUS, a, um, _Champêtre_, _rustique_; _simple_, _naïf_, _grossier_,
_impoli_. SYN. Agrestis, rusticanus; inurbanus, insuavium morum,
difficilis. )( Urbanus. EPITH. Mendiculus, non incautus. USUS: Vita
rustica honestissima et suavissima. Homo morum imperitus, voce rustica.
Rusticis vir moribus, vita inculta atque aspera. Homines urbis immemores,
procul a foro et ambitione inter pecudes habitantes, operi rustico
intenti. Vita agresti atque rustico cultu. Rustici Romani, _les Romains
campagnards_, opp. urbani.
1. RŪTA, æ, f. _Rue_, _plante amère_. Herbæ amaræ genus. Ad cujus rutam
puleio mihi tui sermonis utendum est, _il faut que je tempère l’amertume
de ses discours par la douceur des tiens_ (PROV.).
2. RŪTA, ōrum, n. pl. (_t. de droit_), _Tout ce qui, dans une propriété,
est ou extrait du sol_ (ruta) _ou coupé_ (cæsa) _sans être travaillé, et
que le propriétaire se réserve à la vente, substances brutes, matériaux,
mobiliers, meubles_. SYN. Omnis generis supellex mobilis, lapides etiam
et ligna. USUS: Ne in rutis quidem et cæsis.
RŬTĬLO, as, avi, atum, are, n. _Briller, être éclatant_. SYN. Splendeo.
USUS: Rutilantia arma.
RŬTĬLUS, a, um, _Rouge_. USUS: Fulgor rutilus horribilisque terris quem
Martium dicitis, _cette étoile de couleur rouge_.
S
SĂBURRA, æ, f. _Lest de gravier pour les navires_. SYN. Arena, qua naves
onerantur. USUS: Onerarias duxit multa saburra gravatas.
SACCUS, i, m. _Sac_. USUS: Coria, saccos, cilicia imperavit, _sacs à
filtrer_.
SĂCELLUM, i, n. _Petit sanctuaire_, _chapelle_. SYN. Ædicula, cella,
templum. EPITH. Maximum, sanctissimum. USUS: Sunt loca publica urbis,
sunt sacella.
SĂCER, cra, crum, _Consacré à une divinité_, _voué_, _sacré_. SYN.
Religiosus, consecratus, habens religionem. )( Profanus. USUS: 1. Sacra
et religiosa signa. Rem sacram facere. Sarta tecta ædium sacrarum tueri.
Infula Jovi sacra dicataque. 2. Exsecrandus, diris devotus, _maudit_,
_détestable_, _abominable_. Homo sacer et intestabilis. Ejus caput Jovi
sacrum est, _sa tête fut vouée à Jupiter_.
SĂCERDOS, ōtis, m. _Prêtre_. SYN. Minister publicus DEI, sanctissimo
sacerdotio præditus; antistes cerimoniarum et sacrorum; qui rebus
divinis, qui sacris præest; qui sacrificia publica et privata procurat;
sacerdotii religionibus venerandus. Flamen, fani antistes, sacrificulus,
_flamine_, _prêtre des faux dieux_. EPITH. Castissimus, expulsus et
exspoliatus sacerdotio, religiosus, sibyllinus. USUS: Præsto mihi fuere
sacerdotes cum infulis. In collegio sacerdotum est. In numerum sacerdotum
accipere.
SĂCERDŌTĀLIS, e, gen. com. _De prêtre_, _sacerdotal_. SYN. Quod ad
sacerdotem pertinet.
SĂCERDŌTĬUM, ĭi, n. _Sacerdoce_, _ministère sacerdotal_, _dignité
sacerdotale_. SYN. Sacerdotis munus. EPITH. Amplissimum, populare,
sanctissimum. USUS: Sacerdotium alicui mandare, dare, conferre, tribuere,
(VULG. Beneficium,) _conférer la prêtrise_. Sacerdotium amplissimum
consequi, inire, ad sacerdotium eligi, in sacerdotium venire, _être
ordonné prêtre_. Sacerdotium habere, sacerdotio præesse, sacerdotio
præditum esse, _être prêtre_. Sacerdotio inaugurari, _devenir prêtre_.
Expelli et exspoliari sacerdotio, _être dépouillé d’un bénéfice
ecclésiastique, être de sa charge et de sa dignité_, exaugurari.
SĂCRA, ōrum, n. pl. _Service divin_, _cérémonie religieuse_. SYN.
Religiones, sacrificia, res divina. PHRAS. Sacra peragere, _faire les
fonctions saintes_. Res divinas facere; DEUM anniversariis sacris
rite colere; sacra anniversaria facere, conficere; res divinas rite
perpetrare; sacra obire; solemnia et stata sacrificia facere; sacra rite
curare; perpetrare, quæ ad pacem DEUM pertinent; sacrificia publica et
privata procurare; sacrum suscipere; solemnia suscipere; sacris operari.
SĂCRĀMENTUM, i, n, _Serment militaire_; _(t. de droit) action
judiciaire_, _procès_. SYN. Solemne jusjurandum. EPITH. Justum, injustum.
USUS: Obligare, adstringere aliquem militiæ sacramento. Sacramento
teneri; solvere aliquem sacramento. Justo sacramento cum aliquo
contendere, _intenter à qqn un procès en forme_. Injustis sacramentis
fundos alienos petere, _par des procès injustes_.
Sacramenta, ōrum, n. pl. _Saints mystères_. SYN. Sacra mysteria. PHRAS.
Sacra mysteria obire, _s’acquitter des saints mystères_. Sacra mysteria
participare; divinorum mysteriorum usu animum procurare. Cf. Eucharistia.
SĂCRĀRĬUM, ĭi, n. _Lieu ou l’on serre les objets sacrés, sanctuaire,
sacristie_. SYN. Locus, ubi res sacræ reponuntur aut asservantur. EPITH.
Intimum, patrium, perantiquum. USUS: Sacrarium facere, constituere. Cf.
Templum.
SĂCRĀTUS, a, um, _Consacré_, _sanctifié_, _sacré_. SYN. Consecratus,
dedicatus, dicatus, sacer; inauguratus, cum religione tum lege
inviolatus. USUS: Sacratæ leges. Cf. Sacro.
SĂCRĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Sacrifice_, _cérémonies religieuses_. SYN.
Sacrificium. EPITH. Extrema.
SĂCRĬFĬCĬUM, ĭi, n. _Sacrifice_. SYN. Sacrum, res divina, res sacra.
USUS: Sacrificia statuere, facere, factitare. Sacrificia violare,
polluere. Ad sacrificium hostias præbere. Cf. Missa, Sacra.
SĂCRĬFĬCO, as, avi, atum, are, n. et a. _Préparer ou offrir un
sacrifice_, _sacrifier_. SYN. Sacris operor; sacra facio, conficio; facio
absolute. USUS: Summo Jovi sacrificare. Cf. Sacra lito.
SĂCRĬFĬCŬLUS, i, m. _Sacrificateur_, _prêtre_. SYN. Qui sacra facit.
SĂCRĬLĔGĬUM, ĭi, n. _Pillage d’un temple_, _vol dans un temple_. SYN.
Furtum rei sacræ. USUS: Sacrilegio se obstringere. Cf. Sacrilegus.
SĂCRĬLĔGUS, a, um, _Qui dérobe des objets sacrés dans un temple_. SYN.
Impius, sacrorum omnium hostis ac prædo nefarius. PHRAS. Sacrilegus
erat, _c’était un voleur d’objets sacrés_. Fana expilavit; simulacra
sanctissima e delubris religiosissimis sustulit; per scelus et
latrocinium signa sanctissima nefario ausu sustulit; religiones maximas
violavit; templa depopulatus est; sacella suffodit, incendit, oppressit;
fana depeculatus est; templis antiquissimis impias et sacrilegas manus
afferre conatus est; templo sanctissimis religionibus consecrato manus
sacrilegas admovit, admolitus est. Templorum spoliator et expugnator;
sacrorum omnium hostis, religionumque prædo erat.
(Sacristia, æ, f. VULG.), _Sacristie, lieu où l’on serre les objets
sacrés et les ornements sacerdotaux_. Latine: Vestiarium templi;
sacrarium in quo reponitur sacer ornatus et instrumentum; locus
instrumenti sacri _vel_ supellectilis sacræ. (Sacrista _vel_ Sacristanus,
VULG.), _Sacristain_. Latine: Ædituus, custos ædis sacræ.
SĂCRO, as, avi, atum, are, a. _Consacrer_, _sanctifier par la
consécration_. SYN. Consecro, dedico, inauguro; religiosis cerimoniis
augustius aliquid facio.
SĂCRŌSANCTUS, a, um, _Déclaré inviolable, sacré_. SYN. Religione ac lege
inviolatus. USUS: Sacrosanctum in republica esse nihil potest, nisi quod
populus sanxisset, _il ne peut y avoir de consacrées (inviolables) dans
la république que les sanctions du peuple_. Ut sacrosancti viderentur.
Sacrosanctam vacationem habere.
SĂCRUM, i, n. _Sacrifice_. SYN. Sacrificium, res divina. USUS: Sacris
initiari. Sacra polluere. Sacrum facere. Cf. Missa, Sacra.
SÆPE, _Souvent_. SYN. Frequenter, crebro, identidem, sæpenumero,
frequens. PHRAS. Sæpe in foro est, _il est souvent au forum_. Multum in
foro est; sæpenumero, totos dies, frequentissime in foro versatur; raro a
foro abest; quam sæpissime in foro est; forum urget assiduus; frequens in
foro est; forum frequentat assidue, aut ut rectius dicam, illic habitat.
USUS: Sæpe et multum; semel et sæpius hoc mecum cogitavi. Semel atque
iterum ac sæpius. Nimium sæpe id mihi venit in mentem.
SÆPĔNŬMĔRO, _Souvent_, _plus d’une fois_. SYN. Sæpe.
SÆVĬO, is, ĭi, ītum, ire, n. _Sévir, exercer sa fureur contre qqn_. SYN.
Sævitiam in aliquem adhibeo, exerceo; crudelitatem in aliquem exerceo,
adhibeo; in humiliores libidinose crudeliterque consulo; fœde in captos
exerceo victoriam.
SÆVĬTĬA, æ, _vel_ sævĭtĭes, ĕi, f. _Fureur_, _cruauté_, _rigueur_,
_dureté_. SYN. Crudelitas. )( Clementia. USUS: Adhibere in famulos
sævitiam. Cf. Crudelitas.
SÆVUS, a, um, _Cruel_, _inhumain_. SYN. Crudelis, ferus. USUS: Sævi
turbines exstitere. Cf. Crudelis.
SĀGA, æ, f, _Prophétesse_, _magicienne_. USUS: Saga anus.
SĂGĀCĬTAS, ātis, f. _Finesse_, _pénétration d’esprit_, _sagacité_. SYN.
Calliditas, solertia. EPITH. Incredibilis, tanta. USUS: Incredibili ad
investigandum sagacitate præditus. Cf. Solertia.
SĂGĀCĬTER, _Avec finesse_, _pénétration_, _subtilement_. SYN. Callide.
USUS: Tu illud sagacissime præsensisti. Sagacius odorari.
SĂGĀTUS, a, um, _Vêtu d’un sayon._ USUS: Galli sagati et togati.
SAGAX, ācis, omn. gen. _Qui a l’esprit pénétrant_, _sagace_, _habile_.
SYN. Callidus, acutus, prudens. USUS: Sagax ad perspicienda pericula.
Sagaces canes quod acute sentiant, _chiens à l’odorat subtil_. Homo,
animal providum, sagax, multiplex. Mens acris et sagax. Cf. Ingeniosus,
Acies, Perspicax.
SĂGĪNA, æ, f. _Action d’engraisser_, _nourriture_, _aliments_. SYN.
Cibus, offa ad saginandum apta. USUS: Plebem non auctoritate, sed sagina
sibi conciliat, _il se concilie la multitude, non par l’autorité, mais
par l’attrait des bons morceaux (plutôt par de bons repas que par de
bonnes raisons)_.
SĂGĪNO, as, avi, atum, are, a. _Engraisser_. USUS: Sanguine saginatur.
SĂGITTA, æ, f. _Flèche_. SYN. Jaculum quod manu _aut_ balista jacitur.
USUS: Sagittas emittere. Ingentem vim sagittarum infundere ratibus. Ictus
sagitta.
SĂGITTĀRĬUS, ĭi, m. _Archer_. SYN. Barbari sagittarii.
SĂGŬLUM, i, n. _Petit manteau militaire_.
SĂGUM, i, n. _Manteau militaire_. SYN. Vestis militaris index belli, ut
toga pacis. USUS: Saga sumere; ad saga ire, quod fiebat tumultus causa,
_revêtir le manteau de guerre_, _c. à d._, _prendre les armes, s’armer
en guerre (c’est ce que faisaient, en signe de guerre, tous les Romains,
même ceux qui ne partaient pas, excepté les consulaires)_.
SAL, sălis, m. _Sel_. USUS: Multos modios salis simul edendos esse amicis
aiunt. Commercium salis. Urbanitatis lepos, quo tanquam sale perspergatur
oratio, _grâce, finesse dont on assaisonne le discours_.
SĂLĀRĬUS, a, um, _Relatif au sel_. USUS: Vectigal ex annona salaria
statuerunt, _du produit annuel de la vente du sel_.
SĂLĔBRA, æ, f. _Terrain raboteux_, _mauvais chemin_; _en parl. du style_,
_inégalité_, _rudesse_, _aspérité_. SYN. Locorum offensiones, loca aspera
et inæqualia. USUS: Ejus oratio sine salebra, ut sedatus amnis decurrit,
fluit. Hærere in salebra, _demeurer embourbé_. Incidere in salebram.
SĂLĔBRŌSUS, a, um, _Raboteux_, _rude_, _inégal_. SYN. Asper, multas
salebras habens.
SĂLES, ĭum, m. pl. _Finesse_, _bons mots_, _railleries mordantes_. SYN.
Joci, facetiæ, urbanitas. EPITH. Barbari, salsiores, veteres, urbani.
USUS: Specimen humanitatis, salis, leporis et suavitatis, _modèle de
politesse_, _d’esprit enjoué_, _etc._ Urbani sales in dicendo plurimum
valent. Cf Facetiæ, Jocus.
SĂLĬCĒTUM, i, n. _Saussaie_, _lieu planté de saules_. SYN. Locus salibus
consitus.
SĂLĪNÆ, ārum, f. pl. _Salines_, _mine de sel_. SYN. Loca ubi sal
conficitur.
SĂLĪNUM, i, n. _Salière_. SYN. Salillum, vas in quo sal reponitur.
SĂLĬO, is, ŭi, saltum, ire, n. _Sauter_, _bondir_. USUS: Salire de muro.
Cor mihi salit, _mon cœur palpite_.
SĂLĪVA, æ, f. _Salive_. SYN. Sputum.
SĂLIX, īcis, f. _Saule_. Genus arboris.
SALSĀMENTĀRĬUS, ĭi, n. _Marchand de salaison_. SYN. Qui salsamenta facit
_aut_ vendit.
SALSĀMENTUM, i, n. _Poisson salé_, _salaison_. SYN. Quod sale conditum
est in diuturnum usum et cibum.
SALSĒ, _Avec esprit_. SYN. Facete.
SALSUS, a, um, _Fin_, _spirituel_, _ingénieux_, _mordant_. SYN. Facetus.
ADV. Omnino. USUS: Accedunt salsiores joci quam veterum Atticorum,
_il faut ajouter ces saillies, ces traits d’esprit plus piquants que
l’atticisme même_. Homo salsus, facetus. Cf. Facetus.
SALTĀTĬO, ōnis, f. _Action de danser_, _danse_. USUS: Intempestivi
convivii, multarum deliciarum extrema comes est saltatio.
SALTĀTOR, ōris, m. _Danseur_, _mime_, _pantomime_. EPITH. Calamistratus.
USUS: Histrioni actio, saltatori motus est certus datus.
SALTĀTŌRĬUS, a, um, _De danse_. USUS: Cum saltatorium illum versaret
orbem, _ronde_, _danse en rond_.
SALTĀTŬS, ūs, m. _Danse religieuse_. SYN. Saltatio.
SALTEM, _Du moins_, _au moins_. SYN. At saltem, at certe, tamen, minimum.
USUS: Fratres saltem exhibe.
SALTO, as, avi, atum, are, n. _Danser_. SYN. Moveo me ad numerum; motus
do non indecoros; choros agito; tripudiis solemnique saltatu me exerceo;
choreas duco. ADV. Palam. USUS: Nemo fere saltat sobrius. Aiunt saltare
eam commode et elegantius quam probam deceret.
SALTŬŌSUS, a, um, _Riche en forêts_. SYN. Saltibus plenus. USUS: In loca
saltuosa recessit exercitus.
SALTŬS, ūs, m. _Endroit boisé servant de pâturage_, _bois_, _forêt_. SYN.
Silva. USUS: De saltu agroque communi vi detruditur.
SĂLŪBRIS, e, omn. gen. _Salutaire_, _salubre_, _sain_. SYN. Salutaris,
utilis, sanitatem afferens, incorruptus. )( Pestilens. USUS: Salubris
an pestilens annus futurus sit, _si l’année sera saine ou malsaine_.
Sententiam dixit saluberrimam et necessariam. Summa salubritate et
amœnitate locus, sed aquis saluberrimus.
SĂLŪBRĬTAS, ātis, f. _La qualité salubre_, _salubrité_. SYN. Affectio
sanitatem afferens. )( Pestilentia. USUS: Hostiarum exta, quorum ex
habitu et colore tum salubritatis, tum pestilentiæ signa percipiuntur,
_les entrailles des victimes, dont l’étât et la couleur annoncent la
nature salubre ou malsaine de l’air_.
SĂLŪBRĬTER, _D’une manière saine salutaire_. USUS: Ubi refrigeraberis
salubrius?
SĂLUM, i, n. _Mer_. USUS: Ærumnoso navigabam salo. In salum nave evectus,
_ayant cinglé en pleine mer_.
SĂLUS, ūtis, f. _Conservation de la vie_, _bien-être_, _santé_;
_prospérité_, _salut_. SYN. Incolumitas, sanitas, requies, bonum. )(
Exitium. EPITH. Afflicta, bona, cara, communis, desperata, dubia, dulcis,
prope fatalis, improvisa, infestior, integra, magna, multa, perpetua,
perspicua, plurima, posterior, precaria, publica, summa, universa,
utilis. PHRAS. Salutem tuam strenue defendi, _j’ai défendu votre vie
avec courage_. Ut caput tuum incolume esset; ut capiti tuo famæque
consuleretur; ut salvum te præstarem, quanta potui contentione, egi;
salutem tuam pro virili parte tueri allaboravi; salutis tuæ tuta atque
integra conservatio semper mihi cordi fuit; salutis tuæ semper primam
rationem duxi, habui; nunquam non tuæ saluti studiose consului, servivi;
saluti tuæ nusquam defui. USUS: 1. Agebatur ea in re salus reipublicæ.
Petebat a te salutem respubl. Per te ejus salus afflicta est. Saluti ejus
defuisti. Saluti consulere, servire, saluti esse, salutem dare, ferre,
afferre. Salutem alicui reddere, restituere; ad salutem vocare, reducere.
Salutem alicujus a principe deprecari. Salutem accipere, recuperare,
retinere. 2. Salutandi ratio, _salut_, _salutations_. Tulliolæ meæ
salutem dices, nuntiabis, mittes, imperties, adscribes. Salute accepta
redditaque, _après avoir échangé des compliments_, _après s’être
mutuellement salués_. 3. (Relinquo, valedico, VULG.), _abandonner_. Ego
vero multam salutem et foro dicam, et curiæ.
SĂLŪTĀRIS, e, gen. com. _Salutaire_, _utile_, _bon_, _efficace_. SYN.
Salubris. USUS: Consilium, remedium salutare. Civis beneficus et
salutaris. Salutaris severitas. Cf. Salubris.
SĂLŪTĀRĬTER, _Utilement_, _avantageusement_. SYN. Salubriter, utiliter.
SĂLŪTĀTĬO, ōnis, f. _Salutation_, _salut_. SYN. Consalutatio,
persalutatio. EPITH. Aptior, communis, grata, gratiosior. USUS:
Salutationibus multum temporis consumitur. Salutatio inter exercitus
facta. Ubi salutatio amicorum defluxit, litteris me involvo, _dès que mes
amis ont fini leurs salutations, je me plonge dans mes livres_.
SĂLŪTĀTOR, ōris, m. _Celui qui vient saluer_, _client_. SYN. Deductorum
magis officium est, quam salutatorum, _ceci est plutôt l’office de ceux
qui accompagnent le candidat, que de ses clients_.
SĂLŪTO, as, avi, atum, are, a. _Saluer_. SYN. Salutem dico, nuntio;
consaluto, persaluto, salutationem facio, salute aliquem impertio. ADV.
Benigne, liberius, maxime, negligenter, plane. PHRAS. (Saluta illum
meo nomine, VULG.), _saluez-le en mon nom_. Salutem illi meis verbis
annuntia, nuntia; salute illum verbis meis imperti; salutem ei a me
velim dicas; salvere illum verbis meis jube; amico a me multam salutem.
USUS: Domus te nostra tota salutat. Salutare benigne, comiter appellare
unumquemque.
SALVĔO, es, ere, n. (_Formule de salutation._) _Bonjour_, _saluer_. USUS:
Vale, salve. Dionysium velim salvere jubeas, _salue Denys pour moi_.
Salvebis a meo Cicerone, _salut de la part de mon cher Cicéron_.
SALVO, as, avi, atum, are, a. _Sauver (latin des bas temps)_. SYN. Cedo
in tutum, in tutum me demigro; salutem do, fero, affero; salutem reddo,
salvum præsto, saluti sum. PHRAS. 1. Salvavi patriam, _j’ai sauvé la
patrie_. Patriam servavi; ab exitio vindicavi; patriæ incendium exstinxi;
patriæ salutem attuli, peperi, dedi. Opera mea stat patria. Cadentem,
labentem patriam sustinui, confirmavi, excepi. Ego salus patriæ fui; a
me salutem accepit patria; patriam ab exitio, a pernicie, ab interitu, a
peste eripui, liberavi, tutatus sum. Sanavi patriæ mala; incolumitatem
patriæ attuli; pestem abstuli; graviter laboranti patriæ opem tuli; a
patria perniciem depuli. 2. Salvavit se tamen, _il se sauva enfin, il
échappa_. In tutum cessit; in tutum emigravit; discrimen effugit; e
periculo elapsus est; in tutum evasit; discrimen evasit; receptum tamen
in loca tutiora habuit; ex discrimine emersit; salutem expedivit; in
loca tutiora se recepit. 3. (Pauci salvantur, VULG.), _peu d’hommes se
sauvent, font leur salut_. Pauci salutem æternam consequuntur; cœlo
potiuntur; salute æterna donantur; beatæ immortalitatis compotes fiunt;
beatorum sedibus potiuntur. Cf. Cœlum, Beatus. USUS: Iterum salvabo
rempublicam, si cessero.
SALVUS, a, um, _Conservé_, _bien portant_, _sain et sauf_. SYN.
Incolumis, integer, conservatus. PHRAS. Salvo honore, salva venia, _sauf
votre respect_, _avec votre permission_. Honos sit auribus; quod pace
vestra dictum sit; verbo sit venia; si fas est ita loqui; præfandus mihi
ea in re honos est. USUS: Salvis legibus, vectigalibus, sociis. Cæsar
salvum te cupit. Status fortunarum salvus et incolumis mansit. Salva et
integerrima sunt omnia ad exercitum, _tout à l’armée est dans un état
excellent_.
SĀNĀBĬLIS, e, gen. com. _Guérissable_. SYN. Quod ad sanitatem reduci
potest. USUS: Animus, morbus, malum sanabile.
SĂNĂTĬO, ōnis, f. _Guérison_. SYN. Sanitas, salus. EPITH. Certa, propria.
USUS: Eorum malorum in una virtute posita est sanatio. Cf. Remedium.
SANCĬO, is, xi, nctum et sancitum, cire, a. _Rendre inviolable_,
_sanctionner_. SYN. Fero, decerno, constituo, scisco, confirmo. ADV.
Diligenter, in posterum, penitus. USUS: Solon capite sanxit, ne quis,
etc. De servis acerbum supplicium sanxit Cæsar. Ut vestram in posterum
auctoritatem sanciret. Edicto sanxit prætor. Id lege communi et jure
gentium sancitum est. Cf. Decerno.
SANCTĒ, _Religieusement_. SYN. Auguste. USUS: Pie sancteque DEUM colere.
SANCTĬMŌNĬA, æ, f. _Sainteté_, _honneur_, _probité_. SYN. Sanctitas.
EPITH. Summa. USUS: Quid mihi cum illa sanctimonia tua? Cf. Virtus.
SANCTĬO, ōnis, f. _Sanction d’une loi_. USUS: Sanctiones fœderum,
pactorum.
SANCTĬTAS, ātis, f. _Pureté de mœurs_, _piété_, _sainteté_. SYN.
Sanctimonia, sanctitudo. EPITH. Patria, vetus. USUS: Deos placatos
efficit sanctitas, pietas, religio. Sanctitas est scientia colendi
Numinis. Exemplum veteris sanctitatis Cato. Cf. Probitas, Virtus.
SANCTĬTŪDO, ĭnis, f. _Sainteté_. SYN. Sanctitas. USUS: Sanctitudo
sepulturæ.
SANCTUS, a, um, _Honorable_, _respectable_, _pur_, _saint_; _loyal_,
_vertueux_. SYN. Augustus, religiosus, castus, inviolatus; summa virtute,
pietate, religione. PHRAS. Vir erat plane sanctus, _cet homme était très
religieux_. Exemplum erat raræ innocentiæ, spectatæque virtutis; quo
nemo integrior sanctiorque in civitate; summa erat in DEUM pietate ac
sanctimonia; excellebat in eo rara morum sanctitas; vitæ sanctimonia in
paucis eminebat. Cf. Pius, Probus, Religio, Virtus. USUS: Qui sancti? qui
casti? nisi qui meritam diis immortalibus gratiam justis honoribus et
memori mente persolvunt, _quels sont les hommes pieux et religieux, sinon
ceux qui témoignent leur gratitude aux dieux immortels par de justes
hommages?_ Nullum est officium tam sanctum, tam religiosum, tam solemne,
quod non avaritia violet. Nulla sancta societas, nec fides regni est.
Sancti, ōrum, m. pl. _Les Saints du ciel_. PHRAS. 1. Cœlo jam recepti;
cœlestium agminibus inserti; quos in cœlum merita extulerunt; quibus
ruinæ cœlestes instauratæ, et viduata magnam partem civibus suis urbs
illa cœlestis ac beata, quasi deductis coloniis iterum completa est;
quibus præmia, quæ exprimi nullis verbis possunt, eaque sempiterna in
cœlo constituta sunt; quos ex infinita mortalium multitudine selegit
DEUS, quo vitam puram et castam agentes in terris, postea beati ævo
sempiterno fruerentur in cœlo; qui pro salute æterna decertantes,
cœlestibus et immortalibus coronis digni judicati sunt; virgines quæ
æstuantem in corporibus flammam restinguere, et pudicitiæ suæ florem
illibatum cœlo intulerunt; purpurati suo sanguine victores qui per
mortes et vulnera regi suo præclarum testimonium dederunt; innumerabiles
alii, qui e domandis cupiditatibus afflictandisque corporibus quotidie
desudarunt. Cf. Beatus, Anima. 2. Sanctos colere, _honorer les saints_.
Præcipuo quodam cultu ac honore venerari; eximio cultu ac præcipua
religione sanctis deservire; ad sanctorum opem, fidem, clientelam
confugere; in eorum fidem ac patrocinium se conferre; præcipua erga
sanctos religione ferri, teneri. Cf. Colo, Honos.
SĀNĒ, _Sans doute_, _en vérité_, _certainement_; _beaucoup_,
_extraordinairement_. SYN. Oppido, sane quam, licet. USUS: Acutus sane
homo et probatus. Sane quam illum puduit. Hæc sint falsa sane: invidiosa
tamen non sunt.
SANGUĬNĀRĬUS, a, um, _Sanguinaire_, _avide de sang_. SYN. Sitiens
sanguinem, crudelis.
SANGUĬNĔUS, a, um, _De sang_, _sanglant_, _ensanglanté_.
SANGUĬNŎLENTUS, enta, entum, (poet.) _Sanglant_, _ensanglanté_. SYN.
Sanguine atratus, respersus, fœdatus; sanguine lubricus; cruentus.
SANGUIS, ĭnis, m. _Sang_. SYN. Vitalis in animante succus; cruor. EPITH.
Ater, civilis, communis, decolor, domesticus, incorruptus, multus,
paternus, plurimus, pristinus, quotidianus, timidus, tribunitius, verus.
USUS: 1. Sanguinem incisa vena mittere, detrahere; venam ferire, solvere,
incidere et sanguinem e brachio mittere, _pratiquer une saignée_.
Sanguinis detractio, _saignée_. Cucurbitulis vitreis sanguinem extrahere,
_poser des ventouses_. Sanguinis ex naribus cursus, _saignement de
nez_. Sanguis emittitur, sequitur, manat, _le sang coule_. Sanguinis
multum exasperatis faucibus reddidit, rejecit, _il a vomi du sang_.
Sanguis suppressus est, stetit, constitit, _arrêter, étancher le sang_.
Hauriendus aut dandus est sanguis. Respersæ fando nefandoque sanguine
aræ. Plus in fuga sanguinis factum quam in dimicatione. 2. Cognatio,
_race_, _origine_, _descendance_, _liens de parenté_. Magnam vim habet
maternus paternusque sanguis. Transalpini sanguinis cognatio. 3. TRANSL.
Iniquo judicio sanguinem exsorbere, _enlever le sang, la fortune par un
jugement inique_.
SĂNĬES, ēi, f. _Sang corrompu_, _humeur_. SYN. Putridus corruptusque
sanguis aut humor. USUS: Saxa sanie taboque respergere.
SĀNĬTAS, ātis, f. _La santé (du corps comme de l’esprit)_. SYN. Salus,
valetudo bona, integra valetudo, integritas valetudinis, corporis bona
habitudo, firma corporis constitutio, firma corporis affectio. USUS: 1.
Corporis temperatio, cum ea congruunt inter se quibus constamus, sanitas
est. Homo integerrima et incorrupta sanitate. 2. Ratio, consilium rectum,
_raison_, _bon sens_. Suum quemque scelus de sanitate deturbat. Oratione
ad sanitatem aliquem revocare. Ad sanitatem redire. Sanitas animorum
posita est in tranquillitate quadam ac constantia. Cf. Sanus.
SANNĬO, ōnis, m. _Bouffon_, _plaisant_. USUS: Quid tam ridiculum quam
sannio? ore, vultu, imitandis moribus, voce, corpore denique ridetur
ipso, _quoi de plus risible que le bouffon? c’est sa bouche, son visage,
ce sont ses imitations grotesques, sa voix, toute sa personne enfin qui
provoquent le rire_.
SĀNO, as, avi, atum, are, a. _Guérir_, _rendre la santé_. SYN. Curo,
medeor, sanum facio, ad sanitatem reduco, revoco; salutem do, reddo,
restituo; morbum depello; morbo libero. ADV. Celeriter. PHRAS. 1. Ego te
sanavi, _je vous ai guéri_. Ego te ad pristinam valetudinem revocavi;
ego te jacentem, male affectum ad pristinam sanitatem perduxi; meo
beneficio ad sanitatem versus es; pristinas vires recepisti, recuperasti,
confirmasti; ego sanitatem attuli; mea opera in pristinum valetudinis
statum restitutus es. 2. Sanatus est tandem, _il est enfin guéri_.
Cessit tandem morbus remediis; vis morbi levata est; morbo levatus est;
concessit dolor medicamentis; recreatus a morbo est, convaluit; sanitatem
recepit, recuperavit; morbus depulsus est. Cf. Morbus, Convalesco,
Confirmo. Usus; Rempublicam ægram curare, confirmare, sanare. Horum
voluntates nefarias nullis remediis sanare potui.
SĀNUS, a, um, _Sain_, _en bon état_, _bien portant_. SYN. Firmus, valens,
integris viribus, qui firmo est corpore, qui incorrupta est sanitate;
salubris, salvus; sanæ mentis, sani consilii. )( Ægrotus, insanus,
furiosus. ADV. Bene, male, vix satis. PHRAS. 1. Sanum te ac integrum
quamprimum videre cupio, _je désire vous voir le plus tôt possible en
bonne santé_. Firmum te ac valentem; viribus integris sensibusque;
morbo defunctum videre quamprimum cupio; vires tibi et colorem redire
vehementer cupio; nihil laboro nisi ut salvus sis; belle habeas, corpus
tuum allevetur; ut morbo defunctis corpus habeas salubrius; tanta
prosperitate valetudinis utaris quæ medicamentis nullis indigeat; ne quæ
diuturni morbi reliquiæ redeant; confirmatum e morbo videre quamprimum
cupio. 2. Vide ut sanus permaneas, _prenez soin de vous conserver bien
portant_. Non solum salutis, sed virium etiam et coloris rationem habere
te volo. Valetudini tuæ diligenter consule; depone omnia, et corpori
servi; indulge valetudini tuæ; cura ut firma sis corporis affectione;
veterem imbecillitatem abjicias; ut quæ valetudini tuæ maxime conducunt,
diligenter adhibeas; ut sanum te præstes et sospitem; ut bonam corporis
habitudinem retineas; operam da ut etiam atque etiam valeas; valetudinem
tuam cura diligenter; tu, velim, ut valetudinem tuam confirmes. Cf.
Valetudo. USUS: Sanum aliquem facere. Sana ac salva respublica. Nihil in
ejus oratione, nisi sanum et sincerum, _il n’y avait rien dans sa diction
qui ne fut sobre et sain_. Homo sanæ mentis, sani consilii.
SĂPĔENS, entis, omn. gen. _Sage_, _raisonnable_, _intelligent_. SYN.
Bene sanus, magni consilii, divina mente et consilio præditus; alta
quadam mente et sapientia præditus; omnis divini humanique juris
consultissimus. )( Stultus. ADV. Perfecte, plane, sero, valde. PHRAS.
Sapientem, qualis tu es, decet veram laudem in una virtute collocare,
_un homme sage, tel que vous, doit placer la véritable gloire dans la
vertu seule_. Tuæ sapientiæ est; sapientis est, qualem te habemus, ad eam
sapientiam spectat, pertinet, qua tu excellis; tuum est, qui sapientia
præstas, in quo sapientiæ plurimum; pectus sapientia munitum decet pro
certo habere, veram laudem ab una virtute nasci, fluere, exsistere,
proficisci. USUS: Qui maxime perspicit quid in unaquaque re verissimum
sit, quique et acutissime et celerrime potest videre et explicare
rationem, is sapientissimus haberi solet, _celui qui découvre la vérité
en toute chose, qui peut la saisir d’un regard perçant et prompt, et
tout aussitôt la faire comprendre, passe pour un modèle de sagesse_.
Sapientissimum esse dicunt eum cui quod opus sit, ipsi veniat in mentem;
proxime accidere ad illum, qui alterius bene inventis obtemperet. Homo
ad conjecturam sapientissimus. In sapientem non cadit, alieno gaudere
malo. Sapiens aciem in omnes partes intendit, ut quemcumque casum fortuna
invexerit, hunc apte et quiete ferat.
SĂPĬENTER, _Prudemment_, _raisonnablement_. SYN. Scite, persapienter,
considerate. )( Temere. PHRAS. Ostendam sapienter a me factum, _je
prouverai que j’ai agi sagement_. Factum meum rationibus tuebor; rationem
probe reddam consilii mei argumentis; minime dubiis agam, tuebor,
defendam, sustinebo, probabo causam meam; argumentis id agam, ut non
casu, temere, inani quadam voluntate, repentino mentis impetu, nulla
satis firma certaque causa impulsum, commotum, adductum id fecisse me
homines intelligant. Quod feci, ostendam jure, consilio factum; optimis
de causis, ratione suadente, ratione duce, certo judicio, recte et
considerate factum; ita factum ut reprehendi non possit; factum meum ab
omni reprehensione longissime abesse. Quod feci, ostendam ita factum ut
temeritatem, imprudentiam, inopiam consilii reprehendere, objicere mihi
nemo possit; ut non modo damnare, incusare, vituperare, exagitare, vitio
dare facti mei consilium, sed ne in controversiam quidem, in dubium
vocare quisquam possit. USUS: Sapienter et fortiter casus humanos ferre.
Considerate quam sint provisa sapienter, _voyez comme il a été pourvu à
tout avec sagesse_.
SĂPĬENTĬA, æ, f. _Intelligence_, _raison_, _bon sens_; _sagesse_. SYN.
Prudentia, rerum cognitio, philosophia; lumen animi, ingenii, consilii.
)( Temeritas. EPITH. Admirabilis ac singularis, callida, antiqua, carior,
comes naturæ et adjutrix hominis, custos et procuratrix hominis, digna
opinione et cognomine alicujus, erudita, excellens perfectaque, gloriosa,
incredibilis, pene divina, jucunda, copiose loquens, magna, mater omnium
bonarum rerum, moderatrix omnium rerum, nova. USUS: Sapientia est
rerum divinarum humanarumque cognitio, ars vivendi, hominis custos et
procuratrix, comes naturæ et adjutrix, mater omnium bonorum, moderatrix
rerum omnium, qua nihil præstabilius hominum vitæ datum est, _la sagesse
est la connaissance des choses divines et humaines, etc._ Magnam
sapientiam consequi. Sapientia munitum esse; sapientia præstare.
SĂPĬO, is, ŭi _vel_ īvi _vel_ ĭi, ere, n. et a. _Être intelligent,
sage, judicieux_. SYN. Intelligo, video, sapientia præditus sum. ADV.
Sero, plane. PHRAS. Si saperes, hæc caveres, _si vous étiez sensé,
vous prendriez garde à cela_. Si quid videres; si satis sanus esses ac
sobrius; si via recta reputares tecum; si sana mente esses; si mentem
gestares sanam ac sinceram; si mens tibi constaret; si sana mens esset;
si quid non modo sapientiæ, sed vel sanitatis haberes; si quid sapientia
posses consilioque; si pectus gereres sapientia munitum; si dispiceres
satis ac provideres in quæ mala te induas, missa faceres ista. USUS: Puer
cum primum sapere cœpit, plusquam cæteri sibi sapere videtur, _l’enfant
dès qu’il commence à avoir de la raison, à être raisonnable_. Tibi
semitam non sapis, et alteri viam monstras. Populus est moderatior, quoad
sentit et sapit tuerique vult per se constitutam rempublicam, _le peuple
est assez modéré, tant qu’il conserve le sentiment et le bon sens, et
qu’il veut maintenir la forme de gouvernement établie par lui-même_. Cf.
Prudens.
SĂPOR, ōris, m. _Saveur_, _goût_. SYN. Quod gustatu percipitur. USUS:
1. Voluptas, quæ sapore percipitur. Is non odore, non tactu, non sapore
capitur. Cibus boni, grati, jucundi saporis (sapidus, VULG.). 2. Sal,
urbanitas, _plaisanterie fine_, _raillerie de bon goût_. Homo sine
lingua, sine sapore, sine sensu, stupidus. Sapor vernaculus, _manières
élégantes, polies_.
SARCĬNA, æ, f. _Bagage_, _fardeau_. USUS: Alicui sarcinam imponere.
SARCĬO, is, sarsi, sartum, ire, a. _Raccommoder_, _réparer_, _rétablir_.
SYN. Reficio, compenso; cursu tarditatem, officiis cessationem corrigo.
USUS: Damnum illatum, injuriam sarcire. Crebritate et magnitudine
officiorum priorem cessationem sarciam. Cf. Compenso, Renovo.
SARCŬLUM, i, n. _Sarcloir_. SYN. Instrumentum quo segetes sarciuntur, _id
est_, a loliis repurgantur.
SĂRISSA, æ, f. _Longue lance des Macédoniens_. SYN. Hasta Macedonica.
SARMENTUM, i, n. (sæpius in plurali). _Sarment_, _bois que pousse le cep
et que l’on coupe_. USUS: Sarmentorum amputatio. Vitis putanda est, ne
sarmentis silvescat.
SARRĀCUM, i, n. _Chariot de transport_. Genus vehiculi.
SARTOR, ōris, m. _Celui qui répare_. USUS: Sartor satorque scelerum.
SARTUS, a, um, _Amélioré_, _réparé_. (Jungitur semper adj. tectus). SYN.
Incolumis, salvus, integer. USUS: Imperium, rempublicam sartam tectam
servare. Amicum ab omni periculo ac detrimento sartum tectum præstare.
Cf. Integer.
SĂTĂGO, is, ere, n. _Être dans l’embarras_; _donner tous ses soins
à une chose_. SYN. Elaboro, enitor, operam do, magno studio aliquid
ago; industriam in re pono; animum in rem _vel_ ad rem adjicio; omne
consilium, opem ac operam, curam, studium, diligentiam, laborem ad rem
confero; summa ope nitor; omni ope ac opera annitor, enitor; nervos omnes
contendo; omnem lapidem moveo; omnes machinas adhibeo; manibus pedibusque
conor; cogitationem omnem in re figo, loco; totus sum in ea re; hoc unum
spectat mea industria; versor in hoc studio totus, hac in re mens tota ac
studium versatur; id unum laboro; ad hoc nervos omnes intendo; id unum
nervis omnibus contendo. USUS: Multum rerum suarum satagit. Cf. Studeo,
Sollicitus, Applico.
SĂTELLES, ĭtis, m. _Garde du corps_, _satellite_; _fauteur de_,
_complice_. SYN. Stipator, minister, apparitor, custos corporis,
potestatis administer; assuetæ corporis custodiæ. EPITH. Diligentissimus.
USUS: Manlius audaciæ administer et satelles. Scelerum satelles,
administer cupiditatum.
SĂTĬĔTAS, ātis, f. _Satiété_, _dégoût_, _ennui_. SYN. Fastidium. )(
Cupiditas. USUS: Satietatem afferre, parere, facere, dare; satietate
afficere, _remplir de dégoût_. Satietas rei me cepit, tenet; satietate
defatigatus, defessus sum, _être accablé d’ennui, de dégoût_. Satietati
occurrere; satietatem relevare, _prévenir la satiété_. Satietatem vitare,
fugere, _fuir l’ennui_. Satietatem depellere, vincere, superare, _vaincre
ses dégoûts_. USUS: Studiorum omnium satietas vitæ facit satietatem,
_c’est la satiété de tous les goûts qui fait la satiété de la vie_.
1. SĂTĬO, as, avi, atum, are, a. _Rassasier_, _assouvir_. SYN. Saturo,
expleo, satietatem affero; satietate afficio; famem expleo, pasco. )(
Exhaurio. PHRAS. Legendo satiari non potuit, _il ne put se rassasier
de lire_. Infinita, inexhausta cupiditas saturari legendo non potuit;
expleri mens ejus legendo non potuit; expleta a lectione recedere non
potuit; a lectione depelli non potuit; satietatem nullam insaturabilis
legendi cupiditas admisit; legendi nulla illum unquam satietas
cepit, tenuit. USUS: Satiare odium, explere cupiditates. Auditor ne
similitudinis fastidio satietur. Satiari delectatione non possum, _je
ne puis me rassasier de les contempler (ces merveilles)_. Frugali cœna
naturæ desideria satiare et explere, _satisfaire son appétit naturel par
un frugal repas_.
2. SĂTĬO, ōnis, f. _Action de semer_, _semailles_. SYN. Satum. EPITH.
Æquabilis, perpetua. USUS: Jugera sationum suarum profiteri.
SĂTIS, _Assez_. SYN. Sat; satis superque; sane. PHRAS. Sed jocorum satis
est, _mais assez de plaisanteries_. Sed de joco satis est; affatim
prorsus; jocorum satis superque; abunde est; satietas nos tandem jocandi
capiat. Satur sum jocorum, sed hic finis sit jocandi. USUS: 1. Hæc
subtilius, quam satis est, disputantur. Laudis, plusquam satis est,
avidus. Satis superque hæc audivimus. Satis est causæ, quare nolimus.
2. Satis accipio, satis do, _recevoir, donner une caution_. Quibus a
prædibus satis accipiet, iisdem ipse, quod peto, satis det. Qui pro
sociis transigit, satis dat neminem eorum postea petiturum.
SĂTISDĀTĬO, ōnis, f. _Action de donner caution_. SYN. Vadimonium. USUS:
Sunt aliquot satisdationes secundum mancipium.
SĂTISFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, n. _Satisfaire à_, _s’acquitter
de_. SYN. Impleo, placeo, morem gero; quod debeo, solvo; expleo odium
_vel_ cupiditatem; respondeo opinioni, exspectationi, judicio. USUS:
Satisfacere officio suo erga aliquem, naturæ, legibus. Amori erga te
meo satisfactum puto. Nunquam mihi pro tuis in me injuriis satisfacies.
Cumulateque satisfactum est tibi. Vel ex supervacuo satisfecimus.
SĂTISFACTĬO, ōnis, f. _Satisfaction donnée née à une personne qu’on a
blessée, réparation, excuse_. SYN. Purgatio. USUS: Satisfactionem meam
non accipis?
SĂTĬUS EST, _Il vaut mieux_. SYN. Præstat, melius est. USUS: Mori satius
est quam turpiter vivere. Cf. Potius.
SĂTOR, ōris, m. _Semeur_. SYN. Seminator.
SĂTUR, ŭra, ŭrum, _Qui a pris suffisamment de nourriture_, _rassasié_.
SYN. Plenus, satiatus.
SĂTŬRĬTAS, ātis, f. _Rassasiement_, _satisfaction des besoins physiques_.
SYN. Satietas.
SĂTŬRO, as, avi, atum, are, a. _Rassasier_, _nourrir_. SYN. Expleo,
satio. USUS: Explevi animos invidorum, placavi odia imperitorum, saturavi
perfidiam perditorum. Sanguine se saturavit civium, _il s’est abreuvé du
sang des citoyens_. Cf. Satio.
SĂTŬS, ūs, m. _Semailles_; _production_, _paternité_, _race_. SYN. Satio.
EPITH. Humanus, primus. USUS: Ex cœli satu terræque conceptu editus.
Parentum optimorum satu editus adolescens. Philosophia extrahit vitia et
præparat animum ad satus accipiendos, _la philosophie déracine les vices
et prépare les âmes à recevoir les semences (des vertus)_.
SAUCĬĀTĬO, ōnis, f. _Action de blesser_, _blessure_. SYN. Vulneratio.
SAUCĬO, as, avi, atum, are, a. _Blesser_. SYN. Vulnero, consaucio,
vulneribus afficio. ADV. Graviter, leviter. Cf. Vulnus.
SAUCĬUS, a, um, _Blessé_. SYN. Vulneratus, vulneribus affectus, mortifero
vulnere ictus. USUS: Medea amore saucia. Saucios et confectos ex acie
efferre.
SAXĒTUM, i, n. _Lieu pierreux_. SYN. Locus saxis plenus.
SAXĔUS, a, um, _De rocher_, _de pierre_. USUS: Moles saxea.
SAXŌSUS, a, um, _Rempli de pierres_. SYN. Saxis impeditus. USUS: Loca
saxosa.
SAXUM, i, n. _Pierre_, _rocher_. SYN. Silex, lapis, rupes, cautes.
EPITH. Saxa aspera, prærupta. PHRAS. Saxa in eum conjecerunt, _ils lui
jetèrent des pierres_. Saxis facta lapidatio; lapides in eum miserunt,
jecerunt; lapidibus eum appetivere; lapidum ictu incessebant. USUS:
Saxorum asperitates. Ventum ad rupem ita rectis saxis, ut, etc. Ingentis
magnitudinis saxa per montium prona devolvunt. Exesæ fluctibus rupes,
saxa invia et præruptæ cautes.
SCĂBELLUM, i, n. _Petit banc_, _tabouret_. SYN. Scamnum humile.
SCĂBER, ra, rum, _Rude_, _raboteux_; _sale_, _malpropre_. SYN. Asper.
USUS: Pectus illuvie scabrum.
SCĂBĬES, ēi, f. _Gale_, _lèpre_. USUS: Scabies corpora invasit, et
contagium mali etiam in alios vulgatum est.
SCĂBO, is, ere, a. _Gratter_, _se gratter_. USUS: Muli mutuum scabunt.
SCĀLÆ, arum, f. pl. _Escalier_, _échelle_. USUS: Sub scalas se conjecit.
SCALMUS, i, m. _Cheville où se meut la rame_. SYN. Lignum, quo nituntur
remi.
SCALPO, is, psi, ptum, ere, a. _Tailler_, _couper_, _sculpter_. SYN.
Incido (VULG. sculpo). USUS: Ad pingendum, fingendum, scalpendum. E saxo
scalptus aut ebore dolatus.
SCALPELLUM, i, n. _Scalpel_, _lancette_. SYN. Chirurgi ferrum. USUS:
Scalpellum sanæ parti adhibere.
SCALPRUM, i, n. _Instrument_, _outil tranchant_. Instrumentum artificum.
SCAMNUM, i, n. _Banc_, _escabeau_. SYN. Sedes, scabellum.
(Scandălum, i, VULG.), _Scandale_. SYN. Offensio, pravum exemplum; res
mali, pessimi exempli. PHRAS. (Cave ne des scandalum, VULG.), _prenez
garde de donner le scandale_. Cave, ne ætati maxime lubricæ atque incertæ
vita tua nequitiæ exempla præbeat; ne periculosam exempli imitationem
filiis prodas; ne tua perversitate offensionem præbeas; ne quid malo
exemplo facias aut dicas; ne contagione morum alios evertas; ne quid
offendas exempli pravitate; ne barbaræ licentiæ exemplum in mores hominum
transferas; ne mores tuos in alios transfundas. Cf. Exemplum.
SCANDO, is, di, sum, ere, a. _Monter à_, _grimper à_, _escalader_. SYN.
Ascendo, conscendo. PHRAS. Montem scandere, _gravir une montagne_.
Superare montis verticem; in ardua evadere; superare iniquitatem loci;
occupare montis jugum.
SCĂPHA, æ, f. _Esquif_, _barque_, _canot_. SYN. Linter longis navibus
subserviens, navicula. USUS: E navi in scapham se conjecit.
SCĂPHĬUM, ĭi, n. _Coupe en forme de nacelle_. SYN. Scyphus in scaphæ
modum formatus.
SCĂPŬLÆ, ārum, f. pl. _Épaules de l’homme et des animaux_. SYN. Humerus.
SCĂTĔO, es, ere, n. _Sourdre_, _couler_. SYN. Scaturio. Cf. Plenus.
SCĂTŪRĬO, is, ire, n. _Jaillir_, _couler abondamment_. SYN. Emano,
effluo, erumpo. Cf. Origo.
SCĔLĔRĀTĒ, _Criminellement_. SYN. Per summum scelus, nefario scelere.
USUS: Bellum scelerate susceptum, sceleratissime gestum.
SCĔLĔRĀTUS, a, um, _Criminel_, _impie_, _infâme_, _scélérat_. SYN.
Consceleratus, scelestus, nefarius, improbus, impius, scelere
contaminatus, omni scelere coopertus. PHRAS. Homo sceleratissimus,
_un scélérat_. Homo post homines natos turpissimus, omni flagitio
contaminatus; omnium scelerum flagitiorumque documentum; homo nefarius,
ex omni scelerum colluvione natus; unus omnium latronum teterrimus;
libidine et ira effrenatus; in omni genere flagitiorum volutatus.
Homo omnium, quos terra sustinet, consceleratissimus; omnibus divinis
humanisque obrutus sceleribus, nec pro scelere, sed monstro habendus.
Homo crudelitate cæcus ac scelere, sacrilegus, perjuriis assuetus;
vitiorum ac probrorum plenissimus; omnibus flagitiis nobilitatus;
omnibus vitiis deformatus; affluens omni scelere; monstrum ex cœno et
sanguine concretum. Homo summis sceleribus obstrictus; furens audacia,
scelus anhelans, maximo furore inflammatus. Homo bipedum nequissimus;
promptus ad vim, paratus ad seditionem, audax ad omne facinus, ad
audendum projectus; ad omnem nequitiam educatus, eruditus, projectus;
omnibus flagitiis coopertus. Homo in quo nihil est, præter maxima
peccata maximamque pecuniam; qui multa in DEUM hominesque, impie,
nefarie commisit, plurimis se sceleribus obstrinxit; qui maxima in se
scelera concepit; omnia repagula juris et honestatis, pudoris et officii
perfregit; qui in omnia se flagitia ingurgitavit, omnia divina et humana
jura nefario scelere polluit. Fingi flagitium nullum potest, quo se ille
non contaminaverit; ejus vita omnibus flagitiis est inquinata. Homo
summorum facinorum, omnium flagitiosorum postremus et in quo omnia sunt
ad perniciem profligata; scelerum omnium artifex et architectus. Homo
insignite nequam; quo in portento cum summa turpidine summa impudentia
est conjuncta. Homo immani natura, moribus feris ac omni vitiorum genere
infamibus. USUS: Impurus homo ac sceleratus. Cf. Commaculo, Improbus.
SCĔLESTĒ, _Criminellement_. SYN. Scelerate.
SCĔLESTUS, a, um, _Criminel_, _scélérat_. SYN. Sceleratus. PHRAS.
Scelestos homines urbe pellere, _chasser les méchants de la ville_.
Scelerum sentinam ex urbe ejicere; vitiorum sentinam exhaurire. Homines
furentes audacia, scelus anhelantes, pestem patriæ nefarie molientes ex
urbe emittere, ejicere, depellere; monstris illis ac prodigiis scelerum,
a quibus pernicies certa comparata esset civibus, ex urbe ejectis,
rempublicam relevare ac recreare.
SCĔLUS, ĕris, n. _Crime_, _forfait_, _attentat_. SYN. Flagitium, facinus,
fraus capitalis, atrocitas sceleris. EPITH. Acerbissimum, alienum,
apertum, clandestinum, consulare, detestabile, domesticum, immane,
impium, importunum, inauditum, incredibile, indignum, inexpiabile,
insigne, intestinum, meditatum, nefandum, tantum, usitatum. PHRAS. 1.
Scelus atrox admisit, _il a commis un crime épouvantable_. Nefarium
ac scelestum facinus ausus est; atrox, singulare maleficium admisit,
contraxit, grande piaculum admisit, contraxit; capitalem fraudem ausus
est; inexpiabile facinus admisit; cupiditas effrenata præcipitem animum
ad ultimum nefas impulit; maximo se scelere adstrinxit, contaminavit,
devinxit, alligavit; scelus ingens admisit, suscepit, edidit; cum multa
improbe, multa audacter ac perfectissime fecerit, gravissimum tamen
scelus tum concepit, molitus est, fecit, perfecit, cum, etc. 2. (Sceleris
complex est, VULG.), _il est complice du crime_. Sceleris societate
conjunctus, culpæ socius, criminis conscius ac particeps; in eodem
scelere versatus est; ejus facinoris satelles et administer fuit. 3. Non
est simplex scelus hoc, _ce crime est multiple_. Nullum scelus abest ab
eo scelere; in uno illo scelere insunt omnia scelera; multiplex in uno
facinore crimen est; scelerum genus omne uno in facinore continetur.
USUS: Scelerum architectus et machinator. Scelus atrox concipere,
suscipere, _commettre_. Scelus scelere cumulare, _se couvrir de crimes_.
Omnium scelerum genere imbutus. In scelere volutari. Abesse a scelere
longissime; scelere solutus, a scelere liberatus est. Cf. Conscientia
mala, Crimen.
SCĒNA, æ, f. _Scène de théâtre_, _théâtre_. SYN. Cavea; fabula. EPITH.
Argentea, magna, referta sceleribus. USUS: Ludorum elegantia, scenæ
magnificentia. In scenam redire. Scenæ servire, tempori se accommodare,
_s’accommoder aux circonstances_. De scena decedere.
SCĒNĬCUS, a, um, _Relatif au théâtre_; subst. _Acteur_, _comédien_. USUS:
Scenicæ personæ, ut mimi, histriones.
SCEPTRUM, i, n, _Sceptre_. USUS: Rex cum purpura et sceptro et insignibus
regiis.
SCHĔDA, æ, f. _Feuillet_, _page_, _manuscrit_. SYN. Tabella; pagella.
SCHĒMA, ătis, n. _Figure de rhétorique_. USUS: Verborum ornamenta et
sententiarum lumina quæ schemata Græci vocant.
SCHŎLA, æ, f. _Lieu où l’on enseigne_, _école_. SYN. Ludus litterarius,
gymnasium. PHRAS. 1. Sunt ibi scholæ publicæ, _il y a ici des écoles
publiques_. Patet ibi litterarum ludus, quo juventus in disciplinam
convenit; est ibi doctrinarum sedes nobilis, ad quam disciplinæ causa
juventus frequens concurrit; est ibi nobilium ingeniorum altrix
gymnasium; est optimarum artium domicilium; litterarum, divinæ humanæque
scientiæ officina fama nobilis; habent ibi et bonæ artes suum sacrarium,
et quoddam quasi Musarum templum; nec scholasticæ palæstræ copia deest.
2. Multi hic scholam frequentant, _ici bien des gens fréquentent
l’école_. Frequens hic juventus in disciplinam convenit; frequens
hic juventus disciplinæ causa ad præceptores concurrit; frequentes
hic magistris operam dant; multi hic studiorum causa in ludum eunt,
scholas obeunt, gymnasium terunt. Cf. Frequento. 3. Scholam amplius non
frequentat, _il ne va plus à l’école_. Ludo multam salutem dixit; manum
ferulæ subduxit; bonarum artium disciplinis nuntium remisit. USUS: Homo
e schola atque a magistro recens. Scholæ strepunt discentium vocibus.
Schola soluta, dimissa, _à la fin de la classe_. Scholam explicare, in
librum conferre, id est, quæstionem umbratilem, _traiter une question_,
_faire un livre_, _un traité_.
SCĬENTER, _Savamment_, _habilement_. SYN. Scite, intelligenter, apte.
USUS: Scienter versari in re aliqua. Iis, quæ habes, scienter utere et
modice.
SCĬENTĬA, æ, f. _Science_, _savoir_, _connaissance_; _art_, _habileté_.
SYN. Doctrina disciplina, rerum cognitio, intelligentia, prudentia. )(
Inscitia, ignoratio. EPITH. Admirabilis et incredibilis, pene divina,
certissima, civilis, excellens, eximia, finitima, litigiosa, necessaria
obscurior, par, peregrina, externa, perfecta, potior, præstabilis,
quæstuosa, similis, summa, tanta, tenuis, vicina, utilis. PHRAS. 1.
Scientiæ in scholis cum virtute sunt conjungendæ, _dans les écoles,
il faut joindre la vertu à la science_. In gymnasiis progressiones,
progressus non in bonis tantum artibus, sed in virtutibus etiam juventus
faciat, necesse est; in scholis non ingenuarum solum artium studia, sed
virtus etiam divinusque cultus vigeat; juventus in schola disciplinis
simul et virtutibus imbuatur et erudiatur; qui scholas frequentant,
non doctrinæ modo, sed virtutis quoque studiosi sint; scholarum alumni
diligentiam omnem ad comparandam tum doctrinam, tum virtutem adhibeant,
necesse est. In scholis virtus a litteris abesse, segregari non debet;
in societatem doctrinæ, virtutis studium se offerat necesse est. 2.
Scientiam in geometricis non vulgarem habet, _il est fort habile dans
la géométrie_. Geometricis litteris perfecte est eruditus; geometriam
penitus cognovit, callet omnino; in geometria excellit, vincit omnes,
nemini secundus est, parem habet neminem, superior est omnibus;
geometricis disciplinis apprime excultus est; in geometricis litteris
ita processit, ut ad summum pervenerit. USUS: Omnes trahimur ad scientiæ
cupiditatem. Scientias facile percipere. Aliquid scientia comprehendere.
Habere scientiam multarum artium. Scientias alicui tradere. Oratoris
actio scientia non continetur, _le débit, l’action oratoire n’est pas une
affaire de science_. Scientia rei militaris, oratoriæ, juris civilis.
SCĪLĬCET, _Cela s’entend_, _bien entendu_, _naturellement_, _sans doute_.
SYN. Videlicet, nempe, nimirum, certo, profecto, nam, enim. USUS: Quis?
tu ipse scilicet. Arma quærenda sunt scilicet, ut novum dominum patiamur.
Brutus terram osculo contigit: scilicet quod ea communis mater omnium
mortalium esset, _Brutus baisa la terre, parce que la terre est la mère
commune des mortels_.
SCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Déchirer_, _diviser_, _séparer_
_violemment_. SYN. Conscindo, discindo, seco, reseco, amputo, cædo,
findo, diffindo. USUS: Ipse dolorem meum ne scindam, _pour ne pas rouvrir
moi-même ma blessure_. Comam scindere.
SCINTILLA, æ, f. _Étincelle_. SYN. Igniculus. USUS: Neque scintilla
deterrimi belli relinquatur, _pour anéantir jusqu’à la dernière étincelle
de cette guerre infâme_.
SCINTILLO, as, avi, are, n. _Étinceler_, _briller_. SYN. Splendeo, emico.
USUS: En, ut oculi scintillant.
SCĬO, scis, scīvi vel scĭi, scītum, scire, a. _Savoir_, _connaître_;
_apprendre_; _pouvoir_. SYN. Habeo, teneo, cognosco, cognitum habeo,
non ignoro, non sum nescius, scientiam meam non fugit; me non latet,
præterit; scientia comprehendo, scientiam habeo, perspectum mihi est,
mihi conscius sum, mihi de re aliqua certum est; apertum mihi est,
non obscurum, notum mihi est; patet mihi res, in promptu est, non est
ignotum, liquet, exploratum perspectumque habeo. )( Nescio. ADV. Admodum,
nihil, celeriter, certo, latine, græce, lente, luculenter, mature,
mediocriter, melius, plane, probe. PHRAS. 1. Scio res tuas omnes et
consilia, _je connais vos affaires et vos desseins_. Non sum rudis rerum
tuarum; probe scio, non est occultum, exploratissimum mihi est; non me
fallit non me fugit, quid agas, quid moliaris. Ad me quoque rerum tuarum
conscientia pertinet, quando ipse me conscium voluisti. Patent res tuæ
ac consilia, quando ipse me eorum participem fecisti. 2. Scio quid agam,
_je sais ce que je dois faire_. Certum habeo, quid agam; exploratam et
explicatam habeo rationem consilii, salutis meæ. Quemadmodum expediam
exitium hujus rei, reperi. Deliberatum cum animo habeo meo, quæ consilii
ratio mihi sit tenenda, ineunda. 3. Scio multos mihi esse perinfensos,
_je sais que j’ai beaucoup d’ennemis_. Haud me fallit; haud ignarus sum;
non sum nescius; satis gnarus sum, multos animo in me esse perinfenso.
Compertum habeo; exploratissimum habeo; pro certo, pro comperto, pro
explorato habeo; certum, cognitum, perspectum, exploratum habeo, multos
periniquo esse in me animo. Cf. Cognosco. 4. Nihil adhuc scio de re, _je
ne sais encore rien de cela_. Nihil comperti habeo; res etiamnum clam me
est; fugit etiamnum, latet me res ea. Cf. Nescio, Ignoro. USUS: Latine
luculenter scio. De iis nihil scire aut existimare queo. Sed non venerat,
quod sciam, _mais il n’était pas venu, que je sache, à ma connaissance_.
Prudens sciensque fecit, _il l’a fait sciemment, de propos délibéré_.
SCĪPĬO, ōnis, m. _Bâton_.
SCISCĬTOR, aris, atus sum, ari, d. a. _S’enquérir_, _s’informer_.
SYN. Scitor, quæro, percontor. USUS: Ab _vel_ ex aliquo sciscitari
sententiam. Sciscitari de aliqua re. Cf. Interrogo.
SCISCO, is, scīvi, scītum, ere, a. _Chercher à savoir_, _s’enquérir_.
SYN. Sancio, edico, scitum facio. ADV. Nominatim. USUS: Sciscere legem,
_sanctionner une loi_.
SCĪTĒ, _Habilement_, _avec goût_, _élégance_. SYN. Scienter, non inscite.
USUS: Statua scite et venuste facta, _statue d’une beauté et d’un travail
parfaits_. Scite dicere aliquid, _parler avec finesse_.
SCĪTOR, aris, atus sum, ari, d. _S’informer de qqche_. SYN. Sciscitor.
SCĪTUM, i, n. _Décret_. SYN. Lex, jussum. USUS: Brutus scitum fecit, ne,
etc.
SCĪTUS, a, um, _Fin_, _délicat_. SYN. Lepidus, elegans, festivus. USUS:
Scito sermone et Attico loqui, _dans un style savant et attique_. Vetus
illud Catonis admodum scitum est, qui mirari se aiebat quod non rideret
aruspex, aruspicem quum vidisset, _ce mot si spirituel de Caton, qui
s’étonnait, disait-il, qu’un aruspice pût en regarder un autre sans
rire_. Cf. Venustus.
SCŌPÆ, ārum, f. pl. _Balai_. EPITH. Dissolutæ. USUS: Scopæ, ut est in
proverbio, dissolutæ, _balai tout défait_, _c. à d._, _homme bon à rien_
(PROV.).
SCŎPŬLŌSUS, a, um, _Plein de rochers_, _semé d’écueils_. USUS: Mare
infestum et scopulosum. Intelligo quam scopuloso et difficili loco verser.
SCŎPŬLUS, i, m. _Rocher_, _écueil_. SYN. Saxum. USUS: Navis ad scopulum
afflicta. Ad scopulum offendere. Nunquam tuas rationes ad eos scopulos
appulisses, _vous ne seriez point venu vous heurter contre ces écueils_.
Syrtim patrimonii scopulum libentius dixerim, _je dirai plus volontiers
l’écueil que la syrte d’un patrimoine_.
SCŎPUS, i, m. _But_. SYN. Quo spectamus, finis, propositum. PHRAS. Hic
scopus erat meus, _tel était mon but_. Hoc spectavi; hoc secutus sum;
id egi; huc retuli mea consilia; huc retuli cogitationes omnes; huc
mentem direxi; huc consilia contuli; hoc spectabat animus meus; hic animo
meo meisque consiliis scopus erat; hic erat finis, hic terminus quo
intendebantur cogitationes meæ; hæc erat quasi meta, quo ut pervenirem,
laboravi atque vigilavi; huc me voluntas, huc judicium et ratio ducebat,
ut, etc.; hic animus, hæc mihi lex erat; hoc mihi propositum erat; hoc
unum habebam propositum, ut, etc. Cf. Consilium, Cogitatio, Propono.
USUS: Sed neutri scopus est iste, ut beati simus, quo alioquin omnia
vivendi recteque faciendi consilia sunt referenda.
* SCRĔĀTOR, ōris, m. _Celui qui crache_.
* SCRĔĀTŬS, ūs, m. _Crachement_.
SCRĪBA, æ, m. _Écrivain public_, _greffier_, _secrétaire_. SYN. Scriptor,
librarius. EPITH. Ædilitius. USUS: Scriba, qui rationes ad ærarium
retulit. Scribæ, qui nobiscum in rationibus monumentisque publicis
versantur.
SCRĪBO, is, psi, ptum, ere, a. _Écrire_. SYN. Litteras pingo, formo;
litterarum elementa conformo; litterarum formas effingo; litterarum
figuras formo, _écrire_, _former des lettres_. Litteras conscribo, exaro,
do, mitto, _écrire une lettre_. Litteris consigno, scriptis mando,
litteris prodo, publicis monumentis consigno; memoriæ, posteritati prodo;
monumentis mando, prodo; memoriæ, historiæ mando; memoriæ, posteritati
propago; chartis prodo; litteris mando, consecro; in annales, fastos
refero; hominum memoriæ sempiternæ trado; immortalitati trado, mando,
commendo, _faire une histoire_, _écrire pour les siècles futurs_. Librum
conficio, compono, efficio. PHRAS. 1. Elegante sane charactere scribis,
_vous écrivez très-bien_, _votre écriture est élégante_. Elementa
conformas venustissime, litterarum formas pingis tanquam typis æneis
expressas; calamo ad venustissimam speciem typorum proxime accedis;
litterarum elementa pingis, formas sane bellissimas; bella, venusta,
exquisita, luculenta manus est, quæ ista scriptura persequitur. Nihil
in tota scriptione non egregie concinnatum est, ductus bellissimi,
litteræ tanta proportione et tam composite mutuo respondentes, versibus
præterea paribus intervallis a summa pagina ad imam usque diremptis
et nulla omnino in parte vacillantibus, ut velut ad amussim directi,
nusquam a recto tramite deflectant lectoremque liberali quadam voluptate
demulceant. Non inæquales litteræ, non vacillantes; litterarum formæ
non illepidæ aut invenustæ; elementa non tristia ac deformia; figuræ
litterarum non fœde, inscite, indecore pictæ, sed velut pictura
bellissime concinnata oculis blandiuntur. 2. Scribe ad me sæpius,
_écrivez-moi plus souvent_; (de litteris _seu_ epistolis.) Ne, quæso,
litteris parcito; crebris nos litteris appellaro, libet enim tecum
garrire, et tametsi pagella altera procedat, tertiam etiam completo; res
omnes litteris persequere; quoties ad amicos, eodem etiam oleo ac opera
aliquid ad me exarato. 3. Livius res Romanas egregie scripsit, _Tite-Live
composa une magnifique histoire de Rome_; (de libris.) Livius de rebus
Rom. egregia scripta reliquit; res Rom. divinitus perscripsit; res Rom.
litteris mirifice illustravit; litteris mandavit, consignavit; Rom.
nomen scriptis celebravit et illustravit; Romanorum bella pulcherrime
contexuit; rerum Romanarum commentarios confecit absolutissimos; res
Romanas posteritati litteris prodidit. 4. Docte et erudite scribit, _il
écrit en savant et en érudit_; (de modo et stili genere.) Scribendi
laude excellit; raram quamdam laudem in scribendo consecutus est;
præclara sunt, quæ ingenio studioque parit, quæ ejus industria elaborat;
mirabiles minimeque vulgares sunt ingenii et industriæ ejus fructus;
scribit ut pauci; quidquid ille ex se promit, delectat alios, ipsum vero
laudibus illustrat; nihil scribit nisi perfectum ingenio, industria
elaboratum; scripta ejus miro verborum cultu sunt perpolita, et omni
elegantiarum genere ornatissima, refertissima. USUS: Alii rem versibus
luculenter scripsere. Scribere de aliquo asperius. Liber de rebus
rusticis scriptus, _livre où l’on traite de l’agriculture_. Cf. Littera,
Litteræ, Epistola.
SCRIPTĬO, ōnis, f. _Composition écrite_, _écrit_. SYN. Stilus, scriptura.
EPITH. Philosophica. USUS: Nihil ad dicendum magis proficit, quam
scriptio, _rien ne forme tant à l’art de la parole que les exercices de
style sur le papier_.
SCRIPTĬTO, as, avi, atum, are, a. _Écrire des lettres_, _composer un
écrit_. USUS: Te quidem, Antoni, multum scriptitasse non arbitror.
SCRIPTOR, ōris, m. _Écrivain_; _auteur_, _historien_. EPITH. Astutus,
sane bonus, doctus, ferreus, luculentus, peritus, politus, præstans,
sanctus, egregie subtilis, vetustissimus. USUS: Ferreus scriptor, sed
auctor bonus. Scriptor, ut temporibus illis luculentus.
SCRIPTUM, i, n. _Écrit_, _ouvrage_, _livre_. SYN. Scriptura, monumentum,
litterarum monimentum. EPITH. Absurdum, inutile, indignum, ambiguum,
antiquius, legitimum, necessarium, privatum, probabile. USUS: De scripto
dicere, recitare, _lire sur un manuscrit_, _débiter le manuscrit à la
main_. Plato scriptum _vel_ in scriptis reliquit, _Platon a écrit_.
Scriptis res suorum temporum mandare, celebrare, illustrare, _écrire
l’histoire contemporaine_.
SCRIPTŪRA, æ, f. _Écriture_. SYN. Scriptum. EPITH. Assidua, contraria,
diligens, superior. USUS: 1. Mendum scripturæ litura tollitur, _une faute
d’écriture se corrige par une rature_. 2. Scriptio, _composition écrite_,
_écrit_. Ea, quæ scriptura persecutus est, exscripta consignataque
singulis attribuere. Genus scripturæ liberum ac incitatum, _ce genre
d’écrit au style non seulement libre, etc._ 3. Ratio eorum qui portoria,
pascua publica _vel_ decumas redimebant, _impôt sur les pâturages_,
_droit de pâture_. Per magistros scripturæ et portus et nostrarum
diœcesium. Neque ex portu, neque ex scriptura vectigal conservari potest,
_texte de loi_. _Pro_: Scriptura sacra, _Écriture sainte_, Latine: Libri
divini, divinæ litteræ; divinarum legum, divinorum scriptorum monimenta;
sacræ litteræ, codex sacer.
SCRŎBIS, is, m. _Fosse_. USUS: Scrobem facere, subigere, invertere.
SCRŪPŬLŌSUS, a, um, _Très exact_, _minutieux_, _consciencieux_. SYN.
Asper, anxius, tristis, sollicitus, dubius, homo non intacti religione
animi; simplex ac religiosus; religione attonitus; religione quadam
obstrictus; qui in religionem trahit, vertit aliquid; æquo religiosior;
qui religioni sibi ducit admittere quidquam, quod culpæ vel speciem
præferat, _scrupuleux_. PHRAS. Scrupulosus est, _il est scrupuleux_.
Assiduis ex recordatione vitæ prioris scrupulis pungitur, nullamque ægro
saucioque animo quietem capit; animum gerit nescio quibus religionibus
obstrictum; nimis exigue, exiliter religioseque omnia ad calculos
revocantem; anxiis animi curis et sollicitudinum aculeis male accipitur,
afficitur, torquetur. Pungunt hominem, diesque ac noctes stimulant
nescio qui scrupuli ex superioris vitæ memoria relicti; torquent animum
exeduntque nescio qui curarum sollicitudinumque stimuli ex latentis
suspicione mali profecti; versant animum novæ identidem suspiciones,
pavores, metus, fluctus æstusque sollicitudinum, nescio cujus piaculi
conscientia excitati. Cf. Scrupulus, Anxius. USUS: Tandem e scrupulosis
his cautibus enavigavit oratio, _voilà enfin mon discours sorti de sa
course périlleuse à travers les écueils_.
SCRŪPŬLUS, i, m. _Petite pierre pointue_. SYN. Exiguus lapillus
calceo injectus. TRANSL. Sollicitudo, dubitatio, suspicio, religio,
_Inquiétude_, _embarras_, _scrupule_. PHRAS. 1. Injectus est populo
scrupulus, _on fit naître des scrupules dans l’esprit du peuple_. Offusa
animis oculisque populi religio; moti sunt in religionem animi populi;
ea res populo in religionem venit; religioni sibi populus duxit; oblata,
injecta est populo religio; hic vero nescio quæ superstitio mentes
omnium occupavit, hic vero populum cepit religio; hic vero non magna res
religionem incusserat hominibus, multitudinem justæ religionis implevit;
religione hic nova obstrictus est populus; hic vero res nova cumulavit
religiones populi; nova hic populum incessit religio. 2. (Facerem mihi
scrupulum, VULG.), _je me ferais un scrupule_. Religioni haberem, mihi
ducerem; religio mihi esset; haud sane liber religione animus esset;
religione impediri, conscientia impediri me putarem; religione quadam
tangerer; haud sane intactus religione futurus esset mihi animus, si,
etc. 3. Scrupulum habeo, _j’ai un scrupule_. Scrupuli aliquid in animo
residet, quod me dies noctesque stimulat ac pungit; morsus tamen et
contractiunculæ quædam animi adhuc relictæ sunt; scrupulus restat unus
qui me male habet; discruciat animum suspicio quædam latentis in tam
speciosa cogitatione piaculi; angit me, sollicitat, torquet pungens hæc
animi cura; discrucior animo, quoties in mentem venit præteritæ vita
ætatis. Cf. Scrupulosus, Religio. 4. Scrupulum istum facile tibi eximam,
_je vous enleverai facilement ce scrupule_. Scrupulum istum ex animo
facile evellam; religionem hanc facile eximam; animum religione hac
facile exsolvam; animum religione hac facile levabo; religionem istam
adimam, auferam, tollam, eripiam; ista te religione liberabo. USUS:
Hunc mihi ex animo scrupulum evelle, qui me dies noctesque pungit ac
stimulat, _arrachez-moi de l’esprit cette inquiétude qui me tourmente
nuit et jour_. Quem mihi odiosum de filio scrupulum injecisti, adhuc in
me residet. Domesticarum sollicitudinum aculeos et scrupulos occultare.
Cf. Anxietas.
SCRŪTA, ōrum, n. pl. _Vieilles hardes_, _défroques_. USUS: Vilia scruta
vendere.
SCRŪTOR, aris, atus sum, ari, d. _Visiter avec soin_, _rechercher_. SYN.
Inquiro, excutio. ADV. Furacissime. USUS: Libros reconditos scrutari. Cf.
Indago, Meditor, Cogito.
SCULPTUS, a, um, _Gravé_, _ciselé_, _sculpté_. USUS: E saxo sculptus,
_alias_ scalptus.
SCURRA, æ, m. _Bouffon_. SYN. Sannio. USUS: Scurra facetus, omnibus modis
risum captans. Scurra improbissimus, facie magis quam facetiis ridiculus,
qui se tamen populi delicias vult existimari.
SCURRĪLIS, e, gen. com. _Plaisant_, _qui sent le bouffon_. SYN. Obscœnus.
USUS: Risus, jocus, dicacitas scurrilis et mimica.
SCŪTĀTUS, a, um, _Armé d’un bouclier long_. USUS: Milites scutati,
hastati.
SCŬTELLA, æ, f. _Petit plateau_, _soucoupe_. USUS: Demus scutellam
dulciculæ potionis.
SCŬTĬCA, æ, f. _Étrivières_, _cravache_. SYN. Flagellum ex pelle. USUS:
Dignus scutica.
SCŪTUM, i, n. _Bouclier_. SYN. Clypeus. USUS: Miles ignavus abjecto scuto
fugit, quantum potest.
SCYPHUS, i, m. _Vase à boire_, _coupe_. SYN. Poculum.
SĒCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _S’en aller_, _s’éloigner_, _se
retirer_. SYN. Decedo, recedo, ex turba me evolvo. USUS: Secedant
improbi, secernant se a bonis.
SĒCERNO, is, crēvi, crētum, ere, a. _Séparer_, _mettre à part_. SYN.
Separo, distinguo, disjungo. USUS: Secerne te a pravis. Secernere et
internoscere unum ab altero. Salutaria a pestiferis, vera a falsis,
animum a corpore secernere. Secernitur blandus amicus a vero, _l’ami qui
flatte se distingue de l’ami véritable_. Cf. Separo.
SĒCESSĬO, ōnis, f. _Désunion_, _révolte_, _insurrection_. SYN. Discessio,
abscessio, seditio. USUS: Secessionem facere. Secessionem credebam,
non bellum, _je croyais que c’était une scission, non une guerre_. Cf.
Seditio.
SĒCESSŬS, ūs, m. _Retraite_, _solitude_.
SĔCĪUS, _Moins_. SYN. Minus. USUS: Impedimento est quo secius lex
feratur, _il empêche que la loi ne soit portée_.
SĒCLŪDO, is, si, sum, ere, a. _Séparer_, _éloigner_, _isoler_. SYN.
Secerno. USUS: Domus seclusa a strepitu populari.
SĒCO, as, cŭi, sectum, are, a. _Couper_. SYN. Exseco, reseco. USUS:
Corpus uri et secari patimur.
SĒCRĒTĬO, ōnis, f. _Séparation_, _dissolution_. SYN. Disjunctio. USUS:
Est enim interitus quasi discessus et secretio earum partium quæ ante
interitum junctione aliqua tenebantur, _la mort n’est que la séparation
de ces parties que quelque lien unissait pendant la vie_.
SĒCRĒTO, _Séparément_, _à part_. SYN. Clam, remotis arbitris. USUS: Hæc
inter paucos secreto narrantur. Cf. Clam.
SĒCRĒTUS, a, um, _Séparé_, _éloigné_, _caché_, _secret_. SYN. Separatus,
sejunctus, seclusus, arcanus, a conspectu amotus, remotus. PHRAS. Quæ
secreta esse voluisti, ex me nemo resciet, _personne ne saura de moi
ce que vous avez voulu que je tienne caché_. Arcanorum fidem servabo,
præstabo integram; premam fideli silentio, tacita relinquam, quæ tu
in aurem mihi; nemo arcana tua consilia ex me exsculpet, exprimet,
eliciet; nemo consilia, quæ tu occulta esse voluisti, ex me expiscabitur,
eblandietur. Cf. Taceo. USUS: Succus secretus a reliquo cibo. Stellarum
sphæra ab ætherea conjunctione secreta et libera.
SECTA, æ, f. _Doctrine philosophique_, _école_, _secte_. SYN. Familia,
schola, disciplina; partes, factio, ratio vitæ, ratio philosophandi;
hæresis. EPITH. Difficilis atque ardua. USUS: Horum nos hominum
sectam atque institutionem prosequimur. Antonii sectam secutus est.
Philosophorum hæresis, secta, disciplina. Cf. Hæresis.
SECTĀTOR, ōris, m. _Partisan_. SYN. Consectator, amator, æmulus. USUS:
Gabinii comes est vel sectator.
SECTĬO, ōnis, f. _Partage_, _vente à l’encan_. SYN. Auctio. USUS: Prædæ
sectio venit. Pecuniam pro sectione debere.
SECTOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Aller à la suite, accompagner_. SYN.
Assector, comitor. USUS: Sectari aliquem per omnia fora. Ejusmodi est, ut
pueri eum sectentur, _que les enfants le suivent dans la rue_. Cf. Sequor.
SECTOR, ōris, m. _Qui achète le butin au les biens confisqués_. SYN. Qui
proscriptorum bona in auctione emit. EPITH. Audacissimus. USUS: Antonius
sector Pompeii.
SECTŪRA, æ, f. _Mines_. USUS: Secturæ ærariæ, ferrariæ, fodinæ.
SĒCŬLUM, i, n. _Siècle_, _temps_, _époque_. SYN. Ætas, multorum annorum
spatium. USUS: 1. Sempiternis seculorum ætatibus non mutari. Omnium
seculorum posteritas. Est hujus seculi labes quædam et macula virtuti
invidere. Hujus seculi insolentiam vituperabat. 2. (Seculum, _le siècle_,
_la vie mondaine_, VULG.), Latine: Res fluxæ, caducæ, infimæ. 3. (Unde
et secularis, _séculier_, VULG.), Latine: Homo profanus.
SĔCUNDĀNI, ōrum, m. pl. _Les soldats de la seconde légion_. USUS: Milites
secundani.
SĔCUNDĀRĬUS, a, um, _Du second rang_, _secondaire_. SYN. Secundus,
proximus. USUS: Primum illud, secundarium vero istud, _le point principal
est ceci, et le point secondaire cela_.
SĔCUNDŌ, _Ensuite_, _en second lieu_. SYN. Iterum, deinde.
SĔCUNDO, as, avi, are, a. _Favoriser_. SYN. Prosperum reddo. USUS: Dii
incepta secundent, _que les dieux favorisent notre entreprise_.
SĔCUNDUM, _Après_, _immédiatement après_. SYN. Post. USUS: 1. Secundum
hunc diem adero. Maximum secundum deorum opes imperium. Secundum DEUM
parentes honorandi. 2. Pro, juxta, ex, _selon_, _suivant_, _d’après_;
_en faveur de_. Prætor secundum me tulit sententiam. Secundum tabulas
litem dare. Secundum naturam vivere, _vivre d’après le vœu de la nature_,
_selon la nature_. Secundum Platonem aliter disserendum est. 3. Non
procul, prope, penes, propter, ad, _le long de_. Secundum littus ambulare.
SĔCUNDUS, a, um, _Suivant_, _second_. SYN. Alter. USUS: 1. Omnium
judicio secundus. 2. Prosper, ad voluntatem nostram fluens, _propice_,
_favorable_, _heureux_. Exercitus noster secundo prœlio est usus.
Secundis rebus; ventis secundis. Omnia secundissima nobis, illis
adversissima accidere. Secunda concionis admurmuratione audiri. Cf. Felix.
SĔCŪRIS, is, f. _Hâche_. EPITH. Funesta, gravior. USUS: Aliquem securi
ferire, percutere. Cervices securi subjicere. Securim infligere, injicere
rebus alicujus, graviter lædere, _porter un coup mortel_.
SĒCŪRĬTAS, ātis, f. _Exemption de soucis_, _sécurité_. SYN. Requies
curarum, tranquillitas, otium. EPITH. Blanda, maxima, mira, optata. USUS:
Securitatem civibus præstare. Securitatem appello vacuitatem ægritudinis.
Cf. Securus.
SĒCŪRUS, a, um, _Qui est sans inquiétude_, _calme_, _tranquille_.
SYN. Sine cura. PHRAS. 1. Miror, qui in tanto motu securus sis adeo,
_je m’étonne de ce que vous soyez sans crainte au milieu de si grands
troubles_. Qui fieri possit, ut his tempestatibus prope solus in portu
sis; in alteram aurem dormias; non modo sine cura quiescas, sed sine
metu spirare etiam possis; omnia tuta et insidiis vacua arbitreris;
aliorum naufragia velut ex terra intuearis; tempestatem adeo periculosam,
insidiosam, infestam non formides; res tuas in tuto collocatas, te ipsum
extra teli jactum positum existimes; nihil tot saxa, tot cautes timeas;
ita sine metu ætatem agas; animo agas otioso et tranquillo; velut in
portu naviges; in utramque aurem otiose dormias, velut res in vado, in
tuto, in tranquillo esset. 2. Securos esse jussit, _il leur rendit la
paix_. Spem affirmavit sociis; periculum, noxam, damnum præstitit; omnem
securitatem præstitit; securos reddidit; metum curamque iis ademit,
exemit. USUS: De ea re securus sum. Securum te reddo. Securum te esse
jubeo.
SĔCUS, _Autrement qu’il ne faudrait_, _c. à d._, _mal_; _le contraire_.
SYN. Contra, aliter. USUS: Recte an secus, nihil ad nos, _est-ce à tort
ou à raison, peu nous importe_. Non dixi secus ac sentiebam. Secus
existimare de aliquo, _avoir mauvaise opinion de qqn_. Longe secus, _bien
au contraire_. Ne quid fiat secus quam volumus quamque opportet, _que
rien n’arrive contre notre désir et autrement qu’il ne faut_. Fit obviam
Clodio hora fere undecima aut non multo secus, _vers la onzième heure ou
à peu près_.
SED, _Mais_. SYN. At, ac quidem, certe, autem, verumtamen, porro, verum,
vero; haud scio, an. USUS: Non de me dixi, sed de sapiente.
SĒDĀTĒ, _Avec calme_. SYN. Tranquille, leniter. USUS: Imperare animo suo
et injuriam sedate ferre.
SĒDĀTĬO, ōnis, f. _Apaisement_, _calme_. SYN. Tranquillitas, placatio. )(
Perturbatio. USUS: Temperantia, modestia, sedatio perturbationum animi,
ægritudinum, dolorum.
SĔDĔO, es, sēdi, sessum, ere, n. _S’asseoir_. SYN. Assideo. USUS: 1.
Malo in tua illa sedecula sedere, quam illorum sella, _j’aime mieux être
assis sur ton petit siége que dans leur chaise curule_. 2. Maneo, moror,
_séjourner s’arrêter_. Totos dies in villa sedere.
SĒDES, is, f. _Lieu où l’on est établi_; _siége banc_; _séjour_,
_demeure_, _résidence_. SYN. Sella: domicilium. EPITH. Alta, antiqua,
celsa, domestica, certa, hospitalis, maxima, publica, stabilis. PHRAS. 1.
Ligures ibi suas sedes habent, _les Ligures ont là leurs habitations_.
Inter mare Alpesque incolunt; agrum, terras tenent inter mare Alpesque
interjectas. 2. Romæ sibi sedem posuit, _il s’est établi à Rome_. Romæ
sedem sibi ac domicilium collocavit, domicilium fixit; Romæ sedem suarum
fortunarum constituit. Cf. Habito. USUS: 1. Pulvinos poposcit, et in iis
sedibus sub platano consedit. Sedem capere. 2. Locus, gradus, _rang_,
_place_. Virtus sola ponatur in summi boni sede. 3. Domicilium, _siége_,
_résidence_, _domicile_. Urbs hæc sedes omnium nostrum, domicilium
imperii. Sedes alibi ac domicilium collocare. Roma ipsa prope suis
sedibus convulsa. Sedem omnium fortunarum Romæ collocavit.
SĒDĬTĬO, ōnis, f. _Révolte_, _sédition_, _émeute_, _insurrection_. SYN.
Discordia, dissensio, secessio, vis, turba, motus populi _vel_ militum,
tumultus. EPITH. Commota, concitata, nocturna, domestica, perniciosa.
PHRAS. 1. Seditionem molitus est, _il excita une sédition_. Sollicitavit
ad defectionem animos; civitates concitavit; locum seditioni quæsivit;
seditionem ciere ausus est; movit se ad sollicitandum statum civitatis;
eo auctore ingens momento seditio concitata, excitata, facta, commota
est. Motum molitus est, concitavit, attulit reipublicæ sane gravem ac
periculosum; conflata per eum seditio ingens et perniciosa. 2. Videbatur
inde seditio exstitura, _on croyait que de là résulterait une émeute_.
Ad seditionem spectare res videbatur. Res ad ultimum seditionis eruptura
videbatur; res ad vim spectare videbatur; prope seditionem rem esse
facile apparebat; prope erat ut victo imperio sustollerent animos; in
seditionem et discordiam verti omnia videbantur; gliscere jam seditio
videbatur. 3. Seditio erat in urbe, _la sédition_, _le trouble était dans
la ville_. Urbs repente ingenti seditione exarsit; magno tumultu arsit;
urbanus repente motus et secessio populi facta est; conflata ingens est
seditio, jamque ad manus prope ventum erat. 4. Omnia seditionibus plena
sunt, _tout est plein de trouble, de tumulte_. Omnia seditionibus ardent;
omnia turbulentis, seditiosis concionibus fervent; crebræ ex concursu
multitudinis concitationes fiunt. Vulgus ingenio mobili, rerum novarum
cupidum, quieti et otio adversum omnia discordiis miscet. 5. Seditionem
composuit, _il apaisa la sédition_. Motus composuit; seditionem lenivit,
sedavit, compressit, exstinxit. Motum rabiemque furentis plebeculæ
coercuit. Cf. Sedo, Turba, Tumultus. USUS: Seditio in castris orta,
quamvis sopita, recrudescebat. Castra tota seditione ardent. Duces
seditionem vix sustinent.
SĒDĬTĬŌSĒ, _Séditieusement_, _en excitant des troubles_. USUS:
Seditiosissime dicere.
SĒDĬTĬŌSUS, a, um, _Séditieux_, _factieux_. SYN. Turbulentus; turbæ ac
tumultus concitator, fax seditionum, factiosus. PHRAS. Seditiosi homines,
_des séditieux_, _des factieux_. Qui seditiosa coquunt consilia; qui
turbas movent, concitant; qui seditiones commovent, conflant, seditionum
faces per omnes urbis angulos spargunt. USUS: Seditiosus civis et
turbulentus.
SĒDO, as, avi, atum, are, a. _Apaiser_, _calmer_, _arrêter_. SYN.
Placo, mitigo, lenio, mollio, restinguo, sedationem affero. )( Incito.
PHRAS. Sedata est ira populi, _la colère du peuple s’est apaisée_. Dies
tempusque iras leniit; suppressa ira est; ira deflagravit; mitescere
discordia cœpit; furor quo prius ardebant omnia, conticuit; ira consedit,
deferbuit, conquievit. USUS: Discordias, animorum motus, bellum sine
tumultu sedare ac componere. Cf. Placo.
SĒDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Conduire à l’écart_, _prendre à part_,
_en particulier_. SYN. Abduco, in aliam partem duco. PHRAS. (Cave ne
seducaris, VULG.), _prenez garde de vous laisser séduire_. Latine: Cave,
ne corrumparis aliena pravitate; ne te auferant aliorum prava consilia;
ne de fide ac probitate deducant; de vetere pietatis laude dejiciant; ne
animum tuum, nondum consilio ac ratione firmatum iis rebus pelliciant,
quibus capi illa ætas ac deliniri potest; ne in errorem inducaris; ne ab
recto et honesto transversum agaris. Cf. Corrumpo, Exemplo malo esse.
USUS: Cum hæc disseruissem, seduxit me Brutus. Seduxit Crassum ad eumque
retulit.
SĒDUCTĬO, ōnis, f. _Action de tirer à l’écart, de prendre à part_. USUS:
Seductiones testium, successio subscriptorum.
SĒDŬLĬTAS, ātis, f. _Activité_, _zèle_; _diligence_, _application_. SYN.
Officium, diligentia. EPITH. Arguta, digna aliquo præmio, insidiosa,
simulata. USUS: Sedulitas nimium arguta non placet. Cornelii operam,
sedulitatem laudo dignamque præmio censeo. Cf. Diligentia.
SĒDŬLO, _Avec zèle_, _avec soin_. SYN. Diligenter.
SĒDŬLUS, a, um, _Diligent_, _soigneux_. SYN. Diligens, officiosus,
frequens in re quapiam. Cf. Diligens.
SĔGES, ĕtis, f. _Champ_, _sol_, _terrain (qu’on exploite)_. SYN. Arva,
ager. EPITH. Deterior, læta, secunda. USUS: 1. Seges spicis uberibus
et crebris. Seges matura messi. Segetes fruges largiuntur, eædemque
effundunt herbas inimicissimas frugibus. 2. Ipsæ fruges, _moisson à
couper_. Læta seges. 3. TRANSL. Quid Clodium odisset Milo, segetem ac
materiam gloriæ suæ? _Pourquoi Milon eut-il haï Clodius qui devait être
pour lui un moyen et une source de gloire._
SEGNIS, e, gen. com. _Nonchalant_, _indolent_, _paresseux_. SYN. Piger,
languens. USUS: Ego si cui videor segnior, etc., _si j’ai paru trop lent
à qqn_. Bonus segnior fit ubi negligas, _l’homme de bien se relâche dès
qu’on le néglige_. Cf. Piger.
SEGNĬTER, _Mollement_, _sans énergie_. USUS: Segniter ac contumaciter
omnia agere.
SEGNĬTĬA, æ, et SEGNĬTĬES, ēi, _Nonchalance_, _apathie_, _paresse_.
SYN. Inertia. EPITH. Incertissima. USUS: Vir sine segnitia verecundus,
_modeste sans timidité_. Cf. Pigritia.
SĒGRĔGO, as, avi, atum, are, a. _Séparer_, _isoler_. SYN. Sejungo,
separo. )( Congrego. USUS: Eloquentia nos a vita agresti segregat. Scelus
suum ipsum a republica segregavit, _son propre crime l’a retranché de la
république_. Cf. Separo.
SĒJŬGĀTUS, a, um, (jugo), _Séparé_, _placé séparément_. SYN. Sejungo.
USUS: Pars animi, quæ sensum habet, non est ab actione corporis sejugata.
SĒJUNCTĬO, ōnis, f. _Séparation_.
SĒJUNGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Désunir_, _disjoindre_, _séparer_.
SYN. Segrego, separo, semoveo. ADV. Privatim. USUS: Fortunam nemo ab
inconstantia sejunget, _personne ne saurait soustraire la fortune au
reproche d’inconstance_. Cf. Separo.
SĒLECTĬO, ōnis, f. _Choix_. SYN. Electio, secretio. USUS: Rerum
selectione aliquem exspoliare. Vitiorum selectio.
SĒLĬGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Choisir_, _élirer_. SYN. Deligo.
)( Rejicio. USUS: Exempla pauca e multis seligere. Omnia expendere ac
seligere, nec copia (communione locorum) imprudenter uti, _peser et
choisir tout, et ne pas user à tout propos du lieu commun_. Cf. Eligo.
SELLA, æ, f. _Siége_, _chaise_. SYN. Sedes. EPITH. Aurea, curulis,
proxima, vacua. USUS: sedebat in sella aurea.
SELLŬLĀRĬUS, ĭi, m. _Artisan qui travaille assis_. USUS: De plebeia fece
sellulariorum.
SĒMEL, _Une fois_; _dès qu’une fois_. USUS: Antonius semel induxit in
animum, omnia sibi licere, etc., _du moment qu’Antoine s’est mis dans
l’esprit que tout lui était permis, etc._
SĒMEN, ĭnis, n. _Semence_, _graine_; _germes_. SYN. Materia serendi.
TRANSL. Principia, rudimenta. EPITH. Perexiguum. PHRAS. Innata sunt
virtutum nobis semina, _nous avons en naissant les germes de toutes
les vertus_. Virtutum quasi scintillas quasdam jam in pueris videmus.
Ingeniis nostris congenita quædam sunt virtutum principia. In parvis
etiam vis quædam elucet et rudimenta virtutum. USUS: 1. Semen spargere,
jacere. Prodit, exit, grandescit semen. Seminum vis ad gignendum plurimum
valet. Aliquid hominibus a stirpe generis et seminis ingeneratur, _race_,
_souche_, _sang_. Cum terra gremio mollita et subacta semen sparsum
exceperit. 2. Principium, origo, materia, _origine_, _cause_, _principe_.
Semen bellorum, _malorum_ omnium.
SĒMENTIS, is, f. (acc. tim et tem), _Semailles_, _semence_. SYN. Satio.
EPITH. Tanta malorum. USUS: Semente prohibita, messe amissa.
SĒMESTRIS, e, gen. com. _De six mois_, _semestriel_. SYN. Sex mensium.
SĒMĬĂNĬMIS, e, gen. com. et SĒMĬĂNĬMUS, a, um, _A demi mort_. SYN.
Exanimatus, semivivus, sopitus vulnere ac nihil sentiens, exsanguis.
SĒMĬASSUS, a, um, _A demi brûlé_. SYN. Semiustus.
SĒMĬCIRCŬLUS, i, m. _Demi-cercle_.
SĒMĬDOCTUS, a, um, _Demi-savant_, _faux savant_.
SĒMĬGRO, as, avi, are, n. _Quitter qqn_, _s’en séparer_. SYN. Secedo.
SĒMĬHŌRA, æ, f. _Demi-heure_.
SĒMĬLĬBER, era, erum, _A moitié libre_.
SĒMĬNĀRĬUM, ĭi, n. _Pépinière_. SYN. Semen. USUS: Ex illo fonte et
seminario triumphorum. Id erat principium urbis, seminarium reipublicæ.
SĒMĬNĀTOR, ōris, m. _Semeur_, _père_, _auteur_. SYN. Sator. USUS: Omnium
rerum seminator, altor, educator est mundus.
* SĒMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Semer_, _ensemencer_. SYN. Sero.
SĒMĬPLĒNUS, a, um, _A demi plein_, _à moitié plein_.
SĒMĬSOMNUS, a, um, _A moitié endormi_.
SĒMISSIS, is, m. et SĒMIS, indecl. _Moitié d’un tout_, _la moitié_, _une
demie_. SYN. Assis dimidium.
SĒMĬTA, æ, f. _Sentier étroit_, _ruelle_. SYN. Trames, via. USUS: Qua via
modo exivit, eadem semita revertatur; eamdem semitam teneat.
SĒMĬUSTUS, a, um, _A demi brûlé_, _à moitié consumé_. USUS: Se populare
incendium priore consulatu semiustum effugisse, _qu’il n’avait échappé
qu’à demi brûlé à l’incendie populaire_.
SĒMĬVĬVUS, a, um, _A moitié mort_. USUS: Ibi hominem ingenuum fumo
excruciatum, semivivum reliquit.
SĒMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Séparer_, _mettre à l’écart_. SYN.
Secerno, removeo. ADV. Fortissime, omnino, subtiliter.
SEMPER, _Toujours_, _sans cesse_. SYN. Omni tempore, in omni vita, dum
genus hominum erit, in perpetuum, nunquam non, ab æternitate; omne
tempus ætatis; memoria sæculorum omnium; dies omnes ac noctes; dies
noctesque, totos dies, omnibus horis. )( Nunquam, paulisper. PHRAS. 1.
Semper celebrabitur id factum, _toujours on gardera le souvenir de cette
belle action_. Vigebit memoria sæculorum omnium; nulla erit tam surda
posteritas, nulla tam ingrata fama, quæ non in cœlum laudibus factum
istud ferat; nulla ætas de ejus facinoris laudibus conticescet. Cf. Fama,
Laudo. 2. Semper tui memor ero, _je me souviendrai toujours de vous_.
Manebit mihi tui memoria, dum anima superabit; punctum temporis nullum
tui memoria vacuum abibit, sine tui memoria præterire patiar; dum anima
spirabit mea, tui memoria erit infixa animo sempiterna. Cf. Synt. orn.
USUS: Quod semper movetur, æternum est, _ce qui se meut continuellement
est éternel_. Quibus studiis semper fueris tenemus, _nous savons quelle a
toujours été votre ardeur pour l’étude_. Cf. Unquam.
SEMPĬTERNUS, a, um, _Qui dure toujours_, _éternel_, _immortel_,
_perpétuel_. SYN. Æternus. USUS: Veræ amicitiæ sempiternæ sunt. Consilia
nostra sempiternum spectare debent.
SĒMUNCĬA, æ, f. _Une demi-once_; _la vingt-quatrième partie d’un tout_.
USUS: Fecit me hæredem ex deunce et semuncia, _il m’a institué son
heritier pour onze douzièmes et demi de la succession_. Ne qua mulier
plus semunciam auri haberet, _qu’aucune femme ne possédât plus d’une once
d’or_, _c. à d._, _le vingt-quatrième de la livre_.
SĒNĀRIUS, a, um, _Vers composé de six pieds_, _vers iambique_. SYN.
Versus iambicus sex pedum.
SĔNĀTOR, ōris, m. RAD. a Senex, quia prudentia senes in senatum olim
legebantur. _Sénateur._ SYN. Pater conscriptus. USUS: Senator, qui
consilio ac sapientia gubernat rempublicam, auctor publici consilii, et
regendæ civitatis dux.
SĔNĀTŌRĬUS, a, um, _De sénateur_, _sénatorial_. USUS: Ordo, gradus,
subsellia senatoria.
SĔNĀTŬS, ūs, m. _Sénat_. SYN. Ordo amplissimus, summus ordo, consilium
senatus, consilium publicum, amplissimum consilium, magistratus,
collegium senatorum, ordo reipublicæ, custos, princeps, præses,
propugnator. USUS: Senatum convocare, vocare, cogere, _convoquer le
sénat_. Senatum habere, _avoir une réunion du sénat_. Senatum dimittere,
mittere, _congédier le sénat_, _lever la séance_. Senatum dare, præbere
legatis, _permettre aux ambassadeurs l’entrée du sénat_. In senatum
legere, cooptare aliquem, _choisir un sénateur_. Senatu aliquem movere,
ex senatu rejicere, _exclure, expulser du sénat_. In senatum venit.
Senatus discessit. Homo seditiosus senatum sibi ante omnia exstinguendum,
delendum censuit.
SĔNĀTUSCONSULTUM, i, n. _Sénatus-consulte_, _décret du sénat_. SYN.
Decretum senatus; lex, auctoritas senatus. EPITH. Honorificentissimum,
magnificentissimum. USUS: Senatusconsultum factum fuit, exstat.
SĔNECTUS, ūtis, f. _Grand âge_, _âge avancé_, _vieillesse_. SYN. Prope
acta jam ætas decursaque; ultimum tempus ætatis, maturitas ætatis,
ingravescens ætas, exacta, extrema; ætas præcipitata jam et a diuturnis
laboribus devexa ad otium; canities. EPITH. Animosa et fortis, calamitosa
et præceps, gravis, honorata, jucunda, levis, severa. PHRAS. Senectus
jam propinquat, _déjà la vieillesse approche_. Senectus obrepit; ætas
ingravescit; quantulum mihi vitæ spatium restat, superest, reliquum
est, relinquitur; ætate progredior, procedo, provehor longius, et jam
ad exitum vitæ natura pene ipsa me perducit; senectus in proximo est.
Cf. Senex, Senesco, Ætas. USUS: Senectus est occasus vitæ. Ad summam
senectutem vivere. Homo senectute confectus. Magnam senectutem adeptus
valetutudine optima.
SĔNESCO, is, nŭi, escere, n. _Devenir vieux_, _vieillir_. SYN.
Consenesco, senex fio. ADV. Sensim. PHRAS. Ideone senui ut miserior
essem? _N’aurais-je vielli que pour être plus malheureux?_ In hoc me
longa infelixque senecta traxit? Ea causa tam longe ætate processi?
In hos fines tam provecta ætas, tam longæ ætatis usus mihi contigit?
An igitur istud erat, cur vitam agerem, viverem tam diuturnam? cur
ætatem extenderem? cur inter homines tamdiu agerem, versarer? cur vitæ
spatia tam longa decurrerem? cur vitam ducerem, traducerem, transigerem
tam diuturnam? cur lucis hujus usura tam diuturna fruerer? cur tantam
senectutem adipiscerer? cur ad summam senectutem viverem, ut quidquid est
in vita miseriarum, id in dies magis magisque persentiscerem?
SĔNEX, senis, m. _Vieux_, _âgé_. SYN. Ætate confectus, confectus senio
_vel_ senectute, exacta ætate, gravioris ætatis homo, per ætatem ad
munia publica inhabilis, grandis natu, magno jam natu, annis obsitus;
ætate provectior, provectus; præcipiti senectute; ætate gravis; annis
provectus. EPITH. Debilis, desertus, pene agrestis, formosus, firmatus,
imbecillus, miser, orbus, pudentissimus, optimus, stultus, credulus,
obliviosus. ADV. Admodum, PHRAS. 1. Senex admodum sum et decrepitus, _je
suis tout-à-fait vieux et décrépit_. Grandis natu sum; summa senectute
confectus; exacta ætate; vir exacte ætatis; ætate jam gravis et ad
munera corporis invalidus; senecta jam ætate sum; nomen et umbram ex me
relictum videtis; vires corporis affectæ, sensus oculorum atque aurium
hebetes, memoria labat, vigor animi obtusus est. Ætate fessus sum;
ævo admodum processi; annis fractus, viribus defectus, exhaustus sum.
Cursus mihi vitæ jam pene confectus est; decursum mihi prope est vitæ
spatium; decursa propemodum ætas est; ad metam vitæ propemodum, tanquam
a carceribus perveni; extrema pars vitæ agitur, restat; ad exactæ prope
ætatis terminos consisto. Cf. Senectus. 2. Quis scit an tam senex futurus
sim, _qui sait si je deviendrai si vieux_. Vitam quis mihi præstet ad
illud tempus? Explorata ad eum diem vita non est; vereor, ne id ætatis
homo, vitæ prius quam votorum metam contingam. 3. Senior sum illo, _je
suis plus vieux que lui_. Ætate illum anteeo; natu major sum; annis
præcedo illum; provectioris ætatis sum. USUS: Nemo est tam senex, qui
se annum non putet posse vivere. Vetus laudatumque proverbium est quod
monet, mature fieri senem, si diu velis esse senex. Ut de me aliquid more
senum glorier.
SĒNI, æ, a, _Qui sont six_, _au nombre de six_.
SĔNĪLIS, e, gen. com. _De vieillard, qui a l’air vieux_. USUS: Specie
puerili, sed senili prudentia, _sous l’air d’un enfant, avoir une
prudence de vieillard_.
SĒNĬUM, ĭi, n. _Vieillesse_, _caducité_; _affliction_. SYN. Senectus.
USUS: Civitas ista senio confecta, _cette ville est plongée dans
l’affliction_. Cf. Senectus.
SENSIM, _Insensiblement_, _peu à peu_, _graduellement_. SYN. Pedetentim,
leniter. )( Repente. USUS: Omnis mutatio sensim est facienda. Sensim
ille dicebat causæ propria, tu cursim aliena, _il disait posément des
choses utiles à la cause, toi tu dis en courant des choses qui y sont
étrangères_.
SENSUM, i, n. _sæpius_ SENSA, ōrum, n. pl. _Sentiments_, _pensées_,
_opinion_. SYN. Sententia, sensus animi, consilium. USUS: Sensa mentis et
consilia verbis explicare, _exprimer ses pensées par la parole_.
SENSŬS, ūs, m. _Sentiment_, _sensation_. SYN. Facultas corporea et
exterior animi intelligentis, intima cogitatio; sententia, judicium.
EPITH. Acerbissimus, æternus, carus, certus, communis, divinus,
domesticus, extremus, gravis, humanus, intimus, liberior, moderatus,
nimius, rectus, voluptuarius, vulgaris. PHRAS. 1. Mortui sensum non
habent, _les morts n’ont plus de sentiment_. Sentiendi vis morte
exstinguitur; morte sensus amittitur; mortui sensu carent; mortuis nullus
sensus inest. USUS: 1. Sensus, interpretes ac nuntii rerum, in capite
tanquam in arce mirifice ad usus necessarios collocati sunt. Sensus sunt
velut viæ quædam ad oculos, nares, aures a sede animi perforatæ. Quod
sensibus percipi non potest. Cum spiritu sensum jucunditatis amisit.
Abstrahere a sensu mentis. Ab operis sensu aliquem avertere. 2. Sensum,
sententia, animus, mens, cogitatio, _sentiment_, _disposition_, _manière
de voir_. Quis est sensus tuus ea de re? quæ cogitatio? Vultus ostendit,
quo sensu quidvis pronuntietur. Ego de meo sensu judico. 3. Existimatio,
judicium, captus, _sentiment_, _idée_, _bon sens_. Est hic communis
omnium sensus. Longe hoc est ab imperitorum intelligentia sensuque.
SENTENTĬA, æ, f. _Avis_, _opinion_; _sentiment_, _volonté_, _jugement_.
SYN. Dictum et oratio brevis et præclara; consilium, mens, opinio,
voluntas. EPITH. Accommodata, acuta, antiquissima, certa, communis,
consularis, digna, dubia, firma, gravissima, illustris, libidinosa,
ornatissima, perspicua, regalis, senatoria, virilis, utilis. PHRAS.
1. Omnium sententia eadem fuit, pacem bello præhabendam, _tous furent
de cet avis que la paix était préférable à la guerre_. Pars major in
hanc sententiam ivit, censuit, consensit, discessit, concessit, pedibus
ivit. Stetere plerique omnes in eadem sententia; in pacem inclinavere
plerique; haud dispar erat animorum habitus; nullius sententia in
diversum tendebat; omnium sententiæ eo decurrebant, ut pax, si posset,
æquis: sin minus, tolerandis conditionibus peteretur. Omnes in idem
consilium descendere; una erat consentiensque vox omnium pacem bello
præferendam; pax præ bello probata est, placuit omnibus. 2. Non permanes
in tua sententia, _vous ne persistez pas dans votre opinion_. Non
perseveras in sententia; non tenes, non retines tuam sententiam; non
manes in proposito, in sententia tua; mutas sententiam, consilium,
opinionem; animi sensum mutas, deponis; e proposito declinas, aberras,
egrederis; tibi non constas; a te dissentis; labas in sententia; a
sententia discedis, desciscis; de sententia facile decedis; ad sententiam
aliorum abis. 3. Improborum artibus a sententia sua abductus est, _les
artifices des méchants l’ont fait changer d’avis_. Improborum artibus
factum est, ut abjecta vetere sententia novam susciperet; in alia
omnia abiret; sententiam suam repudiaret; de sua sententia desisteret,
decederet; improborum malevolentissimis obtrectationibus, infensa
iniquaque opera de sententia depulsus, dejectus, deductus, motus,
dimotus, deterritus, detrusus, deturbatus est; improborum culpa factum
est, ut animum ab ea sententia abduxerit, institutæ cursum opinionis
flexerit, mutarit, alio converterit; improborum artes fregere ejus
sententiam; eum ad suam sententiam duxere, perduxere, traduxere. Cf.
Opinio, Consilium, Propositum. USUS: 1. Sententia utraque optimos habet
auctores. 2. Consilium, mens, opinio, voluntas, propositum, suffragium,
_sentiment_, _vue_, _disposition_, _volonté_. Nihil nisi de tua
sententia, statuam. Ex animi sententia hoc tibi confirmo ac juro. Rem
ex sententia gessi et confeci. Vicit ea sententia. In Bruti sententiam
senatus decrevit. 3. (Cum verbis: dico, fero, pronuntio), _avis exprimé
officiellement, sentence, suffrage_. M. Cato sententiam rogatus, severam
dixit, tulit, pronuntiavit. Ne plura prolocutus sententiam pergit. Reus
omnibus sententiis damnatus, nullius absolutus est. 4. Argumenta, _sens_,
_signification_. Epistolæ sententia hæc erat 5. Phrasis, _phrase_,
_période_. Eas litteras dum recito, dumque de singulis sententiis
breviter disputo.
SENTENTĬŌSĒ, _D’une manière profonde_, _sentencieuse_. SYN. Graviter,
scite.
SENTENTĬŌSUS, a, um, _Profond_, _sentencieux_. USUS: Asiaticæ dictionis
duo sunt genera: unum sententiosum, argutum alterum, _l’un sentencieux,
l’autre subtil_.
SENTĪNA, æ, f. _Sentine d’un navire_; _lie_, _rebut_, _ordures_. SYN.
Fundus _seu_ ima pars navis. EPITH. Magna et perniciosa. USUS: Ejicere
perniciosam sentinam urbis et exhaurire.
SENTĬO, is, si, sum, tire, a. _Percevoir_, _sentir_, _remarquer_, _voir_.
SYN. Sensum accipio, sensibus percipio, sensum alicujus rei capio,
sensum ex mœrore percipio; odore quodam suspicionis aliquid persentisco,
sensu gusto, gustum alicujus rei habeo _vel_ sensum; intelligo, audio;
censeo, judico; agnosco. )( Sensu careo. ADV. Acerbissime, acute,
amicissime, apertissime, constantissime, demisse, fortissime, humiliter,
improbissime, admodum, peræque, sapienter, sero. PHRAS. 1. Dolores sentio
gravissimos, _je ressens de violentes douleurs_. Sensum doloris capio
acutissimum; doloris sensu afficior gravissimo; doloribus gravissimis
discrucior, opprimor, conficior, exerceor. Cf. Dolor. 2. Nihil amplius
sensi, _je n’ai plus rien senti_, _je fus privé de sentiment_. Alienato
a sensibus animo eram; ab sensu doloris nescio quæ me cura nova avertit;
jam dudum obduxi callum; percallui ad dolorem; obduruit animus; malis
dudum obdurueram; sensus stupore doloris nihil percepi; a sensu sensus
aberat; ejus rei sensus ad animum non pervenerat. 3. Omnes idem
sentiunt, _tous sont du même avis_. Omnes idem volunt, idem defendunt;
omnia consilia cum illius consilio conjuncta sunt; nulla varietas est
opinionum, voluntatum; nulla in re dissentiunt; in unam omnes sententiam
eunt, discedunt; summa est consensio ac societas consiliorum et
voluntatum; omnium sensus congruunt; una mente omnes consentiunt. Cf.
Consentio, Concordia. 4. Ego sic sentio, _pour moi, voilà mon sentiment_.
Hic mihi de re sensus, hæc sententia est; ita de re statuo; hic mihi
est animus; mihi sic videtur; mea sic est ratio. Uses: 1. Quidam sensus
stupore quodam cibi suavitatem non sentiunt. 2. Judico, censeo, _avoir
un avis, penser, juger_. Omnes idem sentiunt. Sentire cum aliquo. Quid
sentiam habeo, quid dicam non reperio, _je sais ce que je pense, mais je
ne trouve pas le mot pour exprimer ma pensée_. 3. Agnosco, intelligo,
_s’apercevoir_, _remarquer_, _reconnaître_. Sentio quid velis.
SENTIS, is, m. _Épines_, _ronces_. SYN. Spina.
SĔORSUM, _A part_, _séparément_. SYN. Separatim. USUS: Seorsum hoc ab
illo tractandum est, _ces deux points veulent être traités séparément_.
SĒPĂRĀBĬLIS, e, gen. com. _Séparable_. USUS: Anima a corpore separabilis.
SĒPĂRĀTIM, _Séparément_, _à part_, _en particulier_. SYN. Seorsum,
singillatim, præter cæteros. )( Communiter. USUS: Dii separatim ab
universis singulos diligunt, _les dieux chérissent les particuliers_,
_séparés de la totalité_. Separatim semel, iterum cum universis. In
aliqua re separatim elaborare, _borner ses études à qque partie isolée de
la science_.
SĔPĂRO, as, avi, atum, are, a. _Séparer_, _désunir_, _diviser_. SYN.
Sejungo, distinguo, secerno, sevoco, distraho, divello, distermino,
discludo. )( Conjungo. ADV. Diligenter, paululum. PHRAS. 1. Separandi
sunt, ne juncti noceant, _il faut les isoler, pour qu’ils ne puissent
nuire étant ensemble_. Dirimenda est eorum conjunctio; segregandi inter
se, dividendi ac distrahendi sunt; diducenda ea manus est hominum
improborum; dissociandi illorum animi; alienatio ac disjunctio aliqua
serenda; alius ab alio diversus aggrediendus est; avellendi, abstrahendi
ex eorum societate aliqui, segregatique a cæteris invadendi sunt;
dissidium et animorum quoddam divortium inter eos est procurandum. 2. Arx
ab urbe modico amne separata est, _la citadelle est séparée de la ville
par un petit cours d’eau_. Amnis modicus arcem ab urbe aquarum divortio
dividit; arx ab urbe amne exiguo dirempta, disjuncta, discreta, secreta.
USUS: Discrimine tenui separata maria.
SĔPĔLĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ultum, ire, a. _Ensevelir_, _enterrer_. SYN.
Humo, in sepulcro condo, corpus terræ reddo; humo injecta contego, tumulo
contego, sepultura afficio, ad sepulturam do, in sepulcrum infero; terræ,
tumulo mando; compono; supremo officio fungor, funus duco, funero, funus
effero, justa persolvo; in rogum impono. PHRAS. 1. Non omnes sepulti
sunt, _tous ne furent pas enterrés_. Aliqui ex his honore sepulturæ
caruerunt; insepulti jacent; nec sepulturæ honorem adepti sunt; inhumata
cadavera aliquorum putrescunt. 2. Splendide sepultus est, _on lui fit des
funérailles magnifiques_. Amplo funere elatus est; honesto funere humatus
est; justa magnifice præstita, soluta sunt; nihil apparatus defuit, quo
inferias illi quam magnificentissime darent; funus omni apparatu atque
honore celebratum; suprema officia apparatissima pompa celebrata sunt;
ossa tumulo contecta, sepultura donata sunt quam honorificentissima;
curatum, ut funeris honore quam amplissimo honestaretur; propinqui funus
ei apparatissimum faciendum curarunt. Cf. Funus, Exsequiæ. USUS: Qui vos
in complexu liberorum trucidatos incendio patriæ sepelire est conatus,
_s’est efforcé de vous ensevelir sous les ruines fumantes de la patrie_.
SĒPES, is, f. _Haie_, _enceinte_, _clôture_. SYN. Septum. USUS: Loca
silvestribus sepibus densa.
SĒPĬA, æ, f. _Sèche, poisson qui contient une liqueur noire_. Genus
piscis.
SĒPĪMENTUM, i, n. _Clôture_. SYN. Vallum. USUS: Atque hæc velut sepimento
quodam vallabit eloquentia.
SĒPĬO, is, psi, ptum, ire, a. _Entourer_, _enclore_. SYN. Munio, vallo,
septa facio, septis contineo. ADV. Sedulo, undique, religiose. USUS:
Domicilia mœnibus sepserant. Ubi hæc omni cogitatione, memoria sepseris,
_déposer avec soin dans la mémoire_. Oppidum castellis et operibus
sepire. Armatus, septus, stipatus satellitibus. Cf. Munio.
SĒPŎNO, is, pŏsui, pŏsĭtum, ere, a. _Placer à part_, _mettre de côté_.
SYN. Segrego, separo, reservo. USUS: Seponi ista et occultari possunt.
Nullum mihi tempus ad ista negotia possum seponere. Aliqua prædæ pars
seponi et in publicum secerni debet.
SEPTEM, _Sept_.
SEPTEMBER, ris, m. _Septembre_. USUS: Calendis septembribus.
SEPTEMVĬRĀTŬS, ūs, m. _Dignité de septemvir_.
SEPTEMVĬRI, ōrum, m. pl. _Le collége des septemvirs_.
SEPTĒNĀRĬUS, a, um, _Qui contient le nombre sept_, _septénaire_. USUS:
Cum tam bonos septenarios fundat ad tibiam, _vers de sept pieds_.
SEPTENDĔCIM, _Dix-sept_. USUS: Nos septendecim populis Siciliæ numeramur.
SEPTĒNI, æ, a, _Qui sont sept_. USUS: Duo fasces, candelis involuti,
septenos habuere libros, _deux paquets enveloppés de ficelles (enduites
de suif ou de cire) renfermaient chacun sept livres_.
SEPTENTRĬŌNES, um, m. pl. _Le septentrion, le Nord_, _les contrées du
Nord_. USUS: Inflectens sol cursus ad septentriones.
SEPTĬES, _Sept fois_.
SĒPTĬMUM, _Pour la septième fois_. USUS: Marius tam feliciter septimum
consul.
SEPTĬMUS, a, um, _Septième_. USUS: Roma condita est secundo anno
Olympiadis septimæ, _Rome fut fondée la seconde année de la septième
Olympiade_. Septimus decimus, _dix-septième_. USUS: Ut ipsius Stajeni
sententia decima septima accederet, _la dix-septième_.
SEPTINGENTĒSĬMUS, a um, _Le sept centième_.
SEPTINGENTI, æ, a, _Qui sont au nombre de sept cents_. USUS: Atticus
noster annorum septingentorum memoriam uno libro colligavit.
SEPTŬĀGĒSĬMUS, a, um, _Le soixante-dixième_.
SEPTŬĀGINTA, _Soixante-dix_. USUS: De exercitu romano septuaginta et tres
amissi, _l’armée romaine perdit soixante-treize hommes_.
SEPTUM, i, n. _Enclos_, _cloison_, _barrière_, _mur_. SYN. Munitio,
sepimentum, sepes. USUS: Quibus septis tam immanes belluas continebimus?
Septa diruere, revellere. Omnes fori aditus ita septi, ut nisi septis
revulsis introiri in forum nullo modo posset, _toutes les avenues du
forum étaient fermées_, _palissadées de telle sorte que, etc._
SEPTUNX, uncis, m. _Les sept douzièmes d’un tout_. USUS: Suptunx auri,
_sept once d’or_.
SĔPULCRUM, i, n. _Tombeau_, _sepulcre_. SYN. Tumulus, bustum, monumentum.
EPITH. Alienum, altum, disertissimum, nobile, operosius, ornatum,
patrium, summum. USUS: Sepulcrum alicui decernere; constituere, ponere.
Aliquem in sepulcro condere; in sepulcrum inferre. Sepulcri magnificentia
et religio. Cf. Sepelio.
SĔPULTŪRA, æ, f. _Ensevelissement_, _sépulture_, _inhumation_. SYN.
Humatio, bustum, sepulturæ honor. EPITH. Humilis, insepulta, optima.
USUS: Sepultura aliquem afficere. Corpus ad sepulturam dare. Humili
sepultura cremare. Honore sepulturæ carere. Cf. Sepelio, Funus, Exsequiæ.
SĔQUESTER, ris et ri, _Tiers, entremetteur chargé de corrompre les
juges_. SYN. Apud quem pecunia corrumpendi judicii causa deponebatur.
USUS: Quo sequestre in illo judicio corrumpendo est usus. Quid opus est
judice sequestre? Apud sequestrum deponere pecuniam.
SĔQUOR, ĕris, sĕcūtus sum, sequi, d. _Suivre_, _aller après_;
_poursuivre_. SYN. Comitor, excipio, consequor, insequor, comes sum,
prosequor; agmen claudo, agmen cogo. )( Antecedo, præeo. ADV. Acerrime,
belle, confestim, eleganter, facile, necessario, studiose, temere,
vehementer, vitiose. 1. Te præcipue sequendum mihi statui, _j’ai résolu
de vous suivre, de marcher sur vos traces, de vous imiter_. Te audiam,
tibi obtemperabo, meum consilium ad tuum potissimum accommodabo, tuam
auctoritatem sequar; tuis itineribus ibo; humanitatis tuæ exempla
imitabor; tuarum vestigia virtutum persequar; ad tuam auctoritatem me
conferam; tibi obsequar; tuam sectam et instituta persequar; judicio tuo
stare decrevi; te assectabor; tibi in omnibus assentiar; meam tuæ _vel_
ad tuam sententiam adscribam; tuo consilio utar; te ducem sequar; ad
tuum me ductum applicabo. Cf. Imitor, Consilium. 2. Bellum secuta est
pestilentia, _après la guerre vint la peste_. Bellum pestilens annus
excepit; bello confestim continuabatur pestilentia; bellum pestilentia
consecuta est; bellum inter ac pestilentiam exiguum temporis intercessit;
funesti belli exitus principium cladis erat, quam pestilentia post paulo
intulit. 3. Sequitur hinc, nihil esse, etc., _il suit de là que, etc._
Relinquitur jam, ut etc.; quo fit, ut; ex quo illud conficitur, nihil
esse, etc.; colligitur ex his, etc.; ex quo illud efficitur, etc. USUS:
Popularem viam sequi. Platonem in Philosophia sequor. Quæ pœna scelus
illud sequetur, _quelle peine punira ce crime_.
* SĒRĂ, æ, f. _Barre_, _verrou_.
SĔRĒNĬTAS, ātis, f. _Sérénité_. SYN. Serenum tempus, serena tempestas,
cœlum serenum. Cf. Serenum.
SĔRĒNO, as, avi, atum, are, a. _Rendre serein_. USUS: Tum ille serenata
fronte, _front rayonnant_. Cf. Serenus.
SĔRĒNUS, a, um, _Serein_, _pur_, _sans nuages_; _calme_. SYN. Sudum.
PHRAS. Repente serenum est factum, _soudain le ciel redevint pur_. Ex
turbido die serena et tranquilla lux rediit; discussa repente caligine,
liquidior lux cœlo apparuit; nitidior lux immensum camporum æquor
aperuit, detexit, ostendit; detersis, disjectis, dissipatis, fugatis
nubibus, alia repente sereniorque cœli facies rediit, serenior lux
affulsit; fœdam tempestatibus diem vesper serenior excepit, consecutus
est; post primam cœli perturbationem serenitate usi sumus stabili et
constante; repente cœlo serenitas reddita est. USUS: Cœlum ibi tam
serenum ut nullus unquam dies tam turbulenta tempestate sit, quin aliquo
tempore ejus diei solem homines videant. Frons serena et tranquilla,
_front calme et serein_.
SĒRĬCUS, a, um, _De soie_. USUS: Vestis serica.
SĔRĬES, ĕi, f. _File_, _rangée_, _suite_, _enchaînement_. SYN. Contextus
_vel_ quædam continuatio rerum, ordo. USUS: Fatum est ordo seriesque
causarum, _l’ordre et l’enchaînement des causes_. Mirabilis series
conciliatioque rerum, ut alia ex alia nexa et omnes inter se aptæ
colligatæque videantur, _admirable suite des choses, enchaînement qui
fait que l’une conduit à l’autre et qu’elles paraissent toutes ensemble
ne former qu’un même tissu_.
* SĒRĬO, _Sérieusement_. PHRAS. 1. Serio rem agit, _il fait
sérieusement la chose_. Minime ludibundus hic versatur; non per ludum
aut negligentiam; non pro domestica et umbratili exercitatione, sed
contentione magna, severe, acerrime, extra jocum res agitur. Vere
severeque res tractatur; toto pectore in eam rem incumbit; in ea re
tractanda severitatem adhibet omnem. 2. Nescio fictene an serio laudet,
_je ne sais s’il loue sérieusement ou pour plaisanter_. Laudat rem, sed
utrum fronte an mente, dubitatur; simulate an ex animo; vultu tantum an
etiam animo, approbet, in incerto est; joco an serio laudet, ignoro.
USUS: Serio rem dico.
SĒRĬUS, a, um, _Sérieux_, _grave_, _réel_. SYN. Gravis, severus. )(
Jocosus. PHRAS. Res est seria admodum, _la chose est très sérieuse_.
Gravis admodum res est; res ea multum habet ponderis et gravitatis; res
est minime levis; inest in ea re gravitatis ponderisque multum, non
mediocre pondus. Res est ejusmodi quæ continet omnia; in qua sunt omnia;
in qua sita, posita, collocata, constituta sunt omnia; ex qua pendent
omnia; quæ valet in omnes partes. Res est tanti ut omnia comprehendat;
res est ejus ponderis ac momenti ut omnia complectatur. In hoc tota
res agitur. Cf. Gravis. USUS: Si de rebus seriis loquatur, severitatem
adhibeat, _s’il parle de choses sérieuses, que son langage soit sévère_.
Sermo serius et jocus liberalis.
SERMO, ōnis, m. _Conversation_, _entretien_, _causerie_. SYN. Locutio,
mentio, oratio. EPITH. Suavis, ludicrus, liberior, longus, multus,
urbanus, commodus, præclarus, honorificus, vanus, obscurus, tectus,
dubius, pervagatus, exploratus, quotidianus, malevolus, stultus,
puerilis. PHRAS. 1. Incepit sermonem de tuis rebus, _il commença à parler
de vos affaires_. Sermonem intulit, injecit, induxit de tuis rebus;
sermonem de tuis rebus instituit; delapsus est in sermonem de rebus tuis;
sermonem de tuis rebus arripuit; sermonem de rebus tuis habere cœpit.
2. Sermo multus est de te, isque satis malevolus, _on parle beaucoup de
vous et d’une manière peu bienveillante_. Multum das sermonis hominibus
malevolis; multam sermonis materiam, ansam præbes; sæpe in hominum
malevolorum sermonem venis; frequenter eorum sermonibus vapulas; in
ore ac sermone multorum res tuæ sunt; sermonis multum excitant res ac
mores tui. 3. Varii sermones instituebantur, _on parlait de différentes
choses_. Serebantur, habebantur sermones varii temporique potissimum
apti; in varios sermones delabebamur. Cf. Loquor. 4. Sermones tacite
auscultabat, _il écoutait en silence ce que l’on disait_. Sermones
captavit nostros; sermonem ex insidiis aucupabatur; sermones nostros clam
excepit. Cf. Ausculto, Auris. 5. Postquam ille ad colloquium accessit,
sermo in multam noctem extractus est, _dès qu’il fut arrivé, l’entretien
se prolongea bien avant dans la nuit_. Postquam ille ad sermonem
accessit; se in sermonem istorum adjunxit, insinuavit; sermones cum illis
contulit; sermonem cum illis copulare, consociare, miscere, sermones
cædere, in colloquium venire cœpit; sermo in multam noctem ductus,
productus, tractus, perpetuatus est; noctis pars magna inter colloquendum
abiit, sermonibus consumpta est. 6. Sermo iste valde frequens est inter
homines, _on fait grand bruit de cette affaire, elle est l’objet de
toutes les conversations_. Is sermo in circulis, congressionibus omnium
versatur; res est in ore ac sermone omnium; omnium sermonibus ea res
usurpatur, celebratur; sermo is pervagatus est; sermo iste latissime
dissipatur; pervulgatur, divulgatur ea res sermonibus omnium. Urbs iis
sermonibus refercitur; latissime manat, emanat, permanat. 7. Sermo iste
aliquando desinet, _ce bruit s’apaisera enfin_. Pervagatus hic sermo
reprimetur utique, sedabitur, exstinguetur, exhaurietur, retundetur,
refrigerabitur, obmutescet, morietur. Cf. Rumor, Fama. USUS: Sermonem
cum aliquo communicare, _causer avec qqn_. Sermonem injicere, _jeter une
parole, proférer_. Sermones hominum subire, _affronter les propos des
hommes_. Sermones hominum ferre, sustinere, _supporter les mauvais bruits
qui circulent_. Ab alicujus sermone se avertere, _fuir l’entretien de
qqn_. Quis omnes hominum sermones vitet, effugiat? _Qui peut échapper
aux mauvais propos?_ Sermonem ordiri, in sermonem ingredi, _commencer
un entretien_. Sermonem conficere, _achever un entretien_. Sermonem
præcidere, incidere, abscindere, _rompre l’entretien_. Sermonem alio
transferre, _faire changer la conversation_. Dare se sermonibus vulgi,
_donner matière aux propos publics, faire parler de soi_. Mitte hos
sermones, _cesses ce discours_. Cf. Loquor, Colloquor, Oratio.
* SERMŌCĬNĀTĬO, ōnis, f. _Entretien_, _discussion_, _causerie_.
SERMŌCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. n. _S’entretenir_, _converser_,
_causer_. SYN. Sermonem habeo, loquor. ADV. Diligenter. USUS: Diligenter
cum eo sum sermocinatus.
1. SĒRŌ, _Tard_, _trop tard_. PHRAS. Sero admodum ad me venit, _il
vint me trouver très tard_. Paulo antequam sol occideret; primis se
intendentibus tenebris; post occasum solis; jam præceps in occasum sol
erat; appetente jam nocte; jam serum diei erat, cum, etc.; sub solis
occasum; sub primas tenebras; præcipite jam in noctem die; ad multam
noctem; multum jam noctis erat cum ille ad me, etc. USUS: Sero, acto jam
negotio venisti.
2. SĔRO, is, sēvi, sătum, ere, a. _Semer_, _planter_; _répandre_.
SYN. Sementem facio, semen spargo, semino. USUS: Serere arbores quæ
alteri seculo prosint, _planter des arbres qui ombrageront une autre
génération_. Sere beneficium ut metere possis fructum. Sermones,
discordias serere.
SERPENS, entis, m. _Serpent_. USUS: Repente te, tanquam serpens a
latibulis, oculis eminentibus, inflato collo, tumidis cervicibus
extulisti.
SERPO, is, psi, ptum, ere, n. _Glisser_, _s’avancer lentement_, _se
répandre peu à peu_. SYN. Progredior. ADV. Longius, obscure, occulte,
paulatim, sensim. USUS: Ea consuetudo, rumor, malum latius serpit, manat,
funditur.
SERRA, æ, f. _Scie_. USUS: Ne stridorem quidem serræ audiunt.
SERRŬLA, æ, f. _Petite scie_. USUS: Serrula adunca ex omni parte dentium
et tortuosa.
SERTA, ōrum, n. pl. _Couronne_, _guirlande de fleurs_. SYN. Corona. USUS:
Sertis redimiti.
SĒRUS, a, um, _Tardif_, _attardé_. USUS: Sera gratulatio reprehendi non
solet, _une félicitation tardive ne peut être blâmée_.
SERVĀTOR, ōris, m. _Conservateur_, _sauveur_, _libérateur_. SYN.
Conservator. )( Perditor. USUS: Urbis, capitis mei servator et custos.
SERVĪLIS, e, gen. com. _D’esclave_, _servile_. SYN. Famularis. USUS: Metu
servili debilitata respublica, _la terreur qu’inspirent les esclaves_.
Manus, vestis, color servilis. Servilem in modum cruciari.
SERVĪLĬTER, _En esclave_, _servilement_. SYN. Abjecte, timide. USUS: Ne
quid serviliter aut muliebriter faciamus.
SERVĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, n. _Être esclave, serviteur_; _être
dépendant, obéir, venir en aide à_. SYN. Deservio, servitutem servio,
servitutem patior; pareo, obsequor, morem gero, lenocinor; præsto sum,
operam do, consulo. PHRAS. 1. Servit plebeio homini, _il est l’esclave
d’un homme du peuple_. In famulatu est; in servitute plebeii hominis est;
operam præstat, præbet plebeio homini. 2. Novit servire tempori, _il sait
s’accommoder aux circonstances_. Servire commodis; commodare rebus suis;
omnia ad utilitatem referre suam; commodare sibi in rebus omnibus. 3.
Hoc eo servit, _cela sert à_. Hoc eo valet; hoc opportunum est ad illud;
habet ea res opportunitatem istam; illud ex hoc commodi est; est ea ratio
peropportuna ad illud, etc. USUS: 1. Populum Romanum servire fas non
est. Tempori, corpori, auribus, gloriæ, laudi, cupiditatibus, valetudini
servire. 2. Gravor, obligor, _être assujetti à une servitude_ (cum ad
prædia rustica refertur). Ædes, prædia non servient quæ servierunt, _les
terres qui ont eu des servitudes n’en auront plus_.
SERVĬTĬUM, ĭi, n. _Esclave_; _esclavage_. SYN. Servus; servitus. USUS:
Servitia ad cædem incitare. Abstrahere a servitio civitatem.
SERVĬTUS, ūtis, f. _Esclavage_, _servitude_, _captivité_. SYN. Famulatus,
servitium. )( Libertas. PHRAS. 1. In servitutem abrepti sunt multi,
_bien des habitants furent emmenés comme esclaves_. In servitutem dati,
abstracti, traditi sunt; in durissimam servitutem venere; servitute
oppressi sunt; servituti addicti sunt; sub jugum missi sunt; multis
jugum servitutis impositum est; jugum subire compulsi sunt; jugum
accepere permulti. Multi in servitutem homini feroci adjudicati sunt;
multi in servitium abstracti; ex his multi dura servitute premuntur; in
servitute tenentur; in servitutem asserti sunt; multis æterna servitus
injuncta est. 2. Quis servitute nos liberabit? _Qui nous délivrera de
cette servitude?_ Quis a cervicibus nostris jugum servile dejiciet?
Servitutis vincula quis rumpet? Servitutem quis propulsabit? Quis tandem
hoc servitutis jugum a nobis depellet, repellet, rejiciet, demet? Quis
servitute qua oppressi jacemus nos liberabit? USUS: Servitutem alicui
afferre. In servitutem venire. Servitutem servire. Servitutis jugum
exuere.
SERVO, as, avi, atum, are, a. _Sauver_, _conserver_, _préserver_,
_délivrer_. SYN. Conservo, asservo, tueor, custodio, teneo; observo. ADV.
Constanter, diligenter, diu, magnopere, optime, sancte. PHRAS. 1. Tu
unus me servasti, _vous seul m’avez sauvé_. Tu unus parens, salus vitæ
nostræ, fortunæ, nominis fuisti; tua unius opera salvus sum; tu unus
sartum tectumque me, ut aiunt, ab omnique incommodo, detrimento, molestia
sincerum integrumque conservasti; servatorem te meum et liberatorem
semper prædicabo; parentem te fortunæ meæ statuo agnoscamque semper.
Cf. Salvo, Salus. 2. Servabo quod promisi, _je garderai ma promesse_.
Constabit fides promissis; promisso fides exstabit; servabo, liberabo,
præstabo, solvam promissi fidem; fidem quam dedi colam integre. USUS:
Servabo amicitiam, jus, leges summa fide. Servare se integrum et castum,
_se conserver chaste et pur_.
SERVUS, i, m. _Esclave_, _serviteur_. SYN. Servitium, famulus, puer,
mancipium, qui servit, qui libertatem perdidit, qui servi munere
fungitur. USUS: Servi quorum vis et conditio infima. Servus a pedibus.
Cupiditatum servus. Servulus percuriosus et minime mendax.
SESQUI, _Une demie en plus_. Sesquialter, sesquimodius, sesquioctavus,
sesquiplex, sesquitertius, etc.
SESQUĬPĔDĀLIS, e, gen. com. * _Qui a un pied et demi de long_. USUS:
Tigna sesquipedalia.
SESSĬO, ōnis, f. _Action de s’asseoir_; _séjour_, _halte_; _session_,
_séance_. USUS: Status, incessus, sessio, accubatio, inclinatio, cursus.
SESTERTĬUS, ĭi, m. (HS), _Sesterce, petite monnaie d’argent, valant 2
as et demi (21 centimes)_. USUS: Dicit Dionem H S decies centena millia
numerasse, _un million de sesterces_. Sestertium (subaud. mille), _mille
sesterces_. Sestertium decies, centies (subaud. centena millia), _un
million de sesterces_, _dix millions de sesterces_.
SĒTA, æ, f. _Poil épais et rude des animaux_, _soie_, _crin_. EPITH.
Equina. USUS: Gladium e lacunari, seta equina aptum, jussit demitti, _un
glaive suspendu au plafond par un crin de cheval_.
SĒTŌSUS, a, um, _Hérissé de poils_, _couvert de soies_. SYN. Quod setis
abundat.
SEU, _Ou_. SYN. Sive.
SĔVĒRĒ, _Sévèrement_, _rigoureusement_. SYN. Austere, stoice, graviter,
duriter, duris legibus, conditionibus. USUS: Ætas severissime acta.
SĔVĒRĬTAS, ātis, f. _Gravité_, _sévérité_. SYN. Gravitas, duritas,
tristitia. )( Comitas. EPITH. Acerba, censoria, magistra pudoris et
modestiæ, incredibilis, patria, prisca, salutaris, singularis, non
invidiosa, vetus. USUS: Summa severitas cum summa humanitate jungatur.
Lenitate condiatur severitas, et gravitati comitas et facilitas
aspergatur, _il faut que la sévérité soit tempérée par la douceur et
la politesse et l’affabilité par la gravité_. Oratione mitigare patris
severitatem et humanitatis condimentis. Laxare judicum animos atque a
severitate ad hilaritatem traducere. Adhibere severitatem in aliquo.
Senatum ad pristinam severitatem revocare. Mœstitia, severitas orationis.
SĔVĒRUS, a, um, _Sévère_. SYN. Gravis, austerus, asper, durus, vehemens,
acerbus; tristis. )( Dissolutus, indulgens. ADV. Valde. PHRAS. Vir
est admodum severus, _cet homme est très sévère_. In omnes se severum
et vehementem præbet; tetrica ac tristi veterum disciplina imbutus;
severissimi vir imperii; priscæ et nimis duræ severitatis; severe ac
graviter agit omnia, nihil remisse, leniter, urbane. Natura implicatus
ad severitatem est, pertristis censor, magister et quidam velut patruus.
In judiciis cum assidet, Lycurgeus totus est vel Cassianus ac quidam
velut reorum scopulus. USUS: Qui nuper indulgens in patrem, idem
acerbus et severus in filium. Imperia sine acerbitate iracundiæ severa,
_commandements sévères sans aigreur ni colère_.
SĒVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Appeler en particulier_; _détacher_,
_séparer_. SYN. Separo, abduco, avoco. ADV. Haud mediocriter. USUS:
Mentem ab oculis sevocare. Animum a negotiis, a societate corporis
sevocare, _ne consulter que son esprit, indépendamment des yeux_.
SEX, _Six_. USUS: Equitum centuriæ cum sex suffragiis.
SEXĀGĒNI, æ, a, _Au nombre de soixante_. USUS: Hæc sexagena millia modium
quæ Mamertinis remiseras, addidisti, _ces soixante mille boisseaux_.
SEXĀGĒSĬMUS, a, um, _Le soixantième_.
SEXĀGĬES, _Soixante fois_. USUS: Sestertium sexagies.
SEXĀGINTA, _Soixante_. USUS: Minorem annis sexaginta de ponte dejecerit,
_âgé de moins de soixante ans_.
SEXCĒNI, æ, a, _Qui sont six cents_. USUS: Sexcenos nummos constituere.
SEXCENTI, æ, a, _Six cents_; _nombre indéterminé_, _infini_. USUS: Venio
ad epistolas tuas quas ego sexcentas uno tempore accepi, _j’arrive à tes
lettres dont j’ai reçu tout un paquet à la fois_.
SEXCENTĬES, _Six cent fois_. USUS: HS sexcenties, _soixante millions de
sesterces_.
SEXDĔCIM _vel_ SĒDĔCIM, _Seize_.
SEXIES, _Six fois_.
SEXTANS, antis, m. _Le sixième de l’as_. USUS: Extulit eum (Menenium
Agrippam) plebs sextantibus collatis in capita, _le peuple pourvut aux
frais de l’enterrement, en se cotisant à raison d’un sextant par tête_.
SEXTĀRĬUS, ĭi, m. _Setier_, _le sixième (d’une mesure, d’un poids)_.
SEXTĪLIS, is, m. _Le sixième mois de l’année romaine (commencée en
Mars)_, _Août_. USUS: Sextilis calendis, idibus, nonis.
SEXTŬLA, æ, f. _La sixième partie d’une once_. USUS: Facit hæredem ex
duabus sextulis M. Falcininum, _le trente-sixième de la succession_.
SEXTUM, _Pour la sixième fois_. USUS: Marius sextum consul.
SEXTUS, a, um, _Le sixième_. USUS: Sextus ab urbe lapis, _la sixième
borne à partir de la ville_.
SEXŬS, ūs, m. _Sexe (masculin ou féminin) des hommes ou des animaux_.
USUS: Virilis sexus ac muliebris.
SĪ, _Quand_, _toutes les fois que_. SYN. Ut, cum, etiamsi. USUS: Si volo
is esse, ero.
SĪBĬLO, as, are, n. _Siffler_. SYN. Vagire, murmurare, mugire, sibilare.
SĪBĬLUS, i, m. _Sifflement_; _sifflet_, _huée_. USUS: Non modo sibilis,
sed et convitiis explodebatur. Sibilum metuis? _Tu crains les sifflets?_
Nemo te sibilis consectabitur. Cf. Ludibrium, Explodo.
SIC, _Ainsi_, _comme cela_, _tellement_, _de telle sorte_. SYN. Eadem
ratione, ita, item, in hunc modum, hoc modo, isto modo, perinde,
similiter, æque. USUS: Locutus est Cæsar sic ut nullus æque. Aliis sic,
aliis secus videtur. Sic vita hominum est. Sic vivitur Cf. Similiter,
Æque.
SĪCA, æ, f. _Poignard_. SYN. Gladius. USUS: Sicam vibrare, distringere.
Sicam de manibus furentis extorquere.
SĪCĀRĬUS, ĭi, m. _Meurtrier_, _assassin_. SYN. Gladiator, percussor,
grassator. EPITH. Vetus, facinorosus, armatus. USUS: Non sicarium, sed
crudelissimum carnificem in judicium adduximus.
SICCĒ, _Fortement_ _sainement_. USUS: Presse, subtiliter, sicce dicere.
SICCĬTAS, ātis, f. _Sécheresse_. SYN. Aquæ _vel_ pluviæ penuria.
PHRAS. Magna fuit hoc anno siccitas, _il y eut cette année une grande
sécheresse_. Siccitate hoc anno laboratum est, nec cœlestes modo aquæ
defuerunt, sed terra quoque ingenito humore egens, vix ad perennes
suffecit aquas. Sitiente solo omnique humore ventis solibusque deterso,
fruges segetesque exaruere. USUS: 1. Siccitate accrescebant rerum pretia.
2. Gracilitas, _absence d’humeurs, santé_; _absence d’ornements_,
_sécheresse de style_. Siccitas corporis sequitur continentiam in victu.
Siccitas orationis et jejunitas.
SICCO, as, avi, atum, are, a. _Sécher_, _dessécher_. SYN. Exhaurio.
SICCUS, a, um, _Sec_; _sain_, _solide_, _nerveux_. SYN. Jejunus, sobrius,
pressus. )( Vinolentus. USUS: Quædam terræ imbribus sicciores fiunt.
Attici oratores sani et sicci.
SĪCŬBI, _Si quelque part_, _si en quelque endroit_. SYN. Si quo in loco.
SĪCUNDE, _Si de quelque part_, _si de quelque côté_. SYN. Si aliunde, si
quo ex loco. USUS: Sicunde poteris, erues.
SĪCUT et SĪCŬTI, _Comme_, _de même que_. SYN. Ut, æque ut, item ut, ita
ut, perinde ut, similiter atque, tanquam, velut. PHRAS. Te sicut parentem
amo, _je vous aime comme un père_. Parentis numero te colo; filii ritu,
caritate te colo ac complector; perinde te amo ut parentem; in modum
parentis te amo, vice parentis mihi es. Parentis loco te habeo. USUS: Te
ut parentem alterum amo.
SĪDO, is, di, ere, n. _Se fixer_, _s’arrêter_. SYN. Subsido.
SĪDUS, ĕris, n. _Groupe d’étoiles_, _constellation_; sing. _astre_,
_étoile_. SYN. Stella, astrum; sempiterni ignes qui ex nobilissima
et purissima ætheris parte gignuntur. EPITH. Radians. USUS: Sidera
innumerabilia cœlo inhærentia. Forma cœli undique sideribus ornata.
SĬGILLĀTIM vide SINGILLATIM.
SĬGILLĀTUS, a, um, _Orné de figurines, de reliefs_. SYN. Signis et
emblematis ornatus. USUS: Scyphi, simulacra sigillata.
SĬGILLUM, i, n. (Sæpius plurali numero adhibetur.) _Petite figure_,
_figurine_; _cachet_, _sceau_. SYN. Parvum signum. USUS: Apposuit
patellam in qua sigilla erant egregia. In cera centum sigilla impressero.
Sigilla avellere.
SIGNĬFER, ĕri, m. _Porte-enseigne_; _chef coryphée_. SYN. Qui signum
_aut_ vexillum præfert. USUS: 1. Torquatus, signifer juventutis. Causæ
dux et signifer. 2. Zodiacus, _le zodiaque_. Signifer orbis.
SIGNĬFĬCANTER, _D’une manière expressive_, _clairement_. SYN. Clare,
aperte, acriter.
SIGNĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Puissance_, _énergie_, _force d’expression_. SYN.
Vis, notio, potestas, virtus, sententia. EPITH. Aperta, certa, clara,
digna, exigua, magna, minima. USUS: 1. Digna est scriptoris prudentia
significatio qua utitur. 2. Indicium, signum, argumentum, _indice_,
_signe_, _marque_. Litteræ tuæ exiguam erga me voluntatis significationem
habebant, dabant, præbebant. In hoc juvene magna significatio virtutis
elucet, apparet. A diis profecta significatio et denuntiatio calamitatum.
Observatis longo tempore significationibus futura prænuntiare. Morbi
significationes.
SIGNĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Indiquer_, _manifester_, _faire
voir_, _faire connaître_; _signifier_, _avoir tel ou tel sens_. SYN.
Indico, ostendo, declaro, demonstro, designo, noto, significationem
tribuo, facio, conficio; signum do, signum mitto; aliquid argumenti
habeo, signum sum; vim _vel_ sententiam habeo, sono. ADV. Apertius,
apte, ingenue, breviter, recte, plurimum, leviter, planius. PHRAS. 1.
Expende diligenter quid hæc vox significet, _examinez avec soin quelle
est la signification de ce mot_. Quid sonet hæc vox; quæ res huic voci
subjiciatur; quæ sit vis hujus verbi; quid valeat vox ista; quæ sit illi
subjicienda sententia; quæ sit hujus vocis potestas; quid sibi velit
vox ista. 2. Crinita stella calamitates non significat, _la comète ne
pronostique aucune calamité_. Cometæ contra quam veteres id opinabantur
philosophi, calamitatum prænuntii non sunt; calamitates haud denuntiant,
nuntiant; rerum conversionem minime portendunt, ostendunt; vanus est
plebis timor somniantis. Cometas multorum malorum significationem facere,
dare, præbere, tribuere. 3. Victoriam de hoste litteris significavit,
_il annonça par une lettre sa victoire sur l’ennemi_. Certiorem eum de
victoria fecit; victoriæ nuntium cum illo communicavit. Cf. Certus,
Indico. USUS: Hoc non significandum solum sed declarandum arbitror.
Idem verbum sæpe duas res pluresque significat. Inter se significare
et colloqui cœpere. Ratio, potestas, mens, numen, sive quod est aliud
verbum, quo planius significem quod volo. Dolorem meum non significarem?
SIGNO, as, avi, atum, are, a. _Mettre une marque, une empreinte, un
signe_. SYN. Designo, consigno, imprimo. ADV. Publice. USUS: Objectum
visum imprimit ac signat in animo suam speciem, _l’objet de la perception
imprime et grave en qque sorte son image dans notre âme_. Signatur in
animis nostris. Aurum, argentum signare, _frapper l’or et l’argent_.
SIGNUM, i, n. _Signe_, _marque_, _empreinte_. SYN. Indicium, nota,
argumentum, vestigium, monumentum, insigne. EPITH. Æneum, marmoreum,
eburneum, amplum, excelsum, brumale, certum, commune, grave, improvisum,
pervetus. PHRAS. 1. Elucent hoc in puero multa probæ indolis signa,
_il y a dans cet enfant de nombreuses marques d’un bon naturel_. Multa
virtutis specimina; multæ et luculentæ notæ ac indicia probitatis;
vestigia apparent excellentis indolis; elucent igniculi quidam, præclaræ
mentis indices; species ipsa pueri nonnisi probitatem olet vultuque toto
clamitat; produnt se non vulgaris virtutis semina in hoc puero; multa
hic puer optimæ spei argumenta præbet. Cf. Indicium. USUS: 1. Puer iste
magna ingenii signa dat. 2. Simulacrum, imago, statua, _statue_, _figure
en relief_. Deorum signa fabricare, confiare, ponere, palam collocare. 3.
Sidus cœleste, _constellation_, _signe_. Signum leonis oritur, occidit,
obit. Signorum ortus et obitus definitum quemdam ordinem servant. 4.
Sigillum, _sceau_, _cachet_. Nec signum epistolæ tuæ, nec dies apposita
est. Non utar meo chirographo nec signo. Litteræ alieno signo obsignatæ,
consignatæ. Librum tuum sub signo habeo asservoque diligenter, _je garde
sous scellés_. 5. Vexillum, _enseigne militaire_, _drapeau_, _étendard_.
Multas legiones sub signis habuit; multi ejus signa sunt secuti; sub
ejus signis militarunt. Signa movere, aliquo expedire; signa convertere,
_tourner les enseignes_, _faire un mouvement de conversion_; collatis
signis pugnare, _combattre, en venir aux mains en bataille rangée_.
Palantes ad signa revocare. Dilapsus a signis miles tandem ad sua signa
convenit. 6. Nota militaris, _signal donné par le général au moyen d’une
trompette_. Dato, edito, pronuntiato, accepto signo; canentibus signis;
signa ubi concinunt, in hostem itur. Signum receptui dare, concinere,
_donner le signal de la retraite_.
SĬLENTĬUM, ĭi, n. _Silence_; _action de se taire, de ne point parler_.
SYN. Taciturnitas, reticentia. EPITH. Æternum, diuturnum, magnum, mirum,
perpetuum, præsens, summum, tantum. USUS: Silentium fieri jussit.
Consecutum est magnum silentium. Magno silentio est auditus. Gravissimos
dolores silentio ferre. Ea de re _vel_ ab ea re mirum nunc silentium est.
Judicia diu jam in silentio jacent. Aliquid silentio transire, præterire,
prætermittere, prætervehi, _passer qqche sous silence_. Facti memoriam a
silentio vindicare, _sauver de l’oubli, de l’obscurité_.
SĬLĔO, es, ŭi, ere, n. _Se taire_, _garder te silence_. SYN. Taceo,
reticeo, obmutesco, silentio prætereo, tacitum aliquid prætermitto,
silentio utor, silentio aliquid tego _vel_ premo, silentium habeo,
aliquid celo summa fide, aliquid solerti consilio tego; silentio transeo,
præterveho. USUS: Silent leges inter arma, _au milieu des armes, les lois
sont muettes, sont suspendues_; silere de re aliqua. Cf. Taceo.
SĬLEX, ĭcis, m. _Rocher_, _caillou_, _silex_. SYN. Lapis durus ex quo
ignis excuti solet. USUS: Non enim e silice nati sumus, _nous ne sommes
point nés d’un caillou, nous n’avons pas un cœur de rocher_.
SĬLUS, a, um, _Camus_, _camard_. SYN. Naso bene exstante et repando. )(
Simius.
SILVA, æ, f. _Forêt_, _bois_. SYN. Nemus, saltus. EPITH. Densa et aspera,
infinita, magna, media, nobilis, publica, vindicata. USUS: 1. Multos
nemora et silvæ commovent, _les bois et les forêts_. 2. Ubertas, copia,
materia, _amas_, _foule_, _abondance_. Silvam rerum et sententiarum
comparare, _amasser un riche fonds de pensées et de connaissances_.
SILVESCO, is, ere, n. _En parl. de la vigne_, _pousser trop de bois_.
SYN. In silvam cresco. USUS: Vitis putanda est ne silvescat.
SILVESTRIS, re, gen. com. _Couvert de forêts_, _boisé_; _sauvage_. USUS:
Loca silvestria, montuosa. Vita inculta et silvestris.
SĪMĬA, æ, f. _Singe_, _guenon_. SYN. Simiolus, simius. USUS: Simia,
bestia turpissima, quam similis tamen nobis est!
SĬMĬLIS, e, gen. com. _Semblable_, _pareil_, _ressemblant_. SYN.
Consimilis, parilis, æqualis, geminus, par, germanus, ejusmodi, instar,
cui similitudo est cum aliquo, qui similitudinem gerit speciemque
alicujus; qui ad aliquid habet similitudinem, qui exprimit aliquem, qui
habent similitudinem inter se. )( Dissimilis, dispar, diversus. PHRAS.
1. Alter alteri simillimus est, _ils sont tout à fait l’un à l’autre
semblables_. Par probitas, eadem virtus ac religio, simillima utriusque
et maxime gemina indoles; proxime ad alterum accedit; respondet unus
alteri; alter pene alter; moribus et natura perfecte congruunt; alter
alterius imago est; alter alterius imaginem moresque præ se fert,
ingenii, virtutis, fidei exemplum expressam ad imaginem reddit. 2. Canis
leoni similis est, _le chien ressemble au lion_. Ad similitudinem leonis
accedit; ore leonem refert, reddit; faciem leonis exhibet; oris specie
feroci leonem adæquat; oris specie leonem æquat, exprimit; oris specie
a leone non abludit, abhorret; speciem leonis ore reddit; effigiem,
faciem leonis habet, gerit; speciem leonis præbet, repræsentat; non
dissimilis est, non discrepat a leone. 3. Similis simili gaudet, _qui se
ressemble s’assemble_. Nulla etiam bellua est quæ non sui generis bellua
maxime delectetur; pares cum paribus, quod proverbio dicitur, facillime
congregantur. Ea est jucundissima amicitia quam similitudo morum
conjugavit. Similitudo celeriter amicos contrahit. Mater et conciliatrix
amicitiæ æqualitas est. 4. Opifices et his similes, etc., _les artisans
et les gens qui leur ressemblent_. Opifices et hujus loci atque ordinis
homines; opifices et qui sunt generis ejusdem, ex eo genere, de genere
hoc, de genere horum; opifices et id genus alii. USUS: Voluntate inter
se similes et moribus et toto vitæ genere. Ingenium Romuli memor Tullo
Hostilio erat et nequaquam Numæ simile. Cf. Par, Æqualis, Idem.
SĬMĬLĬTER, _Semblablement_, _pareillement_. SYN. Simili ratione, item,
itidem, æque, pariter, simili modo, eodem modo, uno et eodem modo, sic.
PHRAS. Ego similiter me geram, _pour moi, j’agirai pareillement_. Eodem
pacto, eodem tenore, eodem instituto rem agam; juxta tecum rem geram;
idem institutum tenebo; de moribus tuis mores effingam meos. Simili
ratione atque ipse egeris acturum me scito. Cf. Sicut. USUS: Similiter
facit ut si roget, _il fait comme s’il me demandait_.
SĬMĬLĬTŪDO, ĭnis, f. _Ressemblance_, _analogie_. SYN. Exemplar, forma,
species, imago. )( Dissimilitudo. EPITH. Difficilis, insignis, levis,
maxima, tanta. PHRAS. Magna est inter res nostras similitudo, _il y a une
grande similitude entre vos affaires et les miennes_. Congruunt res tuæ
cum meis; simillima est rerum nostrarum ratio; qui tuas res intuetur,
meas intueri se dicet; tuis in rebus res meas agnosco. Rerum mearum
imaginem in tuis rebus video; inter res nostras nihil interest; nihil
est quo res tuæ a meis differant, discrepent. Cf. Similis, Discrimen,
Differo, Convenio. USUS: Similitudinem quamdam gerunt speciemque
sapientum, _ils ont une certaine ressemblance avec le sage véritable_.
Ducere ex re aliqua similitudinem. Conferre, comparare similitudines.
Ad similitudinem historiæ, orationem dirigere. Est homini cum DEO
similitudo, _l’homme est l’image de DIEU_.
SĪMĬUS, ĭi, m. _Singe_. SYN. Simia. USUS: Simius, non semissis homo,
contra me arma tulit.
SIMPLEX, ĭcis, omn. gen. _Simple_, _candide_, _naïf_, _ouvert_. SYN.
Uniusmodi; apertus, sincerus, credulus. )( Multiformis, compositus,
callidus. PHRAS. 1. Homo est simplex, _cet homme est candide, ingénu_.
Vir bonus et simplicis veritatis amicus; homo est antiqui moris, qui
nihil celat, nihil fingit; qui ex natura sua cæteros omnes fingit; homo
minime malus, minime vafer; homo prisci moris; homo antiqua virtute,
fide, moribus; homo apertus et simplex; fraudis imperitus, a quo nemo
fraudatum se queratur; vir est antiquorum hominum, minime versutus;
homo est antiquus, qui ex suo ingenio de quovis æstimat. Cf. Sincerus.
2. Simplicissimus homo et pene stupidus, _homme tout à fait simple et
presque sot_. Homo non promptissimus; ingenio tardo; homo sine sensu,
sine sapore; incallidus et elinguis. Cf. Stupidus. USUS: Quædam in rebus
sunt simplicia, quædam copulata. Tuum hominis simplicis pectus vidimus.
Simplex et absoluta necessitas. Cf. Apertus.
SIMPLĬCĬTER, _Simplement_, _sans façon_, _bonnement_; _ouvertement_.
SYN. Aperte, candide, sincere; absolute, præcise. )( Dupliciter. PHRAS.
1. Id se facturum simpliciter negavit, _il refusa positivement de faire
cela_. Id se facturum præcise negavit; aperte, diserte negavit. 2. Est
homo simpliciter doctissimus, _homme tout à fait savant_. Est homo
sine exceptione, sine dubio, sine dubitatione doctissimus; vir est, ut
latine ac plane dicam, doctissimus; vir est, aperte ac sine fuco loquor,
doctissimus. 3. Veritatem simpliciter proloqui, _dire la vérité sans
détour_. Ad veritatem loqui; Latine, nullo apparatu, nude, plane, quod
res est, dicere; sine fuco, sine simulatione veritatem patefacere. USUS:
Simpliciter dicam et breviter. Vivere simpliciter vitæque hominum amice.
Cum homine simplici simpliciter agam.
SIMPLUM, i, n. _L’unité_. USUS: Simplum aut duplum.
SIMPŬLUM, i, n. _Petite coupe pour les libations_. USUS: Excitare fluctus
in simpulo, _faire une tempête dans un verre d’eau_, _faire beaucoup de
bruit pour rien_. (PROV.) Vasis genus.
SĬMUL, _En même temps_, _ensemble_. SYN. Una, pariter, communiter, cum,
in unum. PHRAS. Simul omnia perdidi, _j’ai tout perdu à la fois_. Totum
repente avolavit; singillatim ac diu collecta, omnia uno tempore effudi;
unam feci rerum omnium jacturam; una omnia interiere. USUS: Res quas
tecum simul didici. Id signum simul aspectum et probatum est. Simul et
illud cogita. Abjice voluntatem simul cum spe discendi, _la volonté
de_.... _avec l’espoir de_.... Multos modios salis simul edendos esse,
ut amicitiæ munus expletum sit, _il faut avoir mangé ensemble bien des
boisseaux de sel, pour que, etc._
SĬMŬL AC, _Aussitôt que_, _dès que_. USUS: Simul ac potero, veniam.
SĬMŬLĀCRUM, i, n. _Ressemblance_, _image_, _portrait_, _statue_. SYN.
Imago, forma, effigies, species, exemplar, idolum. EPITH. Æternum, mutum,
perantiquum, religiosum, sanctissimum, summum. USUS: Nullum superest
simulacrum ac vestigium civitatis. Statuæ ac imagines simulacra sunt
corporum, non animorum. Cupidinis simulacrum. Cf. Imago.
SĬMŬLĀTĒ, _En apparence_, _avec feinte_, _d’une manière simulée_. USUS:
Sive ficte et simulate, sive ex animo loquaris.
SĬMŬLĀTĬO, ōnis, f. _Artifice_, _mensonge_, _faux dehors_,
_dissimulation_. SYN. Species simulationis, species quædam assimulatæ
virtutis. EPITH. Aperta, bella, difficilis, diuturna, ficta, inveterata,
periculosa, summa, verbosa, vitiosa. PHRAS. Virum bonum simulatio non
decet, _l’homme de bien ne doit pas user de dissimulation_. Non cadit in
virum bonum simulatio; vir bonus abest ab omni simulandi studio. Aliud
sentire, aliud loqui non est ejus qui vir bonus haberi velit. Viri boni
non est fingere; artem simulandi qui sequitur, bonorum in numero non
est, longe a bonorum consuetudine discedit. Cf. Astutia. USUS: Errant,
qui simulatione, sermone vultuque ficto stabilem gloriam quærunt. Fronte
ac vultu facillime simulatio sustinetur. Simulatio tollit judicium veri
illudque adulterat. Summam prudentiam stultitiæ simulatione tegere,
_cacher une profonde sagesse sous les dehors de la folie_. Æquitatis
simulatione fallere. Nullæ insidiæ periculosiores quam quæ latent in
simulatione officii. Ex omni vita simulatio dissimulatioque tollenda, _il
faut bannir de la vie la feinte et la dissimulation_. Cf. Simulo, Fingo.
SĬMŬLĀTOR, ōris, m. _Imitateur_; _dissimulé_, _hypocrite_. SYN. Adulator,
assentator. EPITH. Studiosus. USUS: Dulcis, faceti, festivi sermonis homo
et in omni oratione simulator, _qui feint toujours d’ignorer_, _qui joue
l’ignorance_.
SĬMŬLĀTUS, a, um, _Feint_, _simulé_, _faux_, _apparent_. SYN.
Assimulatus, fictus, imitatione simulatus, fucatus, adumbratus, fallax,
ad fallendum instructus. )( Verus, sincerus. USUS: Ficta omnia celeriter
ut flosculi decidunt, nec simulatum quidquam potest esse diuturnum. Amor
solers et simulatus. Cf. Astutus, Fictus.
SĬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Imiter_, _copier_; _feindre_,
_dissimuler_. SYN. Assimulo, specie simulationis ostento, fingo. ADV.
Facile, perbelle, solertius. PHRAS. 1. Nihil in illo nisi simulatum,
_tout est simulé en lui_. Aliud spe, aliud specie simulationis ostentat;
ad speciem et usurpationem virtutis fictus est; adumbrata virtute
fallit; nihil in illo nisi fallax; imitatio simulatioque virtutis in
fronte, intus scelus tegitur; personatus ambulat; multis simulationum
involucris tegitur et quibusdam quasi velis obtenditur; assimulata
virtute laudem captat; longe alius est ingenio quam cujus simulationem
inducit; alienam personam fert; ex industria factus ad simulationem
virtutis et probitatis; probi hominis speciem præ se fert; specie quadam
occultat sese et virum frugi assimulat; vultum fingit et imaginem quamdam
probitatis, sed quæ cum moribus non convenit. 2. Simula quantum vis, me
profecto non falles, _dissimule autant que tu veux, tu ne me tromperas
pas_. Indue quantam vis animo simulationem; frontem sermonemque ad
fallendum instrue; præfer quam vis virtutis speciem; mentire fucata,
adumbrata, adulterata virtutis specie, quantum vis ac potes; personam
quam vis, composito in speciem probitatis vultu, ferre potes, fallere
certe et judicium veri tollere non potes. Cf. Fingo. USUS: Perbelle
simulat. Multa et simulavi invitus, et dissimulavi cum dolore. Furere se
simulavit. Hannibal ægrum simulabat, _Annibal faisait le malade_.
SĬMULTAS, ātis, f. _Débats haineux_, _vifs démêlés_, _inimitié_. SYN.
Inimicitia. EPITH. Vetus. USUS: Cum aliquo simultates nescio quas
suscipere, habere, gerere, exercere, retinere. Simultatem bona fide
deponere, _se réconcilier_, _faire trève à ses ressentiments_. Cf.
Inimicitia.
SIN, _Mais si_, _si au contraire_, _si toutefois_, _sinon_. SYN. Si; si
non. USUS: Educ tecum omnes, sin minus quam plurimos. Ego ut constitui
cras adero: sin utique postridie. Sin autem id non sit ejusmodi, tum
vero, etc.
SINCĒRĒ, _Sincèrement_, _loyalement_, _franchement_. SYN. Candide, vere,
ingenue, sine fuco, sine fraude, sine assentatione, sine malo dolo,
sincera fide, fraterne, genuine, ex animo, ex animi sententia, nihil
alicui indulgens. USUS: Sincere tecum agam. Cf. Simpliciter.
SINCĒRUS, a, um, _Pur_, _sain_, _fidèle_, _sincère_. SYN. Purus, verus,
integer, candidus, apertus. PHRAS. 1. Sincerus mihi animus est, _je suis
sincère_, _je ne veux pas tromper_. Animus mihi est apertus, simplex,
rectus, candidus; nulla simulatione tectus, purus ab omni fraude.
Simulationem, simulandi artificium natura mea consuetudoque respuit.
Abest a me simulandi perversum studium; simplicem, apertam veritatem amo;
odi artes quibus veritas uti involucro quodam obtegitur; animo sum minime
versuto. Cum ingenium meum perspexeris, nihil in me insidiosum aut fallax
deprehendes; cum ingenium meum usu cognitum ac perspectum habueris,
abesse me ab omni dolo ac fraude; esse me sinceri animi, simplicis
ingenii, apertæ voluntatis, rectæ mentis; alienum ab arte fallendi,
artificio simulationis agnosces. Cf. Affectus, a, um. 2. Sincerum
judicium tulit, _il a porté un jugement droit_. Puram et a favore et odio
et integrioris judicii sententiam tulit; rectum animi sensum purumque
a partium studiis in dicenda sententia secutus est; litem ex animi
sententia diremit; non partium studio, non malevolentia impeditus, ut
quarum causas procul haberet, sententiam pronuntiavit dignam viro antiqua
virtute ac fide. Cf. Judicium. USUS: Amicum mihi ab omni incommodo,
detrimento, molestia sincerum integrumque conserva, _faites en sorte que
mon ami n’éprouve aucun tort, aucun dommage, aucune vexation_. Prudens et
sincerum judicium videt, quid in quaque re sanum sincerumque sit.
SĬNE, _Sans_. SYN. Absque, citra, extra. )( Cum. PHRAS. 1. Sine dubio
ita est, _cela est ainsi sans aucun doute_. Sine controversia; sine
ulla dubitatione res ita se habet; dubium mihi non est; nemo in dubium
vocaverit, rem ita se habere. 2. Sine metu, _sans crainte_. Solutus omni
timore; motus expers; remoto omni metu; propulso omni metu; metu vacuus;
liber ab omni metu. 3. Sine præsidio, _sans secours_. Nudus amicorum
præsidio; nullis amicorum præsidiis munitus; expers humanæ opis; inops
auxilii; inops ab amicis; orbus amicorum præsidiis et inops relictus.
USUS: Homo sine re, sine spe, sine sede, sine fortunis.
SINGILLĀTIM, _Isolément_, _en particulier_, _un à un_, _l’un après
l’autre_. SYN. Singulatim. )( Generatim. USUS: Singillatim unamquamque
rem attingere. Ad pedes omnium singillatim accidit.
SINGŬLĀRIS, e, gen. com. _Remarquable_, _extraordinaire_, _rare_;
_particulier_. Maxime rarus, summus, inauditus, incredibilis, divinus;
peculiaris, præcipuus. )( Vulgaris. ADV. Prope. PHRAS. Factum illud
plane singulare est, _cette action est tout à fait remarquable_. Eximium
illud consilii animique et neutiquam vulgatæ laudis; factum elegans
ad existimationem, ad memoriam singulare, ad memoriam præcipuum;
facinus post homines natos, post hominum memoriam, ex omni memoria
præstantissimum. USUS: 1. Vir summus et singularis. Singulari in teamore
feror. 2. Proprius, peculiaris, _propre_, _particulier_. Sunt quædam in
illo singularia quæ in nullum alium convenire possunt, _il a certaines
qualités qui n’appartiennent qu’à lui_.
SINGŬLĀRĬTER, _Particulièrement_, _surtout_. SYN. Unice, simpliciter,
singulari modo. )( Communiter. USUS: Hunc singulariter semper dilexi.
SINGŬLI, æ, a, _Chacun en particulier_, _chaque_, _chacun_, _un à
un_. SYN. Quisque, unusquisque. USUS: Bini milites in singulas domos.
Militibus viritim ac in singulos magnam pecuniam polliceri. Crescit in
dies singulos malum. In re publica singulorum dominatus esse optimos,
_pour les sociétés, l’empire d’un seul est de tous le meilleur_.
SINGULTŬS, ūs, m. _Sanglot_, _soupir_. SYN. Gemitus. USUS: Fletus cum
singultu. Cf. Fleo.
SĬNISTER, tra, trum, _Gauche_, _à gauche_. USUS: A sinistra. Cornu
sinistrum, _l’aile gauche_.
1. SĬNISTRA, æ, f. _La main gauche_. SYN. Læva manus.
2. SĬNISTRA, _A gauche_. USUS: Supra, infra, dextra, sinistra.
SĬNISTRĒ, _Mal_, _de travers_; _en mauvaise part_. SYN. In malam partem,
in pejorem partem. USUS: Sinistre cecidit.
SĬNISTRORSUS, _Étant tourné vers la gauche_, _du côté gauche_, _à
gauche_. USUS: Sinistrorsus se flectere.
SĬNO, is, sīvi, sĭtum, ere, a. _Laisser libre_, _souffrir_, _permettre_.
SYN. Permitto, patior, fero, locum do. USUS: Plebem senatui parere non
sinunt. Istud ne dii siverint. Non patiar, non feram, non sinam, _je ne
le souffrirai pas_, _je ne le supporterai pas_, _je ne le permettrai
pas_. Cf. Patior.
SĬNŬS, ūs, m. _Courbure_, _sinuosité_, _pli, sein_, _poitrine_. SYN.
Gremium, complexus; summa familiaritas; curvatum littus. USUS: 1. In
sinu gaudere. In sinum alicujus se conferre, confugere. Aliquem in sinu
gestare, _porter qqn dans le cœur, l’aimer beaucoup_, valde amare. Ex suo
sinu homines submisit improbos. Aliquem ex suo sinu dimittere. Græcia in
sinu ac gremio pacis posita. 2. Littoris flexus, _golfe_, _anse_, _baie_.
Omnes maris sinus et portus.
SĬPĀRĬUM, ĭi, n. _Rideau couvrant le fond du théâtre_. SYN. Velum quo
scena obtenditur.
SĪQUĬDEM, _Si toutefois_, _si cependant_. SYN. Si tamen, quippe si. USUS:
Fortunatum te, siquidem qui es permanseris.
SĪRĒNES, um, f. pl. _Les Sirènes_. USUS: Multa Homerus de Sirenibus et
earumdem vocis suavitate confinxit.
SISTO, is, stĭti, stătum, sistere, a. et n. a. _Placer_, _établir_;
_arrêter_, _retenir_. n. _S’arrêter_. SYN. Exhibeo; cursum inhibeo, ante
pedes destituo. USUS: Siste te nobis quamprimum. Aliquem in judicio
sistere, _faire comparaître qqn devant le tribunal_. Vadimonium sistere.
SĬTELLA, æ, f. dimin. Sĭtŭla, _Urne (de scrutin)_. SYN. Cista in qua
colligebantur suffragia.
SĬTĬENTER, _Avidement_. SYN. Avide.
SĬTĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ire, n. et a. _Avoir soif_, _être altéré_;
_désirer ardemment_. SYN. Sitis me urit, macerat, conficit; siti laboro;
desiderium potionis accenditur; fauces siti arent; fauces siti ardent.
ADV. Ardentius, gravius. USUS: Gloriæ, virtutis sitiens. Honores sitire,
_avoir soif des honneurs_. Cf. Desidero.
SĬTIS, is, f. _Soif_. EPITH. Diuturna. USUS: Siti enectus Tantalus.
Ardentibus siti faucibus. Cibo et potione famem sitimque depellere,
expellere, sedare, restinguere. Levare sitim; eximere bibendi cupiditatem
longa siti accensam. Cf. Desiderium.
SĬTUS, a, um, _Situé_, _placé_. SYN. Positus, locatus. PHRAS. 1. In hoc
omnia sita sunt, _tout repose sur cela_. In hoc laus omnis considet;
spes omnis residet; in eo res tota vertitur; in hoc laus tota consistit.
2. Arx sita est versus meridiem, _la citadelle est situé au midi_. Arx
spectat ad meridiem; arx austrum accipit; arx contra septentriones est;
arx ad meridiem vergit. USUS: In quo vitam beatam sitam putas? _Sur quoi
faites-vous reposer le bonheur de la vie?_ Hæc in nostra potestate sita
sunt. Ante oculos situm est.
SĬTŬS, ūs, m. _Situation_, _position_. SYN. Positio, natura loci. PHRAS.
1. Urbs situ firma, _ville fortifiée par sa position naturelle_. Urbs
valida muris ac situ ipso munita, sic ut fortunæ loci delegare spes suas
dux tuto posset; urbs situ, mœnibus, natura adversus vim hostium egregie
obsepta; urbs ingenio loci, mari undique et montibus vallata. USUS: 1.
Urbs situ, mœnibus, descriptione ædificiorum præclara ad aspectum. 2.
Illuvies, sordes, _corruption_, _malpropreté_. Situ ac pædore squalida.
SĪVE, _Soit que.... soit que...._ SYN. Seu. USUS: Sive discessu, sive
potius fuga.
SŎBŎLES, is, f. _Rejeton_, _enfant_, _fils_. SYN. Propagatio, proles.
USUS: Propagare sobolem.
SŌBRĬĒ, _Sobrement_, _avec tempérance_. USUS: Parce, continenter
sobrieque vivere.
SŌBRĪNI, ōrum, m. pl. _Cousins_, _cousines (issus de germains)_.
SŌBRĬUS, a, um, _Sobre_, _tempérant_. SYN. Siccus, moderatus. )(
Vinolentus, ebriosus. PHRAS. Sobrius est in cibo et potu, _il
est tempérant dans le boire et le manger_. Homo frugi ac sobrius;
temperans, siccus, ab ebrietate alienus; sumptuosis cœnis minime amicus;
frugalitate, victus moderatione, sapienti quadam in cibo potuque
temperantia commendatus; parce, continenter sobrieque vivit; frugaliter,
temperate naturæ desideria explet. Cf. Abstineo. USUS: Homines frugi ac
sobrii; inter sobrios bacchari vinolentum.
SOCCUS, i, m. _Chaussure_. Calceamentum Græcorum.
SŌCER, cĕri, m. _Beau-père_.
SŎCĬĀBĬLIS, e, gen. com. _Facile à unir_, _sociable_. USUS: Bini Spartæ
reges diu sociabilem consortionem inter se tenuere.
SŎCĬĀLIS, e, gen. com. _Relatif à la société_, _social_. USUS: Bellum,
jus, fœdus sociale.
SŎCĬĔTAS, ātis, f. _Compagnie_, _société_, _réunion_. SYN. Consociatio,
conjunctio, communio, communitas, consortio, commercium, comitatus;
fœdus, pactio. EPITH. Captiosa, civilis, communis, conjunctior, copiosa
difficillima, divina, firma, grata, hereditaria, humana, infirma,
infinita, jucundissima, nefaria, sancta. PHRAS. Non est cum improbis
jungenda societas, _il faut fuir la compagnie des méchants_. Coire
societatem; coire in societatem cum perditis hominibus minime decet.
Dare se in societatem perditorum; conferre se, applicare se, adjungere
se ad homines perditos; conjungere se cum hominibus improbis; vinculo se
societatis obstringere cum perditis hominibus, utilitatis vel maxima spe
proposita, non decet. Qui se socium ad perditos homines adjungit; qui cum
perditis hominibus societatem init; qui se perditorum hominum societate
implicat; qui ad perditorum hominum societatem accedit, turpiter facit.
Cf. Corrumpo. USUS: Aliquos ad societatem secum ineundam, faciendam,
conflandam, coeundam, convocare, arcessere, _rassembler des hommes pour
former une société_. Implicare se improborum societate, conferre se ad
societatem improborum; societatem inire, coire, facere, pacisci, habere,
_se mêler dans la compagnie des méchants_. Diu mihi cum illo vel inter
nos intima est societas, multis pactionibus confirmata servataque,
_vieille union_. Dudum ad illius societatem accessi; cum aliquo in
societatem veni, _je suis depuis longtemps son compagnon_. Societatem
nostram nullus casus dirimet, labefactabit, abrumpet; nullus nos casus
a societate disjunget, _société inséparable_. Societatem renovare, in
societatis veteris conjunctionis redire, _renouveler une société_, _une
union avec qqn_.
SŎCĬO, as, avi, atum, are, a. _Associer_. SYN. Conjungo. USUS: Sapientiam
sociare cum eloquentia, _joindre la sagesse à l’éloquence_.
SŎCĬUS, a, um, _Compagnon_, _camarade_; _co-intéressé_; _confédéré_,
_allié_. SYN. Comes, sodalis; particeps, consors, gregalis. PHRAS. 1.
Fidum te semper habui socium, _je vous ai toujours regardé comme un
compagnon fidèle_. Veterem assectatorem et ex numero amicorum habui;
te semper actionum, voluntatum rerumque omnium comitem, consiliorum
auctorem, adjutorem laborum, periculorum socium, omni in cogitatione
conjunctum, sodalem et contubernalem optimum expertus sum; omnia semper
inter nos conjunctissima fuere; in rebus lætis æque ac adversis socium te
ac consortem nactus sum. Convivam, compransorem, compotorem, collusorem
ubique affixum lateri meo semper habui. 2. Socii nostri sunt, _ils sont
nos alliés_. Communione rerum nobiscum conjuncti sunt. Communitate juncti
sunt nobiscum; est nobis vetus ac diuturna conjunctio, Cf. Amicitia,
Amicus, Conjungo, Conjunctio. USUS: Me voluntatum, sententiarum rerumque
omnium socium habebis, _je m’engage à m’associer à vos actes, à vos
démarches, à vos désirs_. Socium me tibi adjunxisti, adscripsisti. Socium
me tibi profiteor. Urbem adjutricem scelerum, furtorum receptricem,
flagitiorum omnium sociam, _complice_.
SŌCORDĬA, æ, f. _Indolence_; _stupidité_, _sottise_. SYN. Desidia,
stupiditas. Cf. Pigritia.
SŌCORDĬTER, _Avec négligence_. USUS: Res ab Albanis socordius acta.
SŌCORS, dis, omn. gen. _Négligent_, _lâche_; _sot_, _stupide_. SYN.
Deses, stupidus. Cf. Piger.
SŎCRŬS, ūs, f. _Belle-mère_. SYN. Uxoris _aut_ mariti mater.
SŎDĀLIS, e, gen. com. _Camarade_, _ami_. SYN. Socius.
SŎDĀLĬTAS, ātis, f. _Société_, _réunion_. SYN. Collegium, societas.
EPITH. Vera et plane pastoritia, honesta. USUS: Officia sodalitatis ab
aliquo flagitare, _réclamer les droits de la confraternité_. Sodalitates
constituere. Cf. Societas.
SŎDĀLĬTĬUM, ĭi, n. _Réunion_, _assemblée_. SYN. Sodalitas. USUS: Erat in
ædibus sodalitium ea die futurum.
SŌDES, _S’il vous plaît_, _je vous prie_, _de grâce_. RAD. Si audes,
contract. USUS: Libenter verba copulando jungebant veteres, ut sodes
_pro_ si audes.
SOL, sōlis, m. _Soleil_. SYN. Moderator et dux temporum; dux et princeps
et moderator luminum reliquorum; sidus quod astrorum tenet principatum.
EPITH. Adversus, æstivus, calidus, clarus, geminatus, igneus, inusitatus,
lætus, magnus, nitidus, summus, tantus. PHRAS. 1. Sol oritur, _le soleil
se lève_. Exoritur, diem effert; lucem terris infert; terras collustrat;
exactis, dispulsis, fugatis tenebris mundo diem reddit; orbem suo fulgore
illustrat; suæ lucis aspectu mortales recreat; sua luce perfundit et
convestit omnia; sua luce lustrat et complet omnia. Cf. Aurora, Mane.
2. Sol occidit, _le soleil se couche_. Sol in occasum præcipitat; sol
in occasum pronus est; in occasum festinat lucemque componit; sol
obit, occumbit; sol in vesperum declinat. Cf. Vesper. 3. Sol nubibus
obscuratur, _le soleil est obscurci par les nuages_. Solis caput obscura
ferrugine tegitur; lumen suum pene mundo negat; intentæ cœlo nubes
lucem condunt. Cf. Nubes. USUS: Solis accessus et recessus, _le lever
et le coucher du soleil_. Sol ab ortu ad occasum commeat. Sol a meridie
deflexus. Sol oriens, obiens. Sol ingenti æstu torret corpora. In solem
procedere. In sole ambulare; a sole abesse. A sole collucent omnia. Cedat
stilus gladio, umbra soli, _que la plume le cède à l’épée, l’ombre au
soleil_, _c. à d._, _la jurisprudence à l’art militaire_. Nondum omnium
dierum sol occidit, _ce n’est pas encore demain la fin du monde_. (PROV.)
SŌLĀRĬUM, ĭi, n. _Cadran solaire_. USUS: Solarium descriptum, quo horæ
declarantur.
SŌLĀTĬUM, ĭi, n. _Consolation_, _adoucissement_. SYN. Consolatio,
fomentum. EPITH. Extremum, magnum, miserum, unicum. PHRAS. Alterum
solatium est amicorum fida conjunctio, _une autre consolation, c’est le
dévouement constant de mes amis_. Altera ratio quæ mihi solatium affert,
præbet, parit, quæ mihi solatio est, ex qua solatium reporto, habeo;
qua sustentor in tantis molestiis, amicorum fida manus. Alterum est quo
sustentor ac recreor, in quo conquiesco, amicorum sincera fides. Accedit
ad animum meum sustentandum amicorum fides. Illo præterea solatio utor ac
fruor, quod amicorum constantia mihi præbet. Cf. Recreor, Consolor. USUS:
Solatium alicui dare. Solatiis quibusdam et dolorum fomentis servitutis
mala levare. Illo me solatio consolor.
SŎLĔÆ, ārum, f. pl. _Chaussures_, _sandales_. SYN. Crepidæ.
SŎLĔĀTUS, a, um, _Chaussé de sandales, signe de mollesse dans un homme_.
USUS: Soleatus prætor cum pallio purpureo.
SŌLEMNIS (solennis), e, gen. com. _Religieux_, _solennel_. SYN. Quod
cum quadam cerimonia est consecratum, celebre, festum. USUS: Solemnes
ac festi dies. Solemne, statum sacrificium. Prisca et solemnia verba.
Observo solemne illud meum.
SŌLEMNĬTER (solenniter), _Solennellement_, _conformément au rite_. USUS:
Omnibus solemniter peractis.
SŎLĔO, es, ĭtus sum, ere, n. _Avoir coutume_, _être habitué_. SYN.
Consuevi, est meæ consuetudinis; in more habeo, assuevi. USUS: Omnes
reprehendere solet. Ratio consuetudinis meæ qua quondam solitus sum uti.
Cf. Consuetudo, Mos.
SŌLERS, ertis, omn. gen. _Industrieux_, _habile_, _adroit_,
_intelligent_. SYN. Ingeniosus, perspicax, sagax. )( Iners. USUS: Provida
et solers natura. Cf. Ingeniosus, Diligens.
SŌLERTER, _Industrieusement_, _adroitement_, _avec sagacité_, _finesse_.
SYN. Sagaciter. USUS: Solertissime aliquid perspicere.
SŌLERTĬA, æ, f. _Adresse_, _habileté_, _dextérité_. SYN. Sagacitas,
perspicax prudentia, animi motus incredibilis et celeritas ingenii.
EPITH. Divina, pestifera, tanta. PHRAS. 1. Ad solertiam incitare,
_pousser à la finesse_. Solertiam mercede evocare, invitare, eblandiri,
elicere. 2. Paucos vidi pari solertia, _j’ai vu peu d’hommes aussi
adroits_. Non possum ex tanto hominum numero quibus usus, quibuscum
consuevi, multos recensere in quibus eam qua tu polles, qua præditus es
qua præstas, excellis, effulges, qua ornatus es solertiam, sagacitatem,
ingenii acumen perspexerim. USUS: Mundus sine divina solertia effici non
potuit. Homines congregati adhibent agendi cogitandique solertiam, _les
hommes réunis en société développent leur activité et leur intelligence_.
Cf. Diligens.
SŎLĬDĒ, _Complètement_. SYN. Integre.
SŎLĬDĬTAS, ātis, f. _Consistance_, _solidité_. SYN. Firmitas. EPITH.
Terrena. USUS: Soliditas corporis.
SŎLĬDO, as, avi, atum, are, a. _Consolider_, _affermir_. SYN. Roboro,
firmo. Cf. Firmo.
SŎLĬDUS, a, um, _Ferme_, _solide_. SYN. Habens soliditatem; verus,
eminens. USUS: 1. Solidum nihil quod terræ sit expers. Solida corpora. 2.
Verus, constans, stabilis, certus, _solide_, _durable_, _vrai_, _réel_.
Non tam solido, quam splendido nomine virtutis. Solida, gravis ac germana
laus, non adumbrata et fucata. Solida bona, utilitas solida. Cf. Firmus.
SŌLISTĬMUM, i, n. _Augure favorable tiré de ce qui tombait à terre, quand
les oiseaux sacrés mangeaient avec trop d’avidité_. Vox auguralis.
SŌLĬTĀRĬUS, a, um, _Isolé_, _seul_, _solitaire_, _retiré_. SYN. Solus,
solivagus, remotus ab oculis hominum. )( Conjunctus et sociatus cum
altero. USUS: Solitarius homo et in agris vitam degens. Non solitarium,
neque simplex, sed, etc., _être qui n’est pas un et simple, mais, etc._
Cf. Solus.
SŌLĬTŪDO, ĭnis, f. _Solitude_, _désert_. SYN. Locus desertus, recessus,
secessus, regio inculta et deserta. )( Frequentia, celebritas. PHRAS. 1.
Abdere aliqua in solitudine me cuperem, _je désirerais m’ensevelir dans
quelque lieu solitaire_. Vitam fugæ solitudinique mandare; discedere in
aliquas solitudines; in asperas et densas silvas me abstrudere et ad saxa
et scopulos mea mala deplorare cuperem. Vitæ genus inter feras solitarium
et ab hominum societate disjunctum sectari animus esset. In loca abdita,
ab arbitris remota et libera, in loca ab interventoribus vacua me abdere
cuperem. Loca ego omni solitudine vasta atque sine humani cultus vestigio
pererrare mallem quam diutius inter homines agere. Cf. Locus solitarius.
2. Solitudini aptior est quam civilis vitæ consuetudini, _homme plus
fait pour la solitude que pour la société_. Rectius in agro, aut ubi
nullum culti soli occurrit vestigium, vitam agat quam inter homines. Nudæ
mutæque solitudines, non civilis frequentia tam abhorrentes a civilis
vitæ consuetudine mores deceant. Abhorrent nimium quantum asperi et
agrestes ejus mores ab urbanæ vitæ elegantia; ita aliorum mores ut nemo
illo, ille nemine uti possit; ut neque is ferre quemquam, neque quisquam
illum perferre possit; ut neque is consuetudine cujusquam, neque quisquam
ejus amicitia uti possit. Ingenio moribusque ab ingenio reliquorum tam
alieno est, ut solitudini non urbium frequentiæ natus esse videatur.
Cf. Agrestis, Morosus. USUS: Audistis quæ solitudo in agris esset, quæ
vastitas. Tibi solitudo erat pro frequentia.
SŎLĬUM, ĭi, n. _Siége_, _trône_. SYN. Sedes. EPITH. Fœderatum, paternum.
USUS: Sedere in solio, ornatu regio.
SŌLĬVĂGUS, a, um, _Qui erre seul_, _sauvage_. SYN. Solitarius.
SOLLĬCĬTĀTĬO, ŏnis, f. _Sollicitation_, _séduction_. USUS: Illa
Allobrogum sollicitatio.
SOLLĬCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Agiter fortement_, _troubler_,
_inquiéter_, _tourmenter_. SYN. Afficio, ango, sollicitum habeo; appello
de pecunia _vel_ flagitio aliquem. ADV. Summe, valde, vehementer. PHRAS.
Hæc res me vehementer sollicitat, _cette affaire m’inquiète beaucoup_.
Animum ea res versat assidue; anxiis pectus curis implet, res ea gravem
mihi curam affert, injicit; multas mihi curas dat; vehemens me ejus rei
cura tangit; ingentem ea res curam mihi et sollicitudinem conficit;
ingentem animo sollicitudinem incutit; intempestiva sollicitudine turbat
animum; gravi me cura implicat, efficit, conficit; magnam sollicitudinem
affert; in magnos me metus et sollicitudines adducit. Cf. Angor, Cura,
Sollicitudo, Sollicitus. USUS: Ea cura me vehementer angit et sollicitat.
SOLLĬCĬTŪDO, ĭnis, f. _Inquiétude_, _souci_, _tourment_. SYN. Angor,
cura, metus, molestia, negotium. )( Securitas. EPITH. Assidua,
incredibilis, ingens, sempiterna, summa. PHRAS. Plenus sollicitudinum
sum, _je suis rempli d’inquiétudes_. Sollicitudo cum cogitatione multa
me circumstat; multa me sollicitum habent; tot curæ vitam mihi vix
reliquam faciunt sollicitudines meas quævis hora exacuit. Cf. Angor,
Cura. USUS: Ea cura mihi magnam sollicitudinem affert, conficit; in
magnos me metus ac sollicitudines adducit; sollicitudines mihi duplicat;
magna me sollicitudine afficit; ingenti sollicitudini est, _accabler
d’ennuis_. Tanta in me hæret sollicitudo; tantam de tuis rebus habeo,
sustineo sollicitudinem; tot sollicitudinibus langueo, opprimor, misere
exedor; in tanta sum sollicitudine, _être accablé d’ennuis_. Nihil
est, quod sollicitudines allevet, demat; sollicitudini meæ subveniat;
a sollicitudine animum abstrahat, abducat; sollicitudine me liberet,
_rien ne vient dissiper mes ennuis_. Sollicitudines sibi struere, sibi
arcessere, _se tourmenter soi-même_, _se forger à soi-même des sujets
d’inquiétude_. Sollicitudinem omittere, _bannir les soucis_, _ne pas s’en
inquiéter_.
SOLLĬCĬTUS, a, um, _Inquiet_, _soucieux_, _troublé_, _agité_. SYN.
Anxius, suspensus, perturbatus, exercitus. )( Securus, solutus cura.
PHRAS. 1. Vehementer sum sollicitus, _je suis fortement inquiet_. Multa
subvereor; rebus meis valde metuo; non discedo, non oculos unquam dejicio
de rebus meis; totos dies de rebus meis cogito; metus ille nunquam mihi
decedit; tacita cura suspensum animum gero. Cura illa exonerare animum
nequeo meum; multi me angores impediunt animumque in diversa trahunt;
multi aculei pectus mihi compungunt, exedunt; magna in cura sum, versor;
nullum tempus sine sollicitudine intercedit; multum animo de re mea
laboro; magna est rerum exspectatio; multis quotidie curis urgeor,
conficior; assidua occupor sollicitudine. Cf. Angor, Cura. 2. Sollicitus
ero de rebus tuis, _je m’occuperai de vos affaires_. Curas omnes intendam
ut rebus tuis quam optime consulatur; rerum tuarum rationem habebo
præcipuam; curæ mihi erunt res tuæ; curæ res habebo tuas, cura erit de
rebus tuis. Interiore cura, suspensiore animo res curabo tuas. Cum cura
res tractabo tuas. USUS: Sollicita suspicione, suspensa metu civitas,
_cité inquiète et défiante_, _irrésolue_, _craintive_. Res tuæ valde me
sollicitum habent; de tuis rebus mirifice sum sollicitus. Sollicito animo
et anxio sum.
SŎLŒCA, ōrum, n. pl. _Solécisme_. USUS: Multa in ejus scriptis solœca.
SŎLŒCISMUS, i, m. _Solécisme_, _faute de grammaire qui consiste à mal
observer les règles de la syntaxe_. USUS: Solœcismus est, cum in pluribus
verbis consequens verbum superiori non accommodatur, _il y a solécisme,
lorsque les rapports qui doivent unir les mots entre eux sont mal
observés_.
SŌLOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Consoler_, _rassurer_. SYN. Consolor,
animum erigo, sustento, solatium adhibeo, do, præbeo, affero; lacrimas
alicujus comprimo; timentes animos consolatione sano. Cf. Consolor.
SOLSTĬTĬĀLIS, e, gen. com. _Relatif au solstice d’été_. USUS: Dies
solstitialis, _le plus long jour de l’année_.
SOLSTĬTĬUM, ĭi, n. _Le solstice d’été_, _le plus long jour de l’année_.
1. SŌLUM, _Seulement_, _uniquement_. SYN. Tantum, modo. USUS: Non
oratione solum sed et armis.
2. SŎLUM, i, n. _Le sol_, _la terre_. SYN. Terra. EPITH. Carum, commune,
exile, incultum. USUS: 1. Patriæ solum omnibus carum. Exilii causa solum
mutare. Quod solum tam exile et macrum. Sola terrarum ultimarum. 2.
Pavimentum, area, _fondement_, _base_, _qualité fondamentale_. Solum et
quasi fundamentum orationis est.
SŌLUS, a, um, _Seul_, _unique_. SYN. Solitarius, unicus, unus solus,
solus per se, unus ex omnibus. PHRAS. Solus fere degit, _il est presque
toujours seul_. Secum, ut aiunt, vivit; præter seipsum neminem habet
secum; relictus et destitutus a cæteris, lucem conventumque vitat; in
solitudinem, tanquam in portum se recepit; tempus prope omne in secreto,
remotis arbitris terit; urbe et omni cœtu caret hominum; sine arbitris
agit; rerum suarum neminem mortalium socium habet aut conscium. Cf.
Solitudo. USUS: Abdimus nos et sæpe soli sumus. In locis solis mœstus
errabat. Solus se in consilium vocat. Uno solo dissentiente.
SŎLŪTĒ, _Librement_, _d’une façon dégagée_. SYN. Expedite. USUS: 1.
Solute et suaviter dicere. 2. Remisse, frigide, _d’une façon relachée_,
_nonchalante_. Tam solute egit, tam oscitanter, _avec tant de mollesse_,
_d’abandon_.
SŎLŪTĬO, ōnis, f. _Dissolution_; _payement_, _solde_. SYN. Repræsentatio
pecuniæ, dissolutio. EPITH. Necessaria. USUS: Difficillima solutionis
tempora. Solutio rerum creditarum. Solutio linguæ, _langue déliée_, _bien
pendue_, _parole facile_.
SŎLŪTUS, a, um, _Délié_, _dégagé_, _libre_. SYN. Liber, dissolutus,
promptus. )( Alligatus. USUS: Animo esse libero et soluto. Homo solutus
cura; somno solutus. A natura ad dicendum satis solutus et expeditus.
SOLVO, is, vi, sŏlūtum, ere, a. _Dissoudre_, _désunir_, _détacher_,
_séparer_, _payer_; _mettre à la voile_; _résoudre une question_. SYN.
Persolvo, dissolvo, pendo, dependo, numero, repræsento, pretium do,
pecuniam do, satisfacio, reddo, confero, ære alieno exeo _vel_ me libero;
explico, enodo; libero. ADV. Omnino, recte, præclare. PHRAS. 1. Fideliter
te solvam, _je vous payerai fidèlement_. Satisfaciam quamprimum et fidem
liberabo; nomina dissolvam; quod spopondi, dependam; cavebo ne solutione
dilata mea apud te fides concidat. Arcæ meæ confidito; explicare vel
repræsentatione (parata, præsente pecunia) me posse non dubito; ad diem
cum fide solvam; pecuniam presentem numerabo; expeditum est unde solvam.
2. Solvere non possum, _je ne puis payer_. Solvendo non sum; unde solvam
non habeo, non suppetit; impedita, nondum explicata est solutio, solvendi
ratio; unde satisfaciam non est; expedire nomen non possum sine versura,
_sans emprunter_. 3. Quis solvet? _Qui payera?_ Impensam quis præstabit?
Pecuniam quis numerabit, repræsentabit? Pretium quis dabit, persolvet.
Cf. Æs. USUS: 1. Misimus qui æs alienum, qui pro vectura solveret. Ab
aliquo (alicujus nomine) solvere. Solve quod patriæ debes. 2. Explico,
enodo, _résoudre (un problème)_, _expliquer_. Captiosa argumenta solvere.
3. Libero, _délier_, _dégager_, _affranchir_. Legibus aliquem solvere
(VULG. dispensare). Animum metu, curis solvere. Religione solvere
civitatem. 4. In re nautica: _lever l’ancre_, _mettre à la voile_.
Anchoras, oras solvere; portu solvere, _quitter le port_. 5. Morem,
disciplinam solvere, _briser la tradition_. Cf. Anxius.
SOMNĬCŬLŌSĒ, _Nonchalamment_, _négligemment_. USUS: Somniculose et
negligenter aliquid facere.
SOMNĬCŬLŌSUS, a, um, _Endormi_, _nonchalant_. SYN. Somni plenus. USUS:
Iners, ignava et somniculosa senectus. Cf. Piger.
SOMNĬO, as, avi, atum, are, a. _Rêver_, _avoir un songe_. SYN. Secundum
quietem video, in quiete video, in somnis videre videor, in quiete mihi
videtur; dormienti, secundum quietem mihi videtur; in somnis cerno.
PHRAS. Somniavi de fratre meo, _j’ai rêvé de mon frère_. Species fratris
mei per somnum, per quietem, in somno mihi oblata est; exagitabat me per
somnum species fratris mei, quasi a latronibus circumventi. Nocturna
fratris mei quasi a latronibus circumventi imagine confundebar. Per
nocturnos visus oblata fratris interfecti species admodum me terruit.
USUS: Si ea dormientes agerent quæ somniarent, alligandi essent omnes qui
cubitum irent. Cf. Dormio.
SOMNĬUM, ĭi, n. _Songe_, _rêve_. SYN. Nocturnum visum, insomnium, imago
nocturna, somnii visum, species per somnum oblata. EPITH. Clarum,
illustre, recens, verum. USUS: Id mihi somnium objectum est. Somnio
stimulatus. Somnia interpretari. Repente, tanquam somnio beatus. Ex
earum rerum reliquiis inhærentibus quas vigilans gesserit aut cogitarit,
mirabiles exsistant species somniorum, visa mendacia ac falsa, quibus
tamen mens, cum languore corporis nec membris nec sensibus uti potest,
vehementer concitatur. Animus in vana visa et somnia incidit.
SOMNUS, i, m. _Sommeil_. SYN. Sopor, quies. )( Vigiliæ. USUS: Vehementer
me somnus urget; somnum vix teneo, _ne pas tenir de sommeil_. Somno me
dabo; somnum capiam, videbo, _prendre son repos_. Arctissimus me somnus
complectitur, _dormir profondément_. Somno opprimor, _je suis accablé de
sommeil_. Curæ mihi somnum adimunt; somno me privant; e somno excitant,
suscitant, _réveiller_, _empêcher de dormir_. Somnus est perfugium omnium
laborum ac sollicitudinum. Nihil morti tam simile quam somnus. Somnus est
imago _vel_ simulacrum mortis. Animus per somnum curis vacuus. Cf. Dormio.
SŎNĬPES, ĕdis, m. _Cheval_. Vox poet. SYN. Equus.
SŎNĬTŬS, ūs, m. _Son_, _bruit_, _fracas_. SYN. Sonus, cantus. USUS: Hoc
sonitu completæ aures obsurduerunt. Verborum inani sonitu fertur ejus
oratio, _un vain bruit de paroles_.
SŎNO, as, nŭi, nĭtum, are, n. _Rendre un son_, _résonner_, _retentir_.
SYN. Cano, sonum refero; sonum, sonitum reddo, efficio. ADV. Acute,
graviter, male, numerose, optime. USUS: Non intelligit quid sonet hæc vox
voluptatis, _ce que signifie ce mot de volupté_. Antiquitatem, si ita
sonet, sermo eorum retinere videtur. In qua oratione nihil sonare aut
olere peregrinum potest. Arma sonant. Natura fert, ut extrema ex altera
parte graviter, ex altera autem acute sonent, _la nature a voulu, qu’aux
deux côtés de l’échelle d’harmonie, retentît d’un côté un son grave et de
l’autre une note aiguë_.
SONS, sontis, omn. gen. _Coupable_, _criminel_. SYN. Nocens. USUS:
Comprehendere sontes. Cf. Reus.
SŎNUS, i, m. _Son_, _bruit_. SYN. Vox, vocis sonus, vocis cantus,
strepitus. EPITH. Absurdus, acutus, agrestis, certus, discrepans,
gravissimus, inanis, incredibilis, inflexus, miserabilis, rusticus,
tristis. USUS: Varietas sonorum, intervalla, distinctio, et vocis genera
diversa. Cursus vocis per omnes sonos. Aures sono complentur; sonum
recipiunt. Sonus in aures ac animos suaviter influit. Nervorum sonum
elicere. Inanem sonum fundere.
SŎPHISMA, ătis, n. _Sophisme_. USUS: Contorta quædam et aculeata
sophismata: sic enim appellantur fallaces conclusiunculæ.
SŎPHISTES, æ, m. _Sophiste_, _rhéteur_. USUS: Qui ostentationis aut
quæstus causa philosophatur.
SŌPĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, a. _Assoupir_, _engourdir_. SYN.
Soporem induco.
SŎPOR, ōris, m. _Profond sommeil_, _engourdissement_. SYN. Somnus.
USUS: Sopore placans artus languidos. Noli nobis languorem et soporem
exprobrare.
SORBĔO, ea, ŭi, ere, a. _Avaler_; _absorber_, _engloutir_, _dévorer_.
USUS: Ista odio non sorbeo solum sed concoquo, _dévorer (un affront)_.
SORDĔO, es, ere, n. _Paraître sans valeur_, _méprisable_. USUS: Antonio
sordebat Macedonica provincia. Cf. Displiceo.
SORDES, ĭum, f. pl. _Malpropreté_; _turpitude_, _bassesse_; _avarice_,
_mesquinerie_. SYN. Lutum, fex; avaritia; squalor. EPITH. Alienæ,
domesticæ, ingentes, lugubres, miserrimæ, summæ, turpissimæ. USUS: 1.
Populus non amat profusas epulas, sordes multo minus. 2. Avaritia,
_avarice sordide_. Sordes hominis odi. 3. Dedecus, macula, nota, culpæ
flagitium, _bassesse_, _honte_, _ignominie_. Virtus nullis unquam
sordibus obsolescit. Sordes illæ elui non possunt. 4. Luctus, mœror,
dolor, _habits de deuil_, _deuil en gén_. Mater squalore filii et
sordibus lætatur; filium in squalore et sordibus jacentem; fletum ejus
sordesque lugubres parum respicit. 5. Cœnum, fex, _pro_ homine abjecto
et vilissimo, per contumeliam, _populace_, _lie du peuple_. O lutum! o
sordes! _ô être ignoble, créature méprisable_.
SORDĬDĀTUS, a, um, _Vêtu négligemment_, _sale_. SYN. Insignis sordibus et
facie reorum. USUS: Mœstus et sordidatus senex.
SORDĬDE, _Sordidement_. SYN. Avare.
SORDĬDUS, a, um, _Sale_; _bas_, _ignoble_; _avare_. SYN. Squalidus,
turpis; avarus. PHRAS. Est homo sordidus, _cet homme est vil_,
_repoussant_. Parum splendidus; apud quem nihil lautum, nihil elegans; in
quo nihil non sordidum et humile; lutulentus homo est; immundus illuvie;
sordibus squalidus; pannis obsitus, sordidatus, neglectus, moribus ad hæc
tam incultis ac corruptis, ut cruore et luto oblitus videatur. USUS: 1.
Homo egens, sordidus. 2. Avarus, cupidus, _avare_, _sordide_, _crasseux_.
Qui liberales habendi, qui sordidi. 3. Turpis, _sale_, _impur_.
Sordidissima et levissima gens Parthorum.
SŌRĪTES, æ, m. _Sorite_, _argument_.
SŎROR, ōris, f. _Sœur_. USUS: Soror germana.
SORS, sortis, f. _Sort_. SYN. Fortuna, casus, fatum. PHRAS. Sorti
res committatur, _qu’on en appelle au sort_. Sorti permittatur; ad
sortem revocetur; sortes consulantur; in hydriam sortes conjiciantur;
cujus nomen exiverit, cujus nomen sors ediderit, is primas ferat.
Sortes educamur ut cuique sors ceciderit; ut cujusque sors exciderit,
ut cuique sors evenerit, ita honoribus augeatur. Sortium beneficio
dignitatem quisque auferat; nominibus in urnam conjectis, dejectis, quod
primum sorte exciderit, id citari jubeatur. Sortitio fiat; res sorti
committatur; sors cernat cujus in conferendis magistratibus habenda sit
prima ratio. Cf. Sortior. USUS: Ex sortibus, ex oraculis. Sortes ducunt.
Sortes eductæ in rem apte cadere possunt divinitus. Mea prima sors fuit.
Sortis religio. Ea provincia mihi sorte obvenit; eam provinciam mihi
sors dedit, _cette province m’a été assignée par le sort_. Quod sors
obtulerit, acturus videtur.
SORTĬLĔGUS, i, m, _Devin_, _prophète_. SYN. Divinus, ariolus.
SORTĬOR, īris, ītus sum, iri, d., n. et a. _Tirer au sort_; _obtenir par
le sort_. SYN. Sortito capio, sortes conjicio, sortitionem facio; sorti
committo, permitto; fortunæ arbitrio, judicio committo. USUS: Sortiri
paucos e multis ad pœnam. Sortiri bona cum aliquo. Provincias inter se
sortiuntur.
SORTĪTĬO, ōnis, f. _Tirage au sort_. SYN. Distributio, quæ sortito _seu_
ductis fit sortibus. EPITH. Ædilitia, contentiosa, præclara, religiosa,
vespertina. USUS: Sortitione in aliquos animadversum est. Sapienter a
majoribus sortitio magistratuum constituta est.
SORTĪTO, _Au sort_, _par arrêt du sort_. SYN. Sortitione, ductis
sortibus. USUS: Sortito mittebantur in provincias.
SORTĪTŬS, ūs, m. _Tirage au sort_. SYN. Sortitio. USUS: Si pluribus de
rebus uno sortitu retulisti, _si dans un seul rapport, vous avez proposé
au peuple plusieurs choses à la fois_.
SOSPES, ĭtis, omn. gen. _Sain et sauf_. SYN. Salvus. USUS: Sospites omnes
Romam pervenere. Cf. Salvus.
SOSPĬTO, as, are, a. _Sauver_; _protéger_. SYN. Incolumem servo,
præsto. USUS: DEUM precibus exposcunt ut propitius suam semper sospitet
progeniem. Cf. Salvo, Salus, Servo.
SŌTER, ēris, m. _Sauveur_, _protecteur_, _libérateur_. SYN. Servator,
conservator.
SPARGO, is, sparsi, sparsum, ere, a. _Répandre_, _jeter çà et là_.
SYN. Fundo. PHRAS. Rumor late spargitur, _le bruit se répand au
loin_. Sermones dissipantur; rumor late diffunditur, disseminatur, in
vulgus editur, effertur, sermonibus multorum divulgatur, differtur,
circumfertur. Cf. Rumor, Fama. USUS: Nummos populo spargere. Res gestas
in memoriam sempiternam spargere. Semina doctrinæ in suis libris spargit.
SPĂTĬOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Se promener_, _errer_. SYN. Ambulo,
deambulo. Cf. Ambulo.
SPĂTĬUM, ĭi, n. _Espace_, _étendue_; _promenade_. SYN. Loci intervallum,
curriculum, cursus, regio. EPITH. Æquum, æternum, annuum extremum,
immensum, liberum, longinquum, medium, menstruum, simile. USUS: In
ambulatione duo spatia aut tria facere, _faire deux ou trois tours
d’allée en se promenant_. Ingens spatium conficere, decurrere. De
spatio deflectere. 2. Temporis intervallum, _espace de temps_, _délai_,
_loisir_, _occasion_. Spatium ad deliberandum sumere; aliquid spatii sibi
ad scribendum surripere. Meditanti spatium mihi non datur. Spatio aliquo
interjecto redibo. Non habeo, non est mihi spatium scribendi.
SPĒCĬĀTIM, _En particulier_. SYN. Nominatim.
SPĔCĬES, ēi, f. _Forme_, _figure_, _image_; _apparence_. SYN. Forma,
figura, facies; imago. EPITH. Admirabilis, æterna, beata, blanda; clara,
consularis, divina, eximia, falsa, forensis, formosa, honesta, liberalis,
pura, sancta, singularis. PHRAS. Vir est in speciem tantum bonus, _cet
homme n’a que les dehors de la bonté_. Sub pietatis obtentu; per causam
pietatis; per speciem pietatis multos fallit. Imaginem tantum probitatis
et speciem fallacem præ se fert. Vir specie probus, re improbissimus.
Cf. Simulator, Simulo. USUS: 1. Excellentis eloquentiæ speciem et formam
adumbrare. Observentur animo species honestæ. 2. Imago, similitudo,
_apparence_, _semblant_, _mine_, _prétexte_. Me species quædam inanis
commovit. Boni viri speciem gerere, præ se ferre, tueri. Aliud moliri,
aliud specie et simulatione ostendere. Clementiæ specie multos devinxit.
Ea res speciem præbuit magni exercitus. 3. Forma, venustas, dignitas,
_brillante apparence_, _éclat_, _beauté_, _ornement_. Pertinent hæc ad
liberalem speciem et dignitatem. Natura formam in qua esset species
honesta, in promptu posuit. 4. Aspectus, _aspect_, _air_, _extérieur_.
Vir liberali, honesta specie. Species, statura ad dignitatem apposita. 5.
Pars generis, _espèce_. Virtutes specie dispares prudentia conjunguntur.
SPĔCILLUM, i, n. _Sonde_, _instrument de chirurgie_.
SPĔCĬMEN, ĭnis, n. _Marque_, _preuve exemple_, _image_. SYN. Indicium,
significatio; exemplum. PHRAS. Juvenis specimina dat multa virtutis, _ce
jeune homme donne des preuves de vertu_. Optime se ostendit; documenta
futuri judicii dat maxima; multa in eo specimina virtutis cernuntur,
elucent; experimenta edit egregiæ virtutis. USUS: 1. Specimen virtutis
dare, capere. 2. Exemplum, _modèle_, _type_, _exemplaire_. Cato specimen
temperantiæ ac prudentiæ.
SPĔCĬŌSĒ, _Magnifiquement_, _pompeusement_. USUS: Speciose cum ornatu
ingredi.
SPĔCĬŌSUS, a, um, _Beau_, _brillant_, _magnifique_. SYN. Illustris,
eximius. USUS: Reversionis has speciosas causas habeo, _j’ai de belles,
d’excellentes raisons de mon retour_.
SPECTĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on peut voir_, _visible_; _digne d’être
vu_. SYN. Aspectabilis. USUS: Corpus cœli spectabile effectum est, animus
autem oculorum effugit obtutum, _le monde est visible_, _l’âme fuit nos
regards_.
SPECTĀCŬLUM, i, n. _Aspect_, _spectacle_; _représentation_, _jeux
publics_. SYN. Res ad spectandum proposita, præsertim cum pompa et
apparatu, ut sunt ludi et alia ejus generis. EPITH. Acerbum, egregium,
jucundum, luctuosum, miserrimum, præclarum. USUS: Res cœlestes quarum
spectaculum ad hominem tantum pertinet Spectaculum dare, præbere. Magnus
ex iis spectaculis plausus est excitatus. Cf. Ludus.
SPECTAT, impers. _Cela regarde_. SYN. Pertinet. USUS: Hoc ad singulos
spectat, illud ad universos. Alio spectat vox Pythica. Cf. Attinet,
Interest.
SPECTĀTĬO, ōnis, f. _Aspect_, _spectacle_. SYN. Inspectio. USUS: Animus
levatur spectatione, _l’âme peut se récréer par la vue_.
SPECTĀTOR, ōris, m., _Spectateur_, _observateur_. SYN. Contemplator.
EPITH. Diligens. PHRAS. Spectatores habebis plurimos, _vous aurez de
nombreux spectateurs_. Theatrum magnum habebis; tu te quasi in aliquo
theatro versari existima; res tuæ quasi magno in theatro spectabuntur;
res tuæ quasi majoribus theatris erunt propositæ. USUS: Spectatorem se
otiosum præbere alienæ calamitatis. Homo spectator rerum cœlestium.
SPECTĀTUS, a, um, _Considéré_, _estimé_. SYN. Cognitus, probatus. USUS:
Vir spectatæ integritatis. Vir fortis et spectatus.
SPECTO, as, avi, atum, are, a. _Regarder_, _observer_; _juger_,
_estimer_. SYN. Spectator sum, æstimo, cerno. ADV. Procul, alte, directe,
ad extremum, foras, plane. USUS: Hominem non ex censu sed moribus
spectare oportet. Alterius animum ex suo spectare, _juger des autres par
soi_. Res ad arma, ad bellum spectat, _les choses tournent à la guerre_.
Nil nisi gloriam laudemque spectat. Hoc spectant leges, ut, etc. Domus ad
mare spectans. Cf. Propono.
SPECTRUM, i, n. _Vision_, _spectre_, _fantôme_. SYN. Idolum, visum. USUS:
Quæ illi idola, nos spectra appellamus.
SPĔCŬLA, æ, f. _Lieu d’observation_, _observatoire_. SYN. Vigilum
locus, vigiliæ. USUS: 1. Tanquam ex specula aliqua prospexi tempestatem
futuram. Homines in speculis sunt, observant, ut vos geratis in retinenda
religione, _être en observation_, _aux aguets_. Velut in specula
collocatus, constitutus sum. 2. Parva spes, _faible espérance_, _léger
espoir_. Hac specula me sustentabam unice.
SPĔCŬLĀTOR, ōris, m. _Observateur_, _espion_. USUS: Speculator venatorque
naturæ, _savant qui épie et cherche à surprendre les secrets de la
nature_.
SPĔCŬLĀTŌRĬUS, a, um, _D’espion_, _d’éclaireur_. USUS: Navigia
speculatoria, _navires d’observation_.
SPĔCULOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Observer_, _être en observation_,
_faire le guet_. SYN. In specula sum, excubo, observo. ADV. Prope. USUS:
Omnia ante speculabantur et scrutabantur. Multorum te oculi speculantur
et aures. Cf. Prævideo, Observo.
SPĔCŬLUM, i, n. _Miroir_. PHRAS. Speculum aspicere, _regarder, consulter,
un miroir_. Speculum consulere; speculum in consilium adhibere; semet
in speculo contemplari; speculo uti; se in speculo intueri, spectare,
videre; ad speculum explorare formam. USUS: Versus in quibus velut in
speculo quisque se possit intueri. Comœdia est imitatio vitæ, speculum
consuetudinis, imago veritatis.
SPĔCŬS, ūs, m. _Antre_, _caverne_. SYN. Spelunca.
SPĔLUNCA, æ, f. _Antre grotte_. SYN. Specus.
SPERNO, is, sprēvi, sprētum, ere, a. _Repousser mépriser_, _dédaigner_.
SYN. Respuo, pro nihilo puto, contemno, dispicio, rejicio, repello,
repudio, refuto. USUS: Spernit nos et pro nihilo putat. Cf. Contemno.
SPĒRO, as, avi, atum, are, a. _Espérer_. SYN. Spem habeo, spes est, in
spe sum, in spe aliquid habeo, spe ducor, inducor in opem, exspecto,
confido, ad spem erigor, spem propositam habeo, mihi spes proposita est.
)( Despero, timeo. ADV. Bene, insipienter, optime, plurimum, recte,
saltem, temere. PHRAS. 1. Bene de te spero, _j’espère beaucoup de
vous_. Tantum in te confido ut omnia in te collocem, omnes in te sitas
ac collocatas rationes habeam; ut tuis præcipue viribus nitar, nihil
aliunde exspectem; præsidia ad omnes casus omnia in te uno constituam;
spes omnes in te repono, defigo. Cf. Spes, Exspectatio bona. 2. Spero
officia tibi mea grata fore, _j’espère que mes bons offices vous seront
agréables_. Spes me tenet, sustentat, alit, fovet officia tibi mea grata
fore; in spem venio, in spem ingredior, in spem adducor, spes aflulget,
tua benevolentia spem mihi dat, spem facit, spem ostendit magnæ a te
gratiæ ineundæ. 3. Omnia sic constitui ut sperare nihil non possim, _j’ai
tellement combiné les affaires que je puis avoir toute confiance_. Jacta
sunt a me fundamenta rei sic ut certa propemodum in spe sint reliqua.
Rem, ut opinor, ita constitui, in eo statu collocavi, in eum statum
adduxi ut omnia secunda, ut qualia volumus, ut omnia ex animi sententia
sperare possimus. Rem, ut opinor, ita composui nihil ut adversum timere
possim, ut delegare spes meas fortunæ possim; eo rem perduxisse mihi
videor ut eventum sperare quam secundissimum liceat; hoc mihi videor
consecutus ut optima spe niti possim. 4. Ego, ut spero, facile omnia
impetrabo, _pour moi, je l’espère, j’obtiendrai tout facilement_. Pro mea
quidem spe, nisi me spes fallit, ut animus meus auguratur, quemadmodum
ipse mihi polliceor, nihil est quod a te non exspectem. Cf. Spes. USUS:
1. Spero et confido te jam valere. Jubeo te de me bene sperare et securo
esse animo. 2. Timeo, vereor, _craindre_, _redouter_. Si a te, quod non
spero, deserar.
SPES, ēi, f. _Espérance_. SYN. Boni exspectatio, fiducia, firmamentum,
cupiditas. )( Timor. EPITH. Abjecta, bona, certa, explorata, exigua,
fallax, firma, incerta, infinita, nova, perennis, pertenuis. PHRAS. 1.
Litteræ tuæ mihi spem magnam faciunt, _votre lettre me donne beaucoup
d’espoir_. Spem magnam afferunt, offerunt, faciunt, ostendunt, ostentant;
ingentem mihi spem præbent, subministrant, dant, proponunt, injiciunt;
in spem recuperandæ libertatis certissimam me vocant, inducunt; in
spem meliorem me impellunt, ad spem me erigunt, rapiunt; spem mihi
affirmant, inferunt; certioris me spei implent, quam quantam fides
promissi, aut ratio ex fiducia rerum subjicere solet; tuæ litteræ augent,
alunt, erigunt, confirmant spem meam; spei me bonæ plenum faciunt; spe
ingenti me complent; fiduciam accendunt; securo me animo esse jubent.
2. Spem novam concipio, _je conçois de nouvelles espérances_. In spem
ingredior; in spem venio; spes animum subit; spes animum cepit; in spem
adducor; spes nova affulget; injecta mihi nova spes est; spem non ex
incerto concipio. 3. Spem magnam habeo rem ex sententia cessuram, _j’ai
bon espoir que l’affaire se terminera selon mes désirs_. Spes est; in
magna spe sum; spe certa teneor; spes ea in me hæret, residet; spei
plurimum habeo; plenus bonæ spei sum; animus spe ista calet; spes ampla
despondetur; spes ea me tenet; spe et animo confido; spem habeo maximam,
rem ex sententia cessuram. 4. Hæc una mihi spes superest, _il ne me
reste plus que cet espoir_. Eam unam spem video; hac una spe nitor; hæc
una spes sustentat, alit, consolatur; ex una spe illa pendet animus;
in ea re una omnis fortunæ pono subsidia; res una mihi magnæ fiduciæ
est; in una re spem omnem pono, repono, colloco; spes omnes sitas in ea
re habeo; in ea re una spes meas omnes defigo, constituo, quod alias
nunquam gratiæ esse locum ullum videam. Hanc unam spem sequor; in ea re
una spes omnes repositas habeo; una in re salutis auxilium pono, spemque
propositam habeo secundissimi eventus. 5. Parva res erat quæ hominem in
spem tam insanam impulit, _c’était un rien qui avait donné à cet homme
cette folle espérance_. Parva dictu res erat quæ hominis inconsultam
fiduciam accendit; quæ solita vanitate spem ejus inflabat; qua homo
inconsultus ad vanam fiduciam efferebatur; quæ illi tantum spei fecerat;
parva dictu res erat et in qua nihil ad eam spem agnosceres, qua ille
inflatus hereditati spe et animo incubabat; levissima impulsus causa, spe
tamen devorabat hereditatem totam; cum causæ nihil esset cur in partem
hereditatis is veniret, spem tamen ejus veluti in manibus se habere
existimabat. 6. Sinister ille eventus spes omnium magnopere debilitat,
_cet accident a beaucoup amoindri l’espérance générale_. Remoratur,
infringit, labefactat; sinistro illo eventu spes omnium magnopere
extenuatur, plane evanescit, magnopere concidit, pene inveterascit; spes
prope omnis incisa, præcisa est; spes prope ad irritum cadit. 7. Hominis
importuni furor nobis spem omnem prope ademit, _les fureurs de cet homme
cruel nous ont enlevé presque tout notre espoir_. Spem prope omnem nobis
eripuit, abstulit, sustulit funditus; de spe optima nos dejecit, depulit,
deturbavit; a spe animos omnium avertit; spem probe omnem incidit,
abrupit. 8. Spem omnem perdidimus, _nous avons perdu tout espoir_. De spe
decidimus; spem omnem abjecimus; spem omnem deposuimus. Spes tota nos
deseruit, destituit, defecit; nobis discessit; spem omnem amisimus. 9.
Spes nos fefellit, _nos espérances ont été déçues_. Fortuna spes nostras
destituit; spe frustrati sumus; irritos spei abire nos necesse est;
ingenti spe destituimur; spe lapsi sumus; a spe dejecti, repulsi sumus;
spes nos nostra fefellit, frustrata est, elusit. 10. Nulla spes superest,
_il ne nous reste plus d’espoir_. Nullus jam spei locus est; spes nulla
jam relinquitur; quæ porro spes reliqua esse potest? spe omni carendum
est; spe prope omni orbati sumus; desperata spes est, incisa, abrupta.
USUS: Certa se spes ostendit. Subito ad novam spem exarsi. In eam spem
devolutus sum. Vana spe inflatur. Spem redintegrare. Spem omnium multum
vicit, superavit. Neutro inclinata spe, _l’espérance n’étant perdue ni
d’un côté ni de l’autre_.
SPHÆRA, æ, f. _Sphère_, _globe_, _boule_. SYN. Globus. USUS: Habent suam
sphæram errantes stellæ, _les étoiles fixes ont leur sphère à part_.
In sphæra maximi orbes medii inter se dividuntur, _dans une sphère les
grands cercles se coupent par le milieu_.
SPĪCA, æ, f. _Extrémité de la tige de blé_, _épi_. EPITH. Uberes et
crebræ. USUS: Seges spicis crebris et uberibus.
SPĪCĬLĔGĬUM, ĭi, n. _Glanage_. SYN. Collectio spicarum.
SPĪCŬLUM, i, n. _Dard_, _aiguillon_; _trait_, _fer_. SYN. Telum, sagitta.
USUS: Crassus spiculis prope scrutatus est Alpes, _Crassus fouilla, pour
ainsi dire, les Alpes avec des fers de lances_.
SPĪNA, æ, f. _Épine_. EPITH. Valida. USUS: 1. Spinas vellere. 2. Subtilis
ratio, quæstio acuta, _ambages, subtilités, détours dans un discours_.
Spinæ dialecticæ.
SPĪNŌSUS, a, um, _Épineux_; _difficile_, _plein de difficultés_,
_captieux_. SYN. Durus, asper. PHRAS. Aggredienda tibi est spinosa illa
dialectica, _il vous faut affronter cette dialectique entortillée,
hérissée de difficultés_. Tortuosum illud disputandi genus tibi omnino
complectendum est; compelleris vel invitus in angustias illas et dumeta
dialecticorum; vellendæ tibi erunt dialecticæ disserenti spinæ. Illæ
argumentorum contorsiones, breves illæ et acutæ conclusiunculæ negotium
tibi nunc facessent. USUS: Spinosum et subtile disputandi genus. Spinosa
et exilis oratio.
SPĪRA, æ, f. _Spirale_, _nœuds_, _anneaux_, _replis_. USUS: Anguis se in
spiram colligit.
SPĪRĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on peut respirer_, _respirable_. SYN.
Flabilis, animalis. USUS: Hæc spirabilis animalisque natura cui nomen est
aer, _cet élément respirable et vivifiant qu’on appelle l’air_.
SPĪRĀTĬO, ōnis, f. _Respiration_. USUS: Animalia spiratione æris
sustentantur.
SPĪRĬTŬS, ūs, m. _Souffle_, _haleine_; _vent_. SYN. Vapor purissimus
sanguinis; spiratio, vita; aer. EPITH. Angustior, cœlestior, cœlestis,
communis, contaminatus, divinus, extremus, infinitus, liber, minimus,
tranquillus, regius, jucundus, vilis, vitalis, tribunitius. USUS:
1. Spiritus per omnes arterias funditur. Vita corpore et spiritu
continetur. 2. Respiratio, spiratio, anhelitus, _air aspiré_, _souffle_,
_respiration_. Nullum unquam tranquillum et otiosum spiritum duxi, _je
n’ai pas respiré une seule fois tranquillement_. Contaminatus spiritus.
Animæ interclusio et angustiæ spiritus. Longissima est complexio verborum
quæ volvi uno spiritu potest, _tout d’une haleine_, _tout d’un trait_.
Aer spiritu ductus. Legiones uno spiritu difflare. 3. Vita, _souffle
vital_, _vie_. Patriæ spiritum reddere, spiritum alicui eripere et
auferre. 4. Aer, _air_ (_qui nous environne_). Potestne tibi hujus cœli
spiritus esse jucundus? 5. TRANSL. Elatio animi, tumor, fastus, inflatio,
_présomption_, _arrogance_, _fierté_, _orgueil_. Res gestæ nescio quos
spiritus ei attulerunt. E rebus gestis magnos spiritus sumere. Gestientes
et ferociter exsultantes hominis spiritus comprimere, contundere,
_rabattre la fierté, l’audace_. Cf. Fastus, Superbia.
Spiritus Sanctus, _Le Saint Esprit_. PHRAS. Immensus ille ac sempiternus
spiritus, cujus afflatu atque numine omnia sustinentur et conservantur;
cujus numine humanæ mentes divinis sensibus afficiuntur; qui animis
nostris cœlestis gratiæ rorem instillat; cœlestium munerum largitor.
Spiritus; interioris vitæ auctor ac parens atque, ut ita dicam, anima
animæ; sanctitatis omnis fons et origo.
SPĪRO, as, avi, atum, are, n. _Respirer_, _vivre_. SYN. Spiritum duco,
animam duco, vivo, anhelitum duco. PHRAS. Ægre spirat, _il respire
difficilement_. Interclusus spiritus arcte meat; animam ægre ducit;
fatigatos anhelitus trahit; angustior illi est spiritus. Vis morbi animam
comprimit; spirandi difficultate laborat. USUS: Mens Platonis adhuc in
ejus scriptis spirare videtur. Non modo sine cura quiescere, sed ne
spirare quidem sine metu possum.
SPISSĒ, _Lentement_, _à grand’ peine_. SYN. Ægre, difficulter, vix.
SPISSUS, a, um, _Épais_, _compact_; _difficile_. SYN. Densus, difficilis.
USUS: Spissum sane opus et operosum. Omnia adhuc tarda et spissa.
SPLENDĔO, es, ŭi, ere, n. _Briller_, _être brillant_, _distingué_. SYN.
Luceo, fulgeo, mico. USUS: Virtus splendet in tenebris per seque lucet,
_la vertu brille même au sein des ténèbres_.
SPLENDĬDĒ, _D’une manière brillante_, _avec éclat_, _magnificence_. SYN.
Ample, magnifice. USUS: Splendide et amplo funere efferre. Splendide
accipere aliquem.
SPLENDĬDUS, a, um, _Brillant_, _éclatant_, _magnifique_, _remarquable_.
SYN. Magnificus, elegans, ornatus. USUS: Vir ornatissimus et
splendidissimus. Nihil in Curii domo ornatum vel splendidum præter ipsum.
Cf. Magnificus, Splendor.
SPLENDOR, ōris, m. _L’éclat_, _le brillant_; _beauté_, _ornement_,
_gloire_, _considération_. SYN. Nitor; claritas, dignitas. PHRAS. Homines
summo splendore præditi, _hommes environnés d’une grande considération
d’un grand luxe_. Quorum dignitas omnium oculos perstringit; sumptibus
et publica magnificentia prope extra modum exeuntes; lectis cælatis,
laqueatis ædibus, omni luxu et opulentia instructis magnifici; ample
et magnifice exornati. USUS: Imperii nostri splendor gentibus omnibus
lucet. Omnia ad splendorem et gloriam revocare. Dignitatis suæ splendorem
obtinere. Habet maximum splendorem virtus. Antiquæ virtutis splendor
obsolevit moribus nostris deformatus. Splendore nominis ejus et virtutis
capti cives.
SPŎLĬĀTĬO, ōnis, f. _Pillage_, _spoliation_. SYN. Direptio, privatio.
USUS: In tanta spoliatione omnium rerum.
SPŎLĬĀTOR, ōris, m. _Spoliateur_, _pillard_. SYN. Prædo, direptor.
SPŎLĬO, as, avi, atum, are, a. _Dépouiller qqn_; _piller_, _voler_. SYN.
Exuo, nudo, orbo, despolio, privo; spolia detraho; eripio, detraho.
)( Orno. PHRAS. Spoliaberis, nisi auxilia circumspexeris, _si vous ne
demandez du secours, vous serez pillé_. Prædæ eris hostibus; hostes in
fortunas tuas invadent; fortunis te evertent; de fortunis te deturbabunt,
sanguinem exsorbebunt tuum, nisi, etc. USUS: Apollonium omni argento
spoliasti. Nihil illo spoliatius, nihil egentius. Cf. Privo.
SPŎLĬUM, ĭi, n. _Dépouille_, _butin_. SYN. Exuviæ, præda. EPITH.
Cruentum, novum, pulcherrimum. USUS: Cruenta alicui spolia detrahere.
Magna spolia ex hoste capere. Aliorum spoliis suas opes augere. Cf. Præda.
SPONDA, æ, f. _Bois de lit_. SYN. Lectilatus.
SPONDĔO, es, spŏpondi, sponsum, ere, a. _Promettre solennellement_,
_faire vœu de_. SYN. Promitto, sponsionem facio, sponsionem interpono.
ADV. Vehementer. USUS: Tibi dependendum est quod pro alio spopondisti. Id
spondeo inque me recipio. Honores et præmia spondere alicui. Cf. Promitto.
SPONGĬA, æ, f. _Éponge_. USUS: Spongia extergere sanguinem.
SPONSA, æ, f. _Fiancée_. USUS: Sua cuique sponsa.
SPONSĀLĬA, ĭum, n. pl. _Fiançailles_. SYN. Sponsio et repromissio
nuptiarum. USUS: Sponsalia alicui præbere; sponsalia facere. Sponsalia
dissolvere.
SPONSĬO, ōnis, f. _Promesse_, _engagement_. SYN. Sponsum, omnis
stipulatio et promissio. USUS: Sponsionem facere. Sponsione aliquem
lacessere, _faire un pari avec qqn_. Sponsionem vincere, _gagner un
pari_. Sponsione vinciri. Voti sponsio. In angustissimam sponsionis
formulam aliquem includere.
SPONSOR, ōris, m. _Caution_, _garant_, _répondant_. SYN. Præs. USUS:
Pompeius idem mihi de voluntate Cæsaris sponsor et de mea testis.
Tulliola præmium flagitat, me sponsorem appellat. Marcellus pro Mario
sponsor est factus.
SPONSUM, i, n. _Promesse_, _engagement_, _contrat_. Cf. Sponsio.
SPONSUS, i, m. et sponsa, æ, f. _Fiancé_, _fiancée_. Cf. Nuptiæ.
SPONTE, _Spontanément_, _librement_, _volontairement_. SYN. Ultro, suapte
natura, suapte, vi sua, sua voluntate, suo indicio. PHRAS. 1. Sponte
venit, _il est venu de son plein gré_. Sua sponte, nullius coactu,
hortatu, invitatu, impulsu venit; ultro se mihi obtulit; voluntarius
adfuit; sciens prudensque voluntate adfuit. 2. Lapis sua sponte deorsum
cadit, _par sa propre vertu la pierre tombe sur la terre_. Suapte natura,
vi sua, innata vi, suopte nutu ac pondere, nullius adminiculo in terram
fertur. USUS: Sua sponte quo impellimus inclinat. Si sponte ac voluntate
nollet, vi extrudetur. Cf. Libenter.
SPORTA, æ, f. _Corbeille_. SYN. Fiscina, fiscella.
SPŪMA, æ, f. _Écume_. USUS: Spumas agebat in ora. Spumis os circumfluit.
SPŪMŌSUS, a, um, _Plein d’écume_, _écumant_, _écumeux_. USUS: Spumosum
littus.
SPŪMO, as, avi, atum, are, n. et a. _Écumer_; _respirer_, _exhaler_.
USUS: Spumans ex ore scelus, anhelans crudelitatem, _respirant le crime_,
_suant le crime par tous les pores_.
SPŬO, is, ŭi, ūtum, ere, n. _Cracher_. SYN. Salivam emitto.
SPŪTUM, i, n. _Crachat_.
SPURCĒ, _Salement_, _d’une manière dégoûtante_. SYN. Obscœne, fœde,
turpiter, flagitiose.
SPURCUS, a, um, _Sale_, _malpropre_, _immonde_. SYN. Lutulentus, impurus,
obscœnus, turpis. USUS: Tempestas spurcissima, _temps affreux (de pluie
et de boue)_. Cf. Turpis.
SQUĀLĔO, es, ŭi, ere, n. _Être malpropre_; _être en deuil_, _porter
des habits de deuil_. SYN. Sordeo; mœreo, afflictor. )( Niteo. USUS:
Squalebat civitas, erat in luctu senatus.
SQUĀLĬDĒ, _Sans ornements_, _d’une manière négligée_.
SQUĀLĬDUS, a, um. _Sale_, _malpropre_, _négligé_. SYN. Horridus,
incultus, sordidus. PHRAS. Homo squalidus, _homme malpropre_. Obsitus
squalore; obsita erat squalore vestis, fœdior corporis habitus pallore
ac macie perempti: ad hæc promissa barba et capilli efferaverant oris
speciem; homo veste obsoleta sordidatus, præferens in vultu habituque
calamitatis suæ imaginem, corpus vero reliquum ingluvie veternoque et
sordibus squalidum. USUS: Domus, oratio squalidior et sine nitore. Cf.
Sordidus.
SQUĀLOR, ōris, m. _Malpropreté_; _deuil_, _affliction_, _douleur_. SYN.
Sordes; mœror. USUS: In luctu et squalore jacere. Squalore obsitus reus.
Spectaculum tanti squaloris, luctus, sordium. Cf. Sordes, Squalidus.
SQUAMMA, æ, f. _Écaille_.
SQUAMMŌSUS, a, um, _Couvert d’écailles_.
SQUILLA, æ, f. _Squille_, _sorte d’écrevisse marine_. USUS: Pinna cum
squilla coit societatem comparandi cibi.
STĂBĬLĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Affermir_, _appuyer_, _rendre stable_.
SYN. Firmo. USUS: Rempublicam, leges, libertatem stabilire. Pedem
stabilire in suo. Cf. Firmo, Confirmo.
STĂBĬLIS, e, gen. com. _Ferme_, _consistant_, _solide_, _durable_.
SYN. Firmus, constans, immutabilis, multum firmitudinis habens, fixus,
fundatus, optime constitutus, certus, proprius, perpetuus, perennis,
immortalis. )( Lubricus, incertus. USUS: Nulla domus tam stabilis, nulla
civitas tam firma est, tanta temporis diuturnitate confirmata, quæ non
possit odiis dissidiisque everti. Maneat hæc stabilis et fixa sententia.
Cf. Constans.
STĂBĬLĬTAS, ātis, _Stabilité_, _consistance_, _fermeté_. SYN. Firmitas,
constantia. USUS: Respublica quassata multa amisit præsidia stabilitatis
suæ. Quis corporis firmitate aut fortunæ stabilitate confidat? _Qui
pourra compter sur la stabilité de la santé ou sur la constance de la
fortune?_ Amicitiam non adolescentulorum more, ardore quodam et impetu
amoris, sed stabilitate et constantia judicemus. Cf. Constantia.
STAĂBŬLOR, aris, atus sum, ari, d. n. (de animantibus solis dicitur.)
_Habiter_, _séjourner_, _parquer_. USUS: Pecus stabulatur melius ad
hibernos exortus.
STĂBŬLUM, i, n. _Parc_, _étable_. USUS: Pastorum stabula.
STĂDĬUM, ĭi, n. _Stade_, _mesure itinéraire d’une étendue de 125 pas_.
SYN. Spatium cxxv passuum; curriculum. USUS: 1. Is locus citra Romam est
stadia triginta. Multa stadia confecit. 2. Curriculum, spatium, studium,
_carrière_, _lice_. Qui stadium ingreditur, eniti maxime debet ut vincat.
In stadium artis rhetoricæ prodire non audet.
STAGNO, as, avi, atum, are, n. _Être stagnant_, _séjourner_. De aqua quæ
nec effluit, nec sorbetur.
STAGNUM, i, n. _Eau stagnante_, _étang_, _lac_, _marais_.
STĂTĀRĬUS, a, um, _Qui reste en place_, _immobile_, _fixe_; _calme_,
_posé_, _qui gesticule peu_. SYN. Firmus, stabilis; item: Qui in dicendo
agendoque, gestu motuque utitur moderato. USUS: Pugna stataria. Statarius
et sermonis plenus orator.
STĂTĒRA, æ, f. _Balance_, _trébuchet_. SYN. Libra, trutina. USUS: Non
aurificis statera, sed populari judicio rem examinare.
STĂTIM, _Sur-le-champ_, _aussitôt_. SYN. Continuo, illico, mox, quam
mox, protinus, jam jamque, quamprimum, confestim, actutum, e vestigio,
repente, sine mora, nulla interposita mora, abjecta omni cunctatione,
primo quoque tempore, extemplo, haud cunctanter, propere; sine
excusatione, nulla interposita dubitatione. PHRAS. 1. Mandata tua statim
exsequar, _j’accomplirai immédiatement vos ordres_. Omni mora abjecta; ne
minimo temporis spatio interjecto; simul ac potero rem perficiam. Punctum
temporis non morabor; sine mora mandata exhauriam. 2. Statim concidit,
_il tomba aussitôt_. E vestigio temporis, momento temporis concidit.
USUS: Litteras scripsi statim ut tuas legerem.
STĂTĬO, ōnis, f. _Poste_, _quartier_, _station navale_, _mouillage_. SYN.
Mansio ac locus in quo naves _aut_ milites tuto stare possint. USUS:
Stationes disponere; cohortes in statione habere; in stationem educere;
stationes ingruente hoste in castra subducere; stationes agere; submissis
manipulis aliquot stationes firmare. Athenis nunc statio placet. Cf.
Præsidium, Portus.
STĂTĪVA, ōrum, n. pl. _Cantonnements_, _quartiers_, _garnisons_. SYN.
Statio. USUS: Stativa miles noster habet optima. Militem in stativis
habere.
STĂTĪVUS, a, um, _En t. de guerre: De poste militaire_. USUS: Hæc mea
custodia est, hoc præsidium stativum, _c’est mon poste militaire_, _c’est
ma faction_.
STĂTOR, ōris, m. _Esclave employé aux messages_. SYN. Apparitor,
nuntius, tabellarius. USUS: 1. Litteras stator tuus mihi attulit. 2. Ad
Iovem refertur: Jupiter stator, _Jupiter qui fonde, qui consolide_.
STĂTŬA, æ, f. _Statue_. SYN. Signum, imago, simulacrum. EPITH. Equestris,
pedestris, nuda, palmaris, persimilis, aliena, publica, turmalis,
inaurata. USUS: Senatus ei statuam auream decrevit, posuit, statuit,
fixit, locavit, collocavit, consecravit. Statuam alicujus evertere,
affligere, deturbare, dissipare.
STĂTŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Établir_, _arrêter_, _régler_, _décider_.
SYN. Constituo, decerno, sancio, delibero. ADV. Certe, exploratius,
facilius, honestius, omnino, prorsus; recte, regie. PHRAS. 1. Firmiter
statutum est, _il est fermement arrêté_. Ratum ac firmum est; certum
id mihi atque obstinatum est; stat sententia; certum est hoc agere;
illud manet et fixum est; stat illud stabitque mihi; deliberatum cum
animo habeo meo; statutum habeo; fixum et statum est; fixum id, ratum
firmumque; stabile decretumque hoc consilium est; hic animus, hæc mihi
lex est. 2. Statui Romam proficisci, _j’ai résolu d’aller à Rome_. Animus
in eo erat ut Romam peterem; in animo erat in animo habebam; animum
suscepi proficiscendi Romam. Deliberatum cum animo habebam; cum animo,
apud animum statueram Romam petere; consilium erat Romam me conferre;
animum induxi ad longinquam profectionem. USUS: 1. Rerum omnium jura
statuere. De Cæsaris actis ut statueretur, placuit. 2. Censeo, puto,
judico, _se mettre dans l’esprit_, _s’imaginer_, _croire_, _estimer_.
Ego quidem ita statuo, nihil esse. Ego te parentem statuo fortunarum
mearum. 3. Pono, edo, colloco, _élever_, _dresser_, _ériger_. Statuite
documentum ne quis, etc. Victori statuam, tropæum statuere et collocare.
Cf. Constituo, Decerno.
STĂTŪRA, æ, f. _Stature_, _taille_, _grandeur_. SYN. Corporis habitus,
figura. PHRAS. Staturam habet egregiam, _il a une taille magnifique_.
Corporis habitu præstat; statura corporis illi est apposita ad
dignitatem; corpus illi magnitudine eximium; proceritate corporis
insignis est. Visu et specie æstimantibus vir magnus. USUS: Corporis
figura, forma, statura apposita ad dignitatem.
1. STĂTUS, a, um, _Fixe_, _solennel_. SYN. Solemnis, statutus, certus.
USUS: Stati dies; statæ et solemnes cerimoniæ.
2. STĂTŬS, ūs, m. _État_, _position_, _situation_. SYN. Conditio, fortunæ
conditio, locus; casus, præsentis fortunæ habitus, articulus rerum.
EPITH. Amplissimus, bonus, certus, moderatus et concors civitatis,
tranquillus, tolerabilis, pristinus, quietus et placatus, erectus et
celsus, reipublicæ deterior, perturbatus, mediocris, incertus fortunæ.
PHRAS. 1. vide quis sit rerum nostrarum status, _voyez quel est
l’état de nos affaires_. Vide quanta rerum sit varietas; res nostræ ut
habeant; quem in locum deducta res sit; qui cursus rerum, qui exitus sit
futurus; quemadmodum se res nostræ habeant, quo loco res nostræ sint;
quæ sit forma reipublicæ, quæ fortuna, quæ conditio; quis sit præsentis
fortunæ habitus; quanta rerum facta sit commutatio. Cf. Conditio. 2.
Pessimus est rerum nostrarum status, _nos affaires sont dans un état
déplorable_. Omnem non modo succum et sanguinem, sed etiam colorem et
speciem dignitatis pristinæ amisimus; tanquam si nox quædam effusa esset
rebus nostris, ita in tenebris ruunt et miscentur omnia; quanta in
rerum conversione ac perturbatione, quo temporum motu versemur, vides.
Deterrimo statu sumus; in propinquo est servitus vel interitus. In tanto
discrimine civitatis, rebus omnibus aut inclinatis, aut eversis; in hoc
incendio reipublicæ; rebus tam trepidis, arctis et dubiis; in tanta
fortunæ iniquitate; in extremis rebus nostris; in extrema spe salutis;
in tam atroci ac difficili reipublicæ tempore parum abest quin miserrimi
simus. Non sane tranquillo navigamus, sed jam aliquot procellis pene
submersi sumus. 3. Status civitatis pristinus restitutus est, _l’ancien
état des choses a été rétabli dans la république_. E superiorum temporum
caligine et tenebris lucem aliquam in republica respicere cœpimus;
respublica in veterem dignitatem ac libertatem vindicari; respublica
respirare, reflorescere videtur. Res nostræ suum rursus statum tenent,
melius fluunt; æquabilius et constantius se habent. Respublica turbata
in tranquillam redigitur, reviviscit, caput attollit. USUS: Scio quis
rerum nostrarum status sit; nihil in suo statu semper manet. Reipublicæ
statum fundare, collocare. Eumdem vitæ statum usque ad senectutem tenere,
retinere, tueri; in eo statu consistere, _rester dans le même état_. Vir
sapiens de statu se suo dejici, deduci, dimoveri non patitur. Virtutis
statum mali mores labefactant, convellunt, convertunt. Nunquam de statu
dignitatis meæ decedam, discedam, declinabo. Ex incertis et perditis
rebus in meliorem statum respublica revocatur, restituitur, redit,
pristinum statum recuperat, _être rétabli dans son premier état_.
STELLA, æ, f. _Étoile_. SYN. Sidus, astrum; flammæ cœlestes, lumen,
lucidi stellarum globi. EPITH. Illustris, perlucida, micans, salutaris,
præclara, infima terræque proxima, obscurior et caliginosa, parva; terris
finitima. USUS: Stellæ immutabilibus spatiis ab ortu in occidentem
commeant. Chaldæi studiose stellarum magnitudines, intervalla, cursus
inquirebant.
STELLĀTUS, a, um, _Étoilé_, _constellé_.
STELLĬFER, ĕra, ĕrum, _Parsemé d’étoiles_, _étoilé_. USUS: Stelliferi
cœli cursus.
STERCŎRO, as, avi, atum, are, a. _Fumer (une terre)_. SYN. Fimum agris
adhibeo; fimum, stercus agris ingero, arvo fimum reddo; fimum, stercus
per agros spargo.
STERCUS, ŏris, n. _Fumier_, _excrément_. USUS: Nolo stercus curiæ dici
Glauciam.
STĔRĬLIS, e, gen. com. _Stérile_. SYN. Nihil ferens. Cf. Sterilitas.
STĔRĬLĬTAS, ātis, f. _Stérilité_. SYN. Frugum inopia. PHRAS. Magna hoc
anno sterilitas fuit, _il y eut cette année une grande stérilité_.
Adversus annus frugibus fuit; annus erat inopia frugum ac siccitate
insignis; frumentum angustius provenerat; noxia hoc anno frugibus
intemperies inciderat. USUS: Sterilitas agrorum et annonæ caritas. Cf.
Annona.
STERNO, is, strāvi, strātum, ere, a. _Couvrir_; _terrasser_, _abattre_.
SYN. Consterno; prosterno. USUS: Genialem lectum sternere.
STERNŪTĀMENTUM, i, n. _Éternument_. USUS: Superstitiosi etiam
sternutamenta observant.
STERQUĬLĪNĬUM, ĭi, n. _Fumier_. USUS: Heus tu leno, sterquilinium
publicum!
STERTO, is, ŭi, ere, n. _Ronfler_. SYN. Arcte et graviter dormio. Cf.
Dormio.
STIGMĂTĬAS, æ, m. _Esclave stigmatisé_. SYN. Servus compunctus notis
Threiciis.
STILLA, æ, f. _Goutte_. SYN. Gutta.
STILLĬCĬDĬUM, ĭi, n. _Eau de pluie, de toit ou de gouttière_. USUS: Jura
stillicidiorum.
STILLO, as, avi, atum, are, n. _Tomber goutte à goutte_, _dégoutter_.
USUS: Stillantem sanguine pugionem protulit.
STĬLUS (stylus), i, m. _Stile des Romains_, _poinçon pour écrire_;
_travail du style_, _composition_. SYN. Instrumentum _aut_ ratio modusque
scriptionis. EPITH. Censorius, exercitatus, impurus, effector ac magister
optimus dicendi. USUS: Stilus optimus dicendi effector et magister;
dicendi opifex et artifex, _la plume est le meilleur maître d’éloquence
(c’est surtout en écrivant qu’on apprend à parler)_. Exercitatione et
stilo limanda, formanda, ornanda est oratio. In summa ubertate inest
luxuries quædam quæ stilo depascenda est. Oratio Attico stilo scripta.
STĬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Aiguillonner_; _stimuler_, _exciter_.
SYN. Stimulum adhibeo _vel_ admoveo; pungo, excito, incito, curam affero.
PHRAS. Ille stimulare milites non desinit, _il ne cesse d’exciter les
soldats_. Acuere animos; animos militum ad æmulandum decus accendere,
incendere; admovere stimulos; stimulis concitare; animis militum calcar
addere; fortitudinem inspirare; animos militibus addere; currentes
incitare et admotis velut calcaribus urgere non desinit. Cf. Calcar,
Incito, Excito, Impello. USUS: Evelle mihi hunc scrupulum qui me dies
noctesque pungit ac stimulat, _soulagez-moi de ce poids qui m’oppresse
et me fatigue le jour et la nuit_. Cessantem ad agendum stimulo. Cf.
Excito, Animo.
STĬMŬLUS, i, m. _Aiguillon_, _excitation_, _encouragement_. SYN.
Aculeus, incitamentum. USUS: Industriæ et laboris stimuli. Stimulos
alicui adhibere, ignes admovere. Stimulo fodere, concitare aliquem. Cf.
Incitamentum.
STĪPĀTĬO, ōnis, f. _Entourage_, _cortége_, _escorte_. SYN. Comitatus.
STĪPĀTOR, ōris, m. _Garde du corps_, _satellite_. SYN. Apparitor,
satelles. USUS: Armatis ac stipatoribus corpus circumsepit.
STĪPENDĬĀRĬUS, a, um, _Tributaire_. SYN. Vectigalis. USUS: Vectigales et
stipendiarios populos multos habemus.
STĪPENDĬUM, ĭi, n. _Tribut_; _solde_, _paie_. SYN. Tributum, vectigal;
æs viritim in milites distribuendum. EPITH. Annuum, menstruum. PHRAS.
1. Stipendia militi rite solvuntur, _on paie exactement la solde des
soldats_. Militaria æra rite procedunt; assignatus æris numerus recte
dependitur, dividitur; miles stipendio afficitur; stipendia militi
dantur, numerantur, persolvuntur; miles stipendia rite recipit. USUS: 1.
_Tribut._ Civitatibus Galliæ stipendium imposuit Cæsar. Solvunt, pendunt,
dependunt stipendia singulæ civitates. Multis stipendium remissum est. 2.
Ad rem militarem pertinet, _service militaire_. Stipendia bello merere.
Stipendio afficere, remunerare militem. Bene meritos suo stipendio
fraudare. Emeritis confectisque stipendiis. Pecunia in stipendium opus
est.
STĬPES, ĭtis, m. _Tronc_, _souche_, _pieu_. SYN. Truncus. USUS: Homo sit
an stipes, dubites, _ou une bûche, un imbécile_. Teretes stipites ab
summo præacuti et præusti, _pieux_, _palissades_.
STĪPO, as, avi, atum, are, a. _Presser_, _serrer_, _entourer_. SYN.
Constipo, circumvallo. USUS: Antonius senatum armis stipavit. Amicorum,
armatorum gregibus stipatus.
STIPS, stĭpis, f. _Faible don_, _aumône_. SYN. Pecunia quæ _vel_ in
ærarium reponitur, _vel_ diis offertur, _vel_ mendicis erogatur. USUS:
Stipem colligere, cogere; stipem spargere.
STĬPŬLA, æ, f. _Chaume_, _paille du blé_. USUS: Stipula levior.
STĬPŬLĀTĬO, ōnis, f. _Promesse_, _engagement_, _stipulation_. SYN.
Promissio in jure. USUS: Pacta, conventa, stipulationes. Pecunia ex
stipulatione debetur.
STĬPŬLĀTOR, ōris, m. _Celui qui stipule_.
STĬPŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Exiger_, _demander un engagement_.
SYN. Postulo mihi aliquid promitti solemni formula restipulandi. Cf.
Polliceor.
STIRPĬTUS, _Radicalement_. SYN. Radicitus. USUS: Stirpitus aliquid
extrahere.
STIRPS, pis, f. _Plante_; _souche_, _origine_. SYN. Planta; genus,
familia. USUS: 1. In seminibus causa est arborum et stirpium. 2. Truncus,
caudex, _tronc_. Quod e terra ortum, stirpibus nititur suis. 3. Origo,
caput, initium, _racine_, _origine_, _source_. Stirps ac semen malorum
omnium. Stirps juris a natura petenda est. 4. Genus, familia, _race_,
_famille_. Ex antiquissima stirpe ortus. Stirpe generosa proficisci. Ambo
stirpis ejusdem sunt et familiæ. Improbitate sua stirpis suæ gloriam
inquinant, contaminant. Stirps illa optima plurimum degenerat. Cf. Genus.
STĪVA, æ, f. _Manche de charrue_. SYN. Aratri manubrium. USUS: Homines de
stiva.
STO, stas, stĕti, stătum, stāre, n. _Être debout_, _se tenir debout_.
SYN. Consisto, sum, gradum sisto. )( Sedeo. ADV. Constantius, consulto,
diutius, occulte, paulisper, plane, pulcherrime. USUS: 1. Contra aliquem
stare. Stare ab aliquo, cum aliquo, ejusque partes tueri _vel_ suscipere.
2. Permaneo, perduro, vigeo; servo, _rester ferme_, _inébranlable_,
_durer_. Stamus animis. Utinam staret respublica quo steterat loco! Stare
fide, promissis, conditionibus, conventis, jurejurando. 3. Consentio,
contentus sum, _être du côté_, _partisan de qqn_; _s’en tenir à l’avis
de qqn_. Stabo judicio tuo, opinione, sententia. 4. Consto, _coûter_. Ea
victoria Cæsari multo sanguine stetit. 5. Datur, conceditur, _être donné,
concédé_. Modo nobis stet illud: nihil esse quod, etc. 6. Vario in usu,
_sens divers_. Stat sententia, hominem deserere. Per me non stat quominus
id fiat, _il ne tient pas à moi que cela se fasse_. Stabamus pulcherrime,
_nous nous portions très bien_. Res nostræ optimo loco stabant, _nos
affaires étaient en très bon état_.
STŌĬCĒ, _A la manière des Stoïciens_, _stoïquement_. SYN. Severe,
Stoicorum more, austere.
STŌĬCUS, a, um, _Stoïcien_, _stoïque_. EPITH. Acutissimus, severus,
perfectissimus.
STŎLA, æ, f. _Long vêtement de dessus à l’usage des femmes_, _robe_.
Vestis muliebris genus.
STŎLĬDĒ, _Sottement_, _stupidement_. USUS: Homo stolide ferox.
STŎLĬDUS, a, um, _Sot_, _insensé_, _stupide_. SYN. Stupidus, extremi
ingenii homo. USUS: Stolidum quodammodo hominum genus. Cf. Stultus.
STŎMĂCHOR, aris, atus sum, ari, d., n. et a. _S’indigner_, _se fâcher_,
_s’irriter_; _dédaigner_. SYN. Indignor, indigne fero, moleste fero,
irascor. USUS: Fastidiose stomachatur omnia. Cf. Indignor, Irascor, Ira.
STŎMĂCHŌSĒ, _Avec colère_. SYN. Iracunde.
STŎMĂCHŌSUS, a, um, _Irrité_, _emporté_, _furieux_. SYN. Iracundus.
USUS: Me quidem valde movent stomachosa et submorosa ridicula. Litteræ
tuæ stomachosiores fuere. Acumen sæpe stomachosum, nonnunquam frigidum.
Cf. Iracundus.
STŎMĂCHUS, i, m. _Estomac_. SYN. Gula, gulæ extremum, quo cibus labitur
ut concoquatur; bilis, ira. EPITH. Languens. USUS: 1. Stomachi calor
etiam ostrea concoquit. Esse stomacho languente. Nosti stomachi mei
fastidium. 2. Bilis, ira, _dégoût_, _humeur_, _mécontentement_. Querula
epistola tua stomachum mihi movit, fecit. Cave ne stomachum in te
erumpam, _prenez garde que je n’exhale ma bile contre vous_. Iracundia
exarsi et stomacho. Stomachum omnem jam funditus perdidi. Risi in
stomacho, _j’ai ri dans ma colère_. Cf. Ira.
STRĂBO, ōnis, m. _Louche_. SYN. Qui oculis est perversis.
STRĀGES, is, f. _Défaite_. SYN. Clades. EPITH. Horribilis, nocturna.
PHRAS. Ingens strages facta est, _il se fit un grand carnage_. Ruinæ
similis strages erat; vix ulla expers cladis exercitus pars erat; strages
data, edita erat ingens; clades ingens accepta erat; omnia strage fugaque
repleta erant; quacumque pervasit equestris procella stragem ruinæ
similem dedit. USUS: Quas ille strages dedit, edidit, fecit. Per stragem
lapidum et ruinas enisus in muros miles, _sur un amas_, _un monceau de
pierres_. Cf. Cædes, Clades.
STRĀGŬLUM, i, n. _Couverture_, _tapis_, _matelas_. EPITH. Textile,
pictum. USUS: Collocavit hominem in lectulo pulcherrimo, textili stragulo
magnificis operibus picto.
STRĀGULUS, a, um, _Qu’on étend_. USUS: Stragula vestis, _couverture_,
_tapis_.
STRĀMEN, ĭnis, n. _Paille_.
STRĀMENTUM, i, n. _Paille_, _litière_. Casæ stramentis tectæ. Somnus
quiesque in stramentis erat.
STRANGŬLO, as, avi, atum, are, a. _Serrer la gorge_, _étrangler_. SYN.
Faucibus premo, suffoco, ango, cervicem frango, obtorta gula jugulo.
USUS: Patrem strangulavit.
STRANGŪRĬA, æ, f. _Rétention d’urine_. SYN. Disuria.
STRĂTĒGĒMA, ătis, n. _Ruse de guerre_, _stratagème_. SYN. Dolus
militaris, inventum _vel_ consilium callidum imperatoris.
STRĀTUM, i, n. _Garniture de lit_, _couverture_. SYN. Peristroma. USUS:
Strata pulcherrima.
STRĒNŬĒ, _Vivement_, _activement_; _bravement_. SYN. Naviter, fortiter.
USUS: Ædificat, agit strenue.
STRĒNŬUS, a, um, _Actif_, _alerte_, _brave_, _vaillant_. SYN. Ad labores
impiger, manu promptus; qui dignos nobilitate sua, dignos rebus gestis
spiritus capit; cui digna vetere gloria et majorum monumentis fortitudo
inest; qui in armis rebusque gerendis magnam virtutem præstat. USUS: Vir
erat strenuus et in periculis interritus. Cf. Generosus.
STRĔPĬTŬS, ūs, m. _Bruit_, _fracas_. SYN. Sonitus, stridor. EPITH.
Forensis, ingens, reconditus. PHRAS. Ingens erat strepitus, _le vacarme
était grand_. Cum horrendo fragore strepitus exstitit, editus est; ingens
armorum strepitus ad cœlum ferebatur. Tumultuantium fremitus tantus erat,
vox ut consulis obstrepentibus armis audiri non posset. USUS: Strepitu
significare.
STRĔPO, is, ŭi, ere, n. et a. _Murmurer_, _bourdonner_, _faire du
tumulte_. SYN. Rixor, jurgor. USUS: Cum Achivi inter se cœpissent
strepere, _les Grecs s’étant mis à murmurer entre eux_.
STRICTĒ, _Étroitement_, _rigoureusement_. SYN. Arcte, restricte. )( Laxe.
USUS: Stricte observa ne plus reddas quam acceperis.
STRICTIM, _Sommairement_, _succinctement_, SYN. Compressius. USUS:
Strictim alia et breviter, alia copiosissime dicere.
STRĪDĔO, es, _vel_ STRĪDO, is, di, ere, n. _Rendre un son aigu_,
(_grincer_, _siffler_, _frémir_). USUS: Stridebant cardines.
STRĪDOR, ōris, m. _Son aigu_, _sifflement_, _grincement_. SYN. Strepitus.
EPITH. Densus, horrifer. USUS: Ne serræ quidem stridorem ferebat.
STRĬGĬLIS, is, f. _Sorte d’étrille pour nettoyer la peau des baigneurs_.
Balnei instrumentum.
STRĬGŎSUS, a, um, _Maigre_, _mince_, _décharné_. SYN. Gracilis, tenuis,
exhaustus. USUS: Oratio strigosior.
STRINGO, is, inxi, ictum, ere, a. _Resserrer_, _tenir soumis_; _tirer_,
_raser légèrement_. USUS: Nullum vinculum ad stringendam fidem
jurejurando est sanctius. Stringere gladium, _tirer l’épée_.
STRIX, strĭgis, f. _Hibou_. Avis nocturna infausta.
STRUCTOR, ōris, m. _Architecte_, _maçon_; _ordonnateur d’un festin_. SYN.
Minister ad mensam cibosque struendos. USUS: In aream tuam veni: res
agebatur multis structoribus.
STRUCTŪRA, æ, f. _Structure_, _organisation_. SYN. Compositio,
constitutio, coagmentatio. USUS: Structura verborum.
STRŬES, is, f. _Tas_, _amas_, _monceau_.
STRŪMA, æ, f. _Goître_, _scrofules_, _écrouelles_. SYN. Tumor colli.
USUS: Qui exsecant pestem aliquam, tanquam strumam civitatis, _comme les
écrouelles de l’État_.
STRŬO, is, xi, ctum, ere, _Élever_; _ourdir_, _tramer_, _méditer qqche de
nuisible_; _ordonner_, _disposer_. SYN. Molior, construo. USUS: Alicui
pestem, insidias, calamitatem, perniciem struere. Aciem, domum struere.
Verba struere et componere.
STŬDĔO, es, ŭi, ere, n. _Étudier_, _s’appliquer à_. SYN. Operam do,
studium in aliqua re pono, colloco; faveo. ADV. Summe, vehementer,
exquisitius litteris. PHRAS. 1. A puero huic scientiæ studui, _j’ai
étudié cette science depuis mon enfance_. Meam operam ad hæc litterarum
studia jam inde a puero contuli; in hoc studiorum genere meam operam
consumpsi, collocavi; meam operam his studiis dedi. Hanc doctrinam, hanc
studiorum rationem ab ineunte ætate sum secutus, colui diligentissime.
A puero hæc me scientia delectavit; illi a teneris deditus, devinctus
fui; a teneris in hoc studiorum genus incubui. Hoc genus studiorum me
unice cepit, tenuit, mihi placuit; huic uni meas vigilias dicavi, dedi,
tradidi, addixi, dicatas volui; in his litteris ætatem duxi; his litteris
tempus omne tribui. 2. Noctu studeo litteris, _la nuit je m’applique à
l’étude des lettres_. Nocturnas vigilias ad diurnum doctrinarum studium
adjungo. Ad litterarum studia etiam noctis bonam partem assumo, decerpo,
sepono; litterarum causa etiam noctem pervigilo, pervigilem ago; somni
partem mihi detraho, eripio. 3. Litteris studes assidue, _vous étudiez
assidûment les belles-lettres_. Litterarum studia nunquam intermittis;
nunquam te a litterarum studio sejungis; totus es in litteris; totum
te in litteras abdis; litteris te involvis; noctem cum die litterarum
studiis conjungis; litteras colis, tractas, exerces assidue. Nimius es
in litteris; nimia litterarum cupiditate flagras, exæstuas. Immoderate,
intemperanter litteris indulges; laboris, plusquam satis est, in
litterarum studiis tractandis suscipis, sustines; sic in tuis his studiis
elaboras, vigilas, ut vires imminuas, exhaurias, consumas, debilites,
infirmes, affligas. Modum in studiis tuis non retines, tenes, servas;
libros de manibus nunquam deponis; libros volvis, evolvis, tractas,
legendo conteris assidue. Præter modum, supra, extra, ultra modum studiis
vacas. USUS: 1. Laudi, gloriæ, virtuti, pecuniæ, voluptati, rebus novis
studere. 2. Faveo, _s’intéresser à qqn, le favoriser_. Pompeio Crassus
studet. Omnes ei student, omnes adjuvant 3. Opto, _désirer_. Studeo scire
quid egeris. Ego illum ulcisci non studeo. Cf. Studium. Litteræ.
STŬDĬŌSĒ, _Avec zèle, soin, ardeur_. SYN. Cupide, summo studio, summa
ope, omni ope ac opera, diligenter, naviter. PHRAS. (Studiose id fecit,
VULG.), _il l’a fait exprès_. De industria; dedita opera; consulto;
certo judicio; sciens prudensque; ex composito; ex destinato; compacto,
consilio certo egit; sedulo et consilio; ex industria id ab eo factum.
Cf. Consulto. USUS: Studiose negotium curare. Cf. Scientia.
STŬDĬŌSUS, a, um, _Plein de zèle_, _zélé_, _appliqué à_, _qui a du goût
pour_. SYN. Cupidus, amans, observans; cui res aliqua in studio est, qui
alicujus rei studio tenetur, flagrat. USUS: Homo est existimationis meæ
et laudis, mei studiosissimus, mei perstudiosus et fautor. Habet multos
sui studiosos. Vir dicendi, doctrinæ, eruditionis studiosus. (Studiosus,
VULG.), _étudiant_. Rectius: Litterarum studiosus, addito Genit. Cf.
Applico.
STŬDĬUM, ĭi, n. _Application_, _zèle_, _ardeur_; _action d’étudier_,
_étude_. SYN. Opera, labor; voluntas, animus, cupiditas; litteræ.
EPITH. Acre, admirabile, ardens, commune, desidiosum, divinum, eximium
et singulare, flagrans, incredibile, insigne, languidius, mediocre,
obscurum, mirificum, par, populare, pristinum, rectum, regale, stultum;
tantum, totum. PHRAS. 1. Studium suum arti alicui impendere, _donner
tous ses soins à un art_. Studium suum ac aperam arti alicui tradere,
dicare, addicere; in arte aliqua suum studium locare, collocare,
ponere, consumere. 2. Studium suum ac voluntatem alteri impendere,
_témoigner à qqn son zèle, son attachement_. Navare alteri studium
suum ac voluntatem; profiteri alteri, dicare, declarare suum studium;
servire alterius laudi, honori, commodis; ad aliquem sua studia conferre;
maxima voluntate et studio erga alterum esse, ferri. Cf. Benevolentia.
3. Studia (Intellige: litterarum, doctrinæ, quæ vocabula ad verba:
studeo, studiosus, studia, addenda fere sunt) summam habent utilitatem,
_les études ont une très grande utilité_. Studia summam utilitatem,
emolumentum, fructum, gloriam pariunt. Studiorum utilitatem nulla dies
imminuit; horum utilitas non terminatur spatio temporis, non definitur
ulla die, sed sempiternum spectat. Studiis secundæ res ornantur, adversæ
sublevantur, adjuvantur. De studiorum utilitate nihil fortuna, nihil
hominum injuria ac ne temporis quidem longinquitas quidquam detrahet,
deteret, decerpet. 4. Studia litterarum intermittenda paulisper sunt,
_il faut interrompre de temps en temps les études_. Animus a litteris
avocandus, abducendus est; deponendum studiorum onus; labor studiorum
parumper remittendum est; levandus est animus studiorum onere pressus;
danda est aliqua vacatio a studiis; relaxandus est animus a studendi
contentione; feriato a studiis aliquando esse liceat; vacatio, cessatio,
intermissio quædam concedatur oportet. 5. Repetere intermissa paulum
litterarum studia, _reprendre l’étude des lettres interrompue pendant
quelque temps_. Ad artium bonarum disciplinas se referre, revocare; ad
studia sua se referre, conferre; ad studiorum usum et consuetudinem
redire; intermissas operas studiis reddere; revocare se ad industriam
priorem; novum ardorem ad interpellata tantisper studia afferre; cum
Musis in gratiam redire; ad Musas se referre suas. Repetere, recolere,
recognoscere, renovare superiora studia, artes pristinas. Cf. Repeto.
6. Studiorum ardorem nihil imminuet, _il ne diminuera rien de son goût
pour l’étude_. Litterarum ardorem, quarum studio mire tenetur, flagrat,
ardet, incenditur, inflammatur, ad quas totum se contulit, ad quas toto
pectore incumbit; in quibus studium omne ponit, adhibet, in quibus tempus
omne et ætatem consumit, conterit, exigit, nulla res franget, nulla
restinguet; nunquam in hoc homine doctrinarum studia obsolescent; nulla
res illum suis a studiis abducet. 7. A litterarum studio cessare, _cesser
d’étudier_. Doctrinæ studia abjicere, omittere, deserere, deponere;
bonis litteris multam, longam salutem dicere; bonis litteris nuntium
remittere; industriam suam alio traducere, transferre. 8. Vix studia
humaniora leviter percurrit, jam ad philosophica transit, _il touche à
peine l’étude de la littérature et passe immédiatement à la philosophie_.
Vix litteras humaniores attigit; vix leviter iis litteris tinctus et
infectus est; in iis litteris versatus est; iis litteris operam dedit,
quibus formari adolescentia solet; vix breve cum amœnioribus Musis
commercium habuit, jam ad rerum naturalium cognitionem animum adjungit,
applicat; jam philosophiam animo complectitur; jam se _vel_ animum suum
iis artibus excolere cogitat, earum artium cognitionem consequi, eas
artes memoria et scientia comprehendere, iis disciplinis erudiri in iis
disciplinis elaborare, iis artibus erudiri quæ a sapientissimis viris
traditæ omnem naturæ cognitionem complectuntur. 9. (Studium honoris
divini et salutis animarum ingens habet, VULG.), _il a un grand zèle
pour l’honneur de Dieu et le salut des âmes_. Divini honoris studio mire
incensus est; proferendi divini honoris studio mirifico tenetur, flagrat,
ardet; ardore quodam sacro alienæ salutis pene conflagrat; ardor ingens
ac cupiditas amplificandæ divinæ gloriæ ejus animum exedit; præstanti
est erga mortales quoslibet ardentique plane caritate. In aliorum salute
procuranda totus est; totum se in animorum procurationem tradidit; alienæ
saluti totum se devovet; totum se ad juvandos mortalium animos confert;
totus in studium quærendarum DEO animarum exardescit; unum illi votum
est animorum quæstus quam maximos facere; unum studium animorum salutem
acerrime procurandi. USUS: 1. In arte aliqua studium suum locare. 2.
Voluntas, animus, ardor, amor, cupiditas, benevolentia, _zèle_, _ardeur_,
_goût_, _penchant_, _passion_. Populi studia sibi multo artificio ac
simulatione conciliat. Studia in te mea et officia facile perspicies,
nec minora a te studia exspecto. Populi studia amittere, impedire;
populi studiis obsistere. Multum de veteri studio tuo detractum sentio.
Prætermittis, deposuisti pristina tua erga me studia et officia. 3.
Litteræ, _les études_, _application à l’étude_. Litterarum studiis mire
tenetur. Silent inter arma doctrinarum studia. Cf. Litteræ, Benevolentia.
STULTĒ, _Sottement_. SYN. Dementer, insipienter, incaute, non pro sano.
USUS: Homo stulte arrogans; nihil pro sano fecit sed stulte omnia et
improvide.
STULTĬTĬA, æ, f. _Sottise_, _stupidité_; _folie_. SYN. Fatuitas,
dementia, amentia. EPITH. Alta, incredibilis, loquax; media, misera, par,
senilis, singularis, summa, superior, tanta. PHRAS. Quæ hæc tua stultitia
est? _Que signifie cette sottise?_ Qua stultitia obcæcatus hæc actitas?
in quam amentiam miseram et infelicem incidisti? quantæ hoc inscitiæ est?
o delirationem incredibilem! o dementiam et fatuitatem singularem, qua
te constringendum, abripiendum, deridendum dedisti! a sanitate mentis
quam alienum est! USUS: Non omnis error stultitia est dicendus, _toute
erreur ne mérite pas le nom de sottise_. Stultitia est insania, id est,
inconstantia sanitate vacans.
STULTUS, a, um, _Sot_, _stupide_, _imbécile_. SYN. Fatuus, delirus, mente
captus, male sanus, demens, amens, nullius consilii. )( Sapiens. PHRAS.
Stultiorem hominem non vidi, _je n’ai jamais vu d’homme plus sot, plus
déraisonnable_. Homo est sine mente, sine sensu; stolidus et stipes;
hominum inscitissimus, insulsissimus; omnium qui sunt quique fuerunt,
longe stultissimus; mortales omnes exquisita stultitia longe anteit;
tam stulte omnia et incaute agentem, tam excordem fatuumque hominem non
vidi; nihil hoc homine dementius qui nihil adeo pro sano faciat. 2.
Hominem plane stultum reddetis, _vous rendrez cet homme tout à fait fou_.
A sanitate mentis deturbabitis; ad insaniam adigetis; mente movebitis;
sanitate mentis spoliabitis. USUS: Homo stultus et credulus. Malo
indisertam prudentiam quam stultam loquacitatem.
STŪPA, æ, f. _La partie brute du lin ou du chanvre, étoupe_. SYN.
Crassior pars lini.
STŬPĒFACTUS, a, um, _Étonné_, _stupéfait_. SYN. Attonitus.
STŬPĔO, es, ŭi, ere, n. _Être frappé d’étonnement_, _de stupeur_. SYN.
Obstupesco, attonitus hæreo, stupenti similis hæreo, stupore et silentio
defigor. USUS: Stupuere omnes. Cf. Miror.
STŪPĬDĬTAS, ātis, f. _Stupidité_, _sottise_. SYN. Stupor, tarditas.
STŬPĬDUS, a, um. _Étonne_, _stupéfait_, _stupide_, sot. SYN. Stupens,
tardus, stolidus. PHRAS. Nihil homine ist hoc stupidius, _je ne connais
rien de plus stupide que cet homme_. Nulla in re quidquam hominis habet;
extremi ingenii homo est; sine sensu, sine sapore, elinguis, vecors;
hominum vecordissimus; stupor hominis, seu pecudis potius; incredibilis
hominem stupor opprimit; propter stuporem cordis hebes ac stolidus;
plumbeus sane homo, mente vacans, tanquam truncus et stipes; non modo ad
sapientiam cæcus, sed ad ea ipsa quæ cerni possunt, hebes, obtusus; non
plus sapientiæ habet quam lapis aut silex; nihil videt, nihil audit; ipse
quis sit, utrum sit nescit; rudi et incondito sensu homo est; obesæ naris
homo est; lapidem, haud hominem esse putes; in facie vultuque vecordia
eminet. USUS: Omnes stupidi timore obmutuerunt. Cf. Stupor, Stolidus.
STŬPOR, ōris, m. _Saisissement_, _stupeur_, _admiration_, _surprise_;
_sottise_. SYN. Stupiditas, admiratio. )( Sensus. PHRAS. Stupor omnes
oppressit, _tous demeurèrent frappés de stupeur_. Vox, spiritus torpebat;
tam subitæ rei admiratio vocem omnibus interclusit; stupor omnium animos
et velut torpor quidam insolitus membra tenebat, occupabat; repentina
res cum stupore ac miraculo torpidos defixit, defixos tenuit; novitate
ac miraculo attoniti, neque animo, neque auribus aut lingua constabant;
stupor omnes repentinus invasit, oppressit; exsangues attonitisque
similes stabant, hærebant, respectantes inter se, per metum etiam voce
suppressa; sine suo vultu, sine colore, sine voce consistebant. USUS:
Immanitas in animo, stupor in corpore. Stupor debilitasque linguæ,
tarditas ingenii, _langue inhabile et lourde_, _esprit stupide_. Cf.
Administratio.
STŬPRO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_, _déshonorer_. SYN. Constupro,
stuprum infero, affero alicui, vim affero, pudicitiam eripio, stupro
aliquam maculo, corpus virginis violo, vi comprimo; pudicitiam alicujus
expugno, vitium _vel_ stuprum alicui offero, virginem vitio; rem habeo,
stuprum facio cum aliqua; res mihi est cum aliqua. USUS: Stuprata per vim
Lucretia.
STŬPRUM, i, n. _Infamie_, _déshonneur_. EPITH. Infestum, nefarium,
turpe. USUS: Vir stupri plenus. Stuprum virgini offerre, inferre. Stupro
maculare aliquam.
SUĀDĔO, es, āsi, āsum, ere, n. et a. _Conseiller_; _persuader_. )(
Dissuadeo. SYN. Auctor sum, fio; suasor et auctor sum alicujus rei;
moneo, hortor. ADV. Amice, fideliter, prudenter, sapienter. PHRAS.
1. Is mihi suadet, _il me conseille_. Is mihi auctor est rei agendæ;
isto auctore utor; hunc auctorem consilii habeo, sequor; hujus ego
auctoritatem sequor; auctoritati pareo; hic mihi consilii auctor, dux,
moderator; adjutor et administer est. Is mihi consilium dat; consilio me
juvat; consilio mihi adest; consilio est; consilii mihi copiam facit;
consilio me instruit 2. Si suadentem me audisset, aliter omnia egisset,
_s’il avait écouté mes conseils, il aurait agi autrement_. Si meis
monitis paruisset; si meam sententiam complexus esset; meis monitis
si stare voluisset; si sequi me auctorem, suasorem et impulsorem; si
mihi morem gerere, si consilium a me exquirere voluisset, aliter omnia
instituisset, consilium mutasset, vela alio vertisset. USUS: Non solum
suasit, sed et rogavit. Cf. Auctor, Moneo, Consilium.
SUĀSO, ōnis, f. _Conseil donné_. SYN. Consilium, monitum, hortatio. )(
Dissuasio.
SUĀSOR, ōris, m. _Celui qui conseille_, _conseiller_. SYN. Consuasor,
auctor, hortator. )( Dissuasor. USUS: Deditionis suasor, impulsor,
auctor, probator fui. Quid interest inter suasorem facti et probatorem?
_Quelle différence y a-t-il entre celui qui conseille et celui qui
approuve une action?_
SUĀVĬLŎQUENTĬA, æ, f. _Charme de la parole_, _doux langage_. USUS: Et
oratorem appellat et suaviloquentiam tribuit.
SUĀVĬOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Donner un baiser_, _baiser_. SYN.
Osculor, suavium do, figo. USUS: Cicerones nostros cupio suaviari.
SUĀVIS, e, gen. com. _Agréable_, _aimable_, _doux_. SYN. Dulcis,
eruditus, jucundus. USUS: Hic suavis haberi mavult quam gravis, et
suavitatite ea quæ perfunderet animos, non quæ perfringeret. Cf. Jucundus.
SUĀVĬTAS, ātis, f. _Douceur_, _suavité_. SYN. Suavitudo, dulcitudo,
jucunditas. USUS: Suavitates odorum efflantur e floribus. Suavitas
sermonis, orationis, humanitatis. Conquirit undique suavitates, _il
cherche partout les douceurs, les jouissances_. Cf. Jucunditas.
SUĀVĬTER, _Agréablement_. SYN. Jucunde, dulciter. USUS: Video quam
suaviter voluptas sensibus blandiatur.
SUĀVĬTŪDO, ĭnis f. _Agrément_, _amabilité_, _charme_. SYN. Suavitas.
SUĀVĬUM, ĭi, n. _Baiser_. SYN. Osculum.
SŬB, _Sous_. SYN. Subter, subtus. USUS: 1. Sub terra habitant. Sub
scalas se abscondit. 2. Ante, _devant_, _sous_. Res sub aspectum,
sub intelligentiam cadit. Simulacro sub oculis posito. 3. Circiter,
_vers_, _à_. Sub dies festos, sub meridiem, sub noctem venit. 4. Post,
_après_. Sub eas statim tuæ recitatæ sunt litteræ. 5. In, _sous_
(_subordination_). Sub aliena persona latet, sub nomine pacis bellum
latet. 6. Sub manu, _sous la main_, _en son pouvoir_, SYN. In promptu, in
manu, in manibus; ad manum, præsto.
SŬBACTĬO, ōnis, f. _Culture_, _exercice_. SYN. Cultura, exercitatio.
USUS: Subactio autem est usus, auditio, lectio.
SUBDĬTĬTIUS, a, um, _Supposé_, _apocryphe_. SYN. Fictus, subditus,
subornatus. USUS: Litteræ, proles subdititiæ.
SUBDĬTUS, a, um, _Supposé_, _substitué_. SYN. Subdititus, substitutus.
PHRAS. (Multos numerat subditos, VULG.), _il a beaucoup de sujets_. Sub
ejus ditione, dominatu; in ejus ditione et potestate multi sunt; in
multos dominatum habet, exercet; dominatu ejus multi tenentur; subjectos
ditioni suæ et obnoxios multos numerat; sub ejus imperio multi obedienter
et fideliter degunt, agunt; vivunt; jugum ejus qui acceperint, haud
sane pauci sunt. USUS: Subditus in locum alterius infans. Aquæ subditis
ignibus effervescunt.
SUBDO, is, dĭdi, dītum, ere, a. _Substituer_. SYN. Substituo. USUS: Quis
in meum locum subdetur?
SUBDŎLĒ, _Avec un peu de ruse_. SYN. Versute, callide.
SUBDŎLUS, a, um, _Un peu rusé_, _fourbe_, _trompeur_. SYN. Callidus,
versutus, vafer. Cf. Astutus.
SUBDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Retirer de dessous_, _enlever_. SYN.
Subtraho, removeo. PHRAS. Clam se subduxit, _il s’esquiva sans qu’on
l’aperçût_. Ex conspectu discessit, evolavit; ex conspectu repente
amissus est; conspectum fugit, vitavit; conspectu sui eos qui præsentes
erant, privavit; ex conspectu se clam deduxit. USUS: 1. De circulo se
subduxit. Cibum alicui subducere. Pugnæ et periculo se subducere, _se
soustraire au combat, au danger_. 2. Ad rationes refertur, _calculer
(par soustraction)_, _compter supputer_. Subducamus summam. Rationes et
calculos subducamus.
SUBDUCTĬO, ōnis, f. _Action de tirer les vaisseaux sur la plage_. SYN.
Subtractio.
SŬBĔO, es, ĭi _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. _Souffrir_; _arriver_, _paraître_.
SYN. Patior, fero; adeo. USUS: 1. Aleam, fortunam, judicium multitudinis
imperitæ, notam turpitudinis, odium publicum subire. 2. Incesso, _venir à
la pensée_, _se présenter à l’esprit_. Subiit animum timor, pudor quidam
et pœnitentia factorum. Spes, verecundia, cogitatio nescio quæ mentem
subiit. 3. Venio, _arriver_, _entrer_. Tectum paternum, vultum patris
subire non audet. 4. Succedo, _succéder_, _venir après un autre_. Una
legio subiit alteri.
SŬBĬGO, is, ĕgi, actum, ere, a. _Soumettre_, _assujettir_, _réduire_.
SYN. In potestatem vel ditionem redigo, subjicio, subjungo. USUS:
1. Tertiam subegit orbis partem Africanus. Cf. Subjicio. 2. Molior,
_labourer_, _briser_, _pulvériser_. Terram subigere fossione glebarum.
SŬBINDE, _Immédiatement après_, _tout aussitôt_. SYN. Deinde, statim post.
SŬBĬTO, _Subitement_, _soudain_, _tout-à-coup_. SYN. Repente, repentino,
continuo; ecce tibi. )( Sumpto spatio. USUS: Tabellario properanti, res
enim cunctationem non receperat, subito litteras dedi. Subito præter
opinionem omnium. Cf. Repente, Improviso.
SŬBĬTUS, a, um, _Subit_, _inattendu_, _imprévu_. SYN. Repentinus. USUS:
Subita defectio Pompeii.
SUBJECTĬO, ōnis, f. _Action de mettre sous ou devant_. SYN. Rerum quasi
gerantur, sub aspectum subjectio, _action de mettre les choses sous les
yeux, comme si elles se passaient en la présence des spectateurs_, _vive
représentation_.
SUBJECTOR, ōris, m. _Celui qui suppose_, _fabricateur (d’une fausse
pièce)_. SYN. Qui falsa testamenta supponit. USUS: Testamentorum
subjector.
SUBJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Mettre_, _placer sous_; _soumettre_.
SYN. Addo, subjungo, induco, adjungo, subigo. PHRAS. 1. Cæsar Galliam
totam sibi subjecit, _César s’empara de toute la Gaule_. Galliam totam ad
imperium populi Rom. adjunxit, in potestatem redegit; armis et legibus
Galliam sempiternis vinculis adstrinxit; armis oppressit; in ditionem
suam redegit; sub imperium populi Rom. ditionemque subjunxit; Gallia
armis Cæsaris subacta, tota sub populi Romani imperium ditionemque
cecidit; suæ ditionis totam Galliam Cæsar fecit; Galliam belli cladibus
domitam sub jus ditionemque redegit; Gallorum opes fregit eorumque
cervicibus servitutis jugum imposuit. 2. Provincia se victori subjecit,
_la province se soumit au vainqueur_. Se suaque omnia alienæ potestatis
fecit; victori se submisit, substravit; sub victoris nutum et arbitrium
subjecit; jugum accepit; imperata fecit; se sub imperio victoris
obedienter ac fideliter futuram, in potestate futuram, sub victoris
jure futuram recepit. USUS: 1. Rationem dictorum et exempla subjecit.
2. Subdo, _être subordonné à, soumis à_. Verborum inanis sonitus, nulla
subjecta sententia. Arti materiam subjicere. Quæ sit vis subjecta huic
voci, _quelle est la force de ce mot_. 3. Obnoxium reddo, _soumettre_.
Subjicere se imperio, sub potestatem alicujus. 4. Propono, _présenter_,
_fournir_, _mettre sous les yeux_. Oculis aliquid et cogitationi; aliquid
sub aspectum subjicere. 5. Adultero, _supposer_, _substituer_. Subjicere
testamenta. Cf. Vinco.
SUBJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Assujettir_, _soumettre_,
_subjuguer_. SYN. Subjicio, adjungo. USUS: Multas urbes sub Romanum
imperium subjunxit.
SUBLĀTĒ, _D’une manière élevée_, _pompeuse_. SYN. Elate. USUS: Sublate et
ample dicere.
SUBLĀTĬO, ōnis, f. _Élévation_. SYN. Elatio. USUS: Sublatio animi sine
ratione, _exaltation_, _enivrement_, _ivresse_. Cf. Elatio.
SUBLĔGO, is, lēgi, lectum, ere, a. _Prendre furtivement_, _soustraire_.
SYN. Furto aliquid surripio. Cf. Furor.
SUBLĔVO, as, avi, atum, are, a. _Relever_, _soutenir_, _appuyer_. SYN.
Sustento. ADV. Lenissime. USUS: 1. Miseros, miserorum inopiam suis
opibus sublevare. 2. Erigo, _soulager_, _rassurer_. Stratum et abjectum
sublevare. 3. Compenso, _relever_. Nominis novitatem dicendi gloria
sublevare, _racheter par la gloire de l’éloquence, la bassesse de la
naissance_. Cf. Consolor, Juvo.
SUBLĬCA, æ, f. * _Pieu planté en terre_, _pilotis d’un pont de
bois_. SYN. Palus ligneus qui rectus in aquam defigitur ad pontis
constructionem. USUS: Non sublicæ modo directæ ad perpendiculum, sed
pronæ et fastigiatæ, ut secundum naturam fluminis procumberent.
SUBLĬCĬUS, a, um, * _Composé de pilotis_. USUS: Pons sublicius, _le pont
de bois qu’Ancus Martius fit jeter sur le Tibre_.
SUBLĬGĀCŪLUM, i, n. _Petit tablier pour couvrir la nudité_.
SUBLĪMIS, e, gen. com. _Haut_, _élevé_, _qui est dans les airs_. SYN.
Altus, excelsus. )( Humilis. In sublime fertur. Sublime ferri. Cf. Altus.
SUBLĬNO, is, lēvi, lĭtum, ere, a. _Enduire_, _crépir_; _recouvrir_. USUS:
Os alicui sublinere, _barbouiller la face à, qqn_, _c. à d._, _se moquer,
se jouer de lui, rire à ses dépens_, verba dare. Cf. Extollo.
SUBMERGO, is, mersi, sum, ere, a. _Submerger_, _engloutir_. SYN. Mergo.
Cf. Mergo.
SUBMĬNISTRO, as, avi, atum, are, a. _Fournir_, _donner_. SYN. Do,
suggero. USUS: Pecuniam alicui, ornamenta, adjumenta subministrare.
SUBMISSĒ, _D’une manière douce_, _calme_, _basse_, _rampante_. SYN.
Demisse, remisse. USUS: Submisse se gerere, alicui supplicare.
SUBMISSĬO, ōnis, f. _Bassesse_, _soumission_. SYN. Demissio, remissio.
SUBMISSUS, a, um, _Calme_, _doux_; _faible_, _rampant_. SYN. Demissus;
humilis, abjectus; remissus. )( Elatus. USUS: Neque submissum, neque se
efferentem vivere oportet. Cf. Humilis, Modestus.
SUBMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Envoyer_, _expédier_; _baisser_,
_abaisser_, _fléchir_, _plier_. SYN. Clam mitto; demitto. )( Extollo.
ADV. Multum. USUS: 1. Exercitum aliquo submittere. 2. Demitto, inclino.
Se alicui, fasces, animos submittere. Cf. Subjicio.
SUBMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Écarter_, _éloigner_.
SUBNECTO, is, exum, ere, a. _Attacher par dessous_, _fixer_. SYN.
Annecto, subjicio.
SUBNIXUS, a, um, part. v. anom. subnitor, _Soutenu_, _appuyé sur_; _fort
de_, _confiant dans_.
SŬBŎLĔO, es, ere, n. _Avoir vent de qqche_, _le sentir_, _le flairer_.
SYN. Præsentisco, USUS: Jam res patri subolet. Cf Præsentio.
SŬBORNO, as, avi, atum, are, a. _Suborner qqn_, _gagner_, _corrompre_;
_équiper_, _armer_. SYN. Substituo, instruo. USUS: Falsum testem
subornare. Subornare aliquem ad facinus. Pulchre a natura subornatus in
vitam venit, _il est venu à la vie bien paré des mains de la nature_, _c.
à d._, _avec de brillantes facultés_.
SUBRĒPO, is, psi, ptum, ere, n. _Se glisser en rampant_. USUS: Sub
tabulas subrepere.
SŬBRĪDĔO, es, rīsi, rīsum, ere, n. _Sourire_. SYN. Aliquantum, furtim
rideo.
SŬBRŬO, is, rŭi, rŭtum, ere, a. _Abattre_, _renverser_, _démolir_,
_ruiner_. SYN. Subverto. USUS: Muros subruere. Subruta cuniculis mœnium
pars procubuit. Cf. Vasto, Populor.
SUBSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Signer une plainte
judiciaire_, _donner sa signature_; _consentir à_, _approuver qqche_.
SYN. Subsigno, accusationem alicujus comprobo, sententiam meam adscribo;
consentio. USUS: Exemplum litterarum subscripsi. Alterius sententiæ
subscribere, _être du même avis qu’un autre_. Statuæ Scipionis
subscriptum: Omnes. In aliquem subscribere. Numerus aratorum quotannis
subscribitur, describitur, _enregistrer_. Cf. Consentio.
SUBSCRIPTĬO, ōnis, f. _État_, _rôle_, _liste_. SYN. Adscriptio. EPITH.
Censoria, venalis. USUS: Jugerum subscriptio ac professio.
SUBSCRIPTOR, ōris, m. _Avocat ou conseil (du poursuivant)_. SYN.
Adscriptor, causidicus. USUS: Descendit in judicium sine subscriptore.
SUBSĔCĪVUS, a, um, _Qui est retranché_, _ce qui reste_, _le reste_.
SYN. Ereptus ex summis occupationibus. USUS: Hæc ego subsecivis horis
contexui. Subsecivas horas mihi perire, frustra elabi non patior,
_moments perdus_, _heure de loisir_.
SUBSELLĬUM, ĭi, n. _Siége_ _peu élevé_, _banquette_. SYN. Sedes judicum
et senatus. USUS: 1. Sallustius bis ad judicum subsellium attractus,
extrema fortuna stetit. 2. Judicium, forensis exercitatio, _le tribunal_.
Se a subselliis ad otium conferre. Alienus a subselliis. Optima fide
versari in subselliis.
SUBSĔQUOR, eris, sĕcūtus sum, sequi, d. _Suivre_, _venir après_; _se
régler sur_. SYN. Sequor, insequor. USUS: Ipse suo sermone subsecutus
est humanitatem litterarum tuarum, _lui-même a reproduit par son langage
l’exquise politesse de ta correspondance_. Cf. Sequor.
SUBSERVĬO, is, ire, a. _Être esclave_, _servir_, _obéir_. USUS:
Subservire alicujus voluntatibus. Cf. Servio.
SUBSĬDĔO, Cf. Subsido.
SUBSĬDĬĀRĬUS, a, um, _Qui forme la réserve_, _de réserve_. USUS: Miles,
copiæ, cohortes subsidiariæ. Cf. Auxiliarii.
SUBSĬDĬUM, ĭi, n. _Secours_, _assistance_; _renfort de troupes_. SYN.
Auxilium, perfugium. EPITH. Bellissimum, certum, firmum, miserum,
opportunum. USUS: Subsidium sibi parare, comparare. Id mihi subsidio
senectutis servavi. Subsidium alicujus invocare. Submittere, mittere
subsidium. Subsidio alicui venire, ire, proficisci, occurrere. Subsidiis
firmare aciem. Cf. Auxilium.
SUBSĪDO, is, sēdi, sessum, ere, n. _S’abaisser_, _s’affaisser_;
_s’arrêter_. SYN. Consido. USUS: Pars collis labe terræ in aliquantum
latitudinis diruta subsedit. In ipsa via, in villa subsedimus paulisper.
SUBSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Souscrire_, _signer_. USUS: Subsignare
tabulas.
SUBSISTO, is, stĭti, ere, n. _S’arrêter_, _résister_, _tenir tête à qqn_.
USUS: Ausi sunt subsistere hostes. Tanto sumptui vix subsisto.
SUBSORTĬOR, īris, ītus sum, iri, d. _Désigner par ta voie du sort de
nouveaux juges, en remplacement de ceux qui ont été récusés par les
parties_. USUS: In ejus locum quem subsortiemur?
SUBSORTĪTĬO, ōnis, f. _Second tirage de juges_.
SUBSTERNO, is, strāvi, strātum, ere, a. _Joncher_, _couvrir_. SYN.
Consterno. USUS: 1. Aves nidos suos mollissime substernunt. 2. Subjicio,
_soumettre_. DEUS substernebat animo omne quod erat corporeum.
SUBSTĬTŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Substituer_, _mettre à la place de_.
SYN. Constituo, sufficio, subrogo. USUS: In mei locum quem substituent?
SUBSTO, as, are, n. _Résister_. USUS: Metuo ne substet hospes.
SUBSTRUCTĬO, ōnis, f. _Bâtisse souterraine_, _fondation_. USUS: Insanæ
substructionum moles.
SUBSTRŬO, is, xi, ctum, ere, a. _Faire des fondations_. USUS: Capitolium
lapide quadrata substructum, _le Capitole repose sur des fondations en
pierre de taille_.
SUBSUM, sŭbes, esse, n. _Être ou se trouver sous_, _être placé ou caché
sous_. SYN. Lateo, insum. USUS: 1. Nullam video subesse causam. Etiamsi
nulla culpa subsit. Non temere fama nascitur, quin aliquid subsit. 2.
Insto, adsum, prope absum, _être proche_. Dies comitiorum subest, _le
jour des comices approche_.
SUBTER, _Sous_. USUS: Virtus omnia subter se habet.
SUBTERFŬGĬO, is, fūgi, ere, n. et a. _Fuir secrètement_, _s’échapper_,
_éviter_. SYN. Devito, declino. ADV. Honeste. USUS: Ulysses amentiæ
simulatione militiam subterfugere voluit.
SUBTERRĀNĔUS, a, um, _Qui est sous terre_, _souterrain_. SYN. Quod est
sub terra.
SUBTEXO, is, xŭi, xtum, ere, a. _Adapter sous_; _ajouter_, _exposer
ensuite_. USUS: Subtexit deinde fabulæ huic narrationem aliam. Cœlum fumo
subtexitur, _le ciel se dérobe sous un nuage de fumée_.
SUBTĪLIS, e, gen. com. _Fin_, _subtil_, _mince_, _tenu_; _délicat_,
_ingénieux_. SYN. Acutus, tenuis. ADV. Egregie. USUS: Acutissimum et
subtilissimum dicendi genus. Subtili et pressa oratione utitur. Solers
subtilisque descriptio partium. Cf. Ingeniosus.
SUBTĪLĬTAS, ātis, f. _Finesse_, _délicatesse_. SYN. Tenuitas, gracilitas.
EPITH. Dignissima, a causa remotissima, vix imitabilis, non immutabilis,
incerta, minuta, physica. USUS: Subtilitas orationis, _simplicité du
discours_. Cf. Ingenium.
SUBTĪLĬTER, _Finement_, _délicatement_. SYN. Acute, tenuiter. USUS:
Versute et subtiliter dicere.
SUBTRĂHO, is, xi, ctum, ere, a. _Emporter_, _soustraire_, _dérober_.
SYN. Subduco. USUS: Materiam subtrahere furori. De commodis alterius
subtrahere. Subtrahere se de curia. Supplicio se subtrahere. Cf. Aufero,
Tollo, Adimo.
SŬBŪCŬLA, æ, f. _Tunique de dessous_, _chemise (d’homme)_. Genus vestis.
SŬBURBĀNĬTAS, ātis, f. _Les environs de Rome_, _les faubourgs_, _la
banlieue_; _proximité (par rapport à la métropole)_. USUS: Populo Romano
jucunda est suburbanitas provinciæ Siciliæ.
SŬBURBĀNUM, i, n. _Propriété_, _campagne près de Rome_. SYN. Prædium
_vel_ fundus prope urbem, fundus suburbanus. USUS: Voluptatis causa in
hortis et suburbanis æstatem agere.
SUBURBĀNUS, a, um, _Situé aux environs de Rome_, _suburbain_. USUS:
Fundus, ager, rus suburbanum.
SUBURBĬUM, ĭi, n. _Faubourg_. USUS: In suburbium ire non sum ausus.
SUBVECTĬO, ōnis, f. _Transport par eau_. USUS: Ne ab re frumentaria,
duris subvectionibus, laboraret exercitus.
SUBVĔHO, is, xi, ctum, ere, a. _Transporter_, _faire remonter un fleuve_.
USUS: Commeatus ex Apulia subvehebatur. Adverso flumine subvectus.
SUBVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Aider_, _secourir_. SYN. Succurro,
subsidio venio. ADV. Studiose. USUS: Circumvenior, nisi subvenitis. Morbo
alicujus ac mœrori subvenire. Cf. Juvo, Succurro.
SUBVŎLO, as, are, n. _S’élever en volant_. SYN. Evolo.
SUCCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _Succéder_, _remplacer_; _s’avancer_,
_arriver_. SYN. Alterius locum occupo, in alterius locum sufficior;
procedo; cado, evenio. PHRAS. 1. Ut res succedet, ita de te homines
judicabunt, _on jugera de vous d’après le succès de cette affaire_. Ut
res cadet, eveniet; ut se res dabunt, ita de te existimabunt; qualis
rei exitus erit, talem de te opinionem suscipient; ex eventu homines de
te existimabunt. Rei exitum hominum judicia consequentur. Congruent cum
exitu rei, consentient in utramque partem de te hominum judicia. 2. Ut
id succedat bene opto, _je désire que cette affaire ait pour vous un
plein succès_. Actum feliciter esse velit DEUS; quod actum fuerit, id
felix faustumque sit, prosperum habeat eventum; id DEUS probet, approbet,
fortunet; id fortuna secundet. Succedat ex animi sententia precor; id
ut præclare, feliciter cadat; optime procedat; optatum finem sortiatur;
exitum habeat cum animo tuo congruentem; quem ipse vis eventum ferat
opto. Acta DEUS confirmet; rata esse velit, jubeat. 3. Utinam omnia
tibi feliciter succedant! _Puissiez-vous être toujours heureux!_ Utinam
optata omnia contingant! contingant ea quæ cupis! omnia secunda fluant;
nihil contra voluntatem eveniat! res omnes processus habeant optatos!
USUS: 1. Succedam vicarius muneri tuo. Vicarius meæ diligentiæ succedat.
2. Evenio, cado, procedo, _réussir_, _avoir un bon résultat_. Omnia ex
sententia succedunt. 3. Subeo, venio, _aller sous_, _entrer dans_. Tectum
imbris causa succedere. Cf. Successus.
SUCCENDO, is, di, sum, ere, a. _Allumer par dessous_, _mettre le feu à_,
_brûler_. SYN. Inflammo, incendo. PHRAS. Vicini domum succendit, _il mît
le feu à la maison du voisin_. Vicini domui ignes admovit, adhibuit;
ignem intulit; ignem injecit; faces, ignem jecit in vicini domum. Cf.
Ignis, Incendo. USUS: Ira succensus, _enflammé de colère_.
SUCCENSĔO, es, sŭi, sum, ere, n. _Être enflammé de colère être irrité_,
_courroucé contre_; _s’irriter_, _se mettre en colère_. SYN. Irascor.
ADV. Justius, leviter, plane, vehementer. USUS: Irasci et succensere
solemus iis qui, etc. Cf. Irascor, Sentio.
SUCCESSĬO, ōnis, f. _Succession_, _substitution_. Hereditas. USUS: Cædis
merces, in cæsi locum successio petitur.
SUCCESSOR, ōris, m. _Successeur_, _remplaçant_. SYN. Qui sufficitur,
subrogatur, submittitur; vicarius. EPITH. Conjunctissimus, amicissimus,
perblandus. USUS: Successori provinciam tradere. Successores fere aliquid
mutant de institutis priorum. Regnum per manus traditur successoribus
filiis.
SUCCESSŬS, ūs, m. _Heureux succès_, _réussite_. SYN. Eventus, exitus,
processus. PHRAS. 1. Res spero feliciter succedet, _la chose aura,
j’espère, un heureux succès_. Res ex animi sententia procedet. Eventus
rei erit optimus. Successu res quo volumus concludetur; non aliter cadet
ac volumus; sequetur id, quod optamus. Rem consequetur exitus, eventus,
finis optatus. Exitum res habebit, mea quidem ut spes fert, optatum,
felicem, qualem volumus, qualem optamus. Puto fore ut rem ex sententia
geram, feliciter, prospere conficiam; ex animi sententia, ut animus fert
expediam, conficiam; ad eum, quem volebam, exitum perducam; felici exitu
concludam. Efficiam, opinor, ut res optime succedat; ne res contra quam
volumus succedat; ne quid adversi contingat in re; ne sit infaustus,
adversus, alius a nostris voluntatibus rei exitus; ne sit alius quam
volumus rei eventus; spero futurum ut in hac re meis optatis fortuna
respondeat; ut cum animo meo fortuna consentiat; ut ab animo meo fortuna
minime dissentiat; ut nihil adversi fortuna objiciat. Spero futurum ut
nequaquam fortuna repugnet, resistat, obsistat, adversetur, sese opponat,
suam vim objiciat, obviam eat. Futurum existimo, ut in hoc secunda,
felici, prospera, propitia, perbenigna fortuna utar; ut res omnes sub
manus succedant; omnia ad voluntatem fluant; belle procedant omnia ac
prospere; ut fortuna consilia nostra comprobet. 2. Res non successit
ut sperabam, _l’affaire n’a pas eu tout le succès que j’espérais_. Non
cecidit ut optabam; præter meam sententiam evenit; præter voluntatem
accidit; aliter ac sperabam; contra quam volebam contigit. Non ut
volebam; secus atque opinabar; aliter atque spes erat cecidit. Exitum
res habuit alienum a sententia, spe, voluntate; dissimilem voluntatis,
minime cum animo congruentem minime, cum voluntate congruentem; ab animo
discrepantem, abhorrentem, diversum; contra spem, adversum voluntati
exitum res habuit. Optatum exitum consecuta res non est; optatum ad
exitum non pervenit. Exitus rei voluntati non respondit. Res pro
voluntate non succedit; ex animi sententia non processit. Spes mea non
eum quem volebam exitum consecuta est; spes me frustrata est, fefellit,
decepit, delusit. Speratum eventum, exitum sortita, nacta, adepta non
est. Inanem fuisse spem meam, exitus rei declarat. Opinione sum deceptus.
Falsa me spes aluit, lactavit; haud bene res evenit; haud bene vertit;
fortuna belli inclinavit; inclinata res est; omnia obstructa reperi;
negotium totum refrixit.
SUCCĬDĬA, æ, f. _Quartier de porc_, _flèche de lard_. SYN. Tergum suillum.
SUCCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Couper_. USUS: Segetes succidere.
SUCCINGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Attacher_, _agrafer_, _ceindre_;
_entourer_, _environner_. SYN. Munio, circumdo. USUS: Carthago portubus
succincta. Gladio succinctus. Armis legionibusque succinctus.
SUCCLĀMO, as, avi, atum, are, n. _Crier_, _acclamer_. SYN. Acclamo. ADV.
Frequenter.
SUCCRESCO, is, ere, n. _Naître ou venir après_, _succéder à_. SYN.
Succedo. USUS: Orator ille vestræ succrescit ætati. Cf. Cresco.
SUCCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, a. _Tomber sous_, _succomber_. SYN.
Inferior sum, vincor, cado, cedo, frangor, debilitor. USUS: Nulli neque
homini nec perturbationi animi succumbere. Succumbere dolori, labori,
senectuti, amori, fortunæ. Cf. Cedo, Vincor, Subjicior.
SUCCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Accourir au secours de_, _porter
secours à_. SYN. Subvenio, subsidio venio, opem fero; occurro, in mentem
venit. ADV. Confestim. USUS: 1. Succurrere saluti fortunisque communibus.
2. Occurro, _se présenter à l’esprit_, _venir à l’idée_. Quidquid
succurrerit, scribam. Cf. Auxilium, Adminiculum, Juvo, Levo.
SUCCUS, i, m. _Humidité_, _sève_, _suc_, _lait_. SYN. Humor purus. EPITH.
Diuturnus, humifer, incorruptus, pristinus. USUS: 1. Stirpes ex terra
succum trahunt. 2. Vis quædam, robur, _force_, _vigueur_. Non retinemus
veterum oratorum succum. Oratio succum suum e philosophia omnem ducit.
SUCCUSSŬS, ūs, m. _Secousse_. SYN. Agitatio.
SŪDES, is, f. _Pieu_, _piquet_, _échalas_. USUS: Sudes sub aqua defixæ
flumine tegebantur.
SŪDO, as, avi, atum, are, n. _Suer_, _être en sueur_; _travailler_. SYN.
Sudore mano, diffluo, madeo, sudore perfundor, sudor ex omnibus artubus
profunditur, sudorem emitto. USUS: Vides me sudare jam dudum laborantem,
_tu vois que depuis longtemps je me donne mille peines_.
SŪDOR, ōris, m. _Sueur_; _humidité_, _rosée_. EPITH. Multus, plurimus.
USUS: Herculis signum multo sudore manavit. Medicamentum multus sudor
consecutus est.
SŪDUM, i, n. _Le beau temps_, _temps clair_, _sérénité_. SYN. Cœlum
serenum. Cf. Serenum.
SUESCO, is, ēvi, ētum, ere, n. _S’habituer_, _s’accoutumer à_. SYN.
Assuesco, consuesco. Cf. Assuesco.
SUFFĔRO, fers, sustŭli, sublātum, sufferre, a. _Porter_, _supporter_;
_souffrir_, _endurer_. SYN. Fero, patior, perpetior. ADV. In perpetuum,
omnino, vicissim. USUS: Pœnas sufferre. Cf. Fero, Patior.
SUFFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. et n. _Suffire_, _être suffisant_.
SYN. Satis sum, satis habeo. PHRAS. Non sufficiebat ad tantos sumptus,
tametsi amplum patrimonium, _son patrimoine, quoique grand, tu pouvait
suffire à tant de dépenses_. In tot sumptus vix suppeditabat amplum
quantumvis patrimonium; in tot sumptus vix ampla satis erat tota
hereditas; tot sumptus vix amplissimum patrimonium sustinebat. Cf. Satis.
USUS: 1. Immensæ gulæ amplissima pecunia non sufficiebat. Nec scribas
sufficere, nec tabulæ nomina capere poterant. 2. Substituo, _être en
remplacement_. Suffici in locum alterius.
SUFFĪGO, is, xi, xum, ere, a. _Attacher_, _clouer_. SYN. Affigo. USUS:
Cruci suffigi, _être cloué à une croix_.
SUFFĪMENTUM, i, n. _Fumée d’une substance brûlée_. SYN. Odores incensi.
SUFFLO, as, avi, atum, are, a. et n. _Souffler_. SYN. Inflo. USUS:
Sufflata dicendi figura, _style bouffi, plein d’enflure_.
SUFFŌCO, as, avi, atum, are, a. _Étouffer_, _asphyxier_, _étrangler_.
SYN. Strangulo, fauces premo, opprimo; animam intercludo, comprimo;
animam reciprocare non sino; fauces ita premo ut anima interclusa
exspiret; animam elido, spiritum elido; vocem includo; spiritu intercluso
exstinguo. USUS: Urbem fame suffocare.
SUFFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. _Creuser_, _percer_, _démolir_. USUS:
Sacella suffossa.
SUFFRĀGĀTĬO, ōnis, f. _Vote_, _suffrage_, _recommandation_. SYN.
Voluntatum et animorum declaratio quæ fit suffragiis. EPITH. Facilis pro
salute alicujus, gratior et par, militaris, si minus potens, at probata
tamen, justa, debita, urbana. USUS: Suffragationem consulatus perdidit.
SUFFRĀGĀTOR, ōris, m. _Qui vote pour_, _partisan_. EPITH. Communis,
proprius, fucosus, firmus. USUS: Tua nobilitas suffragatoribus et populo
est obscurior.
SUFFRĀGĀTŌRĬUS, a, um, _De recommandation_. USUS: Brevis et suffragatoria
amicitia.
SUFFRĀGĬUM, ĭi, n. _Bulletin de vote_; _vote_, _suffrage_, _voix_. SYN.
Punctum, tabella, vox, sententia. EPITH. Corruptum, vitiosum, gratuitum,
liberum, occultum. USUS: Ferre suffragium; inire suffragium de honore
alicujus. Facta per tabulam suffragia. Suffragiis rem permittere. Me
universis suffragiis, una voce consulem populus declaravit. Tribus in
suffragium vocare. Ite bonis diis in suffragium. Redire in suffragium.
SUFFRĀGOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Donner sa voix_, _son vote_,
_voter pour qqn_; _favoriser_, _approuver_, _louer_. SYN. Faveo,
suffragium fero. )( Adversor, refragor. ADV. Maxime. USUS: Suffragari
pro aliquo, laudibus alicujus. Ei meorum temporum memoriam suffragari
videbam. Cf. Assentio.
SUFFŬGĬO, is, fūgi, ere, * _Se réfugier quelque part_. SYN. Clam aufugio.
SUFFULCĬO, is, fulsi, fultum, cire, a. * _Soutenir_, _étayer_. USUS:
Columnam mento suo suffulsit, _il a placé une colonne sous son menton_,
_il appose à son menton son bras pour appui_. Cf. Fulcio.
SUFFŪMĬGO, as, are, a. * _Exposer à des fumigations_. SYN. Subtus fumum
excito. USUS: Vulnus sulphure suffumigare.
SUFFUNDO, ia, fūdi, fūsum, ere, a. _Répandre par dessous_, _couvrir_,
_remplir_, _baigner_. Respergo, perfundo. USUS: Animus nulla malevolentia
suffusus, _âme pure de toute malveillance_. Sanguis cordi suffusus, _sang
répandu autour du cœur_.
SUGGĒRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Suggérer_, _conseiller_, _rappeler_;
_fournir_. SYN. Suppedito, subjicio, commemoro. USUS: S-memoria
defecerit, tu mihi suggere. Suæ sententiæ rationes suggerere. Quis tot
rebus sumptus suggeret? Cf. Suppedito.
SUGGESTUM, i, n. et Suggestŭs, ūs, m. _Estrade_, _tribune_. SYN.
Pulpitum, rostra, locus concionum. USUS: Suggestum ascendere. Cum in
communibus suggestis consistere non auderet, ex alta turri concionari
solebat.
SŪGO, is, xi, ctum, ere, a. _Sucer_. SYN. Haurio. USUS: Errorem cum lacte
nutricis suximus.
SŬI, SĪBI, SE, _De soi_, _à soi_, _se_, _soi_. USUS: Nihil malo quam me
mei similem esse et illos sui. Sui memoria delectatur.
SŬILLUS, a, um, _De porc_. USUS: Suilla caro.
SULCO, as, avi, atum, are, a. * _Sillonner_, _labourer_. SYN. Sulcos
facio, sulcum imprimo; terram in sulcos proscindo.
SULCUS, i, m. _Sillon_. USUS: Sulcus altius impressus.
SUM, es, fŭi, esse, n. _Être_, _exister_, _vivre_; _être là_, _avoir
lieu_, _coûter_. SYN. Ad pretium relata. Consto, valeo. USUS: 1.
Frumentum tanti non est, quanti æstimasti. 2. Dego, ago, vivo, moror,
versor, habito, _être_, _se trouver_, _habiter_. Totos dies cum illo
est. Multum in publico, Athenis solet esse. 3. Intercedo, _avoir des
rapports_, _être en relation_. Nihil mihi posthac tecum erit. Multum
animo est cum corpore. 4. Attinet, spectat, oportet, _regarder_,
_concerner_. Non est hoc nostri ingenii, vestri auxilii est. Boni
viri, boni judicis est, _c’est le propre d’un homme de bien, d’un
juge équitable_. Non erat hoc ejus curare, _ce se n’était pas à lui à
s’occuper de cela_. 5. Cum Dativo varie, _être un objet_, _une occasion_,
_un motif de_. Fuit ea res Scipioni vituperationi, invidiæ, maculæ, malo,
dedecori, honori, laudi, gloriæ. Tua epistola magnæ mihi molestiæ fuit.
6. Æstimor, ducor, fio, _être d’un grand prix_. Annibalis nomen erat
magna apud omnes gloria. Erat in magna gloria. 7. Habeo, _avoir_, _être
en possession de_. Cum spe sum maxima, tum etiam majore animo. 8. Sto,
_être du parti de_. Cicero erat a Pompeio, totus erat Pompeii, _Cicéron
était du parti de Pompée_. 9. Cum ablativo laudis _vel_ vituperii.
Oraculum illud nunc minore gloria est. Esse mirifico in aliquem studio.
10. Varie. Est quod gaudeas, _vous avez de quoi vous réjouir_. Erit ubi
te ulciscar, _il y aura un moment où je me vengerai de toi_. Melius est
illi.
SUMMA, æ, f. _Total_, _totalité_, _somme_, _montant_. SYN. Caput, ratio
præcipua rei pecuniariæ. EPITH. Carior, communis, fatalis, grandis,
maxima, vera. USUS: Addendo deducendoque videre quæ reliqua summa fiat.
Subducamus summam. Aliquid de summa remittere. Magnam pecuniæ summam
conficere. Certam summam præscribere, præfinire. De capite detrahendo,
remittendo semper aliquid, summa non maxima fiet reliqua. 2. Ad alias res
relata, _la totalité_, _le résumé_, _l’ensemble_. Summam causæ breviter
exponere. Summa illuc pertinet ut sciatis. Omnia præcepta ad unam summam
referre. In ea re tota judicii summa consistit, _le fond de l’affaire en
litige_. Summam reipublicæ administrare. Ad summam ista sic abire non
possunt, _en somme_, _en un mot_. Cf. Summatim.
SUMMĀTIM, _Sommairement_, _superficiellement_; _en un mot_, _bref_. SYN.
Ad summam; in summa; breviter; uno verbo; ne plura; ne pluribus; ne
multa; ne multis; quid multa? ne longus sim; ne longum sit; ne longum
faciam. Cf. Breviter.
SUMMĒ, _Au plus haut degré_, _extrêmement_, _souverainement_. SYN.
Maxime, summopere. USUS: Summe illud concupivi. Summe illud a te contendo.
SUMMŎPĔRE, _Avec le plus grand soin_. SYN. Summe, maximopere, summa ope.
Cf. Valde.
SUMMUS, a, um, _Le plus haut_, _le plus élevé_, _extrême_, _qui est au
sommet_. SYN. Amplissimus, perfectus, singularis, incredibilis, in quo
summa sunt omnia. )( Infimus. PHRAS. Tua gloria ad summam pervenit,
_votre gloire est arrivée à son plus haut degré_. Nihil addi jam posse
videtur ad tuam gloriam; evasisti in apicem gloriæ; non in secundis jam
aut tertiis consistis, sed ad summa pervenisti; ab humili ducta est ad
summum gloria tua. USUS: Summum est quo nihil superius. Summus vir et
singularis. Summa hieme. In summo aquæ. Summum pectoris. Bacillus a summo
inflexus. Ad summum cras, _au plus tard demain_. Cf. Perfectus, Egregius.
SŪMO, is, sumpsi, sumptum, ere, a. _Prendre_, _saisir_, _recevoir_,
_accepter_. Assumo, arrogo, attribuo, tribuo; capio, accipio. ADV.
Aliquando, aliunde, crudelissime, nimium, quasi retro, communiter,
gravissime, male. USUS: 1. Mihi tantum non sumo, ut te moneam, _je n’ai
point cette présomption de vouloir vous donner des conseils_. Vide, quid
mihi sumpserim. Hoc pro benevolentia nostra mihi sumpsi ut peterem, vulgo
præsumo. 2. Assumo, _poser en principe_, _admettre_, _établir_. Pro
certo, pro comperto sumere quod tamen controversum sit. Sumere res non
concessas, et ex illis conficere quod velis. 3. Capio, eligo, _prendre_.
Auctoritatem, magnam confidentiam, regis partes sumere. Tempus sibi ad
negotium, locum sumere; nomen ex re sumere, trahere, ducere. Judicem
aliquem sumere. Tempus ad deliberandum sumere. 4. Exigo, _livrer au
supplice_, _punir_. Pœnas, supplicium de aliquo sumere. Cf. Accipio.
SUMPTĬO, ōnis, f. _Action de prendre_; _les deux prémisses d’un
syllogisme_. SYN. Assumptio. USUS: Demus tibi has sumptiones, quas
lemmata Dialectici appellant.
SUMPTŬĀRĬUS, a, um, _Qui concerne la dépense_, _somptuaire_. USUS: Leges,
rationes sumptuariæ.
SUMPTŬŌSĒ, _A grands frais_, _avec luxe_, _somptueusement_. USUS:
Sumptuosius se et insolentius jactant.
SUMPTŬŌSUS, a, um, _De beaucoup de dépense_; _somptueux_, _riche_,
_magnifique_. SYN. Splendidus, magnificus, lautus. ADV. Magnopere. USUS:
Cœna sumptuosa. Ludi magnifici et sumptuosi. Cf. Splendidus.
SUMPTŬS, ūs, m. _Dépense_, _frais_. SYN. Impensa, impendium. EPITH.
Annuus, exiguus, infinitus, expers fructuum, legitimus, magnus, minimus,
necessarius, publicus, certus, effusus, nimis magnus, perpetuus,
liberalis, quotidianus, tantus tamque profusus. PHRAS. (Alicui sumptus
facere, VULG.), _faire des frais à quelqu’un_. Sumptum alicui afferre,
inferre, inducere; sumptui esse alicui. 2. Sumptus minuere, _diminuer les
dépenses_. Sumptus circumcidere; sumptu alios levare; sumptum remittere,
extenuare. 3. Magnos sumptus fecit, _il a fait de grandes dépenses_.
Sumptus impendit, fecit, insumpsit; nullis sumptibus pepercit; multum
pecuniæ in eam rem conjecit, effudit; magnas impensas fecit; multos
sumptus expendit; prodigus pecuniæ in sumptus fuit. 4. Quis ita dives est
ut his sumptibus sufficiat? _Qui est assez riche pour suffire à tant de
dépenses?_ Quis ita fortunæ bonis affluit ut sustinere sumptum possit?
quis ita firmus ab opibus est ut sufficere, respondere sumptui possit;
ut sumptum ferre possit; ut facere tantum sumptum possit; cujus divitiæ
sumptui pares esse possunt? ferendo sumptui quis erit; tantam impensam
quis sustineat? ita gravis est impensa ut opprimere quemvis possit;
quis sumptum tantum toleret? Non is est sumptus, qui sustentari a
quoquam possit. Sumptus supra modum, immoderatus, infinitus est. Cui res
familiaris ita copiosa est, cui tantum fortuna largita est, cui tantum de
bonis suis fortuna impertivit, ut quantum res postulat, tantum erogare
possit? ut respondere tanto sumptui possit? USUS: Sumptum afferre.
Sumptui esse. Sumptum facere. Sumptum tolerare, ferre, sustentare.
Sumptum dare, suggerere, suppeditare. Sumptum minuere. Sumptum levare.
SŬO, is, sŭi, sūtum, ere, a. _Coudre_, _attacher_, _joindre_. USUS:
Tegumenta corporum texta _vel_ suta.
SŪPELLEX, ectĭlis, f. _Ustensiles de ménage_, _mobilier_, _meubles_. SYN.
Instrumentum domesticum, ornamentum. EPITH. Elegantior, lauta, multa,
magnifica, optima et pulcherrima, oratoria, reliqua, universa. USUS:
Multa in mancipiis, argento, ebore, veste, pecore, tabulis pictis, vasis
Corinthiis, hydriis argenteis, scyphis aureis, stragulis multa et lauta
supellex.
SŬPER, _Sur_, _en dessus de_; _touchant_. SYN. Supra; de. USUS: Hac super
re consulam. De ea re satis superque dictum est.
SŬPĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui peut être franchi_. USUS: Murus scalis
facile superabilis.
SŬPĔRADDO, is, addĭtum, ere, a. _Ajouter sur_, _mettre par dessus_. SYN.
Addo. Cf. Addo.
SŬPERBĔ, _Superbement_, _orgueilleusement_. SYN. Arroganter,
contumaciter. USUS: Superbe aliquem appellare. Cf. Arroganter.
SŬPERBĬA, æ, f. _Fierté_, _orgueil_, _arrogance_. SYN. Arrogantia,
spiritus, elatio; tumor, inflatio animi, fastidium animi, insolentia,
intolerantia. EPITH. Inaudita, singularis. PHRAS. Odi superbiam hominum,
_je hais l’orgueil des hommes_. Hominum insolentium spiritus; oris et
oculorum illam contumaciam; supercilium, regios spiritus, protervitatem,
fastidium, pompam, speciem intolerandam non fero. Odi homines qui ut
victos nos intuentur; arroganter, contumaciter se efferunt; inhumanos,
superbos, minaces et arrogantes; animis inflatos sublatosque; feroces
aliorumque contemptores minime fero. Odi homines fastidio et contumacia
elatos. Cf. Superbus. USUS: Secundæ res superbiam fere afferunt; humiles
animos superbia inflat. Fugere, deponere superbiam. Cf. Arrogantia.
SŪPERBĬLŎQUENTĬA, æ, f. _Langage arrogant_, _fier_, _hautain_. SYN.
Superbus et arrogans sermo.
SŬPERBĬO, is, ire, n. _Être orgueilleux_, _s’enorgueillir_. SYN.
Efferor, superbus sum. PHRAS. _Superbire cœpit_, _il commença à devenir
arrogant_, _hautain_. Luxuriari et evanescere nimia gloria; opinione
inflari; spiritus nescio quos sumere; efferre se insolentius; magnifice
se circumspicere; offendere in arrogantiam; ad vanam fiduciam efferri;
animum super honoris fastigium efferre; flectere animum in superbiam et
ambitionem; superbia intumescere; efferri animo cœpit. Cf. Superbus,
Superbia, Effero.
SŬPERBUS, a, um, _Superbe_, _orgueilleux_, _fier_. SYN. Arrogans,
insolens, imperiosus, elatus, inflatus, non ferendus; spe atque animis
inflatus, asper, difficilis, gravis, qui fastidio et contumacia effertur.
PHRAS. 1. Opes te superbum reddunt, _tes richesses te rendent fier_. Tuæ
te divitiæ efferunt; insolentia tua, arrogantia tua ex opibus tuis, non
ex animi præstantia manat. Istam insolentiam, istam elationem animi,
istos spiritus immoderatos in te pariunt opes, non meritorum conscientia.
Res domestica æquo major animos tibi facit; animum inflat; istos spiritus
subdunt opes, ad superbiam istam extollunt. 2. Superbus homo est, _cet
homme est orgueilleux_. Inflatus regiis animis et spiritu; nimius
animi; animo inflato est et tumenti; ventosus et insolens homo; inest
illi contemptor animus et superbia; contemptus hominum, superbæ aures,
contumeliosa dicta, aditus non alienis modo, sed civibus difficiles
argumenta sunt hominis ex incertissimo animos sumentis. Cf. Arrogans,
Ambitiosus, Superbia, Superbio. USUS: Superbiorem se præbet in hac
fortuna.
SŬPERCĬLĬUM, ĭi, n. _Sourcil_. SYN. Pars frontis ima; frontis
nubecula, superbia. EPITH. Abrasum, rasum, sublatum, depressum. USUS:
In superciliorum motu exsistunt animi motus, arrogantiæ, gravitatis,
severitatis. Libidines fronte et supercilio tegere. Illa superciliorum
contractio et remissio, mœstitia, hilaritas, risus.
SŬPERFĬCĬES, ēi, f. _Dessus_, _extérieur_, _superficie_, _surface_. SYN.
Extrema et aperta pars corporum. USUS: Superficiem ædium æstimare. Terræ
superficiem nondum æquabat moles.
SŬPERFLŬO, is, xi, xum, ere, n. et a. _Couler par dessus_, _inonder_,
_déborder_. SYN. Redundo, affluo, effluo, abundo. USUS: Is redundantes
nos et juvenili licentia superfluentes repressit. Cf. Abundo, Redundo.
SŬPERFLŬUS, a, um, _Superflu_, _inutile_. SYN. Supervacaneus _aut_ quod
usum non habet, quod affluit rebus nostris _aut_ opibus.
SŬPERFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Verser_, _répandre sur_. USUS:
Tiberis agris superfusus, _Tibre débordé_. Superfundens se lætitia, _joie
qui déborde, qu’on ne peut contenir_.
SŬPĔRI, orum, m. pl. _Les dieux_, _les divinités_. SYN. Cœlites.
SŬPĔRIMPŌNO, is, pŏsitum, ere, a. _Mettre dessus_, _superposer_,
_ajouter_. USUS: Stipendio etiam superimposito.
SŬPĔRINCĬDO, is, cĭdi, ere, n. _Tomber d’en haut sur_. USUS: Ruina
superincidentium virorum oppressus.
SŬPĔRĬOR, ōris, gen. com. _Plus haut_, _plus élevé_. SYN. Prior tempore,
_antérieur_, _précédent_. ADV. Longe. USUS: 1. Quid proxima, quid
superiore nocte? _La nuit dernière et celle qui l’a précédée_. Suscepta
in superiore vita flagitia eluere. 2. Loco, _supérieur_, _plus élevé_.
De loco superiore dicere. 3. Ordine, dignitate, _supérieur_, _plus
puissant_, _plus distingué_. Fortuna famaque superior. Invidet paribus,
inferioribus, superioribus. Quanto superiores sumus, tanto nos submissius
geramus. Contra hostem superiores fuimus.
SŬPERJĂCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Jeter_, _placer par dessus_.
USUS: Superjecere quidam augendo fidem, qui longe plures cœlos dicerent,
_exagérer_, _ajouter_, _renchérir (en racontant)_.
SŬPERLĀTĬO, ōnis, f. _Exagération_, _hyperbole_. USUS: Comparationes et
superlationes.
SŬPĔRO, as, avi, atum, are, n. et a. 1. n. _S’élever au-dessus_;
_l’emporter_, _surpasser_; _être de reste_, _rester_. 2. a. _Passer_,
_franchir_; _l’emporter sur_. SYN. Vinco, excello, præsto, superior sum,
præpondero; superfluo; supersum. ADV. Facile, longe, multum, præsertim,
perfacile. USUS: 1. Arte, virtute, doctrina omnes longe superavit.
2. Transcendo, _traverser_, _franchir_. Fluvium, montem superare. 3.
Supersum, _être très abondant_, _abonder_. Quis ditior, cui deest an cui
superat? _Lequel est le plus riche, celui qui manque ou celui qui a de
trop?_ Egentibus pauca superant, quibus aliis gratificentur. 4. Evado,
_échapper à_, _éviter_. Mala, pericula superare, malis perfungi, defungi.
Cf. Vinco, Excello, Subjicio.
SŬPERSCANDO, is, ere, a. _Franchir_, _passer par-dessus_. SYN. Supero.
USUS: Murum superscandere.
SŬPERSĔDĔO, es, sēdi, sessum, ere, n. _Être assis_, _posé ou perché sur_;
_être dispensé de qqche_, _se l’épargner_. SYN. Abstineo, tempero. ADV.
Opportune. USUS: Hoc labore commode supersedebis, _vous vous épargnerez
facilement cette fatigue_. Hæc causa non est supersedenda, reticenda. Cf.
Omitto.
SŬPERSTES, ĭtis, omn. gen. _Qui est présent_; _qui subsiste_, _sain et
sauf_. SYN. Salvus, incolumis, qui mortuo superest, qui vita aliquem
superat. PHRAS. Quamdiu superstes ero, _autant de temps que je serai
vivant_. Dum anima exsuperabo mea; dum vita superabit, superstes erit;
dum spiritum duxero; dum vita suppetet. Cf. Vivo. USUS: Utinam te non
solum vitæ, sed et dignitatis meæ superstitem reliquissem. Si quos
fortuna reliquos fecerit et nobis superstites.
SŬPERSTĬTĬO, ōnis, _Superstition_, _crainte superstitieuse_. RAD. a
superstite, quod quidam parentes, ut sibi sui liberi superstites essent,
totos dies precabantur et immolabant, teste Cicerone. SYN. Nimia, vana
et inanis religio. EPITH. Anilis, barbara, contaminata, muliebris,
propinqua, tanta, maxima. USUS: Omnis superstitio imbecilli atque
anilis animi est. Superstitio fusa per gentes oppressit omnium animos,
hominum imbecillitatem occupavit. Anili superstitione imbui, obligari,
conflictari. Omnibus superstitionibus obnoxius vivit. Cf. Religio,
Scrupulus.
SŬPERSTĬTĬŌSĒ, _Avec ou par superstition_. SYN. Aniliter, sine ratione.
SŬPERSTĬTĬŌSUS, a, um, _Superstitieux_. SYN. Superstitione imbutus.
PHRAS. Plane erant superstitiosi, _ils étaient tout à fait
superstitieux_. Dediti erant nescio quibus religionibus; nullus illis
religionum modus erat; agitabat animos nescio quæ superstitio; invaserat
animos multiplex religio, eaque vanissima; omnibus superstitionibus
obnoxii vivebant. Capti jam erant superstitione animi victique; haud
intactis religione animis homines erant; obligatæ omnium mentes miris et
vanissimis superstitionibus. Oppresserat animos multiplex superstitio,
imbecilles animos occuparat; non intacti erant superstitione mentis.
Erant ii ad superstitionem humanarum mentium vitio facile revoluti.
USUS: Stoici superstitiosa sollicitudine omnia credunt. Cf. Religio,
Scrupulosus.
SŬPERSTO, as, are, n. et a. _Se tenir au dessus de_, _être placé au
dessus_. USUS: Curribus superstans armatus hostis.
SŬPERSUM, es, fŭi, esse, n. _Rester_, _subsister_, _exister_. SYN. Resto,
supero. ADV. Omnino, nihil. USUS: 1. E tanta cæde nemo fere superfuit. 2.
Redundo, _être très abondant_, _être superflu_. Orator ita motu utetur ut
nihil supersit in gestu. 3. Excello, supero, _l’emporter sur_. Scientia
majoribus suis nec defuit, nec superfuit. Cf. Reliquus.
SŬPĔRUS, a, um, _Qui est en haut_, _au dessus_, _supérieur_. )( Inferus.
USUS: Supera illa et cœlestia. Mare superum et inferum, _la mer
supérieure, la mer Adriatique et la mer Ionienne, la mer Inférieure ou de
Toscane_.
SŬPERVĂCĀNĒUS, a, um, _Surabondant_, _inutile_. SYN. Supervacuus, usum
non habens. USUS: Vereor ne litteras meas supervacaneas existimes.
SŬPERVĂCŬUS, a, um, _Surabondant_, _superflu_, _inutile_. SYN. Inanis,
redundans, sine causa, sine usu, superfluus.
SŬPERVĀDO, is, ere, a. _Franchir_, _escalader_. USUS: Supervadentem
munimenta victorem fugarunt.
SŬPERVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. et n. _Venir au dessus_, _arriver_,
_survenir_. SYN. Ex inopinato venio. USUS: Supervenire lætitiæ alicujus.
SŬPĪNUS, a, um, _Penché en arrière_, _couché sur le dos_. )( Pronus.
USUS: Motus corporis supinus, pronus, obliquus.
SUPPAR, ăris, omn. gen. _A peu près semblable_. SYN. Fere par _vel_
æqualis. USUS: Huic cæteri suppares. Cf. Æqualis.
SUPPĔDĬTĀTĬO, ōnis, f. _Abondance_, _riche provision_. SYN. Affluentia,
subministratio. USUS: Suppeditatio bonorum nullo malorum interventu.
SUPPĔDĬTO, as, avi, atum, are, a. et n. 1. a. _Donner en abondance_,
_fournir_, _procurer_. SYN. Subministro. ADV. Aperte, copiose, large.
USUS: 1. Suppeditabit nobis de thesauris suis. Alicui rerum omnium quas
natura desiderat, abundantiam et copiam suppeditare. Terra fruges fert
et, ut mater, cibos suppeditat. Is locus miram varietatem et ubertatem
dicendi suppeditat. 2. n. Suppeto, non desum, supersum, præsto sum, _être
en abondance_, _abonder_, _affluer_. Si ei vita suppeditavisset, grandia
moliebatur, _s’il eut vécu assez longtemps_. In hoc campo oratori omnis
apparatus dicendi suppeditat. Cf. Do, Largior, Suggero.
SUPPĒTĬÆ, ārum, f. pl. _Secours_, _assistance_, _aide_. SYN. Auxilium,
subsidium, præsidium. USUS: Laboranti exercitui suppetias mittere.
Suppetias ire, proficisci, occurrere, venire, ferre. Cf. Auxilium.
SUPPĔTO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ere, n. _Se trouver sous la main_, _être
à la disposition de_, _être présent_. SYN. Suppedito, sum, supersum,
adsum, præsto sum. USUS: Verba mihi non suppetunt. Mihi præter voluntatem
ad remunerandum nihil suppetit. Si vita suppetet. Cf. Habeo.
SUPPLANTO, as, avi, atum, are, a. _Renverser qqn par un croc en jambe_.
SYN. Pede objecto _vel_ subjecto, ad casum impello.
SUPPLĒMENTUM, i, n. _Moyen de compléter_; _recrutement des troupes_;
_levées_. USUS: Legionum supplementa scribere; supplementis integrare,
explere, reficere legiones.
SUPPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Ajouter à ce qui manque_, _compléter_,
_suppléer_. SYN. Præsto, alienam fungor vicem, expleo. USUS: Supplevit
quod utrique defuit. Legionem supplere et reficere. Addere et supplere
cætera ipse poteris.
SUPPLEX, ĭcis, omn. gen. _Suppliant_. SYN. Abjectus, jacens, prostratus
ad pedes. PHRAS. Supplex vobis manus tendit, _il vous tend les mains en
suppliant_. Ad pedes se vestros projicit; supplex ad vos venit, ad pedes
se abjicit, deprecatur; supplicem se vestræ misericordia profitetur;
vestram fidem obtestatur; fracto animo atque humili pro salute sua
supplicat; maximo in squalore ad pedes vestros volutatur; plenus
lacrimarum ad pedes vestros procumbit; genibus se vestris advolvit; nixus
genibus, obsitus squalore et sordibus ad preces lacrimasque effusus orat,
obsecrat, misericordiam vestram implorat. USUS: Tendit ad vos manus
supplices. Senatum supplex adiit. Supplicem a genibus suis repellere. Cf.
Supplico, Preces, Rogo, Oro.
SUPPLĬCĬTER, _En suppliant_, _d’une manière suppliante_. SYN. Demisse.
USUS: Blanditur et suppliciter se insinuat. Suppliciter ac demisse
gratias agere.
SUPPLĬCĀTĬO, ōnis, f., _Supplication_, _prières publiques_, _actions
de grâces_, _cérémonies religieuses_. SYN. Honor diis immortalibus
habitus pro victoria. Pompa solemnis adducta ad exposcendam Superum
pacem. EPITH. Consularis, crebra, vehemens, prærogativa, justissima.
USUS: Supplicationem diis immortalibus pro singulari eorum merito
decernere, facere, _décerner des actions de grâces aux dieux immortels en
reconnaissance de leur haute protection_.
SUPPLĬCĬUM, ĭi, n. _Peine_, _châtiment_; _supplice_, _torture_,
_tourment_; _supplication_. SYN. Cruciatus, pœna. EPITH. Acerbissimum,
commune, crudelissimum, æternum, dignum, divinum, extremum, summum,
insigne, leve, majus, maturius, medium, præsens, singulare, supremum,
acrius, exquisitum, inusitatum, justum, debitum, miserrimum. USUS: Alicui
malefico supplicium constituere, _condamner_. Nova et exquisita supplicia
excogitare, invenire, exquirere, _rechercher_, _inventer_. Aliquem ad
supplicium trahere, rapere, _traîner au supplice_. Ultimo supplicio
afficere reum; suppliciis improbos coercere, constringere, vindicare.
Supplicio addicere damnatum; ad supplicium dare; supplicium de reo
sumere, _punir qqn_, _lui faire subir un supplice_. Constanter ferre,
perferre, subire supplicium, _supporter_. Debitum supplicium remittere,
condonare, _pardonner_. Omni supplicio excruciatum necare, _faire périr
dans les supplices_. Cf. Pœna.
SUPPLĬCO, as, avi, atum, are, n. et a. _Prier humblement_, _supplier_.
SYN. Suppliciter peto, supplex sum alicui, deprecor, ad pedes alicujus
supplex me abjicio, manus alicui _vel_ ad aliquem tendo, supplicatum eo,
pacem Superum exposco, suppliciis votisque DEUM fatigo. ADV. Diligentius,
libentissime, submisse, publice. PHRAS. Supplicavit mihi, _il me
supplia_. Multis et supplicibus verbis me oravit; suppliciter mecum
egit; rogavit me quam suppliciter potuit; preces suppliciter admovit;
ad pedes meos se stravit; genu posuit, supplicem vocem misit; passis
manibus a me petiit, me obtestatus est; precibus omnibus petiit; supplex
ad me confugit pedibus advolutus meis; infimis precibus a me contendit;
precibus mecum egit quam diligentissimis; ad genua, pedes accidit mihi;
aures oneravit meas precibus humillimis; fidem meam quanto potuit studio
imploravit. Cf. Rogo, Preces. USUS: Quot pro innocentis hujus salute
vobis supplicant. Cf. Supplex.
SUPPLŌDO, is, plōsi, ere, a. et n. _Frapper du pied_, _trépigner_. SYN.
Pede terram percutio, plaudo.
SUPPLŌSĬO, ōnis, f. _Action de frapper sur la terre_. EPITH. Crebra.
USUS: Pedis rara supplosione.
SUPPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. _Mettre à la place d’un autre_,
_substituer_, _supposer_. SYN. Subjungo, subjicio. USUS: 1. In alterius
locum suppositus et substitutus. 2. Subdo, _mettre sous_, _placer sous_.
Ova anatum gallinis supponere, _placer sous des poules des œufs de cane
(pour les faire couver)_. Falsa testamenta supponere.
SUPPORTO, as, avi, atum, are, a. _Porter_, _apporter_, _transporter_.
USUS: Frumentum navibus supportare. Cf. Fero.
SUPPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Substitution frauduleuse_, _supposition (d’un
enfant)_. USUS: Pueri suppositione decepta mater.
SUPPRESSĬO, ōnis, f. _Soustraction_. EPITH. Judicialis.
SUPPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Arrêter_, _modérer_, _cacher_.
SYN. Sedo, placo, occulto. )( Pervulgo. USUS: Dolorem sedare et
supprimere. Retinuit pecuniam et suppressit, _détourner une somme
d’argent_. Cf. Occulto, Premo.
SŬPRĀ, _En haut_. USUS: 1. Ratione loci, _au-dessus_, _par-dessus_. Supra
terram, lunam. 2. Ordinis, _précédemment_, _auparavant_, _plus haut_.
Illa quæ supra dixi. 3. Virtutis, ponderis, _au-delà_, _plus que_. Supra
hominis fortunam; supra ætatem sapit. Potentia quæ supra leges est. Supra
consuetudinem. Amor tantus ut nihil supra.
SŬPRĒMUS, a, um, _Le plus élevé_, _le plus haut_; _très haut_, _très
élevé_. SYN. Summus, ultimus, extremus. USUS: Supremus vitæ dies;
supremum supplicium. Cf. Summus.
SŪRA, æ, f. _Mollet_. SYN. Cruris pars aversa, posterior.
SURCŬLUS, i, m. _Jeune branche_, _rejeton_, _scion_. SYN. Planta. USUS:
Da mihi ex ista arbore quos feram surculos.
SURDASTER, tra, trum, _Un peu sourd_, _dur d’oreille_. SYN. Cui
hebetiores sunt aures; qui ægre audit.
SURDĬTAS, ātis, f. _Surdité_. USUS: In surditate quidnam est mali?
SURDUS, a, um, _Sourd_, _qui n’entend pas ou qui entend mal_. SYN. Qui
sensu aurium _vel_ audiendi caret, auribus captus. Cf. Auris. USUS:
Surdus varietates vocum aut modos noscere non potest.
SURGO, is, surrexi, surrectum, ere, a. et n. 1. a. _Lever_, _élever_,
_dresser_. 2. n. _Se lever_, _se mettre debout_. RAD. q. Surrigo _vel_
sursum rego. SYN. De lecto exeo; me _vel_ corpus e lecto corripio; somnum
abrumpo; de sella exsilio. USUS: Ante lucem surrexit e lectulo. Cunctus
senatus surrexit.
SURRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Dresser_. USUS: Aures surrigere.
SURRĬPĬO, is, rĭpŭi, reptum, ere, a. et n. _Prendre à la dérobée_,
_ravir_, _voler_. SYN. Furor, sublego, clepo. ADV. Clam, occulte,
impudenter. USUS: Surripere e bibliotheca libros. Cf. Aufero, Furor.
SURRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Faire élire qqn à la place d’un autre
dans les comices_. SYN. Substituo.
SURSUM, _En haut_, _en montant_. )( Deorsum. PHRAS. Sursum tendat animus,
_que l’âme s’élève vers le ciel_. In cœlum suspiciat; sublime feratur; a
terra longissime se efferat; supera semper petat et cœlestia; ad cœlum
feratur; humana omnia inferiora se ducat. USUS: Idem sursum versus
retroque dicatur, _en remontant_, _à rebours_.
SUS, sŭis, gen. com. _Porc_, _cochon_. SYN. Porcus. EPITH. Lutulentus.
USUS: Ut sues glande pascuntur.
SUSCEPTĬO, ōnis, f. _Action de se charger de_, _entreprise_. USUS:
Laborum dolorumque susceptio.
SUSCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Pendre sur soi_, _entreprendre_.
SYN. Sumo, capio, recipio. ADV. Acerrime, enixe, fortissime, frustra,
gratis, palam, paulisper, proprie, publice, turpissime. USUS: 1.
Suscipe quæso id negotium, curam, cogitationem te dignissimam; munus
illud, legationis causam, labores multos, onus, rempublicam, molestias,
profectionem; propugnationem reipublicæ suscipere. 2. Cogito, admitto,
committo, patro, concipio, _penser à_, _se charger de_, _faire_,
_concevoir_. Magnum scelus, facinus, spem suscipere. Mentem illam
voluntatemque dudum suscepi. 3. Patior, subeo, _recevoir_, _recueillir_.
Luctum, squalorem, sordes, pœnam pro scelere suscipere. 4. Habeo, _avoir
(un enfant)_. Liberos e conjuge suscipere. 5. Obtineo, _avoir force
de loi_. Suscepit consuetudo communis ut, etc. 6. Accipio, recipio,
_accueillir_, _prendre sous sa protection_. Suscipere alienum amicorum
causa.
SUSCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Lever_, _soulever_; _exciter_,
_stimuler_. SYN. Excito, incito, exsuscito. USUS: Suscitare bellum
civile. Cf. Excito, Expergefacio.
SUSPECTUS, a, um, _Suspect_, _soupçonné_. SYN. Suspicionem præbens, in
quo subest suspicio alicujus. ADV. Falso, vehementer. PHRAS. Suspectus
erat de morte patri illata, _il était soupçonné d’avoir donné la mort
à son père_. Mors parentis filium suspicione asperserat; opportunum
parricidii crimini se fecit longo in patrem odio; suspicionem de se
præbuit patris veneno sublati; in suspicionem venit de morte patris. Cf.
Suspicio. USUS: Doleo me tibi negligentiæ nomine suspectum esse.
SUSPENDĬUM, ĭi, n. _Action de se pendre_, _pendaison_. USUS: Malorum
remedium suspendio ac morte quærere.
SUSPENDO, is, di, sum, ere, a. _Suspendre_, _pendre_. SYN. Cervices
frango, in crucem ago; suspendio vitam finio, collum in laqueum insero,
collum laqueo obstringo, in laqueum induo. USUS: 1. Caput obnubito,
arbori infelici suspendito, _attache-le au poteau_. 2. Interrumpo,
_retenir_, _arrêter_, _suspendre_. Opus ita ædificatum ut suspendi non
possit. Cf. Suspensus.
SUSPENSĬO, ōnis, f. _Suspension_, _interruption_. USUS: Animi suspensio.
SUSPENSUS, a, um, _Qui est en suspens_, _indécis_, _flottant_;
_suspendu_. SYN. Pendens, anceps, dubius, incertus, sollicitus. ADV.
Diutius, graviter, valde. PHRAS. 1. Suspensus est, _il fut pendu_. In
furcam actus, sublatus est; in crucem sublatus, actus est; suspendio
necatus est; laqueo vitam finiit; ex arbore infelici pependit. USUS:
1. Suspensus ex trabe. 2. Sollicitus, dubius, incertus, _incertain_,
_inquiet_. Metu suspensa civitas, perturbata seditionibus. Suspensum me
jam diu et sollicitum tenes. Rerum exspectatione suspensi omnes et anxii.
3. Defixus, collocatus, _certain_. Suspensas aptasque a DEO habere vitæ
rationes.
1. SUSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Regarder de bas en haut_,
_lever les yeux_, _contempler_. SYN. Aspicio. )( Despicio. USUS: 1.
Cœlum, in cœlum suspicere, oculos attollere. 2. Veneror, miror, _regarder
avec respect_, _admiration_, _respecter_. Eloquentiam virtutemque
alicujus suspicere.
2. SUSPĬCĬO, ōnis, f. _Soupçon_, _suspicion_. SYN. Conjectura, opinio,
metus. EPITH. Abscondita, adversaria, atrocissima, cæca, certa, falsa,
ficta, satis firma, indigna, maxima, minima quædam, pertenuis, propria,
repentina, ridicula, similis, sollicita, subita, tanta, turpissima,
vacua, pura, domestica, honesta, odiosa. PHRAS. 1. Multorum de illo,
sed falsa suspicio est, _bien des gens le soupçonnent, mais sans
raison_. Odiosæ quædam de eo suspiciones multorum insedere animos; multi
odore quodam suspicionis afflati male de illo opinantur; hominibus
ad suspicandum sagacissimis immerito suspectus est; multi sinistram
falsamque de eo opinionem accepere; magna in illum suspicio confertur;
gravi suspicione perstringitur; in gravi suspicione ponitur; in
suspicionem sceleris, sed immerito, adductus, vocatus est; innocens in
suspicionem multorum venit, cecidit, incidit. 2. Ne suspicio quidem fuit
de illo, _on ne le soupçonna même pas_. Nulla vel levissima suspicione
violatus erat; tam atrocis facti nulla vel suspicio ad illum pertinebat;
ei suspicioni nec affinis erat; nulli vel levissimæ suspicioni in eo
locus erat; nulla vel levissima suspicione aspersus erat; aberat longe
a tam atrocis facti suspicione; longe remotus erat ab ea suspicione.
3. Vide ne cui suspicionem avaritiæ præbeas, _prenez garde que qui
que ce soit vous soupçonne d’avarice_. Ne avaritæ suspicionem moveas,
excites, des, præbeas; ne suspicioni huic locum _vel_ materiam des; ne
qua avaritiæ suspicio nascatur, exoriatur; ne qua avaritiæ suspicio in
te resideat, consistat; ne qua avaritiæ suspicio in te convenire possit.
4. Fuge _vel_ suspicionem avaritiæ, _fuyez même le soupçon d’avarice_.
Avaritiæ vel suspicionem vita, a te depelle, minue, extenua; id age ut
vel suspicionem avaritiæ a te propulses, dimoveas, removeas, tollas; a
suspicione te liberes, vendices, exsolvas; delenda tibi vel suspicio
avaritiæ, si qua in te residet. Cf. Conjectura. USUS: Suspicionem
alicui facere, injicere, importare, _faire soupçonner qqn_. Suspiciones
invalescunt, increbescunt; multa sunt, quæ eam suspicionem augeant vel
confirment; suspicio in plures manat, _le soupçon tombe sur plusieurs_.
Suspicionem de aliquo habeo; suspicio mihi de aliquo incidit, insidet,
_je soupçonne qqn_. Venire, cadere, incidere, involvi in suspicionem,
_être enveloppé dans les soupçons_. Suspicionem aliquam trahere, ducere,
_concevoir un soupçon_. Abhorret a suspicione tam atrocis facti ætas
innocens, _on ne peut soupçonner d’un si grand crime cet âge innocent_.
Cf. Suspectus.
SUSPĬCĬŌSĒ, _De manière à éveiller les soupçons_. SYN. Credibiliter,
criminose.
SUSPĬCĬŌSUS, a, um, _Qui fait naître_, _qui éveille les soupçons_,
_suspect_; _qui conçoit des soupçons_, _soupçonneux_. SYN. Suspicionem
præbens et suspiciens. USUS: Durus et suspiciosus in suos. Te conscientia
scelerum timidum facit ac suspiciosum. Quod adhuc est suspiciosum, res
ipsa perspicuum faciet.
SUSPĬCOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Soupçonner_, _suspecter_. SYN.
Suspicionem habeo, ex re aliqua suspicionem duco, traho; suspicione
attingo, assequor. ADV. Difficillime, injuriose, levissime, nihildum
obscurius, plane, sceleste, temere, valde. USUS: De ejus scelere nihil
suspicari poteramus. 2. Cogito, reputo, _conjecturer_, _penser_,
_pressentir_. In DEO nec figuram, nec sensum suspicari licet. Cf.
Suspicio.
SUSPĪRĬUM, ĭi, n. _Soupir_, _gémissement_. SYN. Gemitus, doloris
indicium. USUS: Quem nemo sine suspirio aspicere possit.
SUSPĪRO, as, avi, atum, are, n. _Soupirer_, _gémir_. ADV. Familiariter,
occulte. USUS: Nemo est quicum libere jocari aut familiariter suspirare
possim, _avec qui nous puissions ou plaisanter librement ou soupirer
comme avec un ami_. Cf. Gemo.
SUSTENTĀTĬO, ōnis, f. _Délai_, _retard_, _ajournement_. SYN. Dilatio.
USUS: Num res moram aut sustentationem habeat vide.
SUSTENTO, as, avi, atum, are, a. _Soutenir_, _supporter_, _appuyer_.
SYN. Sustineo, fulcio, nitor. ADV. Maxime, privatim, vix, misere. USUS:
Patrimonio se suo, amicorum liberalitate egestatem suam sustentare.
Alienam tenuitatem opibus, sumptibus, officiis suis sustentare. Ea
me spes et consolatio sustentat. Mœrorem meum et dolorem illud unice
sustentat. Litteris sustentor et recreor. Cf. Alo.
SUSTĬNĔO, es, tĭnŭi, tentum, ere, a. _Soutenir_, _empêcher de tomber_,
_maintenir_; _arrêter_, _contenir_. SYN. Sustento, tueor, corruere
non sino, fulcio, labentem excipio, contineo. ADV. Maxime, privatim,
vix, misere, arroganter, diutius, ægre, facile, facillime, firme, plane
non, præcipue. USUS: 1. Rempublicam consiliis, humeris, cervicibus
suis; causam alicujus sua auctoritate sustinere. Magnam invidiæ molem,
vim hostium, multum malorum sustinere. Se a lapsu, currum, equos
incitatos, gradum sustinere, detinere _vel_ reprimere, 2. Occulto, tego,
_supporter_, _cacher_. Fronte ac vultu simulatio facillime sustinetur.
Cf. Patior, Fero.
SUSTOLLO, is, sustŭli, sŭblātum, tollere, a. _Lever en haut_, _élever_.
USUS: Aliquem in equum sustollere.
SŬSURRĀTĬO, ōnis, f. _Chuchoteries_. SYN. Susurrus. USUS: De Cæsare
crebri et non belli rumores, sed susurrationes veniunt.
SŬSURRO, as, are, n. _Murmurer_, _chuchoter_. SYN. Furtim et submissa
voce loquor. USUS: Audio jam susurrari.
SŬSURRUS, i, m. _Murmure_, _gazouillement_. USUS: Susurrus aquæ. Susurro
et laude infimorum hominum delectari.
SŪTOR, ōris, m. _Cordonnier_. USUS: Sutor ne ultra crepidam, _que le
savetier ne s’élève pas au-dessus de sa chaussure, fasse ses souliers (et
rien de plus)_; _chacun son métier_. (PROV.)
SŪTŌRĬUS, a, um, _De cordonnier_. USUS: Sutorium atramentum, _noir de
cordonnier_.
SŬUS, a, um, _Son_, _sa_; _sien_, _sienne_. USUS: Semper in disputando
suus est. De suo addere, solvere, aliquid afferre.
SYLLĂBA, æ, f. _Syllabe_. EPITH. Brevis, longa, brevior, longior. USUS:
Leguleius auceps syllabarum, _éplucheur de mots_, _critique vétilleux_.
SYLLĂBĀTIM, _Par syllabes_; _textuellement_, _mot pour moi_. USUS:
Dictare alicui syllabatim.
SYMPĂTHĪA, æ, f. _Sympathie_. SYN. Convenientia et conjunctio naturæ,
cognitio, naturæ et quasi concentus atque consensus. Continuatio
conjunctioque naturæ. USUS: Video sympathiam.
SYMPHŌNĬA, æ, f. _Concert_, _musique_, _symphonie_. SYN. Concentus,
cithara. USUS: In conviviis symphonia canere.
SYMPHŌNĬĂCUS, a, um, _De concert_, _de musique_. SYN. Citharœdus, fidicen.
SYNGRĂPHA, æ, f. _Billet_, _obligation_, _écrit_, _reconnaissance_. SYN.
Chirographum, cautio. EPITH. Firmata sigillis, inanis. USUS: Habeo a te
syngrapham, quam fecisti, scripsisti. Tanquam ex syngrapha agere cum
populo, _actionner le peuple comme en vertu d’une obligation écrite_. Ex
syngrapha credere, jus dicere. Cum inanibus syngraphis redire.
T
TĂBELLA, æ, f. _Tablette_; _écrit_, _lettre_; _testament_. SYN. Litteræ,
codicilli. EPITH. Grata, vindex. USUS: 1. Tabella cerata. Tabella
judicialis. Tabellis obsignatis agere cum aliquo. 2. Voti tabulæ, _petit
tableau_, _tableau votif_. Quot in eo fano tabellæ pictæ eorum qui votis
vim tempestatum effugerint.
TĂBELLĀRĬUS, ĭi, m. _Messager_, _courrier_, _piéton_. SYN. Nuntius, qui
litteras fert. EPITH. Fidelis, ignotus, locuples, præposterus. PHRAS.
Quoties tabellarium nactus ero scribam ad te, _je vous écrirai toutes les
fois que je pourrai trouver un courrier_. Quoties mihi certorum hominum
copia erit litteras a me accipies; quoties erit cui litteras recte
dem, non committam ut desideres meas. Nullum ad te cui fidere audeam,
tabellarium proficisci patiar, quin aliquid litterarum ad te dem. Quoties
mihi sese tabellarius offeret, sine litteris non abibit; nemo deinceps
hinc discedet quin litteras ad te perferat. USUS: Tabellarios instituere,
mittere, remittere exspectare, subministrare, præbere. Tabellarios
deprehendere, retinere, scrutari, excutere. Cf. Nuntius.
TĂBERNA, æ, f. _Boutique de marchand_, _échoppe d’artisan_, _magasin_.
SYN. Caupona. EPITH. Instructa, ornata, libraria. USUS: In eamdem
tabernam divertimus, _dans la même auberge_. Tabernas, operis et quæstus
quotidiani locum occlusere. Taberna libraria, _boutique de libraire_.
TĂBERNĀCŬLUM, i, n. _Tente_. SYN. Castrense tectum. EPITH. Militare.
USUS: Tabernacula carbaseis intenta velis collocabat. In philosophia
quasi tabernaculum vitæ suæ collocare. Tabernacula statuere. Tabernacula
defendere. Tabernaculum sacrum, _tabernacle_. Ædicula sacra _vel_
sanctuarium asservando Sanctissimo Christi Corpori, rectius dicetur.
TĂBERNĀRĬUS, ĭi, m. _Boutiquier_. SYN. Caupo.
TĀBES, is, f. _Consomption_, _langueur_; _peste_, _contagion_, _fléau_.
SYN. Macies. USUS: Tabes, cruciatus, afflicto.
TĀBESCO, is, bŭi, escere, n. _Se fondre_, _se consumer_, _se liquéfier_.
SYN. Liquefio. USUS: 1. Durescit frigoribus humor, calore tabescit. 2.
Contabesco, langueo, extabesco, _périr de consomption_, _se consumer de
chagrin_, _croupir dans l’oisiveté_. Desiderio, otio, dolore tabescere.
TĀBĬFĬCUS, a, um, _Qui fait fondre_, _qui consume_; _pestilentiel_,
_mortel_. SYN. Quod tabem inducit.
TĂBŬLA, æ, f. _Planche_, _ais_. SYN. Asser. EPITH. Ænea, nova, præclara,
religiosa. USUS: 1. Tabulam de naufragio arripere. 2. Pictura, _tableau_.
Tabulas bene pictas in bono lumine collocare. 3. Liber rationum,
scriptura publica, monumentum litterarum, _tablette écrite_, _registre_,
_affiche_, _table_, _archives de l’État_. Facere, conficere tabulas. In
tabulas referre. Tabulas accepti proferre. Digerere, obsignare tabulas.
4. Geographica descriptio, _cartes géographiques_. Tabulæ Dicæarchi.
TĂBŬLĀARĬUM, ĭi, n. _Les archives publiques_, _le dépôt des archives_.
SYN. Locus, in quo tabulæ publicæ civitatis servantur.
TĂBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Assemblage des planches_, _boiserie_, _lambris_,
_étage_. SYN. Tabularum constructio. USUS: Centones injecerunt, ne tela
tabulationem perfringerent.
TĂBŬLĀTUM, i, n. _Plancher_, _étage_. USUS: Turrim quatuor tabulatorum
constituit Cæsar.
TĀBUM, i, n. * _Sang corrompu_, _venin_, _pus_, _corruption_. SYN. Sanies.
TĂCĔO, es, cŭi, cĭtum, ere, n. et a. 1. n. _Se taire_, _ne point
parler_. 2. a. _Taire qqche_. SYN. Sileo, reticeo, conticeo, tacitum
relinquo, silentio prætereo, supprimo. ADV. Arroganter, in perpetuum,
insulse, nimium diu, pie, perpetuo, plane, recte, sapienter. PHRAS.
1. Ecquid taces? _Pourquoi gardez-vous le silence?_ Quid te elinguem
reddidit? Ecquid lingua obmutuit? Quid sibi vult hæc taciturnitas tua?
quid hæras, quid dissimulas, quid tergiversaris? cur silentio uteris
tam diuturno? Cur animi sensus nemini impertiris? Quid diutinum adeo
silentium tenes? Cur consilia tua silentio premis? Quid tegis, occultas
consilia tua? Cur vocem nullam mittis? Cur lingua consistit? Quæ res
vocem tibi clausit, interdixit? Quid ita ad silentium obstinatus es?
Quid sibi vult pertinax quod tenes silentium? 2. Tacebo de ea re, _je me
tairai sur cela_. Verbum hac de re non faciam; sermonem hac de re nullum
habebo; abstinebo me ab hujus rei sermone, silebo, præteribo; tacitus
prætermittam; tacitus relinquam; silentio involvam, præteribo, percurram,
prætermittam, prætervehar. Omittam ista; oratione mea non attingam;
in oratione non ponentur. Cf. Sileo, Silentium. 3. Tacete, _silence_.
Linguam comprimite, compescite; vocem nullam mittite; verbum ne facite;
quiescite; loquacitatem continete; mutos vos volo et elingues; vox nulla
vobis excidat. USUS: Diu de his rebus tacuerat.
TĂCĬTĒ, _Tacitement_, _sans parler_; _en secret_, _sans bruit_. SYN.
Silentio, in sinu, suspenso gradu. USUS: Cum libere loqui non audeant,
tacite rogant.
TĂCĬTURNĬTAS, ātis, f. _Silence_, _discrétion_. SYN. Silentium. EPITH.
Annua, perpetua. USUS: Taciturnitas imitatur confessionem, _le silence
ressemble à un aveu (qui ne dit mot, consent)_. Cf. Silentium.
TĂCĬTURNUS, a, um, _Silencieux_, _taciturne_, _discret_. SYN. Tacitus.
Cf. Taceo.
TĂCĬTUS, a, um, p. _Ce qui est tû_, _ce qu’on tait_, _passé sous
silence_; a. _Silencieux_, _discret_. SYN. Silens, obscurus, abditus,
interior, prætermissus, compressus, non expressus. USUS: Nihil me mutum
delectat, nihil tacitum. Tacito quodam sensu, sine arte aures judicant.
Tacitum aliquid relinquere, præterire. Cf. Prætereo, Taceo.
TACTĬO, ōnis, f. _Action de toucher_, _attouchement_. SYN. Tactus. USUS:
Voluptas oculorum, tactionum, saporum, _le plaisir de la vue, du toucher,
du goût_.
TACTŬS, ūs, m. _Action de toucher_, _attouchement_. EPITH. Interior,
intimus. USUS: Tactus fusus est per totum corpus, omnesque ictus
nimiosque frigoris appulsus sentit, _le toucher est également répandu par
tout le corps_. Ad tactum chordæ respondent, _les cordes résonnent sous
la main qui les touche_. Quæ sub tactum _vel_ aspectum cadunt.
TÆDA, æ, f. _Torche_. SYN. Fax. USUS: Agitari et terreri ardentibus
furiarum tædis, _les torches ardentes des Furies_.
TÆDET, dŭit _vel_ sum est, ere, imp. _S’ennuyer_, _être ennuyé_,
_fatigué_, _dégoûté_. SYN. Fastidio, fastidio est, tædium me capit.
PHRAS. Tædet me ista toties audire, _je suis fatigué d’entendre toujours
cela_. Fastidii delicatioris sum quam ut ista toties audire sustineam;
fastidio quodam et satietate ab his rebus audiendis alienari me sentio;
rerum notissimarum mirum quam pertæsum est; odio rerum tristissimarum
teneor, capior; propius fastidium, quam desiderium fabulæ sunt istæ;
tædium mihi jam afferunt res toties repetitæ; tædium me capit rerum
toties auditarum. USUS: Prorsus vitæ tædet, ita sunt omnia omnium
miseriarum plenissima. Cf. Piget, Tædium.
TÆDĬUM, ĭi, n. _Dégoût_, _ennui_, _lassitude_, _aversion_. SYN. Molestia,
fastidium, satietas. PHRAS. Cavendum ne tædium capiat audientes, _il
faut prendre garde d’ennuyer ses auditeurs_. Occurrendum satietati
aurium; fugienda aurium satietas; audiendi tædium varietate levandum est.
Cavendum ne audiendi satietate expleantur audientes; ne oscitantem jam
auditorem, loquentem cum altero, nonnunquam etiam circulantem, (caput
circumferentem,) fastidio et satietate prorsus abalienemus. USUS: Ejus
sermo inconditus plurimum mihi tædium attulit. Magnum inde tædium cepi.
Lectionis tædium varietate levare.
TĀLĀRIS, e, gen. com. _Relatif à la cheville du pied_. SYN. Ad talos
usque demissus. USUS: Tunica talaris, _tunique longue, flottante, qui
descend jusqu’à la cheville du pied_.
TĀLĀRĬUS, a, um, _Relatif aux dés_. Ludus talarius, _lieu où l’on joue
aux dés_.
TĂLENTUM, i, n. _Talent_, _somme d’argent_. _Le talent attique valait
6000 drachmes, environ 5600 francs_. SYN. Argenti summa quæ pretium
efficit sexcentorum fere coronatorum, si de talento attico sermo sit.
(Talentum _pro_ naturæ _aut_ ingenii dotibus, _talent_, _capacité_,
_vulg. est_.)
TĀLĬO, ōnis, f. _Talion_, _peine du talion_, _par ex.: Œil pour œil, dent
pour dent_. USUS: Pœna talionis.
TĀLIS, e, gen. com. _Tel_, _telle_; _de telle et telle nature_, _pareil_,
_semblable_. SYN. Hujusmodi, ejusmodi, ejusdemmodi, ejusdem generis, id
genus, hujus exempli. USUS: Quales sumus, tales esse videamur.
TALPA, æ, f. _Taupe_, _animal_. USUS: Talpa cæcior.
TALUS, i, m. _Partie inférieure du pied_, _talon_; _dé oblong, rond de
deux côtés et n’ayant ainsi que quatre côtés marqués_. SYN. Postremum
cruris in quo os prope calcem eminet: _inde_ os quatuor laterum, quo
luditur. EPITH. Rectus. USUS: Purpura usque ad talos demissa. Talum
jacere, talis ludere, _jouer aux dés_. Talus tibi recte cecidit.
TAM, _Autant_, _tellement_, _aussi_, _si_. SYN. Æque, adeo. USUS: Quid
opus tam valde affirmare? Ego hæc tam esse quam audio non puto, _je ne
crois pas qu’elles le soient (outrageantes) autant que je l’entends
dire_. Tam tibi credo, sicut alteri nemini. Res tam maxime necessaria.
TAMDĬU, _Aussi longtemps_. SYN. Usque eo, tanto tempore, tantisper. USUS:
Feram tamdiu quam ferre potero. Tamdiu requiesco, quam diu ad te scribo.
TĂMEN, _Cependant_. SYN. Attamen, verumtamen, nihilominus, certe. USUS:
Tamen nihilo minus putabam.
TĂMETSI, _Quoique_, _bien que_, _encore que_. SYN. Etsi, quanquam, licet.
TANDEM, _Enfin_. SYN. Demum, aliquando, ad extremum, denique, ad ultimum.
USUS: Tandem legi tuas litteras.
TĀNGO, is, tĕtĭgi, tactum, ere, a. _Aborder_, _atteindre_, _parvenir_,
_entrer_. SYN. Contingo, attingo. ADV. Leviter, modice. USUS: 1. In via
quæ villam tangit. Simul ac tetigit provinciam. Genu terram tangere.
2. Indico, leviter tracto, leviter perturbo, _toucher_, _traiter_,
_s’occuper de_; _émouvoir_. Leviter unumquodque tangam. Cura me illa,
religio, earum rerum memoria tetigit. Minæ tuæ me parum tangunt. 3. Lædo,
violo, _toucher_, _frapper_, _pousser_. Aliquem in convivio tangere. 4.
Contracto, _toucher_, _manier_. Ulcus tangere. Rem acu tangere, rem ipsam
putare, _mettre le doigt sur la chose_, _c. à d._, _deviner juste_.
TANQUAM, _Comme si_, _de même que_. SYN. Quasi, quodammodo ac, juxta ac,
ut. USUS: Istum, tanquam si consul esset, salutavi. Tanquam domi meæ.
Tanquam si res mea agatur. Cf. Sicut.
TANTISPER, _Aussi longtemps_, _pendant ce temps-là_. USUS: Morare
tantisper, dum defervescat hominis bilis.
TANTO, _Si longtemps_. USUS: Non tanto ante fugisset.
TANTŎPĔRE, _Tant_, _tellement_. USUS: Non hæc tantopere desiderarem.
TANTŬLUM, _Tant soit peu_. SYN. Nec digitum, nec digitum latum _vel_
transversum; nec transversum unguem. USUS: Si quis tantulum de via
deflecteret.
TANTŬLUS, a, um, _Si petit_, _si faible_. SYN. Tantillus. USUS: Vix huic
tantulæ epistolæ tempus habui. Ex grano tantulo tanta arbor.
TANTUM, _Seulement_. SYN. Tantummodo, solum. USUS: 1. Non tantum parum
commode, sed et turpiter. Tantum quod hominem non nominat. 2. Tam, ita,
adeo, _tant_, _autant_. Id tantum abest ab officio, ut nihil sit officio
magis contrarium. Tantum, quantum sat est.
TANTUMMŎDO, _Seulement_. SYN. Modo, duntaxat.
TANTUMDEM, _Autant_. USUS: Tantumdem populo dandum est, quantum.
TANTUS, a, um, _Aussi grand_, _aussi considérable_. SYN. Tam multus, tam
magnus. USUS: Tantum studium posui. Tanta res tamque immensa. Alterum
tantum, _une autre fois autant_.
TARDĒ, _Lentement_, _d’une manière tardive_. SYN. Sero. USUS: Litteræ ob
longinquitatem tardissime ad nos perferuntur.
TARDĬTAS, ātis, f. _Lenteur_, _marche lente_. SYN. Cunctatio, mora,
stupor. )( Celeritas. EPITH. Abjecta, considerata, contraria, odiosa,
mollior. USUS: Cursu corrigere tarditatem. Ista legatio moram et
tarditatem bello afferet. Considerata tarditate uteris. Plerisque in
rebus tarditas et procrastinatio odiosa est. Tarditas ingenii, debilitas,
stupor, _esprit lent_, _facultés bornées_.
TARDO, as, avi, atum, are. 1. a. _Retarder_, _causer du retard_,
_arrêter_. 2. n. _Tarder_, _être en retard_. SYN. Moram interpono, moror,
moram et tarditatem affero, cunctor, indormio, differo, moram traho.
USUS: 1. Venti profectionem meam tardant. Ejus animum negligentia
tardabat. Animos accusatorum tardare. 2. Moram traho, commoror, n.
_tarder_, _être en retard_. Tardare et commorari te melius est. Cf.
Moror, Mora.
TARDUS, a, um, _Lent à se mouvoir et à agir_, _tardif_, _paresseux_, SYN.
Serus, cunctator. )( Citus, celer, expeditus, velox, incitatus. USUS: 1.
Homo tardus et parum efficax Consideratus et lentus potius quam tardus.
2. Hebes, remissus, obtusus, parum efficax, _lourd d’esprit_, _borné_,
_bouché_. Quis tam indocilis, tam tardi ingenii? Cf. Segnis.
TAURUS, i, m. _Taureau_, _bœuf_. EPITH. Corniger, nobilis, optimus,
truculentus. USUS: Taurus Phalaridis.
TECHNA, æ, f. _Ruse_, _fourberie_, _tromperie_, _artifice_. SYN. Ars,
dolus, fraus artificiosa.
TECTĒ, _Secrètement_, _en cachette_. SYN. Obscure.
TECTŌRĬUM, ĭi, n. _Stuc_, _enduit de stuc_, _crépi_. SYN. Calx _seu_
crusta inducta parieti. EPITH. Bellum, concinnum, novum, tantum, vetus.
USUS: Columna ex qua tectorium vetus deletum sit.
TECTŌRĬUS, a, um, _Qui sert à revêtir les murs, le sol, etc._; _de stuc_,
_de crépi_. USUS: Exornare sepulcrum opere tectorio.
TECTUM, i, n. _Toit_. SYN. Pars summa domus, qua tegitur. )( Solum.
EPITH. Absolutum, sartum integrumque; tecta cælata, firma, inaurata,
magnifica, marmorea, ebore fulgentia, misera, silvestria. PHRAS. Domum
tecto spoliare, _enlever le toit d’une maison_. Domum detegere; nudare
tectum; detrahere culmen domui; tectum diruere, demoliri. USUS: Porticus
ad tectum prope pervenerat Tectum multorum fastigiorum. Multis locis ne
tectum quidem accipio, sed in tabernaculo manendum est, _une demeure_,
_un abri_. Vos in vestra tecta discedite, _rentres dans vos foyers_.
TECTUS, a, um, _Couvert_, _secret_, _caché_, _dissimulé_. SYN. Obscurus,
occultus, defensus. )( Apertus. PHRAS. 1. Nullum delictum tectum esse
diu potest, _aucun crime ne peut être longtemps caché_. Nullum facinus
celari, velari, supprimi, silentio involvi, latere diu potest. Nullum
facinus esse potest quin emanet pateat, in lucem prodeat, divulgetur
aliquando. Cf. Occultus, Clam. USUS: 1. Bestiæ terra tectæ. Tectis
verbis ad te scribo, _je vous écris à mots couverts_. 2. Taciturnus,
_dissimulé_, _discret_. Quis illo consideratior, tectior, prudentior?
3. Defensus, _protégé_, _défendu_. Majores nostri leges et jura
clarissimorum hominum auctoritate tecta esse voluerunt.
TEGMEN, ĭnis, n. _Couverture_, _enveloppe_. SYN. Tegumentum. EPITH.
Durum, latum.
TĔGO, is, xi, ctum, ere, a. _Couvrir_, _recouvrir_, _envelopper_. SYN.
Obduco, obnubo, obtendo, contego, velo, operio, occulto, vestio,
convestio. )( Aperio. ADV. Nimium, diu, perspicue, undique. PHRAS. 1.
Tegit ille scelera sua, _il cache ses crimes_. Libidines suas tenebricosa
fronte et supercilio contegit, circumvestit sedulo, in operto habet;
frontis integumento ad occultanda vitia sua utitur; insignem nequitiam
frontis ac dissimulationis integumento velat; multis simulationum
involucris, et quasi velis quibusdam sua scelera obtendit, _il déguise
ses crimes de mille manières, les couvre de mille voiles_. 2. Non decet
nos ista tegere, _il ne convient pas que nous dissimulions ces choses_.
Non decet nos ista tenebris involvere, velle ut in tenebris jaceant, ut
in tenebris condantur, ut in obscuro sint. Cf. Abscondo, Celo, Occulto.
USUS: 1. Suam prudentiam stultitiæ nomine tegere; suam sententiam tegere.
2. Excuso, defendo, _protéger_, _défendre_. Meam salutem suo præsidio et
benevolentia texit.
TĒGŬLA, æ, f. _Tuile_; _toiture_, _toit_. USUS: Promitto tibi, si
valebit, tegulam illum in Italia nullam relicturum, _pas même une tuile_.
Quum tu tamen nocte socia per tegulas demitterere, _quand... tu te
laissais glisser par le toit_.
TĔGŬMENTUM, i, n. _Couverture_, _enveloppe_. USUS: Quærere flagitiorum
tegumenta, _voile_. Corporis tegumentum.
TĒLA, æ, _Tissu_, _toile_. USUS: 1. Telam texere, retexere. 2. TRANSL.
Telam exordiri, rem aliquam incipere et aggredi, _commencer qqche_,
_entreprendre une affaire_.
TELLUS, ŭris, f. _Terre_, _globe terrestre_. EPITH. Infima, media. USUS:
Tellus neque movetur, et infima est.
TĒLUM, i, n. _Arme pour combattre de loin_, _projectile_, _trait_,
_javelot_, _flèche_; _arme offensive_. SYN. Jaculum, hasta, gladius,
hostile ferrum. USUS: Telum in aliquem intendere, emittere, immittere,
conjicere. Eo graviores habent emissiones tela, quo sunt contenta atque
adducta magis. Erit id telum acerrimum ad omnes fortunæ impetus, _ce sera
une arme très suffisante contre tous les assauts de la fortune_.
TĔMĔRĀRĬUS, a, um, _Inconsidéré_, _imprudent_, _déraisonnable_. SYN.
Inconsideratus, præceps, nullius consilii. USUS: Ea sunt turbulenta,
temeraria et periculosa consilia. Cæca et temeraria cupiditas. Cf.
Præceps, Temere.
TEMERĒ, _Sans réflexion_, _à la légère_, _avec témérité_; _de soi-même_,
_spontanément_. SYN. Inconsulto, inconsiderate, imprudenter, sine
judicio et modo, temeritate quadam; nulla ratione, casu; fortuito,
fortuitu. PHRAS. 1. Nihil temere agit, _il ne fait rien de téméraire_.
A reprehensione temeritatis longe abest; nunquam impetu aut temeritate,
sed delectu et sapientia ducitur; non offert se ullis temeritatibus;
minime præceps in consiliis aut devius est; nihil per incogitantiam,
stulte, aut incaute, aut sine consilio suscipit; nunquam in præcipitia
agitur consilia; nihil fortunæ permittit, omnia consilio. 2. Temere in
res irruit, _il se mêle sans réflexion à toutes sortes d’affaires_. Sine
recti pravique discrimine res quasvis aggreditur; aura, non consilio
fertur; impetu magis quam consilio incurrit; cæcus et præceps fertur
in res; cæca cupiditate rapitur ad aliquid; cæcus atque amens furore;
cæcus amentia, crudelitate ac scelere fertur in rem; temeritatis
inconsideratissimæ, dementissimæ plenus est; temeraria utitur ratione;
amentissimus atque omnibus consiliis præceps ac devius est, sine judicio,
ratione; nullo adhibito consilio; per summam incogitantiam, per summam
temeritatem in omnem se offert discriminis casum. 3. Temere credit, _il
croit facilement_. Auditionem levem pro re comperta habet; rem credit de
qua nihil præter auditum habet; verba sibi dari facile patitur; credulum
se præbet iis etiam quibus fidem et auctoritatem justa suspicio derogat.
Cf. Credo. USUS: Audacter hoc dico, non temere affirmo.
TĔMĔRITAS, ātis, f. _Irréflexion_, _étourderie_, _témérité_. SYN.
Inconsiderantia. )( Sapientia, judicium. EPITH. Admirabilis, furiosa,
inconsideratissima ac dementissima, insignis, materna, summa, tribunitia,
turbulenta, turpis, vitiosa. USUS: Genus inconsideratissimæ temeritatis.
Errant qui temeritate et casu, non consilio agi, regi, administrari
credunt omnia. Temeritas est florentis ætatis, prudentia senescentis, _la
témérité est le propre du jeune âge_. Cf. Imprudentia, Temere.
TĒMĒTUM, i, n. _Breuvage capiteux_, _vin_. SYN. Vinum. USUS: Careant
temeto mulieres.
TĒMO, ōnis, m. _Timon_, _flèche d’un char_.
TEMPĔRĀMENTUM, i, n. _Combinaison habile_, _juste mesure_, _juste
proportion_. SYN. Temperatio, ratio. USUS: Inventum est temperamentum quo
tenuiores ditioribus æquari se putarunt, _un tempérament fut trouvé par
lequel les pauvres crurent devenir les égaux des plus riches_.
TEMPĔRANS, antis, omn. gen. _Qui garde la mesure_, _modéré_, _retenu_,
_réservé_, _tempérant_. SYN. Continens, moderatus, qui ab omni libidine
se continet. )( Libidinosus. ADV. Late, juste. PHRAS. Homo est
temperantissimus, _cet homme est très modéré_. Ab omni cupiditate longe
remotus; ab omni cupiditate alienus; omnis cupiditatis expers; vir est
in quo rationis in libidinem aliosque non rectos animi impetus firma
et moderata dominatio cernitur; qui rebus in omnibus certum habet vitæ
modum; qui frugi hominis et temperantis fungitur officio; qui victu
cultuque corporis parabili ad implenda naturæ desideria defungitur; vir
est in quo cum modestia certat frugalitas; qui salubri victu cultuque
moderato temperantissime agit, qui modum omnibus in rebus servat,
adhibet, tenet, retinet, moderationem adhibet. Vir frugi et in omnibus
vitæ partibus moderatus, plenus pudoris, plenus officii et religionis.
USUS: An temperantem eum dices, qui in aliqua libidine se continuerit, in
aliqua se effuderit? _Appellerez-vous tempérant celui qui, se modérant
dans une passion, s’abandonnera sans réserve à une autre?_ Cf. Modestus,
Moderatus.
TEMPĔRANTER, _Avec retenue, réserve_. USUS: Si temperantius egisset.
TEMPĔRANTĬA, æ, f. _Mesure_, _modération_, _tempérance_. SYN. Modestia,
moderatio, frugalitas, continentia. USUS: Temperantia moderatrix omnium
commotionum, inimica libidinum, in prætermittendis voluptatibus cernitur.
Temperantia, cupiditatum moderatio rationi obediens, animi motus regit.
Temperantia est sedatio perturbationum animi, et rerum modus. Novi ego
temperantiam et moderationem naturæ tuæ, _je connais la mesure et la
modération de ton caractère_. Cf. Moderatio.
TEMPĔRĀTĒ, _Avec modération, retenue, réserve_. USUS: Temperate agere.
TEMPĔRĀTĬO, ōnis, f. _Proportion régulière_, _juste mesure_,
_modération_. SYN. Temperamentum, moderatio. EPITH. Modica, sapiens,
superior. USUS: Cœli, civitatis, juris temperatio, _température_,
_climat_, _organisation politique_. Caloris temperatione semina oriuntur
et augescunt. Sol, mens mundi et temperatio, _le soleil, âme et lien de
l’univers_.
TEMPĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui organise, qui dispose, qui règle_. USUS:
Temperator ille ac moderator hujus varietatis.
TEMPĔRĀTUS, a, um, _Modéré_, _posé_, _calme_, _tempéré_. SYN. Temperans,
moderatus, modicus. )( Nimis incitatus. ADV. Utcumque. USUS: Temperati
mores. Temperatis escis et potationibus uti. Oratio temperata numeris.
TEMPĔRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Diriger_, _régler_, _organiser_,
_se modérer_, _se contenir_. SYN. Moderor, rego, administro;
temperationem facio, misceo. PHRAS. Vix mihi tempero, _je puis à peine
résister au désir de_.... Vix comprimor quin, etc.; vix me teneo; vix me
contineo quin; vix possum animum vincere, vix me cohibeo. USUS: Lycurgus
rempublicam optimis institutis et legibus temperavit. Amara risu,
victoriam clementia temperare, _tempérer l’amertume par la gaieté, la
victoire par la clémence_. Ab injuria, a maleficio temperare. Vix sibi
temperat quin. Cf. Moderor, Coerceo, Cohibeo.
TEMPESTAS, ātis, i. _Époque_, _temps_; _orage_, _tempête_. SYN. Tempus,
status cœli, æris constitutio; turbo, procella. EPITH. Adversa, bona,
calamitosa, civilis, horribilis, idonea, egregia; læta, sæva, serena,
turbulenta, violenta, tetra, popularis, perfrigida. PHRAS. 1. Tempestas
magna exorta est, _une violente tempête s’est élevée_. Coorta est
tempestas maxima cum magno fragore tonitribusque; fœda tempestas cum
grandine ac tonitribus cœlo dejecta est; tanta vis tempestatis, imbris
ac turbinis ferebatur, ut nulla unquam dies turbulentior fuerit; fœda
tempestas nimbo denso omnia operuit, mare exasperavit fluctibus, omnia
permiscuit; ingens repente commota, concitata tempestas est; erumpebant
venti, sævi exsistebant turbines, fluctus ejiciebantur maximi; multis
imbribus et prope intolerabili tempestate vexabamur. Vento mixtus
imber ferebatur in ora, ut jam spiritum prope intercludere, nec
reciprocare animam sineret; tum vero ingenti sono cœlum strepere, et
inter horrendos fragores micare ignes, donec effuso imbre creberrimaque
grandine obruerentur omnia. Ab omni parte cœli emicabant fulgura,
et nunc internitente luce, nunc condita, non oculos modo, sed etiam
animos terrebant Erat prope continuus cœli fragor, et passim cadentium
fulminum species visebatur, dum repente imber grandinem incutiens
torrentis modo effunderetur. 2. In mari tempestas fœda exorta est,
_une tempête épouvantable régnait sur la mer_. Spissæ se cœlo nubes
intendebant, et quidquid lucis intermicabat, effusa caligine exstinctum
est; tum inhorrescens mare paulatim levari, deinde acriori vento
concitatum fluctus ciere, et inter se navigia collidere, ut scissis
repente triremium vinculis ruere tabulata et cum ingenti fragore in
profundum secum trahere quidquid erat vectorum, inciperent. Interea atro
nubium globo effusa grando cum ingenti fragore cœli tonitribusque, ac
fulminibus præstringentibus aciem oculorum, omne dehinc cœlum et mare
in austrum cessit, qui immenso nubium tractu validus rapuit disjecitque
naves. Vehemens primum ingruebat ventus, isque cum fulgetris et cœli
fragore, tetraque ac minaci nubium vi, tum inhorrescens mare paulatim
attolli majoresque in momenta ciere fluctus, qui violentis ab omni
parte exasperati flatibus quassatæ jam navis in perniciem conspirabant.
Tum vero non per gradus, ut solet, tempestas intumuit, sed direptus
subito aer ita miscuit maria, ut artem mox a principio, et spem nautis
eriperet. Coire paulatim nubes, sonare cœlum, micare ignes, ruere noctem
videbamus; prœliabantur venti, surgebant undæ crebrisque fluctibus
navem oppugnabant. Principio nigrescere ac condensari nubes, solis
aspectus adimi; tenebris conduplicatis inhorrere omnia, ut cæca quadam
nocte obsessi oppressique videremur; cœlum tonitribus dat mugitus
ingentes, concursu conflictuque nubium fulgura et fulgetra ingeminant,
atque in illa opaca caligine funestam nobis lucem præbent; glomerabant
horrendam grandinem venti, imbresque densissimi, qui ad concitandum
æquor sic incubuerant, ut illud ab imis sedibus eversuros putares;
totum cœlum in mare descendere omniaque inter se elementa permisceri
atque confundi crederes; volvebantur aquarum montes, crescebatque magis
semper ac magis tempestas, et decumanis fluctibus, terribili procellæ
fremitu navis latera feriebat. Immutata repente maris fides est, nam
præter disturbatum procellis aerem et furentium ventorum violentiam,
ex obliquo mare miscentem, etiam nubes, æstivis caloribus incensæ,
inter se collidebantur, creberrimoque ruptæ tonitru, fragoribus aures,
tumultu pontum ac cœlum, fulgurum jactu oculos animosque confundebant;
cumque procella nimbos impelleret, nubes præcipiti ruina fractæ tam
densis imbribus descendebant, ut torrentes ac nova quasi maria effundere
viderentur. USUS: 1. Qua tempestate Græci florebant. 2. Turbo, procella,
_orage_, _tempête_, _intempérie_. Imbres, nimbi, turbines cæteræque
tempestates. Tempestate jactari, abripi, everti. 3. TRANSL. Ætumnæ,
calamitas, tempus miserum, _trouble_, _désastre_, _tempête_, _calamité_,
_malheur_. Tempestas in me coorta, commota, concitata est. Impendentem
reipublicæ tempestatem dudum prospexi. Hac populi tempestate jactamur.
Turbulentissimæ huic tempestati cedendum. Tempestate reipublicæ detineri,
in portum rejici. Mutata sedataque hac reipublicæ tempestate. Tu procella
patriæ, turbo ac tempestas pacis. 4. Æris ac temporis constitutio, cœli
status, _temps_, _température_. Tempestatem idoneam nancisci, habere.
Tempestate bona conscendere, solvere, navigare. Cf. Serenus.
TEMPESTĪVĒ, _A temps_, _à propos_, _au bon moment_. SYN. Opportune,
in tempore, mature, in loco, commodum, opportuno tempore, optima
opportunitate.
TEMPESTĪVĬTAS, ātis, f. _Temps propre_, _temps opportun ou favorable_.
SYN. Opportunitas. USUS: Sua cuique parti ætatis tempestivitas est data,
_chaque âge a son caractère particulier_.
TEMPESTĪVUS, a, um, _Qui arrive à propos, en son temps_; _prématuré_,
_précoce_. SYN. Opportunus. USUS: Mari ad navigandum nondum tempestivo
solvit. Tempestivi fructus. Convivia tempestiva. Cf. Opportunus.
TEMPLUM, i, n. _Temple_, _lieu consacré_, _lieu saint_. SYN. Ædes sacra,
locus sacer, domicilium divinum; fanum, delubrum; sacrarium. EPITH.
Amplissimum, antiquum, sanctum et religiosum, auguratum, augustissimum
clarissimum, egregium, pulcherrimum et magnificentissimum. Opere
nobilissimum, religione sanctissimum. PHRAS. 1. Templum ibi est valde
celebre, _il y a ici un temple très célèbre_. Ædes DEO sacra ibi est,
magnis populorum concursibus celebrata. Sedes ibi Deo consecrata est
advenarum frequentia insignis; inclitum ibi divitiis et sanctitate
templum est. Templum ibi visitur advenarum concursu imprimis nobile ac
celebratum. Templum ibi est opere nobilissimum, religione sanctissimum.
Antiquum augustissimumque ibi templum est; augustissima Numini dicata ibi
domus est. 2. Templa visitare, _visiter les églises_. Religionis causa
celeberrima urbis templa obire; loca sanctimonia inclita veteri religione
visere; loca sacra et cœlestibus prodigiis illustrata, nobilitata,
inclita venerari. USUS: Templa publice vota et dedicata. Sanctissimarum
et antiquissimarum religionum templum.
TEMPUS, ōris, n. _Temps_, _époque_. SYN. Temporis status, forma, ratio,
varietas, cursus, inclinatio, perturbatio; tempestas, ævum; sæculum.
PHRAS. 1. Tempore minime opportuno reverteris, _vous revenez à un moment
tout à fait défavorable_. Alieno tempore reverteris; in alienum tempus
cadit reditus tuus; reditum tuum ratio temporis haud sane probat; si
rationem temporis spectasses, redeundi consilium non suscepisses,
aut susceptum abjecisses, ineptum, aversum a ratione plane stultum
judicasses; revertendi maturitas nondum erat 2. Nemini bene est tempore
tam misero, _dans ces temps malheureux tout le monde a qqche à souffrir_.
Nemo est cui recte sit hoc miserrimo temporum statu; in tanta temporum
acerbitate, tristitia, calamitate, atrocitate, iniquitate, injuria; in
tam iniqua, dura, adversa temporum ratione, in tam infelici temporum
conditione; in hac temporum perturbatione, in his omni calamitate,
omni scelere ac flagitio refertis temporibus; in hac omnium rerum
perturbatione; in hac malorum colluvie; in hac non modo virtutum, verum
etiam doctrinarum pernicie; his miserrimis temporibus; his tam miseris,
infaustis, iniquis, perditis temporibus; his tam alienis ab omni virtute,
a bonis artibus, ab omni vivendi ratione ac ordine temporibus. 3.
Tempore felici amicis abundamus, _dans le temps de la félicité, nous
avons beaucoup d’amis_. Prosperis temporibus; in prospera fortuna; in
secunda, læta, felici, optima fortuna; rebus ad voluntatem fluentibus;
cum rebus omnibus belle est; cum omnia facillimo cursu procedunt;
optimis, lætissimis temporibus amicorum turba circumsepti sumus. 4.
Tempus breve admodum indulges, _vous accordez un temps beaucoup trop
court_. Tempus perexiguum præfigis; exiguam temporis usuram concedis;
in horæ unius circulum me cogis; spatium agendæ rei das perexiguum;
angustis terminis concludis. 5. Tempus non habeo ad scribendum, _je
n’ai pas le temps d’écrire_. Tempore excludor ad scribendum; multæ quæ
me circumstant occupationes spatium non dant, relinquunt scribendi;
temporis angustiis, temporibus excludor ascribendo; otium, spatium
non est scribendi; temporis nihil est quod a reliquis negotiis possit
subtrahi ad scribendum; quod eripi tot occupationibus possit; scribere
per quotidianas confertasque occupationes non licet; temporis nihil
vacat, nihil reliquum est ad scribendum; quotidianæ occupationes tempus
omne mihi eripiunt. 6. Tempori servire sapientis est, _le sage sait se
plier aux circonstances_. Consulere temporibus, necessitati parere;
rationem temporis habere; res ad tempus accommodare; servire, inservire,
cedere, assentiri tempori; parere tempori; scenæ servire nec sapiens
interdum refugit. 7. Tempus omne in litteris consumo, _je passe tout mon
temps dans l’étude des lettres_. In bonis litteris tempus omne pono,
traduco, tero, contero; tempus omne bonis litteris do, transcribo;
otium quod nactus sum in bonis litteris tero; diem legendo scribendoque
condo; vitam, ætatem doctrinarum studiis contero. 8. (Cum tempore,
VULG.), _avec le temps_, _à temps_. Tempore suo; dato tempore, annis
venientibus; procedente tempore; olim. 9. Nondum tempus est, _il n’est
pas encore temps_. Immatura res agitur; nondum habet maturitatem res
suam. 10. Ubi tempus erit, faciam, _je le ferai, dès qu’il sera temps_.
Ubi res et ratio postulabit; ubi locus agendæ rei datus fuerit; ubi
tempus agendæ rei stabit, faciam quæ cupit; quæ cupis, in loco, suo
tempore perficiam. USUS: Tempus alicui ad colloquium dare, constituere,
designare, _indiquer, assigner un moment_. Appropinquat, venit, accedit
tempus rem exsequendi; tempus est ut rem exsequamur, _il est temps
de faire cela_. In quæ reipublicæ tempora incidimus, incurrimus, _se
trouver_. Adeundi aliquem tempus scite capere, arripere, observare,
_saisir l’occasion, le moment_. Ad litteras scribendas vix mihi tempus
sumo, habeo, nanciscor, _prendre, trouver à peine le temps_. Tempus
in aliqua re pono, tero, contero, _passer le temps_. Frustra tempus
perdere, _prendre son temps_. Nugis tempus eximere, _tuer le temps_.
Tempus omittere, dimittere, prætermittere, _laisser échapper le moment_.
Abiit, præteriit tempus illud, _le temps est passé_. Nec revocari, nec
recuperari amissum tempus potest, _racheter_, _retrouver le temps perdu_.
Temporis causa facere aliquid, _faire qqche à cause des circonstances_.
Tempore, in tempore, ad tempus venire, _dans le temps convenable_, _en
temps opportun_; _à temps_, _à propos_. Ab eo tempore, ex eo tempore
declinare cœperunt omnia, _à partir de cette époque_. Coluntur duntaxat
ad tempus, _seulement pour un temps_. Dux ad tempus lectus, _général
choisi temporairement_. Interjecto haud longo tempore, _peu de temps
s’étant écoulé_. Multum temporis intercesserat, _beaucoup de temps
s’était écoulé_.
TĒMŬLENTUS, a, um, _Ivre_, _en état d’ivresse_. RAD. Temetum. SYN.
Ebrius, ebriosus. Cf. Ebrius, Vinolentus.
TĔNĀCĬTAS, ātis, f. _Force avec laquelle on tient ou retient_. USUS: Aves
quædam unguium tenacitate cibum capiunt. Cf. Avaritia.
TĔNAX, ācis, omn. gen. _Économe_, _avare_; _qui retient fortement_,
_tenace_, _attaché à_. SYN. Parcus, retinens. PHRAS. Propositi tenax est,
_il est tenace dans ses idées_. A suscepta sententia dimoveri, averti
non potest; a sententia nec transversum unguem deflectit; in suscepto
consilio perstat; consilium non mutat, sua in sententia constat. USUS:
Parcus et tenax. Cf. Parcus.
TENDĪCŬLÆ, ārum, f. pl. _Petit filet_, _petit piége_. SYN. Laquei, retia.
USUS: Aucupia verborum et litterarum tendiculæ.
TENDO, is, tĕtendi, tensum, ere, a. et n. _Tendre_, _se diriger vers_,
_avoir tel ou tel but_. SYN. Aliquid cogito, ad aliquid aspiro. USUS: Ad
consulatum tendere. Hæc jam habebamus, ad illa nunc acri tendamus animo.
2. Extendo, porrigo, _tendre, présenter_. Græcia tendit dextram Italiæ,
_la Grèce tend la main à l’Italie_. 3. Molior, _tendre, préparer_.
Insidias alicui tendere. Adversus aliquem pertinaciter tendere. 4. Fundo,
diffundo, _répandre_. Animum autem per totum corpus tetendit. 5. Eo,
contendo, peto, _diriger ses pas, sa course vers, voyager, aller_. Romam,
aliquo suum cursum tetendit. Sententiæ in diversum tendebant. 6. Tentoria
figo, _dresser les tentes_, _camper_. Tendere, simpl.
TĔNĔBRÆ, ārum, f. pl. _Obscurité_, _ténèbres_. SYN. Obscuritas, caligo,
nox. )( Lux. EPITH. Æternæ, crassæ, diurnæ, intimæ, magnæ, opacæ, tetræ
et quasi perpetuæ. PHRAS. Tenebræ media die factæ sunt, _au milieu du
jour, l’obscurité enveloppa la terre_. Umbra nocti similis premebat
terrain; nox cœlo obducta lucem condidit, suppressit; lux ipsa solis
crassis occultata et circumfusa tenebris latebat; quidquid lucis
internitebat, offusa caligine exstinctum est; spissæ repente tenebræ
lucem supprimebant. USUS: Tanquam si reipublicæ offusa sempiterna nox
esset, ita in tenebris jacebant miscebanturque omnia. Ex caligine et
tenebris in lucem respicere cœpit respublica. Obscuram familiam e
tenebris in lucem vocare. Afferre, obducere, offundere tenebras rei. In
tenebras deprimi. In tenebris jacere. Philosophia ab animo caliginem et
tenebras dispellit. Luce non tenebris rediit, _il revint de jour et non
de nuit_.
TĔNĔBRĬCŌSUS, a, um, _Obscur_, _ténébreux_, _secret_. SYN. Obscurus.
USUS: Sensus tenebricosus. Libidines tenebricosæ. Tempus reipublicæ
tenebricosissimum. Cf. Obscurus.
TĔNĔO, es, ŭi, tentum, ere, a. _Retenir_, _conserver_. SYN. Retineo. ADV.
Acutissime, ægre, copiosissime, diligenter, diu, facile, firmius, maxime,
mordicus, necessario, omnino, bene, plane, postremo, præclare, probe,
summe, jam ante, aliquando, coram, manifesto, undique. USUS: 1. Cursum
suum tenere; dignitatem, morem, gravitatem, statum et instituta sua
tenere. Locum urbis principem, gubernacula imperii, summam reipublicæ,
provinciam tenere. Gratiam alicujus, rei alicujus memoriam tenere. 2.
Adstringo, obligo, _retenir_, _enchaîner_, _obliger_. Voto, promisso,
religione, lege, jurejurando teneri. 3. Obtineo, _posséder_, _occuper_.
Qui mare tenet, rerum potitur. Civitatem servitute oppressam tenere.
Dominatu unius omnia tenentur. Causam tenuit, obtinuit. 4. Agnosco,
assequor, intelligo, _comprendre_, _posséder_, _connaître_. Probe rem
teneo. Teneo voluntatem tuam. Aliquid animo tenere. 5. Habeo, _avoir_.
Tenere animum attentum ad aliquid. Tenere exercitum, fiduciam. 6.
Deprehendo, circumvenio, _prendre_, _surprendre_. Tenetur in manifesto
crimine. Manibus rem teneo; tenemur undique, non elabemur. 7. Cohibeo,
_retenir_, _comprimer_. In tanto dolore lacrimas tamen tenui. Iram non
tenui quin erumperem. Vix risum tenui. 8. Moveo, afficio, impello, _être
poussé, animé_. Desiderio, spe, verecundia, studio rei alicujus, morbo,
otio, ludis, etc. tenetur. 9. Conservo, _retenir_, _conserver_. Domum
totam amicitia devinctam teneo. 10. Moror, detineo, _retenir_. Tempestas
biduum me tenuit. Sermone hominem in multam noctam tenui. 11. Contineo,
_se tenir_. Domi se, suis finibus se, aliquem in custodia tenuit. Vix
teneor quin. Vix me teneo quin. (Tenet mecum, _vulg. est_), _il est avec
moi, de mon parti_. Latine: Mecum stat, in meis partibus stat; stat a me;
mecum facit; meis partibus studet; mecum sentit.
TĔNER, ĕra, ĕrum, _Tendre_, _mou_, _souple_, _délicat_. SYN. Mollis,
tractabilis. )( Durus. USUS: Nihil tam tenerum, neque tam flexibile,
neque quod facilius sequatur quocumque torqueas, quocumque ducas. Oratio
mollis et tenera. Animo mihi videris teneriore. Cf. Mollis.
TĔNĔRĬTAS, ātis, f. _Délicatesse_, _mollesse_. SYN. Mollities.
TĔNĔRĬTŪDO, ĭnis, f. _Tendreté_, _qualité de ce qui est tendre_. USUS: Si
siccitates sunt et terra teneritudinem habet, _si la terre est molle_.
TĔNOR, ōris, m. _Cours non interrompu_, _continuité_. SYN. Æquabilis
ratio, cursus. USUS: Is (stilus medius) uno tenore, ut aiunt, in dicendo
fluit, _ce style tempéré coule uniformément_. (Litteras hujus tenoris
scribere, _vulg. est_), _écrire une lettre à peu près en ces termes_.
Latine: In hanc sententiam, rationem scribere litteras.
TENTĀBUNDUS, a, um, _Qui essaye_, _qui tente_. USUS: Ventum ad angustam
rupem, ut ægre expeditus miles tentabundus, manibusque virgulta retinens
se demitteret.
TENTĀTĬO, ōnis, f. _Attaque_, _atteinte de maladie_. SYN. Commotiuncula.
USUS: Valetudinem tuam et a vetere morbo, et a novis tentationibus
confirmatam gaudeo. 2. _Essai_, _tentative_. Ægre Hortensius pati,
tentationem eam credens esse perseverantiæ suæ. Cf. Consentio tentationi.
TENTĀTOR, ōris, m. _Celui qui tente_.
TENTO, as, avi, atum, are, a. _Attaquer_, _assaillir_; _éprouver_,
_essayer_. SYN. Attento, periclitor, conor, periculum facio. PHRAS. Omnia
tentabo, _je tenterai tous les moyens_. Vias omnes persequar, quibus
putabo ad id quod volo, posse perveniri; nihil erit in quo acquiescam;
odorabor omnia, quam potero, sagacissime; animum versabo in omnes partes,
agitabo, omniumque animos tentabo; sensus omnium mentesque degustabo,
explorabo; nihil ad summam diligentiam mihi faciam reliqui; ad omnia
nitar; omnem lapidem movebo; ad vim etiam et armatas preces animum
convertam. USUS: Tentare leviter aliquem, quo animo ferat aliquid.
Prœlio belli fortunam tentare, experiri. Aliquem donis, spe, metu, armis
tentare. Morbo tentari. Manu, pede aquæ frigus tentare. Cf. Experior.
TENTŌRĬUM, ĭi, n. _Tente_. SYN. Tabernaculum militum.
TĔNŬIS, e, gen. com. _Mince_, _fin_, _délié_, _petit_, _chétif_,
_mesquin_; _peu considérable_; _misérable_. SYN. Exilis, minimi momenti,
subtilis; parum locuples. )( Crassus, locuples. PHRAS. Homines tenues,
_hommes du commun_, _de la basse classe_. Obscuro loco nati; animo et
fortuna imbecilliores; ordinis tenuioris homines; infimo loco nati;
humili fortuna orti, nullius nominis aut dignitatis; terræ filii;
inferius genus hominum; qui in obscuro vitam agunt; obscuri inter
populares generis. Cf. Vilis, Humilis, Abjectus. USUS: 1. Tenue cœlum,
_ciel limpide_. Auctoritas tenuis. In tenuissimis ac minutissimis rebus
sæpe labimur. Patrimonium tenue. Tenuis aqua vadum alibi aperiebat. 2.
Pauper, vilis, obscurus, humilis, _pauvre_, _vil_, _obscur_, _misérable_.
Cui tenues opes, nullæ facultates, exiguæ amicorum copiæ. Ordinis
tenuioris homo. Tenuem victum anteferre copioso. 3. Gracilis, _maigre_,
_grêle_, _fluet_. Corpusculo tenui.
TĔNŬĬTAS, ātis, f. _Ténuité_, _finesse_, _délicatesse_, _petitesse_.
SYN. Gracilitas. USUS: 1. Quosdam corporum tenuitas ipsa delectat. 2.
Subtilitas, _subtilité_. Tanta est animi tenuitas, ut fugiat aciem,
_l’âme est d’une nature tellement subtile, déliée, qu’elle échappe à la
vue_. 3. Paupertas, _pauvreté_, _dénûment_. Ex meis angustiis illius
sustento tenuitatem. Cf. Vilitas.
TĔNŬĬTER, _Petitement_; _d’une manière fine_, _subtile_. SYN. Anguste,
presse, philosophorum more. )( Copiose. USUS: Tenuius, subtilius et
acutius tractare.
TĔNUS, _Jusque_. USUS: Aurium tenus. Verbo tenus, _en paroles seulement,
nominalement_.
TĔPĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Faire tiédir_, _échauffer_. SYN.
Calefacio.
TĔPESCO, is, pŭi, escere, n. _Devenir tiède_. PHRAS. Tepescere cœpit in
spiritu, _il commença à perdre de son ardeur, de sa ferveur_. Spiritus
fervor in illo, quasi frigida effusa aqua restinctus est; ardor primus
virtutis exstinctus est; a religione officii declinavit; ardorem
refrigescere passus est. Ardor remisit, refrixit, deferbuit; oblanguit
fervor ille ex diuturna meditatione conceptus et sensim evanescere cœpit.
USUS: Maria agitata ventis tepescunt.
TĔPĬDUS, a, um, _Tiède_. USUS: Tepidus vapor. Cf. Remissus.
TĔPOR, ōris, m. _Tiédeur_. SYN. Moderatus calor. EPITH. Externus,
modicus. USUS: Tepor excitatus. Modico tepore calet.
TER, _Trois fois_. Ter decies, _trente fois_.
TĔRĔBRA, æ, f. _Foret_, _vrille_, _tarière_. SYN. Instrumentum, quo ligna
perforantur.
TĒRĔBRO, as, avi, atum, are, a. _Percer_, _forer_, _trouer_.
TĔRES, ĕtis, com. gen. _Arrondi_, _fait au tour_, _poli_; _fin_,
_délicat_. SYN. Rotundus; acer. USUS: Plena et teres oratio. Atticorum
teretes aures.
TERGĬVERSĀTĬO, ōnis, f. _Tergiversation_, _subterfuge_. SYN. Recusatio.
USUS: Quid ergo erat moræ et tergiversationis?
TERGĬVERSOR, aris, atus sum, ari, d. _Tergiverser_, _user de détours_,
_éluder_. SYN. Refugio. USUS: Invitum, æstuantem et tergiversantem ad
dicendum coegi. Quid taces? quid dissimulas? quid tergiversaris? Non est
locus ad tergiversandum. Cf. Nolo, Invitus, Moror.
TERGO, is, _vel_ ĕo, es, si, sum, ere, a. _Essuyer_, _frotter_,
_nettoyer_. SYN. Abstergo. USUS: Qui tergunt, qui ungunt, verrunt.
TERGUM, i, n. _Dos_. SYN. Aversa pars corporis tota. USUS: A tergo
adoriri aliquem. Terga vertere, in fugam abire, _tourner le dos_,
_prendre la fuite_. Hostem a tergo interclusum relinquere. Insequitur nos
a tergo senectus, nec opinantes assequitur. Ab tergo se objicere.
TERMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Délimitation_, _définition_. SYN. Finis,
mensura, modus. USUS: Versus inventus est terminatione aurium, _par la
délimitation qu’assigne l’oreille à la mesure du vers_. Terminatio rerum
expetendarum exposita, _après avoir exposé à quoi se réduisent les vœux
de la nature_.
TERMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Fixer_, _déterminer_; _finir_, _borner_,
_délimiter_. SYN. Determino, concludo, laudo, definio; regionibus
aliquibus circumscribo, definio. USUS: Imperium Rom. non terra, sed
cœli regionibus terminatur. Iisdem finibus vitam et gloriam terminare.
Epicurus bona voluptate terminavit. Verba melius terminantur ac cadunt
in syllabas longiores. Cf. Finio.
TERMĬNUS, i, m. _Borne_, _limite_, _terme_. SYN. Finis, regio. EPITH.
Certi, modici. USUS: Jus suum nullis terminis ac finibus circumscribere,
definire. Termini quos Socrates pandit et constituit. Certos mihi fines,
cancellos, terminos ipse constituam, extra quos non egrediar. Cf. Finis.
TERNI, æ, a, _Trois par trois_; _qui sont trois_, _au nombre de trois_.
USUS: Terna, aut bina, aut singula etiam verba dicere.
TĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _User_, _consumer_, _employer_,
_perdre_. SYN. Contero, consumo, mollio. USUS: Terere tempus, ætatem
nugis. Verbum vulgari sermone tritum, _langage_, _terme commun_,
_trivial_.
TERRA, æ, f. _La terre_, _le globe terrestre_, _le monde_, _l’univers_.
SYN. Globus terræ, medius mundi locus, orbis terræ, humus, tellus, solum.
EPITH. Altrix, beata, effectrix, fecunda, fœta, horrida, hostilis,
immanis, immobilis, infirma, ingrata, lata, mater omnium, media, misera,
parva, solida, globosa, tota, vestita floribus, universa, aliena,
aspera, continens, disjuncta, mortifera. USUS: 1. Terra mater omnium,
vestita floribus, herbis, arboribus. Conquirere aliquem terra marique.
Romam terra petere, _aller à Rome par terre_. A terra solvere; navim ad
terram deligare. Ad terram aliquid abjicere, affligere. Terram aratro
proscindere, discindere, subigere. 2. Orbis, _la terre_, _le monde_,
_l’univers_. Homini nihil in terris simile. 3. Regio, _terre_, _pays_,
_contrée_, _région_. In terra hostili. Ex ultimis terris protectus.
Nostra sunt maria et terræ.
TERRÆ MŌTŬS, ūs, m. _Tremblement de terre_. EPITH. Horribilis, magnus,
usitatus. PHRAS. Magnus terræ motus in Sicilia fuit, _il y eut en
Sicile un violent tremblement de terre_. Sicilia magnis terræ motibus
conquassata est, contremuit; in Sicilia terra per plures dies movit
horrendum in modum; terra ingenti motu contremuit, ut non moveri,
sed everti crederentur omnia. Sicilia magnis terræ motibus concussa
est, adeo ut in agris tecta corruerent, multarum urbium magnæ partes
prosternerentur, cursu rapido averterentur amnes, montes lapsu ingenti
proruerentur, ventis per cava terræ citatis, rupti montes tumulique
subsiderent. Terræ motus Siciliam maxime quatiebat; multa tum oppida
corruere, multis locis labes facta, terræ desedere, flumina in contrarias
partes fluxere; nutabat perpetuo solum, frequenter etiam subsultabat,
tanto impetu ac fragore, ut urbes ac oppida suis divellendas sedibus
putaremus, nec quisquam tam saxei esset pectoris, quin saxis terraque
rementibus contremisceret. USUS: Animi terræ motibus ac pestilentiæ
vastitate maxime terrentur. Terræ motus factus.
TERRĒNUS, a, um, _Formé de terre_; _terrestre_. SYN. Terrestris. USUS:
Humor maritimus et terrenus. Terrenis et concretis corporibus sunt
intersepta. Corpora nostra terreno principiorum genere sunt confecta.
Bestiarum terrenæ sunt aliæ, partim aquatiles, _parmi les animaux, les
uns sont terrestres, vivent sur la terre, les autres sont aquatiques,
vivent dans l’eau_. Cf. Mundanus.
TERRĔO, es, ŭi, ĭtum, ere, a. _Effrayer_, _épouvanter_. SYN. Terrorem
affero, infero, injicio; metum affero, infero, facio. ADV. Minaciter,
vehementius. PHRAS. 1. Res ea vehementer nos terruit, _cette chose nous
a fortement effrayés_. Animos terruit, formidine oppressit; perculit
nos ea res, id fulmen, ejus vocis terror vehementer; percussit nos vox
ea, inque animis auribusque omnium adhuc versatur? magnum ea res metum
incussit; multum trepidationis fecit; terrorem subita res præbuit,
excivit et repentino pavore pene nos exanimavit; ea res subitum terrorem
effudit; metu nos territavit; in timorem dedit; animos graviter
percussit; ea res terrorem injecit; trepidationem injecit animis;
terroris mutui nos implevit; metum, terrorem incussit omnibus; pavorem
offudit mentibus; pavorem injecit; terrorem nobis ingentem obtulit;
formidinis nos implevit; terrore animos fregit oppressitque; in metum
nos adduxit; metum objecit, incussit; metu nos affecit; animos in
terrorem conjecit; timore mentes omnium nostrum præpedivit; religionem
et formidinem incussit; periculi species animos hominum horrore
perstrinxit, perfudit, pavore implevit, exanimavit. 2. Magnopere territi
sumus, _nous fûmes tout à fait épouvantés_. Novo quodam terrore ac metu
permoti, concitati, obstupefacti, perterriti, perculsi fuimus. Lingua
obmutuit, manus obtorpuit, mente debilitata metu concidimus, toto corpore
perhorruimus. Nemo fuit tanta confidentia quin timido sanguis refugeret
et metu exalbesceret. Ultimo metu perfusi sumus tot terroribus undique
ostentatis. Perlatus est ad omnes terror. Circumfuso undique pavor ita
obtorpuimus, ut nemo dicere quod in rem esset, nemo audire posset.
Præsens timor adeo animos omnium occupaverat, ut prope alienata mente,
obcæcati metu et terrore nobis ipsis excideremus. Trepidatum repente,
omnium pectora occulto metu pervadente, sic ut vox omnes ac sanguis
deficeret. 3. Territi hostes in fugam sedant, _les ennemis épouvantés
prennent la fuite_. Hostes pavore perculsi; vano timore perfusi; metu
subacti; multiplici terrore perculsi, circumventi; tantis terroribus
vexati, ancipite circumstante metu in fugam se conjiciunt; terror
incussus hostes per tota castra trepidos agit. Cf. Timeo. USUS: Non me
terrent ista. Suæ quemque conscientiæ animi terrent.
TERRESTRIS, e, gen. com. _Qui vit sur la terre_, _terrestre_. SYN.
Terrenus. USUS: Terrestre præsidium.
TERRĬBĬLĬS, e, gen. com., _Terrible_, _effrayant_. SYN. Horribilis,
horrendus. USUS: Vultus terribiles et ardore animi micantes. Pompeii
virtus terribilior Romanis quam exteris gentibus, _la valeur de Pompée
était plus redoutable pour les Romains que pour les nations étrangères_.
Cf. Terror, Terreo.
TERRĬCŬLA, ōrum, n. pl. * _Épouvantail_, _fantôme_. SYN. Quod terrorem
injicit.
TERRĬFĬCUS, a, um, _Effrayant_, _terrible_. SYN. Quod terrorem incutit.
Cf. Terribilis.
TERRĬTŌRĬUM, ĭi, n. _Territoire_. SYN. Terra, ager. EPITH. Atriale. USUS:
Florentis coloniæ territorium minuitur.
TERROR, ōris, m. _Terreur_, _effroi_, _épouvante_. SYN. Minæ. EPITH.
Barbarus, inanis verborum, immanis, implacabilis, militaris, nocturnus,
novus, sempiternus, summus, tantus, tribunitius, mirus, mediocris. USUS:
Terrores minasque jacere, spargere, jactare, _épouvanter_, _répandre
l’effroi_. Is nuntius magnum nobis terrorem obtulit, attulit, intulit,
incussit, injecit, magno terrori fuit, _glacer d’effroi_. Terrorem
addere, admovere, _augmenter l’épouvante_. Si quid increpet terroris, _si
quelque effroi se fait jour_. Anceps terror circumstabat, _une terreur
secrète nous environnait_. Terrorem illatum reddere, _rendre l’effroi
causé_. Firmare ex terrore hominem metuque liberare, _délivrer qqn de son
épouvante, le rassurer_. Cf. Terreo.
TERTĬĀNUS, a, um, _Relatif au troisième_. USUS: Febres tertianæ, _fièvre
tierce, qui revient tous les trois jours_.
TERTĬO, _Pour la troisième fois_. USUS: Iterum ac tertio.
TERTĬUS, a, um, _Troisième_.
TĔRUNCĬUS, ĭi, m. _Quart de l’as_. SYN. Nummulus. USUS: Ne teruncii
quidem sumptus mea causa factus est, _dépense d’un liard, d’un denier_.
TESSĔRA, æ, f. _Dé à jouer_, _marqué sur les 6 côtés_; _mot d’ordre_;
_signe d’hospitalité_. SYN. Talus. USUS: Nobis senibus de lusionibus
multis talos relinquant, et tesseras. Quid enim est sors? idem
propemodum, quod micare, quod talos facere, quod tesseras, _jouer à la
mourre_, _aux dés_, _aux tessères_.
TESTA, æ, f. _Vase de terre cuite_; _coquille_. SYN. Concha, vas fictile.
EPITH. Nativa.
1. TESTĀMENTĀRĬUS, ĭi, m. _Rédacteur d’un testament_. SYN. Subjector
testamentorum.
2. TESTĀMENTĀRĬUS, a, um, _De testament_, _testamentaire_. USUS: Lex
testamentaria.
TESTĀMENTUM, i, n. _Testament_. SYN. Suprema voluntas; voluntatis nostræ
justa sententia de eo quod post mortem nostram fieri voluerimus. EPITH.
Falsum, firmissimum, non improbum, non inofficiosum, non inhumanum,
irritum, ruptum, ratum. USUS: Testamentum facere, conscribere, componere,
obsignare; testamento aliquid alicui relinquere. Testamentum falsum
supponere; testamentum subjicere. Nefas est testamenta mutare, rumpere,
inducere, irrita facere et voluntates mortuorum evertere. Qui factionem
testamenti non habuerit. Cf. Hereditas.
TESTĀTUS, a, um, _Attesté_, _certifié_, _démontré_. SYN. Exploratus,
ratus, indubitatus. USUS: Nihil dixi nisi notum et testatum. Ut res
multorum oculis fieret testatior, _afin que la chose fut plus notoire_.
Res certissimis monumentis testata.
TESTĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Déposition_, _témoignage_. SYN. Testimonium,
formula testimonii. EPITH. Summa, sempiterna. USUS: 1. Manebit hujus tui
facti testificatio sempiterna. Chirographa, testificationes, judicia,
quæstiones. 2. Affirmatio privata, _déclaration_, _preuve_. Cum summa
testificatione suorum erga me meritorum. Cf. Testimonium, Testes.
TESTĬFĬCOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Déposer_, _témoigner_,
_certifier_, _attester qqche comme témoin_. SYN. Testor, attestor, notum
facio, testimonium dico, testibus firmo. USUS: Id feci testificandi
amoris mei causa. Hæc in maxima hominum frequentia testificabatur.
TESTĬMŌNĬUM, ĭi, n. _Témoignage_, _déposition_, _attestation_. SYN.
Testificatio, jurejurando devincta auctoritas. EPITH. Acerrimum, debitum,
divinum, exploratum, extremum, falsum, firmum, gratum, grave, improbum,
inimicum, majus, mutuum, præclarum, proprium, publicum, sempiternum,
totum, vehemens, divinum, tacitum. USUS: Testimonium secundum fidem
et religionem gravissime dicere. Pro testimonio dicere; testimonium
innocentiæ alicui tribuere, impertiri. Sunt in eam rem multa testimonia.
Refellere, refutare, elevare testimonia. Eodem is convertit aculeos
testimonii sui. Causa ejus gravissimorum virorum testimoniis communita
fuit.
TESTIS, is, m. _Témoin_. SYN. Laudator, auctor, obsignator; testimonium.
PHRAS. Ejus rei multos testes habeo, _j’ai de nombreux témoins de cette
chose_. Ejus rei testes citare, proferre, edere, producere possum
plurimos, qui se non opinari sed scire, non audivisse, sed vidisse, non
interfuisse, sed egisse dicent. Rem testibus planam facere perfacile mihi
est. Testem citabo totam domum; ejus rei auctores testesque optimos dare
possum; res ea multorum testimoniis communiri potest; in ea causa deesse
non possunt, qui pro testimonio dicant; rem eam multis testibus firmare
possum. USUS: Testes adhibere locupletes, idoneos, religiosos, integros,
incorruptos, gravissimos; _aut contra_ falsos, diobolares, ab religione
remotos. Testis ac spectator vivus ac præsens. Testis est Italia.
Clarissimæ victoriæ testes. Deos facere testes.
TESTOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Être témoin_, _déclarer_, _attester
comme témoin_. SYN. Doceo, significo, ostendo, demonstro, testificor;
testes adhibeo, facio, voco, invoco. USUS: 1. Ejus artificium operis
artificis peritiam testatur. 2. Testem invoco, imploro, obtestor,
_prendre qqn ou qqche à témoin_, _attester_. Deos testor, omnesque
homines. 3. Testamento decerno, _faire son testament_, _tester_. Possitne
testari exul, quæritur. Cf. Testis.
TESTŪDO, ĭnis, f. _Tortue, animal_. SYN. Animal crusta tectum tardumque.
EPITH. Fluviatilis. USUS: 1. Testudo capite brevis, cervice anguina,
aspectu truci. 2. _Tortue, machine de guerre._ 3. _Voûte d’un bâtiment._
4. _Toit formé par les soldats romains qui réunissaient sur leurs têtes
leurs boucliers._
TĒTER, tra, trum, _Qui affecte désagréablement les sens_, _affreux_,
_hideux_; _abominable_. SYN. Fœdus, flagitiosus. USUS: Quo nihil tetrius,
fœdius, truculentius, aspectu terribilius immanius reperiri potest.
Bellua omni diritate atque immanitate teterrima. Cf. Horridus.
TĒTRĒ, _D’une manière affreuse, honteusement_. SYN. Fœdissime, impure.
TEXO, is, xŭi, textum, ere, a. _Tisser_. SYN. Contexo. USUS: 1. Quid
araneæ texerent. 2. Necto, _ourdir_, _arranger_, _façonner_. Stoici ipsi
sibi plagas texuere. Festive carmen aliquod texere.
TEXTĬLIS, e, gen. com. _Tissé_, _tissu_. SYN. Textus. USUS: Textile
stragulum.
TEXTOR, ŏris, m. _Tisserand_.
TEXTRĪNA, æ, f. _Atelier de tisserand, de tissage_. SYN. Textoris
officina.
TEXTUM, i, n. _Tissu_; _contexture_, _assemblage_. USUS: Clypei textum.
THĂLĂMUS, i, m. _Chambre à coucher_, _lit nuptial_. SYN. Conjugis
utriusque cubiculum.
THĔĀTRĀLIS, e, gen. com. _Théâtral_, _relatif au théâtre_. USUS:
Theatrales consessus.
THĔĀTRUM, i, n. _Théâtre_. SYN. Cavea. EPITH. Bellum, commune, frequens,
refertissimum celebritate, eruditissimum judicio, magnitudine;
amplissimum, vacuum. USUS: Theatra tota reclamant. Id frequenti theatro,
incredibili plausu et clamore comprobatum est. Cæsaris virtutes majoribus
theatris propositæ, _sur une plus grande scène_, _sur un plus grand
théâtre_. Me quasi in quodam theatro orbis terrarum versari credebam. Cf.
Ludi.
THĒCA, æ, f. _Enveloppe_, _étui_. USUS: Theca nummaria. Thecæ vasorum.
Thĕŏlŏgĭa, æ, f. _Théologie_. SYN. Divinarum rerum scientia. USUS:
Theologia mystica, _théologie mystique_. Arcana, recondita, interior,
divinitus immissa mentibus hominum de DEO divinisque rebus scientia.
Doctrina interior DEO magistro tradita. Divinarum rerum cognitio e
cœlesti luce hausta. Theologia speculativa. Disceptatrix ac judex
altissimarum de DEO divinisque rebus quæstionum disciplina. Scientia
geminata fidei rationisque luce illustrata. Theologia moralis. Quæ
quæstiones de christiani hominis officio complectitur; quæ arctas
impeditasque conscientiæ rationes explicat _vel_ expedit; quæ interioris
fori causas quæstionesque tractat. Theologia polemica. Quæ controversas
fidei ac religionis nostræ quæstiones explicat, dissolvit; quæ in
evertendis novarum opinionum commentis operam Christianæ rei locat; quæ
religionis arcana in controversiam adducta, ratione ac auctoritate firmat
ac tuetur. Theologia positiva. Sacrorum codicum interpres Theologia, quæ
Patrum, sacrorumque auctoritate Conciliorum, controversas religionis
nostræ quæstiones dirimit.
THĔŎLŎGUS, i, m. _Théologien, qui écrit sur DIEU et les choses divines_.
SYN. Rerum divinarum peritus; sacrarum litterarum intelligentia nobilis,
interpres divinorum oraculorum; qui vita ac ratione religionis nostræ
arcana explicat.
THĔŌRĒMA, ătis, n. _Théorème_. USUS: Percepta appello, quæ Græci
theoremata (θεώρηματα).
THĒSAURUS, i, m. _Trésor_, _richesses_. SYN. Opes, divitiæ. USUS:
Thesaurum defodere, alicubi obruere; alicui de thesauris suis aliquid
suppeditare. Thesaurus rerum omnium, memoria, _la mémoire, ce trésor (ce
dépôt) de toutes les connaissances_. Cf. Opes.
THĔSIS, is, f. _Proposition_, _problème_. SYN. Propositum. EPITH.
Perdifficilis, politica, acuta, tenuis.
THŪRĬBŬLUM, i, n. _Cassolette à encens_, _encensoir_. SYN. Acerra.
THUS, ūris, n. _Encens_. USUS: Thura et odores incendere.
TĬĀRA, æ, f. _Tiare_, _coiffure des Orientaux_.
TĪBĬA, æ, f. _L’os antérieur de la jambe_; _flûte_. SYN. Os cruris;
fistula. EPITH. Inflata, modulata, nuptialis, tardior. USUS: Tibia, ad
tibiam canere. Tibiæ modulate canentes. Tibiam inflare. Tibiarum cantu
instincti pugnant acrius.
TĪBĪCEN, ĭnis, m. _Joueur de flûte_. SYN. Qui tibiis canit. EPITH.
Bellus, latinus, tardior.
TIGNĀRĬUS, a, um, * _De solive_, _de charpente_. USUS: Faber tignarius,
_charpentier_.
TIGNUM, i, n. * _Pièce de bois de construction_, _solive_, _poutre_. SYN.
Trabs. USUS: Tigna bina sesquipedalia in flumen defixerat.
TĬMĔO, es, mŭi, ere, a. et n. _Craindre_, _redouter_. SYN. Metuo,
horreo, extimesco, pertimesco, reformido, vereor, in metu sum, afficior
timore, metus animo objicitur, mente vix consto. PHRAS. 1. Valde timet,
_il craint beaucoup_. Magno in timore est; magnum in timorem pervenit;
metu suspensus, fractus et debilitatus hæret; ictus metu gravioris
mali et horrore perfusus, tuta omnia reformidat. Vix se præ formidine
commovet. Metum cepit non mediocrem. Totus in metu est et trepidatione;
magnus hominem metus agitat, commovet; magnum in metum adductus est;
vacuus metu non est. Timor hominem incessit, occupavit ingens. Gravi
metu sollicitatur. Pavor animum hominis intravit ingens; metum in se
concepit; delirat miser timore et nescio quid pavitat. 2. Multi adeo
imbecilles animo sunt, ut omnia timeant, _il y a beaucoup de gens si
faibles de cœur qu’ils redoutent tout_. Multos ita pusilli infirmique
animi videas, qui ad omnes casus metu contremiscant; metu exanimentur;
metu exalbescant, exhorrescant; timore commoveantur; metu perturbentur.
Multos ob animi infirmitatem, imbecillitatem, quilibet casus terret,
perterret, perterrefacit; metu afficit; in timorem conjecit; ad timorem
impellit; multis, quod animi imbecillitate laborent, _vel_ minimus casus
metum, terrorem incutit. Cf. Terreo. 3. Timeo ne non optime consilia mea
succedant, _je crains que mes projets ne réussissent point_. Timeo mei
consilii quis sit exitus futurus. Utinam consilio meo respondeat exitus,
vereor tamen ne aliorsum cadat. Quam feliciter mihi eventurum sit ex
consilio meo negotium, plane non video; equidem adversos metuo exitus.
Metuo ne id consilii ceperim, quod explicare non facile possim. Meum
consilium quo sit evasurum, nescio ac timeo. Consilium a me captum ut
eum, quem volo, habeat exitum opto magis quam spero. Exitum consilii mei
extimesco. 4. Tam vicino periculo timeo sane vehementer, _c’est à bon
droit que je redoute un péril si proche_. Aspectu impendentis procellæ
horret animus, vox torpet spiritusque; metus percurrit meum omniumque
pectora; animus timore obstupescit; subito horrore obrigui, metuque
nunc adeo exsanguis sum; formido incessit animum et pavore marceo. Cf.
Timor, Terreo. USUS: Quemadmodum explicari hæc possint timeo. Timeo de
consulatu, ab eo judiciorum genere.
TĬMĬDĒ, _Timidement_, _avec crainte_, _avec appréhension_. SYN. Ignave,
timido animo, dubitanter, diffidenter. )( Fidenter, animose, fortiter.
USUS: Timide ac verecunde dicere. Timide modiceque dicere.
TĬMĬDĬTAS, ātis, f. _Timidité_, _crainte_, _appréhension_. SYN. Angustus
et parvus animus. )( Confidentia, fortitudo. EPITH. Humilis, fracta,
ingenua, turpis, utilis. USUS: Cautio mea timiditasque in causis. Pudore
quodam et timiditate ingenua refugisti. Timiditati et ignaviæ militum
proposita supplicia. Cf. Timeo.
TĬMĬDUS, a, um, _Timide_, _craintif_. SYN. Ignavus, nullius animi,
circumspectans omnia; quidquid increpuerit pertimescens; diffidens,
imbellis, vecors. )( Animosus. PHRAS. 1. Pusilli animi es et timidus,
_vous êtes timide et pusillanime_. Exigui, infirmi, imbecilli animi
es nimiumque demissi. Infirmus ab animo es; animo jaces, langues, non
viges. Jacet, languet, non viget animus tuus. Animus tibi sine animo
est; abest animus ab animo tuo. Facile concidis, commoveris animo;
roboris ac nervorum in animo tuo parum est. Animum in te requiro,
desidero. Umbras etiam times trementibus labiis. Timorem prodis; nemo
te meticulosior; animo es nimis ignavo ac demisso; magna quadam animi
infractione, formidine, pavore timiditatem tuam ostendis; nescio quas
formidines agitando animis, ipse tibi curas et metus auges. 2. Exercitus
erat timidus, _l’armée avait peur_. Fuga trepidus, plenus vulnerum et
pavoris exercitus; tota acies pavore fluctuabat, ut vix gladio esse
opus, et ambonibus propelli posse videretur; ut nec vultum, nec aciem
oculorum ferre posset; miles abjectus metu, terrore exanimatus, animo
debilitatus et qui umbram quoque metueret suam. Occupabat militum animos
pavor insolitus; terror militi inciderat; terror militi mentem eripuerat;
omnium mentes animosque militum timor perturbarat. Cf. Timeo. USUS:
Timidus et cautus. Quæ timido animo, humili fractoque fiunt.
TĬMOR, ōris, m. _Crainte_, _effroi_, _peur_. SYN. Metus, formido. )(
Spes, animus. EPITH. Cæcus, domesticus, falsus, inanis, major, verus,
novus, vetus. PHRAS. 1. Hostis vicinus urbi maximum timorem incussit, _la
présence de l’ennemi avait rempli la ville d’épouvante_. Maximo timore
affecit; ingentem timorem injecit, incussit; pavore cuncta complevit;
civium animos horrore perstrinxit; in maximum timorem cives dedit; maximo
timori civibus fuit; maximum timorem hostibus objecit; maximo timore
civitatem cumulavit. Cf. Terreo. 2. In maximo timore est civitas, _la
ville est dans une mortelle frayeur_. Ingenti timore perculsa, occupata
est civitas; animi omnium ad timorem traducti; in magnum timorem venere;
in timorem versi sunt. Cf. Timeo. 3. Timorem præ se tulit, _il donna des
signes de peur_. Opinionem timoris hostibus præbuit; signa timoris dedit;
cum simulatione timoris egit; timoris opinionem apud hostes, quibuscumque
potuit rebus, auxit; timoris suspicionem dedit hostibus; timoris sui
signa multis rebus misit. 4. Tandem timorem deposuit, _enfin il cessa
de craindre_. Timorem omnem abjecit, deposuit; animum sollicitudine
exoneravit; metum amisit; tandem timore vacuus animum recepit; solvit
animum metu; timore se expedivit; metum abstersit, exuit; posito metu
animum respexit; animum recepit, recuperavit, revocavit; ad pristinam se
fortitudinem revocavit; ex timore se collegit; recreavit se a timore;
animum, spem redintegravit; animum renovavit. 5. Timorem tibi hunc
adimam, _je vous ôterai cette appréhension_. Isto te metu liberabo,
levabo, a metu te isto abducam; metum tibi eximam, ejiciam, auferam,
expellam; animum tuum confirmabo, constituam; animum afflictum excitabo,
et ad spem et fortitudinem revocabo. Efficiam tandem, ne quis porro
animum tuum metus perturbet, afficiat, commoveat, concutiat, exagitet;
ut a metu vaces; ut animus, qui jacebat, erigatur, excitetur, exsurgat,
ut animus tuus sese colligat atque confirmet. Languet animus tuus: ego
ut valeat et vigeat efficiam. Cf. Recreo. USUS: Timor misericordiam non
recepit. Timorem in rei frumentariæ simulationem conferre. Magno timore
sum, sed bene speramus, _je crains beaucoup, cependant j’espère_. Ades
animo et omitte timorem, _et cesse de craindre_, _bannis toute crainte_.
Homini timor injectus est, _cet homme fut effrayé, eut peur_.
TĬNĔA, æ, f. _Teigne, ver qui ronge le bois, les vêtements, les livres_.
SYN. Vermiculus vestes librosque erodens.
TINGO, is, nxi, ctum, ere, a. n. _Teindre_, _colorer_. SYN. Coloro,
imbuo, inficio.
TINNĬO, is, īvi _vel_ ĭi, ītum, ire, n. et a. _Tinter_, _sonner_,
_carillonner_. USUS: Exspecto quid ille tinniat, _j’attends ce qu’il
payera, comptera en espèces sonnantes_.
TINNĪTŬS, ūs, m. _Tintement_, _sonnerie_, _son_. USUS: Tinnitum ciere.
TINTINNĀBŬLUM, i, n. _Sonnette_, _clochette_, _grelot_.
TĪRO, ōnis, m. _Nouveau soldat_, _recrue_; _débutant_, _novice_,
_apprenti_. SYN. Novus miles, rudis in re aliqua, inexpertus,
inexercitatus, qui aliquam artem discit, tirocinium artis ponit. EPITH.
Egentissimus. USUS: Usu et exercitatione tiro. Orator nulla in re tiro,
rudis, hospes et peregrinus esse debet.
TĪRŌCĬNĬUM, ĭi, n. _Apprentissage de la guerre_; _début_, _noviciat_.
SYN. Rudimentum. PHRAS. 1. Religionis tirocinium subire, _faire son
noviciat de religieux_. Sacræ militiæ tirocinium auspicari; religiosæ
militiæ rudimenta ponere; religiosæ militiæ disciplinam complecti; in
religiosæ virtutis scholam se abdere; religiosæ militiæ rudimentis
instituendum se tradere. 2. In tirocinio etiamnum est, _il est encore
au noviciat_. Tironem etiamnum agit; tiro est; rudis adhuc novusque
est in religiosa virtute discipulus; in tirocinio adhuc exercetur; in
palæstra religiosæ vitæ adhuc exercetur; in religiosæ disciplinæ studio
novitius adhuc est et tiro; tirocinio, religiosa periclitatione defunctus
nondum est; tirocinium emensus nondum est; inter ipsa religiosæ virtutis
incunabula et rudimenta hæret etiamnum, sanctioris vitæ præceptionibus
informandus, imbuendus, excolendus. USUS: Lapsus ætatis tirocinio,
postea se correxit, _il a corrigé, étant plus âgé, les égarements de sa
jeunesse_.
TĪTILLĀTĬO, ōnis, f. _Chatouillement_. SYN. Suavitas motus. USUS: Non est
senibus tanta titillatio voluptatum.
TĪTILLO, as, avi, atum, are, a. _Chatouiller_; _flatter_, _caresser_.
SYN. Moveo cum aliqua voluptate, suavitate. USUS: Voluptas cum suavitate
quadam affluit et allabitur, sensusque titillat.
TĬTĬO, ōnis, f. _Tison_. SYN. Lignum adustum quod ab igne extrahitur.
TĬTŬBANTER, _En balançant_, _en hésitant_. SYN. Dubitanter, inconstanter.
TĬTŬBĀTĬO, ōnis, f. _Embarras_, _obstacle_. SYN. Hæsitatio. USUS: Ut ne
parva quidem titubatione aut offensione impediremur.
TĬTŬBO, as, avi, atum, are, n. _Chanceler_, _broncher_; _hésiter_. SYN.
Hæsito; nec vox, nec lingua consistit. USUS: Erubuisse, expalluisse,
titubasse. Si quid in bello titubatum sit. Cf. Dubito.
TĬTŬLUS, i, m. _Titre_, _titre d’honneur_. SYN. Index. EPITH.
Indignissimus, insignis. USUS: Me sapientis titulus delectat. Titulum
consulatus vix sustinet. Regis titulum sibi adscribere. Inscriptio libri;
honoris vocabula et nomina, rectius et usitatius quam libri _vel_ honorum
tituli, _titre d’un livre_, _titre de noblesse_. (Competentem titulum non
dare, VULG.), _ne pas donner à qqn le titre qui lui convient_. Latine:
Aures debita appellatione fraudare.
TŎGA, æ, f. _Toge, robe longue et ample d’une seule étoffe à l’usage des
citoyens romains en temps de paix_. )( Sagum. EPITH. Felix, parva, pulla,
purpurea, texta, virilis, pura. USUS: Toga pacis est insigne et otii.
Virilem togam sumere, assumere, induere.
TŎGĀTUS, a, um. _Vêtu de la toge_, _citoyen romain_. USUS: Quasi unus e
togatis.
TŎLĔRĀBĬLĬS, e, gen. com. _Qu’on peut supporter_, _supportable_,
_tolérable_. SYN. Vendibilis, non contemnendus; patibilis. )(
Impatibilis. USUS: Vix singulis ætatibus singuli tolerabiles oratores,
_passable_. Tolerabili fenore solvere. Tolerabilis conditio.
TŎLĔRĀBĬLĬTER, _Patiemment_. Toleranter. USUS: Dolores tolerabiliter
ferre.
TŎLĔRANTER, _Patiemment_. USUS: Toleranter dolorem pati.
TŎLĔRANTĬA, æ, f. _Constance_, _patience dans la douleur_. USUS:
Tolerantia rerum humanarum, contemptio fortunæ. Cf. Patiens.
TŎLĔRĀTĬO, ōnis, f. _Constance à supporter_.
TŎLĔRO, as, avi, atum, are, a. _Supporter_, _endurer_, _souffrir_,
_tolérer_; _soulager_, _apaiser_. SYN. Fero, patior, perfero, sustineo;
concoquo. USUS: Forti animo militiam, hiemem, fortunam adversam tolerare.
Latrociniis vitam; castaneis famem tolerare. Verbera plagasque is
toleret, qui verbum concoquere vix potest! Cf. Fero, Patior.
TOLLO, is, sustŭli, sublātum, ere, a. _Élever_, _soulever_, _enlever_;
_éloigner_, _écarter_. SYN. Aufero, removeo, eximo, detraho, deleo,
exstinguo, attollo. ADV. Celeriter, funditus, obscure, omnino, perfacile,
recte. USUS: 1. Memoriam alicujus rei tollere. Suspicionem mihi omnem
sustulit. 2. In currum patris sublatus. Risum, cachinnum, clamorem
maximum sustulit. 3. Laudo, _louer_. Tollere in cœlum laudibus; augere
et altius dicendo tollere. 4. Suscipio, _recevoir_, _prendre_. Tollere
aliquid oneris. Cf. Aufero, Adimo.
TONDĔO, es, tŏtondi, tonsum, ere, a. _Tondre_, _raser_. USUS: Dionysius
ne tonsori collum submitteret, tondere filias docuit.
TŎNĬTRŬS, ūs, m. _vel_ ŭum, ĭi, n. _Tonnerre_. SYN. Æris sonitus, nubium
fragor. USUS: Tonitrua, jactusque fulminum quis non extimescit? Cœlum
tonitribus contremit. Cf. Tempestas.
TŎNO, as, ŭi, are, n. _Tonner_. PHRAS. Tonat, _il tonne_. Ingenti
sono cœlum strepere et inter horrendos fragores micare ignes cœpere.
Continuus cœli fragor est et passim cadentium fulminum species visitur.
Cœlum tonitribus dat mugitus ingentes, et concursu conflictuque fulgura
ingeminat. Nubes æstivis incensæ caloribus inter se collisæ creberrimoque
ruptæ tonitru fragoribus aures, fulgurum flammis oculos verberant. Cœlum
tumultu miscetur. Ruptæ cum fragore nubes omnia terrore tumultuque
complent. USUS: Si fulserit, si tonuerit, si tactum fuerit aliquid de
cœlo.
TONSILLÆ, ārum, f. pl. _Glandes de la gorge, amygdales_. SYN. Glandes ad
radicem linguæ.
TONSOR, ōris, m. _Barbier_, _perruquier_.
TONSŌRĬUS, a, um, _Qui sert à tondre, à raser_. USUS: Cultri tonsorii,
rasoirs.
TONSTRĪNA, æ, f. _Échoppe de barbier_. SYN. Locus in quo tonderi solet.
TŎPĬĀRĬA, æ, f. (_sc._ ars.) _Horticulture, art de tailler les arbres et
de leur donner diverses formes_. USUS: Topiariam facere.
TŎPĬĀRĬUM, ĭi, n. (_sc._ opus.) _Topiaire, art du jardinier fleuriste_.
SYN. Opus ex arbore _vel_ frutice factum, varie inflexis detortisque
ramis, ad speciem decoremque hortorum.
TŎPĬCA, ōrum, n. pl. _Les Topiques_, _titre d’un ouvrage d’Aristote
traduit par Cicéron_. USUS: Aristotelis topica.
TŎREUMA, ătis, n. adhibetur plurali. _Ouvrage on demirelief_, _ouvrage
ciselé_, _vase d’or ou d’argent_. SYN. Opus torno factum. EPITH. Nova,
pretiosa. USUS: Pretiosa toreumata, artificis manu facta.
TŎRI, ōrum, m. pl. _Muscles_. SYN. Lacerti. USUS: O pectora! o terga! o
lacertorum tori!
TORMENTUM, i, n. _Torture_, _question_. SYN. Cruciatus, supplicium,
equuleus; machina bellica. EPITH. Acerrima, graviora, varia. USUS: 1.
Tormenta ad exprimendam veritatem adhibemus. Nulla vis tormentorum
acerrimorum prætermitittur. Vi tormentorum adducti servi. 2. Machina
bellica, _machine de guerre à lancer des projectiles_. Tormentis muros
verberare, quatere, disturbare, labefacere, labefactare, _abattre les
murailles à coups de machines_. Cf. Cruciatus, Torqueo, Oppugno.
TORMĬNA, um, n. pl. _Mal de ventre_, _coliques_. SYN. Intestinorum dolor.
USUS: Fortem se in torminibus præbere. Cf. Pœna.
TORMĬNŌSUS, a, um, _Qui a des coliques_. USUS: Torminosi, gravedinosi.
TORNO, as, avi, atum, are, a. _Tourner_, _façonner au tour_, _arrondir_.
SYN. Polio, quasi torno facio. USUS: DEUS mundum ita tornavit, ut nihil
possit fieri rotundius.
TORPĒDO, īnis, f. _Engourdissement_, _torpeur_, _paresse_.
TORPĔO, es, ere, n. _Être engourdi, immobile, inactif_. SYN. Obtorpeo.
USUS: Epicurei DEUM feriatum cessatione volunt torpere, _les Épicuriens
veulent que DIEU croupisse dans un repos profond_. Cf. Langueo.
TORPOR, ōris, m. _Torpeur_. SYN. Stupor.
TORQUĀTUS, a, um, _Qui porte un collier_. USUS: Torque hosti detracto,
Torquati nomen invenit Manlius, _Manlius, pour avoir dépouillé un ennemi
de son collier, reçut le nom de Torquatus_.
TORQUĔO, es, torsi, tortum, ero, a. _Tourner_, _courber_; _torturer_,
_tourmenter_. SYN. Flecto, intorqueo; excrucio. ADV. Acriter, diu,
vehementer, mirifice. PHRAS. 1. Ni fateatur, torquebitur, _s’il n’avoue
pas, il sera mis à la torture_. In cruciatum maximum dabitur; tormentis
acerrimis ex eo quæretur; omnibus intolerandis humanæ patientiæ
cruciatibus lacerabitur; metu tormentorum admoto vera fatebitur;
tormentis exprimetur veritas. Nisi de se ultro confiteatur, in cruciatum
abripietur, agetur; cruciatus in illum exempla dirissima edentur; omnis
tormentorum acerbitas in illum exprometur; gravissimis cruciatibus
afficietur, conficietur; per tormenta veritas explorabitur; quæstionibus
atrocissimis subjicietur; quæstiones adhibitis tormentis de illo agentur,
habebuntur. Ni fateatur, tortores et carnifices, dum verberibus ac
tormentis fatigentur, crudelitatem explebunt, satiabunt suam; tortores,
dum tormenta ipsa defessa erunt, crudelitatem exercebunt suam. USUS: 1.
Terra se circa axem convertit et torquet, _la terre opère un mouvement
de conversion et tourne autour de son axe_. Opinionum vanitas torquet
ac flectit imbecilitatem animorum quocumque libuerit, _tourne à son gré
la faiblesse des esprits_. Vultus mutantur, ora torquentur. 2. Vexo,
exagito, _tourmenter_, _affliger_, _chagriner_. Torquent te libidines
tuæ, laudes meæ. Torqueri equuleo. 3. Jaculor, _lancer, brandir un
projectile_. Torquere hastas amentatas. Cf. Flecto, Excrucio, Crudelis.
TORQUES, is, m. et f. _Collier_. SYN. Monile, colli ornamentum. USUS:
Aliquem phaleris et torque donare.
TORRENS, entis, m. _Cours d’eau rapide, impétueux, violent_. SYN. Fluvius
imbri crescens, qui e montibus lapsus rapide fertur. USUS: Cum fertur,
quasi torrens, oratio.
TORRĔO, es, ŭi, tostum, ere, a. _Sécher_, _dessécher_, _rôtir_, _brûler_.
SYN. Exuro. USUS: Solis ardore succensis ignibus torreri.
TORRĬDUS, a, um, _Sec_, _desséché_. SYN. Perustus, aridus. USUS: Homo
macie torridus, _homme d’une maigreur extrême_.
TORTOR, ōris, m. _Bourreau_. SYN. Carnifex.
TORTŬŌSUS, a, um, _Tortueux_, _sinueux_. SYN. Flexuosus. USUS: 1. Sonus
ex tortuosis locis et inclusis refertur amplius. 2. Difficilis, insuavis,
arduus, _entortillé_, _embrouillé_. Multiplex et tortuosum ingenium.
Multa objecit obscura et tortuosa.
TORVĒ, _De travers_.
TORVUS, a, um, _Dur_, _cruel_, _farouche_. SYN. Horribilis.
TOT, _Autant de_, _tant de_. )( Quot. USUS: Tot homines, tanta servorum
examina.
TŎTĬDEM, _Autant de_, _tout autant de_. SYN. Par numerus. USUS: Hunc ego
locum totidem verbis e Græco transtuli.
TŎTĬES, _Aussi souvent_, _tant de fois_. )( Quoties.
TŌTUS, a, um, _Tout entier_, _tout_. SYN. Omnis, cunctus, universus,
omnes partes, plenus, integer, solidus. )( Pars. USUS: Tota respublica,
omnis Italiæ pubes, cunctus populus, universus senatus. Totus est mihi
deditus, totum se mihi tradidit. Totus ex mendaciis et fraude factus. Ex
toto id non intelligo. Totus in suis nugis est. Summa victoriæ totaque
belli ratio in eo constat.
TRĂBĀLIS, e, gen. com. _De poutre_. SYN. Robustissimus. USUS: Beneficium
trabali clavo figere decet, _il faut assujettir un bienfait avec un clou
de poutre_, _c. à d._, _le fixer solidement_. (PROV.)
TRĂBĔA, æ, f. _Trabée, habit officiel des augures, des rois, des
chevaliers_. USUS: Auguralis, regia trabea.
TRĂBĔĀTUS, a, uni, _Vêtu de la trabée_. SYN. Trabea indutus.
TRABS, ăbis, f. _Solive_, _poutre_. USUS: Abiegnæ trabes.
TRACTĀBĬLIS, e, gen. com. _Qu’on peut toucher_, _maniable_, _palpable_.
SYN. Quod sub tactum cadit. USUS: 1. Corporeum et aspectabile, itemque
tractabile omne necesse est, quod natum est. 2. Lenis, mollis, facilis,
flexibilis, mitis ingenii, _flexible_, _souple_, _traitable_. Virtus in
amicitia tenera est et tractabilis. Nihil illo tractabilius. Cf. Lenis.
TRACTĀTĬO, ōnis, f. _Action de manier_, _maniement_, _mise en œuvre_,
_usage_. SYN. Usurpatio, usus, tractatus, explicatio. EPITH. Digna,
salutaris, varia. USUS: Qui in armorum tractatione versantur, _maniement
des armes_. Tractatio litterarum mihi salutaris. In usu et tractatione
dicendi, _usage et la pratique de la parole_. (Tractatio _pro_ lauto
convivio, _être bien traité, faire un bon repas, vulg. est_).
TRACTĀTŬS, ūs, m. _Culture_, _pratique_. SYN. Tractatio. USUS: Ipsarum
artium tractatu delectari.
TRACTIM, _En traînant_, _peu à peu_, _lentement_. SYN. Longo tractu.
TRACTO, as, avi, atum, are, a. _Manier_, _toucher_; _traiter_,
_cultiver_; _traiter de telle ou telle manière_, _accueillir_. SYN.
Exerceo, differo, doceo, disputo, accipio aliquem honorifice _aut_
aspere. ADV. Accurate, acute, aspere, comice, crudeliter, cupide,
diligenter, diserte, divinitus, facile, gravius, hilare, honeste,
honorifice, improbe, ingeniose, insidiose, laute, leviter, leniter,
liberaliter, minutim, modice, nefarie, præclare, publice, remisse,
scelerate, studiose, subtiliter, temere, commode, cumulate, bene. PHRAS.
1. Commodum id argumentum tractabamus, _nous traitions facilement
cette question_. In eo argumento versabamur; multis eam rem sermonibus
jactabamus; commodum de ea re disputabamus; in manibus habebamus ejus
argumenti tractationem, id argumentum versabamus. 2. Honestissime me
tractavit, _il m’accueillit, me reçut avec beaucoup d’honneur_. Omni me
officio ac comitate complexus est; leniter ac clementer me accepit; victu
me cæterisque rebus liberalissime commodissimeque habuit; liberaliter
indulgenterque me coluit; lepide nitideque, honeste, comiter me
habuit; nemo unquam prolixius lautiusque me habuit. Ornate cumulateque
me tractavit. 3. Male me tractavit, _il me traita mal, durement_.
Subcontumeliose me tractavit; asperrime improbissimeque me habuit;
crudeliter in me consuluit; servilem in modum laceravit me convitiis;
pessime me mulctavit; malis me modis ac miseris accepit; indigna in me
exempla edidit; nec humaniter, nec amice me accepit; summa simulatione
amoris insidiosissime me tractavit; omnes indignitates contumeliasque ab
eo pertuli; maximum apud eum infortunium inveni. USUS: 1. Tractare et
agere causas amicorum. Artem geometricam, historiam tractare. Pecuniam
publicam tractare. 2. Accipio, excipio, cum aliquo ago, _traiter_,
_accueillir_, _manier_, _diriger_. Liberaliter, insidiose aliquem
tractare. Animos tractare, et permovere voluntates eloquentia. 3. Tango,
_toucher_. Manu tractare. 4. Gero, _se comporter_, _se conduire avec_.
Ita me in republica tractabo.
TRACTŬS, ūs, m. _Contrée_, _région_. SYN. Regio, ora, pars terrarum,
cœli plaga. EPITH. Celeberrimus, varius, levis, totus. USUS: 1. Tractus
ille Venafranus. 2. Cursus, _marche_, _allure_, _enchaînement du style_.
Tractu orationis leni et æquabili uti, _user d’une marche douce et égale
du style_.
TRĀDĬTĬO, ōnis, f. _Action de donner_, _transmission_. USUS: Abalienatio
est rei suæ traditio, _l’abaliénation est la tradition (remise) d’une
chose qui nous appartient en propre_. (Traditiones Apostolicæ, VULG.),
_les traditions apostoliques_. Doctrina a Christo et apostolis ad nos
derivata; dogmata religionis a Christo tradita et ab Apostolis ad
nos transmissa. Religionis capita verbo tradita Patrumque sermonibus
consignata. Doctrinæ Christianæ capita Apostolorum ore excepta et ad
posteros transmissa. Christianæ legis sanctiones a Christo latæ, et
Ecclesiæ omnium ætatum testimonio, a religionis nostræ primordiis ad nos
usque derivatæ et quodammodo per manus traditæ.
TRĀDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Transmettre_, _livrer_, _donner_,
_remettre_. SYN. Do, exhibeo, dico, doceo, demonstro, prodo. ADV.
Atrociter, bene, egregie, etiam, festive, gratis, græce, honeste,
subtilius, penitus, expeditius, furtim, vere, latine. PHRAS. 1. Urbem
victori hosti tradere, _livrer la ville à l’ennemi vainqueur_. In
possessionem urbis victorem admittere; victoris imperio ac potestati
urbem dedere; in fidem ac potestatem victoris urbem committere, hosti
in manum tradere; divina humanaque omnia, urbem ac populum in ditionem
atque arbitratum victori dedere; victori hosti urbem permittere; in fidem
ac potestatem ultro venire. Cf. Dedo, Deditio. USUS: 1. Se suaque omnia
alicui in fidem, in potestatem, in deditionem tradere. Se in disciplinam
tradere. Quieti, voluptati, libidinibus se tradere. Bellum, provinciam
successori tradere. Trado tibi hunc totum de manu, ut aiunt, in manum.
Per manus tradam provinciam ei cui maxime vos vultis. 2. Doceo, refero,
_enseigner_, _transmettre par l’enseignement_. Artem dicendi discipulis,
res gestas litteris, memoriæ posterorum, monumentis litterarum tradere.
Memoriæ traditum est.
TRĀDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Conduire au-delà_, _faire passer
ailleurs_. SYN. Trajicio. ADV. Paulisper, alio, tranquille, eleganter.
USUS: 1. Fluvius profundior erat quam ut copiæ traduci possent. 2.
Confero, flecto, converto, adduco, _faire passer qqn de l’autre côté_,
_amener à_. Animum alicujus a metu ad spem, ab improbitate ad virtutem,
ab iracundia ad lenitatem traducere; traducere aliquem ad se. 3.
Transigo, ago, duco, _en parl. du temps_: _passer_, _mener_, _écouler_.
Vitam otio, ætatem ludo traducere. Traducere aliquem per ora hominum. Cf.
Irrideo.
TRĀDUCTĬO, ōnis, f. _Action de faire passer, de mener_. USUS: Traductio
furibundi hominis ad plebem, _admission d’un furieux dans l’ordre des
plébéiens_. Traductio temporis, _marche ou cours du temps_.
TRĀDUCTOR, ōris, m. _Qui fait passer d’un état dans un autre_. USUS:
Traductor ad plebem.
TRĀDUX, dŭcis, m. _Sorte de vigne ou de sarment que l’on fait passer d’un
arbre ou d’une vigne à l’autre_. SYN. Stirps arboris _vel_ vitis alio
traducta.
TRĂGĬCĒ, _D’une manière tragique_. SYN. Sublate, ample.
TRĂGĬCUS, a, um, _Tragique_. USUS: Poeta tragicus.
TRĂGŒDĬA, æ, f. _Tragédie_, _genre tragique_. _Rad._ a τράγος, hircus, et
ἄδω, cano, quia in Bacchi honorem fabula canebatur, cujus victima hircus,
qui victoribus in præmium dabatur. USUS: 1. Tragœdiam facere, scribere,
agere, absolvere. 2. TRANSL. _Langage élevé_, _sublime_. Quantas
tragœdias effecit, excitavit? Tragœdias in nugis agere, _avoir recours
dans les bagatelles aux grands moyens de la tragédie_.
TRĂGŒDUS, i, m. _Acteur tragique_, _tragédien_. USUS: Vox tragœdorum.
TRĀGŬLA, æ, f. _Sorte de javelot_. Teli genus.
TRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Tirer_, _traîner_, _emporter_. SYN.
Vi adduco, impello. ADV. Consulto, divinitus, amplius, extrinsecus,
leviter. USUS: 1. Uno impulsu plures in calamitatem trahuntur. Trahere
aliquem in invidiam. 2. Accipio, sortior, _tirer_, _recevoir_. Ex
contumelia nomen traxit. Molestia ex re quapiam trahere. 3. Produco,
extraho, _traîner en longueur_, _prolonger_. Bellum trahere; noctem vario
sermone trahere. 4. Allicio, _attirer_, _séduire_. Trahimur omnes laudis
studio. Cf. Moveo.
TRĀJECTĬO, ōnis, f. _Action de traverser_, _passage_, _traversée_. USUS:
Maris trajectio; verborum trajectio.
TRĀJECTŬS, ūs, m. _Passage_, _traversée_. USUS: In trajectu Albulæ amnis
submersus est.
TRĀJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Traverser_, _franchir_. SYN.
Transeo, traduco. ADV. Aperte, celeriter. PHRAS. 1. Fluvium trajicere,
_traverser un fleuve_. Flumen navibus transire; superare fluvium; fluvium
transmittere; transgredi flumen. 2. Trajicere milites in adversum littus,
_transporter les soldats sur la rive opposée_. Flumen copias traducere,
trajicere; in adversam fluminis oram milites transportare. 3. Trajicere
aliquem sciopo, _percer qqn d’une balle_. Glande plumbea sternere,
conficere, exanimare, transverberare. USUS: 1. In Græciam trajicere. 2.
Traduco, _franchir_. Alpes trajecit Antonius. Exercitum Rhodanum trajeci.
3. Longius jacio, _jeter au-delà_, _lancer au-delà_. Murum jaculo
trajecit. Cf. Transeo.
TRĀMES, ĭtis, m. _Chemin de traverse_, _sentier_. SYN. Semita. USUS:
Egressus est non viis, sed tramitibus.
TRĀNO, as, avi, atum, are, a. _Traverser à la nage_. SYN. Trajicio.
TRANQUILLĒ, _Tranquillement_, _paisiblement_, _sans bruit_. SYN. Placate,
placide. USUS: Tranquille et placide vitam traducere.
TRANQUILLĬTAS, ātis, f. _Tranquillité_, _repos_, _calme_. SYN. Quies,
otium, securitas, tranquillus animus; placata, tranquilla, quieta
vita. EPITH. Honesta, reliqua, summa, utilis, mirifica. PHRAS. 1. Res
ea magnam tibi tranquillitatem pariet, _cette affaire vous apportera
un grand repos_. Efficiet ut quiete tranquilleque agas; ut summa sit
rerum tranquillitas, summa animi quies; ut vivere, agere, ducere vitam
tranquillam possis; facilem ut habeas et expeditum rerum tuarum vitæque
cursum; ut omni molestia vaces; ut otio fruaris jucundissimo, uberrimo,
suavissimo; ut otio tibi frui liceat. Ea res præstabit tibi otium
vitamque ab omni metu curaque vacuam; vitam facilem, quietam, omnium
expertem perturbationum; vitam ab omni molestia remotam, sejunctam,
segregatam, disjunctam. 2. DEO sit gratia, magna nunc tranquillitate
fruor, _grâces à DIEU, je jouis maintenant d’une grande tranquillité_.
Quæ DEI est gratia, vacuus molestiis sum, sine cura, sine sollicitudine;
DEI benignitate factum est ut nunc quidem omni molestia vacem, ut nullis
angar curis, ut nulla vexer sollicitudine. Divino munere procul absum
a molestiis; extra molestiam tranquille ago. DEI benignitate contigit
ut nulla animum paulo molestior afficiat, vexet, exagitet, commoveat,
perturbet cogitatio. DEI benignitate bene, tranquille, commode est
animo meo; animo sum ab omni molestia soluto, vacuo, libero, longe
sejuncto. DEI me benignitas ab omni molestia exemit, eripuit, liberavit,
vindicavit. USUS: Vitam otii, quietis, tranquillitatis plenissimam
sectari. Cf. Quies.
TRANQUILLO, as, avi, are, a. _Calmer_, _apaiser_. SYN. Placo. )(
Perturbo. USUS: Tranquillare animos perturbatos.
TRANQUILLUS, a, um, _Calme_, _tranquille_, _paisible_. SYN. Quietus,
securus, sedatus, placatus, lenis, placidus, omnis perturbationis expers.
)( Turbulentus. PHRAS. Vix credas quam tranquillo sim animo, _vous vous
douteriez à peine du calme dont je jouis_. Vix cogitatione assequare
securitatem, quietem, tranquillitatem, æquitatem animi mei; qua quiete
fruar; quam ab omni cura vacuo sim animo; quam procul ab omni cura absit
animus meus; quam tranquille agat ac se ipso fruatur; quam omni vacem
perturbatione; quam parum animus cura fluctuet, agitetur; vix cogitatione
possis consequi quæ sit animi mei tranquillitas. Cf. Tranquillitas.
USUS: Tranquillo animo esse, consistere; tranquilla et serena frons. Cf.
Quietus.
TRANS, _Au-delà de_, _par-delà_. USUS: Cogito trans Tiberim hortos
parare. Trans mare fugi.
TRANSACTOR, ōris, m. _Celui qui prépare une transaction_,
_intermédiaire_. USUS: Rerum omnium transactor et administer.
TRANSALPĪNUS, a, um, _Situé au-delà des Alpes_, _transalpin_. USUS:
Nationes transalpinæ.
TRANSCENDO, is, di, sum, ere, a. _Franchir en montant_, _traverser_,
_passer_. SYN. Transeo. USUS: Hoc malum transcendit Alpes. Cf. Scando.
TRANSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Transcrire_, _copier_,
_reproduire par écrit_. SYN. Exscribo, describo. USUS: Orationes totas
sua manu transcripsit.
TRANSCURRO, is, curri, cursum, ere, n. et a. _Courir au-delà_, _courir
devant_. USUS: Dum Cyri, dum Alexandri similis esse voluit, qui suum
cursum transcurrerant, _en voulant ressembler aux Cyrus et aux Alexandre,
qui au lieu de fournir leur carrière, l’avaient franchie d’un bond_.
TRANSENNA, æ, f. _Fenêtre_. SYN. Fenestra, cancelli. USUS: Eam copiam
quasi per transennam prætereuntes, strictim aspeximus, nous _n’avons pu
entrevoir ces richesses qu’en passant et comme à travers une gaze_.
TRANSĔO, is, ĭi _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. _Passer au-delà_, _passer à
travers_, _traverser_, _franchir_. SYN. Trajicio, transmitto, transcendo,
transgredior, prætervehor, permeo, trano, delabor, deflecto, abeo,
defluo. ADV. Auspicato, breviter, deinceps, facile, leviter, separatim,
singillatim, tuto, quam brevissime. PHRAS. Cave ne modestiæ terminos
transeas, _prenez garde de dépasser les bornes de la modestie_. Ne
longius progrediare quam modestiæ ratio patiatur; ne quos modestia
tibi terminos præscribit transilias, transgrediare, transcendas,
prætergrediare; ne modestiæ terminos _vel_ cancellos egrediare, excedas;
ne a præscriptis modestiæ cancellis excedas. USUS: Flumen, mare transire.
Ad alium sermonem transire; in sententiam alicujus, in alia omnia, ad
partes alterius transire. Si quidem est peccare, transire lineas. Legem,
modum transire. Aliquid silentio transire.
TRANSFĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Porter au-delà_, _transporter_,
_transférer_. SYN. Traduco, confero. ADV. Acute, astutius, apertius,
audacius verba. Contumeliose, crebrius, tragice, commode, deinceps,
separatim, indidem. PHRAS. 1. Invidiam omnem in me transtulit, _il
fit retomber sur moi tout l’odieux_. Ad me transfudit; invidiam omnem
deoneravit et in me trajecit; totam invidiæ molem in me transmovit,
derivavit, traduxit. Invidia tota, eo potissimum auctore, in me vertit.
2. (De verbo ad verbum in latinum transtulit, VULG.), _il traduisit en
latin mot à mot_. Verbis totidem in latinum transtulit; verbum pro verbo
reddidit; verbum de verbo expressit; ad verbum transtulit. USUS: Cum de
curriculo studiorum tuorum deflexisses, animumque alio transtulisses, _et
que tu te fus décidé à faire autre chose_. Amorem suum, curam, laborem,
studium ad illud transtuli. Culpam transferre in alium, _rejeter la faute
sur d’autres_. Verba apertius transferre. Cf. Verto.
TRANSFĪGO, is, xi, xum, ere, a. _Transpercer_, _percer d’outre en outre_.
SYN. Configo, gladium lateri, jugulo defigo. USUS: Hasta transfixus.
TRANSFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. _Percer_, _transpercer_. SYN.
Transfigo, transverbero, trajicio latus. USUS: Fugienti latus transfodit.
TRANSFORMO, as, avi, atum, are, a. _Transformer_, _métamorphoser_. SYN.
In aliam formam muto; in aliam imaginem me converto; aliam personam,
speciem, imaginem induco, fero. Cf. Muto.
TRANSFŬGA, æ, m. _Transfuge_, _déserteur_. SYN. Perfuga. USUS: Scipio
transfugas et fugitivos bestiis objecit.
TRANSFŬGĬO, is, fūgi, ere, a. _Passer à l’ennemi_, _déserter_. SYN.
Perfugio, profugio. ADV. Levissime. USUS: Ab afflicta amicitia ad
florentem transfugere et devolare.
TRANSFŬGĬUM, ĭi, n. _Action de passer à l’ennemi_, _désertion_. SYN.
Defectio, profugium. USUS: Longius ab hoste abiit, ut levibus ingeniis
impeditiora essent transfugia, _il s’éloigna de l’ennemi, afin que la
désertion fut plus difficile pour tous ces esprits légers_.
TRANSFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Transvaser_, _verser_, _répandre_.
SYN. Transfero. ADV. Libenter. USUS: Amorem omnem abjecit atque in hunc
transfudit. Omnes meas laudes libenter ad te transfuderim, _je serais
disposé à reporter sur toi, etc._ Cf. Transfero.
TRANSGRĔDĬOR, eris, essus sum, ĕdi, d. _Passer outre_, _traverser_. SYN.
Migro. ADV. Inauspicato. USUS: Alpes transgredi. Cf. Transeo.
TRANSGRESSĬO, ōnis, f. _Action de franchir_, _de traverser_. SYN.
Transitus. EPITH. Concinna. USUS: Vallum Alpium contra transgressionem
Gallorum. Cf. Delictum.
TRANSĬGO, is, ēgi, actum, ere, a. _Terminer un différend_, _conclure_,
_arranger_. SYN. Decido, pactionem facio, conficio, gero, ago, perficio.
ADV. Commode. USUS: 1. Transigere et decidere cum aliquo de re aliqua.
Modica pecunia transiges. 2. Rem perficio, absolvo, _mener à bonne fin_,
_achever_, _accomplir_. Transigere multas res uno tempore. Susceptum
negotium transigere. 3. Ago, _passer_, _consumer_, _mener_. Vitam otiosam
transigere et ludo jocisque conterere. Cf Pactum, Paciscor.
TRANSĬLĬO, is, ŭi, ire, n. et a. _Traverser en sautant_, _sauter_;
_dédaigner_. SYN. Prætereo, transeo, prætervehor. USUS: Transilire ante
pedes posita, _négliger ce qu’on a devant soi_. Cf. Transeo.
TRANSĬTĬO, ōnis, f. _Action de passer dans un autre parti_; _transition_.
USUS: Transitio ad plebem. Nullis transitionibus ejus utitur oratio.
TRANSĬTŬS, ūs, m, _Passage_, _traversée_. USUS: Fossæ transitum ponticulo
junxit.
TRANSLĀTĬO, ōnis, f. _Transport_, _translation_; _traduction dans une
autre langue_; _métaphore_. USUS: Verecunda debet esse translatio.
EPITH. Pervia, paulo durior, liberalis, multa, verecunda, continua,
frequentissima, mollissima, puerilis.
TRANSLĀTĪTĬUS (tralatitius), a, um, _Reçu par transmission ou par
tradition_, _transmis_, _traditionnel_. USUS: Vetus hoc edictum
translatitiumque est, _édit rendu par l’ancienne magistrature_,
_tradition de jurisprudence_. Nosti hæc translatitia.
TRANSLĀTĪVUS, a, um, _Relatif au changement_, _qui produit ou exige
un changement_. USUS: Constitutio translativa, _cause de récusation_,
_exception déclinatoire_.
TRANSLĀTOR, ōris, m. _Celui qui emporte ailleurs, qui détourne_. USUS:
Translator quæsturæ.
TRANSMĂRĪNUS, a, um, _D’outre-mer_.
TRANSMĬGRO, as, avi, atum, are, n. _Passer d’un lieu dans un autre_,
_émigrer_. USUS: Suadebat ut Veios transmigrarent, _il leur conseillait
de passer à Véies_. Cf. Migro.
TRANSMISSĬO, ōnis, f. _Trajet_, _traversée_, _passage_. SYN. Trajectio.
EPITH. Superior. USUS: Navigationem magnopere timebam, memor prioris tuæ
transmissionis.
TRANSMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Envoyer d’un lieu dans un autre_,
_transporter_, _faire passer_. SYN. Transeo, trajicio. USUS: 1. Cæsar in
Africam transmisit secunda navigatione. 2. Trado, _livrer_, _abandonner_.
Provinciam, bellum, negotium alteri transmittere. 3. Posthabeo,
_consacrer_. Omne tempus meum amicorum temporibus transmittendum putavi,
_j’ai cru devoir consacrer tout mon temps aux intérêts de mes amis_. 4.
Consumo, _en parl. du temps_: _passer_, _mener_, _couler_. Tempus inter
libros transmittere. Cf. Mitto.
TRANSMONTĀNUS, a, um, _Situé au-delà des monts_. SYN. Qui ultra montes
habitat.
TRANSNĂTO, as, avi, atum, are, n. _Traverser à la nage_. SYN. Trano,
natando flumen transeo. Cf. Trano.
TRANSPORTO, as, avi, atum, are, a. _Transporter_, _passer ou faire passer
au-delà_. SYN. Trajicio, transfero. USUS: In Macedoniam tantum exercitum
transportavit. Cf. Transfero.
TRANSTRUM, i, n. _Banc de rameurs_.
TRANSVECTĬO, ōnis, f. _Passage traversée_. USUS: Num te terret
transvectio Acherontis?
TRANSVĔHO, is, vexi, ctum, ere, a. _Transporter au-delà_, _faire passer_.
SYN. Trajicio, traduco. USUS: Mare transvehi, _traverser la mer_.
TRANSVERBĔRO, as, avi, atum, are, a. _Transpercer_, _percer en frappant_.
SYN. Transfigo. USUS: Bestiam venabulo transverberare.
TRANSVERSUS, a, um, _Oblique_, _transversal_. SYN. Obliquus. )( Rectus.
USUS: Multæ viæ transversæ. Ab hac lege mihi non licet transversum
digitum, unguem discedere, _il ne m’est pas permis de m’écarter d’une
ligne de cette loi_. Ecce tibi e transverso. Transversa ecce incurrit
fortuna, _vient se mettre en travers_, _vient à la traverse_. Transversis
itineribus Romam properat, _par des chemins de traverse_. Cf. Obliquus.
TRANSVŎLO, as, avi, atum, are, a. et n. _Voler au-delà_. USUS: Oceanum
transvolavit Romanæ urbis gloria, _la gloire de la ville de Rome a
traversé les mers_.
TRĂPĔZŎPHŎRON, i, n. _Figure servant de support à une table_, _pied de
table_. SYN. Statua sustinendæ mensæ facta.
TRĔCENTI, æ, a, _Trois cents_. USUS: Leonidas se in Thermopylis
trecentosque eos, quos eduxerat Sparta, opposuit hostibus, _Léonidas
s’opposa aux ennemis dans les Thermopyles avec les trois cents soldats
qu’il avait amenés de Sparte_.
TRĔDĔCIM, _Treize_. USUS: Tredecim captis navibus, decem demersis.
TRĔMĔBUNDUS, a, um, _Tremblant_, _qui tremble_. USUS: Vox, manus
tremebunda.
TRĔMĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Faire trembler_, _ébranler_. SYN.
Concutio. Cf. Terreo.
TRĔMO, is, ŭi, ere, n. _Trembler_, _être tremblant_, _craindre_,
_redouter_. SYN. Contremisco. ADV. Omnino. USUS: Qui tremunt et
exalbescunt objecta re terribili. Cf. Timeo.
TRĔMOR, ōris, m. _Tremblement_, _agitation_. USUS: Terrorem tremor et
pallor et dentium crepitus consequitur. Cf. Timor.
TRĔMŬLUS, a, um, _Tremblant_, _agité_. SYN. Tremens, tremebundus.
TRĔPĬDĀTĬO, ōnis, f. _Agitation_, _préoccupation_, _désordre_, _trouble_.
SYN. Metus, commotio, tumultus. Cf. Timor.
TRĔPĬDĒ, _En s’agitant_, _en tremblant_, _avec crainte_. USUS: Stativa
trepide deserta sunt.
TRĔPĬDO, as, avi, atum, are, n. _S’agiter en désordre_, _se troubler_,
_s’alarmer_. SYN. Timeo, metuo, pavore defixus sto. PHRAS. Trepidatum
est, _on commença à trembler_. Lymphati trepidare cœperunt; omnium
pectora occultus metus percurrit, pervasit; lymphati aguntur ferunturque;
metu obtorpescunt; pavore exanimantur. Cf. Timeo.
TRĔPĬDUS, a, um, _Inquiet_, _agité_, _alarmé_. SYN. Pavidus, metuens,
timens. USUS: Trepida res, dubia, et ob hoc timorem inducens.
TRĬANGULUS, a, um, _A trois angles_, _triangulaire_. USUS: Ea triangula,
alia quadrata nominant.
TRĬBŪLIS, is, m. _Qui est de la même tribu_. SYN. Curialis. EPITH.
Turbulentus, vicinus. USUS: Apud tribules suos plurimum gratia potest.
TRĬBŪNĂL, ālis, n. _Espace élevé et demi-circulaire ou siégent les
magistrats_, _tribunal_. SYN. Sella judiciaria. EPITH. Certum, totum,
continuatum, proximum. PHRAS. Pro tribunali sedere, _siéger sur son
tribunal_. Judiciis præesse; jura reddere; cognitionem capitalium rerum
exercere; judicium exercere; causas cognoscere. Cf. Judicium. USUS: Pro
tribunali sedere, sententiam pronuntiare.
TRĬBŪNĀTŬS, ūs, m. _Dignité ou fonction de tribun_, _tribunat_. SYN.
Magistratus tribunorum plebis. EPITH. Ardens, militaris, pestifer et
funestus, præclarus, tacitus, totus, turbulentissimus. USUS: Tribunatum
petere, suscipere, seditiose gerere.
TRĬBŪNĪTĬUS, a, um, _De tribun (du peuple ou des soldats)_. USUS: Furor,
terrores tribunitii. Potestas tribunitia.
TRĪBŪNUS, i, m. _Tribun du peuple_, _magistrat institué pour défendre
les intérêts du peuple_. SYN. Populi defensor et custos. EPITH. Nimium
acer, vehemens, acerbus, criminosus, amentissimus, felix, fœdissimus,
furiosus, horridus, improbus, inermis atque imparatus, iners, levis,
non bonus, militaris, modestus, non modo non seditiosus, sed etiam
seditiosis adversarius, officiosissimus, perniciosus, similis gladiatori,
sordidissimus, vesanus, vetus ac fortis, vigilans et accuratus, valens,
vetus. USUS: 1. Ut Lacedæmone Ephori regibus, sic Romæ consulibus tribuni
sunt oppositi. 2. Tribunus militum, qui ordines ducit, _tribuns des
soldats_.
TRĬBŬO, is, ŭi, ūtum, ere, a. _Distribuer_, _donner_, _accorder_. SYN.
Do, præsto, impertio. ADV. Caste, exigue, infinite, libentissime,
liberaliter, longe, plurimum, multum, nunquam, pure, recte. USUS: 1.
Suum cuique, opem et misericordiam miseris, honorem magistratibus
tribuere. 2. Honorem habeo, defero, confido, _avoir des égards_, _de la
condescendance_, _accorder par déférence_. Patri tuo semper plurimum
tribui. Tribue hoc valetudini tuæ. Nimium tibi ipse tribuis. 3. Divido,
_distribuer_, _diviser_, _partager_. Rem universam in partes tribuere.
Cf. Do, Divido, Largior.
TRĬBŬS, ūs, f. _Tribu, division du peuple romain_. SYN. Curia, corpus.
EPITH. Certa, rustica, urbana. USUS: Populum in tribus dividere. Tribu
certa esse. Tribu moveri. Sui corporis tribusque homines sibi obnoxios
habuit.
TRĪBŪTĀRĬUS, a, um, _Tributaire_. SYN. Stipendiarius, vectigalis. Cf.
Vectigalis.
TRĬBŪTIM, _Par tribus_. SYN. Per tribus singulas.
TRĬBŪTĬO, ōnis, f. _Division_, _partage_, _répartition_. SYN.
Distributio. USUS: Æquabilis tributio.
TRĬBŪTUM, i, n. _Tribut_, _impôt_, _contribution_. SYN. Quod a subjectis
principi _vel_ reipublicæ penditur. EPITH. Acerbissimum, intolerabile.
PHRAS. Magna tributa dare cogimur, _nous sommes obligés de payer de
grands tributs_. Magnitudine tributorum premimur; gravi tributo et
collatione iniqua frumenti opprimimur; ex censu tributa conferenda sunt
maxima; vectigal in annos singulos magnum pendere; tributa pendere
intolerabilia; stipendia ingentia dependere cogimur. USUS: Tributum
ferre, pendere, solvere, conferre, _payer_, _acquitter_. In singula
capita tributum imponere, _imposer_. Tributo, stipendio liberare, a
tributis vindicare; tributorum finem afferre, _délivrer_, _dispenser_.
Cf. Vectigal.
TRĪCÆ, ārum, f. pl. _Embarras_, _contrariétés_. SYN. Impedimenta. EPITH.
Domesticæ. USUS: Biennium in his tricis moror. Cf. Nugæ.
TRĪCĒNI, æ, a, _Qui sont par trente_. USUS: Tricenos milites ex singulis
legionibus, _trente soldats par légions_.
TRĬCEPS, cĭpĭtis, _A trois têtes_.
TRĪCĒSĬMUS, a, um, _Le trentième_. USUS: Hujus a morte tertius hic et
tricesimus est annus, _il y a 33 ans qu’il est mort_.
TRĪCĬES, _Trente fois_. USUS: Æris tricies potest habere, _c. à d._,
_trois millions de sesterces_.
TRĪCLĬNĬUM, ĭi, n. _Lit de table_; _salle à manger_. SYN. Conclave,
cœnaculum tribus ad discumbendum lectis instructum. USUS: Tribus
tricliniis accepti sumus valde copiose.
TRĪCOR, aris, atus sum, ari, d. n. _Faire des difficultés_, _chercher des
détours_. SYN. Nugor, nugas ago. USUS: Publius tecum tricatus est. Cf.
Nugor.
TRĪDŬUM, i, n. _Espace de trois jours_. USUS: Quum tridui viam
processisset, _après trois jours de marche_.
TRĬENNĬUM, ĭi, n. _Espace de trois ans_, _trois ans_. USUS: Biduum aut
triennium est quum virtuti nuntium remisisti.
TRĬENS, entis, m. _La troisième partie d’un tout_, _le tiers_. USUS: Eum
video testamento cum duobus coheredibus esse in triente, _le tiers dans
une succession_.
TRĬĔTĒRIS, ĭdis, f. _Fête qui se célèbre tous les trois ans_: _fête de
Bacchus_.
TRĪGĒSĬMUS, a, um, Cf. Tricesimus.
TRĪGINTA, _Trente_. USUS: Romulus quum septem et triginta regnavisset
annos. Conjectus in carcerem triginta jussu tyrannorum, _par l’ordre des
trente tyrans (à Athènes)_.
TRĪNI, æ, a, _Qui sont trois_, _qui vont par trois_. USUS: Ipse cum
tribus legionibus circum Samarobrivam trinis hibernis hiemare constituit.
Milites trinis castris potiuntur, _s’emparent des trois camps_.
TRĬPARTĪTŌ, _En trois parties ou trois parts_. USUS: Qui bona dividit
tripartito, _qui fait trois parts de ses biens_.
TRĬPARTĪTUS, a, um, _Divisé ou divisible en trois parts_. USUS: Qui e
divisione tripartita duas partes absolverit, huic necesse est restare
tertium.
TRĬPLEX, ĭcis, gen. com. _Triple._ USUS: Plato triplicem finxit animum,
_Platon fait l’âme triple_.
TRĬPLĪCĬTER, _De trois manières_, _d’une triple façon_. USUS:
Commutabimus tripliciter: verbis, pronuntiando, tractando.
TRĬPLUS, a, um, _Triple_. USUS: Pars tripla.
TRĬPŬDĬO, as, avi, atum, are, n. _Danser dans les solennités
religieuses_, _trépigner_, _bondir_. USUS: Exsultans ac tripudians. Cf.
Exsulto.
TRĬPŬDĬUM, ĭi, n. _Danse religieuse_; _augure favorable_. EPITH.
Solistimum. USUS: Tripudium solistimum fit, cum ex offa aliquid in terram
cadit, _l’augure est favorable quand il tombe qqche par terre (à cause
de l’avidité des poulets sacrés)_.
TRĬPUS, ŏdis, n. _Siége à trois pieds_, _trépied_. USUS: Sacri tripodes.
TRĬQUĔTRUS, a, um, _Triangulaire, qui a trois angles_. SYN. Triangulus.
TRISTIS, e, gen. com. _Triste_, _affligé_, _chagrin_. SYN. Mœstus,
mœrens, dirus. )( Hilaris, jucundus. PHRAS. Quid ita tristis es?
_Pourquoi êtes-vous si triste?_ Quid angeris? quid te excrucias? cur
mœrore conficeris? quid tuæ miseriæ te ita discruciant? quid te mœror
quotidianus lacerat et conficit? cur animum ita mœrori das luctu
afflictus et confectus? quid ita in lacrimis et mœrore consenescis? quid
diffidens ac desperans de rebus tuis in sordibus, lamentis luctuque
jaces? quid tristis capite demisso terram intueris? quid ita in domo tua
omnia deserta, horrida, muta, plena luctus et mœroris? quid ita frontem
contrahis? quid te in hunc mœrorem rapit, conjicit? Cf. Tristitia.
USUS: Tristis et conturbatus domum abiit. Tristis natura et recondita.
Tristissimis reipublicæ temporibus.
TRISTĬTĬA, æ, f. _Tristesse_, _affliction_. SYN. Mœror, severitas.
EPITH. Simulata versutaque. PHRAS. 1. Immodica tristitia laborat, _une
tristesse immense l’accable_. Æger animi est; haud levis dolor mœstum
opprimit; fatigat hominem animi ægritudo ingens; vultu ipso dolorem animi
præfert; doloris magnitudinem vix capit; tristitiæ immodicæ se dat,
dedit; ægritudini se dedit; ægritudine ingenti opprimitur, conficitur;
ægritudinem suscipit immodicam; pessime est animo; afflictus mœrore
languet animus; tristissimis vexatur et conficitur curis; mœrore et
lacrimis propemodum contabescit; assiduo in luctu est, versatur; modum
lugendi non facit; magnam tristitiam subit; lacrimis et tristitiæ se
tradit. Cf. Tristis, Ægritudo, Mœror. 2. Res ea magnam mihi tristitiam
peperit, _cette affaire m’a causé une grande affliction_. Magnam mihi
ægritudinem attulit; magna me ægritudine affecit; animum mœrore cumulat,
cruciat, opprimit, conficit; ea res vehementer me mordet, pungit,
sollicitat, angit, acerbe vexat, graviter commovet. Cf. Dolor, Mœror.
3. Deponamus tandem hanc tristitiam, _débarrassons-nous enfin de cette
tristesse_. Mitigemus istam tristitiam et relaxemus; tollatur omnis illa
superior tristitia; mentem tandem a tristitia hac abducamus; ægritudinem
exuamus, abjiciamus; animum ægritudine levemus, deleatur ista ex animo
tristitia; ægritudinem, quam ea res nobis asperserat, ex animo deleamus,
exturbemus, abstergamus. USUS: Aliquem ad tristitiam contorquere.
Tristitiam et severitatem mitigare. Oratione aliquem a tristitia
abducere. Cf. Ægre fero.
TRĪTĬCUM, i, n. _Froment_, _blé_. SYN. Frumentum.
TRĪTUS, a, um, _En parl. langage_: _Connu_, _commun_, _ordinaire_,
_rebattu_, _trivial_. SYN. Decantatus, contritus, pervagatus, contemptus.
USUS: Tritum sermone, vetustate proverbium. Res trita, communis et
pervulgata. Itinere trito incedere, _marcher dans un chemin battu_. Cf.
Vulgaris.
TRĪTŬS, ūs, m. (abl. sing. tantum.) _Action de frotter_, _frottement_.
USUS: Conflictu trituque lapidis ignem elicere.
TRĬUMPHĀLIS, e, gen. com. _De triomphe_, _triomphal_. USUS: Porta,
vehiculum, ornamenta triumphalia.
TRĬUMPHO, as, avi, atum, are, n. _Triompher_, _obtenir les honneurs du
triomphe_. SYN. Triumphum ago; Capitolium curru invehor, in Capitolium
cum insigni laurea invehor. USUS: 1. Amplissime atque honestissime
triumphare. 2. TRANSL. Exsultare lætitia, gaudio triumphare. Hic exsultat
oratio et triumphat.
TRĬUMPHUS, i, m. _Triomphe, entrée d’un général victorieux_. SYN.
Imperatoris; ducis, victoris pompa, cum laurea togaque palmata in
Capitolium invecti. EPITH. Falsus, castellanus, justissimus, clarissimus,
recens, amplissimus, certissimus et inanissimus, gratissimus,
jucundissimus, magnus, verus, justus, navalis. USUS: Triumphum alicui
decernere; triumphum habere, agere, deportare. Aliquem ad triumphum
revocare laureamque illi insignem deferre. Disseres de triumpho: quid
tandem habet iste currus? quid vincti ante currum duces? quid simulacra
oppidorum? quid argentum? quid aurum? quid legati in equis et tribuni?
quid clamor militum? quid tota illa pompa? quid vehi per urbem?
TRĬUMVĬRĀTŬS, ūs, m. _Dignité de triumvir_, _triumvirat_. SYN. Triumvirum
magistratus.
TRĬUMVĬRI, ōrum, m. pl. _Triumvirs_, _commissaires chargés de différentes
fonctions_. EPITH. Capitales. USUS: Triumviri capitales, _magistrats
chargés de surveiller les prisons et de veiller à l’exécution des
sentences capitales_.
TRĬVĬUM, ĭi, n. _Endroit où aboutissent trois chemins_, _carrefour_. SYN.
Ubi tres viæ concurrunt. USUS: Maledictum de trivio arripere, _ramasser
une injure qui traîne dans les rues_.
TRŎCHUS, i, m. _Trochus_, _cercle avec lequel jouent les enfants_. SYN.
Turbo quo ludunt pueri.
TRŎPÆUM, i, n. _Monument de victoire_, _trophée_. SYN. Victoriæ
monumentum. USUS: In Macedonia tropæa statuit, posuit, constituit, quæ
bellicæ laudis victoriæque insignia ac monumenta sunt. Urbs tropæis ac
triumphis ornata ac dicata.
TRŎPUS, i, m. _Trope_, _emploi métaphorique ou figuré d’un mot_. SYN.
Verborum immutatio.
TRŬCĪDĀTĬO, ōnis, f. _Action d’égorger massacre_, _carnage_. Cædes,
clades. USUS: De Clodianis lapidationibus, insidiis, trucidationibus.
TRŬCĪDO, as, avi, atum, are, a. _Tuer_, _égorger_. SYN. Occido,
interficio, multis vulneribus concido, confido. Cf. Occido, Interficio.
TRŬCŬLENTER, _D’une manière farouche, dure, cruelle_. USUS: Atrociter et
truculenter se gerere.
TRŬCŬLENTUS, a, um, _Farouche_, _dur_; _qui a l’air cruel_, _terrible_.
SYN. Terribilis aspectu, trux, atrox. Cf. Crudelis.
TRŪDO, is, si, sum, dere, a. _Pousser avec force_. SYN. Impello. USUS: Ad
mortem, ad supplicium se trudi videbat, _traîner_, _mener_.
TRULLA, æ, f. _Vase à puiser_. USUS: Trulla excavata cum manubrio aureo.
TRUNCUS, i, m. _Tronc d’arbre_, _tronc_. SYN. Stipes. EPITH. Tantus,
tutior, totus. USUS: 1. In arboribus truncus, rami, folia. 2. TRANSL.
Truncus corporis, _en parl. du corps humain_: _le tronc_, _le buste_.
3. Stolidus, _homme stupide_, _bûche_, _souche_. Hic truncus ac stipes
consulatum sustineat.
TRŬTĬNA, æ, f. _Balance_, _trébuchet_. Statera. USUS: Populari trutina
rem examinare, _juger les choses à une sorte de balance populaire_.
TRUX, trŭcis, omn. gen. _Sauvage_, _farouche_, _cruel_, _féroce_. SYN.
Truculentus, atrox. Cf. Crudelis.
TU, _Tu_, _toi_. USUS: Tu mihi etiam legis mentionem facies.
TŬBA, æ, f. _Trompette_. SYN. Buccina. USUS: Tubæ sonitum in bello non
fert. Tuba, ad tubam canere; tubam inflare.
TŪBER, ĕris, n. _Tumeur_, _bosse_, _excroissance_. SYN. Terræ collum,
tumor.
TŬBUS, i, m. _Tube_, _canal_; _trompette_. SYN. Fistula. USUS: Ductus
aquarum, quos illi tubos vocant.
TŬĔOR, eris, ĭtus sum, eri, d. a. _Veiller sur_, _protéger_, _défendre_.
SYN. Tutor, servo, conservo, custodio, foveo, præsideo. )( Derelinquo.
ADV. Castissime, commodius, demisse, diligenter, facile, flagitiose,
fortiter, honestissime, lautius, male, maxime, melius, mirifice,
parum, perfacile, præclare, privatim, prudenter, publice, sanctissime,
vigilanter, munifice, æque, admodum. PHRAS. Hunc tu, quæso, omnibus
modis tuere, _je vous en supplie, protégez cet homme de toutes les
façons_. Sartum, tectum, ut aiunt, ab omnique incommodo, detrimento,
molestia sincerum integrumque conserves, in omnibus rebus tegas velim;
eum in præsidio ac tutela auctoritatis tuæ latere patiaris; ejus salutem
tua benevolentia, præsidio, custodia tuteris; ejus capitis custodiam
nunquam dimittas; sine tua tuitione salvum esse non posse existimes. Cf.
Defendo, Foveo, Faveo. USUS: Tueri munus suum, mediocritatem in omnibus
rebus, societatem conjunctionis humanæ. Hunc Cæsar omnibus præsidiis
tuetur ac defendit. Rem familiarem, gratiam et auctoritatem suam tueri et
conservare, _conserver ses biens, son crédit et son autorité_.
TŬGŬRĬUM, ĭi, n. _Hutte de paysan_, _cabane_. SYN. Habitatio rustici.
TŬĬTĬO, ōnis, f. _Garde_, _conservation_, _défense_, _protection_. SYN.
Custodia.
TUM, _Alors_; _tant... tant_, _et... et_; _tantôt... tantôt_. SYN. Tunc,
illa tempestate; partim. USUS: Quid tum inde? Cum alia multa, tum hoc
maxime. Tum Græce, tum Latine, _tant en grec qu’en latin_, _et en grec et
en latin_, _en grec comme en latin_. Modo unum, tum autem plures vidi.
TŬMĔO, es, ŭi, ere, n. _S’enfler_, _se gonfler_, _s’emporter_. SYN.
Turgeo, turgesco, in tumore sum. ADV. Penitus. USUS: Sapientis animus
nunquam turgescit, nunquam tumet, _l’âme du sage ne s’emporte jamais,
jamais elle n’est gonflée de colère_. Negotia tument, _les affaires sont
dans un état alarmant, couvent quelque désastre_.
TŬMĬDUS, a, um, _Enflé_, _gonflé_; _irrité_, _courroucé_. SYN. Turgidus,
inflatus, velut omnes dictaturas consulatusque gereret in voce viribusque
suis. USUS: Membrum vitiose tumidum, _membre tuméfié_. Serpens inflato
collo, tumidis cervicibus, _au cou gonflé_. Cf. Superbus, Arrogans.
TŬMOR, ōris, m. _État de ce qui est enflé_; _agitation_, _emportement_.
SYN. Inflatio. EPITH. Repentinus, recens. USUS: Repentinus oculorum
tumor. Erat in tumore animus, _son âme était soulevée_. Recedit jam
animi tumor. Ne desererem hunc tumorem rerum, _cette fermentation_, _ces
troubles sur le point d’éclater_. Cf. Superbia.
TŬMULTŬĀRĬUS, a, um. _Levé à la hâte_; _fait à la hâte_, _précipité_,
_désordonné_. SYN. Properatus, subitarius, repentinus. USUS: Dux, miles,
exercitus tumultuarius. Sermo fortuitus et tumultuarius, _discours
improvisé_.
TŬMULTŬĀTĬO, ōnis, f. _Bruit_, _tumulte_.
TŬMULTŬOR, aris, atus sum, ari, d. _Être en désordre_; _s’agiter_, _se
soulever_. SYN. Turbas facio, inquietus sum. USUS: Quid tumultuaris
soror? quid insanis? _Pourquoi tout ce bruit, ma sœur? es-tu folle?_ Cf.
Turba, Tumultus.
TŬMULTŬŌSĒ, _D’une manière pleine de trouble, confuse, bruyante_. SYN.
Magno tumultu. PHRAS. Tumultuose agere, _agir d’une manière désordonnée_,
_faire une révolution_. Mare cœlo miscere; cœlum ac terras miscere;
tragœdias, tumultum excitare; turbas facere, concire; tragœdias efficere.
Cf. Turba, Tumultus.
TŬMULTŬŌSUS, a, um, _Désordonné_, _confus_, _bruyant_. SYN. Turbulentus.
USUS: Tumultuosa et seditiosa vita, oratio.
TŬMULTŬS, ūs, m. _Désordre_, _tumulte_; _trouble de l’esprit_, _crainte_.
SYN. Motus, turba, seditio; trepidatio. EPITH. Civilis, domesticus,
finitimus, magnus, proximus, tantus, terribilis. PHRAS. 1. Periculum est
aperti tumultus, _on redoute des troubles publics_. Res pro seditione
est; res ad seditionem spectat; res a consilio ad vim abit; in metu
sumus, ne qua repentina vis in civitate exsistat; ne quid turbulenti
conflent; ne qua in civitate tempestas excitetur, cooriatur. Tempestas a
seditiosis civibus urbi impendet certissima. 2. Ea res ingentem tumultum
fecit, _cette affaire excita un grand désordre_. Ingentem in urbe
tumultum excitavit, fecit, præbuit, commovit, conflavit, concivit; turbas
ingentes fecit, concivit; ea re effectum est, ut omnia terrore et tumultu
streperent; ut tumultu cuncta turbarentur. Cf. Turba, Turbo, Seditio.
USUS: Quid hos tumultus ciemus? Conticescente tumultu. Tumultum, rixas,
jurgia comprimere, sedare, componere, _apaiser le bruit, le désordre_.
TŬMŬLUS, i, m. _Élévation de terrain_, _éminence_, _tertre_. SYN. Locus
ex terra leviter eminens. EPITH. Excellens. USUS: 1. Tumuli silvestres.
2. Sepulcrum, _tombeau_. Alexander cum ad Achillis tumulum in Sigeo
adstitisset Cf. Collis, Sepulcrum.
TUNC, _Alors_. SYN. Tum, illo tempore, illa tempestate, per id tempus,
per id temporis. )( Nunc. USUS: Sed erat tunc excusatio, nunc nulla est.
TUNDO, is, tŭtūdi, tunsum, ere, a. _Battre à coups redoublés, frapper_.
SYN. Cædo, pulso, verbero. ADV. Nihilominus, vehementissime. USUS:
Bacillo oculos alicui tundere, _pocher les yeux de qqn à coups de bâton_.
Cf. Pulso, Verbero.
TŬNĬCA, æ, f. _Vêtement de dessous des Romains_, _tunique_. SYN. Vestis
brevior virorum. EPITH. Pulla, solivaga, talaris, manicata, trita. USUS:
Cum tunica et pallio. Tunicam ponere.
TŬNĬCĀTUS, a, um. _Vêtu d’une tunique_, _en tunique_. USUS: Metus
tunicatorum, _frayeur du menu peuple, des gens de basse condition, vêtus
seulement d’une tunique_.
TURBA, æ, f. _Foule en désordre_, _multitude_, _cohue_; _trouble_,
_désordre_, _confusion_. SYN. Multitudo, conventus hominum, concio,
multitudo in unum conglobata ac semetipsam turba impediens; juvenum
manus, juvenum globus, circumfusa in concionis modum turba confertissima;
vulgus; seditio, vis, tumultus. EPITH. Magna, media, nocturna, nova,
prætoria, similis, vana. USUS: 1. Ex hac turba et colluvie discedam.
2. Tumultus, seditio, _scène de désordre_, _tumulte_. Ingentes turbas
concitare, moliri, facere, concire. 3. Perturbatio, _confusion_. Ecce
nova turba et rixa. Quanta in turba et confusione rerum vivimus! _dans
quel désordre et dans quelle confusion de toutes choses nous vivons!_ E
turbis se evolvere, exsolvere. Cf. Multi.
TURBĀTĒ, _En désordre_. USUS: Omnia raptim et turbate aguntur.
TURBĀTOR, ōris, m. _Celui qui trouble_, _perturbateur_. USUS: Pacis
turbator.
TURBĬDĒ, _Avec trouble_, _avec confusion_. SYN. Turbulenter, inconstanter.
TURBĬDUS, a, um, _Troublé_, _agité_, _confus_. SYN. Perturbatus,
confusus. PHRAS. 1. Nunquam illum æque turbidum vidi, _je ne l’ai
jamais vu aussi troublé_. Tanto animi motu perturbatum, ita perculsum
percussumque, nihil ut consilio, ratione, ordine ageret, nec lingua, nec
ore consisteret, numquam vidi. Commotum sæpe perculsumque vidi antea, sed
nunc adeo color ipse immutatus est, vultus, oratio, mens denique ipsa
excidit et conscientia peccati mutum, exanimatum ac vix vivum reliquit.
Confusus animo, nec auribus quidem et oculis satis constat; neque animo,
neque lingua satis compos, vix apud se est, ita perturbato atque incerto
præ ægritudine animo est. Hominem tam commotum nunquam vidi alias, sic ut
nec animus illi suppetere nec constare mens sana videretur. Eo nuntio ita
percussus est, ut animo adesse eum nemo existimaret. USUS: 1. Mens omni
turbido motu semper vacans. 2. Impurus, sordidus, _trouble_, _fangeux_.
Aqua turbida et cadaveribus inquinata, _eau trouble et souillée par le
séjour des cadavres_. 3. Miser, calamitosus, _funeste_, _malheureux_.
Turbidis rebus, temporibus adversis.
TURBO, as, avi, atum, are, a. _Mettre en désordre, troubler, agiter,
inquiéter_. SYN. Obturbo, perturbo, misceo, permisceo. PHRAS. Omnia in
republica turbantur, _la république est pleine de troubles_. Nullum tam
turbulentum reipublicæ tempus fuit; annus est domi forisque infestus;
plurimum turbarum infinita hominum licentia concitum est; nusquam res
quietæ; omnia divina humanaque jura miscentur; civilibus fluctibus
tument omnia, maximæ ubique turbæ et tragœdiæ excitantur, efficiuntur.
Tumultus non jam foro se continet, sed totam passim urbem pervadit. Ex
agris in urbem tumultus penetrat, spemque omnem concordiæ exturbat.
Tumultus repens ex agris in urbem illatus rempublicam in summum discrimen
adducit. Perlatus ad cives tumultus omnem reipublicæ statum convellit,
conturbat, inflammat. Urbes et oppida implentur. 2. Is casus vehementer
me turbavit, _cet événement m’a fortement troublé_. Mirifice me perculit;
omnem animi statum inflammavit, incitavit, conturbavit; mentem propemodum
e sua sede et statu dimovit; mentem prope exturbavit meam, consilium
eripuit. USUS: In Hispania turbatum est aliquid. Omnia turbavit et
miscuit. Vide ne quid turbet. Turbare aliquid ac pacem sollicitare.
TURBO, ĭnis, m. _Tourbillon_. SYN. Ventus omnia turbans ac involvens.
EPITH. Maximus, sævus. USUS: 1. Tanquam turbine aliquo et tempestate
everti. Tu procella patriæ, turbo et tempestas pacis. 2. Coni figura
inversa, _toupie_, _sabot_. Turbinem versare.
TURBŬLENTĒ, _D’une manière orageuse_, _avec trouble_, _confusion_,
_désordre_. SYN. Turbide, temere.
TURBULENTUS, a, um, _Plein de confusion, de désordre_. Turbidus, nata
in vanos tumultus ingenia. )( Tranquillus. ADV. Necessario. USUS:
Turbulenta, temeraria, cæca consilia. Tempora, tempestas reipublicæ
turbulenta. Cf. Turbidus.
TURGĔO, es, et TURGESCO, is, ere, n. _S’enfler_, _se gonfler_; _être_
_enflé_, _gonflé_. SYN. Tumeo, inflatus sum. ADV. Penitus.
TURGĬDUS, a, um, _Enflé_, _gonflé_. SYN. Tumidus, inflatus.
TURMA, æ, f. _Escadron_, _troupe de cavalerie_. SYN. Equitum ordo,
globus, manus.
TURMĀLIS, e, gen. com. _Relatif à un escadron_, _d’escadron_. USUS:
Scipio ille major Corinthiis statuam pollicentibus eo loco, ubi essent
aliorum imperatorum, turmales dixit displicere, _les Corinthiens
promettaient à Scipion de lui ériger une statue à côté de celles de leurs
généraux_: _Je n’aime pas les escadrons, dit-il_, _c. à d._, _la foule (à
être confondu dans la foule)_.
TURMĀTIM, _Par compagnies_, _par escadrons_. SYN. Per turmas, agmine.
TURPĬCULUS, a, um, _Un peu laid_, _assez laid_. USUS: Jocus in turpiculis
rebus ponitur, _la plaisanterie s’applique aux choses basses et laides_.
TURPĬFĬCĀTUS, a, um, _Souillé_, _dégradé_, _défiguré_. USUS: Depravatio
ac fœditas turpificati animi.
TURPIS, e, gen. com. _Laid_, _difforme_; _honteux_. SYN. Inhonestus,
deformis, fœdus, inquinatus, infamis, flagitiosus, nequam. ADV. Æque,
omnino non. PHRAS. 1. Cave ne quid turpe admittas, _prenez garde de
faire qqche de honteux_. Ne quid dissolute ac turpiter agas; ne quid
dedecoris admittas, aut quod fœdum sit et flagitiosum, quod crimini
esse possit; vide ne quid indecore effeminateque facias; ne in turpem
verborum obscœnitatem delabare; ne quid in tua vita moribusque maculæ
hæreat, resideat; ne probrum, labem ac infamiam moribus aspergas tuis,
aut majorum claritudini inferas; ne priores tuas laudes vitæ turpitudine
deformes. Cave ne quod dedecus suscipias, concipias, in te admittas; ne
in flagitiis, in dedecore voluteris; ne in flagitia te ingurgites. 2. Hoc
apud illos turpe non est, _chez eux, cela n’a rien d’infamant_. Nullam
ea res apud illos infamiam habet; in vitiis illud non ponitur; illud in
rebus turpibus non habetur; illud turpe nemo putat, existimat; eorum
moribus illud ab honestate remotum non est. Id nemini est turpitudini;
illud eorum moribus nefas non habetur; illud eorum moribus flagitium non
est. USUS: Luxuria tum omni ætati turpis, tum senectuti est fœdissima,
_la débauche, honteuse à tout âge, est surtout dégradante pour la
vieillesse_. Id non modo turpe est, sed sceleratum et nefarium. Turpis
homo, vita infamis.
TURPĬTER, _D’une manière honteuse_, _infâme_. SYN. Turpe, obscœne,
nequiter, nefarie. USUS: Timeo ne quid turpiter faciam.
TURPĬTŪDO, ĭnis, f. _Laideur morale_, _honte_, _turpitude_, _infamie_.
SYN. Deformitas, obscœnitas, infamia, macula, flagitium, dedecus,
labes, deformatio, depravatio, fœditas. EPITH. Accusabilis, domestica,
flagitiosa, insignis, major, maxima, nefaria, sempiterna, singularis,
summa, tota, vera ficta, plurima. USUS: Nulla pars vitæ ejus summæ
turpitudinis fuit expers. Omni turpitudine se fœdavit, quam ille nunquam
eluet aut delebit Nihil non turpitudinis subiit; omni turpitudine
notatus est. Ea causa turpitudinem habet. Omnia fugiendæ turpitudinis
adipiscendæque honestatis causa facio, _je fais tout pour éviter le
déshonneur et mériter la considération publique_. Cf. Dedecus, Turpis.
TURPO, as, avi, atum, are, a. _Rendre laid_, _défigurer_, _souiller_.
SYN. Fœdo. USUS: Jovis aram sanguine turpat. Poet.
TURRIS, is, f. _Tour_. Celsa moles. EPITH. Alta, altissima. USUS: Ex alta
turri situ et opere multum edita dejectus.
TURTUR, ŭris, m. _Tourterelle_.
TUSSĬO, is, ire, n. _Tousser_. SYN. Tussi laboro, tussi urgeor.
TUSSIS, is, f. _Toux_. SYN. Screatus. USUS: Tussim pectore expellere.
1. TŪTĔ, _Toi-même_. SYN. Tu ipse. USUS: Ut tute mihi præcepisti.
2. TŪTĒ, _Sûrement_, _en sûreté_. SYN. Tuto, impune.
TŪTĒLA, æ, f. _Soins vigilants_, _garde_, _conservation_, _défense_;
_tutelle_. SYN. Fides, defensio, patrocinium, clientela. EPITH. Legitima,
præclara; turpis. USUS: Filios suos alicujus tutelæ commendare; in
tutelam alicui tradere; tutelæ subjicere. Pupillus cum primum in tutelam
venerit; in tutela fuerit. Tutela se abdicare. Omnia hæc nostra latent in
tutela et præsidio armorum. Cf. Præsidium.
1. TŪTOR, aris, atus sum, ari, d. a. _Veiller à ou sur_, _garder_,
_protéger_, _défendre_. SYN. Tueor, salvum, invictum præsto. ADV.
Accuratissime, copiosius, facile. USUS: Provinciam, fines armis tutari.
Cf. Tueor.
2. TŪTOR, ōris, m. _Protecteur_, _défenseur_; _tuteur_ (_t. de droit_).
SYN. Defensor, patronus. EPITH. Castus, fidelis, legitimus, verus,
annuus. USUS: Tutorem alicui instituere. In tutorum potestate est
pupillus. Respublica orba consulis fidem, tanquam legitimi tutoris
implorat. Tutor religionis.
TŪTUS, a, um, _Qui est en sûreté_, _qui ne court aucun danger_,
_qui n’a rien à craindre_. SYN. Metu _vel_ periculo vacuus, tectus;
septus, munitus, securus, in tuto locatus; nihil insidiarum habens;
sanctus, sacrosanctus. ADV. Maxime, plane, prorsus. PHRAS. Tutus jam
est, _maintenant il est en sûreté_. In tuto est; in portu navigat; in
portu est; in vado est; cautum illi est. Cf. Securus. USUS: Tutam et
tranquillam vitam degere. Tutus ab inimicis. In tuto collocare; in tuto
esse; mare tutum præstare.
TŬUS, a, um, _Ton_, _ta_; _le tien_, _la tienne_. USUS: Panætius ille
tuus. Tuorum curam gere.
TY̆PUS, i, m. _Figure_, _image_. SYN. Signum, forma. PHRAS. Librum typis
edere, _imprimer un livre_. Typis mandare, commendare, committere; typis
exprimere, edere, in lucem emittere; typis excudere, evulgare. USUS:
Typos tibi mando.
TY̆RANNĬCĒ, _Tyranniquement_. SYN. Superbe, crudeliter.
TY̆RANNĬCUS, a, um, _Tyrannique_, _de tyran_, _cruel_. SYN. Leges, facta
tyrannica.
TY̆RANNOCTŎNUS, i, m. _Meurtrier d’un tyran_, _tyrannicide_. SYN. Tyranni
interfector (VULG. tyrannicida).
TYRANNIS, idis, f. _Autorité d’un tyran_, _tyrannie_. PHRAS. Tyrannidem
occupare, _s’emparer de la tyrannie_. Imperium sibi arripere; regnum
invadere; capiti fortunæ regiæ insignia per vim adjicere; regium
fastigium affectare et occupare. USUS: Tyrannidem occupare. Tyrannidem
evertere, delere.
TY̆RANNUS, i, m. _Tyran_; _monarque absolu_, _autocrate_. SYN. Ereptor
libertatis, oppressor civitatis. EPITH. Crudelissimus, firmus opibus et
voluntate, insanus, crudelis, inanis, gloriosus fama, gratus beneficio,
importunus, amens, intolerandus, libidinosus, teter. USUS: Tyrannus quam
qui unquam fuit sævissimus ac violentissimus in suos. Nulla est nobis
societas cum tyrannis, sed potius summa distractio.
U
1. ŪBER, ĕris, n. _Sein_, _mamelle_. SYN. Mamma.
2. ŪBER, ĕris, omn. gen. _Riche_, _abondant_, _plein_; _fécond_,
_fertile_. SYN. Fecundus, ferax, fertilis, abundans, copiosus. USUS:
Agro bene culto nihil est nec usu uberius, nec specie ornatius, _rien
ne saurait être ni plus utile ni plus beau qu’un champ bien cultivé_.
Plenior et uberior ad dicendum, _orateur plus plein, plus abondant_. Cf.
Copiosus.
ŬBERTAS, ātis, f. _Richesse_, _abondance_; _fertilité_. SYN. Abundantia,
copia, magnitudo. EPITH. Maxima, vetus, summa agrorum. USUS: Omnis
ubertas et quasi silva dicendi. Summa ubertas et copia frugum. Cf. Copia.
ŬBĬ, _Où_. SYN. Quo loco. USUS: 1. Nemo est quin ubivis quam ibi ubi est
esse malit. 2. Postquam, cumprimum, simul ut, _dès que_. Ubi galli cantum
audit, mensam tolli jubet. 3. In quo, _où_ (_sur quoi_, _avec quoi_,
_dans lequel_). Porticus ubi ambulabam. In ea urbe ubi natus es. Ubi
gentium est is homo?
ŬBĬCUMQUE, _En quelque lieu que, partout où_. SYN. Quocumque in loco, ubi
ubi. USUS: Ubicumque gentium et terrarum fueris.
ŬBĬNAM? _Où?_
ŬBĪQUE, _En quelque lieu que ce soit_, _partout_. USUS: Mortales qui
ubique sunt.
ŬBĬVIS, _En quelque lieu que ce soit, partout_. USUS: Ubivis esse malim,
quam ibi.
ŪDUS, a, um, _Humide_, _mouillé_, _arrosé_. SYN. Udis oculis respicies,
_vous regarderez avec des yeux baignés de larmes_.
ULCĔRĀTUS, a, um, _Ulcéré_. SYN. Exulceratus.
ULCĔRŌSUS, a, um, _Couvert d’ulcères_. SYN. Plenus ulceribus.
ULCISCOR, eris, ultus sum, cisci, d. _Punir qqn d’une injustice commise,
se venger de lui, ou venger l’injure elle-même_. SYN. Vindico, punio,
persequor, pœnam repeto, injurias persequor, male meritis refero quod
debeo, pœnas sumo, expeto. PHRAS. 1. Nihil laudabilius esse statuo quam
injurias non ulcisci, _je ne connais rien de plus digne de louange
que le pardon des injures_. Nihil ad laudem illustrius esse statuo,
quam injurias contemnere, oblivisci; injurias ex animo delere; minime
persequi; ultione non persequi; de injuria persequenda, referenda
nihil omnino cogitare; referendæ injuriæ curam non suscipere; ultionem
injuriarum non spectare, non curare; de referenda injuria minimum
laborare. In contemnendis, obliviscendis, ex animo evellendis, ex memoria
delendis injuriis, oblivione voluntaria conterendis, eximiam sitam esse
laudem mihi persuadeo. 2. Ulciscar istam calumniam, _je poursuivrai la
vengeance de cette calomnie_. Calumniam hanc non inultam patiar; pro
istis injuriis graviter ulciscar; injuriam hanc certo persequar; gravem
me ad calumnias istas vindicem servabo; ultor ero calumniæ; punitor
doloris mei; vindicabo quam acerrime maledicta illa; dolorem ex calumnia
meum justa ultione explebo; pœnas pro calumnia graves capiam; justus
dolor ad repetendas calumniæ hujus pœnas me excitat, nec inultum id,
quidquid est, a me auferes. USUS: Meas injurias nondum sum ultus. Ultus
est Sylla hujus victoriæ crudelitatem. Ulcisci inimicum, _se venger de
son ennemi_. TRANSL. _Venger qqn_. Fratres occisos, patrem justa per
arma ulcisci. Quid tam necessarium tenere arma quibus possis te ulcisci
lacessitus, _ces armes dont on peut se servir, pour se défendre, quand on
est attaqué_. Cf. Vindico.
ULCUS, ĕris, n. _Ulcère_, _plaie_. SYN. Plaga inveterata et sordida.
USUS: Et tu tanquam unguis in hoc ulcere.
ULLUS, a, um, gen. ius, dat. i, _Un_, _quelqu’un_, _une personne_. SYN.
Aliquis, unus. USUS: Ullum nummum nemini debeo. Si ulla erit libertas.
Sine ullo _vel_ uno metu.
ULTĬMUS, a, um. _Le plus éloigné_, _le plus reculé_, _extrême_, _le
dernier_. SYN. Postremus, extremus, novissimus, summus. USUS: Ex ultimis
terris arcessitus. Ab ultimo principio hujus urbis ad hoc tempus.
ULTĬO, ōnis, f. _Vengeance_. SYN. Vindicta. )( Gratia. USUS: Ultionem
parare. Cf. Ulciscor, Vindico.
ULTOR, ōris, m. _Vengeur_. SYN. Vindex, punitor. USUS: Injuriarum
nostrarum ultor.
ULTRA, _Au-delà_, _plus loin_. SYN. Supra. )( Citra. PHRAS. Ultra quam
constitueram, progressus sum dicendo, _j’ai été plus long dans mon
discours que je ne m’étais proposé_. Longius vagata est oratio; cursus
dictionis longius me extulit provexit; fines dicendi longius ac volueram
protuli; orationem produxi longius; quantumcumque me retinui, longius
tamen oratione lapsus sum; oratio inter præscriptos dicendi fines non
consedit. USUS: Ultra quam satis sit angeris, _au-delà de la nécessité_.
Oratio elegans, ut nihil possit ultra, _discours on ne peut plus élégant._
ULTRIX, īcis, f. _Celle qui venge_, _vengeresse_ (_poét._). SYN. Vindex.
ULTRŌ, _De ce côté-là_; _spontanément_, _librement_. SYN. Sponte, non
quæsitus. USUS: 1. Omnia ei ultro pollicitus sum, _je lui ai tout promis
de moi-même_. 2. Ultro citroque, _çà et là_, _de côté et d’autre_. SYN.
Huc illuc, vicissim. USUS: Ultro citroque cursare, navigare, commeare.
Beneficia ultro citroque data.
ŬLŬLĀTŬS, ūs, m. _Hurlements_; _cris de douleur_. USUS: Victoriam
conclamant et ululatum tollunt.
ŬLŬLO, as, avi, atum, are, n. _Hurler_, _pousser des hurlements_,
_crier_; canere, _chanter avec force inflexions et sons aigus_ (propr.
canum et luporum). USUS: Inclinata et ululanti voce. Cf. Plango.
UMBĬLĪCUS, i, m. _Le milieu, le point central_; _nombril_. EPITH. Certus.
USUS: Is locus qui in medio Siciliæ est, et umbilicus ejus insulæ
nominatur, _s’appelle le centre de cette île_.
UMBO, ōnis, m. _Partie centrale et relevée en bosse d’un bouclier_; _le
bouclier lui-même_. USUS: Umbonibus incussaque ala sternuntur hostes,
_les ennemis sont défaits à coup de boucliers et par la seule force des
bras_.
UMBRA, æ, f. _Ombre_. EPITH. Fatalis, infera, tenuis. USUS: Umbram
equitis Romani videtis, simulacrum pristinæ dignitatis. Umbras falsæ
gloriæ consectari. Omnes umbras timet. Umbræ et eminentiæ in pictura,
_l’ombre et la lumière en peinture_.
UMBRĀCŬLUM, i, n. _Tout objet qui donne de l’ombre_, _ombrage_. SYN.
Locus frondibus tectus. TRANSL. École. USUS: Ex umbraculis eruditorum
otioque scholæ in solem et pulverem prodire, procedere, _quitter les
leçons des savants et la tranquillité de l’école pour braver les ardeurs
du soleil et la poussière des combats_.
UMBRĀTĬLIS, e, gen. com. _Qui reste à l’ombre_, _paresseux_, _désœuvré_;
_formé dans une école_. SYN. Quod in umbra et otio versatur. USUS: E
domestica et umbratili exercitatione medium in agmen, in pulverem, in
clamorem, in castra, in aciem forensem prodire, et ex litteris aliquid
in lucem aspectumque proferre, _sortir du silence de la retraite et
s’élancer dans l’arène, au milieu des cris et du tumulte du forum_.
Oratio mollis et umbratilis. Cf. Fucatus.
UMBRŌSUS, a, um, _Qui a beaucoup d’ombre_, _ombreux_, _ombragé_. SYN.
Opacus, umbrifer. PHRAS. Locus umbrosus, _lieu rempli d’ombre_. Locus
ambientibus ramis, vix in densam umbram cadente sole, contectus; multa
arborum frondiumque amœnitate opacatus. Cf. Opacus.
ŪNĀ, _Ensemble_. SYN. Simul, pariter, communiter. USUS: Si in Italia
fueris, erimus una. Cf. Simul.
ŪNĂNĬMIS, e, gen. com. _Qui est de même avis, qui est d’accord,
unanime_. USUS: Unanimes fratres, sodales. Cf. Concors.
ŪNĂNĬMĬTAS, ātis, f. _Bon accord_, _bonne harmonie_, _bonne
intelligence_. USUS: Nulla re magis, quam unanimitate regna continentur.
UNCĬA, æ, f. _Once_. SYN. Assis pars duodecima.
UNCĬNĀTUS, a, um, _Crochu_. SYN. Aduncus, hamatus.
UNCTĬO, ōnis, f. _Action d’oindre_. SYN. Unctura.
UNCTOR, ōris, m. _Celui qui frotte qqn d’essence ou d’huile_. SYN.
Aliptes. EPITH. Bonus.
UNCTŪRA, æ, f. _Action d’oindre_. SYN. Unctio. EPITH. Servilis.
UNCUS, i, m. _Croc_, _crochet_. USUS: Uncus fugitivo impactus est.
UNDA, æ, f. _Onde_, _flot_, _vague_. SYN. Fluctus. USUS: Undæ comitiorum.
Cf. Mare.
UNDE, _D’où_. SYN. Ex quo, a quo. Ratione causæ, originis a re, loco.
USUS: Eloquentia, unde longe absum. Materia, unde orta sunt omnia.
Quærimus unde sit beata vita. Unde omnia manant.
UNDĔCĬES, _Onze fois_.
UNDĔLĬBET, _De quelque part que ce soit_.
UNDĒQUINQUĀGĒSĬMUS, a, um. _Le quarante-neuvième_.
UNDĒVĪCĒSĬMUS _vel_ vigesimus, a, um, _Le dix-neuvième_.
UNDĒVĪGINTI, _Dix-neuf_.
UNDĬQUE, _De tous côtés_, _de toutes parts_. SYN. Ex omni parte, ex
omni genere. USUS: Undique ex omni regione terrarum concurritur. Aut
undique religionem tolle, aut usquequaque conserva, _il faut ou faire
disparaître la religion de partout ou la conserver partout_. Honestas
undique perfecta, _honnêteté parfaite de tout point_. A tergo, a fronte,
a lateribus, ex omnibus partibus undique tenetur.
UNGO, is, xi, ctum, ere, a. _Oindre_, _frotter d’un corps gras_
(_parfum_, _onguent_, _huile_). SYN. Perungo, unguentis oblino. USUS:
Cæsar unctus occubuit. Cum is caput et os unguento perfricaret et ungeret.
UNGUENTĀRĬUS, ĭi, m. _Parfumeur marchand de parfums_. SYN. Qui unguenta
conficit _vel_ vendit.
UNGUENTUM, i, n. _Onguent_, _parfum_, _essence_. SYN. Odorum variorum
permistio. EPITH. Conditum suavitate, moderatum. USUS: Unguentis oblitus.
Unguentis effluens calamistrata coma.
UNGUĬCŬLUS, i, m. _Ongle du doigt_. USUS: A teneris unguiculis, _dès la
plus tendre enfance_.
UNGUIS, is, m. _Ongle_. EPITH. Transversus, adversus, ferus. USUS: Ab
imis unguibus ad summum verticem, _depuis le bout des ongles jusqu’au
sommet de la tête_, _des pieds à la tête_. Unguibus eum discerpsere.
Ungues dempserat illi tonsor, collegit. Unguis in ulcere exstitit.
Unguibus in faciem violare. Transversum unguem non oportet discedere,
_s’écarter d’une ligne_.
UNGŬLA, æ, f. _Sabot_, _corne_, _griffe_, _serre_. EPITH. Vehemens. USUS:
Ungula equi, jumentorum.
ŪNĬCĒ, _Uniquement_, _particulièrement_, _singulièrement_. SYN.
Singulariter. USUS: Patriam unice diligit. Hunc tibi unice commendo.
ŪNĬCUS, a, um, _Unique_, _seul_. SYN. Unus, unigena, singularis. USUS:
Erat hoc unicum solatium in malis.
ŪNĪUSMŎDI, _De même espèce_. SYN. Non varius. )( Multiformis. USUS:
Materia semper est uniusmodi, sui similis.
ŪNĬVERSĀLIS, e, gen. com. _Universel_, _général_. SYN. Universus,
absolutus. USUS: Causa universalis.
ŪNĬVERSĒ, _En général_. SYN. Generatim, generaliter.
ŪNĬVERSĬTAS, ātis, f. _Universalité_, _totalité_. SYN. Universum, mundus.
USUS: Universitas rerum qua omnia continentur. (Universitas, VULG.),
_université_. Latine: Doctrinarum omnium sedes; artium ac disciplinarum
omnium palæstra _vel_ emporium. Cf. Academia.
ŪNĬVERSUS, a, um, _Tout entier_, _tout_. SYN. Totus, omnis, infinitus,
confusus. USUS: Quid potest esse extra universa? _Que peut-il y avoir
en dehors du tout?_ Rem universam in partes distribuere. DEUS separatim
ab universis singulos diligit, _DIEU aime chaque homme en particulier,
séparé de la totalité_.
UNQUAM, _Une fois par hasard_, _une fois quelconque_, _un jour_,
_jamais_. SYN. Ab omni memoria, post homines natos, post hominum
memoriam, ex omni memoria, post nostram patrumque memoriam. )( Nunquam.
USUS: Omnes qui unquam fuere superat. Nihil unquam post homines natos.
ŪNUS, a, um, gen. īus, dat. i, _Un_, _une_, _un seul_, _une seule_. SYN.
Solus, singularis. USUS: Ut esset unus e nobis. Unum sustinere pauci
possunt, utrumque nemo. In unius anima positas omnes spes habemus. Ad
unum omnes assentiunt. (Unus post alterum, VULG.), _l’un après l’autre_.
Latine: Super alium alius; alia super alia; aliud ex alio. (Unus est
melior quam alter, VULG.), _l’un est meilleur que l’autre_. Latine:
Alius alio melior. Ad neminem unum imperii summa rediit, sed separarim
suam quisque classem administrabat, _le pouvoir suprême ne fut rendu à
personne individuellement, mais chacun gouvernait séparément sa flotte_.
In unum locum conducere, cogere, _dans le même lieu, dans le même
endroit_. In unum corpus coalescere; in unum confundi; in unum congruunt
res omnes.
ŪNUSQUISQUE, _Chacun_. SYN. Singuli, quisque. )( Nemo, nullus.
URBĀNĒ, _Gracieusement_, _poliment_. USUS: Urbane faceteque aliquem
irridere, _railler_, _finement_, _avec esprit_.
URBĀNĬTAS, ātis, f. _Urbanité_, _politesse_; _élégance_, _pureté du
langage_; _raillerie de bon ton_, _de bon goût_. SYN. Sal, comitas,
civilis vita. EPITH. Facetosa, pristina, summa. USUS: Vir nostrorum
hominum urbanitate limatus. Urbanitatis externæ color nostris oratoribus
deficit. Libandus est etiam ex omni genere urbanitatis facetiarum quidam
lepos. Omnis illa vetus urbanitas exaruit. Homo importunus urbanitatem
omnem deposuit. Desideria urbis et urbanitatis depone, _le séjour de
Rome_, _la vie de Rome_. Cf. Humanitas.
URBĀNUS, a, un, _Poli_, _de bon ton_; _spirituel_, _fin_. SYN. Non
inurbanus, facetus. USUS: Urbani sales. Homo cautus et urbanus. 2. Qui
in urbe habitat _vel_ quod urbis est, _relatif à la ville, de ville_,
_urbain_. )( Rusticus. Manabat latius malum illud urbanum. Urbanarum
rerum perturbatio. Urbanus Prætor. Cf. Humanus.
URBS, urbis, f. _Ville_. SYN. Civitas. EPITH. Amantissima, amplissima,
antiqua, clarissima, nobis amicissima, copiosissima, firma, permagna,
fortunatissima, hostilis et bellica, munitissima; non solum incolumis
sed etiam ornata. Urbes inimicissimæ, locupletes, infestissimæ alicui
imperio, maritimæ, militares, maximæ, turpissimæ. PHRAS. 1. Urbs nobilis
et præclara, _ville noble et illustre_. Urbs et natura, et situ,
descriptione ædificiorum et pulchritudine inprimis nobilis ac opulenta.
Urbs vetus et copiosa, eruditissimis hominibus studiisque liberalissimis
affluens. Urbs situ et opere munita, fossis ac mœnibus septa ac valida.
Urbs amplissima et ornatissima, atque omnibus rebus aucta. Urbs
florentissima potentissimaque, referta copiis, descriptione ædificiorum,
una omnium pulcherrima. Urbs ad res gerendas opportuna, situ et natura
munitissima, opulenta eadem et copiosa. 2. Urbs capta est, _la ville a
été prise_. Hostibus præda facta est; in hostium manus venit; in hostium
potestatem pervenit; in deditionem accepta est; urbe hostes potiti sunt;
urbem ditionis suæ fecere hostes. USUS: Urbem constituere, ædificare.
Urbem capere, exscindere, evertere. Urbem relinquere, deserere. Urbe
excedere.
* URCĔUS, i, m. _Vase en terre_, _cruche_. USUS: Urcei fictiles, aquarii.
ŪRĒDO, ĭnis, f. _Nielle ou charbon_, _maladie des plantes_. SYN. Morbus
stirpes adurens. USUS: Si uredo aut grando segeti nocuit.
URGĔO, es, ursi, ere, a. _Pousser_, _presser_, _faire avancer_. SYN.
Impello, incito, premo, insto. ADV. Angustius, diutius, graviter,
rustice, sane, acriter, valde. PHRAS. Urgere te non desistam, _je ne
cesserai de vous presser vivement_. Usque te premam, instabo, insectabor,
poscam ut enitaris, elabores, rem perficias. Anniti, minari, etiam
clamoribus et convitio impellere te non desistam, ut vel coactu meo rem
suscipias; insistam, flagitabo, sollicitabo nec remittam; non desistam
nec cessabo obtundere, dum perfecta videam quæ inchoasti. USUS: Urge
summo studio, insta, eblandire. Interrogando urgere. Urgere hostem ac
premere. Urgere atque ab omni parte instare. Cf. Impello.
ŪRĪNA, æ, f. _Urine_. USUS: Urinam reddere, _uriner_; _alias_ aquam
petere, vesicam levare, exonerare. (VULG. Urinam mittere.)
ŪRĪNOR, aris, atus sum, ari, d. _Plonger sous l’eau_. SYN. Sub aqua nato
et mergo.
URNA, æ, f. _Vase à puiser de l’eau_, _urne_; _urne du scrutin_. SYN.
Hydria. USUS: Urnas delere et evertere subsellia. Senatorum urna nos
absolvit. Eduxit ex urna tres qui sorte judicarent.
ŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. _Brûler_, _faire brûler_. SYN. Aduro; igne
perdo, corrumpo, comburo. USUS: Corpus uri et secari patimur. Venatores
uri se frigore patiuntur, _les chasseurs se laissent transir par le
froid_. Cf. Comburo.
ŪSĬTĀTĒ, _Conformément à l’usage_. SYN. Vulgariter, populariter.
ŪSĬTĀTUS, a, um, _Usité_, _admis par l’usage_; _accoutumé_. SYN.
Pervulgatus, usu receptus, solemnis. )( Inusitatus. USUS: Usitato more,
_selon l’usage ordinaire_. Id non solum usitatum, sed etiam quotidianum
est. Honor pervulgatus et usitatus. Cf. Communis, Vulgaris.
USPĬAM, _En quelque lieu_, _en quelque endroit_, _quelque part_. SYN.
Alicubi. )( Nusquam. USUS: Si Brutum uspiam videris.
USQUAM, _Quelque part_, _en quelque lieu_. SYN. Ullo loco; uspiam,
alicubi. USUS: Nullus usquam consistendi locus.
USQUĒ, _Toujours_. SYN. Semper. USUS: 1. Mihi quidem usque curæ erit. 2.
Usque ad, in, _jusqu’à_. Usque ad eum finem, dum judices rejecti fuerint.
Usque a Janiculo ad ædem Vestæ, _depuis le Janicule_. Usque a toga pura,
_dès l’enfance_. 3. Usque adeo, _à ce point, à tel point_. SYN. Adeo.
USUS: Usque adeo sæviit. 4. Usque dum, _jusqu’à ce que_. SYN. Donec. 5.
Usque eo, _à tel point_. SYN. Adeo, tamdiu. USUS: 1. Usque eo morosi
sumus, ut, etc. 2. Tamdiu, ad eum usque finem, _jusqu’à ce que._ Usque
eo se tenuit quoad Pompeius adesset.
USQUĔQUĀQUE, _Partout_, _toujours_. SYN. Ubique, omnino. USUS:
Usquequaque sapere oportet, _il faut être sage jusqu’au bout, toujours,
en toute occasion_.
1. ŪSŪCĂPĬO, is, cēpi, captum, ere, a. _Acquérir par prescription (t. de
droit)_. SYN. Usu meum facto. Lex bustum usucapi vetat.
2. ŪSŪCĂPĬO, ōnis, f. _Propriété acquise par droit de prescription_;
_prescription (t. de droit)_. SYN. Jus possidendi quæsitum continuatione
temporis lege definiti. USUS: Usucapionum et tutelarum jura.
ŪSŪRA, æ, f. _Usage_, _jouissance_; _intérêt_; _bénéfice_. SYN. Usus;
fenus, fenerationis fructus. EPITH. Parva, diuturna, plena lacrimarum,
menstrua. PHRAS. 1. Senatus populum usuris liberavit, _le sénat fit
remise au peuple des intérêts_. Ingravescente fenore liberavit;
fenebrem rem levare aggressi sunt senatores; multis fenebribus legibus
constrinxerunt avaritiam; ne fenore trucidaretur populus senatus lege
cavit. USUS: 1. Parvam exigui temporis usuram a te postulo. Usuram lucis
alicui eripere. 2. Fenus, _intérêt_, _usure_. Usuris suis cavere. Usuram
cum fide pendere. Usura aliquem liberare. De capite deducere, quod usuris
pernumeratum est, _défalquer du capital ce qui a été payé en intérêt_,
_les sommes payées pour l’intérêt_. Cf. Fenus, Feneror.
ŪSURPĀTĬO, ōnis, f. _Usage_, _emploi_, _jouissance_. SYN. Usus frequens,
tractatio, mentio. USUS: Usurpatione et renovatione doctrinæ me consolor,
_action de revenir sur ses études passées, de s’y livrer de nouveau_.
ŪSURPO, as, avi, atum, are, a. _Faire usage de qqche_, _user de_, _jouir
de_, _employer_. SYN. Utor, in usum adhibeo. USUS: 1. Crebris sermonibus
usurpo vetus illud. Aliquid ex alienis bonis usurpare. Oculis aliquid
usurpo, _voir qqche_. In ea, quam usurpas, tranquillitate. Nomen tantum,
virtutis usurpas: quid ipsa valeat, ignoras, _tu ne sais que prononcer
le nom de la vertu: tu n’as aucune idée de la chose_. 2. Dico, appello,
voco, _appeler_. Lælius is qui sapiens usurpatur, _Lélius, celui qui est
surnommé le sage_. Cf. Occupo.
ŪSŬS, usūs, m. _Action de se servir, emploi, usage_. SYN. Consuetudo.
EPITH. Arrogans, intolerabilis, annuus, assiduus, uni rei deditus,
communis, vulgaris, diuturnus, domesticus, forensis, publicus,
frequens, magnus, familiaris, militaris, necessarius, oratorius,
popularis, civilis, provincialis, quotidianus, rhetoricus. USUS: 1.
Ita usus obtinuit. Dicendi ratio in communi quodam usu versatur. 2.
Experientia, _usage_, _pratique_, _expérience_. Vir magnæ prudentiæ,
usu et exercitatione doctus. Usum in re bellica magnum habet, _il a
une grande expérience de l’art militaire_. Docuit nos longa vita
ususque rerum multarum. Cum ad summam prudentiam tantus usus accesserit.
Omnia collocata sunt in usu quotidiano. Res longo usu comprobata. 3.
Exercitatio, _exercice_. Usus frequens omnium magistrorum præcepta
superat. Tractatio et usus vocis. Si rerum usum percallueris. 4.
Utilitas, _avantage_, _utilité_, _profit_. Conciliare sibi homines et
ad usus suos adjungere. Ea res magnos tibi usus afferet, dabit; magno
usui erit, _cette chose vous sera très utile_. Res nulli usui. Ingentes
inde usus percipies, habebis, magnis usibus frueris. Rei alicujus usum
adimere sibi, alicui auferre. Si usus fuerit. 5. Amicitia, familiaritas,
consuetudo, _commerce d’amitié_, _liaison_, _intimité_. Vetus mihi cum
illo usus intercedit. Summus mihi cum parente ejus usus erat. Magno
usu familiaritatis cum eo conjunctus sum. 6. Opus est, _l’occasion se
présente_. De cæteris studiis alio loco dicemus, si usus fuerit. Mihi sic
usus est, _c’est ce qu’il me faut_, _c’est ce dont j’ai besoin_.
ŪSUSFRUCTŬS, ūs, m. _Usufruit de la propriété d’autrui_. SYN. Jus utendi
alienis rebus. USUS: Bonorum suorum usumfructum alicui legare, _léguer à
qqn l’usufruit de tous ses biens_.
* ŪSŪVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Être nécessaire_, _falloir_;
_venir en aide_, _arriver_. SYN. Usu venit, usu evenit, usu accidit.
USUS: Nunc illud mihi usuvenit quod nuper tibi. Ille mihi usuvenit in
optima causa. Ut, si usus veniat, suum quisque locum teneat, _si le
besoin s’en présente_, _au besoin_. Cf. Evenio.
UT, _Afin que_. SYN. Quo. USUS: 1. Hæc, dicis, ut me teneas. 2. Ut
est, ut nunc est, _comme_, _de la manière que_. Si improbus fueris,
ut es. Cælius, ut illis temporibus, ut inter barbaros, satis doctus.
Ille, ut erat inter suos primus. Mihi factum et, ut in tali re, etiam
fortuna probatur. 3. Postquam, ubi, _dès que_, _aussitôt que_. Ut ab
urbe discessi, nullam intermisi diem. Simul ut me viderunt, alloquuntur.
Primum ut me salutavit, abiit. 4. Quamvis, etsi, _quoique_. Ut summa
habeam cætera, temporis satis non habui. Ut nihil aliud, hoc tamen
perfecit. 5. Quam, quantum! (admirantis) _combien_, _que_, _comme!_ Ut
humilis, ut abjectus sermo est! 6. Ut quisque (cum superl.), ita (cum
superl.): _plus... plus..._ Ut quisque optimus, ita modestissimus. Ut
quisque senior, ita prudentior. 7. Ut si, tanquam si, quasi, _comme si_,
_tout comme si_. Tuam rem sic ago, ut si mea esset. 8. Quemadmodum,
quomodo, _comme_. Ut olim fiebat; ut est consuetudo.
UTCUMQUE, _De quelque manière que_. SYN. Quomodocumque. USUS: Utcumque
res ceciderit; utcumque erit, _quoiqu’il arrive_. (VULG. Taliter,
qualiter.)
ŪTENSĬLĬA, ĭum, n. pl. _Objets d’utilité_, _ustensiles_, _meubles_. USUS:
Reliqua utensilia.
1. ŬTER, ra, um, gen. utrĭus, dat. utri, _Lequel des deux_. USUS: Utro
bono frui velis, tua optio sit. Uter popularis est, tu an ego?
2. ŪTER, ris, m. _Outre, peau préparée pour contenir les liquides ou
traverser les fleuves_.
ŬTERLĬBET, alibet, umlibet, _N’importe lequel des deux_, _celui des deux
qu’on voudra_. USUS: Utrumlibet elige.
ŬTERQUE, aque, umque, _Chacun des deux_, _l’un et l’autre_, _tous les
deux_. SYN. Utervis, ambo, quisque. )( Neuter, alteruter. USUS: Utraque
sententia doctos habet auctores.
ŬTĔRUS, i, m. _Sein ou ventre de la mère_. USUS: Quæ te belluam ex utero,
non hominem fudit?
ŬTERVIS, utravis, utrumvis, _Celui des deux que l’on voudra_, _n’importe
lequel des deux_. USUS: At minus habeo virium quam vestrum utervis, _j’ai
moins de forces qu’aucun de vous deux_.
ŬTI, _Afin que_. SYN. Ut. USUS: Petiit uti te placarem.
ŪTĬLIS, e, gen. com. _Qui sert_, _utile_, _bon_, _profitable_,
_avantageux_. SYN. Fructuosus, commodus; frugifer, salutaris, opportunus,
quod multas habet opportunitates, quod ex usu est, quod usui est, quod
utilitatem habet. ADV. Paulo, vehementer, maxime, proxime, sane, valde.
PHRAS. 1. Utile hoc consilium erit, _ce conseil sera utile_. Maximum ex
hoc consilio fructum capies; magnum id tibi fructum feret; rationibus
tuis mire conducet; erit tibi admodum salutare; nihil hoc consilio
commodis tuis aptius; valebit in omnes partes plurimum id consilium;
nihil majori fructui gloriæque tibi esse possit eo consilio; magnus ad te
fructus inde redundabit; multum ad beate vivendum conferet; multum inde
boni in te derivabis; erit id consilium cum summa rerum tuarum utilitate
conjunctum; serviet utilitati tuæ; mirabiles utilitates tibi præbebit;
erit id ex usu tuo, e re tua; in rem tuam perquam opportunum. 2. Naves
bellicæ valde utiles erant ad urbis obsidionem, _les navires de guerre
étaient très utiles pour le siége de la place_. Magnam ad eam rem dabant
facultatem; summa erat earum navium in obsidenda urbe facultas; in bello
opera earum magni fuit; magno nobis erant usui; magnum ad eam rem usum
habebant, afferebant; magnam utilitatem habuere, peperere, attulere;
magnam ex iis navibus utilitatem capiebamus, percipiebamus; magna ex iis
navibus commoda exsistebant, proficiscebantur. 3. Perge ut cœpisti, si
tibi id utile est, _continuez comme vous avez commencé, si cela doit vous
être utile_. Qua ire cœpisti via perge, si e re tua est; si e commodo,
ex usu tuo est; si utilitas tua ita feret; si suadet utilitas; si ratio
rerum tuarum postulat; si tibi conducit, expedit; si bono, utilitati,
commodo, usui, emolumento tibi est; si est ut utilitatem capias; si est
ut fructum inde feras, colligas, consequare. Tene quem cœpisti cursum,
si in rem tuam est. 4. Ciceroni eloquentia sua valde utilis fuit,
_l’éloquence fut très utile à Cicéron_. Ciceroni summo emolumento fuit;
emolumentum peperit; fructum tulit, attulit maximum; Ciceroni eloquentia
multa commoda dedit; magnum ex eloquentia fructum cepit, consecutus est
Cicero. Cf. Utilitas. USUS: Homo ad nullam partem, ad nullam rem utilis.
Inutilis sibi, aliis utilissimus.
ŪTĬLĬTAS, ātis, f. _Utilité_, _avantage_, _profit_, _intérêt_. SYN.
Emolumentum, fructus, commodum, opportunitas, usus, res, ratio,
commoditas, lucrum, quæstus. EPITH. Communis, forensis, domestica,
gravissima, magna, mediocris, minor, mirabilis, necessaria, pergrata,
præclara, solida, summa, tanta, aliena. PHRAS. 1. Utilitatem meam
hucusque non quæsivi, _jusqu’ici je ne me suis pas inquiété de mes
propres intérêts_. Utilitatis meæ rationem nondum duxi, habui ullam;
rationibus meis operam nullam dedi; de utilitate mea minimum laboravi;
utilitatem meam spectavi minime; quid esset e re mea, in rem meam, quid
in meam rem faceret, quid rebus meis expediret, prodesset, conduceret;
quid mihi emolumento esset haud curavi. Utilitati meæ minime servivi;
commodorum meorum causa nihil adhuc a me susceptum est. 2. Res est
utilitate præcipua, _cette chose est très utile_. Nihil est uberius,
conducibilius, ad utilitatem præstantius, unde plus manet utilitatis,
plus emergat commodi, plus emolumenti exsistat. Res ea tantum continet
utilitatis, quantum fortasse nulla res præterea; quantum haud scio an
ulla res est ejusmodi, ex qua utilitas maxima consequetur; in quo tibi
maxime consuletur; ex qua emolumenti, utilitatis, commodi plurimum
capietur. 3. Utilitatem suam spectat unice, _il ne songe qu’à son
utilité personnelle_. Ad suam utilitatem refert omnia; utilitatem
tantum sequitur, spectat suam; utilitatem suam rebus omnibus antefert;
utilitatis suæ prima illi et antiquissima cura est; utilitati servit suæ,
reliquorum nullam ducit rationem. Cf. Utilis. USUS: Utilitate nihil debet
esse homini antiquius. Ex litteris plurimum utilitatis capies. Litteræ
multas afferunt, pariunt utilitates. Multum habet ea res utilitatis. Ad
utilitatem omnia referunt. Utilitates ex amicitia maximæ capientur, _les
plus grands avantages seront recueillis de l’amitié_. Utilitatibus tuis
possum carere, _je puis me passer de tes services, des avantages que tu
me procures_. Cf. Commodum, Quæstus.
ŪTĬLĬTER, _Utilement_, _avantageusement_. SYN. Commode, cum utilitate.
)( Inutiliter. USUS: Iracundia utiliter a natura data est.
ŬTĬNAM! _Plaise ou plût aux dieux que!_ _Fasse le ciel que!_ SYN. Velim
ita sit; velim ita fortuna tulisset.
ŬTĬQUE, _Tout à fait_, _entièrement_. SYN. Omnino. USUS: Quid faciendum
censeas, utique scribito. Litteræ utique ad te perferentur.
ŪTOR, ĕris, usus sum, uti, d. _Faire usage de_, _user de_, _se
servir de_, _employer_; _posséder_, _avoir_. SYN. Usurpo, frequenter
adhibeo. ADV. Assidue, bene, benigne liberalitate alicujus, cominus
gladiis, commodius, communiter munere, contentius ornamentis, cursim,
difficilius litteris, diligenter, diutius cibo dulci, familiariter,
horridius ornamentis, intemperantius, liberius paulo, male, multum,
moderate, necessario, non ita multum, optime, plurimum, quam sæpissime,
salutariter, sane, studiose, temere, vehementius. PHRAS. Fratre tuo ad
omnia utar, _j’emploierai votre frère dans toutes mes affaires_. Fratri
tuo committam, tradam, quidquid agendum erit; utar opera fratris tui omni
in re; in fratrem tuum rejiciam, ad fratrem tuum conferam, fratris tui
operam poscam, si quid agendum erit. In obeundis, gerendis, conficiendis,
transigendis negotiis meis primas ut partes frater agat, sustineat,
habeat, curæ mihi erit. In agendis et ad exitum perducendis rebus partes
fratri imponam tuo. USUS: Facultatibus amplissimis, honoribus, valetudine
commoda, prospero fortunæ flatu, ventis secundis uti. Cibo, litteris,
integumento frontis uti. Patientia utitur incredibili. Aliquo multum et
familiariter uti. Aliquo vehementer infenso uti. Utitur patre facili,
amicis optimis. Si posset loqui provincia, hac voce uteretur, _si la
province pouvait parler, elle s’exprimerait ainsi_.
UTPŎTE, _Comme_, _vu que_, _en tant que_. SYN. Quippe. USUS: Frater ejus,
utpote peregre veniens, bene accipitur.
ŬTRINQUĔ, _Des deux côtés_, _de part et d’autre_. SYN. Ab utraque parte,
in utramque partem, utraque in parte. USUS: Magnæ utrinque copiæ. Acriter
utrinque usque ad vesperum pugnatum est, _des deux côtés, on combattit
avec acharnement jusqu’au soir_.
ŬTRŎBĪQUE, _Des deux côtés_, _des deux parts_. SYN. Utraque in parte,
utroque in loco. USUS: Eadem veritas utrobique est, _des deux côtés
(parmi les dieux et chez les hommes) règne la même vérité_. Utrobique
Eumenes plus valebat, _par les troupes de terre et de mer_.
ŬTRŌQUE, _Vers les deux côtés_, _vers l’un et l’autre lieu_. SYN.
Utrumque in locum.
ŬTRUM, _Si_. SYN. An, num, numquid, utrumne. USUS: Quæro ex te utrum tibi
videatur.
ŪVA, æ, f. _Raisin_ EPITH. Maxima, peracerba gustatu. USUS: Uvæ a sole
mitescunt. Uvæ gustatu peracerbæ.
ŪVĪDUS, a, um, _Humide_, _mouillé_. SYN. Humidus.
UXOR, ōris, f. _Épouse_, _femme mariée_, _femme_. SYN. Conjux, quam
in matrimonium quis habet. EPITH. Non modo avarissima, sed etiam
crudelissima; fidelissima atque optima, lectissima, mima, summo loco
nata, sanctissima, probatissima, superior. PHRAS. 1. Uxor ei peperit
multos filios, _son épouse lui a donné beaucoup d’enfants_. Ita fecunda
uxore usus est, ut filiis auctus sit pluribus; ut abundaverit multitudine
filiorum. Complures ei nati sunt ex uxore filii; multos ex ea filios
genuit, suscepit, sustulit. 2. Uxorem duxit, _il s’est marié_ (_en
parl. de l’homme_). Animum ad uxorem appulit; in matrimonium duxit
virginem; matrimonio secum junxit, conjunxit; nuptiis sibi adjunxit. Cf.
Matrimonium. USUS: Quintius a ducenda uxore ita abhorret, ut quidquam
libero lectulo neget esse jucundius. Multos ex ea uxore liberos habet.
UXŌRĬUS, a, um, _D’épouse_, _de femme mariée_. SYN. Quod ad uxorem
pertinet.
[Illustration]
V
VĂCĀTĬO, ōnis, f. _Exemption_, _dispense_, _état d’une personne dispensée
des charges publiques_. SYN. Feriæ, cessatio, immunitas. EPITH. Commoda.
PHRAS. Proxime erunt vacationes, _bientôt arriveront les vacances_.
Litterariæ feriæ; justitium litterarium; stata a litterariis muniis
vacatio; autumni solemnes feriæ in proximo sunt; litterario ludo suum
erit justitium; scholis sua erunt alcedonia; a litterarum studiis
vacabitur; respirandi a studiorum labore facultas dabitur; a studiorum
labore quies erit; liberalius a studiis litterarum otium indulgebitur.
USUS: Vitam beatam in omnium rerum vacatione ponimus, _dans l’exemption
de toute charge_. Militiæ vacatio senibus est, datur. Vacatione
publicorum munerum donare aliquem. Nulla Ciceroni a causis vacatio
dabatur unquam. Sublatis omnibus vacationibus delectum habere militum,
_lever des troupes après avoir supprimé toutes les dispenses_. Cf.
Immunitas.
VACCA, æ, f. _Vache_. SYN. Bos femina.
VĂCILLO, as, avi, atum, are, n. _Vaciller_, _branler_, _chanceler_. SYN.
Nuto, labo, fluctuo, titubo, hæsito. USUS: Corpore in utramque partem
vacillare. Ex vino vacillare. Res tota vacillat et claudicat. Memoria
vacillare. Cf. Hæsito.
VĂCO, as, avi, atum, are, n. _Être libre_, _inoccupé_, _oisif_. SYN.
Nihil ago, cesso, otium habeo, otium est, otiosus sum. )( Sum occupatus.
USUS: 1. Dii administratione rerum humanarum non vacant. A curis,
negotiis, molestiis vacare. 2. Liberum est, vacuum est, _être libre_,
_exempt_. Nullum mihi tempus a negotiis vacat. Culpa vacat is jocus.
3. Otium est, _avoir le temps_, _le loisir_. Si vacarit, adero. Nec
consulibus vacabat id negotium agere, nec senatui rem urgere. Hannibali
operæ non erat legationes audire, nec vacabat dissidentes componere. 4.
Operam do, navo, _s’occuper d’une chose, y vaquer_. Philosophiæ vacare.
VĂCŬĬTAS, ātis, f. _Exemption_, _absence_, _défaut de_. SYN. Cessatio,
quies. USUS: Vacuitas a doloribus, angoribus, molestiis. Vacuitas
doloris, ægritudinis. Scis quam perturbationem obitus consulis, quam
cupiditatem vacuitas (quod vulgus sede vacante dicit) injiciat.
VĂCŬUS, a, ŭum, cum abl. _vel_ ab et abl. _vel_ gen. _Vide_, _libre_.
SYN. Inanis, exhaustus, nudus, jejunus. )( Plenus, occupatus. USUS: 1.
Vacuum bonis forum. Nullum tempus vacuum habes. Domus vacua. Solum ab
humano cultu purum ac vacuum. 2. Minime occupatus, _libre de travail_,
_sans occupation_. Aures vacuas præbere alicui. Animum vacuum ad litteras
afferre. Cum vacuus fuero, scribam ad te. 3. Liber, expers, _libre_.
Animus curis vacuus. Locus a turba, a periculo vacuus. Scelere vacuus et
integer. Animus per somnum sensibus vacuus.
VĂDĬMŌNĬUM, ĭi, n. _En t. de droit: promesse, engagement pris, moyennant
caution de paraître en justice à certain jour_. SYN. Sponsio sistendi se
in judicio ad certum diem. USUS: Vadimonium Siculi Syracusas promittunt,
faciunt, constituunt. Nemo erat qui vadimonium concipere posset.
Vadimonium mihi cum illo nullum est. Venit Romam, vadimonium sistit,
obit. Vadimonium differre, _ajourner le terme_, _remettre la cause_,
_deserere_, _ne pas comparaître_, _faire défaut_, missum facere, _se
désister_.
VĀDO, is, ere, n. _Aller_. SYN. Eo, iter facio, ingredior. USUS: Vadebam
ad eum postridie, _le lendemain je me rendais chez lui_. Cf. Eo.
VĂDOR, aria, atus sum, ari, d. _T. de jurisprud., obliger qqn à
comparaître en justice, en lui faisant donner caution_. SYN. In jus
voco. USUS: Si me vadari vis, promitto; in jus vocas, sequor; judicium
postulas, non recuso. Hic hominem non vadatur, ita sine vadimonio
disceditur, _celui-ci ne forme point alors de demande d’assignation,
ainsi l’on se sépare sans ajournement de part ni d’autre_.
VĂDŌSUS, a, um, _Qui a beaucoup de gués_, _guéable_. SYN. Vadum habens,
qua transiri pedibus potest.
VĂDUM, i, n. _Gué_, _bas-fond_. USUS: 1. Vadum tentare equites jussit. 2.
TRANSL. _En sûreté_, _hors de danger_. Res in vado est, in tuto. Emersit
e vadis oratio scopulosque est prætervecta.
VÆ! exclamatio doloris, _Malheur!_ _hélas!_ USUS: Væ misero mihi cum
herus domum redierit!
VĂFER, fra, frum, _Fin_, _rusé_, _adroit_, _intelligent_. SYN. Callidus,
astutus, veterator. Cf. Astutus.
VĂFRĒ, _Adroitement_, _finement_. SYN. Callide, malitiose.
VĂGĒ, _Au loin_, _de côté et d’autre_. SYN. Disperse. USUS: Res vage
disjectæ et sparsæ.
VĀGĪNA, æ, f. _Gaîne_, _fourreau d’une épée_. SYN. Gladii theca. USUS:
Gladium e vagina educere, _tirer le glaive du fourreau_. In vaginam
recondere, _remettre l’épée au fourreau_.
VĀGĬO, is, ĭi _vel_ īvi, ītum, ire, n. _Vagir_ _crier_. SYN. Ejulo,
infantum more ploro. USUS: Ut ex hac ætate repuerascam et in cunis
vagiam, _de me reporter de la vieillesse aux jours de mon enfance et de
crier dans un berceau_.
VĂGOR, aris, atus sum, ari, d. _Aller ça et là_, _errer_, _mener une
vie errante_. SYN. Evagor, passim volito, erro. ADV. Late, libere;
longe, passim. PHRAS. Hinc et illinc vagatur, _il erre ça et là_. Urbe
tota volitat; huc illuc oberrat; huc illuc multiplici et erratico passu
circumfertur; perpetuis erroribus circumagitur; huc illuc incerto pede
fertur; vitam vagam prosequitur. USUS: Homines fusi per agros ac dispersi
bestiarum more vagabantur, _les hommes erraient dans les champs à la
manière des bêtes_. Ne vagari et errare cogatur oratio in tam immenso
campo. Animus errore vagatur. Ejus crudelitas per omnes ætates et
ordines; ejus nomen latissime vagatur. Cf. Erro.
VĂGUS, a, um, _Errant_, _vagabond_; _flottant_, _agité_, _etc._ SYN.
Errans, inconstans, incertus; dispersus. )( Stabilis. USUS: Errans et
vaga sententia. Vitam inopem vagamque prosequitur. Vagus et exul erat.
Vaga ac volubilis fortuna, _la fortune inconstante et volage_.
VALDE, _Fortement_, _fort_, _beaucoup_, _grandement_, _excessivement_.
SYN. Vehementer, admodum, majorem _vel_ mirum in modum, egregie, non
mediocriter, perquam, sane quam, impense, magnifice, graviter, inprimis,
etiam atque etiam, mirifice, mirum quantum, supra vulgarem modum; sic
ut nihil supra; sic ut nihil magis. PHRAS. 1. Valde doctus est, _il est
très savant_. Sane quam eruditus; insigniter doctus est; incredibile quam
doctus sit; doctus ita ut qui maxime; quantum nemo unquam; ut nemo magis;
satis superque, bene, multum eruditus; admirandum in modum, oppido,
magnopere, impendio litteratus. 2. Valde te rogo, _je vous en supplie_.
Summa contentione, sic ut majori cura petere non possim; summe, majorem
in modum, vehementissime, quam possum maxime te oro atque ob testor.
USUS: Aliquid valde affirmare. Valde vehementerque gaudeo. Suos valde
amat, quam paucos habet. Cf. Enixe.
VĂLE, _Adieu_, _porte-toi bien_. SYN. Fac, operam da, cura ut valeas.
VĂLENS, entis, gen. omn. _Fort_, _vigoureux_, _robuste_. SYN. Robustus,
fortis, firmus, validus, potens; sanus. )( Imbecillus. USUS: 1. Robustus,
valens, audax satelles. Olim ita firma et valens hæc civitas. Valens
dialecticus. 2. Sanus, _bien portant_. Malo te sero valentem, quam semper
imbecillum videre. Cf. Robustus, Potens.
VĂLĔO, es, ui, ĭtum, ere, n. _Pouvoir_, _valoir_, _avoir de l’influence_;
_être fort_, _vigoureux_. SYN. Possum, polleo, potens sum, momentum
affero; vim, vires, auctoritatem, pondus, momentum habeo; aliquo loco
_vel_ numero sum apud aliquem; sanus sum, belle habeo. ADV. Augustius,
belle, minus, bene, etiam atque etiam in posterum, parum, maxime,
melius, multum, non minimum, omnino, optime, deterius, plane, plurimum,
perinde, proprie, recte. PHRAS. 1. Multum valet apud omnes, _il a une
grande influence sur tout le monde_. Largiter apud omnes potest; nomen
ejus apud omnes est amplissimum plurimumque potest; plurimum momenti
habet ejus auctoritas; magna est ejus vis, gravissima auctoritas apud
populum; magno apud omnes loco est; locum tenet, obtinet non vulgarem;
quo loco, quo numero illum habeant omnes, haud facile dixero. Cf. Gratia,
Locus. 2. Parum vales in curia, _votre autorité a peu de poids dans le
sénat_. Obsolevit tua auctoritas; vacillat, jacet, friget, cecidit tua
auctoritas; auctoritatem tuam æmuli infregerunt, exterminarunt; nullius
est momenti, nullius ponderis, quod tibi videtur; nulla aut tenui est
auctoritate, nullus es; vanum est auxilium tuum; nullo apud senatum loco
es; nullo in numero haberis. USUS: 1. Opibus, armis, potentia, pecunia,
gratia, auctoritate, ingenio permultum valet. Hoc ad beate vivendum
permultum valet. Metus ad omnes valuit. Ignarus quid virtus valeret.
Sulpicius plus quam ego apud te valere videtur. 2. Recte habeo, belle
habeo, meliuscule mihi est, recte mihi est, rectissime sunt apud me
omnia, secunda valetudine utor, _être bien portant_, _être en santé_,
_en bonne santé_. Si vales, bene est: ego quidem valeo. 3. Salutantis
supremum, _adieu, porte-toi bien_. Valete desideria mea, valete. Vale, mi
Tiro, vale, vale et salve. 4. Respuentis aliquid, _loin de moi!_ _nargue
de!_ _foin de!_ Tribuni isti, si nulla patriæ caritate tenentur, valeant
cum suis illis legibus. Si talis est DEUS ut nulla hominum caritate
teneatur, valeat, _si DIEU est tel qu’il n’ait aucune affection pour les
hommes, je n’en veux point, je le renie_. Cf. Possum.
VĂLĒTŪDO, ĭnis, f. _État de santé_, _santé bonne ou mauvaise_. SYN.
Sanitas. PHRAS. 1. Studeamus sane virtuti, sed valetudinem ne negligamus,
_sans doute, appliquons-nous à la vertu, mais ne négligeons pas notre
santé_. Sequamur virtutem, sed valetudinem quoque non in postremis
habeamus, ponamus; valetudinis cum virtute ducenda est ratio. Plurimum
virtuti, aliquid tamen valetudini tribuatur; spectanda virtus est, cum ea
tamen valetudo ne abjiciatur. Excubare virtutis in studio præclarum est,
indormire tamen valetudini minime debemus. Excolatur animus virtutibus,
non nihil tamen corpori serviatur. Virtuti quidem inprimis, deinde etiam
valetudini dare operam debemus. Virtuti primum, tum valetudini nostrum
quilibet serviat, consulat pareat, aliquid indulgeat oportet. Virtutis
primam, alteram valetudinis curandæ habeamus rationem oportet. 2.
Valetudine sum bona, _j’ai une bonne santé_. Valeo recte, commode, belle
valeo; valetudine utor bona. Bene, satis belle, satis commode, recte me
habeo, recte mihi est; mihi est, ut volo; viribus utor bonis; roboris,
virium, valetudinis habeo satis. Cf. Sanus, Incolumis. 3. Valetudine sum
infirma, _j’ai une mauvaise santé_. Valetudine utor parum, minime, haud
satis, nequaquam firma, paulo infirmiore, imbecilla, non optima, satis
affecta, incommoda, vitiosa. Minus belle valeo; viribus parum firmis
sum; vires mihi sunt parum validæ; valetudinis, firmitudinis, virium,
roboris minus est; virium imbecillitate laboro. Cf. Morbus. 4. Assidua
litterarum tractatio valetudinem lædit, _une étude trop assidue nuit
à la santé_. Assiduo studiorum labore valetudo atteritur, infirmatur;
incommodo afficitur; damnum facit. Studiorum laborem continuare diutius
sine valetudinis damno non licet. Valetudinis cum detrimento fit, quoties
litterarum studium pertinacius urgetur. Tenuitas virium continentem
studiorum laborem non fert, sustinere non potest. Succumbat necesse est
valetudo assiduæ litterarum exercitationi. Ferenda non est continenti
studiorum labori virium hæc imbecillitas. 5. Valetudinem paulatim
recipio, _je recouvre peu à peu mes forces_. Amissam valetudinem paulatim
recupero, confirmo; ex afflicta valetudine paulatim emergo; languore et
valetudine sensim levor; melius mihi est; meliuscule mihi est; melius
mihi fit in dies; corpus vigorem recuperat; vires corporis recipio; vis
morbi laxatur; salubritatem toto corpore percipio. Cf. Convalesco. USUS:
Uti valetudine bona, commoda, tenui, infirma, imbecilla; gravi, ægra,
perdita. Multum me impedit valetudinis perturbatio, gravitas, infirmitas,
imbecillitas. Valetudine a negotiis impedior. Valetudinem amittere,
sustentare, confirmare. Cf. Vires.
VĂLĬDĒ, _Fortement_, _puissamment_. SYN. Enixe, summopere. USUS:
Validissime ei faveo.
VĂLĬDUS, a, um, _Fort_, _robuste_, _vigoureux_; _puissant_, _énergique_.
SYN. Valens. USUS: Cupio te quamprimum validum videre.
VALLĀRIS, e, gen. com. _De rempart_, _de retranchement_. USUS: Muralibus
vallaribusque insignes coronis, _couronne décernée à celui qui est entré
le premier dans les retranchements ennemis_.
VALLIS, is, f. _Vallée_. USUS: Perpetua vallis jacet. Perpetua valle
submittitur regio.
VALLO, as, avi, atum, are, a. _Entourer de retranchements_, _de
remparts_, _fortifier_; _préserver_, _garantir_, _protéger_. SYN. Stipo,
munio. USUS: Portus et suis operibus, et natura regionis vallatus. Hæc
omnia quasi sepimento quodam amicitiæ vallanda sunt. Legationis jus,
hominum præsidio et divino jure vallatum.
VALLUM, i, n. _Retranchement_, _rempart_. SYN. Propugnaculum, munitio
castrorum. USUS: Hostibus vallum obducere, objicere. Castra vallo ac
fossa munire, cingere, circumdare. Fossa et vallo septum tenere aliquem.
Cf. Munio.
VALLUS, i, m. _Pieu_, _palissade_. SYN. Firmior palus.
VALVÆ, ārum, f. pl. _Battants d’une porte_, _porte double_, _à double
battant_. SYN. Januæ templorum. EPITH. Magnificentiores ex auro, ex
ebore, multæ et graves, perfectiores. USUS: In templo Herculis valvæ
clausæ repagulis, subito se ipsæ aperuerunt. Patent valvæ. Cf. Janua.
VĀNESCO, is, ere, n. _Disparaître_, _s’évanouir_. SYN. Evanesco. Cf.
Evanesco.
VĀNĬTAS, ātis, f. _Futilité_, _légèreté_, _mensonge_, _fausseté_. SYN.
Inanitas, mendacium. EPITH. Blanda, incredibilis. USUS: Ut vanitati
veritas cedat. Levitate, vanitate, malitia exclusa. Opinionum vanitas,
_la vanité_, _la mobilité des opinions_.
VĀNUS, a, um, _Vide_, _vain_, _futile_, _frivole_; _faux_, _menteur_,
_fourbe_; _vain_, _vaniteux_. SYN. Futilis, inanis, levis, mendax,
falsus. PHRAS. Vanus homo est, _cet homme est frivole et vaniteux_. Homo
est longe ventosissimus; insigni futilitate et vecordia, in quo nihil
grave, nihil cordatum, qui specie quavis capitur; pueriliter miratur
omnia; inania puerorum delectamenta captat; cui studia ut plena vecordiæ,
ita inania pleraque et fluxa sunt; qui pompis inanibus gaudet, animoque
puerili spectat omnia et metitur. USUS: Vana ratio. Aruspices, vanum
et futile genus hominum. Vana spe sibi illudere, _se bercer de vaines
espérances_. Cf. Inanis, Mundanus, Levis.
VĂPOR, ōris, m. _Vapeur_, _exhalaison_. SYN. Humor terrenus _aut_
marinus extenuatus; exspiratio, anhelitus terræ. USUS: Vapores ex aquis
tepefactis et agris excitantur, _les vapeurs s’exhalent de la terre et
des eaux_. Terra semen tepefactum vapore et compressu suo diffindit, _la
terre entr’ouvre la semence échauffée par la pression et la douce moiteur
du sol_.
VĂPŌRĀRĬUM, ĭi, n. _Tuyau qui, dans les bains des Romains, conduisait la
chaleur (vapeur chaude) dans l’étuve_.
VĀPŬLO, as, are, n. _Être battu_, _frappé_. SYN. Cædor, verberor. USUS:
Omnium sermonibus vapulat, _il est décrié partout_. Cf. Verbero.
VĂRĬĀTĬO, ōnis, f. _Variation_, _changement_. USUS: Plebs consules
eosdem sine ulla variatione dixit, _à l’unanimité des voix_.
VĂRĬĒ, _Différemment_, _diversement_. SYN. Dissimiliter, diverse. USUS:
Ea vis varie movetur a sideribus. Varie disputare. Varie sum affectus
tuis litteris, _ta lettre m’a diversement affecté_.
VĂRĬĔTAS, ātis, f., _Variété_, _diversité_. SYN. Dissimilitudo, dispar
ratio, mutatio, mobilitas. EPITH. Admirabilis, inæqualis, incredibilis,
jucunda, magna sententiarum, multa, perfecta, perspicua, propria,
simplex, suavis, subtilis, summa; annuæ, innumerabiles, non optabiles,
multæ. USUS: Ut in corporibus magna dissimilitudo, sic animorum maximæ
varietates, _de même on remarque dans les esprits des différences, des
diversités plus grandes encore_. Varietas est propria fortunæ. Hoc sidus
multas generat, præbet, facit, suppeditat varietates. Auctores in magna
varietate ac dissensione sunt constituti. Quid varietate, vicissitudine,
commutatione aptius? Cf. Mutatio, Inconstans.
VĂRĬO, as, avi, atum, are, a. _Nuancer_, _diversifier_, _varier_.
SYN. Distinguo, varietate distinguo, varietatem facio; muto, commuto,
verto. USUS: Orationem variare et distinguere verborum et sententiarum
insignibus, _varier et nuancer son style_. Ut variari voluptas possit.
Cf. Muto.
VĂRĬUS, a, um, _Varié_, _nuancé_; _différent_, _mobile_. SYN. Dissimilis,
dispar, diversus, multiplex, cujusque modi _vel_ generis, varietate
distinctus, multiformis, commutabilis. PHRAS. Homo est varius,
commutabilis, multiplex, _cet homme est changeant et inconstant_. Moribus
est variis; nunquam sibi constat; a se ipso dissidet; alios in horas
vultus moresque induit, gerit; centies commutat quæ statuit seque ipse
retexit; novum quotidie ingenium induit; animum in diversum facile mutat.
Cf. Muto. USUS: Multiplices variique sermones; variæ et discrepantes
voluntates. Varii mores, varia oratio, varium poema. Cf. Mutabilis,
Inconstans.
VĀRIX, īcis, f. _Varice_.
1. VAS, vădis, m. _Caution en justice_, _répondant_. SYN. Qui pro aliquo
spondet _vel_ obligatur, præsertim in causa capitali; qui alicujus causam
omnem suscipit et se pro illa supponit reum; qui præstat alterius culpam;
qui se suamque fidem in rem interponit. USUS: Vadem te tyranno dabis pro
amico? Me pro amico vadem accipies. Alter vas factus est ejus sistendi.
2. VĀS, vāsis, pl. vasa, ōrum, n. _Vase_, _vaisselle_, _ustensiles_.
EPITH. Argenteum, aureum, grande, vinarium. Fictilia, magnifica, pretiose
cælata, plurima et pulcherrima, vitiosa. USUS: Exposuit vasa Samia,
Corinthia, Delia, magnifica et pretiose cælata. Corpus quasi vas est
animi et receptaculum.
VĀSĀRĬUM, ĭi, n. _Somme d’argent allouée aux magistrats nommés en
province, pour frais d’établissement_. SYN. Supellex vasorum; _vel_
pecunia magistratui in provinciam abeunti viatici nomine attributa.
VASCULĀRĬUS, ĭi, m. _Fabricant de vases en métal_, _orfèvre_. SYN.
Vasorum conficiendorum artifex. USUS: Cælatores vascularios convocat.
VASTĀTIO, ōnis, f. _Dévastation_, _ravage_. SYN. Vastitas, depopulatio.
USUS: Italiam a vastatione defendit.
VASTĒ, _Grossièrement_, _sans art_, _sans grâce_. USUS: Aspere, vaste,
rustice, hiulce, loqui.
VASTĬTAS, ātis, f. _Vaste désert_, _solitude_. SYN. Vastatio, solitudo,
ruina. EPITH. Deserta et inculta, miserrima. USUS: Quæ vastitas in agris,
quæ solitudo! Quam deserta, inculta, relicta omnia! Vastitatem a templis,
delubris, urbe depellebat. Bella effecere hanc vastitatem. Cf. Ruina.
VASTO, as, avi, atum, are, a. _Rendre désert_, _dépeupler_; _dévaster_,
_ravager_. SYN. Vastitatem infero, depopulor. PHRAS. 1. Vastatur regio
omnis, _toute la région est dévastée_. Hostes adeo effuse populationem
faciunt, nihil ut bello intactum relinquatur. Uruntur nostra et ferro
flammaque omnia pervastantur. Per omnem late agrum populabundus hostis
incedit, grassatur. Nocturnis incursionibus summam vastitatem efficit.
Vastas ex pulcherrima regione solitudines facit hostis; agri nudantur,
exscinduntur urbes, cædibus et incendiis horrent omnia. Fumant incensa
passim tecta, cuncta bello sunt evastata. Vexantur urbes, ardent oppida,
agri exinaniuntur. 2. Hoste in fugam acto, vastare agrum hostilem visum
est, _dès que l’ennemi eut été mis en fuite, on résolut de ravager
le pays ennemi_. Vastatione affligere opes hostium; depopulationem,
vastationem inferre; vocare ad exitium et vastitatem; depopulari fines;
prædari, vexare, omnia longe lateque affligere; possessiones rapinis,
ferro flammaque consumere libuit. Prædatum abire in hostes visum est,
et immissa armata juventute, cum magna trepidatione agrestium villas
diripere ac incendere, agros urere, vicos exscindere, impetu ipso
proculcare omnia ac hosti solitudinem facere. 3. Vastata sunt omnia,
_tout est dévasté, en ruines_. Bellum in tecta urbis gestum est, muri
cuniculo subruti aut ariete strati, effractæ portæ, urbs ipsa excidio
ac ruinis data. Exusta passim oppida, crematæ villæ, omnia flammis ac
ruinis sunt æquata. Abactæ prædæ hominum pecorumque, incendia passim
facta, omnia bello exhausta sunt. Non incolæ suas urbes, non cultores
habent terræ, omnia ferrum flammaque miscuit, cædeque ac incendio
cuncta sunt completa; hostibus nisi nudum sterileque solum, relictum
est nihil. Urbes ad solum dirutæ, atque in ipsa tecta sævitum. Omnia
strata et pedibus subjecta; quidquid usui esse posset, corruptum; adeo
non avaritia, sed crudelitas capta in regione grassabatur. Regio tota
omni clade vastata, nihil neque intactum, neque integrum relictum,
ruinis demum et ignibus deleta omnia. Cf. Populor, Depopulor. USUS:
Bello vastabitur Italia, tecta ardebunt, agri exinanientur. Cf. Destruo,
Exhaurio.
VASTUS, a, um, _Dépeuplé_, _désert_. SYN. Desertus. USUS: 1. Ager propter
sterilitatem incultus, propter pestilentiam vastus et desertus. 2. Immani
magnitudine _prodigieusement grand ou gros_, _vaste_, _énorme_. Bellua
vasta et immanis; vastum mare transire. 3. Incompositus, insuavis,
difficilis, durus, asper, _inculte_, _grossier_, _désagréable_. Quidam
corporis motus vasti et agrestes. Vocalium concursiones vastam et hiantem
efficiunt orationem, _les concours de voyelles remplissent le style
d’interminables hiatus_.
VĀTES, is, m. et f. _Devin_, _prophète_; _devineresse_, _prophétesse_.
SYN. Fatidicus, divinus, divino spiritu instinctus, spiritu divino
tactus vir. EPITH. Verus, optimus. USUS: Utinam falsus sim vates! Vates,
haruspices, fulguratores, interpretes ostentorum, augures, sortilegi,
chaldæi, hariolatores, conjectores.
VĀTĬCĬNĀTĬO, ōnis, f. _Prédiction_, _prophétie_, _oracle_. SYN. Oraculum,
prædictio. EPITH. Falsa, vera. USUS: Sortes quæ vaticinatione funduntur.
Auspicia, oracula, somnia, vaticinationes. Cf. Divinatio.
VĀTĬCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Prédire l’avenir_, _prophétiser_.
SYN. Divino, futura præsentio. ADV. Impudenter. USUS: Vaticinantis
in modum cecinit, excidium patriæ fatale prodens. Hæc ego conjectura
prospiciens, vere vaticinari possum: magna nobis impendet malorum Ilias.
Cf. Præsagio.
VĔ, _Ou_. USUS: Bis, terve litteras miserat.
VĒCORDĬA, æ, f. _Folie_, _démence_; _méchanceté_; _sottise_. USUS: Color
exsanguis, fœdi oculi, prorsus in facie vultuque vecordia inerat, _sur
tous ses traits on lisait une expression de fureur_.
VĒCORS, ordis, omn. gen. _Insensé_; _furieux_; _sot_. USUS: Vecors
repente sine suo vultu, sine dolore, sine voce constitit. Istius
vecordissimi mentem cura metusque terrebant. Cf. Excors, Piger.
VECTĪGAL, ālis, n. _Impôt que l’on paie à l’État_, _contribution_,
_tribut_. SYN. Portorium. EPITH. Certissimum, domesticum, grande,
iniquum, grave, magnum, præclarum, prætorium, stipendiarium. Integra,
magnifica populi, media, minora, publica, ridicula, salva, transmarina,
urbana. PHRAS. Vectigalibus præest, _il est chargé de la perception des
impôts_. Illi maxime commissa, commendata, demandata est vectigalium
cura. Vectigalia præcipuo, summo quodam jure tractat, exercet. Unus
præcipue vectigalium curam gerit, sustinet; scripturæ præest; princeps
publicanorum est. USUS: Vectigal grave provinciis imponere, irrogare,
_imposer, mettre un impôt._ Vectigalia acerbe exigere, exercere, _exiger
les impôts_. Vectigal pendere, pensitare, _payer un impôt_. Vectigalibus
gravissimis liberare, levare populos, _décharger ou exempter d’un
impôt_. Vectigal conducere, redimere. Bello affliguntur, pervertuntur,
conquiescunt nostra vectigalia. Cf. Tributum.
VECTĪGĀLIS, e, gen. com. _Relatif aux impôts_. SYN. Stipendiarius,
tributarius, qui tributum pendere, solvere, conferre debent, qui publice
aliquid pendunt. USUS: Is provinciam vectigalem nobis et stipendiariam
fecit. Græcos nobis vectigales habemus. Non sunt immunes hi agri sed
vectigales, _soumis aux impôts_. Cf. Obnoxius.
VECTĬO, ōnis, f. _Action de traîner, de transporter_.
VECTIS, is, m. _Levier_. USUS: Demolir signum vectibus, _renverser une
statue avec des leviers_.
VECTOR, ōris, m. _Celui qui porte_, _qui transporte ou est transporté_.
SYN. Navigans, qui vehit et vehitur. EPITH. Ingratus, timidus,
perterritus. USUS: Vectores timidi adversa tempestate, _passagers timides
dans la tempête_.
VECTŪRA, æ, f. _Transport par terre ou par eau, à cheval, etc._ SYN.
Vectio. EPITH. Longa, difficillis. USUS: Pro vectura solvere. Est summa
vecturæ difficultas.
VĔGĔTUS, a, um, _Vigoureux_, _fort_, _ardent_. SYN. Sanus, firmus,
valens. USUS: Vegetum ingenium in vivido pectore vigebat. Siste te nobis
vegetum in Græcia, _arrive-nous en Grèce frais et dispos_. Vegeta mens,
sensusque integri, _esprit vif_, _sens intacts_.
VĔHĔMENS, entis, omn. gen. _Vif_, _impétueux_, _violent_, _ardent_. SYN.
Acer, fortis, ferox, incensus, immoderatus, effrenatus, nimius, ardens.
PHRAS. Vehemens natura est, _il est naturellement plein d’ardeur_.
Ingenio est vehementiore; effervescens facile, incitatus et violentus;
fervidiore vir animo; ingenii vitio impotentior et asperior; ingenio
percito et feroci; impotens, immodicus, nimius animi; ferox natura; acri
et vehementi quadam inflammatione incitatus; vehementis vir ingenii.
USUS: Nimium est vehemens feroxque natura. Cf. Fervidus, Præceps.
VĔHĔMENTER, _Violemment_, _avec force_, _puissance_; _beaucoup_.
SYN. Acriter, acerbe, aspere, impense, nimiopere, etiam atque etiam,
incredibiliter, mirum quantum, summa contentione, summa ope, omnibus
nervis, omnibus machinis, vehementissima contentione animi, ingenii,
virium, animo acri, majoribus præsidiis ac copiis, omni arte,
industria, solertia, omni ope ac opera, majorem in modum. )( Remisse.
PHRAS. Vehementer dixit, _il parla avec chaleur_. Omnes dicendi faces
adhibuit; summa contentione animi, ingenii, virium dixit; vehementissime
declamavit; acris in oratione spiritus erat; acriter et vehementer
prœliatus est, perpetuaque ac plenissima gravitatis oratione adversarium
fregit. USUS: Illud mihi vehementer displicet. Cf. Enixe.
VĔHĬCŬLUM, i, n. _Char_, _chariot_, _voiture_. SYN. Rheda, essedum,
carpentum. EPITH. Divinum et novum, triumphale. USUS: Ego vehiculo me ex
horum latrocinio eripiam, si navis deerit.
VĔHO, is, xi, ctum, ere, a. _Porter_, _conduire_. n. _Être porté sur un
char_. SYN. Porto, inveho, conveho, deveho, subveho, deporto. ADV. Male.
USUS: Curru, equo, navi, in navi; rheda perurbem vehi. Fruges ex agris
vehere, jumentis deportare. Cf. Currus.
VEL, _Ou_. SYN. Ve, seu, sive, aut. USUS: 1. Multorum _vel_ periculo
_vel_ honori servire. 2. Præcipue, etiam, cumprimis, _et même_, _même_,
_et encore_. Vel mori satius est quam servire, _je préfère la mort à la
servitude_. Vel acerrimus oratorum.
VĒLĀMENTUM, i, n. _Enveloppe_, _couverture_. USUS: Ramos oleæ ac
velamenta alia supplicum porrigentes, _rameaux d’oliviers, ou rameaux
quelconques, entourés de bandelettes de laine et portés par des
suppliants_.
VĒLES, ĭtis, m. _Soldat armé à la légère_, _vélite_, _voltigeur_. SYN.
Levis armaturæ miles.
VĒLĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Action de déployer les voiles_. USUS: Mutata
velificatione id facilius assequaris, _vous obtiendrez plus facilement
cela en changeant de direction_.
VĒLĬFĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Déployer les voiles_; _travailler
ardemment à_, _favoriser_. SYN. Vela facio. TRANSL. Faveo, gratificor,
auram popularem capto. USUS: Honori suo aut cupiditati velificari,
_rechercher les honneurs, les satisfactions_. Cf. Assentor.
VĒLĬTĀRIS, e, gen. com. _De vélite_. USUS: Pugna, hasta, arma velitaria.
VĒLĬTĀTĬO, ōnis, f. _Escarmouche_. SYN. Pugna, digladiantium dimicatio.
USUS: Velitationes facere, et in multa prœlia parvaque capere summam
totius belli.
VĒLĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Combattre à la manière des vélites_,
_escarmoucher_. SYN. Pugno, contendo, certo. USUS: Diu mecum velitatus
est, _il se disputa longtemps avec moi_.
VELLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Arracher; gacer_, _persiffler_. SYN.
Pervello. USUS: In conviviis rodunt, in circulis vellicant, ubique
carpunt.
VELLO, is, velli _vel_ vulsi, vulsum, ere, a. _Arracher_, _détacher_,
_enlever_. SYN. Evello, pervello. USUS: Illa quæ vellerat ex patellis, in
aureis poculis illigabat. Spinas vellere.
VELLUS, ĕris, n. _Laine arrachée_, _toison_. SYN. Lana ex ovibus detonsa.
VĒLO, as, avi, atum, are, a. _Couvrir d’un voile_, _envelopper_;
_cacher_, _dissimuler_. SYN. Tego, obduco. USUS: Pietatis nomine velare
suam cupiditatem. Cf. Tego.
VĒLŌCĬTAS, ātis, f. _Célérité_, _rapidité_. SYN. Pernicitas. )( Tarditas.
USUS: Non enim viribus, non velocitatibus aut celeritate corporum res
magnæ geruntur. Alii velocitate ad cursum valent.
VĒLŌCĬTER, _Rapidement_. SYN. Ocius. )( Tarde.
VĒLOX, ōcis, omn. gen. _Rapide_, _agile_, léger. SYN. Celer. Cf. Celer.
VĒLUM, i, n. _Voile_. SYN. Integumentum, involucrum. EPITH. Carbaseum,
plenum. USUS: Multis simulationum velis natura cujusque obtenditur. Res
illa velis remisque fugienda. Ad id unde aliquis flatus ostenditur, vela
dare, facere. Plenis velis navigare. Vela pandere, contrahere, dimittere,
subducere. Remis velisque, _à rames et à de voiles_, _c. à d._, _de
toutes ses forces_. (PROV.)
VĔLUT, _Comme_, _ainsi que_. SYN. Veluti, sicut. USUS: Velut in hac
quæstione. Cf. Sicut.
VĒNA, æ, f. _Veine_. SYN. Arteria. EPITH. Cava; abditæ, ad usum aptæ,
crebræ, multæ, reconditæ auri. PHRAS. Venam secare, _ouvrir la veine,
saigner_. Venas incidere; e venis sanguinem mittere; detrahere aliquid
sanguinis; e venis sanguinem elicere; venam ferire; incisa vena sanguinem
minuere; venas sanguine exonerare, levare. USUS: 1. Sanguis per venas
in corpus omne funditur. Venæ et arteriæ micare non desinunt. Si cui
venæ sic moventur, is habet febrim. Venam pertentare. 2. TRANSL. Pars
interior, _l’intérieur, le fond, le sein, le cœur d’une chose_. Periculum
in visceribus venisque reipublicæ inclusum, _péril renfermé dans les
veines et les entrailles de la république_, _c. à d._, _le cœur même de
la république_. Reconditæ auri argentique venæ. Venas cujusque generis,
ætatis, ordinis teneat orator oportet.
VĒNĀBŬLUM, i, n. _Épieu de chasseur_. SYN. Hasta, telum, spiculum
venaticum. USUS: Venabulo transverberare bestiam.
VĒNĀLIS, e, gen. com. _Qui est à vendre_, _exposé en vente_, _vénal_.
SYN. Ad vendendum expositus, pretio addictus, merce adstrictus. USUS:
Proponere, habere fidem venalem, quæstui habere rempublicam. Domi tuæ
turpissimo quæstu omnia erant venalia, virtus, pudor, jusjurandum, _vous
trafiquiez de tout, vertu pudeur, serment_.
VĒNĀLĬTĬUS, ĭi, m. _Marchand d’esclaves_. SYN. Venditor mancipiorum.
USUS: Divitiis Africanos omnes multi venalitii mercatoresque superarunt.
VĒNĀTĬCUS, a, um, _Relatif à la chasse_, _de chasse_. USUS: Canes
venatici.
VĒNĀTĬO, ōnis, f. _Chasse_; _espèce de spectacle donné au peuple_,
_combat avec des animaux_. SYN. Venatus. USUS: Condiunt curas aucupium et
venatio. Prodigi venationum apparatus. Cf. Venor.
VĒNĀTOR, ōris, m. _Chasseur_. USUS: Pernoctant venatores in nive, in
montibus uri se patiuntur. Physicus, speculator venatorque naturæ,
_physicien_, _c. à d._, _observateur et investigateur de la nature_.
VĒNĀTŬS, ūs, m. _Chasse_. SYN. Venatio. USUS: Labor in venatu, cursus
sudor.
VENDĬBĬLIS, e, gen. com. _Facile à vendre_, _recherché_, _agréable_.
SYN. Tolerabilis. USUS: Orator, oratio vendibilis, _orateur_, _discours
recommandable_.
VENDĬCO, melius VINDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Réclamer_,
_revendiquer_. ADV. Quodammodo. USUS: Quisque prædæ partem sibi vindicat.
Homerum Chii suum vindicant. Cf. Attribuo.
VENDĬTĀTĬO, ōnis, f. _Étalage_, _ostentation_. SYN. Ostentatio. USUS:
Laudatiora, quæ sine venditatione et sine populo teste fiunt, _sans
ostentation et sans avoir le peuple pour témoin_. Cf. Ostento.
VENDĬTĬO, ōnis, f. _Vente_. SYN. Abalienatio. EPITH. Fraudulentæ, firmæ,
raræ. USUS: Venditio bonorum.
VENDĬTO, as, avi, atum, are, a. _Offrir_, _exposer en vente_; _vanter_,
_étaler_. SYN. Ostento. ADV. Fallacissime se, flagitiose eloquentiam,
perditissime decreta _seu_ imperia, palam commentaria. USUS: Venditare
se alicui et operam polliceri, _vendre à qqn ses services_. Memoriam
ostentare, venditare ingenium. Cf. Gloriori Ostento.
VENDĬTOR, ōris, m. _Vendeur_. SYN. Venalitius. EPITH. Firmior, liberalis.
USUS: Mercatores provinciarum, venditores libertatis.
VENDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Vendre_. RAD. Venumdo. SYN. Alieno,
abalieno, venditionem facio, pretio addico, venale habeo. )( Emo. ADV.
Gravate, male, nominatim vectigalia, non ita commode, præclare, quam
optime, recte, palam. USUS: Vendere aliquid alteri grandi pecunia. Parvo
pretio, quam optime, sub corona, sub hasta vendere. Quam optime vendere,
_vendre à très bon prix, faire le meilleur marché du monde_. Præsenti
ære, numerata pecunia vendere, _vendre argent comptant_. Bona sub hasta
vendere, præconis voci subjicere, auctionem facere, _vendre par autorité
de justice, à la criée_.
VĔNĒFĪCĬUM, ĭi, n. _Préparation de breuvages empoisonnés_, _crime
d’empoisonnement_. SYN. Veneficii artificium, crimen, cantio. USUS: Id
veneficiis et cantionibus factum dicebat. Veneficiis remedia invenire.
VĔNĒFĬCUS, a, um, _Qui empoisonne_, _empoisonneur_, _magicien_,
_magicienne_. SYN. Qui venena spargit, qui cantionibus et malis artibus
utitur, ad suam libidinem explendam. USUS: Venefici nomen delatum est.
VĔNĒNĀTUS, a, um, _Empoisonné_, _infecté de poison_. _Vénimeux, en parl.
des animaux_; _vénéneux, en parl. des plantes_. SYN. Venenum habens,
veneno imbutus et infectus. USUS: Vipera venenata. Telo venenato ictus
concidit.
VĔNĒNUM, i, n. _Venin_, _poison_. SYN. Virus. EPITH. Improbabile,
inusitatum, novum, malum, recens, suspiciosum, apertum, omnibus
manifestum. PHRAS. 1. Venenum alicui porrigere, _empoisonnner qqn_.
Venenum alicui parare, præbere, infundere, dare; aliquem veneno
interficere, tollere, necare, occidere; veneno grassari. 2. Venenum
sumere, _prendre du poison_. Venenum haurire, sumere, bibere; veneno sibi
mortem consciscere; poculum mortis exhaurire; veneno se exanimare; veneno
mortem præcipere. USUS: Venenum spargere. Veneno uti. Venenum diluit
ferrumque promit.
VĒNĔO, is, ĭi _vel_ ivi, ire, n. _Être exposé en vente_, _être vendu_.
SYN. Vendor, sub præcone subjicior, pretio addicor. USUS: Cur bona non
veniere? Si venibunt horti, venibunt quam plurimo. Cf. Vendo.
VĔNĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Vénérable_, _respectable_. SYN. Cultu et
veneratione dignus.
VĔNĔRĀBUNDUS, a, um, _Respectueux_, _plein de respect_. USUS: Perfusus
honore ac venerabundus astitit.
VĔNĔRĀTĬO, ōnis, f. _Vénération_, _respect_, _estime_. SYN. Honor,
reverentia. EPITH. Justa. USUS: Quidquid excellit, justam venerationem
habet. Cf. Reverentia.
VĔNĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Vénérer_, _honorer_, _adorer_. SYN.
Colo. ADV. Sancte, auguste. PHRAS. Loca sacra venerari, _révérer les
lieux sacrés_. Eximia religione colere; pie sancteque colere; sacris
locis religiosum cultum adhibere; veneratione prosequi. USUS: Dii quos
colere, precari, venerarique solemus. Aliquem ut deum _vel_ pro deo
venerari. Cf. Colo, Revereor, Observo.
VĔNĬA, æ, f. _Pardon_, _grâce_; _faveur_, _bienveillance_. SYN.
Condonatio erroris, impunitas, potestas, copia, facultas. EPITH.
Accommodata, bona, molesta, tenuis. PHRAS. 1. Delicti, veniam petit,
_il demande le pardon de sa faute_. Ad clementiam vestram confugit,
ut ignoscatis rogat; suis peccatis concedi ignoscique orat; veniam et
immunitatem rogat; delicti gratia ut fiat; venia ut detur; noxa ut
una hæc mittatur; præterita ut condonentur aut parentum promeritis
remittantur, supplicat. USUS: 1. Iis qui errorem suum deposuerunt,
et peccasse se fatentur, veniam petentibus, venia danda, concedenda,
tribuenda est. Dabunt mihi veniam cives mei, vel potius gratiam habebunt.
A diis immortalibus veniam et pacem exposcere. 2. Potestas, facultas,
_permission_. Date mihi veniam exponendi. Quod pace vestra, quod bona
vestra venia dictum sit, _soit dit avec votre permission_, _sauf le
respect que je vous dois_.
Vĕnĭalĭa peccata, _Péchés véniels_. Noxæ minores, errata leviora, peccata
leviora et quotidiana, quæ crebra magis et pauciores quasi officii
numeros prætereunt; divinæ legis offensiones crebræ quidem sed leviores;
culpæ minores, quæ piorum etiam animis frequenter obrepunt. Cf. Peccatum.
VĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Venir_, _arriver_. SYN. Advenio.
ADV. Ad vesperum, æqualiter, aliquando, audacter, belle, bene, brevi,
celerius, clam, confestim, continuo, coram, crebro, diligentius,
divinitus, falso, honeste, incommode, libere, longe, maturius, modeste,
necessarie, nunc primum, obviam, occulte, opportune, optato, palam,
paratius, perraro, postremo, precario, privatim, proxime, publice,
quamprimum, serius, stulte, tardissime, tuto, vesperi, ultro. PHRAS. 1.
Veni quamprimum, _venez le plus tôt possible_. Contende ad nos, advola
quamprimum, præsto sis; ad nos excurre; conveni nos quamprimum; opportune
te nobis ostende. 2. Cumprimum venit ad nos, _dès qu’il fut arrivé près
de nous_. Simul ut ædes nostras tetigit; simul ut ad nos delatus est;
simul ut pedem in ædibus nostris posuit; simul ut nos adivit, præsto
fuit; simul ut domum nostram accessit; simul ut nos convenit; simul ut se
nobis ostendit; simul ut ædes nostras attigit. 3. Libenter jam veniret,
_il viendrait volontiers_. Jam aspirat in urbem nostram; appropinquare
adventum suum cupit; diem cupide exspectat, quo se urbs nostra accipiet;
quo se ardore ad urbem raperet, si modo liceret. 4. Quomodo in eam mentem
venisti? _Comment avez-vous eu cette idée?_ Quomodo huc descendisti?
ad istas ineptias abiisti? huc perductus, delapsus es? quomodo ad hæc
inania defluxisti, te demisisti? 5. Eo ventum tandem est, _les choses
en vinrent à ce point_. Eo res rediit; in eum locum adducta est; in eum
locum rediit, deducta est; in eum locum res venit; eo res perducta est,
prorupit; eo delapsa res est. 6. Inde veniunt hæc mala, _c’est de là
que vient tout le mal_. Inde hæc manant, fluunt, affluunt, nascuntur
incommoda. Ex hoc fonte defluunt, profluunt omnes istæ miseriæ. Hic fons
est, hæc origo omnium malorum. Cf. Causa, Origo. USUS: 1. In amicitiam
alicujus, familiaritatem, complexum, conspectum, consuetudinem venire.
Nescio, quomodo in certamen cum illo, ad inimicitias, in contentionem
honoris venerim. In calamitatem ingentem venit. Res ad arma, ad pugnam,
ad manus veniet. Ea res in oblivionem, in consuetudinem, in sermonem et
vituperationem, in odium publicum, in summam gloriam venit. Res quæ in
controversiam, in disceptationem veniunt. In suspicionem, in spem, in
possessionem, in numerum oratorum venire. In discrimen, in periculum
venire. Venit mihi in mentem. Si usus venerit. 2. Obtingit, obvenit,
_arriver_. Magna ei hereditas venit, multæ divitiæ, fama, honor ei
venere. 3. Adversor, _aller contre_, _attaquer_. Venire contra rem,
existimationem, gratiam alicujus. Venire alicui adversum.
VĒNOR, aris, atus sum, ari, d. _Chasser_, _faire la chasse_. SYN. Venatu
me exerceo, venationi operam do, venatione me oblecto, feras consector,
insector, aucupor. USUS: 1. Canum mira alacritas in venando. 2. TRANSL.
_Poursuivre_, _rechercher_. Modestiæ laudem in re aliqua venari,
_chercher à se donner en qqche le mérite de la modestie_. Cf. Capto.
VENTER, tris, m. _Ventre_. USUS: Vitium ventris et gutturis. (VULG.
Gulositas.)
VENTĬLĀTOR, ōris, m. _Celui qui vanne le blé_, _vanneur_. SYN. Qui
frumentum ventilat.
VENTĬLO, as, avi, atum, are, a. _Remuer dans l’air_, _secouer_; _mettre
en mouvement_, _animer_. USUS: Cujus lingua, quasi seditionis flabello,
illa est concio ventilata, _dont la langue, comme un soufflet de
sédition, allumait la fureur de l’assemblée_. Cf. Exsecutio.
VENTĬTO, as, are, n. _Venir fréquemment_. SYN. Crebro venio.
VENTŌSUS, a, um, _Plein de vent_; _léger_, _mobile_, _inconstant_. SYN.
Levis, inanis, vanus. USUS: Homo ventosissimus, _homme d’une légèreté
extrême_.
VENTRICŬLUS, i, m. _Ventricule du cœur_. USUS: Ventriculus cordis, cui
similis est alter ventriculus in quem sanguis ex jecore influit.
VENTUS, i, m. _Vent_. SYN. Aura, flamen. EPITH. Non adversus, gravis,
molestus, popularis, servus, subtilis, vehemens, salutaris alicui,
secundus, tempestivus. PHRAS. 1. Ventus vehementior fit, _le vent devient
plus violent_. Increbescit ventus; ingravescit, violentior incumbit
ventus; vehementius spirare incipit; majori se impetu effundit; furere,
sævire, tumultuari majorem in modum incipit. Cf. Tempestas. 2. Ventus
lenior spirat, _le vent souffle avec douceur_. Aura leniter, molliter,
placide spirat; levis Favonius insusurrat. 3. Ventus se ponit, _le vent
s’apaise_, _se calme_. Ventus cadit, concidit, remittit; ventus ponit;
venti vis omnis cadit; frangit se ventus, languescit; ventus jam est
remissior. 4. Ventum habemus prosperum, _nous avons un vent favorable_.
Secundo utimur vento; idoneum ventum nacti sumus; ventus flat bellissime;
venti nobis obsecundant; secunda vehimur, provehimur aura; flantibus ad
puppim ventis propellimur, Ventis ferimur secundis. 5. Ventos habemus
contrarios, _nous avons des vents contraires_. Reflant venti; venti
adversi sunt; adversis ventis utimur; ventis reflantibus rejicimur. 6.
TRANSL. _Le vent comme symbole de la fortune (favorable ou contraire), de
la renommée, de la faveur, etc._ Ex ancipiti mutatione temporum pendere;
se ad motum fortunæ movere; suspensas habere ex temporum inclinatione
consiliorum rationes. USUS: 1. Mare ventorum vi turbatum et agitatum.
Cape flabellum et ventum mihi facito. Meliores ventos exspecto. Vento
se et mari dare. Si mites lenesque fuerint venti, solvemus. 2. TRANSL.
Rumorum ventos colligere. Popularem ventum quærere, aucupari. Dux nobis
et auctor opus, et horum quos proposui ventorum moderator quidam et
gubernator, _il nous faut, au milieu de tous ces vents gui nous poussent,
un pilote assez habile pour les gouverner_. Cæsaris nunc venti valde
secundi sunt, _le souffle de la fortune seconde en ce moment César_.
VĒNUM, i, n. _Vente_, _trafic_. USUS: Ignorabant se venum datos, _avoir
été mis en vente_. Ut ejus familia ad ædem Cereris venum iret, _que ses
esclaves fussent vendus_.
VĒNUNDO et VENUMDO, as, dĕdi, dătum, are, a. _Mettre en vente_, _vendre_
(_en parl. des prisonniers_). USUS: Numidæ puberes interfecti, alii omnes
venundati, _tous les autres furent vendus_. * SYN. Vendo.
VĔNUSTAS, ātis, f. _Charmes extérieurs_, _attraits_, _grâce_, _beauté_.
SYN. Pulchritudo proprie muliebris, lepos, gratia, suavitas. EPITH.
Eximia, muliebris, prisca, prope scenica, summa. USUS: Agere cum
dignitate et suavitate. Homo affluens omni lepore et venustate, _homme
qui réunit tous les agréments_. Cf. Pulcher.
VĔNUSTĒ, _Agréablement_, _avec grâce_, _élégance_. SYN. Pulchre, belle,
apte, eleganter, commode. USUS: Illud pervenuste cecidit.
VĔNUSTUS, a, um, _Charmant_, _gracieux_, _élégant_. SYN. Lepidus,
festivus. USUS: Gestus et motus corporis venustus, _gestes et mouvements
gracieux_. Cf. Pulcher, Elegans.
VĔPRES, is, sæp. Vepres, ĭum, m. pl. _Buisson épineux_, _épines_,
_buissons_. SYN. Spinæ.
VER, ēris, n. _Le printemps_. Pars anni ab æquinoctio ad solstitium in
Cancro. SYN. Vernum tempus, tempus hiemi senescenti adjunctum, tempestas
verna, dies verni, pars anni floridior. USUS: Vere jam appetente. Veris
initium a Favonio notatur. Ver tanquam adolescentiam significat, _le
printemps est l’emblème de la jeunesse_.
VĒRAX, ācis, omn. gen. _Qui dit la vérité_, _véridique_, _sincère_. SYN.
Veridicus, minime fallax, veritatis cultor et amicus.
VERBER, ĕris, n. _Fouet_; _coups_, _bastonnade_. SYN. Virga, flagellum.
PHRAS. Ventum est ad verbera, _on en vint aux coups_. Nec manibus
temperatum; procacitas manibus coercenda videbatur; ubi verba minus
processissent, de tergo hominis infelicis satisfactum; verbera
adhibebantur; verberibus male mulctatus, acceptus est. USUS: Aliquem
vinculis, verberibus, omni supplicio excruciatum necare. Verberibus
aliquem cædere, exanimare.
VERBĔRĀTĬO, ōnis, f. _Action de battre_, _châtiment_, _correction_.
SYN. Pulsatio. USUS: Mirificam mihi verberationem cessationis epistola
dedisti, _me voila fustigé de main de maître pour mon silence_.
VERBĔRO, as, avi, atum, are, a. _Battre_, _frapper_, _fouetter_.
SYN. Cædo, pulso, manus affero, vim et manus affero, infero. ADV.
Vehementissime. PHRAS. Graviter eum verberavit, _il le battit très-fort_.
Latera illi tutudit; fustibus membra debilitavit, loris concidit,
cecidit; verberum dolore laniavit; graviter hominem pulsavit; de ejus
tergo sibi satisfecit; verberibus eum fœdum in modum accepit, affecit,
laceravit; multis plagis mulctavit; ejus tergo dire consuluit; homo miser
tergo pœnas dependit; dirum in modum ab eo vapulavit. Cf. Cædo, Fustis,
Ictus. USUS: Verberare matrem. Aliquem tacito cogitationis convicio
verberare, _maudire intérieurement qqn, lui dire tout bas mille injures_.
VERBŌSĒ, _Verbeusement_, _longuement_. SYN. Loquaciter, copiose, multis
verbis.
VERBŌSUS, a, um, _Verbeux_, _diffus_, _prolixe_. SYN. Multus in verbis,
loquax. USUS: Habes epistolam justo verbosiorem, _vous avez une lettre
peut-être un peu plus longue qu’il ne faudrait_. Cf. Inanis.
VERBUM, i, n. _Mot_, _terme_, _parole_, _expression_; _au pluriel_:
_Discours_, _langage_, _opinion_, _etc._ SYN. Nomen, vox, vocabulum.
EPITH. Ardens, consideratissimum, durum, insolens et humile, elegans,
grave, immutatum, inflexum, inusitatum, novatum, translatum, nefarium,
odiosum, plenum humanitatis, priscum, solemne, suspiciosum, usitatum ac
tritum. Verba grandia, amplissima, gravia, sonantia, spendida, dura,
aspera, insolentia, prisca, inquinata, abjecta, odiosa, intolerabilia,
inepta, rigida, obsoleta, non aperta, longe petita, scabra. PHRAS. 1.
Multi verba studiose curant, rem et sententiam non ita, _bien des gens
choisissent avec un soin scrupuleux les mots qu’ils emploient, sans
s’inquiéter autant_. Multi toti sunt in aucupio verborum, et litterarum
tendiculis, rem et sententiam negligunt. Aliqui sunt magni verborum
architecti, rebus interea inopes et jejuni. Multi vocabulorum opifices
agunt egregios rerum inquisitores non item. Multi verborum magnificentia
delectantur in magna sententiarum jejunitate. 2. Verborum pompa sine
rerum pondere inanis et ridicula est, _une expression pompeuse, mais vide
de sens, est vaine et ridicule_. Verborum volubilitas sine rerum pondere
inanis est et irridenda. Oratio, nisi subest res, inanem habet quamdam
elocutionem et pene puerilem. Oratio, si res non subest, aut nulla
sit necesse est, aut omnium irrisione ludatur. Composite et apte sine
sententiis dicere, insania est. 3. Rerum copia verborum copiam gignit,
_l’abondance des choses produit l’abondance des paroles_. Ipsæ res verba
rapiunt; verba provisam rem non invita sequuntur; ex rerum magnitudine
splendor quidam et copia in verbis exsistet. 4. (De verbo ad verbum
transferre, VULG.), _traduire mot à mot_. Verbum e verbo exprimere; ad
verbum de Græcis exprimere; verbum, de verbo exprimere; totidem verbis
transferre; verbum pro verbo reddere; verbum verbo reddere; ad verbum
transferre. (Ad meum verbum, VULG.), _sur ma parole, ma foi_. Fide mea;
me auctore; interposita fide mea. 6. Uno verbo, _en un mot, bref_.
Verbo, in summa, ad summam summa illa sit. USUS: Verbum ex eo elicere,
exsculpere non potui, _je n’ai pu lui arracher une parole_. Non multa
verba faciam. Excidit mihi verbum priscum et obsoletum. Verba perpetuare
difficile. Verbo aliquem lacessere, violare, _dire des injures à qqn_.
Ad verborum contumelias descendere, _en venir aux injures_. Verba mihi
dari non patior, _je ne souffre pas qu’on m’en impose_. In verba alicujus
jurare. Ad verbum ediscere, _apprendre mot à mot, par cœur_. Verbi causa,
verbi gratia. Verbo promittere, re negare. Uno verbo dicam. Verbo rem
transigam. Verba facere in senatu, apud senatum. Idem sonat, valet hoc
verbum. Subjecta verbi notio, _signification_, _sens d’un mot_. Verbum
insolens, inusitatum, novatum, _mots nouveaux_, _néologismes_. Verba
vulgata, trita, usitata, _mots en usage_. Verba prisca, desita, obsoleta,
_mots anciens dont on ne se sert plus_, _archaïsmes_.
VĒRĒ, _Vraiment_, _justement_. SYN. Revera. )( Falso, inaniter, ficte.
USUS: Majores nostri ficte et fallaciter, sed vere et sapienter populares
fuere. Vere tecum agam et libere.
VĔRĒCUNDĒ, _Avec retenue_, _réserve_, _pudeur_. SYN. Pudenter, timide,
dubitanter. )( Impudenter.
VĔRĒCUNDĬA, æ, f. _Retenue_, _réserve_, _modestie_. SYN. Pudor, rubor,
modestia, ingenuitas. )( Impudentia. EPITH. Invisa, stulta, virginalis.
USUS: Maximum ornamentum amicitiæ tollit, qui ex ea tollit verecundiam.
Verecundia custos virtutum et quidam quasi ornatus vitæ. Solus homo
pudoris ac verecundiæ particeps. Virginali verecundia, timidus, _homme
timide_, _d’une pudeur virginale_. Cf. Pudor.
VĔRĒCUNDOR, aris, atus sum, ari, d. _Avoir de la retenue_, _craindre_,
_ne pas oser_. SYN. Pudore deterreor, absterreor, impedior, ingenuo
rubore suffundor, erubesco. USUS: Cunctantem et quasi verecundantem
incitare, _aiguillonner une réserve trop timide_.
VĔRĒCUNDUS, a, um, _Retenu_, _réservé_, _modeste_. SYN. Prudens. PHRAS.
Juvenis est admodum verecundus, _ce jeune homme est très modeste_.
Verborum et rerum obscœnitate vitanda ruborem suum et ingenuitatem
præstat; pudorem animi et pudicitiam corporis colit. Pudore septus,
in loquendo mire verecundus; adolescentis modestissimi pudor ad omni
obscœnitate longe abhorret; incorruptis castissimisque moribus juvenis
et virginali verecundia præditus. Cf. Pudicus. USUS: Verecundus est quem
pudet impudica loqui. Oratio verecunda, _langage modeste_.
VĔRĔOR, ēris, ītus sum, eri, d. a. et n. _Avoir une crainte
respectueuse_; _craindre_, _redouter_. SYN. Extimesco, nonnihil
commoveor. USUS: 1. Istam culpam quam vereris ego præstabo. Ab aliquo
supplicium vereri. Vereor, ut tibi satisfaciam, _je crains de ne pouvoir
vous satisfaire_. Veritus es ne operam perderes, _vous avez craint de
perdre votre peine_. 2. Observo, _révérer_, _respecter_. Is patrem
veretur ut Deum. Amici non solum se diligent, sed etiam verebuntur Cf.
Timeo.
VERGO, is, ere, a. et n. 1. a. _Tourner_, _incliner_, _pencher vers_;
2. n. _Incliner_, _être situé ou exposé_. SYN. Inclinor, in exitu sum.
USUS: Bruti auxilium ad Italiam vergere quam Asiam maluissem. Ad meridiem
vergit Sicilia. Vergebat jam annus et in exitu erat.
VĒRĬDĬCUS, a, um, _Qui dit la vérité_, _véridique_. SYN. Verax, apertus.
VĒRĬLŎQUĬUM, ĭi, n. _Étymologie_.
VĒRĬSĬMĬLIS, e, gen. com. _Vraisemblable_, _probable_. SYN. Credibilis,
probabilis, rationi consentaneus; vero propius, ad veritatem propensius,
quod maxime specie veritatis movet; quod propius fidem est; a vero non
alienum, non abhorrens; vero simillimum, simile veri; quod ad veritatem
maxime accedit, quod proxime accedit ad verum, quod a ratione non procul
abest, non discrepat, non dissentit; quod veri similitudinem, speciem,
formam, imaginem præ se fert, ostendit. USUS: In omni disputatione quid
esset verisimillimum quærimus. Cf. Probabilis.
VĒRĬSĬMĬLĬTŪDO, ĭnis, f. _Vraisemblance_. SYN. Probabilitas, similitudo
veri.
VĒRĬTAS, ātis, f. _La vérité_, _le vrai_, _la réalité_. SYN. Verum, vera
ratio, res. EPITH. Acerba, æterna, debilitata, in profundo demersa,
jucunda, grata, molesta, perspicua, simplex, sempiterna. PHRAS. 1.
Veritati plus quam amicitiæ tribuo, _je tiens compte de la vérité plus
que de l’amitié_. Majorem habeo veritatis quam amicitiæ rationem. Locum
apud me honestiorem veritas obtinet quam amicitia; cedat veritati
amicitia necesse est; nihil amicitiæ elargior, nihil veritati nego.
2. Ut veritatem dicam, _pour dire vrai_. Ut dicam quod res est, ut
vere dicam; ut ingenue fatear; ut verum loquamur; ne mentiar; si verum
quærimus, si verum fateri volumus; ut ex animo ac vero dicam. USUS: Magna
vis veritatis, quæ contra hominum ingenia, calliditatem et solertiam
facile se per se ipsam defendit. Sunt alii simplices, aperti, veritatis
cultores, fraudis inimici. Græci contentionis cupidiores quam veritatis.
Veritatis ignoratione vulgi opiniones in maxima inconstantia versantur.
Veritatis luce nihil hominis menti dulcius. Animum a pictura ad veritatem
traducere. Studia sua ad veritatem dirigere. Veritate adductus hæc
testor. Ad veritatem loqui, dicere. Veritas nempe in profundo demersa in
disputatione limatur, eruitur. Obtinere, retinere veritatem. Veritate
patefacta atque omni errore sublato. Veritas ad liquidum explorata me
convincit. A veritate desciscere, deflectere; resistere et repugnare
contra veritatem non audet. Ad veritatem nihil loqui, _ne dire rien de
vrai_. Ad veritatem quam maxime accedere, _s’approcher de plus en plus de
la vérité_.
VERMĬCŬLĀTUS, a, um, _Varié_, _marqueté_. USUS: Emblema vermiculatum,
_mosaïque_.
VERNA, æ, m. _Esclave né dans la maison du maître_, _esclave de
naissance_. SYN. Servus ex ancilla domi nostræ natus.
VERNĀCŬLUS, a, um, _Du pays_, _national_. SYN. Domesticus. USUS:
Quotidianæ ac vernaculæ res. Imago antiquæ et vernaculæ festivitatis,
_image de l’antique gaieté nationale_.
VERNUS, a, um, _Relatif au printemps_, _printanier_. USUS: Verni temporis
suavitas.
VĒRO, _Mais_. SYN. Autem. USUS: 1. Numeris adstrictior poeta, verborum
vero licentia liberior. 2. Certe quidem, _oui, assurément_. Esto vero
ita. Est vero maximus ille Scipio. Fuisti sæpe, credo, in scholis
philosophorum?—Vero, ac libenter quidem. _Tu as fréquenté assidûment, je
crois, les écoles des philosophes?—Oui, et avec plaisir._
VERRO, is, verri, versum, ere, a. _Balayer_. SYN. Scopis pulverem _vel_
sordes aufero, ejicio.
VERRŪCA, æ, f. _Verrue_, _petite excroissance sur le corps humain_.
VERRŪCŌSUS, a, um, _Couvert de verrues_. SYN. Verrucis plenus.
VERSĀTĬLIS, e, gen. com. _Mobile_; _changeant_, _léger_, _inconstant_.
USUS: Acies versatilis. Ingenium illi versatile fuit sic pariter ad
omnia, ut natum ad id unum diceres quodcumque ageret. Cf. Varius.
VERSĬCŎLOR, ōris, omn. gen. _Qui change de couleur_; _chatoyant_,
_bigarré_. SYN. Dubio varioque colore.
VERSĀTUS, a, um, _Occupé de_, _appliqué à_. SYN. Exercitatus, subactus.
USUS: Homo tum in aliis causis exercitatus, tum in hac sæpe versatus.
VERSĬPELLIS, e, gen. com. _Qui prend toutes les formes_; _rusé_,
_adroit_, _souple_. SYN. Callidus, astutus, simulator. Cf. Astutus.
VERSO, as, avi, atum, are, a. _Tourner souvent_, _retourner_, _remuer_;
_rouler ou agiter dans son esprit_. SYN. Volvo, tracto, converto, flecto.
USUS: Æstuat dubitatione, versat se in utramque partem, huc, illuc.
Versare suam naturam et flectere ad tempus. Animum ad dolos et fallacias
versare cœpit.
VERSOR, aris, atus sum, ari, d. _S’arrêter_, _vivre_, _se mouvoir_;
_s’occuper de_, _s’appliquer à_. SYN. Sum, incumbo, laboro, do operam,
insudo; consuesco. ADV. Abstinenter, acriter, acutissime, assidue,
conjunctissime, callide, copiosius, diutius, honestius, impudentius,
moderate, nimium, perite, perjucunde, populariter; subtilius, temere,
caste, non obscure. PHRAS. 1. Libenter cum illo versor, _volontiers je
demeure avec lui_ (VULG. conversor). Jucundissime conjunctissimeque cum
illo vivo; assiduitate ejus delector; consuetudinem et amicitiam cum eo
junctam amo; libenter cum illo ætatem ago; hæreo ad ejus latus non sine
multa animi voluptate. 2. Diu jam versor in hoc labore, _depuis longtemps
déjà, je suis occupé de ce travail_. Diu jam hoc saxum volvo; ætatem
in hoc studio contrivi; diu jam hunc laborem tero; temporis partem non
modicam in hoc studio posui. USUS: Diu in Sicilia versabatur. Nobiscum
versari diutius non potes. In re oratoria versari. Res in ore vulgi, ante
oculos versatur. In quo motu temporum versemur, vides. Juventus ejus tota
in laudis cupiditate versabatur. Respublica in discrimine versatur. In
negotiis versor maximis; nominis tui terror in auribus animisque hostium
versatur.
VERSŪRA, æ, f. _Argent emprunté pour éteindre une dette_. SYN. Mutatio
creditoris. USUS: Iniquissimo fenore versuram facere.
1. VERSUS, _Dans la direction de_, _du côté de_, _vers_. PHRAS. Locus
jacet versus orientem, _ce lieu est situé à l’orient_. Orientem versus,
ad orientem; ad orientem conversus; ad ortum vergit; ad orientem
pertinet, spectat; orienti oppositus; orienti objectus est. USUS: Aretium
versus castra movit.
2. VERSŬS, ūs, m. _Vers_. SYN. Carmen. EPITH. Malus, pervagatissimus,
seminator malorum. Alterni, delicatissimi, elaborati, heroici, hexametri,
obscœnissimi, ornatissimi, optimi, veteres, usitati. USUS: 1. Historiam
versibus scripsit. Multi in eum versus facti, confecti. Magna felicitate
versus fundit, texit, componit. Hominum flagitia delicatissimis versibus
expressit. 2. (Linea, VULG.), _ligne_ (_d’écriture_). Multos versus uno
spiritu pronuntiare. Venio nunc ad transversum extremæ epistolæ tuæ
versum, versiculum.
VERSŪTĒ, _Adroitement_, _habilement_; _avec supercherie_. SYN. Callide,
vafre, malitiose, subdole, subtiliter. Cf. Astute.
VERSŪTUS, a, um, _Qui sait se retourner_; _habile_, _adroit_; _rusé_,
_fourbe_. SYN. Callidus, malitiosus, multiplex. USUS: Versutum appello,
cujus mens celeriter versatur. Versutum et solers ingenium. Malitia est
versuta et fallax nocendi ratio. Cf. Simulator, Astutus, Callidus.
VERTENS, tis, omn. gen. cum anno, mense, _L’année_, _le mois qui court_,
_le courant de l’année_, _du mois_. SYN. Circumactus, completus. USUS:
Anno vertente; intra finem anni vertentis, _avant la fin de l’année
courante_.
VERTEX, ĭcis, m. _Le pôle céleste_. SYN. Polus. EPITH. Celsus, extremus,
summus. USUS: 1. Duo quasi cinguli terræ, cœli verticibus subnixi. 2.
Summa pars, _sommet_, _faîte_, _cime_. Vertex montis. Ab imis unguibus ad
summum verticem, _des pieds à la tête_.
VERTO, is, ti, sum, ere, a. _Tourner_, _faire tourner_, _détourner_. SYN.
Converto, vario, muto. USUS: 1. Vertere stilum in tabulis suis. Vertit
se fortuna. Vertit hic rationem, fingit, quod probare non potest. 2.
Converto, dirigo iter, _tourner_, _se tourner_. Terga vertere hostibus.
Romam se vertit. 3. Transfero, _traduire_. Vertere Platonem Latine. 4.
Commuto, _changer de patrie_, _s’exiler_. Solum vertere exilii causa.
5. Tribuo, do, _reprocher_, _faire un crime à qqn de_. Vitio, crimini
aliquid alicui vertere. 6. Recipio me, confugio, _se tourner_, _se
réfugier_. Quo se verteret, non habebat. 7. Sum, _être (dans tel ou tel
état)_, _rouler_, _reposer_. In hoc res tota vertitur. In tua voluntate
negotii summa vertitur. 8. Succedo, cedo, _avoir telle ou telle issue_.
Id consilium ut tibi bene vertat, opto. Id in bonum uni, alteri in
perniciem vertit. Res in contrarium vertit, _l’affaire a mal réussi_.
9. Perdo, pessum do, everto, _tourner_, _changer (en mal)_. Cum multa
fecisset egregie, ad extremum omnia vertit. 10. Traho, rapio, _détourner
(à son profit)_. Ex illa pecunia maximam partem ad se vertit. 11. Vertor,
_devenir_. Libertatem aliorum in suam vertisse servitutem conquerebantur,
_il se plaignaient que la liberté d’autrui fut devenue pour eux une cause
de servitude_.
VĔRUM, _Mais_. SYN. Sed.
VĒRUMTĂMEN, _Cependant_. SYN. Sed tamen. USUS: Optabam, verumtamen non
audebam.
VĒRUS, a, um, _Vrai_, _véritable_, _réel_. SYN. Sincerus, certus, non
fucatus, germanus; solidus, justus, expressus. )( Falsus, fucatus,
adumbratus, simulatus. USUS: Respicere quidquid in quaque re verum sit.
Licet enim verum dicere, loqui. Si verum scire vis. Inter hunc et illum,
Numidicum verum ac germanum Metellum multum interest, _le vrai Métellus_,
_Métellus en personne_. Justa, solida veraque gloria. Sed nos veri juris
solidam expressamque imaginem nullam tenemus. Verissima illa et velut ex
oraculo Delphico edita existima. Cf. Veritas.
VERVEX, ēcis, m. _Mouton_.
VĒSĀNĬA, æ, f. _Folie_, _extravagance_. USUS: Quæ vos agitat vesania? Cf.
Amentia.
VĒSĀNUS, a, um, _Qui est en délire_, _insensé_, _fou_. SYN. Vecors,
insanus, furiosus. Cf. Amens, Furiosus.
VESCOR, ĕris, vesci, d. n. _Se nourrir de_, _manger_, _goûter_. SYN.
Edo, pascor, utor. USUS: Lacte, caseo, carne vescor. Dii nec escis, nec
potionibus vescuntur. Cf. Comedo, Edo.
VĒSĪCA, æ, f. _Vessie_. SYN. Folliculus urinæ.
VESPA, æ, f. _Guêpe_. USUS: Vespas aculeis uti videmus.
VESPER, ĕris et ĕri, m. _Le soir_, _le temps du soir_. SYN. Vespera,
serum diei, vespertinum tempus. PHRAS. Vesperi _vel_ vespere, _vers le
soir_. Occidente sole, præcipitante jam sole; vesperascente cœlo; cum
advesperasceret; die præcipiti; sub occasum solis; cum jam serum esset
diei; cum haud multum jam diei superesset; primis se intendentibus
tenebris; solis occasu; prima vespera; cum non multum ad solis occasum
temporis superesset; inclinato in vesperam die; cum exiguum superesset
diei; inclinante in vesperam die; cum esset extremum diei; præcipiti
in occasum die; præcipiti in noctem diei tempore; inclinante se sole;
procedente nocte; ad solis occasum; accensis jam luminibus; sub primas
faces; primo vespere; sero, obscura jam luce; nocte appetente. Cf. Nox,
Sero.
VESPĔRA, æ, f. _Le soir_. SYN. Extremum diei tempus. EPITH. Obscura.
USUS: Ad vesperam. Prima vespera. Die inclinato in vesperam. (Vesperæ,
VULG.), _les vêpres_. Latine: Vespertinæ in templo preces cantari solitæ.
VESPĔRASCIT, imp. _Il se fait nuit_. SYN. Ad solis occasum est. USUS:
Vesperascente cœlo.
VESPERTĪNUS, a, um, _Qui se fait ou qui a lieu le soir_. USUS: Vespertino
tempore.
VESTER, tra, trum, _Votre_, _le vôtre_.
VESTĬBŬLUM, i, n. _Entrée_, _vestibule_, _seuil de qqche_. EPITH.
Privatum, vacuum, honestum. USUS: Primo aditu vestibuloque prohibere
aliquem.
* VESTĪGĀTOR, ōris, m. _Chasseur_; _investigateur_, _espion_. SYN.
Venator.
VESTĪGĬUM, ĭi, n. _Trace du pied_, _pas_, _trace_, _empreinte_,
_vestige_, _piste_. SYN. Reliquiæ, signum, nota, monumentum. EPITH.
Adversa, manifesta, nefaria, parva, pressa, recentia. USUS: Cum pedem
intulero et in possessionem vestigium fecero. Tu extra ædes tuas, ubi
vestigium imprimas, figas, ponas, non habes. Persequi vestigia alicujus;
consequi aliquem vestigiis; in vestigiis sequi, _courir sur les traces
de qqn, le suivre pas à pas_. Stellæ cursus sui vestigium nunquam
inflectunt. Num in ejus scriptis eloquentiæ ullum vestigium apparet?
Reliqua sunt, exstant multa antiquitatis vestigia. Indicia et vestigia
veneni. In temporis, loci vestigio, _dans le même lieu et au même
instant_. Vestigia in multas partes ferentia.
VESTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Suivre à la trace_, _à la piste_,
_chercher_. SYN. Indago, vestigiis odoror. USUS: Causas rerum vestigare.
Cf. Indago, Quæro.
VESTĪMENTUM, i, n. _Vêtement_, _habit_. SYN. Vestis, vestitus. USUS:
Calceos et vestimenta mutavit.
VESTĬO, is, ĭi et īvi, ītum, ire, a. _Couvrir d’un vêtement_, _habiller_,
_vêtir_. SYN. Tego, obduco. ADV. Bene, extrinsecus, male, obsoletius.
USUS: DEUS animum corpore vestivit extrinsecus, _DIEU à revêtu l’âme
d’une enveloppe extérieure, qui est le corps_. Natura oculos membranis
tenuissimis vestivit et sepsit, _la nature a recouvert et entouré les
yeux de tuniques très légères_. Reconditas sententias eleganti oratione
vestire ac ornare, _revêtir de formes élégantes des pensées profondes_.
Cf. Vestis.
VESTIS, is, f. _Vêtement_. SYN. Vestitus, vestimentum. EPITH. Familiaris,
muliebris, pretiosa, purpurea, stragula. PHRAS. 1. Veste indutus
splendida, _revêtu d’un costume magnifique_. Veste auro illusa, gemmisque
adornata, omnique peregrinæ opulentiæ cultu conspicuus; veste usus auro
distincta gemmisque; veste auro intexta splendidus. 2. Vulgaris vestis,
_vêtement ordinaire_. Vulgaris habitus; cultus habitusque a privato
vix abhorrens; levis et parabilis cultus corporis; vestitus humilis ac
obsoletus. USUS: Vestem conficere, resarcire. Vestem induere, mutare,
_changer de vêtement_, _c. à d._, _prendre des habits de deuil_; vestem
alicui detrahere; vestem discindere.
VESTĪTŬS, ūs, m. _Vêtement_, _habillement_, _parure_. SYN. Vestimentum,
ornatus, cultus corporis. EPITH. Necessarius, obsoletior, pristinus,
virginalis. USUS: Vestitus asper. Vestitus orationis, montium, riparum.
VESTRAS, ātis, omn. gen. _De votre famille_, _de votre pays_.
VĔTĔRĀNUS, a, um, _Vieux_, _ancien_; _soldats qui out fait leur temps_,
_expérimentés_. SYN. Qui viginti annos militaverat. )( Tiro. USUS: Cæsar
firmissimum exercitum invictissimo genere veteranorum militum comparavit.
VĔTĔRASCO, is, ere, n. _Devenir vieux_, _vieillir_. USUS: Veterascentem
eorum gloriam quis non videt?
VĔTĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui a vieilli dans qqche_, _qui est habile ou
versé dans_; _fin matois_. EPITH. Magnus et perfamiliaris alicui. USUS:
Homo callidus et veterator. Cf. Simulator, Astutus.
VĔTĔRĀTŌRĬUS, a, um, _Fin_, _rusé_, _retors_. SYN. Fallax, dolosus,
malitiosus. USUS: Nihil ab eo nisi tectum et veteratorium exspectes,
_n’attendez de lui qu’artifices et charlatanisme_. Cf. Astutus.
VĔTERNŌSUS, a, um, _Somnolent_, _léthargique_; _endormi_, _apathique_;
_faible_, _débile_. USUS: Veternosus senex. Cf. Piger.
VĔTERNUS, i, m. _Assoupissement_, _apathie_, _langueur_. SYN. Lethargus.
USUS: Veternus civitatem occupavit. Cf. Somnus.
VĔTO, as, tŭi, tĭtum, are, a. _Défendre_, _interdire_, _prohiber_.
SYN. Prohibeo, absterreo. )( Jubeo, cogo. ADV. Assentatorie, dilucide,
fraterne, planissime. USUS: Hoc omnes leges vetant. Vetuit eum desperare.
Cf. Prohibeo.
VĔTŬLUS, a, um, _Assez vieux_, _vieille_. SYN. Senex, antiquus. )(
Novellus. USUS: Mulier vetula et multarum nuptiarum. Equus vetulus.
VĔTUS, ĕris, omn. gen. _Ancien_, _antique_. SYN. Antiquus, priscus, quod
vetustatem fert. )( Novus, recens. PHRAS. 1. Vetus hic mos est, _cette
coutume est ancienne_. Vetustus, antiquus, longævus, priscus, jam diu
institutus, remotissimus a nostra memoria mos est. 2. Vetus hæc opinio
est, _c’est une vieille opinion_. Dudum animis hæc opinio insederat;
inveteravit in hominum mentibus ea opinio; multi temporis, pervetus,
diuturna, minime recens est opinio. USUS: Credendum est veteribus et
priscis, ut aiunt, viris, _il faut s’en rapporter aux anciens, aux hommes
d’autrefois, comme on dit_. Mos, amicitia vetus. Vina veterrima, _vins
très vieux_. Cf. Antiquus.
VĔTUSTAS, ātis, f. _Antiquité_; _longue durée_, _vetusté_. EPITH.
Excellens, infinita, plena exemplorum, prisca, scenica, tolerabilis.
USUS: Vetustatis exempla oratori nota esse debent. Res aliæ vetustatem
ferunt; aliæ vetustate senescunt, evanescunt. Vetustatem omnem superat
viri excellentis virtus.
VĔTUSTUS, a, um, _Vieux_, _antique_. SYN. Vetus, antiquus. Cf. Antiquus.
VEXĀTĬO, ōnis, f. _Agitation violente_; _tourment_, _fatigue_,
_souffrance_, _mauvais traitements_. SYN. Magna et infesta quædam
jactatio et agitatio. EPITH. Acerbissima, impunita. USUS: Afflictio est
ægritudo cum vexatione corporis, _accompagnée de douleurs physiques_.
Vexatio et direptio sociorum, _outrages faits aux alliés et pillages de
leurs biens_.
VEXĀTOR, ōris, m. _Celui qui tourmente_, _qui maltraite_, _persécuteur_,
_bourreau_. SYN. Exagitator. EPITH. Crudelis alicujus reipublicæ et
sceleratus.
VEXILLĀRĬUS, ĭi, m. _Porte-etendard_. Signifer. USUS: Ordo sexagenos
milites, vexillarium unum habebat.
VEXILLUM, i, n. _Étendard_, _enseigne_. SYN. Signum. USUS: Vexillo opus
est, convolabunt. Nunquam perditis civibus vexillum deerit.
VEXO, as, avi, atum, are, a. _Secouer, ballotter_; _faire souffrir_,
_tourmenter_, _maltraiter_. SYN. Agito, exagito, vexator sum;
diripio, populor; infestum reddo, male habeo. ADV. Contumaciter,
contumeliosissime, urbane, crudelissime, fœdissime, vehementer,
vigilantissime. PHRAS. Gravissime vexor, _je suis très tourmenté_.
Multis sane molestiis conflictor; dies noctesque torqueor; circumventus
ab inimicis quotidianis turbis agitor, exagitor; negotium exhibetur
immerenti; tot injuriis quotidie premor atque opprimor, vix ut libere
respirare mihi liceat; tanta est æmulorum improbitas, ut æternum mihi
cum iis bellum susceptum videatur; tot injuriis jactatur et exagitatur
æquitas, ut animus dolore exedi, dolore ac ægritudine confici videatur.
Fodicant me quotidianæ inimicorum injuriæ; pungunt, vellunt, lacerant,
respirare non sinunt. Contumaciter, inurbane, quotidiane vexor ac premor;
omni vexationis genere exagitor, convitiis jactor, diuturnis molestiis
conflictor, omni crudelitate laceror; ægre mihi faciendi nec finis,
nec modus est. USUS: Omnia divina humanaque jura vexarunt, violarunt,
perturbarunt, everterunt. Uxor mea, quam vexastis, raptastis, omni
crudelitate lacerastis. Verbis me, probris omnibus et maledictis vexavit,
_il m’a accablé de reproches et de malédictions_. Bello vastabitur
Italia, vexabuntur urbes, ardebunt oppida. Sollicitudo vexat impios, _les
impies sont tourmentés par l’inquiétude_. Ita conscientia mentem excitam
vexabat, _tant les remords tourmentaient son âme agitée!_ Cf. Affligo,
Infestus, Crucio.
VĬA, æ, f. _Voie_, _chemin_, _route_, _rue_. SYN. Iter; semita, callis.
EPITH. Æstuosa, pulverulenta, aperta, simplex, directa, brevior, certa
neque longa, expeditior, illustris, lata, immunita, inculta, silvestris,
militaris, occulta, popularis, præceps et lubrica, proxima ad gloriam,
quasi compendiaria, recta vivendi, sacra, vendibilis, vitiosa. Ancipites
viæ, optabiles in experiendo, jucundæ in legendo, optimæ, tritæ. PHRAS.
1. Viæ erant difficiles, _les chemins étaient très mauvais_. Viæ erant
æstuosæ, pulverulentæ, angustissimæ, lubricæ, immunitæ; itineribus deviis
proficiscendum erat; summa difficultas aditus; asperis, confragosis,
arctis circum locis intrandæ erant angustiæ; pleræque cavæ, simulque
occultæ viæ nec unquam ante humano tritæ vestigio aperiendæ; asperitates
viarum et angustiæ inextricabiles erant et crebris saltibus inclusæ;
obsepta, interclusa, impedita erant itinera, aut imbribus abrupta; magnæ
erant ac difficiles locorum angustiæ, et quæ vix singulis hominibus
paterent; viarum difficultates erant pene inexplicabiles. Luctandum
erat cum tenacissimo sabulo, quod præaltum et vestigio cedens, ægre
moliebantur pedes. Calles erant vix singulis pervii; itinera erant qualia
ingredi expeditis quoque vix tolerabile. Subacta diuturnis imbribus humus
tenaci luto morabatur pedes. 2. Viam sibi fecerunt, _ils s’ouvrirent
un chemin_. Viam sibi aperuere; corporibus armisque rupere viam; per
mediam turbam sibi fecere viam; viam sibi stravere, munivere. USUS:
Viam facere, concinnare, obstruere, sternere, _faire une route_. Vias
reficere, repurgare. Alicui per suum agrum viam dare. Patet tibi via per
meos fundos. In longam et multorum dierum viam se dare, committere. In
via esse, progredi, procedere. Multorum dierum viam conficere. De via
deflectere, divertere, declinare; e via excedere, deduci. In viam redire.
Præcedentium vestigia me ad viam deducunt, ferunt. Cf. Iter, Proficiscor.
VĬĀRĬUS, a, um, _Relatif aux routes_. USUS: Lex viaria, _loi concernant
la réparation des routes_.
VĬĀTĬCUM, i, n. _Argent pour le voyage_, _provisions de voyage_, _frais
de route_. SYN. Viæ impensa, itineris subsidium. EPITH. Largum et
liberale, publicum. USUS: Quærendum et congerendum viaticum. Viatico
aliquem instruere, prosequi; viaticum suppeditare, suggerere. Viaticum
præripere, eripere.
VĬĀTOR, ōris, m. _Voyageur_. SYN. Qui iter facit. EPITH. Præteriens, bene
vestitus. USUS: Sæpe et latronem occidit viator.
VĬBRO, as, avi, atum, are, a. et n. 1. a. _Imprimer un mouvement_,
_secouer fortement_, _brandir_; 2. n. _Trembler_, _s’agiter_, _briller_,
_étinceler_. SYN. Agito. USUS: 1. Hastas, sicas vibrare. 2. Mico.
Demosthenis non tam vibrarent fulmina, nisi numeris contorta ferrentur,
_Démosthène, dont les foudres n’auraient pas cette impulsion puissante,
si, etc._. Mare, qua a sole collucet, albescit et vibrat, _la mer, à
l’endroit où le soleil vient se réfléchir dans les flots, blanchit et
étincelle_.
VĬCĀRĬUS, ĭi, m. _Qui tient la place de_; _remplaçant_, _suppléant_,
_lieutenant (vicaire)_. SYN. Qui vicem alterius obtinet; _item_: qui in
locum alterius succedit. PHRAS. Est vicarius Episcopi, _il est le vicaire
de l’évéque_. Antistitis sacri partes, munus agit, sustinet; vicariam
operam Antistiti præbet; absentis Antistitis personam gerit, sustinet;
sacri Antistitis vicem fungitur. USUS: Vicarius alienæ dominationis,
alieni juris. Succedam ego vicarius tuo muneri. Cf. Loco.
VĪCĀTIM, _De quartier en quartier_, _de bourg en bourg_, _de village
en village_. SYN. Per singulos vicos. USUS: Vicatim servi omnes
conscribebantur.
VĬCE, abl., vicis gen., vicem acc.; in plur. vices (nom. et acc.)
et vicibus (dat. et abl.), _Alternative_, _succession_, _tour_,
_vicissitude_, _réciprocité_, _changement_. SYN. Fortuna, sors, status,
locus. USUS: In vicem, _alternativement_, _tour à tour_. Alicujus vice,
_pour_, _au lieu de_, _à la place de qqn_. In ejus vicem, _à sa place_.
Vicem tuam doleo, _je plains votre sort_. Mitiores vices exspectare,
_attendre des jours meilleurs_. Redde vicem meritis, _reconnais les
services_. Tribuni vice me substituit. Poetæ vice nomina fingere, _comme,
à la manière du poète_. Tuam vicem pertimesco, doleo, timeo, ulciscor,
fungor.
VĪCĒNI, æ, a, _Au nombre de vingt_.
VĪCĒSĬMUS, a, um, _Vingtième_.
VĪCĬES, _Vingt fois_.
VĪCĪNĬA, æ, f. _Voisinage_, _proximité_. SYN. Vicinitas. Cf. Vicinitas.
VĪCĪNĬTAS, ātis, f. _Voisinage_, _proximité_. SYN. Vicinia, propinquitas.
EPITH. Finitima, artium studiorumque, infelix, meretricia. USUS: In
istam te vicinitatem constituisti. Mihi cum eo vicinitas et magnus usus
est. Propter vicinitatem totos dies simul sumus, _à cause du voisinage,
nous sommes ensemble des journées entières_. Tota vicinitas clamoribus
personat.
VĪCĪNUS, a, um, _Voisin_, _proche_, _prochain_. SYN. Propinquus,
finitimus, proxime accedens. PHRAS. 1. Est ille vicinus meus, _il est mon
voisin_. Ejus ædibus meæ continentes sunt; meas ædes ejus domus attingit,
tangit; ejus domus in meas ædes incurrit. Ejus ædes meis adjacent; domus
ejus ædium mearum parietem tangit; prope a domo mea; in proxima vicinia
habitat; huc viciniæ dudum commigravit. 2. Bellum vicinum est, _la guerre
se fait près de nous_. In ipsis prope portis bellum habemus. Ante portas
est bellum. Velut in cervicibus habemus hostem. Non longius hostis abest
quam quo telum adjici possit. USUS: Dialectica vicina rhetoricæ. Mulier
gravida atque ad pariendum vicina. Cf. Propinquus.
VĬCISSIM, _Alternativement_, _tour à tour_ SYN. Mutuo, pariter, invicem.
USUS: Æstate calescere, hieme vicissim algere. Mutuari ab aliquo aliquid,
et ei vicissim reddere. Quod honestum, justum est, et vicissim.
VĬCISSĬTŪDO, ōnis, f. _Vicissitude_, _changement_. SYN. Vices,
commutatio, varietas quædam. EPITH. Jucunda studiorum officiorumque;
nocturna, diurna, optabilis. USUS: Temporum varietates, fortunæ
vicissitudines. Laborum et quietis vicissitudine utendum. Nihil
remuneratione benevolentiæ, nihil vicissitudine studiorum officiorumque
jucundius, _rien de plus agréable qu’une bienveillance réciproque, qu’un
échange de zèle et de bons offices_. Cf. Varietas.
VICTĬMA, æ, f. _Victime_. SYN. Hostia. EPITH. Gratior. USUS: Se pro
republica victimam præbere.
VICTOR, ōris, m. _Vainqueur_. SYN. In contentione superior, palmam
ferens. EPITH. Beatus, invidus, ingratus, lætus; summus. USUS: Galli
victores alacritate et quasi lætitia ad canendum excitantur.
VICTŌRĬA, æ, f. _Victoire_. SYN. Palma, triumphus, tropæum, res bene
gesta. )( Offensio. EPITH. Acerbissima, bellica, civilis, crudelis,
funesta, domestica, externa, gloriosa, gravis, turbulenta, horribilis,
innocentissima, naturæ insolens, superba, molesta, navalis, præclara,
recens. PHRAS. 1. Victoria penes nos est, _la victoire est à nous_.
Victoria nobis cessit; de victoria ab hoste nobis concessum est; prœlii
exitus victoriam nobis dedit, detulit, tribuit; palmam dedit, detulit. 2.
Nos victoriam obtinuimus, _nous avons remporté la victoire_. Gloriosam
victoriam adepti sumus, habemus, reportavimus, consecuti sumus; palmam de
hoste tulimus; victoria ad nos venit. 3. Victoria prope certa est, _la
victoire est presque certaine_. Victoria pene explorata est, in manibus
est victoria; victoriam in manibus habemus. 4. Repentinus casus victoriam
nobis eripuit, _un hasard imprévu nous enleva la victoire_. Fortuitus
casus palmam propemodum e manibus extorsit, eripuit; victoriam ad hostes
transtulit, distulit certe et moratus est tantisper; palmam in manibus
infregit; victoria prope e manibus excidit. Cf. Vinco. USUS: Multa
victoriam portendebant. Ea res victoriam nobis peperit. Inde victoriæ
initium factum, ortum, enatum fuit. Victoria bene uti novit Cæsar.
Victoriam minime crudeliter exercuit. Victoria natura insolens ac superba.
VICTŬS, ūs, m. _Ce dont on vit_, _vivres_, _nourriture_, _aliments_.
PHRAS. Victu tenui uti, _avoir une vie frugale_. Tenui victu vitam
sustentare, propagare; famem, vitam tolerare; famem propulsare; lacte
ac leguminibus vivere. USUS: Victus et amictus, _la nourriture et
l’habillement_. Alicui victum liberaliter dare, præbere. Necessaria ad
victum suppeditare. Victum labore ac industria quærere, comparare. Tenui
victu cultuque delectari. Cf. Alo.
VĪCUS, i, m. _Quartier d’une ville_, _rue ou village_, _bourg_. SYN. Pars
urbis pluribus domibus constans. USUS: Omnibus vicis statuæ collocatæ
sunt.
VĬDĒLĬCET, _Il est évident_, _il est clair que_, _bien entendu_,
_naturellement_. SYN. Scilicet, nimirum, nam, enim. USUS: Tibi videlicet
molestus esse nolui.
VĬDĔO, es, vīdi, vīsum, ere, a. _Voir_, _apercevoir_. SYN. Cerno,
conspicio, perspicio, provideo, aspectu sentio, percipio, ante oculos
mihi versatur _vel_ obversatur; oculis oberrat imago rei; videndi
sensum _vel_ oculorum sensum habeo. ADV. Acrius, acute, assidue, coram,
diligenter, mature, palam, perspicue, recte, clam, physice, prudenter,
strictim, paulo, plane, etiam atque etiam. PHRAS. 1. Videndum se præbuit,
_il se montra_. In conspectum se dedit; in conspectum venit, prodiit;
copiam sui fecit. 2. Ubi rem totam vidi, _dès que j’eus examiné toute
l’affair_. Ubi rem penitus cognovi; oculis usurpavi; visu percepi; ubi
rem oculis compertam habui; ubi res tota sub oculis erat; ubi rem totam
oculis perlustravi; ubi rem oculis inspexi, percepi; ubi res tota oculis
subjecta erat. 3. Res tantilla vix videri potest, _une chose si petite
peut à peine se voir_. Vix sub aspectum cadit, venit; fugit aciem res
tam exigua; vix in conspectum cadit; vix in cernendi sensum cadit; vix
aspectabilis est; obtutum fugit res tantilla; sensum oculorum effugit;
vix aspectu sentitur. 4. (Videre hominem non possum, VULG.), _je ne
puis voir cet homme_, _c. à d._, _le supporter_. Oculi mihi dolent cum
hominem aspicio; oculi ferre non possunt hominis importuni os impudens;
videre sine dolore hominis frontem non possum. 5. Quodcumque vides
meum est, _tout ce que vous voyez m’appartient_. Quidquid occurrit
oculis; quidquid oculis subjicitur; quidquid in oculis est; contra quod
longissime conspectum ferunt oculi; quidquid oculis terminatur, finitur,
id in ditione mea est. 6. Videri deinceps in tanta distantia non potuit,
_on ne put le voir plus longtemps à cause de la distance_. Subtractus
est oculis hominum; locorum ingens intervallum oculorum usum abstulit;
conspectum hominis ademit loci intervallum; in tanto locorum intervallo
oculorum usus cessabat. 7. Omnes ad eum videndum procurrebant, _tous
accouraient pour le voir_. Omnis se multitudo ad cognoscendum hominem
effudit; certatim requirebant, et vultum cognoscere cupiebant. Omnium in
se oculos avertebat; spectaculo erat omnibus. USUS: 1. Octavii statuam
videmus in foro. Hæc mala et vos videre ac perspicere potestis, et mihi
ante oculos versantur. 2. Agnosco, intelligo, _observer qqche avec
soin_, _examiner_, _peser_. Hæc ego tam prospicio animo, quam ea quæ
oculis cernimus. Multum ille videt. Diligentius nobis est videndum. Quid
agas, quid moliaris, quo progrediare tu videris, _songe bien à ce que tu
fais, vois jusqu’où tu t’avances_. Sed hæc videre posterius. Cf. Intueor,
Cerno.
VĬDĔOR, ēris, sus sum, deri, p. _Paraître_, _sembler_, _être regardé
comme_, _passer pour_, _être tenu pour_. SYN. Speciem affero, præbeo;
speciem habeo, præ me fero, appareo. ADV. Facillime, longe, secus,
magnopere, valde, vere. PHRAS. Videbatur magis minari quam supplicare,
_il paraissait plutôt menacer que supplier_. Minanti propior erat quam
roganti; rogantis habitus speciem potius minarum quam precum fecerat,
habuerat, præbuerat; apparebat facile a precibus ad minas descensurum;
apparebat facile armatas esse preces. USUS: Quid tibi ea de re visum
est? Hac nocte visus sum videre in somnis Æsculapium. Consideratissimo
verbo usi sunt judices, ut ea non esse facta, sed videri pronuntiarent,
_les juges se sont servis d’un mot très sage, en rendant leur arrêt en
ces termes: telle chose paraît avoir été faite, et non telle chose a été
faite_. Cf. Puto, Opinio, Existimo.
VĬDŬA, æ, f. _Veuve_. USUS: Orbarum et viduarum tributa.
VĬDŬĬTAS, ātis, f. _Privation_, _défaut_; _veuvage_. USUS: Ebutius jamdiu
Cæseniæ viduitate ac solitudine alitur.
VĬDŬUS, a, um, _Vide de_, _privé de_, _qui manque de_. USUS: Ipse viduus,
pestem hanc excipio.
VĬĒTUS, a, um, _Flétri_, _desséché_, _fané_. SYN. Imbecillus, languidus.
USUS: Cor bovis exiguum, vietum et tanquam morbo contractum. Fructus
vieti et caduci.
VĬGĔO, es, ŭi, ere, n. _Être vigoureux_; _être en crédit_, _en vogue_,
_en estime_. SYN. Vireo, viriditatem habeo, floreo, polleo, in gratia
sum. )( Jaceo. ADV. Vehementius, diu. USUS: In omni natura id vivit
vigetque quod calet. Viget animus in somnis. Diu Cæsar viguit Multis
sæculis viguit ea disciplina. Interdum etiam objurgationes in amicis
vigent. Cf. Floreo.
VĬGĒSĬMUS, a, um, _Vingtième_. SYN. Vicesimus.
VĬGIL, ĭlis, m. _Garde_, _gardien_, _sentinelle_. USUS: Clamor a
vigilibus tollitur.
VĬGĬLANS, antis, omn. gen. _Vigilant_, _attentif_, _soigneux_. SYN.
Attentus, acer, sollicitus. USUS: Homo vigilans et acutus. Nemo post
hominum memoriam paratior, vigilantior, compositior ad judicium venit.
VĬGĬLANTER, _Avec vigilance_, _avec soin_. USUS: Vigilanter et nervose
agere.
VĬGĬLANTĬA, æ, f. _Soin vigilant_, _attention_, _vigilance_. SYN.
Diligentia, cura, studium, providentia. EPITH. Horribilis, mirifica,
singularis. USUS: Mea perfeci diligentia ut tuti essetis. Diligentia,
celeritate, labore, vigilantia opus est.
VĬGĬLĬA, æ, f. _Action de veiller_, _veille_; _insomnie_, _privation
de sommeil_. SYN. Lucubratio, abstinentia a somno. EPITH. Consularis
ac senatoria, flebilis, nocturna. USUS: 1. Cui non auditæ Demosthenis
vigiliæ? 2. Cura, diligentia, _vigilance_, _attention_. Idcirco in hac
custodia, tanquam in specula collocati sumus, ut populum Romanum vacuum
nostris vigiliis redderemus. Illam coloniam meis præsidiis, vigiliis,
custodiis, munivi, servavi. 3. Excubiæ, _veille, une des quatre divisions
de la nuit chez les Romains_; _gardes ou sentinelles de nuit_, _postes_,
_garde_. De tertia vigilia ad me venit, _à la troisième veille (à
minuit)_, Pro castris vigilias suscipere, collocare. In vigilias ire;
vigilias agere, exigere, conficere. Alteri suam vigiliam tradere, nec
tamen sibi deesse. Munus vigiliarum per se obire. Vigilias per tres
noctes tolerare.
VĬGĬLO, as, avi, atum, are, n. et a. _Veiller_, _ne point dormir_,
_être éveillé_. SYN. Excubo, vigilias ago, in vigilia maneo. )( Dormio.
ADV. Acrius, multum. PHRAS. 1. Ego diligenter vigilo, _je veille avec
le plus grand soin_. Ego excubo animo, nec partem ullam quietis capio;
totas noctes pervigilo; perpetuas vigilias suscipio; in ea re curæ,
consilia, cogitationes meæ omnes evigilant. Diuturnas vigilias tolero,
nec invictum animum ita curæ obruent quin in hac custodia, tanquam in
specula collocatum me meminerim. 2. Totas noctes studiorum causa vigilat,
_il veille toutes les nuits pour étudier_. Nocturnas vigilias ad diurnum
litterarum studium adjungit; diurno cum studio nocturnas vigilias
conjungit. Ad litterarum studia noctium bonam partem assumit. Continenti
litterarum studio dies noctesque jungit. USUS: Vigilare ad multam noctem,
_veiller jusqu’à une heure très avancée de la nuit_. De multa nocte
vigilat.
VĪGINTI, _Vingt_. Vigintiviratus, Vigintiviri, _les vigintivirs,
commission de vingt membres qui assistaient le préteur, présidaient aux
vues, à la monnaie et aux exécutions capitales_.
VĬGOR, ōris, m. _Vigueur_, _énergie_, _force_. SYN. Firmitas, robur,
integritas. USUS: Membrorum, juventæ vigor.
VĪLIS, e, gen. com. _Qui est à vil prix_, _à bon marché_; _qui a peu de
valeur_, _vil_, _bas_, _méprisé_. SYN. Vulgaris, contemptus, abjectus,
humilis; plebeius, levis, communis, nullo pretio, nullo numero, sordidus.
)( Pretiosus. PHRAS. 1. Vile illud caput hoc audet? _Cet être méprisable
ose faire cela?_ Illa labes et eluvies civitatis; illa e vepreto extracta
nitedula; illæ plebis quisquiliæ; homo ex ergastulo emptus, emersus
e cœno, omnium facile omnibus rebus infimus; homullus ille de lapide
emptus, ex argilla et luto factus, de plebe humillimus; sordidus et
despicatissimus, semilixa, postremus servorum; Mysorum ultimus; Cappadox
modo abreptus de grege venalium; caput hoc vilissimum; vile hoc ac
infame corpus; infame hoc cadaver et ejectum; ultimæ sortis homuncio id
ausit? 2. Miror te homine tam vili et abjecto delectari, _je m’étonné
que vous ayez fait votre ami de cet homme vil et méprisable_. Miror quod
hominis sordidissimi ac despectissimi consuetudine utaris; quod ejus
te hominis usus ac consuetudo delectet, cujus infima conditio; qui sit
infimæ conditionis; qui sit despectus, abjectus, contemptus; nullius
loci, nullius pretii, ordinis, dignitatis; qui sit unus de multis; qui
sit terræ filius; inops ab omni existimatione, neque a se ipso, neque
a majoribus commendatus; qui nulla majorum laude, nulla sua virtute
honestatus, ornatus, nobilitatus; cujus omnis vita contempta et sordida,
qui sine gratia, sine auctoritate unus de populo, imi vir subsellii, vita
ingloria et inhonorata; qui sit infra omnes infimos homines; qui sit
infimi generis conditione; qui ex cœno plebeio extractus, humilitatem
adhuc sordidamque inopiam pudendæ artis quæstu profitetur. Cf. Abjectus,
Humilis. USUS: Nihil tam vile, tam vulgare est, cujus, etc., _il n’est
rien de si vil, de si commun, dont, etc._
VĪLĬTAS, ātis, f. _Bon marché_, _vil prix_, _mépris_, _dédain_. )(
Caritas. EPITH. Magna, communis, nec opinata. USUS: Summa annonæ vilitas.
In nullo (animali) deprehendes vilitatem sui, ne negligentiam quidem. Cf.
Humilitas.
VĪLLA, æ, f. _Maison de campagne_, _ferme_; _métairie_. SYN. Prædium,
domus extra urbem rureque ædificata. EPITH. Aperta, ne rudis quidem,
locuples, parva, maxima, publica, vetus, non magna. USUS: Antiquo more
parva erat villa. Villa abundat porco, hædo, agno, gallina, caseo, lacte,
melle. Abi ad villam. Cur villulas meas non vides?
VILLĬCUS, i, m. _Régisseur_, _intendant_, _fermier_. SYN. Custos villæ.
EPITH. Bonus. USUS: Mercari villicum tanquam fabrum.
VILLŌSUS, a, um, _Couvert de poil_, _velu_. USUS: Veste villosa corpus
contegere.
VILLUS, i, m. _Poil_. SYN. Pilus. USUS: Ovium villis vestimur.
VĪMEN, ĭnis, n. _Tout bois flexible dont on peut faire des liens_,
_baguette_, _branche_ (_de peuplier_, _osier_, _saule_). USUS: Simulacra
viminibus contexta.
VĪMĬNĔUS, a, um, _Fait de bois flexible_. USUS: Crates, fasces viminei.
VĪNĀCĔUS, i, m. _Pépin du raisin_. USUS: Acini vinaceus.
VĪNĀRĬUS, a, um, _Relatif au vin_, _de vin_. Vas, cella vinaria, _vase à
mettre le vin_, _cellier_.
VINCĬO, is, vinxi, vinctum, ire, a. _Attacher_, _garrotter_, _enchaîner_.
SYN. Colligo, constringo. )( Dissolvo. USUS: 1. Facinus est vincire civem
Romanum. Tu liberos populos tyranno vinctos constrictosque tradidisti.
2. Connecto, _lier_, _unir_, _joindre_. Sententias quidem habet graves,
sed eas nec vincire, nec explere novit. Loca occupare, vincire præsidiis,
_s’emparer des positions, les entourer d’un cercle ou cordon de troupes_.
Cf. Vinculum.
VINCO, is, vīci, victum, ere, a. _Vaincre_, _remporter la victoire_,
_triompher de_, _surpasser_. SYN. Devinco, expugno, victoriam reporto,
frango, subigo, domo, feliciter decerto, prœliis frango, secundum
prœlium facio, copias hostium fundo, rem bene gero, superior sum,
superior discedo, in ditionem meam redigo; litem, causam obtineo; supero,
præcurro, præsto, præpondero. ADV. Facile, funditus, magnifice, vicissim,
nimirum, etiam; turpissime. PHRAS. 1. Cæsar Pompeium vicit, _César
vainquit Pompée_. Cæsar Pompeium, cum exercitum ipse haberet multis
partibus inferiorem, prœlio tamen superavit, pugna fregit, acie fudit
fugavitque; in pugna Pharsalica superior res Cæsareana erat; victoria
penes Cæsarem erat; Cæsar Pompeianos obtrivit, concidit, confecit;
in fugam conjecit, convertit; superior prœlio discessit; victoriam
victoriæque insignia de Pompeio reportavit, tulit, consecutus est;
victoriam obtinuit, adeptus est. Cf. Victoria. 2. Turcæ a Cæsare victi
sunt, _les Turcs furent vaincus par l’Empereur_. Turcæ victi cessere,
discessere; in prœlio Turcæ succubuere; inclinata Turcarum acies fusaque
est; impulsa Turcarum acies percussaque palmam victori Cæsari dedit,
detulit; Turcæ fusi fugatique, ac omni clade perdomiti sunt; Turcæ acie
victi ac protriti Cæsari de victoria concessere. 3. Alexander, ubi
orientis populos vicisset, morte exstinctus est, _Alexandre mourut, après
avoir vaincu les peuples de l’Orient_. Alexander, ubi bello subegit
omnes orientis populos; ubi victoria omnis orientis provincias emensus
est; ubi in ditionem et potestatem redegit orientem; ubi debellato
oriente, pedibus substravisset et subjecisset omnia; ubi subactis
bello populis, jugum orienti imposuisset; ubi subacta in deditionem
Ægypto, occupata Perside, triumphum post hominum memoriam clarissimum
deportasset; postquam devictus oriens jugum a victore totis cervicibus
accepisset, naturæ concessit. 4. Eloquentia facile cæteros vicit omnes,
_il a facilement surpassé par son éloquence tous les autres orateurs_.
Longe cæteris antecelluit, præstitit; facundia ante cæteros æquales
fuit; vix ullam cæteris oratoribus laudem reliquit; eloquentia cæteris
superior fuit; famam cæterorum eloquentiæ suæ laudibus facile obruit; in
eloquentiæ certamine facile huic manus dedere cæteri et victi cessere.
5. Pauci seipsos vincere norunt, _peu d’hommes ont appris à se vaincre,
savent maîtriser leurs passions_. Pauci sunt qui suas cupiditates, qui
seipsos frangant; qui suos ipsi animos contundant, ircundiam cohibeant;
impetum temperent, iram comprimant, contra libidinem animi sui recte
atque ordine omnia faciant. Cf. Domo, Edomo, Subjicio. USUS: Vincam
opinionem tuam, exspectationem omnium, _je surpasserai l’opinion que vous
avez conçue de moi, l’attente générale_. Causam, sponsionem vincere,
_gagner sa cause, son pari_. Sponsionem vincere et superiorem discedere.
Sapientis animus nunquam vincitur voluptate, cupiditate non frangitur,
metu non expugnatur.
VINCŬLUM, i, n. _Lieu_, _chaîne_, _fers_. SYN. Nodus; compedes, catenæ.
EPITH. Aptissimum, pulcherrimum, grave, non mediocre, publicum,
arctissimum, domesticum, sempiternum. PHRAS. Vinculis constringere,
_enchaîner qqn, le charger de chaînes_. Vincula alicui injicere; vinculis
adstringere, colligare; in vincula abripere, conjicere; vinculis mandare;
compedes alicui indere, impingere, inducere; vinculis devincire; catenas
injicere; in catenas conjicere. USUS: Vincula injicere; in vinculis
retinere; vinculis levare innocentem; e vinculis emittere; vincula
rumpere, revellere; e vinculis corporis evolare, _se détacher des liens
du corps_. Omnibus conjunctionis, amoris, amicitiæ, necessitudinis
vinculis cum illo conjunctus sum.
VINDĒMĬA, æ, f. _Vendange_, _récolte du raisin_. SYN. Vindemiola. USUS:
Vindemiam ita fieri oportet. Omnes vindemiolas eo reservo, ut illud
subsidium senectuti parem, _je réserve toutes mes petites récoltes_, _c.
à d._, _mes économies, pour m’en faire une ressource pour la vieillesse_.
VINDEX, ĭcis, m. _Vengeur_. SYN. Ultor. EPITH. Assiduus, gravior,
optimus. USUS: 1. Vindex scelerum et temeritatis carcer. Furiæ
speculatrices ac vindices facinorum et scelerum, _les Furies sont des
déesses qui observent et punissent le crime_. 2. Custos, _protecteur_,
_libérateur_, _sauveur_. Brutus vindex libertatis. Vindex æris alieni,
_défenseur du droit des créanciers_.
VINDĬCĀTĬO, ōnis, f. _Action de protéger, de défendre, protection,
vengeance_. USUS: Vindicatio est, per quam contumeliam defendendo aut
ulciscendo propulsamus a nobis.
VINDĬCĬÆ, ārum, f. pl. _Réclamation judiciaire d’un objet_,
_revendication en justice_. EPITH. Injustæ. USUS: Injustis vindiciis ac
sacramentis alienos fundos petere, _chercher à s’emparer du bien d’autrui
par des réclamations et des actions injustes devant les tribunaux_.
VINDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Réclamer_, _revendiquer_; _venger_,
_punir_. SYN. Vindictam sumo; tueor, affero, vindico. ADV. Acerrime,
celeriter, graviter, vehementer, severe. PHRAS. 1. Injurias nostras in se
ipso vindicavit, _il vengea sur lui-même nos propres injures_. Eumdem et
iniquum adversus nos, et iniquitatis atque injuriarum vindicem habuimus.
Supplicium nobis de se ipse dedit. Quem hostem, eumdem suimet ultorem
habuimus. Nostram vicem ultus est in se ipse. USUS: Gracchi perditos
conatus vindicavit. 2. Punio, _punir_, _châtier_. Facinus, maleficium,
seditionem graviter vindicare. 3. Tueor, assero, libero, _affranchir_,
_délivrer_, _sauver_. Rempublicam in libertatem vindicavit. Innocentia se
a severitate judicum vindicavit. Laudem nostræ gentis prope senescentem
factis illustribus vindicavit. Cf. Ulciscor, Tueor.
VINDICTA, æ, f. _Baguette dont on touchait l’esclave qu’on voulait
affranchir_, _baguette d’affranchissement_; _vengeance_. USUS: Neque
censu, neque vindicta, neque testamento liber factus est. Vindicta
virgula erat, qua tactos Romani servos libertate donabant. Vindictæ
cupidine exarsi, _je brûlai du désir de la vengeance_.
VĪNĔA, æ, f. _Vigne_, _vignoble_. SYN. Vinetum. USUS: 1. Vineam
instituere. Vineas ordinare, conserere, disponere, fodere; putare,
tondere, incidere, palare. 2. Machina bellica, _toît de défense_,
_mantelet_, _machine de guerre_. Aggere, vineis, turribus oppugnare
oppidum.
VĪNĒTUM, i, n. _Lieu planté de vignes_. SYN. Locus vitibus consitus,
vinea. USUS: Vineta et oliveta.
VĪNĬTOR, ōris, m. _Vigneron_. SYN. Vitis cultor, vinearum cultor.
VĪNŎLENTĬA, æ, f. _Ivresse_, _ivrognerie_. SYN. Ebrietas. EPITH. Furiosa,
utilis. USUS: In vinolentiam incidere.
VĪNŎLENTUS, a, um, _Gorgé de vin_, _ivre_. SYN. Ebrius, temulentus, vino
plenus. )( Sobrius, siccus. PHRAS. 1. Homo est admodum vinolentus, _cet
homme aime beaucoup le vin_. In dies se vino onerat; alienatis fere vino
animis perpotat; vino incalescit in dies; invitationibus benignis et
hilaritate juvenili facile in vinum trahitur; vinolentiam insitam ingenio
intemperantia vini accendit; maxime in vinum et quæ ebrietatem sequuntur,
effusus; haud tolerabilis in eo est vini cupiditas; epulantium comitate
facile ad largius vinum provehitur. Cf. Ebrius, Potator. USUS: 1. Ne
vinolenti quidem hæc faciunt. 2. Vino confectus. Vinolenta medicamina,
_médicaments où il entre beaucoup de vin_, _fortement mélangés de vin_.
VĪNUM, i, n. _Vin_. USUS: Vinum dulce, lene, molle, _vin doux_. Vinum
leve, tenue, _vin léger, faible_. Vinum forte, vehemens, _vin fort,
qui enivre facilement_. Vinum austerum, asperum, acidum, _vin dur,
aigre_. Vinum fugiens, vetustate evanescens, vetustate coacescens,
_vin affaibli far la vieillesse_. Vinum magnæ vetustatis, vetustatem
patiens, _vin vieux, qui se bonifie far les ans_. Vinum meracius sumere,
alicui fundere, _boire, verser le vin pur_. Vino obrui, se ingurgitare.
Hesternum vinum exhalare, edormire, _cuver son vin_.
VĬŌLA, æ, f. _Violette_. Floris genus.
VĬŎLĀTĬO, ōnis, f. _Violation_, _profanation_. USUS: Ob violationem
templi furore corripiuntur.
VĬŎLĀTOR, ōris, m. _Violateur_, _profanateur_. USUS: Ruptor fœderis,
violatorque juris gentium, _violateur d’un traité, du droit des gens_.
VĬŎLENTER, _Violemment_, _avec impétuosité_. SYN. Per vim, injuriose.
VĬŎLENTĬA, æ, f. _Emportement_, _violence_, _fougue_. SYN. Vis, impetus,
injuria. EPITH. Effrenata. USUS: Si violentiæ impetu, si ejus furore
opprimimur. Cf. Vis.
VĬŎLENTUS, a, um, _Violent_, _emporté_; _farouche_, _fier_. SYN. Oui vim
affert. USUS: Alicujus furentes et violenti impetus. Homo vehemens et
violentus. Cf. Vis.
VĬŎLO, as, avi, atum, are, a. _Faire violence à_, _maltraiter_;
_souiller_, _déshonorer_. SYN. Lædo, offendo; polluo, macula afficio,
religionem imminuo; vim affero, manus affero, infero, injicio; infringo.
ADV. Impurissime, indignius, teterrime. USUS: Loca religiosa, amicitiam,
parentes, leges violare, auctoritatem, decreta infringere et violare;
fidem violare ac solvere. Corpus tantum est violatum, animus insons. Cf.
Lædo, Offendo.
VĪPĔRA, æ, f. _Vipère_. SYN. Anguis. EPITH. Venenata, pestifera.
VĪPĔRĪNUS, a, um, _De vipère_, _de serpent_. USUS: Morsu viperino periit.
VIR, vĭri, m. _Homme_. PHRAS. 1. Vir omni ex parte præclarus, _homme de
tout point remarquable_. Vir omni laude insignis, excellens, præstans;
omnibus, ut aiunt, numeris absolutus; in quo nihil ad summam virtutem,
prudentiam, auctoritatem desideres; vir optimus, idem, et omni laudum
genere insignis. 2. Vir in republica spectatissimus, _homme très
considéré dans l’État_. Vir in republica maximis gravissimisque causis
cognitus ac probatus; cujus est gravissima in republica auctoritas; in
publica re versatissimus; multæ apud omnes existimationis; consilio
rebusque gestis spectatissimus; qui omnes reipubl. partes probe tenet;
tractandæ, administrandæ reipublicæ, si quisquam alius, peritus; cui
plurimum tribuitur; cujus sententia pondus habet gravissimum. 3. Vir
bonus ac dives, _homme bon et riche_. Vir cum virtutibus, tum fortuna
satis ampla ornatus; vir integerrimus et ab opibus non imparatus; vir
plenus officii, et opibus commode instructus; qui animi bonis abundat,
nec fortunæ tamen bona desiderat; qui animi bona multa, nec pauca fortunæ
possidet. USUS: Is vere vir putandus est, cujus animum nec prospera
fortuna flatu suo efferet, nec adversa infringet, _il mérite vraiment
le nom d’homme celui que la prospérité ne peut enfler, ni l’infortune
abattre_. Vir optimus et homo doctissimus. Si pro patria mea ista virtus
staret, virorum bonorum paucitatem non incusarem.
VĬRĔO, es, ere, n. _Être vert ou verdoyant_. USUS: Alia semper virent,
alia hieme nudata, verno tempore frondescunt, _d’autres sont toujours
verts_.
VĪRES, ĭum, f. pl. _Forces du corps ou de l’âme_. SYN. Vis, nervi,
lacerti, robur. PHRAS. 1. Nondum satis virium habet, _il n’a pas encore
assez de forces_. Nondum id est roboris ac nervorum; nondum ita firmus
est corpus viribus; nondum id vigoris in corpore animoque est; nondum
ita validus est; nondum ita convaluit, ita se confirmavit, ut par sit
his conatibus. Adhuc sine nervis est; viribus adhuc necessariis caret;
nondum ea facta est accessio virium quam res tanta postulat. 2. Omnes
vires impendere, _employer toutes ses forces_. Nervos omnes contendere,
intendere, adhibere; summa ope niti; nulli operæ parcere; toto pectore ad
rem incumbere; operam omnem aliquo conferre. USUS: Nolim respublica tibi
tantas vires dedisset. Experire eius vires. Pro viribus agere, _selon
ses forces_, _dans la mesure de ses forces_. Omnibus opibus viribusque
repugnare. Nimia contentione frangentur, deficient te vires tuæ, quas si
amiseris, non facile revocabis. Cf. Valetudo, Robur.
VĬRESCO, is, ere, n. _Devenir vert_.
VIRGA, æ, f. _Verge_, _baguette pour battre_. SYN. Flagellum. USUS:
Virgis ad necem cædere; acerrime concidere aliquem. Tergum virgis
laceratum. Violata virgis corpora tribunorum.
VIRGĒTUM, i, n. _Lieu planté d’osier_. SYN. Locus virgis consitus.
VIRGĬNĔUS, a, um, _De jeune fille_, _virginal_. USUS: Pudor virgineus.
VIRGĬNĀLIS, e, gen. com. _De jeune fille_, _virginal_. USUS: Virginalis
modestia, verecundia, _modestie de jeune fille_.
VIRGĬNĬTAS, ātis, f. _Virginité_. SYN. Castitas, castimonia virginalis.
USUS: Virginitatem suam violare parantem occidit. Cf. Virgo.
VIRGO, ĭnis, f. _Jeune fille_, _vierge_. EPITH. Casta ac verecunda,
generosa, nobilis, incorrupta. Vestalis, digna propter quam aliquid
fieret, nata summo loco. PHRAS. 1. Perpetua virgo mansit, _elle demeura
toujours vierge_. Illibatum virginitatis florem ad extremum usque
spiritum conservare; virginalem pudicitiæ florem illibatum custodire;
virginitatis decus illibatum retinere; virginalis integritatis laudem
illibatam conservare, servare; inviolato pudore vitæ hujus illecebras
transire voluit. 2. Virgo castimoniam DEO vovit, _cette jeune fille a
voué, consacré à DIEU sa virginité_. Virginitatem, florem virginitatis
voluntaria sponsione DEO dicavit, addixit, consecravit; virginalem
pudorem integrum ac intactum DEO solemni sponsione obtulit; cœlesti se
sponso perpetuæ virginitatis voto consecravit; perpetua voti sponsione
DEO se virginitatemque suam obstrinxit, obligavit; virginitatis votum
perpetuæ nuncupavit; perpetua voti religione virginitatem suam DEO
dicavit. USUS: Virginem per vim violare, comprimere, vitiare.
VIRGULTUM, i, n. _Rejetons_, _jeunes pousses_, _broussailles_. SYN. Virgæ
et aliæ stirpes passim enascentes. USUS: Via deserta et inculta, et
interclusa frondibus et virgultis.
VĬRĬDIS, e, gen. com. _Vert_, _verdoyant_. SYN. Habens viriditatem.
VĬRĬDĬTAS, ātis, f. _Vert_, _couleur verte_, _verdure_. EPITH.
Herbescens. USUS: Pratorum viriditas. Laurea ista viriditatem suam
nunquam amittet. Senectus aufert eam viriditatem in qua etiam nunc erat
Scipio, _la vieillesse enlève cette verdeur qu’avait encore Scipion_.
VĬRĪLIS, e, gen. com. _D’homme viril_. SYN. Viri proprius. PHRAS. Ubi
virilem ætatem attigeris, _dès que vous aurez atteint l’âge viril_. Ubi
maturior ætas te confirmant; crescentibus, progredientibus annis; ubi
ætas maturuerit; ubi maturior ætas virum te reddiderit; ubi virilem,
puram togam indueris; ubi pubertatis anno egressus virilem togam
sumpseris. Cf. Ætas. USUS: Fortis et virilis oratio, _style mâle_. Pro
virili parte me obligo, _dans la mesure du devoir, selon mes moyens_.
Nonnullos interdum jacit igniculos viriles.
VĬRĪLĬTER, _Virilement_, _en homme_, _courageusement_. SYN. Fortiter,
animo magno. USUS: Quod viriliter animoque magno fit, id dignum et
decorum videatur.
VĬRĪTIM, _Par homme_, _par tête_. SYN. In singula capita. USUS: Agrum
viritim dividere.
VIRTUS, ūtis, f. _Vertu_, _efficacité_; _force_, _vigueur_, _courage_.
SYN. Bonitas, probitas, integritas, perfecta mens; fortitudo, vis,
robur, vires; ars, facultas, perfecta et absolutissima ratio. EPITH.
Admirabilis, incredibilis, afflicta, prostrata, maxime luctuosa,
amabilis, bellica, clara, insignis, digna gloria, dura et quasi ferrea,
excellens, exigua, formosa, pulchra, amabilis, generosa, gratuita,
immortalis, non inhumana, neque immunis, neque superba. Laudabilis ipsa,
memorabilis ac divina, mirifica, perennis, perfecta natura et ad summum
perducta, præstabilis insignisque, præstantissima, socia vitæ, solitaria,
tenera, tractabilis. Æquales et pares, dominæ omnium rerum, imperatoriæ
et ministræ, sapientiæ comites, populares, regiæ, non voluntariæ; positæ
in voluntate. PHRAS. 1. Homo eximiæ virtutis est, _homme d’une vertu
remarquable_. Homo præstanti virtute atque integritate; egregia virtute
præditus, ornatus; vir in quo præstabilis insignisque virtus, atque adeo
ad summum perducta; omni virtutum genere illustris; eximio splendore
virtutum clarus; omni virtutum laude cumulatissimus; virtute luculenter
instructus, multis magnisque virtutum ornamentis instructissimus;
spectatæ virtutis vir, exemplar antiquæ probitatis; viva virtutis imago.
2. Si tuorum majorum laudibus respondere vis, tui muneris est virtutem
colere, _si vous voulez ne pas dégénérer de la gloire de vos ancêtres,
vous devez pratiquer la vertu_. Si majores tuos referre, si te dignum
iis præbere studes, tuarum partium est, tui officii est, non potes non
virtuti operam dare; ut ad virtutem toto pectore incumbas; tuam operam
studiumque conferas; ut omni studio ac cogitatione virtutem complectaris,
necesse est. 3. Ista virtus magno tibi constitit, _l’acquisition de cette
vertu vous a demandé beaucoup de travail_. Quod ista virtute sis, quod
virtute floreas, polleas, valeas, excellas, emineas, non tu id otio,
sed magis laboribus ac vigiliis consecutus es; labores et vigiliæ eam
tibi virtutem pepererunt; virtutem laboribus tuis ac vigiliis referre
debes acceptam; non hoc virtutis in te esset, nisi labores gravissimos
suscepisses et pertulisses; a laboribus istam virtutem habes; virtus
ista non otio ac desidia, sed magnis laboribus est comparata. 4. Vitam
ex virtutis præscripto vivere (_vulgo_ virtuose vivere), _vivre en homme
vertueux_. Vitam ad omnem virtutis legem, normam, disciplinam exigere;
recte ac cum virtute vitam degere, traducere; ex virtutis lege ac
præscripto vitam agere, gubernare. 5. Perspecta virtus, _courage reconnu,
éprouvé_. Perspicuis testata signis; præclaris factis declarata; multis
et non dubiis egregiæ virtutis indiciis, notis, significationibus testati
mores; versata in omnium ore ac sermone virtus. USUS: Virtus est recta
animi affectio, per se ipsa laudabilis, cujus laus in actione consistit.
Virtus una altissimis defixa radicibus labefactari non potest. Magno
virtutis amore teneor. Virtutem consequi, habere; virtutis compotem esse.
Virtutem projicere. Virtutum laude crescere. Utinam pro patria mea staret
ista virtus. Cf. Probitas, Probus, Mores, Honestus.
VĪRUS, i, n. _Bave_, _venin_, _poison_. USUS: Omne acerbitatis virus apud
aliquem evomere, _le venin de sa médisance, la bave de son envie_. Cf.
Venenum.
VIS, vis, vim, vi, f. _Force du corps ou de l’âme_. SYN. Vires,
virtus, robur, impetus, nervi, efficacia, violentia, injuria, copia,
numerus. EPITH. Æterna animi, aptior numeris et carminibus, calamitosa,
conciliatrix humanæ societatis, confusa toto mundo, contraria, egregia,
quasi dux vitæ et magistra officiorum, domina rerum præclara et divina,
fatalis, fracta, debilitata, hiemalis, imbecillis metus, incredibilis
quædam et prope singularis, divina ingenii, infinita lacrimarum, quædam
innata, magna animi, magna eboris, magna naturæ, maxima auri et argenti,
maxima ad rationem aliquam naturæ, princeps rationis atque ordinis,
non modo senior sed æqualis, interdum levior, summa ac diligenti
comtemplatione dignissima, tribunitia, vetus judiciorum, universa,
propria orationis _vel_ oratoris. PHRAS. 1. Ea res vim magnam habet
ad beate vivendum, _cette chose a une grande efficacité pour vivre en
homme heureux_. In ea re momenta sunt maxima; id permagni momenti est
et ponderis; res ea plurimum habet efficacitatis ad beate vivendum;
res ea confert plurimum ad beate vivendum; multum interest, multum ad
beate vivendum refert, ista si ratione utare. 2. Omnia per vim gesta
sunt, _tout s’est fait de vive force_. Contra leges moresque majorum,
temere, turbulente, per vim ac furorem acta sunt; vis et ferrum in
foro versabatur; vim adhibere et manum placuit; omnia per vim metumque
expressa, extorta sunt; ibi legum reverentia ac magistratuum cessit; sua
cuique in acinace lex erat. 3. Vis jam parabatur, _déjà on se préparait
à employer la violence_. Res jam ad vim spectare visa est; jam ad
vim manusque ventum est; jam gladiis rem transigere, ferro decernere
parabant; in eo jam res erat, ut vi, manu, ferro, facibus, lapidibus nos
adorirentur; concursu et lapidatione agi cœptum est; jam ad crudelem
superbamque violentiam animos converterant; jam vi lacessere, et pro
se quisque manus afferre cœperat; erant qui plebem ad vim vocabant;
qui ad vim descenderent; qui vim intentare, denuntiare; qui afferre,
inferre, facere, adhibere, vim contra nos suscipere; manum afferre,
inferre, injicere auderent. USUS: 1. Incredibilis quædam, singularis et
prope divina vis ingenii. Doloris magnitudo vim nobis dedit, attulit
singularem. Tanta vis est eloquentiæ. Vis illa divina et virtus oratoris,
_le talent sublime et le divin ascendant de l’éloquence_. Tantam vim
habet veritas. Omnem vim ingenii contulit. Quæ sit vis horum verborum,
nemo non intelligit. Ex vi nominis argumentum elicere. Omni vi te
retinebo. Est hæc vis et natura amicitiæ, _voilà la puissance et la
nature de l’amitié_. 2. Violentia, injuria, _force ennemie_, _violence_,
_emploi de la force_. Vi capere urbem. Vim afferre, inferre. Ad vim
descendere. 3. Copia, ubertas, multitudo, pondus, numerus, _foule_,
_multitude_, _grand nombre_, _grande quantité_. Magna vis eboris,
frumenti, auri. Magna vis lacrimarum Magna vis servorum, vasorum.
VISCĔRA, un, n. pl. _Viscères_, _intestins_, entrailles. SYN. Intestina,
partes interiores et nobiliores corporis. USUS: Permanat in venas,
hæret et insidet in visceribus malum. Alicujus crudelitatem a jugulo et
visceribus civium averto. Visceribus ærarii villas struere, _construire
des villas avec les dépouilles du trésor public_.
VISCĔRĀTĬO, ōnis, f. _Distribution de viande faite au peuple_. SYN. Crudæ
carnis distributio, solemni ritu fieri solita.
VISCŌSUS, a, um, _Gluant_, _visqueux_.
VISCUM, i, n. _Glu, pour prendre les oiseaux_. USUS: In visco inhærescunt
aves.
VĪSENDUS, a, um, _Qui mérite d’étre vu_, _remarquable_. SYN. Spectandus,
magnificus. USUS: Epulum visendo apparatu. Visendi operis signum. Visenda
pietate spectaculo exemploque esse civibus.
VĪSĬO, ōnis, f. _Idée_, _vision_, _apparition_. SYN. Visum, spectrum,
species. EPITH. Communis veri et falsi, externa, adventitia, falsa,
probabilis, fluens, inanis. PHRAS. Visionem habuit cœlestem, _il a eu
une vision, une apparition céleste_. Oblata homini est cœlestium quædam
species. In quiete visa illi species viri, quam pro humano habitu
augustioris. Obversata ejus animo per quietem cœlestis quædam species.
Cœlestium præclara illi species oblata est; divina quædam species de
cœlo effulsit. Nocturna quies cœlestem quamdam illi speciem objecit,
ostentavit. USUS: 1. Animi externa et adventitia quadam visione turbati.
Falsa ejus specie et visione vehementius commoventur homines. 2. Videndi
actus, _action de voir_, _vision_, _vue_. Visio sine ære fieri non potest.
VĪSĬTO, as, avi, atum, are, a. _Aller voir_, _visiter qqn_. SYN. Viso,
inviso. USUS: Podagræ doloribus ardentem visitavit. (Visito diœcesin,
provincias, _vulg. est_), _visiter un diocèse, des provinces_. Latine:
Inspicio, lustro, obeo, recognosco provinciam, etc. Cf. Viso.
VĪSO, is, si, sum, ere, a. _Voir attentivement_, _examiner_,
_contempler_; _visiter_, _rendre visite_. SYN. Inviso, visito, officii
causa adeo, convenio, accedo, salutatum venio. USUS: Constitui ad te
venire, et visere, et cœnare tecum. Visere aliquem longo intervallo.
Cum laxati curis sumus, spectare aliquid volumus et visere. Nunc ad eum
visam, _maintenant, j’irai le visiter_.
VĪSUM, i, n. _Objet vu_, _vision nocturne_, _songe_, _rêve_. SYN. Visio,
somnium. EPITH. Falsum, probabile, verissimum. USUS: 1. Visa somniantium.
Visis nescio quibus terreri. Visa dormientium pro nihilo habenda sunt.
Multa visa somniorum proficiscuntur a Numine. 2. Probabile, apparens,
objecta menti species, _image_, _représentation_. Cum visa in animos
imprimantur, etc. Visis non omnibus adjungebat fidem.
VĪSUS, ūs, m. _Regard_, _faculté de voir_, _vue_, _yeux_. SYN. Videndi
sensus, videndi vis, acies oculorum. EPITH. Humanus, insignis, illustris.
PHRAS. Oculorum acies hebes et obtusa, _vue faible_. Caligantes oculi,
oculi turbidi, videndi facultas turbida et confusa. Lumina oculorum
amittere; videndi facultate destitui, _perdre la vue_, _être aveuglé_.
USUS: Nocent visu feminæ, quæ duplices pupillas habent. Cf. Oculus.
VĪTA, æ, f. _La vie_, _l’existence_. SYN. Spiritus, usura hujus lucis,
vitæ curriculum, cursus hujus vitæ, curriculum vivendi, communis
spiritus, spiritus cœli, anima, caput, victus. EPITH. Honesta, probata,
suavis, jucunda, quieta, tranquilla, splendida, delicata, umbratilis,
constans, aspera, insuavis, amara, horrida, fera, sordida, vitiosa,
flagitiosa. USUS: 1. Vitam duram agit, _il mêne une vie dure_. Vitam
aridam, insuavem, vitam victu cultuque inprimis horridam et asperam
agit; vitam vivit duram et insuavem; durius consulit vitæ suæ; gravius
de vita sua statuit. 2. Vitam agit commodam, _il mêne une vie commode,
facile_. Ætatem suavem, tranquillam, quietam, sine ullo labore et
contentione traducit, agit, degit, exigit; tranquille placideque vitam
traducit; vitæ cursum, vitæ curriculum sine ulla fortunæ offensione
conficit. Secundus illi vitæ sine ulla offensione cursus contigit. 3. In
castris e vita decessit, _il est mort dans le camp_. E vita discessit,
excessit, cessit, recessit, exivit, descivit, migravit, emigravit,
demigravit; vitam hanc mortalem deseruit; vitam in castris posuit,
profudit, naturæ reddidit; vitæ supremum spiritum edidit; vitæ supremum
diem egit; extremum vitæ diem morte confecit; vitam amisit, dimisit; in
castris vita eum defecit, ad vitæ exitum a DEO vocatus est. 4. Si mihi
vita suppetet, _si je vis jusque-là_, _si DIEU me prête vie_. Si vita
suppeditabit; si vita producta, perducta, propagata ad id tempus fuerit;
si superstes ero; si vita fruar; si in vita ero, mansero, commoratus
fuero tamdiu; nisi exiguum hoc vitæ curriculum, quod natura nobis
circumscripsit, vivendo prius confecero; nisi vita me defecerit prius;
nisi quis casus mihi vitam prius adimat, auferat, eripiat; nisi quis
casus lucis usuram hanc prius eripiat. 5. Ergone omnem vitam in foro
transigam? _Je passerai donc toute ma vie dans le forum?_ Ergone ætatem
omnem in foro teram, conteram consumam? ergo ætatem omnem in causis
forensibus ducam, traducam, exigam? ergone totum mihi vitæ curriculum
in foro et curia conficietur? ergone omne curriculum industriæ meæ
in judiciis, forique contentionibus elaborabitur? 6. Vitæ jam pene me
tædet, _j’ai presque la vie en dégoût_. Vitam mihi acerbam puto; vita
qua nihil prius, potius, carius, antiquius alioquin mortalibus, gravis
mihi est et molesta; piget spiritum, quo mortalibus nihil dulcius,
longius ducere; lucis usuram, qua fruor, graviter jam molesteque fero.
Animam quam traho, spiritum quem duco acerbum mihi esse sentio. USUS:
Vita nobis a DEO data, concessa, tradita est. Vitam a DEO habemus. In
vitam edimus, introimus, venimus flentes, _venir à la vie_, _naître_.
Vitam producere, perducere, propagare ad ultimam senectutem, _prolonger
sa vie_. Vitam jucundam cum virtute degere, agere, vivere, traducere,
transigere; vitam cum virtute colere, _vivre vertueux_. Tribus rebus
vita hominum continetur, retinetur, sustentatur: cibo, potione, spiritu,
_trois choses entretiennent la vie animale: le manger, le boire, la
respiration_. Vitam ad omnem virtutem dirigere, instituere, _bien
ordonner sa vie_. Vitam, rationem vitæ, certum vitæ genus, institutum
sequi; certo genere cursuque vitæ implicari, _avoir tel ou tel genre de
vie_. Vitam alicujus enarrare, narrare; imaginem vitæ alicujus exprimere;
vitam alicujus, vitæ consuetudinem explicare, _raconter la vie de qqn_.
Vitam alicujus appetere, vitam persequi, _attenter à la vie d’un autre_.
Vitæ alicujus parcere; in vita servare et sustinere aliquem, _épargner
la vie du prochain_. Vitam alicui auferre, eripere, exhaurire; vita
aliquem expellere, orbare, privare, _ôter la vie à qqn_. E vita migrare,
_mourir_. Vitam abjicere, _renoncer à la vie_. Vitam profundere, edere,
_rendre le dernier soupir_. Vita cum sanguine effluxit, _mourir de
mort violente_. Mortuos ad vitam revocare; mortuis vitam restituere,
_ressusciter les morts_. Cf. Vivo. )( Mors, Morior.
VĪTĀLIS, e, gen. com, _Relatif à la vie_, _de vie_, _vital_, _qui fait
vivre_. SYN. Quod vitam præstat, salutaris. USUS: Vis vitalis per omnem
mundum pertinens. Vitalis calor, spiritus.
VĪTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’éviter_, _fuite_, SYN. Fuga. USUS: Vitatio
periculi, lucis, urbis.
VĬTELLUS, i, m. _Jaune d’œuf_. SYN. Ovi pars interior.
VĬTĬO, as, avi, atum, are, a. _Corrompre_, _gâter_, _altérer_;
_déshonorer_; _entacher de vice_, _frapper de nullité_. SYN. Vitium
affero virgini, violo, comprimo, vim affero, stuprum infero. USUS:
Vitiare alienam uxorem. Senatus-consulta arbitrio consulum supprimebantur
vitiabanturque, _les consuls supprimaient et altéraient à leur gré les
sénatus-consultes_. Cf. Stuprum.
VĬTĬŌSĒ, _D’une manière défectueuse_, _mal_. SYN. Vitio. USUS: Vitiose
loqui, concludere. Lex vitiose lata.
VĬTĬŌSĬTAS, ātis, f. _Disposition vicieuse_, _vice_, _défaut_. USUS:
Malitia certi cujusdam vitii, vitiositas omnium.
VĬTĬŌSUS, a, um, _Plein de défauts_, _vicieux_, _mauvais_; _pervers_,
_corrompu_. SYN. Multis vitiis flagitiisque coopertus, convictus,
depravatus, corruptus, quod vitiose se habet, quod in vitio est, in vitio
ponitur. )( Purus, incorruptus. PHRAS. 1. Vitiosi multis partibus plures
sunt quam probi et integri, _les hommes pervers sont plus nombreux que
les honnêtes gens_. Improborum, consceleratorum, pravorum, flagitiosorum,
male moratorum, malis artibus præditorum, malitia, scelere, vitiis,
flagitiis insignium, qui suum animum ad malas artes adjunxerunt; eorum
qui vitam omni vitiorum labe coinquinatam, a virtute abhorrentem, vitiis
turpissime obrutam et coopertam traducunt, numerus semper major est quam
bonorum. Cf. Improbus, Sceleratus. 2. Vitiosus es admodum, _vous êtes
tout à fait corrompu_. In vitium pronus es; nunquam a vitiis animum,
mentem, cogitationem abducis; nunquam mens tua a malitia discedit,
abducitur, avellitur; hærent in animo tuo studia vitiorum. Cf. Malus,
Nequam. USUS: Consuetudo naturæ vitiosa et corrupta. Animi hoc est
integri non vitiosi. Vitiosam naturam doctrina edomitam et compressam
habuit Socrates, _Socrate dompta et réduisit par la sagesse sa nature
naturellement portée au mal_. Orator vitiosissimus, _détestable orateur_.
Cf. Vitium.
VĪTIS, is, f. _Vigne_. USUS: Ars colonorum est quædam, quæ vites
circumcidat, amputet, erigat, extollat, adminiculetur, ut quo natura
fert, eo possint ire, ut ipsæ vites, si loqui possent, ita se tractandas,
tuendasque esse fateantur. Vitem serere, et quæ sata est, diligenter
colere. In vitibus putantur, resecantur ea quæ se nimium profuderant.
VĬTĬUM, ĭi, n. _Défaut_, _défectuosité_, _vice_; _imperfection_; _défaut
physique_. SYN. Vitiositas, animi deformitas, morbus animi, turpis actio.
)( Virtus, Sanitas. EPITH. Commune, pervagatum, finitimum, insigne,
intolerabile, mediocre, maximum, perspicuum, grande, proprium senectutis,
singulare. Vitia domestica, fraterna, occulta, paterna, perditissima,
hominis stulta, iniqua, contraria. PHRAS. Multis animi corporisque vitiis
laborat, _il est plein de défauts physiques et d’imperfections morales_.
Nullum est in moribus naturaque vulnus; nulla pravitas, dedecus,
turpitudo qua non laboret. Eximia est ingenii tarditate, stupore,
debilitate linguæ, oculis perversissimis; vultu omnique motu corporis
vastus et agrestis. Quæ præterea libido oculis, quod facinus a manibus,
quod flagitium a toto abest corpore? USUS: 1. Homo vorago et gurges
vitiorum; omnibus vitiis inquinatus, cumulatus, contaminatus, coopertus.
In vitium delabi. Affine illud vitio est. Facile se vitiis et erroribus
admiscent hominum animi. Vitia declinare, vitare, effugere, ponere; a
vitiis abstinere, abesse; vitio carere. 2. Culpa, _faute_, _crime_. Qui
valetudinis vitio, qui fortunæ vitio, non suo decoxere. 3. Dedecus,
_honte_, _déshonneur_. Summam laudem alicui vitio dare, in vitio ponere.
4. In auguriis, _vice dans les augures_, _augure contraire_, _mauvais
présage_. Augures vitio creatum consulem, vitio magistratum capessivisse
aiunt; vitium obnuntiant. 5. Labes, rima, _défaut_. Si ædes exesæ
corruerint _vel_ vitium fecerint, _si le bâtiment s’est lézardé, menace
ruine_. Cf. Scelus, Crimen, Flagitium, Sceleratus.
VĪTO, as, avi, atum, are, a. _Éviter_, _fuir_, _se soustraire_. SYN.
Devito, fugio, effugio, declino. )( Incido. ADV. Caute, facile, honeste,
magnopere, summopere, turpiter. PHRAS. Adulatores vita, _fuyez les
flatteurs_. Refuge ab infida adulatorum consuetudine; cave, effuge
assentatorum istam perniciem; aufer te ab isto perniciosorum hominum
grege; utere cautione certa, cautionem diligentem adhibe ne te fallat
perniciosa adulatorum consuetudo. USUS: Periculum, vituperationem, culpam
vitare.
VĬTRĬCUS, i, m. _Beau-père_.
VĬTRUM, i, n. _Verre_. USUS: Merces fallaces chartis, et linteis, et
vitris delatæ.
VĬTŬLĪNUS, a, um, _De veau_. SYN. Ex vitulo.
VĬTŬLUS, i, m. _Veau_.
VĬTŬPĔRĀBĬLIS, e, gen. com. _Blâmable_, _répréhensible_. SYN.
Vituperandus.
VĬTŬPĔRĀTĬO, ōnis, f. _Blâme_, _reproche_, _réprimande_. SYN.
Reprehensio, ignominia. EPITH. Major, summa, tanta, vehemens, justa,
maxima. PHRAS. Vituperationem effugere quis potest? _Qui peut échapper
au blâme?_ Quis est qui non labatur in tam difficili, tamque lubrica
rerum humanarum via? quis est qui non offendat? quis est qui effugere ac
vitare omnem offensionem possit? quis ab offensione præstare se immunem
potest? USUS: Alicujus factum, aliquem in vituperationem adducere. In
vituperationem cadere, venire, _être l’objet des reproches_, _devenir
un objet de blâme_. Subeunda erit ea causa magna vituperatio. Mihi ita
persuadeo, eam rem laudi tibi potius quam vituperationi fore, _que cela
t’attirera des éloges plutôt que le blâme, sera plutôt pour toi une
occasion, un sujet d’éloges que de reproches_.
VĬTŬPĔRĀTOR, ōris, m. _Celui qui blâme_, _censeur_, _critique_. SYN.
Reprehensor. EPITH. Invidus. USUS: Si in vituperatores incideris.
VĬTŬPĔRO, as, avi, atum, are, a. _Blâmer_, _censurer_, _critiquer_,
_réprimander_. SYN. Reprehendo; crimini, culpæ, vitio do, tribuo,
culpo, deformo; de dignitate, de auctoritate alicujus detraho, in
maledicti _vel_ criminis loco pono _vel_ objicio; maledictis alicujus
gloriam dignitatemve violo, verbis castigo. ADV. Acerrime, asperius,
gravius, admodum, valde. PHRAS. 1. Res palam vituperatur, _on blâme
ouvertement la chose_. Res palam improbatur, damnatur, accusatur, acerbe
notatur; sermones ea de re minus commodi dissipantur. 2. Auctor operis
vituperatur, _on fait le procès à l’auteur de cet ouvrage_. Auctor
convitio exagitatur, jactatur, vexatur, male accipitur; convitiis
urgetur; infamia notatur; in reprehensionem incurrit. Cf. Reprehendo,
Criminor. USUS: Ego tuum consilium vituperare non audeo, _pour moi, je
n’ose désapprouver votre projet_.
VĪVAX, ācis, omn. gen. _Qui vit longtemps_. USUS: Cervus vivax.
VĪVĬDUS, a, un, _Plein de vie_; _fort_, _énergique_. SYN. Plenus vigoris.
USUS: Impetus, ingenium vividum, _caractère énergique_, _âme fortement
trempée_. Cf. Alacer.
VĪVO, is, ixi, victum, ere, n. _Vivre_, _être en vie_, _exister_. SYN.
Spiro, sum in vita, sum, in vita commoror, inter vivos numeror, vitam
ago, transigo, dego, ætatem ago, vitam vivo, vita fruor, vitam et
spiritum duco, vita et communi spiritu fruor, vitam colo, vita manet,
vita suppetit, suppeditat, lucem intueor, anima mea exsupero. ADV.
Amantissime cum aliquo, amicissime, animose, audacter, calamitose,
comiter, concordissime cum aliquo, congruenter, naturæ convenienter,
familiariter, fideliter, honestissime, immoderate, improbe, impure,
intemperanter, jucunde, laudabiliter, libere, licentius cum sua domina,
luxuriose cum libidinosis, magnifice, molliter, necessario, otiose,
petulanter, prodigo. Quam diutissime, quiete, sanctissime, sapienter,
satis superque, valde, familiariter. PHRAS. 1. Dum vivam, litteris
studebo, _tant que je serai vivant, j’étudierai les lettres_. In
litterarum studio vitam conterere, degere omnem ætatem est animus; dum
animus in hac custodia corporis retinebitur; quantumcumque ætas mihi
contigerit longinqua; dum curriculum vivendi a natura datum confecero;
dum salvus ero; dum spiritum duxero; dum vita et hoc communi spiritu
fruitus fuero; dum spiravero; dum lucem intuitus fuero, litteris studebo.
Quibus regionibus vitæ meæ spatium circumscriptum fuerit, iisdem
litterarum uno studio quasi tabernaculum vitæ meæ collocabo. 2. Misere
vivit, _il vit misérablement_. Animam trahit, spiritum ducit inter
multos animi corporisque cruciatus; paucos in vita dies videt, numerat
non insigni aliqua calamitate notabiles; in luctu et sordibus jacet,
obsolescit, consenescit; vitam exigit, vitam degit in multis miseriis;
ætatem omnem iis in calamitatibus exigit, ut nec vitæ hujus lux illi,
nec cœli hujus spiritus jucundus esse possit, quæ illi lucis usura
datur, quæ illi exigui usura temporis ad vivendum conceditur, ea non
tam beneficium est, quam nova series dolorum. 3. Vivit ad genium suum
suaviter et molliter, _il vit sans souci, dans les plaisirs, il jouit de
la vie_. Vivit arbitratu suo; vivit ingenio suo; sibi, genio indulget
liberaliter; animo obsequitur; curat se molliter; cuticulam curat
molliter ac delicate. 4. Vivere sine fratre non potest, _il ne peut vivre
sans son frère_. Desiderium absentis fratris ferre non potest; spiritus
ejus ex fratre pendet; spiritus quem ducit ex fratris ore trahitur; vita
ac salus ejus in unius fratris anima consistit; partem viscerum avelli
fratris discessu autumat. USUS: Secum esse, secum vivere ac habitare,
_ne songer qu’à soi_, _ne vivre que pour soi_. Conjunctissime cum aliquo
vivere, _vivre dans l’intimité de quelqu’un_. De lucro vivo, _je vis
de ce que je gagne_. Vivere de suo, _vivre du sien, de sa fortune_. In
horam, in diem, barbarorum more vivere, _vivre au jour le jour, sans
souci du lendemain_. In otio vivere, _vivre dans l’oisiveté_. Vivere ad
alterius arbitratum, non ad suum, _vivre selon la volonté d’autrui, non
selon ses désirs_. Naturæ satis vixi, _j’ai assez vécu_. Præcario vivere,
_vivre d’une manière précaire_. Rapto vivere, _vivre de rapine_. Ita
vivam, _sur ma vie_, _aussi vrai que je vis_. Quis hoc putaret præter
me? Nam ita vivam, putavi, _car, aussi vrai que je vis, je l’ai pensé_.
Ne vivam, _que je meure, si_. Quid poteris, inquies, pro iis dicere? Ne
vivam, si scio, _que je meure, si je le sais_. Vive valeque, _vis et
porte-toi bien_. Vivite silvæ, _adieu, forêts_.
VĪVUS, a, um. _Vivant_, _qui est en vie_, _animé_. SYN. Spirans. USUS: Me
vivo non triumphabit. E vivorum numero exturbare aliquem. Vivus et videns
pereo. Ad vivum reseco. De vivo aliquid detraho _vel_ reseco.
VIX, _A peine_. SYN. Vix dum, vix jam ægre. PHRAS. Vix non totum periit,
_il s’en est peu fallu que tout ne périt_. Non multum abfuit quin; paulum
abfuit quin totum periret; vix tenues supersunt reliquiæ. USUS: Vix ac ne
vix quidem evades. Vix est rectum te huc venire. Quid est, sine his cur
vivere velimus? mihi vero cum his ipsis vix; his autem detractis ne vix
quidem, _sans l’étude quel attrait peut avoir pour moi la vie? avec elle,
je la supporte à peine, sans elle, je ne la supporterais plus_. Ego vix
teneor quin accurram, _j’ai bien de la peine à ne point accourir_.
VŎCĀBŬLUM, i, n. _Dénomination_, _mot_, _terme_. SYN. Vox, nomen,
verbum. EPITH. Certum, proprium, declarans, incognitum alicui, additum
ad nomen, novum, priscum, ab oratore modificatum, inflexum quodammodo.
USUS: Vocabulo ipso declaratur. Nomen est quo quæque res proprio et certo
vocabulo appellatur, _le nom est le mot propre et distinctif assigné
à chaque chose_. Vocabulorum inanes opifices. Vocabulum ab oratore
modificatum, et inflexum quodammodo.
VŌCĀLIS, e, gen. com. _Qui a une voix_, _sonore_, _retentissant_; subst.
f. _Voyelle_. USUS: Concursus vocalium certarum.
VŎCĀTUS, ūs, m. _Convocation_, _appel_. SYN. Arcessitus. USUS: Drusi
vocatu venimus.
VŌCĬFĔRĀTĬO, ōnis, f. _Grands cris_, _clameur_, _vocifération_. SYN.
Clamor, vox elata. USUS: Muliebris vociferatio me commovebat. Cf. Clamor.
VŌCĬFĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Pousser de grands cris_, _vociférer_.
SYN. Clamo, clamorem edo, clamorem tollo, exclamo, vocem contendo. USUS:
Palam minitari et vociferari. Cf. Clamo.
VŎCO, as, avi, atum, are, a. _Appeler_, _convoquer_, _mander_. SYN.
Advoco, inclamo, arcesso, accieo, adesse jubeo, evoco, nomino. ADV.
Exigue, fortuito, jam dudum, nominatim, parcius, paulo, recte, temere,
ultro, falso, vulgo. PHRAS. Locus is Troja vocatur, _ce lieu s’appelle
Troie_. Troja appellatur; loco Troja nomen est; loco dixere nomen Trojam.
Trojæ loco nomen est. Cf. Nomen. USUS: 1. Aliquem in jus, ad cœnam
vocare. Senatum vocari jussit. 2. Invito, traho, impello, _inviter_,
_provoquer_, _engager_. Qua spe me ad laudem, ad studium virtutis
vocas? Consules ad arma vocant plebem. In eumdem me luctum, in longum
sermonem me vocavit. Quod me a mœstitia vocas nihil proficies, _vous ne
parviendrez pas à me tirer de mon chagrin_. 3. Adduco, _amener à tel ou
tel état_, _mettre dans telle ou telle situation_. Aliquem in invidiam,
in odium, in culpam, in suspicionem, in judicium; aliquid in dubium
vocare. 4. Nomino, _appeler d’un nom_, _nommer_, _désigner_. Quamque rem
suo nomine vocare, _appeler chaque chose par son nom_. Cf. Accerso.
VŎLĀTĬCUS, a, um, _Qui voie_, _ailé_; _éphémère_, _passager_. SYN.
Inconstans. USUS: Furentes et volatici impetus. Cf. Vanus, Inconstans,
Levis.
VŎLĀTĬLIS, e, gen. com. _Qui vole_, _qui a des ailes_, _ailé_. SYN.
Volucer. USUS: Bestiæ aquatiles, volatiles.
VŎLĀTŬS, ūs, m. _Action de voler_, _vol_. SYN. Lapsus volucrum. EPITH.
Aerii. USUS: Aer volatus avium sustinet.
VŎLĬTO, as, avi, atum, are, n. _Voler çà et là_, _voltiger_; _aller
et venir_, _s’empresser_. SYN. Vagor, discurro. USUS: Volito in foro;
volitare per gentes et regna.
1. VŎLO, as, avi, atum, are, n. _Voler_. SYN. Volito, pennis me tollo.
ADV. Late, insolentius, palam, vehementer. USUS: Volasse eum, non iter
fecisse diceres. Volat ætas, _le temps vole, arrive rapidement_. Litteræ
ad Pompeium volabant.
2. VŎLO, vis, vŏlŭi, velle, a. _Vouloir_, _souhaiter_, _désirer_. SYN.
Voluntas est, voluntatem habeo, voluntas mea fert, sententia est, studeo.
)( Nolo. ADV. Imprudenter, magnopere, maxime, nequicquam, perverse,
plane, recte, non sane, valde, vehementer, etiam atque etiam. PHRAS. Hoc
unum volebat, _il ne voulait que cela_. Hoc ferebat ejus voluntas; hoc
significasse et annuisse videtur; hoc tota animi inductione deposcebat;
hoc totis animis volvebat; hoc toto animi ardore cupiebat; hoc optabat;
votum hoc erat unicum; hoc spectabat unum; hoc unum cordi erat; huc
mentem, huc cogitationes omnes conferebat; hanc unam rationem rerum
suarum ingressus erat, inierat; hoc unum in animo erat, in animo habebat.
2. Si ita vis, fiat, per me licet, _si vous le voulez, soit, je le
permets_. Si id æquum censes; si animum induxisti; si tibi certum est,
hoc agere; si ea stas sententia; si iis rebus agendis animum injecisti;
si huc animum convertis; si tuæ id voluntatis est; si ita libet; si id
consilium agitas, fiat quod lubet, nihil repugno. 3. Vult mercaturam
facere, _il veut devenir marchand_. Ad mercaturam se applicat; ad
mercaturam se confert; mentem ad mercaturam faciendam appulit; mercaturam
facere in animum induxit; novam nunc vitæ ac studiorum rationem suscipit
et ingreditur, totusque ad voluntatem mercaturæ faciendæ incumbit, qui
mercatum nunquam attigit. Cf. Cupio, Desidero, Statuo. USUS: 1. Volo
omnes bene de me sperare. Quid sibi ista volunt? _Que signifie cela?_ 2.
Cupio bene, _souhaiter à qqn toute sorte de bonheur_. Omnium causa quos
commendo velle debeo, _je veux du bien à tous ceux que je recommande_.
Valde ejus causa volo. Cf. Decerno, Statuo, Constituo.
VŎLŌNES, um, m. pl. _Esclaves qui, après la bataille de Cannes,
s’enrôlèrent d’eux-mêmes; volontaires_. SYN. Milites voluntate sequentes.
VŎLŪBĬLIS, e, gen. com. _Qui tourne_, _qui roule_. SYN. In orbem
incitatus. USUS: 1. Cœlum volubile, _le ciel qui tourne sur nos têtes
ou sur lui-même_. 2. Concitus, _rapide_, _entraînant_; _inconstant
changeant_, _variable_. Volubili et præcipiti quadam dicendi celeritate.
Vaga et volubilis et inconstans fortuna. Cf. Vagus, Varius.
VŎLŪBĬLĬTAS, ātis, f. _Mouvement rapide_, _circulaire_, _rotation_,
_tour_; _en parlant du langage: Rapidité, volubilité_. SYN. Volubilis
motus, celeritas, incitatio. EPITH. Inanis, irridenda, magna. PHRAS.
Magna in eo est linguæ volubilitas, _il parle avec une grande volubilité,
rapidité, facilité_. Expedita et profluens est in dicendo celeritas;
lingua incitatius fertur; oratione utitur volubili, celeri, concitata;
oratio hominis rapida est et celeritate pene cæcata; fundit orationem
mira linguæ verborumque volubilitate et concitatione. USUS: 1. DEUS cœlum
ad volubilitatem rotundavit. Verborum, linguæ volubilitas. 2. Celeritas,
concitatio, inconstantia, _en parl. du sort_: _Inconstance_, _légèreté_.
Fortunæ volubilitas. Cf. Inconstantia.
VŎLŪBĬLĬTER, _Rapidement_, _avec abondance_. USUS: Sæpe in amplificanda
re, concessu omnium funditur numerose et volubiliter oratio, _souvent
dans l’amplification, un accord unanime autorise le discours à se
déployer rapidement dans la rondeur des périodes_. SYN. Celeriter,
incitate.
VŎLŬCER, cris, cre; gen. pl. ĭum, _Ailé_; _prompt_, _léger_, _rapide_;
_passager_, _éphémère_. SYN. Volatilis, præceps, incitatus. USUS: O
nuntium volucrem! Nihil tam volucre, quam maledictum, _rien ne fait plus
rapidement son chemin qu’une médisance_. Genus dicendi volucre. O spem
volucrem!
VŎLŬCRIS, is, f. _Oiseau_. SYN. Ales, avis, volatilis. USUS: Volucres
nidos fingunt ac construunt.
VŎLŪMEN, ĭnis, n. _Rouleau de feuilles_, _manuscrit_, _livre_, _ouvrage_.
SYN. Liber. EPITH. Cœleste, maximum, plenum, novum. USUS: Evolvi volumen
epistolarum tuarum. Epistolas in volumen referre, redigere. Aliquot jam
volumina confecit, effecit Omnia hæc paucis voluminibus continentur. Cf.
Liber.
VŎLUNTĀRĬUS, a, um, _Volontaire_. SYN. Sponte, ultro, judicio susceptus,
ad arbitrium, ad libidinem. )( Invitus. USUS: Voluntaria oblivio. Sunt
quidam animi motus voluntarii. Voluntarium facinus. Hominem habuit
voluntarium laudatorem. Cf. Libenter.
VŎLUNTAS, ātis, f. _Faculté de vouloir_, _volonté_. SYN. Mens, animus,
sensus, arbitrium, consilium, propositum, sententia, institutum, EPITH.
Abdita, retusa, aliena, offensa populi, alienior ab aliquo, conjuncta
inter aliquos, constantissima, depravata, eximia quædam et singularis,
fraterna, plena humanitatis et pietatis, grata alicui, minime nova,
incredibilis, popularis, jucunda in malis, grata in dolore, liberalis,
obstinatior et in iracundia obfirmatior, occulta, perpetua, præclara,
omni laude digna. Consceleratæ, nefariæ, diversæ civium, justæ, inanes,
ambitiosæ, multæ et perpetuæ, summæ omnium. PHRAS. 1. Voluntati tuæ
parebo, _je ferai votre volonté_. Obsequar tuis voluntatibus; nihil nisi
ex voluntate tua faciam; ero in potestate tua; decretis tuis parebo,
morem geram; totum me tibi trado gubernandum; obtemperabo imperiis tuis;
nihil nisi de sententia tua acturus sum; tuas ad leges volens veniam,
descendam. 2. Idem mihi sensus est, eadem voluntas, _j’ai les mêmes
sentiments, les mêmes désirs que vous_. In eadem tecum voluntate sum;
voluntatem eamdem suscepi, habeo; tuis voluntatibus plane assentior; in
sententiam tuam pedibus eo. Cf. Consentio. USUS: 1. Nec mutabo unquam,
nec abjiciam quam cepi voluntatem. Ad voluntatem loqui. Ex voluntate
aliquid facere. Aliquo ex voluntate uti. 2. Studium, benevolentia,
_bonnes dispositions_, _bienveillance_, _intérêt_, _faveur_. Civium
voluntates propensas sibi bonis artibus conciliare, _se concilier les
bonnes grâces des citoyens_. Voluntates civium conglutinare, copulare,
_procurer l’union des volontés_. Voluntatem suam civitas universa
ad Pompeii partes conferebat, aggregabat; voluntatem suam Pompeio
profitebatur, declarabat, re præstabat; omnium voluntates ad Pompeium
accessere, _toute la cité inclinait vers le parti de Pompée_. Conserva,
retine hanc tuam erga me voluntatem, _conservez cette bonne volonté
à mon égard_. Quam facile mutantur, alienantur, offenduntur hominum
voluntates ac studia, _bonnes dispositions_. De pristina voluntate levi
momento remittere, _cesser pour un instant de montrer à qqn autant
d’amitié_. Alienatæ populi voluntates lente recuperantur, reconciliantur,
_difficilement on recouvre les bonnes grâces du peuple quand on les a
perdues_. Cf. Accommodo, Adjungo.
VŎLŬPE, adj. et subst. n. _Agréable_, _chose agréable_, _qui fait
plaisir_. SYN. Delectabile. PHRAS. Volupe est, _cela est agréable_.
Voluptati est; voluptatem efficit, conciliat; voluptate afficit,
perfundit. Cf. Voluptas. USUS: Salvum te venire, mihi volupe est.
VŎLUPTĀRĬUS, a, um, _De plaisir de joie_, _voluptueux_. SYN. Effeminatus,
voluptati deditus, voluptati studens. PHRAS. Voluptarius homo est,
_c’est un homme de plaisir_. Omnia ad voluptatem refert; voluptatem
spectat unam; omnia voluptate metitur; mollitia et luxu fluit; luxu et
inertia diffluit; voluptatibus totum se dedit, tradit, dat; alienato
ad libidinem animo est; effusus in venerem, et amoribus impeditus est;
homo est natus abdomini; abdomini tantum operam dat, inservit; genio et
abdomini indulget; suis se cupiditatibus mancipat; homo est præterquam
sibi, nemini commendatus; animo suo morem gerit; animo obsequitur quoquo
fert libido. Cf. Mollis. USUS: Epicurus homo voluptarius, cujus te mores
delectant, _Épicure, homme adonné aux plaisirs sensuels, dont les mœurs
vous plaisent_. Cf. Voluptas, Libido.
VŎLUPTAS, ātis, f. _Plaisir_, _joie_, _satisfaction_, _jouissance_
(_sensuelle ou intellectuelle_), _volupté_. SYN. Jucunditas, fructus
jucunditatis, lætitia, jucundus voluptatis sensus. EPITH. Amatoria,
contraria honestati, non digna præstantia hominis, esca malorum,
exquisita, illecebra turpitudinis, imitatrix boni, incredibilis lætitiæ,
pene divina, inimica virtutis, insatiabilis, magna et perpetua,
mater malorum omnium, obscœna, simplex, summa, sempiterna, turpis.
Æternæ, confœderatæ, necessariæ, delicatæ, flexibiles, indignæ homine
docto, majores, non necessariæ, plurimæ, maximæ. PHRAS. 1. Res ea
mihi magnam voluptatem præbuit, _cette chose m’a causé une grande
joie_. Voluptati mihi fuit ingenti; maxima voluptate me perfudit;
ea ex re summam voluptatem cepi, percepi; summa voluptate compleor.
2. Voluptatibus se totum permittit, _il s’abandonne tout entier au
plaisir_. Veneri et Baccho tempus omne suum deberi arbitratur; totum
se vitiorum illecebris, et cupiditatum lenociniis tradit; libidinibus
se suis constringendum præbet; voluptatibus ducitur seque vitiorum
illecebris totum dedit; obstrictus voluptatibus suis tenetur. Quis in
voluptatibus illo inquinatior? Vino languidus, confertus cibo, sertis
redimitus paratissimis vescitur voluptatibus; voluptati frena, habenas
laxat; voluptatis illecebris delinitus, unguentis oblitus id tantum
agere videtur, ne quis sensus sit qui commotionem suavem jucunditatis
in corpore non persentisceret; cui voluptas suaviter non blandiretur;
qui titillante quadam corporis dulcedine quasi perfusus non moveretur;
ad quem voluptas cum suavitate non afflueret et illaberetur; qui
voluptatibus non afflueret; qui affluenti copia voluptatum et illecebris
omnis amœnitatis non colliquesceret. 3. Voluptas multos perdidit, _la
volupté a perdu bien des gens_. Voluptas malorum esca, blandissima
domina, inimica virtutis, illecebra turpitudinis, mater malorum omnium,
multis exitio fuit. Voluptate, tanquam dulci veneno, pars magna hominum
periit; multi illecti voluptate, dulcedine, voluptatibus, blandimentis
voluptatum capti, irretiti, sopiti, in miserias incurrunt, infortunia
subeunt, calamitates adeunt, graviter offendunt; multi ducem sequentes
voluptatem in exitium præcipitarunt. USUS: Verbo voluptatis omnes qui
Latine sciunt duas res subjiciunt: lætitiam in animo, et commotionem
suavem jucunditatis in corpore, _tous ceux qui savent le latin joignent
deux idées à mot de plaisir, une joie pour l’âme et une douce et agréable
sensation pour le corps_. Voluptate dominante virtus jaceat necesse est.
Voluptas rationi inimica impedit consilium, mentis perstringit oculos,
nec habet ullum cum virtute commercium. Voluptas suaviter sensibus
blanditur, sensus titillat et hilarat. Jucundam ac dulcem voluptatum
consuetudinem tristis admodum et amarus consequitur eventus. Voluptatis
exitus initium est doloris.
VŎLŪTĀTĬO, ōnis, f. _Action de se rouler, de se vautrer dans_.
USUS: Scelera tua non vestigiis odorantes ingressus tuos, sed totis
volutationibus corporis et cubilibus persecuti sumus.
VŎLŪTO, as, avi, atum, are, a. _Rouler_, _faire rouler_. SYN. Revolvo,
tracto. ADV. Libere, studiose. USUS: 1. Volutare libros. In luto, in omni
scelerum genere et libidinum, in omni dedecore volutari, _se vautrer dans
la boue, dans le crime_. 2. Procido, accido ad pedes, _se rouler aux
pieds de qqn_. Volutari ad pedes alicujus.
VOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. SYN. Verto, verso, in orbem torqueo.
USUS: Facile soluteque volvere sententias, _développer sa pensée avec une
élocution facile_. Illi qui volvuntur stellarum cursus sempiterni, _cette
éternelle révolution des astres_. Cœlum admirabili celeritate volvi
videmus.
VŌMER, ĕris, m. _Soc de la charrue_. SYN. Ferrum in extremo aratro. USUS:
Vomere terram perstringere, scindere.
VŎMĬCA, æ, f. _Abcès_, _apostème_. SYN. Ulcus. USUS: Vomicam aperire.
VŎMĬTĬO, ōnis, f. _Vomissement_.
VŎMĬTŬS, ūs, m. _Action de vomir_, _vomissement_. USUS: Supprimere,
inhibere, sistere vomitum. Vomitum invitare, facere, extrahere, repetere.
VŎMO, is, mŭi, mĭtum, ere, n. et a. _Vomir_, _rendre_, _rejeter_. (_Chez
les Romains on se faisait souvent vomir pour se donner de l’appétit et
pouvoir se remettre à table._) SYN. Ejicio, vomitione me purgo, vomitu
egero. USUS: Convivium in quo nemo potest dicere utrum iste plus biberit,
an vomuerit, an effuderit.
VŎRĀGO, ĭnis, f. _Gouffre_, _abîme_. SYN. Gurges, charybdis. EPITH. Ima,
immensa; geminæ. USUS: Vos geminæ voragines scopulique reipublicæ, _vous
êtes les gouffres et les deux écueils_, _c. à d._, _les deux fléaux
de l’État_. Immensa vorago et gurges vitiorum. Habet secum fratrem,
quem gurgitem, quam voraginem? quid eum non sorbere, quid non haurire
cogitatione censetis? Cf. Helluo.
VŎRAX, ācis, omn. gen. _Qui dévore_, _dévorant_, _vorace_, _glouton_.
SYN. Gurges, helluo, ganeo, qui crudus postridie se ingurgitat; edax et
inexplebilis, natus abdomini suo, qui de convivio auferri debet, qui cibo
et potione se distendit. USUS: Quæ charybdis tam vorax, quæ tot res tam
cito absorbere potuisset? _Y a-t-il charybde si dévorante?_ Cf. Helluor,
Commessor.
VŎRO, as, avi, atum, are, a. _Dévorer_, _manger avidement_, _engloutir_.
USUS: Alia animalia vorant, alia mandunt. Nos hic cum Varrone voramus
litteras, _nous nous livrons avec passion à l’étude_.
VŌTĪVUS, a, um, _Voué_, _promis_, _consacré_, _dédié_. SYN. Quod voto fit
_aut_ suscipitur. USUS: Ludi votivi. Legatio votiva, _mission votive,
mission dont on se chargeait pour aller, aux frais de l’État, accomplir
un vœu en province_.
VŌTUM, i, n. _Vœu_, _promesse_. SYN. Voti sponsio qua obligamur DEO.
EPITH. Nefarium. PHRAS. 1. Voto se obligavit, _il s’obligea par vœu_.
Votum fecit, suscepit, nuncupavit; voti se religione obstrinxit,
devinxit; voti sponsione se obligavit; votum vovit. USUS: 1. Votum
DEO debemus. Voto tenemur. Voti rei sumus. Vota reddenda sunt Superis,
solvenda, persolvenda. Corpus suum perpetua voti religione DEO
consecrare; suam DEO castitatem voto dedicare. 2. Optatum, _vœu_,
_souhait_, _désir_. Voti compotem facere. Voti damnamur, _nous sommes
liés par vœu_. (Votum _pro_ suffragio, _vote, vulgare est_.)
VŎVĔO, es, vōvi, vōtum, ere, a. _Promettre qqche_, _faire un vœu_,
_s’engager par un vœu_. SYN. Vota suscipio, facio, nuncupo. PHRAS. Vovere
paupertatem, castitatem, obedientiam, _faire vœu de pauvreté, de chasteté
et d’obéissance_. Bona corporis ac fortunæ per voluntariam inopiam DEO
immolare; paupertatis votum nuncupare; arctissimo religionis sacramento
ad abdicanda fortunæ bona se obstringere. Irrevocabili castitatis voto
sese DEO obstringere, dicare; corporis ac animi pudorem, castimoniam,
integritatem voto consecrare ac immolare. DEO, DEI que vicariis perpetuo
obedientiæ nexu se obstringere, mancipare. Libertatem, et quæ pars animi
est nobilissima, voluntatis arbitrium DEO immolare, sacrificare. USUS:
Consul ludos Neptuno vovit. Nostri Imperatores pro salute patriæ capita
voverunt se Dianæ vitulum immolaturos.
VOX, vōcis, f. _Voix_, _son_, _cri_, _appel_. SYN. Sonus, verbum.
EPITH. Acerba, inimica bonis, acuta, gravis, cita, tarda, magna, parva,
mediocris, levis, aspera, contracta, diffusa, intermissa, fracta, scissa,
attenuata, inflata. Vox mollis, muliebris, effeminata, absona, absurda,
agrestis, rauca, inclinata, ululans, dura, fusa, dulcis, suavis, clara,
grandior, plenior, canora, lenis. PHRAS. 1. (Vocem non amplius habui,
VULG.), _je n’eus plus de voix_. Dolor vocem suppressit, inclusit; vocem
mittere, emittere nullam jam potui; voce defeci; vocem egerere, proferre
nullam potui; suppressa mihi vox est. 2. Voce submissa locutus est, _il
parla à voix basse_. Voce demissa, infracta, suppressa locutus est;
quassa jam voce fractaque id unum dixit; sedata et depressa voce pauca
locutus est. 3. Clarissima voce dixit, _il parla à haute voix_. Magna
voce, maxima, clarissima voce; voce magna et peracuta; maxima vocis
contentione, ut omnes exaudirent, dixit; ille majus exclamans ut vox in
coronam turbamque effunderetur, dixit; intonuit vox ejus, recreata jam
ac corroborata, sic ut ad omnes perferretur. USUS: Vox una eloquentiam
maxime sustinet et commendat. Cursus vocis per omnes sonos. Vocem ex eo
elicere nemo potuit. Intendere, contendere vocem. In profundenda voce
omne corpus intenditur. Vocem ad sonum miserabilem flectere, submittere,
_faire des inflexions de voix lamentables_. Theatrum totum vocibus
percrepat gratulantium. Missa cœlesti voce recreatus. Una consentiensque
omnium vox erat. Una vox pari consensu emissa. Una omnium voce laudatur.
Hæc te vox non percutit?
VULGĀRIS, e, gen. com. _Qui concerne la foule_, _général_, _vulgaire_,
_ordinaire_, _commun_. SYN. Quotidianus, contritus, communis, popularis,
unus de populo, unus de multis. )( Excellens. USUS: In communi vita et
vulgari consuetudine maxime rudis. Res vulgaris et pervagata est ac pene
obsoleta. Vulgaris opinio, _l’opinion commune, générale_. Cf. Communis.
VULGĀRĬTER, _Communément_, _d’une manière commune_, _vulgaire_, _banale_.
SYN. Populariter, usitate. PHRAS. Vulgariter loqui, _parler d’une
manière commune, sans distinction_. Plebeio sermone, verbis quotidianis,
minime ambitiose, cum vulgo loqui. USUS: Non vulgariter, ut pro homine
pernecessario scribere.
1. VULGŌ, _Généralement_, _en général_. SYN. Passim, populariter,
plerumque, magna ex parte; magnam, majorem, maximam partem. USUS:
1. Non sunt ista vulgo disputanda. 2. Aperte, palam, _ouvertement_,
_publiquement_, _partout_, _en tout lieu_. Vulgo hæc fiunt, Vulgo hæc
loquebantur. Cf. Communiter.
2. VULGO, as, avi, atum, are, a. _Répandre dans le public_,
_communiquer_, _publier_. SYN. Pervulgo, divulgo. ADV. Valde, passim.
PHRAS. Nescio quomodo liber is vulgatus sit, _je ne sais comment ce livre
a été publié_. Quomodo exciderit nescio, qua via in lucem prodierit,
emanarit, tam studiose compressus; quomodo exierit atque in vulgus
emanarit nescio. 2. Vulgata res est, _la chose est connue_. Ad ultimas
terras pervagata, jactata sermonibus, sermonibus dissipata, trita atque
celebrata res est. USUS: Vulgare morbos, _communiquer, progager les
maladies_. Nonne voce vestra vulgatum est? Vulgati contactu in homines
morbi. Cf. Effero, Edo, Divulgo.
VULGUS, i, n. _Le commun des hommes_, _la masse, la foule_, _le public_,
_le vulgaire_. SYN. Turba, multitudo. EPITH. Incertum. USUS: In vulgus
dividere tribuere pecuniam. In vulgus gratum aut ignotum esse. In vulgus
id exire et emanare non volo. Valet ea res plurimum in vulgus, _cette
chose a beaucoup de pouvoir sur le peuple, la populace_. In vulgus
commendari. Populus ac vulgus imperitorum. Expertus quam vanum et levi
aura mobile vulgus sit. Istius nequitia in ore vulgi est versata.
Sapientis judicium a judicio vulgi discrepat, _le jugement du sage
diffère de celui de la multitude_. Cf. Plebs.
VULNĔRĀTĬO, ōnis, f. _Blessure_. SYN. Sauciatio.
VULNĔRO, as, avi, atum, are, a. _Blesser_, _faire mal à_. SYN. Saucio;
plagam, vulnus impono, plagam facio, plagam injicio, vulnus infligo,
vulneribus conficio. PHRAS. 1. Graviter hominem vulneravit, _il blessa
grièvement cet homme_. Plagam mortiferam homini imposuit; vulnus intulit,
impegit luculentum; graviter vulnere affecit hominem. Plagis sauciavit;
corpus hominis plaga imposita cruentavit; graviter caput gladio
percussit; injecta _vel_ inflicta securi hominem protrivit 2. Graviter
vulneratus est, _il fut grièvement blessé_. Sica, pugione percussus;
telo ictus; multis vulneribus concisus; in adversum os telo sauciatus;
æger vulneribus; vexatus vulneribus; trajectus telo, lancea transfixus;
perfossus vulneribus; vulnere tardatus, retardatus; onustus vulneribus;
vulnere afflictus; vulneribus exsanguis ægrum vix corpus trahit. USUS:
Servi multi vulnerantur. Cf. Saucius, Vulnus.
VULNUS, ĕris, n. _Blessure_, _plaie_, _coup_. SYN. Plaga. EPITH.
Consulare, gravissimum, vehemens et mortiferum, voluntarium, domesticum,
periculosum, recens. PHRAS. 1. Non magnum vulnus fuit, _la blessure ne
fut pas grave_. Ferrum haud alte in corpus descendit; summa duntaxat
cutis perstricta est. Fessum vulnere ferrum haud alte penetravit; non
intactum quidem ferro corpus, attamen leviter tantum saucium erat. 2.
Ex vulneribus obiit, _il mourut de ses blessurès_. Mortifero vulnere
ictus cecidit; multis vulneribus acceptis, ac debilitato corpore et
contrucidato se abjecit exanimatus; vulneribus confectus est; multis
vulneribus confossus concidit; corpus multis vulneribus confectus
procubuit; telo secundum tempora graviter ictus in vulnus abiit. 3.
Vix sanabitur hoc vulnus, _cette plaie aura du mal à se guérir_. Vix
recreabitur inflicta plaga; vulnus eum in omnem vitam inutilem faciet;
alligari quidem et curari herbis vulnus poterit, vix tamen percurabitur.
USUS: 1. Vulnus alicui inferre, impingere. Grave vulnus accipere.
Vulnera adverso corpore excepta. Vulneribus confici. Vulnera divellere
et retractare. Vulneribus defessus, confectus, _criblé de blessures_. 2.
TRANSL. _Blessure_, _atteinte_; _douleur_, _affliction_. Alterius famæ
grave vulnus imponere, inurere, infligere. Fortunæ gravissimo vulnere
percuti, _être frappé par la fortune d’un coup très rude_. Antiqua
reipublicæ vulnera sanare.
VULPĒCŬLA, æ, f. _Petit renard_. SYN. Vulpes parva. USUS: Fraus quasi
vulpeculæ, vis leonis videtur.
VULPES, is, f. _Renard_. USUS: Jungere vulpes, _atteler des renards_,
_c. à d._, _tenter qqche d’impossible_. Vulpes pilum mutat, non mores,
_renard change de poil, mais non de caractère_. Tam facile, quam vulpes
pirum comest, _c. à d._, _impossible_. (PROV.)
VULTŬRĬUS, ĭi, m. _Vautour, oiseau de proie_. USUS: Vulturius ejus
provinciæ quæstor, _questeur vautour, spoliateur de sa province_.
VULTŬŌSUS, a, um, _Qui fait des grimaces_, _sombre_, _sévère_. SYN.
Tristis, severus. USUS: Cave ne quid ineptum sit aut vultuosum (in
oratione), _que rien ne jure ou ne grimace dans le style_.
VULTŬS, ūs, m. _Visage_, _physionomie_. SYN. Os, facies. EPITH.
Bellissimus, hilaris, gravis, modestus, nefarius, consceleratus,
perturbatus, plenus furoris, sapiens, severior, tristior, superbissimus;
ficti, simulati. PHRAS. 1. Vultu tristiore est et severo, _il a un visage
un peu triste et sévère_. Obscurior, suspensus et incertus ejus vultus
est; vultus ejus indignitate rerum acrior est; desperatio in ejus vultu
aut ira atrox eminet; ore confuso certas perturbationis notas aut ingens
malum præfert; in facie vultuque nescio quid triste inest et asperum;
frontem contrahit; frontem adducit; vultum demittit; oris habitus is est,
ut perturbati animi imaginem vultus et indices oculi referre videantur.
2. Vultus ab animo dissentit, _il a un visage menteur, qui ne rend pas
les sentiments de son âme_. Vultus fallit, mentitur, decipit; in fraudem
impellit, inducit; falsa vultus imagine, ficta specie dissimulatur
animus; falsa ista vultus species intuentibus imponit, illudit; animi
sensum vultus tegit. Sensus animi cum vultu minime congruit. 3. Ex vultu
agnosco quam alieno a me sit animo, _je reconnais à son air combien il
me déteste_. Ex oculis ac fronte conjicio, conjecturam facio; vultus
qui index est et imago animi, qui sermo quidam tacitus mentis est, de
illo prædicat quo erga me sit animo. Vultus, oculi loquuntur ac clamant
simulationem de ejus in me animo, vultus ipse significationem dat. Animi
infensi notas in fronte lego; vultus ipse sensum animi indicat. USUS:
Imago animi vultus est, indices oculi. Vultus est tacitus quidam mentis
sermo, animi janua. Num ejus vultum subire audes? Num ejus vultum ferre
potes? Fingere quidem et simulare vultum possumus. In tuis oculis, tuo
ore, tuo vultu acquiesco, _vos yeux, votre figure, tout votre air me
plaît_. Cf. Forma.
X
XYSTUS, i, m. _Xyste_, _colonnade découverte_, _galerie servant de
promenade_, _de lieu au conversation_, _etc._ SYN. Porticus. USUS: Cum
inambularem in xysto.
Z
ZĒLŎTY̆PĬA, æ, f. _Jalousie_, _envie_. SYN. Obtrectatio. USUS: Offensio
nostra, quæ magis ex zelotypia quam ab injuria nata est. Obtrectatio,
quam intelligi zelotypiam volo, est ægritudo ex eo quod alter potiatur eo
quod ille ipse concupierit. Cf. Æmulatio.
ZŌDĬĂCUS, i, m. _Le zodiaque_. SYN. Signifer orbis, orbis signorum. USUS:
Vis quædam est signifero in orbe, qui Græce ζωδιακός dicitur.
ZŌNA, æ, f. _Ceinture_; _une des zones terrestres qui entourent le
zodiaque_.
[Illustration]
INDEX VOCUM BARBARARUM.
_VOX BARBARA_ _VOX LATINA_
_Ab antiquo._ Antiquitus.
_Ab initio mundi._ Post homines natos, post hominum
memoriam.
_Ab initio rem repetere._ A capite, ab ultima ætate, memoria;
altius rem arcessere; ab origine
primisque causis rem repetere.
_Ab invicem._ Inter se timere, distare.
_Abominabilis._ Abominandus, detestabilis, exsecrabilis.
_Abortire._ Partum abigere, abortum facere.
_Abscindere reditum, annonam._ Receptu commeatuque aliquem
intercludere.
_Absentare se._ Subducere sese.
_Absolvere ab hæresi._ Expiare ab hæresi, Ecclesiæ
reconciliare.
_Absolute._ Præcise, simpliciter negare.
_Absone._ Absurde.
_Absurditas._ Res absurda.
_Acceptare officium._ Suscipere munus.
_Acclinis_ (poet.) Inclinatus, reclinatus.
_Acedia._ Pigritia, negligentia.
_Acervare._ Cumulare.
_Acquisitio._ Comparatio.
_Activitas._ Solertia, industria, velocitas.
_Ad diem præfixam._ Ad diem, ad diem dictum, ad statum diem.
_Adhuc semel._ Iterum.
_Ad instar._ Instar.
_Adinventio._ Inventio.
_Adversitas._ Res afflictæ, res adversæ, casus
adversi, res turbidæ, asperæ.
_Ad vivum exprimere._ Scite, miro artificio exprimere.
_Adunare._ Conjungere, congregare.
_Ædificare alios._ Bono esse exemplo.
_Affabiliter._ Blande, comiter.
_Affirmative._ Affirmate.
_Albedo._ Candor, albus color.
_Aliqualiter._ Aliquomodo, quodammodo.
_A longe._ Procul, eminus.
_A longo tempore._ Jam dudum, pridem.
_Alta voce._ Clara voce.
_Alternatim._ Alternis vicibus.
_Amantissimus frater meus._ Carissimus; dicitur tamen active: mei
amantissimus.
_Amittere prœlium._ Prœlio inferiorem discedere, adversum
prœlium facere; vinci.
_Amodo._ Deinceps, posthac.
_Amphibologia._ Amphibolia.
_Angariare._ Cogere, adigere, compellere.
_Animalculum._ Bestiola.
_Antecessores._ Majores.
_Ante judicem vocare aliquem._ In judicium vocare aliquem.
_Ante omnia._ Imprimis, præ cæteris.
_Apostatare._ Nuntium remittere Religioni, ejurare
Sacra, deficere a fide Christo data.
_Apparuit in somno._ Vidi secundum quietem, spectaculum
habui in somno, per quietem
spectandum se mihi obtulit.
_Appellit navis._ Appellitur navis, nauta appellit.
_Approximatio._ Appropinquatio, accessus.
_Aptitudo._ Habilitas.
_Aquaticus_ (poet.). Aquatilis, aquarum incola.
_Armistitium._ Induciæ.
_Attemperare._ Moderari, adaptare.
_Austeritas vitæ._ Victus cultusque asperior.
_Auxiliator._ Adjutor.
_Axioma._ Pronuntiatum, effatum.
_Baccalaureus._ Prima laurea donatus.
_Benedicere populo._ Bene precari populo, fausta cum prece
dimittere, pacem et veniam a Superis
precari.
_Benefactor._ Beneficus, munificus, patronus.
_Beneplacitum._ Arbitratus, voluntas, nutus, libido.
_Bene sit._ Benigne sit.
_Bene vivere._ Pure casteque vitam colere; _vel_ laute
indulgenterque vivere.
_Bestialis._ Brutus, inhumanus, bruto conveniens.
_Biformis_ (poet.). Biformatus.
_Blanditor._ Adulator, assentator.
_Blasphemare._ Impias in DEUM voces mittere, scelesta
lingua DEUM lacessere.
_Bona opera facere._ Virtutum officiis fungi.
_Bonæ conscientiæ est._ Animi integerrimi; mente nullius culpæ
sibi conscia.
_Brutum._ Bestia, animal, pecus.
_Calendarium._ Fasti.
_Calumniose._ Per calumniam, injuriam.
_Campana._ Æs campanum.
_Carnalis homo._ Libidini, voluptatibus deditus.
_Cautela._ Cautio.
_Christianitas._ Res christiana, Respublica christiana,
Orbis christianus.
_Christianus._ Christi Sectator, Christi disciplinam
professus _vel_ nomen christianum.
_Circumlocutio._ Circuitio verborum, circumscriptio.
_Circumstantia._ Res attributæ, adjuncta loci
temporisque ratio.
_Circumvallatio._ Locus aggere ambitus, limes extimus,
circuitus, munimenta castrorum.
_Claudere epistolam._ Obsignare.
_Coacte._ Per vim, vi adactus, adductus.
_Coœtaneus._ Æqualis ejusdem temporis.
_Cœlicus._ Cœlestis.
_Cœlitus._ De cœlo, divinitus.
_Commendare DEO negotium in Consulere per preces DEUM.
oratione._
_Communicare._ Ad Sacram Synaxim, mensam, panem
cœlestem accedere, divino Epulo pasci.
_Communiter_ pro. Plerumque, vulgo.
_Comparative._ Comparate.
_Comparere ante aliquem._ Sistere se alicui.
_Compassio._ Commiseratio, misericordia.
_Compati._ Commoveri, capi, affici misericordia;
dolere casum, vices alterius.
_Complexio_ † pro. Corporis constitutio, humorum
temperamentum, corporis habitudo.
_Conceptus mentis._ Sensa mentis, congitata mentis.
_Concivis._ Civis, municeps.
_Concupiscentia._ Cupiditas, libido.
_Confabulatio._ Collocutio, sermones.
_Confidentia_ † pro. Fiducia.
_Confortare._ Corroborare, confirmare.
_Confusus._ Pudefactus.
_Congrue._ Congruenter.
_Congruus._ Congruens.
_Conregnare._ Simul regnare.
_Consequenter._ Porro, quod ex eo consequitur.
_Contemporaneus._ Ejusdem temporis, ætatis.
_Contentus est._ Sorte, rebus suis contentus est.
_Contiguus_ (poet.). Continens, contingens, _vel_ proximus,
vicinus.
_Continue._ Continenter.
_Contradicere sibi._ Pugnantia loqui, secum ipso pugnare.
_Controverti._ In controversia esse; in controversiam
venire, deduci, vocari.
_Conventio._ Conventus, _vel_ conventum.
_Convitiari._ Proscindere convitio.
_Coopertorium._ Tegumentum, operculum.
_Coordinare._ Suo quodvis ordine collocare.
_Cor_ †. Animus, ratio, mens.
_Corporis necessitates._ Necessaria vitæ præsidia; res ad vitam
_vel_ usus necessarios requisitæ.
_Correcte._ Emendate.
_Creatura._ Res creata, res condita ab opifice et
ædificatore mundi DEO.
_Crescit malum._ Malum in dies ingravescit.
_Crucem facere._ Signum crucis digito in fronte
effingere, salutari se signo munire.
_Cum tempore._ Progressu temporis, procedente tempore,
tempore.
_Cumulatim._ Cumulate.
_Damnare ad mortem._ Damnare capitis _vel_ capite.
_Dare licentiam._ Potestatem facere.
_Debiti solutionem petere._ Admonere debitores, appellare de
pecunia, nomina exigere.
_Deceptor._ Veterator, circumscriptor.
_Decimus nonus._ Undevicesimus.
_Dedecens._ Turpis, indecorus.
_De die in diem._ Indies; dicitur tamen diem ex die
ducere, proferre, procrastinare.
_Defectus._ Vitium ædium, etc.
_Deitas._ Divinitas.
_Delator._ Index, accusator.
_Delectabilis._ Quod habet delectationem.
_Dependere ab aliquo._ Pendere ex aliquo.
_Deponere officium._ Deponere munus; abire, decedere
magistratu.
_Deprædari._ Prædari, spoliare, diripere.
_Desertum._ Locus desertus, solitudo; locus humano
cultu vacuus, solitudine et inopia
vastus.
_Desuescere._ Consuetudinem deponere, desuefacere.
_Detractor._ Obtrectator.
_Detractoria verba._ Famæ adversantia, inimica nomini,
honorem lædentia, violantia.
_Detrahere aliquid de pretio._ Deducere de summa.
_De verbo ad verbum._ Ad verbum, verbum de verbo, totidem
verbis.
_Dictio_ † pro. Vocabulum.
_Discooperire._ Non tegere, retegere.
_Discretio._ Prudentia in discrimine faciendo,
delectus ac judicium.
_Disparere._ Evanescere, sublimem abire, oculis
subito subduci.
_Disparitas._ Ratio dispar, diversa.
_Dispositio animi._ Animi comparatio, affectio.
_Disquirere._ Exquirere.
_Dissitus_ † pro. Disjunctus, longinquus, remotus;
dicitur recte pro dispersus.
_Ditescere._ Divitem fieri.
_Diversimode._ Varie, alio atque alio modo, non uno
modo.
_Diversitas._ Varietas, dissimilitudo.
_Divisim._ Seorsim, separatim.
_Diutius sex mensibus._ Amplius sex menses.
_Dono mittere rem._ Donare, munera mittere.
_Dubietas._ Dubium.
_Dubito, an non._ Dubito an facturus sim, haud scio an
dicturus.
_Echo_ (poet.). Saxa et solitudines voci respondentia,
vox aut sonus repercussus, valles
clamoribus repercussæ.
_E contra._ Contra, e contrario, contra ea, ex
contraria parte.
_Efformare._ Effingere, exprimere, formare.
_Elapso anno._ Anno superiore.
_Elucescit._ Lucet, lucescit.
_Enervis._ Enervatus.
_Eremus_ †. Inculta solitudo, locus desertus.
_Essentia rei._ Natura, vis, potestas rei.
_Evaginare gladium._ Gladium stringere, e vagina educere.
_Exaltare aliquem._ Efferre, provehere ad honores.
_Examen conscientiæ facere._ Sua dicta factaque recognoscere,
excutere conscientiam, in se
inquirere, explorare animi latebras.
_Exaudire_ pro. Votis precibusque annuere, preces ratas
habere.
_Exercere virtutem._ Declarare, ostendere.
_Ex nunc._ Ex hoc.
_Exoptabilis._ Optabilis.
_Exponere se periculo._ Offerre se periculis, committere.
_Ex professo._ Consulto, de _vel_ ex industria, dedita
opera.
_Extollere se._ Efferre se.
_Extollere vocem._ Intendere vocem.
_Extrinsece._ Extrinsecus.
_Extrinsecus, a, um._ Externus, exterior, _vel_ alienus.
_Ex tunc._ Inde, jam dum.
_Faciliter._ Facile, nullo negotio, sine negotio.
_Factor._ Effector, perfector.
_Femininus._ Femineus; dicitur tamen femininus in
sensu grammatico.
_Fictitius._ Fictus, commentitius.
_Fiducialiter._ Cum fiducia, fidenti animo.
_Figmentum._ Commentum, res ficta, commentitia.
_Finire librum_ †. Libri finem facere, conficere librum;
absolvere.
_Finire vitam, bellum._ Cursum vitæ conficere, conficere bellum.
_Formidabilis._ Formidolosus, terribilis.
_Fortis locus._ Locus munitus.
_Fraternitas._ Fratrum conjunctio, sodalitas,
germanitas.
_Fraudulenter_ †. Insidiose, ex insidiis, dolo.
_Fructifer._ Frugifer.
_Frustraneus._ Irritus, supervacaneus.
_Fulgidus._ Fulgens.
_Fungi vita._ Extremam diem morte conficere,
concedere naturæ, vita decedere,
migrare.
_Garrulitas._ Inanis verborum profluentia.
_Generatio_ pro. Ætas, sæculum.
_Glorificare._ Laudare, prædicare, laudibus extollere.
_Grandiloquentia._ Magniloquentia.
_Gratitudo._ Beneficii memoria, grata voluntas,
gratus animus.
_Hactenus_ c. pro tempore Adhuc.
ponitur.
_Honorificare._ Honorare.
_Humanitas_ pro. Natura humana.
_Humiditas._ Humor.
_Humiliare se._ Submittere se, submisse se gerere.
_Humilis._ Modestus, animi submissi homo.
_Humilitas._ Modestia, submissio animi.
_Humiliter._ Demisse.
_Ictu oculi._ Momento _vel_ puncto temporis.
_Ignaviter._ Ignave.
_Ignobiliter._ Sordide, plebeio modo.
_Ignominiose._ Per ignominiam, cum ignominia.
_Illegitimus._ Non legitimus, spurius.
_Illicite_ †. Per nefas summum, non sine culpa.
_Immediate._ Proxime, nullo interveniente.
_Immisericordia._ Inhumanitas.
_Impassibilis._ Pati nescius, malo nulli obnoxius.
_Imperfecte._ Imperfecta re, opere.
_Implere legem._ Parere legibus; observare, sequi legem.
_Impossibile._ Αδύνατον, quod fieri non potest.
_Imputare._ Adscribere, culpam conferre in aliquem.
_Inadvertentia._ Inconsiderantia, incuria.
_Incertitudo._ Incerta belli, fortunæ, casuum.
_Incomprehensibilis._ Incomprehensus.
_Incorporeus._ Corporis expers.
_Incredulitas._ Obstinatus animus ad fidem habendam.
_Incredulus._ Obstinatus.
_Incurabilis._ Insanabilis, desperatus.
_Indebite._ Immerito, injuste.
_In diebus nostris._ Nostra memoria.
_Indigus._ Indigens.
_Indubitanter._ Non dubitanter, sine dubio, haud dubie.
_Indubitate._ Procul dubio.
_Indubius._ Haud dubius, indubitatus.
_Inexcusabilis, e_ (poet.). Excusationem non habens.
_Inexstinguibile odium._ Implacabile, _vel_ immortale.
_Infernus._ Inferi, orcus.
_Infinitudo._ Infinitas.
_Infirmari_ † pro. Ægrotare, in morbum implicari.
_Infirmiter._ Infirme.
_In genere._ Generatim, universe.
_In gratiam alterius._ Alterius causa.
_Ingratitudo._ Ingratus, immemor beneficii animus.
_In illo tempore._ Illo tempore.
_Inopinus._ Inopinatus.
_Inordinate._ Sine lege ac modo.
_In quantum._ Quatenus, qua ex parte.
_In quantum possum._ Quantum in me est, quantum consequi
potero.
_In somnio._ Per quietem.
_In specie._ Speciatim, nominatim, sigillatim.
_Inspiratio._ Instinctus, afflatus divinus.
_Instabilitas._ Varia commutabilisque vitæ ratio,
_aut_ vaga volubilisque fortuna,
vicissitudo.
_Intellectus._ Intelligentia, ratio.
_Intercedere pro aliquo_ pro. Deprecari pro aliquo, supplicare.
_Intercessio_ pro. Deprecatio.
_Intercessor_ pro. Deprecator.
_Intrinsece._ Intrinsecus.
_Intrinsecus, a, um._ Interior.
_Inverecunde._ Impudenter.
_Invisibilis._ Qui oculorum obtutum _vel_ aciem
effugit.
_Involuntarius._ Non voluntarius, invitus.
_Irate._ Iracunde, cum ira.
_Irrationabiliter._ Sine ratione, more rationis expertium.
_Irrationalis._ Rationis expers.
_Irreligiosus._ Ab omni religione alienus, remotus.
_Irrequietus._ Sollicitus, laboriosus.
_Jus habeo._ Jure meo possum.
_Justificare._ Justum declarare, a culpa absolvere.
_Juxta Ciceronem_ † pro. Secundum Ciceronem, ex Ciceronis
sententia, _vel_ ut est apud
Ciceronem.
_Lenimentum._ Levamentum.
_Letaliter._ Letifera plaga, morbo.
_Liberum arbitrium._ Voluntas libera.
_Licite._ Juste, honeste, justis de causis.
_Linea_ pro. Versus.
_Lingua materna._ Sermo patrius.
_Longanimis._ Mitis, ad iram tardus, remissior in
ulciscendo.
_Longo tempore post._ Longo intervallo.
_Loqui pro et contra._ In utramque partem disceptare.
_Lucta._ Luctatio, certamen.
_Ludere fidibus._ Canere fidibus.
_Magnanimiter._ Magno animo.
_Male contentus est._ Animo est alienato et offenso.
_Maledictus._ Exsecrabilis, detestabilis, orci
victima.
_Male dispositus._ Male animatus ad rem.
_Malefactor._ Malitiosus, facinorosus.
_Malus aer._ Cœli gravitas.
_Mediate, immediate._ Interveniente aliquo _vel_ nullo,
remote, proxime, per _vel_ non per
alium.
_Medicari._ Mederi, sanare.
_Medium, media_ pro. Sumptus, facultates, subsidia, _vel_
modus, via, ratio, _vel_ remedium.
_Methodus certa_ †. Ratio ac via.
_Mille alii._ Sexcenti.
_Mineralia._ Fossilia.
_Modernus._ Hodiernus, recentior, qui nunc est;
auctor nostri temporis, novus.
_Multoties._ Sæpenumero, sæpe, identidem.
_Multum ante._ Multo ante.
_Mundanæ res._ Caducæ, perituræ, profanæ, infimæ,
fugaces, inanes, mortales, fluxæ,
fragiles, humanæ res.
_Nec autem_, vel _minus autem_. Nec vero, minus vero.
_Nigredo._ Nigror.
_Nocuus_ † (poet.). Noxius, infestus.
_Non diu post._ Non ita multo post.
_Non vero._ Non autem.
_Noscere jam hominem disco._ Perspicio jam hominis animum.
_Novendecim._ Undeviginti.
_Nullatenus._ Nequaquam, neutiquam, nullo pacto,
mode, nulla ratione, minime.
_Nullibi._ Nusquam.
_Nullo labore._ Nullo negotio.
_Nuntium._ Nuntius.
_Nuspiam._ Nusquam.
_Oblivioni tradere_ †. Oblivioni dare.
_Obnixe rogare._ Enixe rogare, obsecrare, omnibus
precibus orare, petere.
_Obsidium._ Obsidio.
_Occidere se._ Afferre sibi manus, mortem consciscere.
_Octodecim, octavus decimus._ Duodeviginti, duodevicesimus.
_Omnes usque ad unum._ Ad unum omnes.
_Omni ex parte._ Usquequaque.
_Omnimode._ Omni modo, ratione, omnibus modis.
_Ordinarie._ Plerumque.
_Pacate, pacifice._ Tranquille.
_Pallesco._ Palleo, exalbesco.
_Particularis._ Singularis, peculiaris.
_Parum ante._ Paulo ante.
_Parvo labore._ Nullo negotio.
_Parvum esse._ Statura esse humili.
_Parvus est in oculis suis._ Modestissime de se existimat.
_Passiones._ Animi motiones, perturbationes.
_Pavefacere._ Pavorem incutere, metum injicere.
_Per accidens._ Casu, temere, fortuito.
_Persecutor Christianorum._ Nominis Christiani hostis.
_Persona_ † pro. Homines, capita: _pro_ larva, _aut_
muneris gerendi habilitate, _probum
est_.
_Pertinet ad me liber._ Meus est liber.
_Pertransire._ Permeare.
_Pœnitentiam agere._ Resipiscere, ad frugem redire, dolere
de admissis criminibus, vitia
virtutibus emendare.
_Possibilis, e._ Quod fieri potest, si res facultatem
habet, quantum consilio effici potest.
_Possibilitas._ Facultas, vires.
_Prædecessor._ Antecessor †.
_Præ oculis habere._ Versatur mihi ante oculos.
_Præsagium._ Præsagitio, præsensio, prædictio rerum
futurarum.
_Præsumere_ † pro. Multa sibi sumere, audere, arrogare
sibi: _nam pro_ prius sumere, _probum
est_.
_Prætextu aliquo._ Per speciem, simulatione, sub specie,
obtentu, per causam, nomine amoris,
honoris, etc.
_Prætextus_ †. Simulatio, species, nomen, obtentus.
_Prævalere._ Viribus superiorem esse, superare,
vincere.
_Primatus._ Principatus.
_Primates._ Principes civitatis, optimates,
primarii viri.
_Primogenitus._ Natu maximus.
_Private._ Privatim.
_Procul distare._ Longe abesse.
_Producere fructus._ Ferre fructus.
_Professor._ Magister, doctor.
_Proponere conditiones._ Ferre conditiones.
_Proponere aliquid in senatu._ Referre ad senatum, ad populum.
_Proponere sibi aliquid Inducere animum, constituere, decernere.
faciendum._
_Proprio Marte, propria manu._ Suo Marte, manu sua.
_Protectio._ Defensio, tutela, clientela, præsidium,
patrocinium.
_Protector._ Defensor, patronus.
_Proximior._ Propior.
_Purificatio._ Expiatio.
_Pusillanimis._ Timidus, animo fracto, humili, abjecto.
_Pusillanimitas._ Animus abjectus, angustiæ pectoris,
parvus animus.
_Quadragesies._ Quadragies.
_Quæstionem proponere._ Quæstionem ponere.
_Qualitates egregiæ._ Dotes animi egregiæ.
_Quamprimum potest fieri._ Primo quoque tempore.
_Quantitas vini, frumenti._ Numerus, vis, modus ingens frumenti.
_Quidquid sit._ Utcumque res se habeat, _vel_ quoquo
modo.
_Quoad corpus._ Secundum corpus.
_Rationalis._ Ratione utens, particeps rationis.
_Rebellare_ †. Deficere a Republica, novis rebus
studere.
_Rebellis_ †. Seditiosus, factiosus.
_Recenter._ Recens.
_Reciproce._ Mutuo, vicissim.
_Rectitudo._ Recta _vel_ incorrupta rei ratio.
_Reduplicare._ Conduplicare.
_Reflexio._ Accurata consideratio, deliberatio.
_Refrigerium._ Refrigeratio.
_Relative._ Comparate ad alios.
_Remorsus conscientiæ._ Pungentes animi stimuli, morsus.
_Reparare damnum._ Sarcire damnum.
_Repulsio._ Repulsa.
_Res est in eo statu._ Res in eum adducta est locum.
_Res est sic._ Res sic se habet.
_Respective._ Comparate.
_Revelare aliquid._ Patefacere, rei indicium facere.
_Reversus sum._ Reverti.
_Robuste._ Nervose.
_Rubedo._ Rubor.
_Salutifer._ Salutaris.
_Sanctificare._ Consecrare, sanctum esse jubere.
_Sanguinem effundere_ † pro. Occidere, hostilem sanguinem fundere.
_Scienter._ Sciens prudensque id fecisti.
_Scopus_ † pro. Finis, propositum.
_Sculptor._ Fictor.
_Secum ipso loqui._ In animo secum versare.
_Secundo._ Iterum.
_Secundum Lucam._ Scriptore Luca.
_Secure._ Tuto, sine cura, periculo.
_Seducere._ Corrumpere mores, corruptelam
illecebris irretire.
_Semel aut bis._ Semel iterumque.
_Semote._ Remotis arbitris.
_Sensibilis, e._ Quod sub sensum cadit, sensu percipitur.
_Seorsim._ Seorsum.
_Separatio._ Divortium, dissidium.
_Sermonem facere._ Sermonem habere, verba facere.
_Servitudo._ Servitus.
_Solamen_ † (poet.). Solatium.
_Solvere vestem, panem._ Solvere pro veste, _vel_ panis pretium.
_Somnolentus._ Somniculosus.
_Sparsim._ Pluribus in locis, non uno in loco.
_Spem dare alteri._ Spem facere, in spem adducere.
_Stare a longe._ Stare eminus.
_Statuarius_ †. Qui signa fabricatur.
_Strategema._ Consilium _vel_ inventum callidum
Imperatoris, _vel_ dolus, artificium
militare.
_Subditi._ Cives subjecti et subditi regibus.
_Sub eo prætextu._ Ea simulatione, specie, nomine.
_Subintelligere, subaudire._ Intelligere vocem non expressam.
_Subitaneus_ †. Repentinus.
_Subjugare_ †. Subigere, sub jugum mittere.
_Sublimitas._ Excelsitas.
_Sublimiter._ Sublimi loco, gradu.
_Submittere se legibus._ Obtemperare legibus.
_Substantia_ pro. Natura, _aut_ fortuna.
_Successores._ Posteri, qui succedunt.
_Sufficienter._ Satis.
_Summitas._ Fastigium.
_Superbire._ Efferre se, inflari.
_Superficies._ Extremitas.
_Superfluus._ Supervacaneus.
_Supernaturalis._ Superans naturæ vires.
_Superscriptio._ Inscriptio litterarum.
_Supplere aliquem._ Partes alicujus sustinere.
_Supplicatio._ Libelli supplices.
_Supponere._ Ponere.
_Supposito hoc._ Posito hoc.
_Supradictus._ De quo supra dixi.
_Surrexit Propheta._ Vates sacer ortus est.
_Symmetria._ Congruentia æqualitasque partium.
_Sympathia._ Cognatio naturæ et quasi concentus et
consensus. _Cic._
_Tabefacere._ Conficere, consumere.
_Tam bene, quam poteram._ Pro virili parte, pro rei copia.
_Tangibilis._ Sub tactum cadens.
_Tardatio._ Tarditas, mora.
_Technice._ Artificiose.
_Tegmentum._ Tegmen, tegumentum.
_Temperies._ Temperatio.
_Temporalia bona._ Caduca, fluxa; res externæ.
_Tempora gravia_, vel _mala_. Temporum iniquitas, acerbitas.
_Tenetur hoc facere._ Oportet, munus _aut_ partes sunt ejus.
_Tentamentum_ (poet.). Tentatio.
_Tepiditas._ Tepor.
_Terminus_ † pro. Certa, constituta dies.
_Terra firma._ Terra continens.
_Terrefacere._ Terrorem inferre, terrere.
_Terreus._ Terrenus.
_Textus auctoris._ Verba auctoris _aut_ sententia.
_Theatrum belli._ Sedes belli.
_Theoria._ Contemplatio et mentis agitatio.
_Tituli honorum._ Vocabula honorum, nomina.
_Titulum libro facere._ Librum inscribere.
_Titulus libri._ Libri inscriptio.
_Tonus_ †. Sonus.
_Traducere in latinum._ Latine vertere.
_Transibit hoc non ita._ Hoc sic non abibit.
_Transmutatio._ Immutatio.
_Tribulatio._ Afflictio, calamitas.
_Trigesies._ Tricies.
_Triginta octo, novem._ Duodequadraginta, undequadraginta.
_Triumphator._ Triumphans.
_Turpare._ Deformare.
_Ubertim._ Abunde, affatim.
_Ultionem sumere._ Ulcisci.
_Unanimiter._ Uno ore, uno animo, concordissime.
_Unice_ † pro. Tantum, solum; _nam positum pro_
singulariter, _bonum est_.
_Unigenitus._ Filius unicus.
_Unio._ Concordia, animorum et sententiarum
summa consensio.
_Unire se._ Conjungere.
_Universaliter._ Universe, generatim.
_Ut plurimum._ Plerumque.
_Ut quid._ Cur, quare.
_Valde sero._ Multa nocte.
_Valedicere_ †. Valere jubeo.
_Valor_ †. Pretium.
_Vane._ Inaniter.
_Vanitas mundi._ Res inanes, fluxæ.
_Vappa._ Vinum fugiens.
_Variabilis._ Mutabilis, parum sibi constans.
_Vaticinium._ Vaticinatio.
_Vehementia_ †. Acrimonia, impetus.
_Ventus bonus._ Ventus secundus.
_Verbum suum dare._ Fidem dare, interponere.
_Veritatem dicere._ Verum dicere.
_Vice una et altera._ Semel atque iterum.
_Vicibus tribus, multis._ Ter, sæpe.
_Vicissim amare._ Inter se amare.
_Vigesies._ Vicies.
_Viror._ Viriditas.
_Visibilis._ Res, quæ sub aspectum venit, cadit.
_Visus bonus._ Oculorum acies acris et acuta.
_Vitæ austeritas_ †. Victus cultusque asperior.
_Vituperium._ Vituperatio.
_Vivere in pace._ Quietam ætatem traducere.
_Vomitus_ †. Vomitio.
_Voracitas_ †. Edacitas.
_Vulnus pectore exceptum._ Vulnus adversum.
_Vulnus a tergo acceptum._ Vulnus aversum.
_Zona_ (poet.). Cingulum.
[Illustration]
Index vocum quæ in foro militari, civili sacroque obtinent.
A
Abbé (_d’un couvent_).—_Gardien Præfectus monachorum, monasterii
(chez les Capucins)._ rector, princeps monachorum; abbas.
Abbesse (_d’un couvent_); Rectrix virginum DEO sacrarum, quæ
_supérieure_ (_d’une simple collegio sacrarum virginum _vel_
congrégation_.) virginibus DEO sacratis præest,
antistes sacrarum virginum;
abbatissa.
Absolution _du prêtre_. Oratio, solemnis precatio, qua
sacerdos Numinis vice reo
peccatorum veniam impertit;
absolutio.
Absoudre _qqn_; _remettre les Vinculis criminum absolvere aliquem,
péchés à qqn_. culpæ expertem pronuntiare aliquem.
Accise _ou_ Douane, _impôt sur les Portorium, vectigal eorum quæ
denrées, sur la consommation_. consumuntur, tributum rerum ad
victum et amictum pertinentium.
Accise, _impôt sur les cheminées_. Exactio focorum.
_Caisse de l’_accise, _des Fiscus vectigalium.
contributions indirectes_.
_Mettre l’_accise _sur chaque In singulas vini urnas nomine statam
mesure de vin_. pecuniam exigere.
Receveur _de l’_accise, _des Curator census e victu persolvi
contributions indirectes_. soliti.
Accrédité (_ambassadeur ou Legatus mandatis et plena agendi
envoyé_); _un ambassadeur muni potestate instructus.
de lettres de créance, de pleins
pouvoirs_.
Accuser _qqn d’un crime capital_. Judicio capitis arcessere aliquem,
arguere aliquem rei capitalis, in
judicium capitis vocare.
Actions (_finances_); _mises_ Litteræ quibus cavetur de pecunia
(_fin._). societati credita.
Accuser _qqn de sédition_,.... _de Actionem perduellionis intendere,
révolte_. majestatis postulare.
_Voir, à l’aide de l’_addition Addendo deducendoque experiri quid
_et de la soustraction, ce qui reliqui sit.
reste_.
Adjudant, _aide-de-camp_; Adjutor castrensis, vigilum præfecti
_officier d’ordonnance_. adjutor.
Administrateur _de la caisse_, Ærarii civici tribunus.
_des fonds d’une ville_;
_trésorier_; _payeur_.
_N’avoir aucun rapport d’intérêts, Nullo commercii jure misceri.
d’_affaires _avec_..., _ne
pas faire d’_affaires, _le
commerce_; _ne pas entretenir,
n’avoir pas de relations
commerciales avec_......; _ne
pas traiter d’affaires avec_....
_Avoir des rapports d’intérêts ou Res rationesque contrahere cum aliquo.
d’affaires avec qqn_; _faire
des_ affaires, _le commerce avec
qqn_.
Agent, _chargé d’affaires_. Curator negotiorum publicus, actor
publicus.
_Général-adjudant_; aide-de-camp. Adjutor ducis.
L’aile _droite_, _l’aile gauche_ Ala, cornu, dextra, sinistra.
(_d’une armée_).
_Droit d’_aînesse. Jus natu majoris, vel maximi.
Ajournement _d’une cause_. Ampliatio judicii.
_Sonner l’_alarme. Ad arma conclamare.
_Franc_-alleu, _c. à d._, _un bien Vectigalium onere immune.
libre, franc de tous droits_.
_Bien_ allodial. Prædium _vel_ fundus a clientelari
nexu liber.
_Bien_ allodial, _terre allodiale_. Prædium a clientelarum nexu liberum.
Almanach, _calendrier_. Fasti.
_Faiseur d’_almanachs. Fastorum auctor.
Alternativement. Alternis vicibus.
Ambassadeur, _envoyé_, _député_. Legatus, orator, nuntius solemnis.
Ambassadeur _de premier ordre_. Legatus primi ordinis.
_Résident_, ambassadeur, _chargé Qui regis _aut_ reipublicæ negotia
d’affaires (d’un État) auprès agit.
d’une puissance étrangère_.
Amiral. Præfectus classis, prætor navalis,
qui classi præest. Summus classium
præfectus. Dux militiæ navalis, rei
maritimæ præfectus.
_Vaisseau_ amiral. Navis prætoria.
Amirauté. Summus rei navalis senatus.
Amnistie. Lex oblivionis, dictorum factorumque
omnium abolitio; plebiscitum, ne
qua præteritarum rerum mentio fiat.
_Être à l’_ancre. In anchoris navem tenere, in anchoris
exspectare.
_Lever l’_ancre. Anchoras tollere.
Angles _d’un fort, d’un bastion_. Rostrum propugnaculi.
Annales. Fasti.
_J’ai de l’_antipathie, _j’éprouve Animo dissideo ab hoc.
de l’aversion pour un tel_.
Apanage, _revenus annuels destinés Redituum portio, principibus natu
à l’entretien d’un noble_. minoribus assignata.
_Seigneurs apanagés_; _princes Privati principes.
apanagés ou_ apanagistes;
_grands (du royaume), hauts
fonctionnaires apanagés_.
Appariteur, _huissier_, _garçon de Apparitor, minister magistratus.
bureau_.
_S’_approcher _de l’ennemi_; Castra castris conferre.
_s’avancer vers l’ennemi_.
_Contre_-approches. Excursus, procursus obsessorum.
Archives _privées_. Tabularia sanctiora.
_Les_ archives, _actes publics_. Chartophylacium, scrinium cum
_(Se dit des archives litteris, memoria principum
elles-mêmes et aussi du local publica, tabularium rerum gestarum,
où elles sont conservées.) tabulæ publicæ, locus in quo tabulæ
Chartrier (d’un monastère)._ et litteræ publicæ servantur.
_Consigner dans les_ archives, Ad tabulas referre.
_inscrire sur les registres
publics_.
_Tirer de la poudre des annales ou Ex annalium vetustate eruere alicujus
des_ archives _le souvenir de rei memoriam.
qqche_.
Archiviste; _chartrier_ (_d’un Custos tabularum publicarum,
monastère_). tabularii præfectus.
Argent _monnayé_. Argentum signatum.
Argent _en lingot_, _argent non Rude, infectum.
travaillé_.
Argent _comptant_. Pecunia præsens, numerata.
_Mettre de l’_argent _en Pecuniam habere implicitam, quæ in
circulation_. foro versatur, quæ cohæret cum
aliorum pecuniis.
_Donner quittance_ (_pour de Pecunias alicui expensas ferre.
l’_argent _reçu_), _acquitter
une note, un paiement_.
_Manque d’_argent _à la chambre du Incredibiles angustiæ pecuniæ publicæ.
trésor_.
_Prendre de l’_argent _à intérêt_, Fenori sumere, fenore accipere.
_emprunter de l’argent à
intérêt_.
Argument, _preuve solide_. Argumentum gravissimum et firmissimum.
_Les principaux_ arguments. Puncta argumentorum.
_Réfuter, renverser les_ arguments. Argumentis aliquid refellere.
_Patron de vaisseau_; armateur. Navis dominus.
_Mettre bas les_ armes, _rendre Armis positis, submissis, abjectis
les armes_;—_demander quartier_. vitæ gratiam deposcere.
_Prononcer un_ arrêt, _rendre un Sententiam dicere.
jugement_.
_Quoiqu’il_ arrive. Utcumque cesserit, utut evenerit.
Article de foi, _symbole_. Caput fidei Christianæ.
_Préparer des couronnes Malleolos facesque ad incendendam
foudroyantes ou d’_artifice. urbem comparare.
_Jeter, lancer des couronnes Piceis sulphureisque sertis subeuntes
foudroyantes ou d’_artifice _sur induere _seu_ in subeuntes jacere.
les assaillants_.
Artificier (_t. milit._); Librator tormentorum, mortariorum,
_l’artilleur qui met la mèche ollarum ignitarum.
au canon pour faire partir le
coup_; _brigadier d’artillerie_;
_bombardier_ (_t. milit._).
Artillerie, _pièces d’artillerie Res tormentaria.
ou simplement pièces_; (_ainsi
on dit: des pièces de campagne,
de siége, des pièces de 6, de
12_ ...); _batterie_.
_Garde-magasin d’_artillerie. Armamentario præfectus.
_Colonel_; _capitaine général_, Præfectus, tribunus cohortis
_officier d’_artillerie, tormentariæ, præfectus fabrum.
_capitaine_, _officier du genie_.
_Mener les soldats à l’_assaut, Ad assultum educere militem.
_les faire monter à l’assaut_.
_Donner l’assaut._
Assiéger, _mettre le siége Circumvallare, includere.
devant_....
_Réduire les_ assiégés _par la Macerare fame circumvallatos.
famine_; _affamer les assiégés_.
_Répandre la terreur et semer la Magna vi pilarum fragoreque
destruction parmi les_ assiégés, tormentorum obsessis terrorem
_en tirant du canon et en detrimentumque inferre, injicere.
lançant des bombes_.
_Comparaître au jour assigné_; Venire ad constitutum diem,
_comparaître en justice_, vadimonium obire.
_répondre à une_ assignation.
_Fixer le jour de la comparution Vadimonium concipere.
en justice_; _lancer contre
qqn un mandat de comparution_;
_donner une_ assignation, _une
citation_.
Attaque, _charge_; _assaut_; Incursio, incursus.
_choc_.
Attaque _nocturne_. Nocturna grassatio.
_Prendre_, attaquer _l’ennemi en Adversos proterere.
queue_.
Attaquer _l’ennemi de front_. In adversos hostes impetum facere,
impressionem dare in adversos
hostes.
_En_ attester _DIEU et les hommes_. Testari DEUM hominesque.
_Droit de retraite_, _droit Census emigrationis causa persolvi
d’_aubaine (_dr._); _droit_, solitus.
_taxe de détraction_. (_dr._)
_Donner_ audience _à qqn_; Admittere aliquem, audire benigne
_admettre qqn à l’audience_. attenteque.
_Ne pas recevoir d’_audience, Alloquio excludi, ad colloquium non
_n’être pas admis à l’audience_; admitti.
_se voir refuser une audience_.
_Rendre la justice_, _juger_; Jus dicere, exercere.
_être jour d’_audience (_en
parlant d’un tribunal_).
_Être admis à l’_audience _de Ultimum convenire principem, eum
congé_. supremum discessus causa alloqui.
Auditeur _général_, _premier juge Prætor, judex castrensis supremus,
militaire_; _grand prévôt_. quæsitor causarum capitalium,
militarium supremus.
Aumônier _militaire_, _aumônier de Sacerdos castrensis, qui læsum
l’armée_ (_cath._);—_ministre du supremis Mysteriis procurat militem.
camp_ (_protest._).
Avant-garde. Antecessores, signa prima, acies
prima.
_Commander, conduire Primo pilo præesse; primum pilum
l’_avant-garde. _Avoir le ducere.
commandement de l’avant-garde._
_Sans vous incommoder_; _c’est à Quod commodo tuo fiat.
votre_ avantage.
_Temps de l’_Avent. Hebdomades quæ anniversariam
nascentis Christi memoriam
præcurrunt.
B
Bagages. Impedimenta militaria.
_Piller_, _enlever les_ bagages. Impedimenta diripere.
_Piller les_ bagages _des Lixarum mercatorumque sarcinas
vivandiers, des cantiniers_; intercipere.
_enlever les fourgons des
vivandiers, des cantinières_.
_Ciel de lit_; baldaquin Tegmen pensile, aulæa suspensa.
_quelconque_ (_au dessus d’un
trône, d’une table, d’un autel,
etc._).
Balle, _grenade_. Glans, ignis missilis, malleoli, pilæ
ignivomæ ignita jacula.
Balle _de fusil_. Glans plombea.
Banque. Mensa publica argentaria. Ærarium
mercatorum.
Banque; _comptoir d’escompte_. Taberna argentaria.
Banquier, _changeur_. Numularius, mensarius, argentarius.
Banquier, changeur. Numularius, mensarius, argentarius
fenerator.
_Uni avec qqn par le lien du_ Baptismatis fœdere conjunctus.
baptême.
Baraques; _baraquements_. Tuguriola militum; raptim excitatæ
militum domus. Tabernacula militum
e trabulis.
Barrière; _barres_. Cancelli lignei.
Bataillon; _cohorte_; _compagnie_. Cohors.
_Former le_ bataillon _carré, ou Agmen quadratum e milite constituere.
former le carré_.
Batterie. Agger, tormentorum suggestus.
_Dresser des_ batteries. Suggestus tormentarios constituere,
ibique tormenta collocare.
_Dresser des_ batteries. Aggeres jacere, struere.
Bastion. Propugnaculum, munimentum mœnium
latea sustentans.
Bastion; _fort_. Propugnaculi agger, munimentum majus;
propugnaculum.
Bedeau, _appariteur_. Minister Academiæ publicus.
_Dire le_ benedicite. Mensam sacrare, mensam cibosque
appositos precibus consecrare.
Bibliothèque, _tablettes_; Foruli, plutei, armarium.
_rayons_, _cases_ (_d’une
bibliothèque_).
Biens-fonds _affectés à l’aîné Bona, patrimonia, quæ caput stirpis
d’une famille_ (_en France, dans sequuntur, quæ natu maximo
l’Amérique espagnole, etc._). obtingunt.
_Fonds de terre_, _bien_, Fundus.
biens-fonds, _terre_,
_propriété_, _domaine_.
Biens meubles; _mobilier_. Ea quæ moveri possunt, suppellex.
_Faire le_ bilan; _balancer un Accepti expensique rationes subducere.
compte_; _faire le compte des
dépenses et des recettes_;
_faire le compte du bilan_.
Bill; _projet de loi du parlement_ Scriptum a supremo Angliæ Senatu
(_en Angleterre_). Regi propositum, ut ei calculum
addat vimque legis conferat;
typus condendæ legis in Anglorum
Comitiis, constitutio publica
senatus Anglici.
Billet. Codicilli, epistola minuscula, ceræ
pusillæ.
Billet _de logement_ (_milit._). Tessera hospitii militaris.
Biscuit. Panis nauticus, bis coctus.
Biscuit _de mer_. Panis nauticus.
Blanc-seing. Charta vacua manu alicujus signata.
Bloquer, _assiéger une ville_; Assidere urbi, corona circumdare,
_faire le blocus, le siége d’une mœnia exercitu circumvenire.
ville_.
Bombarder _une ville, une place_. Verberare urbem tormentis, injicere
in urbem pilas ferreas nitrato
pulvere sartas. Totius belli
apparatu ad urbem agere.
Bombes. Malleoli, olla ignaria ferramentis
varii generis _vel_ grandine
ferrata conferta.
Bombes; _obus,—boulets de canon_. Bolides igneæ, pilæ igniariæ,
pilæ ferreæ nitrato pulvere
sartæ. Candentes globi in
sublime protrusi. Missilis ignis
globi. Tædæ, malleoli illiti
pice: qui modus adhibebatur in
oppugnationibus veterum.
Bombe _remplie de matières Malleoli.
inflammables_ (_t. de guerre_).
_Agrandir l’empire, le Proferre fines, imperium.
royaume,—reculer les_ bornes _de
l’empire. Étendre son règne, sa
domination_.
Bourse, _édifice public où Basilica mercatorum, locus mercatorum
s’assemblent les négociants, conventui destinatus, ædificium
les agents de change... pour mercatorum conventui agendisque
travailler d’affaires_. deliberationibus exstructum.
Boussole. Pyxis nautica, arcula magneticam acum
complexa.
Brèche; _dans les murs, dans les Valli hiatus, disjecta mœnia, ruinæ
remparts_; _crevasse_;—_remparts monumentorum.
en ruine_.
_Battre en_ brèche (_les Crebris tormentorum ictibus mœnia
fortifications_).—_Faire, ouvrir convellere, labefactare; ruinam
une brèche._ mœnium edere, impressionem facere
in muros.
_Réparer les_ brèches. Muros quassatos raptim objectis
saxis, vimineis fascibus reficere.
_Battre en_ brèche _les remparts_. Tormentis muros quatere.
Bref _pontifical_. Litteræ a Pontifice Romano publice
scriptæ _vel_ scribi solitæ.
Bréviaire. Liber precationum et hymnorum
sacerdotum _vel_ cleri usibus
destinatus. Codex precum in horas
obiri solitarum.
Brigade.—_Escouade._ Caterva, manus delectorum militum.
Brigadier; _chef d’escouade_. Præfectus alæ, ductor catervæ.
Brûlot (_t. de marine_). Navis incendiaria, navis inferendis
incendiis parata.
Bulletin _de victoire_. Laureatæ litteræ.
C
_Couper le_ câble (_de l’ancre_). Rudentes succidere.
Cadet (_d’une famille noble_). Secundo tertiove loco a nobili
familia ortus.
Cadet (_milit._), _jeune Miles e nobilium cohorte.
gentilhomme qui servait de
soldat pour apprendre le
métier_; _soldat du corps des
cadets_.
Caisse _militaire_. Ærarium militare.
Calendrier, _almanach_. Fasti.
Camp _retranché_. Castra opere munitissima.
_Lever le_ camp; _décamper_; _se Castra movere ex aliquo loco.
mettre en marche_.
_Gens de la campagne_, Gentiles, populares.
campagnards, _villageois,
paysans_.
_Entrer en_ campagne. Copias in campum deducere, copias
extrahere ex hibernis, exercitum in
expeditionem deducere.
_Entrer, se mettre en_ campagne; Excire ex hibernis copias.
_quitter, sortir de ses
quartiers d’hiver_.
Campement _fixe, campement, camp, Castra stativa.
cantonnement_.
Camp-_volant_. Manus expedita, agmen expeditum.
Camp-_volant_; _un petit corps_ Expedita delectorum manus. Equitum
(_de cavalerie_). globus, manus, parva equitum turma.
_Former un_ camp-volant, _la Phalangem constituere, deligere
phalange_ (_grecque_); _former, pugnacissimos viros.
organiser un corps d’élite_;
_faire un choix des plus braves
soldats_.
_Pièce_, canon (_t. d’artillerie_). Tormentum bellicum, igniarium,
machina muralis.
_Gros_ canon, _canon de gros Tormentum æneum majus. Tormentum
calibre, pièce de siége_. majoris moduli. Tormentum
diverberandis muris aptum.
Canon _démonté, cloué_. Tormenta exarmata, clavis confixa.
_A la portée d’un coup de_ canon. Ad ictum tormenti, quantum tormentum
jacere potest.
_Tirer du_ canon, _faire partir Tormenta excutere, ignem tormentis
des coups de canon_. admovere.
Canonicat, _prébende_. Canonia; canonica.
Canoniser, _mettre au nombre des Sanctorum ordinibus inferre, in
saints, élever sur les autels_. numerum sanctorum referre.
Cantinier. Mercatores annonarii, mercatores
castrenses.
Capitaine. Centurio.
Capitaine _général_ (_en Espagne_). Supremus belli dux.
Capitaine _commandant la garde_. Præfectus pretoriano militi.
Capital. Caput, sors.
Capital _improductif_. Nummi vacui, pecunia nil lucri
reddens.
_Augmentation du_ capital. Pecuniæ accessio.
_Décréter l’impôt personnel, la_ Imperare tributum in capita.
capitation.
_Capitaux, fonds_, capital. Pecuniæ in fœnore positæ.
Capitulation _de l’empereur Lex regia. Pacta in quæ princeps
romain_. regimen iniens fidem obstringit.
Capituler, _se rendre, traiter de Cum hoste convenire, conventa
la capitulation, de la reddition tractare.
d’une place, en arrêter les
conditions_.
Caporal. Decurio.
Carabinier. Sclopus equestris.
Cardinal. Purpuratus Pater; purpuratus Romanus,
is quem rubens galerus ornat.
_Collége des_ Cardinaux, _le sacré Senatus sacer Pontificis Romani.
Collége_.
_Mardi-gras_; carnaval. Dionysia, Bacchanalia, Liberalia,
dies Baccho sacri, publica
comessatione exigi soliti.
_Connaître son_ caractère, _son Suum nosse ingenium, genium.
humeur, son tempérament_.
_Ceux qui ont le même_ caractère, Qui natura consentiunt, eodem
_le même tempérament, le même ducuntur genio.
naturel, les mêmes penchants_.
_Ce qui nous répugne_; _ce qui Quæ non faciunt ad nostrum genium.
répugne à notre_ caractère, _à
notre tempérament_; _ce qui est
contraire à nos penchants, à nos
inclinations_.
Carroussel; _course aux chevaux_; Pugna equestris ludicra, de annulo
_course aux chars_; _tournoi_. ad metam proposito. Exercitatio
equestris animi causa instituta,
dimicatio ludicra, equestris.
Cartel. Litteræ provocatoriæ ad pugnam
singularem.
Casemates. Cæsæ criptæ. Imæ criptæ ad latera
propugnaculorum. Domunculæ
militares occultæ.
Casuel; _émoluments_. Reditus fortuiti, sportulæ.
Catafalque. Castrum doloris.
Cathédrale. Ædes sacra primaria, ædes princeps.
Catéchiser; _enseigner à qqn Prima rudimenta sanctioris doctrinæ
les éléments de la doctrine aliquem docere, imbuere aliquem
chrétienne_. fidei mysteriis.
Cause _criminelle_; _chambre Judicium capitis, causa capitis,
criminelle_. quæstio.
_Être_ caution _de qqche, se In rem aliquam fidem suam
rendre caution de qqche, interponere, sponsorem, se alicujus
répondre de qqche, garantir rei præstare.
qqche_.
_Garantie_, caution, Formula præstandæ securitatis.
_cautionnement, droit,
fidéjussion, acte, écrit, par
lequel on répond de qqn ou de
qqche_.
Cavalerie _légère_; (_par ex. Levis armaturæ equites.
hussards_).
_Fête_ centenaire _de la Fondation Secularis Academiæ natalis.
de l’Université, de l’Académie_.
_Faire une charge de_ cavalerie. Equestrem procellam excitare.
Cérémonial. Rituum aulæ et solemnium consignatio.
_Maître des_ cérémonies. Magister rituum et morum aulicorum,
_vel_ rituum sacrorum supremus
moderator.
_Battre la_ chamade, _c. à Proclamare ad deditionem, colloquium
d._, _donner le signal de la hostium poscere.
reddition_; _proposer de se
rendre_; _faire des propositions
de reddition_.
_Battre la chamade; battre le Signum dare deditionis, deditionem
tambour de la caisse pour donner offerre.
le signal de la reddition._
Chambellan. Regi _vel_ Principi ab interioribus
cubiculi præfectus.
_Grand_ chambellan. Cubiculi regii _vel_ Principis
præfectus.
Chambre _des députés_ (_anct. Comitium.
la place où se tenaient les
assemblées générales du peuple
romain_).
_Membres de la_ chambre _haute et Patres superioris et inferioris curiæ.
membres de la_ chambre _basse_
(_Angl._); _membre du sénat
et membre de la chambre des
députés_ (_France_); _membre
de la chambre des seigneurs
et membres de la chambre des
députés_ (_Prusse_).
Chancelier. Præses fori regii, scriba regis
supremus et sanctior.
Chapelet, _rosaire_. Corolla Mariana; corona calculorum
precatoriorum.
Chapelle. Ædicula sacra, sacellum, sacrarium.
_Maître de_ chapelle. Præfectus chori musicorum _vel_
canentium.
_Le_ chapitre _d’une cathédrale, Senatus sacerdotum.
le corps des chanoines_.
_Faire une_ charge _de cavalerie_ Equestrem procellam excitare.
(_t. de guerre_).
Chemin _couvert_. Via operta.
Chevalier _de Malte_. Eques sacram in Turcas militiam
professus, eques Rhodius _seu_
Melitensis.
Chevaux _de bât, de somme, de Jumenta sarcinaria, clitellaria.
trait_.
Chevaux _de frise_ (_t. de Ericii militares, cervi, trabes
guer._), _pièces de bois aculeis confixæ, asperatæ, ante
garnies de pieux ferrés, pour portam, castrorum valla, aciei
défendre une brèche, arrêter la principia defixæ.
cavalerie, etc._
Chevaux _de frise_ (_t. de Sudes ligneæ ferreis cuspidibus
fortif._). horrentes, armatæ.
Cheveux _postiches, faux cheveux, Fictitiæ comæ, supposititiæ suggestus
perruque, coiffure_. comæ, galericulus, caliendrum.
Chiffre. Numeri Arabici.
_Écrire en_ chiffres; _chiffres_. Notis arithmeticis et occultis uti.
_Le_ chœur. Statio musicorum.
_Ligne de_ circonvallation. Limes extimus, circuitus castrorum.
_Ouvrages_, retranchements, Pro portis castrorum.
_lignes de défense en avant du
camp_.
_Lettre_ circulaire. Libelli circum ordines missi.
_Lancer_ } _une lettre_ Provincias publicis litteris de re
_Donner_ } circulaire. aliqua edocere.
_Publier_ }
_Modeler qqn en_ cire. In cereis figuris fingere aliquem,
cera exprimere aliquem.
_Traduire_, citer _qqn en justice_. Deferre alicujus nomen ad senatum, in
jus vocare, postulare legibus, reum
peragere.
_Prêter le serment de fidélité In fidem et clientelam alicujus se
à qqn_; _se mettre sous le recipere, sacramentum apud aliquem
patronage de qqn_; _se faire le_ dicere, clientelam profiteri.
client _de qqn_.
Coadjuteur _d’un Évêque_. Adjutor Episcopi, in partem sacrarum
curarum assumptus.
Collation (_en parlant des Legitima collocatio sacri fundi.
charges, des dignités_).
Collation (_léger repas au lieu du Modica et vespertina cænula,
souper_). pomeridiana libatio.
_Droit de_ collation. Jus vocandi sacerdotem.
Colonel; _tribun_ (_militaire_). Tribunus militum. Moderator legionis.
Colonel, _commandant des cadets, Præfectus principibus nobilissimæ
du corps des cadets_. juventutis.
Colonel, _capitaine général, Præfectus, tribunus cohortis
officier d’_artillerie; tormentariæ, præfectus fabrum.
_capitaine, officier du génie_.
_Lieutenant_-colonel. Legionis legatus, tribuni militum
vicarius, tribuni legatus.
Commandant _des postes, des Præfectus vigiliarum classis.
sentinelles de nuit_.
_Major de place_; commandant _de Præfectus vigiliarum præsidiarius.
place_.
_Maintenir une discipline sévère Acerbiore uti imperio, disciplinæ
parmi les troupes, avoir le_ militaris rigidum exactorem se
commandement _rude_. præbere. Terrore magis minisque
quam benevolentia continere militem.
_Conférer à un général un pouvoir Summam imperii, imperium liberum
dictatorial, un_ commandement militare, nullis legibus aut
_absolu, la dictature_. conditionibus adstrictum, alicui
committere.
Commanderies (_en parlant de Ordinis sacri præfecturæ quæ _vel_ ad
l’ordre teutonique et des Teutonicos _aut_ Melitenses equites
chevaliers de Malte_). spectant.
_Tour de_ comédie, _représenter Peragere fabulam.
une comédie_.
Comédiens, _histrions, Actores fabularum, artifices scenici,
saltimbanques_. histriones.
Commissaire. Recuperator principis, Regis a
negotiis commissus, cognitor
causarum, rei inquisitor, quæsitor.
Commission, _exécution_ (_d’un Procuratio rei mandatæ.
mandat_).
Compagnie (_des soldats_). Centuria.
_Être de faible_ complexion, Tenui aut nulla potius valetudine
_avoir une santé délicate_. esse. Corpus morbis obnoxium.
Complices. Sceleris socii, facinoris administri.
Compliment, _révérence_. Honor verborum, honorifica
compellatio; verba officiis plena.
Sans compliment, _sans Sine fuco et fallaciis, citra honorem
déguisement, loyalement_. verborum.
Compte _borgne, inexact_. Impeditæ.
Compte _juste, exact_. Expeditæ.
Compte _des recettes et des Ratio accepti et expensi, ratio
défenses_. acceptorum et datorum.
_Régler un_ compte; _liquider_, Rationes subducere, rationes
(_terme de finances_). dispungere, edere.
_Articles de_ compte. Æra.
_Mettre qqchose sur le_ compte _de Expensum alicui ferre.
qqn_; _faire passer qqche en
compte à qqn_.
_Résumé d’un_ compte; _compte par Breviarium rationum.
bref état_.
Comtes _qui sont princes du Comites Principum dignitate
Saint-Empire_. præfulgentes.
Condamné. Datus ad supplicium.
Se confesser, _aller à confesse_. Animum noxis expiare, obire
confessionis sacrum mysterium.
Confesseur, _directeur de Qui alicui a confessionibus est, qui
conscience_; _directeur alicujus animum moderatur.
spirituel_.
_Saisir qqche_; _faire la saisie Manu prætoria alicujus bona detinere.
de qqche_; _mettre arrêt sur
qqche_; _séquestrer_; _mettre
sous séquestre_; confisquer.
Confisquer _les biens_. Facultes alicujus in publicum
conferre, bona alicujus publicare,
in publicum addicere, proscribere.
_Obtenir son_ congé (_du service Vacatione militiæ, missione donari.
militaire_).
Connétable (_chef des armées_). Comes stabuli, summus rei bellicæ in
Gallia præfectus, tribunus celerum.
_Mauvaise_ conscience; _conscience Conscientia sceleris, facinoris, mens
perverse_. _Une conscience male sibi conscia, quæ agitatur
bourrelée de remords._ et perterretur tædis furiarum
ardentibus.
_Chercher, trouver, mettre sa Conscientia bene factorum se solari.
consolation dans une bonne_
conscience.
_Être empêché de faire_ } Religione impediri.
_ne pouvoir pas faire_ }
_une chose de_ conscience. (_Quand
la conscience ne permet pas de
faire une chose._)
_Résoudre des cas de_ conscience; Quæstiones de virtutibus, moribus
_traiter des devoirs du explicare, Officia Christiani
chrétien_. hominis tradere, quæ sunt de
finibus bonorum et malorum in re
Christiana explicare.
_N’avoir point de_ conscience, Religione nihil sibi ducere. Homo
_être un homme sans conscience, sine ulla religione et fide.
sans foi ni loi_.
_Je puis faire cela en sûreté Salvo officio, salva fide id mihi
de conscience, ou en bonne_ integrum est.
conscience, _ou en toute
conscience_.
_Membre du conseil ecclésiastique, Assessor sacri senatus.
membre du_ conseil de fabrique.
_Conseil ecclésiastique_, conseil Senatus sacer consessus, _vel_
de fabrique (_cathol._), consilium sancti ordinis.
_consistoire_ (_protest._).
Conseiller _d’État; membre du Qui principi a consiliis est in rebus
conseil d’État_; _membre du quas publicas appellamus. Vir e
conseil privé_. sacerrimo principis consilio.
Conseiller _intime_. Consiliorum regiorum particeps, qui
est in sanctiore principis consilio.
_Membre du_ consistoire. Assessor sacri senatus.
_Décret, décision du_ consistoire. Decretum senatus sacri.
Constitution (_ensemble des lois Leges imperii quibus salus reipublicæ
fondamentales d’un état_). continetur, nititur.
Constitution _robuste_; _forte Corpus natura solidum in multos
constitution_; _santé solide_. labores duratum. Corporis firmitas.
_État du ciel_; _aspect Astrorum cœli affectio, siderum
des étoiles_ (_en termes positus.
d’astrologie_), constellation.
Constitution _militaire_. Belli apparatus.
_Écrire l’histoire_ contemporaine. Scriptis res suorum temporum mandare,
celebrare, illustrare.
Contexte. Nexus orationis et forma, verborum
ambitus, connexa et cohærens inter
se orationis series.
Contrebande, _marchandise Merces prohibitæ, interdictæ.
prohibée_.
Contre-batterie. Suggesta tormentorum hostibus
opposita.
_Inspecteur_; contre-maître, Redemptor operis, manceps operarum.
_surveillant, intendant_.
Contributions, _impôts_; _charge_. Census bonorum, tributum.
Contrôleur. Rationum custos et vindex, redituum
consignator.
Controverses, _points Fidei capita, quæ in disceptationem
controverses_. vocantur.
Convalescence. Pristina valetudo, confirmata a morbo
valetudo.
Convention, _traité pour_ Pactio de transfugis et captivis
l’échange _des transfuges et des permutandis.
prisonniers_.
Convoquer _la diète, la chambre_. Comitia edere, indicere.
Copie _de lettre_. Descriptio, exemplum litterarum.
_Un exemplaire, une copie Exemplum recognitum.
figurée_; _une_ copie _conforme_.
Copiste. Homo, puer a manu, librarius.
_Ceux qui sont du même corps de Curiales.
métier, de la même_ Corporation.
Corps, _armée de réserve_. Manus militum ad subitos belli casus
seposita.
Corsaire (_t. de mar._). Navis prædatoria.
Corvette; _yacht_. Navis liburnica.
Cotisation _volontaire_; _secours Collatio gratuita.
volontaire en argent_; _subside,
subvention volontaire_.
Couleuvrine. Tormentum colubrinum, colubrina.
Couleuvrine (_artill._). Tormenta longiora a colubris nominata.
_On fait jouer les_ couleuvrines; Colubrinis verberatæ sunt ædes,
_on a tiré des couleuvrines_. hostis colubrinas exercuit, misit
in tecta.
Couper _la retraite à qqn_; Reditu aliquem excludere. Commeatu
couper _les vivres à une ville, privare, intercludere, prohibere.
etc._...; _empêcher le transport
des vivres,—des provisions_
(_pour une forteresse, une
armée_).
_Par_ coups, _de taille_. Cæsim.
Cour; _suite d’un prince, d’un Comitatus aulicus.
roi_; _courtisans_.
_Juge de la_ cour. Judex curiæ provincialis.
Cour _d’Appel_. Summus senatus provocationum.
_Employé à la chambre, à la_ Curiæ fisci adscriptus.
cour des comptes; _directeur,
président de la chambre, de la
cour des comptes_; _trésorier,
administrateur de la caisse du
roi, d’un prince_.
_Secrétaire de la chambre des Census curator.
domaines, de la_ cour des
comptes.
_Rendre ses comptes à la_ cour. Ad ærarium rationes referre.
_Marcher_, courir _en grande Cursum incitare, iter accelerare,
hâte, précipitamment, à toutes celeri itinere aliquo contendere,
jambes_; _hâter son pas_. non observata, stata quiete
festinare iter.
Couronne _foudroyante ou Malleoli et ignes, tædæ pice et
d’artifice_ (_guer._). sulphure mistæ, picea sulphureaque
serta.
Courtine (_mur entre deux bastions Injecti muri loricæ, longitudo _seu_
et qui en joint les flancs_). ductus murorum lorica mœnium.
_Vils_ courtisans. Tineæ soricesque palatii.
Couvrir d’une flotte, _de Ora maritima classem disponere.
vaisseaux, les côtes maritimes_.
_Tout_ crédit _lui est enlevé_. Omnium rerum fides ei abrogatur.
_On lui enlève_ } _tout_ crédit.
_Il perd_ }
_Avoir perdu son_ (_tout_) crédit. Fidem amittere.
_Être en_ crédit _auprès de qqn_; Bene audire.
_avoir bonne réputation_.
_Il n’y a plus de_ crédit; _il n’y Concidit fides, fides cessit e foro.
a pas de confiance_.
Croiser (_sur la mer_), _établir Maritimos prædones consectando mare
des croisières_ (_t. de tutum reddere.
marine_), _courir_ (_les côtes_).
_Courir la mer_, croiser _sur la Classem dimittere quoquoversus.
mer en tout sens_; _couvrir la Maria, sinus omnes scrutari navibus.
mer de ses croisières_.
_Protéger une province, un pays Defendere provinciam a depopulatione.
contre les ravages de la
guerre_; couvrir une province.
Couvrir _les derrières de l’armée Cingere ultimum agmen valida manu.
par une forte arrière-garde_.
_La Sainte_ Croix. Lignum salutare, in quo omnium noxas
sua unius morte expiavit Christus.
_Faire le signe de la_ Croix, _se Salutari se signo munire, signum
signer_. crucis digito in fronte effingere,
ducere.
Cuirassier; _en général tous les Milites cataphracti, equites loricati
soldats qui portent la cuirasse, quibus tegumenta ferreis laminis
tels que les carabiniers_. serie inter se connexis.
D
Date _d’une lettre_. Dies epistolæ adscripta.
_Lettre_ datée _du même jour_; Litteræ eodem datæ tempore.
_lettre de même date_.
Davier, _tenailles, pince_ Forcipes.
(_instr. de chirurgie_).
Débarquer _les soldats_. Milites in terram exponere.
_Dissiper ses biens en_ débauches. Luxu opes perdere, prodige profundere.
Décret, _ordre du Sacré-Collége_. Decretum sacri senatus.
Défalquer;—_soustraire_. Detrahere de summa.
_Craindre les_ défilés. Angustias itineris vereri.
_Occuper les_ défilés. Viarum, montium fauces milite
insidere, præsidia in angustiis
collocare, arctas vias milite et
operibus munire.
_Enfermer l’armée ennemie dans Adversarios locorum angustiis
un_ défilé, _dans une gorge de constringere.
montagne_; _acculer l’armée
ennemie contre une montagne, un
défilé_.
Définir _un mot_; _en fixer le Notionem verbi certis limitibus
sens, l’acception_. circumscribere, definire, arctare.
Dégrader; _casser_. Exauctorare, sacro gradu dejicere.
Dégréer _un vaisseau_ (_terme de Exarmare navem.
marine_).
Démocratie. Imperium populi, _seu_ populare.
Départ (_des troupes_); Discessus militum; profectio;
_décampement_. militare iter.
_Annoncer le_ départ. Iter pronuntiare.
_Donner les ordres du_ départ. Vasa militari more conclamare; signum
dare colligendi vasa.
Dépendances. Jura accessionum.
Députés _d’un pays_. Status provincialis, collationum
provincialium præfecti.
Desserrer _les rangs_. Manipulos laxare, diducere.
Dessert; _friandises, confitures, Mensa secunda, bellaria.
pâtisseries, tout ce qu’on sert
à table au dessert_.
Détachement _de soldats_. Manus militum, globus armatorum,
delecti milites.
Diamètre; _ligne diamétrale_. Linea dimetiens, recta, ducta ab
extremitate una circuli ad alteram
per centrum.
_Action ou_ } _en_ diffamation. Actio injuriarum.
_Procès_ }
_Avoir un procès en_ diffamation. De fama dimicare.
_Il est d’humeur_ difficile, _d’un Inest dissimilitudo morum.
caractère difficile, d’une
grande inégalité d’humeur_.
Digue; _jetée_; _chaussée_. Moles fluctibus opposita.
_Arrêter le débordement d’un Fluvium extra ripas effusum coercere.
fleuve, d’un torrent, par une_
digue; endiguer _un fleuve, un
torrent_.
_Articles de_ discipline Leges militariæ, castrenses.
_militaire_.
_Il parle tantôt d’une chose, Sermo sibi non constat.
tantôt d’une autre, sans
suite_; _ses_ discours _n’ont
ni queue ni tête_; _il fait
des coq-à-l’âne_; _il dit des
extravagances_.
_Se rendre à_ discrétion (_se Armis depositis ad victoris
dit d’une armée ou d’une ville clementiam confugere, se suaque
prise_). omnia alterius potestati
permittere, nullis conditionibus
admissis urbem _vel_ provinciam sub
suam potestatem redigere.
Dispenser, _exempter, accorder la Legibus solvere, legis gratiam facere.
dispense, l’exemption d’une loi_.
_Nous sommes à une lieue, à la_ Uno lapide distamus.
distance _d’une lieue l’un de
l’autre_.
_Être en délire_, divaguer, Aliena loqui.
_battre la campagne_.
Douane _ou Accise, impôt sur les Portorium, vectigal eorum quæ
denrées, sur la consommation_. consumuntur, tributum rerum ad
victum et amictum pertinentium.
_Dragons._ Dimachi. Desultorii milites.
Drapeaux, _étendards, enseignes, Signa militaria.
bannières_.
Déserter, _abandonner le_ drapeau, A signis discedere, signa relinquere.
_ou simplement déserter_.
_Disposer les_ drapeaux. Signa statuere.
_Prêter serment sous le_ drapeau. Sacramento se illis obstringere.
De signis tutandis sequendisque
perpetuo sacramentum sacerrimum
dicere.
Droit _de nommer au bénéfice_. Jus conferendi sacram dignitatem.
_Se battre en_ duel. Ferro cum aliquo decernere.
E
_Souscrire à l’_échange _des Captivorum commutationem recipere.
prisonniers_; _traiter de
l’échange des prisonniers_.
Écho. Vox repercussa, sonus repercussus.
Imago verbi.
_Faire_ écho. Vocem multiplicato sono reddere.
_Les montagnes font_ écho. Saxa et solitudines voci respondent.
_Coureur_ (_guer._); _batteur Excursor, procursator.
d’estrade_ (_guer._);
_guérilla_, éclaireur (_guer._).
_Ouvrir une_ école; _ouvrir un Ludum litterarium aperire.
cours_ (_de littérature_).
_L’_écriture _sainte_; _les Sacræ litteræ; sacer codex.
saintes écritures_.
_Registre_ d’écrou. Commentarii custodiarum.
_Princes_ électeurs; _princes de Principes Imperii qui suffragio suo
l’empire de l’Allemagne qui imperatores creant.
avaient droit de vote dans
l’élection de l’empereur_.
_Jour des_ élections; _jour de Dies comitialis.
l’élection_.
_Prince_ électoral. Heres Electoratus, in spem Imperii
genitus, princeps juventutis.
Élite _de l’armée_; _troupes_ Delecta manus, delecti milites.
levées _pour défendre une
province_.
Emprunter _de l’argent pour payer Versuram facere.
ses dettes_.
_Mettre, vendre qqche à l’enchère, Auctionem constituere.
aux enchères_;—_vendre à_
l’encan.
_Vendre à l’_encan; _mettre à Bona voci præconis subjicere, hastæ
l’enchère_. subjicere.
Encre. Atramentum scriptorium, librarium.
Encre _d’imprimerie_. Atramentum fuligineum.
_Arrêter le débordement d’un Fluvium extra ripas effusum coercere.
fleuve, d’un torrent, par une_
digue; endiguer _un fleuve, un
torrent_.
Enfoncer _le flanc de l’armée In latus hostium invehi.
ennemie_; _prendre l’ennemi en
flanc_.
Enfoncer _les escadrons, les rangs Se inter equitum turmas inferre.
de la cavalerie_.
Enfoncer _le front de l’armée Principia aciei disjicere.
ennemie_.
_Tenir parole, remplir sa Liberare fidem.
promesse, remplir un_
engagement, _dégager sa parole_.
_Celui qui a pris des_ Qui fiduciam accepit, debet præstare
engagements, _doit y être et fidem.
fidèle, doit les remplir_;
_celui qui a reçu un
fidei-commis, doit y être
fidèle, doit en être l’exécuteur
fidèle_.
_Serment militaire_; _enrôlement_, Sacramentum militare.
engagement.
_S’_engager _par écrit_. Scripto fidem obstringere.
_Faire diversion, porter la Distinere hostem, alio hostis curas
guerre, le combat sur un point avocare, consiliis hostis occurrere.
éloigné_; _attaquer l’_ennemi
_sur un point afin de le
surprendre sur un autre_;
_diviser ses forces par une
attaque imprévue, simulée_.
_Charger l’_ennemi, _fondre sur Confertis turmis in hostem impetum
l’ennemi, les escadrons serrés_. facere.
_Couper la retraite et les vivres Receptu commeatuque hostem excludere.
à l’_ennemi.
_S’élancer, fondre, se précipiter In hostem se concitare.
avec impétuosité sur l’_ennemi.
_Offrir le bataille à l’_ennemi; Hosti pugnæ copiam offerre; ad
_marcher sur l’ennemi_. certamen hostem extrahere.
_Entourer, enfermer l’_ennemi Vallo, continuo castrorum aggere,
_d’une ligne de circonvallation_. sepimento crebrisque castellis
hostem cingere.
_Être de connivence avec l’_ennemi. Litteris cum hoste collatisve
consiliis ei belli opportunitates
prodere. Clandestina cum hostibus
consilia conferre.
_Se frayer un passage à travers Per medios hostes perrumpere,
les rangs_ ennemis, _l’armée corporibus viam aperire.
ennemie_.
_Inscrire_,—enregistrer; Referre in tabulas, in commentarium,
_porter sur le livre, sur les in codicem.
registres_; _insérer dans un
acte_.
Enrôler, _recruter des soldats_. Copias comparare, scribere.
Entonner. Voce præire.
Entonner; _entonner le chant, la Voce præire, preces præire, sacros
prière_. modulos.
Épitaphe; _inscription tumulaire_. Postumæ laudes marmori _vel_ æri
insculptæ.
_Maintenir l’_équilibre _entre les Æqualitatem potentiæ principes inter
différents États_. tueri, potentiam ita moderari ut
ne quis principum reliquos viribus
opprimat.
Ermitage. Secessus amœnus, ad vitandam populi
frequentiam delectus _vel_ positus.
_Fondre sur l’ennemi en rangs Consertis turmis in hostem impetum
serrés, en_ escadrons _serrés_. dare.
_Escarmoucher_; _faire une_ Prœlium minutum, velitarem pugnam
escarmouche, _engager une conserere.
échauffourée, un combat de
tirailleurs_.
Escarpe. Murus fossæ interior.
_Contre_-escarpe. Lorica, acclive opus, fossa, viæ
coopertæ, fossæ pars mœnibus
adversæ.
Escorte; _garde_; _convoi_. Manus præsidiaria.
Escouade. Manipulus, decuria, contubernium.
Espion; _émissaire, mouchard, Speculator, explorator, emissarius.
mouche_.
_Vers l’_est, _vers le levant, à Ad orientem solem.
l’est, au levant_.
_Être en grande_ estime _auprès de Esse apud aliquem bono loco.
qqn, être bien vu de qqn, être
estimé de quelqu’un_.
Établir _de nouvelles lois Novas leges de vestitus ratione
somptuaires_. temperanda condere.
_Faire double_ étape, _brûler Iter duplicare.
l’étape_.
_Faire une_ étape _ordinaire_. Iter justum conficere.
État-major, _corps de généraux_. Principes militum, delecti ordinum
militarium, spectatissimi tribuni.
_Chef de l’_état-major. Summus castrorum metator.
États _de l’empire, les états_. Imperii ordines.
_Commentaire, exposition, Explanatio evangelica, commentarius
interprétation, explication de evangelicus, vitæ actorumque
l’_Évangile. Christi diffusior explanatio.
_Relever qqn de_ Pacem superum alicui reddere,
l’excommunication; _lever communioni cœtus sacri restituere
l’interdit prononcé contre qqn_. aliquem.
Excommunier _qqn_; _anathématiser Devovere aliquem, exsecrari diro
qqn_ (_Égl. cath._). _Lancer, carmine, interdicere communione
fulminer l’excommunication, cœtus sacri, interdicere sacris,
l’anathème._ ejicere e cœtu sacro, usu sacrorum
prohibere, exsecratione devovere;
dirarum formulam promulgare, ferre
in aliquem.
Exécuter _un criminel_. De criminis reo supplicium sumere.
Exécuter _la peine encourue_. Pœnam commissam persequi.
Exercer _les matelots_. Nautas exercere.
Exercice; _exercer les soldats_; Meditatio campestris. Decursio
_faire l’exercice aux soldats_. militaris. Componere solvereque
ordines edocetur miles. Decursiones
militares, voluptaria prœliorum
simulacra.
_Je le sais, je l’ai appris Usu, experiendo didici.
par_ expérience; _j’en ai été
instruit par expérience_.
_S’_expliquer; _s’exprimer_; Exprimere sensa dicendo. Sensa mentis
_rendre, exprimer sa pensée_. explicare, sensus suos alicui
aperire. Promere, quæ in animo
latent.
Expressions, _termes_; Exquisita verba et sonantia.
_expressions choisies_; _termes
sonores_.
_Basse_ extraction; _un homme Dedecus natalium. Homo cum probro
de vile origine, de honteuse natus.
extraction_.
Extrait, _abrégé, précis, Breviarium, compendium, commentarius
sommaire_ (_d’un livre_). brevis.
_Tout hasarder, aller jusqu’au Extrema omnia experiri, pati rem
bout, pousser les choses jusqu’à ad supremum discrimen adduci:
la dernière_ extrémité. novissimum casum exspectare.
F
Façon, _main d’œuvre_. Manus pretium.
{ _un legs pieux_; Dicare aliquid sacris usibus.
Faire { _une_ fondation _pieuse_;
{ _un legs_,
_des legs pour des œuvres pies_.
_Faire_ faillite, _banqueroute_. Cedere foro, cedere bonis.
_Homme_ fantasque, _agité de Homo fanaticus, homo manibus suis
vaines terreurs_. malisque umbris actus, _vel_
tuta vereri solitus, terroribus
exagitatus.
Fascines; _fascinage_. Fasces viminei, fasces fruticum,
crates militares, sarmentorum
fasciculi.
_Faire des_ fascines; _faire du Sarmenta virgultaque colligere.
fascinage_.
_Ouvrier en_ fascines, _fagoteur_; Lignator.
_gabionneur_.
_Préparer des_ fascines _pour Materiam cædere crateis et pluteis
garnir les approches (les faciendis, struendis, plectendis.
tranchées) et les gabions_.
_Un copiste infidèle_; faussaire, Librarius mendosus.
_c. à d._, _qui altère un acte
authentique, qui fait un faux,
ou une fausse signature_.
Fausse _monnaie_. Adulterini nummi.
_Sans perfidie, sans duplicité, Sine fuco.
sans fraude, sans_ fausseté.
Faux. Fallax, insidiosus, veteratorius.
Faux _cachet_. Signum adulterinum.
_Cacher une haine profonde sous Odium pectore abditum multis verborum
des paroles mielleuses; être un lenociniis obtegere.
homme_ faux, _un traître_.
Fécial, _héraut d’armes qui Fecialis.
déclarait la guerre_.
_Droit_ fécial. Jus feciale.
Félonie; _action de félon_; Crimen in beneficii auctorem
_perfidie d’un vassal_. commissum.
Fête; _solennité_. Solemnis, festus dies.
Fief. Prædium beneficiarium.
_Demander_ (_une terre_) _en_ fief. Inaugurationem beneficiorum ab aliquo
petere.
_Recevoir_ (_une terre_) _en_ fief. Ritu beneficiario inaugurari.
Figures _de Rhétorique, style Lumina orationis, ornamenta verborum
figuré_. et sententiarum.
Fixer, _faire la fixation des Litem æstimare.
dépens, fixer l’amende qui doit
être payée par le condamné dans
une affaire d’exaction ou de
péculat_; _estimer le prix d’une
chose disputée, ou régler les
frais à payer par celui qui
perdra sa cause_.
Flancs _d’une armée rangée en Latera legionis, agminis; alæ.
bataille, ailes_. (_On dit
l’aile droite, l’aile gauche, en
parlant d’une armée rangée en
bataille._)
Flanc _d’un bastion, d’un fort_. Latus propugnaculi.
Flancs _dans les ouvrages de Propugnacula in ambitu, recentiore
fortifications_. structura.
_Attaquer les_ flancs _dégarnis de Latere aperto hostem aggredi.
l’armée ennemie_.
_Garnir de cavalerie les_ flancs Latera equite munire.
_de l’armée_; _protéger, couvrir
les flancs_.
_Pour que l’ennemi ne puisse pas Ne hostes a lateribus suos pugnantes
prendre, attaquer ses troupes circumvenire possent.
en_ flanc.
_Serrer l’ennemi par les deux_ Ab utroque instare, utrumque urgere.
flancs.
_Descendre le_ fleuve; _se laisser Vehi secundo flumine.
aller au courant de l’eau, aller
en aval, à vau-l’eau_.
_Remonter le_ fleuve; _naviguer Adversum flumen navis subit.
contre le courant, aller
d’amont_.
Flux _et reflux,—flot et jusant_. Maritimi æstus maximi. Maritimorum
æstuum accessus et recessus.
Fonder _une ville_;—_établir une Coloniam deducere, coloniam
colonie_; _coloniser_. constituere in aliquo loco.
Force _d’un terme, d’un mot_. Vis verbi.
_De ses propres_ forces. Suo, proprio Marte.
Formalités; _étiquette_ (_en usage Formulæ loquendi in aulis principum
à la cour_). usurpari solitæ.
Formulaire; _formule, forme, Formula.
formalités_; _définition_—(_t.
de droit_)—_règle, principe,
loi, formule_ (_au figuré_).
_Jurer, prêter serment d’après la_ Jurare in certa verba.
formule _prescrite_.
Fortifier _une montagne_. Montem opere circumvenire.
Fortifier _une ville_.—_Bloquer, Oppidum vallo castellisque
cerner une ville, entourer circummunire _seu_ claudere,
d’ouvrages_ (_une ville qu’on oppidum circumvallare, vallo urbem
assiége_). circummunire, vallum in oppidi
circuitu ducere. Oppidum operibus
claudere.
Fossé, _fosse, excavation, creux_. Fossa.
_Bord du_ fossé, _de la fosse_. Labrum, margo fossæ.
_Chariot de bagages_; fourgon. Currus sarcinis onustus.
_Fourrage._ Pabulum, frumentatio.
_Être de piquet au_ fourrage. Pabulatores tueri.
_Envoyer la cavalerie_ fourrager, Equites dimittere pabulandi causa,
_au_ fourrage. milites frumentatum, pabulatum
mittere.
Fourrier. Scriba cohortis, legionis.
Fourrier. Curatores sclopetarii tribuni _seu_
centurionis.
Fourrier _de la cour_. Curator hospitiorum aulicorum.
Fourrier, _sous-officier qui Hospitiorum designator.
marque les logements, fait la
répartition des vivres_.
_Sergent_-fourrier Designator, curator hospitiorum
(_pour l’infanterie_); militarium.
_maréchal-des-logis_ (_pour la
cavalerie_).
Frais de transport; _voiture_; Portorium.
_naulage_; _bachotage_.
_Faire_ fusiller _qqn_. Commilitonum glandibus sternendum
aliquem objicere.
Fusée. Ignis artificiosus, contestandæ
publicæ lætitiæ accensus, recta
linea in altum assurgens.
_Décharger_ (_un_ fusil). Exonerare.
_Coup de_ fusil. Ictus sclopi.
_Recevoir un coup de_ fusil; _être Glande plumbea prosterni,
tué d’un coup de fusil_. transverberari.
Fusils; _carabines_; _mousquets_. Sclopi igniarii majores, ferreæ
fistulæ, bombardæ ductiles. Sclopus
igniarius.
_Charger_ (_un_ fusil). Fistulam ferream pulvere nitrato et
glande onerare.
_Balle de_ fusil. Glans plumbea.
_Il est éloigné de la portée d’un_ Tanto spatio distat, quantum globus e
fusil. ferrea fistula emissus conficit.
_Fantassin_; fusilier; _simple Levis armaturæ pedes, miles
soldat, mousquetaire_. manipularis.
G
Gabions. Corbes terra farti, vimineæ cistæ.
_Soustraire les_ gages _à qqn, Stipendium alicujus avertere,
priver qqn de ses gages_; stipendio aliquem fraudare.
_rabattre sur les gages de qqn_.
_Salarier, payer qqn; donner, Stipendium, attributam pensionem,
payer à qqn ses_ gages, _son officii pretium alicui constituere,
salaire, ses appointements, son numerare, ferre.
traitement_.
Gala (_fêtes, festin à la cour_). Pompa solemnis aulæ, celebritas aulæ
procerum.
Galant, _homme poli, de bonnes Vir omnibus rebus ornatus, ad omnem
manières, d’une éducation humanitatem excultus.
distinguée_.
Galanterie; _politesse, douceur, Comitas, lepor, urbanæ munditiæ.
affabilité dans nos relations
avec autrui_.
Galerie _dans laquelle les Tecta ambulatiuncula.
Athlètes s’exerçaient pendant le
mauvais temps_.
Galeries, _portique_ (_galerie Intercolumnia ambulationis, xystus,
dont le comble est soutenu par porticus.
des colonnes, des arcades_),
_xyste_.
Garantie _du gouvernement_; Fides publica.
_protection de l’État_ (_t. de
droit_).
Garde _noble_. Equestris ordinis juvenes, excubias
circa cubiculum principis vice
militum agentes.
Garde _du roi_. Apparitor regius.
Garde _urbaine, garde municipale_; Urbanæ cohortes.
_milice de la ville_.
Garde, _cohorte prétorienne_; Milites prætoriani, stipatores.
_garde particulière du général,
du conseil, de l’empereur_.
_Avant_-garde. Antecursores ex militia levi.
_Préfet du prétoire_; _commandant Præfectus prætorio _vel_ prætoriano
de la_ garde. militi.
_Cohorte prétorienne_, garde _du Cohors prætoria, custodiæ corporis
corps, garde royale, impériale_. regii assueti milites.
_Caporaux_ (_ceux qui sont exempts Exempti a statione, immunes
de monter la_ garde). _Editores stationum. Editores tesseræ.
tesseræ_ (_ceux qui donnent le
mot d’ordre_ (_milit._)).
_Mettre_ garnison _dans une place; Præsidiis locum tenere.
occuper une place, une ville_.
_Mettre l’armée en_ garnison, _en Exercitum per oppida dispertire.
quartier_.
_Renforcer la_ garnison. Præsidium majoribus copiis firmare.
Général _de brigade_. Summus vigiliarum præfectus.
Général _de cavalerie_. Summus equitum præfectus.
_Lieutenant_-général, _général de Legatus, summi ducis vicarius, qui
division_. legati locum obtinet, qui secundum
locum imperii tenet.
Général _en chef, généralissime, Supremus castrorum præfectus.
maréchal_; _feld-maréchal_
(_allem. et autr._).
Général _en chef de Rei tormentariæ ad exercitum
l’artillerie, grand-maître de pertinentis præfectus summus.
l’artillerie—lieutenant-général
d’artillerie_ (_jadis_).
Général _d’infanterie_. Peditum summus præfectus.
_Vaguemestre_ général. Supremus rei vehicularis in exercitu
præfectus.
_Commissaire_ général _des Supremus excercitus curator.
armées_; _intendant militaire en
chef_.
_Aide-de-camp_ (_d’un_ général). Adjutor ducis _seu_ præfecti, qui
mandata ductoris perfert.
Généalogie. Origo familiarum, ex qua clarorum
virorum propagines possint
cognosci. Familiam alicujus inde
a primordiis ad nostram ætatem
recensere.
Généralissime. Imperator summus, ad quem unum summa
imperii redit.
_Ingénieur militaire_; _officier Castrorum metator, architectus
du_ génie. militaris, artis muniendi magister,
machinator operum bellicorum,
machinali scientia clarus.
_Un_ gentilhomme _d’ancienne Avitæ nobilitatis, multarum imaginum.
extraction, de vieille souche_.
_Un_ gentilhomme _de fraîche date_. Homo novus.
Géographie. Sedes locorum, regionum descriptio.
Géôlier. Triumvir carceris.
Géométrie. Studium dimetiendæ terræ.
Giberne. Theca sclopetaria pulveris pyrii,
theca qua sclopi fartura custoditur.
_Batterie de_ gobelets. Caliculi quibus agyrtæ circumstantium
oculos perstringunt.
Golfe. Sinus.
Gondole; _barque_ (_vénitienne_). Navicula Venetorum, navis velox,
biremis Veneta, Venetorum phalesus.
_Soldats du train_, goujats. Calones.
Gouverneur; _président_ (_d’une Præfectus præsidii, provinciæ rector.
province en Allemagne_).
_Vice_-gouverneur; Provinciæ legatus, præsidio præfecti
_vice-président_ (_Allemagne_). vicarius.
Grands (_d’Espagne_). Optimates Hispanorum primi ordinis,
primæ admissionis.
Gradué. Honoribus Academicis ornatus.
Gratification. Congiarium.
Grenadier; _fusilier_. Miles qui glandes pulvere nitrato
fartas manu ejaculatur.
Grotte. Crypta hortorum artificiosa, apta
vitandis æstivis caloribus.
Guerre _sans caractère public_; Bella privata, privata auctoritate
_guerre qui a pour motif le indicta.
droit du plus fort_, _c. à
d._, _une guerre illégitime,
illégale, injuste_.
_Faire une_ guerre _défensive_. Bellum illatum repellere, defendere,
propulsare.
_Bagages_; _matériel de_ guerre, Instrumentum militare, instrumentum
_munitions_. militiæ.
_Motifs de la_ guerre; _son Ratio belli, rei militaris.
utilité_.
_Théâtre de la_ guerre. Belli sedes, bellum hic vel ibi
constitit, collatum est.
H
Hallebarde. Hastata securis. Securis hastæ
præfixa.
_Nombre_, harmonie _d’un discours_. Oratio ad numerum cadens.
_Orateur qui a la phrase_ Cujus aures perfecto et completo
harmonieuse (_pour le style et verborum numero gaudent.
pour le débit_).
Haste (_lance, javelot sans fer_). Hasta pura.
Heiduques. Pedites Hungari. Milites
provinciales. Hungariæ pedites.
_Publier de tous côtés par la voix Præconibus circummissis edicere.
des_ hérauts.
_Royaume_ héréditaire; _états Regnum patrium, regnum quod nascendi
héréditaires_. jure, hereditate obvenit.
Héritier _naturel, légitime, ab Ab intestato, cui nascendi jura
intestat_. hereditatem addicunt.
Hommage _lige_; _devoir de vassal_. Jus beneficiarium, nexus
beneficiarius.
Homme d’affaires _de qqn, son Curator rei privatæ, qui procurat
gérant, régisseur, procureur, alterius rationes et negotia.
agent_.
_Des_ hommes, _des gens de Viri amplissimi.
qualité, de haut parage_.
_Mon_ honneur _est en jeu, y est Agitur de honore meo.
engagé_; _il s’agit de mon
honneur_.
_Point d’_honneur. Summa honoris.
Hôpital; _hôtel-Dieu_; lazaret. Valetudinarium publicum.
_Tireur d’_horoscope. Qui notato ortu, futura hominibus
edicit, fatorum est astris vanus
interpres.
_Dresser ou faire tirer, faire, Divinatio natalitia; prædicere,
dresser_ l’horoscope _de qqn_. divinare quo quis fato natus sit.
Huguenot. Religioni reformatæ initiatus.
Huissier. Accensus.
I
Ici, _là il y a des mines fort Metalla exercentur hic vel ibi magno
riches_. proventu.
_Faire des courses_, incursions Excursiones in hostilem agrum facere.
_sur le territoire ennemi. Faire Excursiones. Excursionibus se
la petite guerre, la guerre de locupletare.
guérilla, la guerre en partisan._
_Compagnie des_ Indes _orientales_. Societas Indiæ orientalis, collegium
mercatorum, qui orientalis Indiæ
merces permutant.
_Je reste indifférent, cela me Non est quod gaudeam metuamve.
laisse_ indifférent, _dans une
indifférence complète_; _ce
n’est pour moi, ni un sujet de
joie, ni un sujet de crainte_.
_Choses_ indifférentes. Res neutræ.
Indulgence _papale_. Noxarum condonationes a supremo
Sacrorum Antistite concessæ.
_Sous_-inféoder. Prædium beneficiarium transferre in
alium eodem jure.
Influence _des astres, de la lune_. Vis stellarum. Lunæ tractus.
_Astrologie, science prétendue Astrologia divinatrix.
de l’influence des astres;
divination._
Ingénieur _militaire_; _officier Castrorum metator, architectus
du génie_. militaris, artis muniendi magister,
machinator operum bellicorum,
machinali scientia clarus.
Ingénieur _civil_. Machinali scientia clarus; machinator.
Ingénieur _des ponts et chaussées_. Architectus pontibus viisque curandis
præpositus; viarum pontiumque
curatores.
Inquisition, _tribunal de Fidei quæsitorum tribunal.
l’inquisition_.
_Prendre une_ inscription _à Initiatio academica. Albo studiosorum
l’université_. inserere. Studiis initiare aliquem,
ritibus academicis.
_Intendant_, inspecteur _des Annonæ, redituum regiorum curator.
contributions_ (_indirectes_).
Inspiration _divine_; _souffle Afflatus divinus, Numinis impulsus.
d’en haut_.
Installation (_en parlant des Legitima collocatio sacri census.
personnes_).
_Installer qqn._ Inaugurare aliquem.
_Instituer qqn son_ légataire, Ex asse heredem scribere.
_héritier universel_.
Intendant _militaire en chef_. Primarius negotiorum bellicorum
curator.
Intendant _des ouvriers_. Præfectus fabrum.
Intérêt _exorbitant, usuraire_. Iniquissimum fenus.
_S’intéresser, prendre_ intérêt Consulere communi saluti, dignitati.
_au bien public_. In commune consulere.
Intérêts. Fenus, usura, pecuniæ reditus.
_Faire de son mieux pour tous les Utriusque facere causa.
deux_; _servir les_ intérêts _de
l’un et de l’autre_.
_Chercher le bien de qqn; aider Consulere alicui; consilio, opera,
qqn de ses conseils_; _prendre à studio adesse alicui.
cœur les_ intérêts _de qqn_.
_Gros_ intérêts. Gravissimæ usuræ.
Interrègne. Interregnum.
Inventorier; _dresser un Commentarium bonorum conscribere.
inventaire_.
Invention, _découverte_. Inventum callidum, cogitatum acutum.
Investiture (_moyen-âge_). Solemnia inaugurationis in munus
sacrum.
Imposer _des marchandises Peregrinarum mercium portoria
étrangères_; _mettre_ l’accise constituere.
_sur les importations_.
Impôt _sur les consommations_. Vectigal eorum quæ consumuntur,
census rerum venalium.
Impôt _pour la guerre contre la Pecunia in bellum Turcicum collata.
Turquie_.
Impôt _ou droit sur le vin_. Exactio vinaria.
Impôt _personnel, capitation_. Exactio in capita.
_Accise_, impôt _sur le vin_. Exactio vinaria.
_Être exempt_ d’impôts. Omnium onerum nancisci immunitatem.
Improvisateur.—_Improviser, Extemporalis, vir subita expedire
parler, décider sur-le-champ, paratus. Subita proferre, dicere,
sans préparation._ disceptare.
Irrégulier. Declinans a regula, præter regulam.
J
Janissaires. Turcarum pedites statarii, pedites
prætoriani Turcarum Imperatoris.
Journal, _gazette_. Ephemerides rerum novarum,
commentarii rerum publicarum.
Journal; _livre-journal_. Libellus in quem quotidiana acta
referuntur.
_Livre-journal_; journal. Commentarius, annales.
Juge _militaire_; auditeur, _grand Judex militaris, castrensis, quæsitor
prévôt. Juges du camp, ceux qui causarum militarium.
dans les combats judiciaires,
les joûtes... étaient chargés de
veiller à ce que tout se passât
selon l’usage_.
Jugement _dernier_. Decretorius ille dies generis humani,
dies novissimus, quo Christus ad
judicia exercenda descendet.
_De ce pas, je vous ferai citer Faciam ut a prætore tibi statim dies
en_ justice. dicatur.
L
Lance _armée d’un fer_. Præpilata.
Langue _maternelle_. Sermo patrius.
L’égalité. Observatio legum, juris.
_Hôpital, hôtel-Dieu_; Lazaret. Valetudinarium publicum.
Légitime (_subst. fém._): _portion Pars bonorum quæ hereditate inter
que la loi assure aux enfants filios dividitur.
sur les biens du père et de la
mère_ (_t. de droit_).
Lettre _de change_. Litteræ argentariæ.
Lettre _de créance_. Litteræ fidei publicæ, auctoritas
Legati, litteræ quæ fidem
legationis adstruunt.
Lettre _d’investiture_. Litteræ beneficiariæ.
Lettres _de représentation_. Litteræ commendatitiæ recens electi.
Lettre _perfide, contenant la Litteræ Bellerophonteæ.
perte de celui qui en est le
porteur_.
_Adresser une_ lettre _à qqn_. Inscribere alicui perferendas
litteras.
_Élite de l’armée_; _troupes_ Delecta manus, delecti milites.
levées _pour défendre une
province_.
Lexique; _dictionnaire_; Liber vocum notiones complexus, libri
_vocabulaire_. qui dictionum sensa collegerunt.
Licencié. Primos a doctore honores consecutus.
Licencier, _renvoyer du service, Exauctorare.
congédier_. (_milit._)
Lieutenant. Centurionis vicarius, procenturio.
Lignes _de communication_ (_t. de Brachium fossarum, linea communis,
fortif._). quæ vulgo communionis.
_Entourer avec une armée_ toute la Totum opus militum corona cingere.
ligne _des fortifications_.
_Garnir de troupes toute la_ Totum opus militum corona cingere.
ligne _des fortifications, des
retranchements_.
_Ouvrir, établir des_ lignes _de Castellum brachiis cum opere
communication entre le château castrorum conjungere.
et le camp_.
Livre _des recettes et des Codex accepti et expensi.
dépenses_.
Recueil _de notes, mémoire, Electorum commentarius.
mémorial_; livre _de raison
ou grand livre_, _c. à d._,
_un registre où les négociants
portent tout leur compte par
doit et avoir_.
Loterie. Ludus, qui sorte facta constat, urna
sortis fortuitæ.
Demi-lune (_fortific._), lunettes Lunatum munimentum, propugnaculum.
(_fortif._).
M
_De ma_ (_ta, sa_) _propre_ main. Manu mea, tua, sua.
_Mettre une_ maison _en vente_. Ædes venales inscribere.
Majeur. Aliena tutela emancipatus, liberam
rerum suarum administrationem
adeptus.
_Fidéicommis._ Majorat, _celui Heres fiduciarius.
qui possède un_ majorat.
_Fideicommissaire._
Mandat _d’arrét_. Litteræ facinorosi comprehendendi
causa missæ.
_Champ de Mars; place d’armes; Campus martius, diribitorium.
champ de_ manœuvre. _Rendez-vous
des troupes._
Manufacture; _fabrique_. Officina operum manu factorum.
Marche. Iter.
Marche _forcée_. Magnum iter, magnum itineris spatium.
_Battre, sonner la_ marche; Receptui canere, signum dare, signum
_sonner la retraite_. buccina dare, tuba revocare milites.
_Se mettre en_ marche, _en route; Iter inire, aggredi.
partir_.
_Observer la_ marche _de l’armée Itinera hostium observare, explorare.
ennemie_.
_Contre_-marche. Itinera transversa.
_Feld_-maréchal (_en Allemagne Summus castrorum præfectus.
et en Autriche_), _maréchal_
(_en France_), _généralissime_;
_général en chef. Commandant en
chef._
Maréchalat; _Feld-maréchalat_ Supremi castrorum præfecti vicarius.
(_Allem. et Aut._).
_Donner la bénédiction nuptiale Ritibus sacris jungere connubii
à_; marier. fœdera, solemni præcatione nuptias
lustrare.
Matricule. Album, formula censendi.
Maxime, _règle, principe_. Regula.
Mausolée; _un monument élevé Mausolæum; monumentum exsequiarum
pour témoigner de la douleur causa, contestando publico dolori
publique_. positum.
Mèche. Funis e fomite. Incendiarii funes.
Mécontent, _malcontent, de Animus alienus et offensus.
mauvaise humeur_.
_Médaille commémorative_; médaille. Nummus in memoriam rei singularis,
facti, relatæ victoriæ cusus,
nummus vetustatis gratia asservatus.
Médaillon. Nummus modi majoris, maximi moduli.
_Exercer la médecine_; _être_ Medicinam exercere.
médecin.
_Nourriture obtenue à force de Victus precarius.
prières, en demandant l’aumône_;
mendicité.
_Dire la_ messe, _célébrer le Rem divinam facere, sacris operari.
saint Sacrifice_.
_Dire la_ messe _pour les Sacrum piaculare facere, expiare
défunts, la messe des morts_; manes defunctorum.
_chanter une messe de requiem,
un requiem_; _célébrer un
office pour les morts, faire
le service_ (_funèbre_) _pour_
(_tel défunt_).
_Ouïr, entendre la_ messe, Rebus divinis interesse.
_assister à la Messe, au saint
Sacrifice_.
Mesure (_musiq._); _cadence_. Modus vocum, numerus in cantu.
Meurtrières (_ouvertures dans les Gula propugnaculi.
remparts pour tirer à couvert_).
Milices. Milites provinciales, armati
populares, raptim ad arma convocati.
Mine. Cuniculus. Furnulus. Sinuosi mæandri,
pulvere pyrio farti.
_Une_ mine _qu’on a fait jouer, Cuniculi accensi.
sauter_.
Miner _un ouvrage_ (_de Cuniculis aggerem subtrahere.
fortification_), _le faire
sauter_.
Minéral; _fossile_. Fossilia.
Mines _de fer_. Secturæ ferrariæ, fodinæ.
_Les_ mines _firent une large Cuniculo suffossa mœnia ingens
brèche aux remparts_. nudarunt spatium.
_Faire des_ mines. Cuniculos rectos agere.
_Faire des brèches aux remparts à Cuniculis muros subruere.
l’aide des_ mines.
Ici, _là, il y a des_ mines _fort Metalla exercentur hic vel ibi magno
riches_. proventu.
_Revenu des_ mines. Pecunia quæ ex metallis redit.
_Contre_-mines. Cuniculi adversi, oppositi.
Transversus meatus.
Mineur. Nondum rerum suarum liberum usum
adeptus.
Missel. Liber sacer ritualis, liber liturgiæ.
_Coiffé d’une_ mitre. Infulatus, mitratus, sacris infulis
conspicuus.
Modèle, _exemple_. Exemplar; modus formaque.
_Être fidèle à son_ modèle. Ab exemplari pendere.
_Avoir de bonnes_ mœurs, _avoir Moribus se probare.
une conduite irréprochable_.
Mœurs _légères, conduite légère, Mores facillimi.
facile_.
Monarchie. Dominatus unius; potentia singularis.
_Directeur de la_ monnaie. Monetæ censor.
Montre. Horologium portatile, rotatum minus.
_Lois morales, de la_ morale. Res morum, morum præcepta.
_Celui qui est_ mort _civilement, Ærarius, capite census.
qui a perdu ses droits de
citoyen_; _qui est frappé de
mort civile_.
Mortier (_artillerie_), _pièce Mortarium ignitum, bellicum,
d’artillerie pour lancer des tormentum excitando incendio,
bombes_. succutiendis ædibus.
N
_De_ naissance _honnête, de Honesto loco natus.
famille noble_.
_D’illustre_ naissance. Natus haud obscuro loco, summo loco.
Naturaliser. Civitate donare peregrinum.
Négociateur _de la paix_; Conciliator pacis, disceptator de
médiateur _de la paix_. pace.
Neutralité. Animus a studio partium alienus,
neutri parti addictus animus.
Neutre. Medius, neutrius partis, medium
partibus se præstare.
_Vers le_ nord, _du côté du nord_. In septentriones spectare.
Notaire. Qui præscriptoris Cæsarei jura
adeptus est, obsignator
testamentorum publica auctoritate
præditus.
O
Observer _la marche des ennemis_. Itinera hostium observare, explorare.
Officiers _supérieurs_. Præfecti belli superiori honore,
primorum ordinum ductores.
_Sous_-officiers. Præfecti militum inferiori dignitate.
Opéras. Ludi scenici qui canendo peraguntur.
Opuscule, _brochure, petit traité_. Libellus exiguus.
_Le Pater, l’_oraison dominicale. Formula precandi a Christo instituta.
Oratoire; _chapelle_. Ædicula, sacellum, sacrarium, locus
privatæ pietati sepositus, dicatus.
_Décret impérial; ordonnance Sanctio imperatoria, lex regia, lex
du roi_; ordonnance _royale. in quam fidem suam obstringunt
Capitulaires de Charlemagne._ Cæsares.
Ordre, _commandement_. Imperium, imperata, præscriptum.
_Agir d’après les_ ordres, _le Agere ad imperium.
commandement_.
_Donner des_ ordres _secrets, Tabellas signatas præfectis dare.
des instructions secrètes aux
officiers supérieurs_.
_Mot d’_ordre; _mot de ralliement_. Tessera militaris.
_Chercher le mot d’_ordre. Tesseram vigiliarum petere.
_Donner le mot d’_ordre. Signum edere. Tesseram vigiliarum
promulgare.
_Obéir aux_ ordres, _au Imperio parere.
commandement_.
_Sans l’_ordre, _contre les ordres Injussu ducis.
du général_.
Orgue _portatif_. Organum pneumaticum duobus follibus
instructum, quod in locum
quemcumque transferri potest.
Ouvrages _à corne_ (_fortific._). Cornuta opera.
Ouvrages _extérieurs_ (_m._), Munimenta exteriora, quæ manu
_dehors_ (_m. plur._), adjuncta sunt, opera munitioni
_pièces détachées pour les præstructa, moles insularum specie
fortifications_; _forts avancés_. a vallo divulsæ et aqua circumfusæ.
P
Pacha (_gouverneur d’une province Purpuratus v. g. Bosnensis.
turque_). Administrator provinciæ apud Turcas.
Pain _de munition_. Panis castrensis, secundarius.
Pairs. Proceres regni, qui jure suffragandi
in regno gaudent.
Palissades. Valli, sudes munimenti præpilatæ,
cervi. Sudium sepimentum. Palorum
vallum.
Palissades _de pieux pointus_ (_t. Furcati stipites ad hostis ascensum
de fortif._). prohibendum, conferti sudium
pectines.
_Couper, préparer des pieux pour Comparare.
faire une_ palissade.
_Faire une_ palissade; _planter Sudes, stipites præacutos defigere.
des pieux pour faire une
palissade_.
Pape; _souverain-pontife_; Summus pontifex; papa. Romanæ
_saint-père_. Ecclesiæ supremus pastor.
_Recevoir la bénédiction du_ Pape. A pontifice solemni precatione
lustrari.
_Recevoir un Bref du_ pape, _du Litteræ a Pontifice Romano publice
souverain-pontife_. scriptæ.
Papiers _sans valeur_. Scriptum nullius pretii.
_Un_ paragraphe, _un article, un Nimium quam longa verborum
chapitre démesurément long_. continuatio.
Parapet. Lorica, lorica post circitorum viam.
Parapet. Collis jaculatorius, mœnibus
superstructus, colles interpositi
in extrema mœnium planitie, valla
prominentia. Tumuli propugnaculo
impositi.
_Élever des_ parapets _sur les Pluteos vallo addere.
remparts_; _garnir les remparts
de parapets_.
Parer, _détourner un_ coup; Declinatione quadam alicujus
_éviter un coup en se petitionem effugere.
détournant_.
_Actes du_ parlement _en Tabulæ publicæ supremæ curiæ in
Angleterre_. Anglia.
_Héraut_; _envoyé_ parlementaire Caduceator.
(_qui porte un caducée_).
_Messager de paix._—_Héraut_ Caduceator, pacis internuntius.
parlementaire (_qui porte un
caducée_).
Parquet; _plancher parqueté_. Pavimentum tesselatum.
Parrain. Baptismatis testis, pater lustricus,
sponsor fidei, sacræ initiationis
arbiter.
_Choisir un_ parrain. Adhibere aliquem sponsorem fidei.
_Servir de_ parrain _à un enfant_; Ad sacrum fontem sponsor fui.
_tenir un enfant sur les fonts
de baptême_.
Pasquinade; _libelle_. Libellus famosus; criminationibus
confertus liber.
_Défendre le_ passage _de.... à Itinere prohibere aliquem.
qqn_.
_Délivrer un_ passeport _à Commeatu, publicis litteris instruere
quelqu’un_. aliquem.
_Refuser un_ passeport _à Prohibere commeatu, aliquem
quelqu’un_. intercludere.
Passion, _affection, inclination_. Prava animi affectio.
_La_ passion _de N.-S.-J.-C._ Historia Christi patientis.
_Réciter le_ pater _pour qu’un Præire verba orationis Dominicæ
autre le répète mot pour mot_. alicui.
Patrouille; _guet_. Excubitores, circitores.
_Piquet_; _garde du camp_, Milites, equites pro castris
patrouille _à cheval_. excubantes.
Patrouiller, _faire la patrouille_. Vigilias intentiori cura lustrare.
Pause. Respiratio in arte musica.
_Presser le_ payement. Consectari debitum.
Pélerinage. Peregrinatio religionis causa.
_Le jour de_ pénitence _et de_ Solemnes, publicæ supplicationes ad
prières publiques _est prescrit_. deposcendam superum pacem indictæ
sunt.
Pensionnaire. A pensionibus reipublicæ.
_Grand_-pensionnaire, _c. à d._, Procurator reipublicæ in Hollandia.
_principal chargé d’affaires en
Hollande_.
Percepteur, _receveur_. Coactor, exactor.
Période (_litt._). Ambitus verborum, circuitus
orationis, continuatio verborum.
_Appliquer des_ pétards _contre Pylocastrum admovere, applicare,
une porte_; _visser des pétards injicere portæ.
à une porte_ (_guer._).
_Enfoncer, entamer une_ phalange; Perfringere, disjicere phalangem.
_rompre les lignes ennemies_.
_Arrière-bouche_; pharynx, Gula.
_gosier_; _gorge, cou_; _gueule_.
Phénomène, _apparition céleste_. Apparitio sideris.
Pièces de campagne. Tormentum castrense, tormenta
legionum.
Piété (_filiale_); _affection pour Pietas.
ses proches_; _respect_ (_pour
ses maîtres_); _amour_ (_de la
patrie_).
_Respect_; piété. Religio.
_Livrer une ville au_ pillage; Vitam fortunasque civium direptioni
_mettre une ville à sac_. militum objicere.
_Demi_-pique; _pique de vélite_ Velitaris.
(_infanterie légère chez les
Romains_).
_Être de_ piquet _au Populares tueri.
fourrage_;—_mettre de piquet au
fourrage_.
Pistolet,—_revolver_. Bombarda minor, equestris; manualis
fistula.
Place _frontière_. Urbs quæ fines tuetur, propugnaculum
imperii defendendis limitibus
appositum.
Plaider; _plaider une cause_. In foro versari, causam agere, causæ
alicujus patronum exsistere.
_Profession d’avocat_; _assistance Opera forensis, commentationes
d’un défenseur_; plaidoirie. causarum.
Plénipotentiaire (_d’un prince, Rerum agendarum summa potestate
d’une nation_). instructus.
_Celui qui fait jouer les machines Is qui tormenta intendit, machinarum
de guerre_, (_de nos jours on bellicarum librator.
dirait_ pointeur _d’artillerie_)
_ou d’une manière plus
générale: officier du génie et
d’artillerie_.
_Un tonneau, un baril de_ poix. Cupa tæda et pice conferta.
_Règlement de_ police; _loi Lex sumptuaria, ordo disciplinæ
somptuaire_ (_chez les Romains_). civilis.
Politique. Prudentia civilis.
_Excellent_ politique. Pacis artium gnarus.
Pompe _à feu, à incendie_. Machina delendis ædium incendiis
deserviens, deputata.
Ponton. Rates junctæ trajectui aptæ, ad
transeundum instructæ.
Porcelaine. Vasa fictilia Sinensium.
Portier, _concierge_. Atriensis.
Portraits _des aïeux_; _portraits Patrum et avorum picta effigies.
de famille_.
_Reconnaître la_ position, _la Situm urbis perspicere.
situation d’une ville_.
_Ne pas maintenir une_ position; Locum non tenere.
_lâcher pied_.
_Prendre_ position _sur une Capere collem.
hauteur, une colline_.
Possesseurs _d’un bien Possessores prædii hereditarii.
héréditaire_.
_Obtenir qqche à titre de_ Aliquid titulo supremi dominii,
possession _absolue_. neminique obnoxio jure consequi.
_Chevaux de_ poste. Equi publici, meritorii, cursorii,
veredarii.
_Grand-maître des_ postes. Cursuum publicorum supremus moderator.
_Environner l’ennemi d’une ligne Cingere hostem stationibus in modum
de_ postes, _et l’assiéger en obsidii.
qqe sorte_.
Post-scriptum. Transversus versiculus extremæ
epistolæ.
Poudre. Pulvis pyrius, nitratus, tormentarius.
Praticable, _faisable, possible_. Quod fieri potest, in usum deduci
potest.
Prébende; _bénéfice_. Reditus et census ex bonis sacris.
_Gouverneur_, précepteur _de Moderator juventutis nobilis, qui
jeunes gens de qualité, de bonne liberalibus juventutis studiis dux
famille_. et moderator præest.
Prêcher; _faire un sermon_; De rebus divinis ad populum concionem
_annoncer la parole de Dieu_. dicere, publice interpretari res
divinas.
Prédicateur. Præco verbi divini.
Préliminaires _de paix, bases d’un Prima lineamenta pacis. Rudis pacis
traité de paix_. typus.
_Se mettre en devoir de faire le Quæ ad oppugnationem oppidi pertinent
siége_ (_d’une ville_), _faire comportare.
les_ préparatifs _du siége_.
Prescription; _surannation_ Acquisitio seu adjectio dominii
(_de_), _usucapion_ (_t. de dr. per continuationem temporis lege
rom._). definiti. Usucapio.
_Dispute sur la_ préséance. Certamen honoris.
_Être en dispute, disputer sur la_ In honoris contentionem incidere.
préséance.
Président _du conseil privé_. Senatus sanctioris princeps.
_Être_ président, _avoir la Tota comitia suis humeris, curis
présidence de la chambre des sustinere.
députés_.
Prétendant. Æmulus regni.
_Élever des_ prétentions _sur Jura antiqua revocare.
d’anciens droits_.
Prêter _de l’argent à intérêts_; Fenori pecuniam dare.
_placer de l’argent_.
Prêter, _avancer de l’argent à Pecunias expensas alicui ferre.
qqn_.
_Grand_-prévôt _de l’armée_. Penes quem est summa imperii custodia.
Primipile _ou primipilaire_, _c. à Primi pili centurio.
d._, _1ᵉʳ centurion_; _celui qui
commande la 1ᵉʳᵉ compagnie des
triaires. Premier capitaine_.
Prince _royal, impérial_. Heres regni, in spem regni genitus.
_Droits de justice_; _frais de_ Lis æstimata, expensæ litis.
procédure; _dépens_.
Procession. Solemnis sacrorum pompa,
supplicantium agmina.
_Aller en_ procession. Deducere pie supplices.
Proclamer _par des hérauts envoyés Præconibus circummissis pronuntiare.
dans différentes directions_.
_Faire_ profession; _faire, Vota solemnia sacri ordinis
émettre ses vœux_; _se consacrer nuncupare, DEO se solemni votorum
à DIEU par les vœux_. sponsione devovere.
_Au_ prorata (_dr._), _à Pro rata parte, pro cujusque
proportion, proportionnellement_. facultatibus.
_Supprimer, enlever, refuser le Intercessionem tollere.
droit de_ protestation.
Protester. Intercedere, vetare, obnuntiare,
contra obtestari.
Protonotaire. Primarius scriba, primus eorum qui
reipublicæ sunt ab epistolis.
Protonotariat. Primarii scribæ munus.
Puits _artésien_; _jet d’eau_. Aquæ artificiose prosilientes.
Q
Quaker. Secta tremulantium.
Qualités. Bona quæ a natura data sunt, ingenii
bona, dotes animi.
Quarantaine. Mora quadragesimum in diem producta,
tempus valetudini experiundæ
præfixum.
_Loger l’armée, mettre l’armée en_ Exercitum in agris collocare.
quartier _dans les villages_.
_Quartiers_; quartiers _d’hiver_; Stationes militum; hiberna, stativa.
_campement_; _cantonnements_.
_Assigner les_ quartiers _d’hiver_. Hiberna constituere.
_Quitter ses_ quartiers _d’hiver_; Copias ex hibernis excire.
_entrer en campagne_.
Quartier _général du roi_. Tabernaculum regis.
Quartier _général_ (_prétoire Prætorium.
anciennement_).
Quête, (_collecte ecclésiast._). Pecunia viritim collecta. Stipis
voluntaria collatio.
_Argent quêté, produit d’une_ Pecunia viritim, in capita collata.
quête.
Quittance, _acquit_; _reçu_. Syngrapha, chirographum, acceptilatio.
Quittance _générale, finale_. Agnitio satisfactionis plenissima.
R
Rançon. Pretium captivorum.
Rangs. Ordines.
_Garder les_ rangs. Servare ordines.
_Rompre les_ rangs. Ordines laxare.
Rangs _serrés_; _être en rangs Conserta agmina, densati ordines
serrés_. consistunt, inter aciem consistens
miles.
_Lettre de_ rappel; _édit, décret Edictum, decretum quo cives, milites
en vertu duquel ceux qui sub extero Rege stipendia merentes
occupent des postes militaires domum revocantur.
ou civils dans un pays étranger
sont rappelés, pour motif de
guerre_.
_Référendaire_; rapporteur. Cujus est in consilio publico
causarum momenta exponere.
Ratifier. Ratum habere, auctoritate publica
aliquid affirmare.
Ration. Demensum annonæ militaris.
Ravelin; _demi-lune_. Portæ propugnaculum, munimentum extra
mœnia.
Récapituler; _résumer_. Summa rerum capita repetere.
_Assurer_ réception, _donner Pecuniam datam referre. Pecunias
quittance de l’argent prêté à expensas alicui referre acceptas.
qqn_.
Recette _assurée_. Reditus status.
Recette _fortuite_. Reditus fortuitus.
_Le produit de la_ recette _couvre Ratio par est acceptorum et facti
les dépenses_; _les dépenses et impendii.
les recettes se balancent_.
_Porter en compte les_ recettes. Ratio accepti scribitur.
_Le produit de la_ recette _et les Ratio par est acceptorum et datorum,
dépenses se balancent_. ratio accepti et expensi congruit.
Receveur _des contributions, Ærarii tribunus, curator census
percepteur_. bonorum.
Receveur _de l’accise, des Curator census e victu persolvi
contributions indirectes_. soliti.
_Donner à quelqu’un une_ Præmia rei pecuniariæ alicui tribuere.
récompense _en argent_.
Recruter, _faire des levées_; Exercitui, regionibus supplementum
_enrôler_. scribere.
Recueil _de notes, mémoire, Electorum commentarius.
mémorial_; _livre de raison
ou grand livre_, _c. à d._,
_un registre où les négociants
portent tout leur compte par
doit et avoir_.
_Revenir aux premières conditions Ad easdem deditionis conditiones
de_ reddition. recurrere.
_Élever, construire des_ redoutes. Ad extremas fossas castella
constituere.
_Se charger d’un rapport_; Aliquid ad principis arbitrium
_rapporter_, référer (_t. de referre.
palais_).
Réfléchir. Rei alicujus rationem ducere.
Réfuter, _repousser, une Refellere crimen et rejicere in
accusation calomnieuse, en suum auctorem, refutare injuriam,
triompher_; _convaincre de crime retundere conatus calumniæ.
l’accusateur par ses propres
arguments_.
Régale; _droit régalien_. Jus regi sacrum.
Régent; _lieutenant-général de Interrex.
l’empire, du royaume_; _vicaire
de l’empire_; _interroi_.
Registres _publics, documents_ Auctoritates publicæ.
(_actes, titres, pièces
justificatives_).
Règle. Regula.
Religieuse. Virgo DEO sacrata, quæ integrum
virginitatis florem DEO solemni
votorum sponsione dicavit.
_Jour de_ repos. Dies ad quietem datus.
Représailles. Jus talionis, pignorationes.
_Faire des_ réquisitions _de Frumenti vecturas finitimis
vivres, de munitions de bouche_. civitatibus describere.
Résidence _royale_. Regia.
Respect; _vénération, déférence_; Reverentia, veneratio.
_témoignage de respect_;
_hommage_.
Résumé _d’un compte; compte par Breviarium rationum.
bref état_.
_Ligne de circonvallation, Limes externus, circuitus castrorum.
ouvrages_, retranchements, Pro portis castrorum.
_lignes de défense en avant du
camp_.
Retranchement, _tranchées, Aggeres castrenses.
ouvrages en terre, palissades
pour protéger un camp, une
armée_.
_Couvrir, protéger par des_ A fronte contra hostem fossam ducere.
retranchements _le front de son
armée_.
_Collationner_, revoir _un écrit, Recognoscere exemplum, libellos.
un ouvrage, un opuscule_.
Revue, _inspection, révision_. Delectus militum, lustratio exercitus.
_Faire passer la_ revue _à Numerum copiarum inire, censum agere
l’armée_; _passer la revue des militum, lustrare, recensere
troupes_. exercitum.
_Inspecteurs_; _intendants qui Censores militum.
passent la_ revue _des troupes_;
_officiers de révision_.
_Rôle_; _état des hommes présents Album militare.
à la_ revue.
_Ordo_; rituel. Liber in quo continetur ratio Divini
officii, liber in quo ratio in
dispensandis salutis mysteriis
tenenda proscribitur.
_Ordo, directoire_, rituel. Liber in quo continetur ratio divini
officii et salutis mysteriorum
dispensandorum.
Rote; _sacrée congrégation_, Judices sacrarum cognitionum. Sacri
(_tribunal de la Rote_). cognitores Romæ.
_Voie_, route _militaire_. Via militaris.
_Abandonner la voie, la_ route Via militari decedere.
_militaire_.
S
_Recevoir, fréquenter les_ Sacra mysteria, salutis mysteria
Sacrements. obire.
_Sacristie._ Aditum, locus in quo apparatus
sacer sumitur, in quo occulta et
recondita templi servantur.
_Saisir qqche_; _faire la_ saisie Manu prætoria alicujus bona detinere.
_de qqche_; _mettre arrêt sur
qqche_; _séquestrer_; _mettre à
la séquestration, confisquer_.
Salaire; _gages_; _appointements, Annua merces, stipendium.
traitement_; _solde_ (_milit._).
Sauf-conduit. Litteræ tutum iter præstantes,
litteræ auctoritatis publicæ.
Sauf-conduit. Fides publica.
_Donner un_ sauf-conduit _à qqn_. Præstare fidem publicam.
Scander _un vers_. Versum, carmen metiri.
Sceau _de la ville_. Signum publicum.
Séjour (_t. milit._). Locus ad militum requiem.
Selle. Sella equestris.
Sénat (_France_); _chambre haute, Ordo senatorius, senatus amplissimus,
chambre des Lords_ (_Anglet._); patrum sanctum concilium.
_chambre des seigneurs_
(_Allemagne_).
Sénat, _ordre du sénat, conseil, Ordo senatorius.
les membres du conseil_.
Sentinelle _perdue_. Conclamatæ salutis extimæ vigiliæ.
Procubitores, qui infestas maxime
et hosti oppositas stationes
occupant.
_Relever qqn de_ Vices stationum mutare.
sentinelle;—_relever de poste un
factionnaire_.
_Saisir qqche_; _faire la saisie Manu prætoria alicujus bona detinere.
de qqche_; _mettre arrêt sur
qqche_; séquestrer; _mettre à la
séquestration, confisquer_.
Sergent-major. Ordinum diribitor, instructor
centuriæ.
Serment _de bannissement, de ne Cautio de inimicitiis ponendis, de
pas revenir et de ne pas se non revertendo.
venger_ (_féod._).
_Se purger d’une imputation, d’une Jurejurando se purgare.
accusation par_ serment.
_Vaisselle de table_, service _en Vasa convivalia ex auro et argento.
or et en argent_.
_Constituer, imposer une_ Imponere servitutem fundo.
servitude _sur un bien_; _grever
de charges, d’impôts un bien_.
_Il est d’un caractère si bien Est ita temperatis moderatisque
tempéré, qu’il sait unir la_ moribus, ut summa severitas cum
sévérité _à l’affabilité_. summa humanitate conjungatur.
Simonie. Rerum sacrarum nefaria nundinatio.
_Être_ situé. Situm esse.
Sommairement, _en résumé, Ex singulis capitibus, per capita,
par manière d’extrait, summatim, per compendia.
compendieusement, en abrégé, en
raccourci_.
_Voir à l’aide de l’addition et de Addendo deducendoque experiri, quid
la_ soustraction, _ce qui reste_. reliqui sit.
Spahis. Turcicus equitatus.
Substitut. Qui alicui ad munus obeundum
adjunctus est.
_Cicéron ne dut ses_ succès _qu’à Cicero omnia incrementa sibi debuit.
lui-même_.
_Pacte de confraternité_; _de_ Pacta gentilitia.
succession _réciproque_.
Succursale, (_église_) _annexe_. Templum proprio Curione sacro
destitutum, templum ejusdem
Parochiæ.
_Vers le_ sud, _au sud, au midi_. Ad meridiem.
Suffragant. Vicarius Episcopi.
_Lieu de_ supplice; _gibet_. Locus publicus facinorosorum
supplicio deputatus; locus quo hi
qui ad supplicium sunt dati, securi
percutiuntur.
Supérieure (_d’une simple Rectrix Virginum DEO sacrarum, quæ
congrégation_). collegio sacrarum Virginum _vel_
Virginibus DEO sacratis præest,
antistes sacrarum Virginum.
Surplis; _aube_. Vestis, tunica lintea.
_Donner un_ sursis _à qqn, Statuere alicui diem laxiorem.
accorder un délai à qqn_.
_Obtenir un_ sursis, _un délai Potestatem ampliandi nancisci.
d’ajournement_.
T
_Musique en tête_, tambour Tympana resonantia, tympanorum sonus.
_battant_.
Taxe; _taux, prix_; _estimation_. Rei æstimatæ pretium.
_Chanter le_ Te Deum. Hymnum Ambrosianum cantare.
Teneur _de livres_. Actor summarum, rationum magister.
_Second_, témoin (_d’un duel_). Arbiter singularis certaminis.
_Prendre son_ temps (_familier_). Tempus aucupari.
_Dans les_ termes _mêmes prescrits In ea ipsa verba quæ Nævius præibat.
par Nevius_.
Testament. Testamentum; supremæ morientis
litteræ.
Texte (_d’un auteur, d’une loi_). Verba auctoris _seu_ legis.
Tirer _du fusil, du pistolet, du Glandes fundere.
revolver_.
Tomber. Labi.
Tracer _de nouvelles Muris locum destinare. Designare
fortifications_. mœnia, fossas.
Traînards. Milites itinere confecti, moratores,
invalidi milites, qui agmen sequi
non possunt.
_Payer par_ traite; _faire tirer Pecuniam permutatione trajicere.
une traite sur son compte_.
_Remplir les_ {_clauses_ } _d’un_ In pactione manere.
{_articles_} traité.
Traiteur; _restaurateur_. Structor conviviorum publicus.
Tranchées. Agger militaris, fossa e terræ
aggestu in alterum labrum altior ac
munitior.
Tranchée; _approches_. Accessus operum, viæ obsidionales,
accessus militum, ductus obliqui,
appropinquationes operum militarium.
_Ouvrir, conduire des_ tranchées Transversam obducere.
_transversales, élever des
traverses_.
_Retranchement_, tranchée. Lorica valli inferioris, ambulacrum
valli, succinctum valli.
_Ouvrir, conduire des_ tranchées Fossam diversis lateribus ducere.
_en ligne droite_.
_Les soldats sont dans l’eau, dans Milites in appropinquantibus
les_ tranchées. paludibus et restagnantibus aquis
pene innatant.
_Détruire les_ tranchées _et Apparatum et munitiones disjicere.
les gabions_; _détruire les
retranchements_.
_Ouvrir les_ tranchées; Vineas agere, adductibus ad urbem,
_s’approcher des remparts en propius muros accedere.
ouvrant des tranchées_.
Trésor _du roi_; _cour des Ærarium regium, tribunal redituum
comptes_. principis.
Trésor _public_. Ærarium commune.
Trésor _privé_ (_d’un roi, d’un Ærarium sanctius.
prince_), _cassette_ (_d’un
roi_), _etc._
_Épuiser le_ trésor. Ærarium exhaurire.
_Verser de l’argent au_ trésor; In ærarium referre pecuniam.
_faire un versement de fonds au
trésor_.
_Épuisement incroyable du_ trésor Incredibiles angustiæ pecuniæ publicæ.
_public_.
Trésorier _militaire_. Quæstor, minister impensæ bellicæ,
tribunus ærarius.
_Officier_ trésorier; _tribun du Minister impensæ bellicæ, quæstor
trésor_; _payeur de l’armée_. ærarii bellici tribunus ærarius.
_Fermer les_ tribunaux. Justitium indicere.
_Rouvrir les_ tribunaux. Justitium remittere, laxare, solvere.
Tripliques (_t. de palais_); Secunda actoris defensio.
_réponses à des dupliques,
lesquelles sont dirigées
elles-mêmes contre les
répliques_.
Troupes _auxiliaires_. Auxilia, auxiliares milites, copiæ
subsidiariæ, catervæ conductitiæ.
Troupes _d’élite_. Lectus exercitus.
_Bohémien_; _Égyptien_; tsigane. Ægyptii errones.
U
_Équipement_; uniforme _d’un Vestitus militaris.
soldat_.
Usurper _sur...., empiéter sur les Jus alicujus convellere. In jure suo
droits de qqn_. aliquem interpellare.
V
_Annoncer, notifier les_ vacations Justitium indicere.
(_t. de palais_).
Vaisseau _de guerre_. Navis bellica, navis præsidiaria,
longa.
_Lancer un_ vaisseau. Ex navalibus navem deducere.
_Bateau à_ vapeur. Pyroscapha.
Vassal. Cliens beneficiarius, fiduciarius.
_Être le_ vassal _de qqn_. Jure beneficiario alicui esse
obnoxium.
_Poser des_ ventouses. Cucurbitulis vitreis sanguinem
extrahere.
Verbaliser, _enregistrer_. In adversaria, acta, commentarios
publicos referre.
_Mettre une maison en_ vente. Ædes proscribere.
Vicaire. Qui sacri Curionis explet vicem,
pastoris vicarius.
Ville _marchande ou commerçante_. Forum rerum venalium quod in hac
illave urbe præstatur.
Visiter _les provinces_. Proficisci in provincias visendi
causa.
Vivres, _comestibles, provisions_. Frumentum, res frumentaria,
commeatus; alimenta.
_Faire des réquisitions de_ Vecturas frumenti finitimis urbibus
vivres, _en nature_. describere.
_Fournir les_ vivres, _les Commeatum supportare, sustinere.
munitions de bouche, les
provisions_; _entretenir
l’abondance des vivres_.
_Mettre à la_ voile. Classe proficisci.
Voix; _ton, son_ (_de la voix_). Vox, vocis sonus.
Volontaires (_guer._). Milites voluntarii, honorarii.
Voter. Suffragium ferre, inire; in
suffragium ire; sententiam dicere,
expromere.
_Faire_ voter. In suffragium mittere; ad suffragium
vocare.
Y
Yacht; _aviso_; _une barque Navis tabellaria, navis velox.
d’avis_ (_marine_).
Yacht, _bâtiment léger, petit Navis actuaria, liburnica.
navire à un pont_.
Z
_Fourrure de_ zibeline. Pellis mustelarum scythicarum.
[Illustration]
[Illustration]
INDEX GALLICO-LATINUS.
A
ABAISSEMENT, Humilitas, abjectio, ignobilitas, vilitas.
=Abaisser=, Deprimo, demitto, submitto, inclino.
ABANDON, Derelictio, contemptio, desertio, destitutio, relictio.
=Abandonner=, Derelinquo, desero, destituo, cesso, relinquo, linquo,
reliquum facio, demitto, desisto.
=Abandonné=, Desertus, relictus, deditus.
ABATTEMENT, Abjectio, languor, imbecillitas, infractio.
=Abattre=, Profligo, prosterno, depello, decutio, dejicio, affligo.
=Abattu=, Fractus, infractus, afflictus, debilitatus, profligatus,
demissus.
ABBÉ, Abbas.
ABCÈS, Vomica, ulcus.
ABDICATION, Abdicatio.
=Abdiquer=, Abdico.
_Abdiquer un emploi honorable_, Dignitatem depono.
ABEILLE, Apis.
ABÎME, Vorago, gurges, charybdis.
ABJECTION, Abjectio.
=Abject=, Abjectus, desertus, contemptus, spretus, vilis, humilis.
ABOIEMENT, Latratus.
=Aboyer=, Latro, allatro.
ABOMINABLE, Abominandus, detestabilis, horrendus.
ABONDANCE, Frequentia, crebritas, multitudo, coacervatio, copia,
abundantia, ubertas, vis, facultas, affluentia, profluentia,
acervus, fertilitas, exuberantia.
=Abonder=, Abundo, sum dives, affluo, redundo, magnam copiam habeo,
circumfluo, exubero.
=Abondant=, Copiosus, abundans, uber, dives.
— (En parlant d’un discours): Fusus, dispersus.
=Abondamment=, Copiose, uberrime, large, largiter, prolixe,
abundanter, cumulate.
ABORD, Accessus, aditus.
D’ABORD, TOUT D’ABORD, Primo, primum, imprimis, cumprimis.
=Aborder=, Appello, applico, admoveo, accedo.
ABRÉGÉ, Compendium.
=Abréviation=, Arctatio.
=Abréger=, Contraho, coarcto.
ABRI, Profugium, perfugium, portus, tectum.
ABROGATION, Abrogatio.
=Abroger=, Rescindo, infringo, revello, infirmo, labefacto, dissolvo,
aboleo, abdico, refigo.
ABRUPT, Præruptus.
ABSENCE, Absentia, privatio.
=Absent= (être), Desum, absum, deficio, non adsum.
=Absent=, Absens, remotus, non præsens.
ABSOLUTION, Culpæ liberatio.
=Absoudre=, A scelere libero, fatentibus peccata remitto.
ABSORBER, Sorbeo.
ABSTINENCE, Abstinentia, modestia, parcus victus, sobrietas,
moderatus cibus.
=Abstenir= (s’), Abstineo, prohibeo, tempero, contineo.
ABSURDITÉ, Insulsitas, ineptiæ.
=Absurde=, Absurdus, ineptus.
ABUS, Abusus.
=Abuser=, Abutor, perverte utor.
— (Tromper), Decipio, circumvenio, circumscribo, in fraudem
impello, in errorem induco.
ACADÉMIE, Palæstra, gymnasium, Academia.
ACCABLEMENT, Oppressio, afflictio, perturbatio.
=Accabler=, Opprimo, obruo, affligo, vexo, perturbo, deprimo,
prosterno.
=Accablé= (être), Laboro.
ACCÉLÉRATION, Acceleratio, celeritas.
=Accélérer=, Accelero, celeritate utor, appropero, propero.
ACCÈS, Accessus, aditus.
=Accéder=, Accedo.
=Accessible=, Pervius, apertus.
ACCIDENT, Casus.
=Accidentel=, Fortuitus.
ACCLAMATION, Acclamatio, plausus, clamor, admurmuratio.
=Acclamer=, Acclamo, succlamo.
ACCOMMODEMENT, Pactio, transactio.
_En venir à un accommodement_, Pactionem conflo cum aliquo.
ACCOMPAGNER, Comitor, assector, sector, deduco.
ACCOMPLISSEMENT, Perfunctio.
=Accomplir=, Perfungor, conficio, perago, absolvo, facio, compleo,
exsequor, exigo, transigo.
=Accompli=, Perfectus, absolutus, perpolitus.
_Homme accompli_, Vir egregia virtute.
ACCOURIR, Accurro, advolo.
ACCOUTUMER, Assuefacio, usu doceo.
=Accoutumer= (s’), Assuesco, consuetudinem capio, cousuesco, soleo.
ACCROISSEMENT, Accretio, progressio, progressus, accessio,
additamentum, incrementum.
=Accroître=, Augeo, amplifico.
=Accroître= (s’), Concresco, incresco, accresco.
ACCUEILLIR, Accipio, aliquem ad me suscipio.
_Mal accueillir_, Explodo.
ACCUMULATION, Coacervatio, copia, cumulus, acervus.
=Accumuler=, Accumulo, addo, coacervo, congero, exaggero, colligo,
infarcio, aggrego, augeo.
ACCUSATION, Criminatio, accusatio, insimulatio, nominis delatio,
crimen.
=Accuser=, Criminor, criminationem affero, criminatione utor, in
crimen voco, detego, accuso, defero, arguo, insimulo.
_Vos sourcils semblent accuser l’astuce_, Supercilia illa tua
calliditatem clamitare videntur.
=Accusateur=, Accusator.
ACHARNEMENT, Furor.
=Acharner= (s’), Mordicus inhæreo.
_Avec acharnement_, Acerrime.
ACHAT, Emptio, coemptio.
=Acheter=, Emo, coemptionem facio, coemo.
=Acheteur=, Emptor.
ACHÈVEMENT, Peractio, finis, extremum, perfectio.
=Achever=, Perago, perficio, absolvo, exædifico.
=Achevé=, Absolutus, perfectus, completus, expolitus, maturus.
ACIER, Adamas.
ACQUISITION, Adeptio, quæstus.
=Acquérir=, Acquiro, obtineo, consequor, adipiscor, comparo, adjungo,
nanciscor, assequor.
ACQUITTEMENT, Absolutio, liberatio.
=Acquitter=, Libero, eximo.
=Acquitter de= (s’), Fungor, facio, efficio, perfungor, satisfacio.
ACTE, Actus, actio, factum.
_Actes officiels_, Acta.
=Action=, Factum, facinus.
_Faire une action d’éclat_, Facinus præclarissimum suscipio, efficio.
_Mauvaise action_, Malefactum, maleficium, damnum.
=Agir=, Ago.
ACTIVITÉ, Diligentia, solertia, labor, sedulitas, industria.
=Actif=, Diligens, attentus, sedulus, agens, efficax, assiduus,
studiosus, impiger, actuosus.
=Activement=, Impigre, diligenter.
=Actuel=, Instans.
ADAPTER, Apto, accommodo, compono.
=Adapter= _sous_, Subtexo.
ADHÉSION, Adhæsio, assensio, assensus, aprobatio, plausus, applausus.
=Adhérer=, Hæreo, adhæreo, adjaceo, applicor, adjungor.
ADIEU, Vale.
ADJOINDRE, Adjungo, adjutorem do.
=Adjoindre= (s’), Subscribo, adjutore utor.
ADJUDICATION, Addictio.
=Adjuger=, Addico, dedo, adjudico, mancipo.
=Adjudicataire=, Manceps.
ADMINISTRATION, Procuratio, curatio, gubernatio, administratio,
dispensatio.
_Confier l’administration_, Procurationem alicui committo.
=Administrer=, Dispenso, dispono, procuro.
=Administrateur=, Administrator, præfectus, curator, minister,
gubernator, moderator.
ADMIRATION, Admiratio, miratio.
=Admirer=, Admiror, admiratione afficior, miror, obstupesco.
=Admirer= (s’), Me circumspicio.
=Admirable=, Mirabilis, mirus, mirificus, mirandus.
=Admirablement=, Mirabiliter, mirandum, mire, insigniter, mirifice,
mirum in modum.
ADMISSION, Cooptatio.
=Admettre=, Admitto, adscribo, coopto.
ADOLESCENCE, Adolescentia.
=Adolescent=, Adolescens, juvenis, ephebus, pubes.
ADONNER à (s’), Impendo, insumo.
ADOPTION, Adoptio.
=Adopter=, Adopto, deligo, instituo, filium adscisco.
=Adopté= (être), In familiam venire.
ADORER, Adoro, DEUM veneror, DEO supplico.
ADOUCISSEMENT, Mitigatio, delinitio, excusatio, levamen.
=Adoucir=, Mitigo, mitiorem facio, lenio, placo, sedo, flecto,
allicio, demulceo.
_Adoucir un barbare_, Cicurem reddo barbarum.
=Adoucir= (s’), Dulcesco.
ADRESSE, Solertia, sagacitas, dexteritas.
=Adroit=, Versutus, callidus, solers.
=Adroitement=, Solerter, sagaciter, callide, dextere, apte, astute,
perite, scienter.
ADULTE, Pubes, adolescens.
ADVERSAIRE, Adversarius, adversus, oppositus, inimicus, hostis.
AFFABILITÉ, Affabilitas, facilitas in audiendo.
=Affable=, Affabilis, comis, placidus.
AFFAIBLISSEMENT, Debilitatio.
=Affaiblir=, Debilem facio, debilito, infirmo, frango, minuo, enervo,
affligo, diminuo, dissipo, attenuo, extenuo.
=Affaiblir= (s’), Oblanguesco, relanguesco.
=Affaibli=, Attenuatus, exilis, humilis, abjectus, demissus.
AFFAIRE, Negotium, res, munus, cura, labor, molestia.
_Avoir beaucoup d’affaires_, Negotiorum mole obruor, multis urgeor
negotiis.
_Entreprendre une affaire_, Negotium attingo.
_S’occuper d’une affaire_, Negotium tracto.
_L’affaire se prolonge_, Res trahitur.
_Il faut terminer promptement l’affaire_, Cunctandum non est in eo
negotio.
_L’affaire a bien tourné_, Res fauste cecidit.
_Charger qqn d’une affaire_, Negotio aliquem præficio, præpono.
_Être l’homme d’affaires de qqn_, Rationes alicujus procuro.
_C’est votre affaire_, Hæc partes tuæ sunt.
=Affairé=, Negotiosus.
_Relatif à une affaire_, Negotialis.
AFFAISSEMENT, Labes.
=Affaisser= (s’), Decido.
AFFECTATION, Nimiæ concinnitatis in sermone consectatio.
=Affecté=, Putidus, gravis, fastidiosus.
=Affectation= (_avec_), Putide, fastidiose, inepte.
AFFECTION (en général), Affectio, commotio, sensus, pietas.
=Affectueusement=, Intime, enixe, ex animo, benevole, amice.
AFFERMER, Redimo.
AFFERMIR, Consolido, corroboro, stabilio, firmo, firmum facio,
obfirmo.
AFFÉTERIE (_avec_), Putide, fastidiose, inepte.
AFFIRMATION, Affirmatio, assertio, asseveratio.
=Affirmer=, Affirmo, assevero, aio, annuo, comprobo, vindico.
— (Par serment), Adjuro, juro.
=Affirmativement=, Affirmate, asseveranter.
AFFLICTION, Luctus, mœror, squalor, fletus, tristitia, mœstitia.
=Affliger=, Afflicto, ango, vexo, conficio, ægritudinem affero.
_Être accablé par l’affliction_, Ægritudine opprimor.
=Affligé=, Tristis, mœrens, mœstus.
AFFLUENCE, Frequentia, concursus, crebritas, multitudo.
=Affluer=, Affluo, abundo, circumfluo, concurro, confluo.
AFFRANCHIR, Libero, libertatem do, in libertatem restituo, emancipo.
_Qui affranchit_, Liberator, vindex libertatis.
=Affranchi=, Libertinus.
AFFREUX, Nefandus, nefarius, detestabilis, horrificus, exsecrandus,
infandus.
AFFRONT, Ignominia, dedecus, labes.
_Recevoir un affront_, Ignominiam accipio.
_Supporter un affront_, Ignominiam fero.
=Affronter=, Oppeto, subeo.
AFIN QUE, Ut, uti.
AGACER, Vellico.
ÂGE, Ætas.
=Âgé=, Senex.
_Âgé de moins de soixante ans_, Minor annis sexaginta natus.
AGENOUILLER (s’), Genua submitto, me prosterno.
AGGRAVER, Aggravo, valde gravo, onero, premo, exaggero, recrudesco.
=Aggraver= (s’), Aggravesco, gravior fio.
AGILITÉ, Agilitas.
=Agile=, Alacer, alacris, paratissimus, agilis.
AGITATION, Æstus, fervor, trepidatio, pavor, motus, agitatio.
=Agité=, Turbidus, perturbatus, confusus.
=Agité= (être), Fluctuo, fluctibus jactor.
AGNEAU, Agnus, agnellus.
AGONIE, Agonia.
AGRAFE, Fibula.
AGRANDIR, Laxo, dilato.
AGRÉMENT, Jucunditas, festivitas, lepor, hilaritas, amœnitas,
suavitas.
=Agréable=, Gratus, jucundus, amans, suavis.
=Agréable à= (être), Gratificor, gratiam facio.
=Agréablement=, Jucunde, suaviter, dulciter.
AGRÉGATION, Concretio, compositio.
AGRICULTURE, Agricultura, cultio agri, cultura agri.
=Agraire=, Agrarius.
AGUETS (_être aux_), In speculis sum.
AH! Proh, pro, at at.
AIDE, Adjumentum, subsidium, præsidium, auxilium, perfugium, suppetiæ.
=Aide= (_sans_), Suo marte.
=Aider=, Adjuvo, juvo, opitulor, auxilior, sublevo, præsidio sum;
præsidium, opem, subsidium affero.
AÏEUL, Avus.
=Aïeul= (de l’), Avitus.
=Aïeux=, Majores, patres, avi.
AIGLE, Aquila.
AIGRETTE, Crista.
_Qui a une aigrette_, Cristatus.
AIGRIR, Exacerbo, irrito, ad iracundiam provoco, acidus fio, acesco.
AIGUILLE, Acus.
=Aiguillon=, Incitamentum, invitamentum, illecebra, stimulus,
aculeus, sagitta.
=Aiguillonner=, Stimulo, excito, pungo.
=Aiguiser=, Acuo, exacuo, excito.
AIL, Allium.
AILE, Ala, pennæ.
=Ailé=, Pennatus, volucer, volatilis.
AILLEURS, Alibi, in alio loco.
— (Avec mouvement), Alio, in alium locum, ad aliam rem.
=Ailleurs= (d’), Cæteroquin, alioquin.
AIMANT, Magnes.
AÎNÉ, Maximus stirpis, maximus natu filius.
AINSI, Sic, ita, item, similiter.
=Ainsi que=, Velut, veluti, sicut.
A L’INSTANT, Mox, repente.
AIR, Aer, cœlum, æther.
_En plein air_, In propatulo.
_A son air_, Ex vultu.
=Aéré=, Perflabilis.
=Aérien=, Flabilis, spirabilis, aerius.
AIRAIN, Æs.
=Airain= (d’), Æneus, æreus, quod ex ære est.
AIRE, Area.
AISE, (_à son_), Otiose, per otium.
=Aisément=, Facile, libenter, nullo negotio, cito, expedite.
AISSELLE, Axilla.
AJOURNEMENT, Prorogatio, prolatio, procrastinatio, dilatio,
comperendinatus.
=Ajourner=, Prorogo, produco, differo, procrastino, tardo, amplio,
moram interpono, moror, comperendino.
AJOUTER, Addo, adjungo, adjicio, appono, adscribo, adjungo.
=Ajouté=, Assumptivus.
AJUSTER, Attexo, addo, adjungo.
ALARMER (s’), Trepido, timeo, metuo.
=Alarmé=, Trepidus, pavidus, metuens, timens.
AVENTURE (à l’), Ut fors tulerit.
ALIÉNATION, Abalienatio.
=Aliéner=, Alieno, vendo.
ALIMENT, Alimentum, nutrimentum, cibaria, pabulum, pastio.
=Alimentaire=, Alimentarius, ad alimenta pertinens, cibarius.
ALLÉGER, Levo, allevo, sublevo, minuo, lenio.
ALLÉGORIE, Allegoria.
ALLÉGUER, Prætexo, prætendo, causam affero.
ALLÉES _et venues_, Obambulatio, crebræ itiones.
=Aller=, Vado, eo, ingredior, pergo.
_Aller souvent_, Ito.
_Allez!_ Illicet, ilicet.
_N’allez pas croire_, Noli putare.
_Aller au-devant_, Anteoccupo, præoccupo, oppeto.
_Aller devant_, Anteverto, præverto, antecedo.
_Aller_ (_s’en_), Abeo, discedo, migro, egredior, proficiscor.
ALLIANCE, Affinitas, necessitudo, fœdus.
_Conclure une alliance_, Percutio fœdus cum aliquo.
=Allier à= (s’), Societatem cum aliquo coeo.
=Allié=, Fœderatus, socius, affinis, conjunctus affinitate.
ALLOCUTION, Allocutio.
ALLONGEMENT, Productio, porrectio.
=Allonger=, Protendo, prorogo, porrigo.
_En allongeant_, Producte.
=Allongé=, Oblongus.
ALLUMER, Accendo, uro, inflammo, illumino, illustro.
ALLUVION, Alluvio, eluvies.
ALORS, Tum, tunc.
=Alors que=, Cumprimum, ut primum, ubi primum, simul atque.
ALOURDIR, Prægravo.
ALPES, Alpes.
ALTÉRATION, Depravatio, corruptio, distortio.
=Altérer=, Depravo, corrumpo.
=Être altéré= (Avoir soif), Sitio, siti laboro.
ALTERNATIVE, Vices.
=Alternatif=, Alternus.
=Alternativement=, Vicissim, invicem.
AMAS, Cumulus, acervus, accessio, summa.
=Amasser=, Comporto, agglomero.
AMBAGES, Spinæ.
AMBASSADE, Legatio.
_Envoyer en ambassade_, Lego, legatum mitto.
=Ambassadeur=, Legatus.
_Remplir les fonctions d’ambassadeur_, Legationem perficio.
AMBIGU, Flexiloquus.
AMBITION, Ambitus, ambitio.
=Ambitionner=, Vehementer rem concupisco.
=Ambitieux=, Ambitiosus, ambitione plenus, honorum cupidus.
AMAIGRIR, Emacio, macie conficio.
ÂME, Anima, animus, mens.
AMENDE, Mulcta.
_Infliger une amende_, Mulctam alicui irrogo.
_Punir par une amende_, Mulcta afficio.
AMENER, Adduco, contendo, contraho.
AMERTUME, Acerbitas, ærumna, miseria, molestia, calamitas, tristitia.
=Amer=, Acerbus, acer, asper, mordax.
=Amèrement=, Acerbe.
AMEUBLEMENT, Instrumentum, supellex.
AMIABLE (_s’arranger à l’_), Causam cum altero compono.
AMITIÉ, Amicitia, benevolentia, conjunctio, familiaritas, necessitudo.
_Rechercher l’amitié_, In familiaritatem alicujus venio.
_Lier amitié_, Cum aliquo necessitatem conjungo.
_Demeurer en relations d’amitié_, In consuetudine permaneo.
_Perdre l’amitié_, Collectam effundo gratiam.
_Renouer amitié_, Fœdus renovo.
AMOUR, Amor, benevolentia, gratia, pietas, studium, caritas.
=Aimer=, Amo, diligo, carum habeo, studio prosequor, benevolentia
complector.
_On aime à_, Juvat.
=Aimable=, Amabilis, lepidus, venustus, festivus, elegans.
=Ami=, Amicus, necessarius, familiaris, sodalis.
_Se faire beaucoup d’amis_, Concilio mihi conjunctionem multorum.
_Je suis son vieil ami_, Vetus mihi cum illo amicitia et consuetudo
intercedit.
_Perdre ses amis_, Omnium consuetudine privari.
=Amicalement=, Amice, benevole, familiariter, animo amico.
A MOINS QUE, Nisi, ni, si non, nisi si, quod nisi.
AMOLLIR, Emollio, effemino, macero.
AMONCELER, Congero, congrego, accumulo, comporto.
AMORCER, Inesco, illecebris animos invito.
AMPHIBOLOGIE, Amphibolia.
AMPHORE, Amphora.
AMPLE, Amplus, laxus.
=Amplement=, Ample, magnifice, honorifice, honeste, affatim, abunde.
AMPOULE, Ampulla.
AMPUTATION, Amputatio.
=Amputer=, Amputo, reseco, circumcido, rejicio.
AMUSEMENT, Oblectamentum, oblectatio, delectatio.
=Amuser=, Delecto, oblecto.
=Amuser= (s’), Delector, oblector, ducor, capior.
AMYGDALES, Tonsillæ.
ANALOGIE, Analogia, proportio.
ANCÊTRES, Majores, patres, avi.
ANCIEN, Vetus, priscus, antiquus.
ANCRE, Anchora.
_Mettre à l’ancre_, Naves anchoris infreno.
_Être à l’ancre_, In anchoris exspecto.
_Lever l’ancre_, Navem ex portu educo.
ÂNE, Asinus.
ANÉANTIR, Infringo, frango, debilito, concido, interimo, perdo,
everto, disperdo, profligo, labefacto, infirmo.
=Anéanti=, Profligatus.
ANGE, Angelus.
ANGINE, Angina.
ANGLE, Angulus.
=Anguleux=, Angulatus.
ANGOISSE, Angor, ægritudo.
ANIMATION, Animatio.
ANIMAL, Animal, animans.
=Animer=, Animo, vitam do, animatum facio, anima dono.
— (Exciter), Excito, stimulo, impello.
ANNEAU, Annellus, annulus.
_Qui porte un anneau_, Annulatus.
_Qui fabrique des anneaux_, Annularius.
ANNÉE, Annus, spatium annuum.
_Année bissextile_, Annus intercalaris.
=Année= (de l’), Hornotinus, hornus, hujus anni.
=Annales=, Annales.
=Anniversaire=, Anniversarius.
=Annuel=, Quotannis, singulis annis, annuus.
ANNONCE, Renuntiatio, nuntiatio, præconium.
=Annoncer=, Renuntio, nuntio, expono, præcino, prædico.
ANNOTER, Annoto, observo.
ANNULATION, Abrogatio.
=Annuler=, Irritum facio.
ANSE, Ansa, manubrium.
_Qui a une anse_, Ansatus.
ANTENNE, Antenna.
ANTÉOCCUPATION, Anteoccupatio, impulsio.
ANTÉRIEUR, Prior.
ANTICIPATION, Anticipatio.
=Anticiper=, Anticipo.
ANTIPODES, Antipodes, gentes adversi orbis incolæ.
ANTIQUITÉ, Vetustas, antiquitas.
=Antique=, Antiquus, vetus, priscus.
_A l’antique_, Prisce, antique, prisco more.
ANTRE, Antrum, caverna, specus.
ANXIÉTÉ, Anxietas, sollicitudo, dolor.
_Avec anxiété_, Anxie, sollicite, religiose, cum anxietate.
APAISEMENT, Placatio, pax, tranquillitas, sedatio.
=Apaiser=, Placo, lenio, mitigo, placatum efficio, reconcilio,
mulceo, calmo.
=Apaiser= (s’), Defervesco, refrigeror.
=Apaisé=, Placatus, pacatus, tranquillus, quietus.
_Qu’on apaise facilement_, Placabilis, exorabilis.
APATHIE, Segnitia, segnities, inertia.
APERCEVOIR, Perspicio.
APOCRYPHE, Subdititius, fictus.
APOLOGIE, Prædicatio, laudatio, celebratio.
APOLOGUE, Apologus, fabula.
APOSTASIER, Ejuro avitam religionem, deficio a fide, a Christo
descisco.
=Apostat=, Apostata, desertor sacri instituti.
APOSTROPHE, Compellatio, appellatio.
=Apostropher=, Compellor, appello.
APÔTRE, Apostolus.
APPARAT, Apparatus, apparatio.
APPAREIL, Instructus, apparatus.
APPARENCE, Species, forma, figura, facies.
=Apparent=, Simulatus, fucatus, fallax.
=En apparence=, Simulate.
APPARITION, Visio, visum, spectrum.
=Apparaître=, Appareo, adsum, præsto sum, videor, compareo, in
conspectum me do, exsto, sum.
APPARITEUR, Apparitor, stipator.
_Fonction d’appariteur_, Apparitio, apparitionis officium.
APPARTENIR, Pertineo, permano.
_Cela m’appartient_, Hoc ad me pertinet.
APPEL, Convocatio, congregatio, conventus, vocatus, arcessitus.
_Faire l’appel_, Facio nominationem.
=Appel= (en justice), Appellatio.
=Appelant= (qui interjette appel), Appellator.
=Appeler=, Voco, advoco, nomino, evoco, convoco, arcesso, accio,
venire jubeo.
_Appeler chaque chose par son nom_, Quamque rem suo nomine voco.
=Appeler= (en justice), Appello, in jus voco, provoco ad tribunos.
APPENDICE, Additamentum, accessio, corollarium, appendix.
APPESANTIR, Degravo, gravem et ponderosum reddo, prægravo.
APPÉTIT, Fames, appetitus cibi, esuries.
_Exciter l’appétit_, Obsono famem.
APPLAUDISSEMENT, Plausus, applausus.
_Rechercher les applaudissements_, Plausum capto.
=Applaudir=, Plaudo, approbo, assentior, plausum do, admurmurationem
facio.
=Applaudir= (s’), Boni consulo.
APPLICATION, Applicatio, adjunctio, cura, studium, opera, labor.
=Appliquer=, Applico, adjungo, figo.
=Appliquer= _sur_, Induco.
=Appliquer à= (s’), Incumbo, perago, ago, tracto, innitor, operam do,
versor, laboro, do operam.
=Appliqué à=, Studiosus, observans.
APPORTER, Apporto, adveho.
APPRÉCIATION, Æstimatio, pretii judicium, existimatio.
=Apprécier=, Penso, examino, perpendo, excutio, existimo, sentio,
æstimo.
=Appréciateur=, Æstimator, existimator, judex.
=Appréciable=, Æstimabilis.
APPRÉHENSION, Timiditas, reformidatio.
_Ôter l’appréhension_, Metu libero.
_Avec appréhension_, Timide, diffidenter.
APPRENDRE, Disco, percipio, disciplinam accipio, cognosco, perdisco.
=Apprendre= _par cœur_, Edisco, memoriter complector.
_Il apprend facilement_, Docilis est, ingenium nactus est facile.
=Apprendre= _à fond_, Condisco, disco, perdisco.
=Apprentissage=, Rudimentum.
APPRÊTS, Apparatus, præparatio, cautio, comparatio.
APPRIVOISÉ, Cicur, mansuetus, mansuefactus, domitus.
APPROBATION, Admurmuratio, plausus, acclamatio, applausus murmure
factus, comprobatio.
=Approuver=, Comprobo, approbo, laudo, collaudo, affirmo, subscribo,
consentio, assentior.
=Approbateur=, Comprobator, approbator, assensor.
APPROCHE, Appropinquatio.
=Approcher=, Accedo, adeo, venio, appropinquo, appello, contingo,
transeo ad, advenio, advento, propinquo, porrigo.
_Le jour approche_, Dies instat, adest, prope est.
=Approchant= (analogue), Natura proximus.
APPROFONDIR, Pernosco.
APPROPRIER (s’), Pigneror.
APPROVISIONNEMENT, Res frumentaria.
APPUI, Præsidium, auxilium.
_Se prêter un mutuel appui_, Alter alteri operam commodat.
=Appuyer à= (s’), Nitor, enitor, connitor, adnitor.
=Appuyer= (s’), Innitor, inclinor, reclinor.
=Appuyé sur=, Subnixus.
ÂPRE, Confragosus.
APRÈS, Subinde, deinde, postea, post, deinceps.
=Après que=, Posteaquam, postea vero quam, postquam.
_Qui vient après_, Posterior, posterus.
_Faire passer après_, Posthabeo, postpono.
=Après-demain=, Perendie, perendino die.
=Après-midi= (_dans l’_), Pomeridianus, postmeridianus.
APTITUDE, Captus, ingenium, intelligentia, discendi facilitas.
=Apte= (à), Accommodatus, paratus, aptus, commodus, idoneus, habilis,
opportunus, consentaneus.
AQUEDUC, Aquæductus, ductus aquarum.
=Aquatique=, Aquatilis.
=Aqueux=, Aquosus.
AQUILON, Aquilo, ventus e septentrione spirans.
ARBITRAGE, Arbitratus, judicium, opinio.
=Arbitre=, Judex, arbiter, cognitor, existimator, disceptator litis.
_Choisir pour arbitre_, Judicem lego.
_A votre libre arbitre_, Tuo arbitrio, ad te, ad arbitrium tuum.
ARBRE, Arbor.
ARC, Arcus.
_Arc-en-ciel_, Arcus e nubibus coloratus.
=Archer=, Sagittarius.
ARCHÉTYPE, Archetypus, exemplar.
ARCHITECTURE, Architectura.
=Architecte=, Architectus, machinator, ædificator, fabricator.
ARCHIVES _publiques_, Tabularium.
ARDEUR, Alacritas, cupiditas, aviditas, ardor, amor, animi impetus,
libido, studium, desiderium, desideratio, æstus, flagrantia,
incendium.
_Enflammer qqn d’ardeur_, Cupiditatem alicui injicio, in cupiditatem
rei impello.
_Étouffer son ardeur_, Restinguo cupiditates.
_Satisfaire son ardeur_, Cupiditatibus meis servio.
_Perdre de son ardeur_, Ardorem refrigesco.
=Ardent=, Fervidus, ardens, gnavus, celer.
=Ardemment=, Cupide, studiose, avide, callide, diligenter, gnaviter,
vehementer.
ARGENT, Pecunia, nummi, argentum.
=Argent= _comptant_, Pecunia præsens, numerata; numeratum.
_Il gagne beaucoup d’argent_, Multum pecuniæ ex commercio facit.
_Prêter de l’argent à intérêts_, Pecuniam fenori do.
_Emprunter de l’argent_, Pecuniam fenori sumo.
_Faire argent de qqche_, Pecuniam ex re aliqua redigo.
_Il ne fait rien sans argent_, Mercede agit, quidquid agit.
_Riche en argent_, Pecuniosus, bene nummatus, pecuniatus, qui in
numerato multum habet.
=Argent= (d’), Pecuniarius.
ARGILE, Argilla, terra tenax.
=Argile= (d’), Fictilis.
ARGUMENT, Argumentum.
ARGUMENTATION, Argumentatio, argumentum.
=Argumenter=, Argumentor, probo.
ARIDE, Aridus, exsiccatus.
ARISTOCRATIE, Optimates.
ARITHMÉTIQUE, Arithmetica, ars numerorum.
ARME, Arma, ferrum, telum.
_Appeler aux armes_, Ad arma voco.
_En venir aux armes_, Ad arma descendo.
_Préparer ses armes_, Arma paro.
_Déposer les armes_, Ab armis discedo.
=Armer=, Armo, arma do, armis instruo.
=Armé=, Paratus, instructus, armatus.
_Armé de toutes pièces_, Probe paratus.
=Armateur=, Navicularius, naviculator.
=Armée=, Exercitus, copiæ, manus.
_Mettre sur pied une armée_, Exercitum paro.
_Lever une armée_, Conduco exercitum, conscribo milites,
conquisitionem habeo militum.
=Armistice=, Induciæ.
=Armure=, Armatura.
ARMOIRE, Armarium, arca, capsa.
ARPENT, Jugerum, jugera.
=Arpenteur=, Finitor, metator.
ARRACHER (action d’), Evulsio.
=Arracher de=, Evello, abstraho, aufero, abjungo, distraho, detraho,
exstirpo, extraho, eradico.
ARRANGEMENT, Collocatio, dispositio.
=Arranger=, Colloco, loco, dispono, statuo, accommodo, conformo,
compono, fingo, figuro, formo, informo.
ARRESTATION, Comprehensio.
ARRÊT, Interdictum.
_Rendre un arrêt_, Judicatum facio.
=Arrêter=, Statuo, decerno, sancio, inhibeo, cohibeo, coerceo,
distineo, impedio, impeditum teneo.
_Il a été arrêté entre nous_, Mihi tecum convenit.
=Arrêter= (s’), Consisto, moror, commoror, insisto, consisto, resto,
maneo, remaneo, resideo, itinere desisto.
ARRHES, Arrha, arrhabo.
ARRIÈRE! Apage, apagite.
ARRIVÉE, Adventus, accessus.
_Arrivée imprévue_, Interventus.
=Arriver=, Advenio, accedo, appropinquo, pervenio, adeo, appello,
contingo.
=Il arrive= (en mauvaise part), Accidit, evenit, usu venit, cadit.
=Arriver= (par hasard), Incido, accido, contingo, evenio, incurro.
ARROGANCE, Insolentia, arrogantia, superbia, intolerantia.
=Arrogant=, Superbus, arrogans, elatus, inflatus.
_Rendre arrogant_, Ferocem reddo, animos tollo.
=Arrogamment=, Superbe, insolenter, arroganter, immoderate.
ARROGER (s’), Arrogo, temere mihi tribuo, adscisco.
ARRONDIR, Rotundo, rotundum facio.
=Arrondi=, Rotundus, globosus.
_D’une façon arrondie_, Rotunde.
ARROSER, Irrigo, rigo, aspergo, respergo.
=Arrosé=, Irriguus.
ARSENAL, Armamentarium.
ART, Ars, artificium, ratio faciendi, scientia, disciplina.
_Sans art_, Vaste, inscite, aspere.
=Artisan=, Artifex, opifex, faber.
=Artistique=, Artificiosus.
=Artistement=, Fabre, affabre, artificiose, scite, summo artificio,
venuste, pulchre.
ARTIFICE, Simulatio.
=Artificieusement=, Dolose, ex insidiis, ex occulto.
ARTÈRE, Arteria.
ARTICULATION, Articulus, nodus.
=Articulation= (des os), Commissura ossium.
ARUSPICE, Aruspex.
_Science des aruspices_, Aruspicina, ars aruspicum.
_Relatif aux aruspices_, Aruspicinus.
AS, Assis.
ASCENSION, Ascensio, ascensus.
ASILE, Profugium, perfugium, portus, asylum.
ASPECT, Figura, species, forma.
ASPÉRITÉ, Asperitas, salebra.
ASPERSION, Aspersio, respersio.
ASPHYXIER, Suffoco.
ASPIC, Aspis.
ASPIRER (action d’), Haustus.
ASSAISONNEMENT, Condimentum, conditio.
=Assaisonner=, Respergo, condio.
ASSASSINAT, Occisio, cædes, occidio.
=Assassin=, Sicarius, gladiator, percussor.
ASSAUT, Oppugnatio, impetus, impugnatio.
_Soutenir un assaut_, Oppugnationem sustineo.
_Livrer un assaut_, Oppugnationem infero.
_Qui donne l’assaut_, Oppugnator.
ASSEMBLAGE, Coagmentatio, nexus, compositio, conjunctio, commissura,
junctura, compactio, compages.
ASSEMBLÉE, Concilium, cœtus, congregatio, conventus, numerus, concio
corona, multitudo, chorus.
=Assemblé=, Compactus, coagmentatus, compositus, vinctus.
_Se rendre à l’assemblée_, In concilium prodeo, procedo.
_Convoquer l’assemblée_, Concionem convoco.
_Dissoudre l’assemblée_, Concionem submoveo, semoveo, dimitto, solvo.
_Relatif à l’assemblée_, Concionalis, concionarius.
=Assembler=, Coagmento, compono, conjungo, construo, compingo.
ASSENTIMENT, Probatio, approbatio.
ASSESSEUR, Consessor, assessor, qui alteri assidet.
ASSEOIR (s’), Sedeo, assideo, resido, consido.
=Assis= (être), Assideo, prope sedeo, desideo, subsideo.
_Être assis sur_, Supersedeo.
ASSEZ, Satis.
ASSIDUITÉ, Assiduitas, perseverantia, opera quotidiana.
=Assidu=, Assiduus, continuus, frequens, diligens.
_Peu assidu_, Infrequens.
=Assidûment=, Assidue, continenter, quotidie.
ASSIÉGER, Obsideo, circumsideo, obsessum teneo, oppugno.
ASSIETTE, Patella.
ASSIGNATION, Assignatio, attributio.
=Assigner=, Assigno, attribuo, adscribo.
=Assigner= (en justice), Cito, in jus voco, diem alicui dico.
_Assigner des témoins_, Cito testes.
ASSISTANCE, Suppetiæ, assessio.
=Assister=, Assisto, adsto, assideo.
ASSOCIATION, Conciliatio, communio, communitas, consociatio,
societas.
=Associer=, Consocio, jungo, conjungo, copulo, socio.
=Associer= (s’), Convenio, coeo societatem cum aliquo.
ASSOUPISSEMENT, Veternum.
=Assoupir=, Consopio, somno obruo, opprimo, sopio.
ASSOUPLIR, Mollio, mitigo, mulceo.
ASSOUVIR, Exsatio, satio, exsaturo.
ASSUJETTIR, Illigo, irretio, implico, obfirmo, subjungo, subjicio,
adjungo.
_Il s’assura le pouvoir_, Imperium sibi confirmavit.
ASSURÉMENT, Nimirum, nempe, scilicet, videlicet, næ, profecto, sine
dubio.
ASTRE, Sidus, stella, astrum.
=Astronomie=, Astrologia, astrorum scientia, studium siderum.
=Astronome=, Astrologus, interpres astrorum.
ASTUCE, Astutia.
ATELIER, Officina, fabrica.
ATHÉE, Athæus, homo sine ulla religione et fide.
ATHLÈTE, Athleta.
ATOME, Atomus, individuum corpusculum.
ATRIUM, Atrium.
_Gardien de l’atrium_, Atriensis.
ATROCITÉ, Atrocitas, diritas, immanitas, crudelitas.
=Atroce=, Atrox, crudelis, dirus.
ATTACHE, Colligatio, vinculum, connexio.
ATTACHEMENT (_témoigner de l’_), Navo alteri studium ac voluntatem.
=Attacher=, Adjungo, adjicio, addo, affigo, insero, adnecto, attexo,
applico, aggrego, colligo, vincio, agglutino, ligo, adhibeo,
adscribo.
_Attacher_ (_s’_) _quelqu’un_, Aliquem mihi concilio.
_Je me le suis attaché par des bienfaits_, Beneficio illum mihi
devinxi; beneficio gratiam ejus emi, liberalitate et officio
devinctum teneo.
=Attaché à=, Affixus, adhærens, studiosus, assiduus, connexus,
adjunctus.
_Rester attaché à_, Inhæreo, hæreo, insideo.
ATTAQUE, Oppugnatio, impressio, vis, violentia, impetus, incursio,
impugnatio, offensio.
=Attaquer=, Adorior, aggredior, oppugno, irrumpo, impetum facio,
invado, irruo, involo, impugno, confligo, dimico, prœlior,
prœlio decerto, certamen misceo.
_Qui attaque_, Oppugnator.
ATTARDÉ, Serus.
ATTEINTE, Accessus, appulsus.
=Atteindre=, Assequor, nanciscor, consequor, obtineo, acquiro,
pervenio, accedo, attingo.
ATTENTAT, Scelus, facinus.
ATTENTE, Exspectatio, spes.
_Vous avez répondu à l’attente_, Conceptæ opinioni respondisti.
=Attendre=, Exspecto, præstolor, spero.
_Attendre beaucoup de qqn_, In summa exspectatione sum.
_Attendu que_, Quia, quoniam.
ATTENTION, Attentio, cura, animi cogitatio, vigilantia.
_Donner son attention_, Prospicio.
_Faire attention à_, Ad rem investigandam oculos habeo advocatos.
_Ne pas faire attention_, Negligo, non curo, leviter fero, contemno.
=Attentif=, Attentus, intentus.
=Attentif= (être), Attendo, animadverto, mentem erigo, silentium
tribuo, animum teneo, aures admoveo.
=Attentivement=, Attente, diligenter.
ATTÉNUER, Retundo, obtundo.
ATTERRISSEMENT, Circumluvio.
ATTESTER, Obtestor, testor, appello, imploro, testificor, testem
facio.
=Attesté=, Testatus.
ATTRAIT, Illecebra, incitamentum, blandimentum, dulcedo, dulcitudo.
=Attirer=, Attraho, allicio, invito, allecto, adduco, traho,
prolecto, blande invito, excito, titillo.
ATTRIBUER, Attribuo, adscribo, assigno, confero, adscisco, affingo.
ATTRISTER, Contristo, mœrore afficio, ægritudinem affero, ægritudine
afficio.
AUBERGE, Popina, diversorium, hospitium, caupona.
=Aubergiste=, Caupo, tabernarius.
AUCUN, Nullus, nemo.
AUDACE, Audacia, confidentia, impudentia, securitas.
=Audacieux=, Audax, confidens, temerarius, impudens, petulans,
fidens, audens.
=Audacieusement=, Audacter, fidenter.
AU DELA DE, Trans, supra, longius.
_Passer au delà_, Transeo, trajicio, transgredior, prætervehor.
AU-DEVANT DE, Obviam.
_Aller au-devant_, Obviam fio.
AUDIENCE (accorder), Mei potestatem facio.
=Auditoire=, Acroasis, auditio, auscultatio, auditorium, conventus.
=Auditeur=, Auscultator.
AUGMENTATION, Amplificatio, cessio, incrementum, cumulus,
exaggeratio, additamentum, appendicula.
=Augmenter=, Augeo, amplifico, addo, cumulo, ingravesco, exaggero,
cumulo, multiplico.
_La colère et la douleur ont augmenté_, Exarsit ira, vehementius
efferbuit; ira dolorque crevit.
=Augmenter= (s’), Increbresco, percrebresco.
AUGURE, Augur, interpres auguriorum, auspex.
=Augures= (action de prendre les), Auguratio, auspicium, divinatio.
_Science des augures_, Augurium, auspicium, auctoritas rei bene
gerendæ.
=Augurer=, Auguror, augurium ago, auspicium ago, auspicor, præsagio,
præsentio.
=Augural=, Auguralis, augurius.
AUGUSTE, Augustus, sanctus, plenus majestate, almus.
=Aujourd’hui=, Hodie, hoc die, hodierno die, nunc, hoc tempore.
=Aujourd’hui= (d’), Hodiernus.
=Aumône=, Eleemosyna, stips.
_Faire l’aumône_, Panem præbeo mendiculis.
_Demander l’aumône_, Panem ostiatim quæro.
AUPARAVANT, Antea, antehac, ante hoc tempus.
AUPRÈS DE, Juxta, prope, non secus, apud, non procul.
AURORE, Aurora, diluculum.
AUSPICE, Auspicium.
_Prendre les auspices_, Auspicor.
AUSSI, Etiam, et, item, vel, tum.
_Aussi souvent .... que_, Toties .... quoties.
_Pas aussi souvent... que_, Non toties... quoties.
AUSSITÔT, Statim, continuo, illico, extemplo, protinus, confestim,
actutum.
=Aussitôt que=, Simul ac.
_Tout aussitôt_, Subinde, statim post.
AUSTRAL, Australis.
AUTANT, Tantum, tantumdem, tam, æque, adeo, tam .... quam, tam....
sicut, tantum .... quantum.
=Autant que=, Quoad, donec, usque dum, ut, quamvis, quantum,
quotcumque.
_Une fois autant_, Alterum tantum.
_D’autant plus que_, Eo magis, quod.
_Tout autant_, Totidem.
AUTEL, Ara.
AUTEUR, Auctor, suasor, impulsor, hortator, opifex, inventor,
scriptor.
AUTOMNE, Autumnus.
_D’automne_, Autumnalis.
AUTORITÉ, Auctoritas, existimatio, fides, vis, opinio, imperium,
dignitas, magistratus, dominatio.
_Conserver son autorité_, Auctoritatem tueor.
_User de son autorité_, Dignitate usus est, potestate.
_Confier l’autorité_, Imperium alicui defero.
=Autoriser=, Permitto, concedo.
AUTOUR (de), Circa, circum.
_Tout autour_, Circumcirca, ab omni parte, undique.
AUTRE, Alius, non idem, reliquus, alter, diversus.
=Autrement=, Aliter, secus, alio modo, non eodem modo, non perinde,
alia ratione, multo secus.
AUTREFOIS, Quondam, olim, alias, aliquando.
AUXILIAIRE, Auxiliarius.
AVALER, Absorbeo, haurio.
AVANCER, Progredior, progressum facio, procedo, proveho, promoveo,
incedo, perficio.
_Faire avancer_, Promoveo, proveho, perduco.
_S’avancer_, Procedo, progredior, exeo, gradum infero.
_Avancé en âge_, Provectus, natu grandior.
AVANT, Præ, pro, a fronte, in conspectu, ob.
_Avant_ (_fort_), Ad multum.
=Avant que=, Priusquam, antequam.
AVANTAGE, Emolumentum, utilitas, commodum, questum.
— _Il ne cherche que son propre avantage_, Suum tantum commodum
quærit, omnia ad suam tantum utilitatem refert.
=Avantageux=, Conducibilis, utilis, commodus.
=Avantageux= (il est), Expedit, utile est, conducit.
=Avantageusement=, Utiliter, commode.
AVANT-COUREUR, Prænuntius.
AVANT-HIER, Nudius tertius.
AVARICE, Avaritia, sordes, aviditas, cupiditas.
=Avare=, Avarus, parcus, avidus, illiberatus, sordidus.
=Avec=, Cum.
AVENIR, Futurum.
_Prévoir l’avenir_, Provideo quod futurum sit.
AVENT, Adventus Domini.
AVENTURIERS, Convenæ.
AVERTISSEMENT, Monitio, monitum, monitus, præceptum, denuntiatio,
indicium, significatio.
=Avertir=, Moneo, admoneo, præmoneo, commonefacio, denuntio, indico.
=Qui avertit=, Monitor, admonitor.
AVEU, Confessio.
_Se perdre par ses aveux_, Mea me confessione jugulo.
=Avouer=, Confiteor, fateor, præ me fero, agnosco.
AVEUGLE, Cæcus, captus oculis.
=Aveugler=, Cæco, cæcum facio, oculis privo, excæco, occæco.
=Aveuglé= (être), Caligo, cæcutio.
AVIDITÉ, Aviditas, cupiditas, desiderium.
=Avide=, Avidus, valde appetens, cupidus.
=Avidement=, Avare, parce, avide, restricte, cupide, sitienter.
AVIS, Sententia, consilium, mens, voluntas, judicium, opinio.
_A mon avis_, Judicio meo.
_Être du même avis_, Consilium meum cum tuo, res meas cum tuis
commiscui.
_Être d’un avis contraire_, In aliam opinionem discedo.
_S’en tenir à l’avis de qqn_, Consentio, sto.
AVOCAT, Patronus, defensor, tutor, advocatus, causidicus.
=Avocat-général=, Prætor.
AVOIR, Pecunia, opes, divitiæ, fortuna, res, copiæ.
=Avoir=, Habeo, possideo, utor.
AVOUÉ, Cognitor.
AXE, Axis.
AXIOME, Axioma.
B
BABILLER, Garrio, blatero, argutor.
=Babillard=, Garrulus, loquax.
BACCHANALES, Bacchanalia.
_Célébration des bacchanales_, Bacchatio, bacchantium furor.
_Célébrer les bacchanales_, Bacchor.
BADINER, Alludo, jocor.
BAGAGES, Impedimenta, sarcina.
BAGATELLES, Nugæ, ineptiæ.
BAGUETTE, Rudis, virga, flagellum.
BAIL (_donner à_), Affermo, loco.
BAILLER, Oscitor, dormito.
BAINS (publics), Balneæ.
_Salle de bains_, Balnearia, balneum, balineum.
=Baignoire=, Alveus.
=Baigneur=, Balneator.
=Baigner=, Lavo, abluo, circumluo, respergo.
BAISER, Suavium, osculum, basium.
=Baiser=, Suavior, osculor, suavium do.
BALAI, Scopæ.
=Balayer=, Verro, scopis aufero.
BALANCE, Statera, trutina, libra.
=Balancer=, Libro, pondero, statera examino.
BALBUTIER, Lingua titubo.
BALLE (à jouer), Pila.
BALLOTTER, Vexo, exagito, agito.
=Ballotté= (_être_), Huc illuc impellor, jactor.
BANAL, Pervulgatus, vulgaris.
BANC, Scamnum.
BANDES (en), Catervatim, turmatim, per catervas.
=Bandit=, Latro, prædo, sicarius.
BANDER, Intendo.
BANLIEUE, Suburbanitas.
BANNISSEMENT, Ejectio.
=Bannir=, Exturbo, expello, dejicio, evertor.
=Banni=, Extorris, exul.
BANQUE, Argentaria.
_Faire la banque_, Argentariam facere.
=Banquier=, Argentarius, trapezita, collybista, qui argentariam facit.
BANQUEROUTE (faire), Decoquo, male rem gero, conturbo.
=Banqueroutier=, Decoctor, inficiator, fraudator.
BANQUET, Epulæ, epulatio, epulum, dapes.
_De banquet_, Epularis.
_Assister à un banquet_, Epulor, convivor.
=Banquette=, Subsellium, sedes judicum.
BAPTÊME, Baptismus.
=Baptiser=, Baptismum confero.
BARBARIE, Feritas, immanitas.
=Barbare=, Immanis, barbarus, ferus, crudelis, agrestus, atrox.
=En barbare=, More barbarorum.
=Barbarisme=, Barbarismus.
BARBE, Barba.
_Qui porte une barbe naissante_, Barbatulus, fere imberbis, cum rara
barba.
=Barbu=, Barbatus.
=Barbier=, Tonsor.
_Échoppe de barbier_, Tonstrina.
BARQUE, Linter, navicula, cymba, scapha, phaseolus.
BASILIQUE, Basilica.
BASSESSE, Demissio, animi infractio, debilitatio.
=Bas=, Depressus, demissus, abjectus, humilis, vilis.
=En bas=, Deorsum.
=Bas= (_le plus_), Imus, infimus.
=Bassement=, Humiliter, submisse, demisse.
BAT, Clitellæ.
BATAILLE, Certamen, dimicatio, discrimen.
_Prolonger la bataille_, Certamen extraho.
_Terminer la bataille_, Certamen sedo.
_Refuser la bataille_, Certamen abnuo, defugio.
_Livrer une bataille décisive_, Ad universæ rei dimicationes venio.
_En bataille rangée_, Acie constituta.
=Bataillon=, Caterva, turbæ, turma, acies.
BÂTON, Scipio, fustis, bacillum, baculus, virga.
=Bastonnade=, Fustuarium.
BÂTIR, Ædifico, exstruo, exædifico, construo, condo, constituo, pono,
architector, muros tollo, parietes duco, facio, ædificium
struo, molior.
BATTRE, Cædo, verbero.
_Les veines battent_, Venæ micant.
=Battu= (être), Vapulo, cædor, verberor.
_Être battu par les orages de l’envie_, A ventis invidiæ circumflor.
BAUDRIER, Balteus.
BAUMIER, Balsamum.
BAVARDAGE, Loquacitas.
=Bavarder=, Deblatero, stulte loquor, garrio; garrulus, loquax sum.
=Bavard=, Loquax, garrulus.
BÉATIFIER, Beatifico, beatorum in cœlo numero addo.
BEAUCOUP, Multo, haud paulo, multum, valde, sane, non parum, valde,
mirum in modum, egregie, non mediocriter, mirifice.
=Beaucoup plus=, Impendio magis, multo magis.
BEAUTÉ, Formositas, pulchritudo, forma, venustas.
=Beau=, Formosus, pulcher, decorus.
BEC, Rostrum.
BÊCHER, Humum molior.
BÈGUE, Balbus, lingua hæsitans.
=Bégayer=, Balbutio, lingua hæsito.
BÊLER, Balo.
BELETTE, Mustela.
BÉLIER, Aries.
_Choquer avec le bélier_, Arieto.
_De bélier_, Arietinus.
BELLIQUEUX, Bellicosus, pugnax, pugnator, armis et belli virtute
valens.
BÉNÉFICE, Lucrum, feneratio.
=Bénéficiaire=, Beneficiarius, cliens.
BERCEAU, Cunabula, cunæ, incunabula.
BERGERIE, Caulæ, stabulum.
BESACE, Mantica.
BESOINS, Egestas, indigentia, inopia.
_Il est besoin_, Opus est, necesse est, convenit.
=Besoin de= (avoir), Egeo, opus est, indigeo.
=Qui a besoin=, Indigus.
BÊTE, Bellua, bestia.
_Bête de somme_, Jumentum.
_Bête féroce_, Fera, bestia.
_De bête féroce_, Ferinus.
=Bétail=, Pecus, armentum.
=Bestiaux=, Pecuaria.
_Éleveur de bestiaux_, Pecuarius.
BIBLE, Biblia, sacræ litteræ.
=Bibliothèque=, Bibliotheca, librorum locus.
BIEN (_dire du_), Benedico, laudo.
_Faire du bien_, Benefacio, beneficio afficio.
=Bien-être=, Salus, sanitas, bonum.
=Biens=, Bona, fortuna, res, possessiones, divitiæ, fundi, prædia,
facultates.
BIEN, Apte, apposite, accommodate, decore, commode, congruenter,
eleganter, pulchre, belle, recte, bene, jure, rite, præclare.
=Bien= (beaucoup), Multo, longe.
=Bien que=, Quantumvis, licet, quamvis, tametsi, quanquam.
BIENFAIT, Meritum, beneficium, gratia, munus, officium, studium.
=Bienfaisance=, Beneficentia, liberalitas, benignitas.
=Bienfaisant=, Beneficus, benigne facilis, benignus.
BIENHEUREUX, Beatus, felix, cui bene est.
BIENSÉANCE, Decentia.
BIENTÔT, Brevi, propediem, in brevi, paucis diebus, actutum, mox,
statim.
BIENVEILLANCE, Humanitas, urbanitas, suavitas morum, benevolentia,
gratia, studium.
_Rechercher la bienveillance_, Benevolentiam capto.
_Montrer de la bienveillance_, Benevolentiam exhibeo.
=Bienveillant=, Benevolens, benevolus, amicus.
BIFFER, Deleo, induco.
BIGARRÉ, Versicolor.
BILE, Bilis.
_Exhaler sa bile contre qqn_, Stomachum in aliquem erumpo.
BLÂME, Castigatio, objurgatio, reprehensio, vituperatio, ignominium.
_Échapper au blâme_, Omnem offensionem effugio.
=Blâmer=, Castigo, objurgo, mulcto, reprehendo, increpo, exprobro,
culpæ do.
=Blâmable=, Accusabilis.
BLANCHIR, Candesco, candidus fio, dealbo.
=Blanc=, Albus, candidus, purus.
=Devenir blanc=, Exalbesco, expallesco, extimesco.
=Blanc= (être), Candeo, candore fulgeo.
_Vêtu de blanc_, Candidatus, candida veste indutus.
BLASPHÈME, Blasphemia.
BLÉ, Frumentum, triticum.
_Qui conserve le blé_, Frumentarius.
_Marchand de blé_, Frumentarius.
BLÊME, Luridus.
BLESSURE, Sauciatio, vulneratio, vulnus, plaga.
_Sans blessure_, Invulneratus, integer, inviolatus.
=Blesser=, Saucio, vulnero, vulneribus afficio, lædo, offendo,
offensionem do, injuriam facio.
=Blessé=, Saucius, vulneratus, mortifero vulnere ictus.
BLEU, Cæruleus.
BLOCUS, Obsidio, obsessio.
BŒUF, Bos.
=Bouvier=, Bubulcus.
BOIS, Lignum.
— (Forêt), Silva, nemus.
=Bois sacré=, Lucus, nemus sacrum.
_Aller couper du bois_, Materior, lignor.
=Boisé=, Silvestris, nemorosus.
BOISSON, Potus, potio.
_Le boire et le manger_, Potus pastusque.
=Boire=, Bibo, poto, poculum exhaurio, potionem exhaurio, sorbeo.
_Boire avec excès_, Perpoto.
_Offrir à boire_, Propino.
=Buveur=, Potor, bibulus.
BOISSEAU, Modius.
BOITE, Pyxis, arca, capsa.
BOITER, Claudico.
=Boiteux=, Claudus, altero pede læsus.
_Marche de boiteux_, Claudicatio.
LE BON, Rectum.
_Il y a cela de bon_, Illud inest commodi.
BONACE, Malacia, maris tranquillitas.
BONTÉ, Benignitas, clementia, comitas, humanitas, pietas,
liberalitas, bonitas, integritas.
=Bon=, Bonus, probus, integer, justus, præstabilis, salutor.
_Bon à tout_, Panchrestus.
=Bonnement=, Simpliciter, candide, sincere, benigne, comiter,
liberaliter.
BONHEUR, Felicitas, prosperitas, res secundæ.
_Jouir d’un bonheur sans mélange_, Fortuna utor perpetuo bona,
perpetuam felicitatem habeo.
_Avoir plus de bonheur que personne_, Felicitate omnibus sum superior.
_Avec bonheur_, Feliciter, prospere, fortunate, fauste.
BONDIR, Exsilio, prosilio, evado, me projicio, me proripio.
BONNET, Pileus.
BORD, Extrema ora.
BORGNE, Luscus, cocles.
BORNE, Limes, finis, terminus, meta.
_Borne milliaire_, Milliarium.
_Reculer les bornes_, Fines profero.
_Dépasser les bornes_, Terminos transeo, longius progredior, excedo.
=Borner=, Dimeto, distinguo, describo.
BOUC, Hircus, caper.
BOUCHE, Os, bucca.
_Vous avez cela sans cesse à la bouche_, Id tibi frequens in ore est.
=Bouchée=, Frustum.
BOUCHER, Obstruo, obsero.
BOUCHERIE, Carnarium.
BOUCHER, Lanius.
BOUCLE (de cheveux), Cincinnus, capillus ad ornatum intortus.
_Qui a les cheveux bouclés_, Cincinnatus.
BOUCLIER, Scutum, clypeus.
BOUE, Lutum.
_Couvert de boue_, Lutulentus.
BOUFFON, Scurra, sannio.
_Qui sent le bouffon_, Scurrilis.
BOUGIE, Cereus.
BOUILLIR, Ferveo, ebullio, caleo, effervesco, erumpo.
=Bouilli=, Elixus.
=Bouillonner=, Ebullio.
BOULANGER, Pistor.
BOULEVERSER, Perturbo, perturbationem affero, confundo, permisceo.
BOUQUET, Fasciculus florum.
BOURBEUX, Limosus, limo plenus, cœnosus.
BOURDONNER, Strepo.
BOURGADE, Pagus.
BOURGEON, Gemma.
=Bourgeonner=, Gemmo.
BOURRASQUE, Procella, tempestas.
BOURREAU, Carnifex, tortor, lictor.
_Faire le métier de bourreau_, Carnificinam facio.
BOURSE, Crumena.
BOUTEILLE, Lagena.
BOUTIQUE, Taberna, officina.
=Boutiquier=, Tabernarius, caupo.
BRACELETS, Armillæ.
BRAIES, Bracæ.
_Qui porte des braies_, Bracatus.
BRAIRE, Rudo.
BRANCHE, Ramus.
_Qui a des branches_, Ramosus.
BRANDIR, Jaculor, torqueo, conjicio, jacio.
BRANLER, Vacillo, titubo, hæsito.
BRAS, Brachium.
BRAVE, Strenuus.
=Bravement=, Strenue, fortiter, naviter.
BRAVO! Macte.
BREBIS, Ovis.
BRÈCHE (_réparer une_), Mœnium ruinam instauro.
BREUVAGE, Potio, potus.
BRIDE, Habena.
_À bride abattue_, Citato equo.
=Brider=, Infreno.
BRIÈVETÉ, Brevitas.
=Bref=, Brevis, parvus, pusillus, exiguus.
=Bref=, Summatim, uno verbo, ne plura.
=Brièvement=, Breviter, strictim, brevi, cum brevitate, paucis verbis.
BRIGANDAGE, Latrocinium, excursio.
=Brigand=, Grassator, latro.
_Vivre en brigand_, Latronem agere.
BRIGUE, Petitio, rogatio, rogatus, preces, ambitio, ambitus,
prensatio.
_Par brigue_, Ambitiose, cum ambitione.
=Briguer=, Ambio, circumeo, prenso, prehenso.
BRILLANT, Splendor, claritas, nitor.
=Briller=, Niteo, splendeo, nitesco, floreo, præfulgeo, luceo, mico,
corusco.
=Briller= (faire), Illumino, colorum varietatem distinguo.
=Brillant=, Splendidus, coruscus.
_D’une façon brillante_, Nitide, splendide, eleganter.
BRISER, Infringo, frango, concido debilito, disrumpo.
BROUILLARD, Nebula.
_Plein de brouillards_, Nebulosus, caliginosus.
BROUILLON, Adversaria.
BROUTER, Depasco, depascor.
BROYER, Contero, tero.
BRU, Nurus.
BRUIT, Strepitus, sonitus, stridor, fragor, sonus.
_Faire du bruit_, Instrepo, obstrepo.
_Répandre des bruits_, Rumores spargo.
_Le bruit s’est répandu_, Fama de re vulgata est.
_Ce bruit ne durera pas longtemps_, Hæc fama diuturna non erit.
_Le bruit court_, Manat in vulgus rumor.
_Faire grand bruit de_, Magnus ubique erat rumor ea de re.
_Sans bruit_, Tacite, silentio.
BRÛLER, Incendo, cremo, uro, aduro, comburo, igne perdo, flagro,
conflagro.
=Brûler= (FIG.), Æstuo, ardeo, ferveo, angor, irascor.
=Brûlant=, Æstuosus.
=Brûlé= (être), Deflagro, comburor, ardeo.
BRUN, Aquilus, fuscus, subniger, aureus.
=Brun= (rendre), Infusco.
BRUT, Rudis.
BÛCHER, Bustum.
=Bûcher funèbre=, Rogum.
BUFFET, Abacus, i.
BUISSON, Dumus, spina, vepres.
_Couvert de buissons_, Dumosus, spinosus, vepribus plenus.
BULLE, Bulla.
BUT, Finis, causa, cujus gratia, scopus.
BUTIN, Manubiæ, præda, spolia ex hostibus capta, exuviæ.
BUTTE (en) à, Expositus, obnoxius, objectus.
C
CABANE, Tugurium.
CACHET, Sigillum.
_Rompre le cachet_, Resigno, aperio, solvo.
CACHETTE, Latebra, recessus.
=En cachette=, Occulte, lecte, ex occulto, per ambages, furtim,
clanculum.
=Cacher=, Abdo, occulo, occulto, condo, abstrudo, tego, velo, operio,
celo, abscondo, recondo.
_Cacher sa pensée sous ses discours_, Dictis circumvestio consilia
mea.
=Cacher= (se), Delitesco, lateo, abscondor.
=Qui cache=, Occultator, receptor.
=Caché=, Latebrosus, latens, obscurus, involutus, reconditus,
occultus, abditus, abstrusus.
=Caché= (=être=), Latito.
CADAVRE, Cadaver, corpus exanime.
=Cadavéreux=, Cadaverosus.
CADENCE, Rhythmus.
_D’une façon cadancée_, Modulate, numerose, composite.
CADRAN (solaire), Solarium.
CADRES (_compléter les_), Exercitum reficere.
CADUC, Caducus, mortalis, incertus.
CADUCÉE, Caduceum.
ÇÀ ET LÀ, Disperse, diffuse, passim, ultro citroque, huc et illuc,
horsum.
_Aller çà et là_, Pervagor.
CAGE, Cavea.
CAGNEUX, Loripes.
CAHIER, Dictata.
CAILLOU, Calculus, lapillus, ratio, silex.
CAL, Callum, cutis usu densior.
CALAMITÉ, Calamitas, miseria, ærumna, adversa.
CALCULER, Dinumero, numero, computo, calculos revoco, rationes
confero.
=Calculé=, Ratus, fixus.
CALENDES, Calendæ.
=Calendrier=, Calendarium.
CALME, Sedatio, tranquillitas, pacatio, securitas.
_Jouir du calme_, Tranquillo sum animo.
=Calmer=, Sedo, placo, mitigo, lenio, mollio.
=Calmer= (=se=), Iracundiam sedare.
=Calmé=, Pacatus, quietus, remissus.
=Avec calme=, Sedate, tranquille, leviter, placate, placide, remisse.
CALOMNIE, Calumnia, obtrectatio, maledictum, vexatio, criminatio.
=Calomnier=, Calumnior, calumniam adhibeo, vexo.
=Calomniateur=, Calumniator, qui falsum crimen objicit.
CALVITIE, Calvitium.
=Chauve=, Calvus, raro capillo, calvitio deformis.
CAMARADE, Contubernalis, domesticus, familiaris, socius.
CAMP, Castra, tentorium.
_Camp fortifié_, Castra propugnaculis munita.
=Camper=, Castra metor, pono, loco, constituo, facio; tentoria erigo.
_Étendre le camp_, Castra extendo, profero.
_Resserrer le camp_, Castra arctius colloco.
_Choisir un lieu pour le camp_, Castra designo.
_Rapprocher le camp_, Castra proprius admoveo.
_Changer le camp_, Castra muto.
_Assiéger le camp_, Aggredior castra, tento.
_S’emparer d’un camp_, Castra capio.
_Relatif au camp_, Castrensis, militaris.
=Campagne= (_faire_), Stipendia in bello mereo.
_Entrer en campagne_, Bellum suscipio.
CAMPAGNE, Rus, villa.
=Séjour à la campagne=, Rusticatio.
=Habiter la campagne=, Ruri habito, rusticor.
=Campagnard=, Rusticanus, rusticus.
CANAL, Canalis.
CANARD, Anas.
CANDÉLABRE, Candelabrum.
CANDIDATURE, Petitio, rogatio, rogatus.
=Candidat=, Petitor, candidatus.
=De candidature=, Candidatorius.
CANDIDE, Simplex, sincerus, credulus.
CANICULE, Canicula.
CANON, Tormentum.
_Abattre à coups de canon_, Crebris tormentorum ictibus mœnia verbero.
CANON (de la messe), Canon missæ.
_Sacrés canons_, Canones sacri, scita Pontificum.
=Canonicat=, Canonicatus.
=Canoniser=, Canonizo, in sanctorum numerum refero.
CANTONNEMENT, Stativa, statio.
CAPACITÉ, Capacitas, amplitudo, spatium capiendi.
CAPITAINE (_il fut grand_), Dux fuit præstantissimus.
CAPITAL (_ne pas toucher à son_), Nihil detraho de vivo.
CAPITAL, Capitalis.
=Capitale= (ville), Urbs regni caput.
CAPITULATION, Deditio.
=Capituler=, Deditionem subeo, in deditionem venio.
_Prendre par capitulation_, In deditionem accipio, recipio, capio.
_Refuser de capituler_, Deditionem desero.
_Se proposer de capituler_, Deditionem specto.
_Qui a capitulé_, Dedititius.
CAPRICE, Levitas, futilitas, vanitas.
_Selon son caprice_, Libidinose.
_Suivre son caprice_, Ad arbitrium ago.
=Capricieux=, Inconstans, mutabilis.
CAPTATION, Captatio.
=Captieux=, Captiosus.
=D’une façon captieuse=, Captiose.
CAPTIVITÉ, Captivitas, servitus.
=Captif=, Captivus, captus et vinctus.
CAR, Nam, enim, namque, etenim, siquidem, quippe, nimirum,
videlicet, sane, nempe.
CARACTÈRE, Indoles, mores, character, nota, figura, forma.
_Caractère doux_, Lenitas.
CARDINAL, Cardinalis, purpuratus Ecclesiæ Pater, Princeps.
_Créer un cardinal_, Cardinalem creo.
CARÊME, Feriæ esuriales.
CARESSES, Blandimenta, blanditia, palpum.
=Caresser=, Blandior, amplexor, palpo.
=Caressant=, Blandus, benignus, comis, lenis, suavis.
CARILLONNER, Tinnio.
CARNAGE, Strages, clades, cædes, occisio, internecio.
CARQUOIS, Pharetra.
CARREFOUR, Compita, trivium.
CARRIÈRE, Curriculum, cursus, stadium.
_Carrière à pierres_, Lapicidinæ.
CARROSSE, Carpentum.
CARTE (géographique), Geographica descriptio.
CAS (_qui fait grand_), Observans, studiosus, cupidus.
_Faire grand cas de_, Magnifacio, magni æstimo.
_Ne faire aucun cas_, Flocci facio, nihili facio, parvi facio.
CASQUE, Galea.
=Coiffé d’un casque=, Galeatus.
CANETTE, Capsa.
CASTAGNETTES, Crotalum.
CATADUPES, Catadupes.
CATAPULTE, Catapulta.
CATÉCHISME, Catechismus.
_Enseigner le catéchisme_, Catechismum trado.
=Catéchumène=, Catechumenus, sacri lavacri candidatus, primæ
christianæ disciplinæ auditor, alumnus, discipulus.
CATHOLIQUE, Catholicus.
_Devenir catholique_, Catholicus fieri, amplecti catholica dogmata.
CAUSE, Causa, caput, origo, fons, radix, principium, occasio, ratio.
_Confier sa cause à qqn_, Apud aliquem causam meam depono.
_Plaider sa cause_, Litem meam facio.
_Gagner sa cause_, Causam vinco.
=A cause de=, Pro, propter, præ.
_Il se fâche pour un rien_, Irascitur de nihilo.
=A cause de cela=, Propterea, ideo, idcirco, ex eo, ea re.
=Causer=, Ago, efficio, infligo, infero.
CAUSERIE, Sermo, locutio.
=Causer=, Sermocinor, loquor.
CAUSTICITÉ, Dicacitas.
=Caustique=, Dicax.
CAUTION, Pignus.
_Se faire caution_, Appromitto, promitto.
_Donner une caution_, Satis do.
=Cautionner=, Intercedo pro aliquo pecuniam.
CAVALIER, Eques.
=De cavalier=, Equestris.
_Cavalerie_ (_charge de_), Equestris procella. Cf. Cheval.
CAVE, Apotheca.
=Caverne=, Specus, spelunca, antrum, caverna.
CE, Hic, ille.
CÉCITÉ, Cæcitas.
CÈDRE, Cedrus.
CEINTURE, Zona, cingulus.
=Ceindre=, Cingo, circumdo, munio.
CELA, Id, hoc, istud.
=Pour cela=, Propterea, ideo, idcirco.
CÉLÉBRER, Celebro, orno, honesto, laudo, comitor.
=Célébrité=, Celebritas, fama, laus, splendor, dignitas, claritudo,
nobilitas.
_Soupirer après célébrité_, Auram popularem capto.
=Célèbre=, Celeber, præclarus, laudatus, clarus, nobilis, insignis.
_Rendre célèbre_, Nobilito, illustro, orno.
CÉLÉRITÉ, Velocitas.
CÉLIBATAIRE, Cælebs.
=Cellérier=, Promus, cellarius.
CELLIER, Celle.
CELUI-CI, Iste.
CENDRE, Cinis.
CENS, Census, bonorum æstimatio.
CENSURER, Vitupero, culpæ do.
_Censurer la conduite des autres_, Aliorum mores carpo; alienos mores
malignis sermonibus lacero.
=Censeur=, Censor, emendator, accusator, vituperator, reprehensor,
castigator.
=De censeur=, Censorius, quod censoris est.
=Dignité de censeur=, Censura, censoris dignitas.
CENT, Centum.
=Cent fois=, Centies.
CENTRE, Umbilicus, centrum.
CENTURIE, Centuria, centum homines.
_Distribuer en centuries_, Centurio, in centurias distribuo,
describo, centurias conficio.
_Par centuries_, Centuriatim.
_Réparti en centuries_, Centuriatus.
=Centurion=, Centurio.
CEPENDANT, Tamen nihilominus, attamen interea, verumtamen, verum.
CERCLE, Circulus, ambitus, rotundus, gyrus, orbis.
_Faire un cercle_, Orbem circumscribere.
_Se réunir en cercle_, Circulor, in circulum cogere homines.
_Former le cercle_, In orbem se recipere.
CÉRÉMONIE, Cærimonia, ritus sacer, cultus religiosus, religio
sacrorum.
CERF, Cervus.
CERNER, Circumeo, circueo, eo circum.
CERTAIN, Certus, non dubius, non incertus, compertus, manifestus.
_Il est certain_, Certum est mihi, pro vero constat.
=Certainement=, Certe, scilicet, certo, profecto, sine dubio,
equidem, sane, videlicet.
=Certes=, Equidem.
=Certifier=, Testificor, testor, notum facio.
CÉRUSE, Cerussa.
_Blanchir avec la céruse_, Cerussatus, cerussa illitus, fucatus.
CESSER, Desino, desisto, cesso, finem facio, cesso.
CESSION, Cessio.
=Céder=, Cedo, locum do, me retraho.
CESTE, Cœstus.
C’EST POURQUOI, Ea re, propterea, ideo, ob eam rem.
CET, Is.
CÉTACÉ, Cete.
CERVEAU, Cerebrum.
CHACUN, Singuli, quisque, unusquisque.
CHAGRIN, Mœror, tristitia, mœstitia, molestia, cura, ægritudo, angor,
dolor, mœror, cura, sollicitudo, afflictio.
_Le chagrin est un supplice_, Ægritudo summa est carnificina.
_Être accablé de chagrin_, Magnam molestiam suscipio, mœrorem haurio.
_Adoucir le chagrin_, Dolorem lenio.
_Chasser le chagrin_, Dolorem depono.
=Chagriner=, Fodico.
=Chagrin=, Morosus, difficilis.
CHAÎNE, Vinculum, compedes, catenæ, copula, nexus.
CHAISE, Sella, sedes.
CHALEUR, Calor, ardor, æstus.
_La chaleur augmente_, Calor crescit.
_La chaleur diminue_, Calor remittit.
=Chauffer=, Calefacio.
=Chauffer (se) au soleil=, Apricor.
=Chaud=, Calidus.
=Chaud= (être), Caleo, calidus sum.
=Chaleur= (avec), Ferventer.
_Parler avec chaleur de_, Ferventer loquor de aliquo, fervide.
CHAMBRE (à coucher), Cubiculum, conclave.
CHAMEAU, Camelus.
CHAMP, Ager, arvum, campus, solum, territorium, seges.
_Exercices du champ de Mars_, Campestris exercitatio.
=Champêtre=, Rusticus, rusticanus.
=Sur-le-champ=, Extemplo, illico, statim, haud, ilicet.
CHANCE, Fortuna.
_La chance tourne_, Fortuna retro volvitur.
CHANCELER, Titubo, hæsito, vacillo, fluctuo.
CHANCELLERIE, Cancellaria.
=Chancelier=, Cancellarius, tabularii sanctioris præses, custos.
CHANDELLE (de cire), Cereus.
CHANGE (de monnaie), Collybus.
CHANGEMENT, Permutatio, mutatio, variatio, motus, conversio,
vicissitudo.
=Changer=, Permuto, muto, inverto, verto, commutationem affero, vario.
=Changeant=, Mobilis, instabilis, inconstans.
CHANSON, Cantilena, cantio, cantiuncula.
=Chant=, Canticum, cantus, symphonia.
_Chant funèbre_, Nenia.
=Chanter=, Canto, cantus fundo, cantito, cano, cantus do, pervulgo.
=Chanteur=, Cantor.
CHAPEAU, Petasus.
=Coiffé d’un chapeau=, Petasatus.
CHAPELET, Preces coronariæ, corolla precum.
CHAPELLE, Sacellum, ædicula, cella, templum.
CHAPITRE, Capitulum.
=Salle du chapitre=, Capitulum ordinis, locus reprehendendis erratis
destinatus, capitulum ordinis facio.
CHAQUE, CHACUN, Quisque, unusquisque, quivis, quilibet, singuli.
CHAR, Vehiculum, carpentum, currus, essedum.
_Être traîné sur un char_, Veho, subveho, inveho.
=Chariot=, Plaustrum.
CHARBON, Carbo.
=Charbonnier=, Carbonarius.
CHARGE, Onus.
_Charger d’un fardeau_, Onero.
=Chargé=, Onustus.
CHARGE, Munus, officium, provincia, mandatum.
_Imposer une charge_, Muneri aliquem præpono.
_Remplir une charge_, Munus obeo, cum imperio sum.
_Être privé de charge_, Munere exuor.
_Satisfaire aux devoirs de sa charge_, Munus pro mea dignitate gero.
_Sortir de charge_, De potestate exeo.
=Se charger de=, Suscipio.
=Qui est à charge=, Molestus, gravis.
_Être plus à charge_, Plus negotii facesco.
CHARGES, Honores.
_Être dans les charges publiques_, Dignitate præditus sum.
CHARGE (_sonner la_), Bellicum cano.
_Faire une charge de cavalerie_, Equestrem procellam excito.
CHARLATAN, Circulator, circumforaneus, vagus, nugator.
CHARME, Invitamentum, incitamentum.
_Charme de la parole_, Suaviloquentia.
CHARMES, Venustas, lepor, gratia, suavitas.
=Charmer=, Delecto, delectationem affero, delector, oblector,
delectationem capio, allicio, allecto, demulceo.
=Charmant=, Festivus, lepidus, facetus, egregius, eximius, elegans.
CHARPENTE (qui a une), Materiatus.
=Charpentier=, Materiarius, faber, tignarius.
CHARRUE, Aratrum.
CHARYBDE, Charybdis.
CHASSE, Venatio, venatus.
=Chasser=, Venor, venatu me exerceo, feras consector.
=Chasseur=, Venator.
CHASSER, Depello, pello, propulso, expello, arceo, ejicio, dejicio,
detrudo, amoveo, excludo, prohibeo.
CHASSIE, Lippitudo.
=Chassieux= (être), Lippo.
CHASTE, Incorruptus, integer, purus, inviolatus, sanus, castus,
pudicus.
CHAT, Feles.
CHÂTEAU-_fort_, Castellum.
_Habitant d’un château-fort_, Castellanus, qui castellum habitat.
CHÂTIMENT, Pœna, supplicium, mulcta, verberatio, coercitio.
=Châtier=, Coerceo, reprimo.
=Châtié=, Limatus, politus.
CHATOUILLEMENT, Titillatio.
=Chatouiller=, Titillo.
CHATOYANT, Versicolor, dubio varioque colore.
CHAUME, Stipula, calmus.
=Chaumière=, Casa, tugurium.
CHAUSSURE, Calceamentum, calceus, pedum vestitus, soccus.
=Chausser=, Calceo.
=Chausser= (se), Calceos pedibus induo.
CHEF, Princeps, dux, caput, præfectus, imperator, rex, tyrannus.
_Chef-d’œuvre_, Palmarius.
CHEMIN, Via, iter.
_Les chemins sont très mauvais_, Viæ æstuosæ, lubricæ.
_S’ouvrir un chemin_, Viam mihi aperio.
_Frayer le chemin_, Munio viam.
_Qui se trouve sur le chemin_, Obvius, occurrens.
CHEMISE, Subucula.
CHÊNE, Quercus.
CHERCHER (avec soin), Exquiro, quæro, inquiro, investigo, perscrutor.
CHÈRE, Genium.
_Faire bonne chère_, Curo genium.
_Faire maigre chère_, Defraudo.
CHER, Carus.
=Chéri=, Carus, acceptus, jucundus, antiquus.
=Cher= (adv.), Care.
CHERTÉ, Caritas, inopia rei.
=Cher=, Magno, magno pretio.
_Le blé est cher_, Caritas annonæ est.
CHÉTIF, Tenuis, exilis.
CHEVAL, Equus, caballus.
_Monter à cheval_, Equum conscendo.
_Partir à cheval_, Advehor equo, equo feror.
_Descendre de cheval_, Descendo ex equo.
_Tomber de cheval_, Ex equo decido.
_Être jeté à bas de cheval_, Ex equo præcipitor.
_Atteler les chevaux au char_, Equos jungo currum tracturos.
_Dételer_, Equos abjungo.
_Aller à cheval_, Equito, equo vehor, equo iter facio.
=Chevalet=, Equuleus.
_Éprouver les tourments du chevalet_, Equuleo torqueor.
=Cavalerie=, Equitatus, equitum turma.
=Chevalier=, Eques.
=Chevaucher=, Coequito.
CHEVELURE, Coma, capillus, cæsaries.
CHEVEU, Capillus, capitis pilus.
=Cheveux blancs=, Cani, albi senum capilli.
=Cheveux blonds=, Flavi capilli.
=Cheveux en désordre=, Capilli impexi.
=Cheveux longs=, Coma intonsa.
_Les cheveux tombent_, Capilli fluunt.
_Cheveux rares_, Capilli rari et cedentes.
_Laisser croître les cheveux_, Capillum promitto, submitto.
_Disposer les cheveux_, Como, orno.
=Chevelu=, Capillatus, comatus, crinitus.
CHÈVRE, Capra, capella.
=De chèvre=, Caprinus.
=Chevreau=, Hædus.
=De chevreau=, Hædinus.
CHEZ, Apud.
CHICANE, Captiuncula.
=Chicaneur=, Rabula.
CHICHE, Malignus, avarus, parcus.
_Chichement_ (_vivre_), Defraudo genium.
CHIEN, Canis.
=De chien=, Caninus.
CHIRURGIE, Chirurgia.
CHLAMYDE, Chlamys.
=Vêtu de la chlamyde=, Chlamydatus.
CHOC, Pulsus, motus, impulsus, agitatio, impressio, impetus,
effectio, violentia.
_Soutenir le choc des ennemis_, Impetum sustineo, prœlium sustineo.
=Choquer=, Offendo, offensionem affero, injuriam facio.
CHŒUR, Chorus.
CHOIX, Cooptatio, constitutio, delectus, electio, selectio, lectio.
=Choisir=, Deligo, lego, eligo; delectum habeo, adhibeo; opto,
coopto, adscribo, recipio.
=Qui choisit=, Elector.
=Choisi=, Exquisitus, accuratus, lectus, excellens.
=Choix= (avec), Electe, distincte, discrete.
CHOSE, Res.
CHOU, Brassica, caulis.
CHOUETTE, Noctua.
CHRÉTIEN, Christianus, qui Christi nomen profitetur, Christi fidei
initiatus, Christi sectator.
CHUCHOTERIE, Susurratio.
=Chuchoter=, Susurro.
CHUTE, Labes, ruina, prolapsio.
CICATRICE, Cicatrix, signum relictum ex vulnere.
CIEL, Cœlum, regiones immortalitatis; beatorum sedes, domicilium.
_Habitants du ciel_, Cœlites, cœlicolæ.
_Remuer ciel et terre_, Mare cœlo miscere.
=Céleste=, Cœlestis, divinus, immortalis.
CIERGE, Cereus, fax cerea.
CIGALE, Cicada.
CIMENTER (_la paix_), Pacem coagmento.
CINTRÉ, Fornicatus.
CIRCONLOCUTION, Circuitio, periphrasis.
CIRCONSCRIRE, Definio, terminis circumscribo.
CIRCONSPECT, Cautus, providus, prudens.
CIRCONSTANCES (_savoir se plier aux_), Consulo temporibus.
_S’accommoder aux circonstances_, Tempori me accommodo, scenæ servio,
servio tempori.
CIRCONVENIR, Circumvenio, decipio.
CIRCUIT, Circuitus.
CIRCULER, Commeo, venio, redeo, coeo.
_Circuler_ (_faire_), Circumfero.
CIRE, Cera.
=Marchand de cire=, Cerarius, qui ceram tractat.
=Enduit de cire=, Ceratus, cera inductus, illitus.
=Cire= (de) Cereus, e cera factus.
CIRQUE, Circus.
_Jeux du cirque_, Circenses ludi.
CITADELLE, Arx, castellum.
CISELER, Cælo.
=Ciseleur=, Cælator.
CITÉ, Civitas.
_Donner le droit de cité_, Civem facio aliquem; civitatem alicui do,
largior, impertior; adscribo civitati.
_Perdre son droit de cité_, Civitatem amitto, segregor a numero
civium.
=Citoyen=, Civis, municeps, popularis.
_Être fait citoyen_, Civitate donatus sum.
CITATION, Appositio.
=Citer=, Cito, nomino.
=Civique=, Civicus.
=Civil=, Civilis.
=Civilement=, Civiliter.
CITHARE, Cithara.
=Joueur de cithare=, Citharista.
=Chanteur s’accompagnant de la cithare=, Citharœdus.
CITRONNIER (de), Citreus.
CLAIE, Crates.
CLAMEUR, Vociferatio, clamor, vox elata.
CLANDESTIN, Clandestinus, occultus, furtivus.
CLAIR, Clarus, planus, apertus, perspicuus, dilucidus, explicatus,
evidens, pervulgatus, non obscurus.
=Clair= (être), Diluceo.
_Rendre clair_, Dilucido, declaro, enucleo, explico, aperio.
=Clairement=, Clare, manifeste, perspicue, plane, articulate,
liquide, certo, enucleate, explanate, explicate, enodate,
expresse, aperte, diserte, dilucide.
=Exprimé clairement=, Expressus, firmus, confirmatus, apertus.
=Clairvoyant=, Oculatus.
=Clarifier=, Defæco, a fæcibus purgo.
CLASSEMENT, Digestio, distributio.
=Classification=, Partitio, divisio.
=Classer=, Diribeo, distribuo, separo.
=Clause=, Cf. Condition.
CLEF, Clavis.
CLÉMENCE, Clementia, lenitas, benignitas, humanitas, misericordia,
mansuetudo.
=Clément=, Clemens, lenis, mitis, mansuetus, liberalis, humanus.
=Avec clémence=, Clementer, mansuete.
CLEPSYDRE, Clepsydra.
CLIENTÈLE, Clientela; clientum defensio tutela, procuratio.
=Client=, Cliens, salutator.
_Être le client de qqn_, In clientela alicujus sum.
CLIN D’ŒIL (_en un_), Momento, e vestigio temporis.
CLOCHETTE, Tintinnabulum.
CLÔTURE, Sepes, septum, paries, murus.
=Clore=, Obsepio, sepio, intercludo.
CLOU, Clavus.
=Clouer=, Suffigo, affigo.
COCHER, Auriga; curruum rector, agitator.
CŒUR, Pectus, animus, cor.
_Le cœur bondit_, Pectus emicat.
_De grand cœur_, Propense, ex animo, libenter, sponte.
_Si ma vie vous tient à cœur_, Si tibi salus mea cordi est; si qua
salutis meæ cura tangit.
_Homme sans cœur_, Homo durus.
COHÉRITIER, Cohæres.
COHÉSION, Cohærentia, compositio, conjunctio.
COHORTE, Cohors, militum manus.
COIFFER (se), Capillum como, compono, orno.
COIN, Cuneus.
_En forme de coin_, Cuneatim.
COLÈRE, Ira, iracundia, indignatio, stomachus, furor, rabies.
=Contenir= (_se_), Iracundiam contineo.
_Dans un transport de colère_, Animo irato ac percito.
_Mettre en colère_, Bilem moveo ac iracundiam adduco.
_Se mettre en colère_, Exardeo iracundia, irascor, stomachor.
_Être tout en colère_, In fermento jaceo, iracundia efferror.
_Céder à la colère_, Iracundiæ servio.
_Décharger sa colère_, Iram effundo in aliquem.
_Sa colère se calme_, Defervescit ira.
_Il n’est plus en colère_, Iracundiam demisit.
_Apaiser sa colère_, Iras lenio, furorem sedo.
_La colère divine s’apaise_, Expio DEUM.
=Coléreux=, Stomachosus, iracundus.
=Colère= (avec), Stomachose, iracunde, per iram, cum iracundia.
COLIQUES, Tormina.
=Qui a des coliques=, Torminosus.
COLLER, Agglutino, adnecto.
=Colleur=, Glutinator.
COLLÉGE, Collegium, conventus, cœtus.
COLLÈGUE, Collega.
COLLIER, Torques, monile, colli ornamentum.
=Qui porte un collier=, Torquatus.
COLLINE, Collis, clivus.
COLLISION, Afflictus, afflictatio.
COLLYRE, Collyrium.
COLOMBE, Columba.
_De colombe_, Columbinus.
COLONIE, Colonia.
=Colon=, Colonus, agricultor, agricola.
COLONNE, Columna.
_Impôt sur les colonnes_, Columnarium.
COLPORTER, Circumgesto, circumfero.
COMBAT, Prœlium, pugna, concertatio, dimicatio, certamen, conflictio,
conflictus, contentio, discrimen.
COMBAT (_signal du_), Bellicum, cantus ad arma vocans.
_Engager le combat_, Arma confero.
_Revenir au combat_, Ex fuga ad conflictum redeo.
=Combattre=, Prœlior, prœlio dimico, prœlium decerto, depugno,
dimico, concerto; conflictor, confligo, certo, depugno.
=Combattant=, Pugnator.
COMBIEN, Quantopere, quantum, quam, quatenus.
=Combien?= Quot?
COMBLE DU BONHEUR (être au), Nimia voluptate gestio.
COMBUSTION, Deflagratio, exustio, incendium.
=Consumer=, Exuro.
COMÉDIE, Comœdia, fabula, comicorum ars.
=Comédien=, Comicus, actor scenicus, comœdus.
=De comédien=, Mimicus.
=Comiquement=, Comice, more comico.
COMESTIBLES, Penus.
COMÈTE, Cometes, stella crinita.
COMICES, Comitia.
_Relatif aux comices_, Comitialis, ad comitia pertinens.
COMMANDEMENT, Imperium, potestas, ditio.
_Donner le commandement_, Præpono, præficio.
_Prendre le commandement_, Imperium obtineo, præsum, præpositus sum.
=Commander=, Jubeo, impero, mando, præcipio, edico, leges impono,
præscribo.
COMME, Velut, sicut, veluti, sicuti, ut, æque ut, ita ut, vice,
quemadmodum, quomodo, instar, quasi.
_Comme pas un_, Si quisquam alius.
_Comme si_, Perinde ac si, quasi, perinde quasi, tanquam.
COMMENCEMENT, Primordia, principium, exordium, exorsus, initium,
inceptio.
_Du commencement à la fin_, A capite ad calcem.
=Au commencement=, Primo, primum, initio, principio.
_Nous ne sommes encore qu’au commencement_, Adhuc in primordio stamus.
=Commencer=, Exordior, exordium capio, inchoo, suscipio, principium
capio, aggredior, incipio, telam exordior.
COMMENSAL, Convictor familiaris, quotidianus.
COMMENT, Quemadmodum, ut, ita ut.
=Comment?= Qui, quomodo?
COMMENTER, Commentor, explico.
COMMERCE, Mercatus, commercium, familiaritas, consuetudo, convictus,
sodalitas.
=Faire le commerce=, Mercaturam facio, mercor, nundinor.
COMMETTRE (une faute), Committo, perpetro, pecco.
COMMIS (de recette), Coactor, qui pecuniam cogit et recipit officii
nomine.
COMMISÉRATION, Miseratio, clementia, misericordia.
COMMISSION, Mandatum.
_Charger d’une commission_, Mandata do.
_Recevoir une commission_, Mandata recipio.
COMMODITÉ, Opportunitas.
=Commode=, Opportunus, commodus.
=Commodément=, Commode, opportune.
COMMOTION, Commotio, motus, perturbatio.
COMMUNAUTÉ, Communitas, communio, societas, consociatio.
_En communauté_, Communiter, promiscue.
COMMUN, Contritus, pervulgatus, vulgaris, communis, pervagatus,
popularis.
_Homme du commun_, Homo tenuis, gregarius.
=Communément=, Fere, plerumque, vulgariter, usitate.
COMMUNE, Commune, respublica, universitas, collegium.
COMMUNION, Communio sacra.
_Communion générale_, Cœtus populi ad cœleste epulum celebrandum.
_Donner la communion_, Sacram communionem do.
_Recevoir la communion_, Sacrosancto Christi Corpore, divino epulo
vescor, pascor.
COMMUNICATION, Communicatio.
=Communiquer=, Communico, confero, credo, refero, participo, do,
tribuo.
COMPACTE, Condensus, spissus, densus.
COMPAGNIE, Societas, commercium, manipulus.
_Par compagnie_, Manipulatim, per manipulos.
=Compagnon=, Comes, sectator, assectator, assecla, socius, deductor,
consors, particeps.
_Compagnon_ (_d’armes_), Commilito, in bello socius.
COMPARAISON, Comparatio, collatio, contentio, similitudo, compensatio.
=En comparaison de=, Pro.
=Comparer=, Confero, comparo, collationem facio.
=Comparable=, Comparabilis.
=Comparatif=, Comparativus.
=Comparativement=, Comparate.
_Faire comparaître_, Aliquem in judicio sisto.
_Ne pas comparaître_, Vadimonium desero.
COMPASSION, Commiseratio, miseratio, misericordia.
_Avoir compassion_, Misereor, miseror.
_Compatir aux douleurs_, Doleo vicem tuam, commoveor miseriis tuis.
=Compatissant=, Misericors, clemens.
COMPATRIOTE, Nostras, noster, nostræ gentis.
COMPENSATION, Compensatio, comparatio, præmium, merces, remuneratio.
=Compenser=, Compenso, comparo, remunero, reparo, repono, exæquo,
assequor.
COMPILATION, Compilatio.
COMPLAISANCE, Obsequium, officium, indulgentia.
=Complaisant=, Obsequiosus, officiosus.
COMPLEXION (faible), Corpore fracto, debilitato sum.
COMPLICE, Culpæ socius, satelles.
COMPLÉMENT, Complementum.
=Compléter=, Compleo, perficio, integro, consummo.
=Complètement=, Penitus, prorsus, omnino, plane, perfecte, funditus,
integre.
COMPLIMENT, Gratulatio.
COMPLOT, Conspiratio, conjuratio, consensio.
_Faire un complot_, Conjurare.
COMPORTER (se), Se gerere.
_Se comporter comme un citoyen_, Gero me pro cive.
COMPOSER, Excudo, compono, elucubro, condo.
=Composé= (être), Consto, componor, fio, constituor.
COMPRENDRE, Comprehendo, intelligo, cognosco, sentio, capio,
percipio, assequor, rem capio.
COMPROMIS, Compromissum, pactio.
_Faire un compromis_, Compromitto, compromissum facio.
COMPTE, Ratio.
_En ligne de compte_, In rationem.
_Porter en compte_, Scribo me alicui pecuniam dedisse.
_Rendre ses comptes_, Rationes alicui reddo.
_Tenir plus compte de ... que_, Tribuo plus alicui quam.
=Compter=, Numero, adnumero, recenseo, percenseo.
_Compter sur_, Confido, audeo, non timeo.
_Vous pouvez y compter_, Pro certo hoc tibi polliceor.
_Compté_, Ratus.
CONCAVE, Concavus, cavus.
CONCEPTION, Comprehensio, agnitio, phantasia.
_Immaculée Conception_, Conceptio immaculata B. M. V.
=Concevoir=, Concipio, comprehendo, colligo, accipio, imbibo, haurio.
CONCERNER, Pertinet, attinet, spectat, attingit.
CONCESSION, Concessio.
CONCILE, Concilium.
_Concile œcuménique_, Concilium sacrum œcumenicum.
_Concile national_, Concilium nationale.
_Concile provincial_, Concilium provinciale.
=Conciliabule=, Arcana pactio et factiosa, coitio.
CONCISION, Compressio, concisio.
_D’une façon concise_, Compresse.
CONCLAVE, Conclave pontificium.
CONCLUSION, Conclusio, clausula, peroratio, epilogus.
=Conclure=, Concludo.
CONCERT, Symphonia, concentus.
=Concerter= (se), Consilia tua mecum communica.
=Concert= (de), Compacto, consulto, ex composito.
CONCORDE, Concordia, consensus, pax, compositio.
=Concorder=, Concordo, congruo, consentio, idem sentio, cum aliquo
sentio, concino.
CONCOURS, Frequentia, multitudo.
— (Aide), Auxilium.
=Concurrent=, Competitor.
CONCUSSION, Peculatus.
=Concussionnaire=, Peculator, ærarii violator, fur pecuniæ publicæ.
CONDAMNATION, Damnatio, condemnatio.
_Il a subi plusieurs condamnations_, Sæpius condemnatus est, multis
judiciis confossus.
=Condamner=, Damno, condemno, improbo, supplicio addico, reprobo,
rejicio, improbo.
_Condamner sans entendre_, Indicta causa aliquem condemno.
CONDENSER (se), Concresco.
CONDESCENDRE à, Obtempero.
CONDISCIPLE, Condiscipulus.
CONDITION, Conditio, status, fortuna, ratio, lex, pactum, pactio,
conventio.
CONDUITE, Mos, usus, modus, ductus.
CONDUIRE, Duco, perduco.
_Se bien conduire_, Bene me gero.
_Se mal conduire_, Turpissime me gero.
_Se conduire en roi_, Partes mihi regis sumo.
=Conducteur=, Ductor, dux, qui ordinem ducit, perductor.
CONCLURE (un traité), Contraho, paciscor.
CÔNE, Conus.
CONFECTIONNER, Conficio, efficio, facio.
CONFESSION, Confessio sacra.
_Confession générale_, Totius vitæ maculas confessione eluo.
=Confesser=, Confitentibus de se reis pro sacro tribunali aures do.
=Se confesser=, Eluo animum peccatorum sordibus, sacra confessione
perpurgo animum.
=Confesseur=, Confessarius, a confessionibus sacris; conscientiæ
judex, arbiter.
CONFIANCE, Fiducia, spes certa.
=Confiance= (avoir), Fido, credo, confido, fiduciam in aliquem repono.
_Gagner la confiance_, Mihi fidem præstruo.
=Confier=, Commendo, committo, credo, trado, demando, confido.
=Confiant=, Fidens, audens, fretus.
CONFINS, Confinium, finis, limes, provinciæ extremum.
CONFIRMATION (donner la), Chrismatis sacramento confirmo.
CONFIRMER (assurer), Confirmo, stabilio, corroboro.
CONFISCATION, Publicatio.
=Confisquer=, Publico, proscribo, præconi subjicio.
CONFISERIE, Cupedia, suaviores epulæ, gulæ irritamenta.
=Confiseur=, Cupedinarius.
CONFORMATION, Conformatio, forma, compositio, exornatio.
=Conformité=, Convenientia, conjunctio.
=Conformer= (se) à, Se conformare.
=Conforme à=, Conveniens, consonus, consentaneus, congruens, concors,
aptus, par, decorus, decens, dignus.
=Conformément=, Convenienter, congruenter, secundum, pro, congruenter.
CONFUSION, Perturbatio, confusio, admistio.
=Confondre=, Permisceo, confundo aliud alio; in unum confundo,
misceo, confundo.
_Confondre qqn_, Aliquem in ruborem do, ruborem incutio, verecundiam
affero.
=Confondu=, Promiscuus, mistus, confusus, incertus.
=Confus=, Inordinatus, perturbatus, confusus, inconcinnus, insulsus,
non compositus.
=Confusément=, Perturbate, confuse, incondite, insulse.
CONGÉ, Dimissio.
_Prendre un congé_, Commeatum sumere.
_Expiration du congé_, Ad diem commeatus non venit.
=Congédier=, Dimitto, amitto, missum facio, remitto.
CONGRÉGATION, Congregatio B. M. V., Mariana sodalitas, sodalitium,
conventus MARIÆ honoribus institutus.
CONJECTURE, Conjectio, conjectura, conjectus, opinio, suspicio,
auguratio.
_Fondé sur des conjectures_, Conjecturalis, opinabilis.
=Conjecturer=, Conjecto, conjicio, conjecturum facio, suspicor.
CONJOINTEMENT, Conjuncte, simul, conjunctim.
CONJURATION, Conjuratio, consensio.
=Conjurer=, Conspiro, conjuro.
CONNAISSANCE, Cognitio, agnitio, intelligentia, notio, scientia,
perspicientia.
— (Notion), Notitia, notio.
=Connaître=, Nosco, cognosco, agnosco, percipio, attendo, disco, non
me latet, non me fugit, assequor, teneo, habeo.
_Faire connaître d’avance_, Præsignifico, prænuntio, præmonstro.
_Se faire connaître_, Se prodere.
=Connu=, Notus, cognitus, spectatus, perceptus, compertus,
exploratus, pervulgatus.
CONNIVENCE, Collusio.
_Être de connivence avec_, Prævaricor.
CONSANGUIN, Consanguineus, sanguine conjunctus, conjunctione proximus.
CONSCIENCE, Conscientia.
_Bonne conscience_, Conscientia bene actæ vitæ, conscientia recte
factorum.
_Mauvaise conscience_, Conscientia sceleris, facinorum.
_Remords de conscience_, Stimuli quibus mens compungitur.
_Homme d’une conscience pure_, Vir integerrimæ mentis.
=Consciencieux=, Scrupulosus, religiosus.
CONSÉCRATION, Dedicatio, consecratio.
=Consacrer=, Consecro, dico, dedico, voveo, sacro, religiosum facio,
devoveo, inauguro.
CONSEIL, Consilium, deliberatio, cogitatio, animadversio, ratio,
cogitatum, consultum, sententia, monitum, monitio, impulsus.
_Conseil privé_, Consilium sanctius.
_Demander un conseil_, Exigo consilium, sententiam consulo.
_Prendre un conseil_, Consilium ineo, consiliis utor.
_Suivre le conseil_, Monitis me præbeo, monitis pareo.
=Conseiller= (verb.), Consilior, consilium do, consulo, suadeo,
moneo, hortor, suggero.
=Conseiller= (subst.), Consiliarius, suasor, qui consilium dat,
hortator.
CONSENTIR, Consentio, idem sentio, cum aliquo facio, annuo.
CONSÉQUENCE, Consecutio, consequentia, connexum.
=Conséquent=, Consequens.
_Par conséquent_, Proin, proinde, itaque.
CONSERVATION, Conservatio, custodia, tuitio, salus, incolumitas.
=Conserver=, Conservo, custodio, tueor, servo, retineo, teneo.
=Conservateur=, Conservator, servator, custos.
CONSIDÉRATION, Dignitas, honor, auctoritas, observantia, veneratio,
cultus, reverentia, decus, laus.
_Recouvrer son ancienne considération_, Ad pristinæ dignitatis gradum
revocor.
_Votre considération s’augmentera_, Crescet dignitas tua.
_En considération de_, Causa.
=Considéré=, Honestus, decorus, honoratus, spectatus, cognitus,
probatus.
CONSIGNER _dans les annales_, Rem annalibus mando.
CONSISTANCE, Soliditas, firmitas.
=Consistant=, Stabilis, firmus, fixus, solidus.
CONSOLATION, Consolatio, solatium, levamen, levatio, medicina,
confirmatio.
=Consoler=, Consolor, levo, dolorem levo, mœrorem minuo,
consolationem adhibeo, luctum, fletum abstergo.
=Consolateur=, Consolator.
_Propre à consoler_, Consolatorius.
_Qui peut être consolé_, Consolabilis.
CONSOLIDER, Corroboro, firmo, confirmo, roboro, sancio, solido.
CONSOMMER, Consumo, exhaurio, conficio, dissipo, comedo.
CONSOMPTION, Tabes, macies.
=Consumer le temps=, Dego, transigo, vivo.
=Se consumer=, Intabesco, extabesco, langueo.
CONSPIRER, Conjuro, conspiro, consentio.
CONSPUER, Conspuo, consputo, sputo aliquem fœdo.
CONSTANCE, Constantia, firmitas, stabilitas, gravitas, æqualitas,
perseverantia.
_Constance à supporter_, Tolerantia, toleratio.
_Souffrir avec constance_, Perpetior, suffero, patior, fero, tolero.
=Constant=, Constans, perpetuus.
=Constamment=, Constanter, fortiter, æqualiter, perpetuo.
CONSTATÉ, Compertus, exploratus, certus.
CONSTERNATION, Consternatio.
CONSTITUTION, Constitutio, institutio.
CONSTRUCTION, Ædificatio, constructio ædium, exstructio.
=Construire=, Exstruo, ædifico, molior, struo, machinor, construo,
conficio, fabricor, coacervo.
=Constructeur=, Fabricator, architectus, artifex, ædificator,
molitor, machinator, fabricator, architectus.
CONSULAT, Consulatus.
_Penser au consulat_, Consulatum spero.
_Briguer le consulat_, Peto consulatum.
_Confier le consulat_, Demando consulatum.
_Enlever le consulat_, Consulatu aliquem dejicio.
=Consul=, Consul, reipublicæ princeps.
=Consulaire=, Consularis.
CONSULTER, Delibero, consilium peto, consulo.
CONTACT, Attactus.
CONTAGION, Contagio, fœditas, virus, venenum, pestis, lues.
CONTEMPLATION, Contemplatio, consideratio, cogitatio, mentis agitatio.
=Contempler=, Contemplor, meditor, considero, perspicio, intueor,
animo intueor, viso, inviso.
=Contemplateur=, Contemplator.
CONTEMPORAIN, Coævus.
CONTE, Fabula, fabella.
CONTENTER de (se), Contentus sum, satis habeo.
_Il ne se contenta pas de_, Parum habuit.
CONTESTATION, Litigium, lis.
CONTESTE, Controversia.
=Contester=, Pungor, rixor, contendo.
CONTENIR, Coerceo, contineo, refreno, comprimo, domo, reprimo,
cohibeo, sedo, freno.
=Se contenir=, Tempero, moderor.
CONTINUATION, Continuatio, perpetuitas.
=Continuer=, Persevero, exsequor, pergo, continuo.
CONTINUITÉ, Cursus, perpetuitas, perennitas, continuatio,
diuturnitas, tenor.
=Continu=, Continuus, perpetuus, perennis, constans.
=Rendre continu=, Perpetuo, continuo.
=Continuel=, Perennis, jugis continuatus, perpetuus.
=Continuellement=, Jugiter, perpetuo, semper, constanter.
CONTORSION, Distortio.
CONTOUR, Lineamentum, ductus linearum.
CONTRACTION, Contractio, brevitas.
CONTREDIRE, Contradico, reclamo, refragor, adversor.
=Se contredire=, Sibimet contradicere.
CONTRARIÉTÉS, Tricæ.
CONTRASTE, Oppositio.
CONTRAT, Pactum, pactio, conventum, conventio.
CONTRE, Contra, adversum, adversus.
CONTRAIRE, Adversus, contrarius, incommodus, sinister, alienus,
molestus, iniquus.
_Le Sénat décida le contraire_, Senatus contrarium sensit.
_Au contraire_, E contrario.
_Bien au contraire_, Longe secus.
_Contrairement à_, Contra, aliter, secus.
A CONTRE CŒUR, Repugnanter, invite.
CONTRÉE, Regio, tractus, ora.
CONTREFAIRE, Fingo, simulo, imitor.
=Contrefait=, Distortus, contortus.
A CONTRE TEMPS, Intempestive.
CONTRIBUTIONS (_lever des_), A civitatibus pecuniam impero.
=Contribuable=, Ærarius.
CONTRITION, Dolor animi ex criminum recordatione susceptus.
CONTROVERSE, Controversia.
=Controversé=, Controversus, litigiosus, dubius.
CONVENANCE, Decentia, convenientia, venustas, decorum, ordo,
concinnitas.
=Convenir=, Congruo, convenio.
_Convient_ (_il_), Decet, convenit, decorum est, æquum est, par est,
dignum est.
=Convenable=, Conveniens, appositus, aptus, accommodatus, bellus,
rectus, tempestivus.
=Convenablement=, Convenienter, apposite, commode, bene, recte,
commodum, idonee, apte, decenter.
CONVENTION, Pactio, pactum, conditio, fœdus, conventum, constitutum.
=Convenir de=, Paciscor, depaciscor, pactionem facio.
CONVERSATION, Dictio.
=Converser=, Sermocinor, sermonem habeo, colloquor, confabulor.
CONVERSION, Emendatio morum, vitæ correctioris studium.
=Convertir=, E gurgite peccatorum extraho aliquem.
=Convertir= (se), Redeo in viam, abstineo a sceleribus, ad frugem
redeo.
CONVEXE, Convexus.
CONVICTION, Persuasio.
=Convaincre=, Persuadeo, fidem facio, ad credendum duco, cogo,
revinco.
CONVIVE, Conviva, socius ad epulas, convictor, pransor.
CONVOCATION, Convocatio, conventus, congregatio, vocatus, arcessitus.
=Convoquer=, Convoco, voco, concieo, advoco, congrego, arcesso,
adesse jubeo, concito.
CONVOITER, Ligurio.
COPEAUX, Ramenta.
COPIE (_envoyer une_), Epistolæ exemplum mitto.
=Copier=, Transcribo, exscribo, describo.
=Copiste=, Librarius.
COQ, Gallus.
COQUILLE, Concha, testa.
COQUIN, Furcifer, scelestus.
CORBEAU, Corvus.
CORBEILLE, Corbis, canistrum, cista, fiscina, sporta.
CORDAGE, Restis.
CORDE, Funis, funiculus.
_La corde au cou_, Obtorta gula.
=Cordonnier=, Sutor.
CORNE, Cornu.
=Corné=, Corneolus, corneus.
CORNEILLE, Cornix.
CORPS, Corpus.
=Qui a un corps=, Corporeus, corporatus.
_Corps_ (_garde du_), Stipator.
CORRECTION, Emendatio.
— (Châtiment), Verberatio, pulsatio.
=Corriger=, Corrigo, emendo, correctionem adhibeo, aliquem ab errore
averto.
— (Châtier), Verbero, punio.
_Corriger un discours_, Orationem limo, perpolio, expolio.
=Correct=, Limatus.
=Correctement=, Emendate, castigate.
CORROBORER, Roboro, corroboro.
CORRUPTION, Corruptio.
=Corrompre=, Corrumpo, depravo, vitio, in vitium impello, destruo,
infusco.
=Corrupteur=, Corruptor, largitor.
=Corrompu=, Vitiosus, convictus, depravatus, corruptus, profligatus.
=Avec corruption=, Corrupte, male, prave nequiter.
CORSAIRE, Pirata.
=De corsaire=, Piraticus.
CORTÉGE, Comitatus, assectatio, comitum multitudo, chorus, caterva,
stipatio.
_Il a un long cortége_, Comitatum habet amplum.
=Qui fait cortége=, Assectator, assecla.
CORYPHÉE, Coryphæus, dux, princeps.
COSTUME, Vestimentum, vestis, vestitus.
CÔTE, Costa.
— (Littoral), Littus, ora.
CÔTOYER, Littus rado, circumveho.
_De ce côté-là_, Ab ultro, huc illuc.
_De l’autre côté_, Altrinsecus, e regione, ex altera parte.
_De quelque côté_, Aliqua, per aliquam partem.
_De tous côtés_, Quaquaversus.
_D’un côté, de l’autre_, Cum, tum.
_Laisser de côté_, Contemno.
_Mettre de côté_, Sepono, segrego, separo.
COTHURNE, Cothurnus.
COU, Collum, cervici subjecta pars.
_Se jeter au cou_, In collum alicui invado.
_Couper le cou_, Collum alicujus seco.
COUCHER (_des astres_), Obitus, occasus.
=Se coucher=, Lecto me commendo, decumbo.
_Il va se coucher_, Dormitum se confert.
=Couché= (être), Cubo, recumbo, accumbo, quiesco, jaceo.
COUDE, Cubitus.
COUDRE, Suo, consuo.
_Coudre à_, Assuo, suendo annecto.
_Coudre dans_, Insuo, includo.
COULER, Fluo, exeo, effluo, fundor, emano.
_Couler à travers_, Perfluo.
_Couler dans_, Influo, illator.
_Couler de tous côtés_, Diffluo, liquesco, fluo.
_Coulé à fond_, Demersus.
COULEUR, Color, figmentum.
_Ses couleurs disparaissent_, Color defluit.
=Colorer=, Coloro, tingo, colorem induco, colore imbuo.
COUP, Pulsatio, verberatio, percussio, ictus.
_Appliquer un coup de poing_, Pugno ico.
_Frapper à coups de pied_, Calibus impeto.
_Porter un coup mortel_, Graviter lædo.
_Percé de coups_, Multis plagis confectus.
_A coups d’épingle_, Minutissimis ictibus.
=Tout à coup=, Repente, subito, repentino.
=Coupable=, Sons, nocens, reus, criminosus, suspiciosus.
_Se rendre coupable_, Pecco, delinquo.
COUPE, Crater, poculum, cratera, scyphus, calix.
COUPE (action de couper), Sectio, consectio.
=Couper=, Incido, cædo, reseco, præcido, amputo, securim injicio,
detrunco, seco.
_Couper autour_, Circumseco, circumcido.
_Couper court à_, Præcidere semel.
_Couper en morceaux_, Concedo, cædo, trucido, seco.
_Couper par le milieu_, Intercido, interscindo.
COUR, Aula, atrium, regia.
=Cour= (_basse_), Cors, area villæ, spatium intra maceriem.
COURAGE, Fortitudo, magnitudo animi, virtus, vis, robur.
_Perdre courage_, Animo deficio, animo concido.
_Rendre courage_, Erigo animum depressum, recreo afflictum.
_Reprendre courage_, Animum reficio, me colligo, animum resumo,
revoco.
=Courage!= Macte, age, agedum, euge.
=Courageux=, Animosus, plenus animi, plenus roboris, intrepidus,
fortis, strenuus.
=Courageusement=, Fortiter, viriliter, constanter, acriter, strenue,
animose.
_Supporter courageusement_, Fortiter fero.
COURANT (_n’être pas au... des affaires_), In rebus tiro ac rudis sum.
COURANT (_le... est rapide_), Citatum fertur men.
_En descendant le courant_, Flumine secundo.
_En remontant le courant_, Flumine adverso.
COURBURE, Aduncitas, inflexio.
=Courber=, Flecto, inflecto, torqueo, intorqueo, curvo, arcuo.
=Courber= (se), Incurvesco, incurvo.
=Courbé=, Incurvus, curvatus, curvus.
COURONNE, Corona, diadema, sertum, insigne regni, insigne regium.
_Couronne de laurier_, Laurea, corona laurea.
=Couronnement= (_mettre le... à un ouvrage_), Imponere fastigium
operi.
=Couronner=, Corono, coronam impono, corona dono.
=Couronné de=, Laureatus.
_Qui se rapporte aux couronnes_, Coronarius.
COURROIE (_de soulier_), Corrigia, lorum.
COURROUCÉ CONTRE (être), Succenseo, irascor.
COURSE, Cursus, iter, navigatio.
=Courir=, Curro, cursum teneo, cursum curro.
_Courir à travers_, Percurro.
_Courir çà et là_, Evagor, vagor, circumcurso, decedo via, concursor,
discurro.
_Courir ensemble_, Concurro, convenio, convolo, fugio, concurso,
confluo, concursus facio.
_Courir hors_, Excurro.
_Courir vers_, Accurro, aliquo contendo, advolo, me confero, concurro.
_En courant_, Cursim.
=Coureur=, Cursor.
=Courrier=, Tabellarius, qui litteras fert, nuntius, cursor.
COURTOIS, Urbanus, comis, elegans moribus.
COUSIN, Patruelis, consobrinus.
=Couteau=, Culter.
COÛTER, Consto, valeo.
_Coûte que coûte_, Quanti quanti.
COUTUME, Mos, consuetudo, ritus, institutum, usus.
=Coutume= (avoir), Assoleo, soleo.
_Changer une coutume_, A vetere consuetudine recedo.
_S’éloigner de la coutume_, A consuetudine longissime discedo.
_Garder une coutume_, Hac consuetudine utor, veterum consuetudinem
servo.
_Revenir aux vieilles coutumes_, Ad consuetudinem redeo.
_Contre la coutume_, Præter morem, non ex more.
COUVER, Ova incubare.
COUVERCLE, Operculum.
COUVERTURE, Operimentum, tegmen, tegumentum.
=Couvrir=, Cooperio, tego, obnubo, velo, operio, vestio, occulo,
occulto, abscondo.
_Se couvrir de crimes_, Scelus scelere cumulo.
CRABE, Cancer.
CRACHAT, Sputum.
=Cracher=, Exscreo, spuo.
CRAIE, Creta.
_Blanchi avec de la craie_, Cretatus, creta infectus.
CRAINTE, Metus, timor, formido, pavor.
=Crainte= (sans), Impavide, audacter, impavidus, audax, intrepidus.
_Causer des craintes_, Metum injicio.
_Dissiper des craintes_, Metu libero.
=Craindre=, Horreo, timeo, metuo, formido, paveo, vereor, metum habeo,
extimesco, reformido, afficior timore.
_Craindre de_, Vereor.
_Je crains de ne pouvoir vous satisfaire_, Vereor ut tibi faciam
satis.
_Cesser de craindre_, Timorem depono.
CRAQUEMENT, Crepitus.
=Craquer=, Crepo.
CRATÈRE, Crater.
CRÉANCIER, Creditor.
CRÉATION, Creatio.
=Créature=, Creatura.
=Créer=, Creo, gigno, facio.
_DIEU a créé l’univers_, Ex nihilo procreavit omnia DEUS.
_Créer roi_, Regem appello, jubeo; regnum alicui defero.
=Créateur=, Creator, effector.
CRÉDIT, Gratia.
_Qui a du crédit_, Gratiosus.
_Être en grand crédit_, Summum apud aliquem locum teneo.
_Conserver son crédit_, Tueor gratiam.
_Diminuer le crédit de qqn_, Fidem infirmo.
_Ruiner le crédit_, Opes everto.
CRÉDULITÉ, Credulitas, credendi facilitas.
=Crédule=, Credulus, simplex.
CRÉPIR, Sublino.
CRÉPU, Crispus.
CRÉPUSCULE, Crepusculum.
CRÈTE, Crista.
_Qui a une crète_, Cristatus.
CRÈTE _d’une montagne_, Montis vertex.
CREVASSE, Rima.
CRÈVE-CŒUR, Cordolium, dolor cordis.
CREUX, Lacuna, hiatus.
=Creuser=, Fodio, effodio, perfodio, cavo, excavo.
=Creux=, Cavus, concavus.
CRI (_de guerre_), Clamor, vociferatio.
_Transmettre le cri_, Clamorem proximis trado, clamorem arcto.
_Exciter les cris_, Clamorem moveo, excito.
_Pousser des eris_, Clamorem edo, tollo, profundo, vociferor.
_Répondre aux cris_, Clamorem reddo.
_Crier aux armes_, Conclamo ad arma.
=Crier=, Clamo, vocifero, clamorem do, persono, inclamo, ejulo, voco.
=Criard=, Clamosus, raucus.
CRIBLE, Cribrum.
_Criblé de blessures_, Vulneribus confectus.
CRIME, Scelus, flagitium, nefas, delictum, crimen, peccatum, facinus,
maleficium, noxia, noxa, culpa.
_Crime capital_, Crimen capitale, capite aliquem accuso.
_Pousser au crime_, Ad facinus adduco, impello.
_Il a commis un grand crime_, Commisit magnum flagitium, magnum
admisit in se facinus.
=Criminel=, Sceleratus, scelestus, nefarius, facinorosus,
flagitiosus, maleficus.
=Criminellement=, Scelerate.
CRIN, Seta.
CRINIÈRE, Juba.
_Qui porte crinière_, Jubatus.
CRITIQUE, Reprehensio.
=Critiquer=, Lacero, dilacero, dilanio, improbo, rejicio, vitupero.
=Critique=, Vituperator, reprehensor.
CROC, crochet, Uncus.
=Crochu=, Hamatus, aduncus, uncinatus.
CROCODILE, Crocodilus.
CROÎTRE, Cresco, augesco, adolesco, ingravesco, serpo, surgo, ascendo.
CROIX, Crux, patibulum.
=Crucifier=, Cruci affigere.
CRUCIFIX, Imago Christi cruci affixi.
_Faire le signe de la croix_, Cruce me signo.
=Croiser= _en sautoir_, Decusso.
CROIRE, Credo, fidem habeo, auctoritatem tribuo, puto, existimo,
censeo, judico.
_Ne croyez pas le premier venu_, Ne cujusvis testimoniis fidem
adjungas.
_Il ne faut pas croire tout le monde_, Quibusdam fidem et
auctoritatem justa suspicio derogavit.
=Croyable=, Credibilis, probabilis, verisimilis.
CRUAUTÉ, Sævitia, crudelitas, feritas, immanitas, acerbitas,
inhumanitas, violentia.
=Cruel=, Crudelis, durus, inhumanus, natura asper, barbarus atque
immanis, infestus, ferus, sævus.
_Qui a l’air cruel_, Truculentus.
=Cruellement=, Crudeliter, dure, acerbe, cum cruciatu, truculenter,
atrociter.
CRUCHE, Urceus.
CUISSE, Femur.
CUEILLIR, Decerpo, carpo, aufero, lego, colligo.
_En cueillant çà et là_, Carptim, hinc atque illinc sine ordine
decerpendo.
_Cueillir avant le temps_, Præcerpo.
CUILLER, Cochlear, cochleare.
=Cuillerée=, Cochlearis mensura.
CUIR, Corium, pellis.
CUIRASSE, Lorica.
_Revêtu d’une cuirasse_, Loricatus.
CUISINE, Culina.
=Cuisinier=, Coquus, qui cibos parat et condit.
=Cuire= (faire), Coquo, incoquo.
CULBUTER, Proruo.
CULTE, Religio, res divinæ, cærimoniæ sacræ.
CULTURE, Cultio, cultura, cultus.
=Cultiver=, Colo, excolo.
=Cultivateur=, Agricola, agricultor, colonus.
=Cultivé=, Excultus, ornatus, decoratus, institutus, præditus,
politus.
CURIOSITÉ, Curiositas, nimia diligentia.
CURULE, Curulis.
CYGNE, Cycnus, olor.
_De cygne_, Cycneus.
CYLINDRE, Cylindrus.
CYMBALE, Cymbalum.
D
DACTYLE, Dactylus.
_De dactyle_, Dactylicus.
DAMIER, Alveolus.
DANGER, Periculum, discrimen, experimentum.
_Jeter dans le plus grand danger_, In capitis periculum adduco.
_Les dangers nous menaçent_, Periculis undique cingimur.
_S’exposer au danger_, Me in discrimen objicio, tendo in casum.
_Courir un danger_, Discrimen adeo.
_Être hors de_, Periculo defunctus sum.
=Dangereux=, Perniciosus, noxius.
=Dangereusement=, Periculose, cum periculo.
DANS, Intra, inter, in.
DANSE, Saltatio.
=Danser=, Salto.
=Danseur=, Saltator.
DAVANTAGE, Amplius, plusquam, plus, magis, ultra, præter.
DE, A, ab, abs, de, ex.
DÉ, Tessera, talus.
_Lieu ou l’on joue aux dés_, Talarius.
_Jouer aux dés_, Talis ludo.
DÉBARQUER, Exscendo, exscentionem facio.
DÉBARRASSER, Extrico, explico, expedio.
=Débarrasser= _de_, Libero.
=Débarrasser de= (se), Me exuo aliquo.
DÉBAT, Disputatio, disceptatio.
_Débat judiciaire_, Controversia, lis.
_Ouvrir un débat_, Contestor, obtestor, judicium constituo.
=Débattre=, Discepto, contendo, decerto, disputo, dijudico, cognosco.
DÉBAUCHE, Comessatio, luxuria, luxuries, libido.
_Se laisser entraîner à la débauche_, Luxuria diffluo, luxuriæ me
dedo.
DÉBILE, Debilis, infirmus, imbecillus, fractus.
DÉBITEUR, Debitor.
DÉBORDEMENT, Proluvies, eluvies, eluvio.
=Déborder=, Superfluo, redundo, affluo.
DEBOUT (être), Sto, consisto, gradum sisto.
DÉBRIS, Fragmentum, reliquiæ, residua.
DÉBUT, Ingressus, initium.
_Le début fut assez heureux_, Lætissima erant principia.
DEÇA (en), Cis, circa.
DÉCACHETER, Relino.
DÉCADE, Decas.
DÉCAMPER, Castra movere.
DÉCAPITER, Obtrunco.
DÉCÉDÉ, Mortuus.
DÉCEMBRE, December.
DÉCEMMENT, Decore, decenter.
DÉCEPTION, Frustratio, labor inanis error.
DÉCHIRER, Lacero, conscindo, dilanio.
DÉCIDÉ, Paratus, promptus.
_Décidé à tout_, Ad omne facinus paratissimus.
=Décemvirat=, Decemviratus.
DÉCEMVIRS, Decemviri.
_De décemvir_, Decemviralis.
DÉCHAÎNER CONTRE (se), Debacchor.
DÉCHARGER, Exonero, allevo, onus detraho, deonero.
DÉCHARNÉ, Strigosus, tenuis, exhaustus.
DÉCHET, Decessio, detrimentum, diminutio.
DÉCHIRER, Dilacero, lacero, dilanio, lanio, scindo, conscindo,
discindo, discerpo.
DÉCIDER, Decido, factionem facio, decerno.
_Il n’a rien décidé_, Rem in medio reliquit, sententiam dicere non
est ausus.
=Décidé=, Deliberatus.
DÉCISIF, Definitivus.
DÉCLAMATION, Declamatio.
=Déclamer=, Declamo, pronuntio, edico.
=Déclamateur=, Declamator, præco.
=Déclamatoire=, Declamatorius.
DÉCLARATION, Declaratio.
=Déclarer=, Declaro, significo, planum facio, demonstro, ostendo,
indico, pronuntio.
_Déclarer publiquement_, Profiteor, præbeo, significo, denuntio.
DÉCLIN, Occasus.
_Déclin de l’âge_, Flexus ætatis.
_Sur le déclin_, Occidens, occasus.
DÉCOLORATION, Decoloratio, livor, pallor.
=Décolorer=, Decoloro.
=Décoloré=, Decolor, sine colore, quod colorem amisit.
DÉCOMBRES, Parietinæ, parietum ruinæ.
DÉCORS, Choragium, scenicus apparatus et pompa.
=Décorer=, Decoro, celebro, orno, honesto.
=Décorum=, Decorum, decus.
DÉCOUDRE, Dissuo.
DÉCOULER, Profluo, mano, emano.
DÉCOUVERTE, Inventum, inventio, deprehensio.
=Découvrir= (_trouver_), Adinvenio, comminiscor.
=Découvrir= (_faire connaître_), Trado, prodo, manifestum facio,
indico.
=Découvert= (_mettre à_), Exero, exsero, extraho.
DÉCRÉPIT, Decrepitus, senectute confectus, invalidus.
DÉCRET, Decretum, consultum, scitum, interdictum, lex, jussum.
=Décréter=, Decerno, censeo, legem fero, constituo, irrogo.
DÉCRIER, De aliquo detraho, infamiam alicui infero.
DÉCRIRE, Describo.
DÉCROÎTRE, Decresco, decedo.
DÉCUPLE, Decuplus.
DÉCURIE, Decuria.
DÉDAIN, Despicatio, contemptus, despicatus, despicentia, contemptio,
vilitas.
=Dédaigner=, Dedignor, indignum habeo, contemno, despicio, sperno,
respuo, pro nihilo puto, prætereo, transeo.
AU DEDANS, Introrsum, introrsus, intus.
DÉDICACE, Dedicatio, consecratio.
=Dédier=, Dedico, sacro, consecro.
DÉDOMMAGER, Compenso.
DÉESSE, Dea.
DÉFAILLANCE, Deliquium, defectus, diminutio.
_Il eut une défiance_, Animus eum destituit.
DÉFAITE, Clades, calamitas, damnum, cædes, strages.
_Essuyer une défaite_, Cladem accipio.
_Faire essuyer une défaite_, Cladem facio, affero, infero.
DÉFAUT, Vitium, vitiositas, pravitas.
_Plein de défauts_, Multis vitiis laboro.
_Défaut_ (_faire_), Deficio, desum, vadimonium desero.
DÉFAVEUR, Offensa.
_Être en défaveur_, Offensam subeo apud aliquem.
DÉFECTION, Defectio.
_Préparer les défections_, Defectionem molior.
DÉFECTUOSITÉ, Vitium, vitiositas.
=Défectueux=, Pravus, distortus.
=Défectueusement=, Prave.
DÉFENSE, Defensio, propugnatio, patrocinium, tutela.
— (Interdiction), Prohibitio, interdictum.
_Défense d’un lieu_, Propugnatio, defensio.
_Ouvrages de défense_, Munitio.
_Il y a une défense_, Lege cautum est.
_Sans défense_, Indefensus.
=Défendre=, Prohibeo, impedio, veto, non permitto.
— (Protéger), Protego, tueor, defendo, tutor, munio, propugno,
defendo, pugno, patrocinor.
=Défenseur=, Deprecator, defensor, propugnator, custos.
— (Avocat), Patronus, defensor.
=Défendu=, Nefas, non licitum.
DÉFÉRENCE (avoir de la), Obsequor, morem gero.
DÉFIANCE, Diffidentia.
=Se défier de=, Diffido, quasi despero.
_Avec défiance_, Diffidenter.
DÉFIGURER, Turpo.
=Défiguré=, Turpificatus.
DÉFILÉ, Fauces, angustiæ.
DÉFINITION, Definitio, descriptio.
=Définir=, Circumscribo, determino, constituo, definio, concludo.
=Défini=, Certus, decretus, definitus.
=Définitif=, Definitivus.
DÉFUNT, Mortuus.
DÉGAGER, Exsolvo, solvo, dissolvo, libero, absolvo, expedio, libero,
explico, extrico.
=Dégagé=, Solutus, liber.
DÉGÉNÉRER, Degenero, deflecto, descisco.
=Dégénérer= _de_, Deflecto.
=Dégénéré=, Degener.
DÉGOÛT, Fastidium, tædium, satietas.
_Avoir du dégoût_, Fastidio.
_Causer du dégoût_, Satietatem, tædium affero.
_Ressentir du dégoût_, Molestia afficior.
=Dégoûté=, Fastidiosus.
=Dégoûté= (être), Pertædet.
_Avec dégoût_, Fastidiose.
DÉGRADÉ, Turpificatus.
DEGRÉ, Gradus, progressus, ordo, dignitas.
DÉGUISER, Fingo, dissimulo, imitor.
DEHORS, (Mouv.) Foras, extra.
— (Sans m.) Foris, extra, extrinsecus.
DÉJA, Jam.
DÉJEUNER, Jentaculum, prandium.
_S’inviter à déjeuner chez qqn_, Alicui ad prandium condico.
=Déjeuner=, Prandeo.
AU-DELA, Ultra, supra, præter, extra.
DÉLABREMENT, Ruina.
DÉLAI, Dilatio, mora, prolatio, retardatio, sustentatio, dilatio,
cunctatio, tarditas.
_Demander un délai_, Moram postulo.
DÉLAISSEMENT, Relictio, derelictio, desperatio.
=Délaissé= (être), Negligor, jaceo.
DÉLÉGATION, Delegatio, mandatum, provincia.
=Déléguer=, Delego, mando, mitto.
DÉLIBÉRATION, Deliberatio, consultatio, consilium.
_La chose demande une mûre délibération_, Consilii magni res est.
=Délibérer=, Delibero, consulto, consulo, considero, video, inquiro.
_Qui délibère_, Deliberator.
=Délibératif=, Deliberativus.
DÉLICATESSE, Tenuitas, gracilitas, subtilitas.
=Délicat=, Scitus, lepidus, elegans, acutus.
=Délicatement=, Subtiliter, acute, tenuiter.
DÉLICES, Deliciæ, delectamentum, suavitas, voluptas, irritamenta,
deliciolæ.
DÉLIÉ, Solutus, liber, dissolutus.
DÉLIMITATION, Terminatio, mensura.
=Délimiter=, Dimeto, metor.
=Délimité=, Definitus, certus, constitutus.
DÉLIRE, Deliramentum, deliratio.
=Délirer=, Deliro.
_Qui délire_, Delirus, demens, mente captus, furens, insanus.
DÉLIT, Delictum, peccatum, error.
DÉLIVRANCE, Liberatio, absolutio.
=Délivrer=, Eripio, aufero, adimo, expedio, libero, absolvo, eximo.
=Délivré=, Liber.
DÉLOGER, Demigro, ad alias ædes discedo.
=Déloyal=, Perfidiosus, perfidus, insidiosus, fallax, improbus.
_D’une façon déloyale_, Infideliter.
DÉMAGOGUE, Plebicola.
DEMAIN, Cras, crastina die.
_De demain_, Crastinus.
DEMANDE, Postulatio, postulatum, rogatio, petitio, rogatus, preces.
=Demander=, Postulo, peto, posco, requiro, desidero, imploro.
_Demander instamment_, Deposco, appeto, flagito, expeto.
DÉMARCHE, Incessus, ingressus, gressus.
DÉMÊLER, Extrico.
DÉMEMBRER, Deartuo.
DÉMENCE, Vecordia.
DÉMESURÉ, Nimius, immoderatus.
DÉMETTRE (se) _d’une charge_, Abdico.
DEMEURE, Mansio.
=Demeurer=, Resideo, maneo, commoror, resto, sto.
_Demeurer près de_, Præsto tibi sum.
DEMI-CERCLE, Semicirculus.
DÉMOCRATE, Populi studiosus.
DÉMOLITION, Disturbatio, demolitio, eversio.
=Démolir=, Diruo, excido, exscindo, everto, demolior, destruo.
DÉMONSTRATION, Demonstratio.
=Démontrer=, Demonstro, significo, declaro.
_Qui démontre_, Demonstrator.
=Démonstratif=, Demonstrativus.
DÉNÉGATION, Inficiatio, negatio, depulsio.
DENIER, Denarius.
DÉNIGREMENT, Obtrectatio, vituperatio.
=Dénigrer=, Famam detrimento afficio; de fama detraho; obtrecto,
maledico, vitupero.
DÉNOMBREMENT, Recensio, census.
DÉNOMINATION, Appellatio, compellatio, nominatio.
DÉNONCIATION, Delatio, accusatio, proditio.
=Dénoncer=, Corripere, incusare.
DÉNOUER, Enodo, explico.
DENT, Dens.
_Arracher une dent_, Dentem evellere.
DÉPART, Decessio, abitus, discessus, profectio, egressus.
DÉPASSER, Excedo, emineo, præsto, abeo.
SE DÉPÊCHER, Celeritate utor, propero, festino.
DÉPEINDRE _l’état de la république_, Statum reipublicæ describo.
DÉPENS (_il s’amuse à mes_), Delicias me facit, ludibrio me habet.
DÉPENSE, Sumptus, impendium, impensa.
_Diminuer ses dépenses_, Sumptus circumcido.
_Faire des dépenses_, Sumptus insumo.
=Dépenser=, Consumo, dissipo, comedo.
DÉPENDANCE (_être sous ma_), Est mihi ejus rei amplissima potestas.
=Dépendre=, Pendeo.
_Tout dépend de là_, Cardo rei in hoc volvitur.
DÉPÉRIR, Contabesco, consumor, labefio, extabesco.
DÉPIT (_crever de_), Æstuare invidia.
DÉPLACER, Muto, mutationem facio, commuto, vario, dimoveo, removeo.
=Déplacé=, Indecorus, turpis, inhonestus, pravus.
DÉPLAIRE, Displiceo, odiosus sum, injucundus sum.
DÉPLORER, Mœreo, doleo, lugeo, deploro.
=Déplorable=, Flebilis.
DÉPLOYER, Pando.
DÉPOSITION, Testificatio, testimonium.
DÉPÔT, Depositum.
=Déposer=, Depono, colloco, abjicio, exuo, pono.
_Déposer le commandement_, Imperium depono.
_Être déposé de ses fonctions_, Abactus magistratu est.
DÉPOUILLE, Spolium, exuviæ, præda.
=Dépouiller=, Orbo, diripio, spolio, privo, exuo, nudo, exhaurio,
compilo.
_Dépouiller tout sentiment d’humanité_, Hominem exuo.
_Dépouiller le scrutin_, Tabellas diribeo.
=Dépouillé=, Nudus, nudatus, spoliatus.
_Être dépouillé de ses dignités_, Honore dejicior.
DÉPOURVU de, Inops, pauper, nudus, impotens.
_Pris au dépourvu_, Inopinans.
DÉPRAVATION, Depravatio, corruptio, distortio.
=Dépraver=, Depravo, corrumpo, pravis moribus imbuo.
=Dépravé=, Perditus, profligatus.
DÉPRÉCIER, Carpo.
DÉPEUPLÉ, Vastus, desertus.
DEPUIS, Abusque, jam.
_Depuis longtemps_, Jamdiu, jampridem, jam dudum, jamdiu.
DÉPUTATION, Allegatio, privata legatio.
=Députer=, Oblego, mitto privati negotii causa.
DÉRACINER, Exstirpo, stirpem evello, funditus deleo, evello.
DÉRAISONNABLE, Insipiens, stultus.
_D’une façon déraisonnable_, Insipienter.
DÉRÈGLEMENT, Immoderatio, intemperantia, perversitas, pravitas,
improbitas.
=Déréglé=, Immodestus, immoderatus.
DÉRIDER, Frontem exporrigo.
DERNIER, Postremus, ultimus, extremus.
_Dernier_ (_le_), Novissimus.
_Avant-dernier_, Proximus a postremo.
=Dernièrement=, Proxime, nuperrime, postremo, paulo ante.
DÉROBÉE (_à la_), Furtive, furtim.
=Dérober=, Subtraho, subduco.
=Qui dérobe=, Interceptor.
=Se dérober=, Subtexor.
DÉROULER, Evolvo, explico.
DÉROUTE (_arrêter la_), A fuga revoco.
DERRIÈRE, Post, postea, posthac, sub.
_Par derrière_, Retro, a tergo, post tergum, post.
DÉSACCORD, Discrepantia, discordia, dissidium, dissensio.
=Être en désaccord=, Discordo, dissideo, disconvenio.
=Qui est en désaccord=, Discors, dissentiens, discordans.
DÉSAGRÉMENT, Incommoditas, incommodum, molestia, cura.
_Causer du désagrément_, Incommodo, incommodum offero.
DÉSAGRÉABLE, Injucundus, insuavis, acerbus, odiosus.
DÉSAGRÉABLEMENT, Injucunde.
DÉSAPPOINTEMENT, Frustratio, vanus conatus.
DÉSAPPRENDRE, Dedisco, obliviscor.
DÉSAPPROBATION, Improbatio.
=Désapprouver=, Improbo, vitupero, damno, rejicio.
DÉSARMER, Dearmo, armis exuo.
— (Calmer), Inflecto.
=Désarmé=, Inermis.
DÉSASTRE, Clades, calamitas.
=Désastreux=, Calamitosus.
_D’une façon désastreuse_, Pestifere.
DÉSAVOUER, Recanto.
DESCENDANTS, Posteri, posteritas, progenies, proles.
=Descendre=, Descendo, delabor, me demitto.
=Descendre= (_en courant_), Decurro.
DÉSERT, Vastitas, solitudo.
=Désert=, Desertus, incultus, nudus, vastus, avius.
=Rendre désert=, Vasto, depopulor.
DÉSERTION, Transfugium.
=Déserter=, Transfugio, perfugio, profugio, defectionem facio, ad
hostes deficio.
=Déserteur=, Desertor, transfuga, perfuga.
DÉSESPOIR, Desperatio.
_S’abandonner au désespoir_, Plango, defleo, ploro.
=Désespérer=, Despero, spem perdo, a spe absum.
=Désespéré= (_être dans un état_), In discrimine sum.
DÉSHABITUER, Desuefacio, consuetudinem tollo.
DÉSHABILLER (se), Vestem exuo, me veste exuo.
DÉSHÉRITER, Exheredo, hereditate privo, abdico.
=Déshérité=, Exheres, hereditate exclusus.
DÉSHONNEUR, Dedecus, turpitudo, infamia, probrum, ignominia,
opprobrium.
=Déshonorer=, Dedecoro, turpifico, corrumpo.
=Déshonoré= (être), Flagro infamia, infamiam subeo.
DÉSIGNER, Denoto, designo, significo, noto.
DÉSINTÉRESSÉ, Minime mercenarius, gratuitus.
DÉSIR, Desideratio, desiderium, cupiditas, ardor, amor, sitis,
appetitio, appetitus.
=Désirer=, Desidero, desiderio rei flagro, in desiderio rei sum,
cupio, aveo, exopto, opto, expeto, adscisco, concupisco,
cupiditas me tenet, studeo.
=Désirer= _vivement_, Prægestio, valde cupio, gestio, percupio.
=Désirer= (_pour quelqu’un_), Opto tibi.
=Qui désire=, Cupidus, avidus, studiosus, appetens.
=Qui ne désire rien=, Remotus ab omni cupiditate.
=Désirer= (faire) qqn, Desiderium commoveo.
=Désirable=, Desiderabilis, expetendus, optandus.
_D’une façon désirable_, Optabiliter, optato.
DÉSISTER (se), Desisto, demitto, discedo.
DÉSOLER (se), Plango, ploro, defleo, lamentor.
DÉSŒUVRÉ, Otiosus, cessans, nihil agens, vacuus.
DÉSORDRE, Turba, seditio, tumultus.
=Désordonné=, Incompositus.
_D’une façon désordonnée_, Incomposite.
=Désordre= (en), Inordinatus, perturbatus, confusus, tumultuarius.
_Plein de désordre_, Turbulentus, turbidus.
_Qui fait du désordre_, Turbator.
DÈS QUE, Ut, postquam, simul ac, cum, ubi.
DESSÉCHER, Aresco, viriditatem amitto.
=Desséché=, Torridus.
DESSEIN, Propositum, mens, consilium, institutum, intentio,
consilium, scopus, animus.
_Dessein_ (_à_), Consulto, cogitato, constituto.
DESSERRER, Abstringo.
DESSINER, Deformo, depingo, primas lineas duco.
AU-DESSOUS, Infra, sub.
=Au-dessus= (=qui est=), Superus.
DESTIN, Fortuna, sors, casus, eventus.
=Destiner=, Perscribo.
DESTRUCTION, Eversio, ruina, casus, pernicies, excisio, excidium,
consumptio, occasus, obitus.
=Destructeur=, Eversor, afflictor, consumptor.
=Détruire=, Destruo, tollo, deleo, diruo, everto, diripio, vasto,
disturbo, obruo, perdo, demolior, labefacto, interimo, consumo.
DÉSUNIR, Dissolvo, solvo, disjungo, sejungo.
DÉTACHER (_violemment_), Abrumpo, avello, abscindo, resolvo.
DÉTAIL (en), Particulatim, minutatim.
DÉTENDRE, Detendo.
DÉTERMINER, Termino, determino, definio.
DÉTESTER, Abominor, exsecror, detestor, horreo, fugio.
=Détestable=, Exsecrandus, odiosus, odio dignus, detestabilis.
=Détesté=, Perosus.
DÉTOUR, Circuitio, anfractus.
=Détours=, Ambages, diverticula, inflexus Meandri.
=Sans détour=, Simpliciter.
=Détourner=, Derivo, duco, deduco, traho, arcesso, prohibeo,
propello, deterreo, revoco, avoco, removeo, averto.
=Détourner= (_une calamité_), Averrunco, prohibeo, averto.
=Se détourner=, Aversor, refugio, abhorreo, recuso, me alio averto.
=Qui détourne=, Aversor.
=Détourné=, Devius, a via remotus, alienus, aversus.
DÉTRACTION, Calumnia.
=Détracteur=, Obtrectator, calumniator, maledicus.
DÉTRESSE, Miseria, calamitas, ærumna.
DÉTROIT, Fretum.
DETTE, Debitum, debitio, æs alienum, pecunia debita, nomen.
_Écrasé de dettes_, Ære alieno obrutus.
_Payer une dette_, Dissolvo pecuniam, expungo nomen debitoris, nomina
mea exsolvo.
_Réclamer ses dettes_, Nomina exigo, appello de pecunia.
DEUIL, Luctus, mœstitia, mœror, squalor, fletus.
_Être en deuil_, Mœreo, in squalore sum, in luctu jaceo, squaleo.
=Deuil= (relatif au), Lugubris, funebris.
DEUX, Duo.
_Partager en deux_, Bipartior, in duas partes seco.
_Deux à deux_, Bini.
_Deux fois_, Bis.
DÉVALISER, Exentero.
DEVANCER, Antecedo, anteeo, præcurro, prægredior, anteverto,
antegredior, antevenio, præeo, supero, excello.
DÉVASTATION, Depopulatio, vastatio, direptio, eversio, vastitas.
=Dévaster=, Depopulor, vasto, diripio, spolio, depopulor.
=Dévastateur=, Depopulator, prædator, direptor, populabundus.
DÉVELOPPEMENT, Progressio, progressus, processus.
=Développer= (se), Glisco, cresco.
=Développement= (avec), Diffuse.
DEVENIR, Fio.
DEVIN, Ominator, conjector, vates, fatidicus, divinus, sortilegus.
=Deviner=, Præsentio, præsagio, vaticinor, auguror.
_Deviner juste_, Tango.
DÉVOILER, Detego, aperio, evolvo, denudo, patefacio, divulgo.
DEVOIR, Officium.
_Derniers devoirs_, Justa, inferiæ, exsequiæ.
_S’acquitter de son devoir_, Officio fungor.
=Devoir=, Debeo, oportet, convenit, opus est, faciendum est.
=Dû=, Debitus, meritus, justus.
DÉVORER, Devoro, ligurio, obligurio, voro.
DÉVOTION, Religio, pietas in DEUM et superos.
=Dévot=, Religiosus, pius.
DÉVOUEMENT, Devotio, dedicatio, addictio.
=Dévoué=, Deditus.
DIABLE, Nequissimus inimicus ac vexator hominum, diabolus, dæmon.
DIADÈME, Diadema, corona, regni insigne.
DIALECTIQUE, Dialectica.
_Qui concerne la dialectique_, Dialecticus.
_Selon la dialectique_, Dialectice.
DIALOGUE, Dialogus, disputatio.
DIAMANT, Adamas.
DIAPHANE, Perlucidus, pellucidus.
=Diaphane= (être), Perluceo.
DIARRHÉE, Diarrhæa.
DICTATURE, Dictatura, dictatoris munus.
=Dictateur=, Dictator, magister populi.
=De dictateur=, Dictatorius.
DICTION, Elocutio.
=Dire=, Dico, loquor, aio, narro, verba facio.
_Soit dit_ (_sans blesser le maître_), Pace magistri dictum sit.
_C’est-à-dire_, Nempe, scilicet, videlicet, nimium.
DICTER, Dicto.
DICTON, Proverbium, adagium.
DIEU, DEUS, Numen præpotens, Procreator mundi.
DIFFAMER, Conflo infamiam alicui, infamo, ignominia noto.
DIFFÉRENCE, Differentia, dissimilitudo, discrimen, varietas,
distinctio.
_Il y a cette différence_, Hoc interlucet, hoc discrimen est.
=Différend=, Lis, disceptatio.
_Renouveler des différends_, Moveo rixas.
_Terminer un différend_, Litem transigo.
=Différer=, Discrepo, abhorreo, discrepans sum.
_Combien le savant diffère de l’ignorant_, Quantum differt doctus ab
indocto!
— (Retarder), Differo, moram interpono, tardo, prolato,
procrastino.
=Différent=, Discolor, diversus, dispar, dissimilis, varius, impar.
=Différemment=, Varie, diverse, dissimiliter.
DIFFICULTÉ, Difficultas, labor, asperitas.
_Vous éprouverez de grandes difficultés_, Multum laboris habebis.
_Quelles difficultés présente cette affaire!_ Quid difficultatis res
ista habeat!
_Faire des difficultés_, Tricor.
=Difficile=, Difficilis, laboriosus, operosus, arduus, habens
difficultatem, spinosus, asper.
_Entreprendre une chose difficile_, Rem difficilem tento; multis
difficultatibus impeditam rem aggredior.
_Cela n’est pas difficile_, Id non magni negotii est.
=Difficilement=, Difficulter, difficile, ægre, graviter, vix,
tristius, durius, operose, laboriose.
_Vous obtiendrez difficilement_, Difficulter impetrabis.
DIFFORME, Deformatus, deformis, pravus, turpis.
DIFFUS, Verbosus.
DIGESTION, Digestio, concoctio.
=Digérer=, Concoquo, digero.
DIGNITÉ, Dignitas, honor, gradus, splendor, auctoritas.
_Accorder des dignités_, In dignitate loco, honores defero.
_Perdre ses dignités_, Gradu et statu dejicior.
=Digne=, Dignus, honestus, meritus, dignitate præditus, egregius.
_Juger digne_, Dignor, dignum habeo.
=Dignement=, Digne, pro dignitate.
DIGRESSION, Digressio.
DILATÉ, Fusus.
DILIGENCE, Curantia, cura, properantia, properatio, festinatio.
_Faire diligence_, Propero, accelero, festino.
DÎME, Decuma, decima pars.
DIMENSION, Dimensio.
DIMINUTION, Attenuatio, extenuatio, imminutio, diminutio.
=Diminuer=, Diminuo, minuo, attenuo, detraho, decerpo, ad pauciora
redigo, diminutionem facio.
DÎNER, Cœna, cœnula.
_S’inviter à dîner_, Condico (ad convivium).
=Dîner=, Cœno.
DIOCÈSE, Diœcesis.
DIRECTION, Rectio, gubernatio, administratio.
=Diriger=, Dirigo.
=Diriger= _vers_, Intendo, intento, obverto.
=Directeur=, Rector, gubernator, præses, moderator.
=Directement=, Directo, recta via, di recte.
DISCERNEMENT, Prudentia, delectus, judicium, discrimen, ratio.
=Discerner=, Dignosco, discerno.
DISCIPLINE, Disciplina, institutum, ratio, institutio, ars, mos,
consuetudo.
_Maintenir la discipline_, Servo disciplinam.
_La discipline a disparu_, Disciplina periit.
_Faire revivre la discipline_, Disciplinam instauro.
=Disciple=, Auditor, discipulus.
DISCORDE, Discordia, dissidium, dissensio, seditio.
_Fomenter la discorde_, Discordias concito.
_La discorde règne parmi les citoyens_, Discordant inter se cives.
_Apaiser la discorde_, Discordiam tollo.
=Discordant=, Absonus, repugnans, discors, discrepans, male
conveniens, minime consentaneus.
DISCOURS, Oratio, sermo, concio.
_Discours excellent_, Oratio scripta elegantissime sententiis et
verbis.
_Discours ennuyeux_, Oratio nec caput, nec pedes habens.
=Discourir=, Dissero, disputo, dico.
DISCRÉTION, Moderatio.
_Se rendre à discrétion_, Me victoris potestati relinquo.
DISCRET, Taciturnus, tacitus.
DISCULPER, Purgo, excuso, defendo, culpa libero.
_Se disculper_, Culpam a me amoveo.
DISCUSSION, Concertatio, controversia.
=Discuter=, Disputo.
_Relatif à la discussion_, Concertatorius, contentiosus, vehemens.
DISPARAÎTRE, Defluo, evanesco.
=Faire disparaître=, Occulto, tego, obtego, contego, celo, recondo.
DISPENSE, Vacatio, immunitas.
=Dispenser=, Legibus aliquem solvo.
_Dispenser du serment_, Sacramenti religione solvo.
DISPOSITION, Compositio, structura, dispositio, ordo, confectio.
=Disposer=, Dispono, colloco, ordino, paro, apparo, instruo.
=Dispos=, Alacer, expeditus, hilaris, ardens.
=Disposé=, Promptus, paratus, in promptu.
DISPERSION, Dispersio, dissipatio.
=Disperser=, Disjicio, dispergo.
=Se disperser=, Palor, vagor, dispergor.
DISPUTE, Altercatio, jurgium, lis, contentio, concertatio, forensis
dimicatio, rixa.
_Dispute_ (_sur la religion_), Fidei capita controversa; controversæ
de Fide quæstiones.
_Provoquer une dispute_, Rixam concito.
=Disputer=, Litigo, discepto, contendo, altercor.
=Disputer= (=se=), Contendo, nitor, curo, conor, laboro, rixor.
DISETTE, Penuria, caritas annonæ, inopia, egestas, indigentia.
DISJOINDRE, Sejungo.
DISQUE, Discus.
DISSEMBLANCE, Dissimilitudo, varietas, discrepantia, differentia.
=Dissemblable=, Dispar, disparilis, dissimilis, diversus, varius,
impar.
DISSÉMINER, Dissemino, dispergo, spargo, dissipo.
DISSENSION, Dissensio, dissidium, contentio.
DISSIMULATION, Dissimulatio, dissimulantia.
=Dissimuler=, Obtego, contego, celo, tenebris involvo, occulto,
conniveo, dissimulo.
=Qui dissimule=, Dissimulator.
=Dissimulant= (en), Dissimulanter, obscure.
DISSIPATION, Dissipatio, dissolutio.
=Dissiper=, Dissipo, distraho, discutio, dispello, removeo, tollo,
perturbo, disjicio.
— (Dépenser), Obligurio, ligurio, devoro, decoquo, dilapido.
_Dissiper son bien_, Rem meam familiarem omnem comedo, devoro.
_Dissiper_ (_se_), Animum relaxo.
— (Disparaître), Diffugio, diffluo, evanesco, ad nihilum recido.
DISSOLUTION, Solutio.
=Dissolu=, Libidinosus.
DISSUASION, Dissuasio.
=Dissuader=, Dehortor, dissuadeo, deterreo, avoco, revoco, abstraho,
abduco.
DISTANCE _grande_, Longinquitas.
=Distant=, Longinquus.
_A une grande distance_, Longe, procul.
DISTILLER, Distillo.
DISTINCTION, Distinctio.
=Distinguer=, Dispicio, video, nosco, intelligo, dignosco, discerno,
dijudico, distinguo, dispicio, perspicio, animadverto, secerno.
=Distinguer= (se), Eniteo, clareo, emineo, eluceo, emico.
=Distingué=, Distinctus, elegans, luculentus, concinnus, politus,
præclarus, eximius, egregius, insignis, præcipuus.
_D’une façon distinguée_, Præclare, recte, probe, optime, honorifice,
honorate.
DISTRAIRE, Avoco, abstraho, removeo.
=Se distraire=, Animum a curis abduco.
_Se distraire un peu_, A miseria tantisper aberro.
=Distrait=, Distentus, occupatus, impeditus.
=Distrait=, Distractus.
_Être distrait_, Animo vagus sum, parum attentus sum.
DISTRIBUTION, Erogatio, distributio, partitio, divisio.
=Distribuer=, Dispertio, dispartio, divido, distribuo, partior,
erogo, distribuo.
=Distributeur=, Distributor, partitor.
DIVERSITÉ, Varietas, dispar ratio, dissimilitudo.
=Diversifier=, Vario, varietatem facio, distinguo.
=Diversement=, Varie, diverse.
DIVERTISSEMENT, Oblectamentum, oblectatio, delectatio.
=Divertir=, Oblecto, delecto.
=Divertir= (se), Oblector, delector.
DIVINATION, Divinatio, vaticinatio, augurium, prædicto.
DIVINITÉ, Divinitas, numen.
=Divin=, Divinus, cœlestis, divus.
=Divinement=, Divine, divinitus.
DIVISION, Partitio, divisio.
=Diviser=, Partior, divido, partionem facio.
— (Désunir), Dissocio, disjungo.
=Divisible=, Dissolubilis, dissipabilis.
_En divisant méthodiquement_, Partito, distribute, distincte,
ordinate.
DIVULGUER, Divulgo, foras effero, vulgo, in medium fero, edo,
patefacio.
=Divulguer= (se), Percrebresco, increbresco, divulgor.
DIX, Decem.
=Dix fois=, Decies.
=Dixième=, Decimus.
=Dix par dix=, Deni.
DOCILE, Docilis, aptus ad disciplinas.
=Docilement=, Obedienter.
DOCTRINE, Præceptio.
_Docteur_, Doctor, interpres, magister.
_Docteur de l’Église_, Religionis interpres.
_Créer docteur_, Doctoris nomine ac insignibus orno.
_Devenir docteur_, Doctrinæ lauream _vel_ insignia capio, accipio.
DOIGT, Digitus.
_Faire claquer ses doigts_, Manus impingo.
_Mettre le doigt sur_, Tango.
DOMAINE, Prædium.
DOMESTIQUE, Intestinus, domesticus, interior.
DOMICILE, Domicilium, domus, habitatio, sedes, tectum.
DOMINATION, Dominatio, dominatus, ditio, imperium, potestas,
tyrannis, regnum.
=Dominer=, Dominor, in ditione habeo.
=Dominateur=, Dominator.
DOMMAGE, Incommodum, detrimentum, damnum, noxia.
_Causer un dommage_, Detrimentum infero.
_Essuyer du dommage_, Detrimentum accipio.
_Refuser un dommage_, Detrimentum reconcinno, resarcio.
DOMPTER, Mansuefacio, mansuetum reddo, edomo, domo.
=Dompteur=, Domitor.
=Domptable=, Domabilis.
DON, Donum, munus.
DONATION, Condonatio.
=Donner=, Do, impertio, largior, defero, præbeo, trado, tribuo, dono,
condono.
DONC, Ergo, igitur, causa, proin, itaque, porro.
DORER, Inauro, auro tego.
=Doré=, Auratus, inauratus.
DORMIR, Dormio, somnum capio, sopitus sum, cubo.
=Dormir= _sur_, Indormio.
DOS, Dorsum, tergum.
_Tourner le dos_, Terga verto, in fugam abeo.
_Couché sur le dos_, Supinus.
DOT, Dos.
=Doter=, Doto, dotem do.
DOUBLE, Duplex, geminus.
=Doublement=, Geminato.
=Doubler=, Gemino, conduplico.
=Doublement=, Dupliciter.
DOUCEUR, Dulcedo, dulcitudo.
— (De caractère), Comitas, facilitas, benignitas, lenitas,
suavitas morum.
=Doux=, Dulcis, suavis, jucundus.
_Il m’est doux d’entendre_, Dulce mihi est audire.
— (De caractère), Lenis, facilis, mitis, clemens, placidus,
mansuetus, humanus, comis, suavis, commodus, benignus,
præcellens.
— (Tranquille), Placidus, pacatus, tranquillus.
=Adoucir=, Placo, lenio, placatum efficio, mitigo.
=Rendre doux=, adoucir, Mitigo.
=Avec douceur=, Comiter, humaniter, humane, benigne, mansuete,
placide, pacate, leniter.
=Doucement=, Leniter, molliter, suaviter, molli manu.
DOUÉ, Præditus, ornatus, decoratus, instructus.
_Il est naturellement bien doué_, Dona naturæ nactus est egregia.
DOULEUR, Dolor, mœror, animi cruciatus.
_Ressentir de la douleur_, Indoleo, doleo.
=Douloureux=, Luctuosus, funestus, luctu plenus.
=Douloureusement=, Dolenter.
DOUTE, Dubitatio, hæsitatio, scrupulus, dubium.
_Faire naître le doute_, Dubitationem injicio, scrupulum, rem in
dubium voco.
_Lever le doute_, Dubitationem adimo.
_Sans doute_, Sine dubio, sane.
=Douter=, Dubito, hæreo, ambigo, ambiguum habeo, in dubium venio.
=Douteux=, Anceps, dubius, incertus, ambiguus, controversus.
_La chose est douteuse_, Dubium de re esse potest.
=En doutant=, Dubitanter, timide, difficulter.
=D’une façon douteuse=, Dubie.
DOUZE, Duodecim.
_Douze fois_, Duodecies.
_Par douze_, Duodeni.
DRACHME, Drachma.
DRAGON, Draco.
DROIT, Jus, æquitas, justitia, fas.
_Réclamer ses droits_, Jus meum persequor.
_Contester un droit_, Controversiam alicui intendo, in controversiam
voco.
_A bon droit_, Jure, recte, merito.
=Droiture=, Probitas, integritas, virtus, bonitas.
DROITE (en ligne), Directa via.
=Droit=, Rectus, directus.
=Droit=, Dexter.
=A droite= (mouvement), Dextrorsum, ad dextram.
=Dresser=, Erigo, extollo, excito.
=Dresser= (se), Surgo.
=Dressé=, Erectus, celsus.
— (Assoupli), Assuefactus.
_Qui n’est pas dressé_, Insuetus, insolens.
DURÉE (longue), Diuturnitas, perennitas.
_Votre gloire ne sera pas de longue durée_, Tua hæc gloria non diu
durabit, perpetua non erit.
=Durer=, Duro, maneo, diuturnus sum.
=Faire durer=, Protraho.
=Durable=, Perennis, perpetuus, continuus, jugis, continuatus,
diuturnus, diutinus, longus, stabilis.
DURETÉ, Duritas.
— (De caractère), Immanitas, crudelitas, inhumanitas, severitas,
acerbitas.
=Durcir=, Duresco, durus fio.
=Se durcir=, Obrigesco.
=Dur=, Durus, crudelis, asper, inhumanus, ferreus, vehemens, immitis.
_Dur à la détente_, Tenax.
_Dur d’oreille_, Surdaster.
=Durement=, Aspere, dure, severe, rigide, acerbe, inhumane, horride.
DUUMVIRAT, Duumviratus.
=Duumvirs=, Duumviri.
E
EAU, Aqua, unda.
_Filet d’eau_, Aquula, aqua exigua.
_Approvisionnement d’eau_, Aquatio.
ÉBLOUIR, Obcæco, perstringo.
ÉBRANLEMENT, Conquassatio, agitatio, commotio, pulsus.
=Ébranler=, Conquasso, commoveo, concutio, labefacio, labefacto,
dissolvo, conquasso, concutio, debilito, percello, pulso,
percutio, concutio.
=Ébranlé= (être), Collabefio, labor.
ÉCAILLE, Squama.
=Écailleux=, Squamosus.
=Écarter=, Removeo, amoveo, avoco, repello, depello, dejicio,
submoveo, rejicio, arceo, prohibeo.
=Écarter= (s’), Declino, deflecto, decedo, vito, de via deducor.
=Écarté=, Diversus, distans, disjunctus, remotus.
ÉCARTELER, Divarico.
ÉCHALAS, Adminiculum.
ÉCHANGER, Permuto.
ÉCHAPPER, Fugio, vito, effugio, evito.
_Cela m’échappe_, Hoc me fugit, me præterit.
=Échapper= (s’), Evado, effugio, elabor, emergo, subterfugio, devito,
declino.
ÉCHAUFFER, Concalefacio, tepefacio.
=Échauffer= (s’), Incalesco, refervesco calidus fio.
ÉCHEC, Offensio, incommodum.
ÉCHELLE, Scalæ.
ÉCHO, Echo.
ÉCHOIR, Obvenio, obtingo.
ÉCHOPPE, Taberna, caupona.
ÉCLAIR, Fulgur, fulgor.
_Lancer des éclairs_, Fulguro, corusco.
_Il éclaire_, Fulgurat.
=Éclairer=, Fulgeo, splendeo, fulguro, collustro, illumino, luceo.
=Peu éclairé= (ignorant), Ineruditus, indoctus, rudis.
ÉCLAIREUR, Antecursor, explorator, prodromus, emissarius.
ÉCLAT, Candor, splendor, fulgor, lux, illustratio, splendor, nitor.
=Éclatant=, Splendidus.
=Être éclatant=, Rutilo, splendeo.
_D’une façon éclatante_, Splendide, illuminate.
ÉCLATER, Erumpo, eruptionem facio, displodo.
ÉCLIPSE, Eclipsis, defectio solis et lunæ.
ÉCOLE, Schola.
_Fréquenter l’école_, In ludum eo, scholas obeo, gymnasium tero.
_Il ne va plus à l’école_, Ludo salutem dixit.
ÉCONOMIE, Parcimonia, frugalitas, moderatio.
=Économe=, Parcus, frugalis.
ÉCONOME (procureur), Cellarius, dispensator.
ÉCORCE, Cortex.
ÉCORCHER, Admutilo.
ÉCOT, Collecta.
ÉCOULEMENT, Fluxio.
=Écouler= (s’), Fluo, diffluo.
=Écoulé=, Præteritus, anteactus.
ÉCOURTÉ, Curtus, decurtatus, mutilus.
ÉCOUTER, Ausculto, aures admoveo, aures arrigo, audio, aures do,
auribus accipio.
ÉCRASER, Comminuo, frango, attero, contundo.
ÉCRIER (s’), Exclamo.
ÉCRITURE, Scriptura, scriptum.
=Écrit=, Scriptio, scriptura.
_Composer un écrit_, Scriptito.
=Écrire=, Inscribo, mando litteris, in codicem refero.
=Écrire= _entre deux lignes_, Interscribo.
=Écrivain=, Scriptor.
_Écrivain public_, Scriba.
ÉCROUELLES, Struma.
ÉCROULEMENT, Ruina, casus.
=Écrouler= (s’), Concido, cado, ruo, corruo, procido, labor, collabor.
ÉCUEILS, Scopulus, saxum.
_Se heurter contre des écueils_, Ad scopulos appello, in periculis
offendo.
_Lieu plein d’écueils_, Scopulosus.
ÉCUME, Spuma.
=Écumer=, Spumo.
=Écumeux=, Spumosus.
ÉCURIE, Præsepe.
ÉCUYER, Armiger.
ÉDIFICE, Ædificium, structura, ædes, domus.
ÉDILITÉ, Ædilitas, ædilitium munus.
=Édile=, Ædilis, curator urbis.
ÉDIT, Edictum, decretum, interdictum.
=Édicter=, Constituo, statuo.
ÉDUCATION, Educatio, institutio, disciplina, institutum.
_Qui a reçu une excellente éducation_, Institutus liberaliter
educatione.
EFFACER, Eluo, deleo, abstergo, diluo, expungo, oblitero, adimo,
obruo.
EFFÉMINÉ, Effeminatus, mollis.
_D’une façon efféminée_, Effeminate.
EFFET, Effectus.
=En effet=, Reapse, reipsa, enimvero, at enim, profecto et vero,
quippe, etenim, namque, siquidem.
=Effectivement=, Enimvero.
EFFICACITÉ, Efficacitas, virtus, efficientia, vis efficiendi.
EFFLEURER _du bord des lèvres_, Labris primoribus gusto, degusto.
EFFORT, Conatus, impetus, vis, studium, labor, opera, nisus,
contentio.
=Efforcer= (s’), Adnitor, molior, conor, adlaboro, applico, contendo,
enitor.
=Effort= (avec), Contente, vehementer, acriter, magna contentione.
EFFRÉNÉ, Effrenatus, indomitus, furiosus.
_D’une façon effrénée_, Effrenate, temere.
EFFROI, Pavor, terror, exanimatio.
_Glacer d’effroi_, Magnum terrorem affero.
_Répandre l’effroi_, Terrores spargo.
=Effrayer=, Terreo, metum affero, terrorem infero, exanimo, perturbo.
=Effrayant=, Terribilis, horribilis, horrendus, formidolosus,
horrifer.
=Effrayé=, Exanimatus, consternatus, pavidus.
_Avec effroi_, Pavide.
EFFRONTERIE, Protervitas, impudentia, petulantia, procacitas.
=Effronté=, Protervus, impudens, inverecundus, procax, temerarius.
=Effrontément=, Proterve, superbe, fidenter, impudenter, audacter.
ÉGALITÉ, Æquatio, adæquatio, æqualitas, similitudo.
=Égaler=, Adæquo, æquo, æqualem facio, æquiparo.
=Égal=, Par, æqualis, similis, compar, æquabilis.
_Scélérat sans égal_, Singulari scelere homo.
=Égaliser=, Complano.
=Également=, Perinde, similiter, eo loco, æquabiliter, juxta,
pariter, vicissim, æque, simul.
ÉGARDS, Honor, observantia, reverentia, veneratio.
_Avoir des égards_, Defero, honorem habeo, colo, veneror, observo.
_Qui manque d’égards_, Inofficiosus.
_A tous égards_, Omnibus partibus.
_Eu égard à_, Præ.
ÉGARER (s’), Aberro, deflecto, devio, recedo, vagor.
=Égaré=, Alienatus, abhorrens, alienus, abalienatus.
ÉGAYER, Hilaro, exhilaro.
ÉGLISE, Ecclesia.
ÉGOISME, Illiberalitas, sordes, avaritia.
=Égoiste=, Illiberalis, sordidus, avarus.
ÉGORGER, Jugulo.
ÉGOUT, Cloaca.
EH BIEN! Quid!
ÉLANCER (s’), Prosilio, exsilio, prorumpo.
=Élancer= _sur_ (s’), Impetum do in hostem, erumpo.
ÉLARGIR, Dilato, late explico, propago.
ÉLECTION, Cooptatio.
=Élire=, Deligo, lego, eligo, delectum habeo, adopto, opto.
ÉLÉGANCE, Elegantia, munditia, lautitia, lepor, festivitas,
concinnitas.
=Élégance= (sans), Impolite, inculte, inornate, inconcinne.
=Élégant=, Concinnus, ornatus, numerosus, lautus, mundus, elegans,
politus, facetus, aptus.
_Peu élégant_, Indisertus, inornatus.
=Elégamment=, Lepide, festive, eleganter, scite, ornate, polite,
concinne, pulchre, facete.
_Parler élégamment_, Eleganter dico.
ÉLÉMENT, Elementum, initium, rudimentum.
ÉLÉPHANT, Elephas, elephantus.
ÉLÉVATION, Celsitas, altitudo, excelsitas.
— (D’âme), Exaggeratio, elatio.
=Élever=, Attollo, erigo, sustollo, struo, molior, construo.
_S’élever en volant_, Subvolo, evolo.
_S’élever contre_, Contra aliquem consisto, in aliquem consurgo.
_S’élever plus haut_, Insurgo altius.
=Élevé=, Celsus, sublimis, altus, elatus, profundus, exaggeratus,
erectus, cumulatus, amplus.
_D’une façon élevée_, Sublate.
ÉLÈVE, Alumnus, discipulus.
=Élever=, Educo, alo, nutrio, instituo.
=Qui élève=, Educator, altor, nutritius.
ÉLOGE, Præconium, prædicatio, celebratio, laudatio, laus,
commendatio, gloria.
_Combler d’éloges_, Faveo alicujus laudibus.
_Digne d’éloges_, Prædicabilis, prædicandus.
ÉLOIGNEMENT, Amotio, distantia, digressio a recta via, longinquitas.
— (Aversion), Alienatio, defectio, animorum diversio.
=Éloigner=, Removeo, arceo, prohibeo, pello.
=Éloigner d’un endroit=, Abscedo, migro, digredior, abeo, cedo,
discedo, cesso, desino, secedo, proficiscor, desisto.
=Éloigner= (de qqn), Abalieno, alieno, distraho, averto, divello,
disjungo.
=Éloigné=, Longinquus, longe remotus.
_Être fort éloigné_, Longe remotus sum.
=Éloigné= (être), Disto, absum, differo, diversus sum.
ÉLOQUENCE, Facundia, eloquentia.
_Défaut d’éloquence_, Infantia.
=Éloquent=, Facundus, disertus, eloquens, in dicendo ornatus.
_Peu éloquent_, Infacundus.
_Devenir éloquent_, Eloquentia valere.
=Éloquemment=, Facunde, diserte, eloquenter, eleganter, docte, perite.
ÉLUDER, Tergiversor, refugio.
ÉMANCIPER, Emancipo.
EMBALLER, Convaso, vasa colligo.
EMBARRAS, Impedimentum, impeditio, nodus, vinculum, tricæ,
hæsitantia, hæsitatio, titubatio.
_Être dans l’embarras_, Hæreo, egeo consilio, impedior.
=Embarrasser=, Intrico, irretio, implico, illaqueo, impedio laqueis,
obsto, impedio.
=Embarrasser= (s’), Me implico.
_D’une façon embarrassée_, Perplexe.
EMBONPOINT (qui a de l’), Corpulentus, obesi corporis homo.
EMBOUCHURE _d’un fleuve_, Fluminis ostium.
EMBRASEMENT, Flagrantia, ardor, incensio, incendium.
=Embraser=, Flagro, conflagro, ardeo.
=Embraser= (s’), Ignesco, ardeo, candeo, conflagro.
=Embrasé=, Igneus.
EMBRASSEMENT, Complexus, amplexus.
=Embrasser=, Amplector, amplexor; amplexu stringo, comprehendo;
complexu teneo.
EMBROUILLER, Intrico.
=Embrouillé=, Perplexus, tortuosus, intricatus, implicatus, contortus.
_D’une façon embrouillée_, Implicite.
EMBÛCHE, Insidiæ.
_Dresser des embûches_, Insidias machino, tendo; insidior, periculum
intendo.
_Se dérober aux embûches_, Ex insidiis elabor.
=Embuscade=, Insidiæ.
_Tomber dans une embuscade_, In insidias venio.
_Se mettre en embuscade_, In insidiis consido.
_Placer en embuscade_, In insidiis loco.
_S’élancer de l’embuscade_, Ex insidiis consurgo.
_Éviter une embuscade_, Insidias detego.
ÉMEUTE, Seditio, discordia, motus populi, tumultus.
=Émeutier=, Concitator.
ÉMIGRER, Migro, domicilium muto, solum muto, emigro.
ÉMINENCE, Eminentia.
=Éminent=, Eminens, præclarus, præstans, præcellens, excellens.
ÉMISSAIRE, Excursor, emissarius.
EMMENER, Abduco, aufero, tollo, abstraho, aveho, rapto.
ÉMOTION, Permotio, motus, perturbatio.
=Émouvoir=, Permoveo, commoveo, perturbo, perpello, excito, concito,
exsuscito.
=Émouvant=, Patheticus.
ÉMOUSSER, Hebeto, obtundo, retundo, perstringo, obduco.
=Émousser= (s’), Hebesco.
=Émoussé=, Hebes, tardus, pinguis, obtusus.
EMPARER de (s’), Occupo, usurpo, teneo, invado, mihi aliquid
subjicio, in potestatem redigo.
EMPÊCHEMENT, Obstaculum, impedimentum, impeditio, mora, cohibitio,
interdictum.
=Empêcher=, Obsto, obsisto, officio, impedio, irretio, præpedio,
prævenio.
EMPESTÉ, Pestilens, pestifer.
EMPHASE (_s’exprimer avec_), Ampullor, turgeo, inflor.
EMPIRER, Crescere, augere.
EMPLIR, Impleo, expleo, compleo.
EMPLOI, Usus, tractatio, provincia, munus, officium.
_Nommer à un emploi_, Prodo (consulem).
_S’acquitter parfaitement de son emploi_, Munus præclare gero.
=Employer=, Usurpo, utor.
=Employer à=, Insumo, impendo.
EMPOISONNEMENT, Veneficium.
=Empoisonner=, Venenum alicui infundo.
=Empoisonné=, Venenatus, venenum habens.
=Empoisonneur=, Veneficus.
EMPORTEMENT, Violentia, vis, impetus, injuria, excandescentia.
=Emporter=, Deporto, exporto, porto, reporto, aufero, subtraho,
subduco.
=Emporter= (=s’=), Excandesco, exardesco, debacchor, tumeo, turgesco.
=Emporté=, Violentus, qui vim affert, cerebrosus, commotus,
perturbatus.
EMPRESSEMENT, Studium, navitas.
=Empressé=, Navus, impiger, industrius.
=Empressement= (=avec=), Prompte, alacri animo, sine cunctatione.
EMPRISONNEMENT, Inclusio.
EMPRUNT, Mutuatio, mutuum.
=Emprunter=, Mutuor, mutuam sumo pecuniam, fenori accipo.
=Emprunté=, Mutuus.
ÉMULATION, Æmulatio, virtutis imitatio.
=Émule=, Æmulator, imitator, æmulus.
ENCAN, Auctio, publica venditio.
ENCEINTE, Sepes, septum, vallum, sepimentum, circumjectus.
ENCENS, Thus.
=Encensoir=, Thuribulum.
ENCHAÎNEMENT, Implicatio.
=Enchaîner=, Revincio, vincio, constringo.
=Enchaîné=, Catenatus, catenis vinctus.
=Avec enchaînement=, Contexte, conjuncte.
ENCHANTER, Incanto.
ENCHÈRES (_vente aux_), Licitatio.
=Enchérir=, =Liceor=, licitationem facio, pretium defero.
=Enchérisseur=, Manceps, licitator.
ENCHEVÊTREMENT, Implicatio.
ENCLIN à, Proclivis, propensus, facilis.
ENCLORE, Munio, sepio, vallo, septis contineo, intersepio, claudo,
consepio.
ENCLUME, Incus.
ENCOMBRE (_revenir sans_), Pedem inoffensum refero.
ENCONTRE (_aller à l’_), Inficias eo.
ENCORE QUE, Tametsi, quanquam.
=Et pas encore=, Necdum, nondum.
ENCOURAGEMENT, Stimulus.
ENCRE, Atramentum.
ENDETTÉ, Obæratus.
ENDORMIR (s’), Obdormio, obdormisco, somno consopior, sopore opprimor.
ENDROITS (_en beaucoup d’_), Multifariam, multis locis.
ENDUIT (_couvrir d’un_), Incrusto, crustam duco, applico crustam.
=Enduire=, Perungo, ungo, allino, aspergo, oblino.
ENDURCIR, Obduro.
=Endurcir= (=s’=), Concallesco, concalleo.
ENDURER, Tolero, patior, sustineo, concoquo, perfero, suffero.
ÉNERGIE, Virtus, efficacitas, vigor, robur, vis, potestas.
_Être sans énergie_, Langueo, languesco.
_Perdre son énergie_, Languidus fio, flaccesco.
=Énergique=, Vividus, plenus vigoris, efficax, fortis, nervosus.
=Énergiquement=, Nervose, fortiter, valide, firmiter.
ÉNERVER, Enervo, debilito, effemino.
ÉNERVER (s’), Marcesco.
ENFANCE, Infantia.
_Dès la plus tendre enfance_, A teneris unguiculis.
=Enfant=, Infans, puer.
=Enfants=, Liberi, filii, proles, soboles, nati.
=Enfantin=, Puerilis.
_D’une façon enfantine_, Pueriliter.
ENFERS, Inferi, inferorum carcer, orcus.
_Être précipité dans les enfers_, Ad inferos descendo.
ENFERMER, Concludo, claudo, includo, comprehendo.
=Enfermé=, Conclusus, clausus, cinctus.
ENFIN, Demum, tandem, denique, postremo, ad ultimum.
ENFLAMMER, Inflammo, incendo.
— (FIG.) Excito, adhortor.
=Enflammer= (=s’=), Exardesco, inflammor.
=Enflammé=, Ignitus, incensus.
_Enflammé de colère_, Ira succensus.
— (Être), Irascor, succenseo.
ENFLURE, Inflatio, tumor.
=Enfler=, Tumeo, turgeo, turgesco, efferor.
=Enfler= (s’), Intumeo, intumesco, inflor.
=Enflé=, Tumidus, inflatus, turgidus.
ENFONCER, Infigo, figo, defigo, affigo.
_Enfoncer les portes_, Portarum claustra effringo.
ENFOUIR, Defodio, infodio.
ENFUIR (s’), Profugio, perfugio, transfugio, aufugio, fugam capesso.
_S’enfuir de tous côtés_, Quaquaversus fugio.
ENGAGEMENT, Promissum, receptum, obligatio, stipulatio, promissio.
=Engager=, Moneo, hortor, suadeo, impello, excito, adhortor.
— (Obliger), Obligo, devincio, adstringo, alligo.
=Engager= (s’), Obligationem de me do, nomina facio.
=Engager à= (s’), Polliceor me, obstringo.
ENGLOUTIR, Consumo, dissipo, devoro.
_Engloutir dans la mer_, In mari demergo.
=Englouti= (être), Mergor, voraginibus submersus pereo.
ENGOURDISSEMENT, Torpor, sopor.
=Engourdir=, Sopio.
=Engourdir= (s’), Obtorpesco, torpeo, obstupesco.
=Engourdi= (être), Torpeo.
ÉNIGME, Ænigma.
=Énigmatique=, Flexiloquus.
ENIVREMENT (exaltation), Sublatio, elatio.
=Enivré= _par le succès_, Elatus, tumefactus.
ENJOUÉ, Jocosus, facetus, urbanus.
ENLACER, Illaqueo, capio, implico.
ENLEVER (prendre), Affero, eripio, averto, adimo, detraho, removeo,
præcido.
=Enlever= (s’), Avolo, fugio, fluo, evanesco.
ENNEMI, Hostis, inimicus.
_Passer à l’ennemi_, Ad hostes confugio, transfugio, profugio.
_Repousser l’ennemi_, Hostem submoveo.
_Mettre l’ennemi en fuite_, Hostes prosterno.
_Se faire des ennemis_, Inimicitias habeo.
=Ennemi=, Infensus, inimicus, adversus, molestus, hosticus, hostilis,
infestus.
=En ennemi=, Infense, infeste, inimice, hostiliter.
_Se conduire en ennemi_, Hostiliter facio.
ENNUI, Molestia, tædium, satietas, fastidium, cura, angor, ægritudo.
_Accabler d’ennuis_, Multa incommoda patior.
_Susciter des ennuis_, Molestiam alicui facesso.
=Ennuyer=, Molestus sum, satietate expleo.
=Ennuyer= (s’), Tædet.
=Ennuyer= _fort_ (s’), Pertædet.
ÉNUMÉRATION, Enumeratio, dinumeratio.
=Énumérer=, Enumero, recenseo.
ENORGUEILLIR, Inflo, efferor, intumesco.
=S’enorgueillir=, Superbio, efferor, superbus sum.
=Enorgueilli=, Inflatus, superbus, elatus.
ÉNORME, Immanis.
=Énormément=, Improbe.
ENQUÊTE, Disquisitio, inquisitio, investigatio.
_Faire une enquête_, Quæstionem habeo.
=Enquérir= (s’), Sciscitor, scitor, quæro, percontor.
=Qui s’enquiert=, Perquisitor.
ENRICHIR, Dito, locupleto.
=Enrichir= (s’), Ditesco, dives fio.
=Enrichi=, Peculiatus, nummatus, pecuniosus.
— (Orné), Ornatus, distinctus, illuminatus.
ENRÔLER _des soldats_, Conquisitionem militum facio, milites
conscribo.
=Enrôleur=, Conquisitor.
ENROUEMENT, Ravis.
=Enrouer= (s’), Irrauceo, raucus fio.
=Enroué=, Raucus.
ENSANGLANTER, Cruento, sanguine imbuo.
=Ensanglanté=, Cruentus.
_Non ensanglanté_, Incruentus.
ENSEIGNE (drapeau), Aquila, signum, vexilla.
ENSEIGNEMENT, Doctrina.
=Enseigner=, Doceo, instituo, erudio, edoceo, præcepta do, vias
trado, informo.
=Qui enseigne=, Præceptor, magister, doctor.
ENSEMBLE, Simul, una, pariter, in unum.
ENSEMENCER, Consero, sero, semino.
ENSEVELISSEMENT, Sepultura, humatio.
=Ensevelir=, Sepelio, humo, in sepulcro condo.
=Non enseveli=, Insepultus, inhumatus.
=Ensevelisseur=, Pollinctor, funerum curator.
ENSUITE, Dein, deinde, exinde, post, posthac, deinceps, inde,
secundo, iterum.
ENTAILLER, Incido, cædo, reseco.
ENTASSER, Refercio, repleo.
=Entassé=, Confertus, refertus, plenus.
ENTENDRE, Inaudio, audio, exaudio.
_Bien entendu_, Videlicet, nimirum, nam, enim.
ENTERREMENT, Funus, exsequiæ.
=Enterrer=, Humo, sepelio, corpus terræ reddo.
_Enterrer qqn_, Exuvias defuncti terræ demando.
ENTÊTEMENT, Pertinacia.
ENTÊTÉ, Pervicax, durus, contumax, nulli cedens.
ENTHOUSIASME, Inflammatio, ardor.
=Enthousiasmer=, Inflammo, hortor, incito, impello, excito.
ENTIER, Integer.
=Entièrement=, Omnino, plane, prorsus, funditus, usquequaque.
ENTORTILLÉ, Tortuosus.
_D’une façon entortillée_, Contorte, oblique.
ENTOURAGE, Stipatio, comitatus.
=Entourer=, Cingo, circumdo, munio, contineo, sepio, vallo.
ENTRAILLES, Intestina, ilia, viscera.
ENTRAVES, Compedes.
ENTRE, Inter.
=Entre-colonnement=, Intercolumen.
ENTRÉE, Introitus, aditus, ingressio.
=Entrer=, Intro, introeo, ineo, subeo, ingredior, adeo, penetro.
_Faire entrer_, Introvoco, accerso, advoco.
ENTREPRISE, Susceptio, incœptio, cœptum.
=Entreprendre=, Incipio, occipio, conor, incumbo, suscipio, sumo.
=Entrepreneur=, Redemptor.
=Entreprenant=, Experiens, expertus.
ENTRETIEN, Collocutio, colloquium, sermo, dialogus, alloquium.
=Entretenir= (s’), Colloquor, communico, colloquium facio, sermocinor.
ENTREVUE, Congressio, congressus, colloquium.
ENTR’OUVRIR (s’), Dissolvo, crepo, frangor, disrumpor, dehisco.
ENVELOPPE, Velamentum, involucrum, integumentum.
=Envelopper=, Involvo, obvolvo, circumplico, circumplector, excæco.
ENVERS, Erga, adversum, adversus.
ENVIE (_à l’_), Certatim.
ENVIE, Invidia, malevolentia, offensio, obtrectatio, zelotypia.
_Exciter l’envie_, In invidiam adduco.
_Écarter l’envie_, Invidiam a me transfero.
_Porter envie_, Invideo.
=Envieux=, Invidus, obtrectator.
_Qui excite l’envie_, Invidiosus, odiosus.
ENVIRON, Circiter, ad, non multo secus, prope, fere.
ENVIRONNER, Circumcludo, circumdo.
_Environner une ville_, Circumdare urbem.
ENVOLER (s’), Evolo, avolo, aufugio.
ENVOI, Missio, missus.
=Envoyer=, Mitto, ablego, dimitto, amoveo.
=Envoyer= _partout_, Circummitto.
ÉPAISSEUR, Crassitudo.
=Épais=, Densas, plenior, pinguis, concretus, spissus, stipatus.
— (Grossier), Crassus, rudis.
ÉPARGNE, Parcimonia, moderatio.
=Épargner=, Parco.
=S’épargner= _un travail_, Hoc labore supersedeo.
ÉPAULE, Scapulæ, humerus.
ÉPÉE, Ensis, gladius.
ÉPERON, Calcar.
_Exciter le cheval à coup d’éperon_, Calcaribus equum urgeo.
ÉPERVIER, Accipiter.
ÉPHÉMÈRE, Fluxus, incertus, inconstans.
ÉPI, Spica.
ÉPIER, Observo, capto, pervestigo, prospeculor.
ÉPIGRAMME, Epigramma.
ÉPILOGUE, Epilogus, peroratio, conclusio.
ÉPINE, Spina, vepres.
=Épineux=, Spinosus, asper.
ÉPIQUE, Epicus, heroicus.
ÉPITAPHE, Epitaphium, elogium.
ÉPONGE, Spongia.
ÉPOQUE, Tempestas, tempus.
ÉPOUSER, Nubo, locor in matrimonium.
ÉPOUVANTE, Terror, consternatio, timor, formido.
_Augmenter l’épouvante_, Terrorem admoveo.
_Remplir d’épouvante_, Maximo timore afficio.
=Épouvanter=, Terreo, terrorem injicio, perterrefacio.
=Épouvanté= (être), Expavesco.
=Épouvantail=, Terricula.
=ÉPRENDRE= _de_ (s’), Adamo, ardenter desidero, percupio, concupisco.
ÉPREUVE, Periclitatio.
=Éprouver=, Periclitor, tento, exploro, attento.
=Éprouvé=, Expertus.
ÉPUISER, Exhaurio, aufero, minuo, exinanio.
=Épuiser= (s’), Exaresco, exsiccor, exhaurior.
ÉQUESTRE, Equestris.
ÉQUILIBRE, Æquilibritas, æquabilitas, æqualitas.
ÉQUINOXE, Æquinoctium.
ÉQUIPER, Adorno, instruo, paro, comparo, apparo.
ÉQUITÉ, Æquitas, æquum et bonum, justitia, jus, fas.
ÉQUIVOQUE, Ambiguitas.
— (Adj.), Ambiguus, anceps, dubius, incertus, perplexus.
ÉREINTER, Delumbo, enervo, debilito.
ERREUR, Erratum, mendum, error, lapsus, erratio, peccatum.
_Induire en erreur_, In errorem induco.
_Être dans l’erreur_, Errore capior.
_Se reconnaître dans l’erreur_, Erratum agnosco.
_Tirer quelqu’un de son erreur_, Deduco ab errore.
_Revenir d’une erreur_, Veram in viam redeo.
_Répandre l’erreur_, Hæreses meas spargo.
_Abjurer ses erreurs_, Hæresim ejuro.
=Errer=, Erro, patior, evagor.
_Pécher_, Pecco.
=Errant=, Errabundus, omnivagus, errans.
ÉRUPTION, Eruptio.
ESCABEAU, Scamnum, sedes, scabellum.
ESCADRON, Turma.
_Relatif à l’escadron_, Turmalis.
_Par escadron_, Turmatim, per turmas.
ESCALADER, Scando, ascendo, conscendo.
ESCALIER, Scalæ.
ESCAMOTEUR, Præstigiator.
ESCARBOUCLE, Carbunculus.
ESCARMOUCHE, Velitatio, procursatio.
=Escarmoucher=, Velitor.
ESCARPÉ, Præceps, arduus, periculosus.
ESCLAVAGE, Servitus, servitium, famulatus.
— (Joug), Jugum.
=Esclave=, Puer, servus, mancipium.
— (Être), Servio, servitutem patior, in famulatu sum.
=Esclave= (d’), Famularis, servilis.
=En esclave=, Serviliter, abjecte.
ESCORTE, Stipatio, comitatus.
=Espace=, Decursus, spatium.
=Espace= (_de deux_, _de trois jours_), Biduum, triduum.
— (De 2 ans), Biennium.
ESPÈCE, Genus, species.
_De même espèce_, Uniusmodi, non varius.
ESPION, Procursor, emissarius, excursor, speculator.
ESPÉRANCE, ESPOIR, Exspectatio, spes, fiducia.
_Donner de grandes espérances_, Exspectationem apud omnes de me
magnam commoveo.
_Ne pas répondre aux espérances_, Exspectationi hominum non
respondeo.
_Nos espérances ont été déçues_, Spe frustrati sumus.
_Perdre tout espoir_, De spe decido.
_Il ne nous reste plus d’espérance_, Nullus jam spei locus est.
=Espérer=, Spero, confido.
_Qui n’espère pas_, Insperans.
ESPRIT, Mens, ratio, intelligentia.
=Esprit= _lent_, Tarditas ingenii.
_Il a l’esprit remuant_, Vir moribus turbidus, sine furore
consistere ejus animus non potest.
_Venir à l’esprit_, In mentem venit.
_Avoir perdu l’esprit_, Desipio, deliro, demens sum.
=Plein d’esprit=, Ingeniosus.
=Avec esprit=, Salse, facete.
=Esprit= (sans), Inurbane, insulse, inconcinne.
_Trait d’esprit_, Facetiæ, sales, lepor.
ESQUIF, Scapha, navicula.
ESQUISSE, Adumbratio, rudior imago.
=Esquisser=, Adumbro.
=Esquissé=, Adumbratus, non absolutus.
ESQUIVER, Effugio, eludo.
=Esquiver= (s’) Me subduco, conspectu discedo.
ESSAI, Periclitatio, experientia, tentatio.
=Essayer=, Experior, pertento, tento, exploro, attento, conor,
periclitor, periclitum facio.
=Qui essaye=, Tentabundus.
ESSAIM, Examen.
ESSIEU, Axis.
ESSUYER, Abstergo, tergo, purgo, deleo, extergeo.
_C’est à vous_, Vestrum est.
EST-CE QUE? An, anne, numquid, utrum, num, ecquid.
=Est-ce que jamais?= Ecquando.
=Est-ce que ne pas?= Ecquis, ecquisnam.
ESTIME, Dignatio, dignitas.
=Estimer=, Parvi _vel_ magni facio, æstimo.
=Estimer= _beaucoup_, Magni facio.
_Nous devons nous estimer fort heureux que_, Præclare nobiscum actum
iri, si.
=Estimé=, Spectatus, cognitus, probatus.
ESTOMAC, Stomachus.
ESTROPIER, Mutilo.
=Estropié=, Mutilus, mutilatus.
ET, Et, ac, atque, etiam, item, que.
ÉTABLE, Stabulum, præsepe.
=Étable= _à bœufs_, Bubile.
=Étable= _à porcs_, Hara, stabulum porcorum.
ÉTABLIR, Figo, defigo.
=Établir= _solidement_, Constabilio, stabilem et firmum reddo.
— (Statuer), Statuo, constituo, decerno, sancio.
=Établi=, Constitutus, institutus, confirmatus, compositus, decretus.
_Le droit n’est pas encore bien établi_, Nondum pro firmato jus
stat.
ÉTAYER, Suffulcio.
ÉTALAGE, Venditatio.
_Faire étalage_, Ostento.
=Étaler=, Vendito.
ÉTANCHEMENT, Restinctio, sedatio.
ÉTANG, Stagnum.
ÉTAT (gouvernement), Respublica.
_Gouverner l’état_, Rempublicam gero.
— (Manière d’être), Status, conditio, habitus.
_Voyez quel est l’état de nos affaires_, Vide quanta rerum sit
varietas.
_Nos affaires sont dans un état déplorable_, Deterrimo statu sumus.
_Rester dans le même état_, In eodem statu consisto.
_Rétablir dans son premier état_, Pristinum statum recupero.
_Nos affaires sont en très bon état_, Res nostræ optimo loco stant.
_En bon état_, Incolumis, integer.
_Laisser une province dans le meilleur état_, Provinciam quam
expeditissimam trado.
_Suivant l’état_, Pro habitu.
ÉTÉ, Æstas.
ÉTEINDRE, Restinguo, sedo.
ÉTENDARD, Vexillum, signum.
=Étendard= (porte), Vexillarius, signifer.
ÉTENDUE, Latitudo, laxitas.
=Étendre=, Extendo, porrigo, tendo, pando.
=Étendu=, Magnus, immanis, vastus, diffusus.
=Étendu= (être), Objaceo.
=Étendue= (avec), Fuse, diffuse, disperse.
ÉTERNITÉ, Perpetuitas, perennitas, æternitas, ævum.
=Éterniser=, Æterno.
=Éternel=, Perpetuus, perennis, æternus, sempiternus.
ÉTERNELLEMENT, Perpetuo.
ÉTERNUEMENT, Sternutamentum.
ÉTHER, Æther.
ÉTHÉRÉ, Ætherius.
ÉTINCELLE, Favilla, scintilla, igniculus.
=Étinceler=, Scintillo, splendeo, emico, præfulgeo.
ÉTOILE, Stella, sidus, astrum.
ÉTOILÉ, Stellatus.
_Parsemé d’étoiles_, Stellifer.
ÉTONNEMENT, Miratio, admiratio.
_Frapper d’étonnement_, Obstupefacio, stupefacio.
_Être frappé d’étonnement_, Stupeo, obstupesco.
=Étonner= (se), Miror, demiror, obstupesco.
=Étonnant=, Mirandus, mirabilis, admirabilis, mirus, mirificus.
=Étonné=, Stupefactus, attonitus.
=Étonné= (être), Demiror, valde miror.
ÉTOUFFER, Suffoco, strangulo, fauces premo.
ÉTOUPE, Stupa.
ÉTOURDIR, Stupefacio, obstupefacio.
ÉTRANGER, Advena, peregrinus, hospes, alienus, exterus, extraneus,
alienigena, adventitius.
ÉTRANGLER, Strangulo, suffoco, ango.
ÊTRE, Sum.
ÉTROIT, Angustus, arctus.
=Étroitement=, Arcte, stricte, anguste.
ÉTUDE, Studium, litteræ.
_Interrompre les études_, Animum a litteris avoco.
_Reprendre l’étude des lettres_, Ad studiorum usum redeo.
_S’appliquer avec zèle à l’étude_, Multum litteris operæ do.
=Étudier=, Studeo.
=Étudier= _à fond_, Perdisco.
=Étudier= _assidûment_, Studia nunquam intermitto.
_Cesser d’étudier_, Doctrinæ studia depono.
=Étudiant=, Litterarum studiosus.
ÉTUI, Theca.
ÉTYMOLOGIE, Etymologia, notatio, etymon, veriloquium.
=Eucharistie=, Sacrosanctum Christi Corpus.
ÉVADER (s’), Elabor.
ÉVALUÉ (être), Liceo, æstimor.
ÉVANGILE, Evangelium.
_Prêcher l’évangile_, Legem JESU Christi promulgo.
ÉVANOUIR (s’), Vanesco, evanesco.
ÉVÊCHÉ (_ériger un_), Urbem episcopi sede orno.
_Recevoir un évêché_, Episcopatum occupo.
=Évêque=, Épiscopus, præsul, antistes sacrorum.
_Être fait évêque_, Ad episcopi gradum evehor.
ÉVEILLER, Expergefacio, somno excito.
=Éveiller= (s’), Expergiscor, a somno excitor, somno solvor.
=Éveillé=, Percitus, concitatus, incitatus.
ÉVÉNEMENT, Eventus, eventum, exitus, casus, res, fortuna.
ÉVENTAIL, Flabellum.
ÉVENTRER, Eviscero.
ÉVIDENCE, Evidentia, perspicuitas.
=Évident=, Evidens, clarus, certus, perspicatus, apertus, manifestus,
planus.
=Évident= (être), Diluceo.
_Il est évident_, Patet, constat, liquet.
=Évidemment=, Evidenter.
ÉVITER, Vito, devito, fugio, effugio, declino, præcaveo, evolo,
fugito.
EXACTITUDE, Diligentia, sedulitas.
_Mettez plus d’exactitude à m’écrire_, Velim te plus operæ, curæ in
scribendo consumere.
=Exactement=, Perquisite, exquisite, diligenter.
EXAGÉRER, Exaggero, amplifico, augeo.
EXALTER, Prædico, celebro, glorior.
EXAMEN, Inspectio.
=Examiner=, Exploro, indago, exquiro, omni cura investigo, inspecto,
considero, circumspicio, specto, expendo, perpendo, examino.
_Examiner l’affaire_, Rem totam video, rem penitus cognosco.
=Examiner= _avec soin_, Sedulo expendo.
=Examiné=, Exploratus, explicatus.
=Examiné= _à fond_, Perspectus, cognitus, exploratus.
EXASPÉRER, Exaspero, exacerbo, irrito, accendo, commoveo.
EXAUCER, Exaudio.
EXCAVATION, Alveus.
EXCELLENCE, Præstantia, excellentia.
=Excellent=, Præstans, præstabilis, excellens, eximius, egregius,
optimus, lectissimus, præstantissimus.
=Excellemment=, Eximie, egregie, bene, valde, præclare, belle.
EXCEPTION, Exceptio.
=Excepter=, Excipio, excludo, secerno.
=Excepté=, Præterquam, præter, extra, extra quam.
EXCÈS, Immodestia, immoderatio, intemperantia, procacitas.
_Se livrer à des excès_, Luxurio, lascivio.
_A l’excès_, Insane, vehementer, cum impetu.
=Excéder=, Excedo.
=Excessif=, Immodicus, profusus, nimius, immoderatus, immodestus,
intemperans.
=Excessivement=, Immodice, immoderate, immodeste, intemperanter.
EXCITATION, Stimulus, incitamentum, excitatio, motus, commotio.
=Exciter=, Concito, excito, incito, moveo, conflo, sollicito,
inflammo, agito, stimulo, jungo, agito, impello, elicio.
=Excité=, Concitus, commotus, compulsus.
EXCLAMATION, Exclamatio, acclamatio, clamor.
EXCOMMUNICATION (_lever l’_), Piorum communioni restituo.
=Excommunier=, Convictus piorum alicui interdico, a corpore Ecclesiæ
segrego.
=Excommunié=, Communione piorum ejectus.
EXCURSION, Excursio, decursio, incursio.
EXCUSE, Excusatio.
_Apporter des excuses_, Excusatione uti.
_Recevoir des excuses_, Excusationem probo, admitto.
=Excuser=, Excuso, excusatione utor, excusationem affero.
EXÉCRATION, Detestatio.
=Exécrer=, Detestor, aversor, abominor.
=Exécrable=, Exsecrandus.
EXÉCUTION, Effectio, effectus, efficientia.
=Exécuter=, Gero, facio, administro, patro, perficio.
EXEMPLE, Exemplum, exemplar, documentum, specimen.
_Donner le bon exemple_, Documento sum aliis.
_Prendre exemple_, Exemplum sumo, ad alicujus mores me conformo.
_Être un mauvais exemple_, Pessimo exemplo alios corrumpo.
_La chose servira d’exemple_, Res in exemplum ibit.
EXEMPTION, Immunitas, libertas, vacatio.
=Exempté=, Liber.
_Il était exempté des charges publiques_, Muneribus vacabat.
=Exempt=, Exsors, immunis.
EXERCICE, Exercitatio, usus, tractatio.
— (Militaire), Exercitum.
=Exercer=, Exerceo, colo, excolo.
=Exercé à=, Exercitatus, versatus.
=Non exercé=, Inexercitatus, rudis, tiro.
EXHALAISON, Exhalatio, exspiratio, aspiratio, anhelitus terræ,
respiratio.
=Exhaler=, Inhalo, exhalo, afflo, redoleo, oleo, spiro, emitto.
EXHORTATION, Hortatio, cohortatio, hortatus, invitatio.
=Exhorter=, Hortor, adhortor, suadeo, excito, impello, accendo,
inflammo.
_Qui exhorte_, Hortator, suasor, auctor.
EXIGER, Exigo, postulo, flagito.
EXIL, Exilium, relegatio, rejectio.
_Envoyer en exil_, In exilium ejicio.
_Partir pour l’exil_, Proficiscor in exilium.
_Être en exil_, In exilio sum.
_Être rappelé d’exil_, Exilio reducor.
=Exiler=, Amando, relego, removeo, dimitto.
=Exiler= (s’), Exilio me mulcto.
=Exilé=, Exul, extorris, ejectus, relegatus.
— (Être), Exulo, exul sum.
EXORCISER, Malos dæmones ex corporibus exturbo, profligo.
EXORDE, Aggressio, principium, exordium.
_Exorde insinuant_, Insinuatio.
EXPÉDITION (militaire), Expeditio.
EXPÉRIENCE, Experientia, usus.
_Il a une grande expérience_, Magno usu est atque experientia
præditus.
EXPIATION, Piaculum, expiatio.
=Expiatoire=, Lustralis, piacularis.
_Sacrifice expiatoire_, Piaculum.
=Expier=, Expio, eluo.
=Expiable=, Expiabilis.
EXPIRER, Exspiro, spiritum emitto.
EXPLICATION, Explanatio, explicatio, enodatio, interpretatio,
explicatus.
=Expliquer=, Definio, enodo, evolvo, aperio, extrico, interpretor,
explico, explano, commentor, expono.
=Expliqué=, Explicatus, apertus, definitus.
_Qui explique_, Explicator.
EXPLORER, Prospeculor, pervestigo.
EXPORTATION, Exportatio.
=Exporter=, Exporto.
EXPOSÉ, Expositio, expeditio.
=Exposer=, Expromo, eloquor, declaro, expono, exprimo.
=Exposer à= (s’), Præbeo me.
=Exposé=, Expositus, explicatus, declaratus.
=Exposé à=, Obnoxius, subjectus.
EXPRÈS, Consulto.
EXPRESSION _très fidèle de ma pensée_ (_mes paroles sont l’_), Quod
animo sentio, lingua promptus habeo.
=Exprimer=, Expromo.
_Je ne puis exprimer ce que je ressens_, Mentis cogitata explicare
non possum.
EXPROPRIATION, Dejectio, depulsio.
=Exproprier=, Dejicio.
EXPULSION, Ejectio, expulsio.
=Expulser=, Extermino, expello, ejicio.
=Qui expulse=, Exterminator, expulsor.
EXTENSION, Porrectio.
EXTÉNUER, Extenuo.
EXTÉRIEUR, Extraneus, extrarius.
EXTINCTION, Exstinctio, interitus.
=Éteindre=, Exstinguo, restinguo.
_Qui éteint_, Exstinctor.
EXTRAIT, Epitome.
=Extraire=, Excerpo, decerpo, deligo, eruo, eripio.
EXTRAORDINAIRE, Insolitus, insolens, extraordinarius.
EXTRAVAGANCE, Deliramentum, deliratio, vesania.
=Extravaguer=, Deliro, desipio, hallucinor, aberro.
=Extravagant=, Vesanus, vecors, insanus.
EXTRÉMITÉ, Extremitas.
_Qui est à l’extrémité_, Extimus, extremus.
_Réduire à la dernière extrémité_, Ad rerum omnium egestatem adduco.
_Réduit à l’extrémité_, Ad incitas redactus.
=Extrême=, Extremus, postremus, ultimus, novissimus, summus,
profusus, immoderatus.
=Extrêmement=, Nimio, summe, maxime, summopere.
EXUBÉRANCE, Luxuria, luxuries.
F
FABLE, Fabula, apologus.
_Devenir la fable de tout le monde_, Vulgi fabula fio.
=Fabuleux=, Fabulosus.
FABRIQUE, Officina.
=Fabriquer=, Fabricor.
FACE (en), In obvio, e regione.
FÂCHER (se), Irascor, incendor, iracundia effervesco, stomachor.
=Fâcheux=, Incommodus, adversus, alienus, molestus, iniquus.
FACILE, Facilis, proclivis, expeditus, explicatus.
=Facilement=, Facile, libenter, cito.
FAÇON, Modus.
_A peu près de cette façon_, Ad hunc fere modum.
_De beaucoup de façons_, Multis modis, multimodis.
_En aucune façon_, Nequaquam, nullo pacto, minime, neutiquam.
_Sans façon_, Simpliciter.
=Façonner=, Informo, adumbro, formo, instituo, fingo, figuro, creo.
FACTION, Factio, partes, secta.
— (Garde), Excubiæ.
=Factieux=, Factiosus, seditiosus, turbulentus.
FACTOTUM, Omnium rerum actor et administer.
FACULTÉ, Facultas, facilitas, commoditas, occasio, ansa, potestas,
copia.
FAIBLESSE, Imbecillitas, infirmitas, debilitas, defatigatio,
fragilitas, exilitas, jejunitas.
=Faible=, Debilis, infirmus, imbecillus, pallidus, fractus,
debilitatus, invalidus, exsanguis.
_Devenir faible_, Langueo, languesco, flaccesco, torpesco.
=Faiblement=, Imbecilliter, languide, exiliter, tenuiter, jejune.
FAILLIR, Labor, cado, ruo.
FAIM, Esuries, fames.
=Faim= (avoir), Esurio, fame fatigor, famem tolero.
_Apaiser la faim_, Famem sedo.
_Mourir de faim_, Fame morior.
FAISCEAU, Fascis.
_Il marche précédé des faisceaux_, Fasces illi præferuntur.
FAIT, Factum.
_Fait glorieux_, Egregia facta.
_En fait_, Revera.
=Faire=, Ago, tracto, curo, efficio, facio, tento, molior, gero,
agito, effero, contendo, transigo, aggredior.
=Ne rien faire=, Otior.
_C’en est fait_, Actum est.
_C’en est fait des arts_, Artes omnes concidunt.
_C’en est fait de vous_, Conclamatum est de salute tua.
_Il a bien fait de venir_, Humaniter fecit quod ad me venit.
=Fait= (être), Fio.
FAÎTE, Fastigium, culmen, conus.
FALLOIR (il faut), Oportet, necesse est.
_Comme il faut_, Probe, recte, præclare.
FALSIFIÉ, Adulterinus, fucatus, adumbratus, non verus, non genuinus.
FAMEUX, Celeber.
FAMILLE, Familia, cognatio, gens, gentilitas, genus, stirps.
_De la famille_, Gentilis.
_Propre à la famille_, Gentilitius.
_De votre famille_, Vestras.
=Familiarité=, Familiaritas, consuetudo, necessitudo, conjunctio.
=Familier=, Familiaris, necessarius, intimus, domesticus.
FAMINE, Caritas annonæ.
_Causer la famine_, Famem inveho, arctiorem annonam facio.
FANATIQUE, Fanaticus, delirus, furens.
FANER (se), Defloresco, flaccesco.
=Fané=, Vietus.
FANFARON, Gloriosus, ostentator.
FANGE, Lutum.
=Fangeux=, Lutulentus, impurus, luto plenus.
FANTAISIE, Lubido, libido.
=Fantasque=, Morosus.
FANTÔME, Terricula, larva.
FARCIR, Infercio, infarcio, inculco.
FARD, Pigmentum, fucus, color, ornatus.
— (Tromperie), Simulatio.
=Farder=, Fuco.
=Fardé=, Infucatus, fucatus, coloratus, fucosus.
FARDEAU, Sarcina, pondus, onus.
FAROUCHE, Ferus, barbarus, immansuetus, immanis, violentus, torvus,
horribilis.
FASCINER, Fascino.
FASTES, Fasti.
FATALITÉ, Fatum, infortunium.
=Fatal=, Fatalis.
=Fatalement=, Fataliter.
FATIGUE, Defatigatio, lassitudo.
=Fatiguer=, Fatigo, defatigo.
=Fatiguer= (se), Fatisco, deficio.
=Fatigant=, Laboriosus.
=Fatigué=, Fessus, defessus, languens, de via lassus, defatigatus,
debilis, confectus.
=Fatigué de= (_être_), Tædet.
FAUBOURG, Suburbium.
FAUBOURGS (les), Suburbanitas.
FAUSSETÉ, Falsitas, perfiditas.
=Faux=, Falsus, perfidus, mendax.
=Faussement=, Falso, fallaciter, perfide.
FAUTE, Culpa, causa, meritum, crimen, reprehensio.
— (Péché), Peccatum, delictum, crimen, culpa, nota, maleficium,
erratum, labor.
_Commettre une faute_, Pecco, delinquo.
_Il n’est pas en faute_, Nihil in eo culpæ hæret.
_Avouer une faute_, Culpam agnosco.
_Rejeter la faute sur d’autres_, Culpam transfero in alium.
=Fauteur=, Fautor, studiosus, patronus, adscriptor.
FAUVE, Fulvus.
FAUX, Falx.
_Fabricant de faux_, Falcarius.
FAVEUR, Gratificatio, gratia, beneficium.
_Être en faveur_, Gratia valeo.
_Regarder comme une faveur_, In summi beneficii loco pono.
_En faveur de_, Pro alicujus gratia.
=Faveur populaire=, Jactatio, favor, amor popularis.
_Rechercher la faveur populaire_, Aucupor gratiam populi.
_Faveur (perdre la) populaire_, Studium populi amitto.
=Favoriser=, Secundo, faveo, studeo, amo, complector, tueor, juvo,
adjuvo.
=Favorable=, Secundus, propitius, prosper, prosperus.
=Favorable= (être), Faveo alicui.
FÉCONDITÉ, Fecunditas, ubertas, fertilitas.
=Féconder=, Fecundo, fructiferum facio, fecunditatem do.
=Fécond=, Uber, fertilis, fecundus.
FEINTE, Assimulatio, simulatio.
=Feindre=, Assimulo, simulo, fingo.
=Feint=, Fallax, fictus, simulatus, fucatus.
=Feinte= (avec), Ficte, simulate.
FÉLICITATION, Gratulatio, congratulatio.
=Féliciter=, Gratulor, congratulor, gratulatione utor.
_Qui félicite_, Gratulator.
FÉLICITÉ, Felicitas, beatitudo, prosperitas, res secundæ.
FEMME, Femina, mulier.
=De femme=, Femineus, muliebris, effeminatus.
_A la façon des femmes_. Muliebriter, effeminate.
FENÊTRE, Fenestra.
FENTE, Hiatus.
=Fendre=, Findo, diffindo, aperio, divido.
=Fendre= (se), Hio, disjunctus sum, apertus sum.
=Fendu=, Hiulcus, hians.
FER, Ferrum.
=De fer=, Ferreus.
_Garni de fer_, Ferratus.
_Mine de fer_, Ferraria.
FERME, Villa.
=Fermier=, Villicus, custos villæ, conductor, redemptor.
FERMETÉ, Constantia, firmitas, gravitas, firmitas animi.
=Ferme=, Constans, firmus, stabilis, gravis, constantia præditus,
pervicax.
_Ferme_ (_être_), Sto, consisto, permaneo, perduro, firmiter sto,
persto, persisto, persevero.
=Fermement=, Firmiter, firme.
FERMER, Obstruo, obsero, obsepio, occludo, claudo, intercludo.
=Fermé=, Interseptus, interclusus, obstructus, vallatus, munitus.
FÉROCITÉ, Ferocitas.
=Féroce=, Ferox.
FERTILITÉ, Fecunditas, ubertas, fertilitas, abundantia.
=Fertile=, Fertilis, frugifer, fructuosus, opimus, ferax, uber.
FESTIN, Convivium omnibus rebus instructum et paratum, ornatum
magnifice et splendide.
_Préparer un festin_, Convivium paro, orno, instruo; epulum do.
_Assister à un festin_, Convivium ineo, celebro.
FÊTE, Festum, festus dies.
_Instituer une fête_, Diem festum instituo.
_Célébrer une fête_, Ferias ago.
_Observer les jours de fêtes_, Dies festos celebro.
_Ne pas sanctifier les fêtes_, Festæ diei sanctitatem violare.
=De fête=, Festus, sacer, religiosus, dies festus, feriæ.
FÊTE-DIEU, Corporis Christi festum.
FÉTIDE, Fœtidus.
FEU, Ignis, flamma, incendium.
_Allumer le feu_, Ignem elicio.
_Mettre le feu_, Ignes infero, succendo, inflammo, incendo.
_Il est plein de feu_, Est animo ferventior.
FEUILLE, Folium, frondes.
_Se couvrir de feuilles_, Frondesco, frondes emitto.
_Les feuilles tombent_, Folia defluunt.
=Feuillage=, Frondes, arborum folia.
_Abondant en feuillage_, Frondosus, frondibus abundans.
=Feuille de= _papier_, Pagella.
=Feuille= _écrite_, Pagina.
=Feuillet=, Tabella, pagella.
=Feuilleter=, Volvo, evolvo.
FÈVE, Faba.
FÉVRIER, Februarius.
FIBRE, Fibra.
FICHER DANS, Infigo.
FICTION, Commentum, res ficta, inventio.
FIDÉLITÉ, Fidelitas, fides.
=Fidèle=, Fidelis, fidus, fide præditus.
=Fidèlement=, Fideliter.
FIEL, Fel.
FIER (se), Fido, credo, confido.
_Se fier à la fortune_, Spem in fortuna repono.
FIERTÉ, Ferocia, ferocitas, superbia.
=Fier=, Gloriosus, superbus, violentus.
=Fièrement=, Proterve, superbe, fiduciter, ferociter.
FIÈVRE, Febris.
_Fièvre tierce_, Febres tertianæ.
_Petite fièvre_, Febricula, commotiuncula.
_Avoir la fièvre_, Febricito, febri laboro.
_La fièvre diminue_, Febris se inclinat.
_La fièvre l’a quitté_, A febre relictus est.
FIGUE, Ficus.
=Figuier=, Ficus, arbor fici.
FIGURE, Descriptio.
FIL, Filum, linum.
_Fil à plomb_, Perpendiculum.
=Filer=, Neo, fila duco.
FILET, Plaga, rete, laquei.
FILS, Filius, natus, gnatus.
_Adopter un fils_, Filium adopto.
_Aimer comme un fils_, Filii caritate aliquem diligo.
FIN, Finis, exitus, ultimum, extremum.
_La chose tire à sa fin_, Parum abest a fine.
_Mener à bonne fin_, Transigo, perficio, absolvo.
_Revenir de la fin au commencement_, Redeo ad fontem.
_La fin ne répond pas au commencement_, Extrema primis non
respondent.
_Vers la fin de_, Sub alicujus finem.
_A la fin_, Extremo.
_Sans fin_, Interminatus, immensus, infinitus, æternus.
_Du commencement à la fin_, A capite ad calcem.
=Finir=, Finio, perficio, conficio, absolvo, claudo, concludo,
termino, fastigium impono, ad exitum perduco.
=Fini= (_c’est_), Actum est, desperatum est.
=Finalement=, Postremo, ad ultimum.
FINI (subst.), Perpolitio.
FINESSE, Subtilitas, tenuitas, gracilitas.
_Parler avec finesse_, Scite dico aliquid.
=Fin= (_rusé_), Callidus, prudens, argutus, festivus, urbanus, qui
argutias habet, homo nasutus.
=Finement=, Subtiliter, acute, tenuiter.
FISC, Fiscus.
FISSURE, Fissum, fissio.
FIXER, Destino, designo, decerno, constituo, attribuo, despondeo.
=Fixer= (se), Sido.
=Fixé=, Fixus, decretus, statutus, firmus, satus.
FLAMBEAU, Lampas, lucerna, lychnum, lumen.
FLAMME, Flamma.
=De flamme=, Flammeus.
FLAIRER, Odoror, olfacio.
FLANC, Latus, ilia.
=De flanc=, In latus.
FLATTERIE, Adulatio, assentatio, blanditiæ.
=Flatter=, Adulor, blandior, assentor, auribus do.
=Flatteur=, Adulator.
=Flatteur= (en), Assentatorie.
FLÉAU, Pestis, pernicies, labes, lues.
— (Destructeur), Perditor.
_Éloigner un fléau_, Pestem averto.
FLÈCHE, Sagitta, jaculum.
FLÉCHIR, Inflecto, placo, mitigo, lenio.
=Flexible=, Flexibilis, tener, mobilis.
FLÉTRIR, Defloro, rei decus diminuo.
— (Marquer), Noto.
=Flétrissant=, Ignominiosus.
=Flétri=, Deformatus, forma atque ornamentis spoliatus, turpificatus.
FLEUR, Flos.
_Cueillir des fleurs_, Flores carpere.
_Les arbres sont en fleurs_, Arbores florent.
=Fleurir=, Effloresco, floreo, splendesco, eluceo, eniteo, vigeo.
=Fleuri=, Floridus.
FLEUVE, Flumen, fluvius, amnis, profluens.
_Le fleuve est profond_, Flumen est profundum.
_Le fleuve prend sa source dans la montagne_, Flumen in monte
oritur.
=Fluviatile=, Fluviatilis.
FLOT, Unda, fluctus.
=Flottant= (être), Hæreo, dubito, pendeo.
FLOTTE, Classis, navium multitudo.
_Équiper une flotte_, Classem ædifico, orno, apparo, instruo.
_Détruire une flotte_, Classem frango, deprimo.
_Couler bas une flotte_, Classem demergo.
FLUET, Tenuis.
FLUIDITÉ, Liquor.
=Fluide=, Liquidus.
FLÛTE, Tibia, fistula.
_Joueur de flûte_, Tibicen, fistulator.
FLUX ET REFLUX, Æstus marini.
FOI, Fides, constantia.
_Mauvaise foi_, Fraudatio, perfidia, fraus.
_Manquer à la foi jurée_, Fidem violo.
_Qui manque à la foi jurée_, Perfidiosus, perfidus, insidiosus,
fallax, improbus.
=Sans foi=, Perfidiose.
FOIE, Jecur, hepar.
FOIN, Fœnum.
=De foin=, Fœneus.
UNE FOIS, Semel.
_Une autre fois_, Alias, alio tempore, aliquando.
_Combien de fois_, Quoties.
_Toutes les fois que_, Quotiescumque.
FOLIE, Amentia, insania, furor, dementia, stultitia, deliramentum.
=Fou=, Amens, insanus, mente motus, perturbatus, stultus, demens,
fanaticus.
=Être fou=, Insanio, desipio, furo, mentem amitto, deliro.
_Vous le rendrez fou_, A sanitate mentis hunc deturbabis.
=Follement=, Dementer.
FONCIÈREMENT, Introrsum.
FONCTION, Munus. Cf. Charge.
A FOND, Interius, penitus, omnino, perfecte, funditus.
_Au fond_, Revera.
_De fond en comble_, Funditus.
FONDATION, Substructio.
_Faire des fondations_, Substruo.
FONDEMENT, Initium, principium, fundamentum, sedes.
=Fonder=, Fundo, fundamentum jacio.
FONDS _de terre_, Fundus, possessio.
FONDRE _sur les bataillons ennemis_, Impressione aciem hostilem
fundere, evertere.
FORCE, Potestas, potentia, vis, nervi, vires, robur, firmitas.
=Forces=, Vires, robur, lacerti.
_Employer toutes ses forces_, Nervos omnes adhibeo.
_De toutes ses forces_, Omnibus opibus ac viribus, summa ope.
_De vive force_, Per vim.
=Fort=, Fortis, magnanimus, strenuus, constans, potens, robustus,
valens, animosus, vehemens.
=Être fort=, Valeo, vires habeo, potens sum.
=Fortifier= (se), Invalesco, corroboror, confirmor, firmior fio.
=Fortement=, Firme, firmiter, valide, enixe, magnopere, vehementer,
insigniter, apprime, admodum.
=Forcé=, Necessarius, fatalis, opus, necesse.
=Forcé=, Coactus, expressus.
=Forcer=, Cogo, impello, compello.
=Forer=, Terebro.
FORET, Terebra.
FORÊT, Silva, nemus, saltus.
_Couvert de forêts_, Silvestris, saltuosus.
FORFAIT, Scelus, facinus, flagitium.
FORGER, Cudo, ferio, percutio.
_Forger des mots_, Fabricor verba.
FORMATION, Informatio, notio.
=Forme=, Forma, figura, species, imago.
_Qui a plusieurs formes_, Multiformis, diversus.
=Former= (élever), Formo, figuro, fingo, effingo, erudio, doceo,
instituo, imbuo, instruo.
=Formellement=, Definite, aperte, finite.
FORT, Impense, valde, vehementer.
FORT, Castrum, locus muris munitus, castellum majus.
=Fortification=, Munimen, munimentum, communitio.
=Fortifier=, Munio, sepio, roboro, corroboro.
=Qui fortifie=, Munitor.
=Fortifié=, Munitus, armatus, vallatus.
_Fortifié par la nature_, Locus ipse positu defensus.
_Fortifié par l’art_, Munitus opere locus.
=Non fortifié=, Immunitus, apertus, non septus.
FORTUIT, Fortuitus.
=Fortuitement=, Fortuito, fortuitu casu.
FORTUNE, Fortuna, sors, fors, casus.
=Bonne fortune=, Fortuna prospera.
=Mauvaise fortune=, Fortuna adversa.
=Céder à la fortune=, Fortunæ cedo.
— (Biens), Pecunia, opes, divitiæ, fortunæ, copiæ, bona.
_Dissiper sa fortune_, Fortunam dissipo, pecuniam devoro, comedo,
exhaurio.
_Perdre sa fortune_, Amitto.
_Rechercher la fortune_, Fortunæ consilia mea applico.
_Artisan de sa fortune_, Fortunæ suæ faber.
=Fortuné=, Faustus, fortunatus.
FOSSE, Fossa.
=Fossoyeur=, Fossor.
FOSSÉ, Fossa.
_Entourer la ville d’un fossé_, Oppidum fossa munire.
FOUDRE, Fulmen, fulgur.
_Coup de foudre_, Fulminum jactus.
_Lancer la foudre_, Fulguro, corusco.
_La foudre est tombée_, Fulmina ceciderunt.
_Périr foudroyé_, Fulmine pereo.
FOUET, Verber, virga, flagellum, lorum, flagrum.
=Fouetter=, Verbero, cædo, pulso.
FOUGÈRE (_garni de_), Filicatus.
FOUGUE, Violentia, vis, impetus, fervor.
FOUILLER, Perscrutor, exquiro, inquiro, exploro.
FOULE, Multitudo, vulgus, turba, cœtus, caterva.
_La foule se pressait chez lui_, Concursus fiebant magni ad illum.
=De la foule=, Gregarius.
FOULER AUX PIEDS, Calco, conculco, protero.
FOURBERIE, Fallacia, fraus, præstigiæ, dolus, simulatio, machinæ.
=Fourbe=, Fraudulentus, fallax, dolosus, mendax, malitiosus.
_Avec fourberie_, Fallaciter, dolose, malitiose, ficte, insidiose,
simulate.
FOURCHE, Furca.
FOURMI, Formica.
FOURNEAU, Caminus, fornax.
FOURNIR, Præbeo, impertio, do, præsto, exhibeo, commodo, gratificor.
=Fournisseur=, Præbitor.
FOURRAGER, Frumentor, frumentum colligo.
=Fourrageur=, Pabulator.
FOURREAU, Vagina.
FOURVOYER (se), Deerro, aberro.
FOYER, Lares, penates, focus, ædes.
_Rentrer dans ses foyers_, In tecta discedo.
FRACAS, Sonitus, sonus, fragor.
=Fracasser=, Dirumpo, dirimo, rumpo.
FRAGILITÉ, Fragilitas.
=Fragile=, Fragilis.
FRAGMENT, Particula, fragmentum, appendicula.
FRAIS, Gelidus.
FRAIS, Sumptus, impensa, impendium.
_Faire des frais_, Sumptus affero alicui.
_Il fut enterré aux frais du trésor public_, De publico est elatus.
_Estimer les frais d’un procès_, Litis æstimationem facio.
FRANC, Incallidus, simplex, incautus.
=Franchement=, Candide, sincere, pure, benigne, ingenue.
FRANCHIR, Trajicio, transeo, traduco, supero, superscando.
=Franchissable=, Superabilis.
FRANGE, Fimbriæ.
FRAPPER, Ico, ferio, ictum do, verbero, frango, contero, percutio,
cædo.
=Frapper= _contre_, Impingo, jacio, impello, obtundo.
=Frapper= (se) _de ses propres armes_, Meo gladio me jugulo.
FRAUDE, Fraus, dolus, malitia, fallacia, captio.
=Frauder=, Fraudo, fraudem facio, fallo, ludifico.
=Fraudeur=, Captator.
FRAYEUR, Timor, metus, formido, pavor.
_Frayeur mortelle_, Maximus terror.
FREIN, Frenum.
_Mettre le frein_, Infreno.
Qui n’a plus de frein, Effrenus.
FRÉMISSEMENT, Fremitus, strepitus.
=Frémir=, Fremo, perstrepo.
=Frémissant= _d’indignation_, Fremebundus.
FRÉQUENCE, Crebritas, frequentia.
=Fréquenter=, Frequento, sæpe adeo.
=Fréquent=, Creber, frequens, densus.
_Devenir très fréquent_, Percrebresco.
=Fréquemment=, Crebro, frequenter.
FRATERNITÉ, Germanitas, communio sanguinis.
=Fraternel=, Germanus.
=Fraternellement=, Germane, fraterne.
=Fratricide=, Fratricida.
FRÈRE, Frater, germanus.
=Fréquenter=, Frequento, celebro.
FRIANDISES, Bellaria.
FRIMAS, Pruina.
FRIPON, Fraudator, inficiator.
FRISER (se) _les chevaux_, Capillum calamistris inruo.
=Frisé=, Calamistratus.
_Fer à friser_, Calamister.
FRISSON, Horror.
=Frissonner=, Exhorresco, horrore perfundor.
FRIVOLE, Frivolus, nugatorius.
_D’une façon frivole_, Nugatorie, inaniter, inepte.
FROID, Frigus, vis frigorum.
=Froid pénétrant=, Penetrabile frigus.
=Froid= (avoir), Frigeo, algeo, conglacio.
=Froid= (adj.), Frigidus, gelidus, algidus.
_Pays froid_, Regio in qua frigus impendet intolerabile.
=Froidement=, Gelide.
FROMAGE, Caseus.
FROMENT, Triticus.
FRONDE, Funda.
=Frondeur=, Funditor.
FRONT, Frons.
=Front sévère=, Nubecula.
_Rider le front_, Frontem contraho.
_Se frapper le front_, Frontem ferio.
_Dérider le front_, Frontem explico.
FRONTIÈRE, Limes, finis, terminus.
FROTTER, Defrico, frico.
FRUGALITÉ, Frugalitas.
=Frugal=, Frugalis, frugi.
_D’une façon frugale_, Frugaliter, moderate.
FRUIT, Fructus, fruges, pomum.
_Qui rapporte des fruits_, Fructuosus, frugifer.
_Qui porte des fruits_, Frugifer.
FRUSTRER, Interverto, frustror.
FUITE, Fuga, effugium, vitatio.
_Mettre en fuite_, In fugam do.
_Prendre la fuite_, Terga verto, in fugam me conjicio.
=Fuir=, Fugio, fugito, perfugio, transfugio, refugio, recuso, vito,
devito.
=Fuyard=, Fugax, ignavus, timidus.
_Arrêter les fuyards_, Recessum fugientibus non do.
_Poursuivre les fuyards_, In tergis fugientium hæreo.
=Fugitif=, Fugitivus, profugus.
FUMÉE, Fumus.
=Fumer=, Fumo, fumum emitto.
FUMIER, Stercus, sterquilinium.
_Fumer la ferre_, Stercoro, fimum agris adhibeo, stercus agris ingero.
FUNÉRAILLES, Exsequiæ, funus.
_Faire les funérailles_, Funus facio, exsequias facio, funero,
sepelio.
_Priver des funérailles_, Exsequiis privo.
_Être privé des funérailles_, Exsequiarum honore careo.
=Funèbre=, Funebris, lugubris, funestus, luctuosus, nefastus, infelix.
FUNESTE, Exitiabilis, exitialis, exitiosus, perniciosus, calamitosus,
mortifer, noxius.
FUREUR, Rabies, furor, insania.
_Apaiser la fureur populaire_, Tumultus comprimo.
_Furieux_, Furens, furibundus, furialis, rabidus, violentus,
rabiosus, non sui compos.
_Furieusement_, Furenter, furiose, rabide.
_Furie_, Furia.
_Furibond_, Furibundus.
FURTIVEMENT, Furtim, clam, obscure.
_Se glisser furtivement_, Obrepo, irrepo.
FUSION, Fusio.
=Fondre= (se), Liquefio, liquesco, fluo.
FUTILITÉ, Inanitas, vanitas, inane, futilitas.
_Poursuivre des futilités_, Inania sector.
=Futile=, Vanus, inanis, futilis, levis, nugatorius, ineptus.
FUTUR, Futurus, eventurus.
G
GAGE, Pignus, hypotheca.
_Donner en gage_, Pro pignore trado, do pignori.
_Recevoir en gage_, Pignus accipio.
GAIETÉ, Festivitas, hilaritas, jucunditas, lepor.
=Gai=, Festivus, lepidus, facetus, suavis, amœnus, hilaris, hilarus.
=Gaiement=, Festive, belle, apte, hilare, hilariter.
GAIN, Quæstus, lucrum, emolumentum, merces, fructus, feneratio.
_Obtenir gain de cause_, Jus meum adipiscor.
=Gagner=, Lucrifacio, lucror.
_Gagner plus d’argent_, Plurimum lucror.
_Attirer qqn par l’appât du gain_, Illicio, allecto.
_Gagner par des services_, Demeror.
GALERIE, Ambulacrum.
GARANTIE (de signature), Chirographi cautio.
=Garant=, Adstipulator, confirmator, defensor, intercessor.
GARDE, Tutela, patrocinium.
=Garder=, Custodio, asservo, tueor; custodia asservo, servo.
=Gardien=, Custos, conservator, vindex, defensor.
=Gardien= (du temple), Ædituus, sacræ ædis custos.
=Garde= (d’une épée), Capulus, manubrium gladii.
=Garde= (prendre), Caveo, declino, vito.
=Garder= (se) de, Caveo.
=Garde= (faction), Excubiæ.
_Monter la garde_, Excubo, excubias ago.
_Qui est de garde_, Vigil.
GARNISON, Præsidium.
GASPILLER, Dissipo, dispergo, diffundo, consumo.
GÂTEAU, Offa.
GÂTER, Corrumpo, vitio.
_Gâter une affaire_, Rem deteriorem efficio.
=Gâté=, Putridus, rancidus.
GAUCHE, Lævus, sinister.
_A gauche_, Sinistra.
_Tourné vers la gauche_, Sinistrorsus.
GAULOIS, Gallus.
GAZON, Gramen, herba.
=De gazon=, Gramineus.
GAZOUILLEMENT, Susurrus.
GÉANTS, Gigantes.
GELÉE (_blanche_), Pruina.
=Geler=, Congelo, conglacio, duresco in glaciem.
_Il gèle_, Aquæ gelu durantur.
=Gelé=, Rigidus.
GÉMISSEMENT, Plangor, ploratus, uluatus, gemitus, suspirium.
=Gémir=, Gemo, gemitum facio, ingemo, ingemisco, fleo, suspiro.
=Gémissant=, Queribundus.
GÉNÉALOGIE (faire une), Generis seriem describo.
=Arbre généalogique=, Genealogica arbor.
=Généalogiste=, Genealogus.
GENDRE, Gener, maritus filiæ.
GÊNE _financière_, Summa difficultas nummaria.
GÊNER (_dans vos affaires_), Negotia tua disturbo, interrumpo,
impedio.
GÉNÉRALAT, Imperium.
GÉNÉRAL, Imperator, dux, bello præfectus.
— (D’ordre religieux), Summus religiosæ familiæ præfectus.
=Généralissime=, Exercitus imperator summus.
GÉNÉRAL, Generalis, communis, universus, confusus.
_En général_, Universe.
=Généralement=, Vulgo, plerumque, generaliter, communiter, una
comprehensione.
GÉNÉROSITÉ, Magnanimitas, magnitudo animi.
=Généreux=, Generosus, magnanimis, magnificus, liberalis, largus,
munificus, beneficus, prolixus.
=Généreusement=, Munifice, liberaliter, large, prolixe.
GÉNIE, Ingenium, vis ingenii; genium, dæmon.
GENOU, Genu.
_Se jeter aux genoux_, Me ad pedes projicio, ad genua jaceo.
_Fléchir les genoux_, In genua procumbo.
_A genoux_, Genu flexo.
GÉOGRAPHIE, Geographia.
GÉOMÉTRIE, Geometria.
=Géométrique=, Geometricus.
=Géomètre=, Geometra.
GERBE, Manipulus.
GESTE, Gestus, motus corporis.
GESTION, Gestio, tractatio.
GIBET, Patibulum.
GLACE, Gelu, glacies.
=Glacé=, Gelidus, frigidus.
GLADIATEUR, Gladiator, lanista, bestiarius, mirmillo.
=De gladiateur=, Gladiatorius.
GLAIVE, Gladius, sica, pugio, ensis.
_Tirer le glaive du fourreau_, Gladium evagino, gladium nudo.
_Remettre le glaive dans le fourreau_, Gladium in vaginam recondo,
vaginæ reddo.
_Se percer de son glaive_, In gladium incumbo.
_Périr par le glaive_, Gladio conficior.
GLANAGE, Spicilegium.
GLAND, Glans.
_Qui porte des glands_, Glandifer.
GLÈBE, Gleba.
GLISSER (se), Correpo, irrepo.
GLISSER (se) _vers_, Allabor, accedo, accido, adhæreo.
GLISSER (se) _en rampant_, Subrepo.
=Glissant=, Lubricus, præceps, periculosus, in proclive labens.
=Globe=, Globus.
GLOIRE, Gloria, claritas, splendor, amplitudo, lux, honor.
_Se couvrir de gloire_, Gloriam acquiro.
_Augmenter sa gloire_, Gloriam amplifico.
_Détourner du désir de la_, A gloriæ studio refreno.
_Rechercher la gloire_, Laudem peto.
_S’attribuer la gloire_, Laudem vindico mihi.
_Mépriser la gloire_, Gloriam abjicio.
_N’avoir en vue que la gloire de DIEU_, Ad DEI gloriam omnia refero.
=Se glorifier=, Præ me fero, profiteor, glorior.
=Glorieux=, Gloriosus.
=Glorieusement=, Gloriose, magnifice, elate.
GLOUTONNERIE, Helluatio.
=Glouton=, Helluo, commessator, ventri deditus, vorax.
_Manger en glouton_, Helluor, commessor.
GLU, Viscum.
=Gluant=, Viscosus.
GOND, Cardo.
GONFLER (se), Turgeo, tumeo, inflatus sum.
GONFLÉ, Turgidus, inflatus, tumidus.
GORGE, Jugulum, jugulus, collum, guttur.
_Prendre à la gorge_, Jugulum alicujus peto.
_Pris à la gorge_, Obtortus.
GOSIER, Fauces.
GOUFFRE, Baratrum, locus præceps, vorago, gurges, charybdis.
GOUJAT, Cacula, calo.
GOURMANDISE, Helluatio, voracitas, ingluvies, gula, edacitas.
_Satisfaire sa gourmandise_, Gulæ indulgeo.
=Gourmand=, Vorax, helluo, lurco.
GOÛT, Gustus, gustatus.
=Goûter=, Degusto, delibo, agnosco.
GOÛT (inclination pour), Studium, cupiditas.
_Qui a du goût pour_, Studiosus, cupidus, amans, observans.
=Goûter= (jouir), Perfruor, fruor, utor, potior.
=Sans goût=, Ineleganter, inconcinne, impolite.
GOUTTE, Stilla, gutta.
_Eau de gouttière_, Stillicidium.
_Tomber goutte à goutte_, Stillo.
GOUTTE (maladie), Podagra.
=Goutteux=, Arthriticus.
GOUVERNAIL, Gubernaculum, clavis.
GOUVERNEMENT, Administratio, gubernatio, curatio, regimen.
_Avoir le gouvernement de la province_, Provinciam summo cum imperio
obtineo.
_Être chargé du gouvernement de la république_, Ad gubernacula
reipublicæ admoveor.
_Acceptez le gouvernement de l’État_, Complectere rempublicam tuis
curis.
=Gouverner=, Guberno, administro, rego, gero, moderor, clavem teneo,
ad gubernacula sedeo.
=Gouverneur=, Gubernator, rector.
_Gouverneur de province_, Provinciæ præsum.
GRABAT, Grabatus.
GRÂCE, Gratia, grates, beneficium, venia, facultas.
_Demander grâce_, Gratiam repeto.
=Gracier= (faire grâce), Condono, in gratiam recipio.
_Trouver grâce devant qqn_, Ineo gratiam ab aliquo.
_De grâce!_ Sodes! amato.
_A titre de grâce_, Præcario.
GRÂCE, Lepor, festivitas, jucunditas, venustas, hilaritas, humanitas,
urbanitas.
=Action de grâces=, Grates, gratiæ.
_Je vous rends grâces_, Gratias tibi ago.
_Rechercher les bonnes grâces_, Gratiam alicujus aucupo.
_Être dans les bonnes grâces_, Summa apud aliquem gratia valeo.
_Perdre les bonnes grâces_, Collectam gratiam effundo.
=Gracieux=, Venustus, festivus, lepidus.
_Peu gracieux_, Illepidus, infacetus, invenustus.
=Gracieusement=, Urbane, facete, eleganter, scite, ornate, polite.
_Avec grâce_, Naviter.
_Faire avec grâce_, Navo, præsto, exhibeo.
_Sans grâce_, Illepide, infacete.
GRADATION, Gradatio.
=Graduellement=, Gradatim, gradibus, per gradus, sensim.
GRAIN, Granum.
=Graine=, Semen.
GRAISSE, Adeps.
=Gras=, Opimus, corporatus, pinguis, amplus, adipalis.
=Grammairien=, Grammaticus.
GRANDEUR, Magnitudo, amplitudo, moles, granditas.
— (Éclat), Amplitudo, gloria, dignitas, splendor, auctoritas,
gravitas, præstantia.
=Grandeur= (d’âme), Excelsitas, celsitas, altitudo, magnanimitas.
=Grandir=, Cresco, adolesco.
=Grand=, Grandis, altus, immanis, magnus, ingens, excelsus.
_Aussi grand_, Tantus, mediocris, aliquantus.
=Grandi=, Adultus, grandior, progressa ætas, magis confirmata, major.
=Grandement=, Longe, multum, magnopere, oppido.
_Avec grandeur_, Magnifice.
=Grands=, Optimates.
_Grand-maître de l’artillerie_, Generalis armorum præfectus.
GRATIFICATION, Corollarium, appendix, accersio, donum.
=Gratifier= (de), Dono, largior, munere afficio, munus, donum affero.
GRATTER, Scabo.
GRATUIT, Gratuitus, sine præmio et mercede.
=Gratuitement=, Gratis, gratuito, sine mercede, sine præmio.
GRAVITÉ, Gravitas, auctoritas.
_Être plein de gravité_, Maximæ gravitatis sum.
=Grave=, Gravis.
GRAVEUR, Cælator.
=Graver=, Insculpo, imprimo, inscribo.
=Graver dans=, Ingenero.
GRAVIER, Gravea, arena.
GRAVIR, Scando, ascendo, conscendo.
GRÉ (_de son plein_), Sponte, vi sua, sua voluntate.
GREC, Græcus.
_Parler le grec_, Græce loquor.
_A la grecque_, Græce.
GREFFER (_action de_), Insitio, consitio.
=Greffé=, Insitivus, non nativus.
=GREFFIER=, Scriba, scriptor.
GRÊLE, Grando.
_Il grêle_, Grando cecidit.
=GRÊLE=, Tenuis.
GRENIER, Granarium, horreum.
GRENOUILLE, Rana.
GRIEF, Querela, querimonia, questus, conquestio.
GRIFFE, Ungula.
GRILLE, Clathri.
=Grillage=, Cancelli forenses.
GRILLER (de), Prurio.
GRIMPER (à), Scando.
GRINCEMENT, Stridor, strepitus.
=Grincer=, Strideo, ringor.
GRIS-VERT, Cæsius.
=Grisonner=, Canesco, senesco, inveterasco.
GROGNER, Gannio.
GRONDER, Increpo, redarguo, accuso.
GROSSIER, Impolitus, rudis, inelegans, inconcinnus, infacetus,
horridus, incultus, asper, dirus, ferus, barbarus, immanis,
immansuetus; rusticus, rusticanus, agrestis, inurbanus,
illepidus.
=Grossièrement=, Aspere, rustice, crasse, barbare.
GROUPER, Condenso, cogo.
GRUE, Grus.
GUÉ, Vadum.
=Guéable=, Vadosus.
GUÈPE, Vespa.
GUÉRISON, Sanatio, sanitas, salus.
=Guérir=, Curo, curationem adhibeo, valetudini restituo, sano.
_Le temps guérit tous les maux_, Tempus, omnem adversæ fortunæ
recordationem ex animo expellit.
=Guérissable=, Sanabilis.
GUERRE, Bellum, tempus belli, mars.
_Guerre civile_, Bellum intestinum.
_Guerre d’extermination_, Bellum internecionum.
_La guerre est imminente_, Bellum imminet.
_Faire les préparatifs de la guerre_, Bellum paro.
_Faire la guerre_, Bello, belligero, bellum gero.
_Traîner la guerre en longueur_, Bellum protraho.
_La guerre est sur le point de finir_, Bellum remittit.
_Terminer une guerre_, Bellum absolvo.
=Guerrier=, Bellator, pugnax.
GUET (faire le), Speculor, in specula sum.
GUÊTRE, Ocrea.
_Qui a des guêtres_, Ocreatus.
GUIDE, Rector, gubernator.
_Guider_, Præmonstro, prænuntio, monstro.
GUIRLANDE, Serta, corona, corolla.
GUISE (_faire à sa_), Meo utor consilio, me ipsum adhibeo in consilium.
GYMNASE, Gymnasium.
=Gymnasiarque=, Gymnasiarchus.
H
HABILETÉ, Habilitas, agilitas, prudentia, sapientia, consilium, ratio.
=Habile=, Solers, sagax, perspicax, peritus, gnarus, ingeniosus,
habilis, aptus.
=Habilement=, Callide, astute, caute, perite, provide, argute,
scienter, apte.
HABILLEMENT, Vestis, vestitus, vestimentum.
HABITATION, Habitatio.
=Habiter=, Habito, colo, incolo, domicilium habeo, sum.
=Habiter= (_près de_), Accolo, juxta colo, habito.
=Habitable=, Habitabilis.
=Habitant=, Habitator, incola.
HABITUDE, Habitus, consuetudo, assuetudo, mos, modus, institutum.
_Il garde ses habitudes_, Instituto suo utitur.
_Qui n’a pas l’habitude de_, Insolens, insolitus, imperitus.
_Perdre l’habitude de_, Desuefacio, consuetudinem tollo.
_Reprendre ses anciennes habitudes_, In eamdem vitæ consuetudinem
revolvor.
=Habituer à= (s’), Suesco, assuesco, consuesco.
=Habitué= (être), Soleo.
HACHE, Securis.
HAIE, Septum.
HAILLONS, Pannus.
_Vêtu de haillons_, Pannosus, pannis obsitus, male vestitus,
sordidatus.
HAINE, Odium.
_Être animi d’une grande haine_, Flagro odio.
_Concevoir de la haine_, Ad inimicitias voco.
_Exciter la haine contre qqn_, Odium in aliquem concito.
_Apaiser la haine_, Odia mitigo.
_Assouvir sa haine_, Expleo odium ac saturo.
=Haïr=, Odi, odio habeo.
=Qui hait=, Exosus, qui odio habet.
=Haï=, Invisus, odiosus.
=Par haine=, Invidiose, odiose.
HALETANT, Anhelus.
HAMEÇON, Hamus.
HAMPE, Hastile.
HARANGUE, Oratio ad populum, concio, sermo.
=Haranguer=, Concionor, concionem habeo.
HARASSÉ, Fatigatus, defessus, languens.
HARCELER, Lacesso, irrito, insector.
HARDIESSE, Confidentia, impudentia, temeritas, audacia.
=Hardiment=, Libenter, audacter, fidenter, proterve, confidenter,
animose.
HARMONIE, Harmonia, concentus.
— (Accord entre les gens), Harmonia, unanimitatis.
=Harmonieusement=, Numerose.
HASARD, Casus, fortuna, sors, alea.
_Le hasard est puissant_, Fortuna multum potest.
_Tenter le hasard_, Fortunam tento.
_A tout hasard_, In omnem eventum.
_Au gré du hasard_, Ut fors tulerit.
_Par hasard_, Fortuito, casu.
_Il arrive par hasard_, Casu evenit.
HÂTE, Properantia, properatio, festinatio.
_A la hâte_, Sine mora, cito.
=Hâter= (se), Accelero, maturo, propero, festino, premo, urgeo.
_Qui se hâte_, Festinus, properans.
_Avec hâte_, Festinanter, equis velisque, propere.
=Hâtif=, Præcox.
HAUTEUR, Altitudo, celsitas.
HAUT (_du toit_), Fastigium domus.
=Haut=, Altus, sublimis, excelsus, editus, excitatus humo.
_Reprendre la chose de plus haut_, Exordium longius peto.
_Haut_ (_en_), Alte, sublime, sursum.
=Hautain=, Imperiosus, superbus, ferox.
HÉLAS! Heu, eheu, væ.
HENNISSEMENT, Hinnitus.
=Hennir=, Hinnio.
HÉRAUT, Præco, caduceator.
HERBE, Herba.
_Pousser de l’herbe_, Herbesco.
_De couleur d’herbe_, Herbeus.
HERCULE (par)! Hercle, hercule.
HÉRÉSIE, Heresis, secta, opinio a vera doctrina aberrans.
_L’hérésie se propage_, Serpit hæresis.
=Hérésiarque=, Hæreticus.
_Devenir hérétique_, Sinceræ religioni castra desero.
HÉRISSÉ, Hirsutus, asper, horridus.
HÉRITAGE, Hæreditas, patrimonium.
_Enlever un héritage_, Hereditatem alio averto.
_Conserver son héritage_, Rem a parente traditam servo.
_Faire participer à un héritage_, In partem hæreditatis aliquem voco.
=Hériter=, Hæreditatem teneo.
=Héritier=, Hæres.
_Il a institué son héritier_, Hæredem instituit.
_Héritier de plusieurs_, Multorum relictus est hæres.
=Héréditaire=, Hæreditarius, gentilitius.
HÉROÏQUE, Heroicus, herous.
=Héros=, Heros, princeps.
HÉSITATION, Hæsitatio, dubitatio, cunctatio, mora, tarditas.
=Hésiter=, Hæsito, dubito, titubo, timeo, cunctor, differo.
=Qui hésite=, Cunctabundus, segnis, resistens, cunctator.
=Hésitation= (avec), Cunctanter, lente.
HEUREUX, Faustus, fortunatus, felix, beatus.
_Puissiez-vous être toujours heureux!_ Utinam omnia tibi feliciter
succedant.
_Rendre heureux_, Fortuno, servo, augeo.
=Heureusement=, Fauste, fortunate, feliciter, beate.
HEURTER _contre_, Allido, impingo, incurro, affligo, concutio,
vehementer commoveo.
HIATUS (avec des), Hiulce, aspere, vaste, rustice (_loqui_).
HIBOU, Bubo, strix, noctua.
HIDEUX, Teter, flagitiosus, deformis.
HIER, Heri, hesterno die.
D’hier, Hesternus.
HIRONDELLE, Hirundo.
HISTOIRE, Historia, annales.
_Écrire l’histoire_, Res gestas ad memoriam præscribo.
_On lit dans l’histoire_, Annales perhibent.
=Historien=, Historicus.
HISTORIETTE, Fabella, fabula.
HISTRION, Histrio, actor scenicus, comœdus.
HIVER, Hiems, hibernum tempus, bruma.
_L’hiver passe_, Hiems senescit.
_Quartiers d’hiver_, Hiberna, hibernaculum.
_Passer l’hiver_, Hiemo, hiberno.
_D’hiver_, Hibernus, hiemalis.
HO! Hui.
HOCHETS, Crepundia.
HOLA! Heus! oh! eho!
HOMME, Homo, mortalis, vir.
_Homme de rien_, Ignotum ac vile caput.
_Homme petit, faible_, Homuncio, homunculus.
=Homicide=, Homicida, sicarius.
— Homicidium, cædes.
=Honnêteté=, Bonitas, ingenuitas, honestas, probitas, honestum,
decens, decorum.
=Honnête=, Ingenuus, honestus, probus, bonus.
=Honnêtement=, Caste, integre, pure.
HONNEUR, Dignitas, honor, splendor, auctoritas, laus, gloria, decus,
amplitudo.
_Conserver son honneur_, Tueor dignitatem.
_Porter atteinte à l’honneur_, Dignitatem lædo, minuo.
_Soutenir l’honneur_, Dignitatem sustineo.
_Élever aux honneurs_, Promoveo ad honores.
_Parvenir aux honneurs_, Honores consequor.
_Combler d’honneurs_, Honores decerno.
_Rechercher les honneurs_, Honores affecto.
_Obtenir de grands honneurs_, In magno apud omnes honore sum.
=Honorer=, Honoro, honorem habeo, honesto, decoro, colo, observo,
veneror, amo, diligo, honorem alicui habeo.
=Honoré=, Honoratus, decorus, honestus.
=Honoré= (être), Laudibus floreo.
=Honoraire=, Honorarius.
=Honorifique=, Honorificus.
=Honorable=, Honorabilis, gloriosus.
_Regarder comme honorable de_, In gloria id pono.
=Honorablement=, Honorate, honorifice, honeste, decore, laudate,
recte, laudabiliter, graviter.
HONTE, Dedecus, ignominia, infamia, macula, opprobrium, flagitium,
nequitia, turpitudo, fœditas.
_Il regarde comme une honte pour lui_, Probro, vitio, dedecori sibi
vertit, dat.
=Avoir honte=, Pudet, pudore afficior, erubesco.
_Être couvert de honte_, Rubore suffundor.
=Honteux=, Turpis, inhonestus, fœdus, inquinatus, flagitiosus, nequam.
_Faire qqche de honteux_, Turpiter ago.
_D’une façon honteuse_, Turpiter, turpe, nequiter, nefarie, tetre.
HORIZON, Horizon, finiens.
HORLOGE, Horologium.
HORREUR (avoir en), Abhorreo, aversor, abominor, aspernor, formido,
timeo, horreo, metuo, cohorreo.
_Frémir d’horreur_, Perhorresco.
_Être saisi d’horreur_, Horreo.
=Horrible=, Horrendus, horrificus, horribilis, formidolosus,
metuendus, infandus, exsecrandus.
HORS, E, ex, extra, extrinsecus, foris.
_Être hors de soi_, Furo, insanio, bacchor, furore inflammor.
HORTICULTURE, Topiaria.
HOSPITALITÉ, Hospitium, familiaritas, amicitia.
_Donner l’hospitalité_, Hospitem admitto.
_Refuser l’hospitalité_, Alicui hospitium renuntio.
HÔPITAL, Xenodochium, diversorium publicum peregrinorum.
=Hospitalier=, Hospitalis, qui libenter recipit.
HÔTE, Hospes.
HOSTIE, Hostia, victima.
HÔTEL-DIEU, Nosocomium.
HOUSSE, Ephippia.
HOYAU, Ligo.
HUÉE, Sibilus.
=Huer=, Exsibilo, explodo.
HUILE, Oleum.
_Relatif à l’huile_, Olearius.
HUIT, Octo.
HUÎTRE, Ostrea.
HUMANITÉ, Humanitas, lenitas, facilitas, comitas, urbanitas,
benignitas, navitas morum.
=Humain=, Humanus.
=Humainement=, Humane, humaniter, benigne.
HUMEUR, Bilis, ira.
=Avec humeur=, Morose.
HUMECTER, Humecto, humidum facio, humore aspergo, madefacio.
HUMIDE, Humidus, humorem habens, udus, madidus.
_Rendre humide_, Madefacio.
=Humide= (être), Humesco, madeo; madidus, humidus fio.
HUMILITÉ, Modestia animi, submissio animi, sui despicientia.
=Humilier=, Deprimo, conculco.
=Humilier= (s’), Demitto me.
=Humble=, Humilis, demissus, jacens, abjectus.
=Humblement=, Humiliter, submisse, demisse.
HURLER, Ululo.
HUTTE, Casa agrestis.
HYDROPISIE, Aqua Intercus.
HYPERBOLE, Superlatio.
HYPOCRITE, Simulator, adulator.
I
IAMBE, Iambus.
=Iambique=, Iambicus.
ICI (_sans mouv._), Hic, isthic, illic.
_Ici_ (_avec mouv._), Huc.
=D’ici=, Hinc, ex hoc loco, isthinc.
IDÉE, Species rerum, prima et inchoata intelligentia, phantasia.
— (Connaissance), Notitia, notio, cognitio.
_Venir à l’idée_, In mentem venit.
_Rien ne me fera changer d’idée_, Nulla re a proposito deterreor.
IDES, Idus.
IDIOT, Idiota.
IDOLE, Idolum.
IDOLÂTRIE, Cultus falsorum numinum.
=Idolâtre=, Cultor falsorum numinum.
IGNOMINIE, Ignominia, infamia, dedecus, contumelia, probrum.
=Ignominieux=, Probrosus, ignominiosus.
IGNORANCE, Ignorantia, ignoratio, inscientia.
=Ignorer=, Nescio, ignoro, sum ignarus, inscius sum.
=Ignorant=, Imperitus, inscius, rudis, ignarus, indoctus, nescius.
=En ignorant=, Imperite, inscite, indocte, imprudenter.
ÎLE, Insula.
ILLETTRÉ, Illitteratus.
ILLICITE, Illicitus, nefas.
ILLUSTRATION, Ornamentum, decus, insigne, honor, dignitas, lumen,
illustratio.
=Illustre=, Præclarus, eximius, egregius, insignis, nobilis, notatus,
inclitus, clarus.
=Illustrer=, Illustro, illumino, collustro.
IMAGE, Imago, simulacrum, species, exemplar.
IMAGINATION, Excogitatio.
=Imaginer=, Excogito, cogitando invenio, fingo, meditor.
=Imaginer= (s’), Persuasum habeo, animo mihi repræsento.
IMBÉCILE, Baro, homo stupidus.
IMBERBE, Imberbis.
IMBIBER, Madefacio, imbuo, tingo, inficio.
IMITATION, Imitatio, æmulatio.
=Imiter=, Imitor, adumbro, exprimo, imitatione exprimo.
IMITATEUR, Imitator, æmulator, æmulus.
IMITABLE, Imitabilis.
IMMATÉRIEL, Incorporeus, quod corpore caret.
IMMÉDIATEMENT, Subinde, statim post.
IMMENSITÉ, Immensitas, infinitas, innumerabilitas.
=Immense=, Immensus, infinitus, profundus, ingens, immanis, grandis.
IMMINENT, Instans, imminens.
IMMISCER (s’), Me misceo, me ingero, me insero.
IMMOBILE, Immobilis, torpens, immotus.
IMMODÉRÉ, Intemperans, immoderatus.
=Immodérément=, Impotenter.
IMMOLER, Sacrifico, immolo, macto.
IMMORALE (_d’une façon_), Obscœne, turpiter.
IMMORTALITÉ, Immortalitas.
=Immortaliser=, Immortalitati trado, immortalitati commendo.
=Immortel=, Immortalis, indissolubilis, sempiternus.
=A la façon des immortels=, Immortaliter.
IMMUTABILITÉ, Immutabilitas, necessitas.
=Immuable=, Immutabilis, immobilis, perennis.
IMPAIR, Impar.
IMPARFAIT, Imperfectus, inchoatus, non absolutus, adumbratus,
affectus.
IMPÉNÉTRABLE, Impenetrabilis.
IMPÉRIEUX, Imperiosus, superbus.
IMPERTINENCE, Fatuitas.
=Impertinent=, Petulans, audax.
IMPÉTUOSITÉ, Impetus, vis, violentia, ferocia, conatus.
IMPIE, Impius, nefarius, nefandus, detestabilis, impurus.
_Tout ce qui est impie_, Nefas.
_D’une façon impie_, Impie, nefarie, sceleste, turpiter.
=IMPITOYABLE=, Immisericors, immansuetus, superbus, infestus.
IMPLACABLE, Implacabilis, inexorabilis.
IMPLORER, Imploro, invoco, flagito.
IMPORTANCE, Momentum, pondus.
_Il importe_, Refert, interest, ad rem pertinet.
_Cela vous importe peu_, Hoc tua nullam in partem interest.
_Cela vous importe beaucoup_, Hoc tua multum refert.
_N’importe lequel des deux_, Utervis.
=Importante= (_chose_), Magnum habens momentum, multum momenti est.
_Peu important_, Parvus, modicus, angustus, tenuis, minutus,
futilis, vanus, levis.
IMPORTATION, Invectio.
=Importer=, Inveho, importo.
_On importa une grande quantité de blé_, Maxima frumenti copia
advecta est.
IMPORTUN, Interpellator, interventor.
IMPOSER, Impono, injungo.
_En imposer_, Impono alicui.
=Imposer= (s’), Me intrudo.
IMPÔT, Vectigal, pensio.
_Exempt d’impôts_, Immunis.
_Perception des impôts_, Vectigalium cura.
=Imposer=, Vectigal impono.
_Payer l’impôt_, Vectigal pendo.
_Exempter d’impôts_, Vectigalibus libero.
_Qui concerne les impôts_, Vectigalis, stipendiarius, tubulerus.
IMPRÉCATION, Diræ, furiæ, minæ, exsecrationes, imprecationes.
=Charger d’imprécations=, Exsecror, imprecor, abominor, detestor.
IMPRÉGNER, Inficio, imbuo.
IMPRESSION, Affectus, affectio.
_Faire impression_, Animum pello.
IMPRIMER (_dans l’esprit_), Impingo, infigo.
_Imprimer un livre_, Typis edo.
IMPROVISÉ, Extemporalis.
IMPROVISTE (à l’), Improviso, ex improviso, ex inopinato, derepente,
subito, repentino.
_Venir à l’improviste_, Intervenio; de improviso venio, intersum.
IMPRÉVU, Improvisus, inopinatus, repentinus, fortuitus.
IMPRUDENCE, Temeritas.
IMPRUDENT, Imprudens, incautus, improvidus, temerarius.
=Imprudemment=, Incaute, incallide, imprudenter, temere,
inconsiderate.
IMPUDENCE, Impudentia, procacitas, petulantia, protervitas.
=Impudent=, Impudens, inverecundus, procax, petulans, audax.
=Impudemment=, Impudenter, audacter, procaciter, petulanter, licenter.
IMPUDICITÉ, Impudicitia.
=Impudique=, Impudicus, lascivus, libidinosus, luxuriosus.
IMPUISSANCE, Impotentia.
=Impuissant=, Impotens, invalidus, infirmus.
IMPULSION, Impulsio, impulsus, commotio.
IMPUNITÉ, Impunitas, licentia, venia.
=Impuni=, Impunitus, inultus.
_Rester impuni_, Pœnam effugio, impunitus maneo.
=Impunément=, Impune, tranquille.
IMPURETÉ, Impuritas, flagitia turpitudinis.
=Impur=, Immundus, impurus, illotus, sordidus, contaminatus,
sceleratus.
_D’une façon impure_, Impure, spurce, fœde, obscœne, turpiter.
INABORDABLE, Invius.
INACCESSIBLE, Inaccessus, invius, impenetrabilis.
INACCOUTUMÉ, Insolitus, insuetus, novus, inusitatus, inexpertus.
INACHEVÉ, Infectus.
INACTIF, Otiosus, nihil agens, négligens, oscitans, piger.
_Demeurer inactif_, Oscitor, otior.
INANITION, Inedia.
=Inanimé=, Inanimatus, inanimis, expers vitæ, inanimus, exanimis.
INATTENDU, Inexspectatus, insperatus, repentinus, subitus, nec
opinatus.
INATTENTION, Inconsiderantia, negligentia.
=Inattentif=, Oscitans, negligens.
INAUGURER, Inauguro, consecro, dedico.
INCENDIE, Incendium, ardor, flamma.
_Allumer un incendie_, Incendium excito.
_Éteindre un incendie_, Incendium exstinguo.
_Sauver de l’incendie_, Ab incendio libero.
=Incendier=, Incendo, inflammo, incendium facio.
INCERTITUDE, Hæsitatio.
=Incertain=, Incertus, obscurus, fallax, dubius.
=Incertain= (_être_), Fluctuo.
INCISE, Incisum, incisio.
_Par incises_, Incise, incisim, cæsim.
INCIVIL, Inurbanus, insulsus, infacetus, inhumanus, ineptus.
INCLINATION, Inclinatio, proclivitas.
=Incliné=, Pronus, flexus, inclinatus, cernuus, deflexus.
INCOMMODITÉ, Incommoditas, incommodum.
=Incommoder=, Incommodo, incommodum affero, obturbo, molestus sum.
=Incommode=, Molestus, intempestivus.
_D’une façon incommode_, Incommode, moleste.
INCONNU, Ignotus, obscurus, incognitus, ignobilis, humilis.
INCONSÉQUENT, Qui sibi non constat.
_D’une façon inconséquente_, Inconstanter, leviter.
INCONSIDÉRÉ, Incautus, inconsideratus, inconsultus, temerarius,
imprudens.
=Inconsidérément=, Improvide, incaute, inconsiderate, imprudenter,
temere.
INCONSTANCE, Inconstantia, levitas, mutabilitas, vanitas, mobilitas.
=Inconstant=, Inconstans, ingenii mobilis, levis, infidelis, infidus,
mobilis.
INCONVENANT, Indecorus, turpis, inhonestus, pravus, inconveniens.
_D’une façon inconvenante_, Indecore.
INCONVÉNIENT, Incommodum, damnum, detrimentum.
INCORRECT, Mendosus, vitiosus.
_D’une façon incorrecte_, Mendose, vitiose.
INCORRIGIBLE (_il est presque_), Nullum pene correctioni locum
relinquit.
INCRÉDULE, Incredulus.
INCROYABLE, Incredibilis, inauditus.
_D’une façon incroyable_, Incredibiliter.
INCULQUER, Ingenero, ingigno.
INCULTE, Vastus, incompositus.
— (Grossier), Impolitus, rudis.
INCURIE, Incuria, negligentia.
INCURABLE, Insanabilis, desperatus.
INCURSION, Impetus, incursio, excursio.
_Faire une incursion_, Agros incurso, irruo, excurro, invado.
INDÉCEMMENT, Indecenter.
INDÉCIS (_être_), Hæreo, dubito, pendeo.
INDÉPENDANT, Liber, non impeditus, integer.
INDICATION, Destinatio, descriptio, indicium, documentum, nota.
=Indice=, Significatio, signum, index.
=Indiquer=, Designo, describo, noto, significo, constituo, destino,
definio.
INDIFFÉRENCE (_je suis dans la plus complète_), Neutram in partem
moveor.
=Indifférent=, Indifferens.
INDIGENCE, Paupertas, tenuitas, inopia, penuria, egestas, indigentia.
_Être dans l’indigence_, Indigeo, egeo.
INDIGÈNE, Indigena.
INDIGESTION, Crapula, dissoluta victus ratio, cruditas.
INDIGNITÉ, Indignitas, turpitudo, atrocitas.
=Indigne=, Indignus, turpis, iniquus.
=Indignement=, Fœdissime, turpissime.
INDIGNATION, Indignatio, stomachus, ira.
_Plein d’indignation_, Indignabundus, indignans, obiratus.
=Indigner=, Indignationem concipio.
INDISPENSABLE, Necessarius, fatalis, opus, necesse.
INDISPOSITION, Invaletudo.
INDISSOLUBLE, Indissolubilis.
INDISTINCTEMENT, Promiscue, sine discrimine.
INDIVISIBLE, Individuus, simplex.
INDOLENCE, Ignavia, inertia, desidia, languor, socordia, tarditas.
=Indolent=, Segnis, piger, languens.
INDOMPTABLE, Indomabilis.
=Indompté=, Indomitus, effrenatus, insociabilis.
INDULGENCE, Indulgentia, obsequium, patientia, lenitas, mansuetudo,
placabilitas.
_Être indulgent pour qqn_, Indulgeo, obsequor, facilis sum in aliquem.
_Avec indulgence_, Remisse, leniter.
INDUSTRIEUX, Solers, ingeniosus.
=Industrieusement=, Solerter, segniter.
INÉGAL, Inæquabilis, inæqualis.
=Inégalement=, Inæqualiter.
INÉPUISABLE, Inexhaustus.
INESPÉRÉ, Insperatus.
INESTIMABLE, Inæstimabilis.
INÉVITABLE, Necessarius, fatalis, opus.
INEXORABLE, Inexorabilis, implacabilis, inexpugnabilis, inexplebilis.
INEXPÉRIMENTÉ, Inexpertus, rudis, imperitus.
INEXPIABLE, Inexpiabilis.
INEXPLICABLE, Inexplicabilis, inenodabilis.
INEXPUGNABLE, Inexpugnabilis, tutus, munitus, invictus.
INEXTRICABLE, Inenodabilis.
INFAMIE, Ignominia, turpitudo, dedecus, flagitium, nota, probrum,
convitium, maledictum.
_Souillé d’infamie_, Plurimis flagitiis contaminatus.
_Noter d’infamie_, Ignominia afficio.
=Infâme=, Probrosus.
=Infamant=, Turpis, flagitiosus, infamis.
_Cela n’a rien d’infamant_, Nullam ea res infamiam habet.
_D’une façon infâme_, Turpiter, turpe, obscœne, nequiter, nefarie.
INFANTERIE (_troupe d’_), Pedestres copiæ.
_Être dans l’infanterie_, Pedibus stipendia facio.
INFATUER, Infatuo, fatuum reddo.
INFECT, Fœtidus.
=Infecter=, Inficio, corrumpo, vitio.
INFÉRIEUR, Inferior.
INFERNAL, Infernus.
INFIDÉLITÉ, Infidelitas, perfidia.
=Infidèle=, Infidelis, infidus.
_Être infidèle à_, Deficio a meipso.
_Infidèle à mes principes_, Discedo a meipso.
INFIME, Infimus.
INFINITÉ, Innumerabilitas.
=Infini=, Infinitus, immensus, indeterminatus, inexhaustus.
_A l’infini_, Infinite.
INFIRMITÉ, Infirmitas, debilitas.
=Infirme=, Infirmus, debilis, carens viribus, fractus.
=Infirmer=, Infirmo, debilito, frango.
INFLAMMATION, Inflammatio, ardor.
INFLEXION, Flexio, flexus, anfractus.
INFLIGER, Infligo, infero.
INFLUENCE, Pondus, auctoritas.
_Avoir de l’influence_, Apud aliquem possum.
INFORMATION, Percontatio, quæstio.
=Informer=, Prænuntio, præmonstro, prædico.
=Informer= (s’), Sciscitor, percontor, quæro.
INFORME, Informis.
INFRANCHISSABLE, Inexsuperabilis.
INGÉNIEUX, Ingeniosus, solers.
_Traits ingénieux_, Argutiæ.
=Ingénieusement=, Ingeniose, solerter, subtiliter, acute, argute.
INGÉNU, Ingenuus, honestus.
=Ingénument=, Ingenue, sincere, candide.
INGRAT, Ingratus, immemor beneficii.
_En ingrat_, Ingrate, illiberaliter.
INHABILE, Inhabilis, ineptus.
INHABITABLE, Inhabitabilis, desertus, incultus, vacuus.
INHOSPITALITÉ, Inhospitalitas.
=Inhospitalier=, Inhospitalis, asper, desertus.
INHUMANITÉ, Inhumanitas, crudelitas, immanitas.
=Inhumain=, Inhumanus, ferus, crudelis, immanis.
=Inhumainement=, Inhumane, inhumaniter.
INHUMATION, Inhumatio, sepultura.
INIMITIÉ, Inimicitia, alienatio, disjunctio.
ININTELLIGIBLE, Obscurus.
INITIÉ (être), Initio, devoveor.
INJURE, Convitium, maledictum, probrum, contumelia, crimen,
opprobrium.
_En venir aux injures_, Ad verborum contumelias descendo.
_Souffrir des injures_, Convitio jactor, contumeliam accipio.
_Pardonner les injures_, Injurias contemno, obliviscor.
_Venger une injure_, Ulciscor, pœnam repeto, punio.
=Injurier=, Maledico, maledictis prosequor, probra insero.
_Qui injurie_, Conviciator, maledicus.
INJUSTICE, Injuria, iniquitas, injustitia.
_Souffrir une grande injustice_, Injuriam accipio gravissimam.
_Oublier les injustices_, Injurias oblivione contero.
=Injuste=, Injustus, iniquus, injuriosus, nefas.
=Injustement=, Improbe, injuste, inique, perverse, nequiter, immerito.
_Être injustement condamné_, Judicio iniquo jugulor.
INNÉ, Innatus, insitus, ingenitus.
INNOCENCE, Innocentia.
=Innocent=, Purus, mundus, castus, innocens, innoxius.
_Il est innocent_, Culpa caret.
=Innocemment=, Pure, sincere, caste.
INNOMBRABLE, Innumerabilis, innumerus.
INOCCUPÉ (être), Vaco, nihil ago, cesso.
INOFFENSIF, Innocuus.
INONDATION, Proluvies, eluvies, eluvio.
=Inonder=, Inundo, alluo, obruo, respergo, perfundo, superfluo.
INOPINÉ, Inopinatus, nec opinatus, improvisus.
=Inopinément=, Inopinate.
INOPPORTUN, Inopportunus.
INOUÏ, Inauditus.
INQUIÉTUDE, Sollicitudo, angor, cura, molestia, scrupulus.
_Il m’a enlevé cette inquiétude_, Magna me cura levavit; curam meam
levavit.
=Inquiéter=, Sollicito, ango.
=Inquiéter de= (s’), Curo.
=Inquiet=, Sollicitus, anxius, perturbatus, pavidus, metuens, timens.
INSAISISSABLE, Incomprehensus, non perceptus, incognitus.
INSALUBRE, Pestilens, pestifer.
INSATIABLE, Insatiabilis, insaturabilis, inexplebilis.
INSCRIPTION, Inscriptio, titulus.
_Orner d’une inscription_, Inscribo, imprimo.
=Inscrit=, Adscriptitius, adscriptus.
INSECTE, Bestiola.
INSENSÉ, Ineptus, insanus, furens, amens, fanaticus, vecors, mente
captus.
INSENSIBILITÉ, Indolentia.
_Rendre insensible_, Obstupefacio, stupefacio.
_Devenir insensible_, Occalesco, obduresco.
_Insensible à la douleur_, Ad omnem dolorem occalesco.
=Insensiblement=, Paulatim, sensim, gradatim, leniter.
INSERTION, Interjectio, interpositio.
=Insérer=, Interpono, interjicio, in medio colloco.
INSIGNE (décoration), Insigne, signum, indicium, nota, ornamentum.
INSIGNIFIANT, Levis, vanus, futilis.
INSINUER (s’), Insinuo, influo, irrepo.
_S’insinuer fort avant dans l’amitié de qqn_, In alicujus me
consuetudinem immergo.
INSISTER, Insisto, urgeo.
INSOCIABLE, Insociabilis.
INSOLENT, Insolens, superbus, elatus.
INSOMNIE, Vigilia.
INSOUCIANT, Negligens, socors.
INSOUTENABLE, Improbabilis, non probabilis.
INSPECTEUR, Episcopus, custos, speculator.
INSPIRATION de (_sous l’_), Alicujus instinctu.
INSTABLE, Instabilis, mutabilis.
INSTANCE, Efflagitatio, efflagitatus, preces, precatio.
_Demander avec instance_, Flagito, ardenter peto, insto, urgeo.
_Demander avec les plus vives instances_, A te maximopere peto.
=Instamment=, Enixe.
_Prier instamment_, Enixe rogare.
INSTANT, Punctum, momentum.
_Un instant_, Parumper, tantisper, paulisper, aliquantum.
INSTAR (_à l’_), Instar, quasi.
INSTIGATION, Instigatio, permotio, impulsio.
=Instigateur=, Impulsor, suasor, auctor.
INSTITUER, Instituo, decerno.
INSTRUCTION, Doctrina, eruditio, litteræ.
— (Ordre), Mandata.
_Transmettre des instructions_, Mandata defero.
=Instruire=, Instituo, erudio, informo.
=Instruit=, Doctus, litteratus, eruditus.
INSU (_à l’_), Clam.
_Cela s’est fait a mon insu_, Me ignaro, me inscio, me inconsulto
factum est.
INSUFFLATION, Inflatus, afflatus.
INSULTE, Contumelia, ludibrium.
=Insulter=, Insulto.
INSUPPORTABLE, Intolerabilis.
_D’une façon insupportable_, Intoleranter.
INSURMONTABLE, Insuperabilis.
INSURRECTION, Discessio, seditio.
=Insurger= (s’), Rebello.
INTACT, Illibatus, intactus, purus, integer.
INTÉGRITÉ, Integritas, innocentia.
_Avec intégrité_, Integre, incorrupte.
INTELLIGENCE, Ingenium, perspicacitas mentis, judicium, ingenii
celeritas, intelligentia, mens.
_Être d’une intelligence supérieure_, Ingenium in homine est eximium.
_En bonne intelligence_, Concorditer.
=Intelligent=, Intelligens.
=Intelligible=, Comprehensibilis, planus, apertus.
_D’une façon intelligible_, Intelligenter.
INTEMPÉRANCE, Intemperantia, incontinentia, vinolentia.
=Intempérant=, Intemperatus, intemperans, immoderatus, incontinens.
_Avec intempérance_, Incontinenter, intemperanter, dissolute,
immoderate.
INTEMPESTIF, Intempestivus, intempestus, præposterus.
INTENDANT, Procurator, alieno præpositus negotio.
INTENTION, Intentio, consilium, finis.
_Intention mauvaise_, Malevolentia.
_Je l’ai fait dans cette intention_, Id volui, eo consilia mea
spectabant.
_Dans quelle intention_, Quo animo.
INTERCALER, Intercalo, interpono.
=Intercalé=, Intermedius, medius, interjectus.
=Intercalaire=, Intercalaris, intercalarius.
INTERCEPTER, Intercipio.
INTERCESSION, Deprecatio.
=Intercéder=, Supplico, deprecor pro.
=Intercesseur=, Precator, deprecator.
INTERDICTION, Interdictio, interdictum.
=Interdit=, Interdictus, vetitus.
=Interdire=, Prohibeo, impedio, interdico, veto.
INTÉRÊT (avantage), Commodum.
_Intérêt de l’argent_, Usus, usura, fenus, fenerationis fructus.
_Songer à ses intérêts_, Commodis meis servio.
_Prêter à intérêt_, Fenori do, loco argentum.
=Intéresser= _à_ (s’), Faveo, studeo, cupio, benevolus sum.
INTÉRIEUR, Interior.
_A l’intérieur_, Interius, funditus, intra, inter, intro,
introrsum, introrsus.
INTERMÉDIAIRE, Transactor.
=Intermédiaire= (_adj._), Medius, intermedius.
INTERPOSITION, Interpositio, interpositus, interjectio, objectio.
=Interposer=, Interjicio, interpono.
=Interposer= (s’), Intercurro, intercedo, intervenio.
=Interposé=, Intermedius, medius, interjectus, intermissus.
INTERPRÉTATION, Interpretatio, explanatio.
_L’interprétation de ce passage est difficile_, Difficilis
explicationis locus est.
=Interpréter=, Interpretor, interpretationem facio, rem obscuram
declaro, explano.
=Interprète=, Interpres, internuntius, explanator, conjector.
INTERROGATION, Interrogatio, percontatio.
=Interroger=, Interrogo, quæro, percunctor, rogo, requiro, sciscitor,
rogito, quæso.
INTERRUPTION, Interpellatio, interventus, intercapedo, intervallum.
=Interrompre=, Interpello, interrumpo, impedimento sum,
intercapedinem facio, desino, cesso, conquiesco, intermitto.
=Interrompre= (en conversation), Interloquor.
INTERVALLE, Intercapedo, intervallum, intermissio.
_Après qques jours d’intervalle_, Paucis diebus intermissis.
INTERVENTION, Intercursus, interventus.
=Intervenir=, Intervenio.
INTIMITÉ, Consuetudo.
=Intime=, Familiaris.
_Être l’intime de qqn_, In familiaritate alicujus versor, intime illo
utor.
INTOLÉRANCE, Intolerantia.
=Intolérant=, Intolerans, impatiens, impotens.
=Intolérable=, Intolerabilis, intolerandus, impatibilis.
INTRÉPIDITÉ, Fortitudo, magnitudo animi, animi excellentia.
=Intrépide=, Fortis, strenuus, animosus, maximi animi, intrepidus,
impavidus.
=Intrépidement=, Fortiter, animose, viriliter, audacter, nervose,
acriter, strenue, intrepide.
INTRODUCTION, Introductio, proœmium, exordium.
=Introduire=, Introduco, induco, adduco, intromitto, ingero.
=Introduire= (s’), Penetro, serpo.
=Introducteur=, Perductor.
INUSITÉ, Inusitatus, insolens, inauditus.
INUTILITÉ, Inutilitas.
=Inutile=, Inutilis, irritus.
=Inutilement=, Inutiliter, frustra, nequidquam.
INVENTION, Inventio.
=Inventer=, Invenio, excogito, machinor.
=Inventeur=, Inventor, auctor.
INVESTIGATION, Investigatio, inquisitio, indagatio, conquisitio veri.
_Faire des investigations_, Investigo, exquiro, indago, scrutor.
=Investigateur=, Investigator.
INVESTISSEMENT, Obsessio, obsidio.
=Investir=, Circumsedeo, circumsideo, obsideo, circumvenio.
INVINCIBLE, Invictus.
INVIOLABLE, Inviolatus, integer, incorruptus.
=Inviolablement=, Inviolate, integre, incorrupte.
INVITATION, Invitatio, invitatus.
=Inviter=, Invito.
— (A dîner), Ad cœnam devoco.
=Invité=, Pransor.
INVOCATION, Imploratio.
=Invoquer=, Imploro, invoco, exposco, flagito, ad aliquem confugio.
_Invoquer DIEU_, DEUM ad auxilium devoco.
IRASCIBLE, Iracundus, irritabilis.
IRONIE, Ironia, illusio, inversio, dissimulatio, irrisio,
dissimulantia.
IRRÉFLEXION, Incogitantia, imprudentia.
=Irréfléchi=, Inconsultus, inconsideratus, temerarius, incogitans.
IRRÉPARABLE, Irreparabilis.
IRRÉSOLUTION, Fluctuatio.
=Irrésolu= (_être_), Fluito, fluctuo.
IRRÉVOCABLE, Irrevocabilis.
IRRIGATION, Aquarum inductio, irrigatio.
IRRITER, Irrito.
=Irriter= (s’), Irascor, incendor, iratus fio, stomachor, indignor.
_S’irriter contre qqn_, Concitor in aliquem.
=Irrité=, Iratus, incensus, stomachosus, iracundus.
=Irrité= (_être_), Succenseo, irascor.
=Irritable=, Irritabilis.
IRRUPTION, Irruptio, incursio.
_Faire irruption_, Grassor, sævio.
ISOLER, Secerno, segrego, sejungo, sepono.
ISSU, Natus, editus, oriundus, prognatus.
ISSUE, Eventus futurus.
_Attendre l’issue de l’affaire_, Exitum rei exspecto.
=Ivoire=, Ebur.
=D’ivoire=, Eburneus.
IVRAIE, Lolium.
IVRESSE, Crapula, vinolentia, ebrietas.
=Ivre=, Vinolentus, ebrius, vino plenus, temulentus.
_Il est ivre_, Mero incalescit, sensus mero victi sunt.
IVROGNERIE, Ebriositas.
=Ivrogne=, Ebriosus, potator.
J
JACTANCE, Jactatio, ostentatio, concitatio.
JADIS, Olim, quondam.
JALOUSIE, Invidia, æmulatio, malignitas, obtrectatio.
_Par jalousie_, Invidiose, odiose.
=Jalouser=, Invideo.
=Jaloux=, Malevolus, invidus.
JAMAIS, Nunquam, nullo tempore, nulla ætate.
JAMBE, Crus.
=Jambière=, Ocrea.
JANVIER, Januarius.
_Du mois de janvier_, Januarius.
JARDIN, Hortus.
=Jardinier=, Olitor.
=De jardinier=, Olitorius.
JARRET, Poples.
JAUNE, Flavus, croceus.
=Jaune= (_être_), Flaveo.
JAVELOT, Telum, jaculum, hostile ferrum, hasta, pilum.
JE, Ego.
JET, Jactus, conjectus.
=Jeter=, Jacio, immitto, objicio, projicio.
=Jeter= (_à bas_), Dejicio, deturbo, depello, præcipito, dimoveo,
dejectionem facio.
=Jeter= (se), Irruo, impetum facio, irrumpo.
_Se jeter_, (_dans_), Influo, me præcipito.
_Qui jette_, Jaculator.
JEU, Ludus, lusio, munus, spectaculum, jocus.
_Jeu de dés_, Alea.
_Être en jeu_, Agitur.
_Commencer les jeux_, Ludos instauro.
=Jouer=, Ludo, ludo utor.
=Jouer= (se), Eludo, fallo, fraudem facio, derideo, deludo, illudo.
=Joueur=, Aleator, aleæ lusor, aleæ cupidus, lusor.
JEÛNE, Jejunium.
=Jeûner=, Jejunium servo.
_Qui est à jeun_, Jejunus.
JEUNESSE, Juventus, ætas florens.
_Jeune homme_, Juvenis, adolescens.
_Plus jeune_, Junior, adolescentior, natu minor.
_En jeune homme_, Juveniliter, more juvenum.
JOIE, Lætitia, voluptas, hilaritas, gaudium, jucunditas.
_Bondir de joie_, Exsulto, efferor gaudio.
_Combler de joie_, Magnam lætitiam affero.
_Concevoir une grande joie_, Lætitiam capio non mediocrem.
=Joyeux=, Lætus, alacer, hilaris, jucundus.
=Joyeusement=, Læte, jucunde, hilariter.
JOLIMENT, Lepide, venuste, eleganter, festive.
JONCHER, Consterno, sterno, tego, spargo, effundo, substerno.
JOINDRE, Aggrego, adjicio, congrego, conjungo, addo, confligo.
=Joindre= _à_ (se), Societatem et fœdus ineo cum aliquo, cohæreo,
coalesco.
JOUES, Genæ, malæ.
JOUG, Jugum.
JOUISSANCE, Voluptas, lætitia, jucunditas.
— (Usage), Usus, usura.
_Chercher partout des jouissances_, Conquiro undique suavitates.
=Jouir=, Voluptatem percipio, perfruor, fruor, utor.
JOUR, Dies.
_Jour ordinaire, non férié_, Profestus.
_Jour de fête_, Dies festus.
_Il commence à faire jour_, Lucescit, lucere incipit.
_Il fait jour_, Lucet.
_Au jour fixé_, Ad constitutam diem.
_Dès que le jour fut arrivé_, Dies ubi illuxit.
_Différer le jour_, Diem profero.
_Choisir son jour_, Diem, tempus deligo, statuo.
_Il faisait à peine jour_, Vix lucescebat, aperiente se die, sub
primam auroram, sub diluculum, albescente cœlo.
_En plein jour_, Multa jam die.
_Vers la fin du jour_, Inclinato in vesperam.
_Pendant le jour_, Clara luce, interdiu.
_Un jour_, Unquam.
_Espace de deux jours_, Biduum.
_Le 2ᵉ et 3ᵉ jours se passèrent_, Dies intercessit una, altera,
tertia.
=Journalier=, Quotidianus.
=Journellement=, Quotidie, singulis diebus.
JOURNAL, Ephemeris.
JUGEMENT, Ratio, mens, judicium, existimatio, consilium, sententia,
opinio.
=Juger=, Censeo, arbitror, puto, autumo, existimo, sentio, judico,
statuo, decerno, examino.
_Juger des autres par soi_, Animum alterius ex meo specto.
_Jugez le tout_, Tua erit de re tota existimatio.
=Judicieux= (être), Sapio.
JUGEMENT, Judicatio, disceptatio, quæstio.
_Casser un jugement_, Judicatum infirmo.
=Juger=, Judico, judicium facio, litem decerno.
=Judiciaire=, Judicialis, forensis, judiciarius.
=Juge=, Arbiter, judex, quæsitor, disceptator.
_Juge instructeur_, Inquisitor, quæsitor.
_Remplir les fonctions de juge_, Judex sedeo.
_Se présenter devant les juges_, In jus adeo.
_Corrompre ses juges_, Judicium contamino.
JUMEAUX, Gemini fratres.
JURER, Dejero, juro.
_Qui n’a pas juré_, Injuratus.
JURISCONSULTE, Jurisconsultus, jurisperitus, legum peritus.
JUSQUE, Usque.
_Jusqu’à ce jour_, Ad id tempus.
_Jusqu’à ce point_, Eatenus, hactenus.
_Jusqu’à ce que_, Donec, dum, quoad usque.
_Jusqu’à présent_, Etiam nunc, nunc etiam, etiamnum, adhuc, etiam tum.
_Jusqu’au bout_, Usquequaque, omnino.
_Jusqu’à un certain point_, Quodammodo.
_Jusque là_, Eatenus.
_Jusques à quand_, Quousque, quamdiu.
_Jusqu’ici_, Hactenus, hucusque, adhuc, etiam nunc, ad hoc tempus.
_Jusqu’où_, Quatenus.
JUSTICE, Æquitas, jus, fas, justum, justitia.
_Citer en justice_, In judicium arcesso.
_Livrer à la justice_, Noxæ dedo.
_Être absous en justice_, Judicio liberor.
_Rendre la justice_, Judicia exerceo, jus do.
_Faire justice des fausses opinions_, Opinionum commenta deleo.
=Juste=, Justus, æquus, verus, meritus, debitus, legitimus.
_Il est juste_, Oportet, convenit, decet.
=Justement=, Juste, jam, recte, legitime, vere.
JUSTIFICATION, Purgatio, satisfactio, excusatio.
=Justifier=, Excuso, excusationem affero, a culpa eximo.
L
LÀ (_sans mouvement_), Ibi, in illo loco, isthic.
_Là_ (_avec mouvement_), Illo, isthuc.
=De là=, Ex eo, inde, ideo, idcirco, quia, ea re, exin, exinde,
illinc, proinde, dehinc, itaque.
LABORIEUX, Operosus, laboriosus, sollicitus.
LABOUR, Aratio, agricultura, agricultio.
=Labourer=, Aro, solum aratro perstringo, =terram= proscindo, solum
opere renovo.
=Laboureur=, Arator.
LAC, Lacus.
LACET, Laqueus.
LÂCHE (non tendu), Incontentus, remissus.
LÂCHER, Omitto, missum facio.
LÂCHETÉ, Ignavia, dissolutio, resolutio, confutatio, rejectio.
=Lâche=, Ignavus, iners, dissolutus, negligens, effeminatus.
=Lâchement=, Dissolute, remisse, indulgenter, negligenter, ignave,
effeminate.
LAIDEUR, Deformitas, pravitas, turpitudo.
=Laid=, Deformis.
_Assez laid_, Turpiculus.
_Rendre laid_, Deformo, fœdo, turpo, formam exstinguo, ornamentis
omnibus spolio.
LAINE, Lana.
=De laine=, Laneus.
LAIT, Lac.
=De lait=, Lacteus.
LAITON, Auricalcum.
LAMBRIS, Laquear, lacunar.
LAMENTATION, Lamentatio, questus, plangor, gemitus, lamentum,
ejulatio, ejulatus.
=Lamenter= (se), Deploro, lamentor, conqueror, ejulo, ploro, defleo,
ingemisco, gemo.
=Lamentable=, Lacrimosus.
LAMPE, Lychnus, lucerna.
LANCE, Hasta, hastile.
=Armé de lance=, Hastatus, hasta armatus.
LANCER (_action de_), Emissio, jactus, ictus, conjectio.
LANCER, Jacio, immitto, conjicio, emitto.
_Lancer en avant ses troupes_, Copias produco.
=Lancé=, Incitatus.
LANGUE, Lingua.
_Sa langue s’est déliée_, Lingua soluta est.
=Langage=, Eloquium, sermo.
_Langage élevé_, Magniloquentia.
_Langage arrogant_, Superbiloquentia, sermo arrogans.
LANGUEUR, Languor, torpor, desidia, tabes, macies.
=Languir=, Marcesco, torpesco.
=Languissant=, Languidus, languens, tardus, debilitatus, enervatus,
solutus.
_Rendre languissant_, Languefacio, languorem affero.
_Devenir languissant_, Elanguesco, languore conficior, infirmor.
=Languissamment=, Languide.
LANTERNE, Laterna.
LAPIDATION, Lapidatio, lapidum jactus.
=Lapider=, Lapido, lapidibus obruo.
_Qui lapide_, Lapidator, percussor.
LAQUAIS, Circumpedes.
LARCIN, Furtum.
LARES, Lares, penates.
LARGESSE, Donatio, largitas, liberalitas.
_Faire des largesses_, Elargior, largior, dono.
_Qui fait des largesses_, Largitor, corruptor.
=Large=, Prolixus, liberalis, benignus.
=Largement=, Large, largiter, liberaliter, copiose, munifice, effuse.
LARGEUR, Latitudo.
=Large=, Latus, amplus, laxus.
LARMES, Fletus, lacrimæ, lamentatio, planctus, ploratus.
_Verser des larmes_, Lacrimas fundo.
_Émouvoir jusqu’aux larmes_, Fletum moveo, ad lacrimas moveo.
_Répandre des larmes_, Lacrimas educo.
_Retenir ses larmes_, Cohibeo lacrimas.
_Baigné de larmes_, Lacrimabundus, udis oculis.
LASSITUDE, Lassitudo, defatigatio.
=Las=, Defessus, fatigatus, lassus, languens.
LATINITÉ, Latinitas.
=Latin=, Latinitas.
=Latin= (_adj._), Latinus.
=En latin=, Latine.
LAURIER, Laurus.
_Rameau de laurier_, Laureola.
_Couronne de laurier_, Laurea.
_Couronné de laurier_, Laureatus.
LAVER, Abluo, lavo, purgo, diluo, expio, abstergo.
_Se laver d’un reproche_, Crimen dissolvo.
LÉCHER, Lingo, lambo, abligurio.
LEÇON, Documentum, admonitio, præceptum, exemplum, monumentum.
LECTURE, Lectio, evolutio.
— (A haute voix), Recitatio.
_Donner lecture de_, Recito, pronuntio.
Lire, Lego, perlego, evolvo.
— (A haute voix), Recito, pronuntio.
_Lire sur les traits une expression de fureur_, In facie vultuque
vecordia inerat.
=Lecteur=, Lector, recitator, anagnostes.
LÉGÈRETÉ, Levitas, inconstantia, mobilitas, vanitas, futilitas.
=Léger=, Levis, minime gravis.
— (Vain), Nugatorius, ineptus, futilis, ventosus, inanis, vacuus,
levis.
=Légèrement=, Leviter, leniter, molliter, tenuiter, nugatorie.
LÉGION, Legio.
=Légionnaire=, Legionarius.
LÉGITIMEMENT, Legitime, juste, jure, more majorum.
LÉGUER, Testamento aliquid relinquo.
LÉGUME, Legumen, olus.
LENDEMAIN (_le_), Postridie, postero die.
LÉNITIF, Fomentum, delinitio.
LENTEUR, Lentitudo, tarditas.
=Lent=, Lentus, tardus.
=Lentement=, Spisse, tarde, lente.
_Aller lentement_, Pedetentim eo.
LÈPRE, Scabies, lepra.
LEQUEL DES DEUX? Uter?
LÉSINERIE, Illiberalitas, sordes, avaritia.
LEST, Saburra.
LÉTHARGIE, Lethargus.
=Léthargique=, Veternosus.
LETTRE (Caractère d’imprimerie), Littera, nota, elementa litterarum.
_Écrire en toutes lettres_, Perscribo.
LETTRE (épître), Epistola, litteræ, tabella.
_Écrire une lettre_, Scribo.
_Attendre une lettre_, Litteras desidero.
_Recevoir une lettre_, Litteras accipio.
_Répondre à une lettre_, Epistolæ rescribo.
BELLES-LETTRES, Humaniores litteræ, humaniores disciplinæ, bonæ artes.
_Se livrer à l’étude des belles-lettres_, Litteris humanioribus me
impendo.
=Lettré=, Litteratus, litteris instructus.
LEURRER, Conditionibus aliquem produco.
LEVAIN, Fermentum.
LEVANT (_le_), Oriens, ortus.
LEVÉE _d’hommes_, Evocatio, supplementum.
=Lever= _des troupes_, Copias contraho, legionum supplementa scribo.
_Qui fait des levées_, Evocator.
LEVÉE _d’impôts_, Exactio, vectigal, tributum, stipendium.
_Lever les impôts_, Pecunias describo, impero.
_Côte personnelle_, Exactio capitum.
_Impôt de ports_, Exactio ostiorum.
LEVER _des astres_, Ortus, exortus, oriens.
=Lever=, Extollo, erigo.
=Lever= (se), Consurgo, surgo, exsurgo.
_Se lever du lit_, Surgo, de lecto exeo.
_Se lever par déférence_, Assurgo, honoris causa surgo.
LÈVRES, Labia, labellum, labrum.
_Du bout des lèvres_, Summis, primoribus labris.
_Je l’ai sur le bout des lèvres_, Versatur mihi in primoribus
labris.
LÉZARDE, Ruina.
LIAISON, Conjunctio, necessitudo, societas, consociatio, affinitas,
consensio.
LIBATION, Libatio, libamentum.
LIBÉRALITÉ, Liberalitas, largitas.
=Libéral=, Liberalis, largus, munificus, beneficus, prolixus.
=Libéralement=, Liberaliter, large, munifice.
_Donner libéralement_, Largior, gratificor, largitionem facio.
LIBERTÉ, Libertas, immunitas, licentia.
_Recouvrer la liberté_, In libertatem me assero.
_Donner la liberté_, Libertatem largior.
_Être en liberté_, Libertatem habeo.
_Enlever la liberté_, Libertatem adimo.
=Libérateur=, Servator, conservator, assertor.
=Libre=, Solutus, liber.
_De condition libre_, Liberalis.
=Libre= (être), Vaco, nihil ago, cesso.
=Librement=, Libenter, audacter, fidenter, confidenter, solute,
libere.
LIBERTINAGE, Lascivia.
LICENCE, Effrenatio, insolentia.
— (Permission), Licentia, libertas.
_S’abandonner à la licence_, Lascivio.
_Réprimer la licence des mœurs_, Licentiam morum præcido.
=Licencieux=, Lascivus, libidinosus, intemperans.
=Licite= (_il est_), Licet, fas est.
=Licenciement=, Dimissio.
LICENCIER, Dimitto, exauctoro.
LICTEUR, Lictor, apparitor.
LIE, Fæx.
LIEN, Vinculum, compedes, catenæ.
=Lier=, Devincio, obstringo, obligo, demereor, concilio, constringo,
alligo, comprehendo.
=Lier= _ensemble_, Colligo, necto, constringo, ligo, vincio,
conjungo, consocio, congrego, coagmento, concilio, connecto,
devincio.
_Se lier avec qqn_, Familiaritatem cum aliquo contrahere.
LIERRE, Hedera.
LIEU, Locus, status.
— (Sacré), Locus sacer.
_Tenir lieu de père_, Pro parente fuit, instar parentis fuit.
_Avoir lieu_, Evenio.
_Au lieu de_, Vice, loco.
_Au même lieu_, Ibidem, in eodem loco.
_De quelque lieu_, Alicunde.
_D’un autre lieu_, Aliunde, ex alio loco, ex alia re.
_Du même lieu_, Indidem, ex eodem loco.
_Passer d’un lieu dans un autre_, Transmigro.
LIÈVRE, Lepus.
LIGNE, Linea.
_J’ai pu à peine écrire une ligne_, Vix versum unum exarare potui.
_Dévier de la ligne_, Aberro a proposito.
LIGNÉE, Progenies.
LIMAÇON, Cochlea.
LIMER, Perpolio, expolio, limo.
=Limé=, Limatus, perpolitus.
LIMITE, Limes, finis, terminus, extremitas, circumscriptio, regiones,
determinatio, conclusio.
_Dans certaines limites_, Finite, definite.
_Rester dans les limites_, Regionibus me contineo.
=Limiter=, Determino, termino, constringo, concludo.
=Limitrophe=, Gens finitima, proximus, affinis.
LIN, Linteum.
=De lin=, Linteus.
_Vêtu de lin_, Linteatus.
LINÉAMENT, Lineamentum.
LION, Leo.
LIQUIDE, Humor, aqua, liquor.
— (Adj.) Liquidus.
=Liquéfier=, Liquefacio, mollio, liquo.
=Liquéfier= (se), Deliquesco, dissolvor, liquefio, diffluo, fluo.
LISSE, Levis.
_Rendre lisse_, Lævigo.
LISTE, Album, subscriptio, adscriptio.
LIT, Lectus, stratum, cubile, torus, grabatus.
LITIÈRE, Lectica, octophorus, stramen.
_Porteur de litière_, Lecticarius.
LIVIDE, Lividus.
LIVRE (poids), Pondo, libra.
LIVRE (volume), Liber, opus, volumen, codex, libellus.
_Écrire un livre_, Librum compono.
_Feuilleter un livre_, Librum evolvo, percurro.
_Publier un livre_, In lucem prodo librum.
LIVRER, Dedo, addico, do, trado, mancipo, prodo.
=Livré à=, Deditus.
LOCATION, Conductio, redemptio.
=Louer=, Conduco.
=Locataire=, Inquilinus.
=Loué=, Conductitius.
LOGER (en voyage), Diversor.
LOI, Lex, canon, regula.
_Édicter une loi_, Legem perfero.
_Observer la loi_, Legi pareo.
_Violer la loi_, Contra legem facio.
_Abroger une loi_, Legem irritam facio.
_Agir conformément à la loi_, Lege ago.
=Législateur=, Legislator, lator legis.
=Légiste=, Jurisconsultus, interpres legum.
=Légal=, Legitimus, æquus, secundum legem.
_Qui n’est pas soumis à la loi_, Exlex.
LOIN, Remote, procul.
=Au loin=, Eminus, e longinquo.
_Bien loin que_, Nedum.
=Plus loin=, Ultra, supra.
_Voir de loin_, Prospicio.
LOISIR, Otium, vacuum tempus, vacatio a labore.
_Avoir de loisir_, Otior, nihil ago, cesso, vaco, otio abutor.
_A loisir_, Otiose, per otium.
LONGUEUR, Longitudo, longinquitas, diuturnitas.
=Long=, Longus, longinquus, diuturnus, procerus.
_Pour n’être pas trop long_, Ne multus ac insolens sim.
_A la longue_, Mora.
LONGTEMPS, Diu, longo intervallo.
_Longtemps avant_, Diu ante, multo ante.
_Longtemps après_, Diu post, longo ex intervallo.
_Qui dure longtemps_, Diuturnus, longinquus.
_Aussi longtemps que_, Quamdiu, dum, quantum, tamdiu... quamdiu.
_Il y a déjà longtemps_, Pridem, dudum.
_Si longtemps_, Tanto tempore.
LORSQUE, Quum, cum, postquam, ubi, simul, simul ac.
LOUANGE, Prædicatio, celebratio, commemoratio, laudatio, præconium,
commendatio.
=Louer=, Laudo, commendo, celebro, extollo, collaudo.
=Louable=, Laudabilis, laudandus, prædicandus, laude dignus,
prædicabilis, tolerabilis.
_D’une façon louable_, Laudabiliter, recte, laudate, honeste, cum
laude.
=Loué=, Laudatus, spectatus, probatus.
LOUCHE, Limus, obliquus.
LOUP, Lupus.
=De loup=, Lupinus.
LOURD, Onerosus, gravis, ponderosus.
LOYER, Locatio.
_Donner à loyer_, Loco.
LUCRE, Lucrum, feneratio.
LUGUBRE, Lugubris, funebris.
LUI-MÊME, Ipse.
LUIRE, Eluceo, emico, effulgeo, resplendeo, niteo, nitesco, splendeo,
luceo.
=Luire= _sur_, Eluceo, illuceo, exorior, appareo.
=Luisant=, Nitidus, nitens.
LUMIÈRE, Lux, lumen.
_Priver de la lumière_, Obscuro, luminibus officio.
_Qui craint la lumière_, Lucifugus.
LUNE, Luna.
_Relatif à la lune_, Lunaris.
LUTTE, Contentio, certatio, luctatio, certamen, dimicatio, pugna,
concertatio.
=Lutter=, Obsisto, pugno, dimico, certo, contendo, belligero,
concerto, luctor.
=Lutteur=, Luctator.
LUXE, Luxus, opulentia.
_Son luxe est extraordinaire_, Luxus in eo est tantus, ut nihil
supra possit esse.
LYCÉE, Lyceum.
LYRE, Fides, lyra.
_Joueur de lyre_, Fidicen, qui fidibus canit.
=Lyrique=, Lyricus.
M
=Macérer=, Macero, contero.
MÂCHOIRE, Maxilla, mala.
=Mâcher=, Mando.
MACHINE, Machina, machinamentum.
MACHINATION, Machinatio, artificium.
=Machiner=, Machinor, excoquo.
MAÇON, Structor.
MAGASIN, Receptaculum.
MAGE, Magus.
=Magicien=, Magus.
=Magique=, Magicus.
MAGISTRATURE, Magistratus, dignitas, honor, potestas.
MAGNANIMITÉ, Magnanimitas, magnitudo animi.
=Magnanime=, Magnificus, generosus, clarus.
MAGNIFICENCE, Apparatio, magnificentia, lautitia.
=Magnifique=, Speciosus, illustris.
=Magnifiquement=, Magnifice, opipare, laute, apparate, splendide,
speciose, artificiose, eleganter, pretiose.
MAI, Maius.
MAIGREUR, Macies, gracilitas, tenuitas.
_D’une maigreur extrême_, Torridus macie.
=Maigre=, Macer, macie extenuatus, tenuis, gracilis.
MAIN, Manus.
=Main droite=, Dextera, dextra.
=Main gauche=, Sinistra.
_En venir aux mains_, Conflictum ineo, adversis signis maximo
clamore concurro, cum hoste congredior.
_Donne la main_, Cedo manum.
_Sous la main_, =Être sous la main=, Suppeto, suppedito.
_La dernière main_, Perpolitio, expolitio.
_Mettre la dernière main_, Perficio, perpolio, elimo.
_De main en main_, Per manus.
_Sous la main_, Sub manu, præsto, in promptu, in manu, in manibus, ad
manum.
MAINTENANT, Nunc, hoc tempore, hodie, modo.
MAINTENIR, Sustineo, tueor, labentem excipio.
MAIS, Ast, at, sed, atqui, certe, verum, sed, enim, autem, vero.
MAISON, Domus, ædes, domicilium, tectum, penates, lares.
=Maison de campagne=, Villa, prædium.
_Demeurer chez soi_, Domo se tenere, domi manere.
=De la maison=, Domesticus, familiaris, privatus, intimus.
MAÎTRE (de maison), Dominus, herus, paterfamilias.
— (Précepteur), Doctor, magister, præceptor, interpres, pædagogus.
_Qui n’est pas maître de soi_, Impos.
=Maîtriser=, Contineo, reprimo, cohibeo, coerceo.
_Se rendre maître_, Præoccupo, anteoccupo.
_Être maître de sa colère_, Iram in potestate habeo.
MAJESTÉ, Majestas, summa gravitas.
MAL, Malum.
_Faire du mal à_, Malefacio.
=Mal=, Male, prave, nequiter, perperam perverse, corrupte, vitiose.
_Vos affaires vont mal_, Claudicant res vestræ.
_Parler mal de_, Maledico.
MAL, Morbus.
_Le mal empire_, Crescit morbus.
_Le mal diminue_, Decrescit.
MALADIE, Morbus, invaletudo, ægrotatio.
_Maladie invétérée_, Inveteratio.
_Arrêté, empêché par la maladie_, Morbo præpeditus.
=Malade=, Æger, ægrotus, morbidus, invalidus, infirmus.
=Malade= (être), Ægroto, morbo sum implicatus, ægro corpore, sum.
MALADROIT, Inconcinnus, ineptus.
=Maladroitement=, Inepte, insulse.
MÂLE, Mas, masculus, virilis, fortis.
MALÉDICTION, Exsecratio, diræ, imprecatio.
=Maudire=, Exsecror, imprecor, abominor, detestor, diras alicui
imprecor.
MALFAISANT, Maleficus, reus, damnificus.
MALFAMÉ, Infamis, turpis; sceleribus, ignominia notatus.
MALGRÉ, Ingratis, invito.
=Malgré soi=, Invite, repugnanter, invito.
_Qui agit malgré soi_, Invitus, rogatus, repugnans, coactus.
MALHEUR! Væ.
MALHEUR, Malum, damnum, incommodum, pestis, detrimentum, miseria,
calamitas, pernicies, infortunium, ærumna.
_Être sous le coup d’un malheur_, Sum in maximis malis.
_Éloigner un malheur_, Pestem averto.
_Un malheur menace_, Malum imminet.
_Tomber dans le malheur_, In miseriam incido.
_Être dans le malheur_, Miseriis premor.
_Arracher au malheur_, A miseria vindico.
_Être délivré d’un malheur_, E malis emergo.
=Malheureux=, Infelix, miser, calamitosus, infortunatus, ærumnosus,
nefastus, impius, prostratus, jacens.
_Devenir malheureux_, Malum contraho, in calamitatem incido.
MALHONNÊTE, Inhonestus, turpis, nequam, improbus.
=Malhonnêtement=, Inhoneste, spurce.
MALICE, Malitia, fraus, calliditas, nequitia.
=Malicieusement=, Malitiose, callide, versute, vafre, dolose,
nequiter.
MALPROPRETÉ, Squalor, sordes, lutum.
=Malpropre=, Squalidus, sordidus.
=Être malpropre=, Squaleo, sordeo.
MALSÉANT, Inconveniens.
_Il est malséant_, Dedecet, indecorum est.
MALTRAITER, Aspere aliquem accipio, vexo, male tracto.
_Qui maltraite_, Vexator.
MALVEILLANCE, Malevolentia.
=Malveillant=, Malevolus.
MAMELLE, Mamma, uber.
_Qui est à la mamelle_, Lactens.
MANCHE, Manica.
_Pourvu de manches_, Manicatus.
MÂNES, Manes.
MANGER, Comedo, edo, cibum capio, cibum sumo, cœno.
— (Consumer), Exedo, consumo, obligurio.
=Manger= _avidement_, Helluor, comessor.
_Je n’ai pas mangé depuis deux jours_, Biduo nihil cibi cepi.
MANIEMENT, Tractatio.
=Maniable=, Tractabilis.
MANIÈRE, Modus.
_A la manière de_, Ritu.
_A la manière des vieilles_, Aniliter.
_D’une autre manière_, Aliusmodi, rationis disparis, alterius,
dissimilis.
_Par manière d’acquit_, Oscitanter, negligenter, indiligenter, in
speciem, per simulationem.
MANIFESTE, Manifestus, clarus, perspicuus, non obscurus, perspectus,
apertus, evidens.
=Manifester=, Patefacio, in lucem profero, divulgo, præfero,
significo.
=Manifestement=, Manifesto, palam, aperte, clare, perspicue.
MANŒUVRE (milit.), Exercitium.
MANŒUVRE, Operarius.
MANQUE _de_, Jejunitas, inopia, indigentia, penuria, egestas.
=Manquer=, Deficio, desum.
_Il manque_, Deficit, deest.
=Manquer à=, Delinquo, pecco, errorem committo.
=Manquer de=, Careo, vaco, deficior, vacuus sum, egeo, indigeo.
MANTEAU, Læna, amiculum, pallium.
=Manteau militaire=, Paludamentum.
_Mettre son manteau_, Onero humerum pallio, pallium humeris injicio.
_Retrousser le manteau_, Colligo pallium.
MANUSCRIT, Chirographum, volumen.
MARAIS, Palus.
=Marécageux=, Palustris.
MARÂTRE, Noverca.
MARAUDEUR, Prædator.
MARBRE, Marmor.
=De marbre=, Marmoreus.
MARCHANDISE, Mercimonium, merx.
_Commerce de marchandise_, Mercatura, negotiatio, nundinatio.
=Marchand=, Mercator, negotiator, qui mercaturam facit, propola.
MARCHÉ, Macellum, emporium, mercatus.
=Jour de marché=, Nundinæ, mercatus.
_Tenue d’un marché_, Nundinatus.
MARCHE, Ingressio, incessus, itio, ingressus, gressus.
=Marcher=, Incedo, ingredior, ambulo, eo.
_Ils marchent rapidement_, Celeres sunt.
MARÉCHAL-DE-CAMP, Supremus castrorum præfectus.
MARÉE, Æstus marini.
MARI, Maritus, vir.
MARIAGE, Matrimonium, conjugium, connubium, nuptiæ.
_Contracter mariage_, (en parl. d’une femme), Ineo matrimonium.
_Faire un mariage_, Matrimonio habeo conjugem.
=Se marier=, Nuptias concilio, uxorem duco.
_Femme mariée_, Matrona, mulier, uxor.
_Non marié_, Innuptus, non nuptus.
MARMITE, Olla.
MARQUE, Nota, signum.
_Apposer une marque_, Notam appono.
_Faire une marque_, Noto, signo.
=Marquer=, Consigno, obsigno, firmo.
=Marqueté=, Vermiculatus.
MARTEAU, Malleus.
MARTYR, Laureatus Fidei pugil.
MASQUE, Persona, larva, facies ficta.
_Lever le masque_, Integumenta evolvo, larvam depono.
=Masqué=, Larvatus, personatus.
=Masquer= _la vue_, Luminibus obstruo.
MASSACRE, Trucidatio, cædes, clades, jugulatio.
=Massacrer=, Interficio, neco, occido, cædo, jugulo, morte mulcto,
interimo, contrucido.
MASSE, Moles.
_En masse_, Conglobatim.
MASSUE, Clava.
MÂT, Malus.
=Matelot=, Nauta, navita.
MATHÉMATIQUE, Mathematicus.
MATIÈRE, Materia.
=Matériaux=, Materia, apparatus.
MATIN (_le_), Mane, diluculo, prima luce, matutino tempore.
=Matin= (du), Matutinus.
MATURITÉ, Maturitas, tempestivitas, tempus maturum.
=Mûr=, Maturus, coctus, tempestivus, mitis.
=Mûrir=, Maturesco, maturo, mitesco, mitior fio, excoquo.
_Les moissons mûrissent_, Fruges prope maturitatem sunt.
MAUVAIS, Malus, inprobus, perditus, facinorosus, nequam, homo nihili.
MAUX, Miseria, calamitas.
_Soulager les maux_, Miseriam lenio.
MAXIME, Dogma, decretum, citum, præceptum.
MÉCANICIEN, Machinator, fabricator.
MÉCHANCETÉ, Improbitas, perversitas vecordia, malignitas.
=Méchant=, Improbus, sceleratus, nequam.
=Méchamment=, Improbe, maligne, malitiose, nefarie, perverse,
nequiter.
MÉCONTENTEMENT, Bilis, ira.
MÉDIATEUR, Conciliator, pactor.
MÉDICAMENT, Medicamen, medicamentum, medicina, remedium.
MÉDECINE, Medicina, medicamentum, remedium, ars medendi.
=Médecin=, Medicus, medicinæ peritus.
MÉDIOCRITÉ, Mediocritas.
=Médiocre=, Modicus, mediocris, paucus, nonnullus.
=Médiocrement=, Modice, moderate, modeste, mediocriter.
=Médisance=, Maledictio, maledictum.
=Médire=, Maledico.
=Médisant=, Maledicus, obtrectator, mordax.
_En médisant_, Maledice.
MÉDITATION, Meditatio, commentatio.
=Méditer=, Meditor, attente cogito, commentor, contemplor, considero.
_Méditer une ruse_, Machinor.
_Il médite je ne sais quoi au fond de son cœur_, Clam nescio quid
agitat.
MÉFAIT, Noxa, noxia, culpa, crimen.
MEILLEUR, Melior, potior, præstabilior, commodior, prior.
MÉLANCOLIE, Melancholia, atra bilis.
=Mélancolique=, Melancholicus.
MÉLANGE, Permistio, admistio, confusio.
_Sans mélange_, Meracus, merus.
=Mêler=, Promiscua habeo, commisceo, insero, confundo.
=Mêler à= (se), Me interpono, in res me immitto.
=Mêlé=, Promiscuus, mixtus, confusus.
MEMBRE, Artus, membrum.
_Privé d’un membre_, Mancus.
MÊME, Etiam, et, item, vel, quidem, profecto.
=De même=, Item, similiter, quoque.
=De même que=, Sicut, sicuti, perinde ut, similiter atque, velut,
tanquam, quodammodo ac.
=De la même manière=, Itidem, similiter, pariter, item.
=Et même=, Quin etiam, idem.
=Pas même=, Ne quidem.
LE MÊME, Idem.
=Mémoire=, Memoria.
_Avoir bonne mémoire_, Memoria valeo.
_Avoir une mémoire ingrate_, Memoria vacillat.
_Exercer la mémoire_, Mémoriæ studeo.
=Mémorable=, Memorabilis, memorandus, memoria dignus.
=De mémoire=, Memoriter, e memoria, sine scripto.
_Réciter de mémoire_, Ex memoria pronuntio.
_De mémoire d’homme_, Post hominum memoriam.
MÉMOIRES, Commentarium, commentarii.
MENACE, Minæ, minatio, terror.
_Proférer des menaces_, Terrores jacto.
=Menacer=, Minor, minitor, terreo.
— (Être imminent), Impendeo, immineo, insto.
=Menaçant=, Minax, horrificus, minitabundus, minitans.
=Menaçant= (en), Minaciter, aspere.
MÉNAGER _la chèvre et le chou_, Utrosque parietes linio. (PROV.)
MENDICITÉ, Mendicitas.
=Mendier=, Mendico, ostiatim quæro.
=Mendiant=, Mendicus.
MENER, Propello, impello, propulso.
MENSONGE, Mendacium, falsitas.
=Mentir=, Mentior, ementior, mendacium dico.
=Menteur=, Mendax, fraudulentus.
=Mensonger=, Mendax, fraudulentus.
MENSUEL, Menstruus.
=Mention=, Commemoratio, mentio, recordatio.
_Faire mention_, Mentionem de re facio.
=Mentionner=, Commemoro, memoro, dico, memini, narro.
MENTON, Mentum.
MÉPRIS, Contemptio, contemptus, despicientia, despectio, vilitas,
aspernatio, despectus.
=Mépriser=, Flocci facio, contemno, despicio, sperno, pro nihilo
puto, rejicio aspernor, abhorreo, respuo, repudio.
=Méprisable=, Luteus, nullius pretii, ineptus.
MER, Pelagus, mare, pontus, æquor, salum.
_La pleine mer_, Altum.
_En pleine mer_, In salum.
_Mal de mer_, Nausea.
_Se mettre en mer_, Navigo, mare ingredior.
=Marin=, Marinus, maritimus.
— (Soldat), Classiarius.
MERCENAIRE, Mercenarius, operarius.
MÈRE, Mater, parens, genitrix.
MÈRE DE FAMILLE, Materfamilias.
=Maternel=, Maternus.
MÉRITE, Promeritum, meritum, beneficium.
_Favoriser le mérite_, Dignitati faveo.
=Mériter=, Mereo, mereor, commereo, promereor.
_Je ne mérite pas autant_, Non id est meritum meum, ut.....
=Mériter= (de), Benemereor, beneficio afficio, beneficium colloco.
=Mérité=, Meritus, justus, debitus.
MERLE, Merula.
MERVEILLE, Miraculum, prodigium, portentum.
_A merveille_, Mirum in modum.
=Merveilleux=, Portentosus, monstrosus, prodigiosus, mirandus,
mirabilis.
=Merveilleusement=, Mirifice, mire, admirabiliter.
=Mésintelligence=, Dissidium, dissensio, divortium.
MESSAGE, Nuntium.
=Messager=, Nuntius, tabellarius, cursor.
MESSE, Res sacra, missa, res divina.
_Dire la messe_, Sacrum facio.
_Servir la messe_, Sacerdoti sacra operanti ministro.
_Entendre la messe_, Intersum divinis.
MESURE, Mensura.
— (Manière), Modus.
_Garder la mesure convenable_, Modum in rebus servo.
_Avec mesure_, Numerose.
_Sans mesure_, Immoderate, immodeste, extra modum.
=Mesurer=, Commetior, metior.
_Qui mesure_, Metator.
MÉTAL, Metallum.
MÉTAMORPHOSER, Transformo.
MÉTHODE, Methodus, via, ars.
=Méthodiquement=, Distincte, disposite, distribute.
METS, Esculenta, escæ, cibi, pulmentum.
METTRE, Pono, colloco.
_Il se mit à_, Cœpit.
MEUNIER, Pistor.
MEURTRE, Homicidium, cædes.
MEURTRIER, Homicida, sicarius, interfector.
=Meurtrier= (_adj._), Internecinus, crudelis.
MIDI, Meridies.
=De midi=, Meridianus.
_Avant midi_, Ante meridiem.
_Après midi_, Post meridiem.
MIEL, Mel.
_Rayon de miel_, Favus.
=Mielleux=, Mellarius, mellitus, suavis, jucundus.
MIEN, Meus.
MIEUX, Melius, commodius, potius, præstabilius.
_Un peu mieux_, Meliuscule, aliquanto melius.
_Aimer mieux_, Malo, magis volo, præopto.
MIGRATION, Migratio, loci mutatio, discessus.
MILAN, Milvus.
=De milan=, Milvinus.
MILIEU (_le_), Medietas, medium, media pars.
_Juste milieu_, Mediocritas; nec parum, nec nimium.
=Qui est au milieu=, Medius, intermedius.
_Arriver au milieu de la nuit_, Nocte intempesta adsum.
MILITAIRE, Militaris.
MILLE, Mille.
— (Longueur), Millium, milliare.
=Mille fois=, Millies.
_De mille façons_, Multis modis.
=Millésime=, Millesimus.
MIME, Mima, mimus.
=Miner=, Peredo.
MINUTIEUX, Scrupulosus.
MIROIR, Speculum.
MISÈRE, Miseria, calamitas, ærumna.
_Soulager la misère_, Medeor inopiæ.
=Misérable=, Miserandus, miserabilis.
=Misérablement=, Miserabiliter, misere.
MISÉRICORDIEUX, Misericors, clemens.
MISSION, Expeditio sacra.
MOBILE, Mobilis, volubilis, instabilis, inconstans.
MOBILIER, Supellex.
_A l’ancienne mode_, Obsolete.
MODÈLE, Specimen, exemplum, exemplar.
MODÉRATION, Moderatio, modestia, modus, temperantia, gravitas.
=Modérer=, Moderor, modum adhibeo, freno, tempero, moderationem
adhibeo, placo, domo, reprimo, impero animo, cohibeo iram.
=Modéré=, Moderatus, temperatus, restrictus.
=Modérément=, Sobrie, parum, modeste, moderate, modice, temperate,
parce, restricte.
MODESTIE, Demissio, animi abjectio, verecundia.
=Modeste=, Demissus, humilis, modestus, pudens, verecundus.
_Il est très modeste_, Modestia animi est insigni.
=Modestement=, Pudenter, verecunde.
MODIFIER, Interpolo, renovo, muto.
=Modifié=, Modificatus.
MODIQUE, Modicus, mediocris, paucus.
=Modiquement=, Modice.
MOELLE, Medulla.
MOELLON, Cœmentum.
_Bâti en moellon_, Cœmentitius.
MŒURS, Mores.
_Bonnes mœurs_, Optimi mores.
_Mœurs dépravées_, Pravi mores.
_Mœurs sévères_, Castigati mores.
MOI, Ego.
MOINE, Monachus.
MOINEAU, Passer.
MOINS, Minus, secius.
_Du moins_, _au moins_, Saltem, modo.
_Le moins possible_, Minime, nequaquam.
_Le moins du monde_, Minimum.
MOIS, Mensis.
MOISSON, Messis, proventus.
=Moissonner=, Meto, messem facio.
=Moissonneur=, Messor.
MOITIÉ, Dimidia pars.
_Moitié_ (par), Bipartito, bifariam.
_Partagé par moitié_, Dimidiatus.
MÔLE, Crepido.
MOLESTER, Pervello, vello, vellico.
MOLLESSE, Mollitia, mollities, teneritas.
=Mou=, Mollis, tener, tractabilis, flexibilis.
=Mollement=, Molliter, segniter, delicate.
MOMENT, Punctum, momentum.
_Moments perdus_, Horæ subsecivæ.
_Moment défavorable_, Alieno tempore.
_En ce moment_, Ibi.
_Assigner un moment_, Tempus alicui constituo.
_Saisir le moment_, Tempus scite capio.
_Savoir choisir le bon moment_, Commoditatis omnes articulos scio.
MON, Meus.
MONCEAU, Acervus, cumulus.
_En monceau_, Acervatim, summatim.
MONDE, Mundus, rerum universitas.
=Mondain=, Mundanus.
MONNAIE, Nummus, moneta.
=Monnaie= _fausse_, Nummi adulterini.
_Battre monnaie_, Nummos cudo.
=Monétaire=, Monetalis.
MONSTRE, Monstrum, portentum, prodigium.
=Monstrueux=, Monstrosus, portentosus.
=Monstrueusement=, Monstrose.
MONTAGNE, Mons.
_Pied d’une montagne_, Infimæ radices montis.
MONTÉE, Acclivitas, clivus, collis.
=Monter=, Ascendo, scando.
=Montagneux=, Montosus, montuosus.
=Montueux=, Clivosus.
MONTRER, Ostendo, exhibeo, expromo, expono, demonstro, indico,
declaro, propono, in conspectu pono, monstro.
=Montrer= (se), Compareo, videor, adsum, palam sum, oborior, nascor.
_Il se montre autre qu’il n’est_, Alium se quam sit ementitur.
MONUMENT, Monumentum, opus publicum.
MOQUERIE, Irrisio, ludibrium, risus, cachinnus.
=Moquer de= (se), Insulto, illudo, ludo, ludificor, derideo, eludo,
irrideo, naso suspendeo aliquem.
=Moqueur=, Nasutulus, nasutus, irrisor.
=Moral=, Moralis.
MORCEAUX (en), Particulatim, membratim, singillatim.
MOROSE, Illepidus, infacetus.
_D’une façon morose_, Morose, fastidiose, importune.
MORSURE, Morsus.
=Mordre=, Admordeo, abrodo.
=Mordant=, Dentatus, mordax, dicax.
=En mordant=, Mordicus.
MORT, Mors, interitus, letum, discessus, exitus, obitus, decessio.
=Mort= _violente_, Nex.
_Se donner la mort_, Necem mihi conscisco.
_Menacer de mort_, Mortem alicui minitor.
_Donner la mort_, Morte afficio.
_Envoyer à la mort_, Ad mortem do.
=Mortalité=, Mortalitas.
=Moribond=, Moribundus, moriens.
=Mourir=, Morior, decedo, e vita discedo, succumbo, vitam amitto,
animam edo, intereo, ad DEUM excedo.
_Que je meure, si_, Ne vivam, si...
_Mourir avant le temps_, Præmorior, ante tempus morior.
_Mourir de mort violente_, Vita cum sanguine effluo.
_Mourir de la peste_, Peste conficior.
=Mort=, Mortuus.
=Mortel=, Mortifer, pestifer, letalis, mortalis.
MOSAÏQUE, Emblema vermiculatum.
MOT, Verbum, vox, vocabulum, dictum.
_Bon mot_, Sales, joci, facetiæ, urbanitas.
_Mot d’ordre_, Tessera.
_A mots couverts_. Tectis verbis.
=Mot à mot=, Verbis totidem, verbum pro verbo, ad verbum.
MOTIF, Causa.
MOTTE _de terre_, Gleba.
MOUCHE, Musca.
MOUCHER (se), Emungo.
MOUILLER, Humecto, humidum facio, madefacio.
=Mouillé=, Humidus, madidus, udus.
MOULIN, Pistrinum.
MOUSSE, Muscus.
=Moussu=, Muscosus.
MOUTON, Fistuca.
MOUVEMENT, Motus, motio, agitatio, impulsus.
_Mouvement circulaire_, Conversio, circumvectio.
_Mettre en mouvement_, Incito, impello, excito.
_Faire signe par un mouvement de tête_, Nuto.
_De son propre mouvement_, Sua sponte.
=Mouvoir=, Moveo, cieo, agito, impello, muto, commuto.
MOYEN, Ratio, via, modus.
_Il connaît tous les moyens_, Vias omnes aliquid faciendi tenet,
omnes artes novit.
_Chacun selon ses moyens_, Pro se quisque.
_Par tous les moyens possibles_, Quoquomodo, pro virili parte.
MUET, Elinguis, mutus, indisertus, tacitus.
=Rendre muet=, Obmutesco.
MUGISSEMENT, Mugitus.
=Mugir=, Mugio, boo.
MULET, Mulus.
=Muletier=, Mulio.
=De muletier=, Mulionius.
MULTIPLIER, Multiplico.
=Multiplier= (se), Percrebresco.
MULTITUDE, Multitudo, frequentia, celebritas, turba, cœtus, vulgus.
MUNICIPALE (ville), Municipium.
=Municipal=, Municipalis.
MUR (de clôture), Maceria, paries, murus.
— (Fortifications), Mœnia, muri urbis.
=Mural=, Muralis.
MURMURE, Murmur, fremitus, mugitus, strepitus, susurrus.
=Murmurer=, Murmuro, commurmuror.
_Murmurer à l’oreille_, Insusurro.
MUSE, Musa.
MUSES, Musæ.
=Musique=, Musica, cantus, symphonia.
_Aimer la musique_, Musicæ studio teneor.
_Faire de la musique_, Modulate describo.
=Musicien=, Musicus, symphoniacus.
MUTILER, Mutilo, diminuo.
=Mutilé=, Mutilus, mutilatus.
MUTUEL, Mutuus, respondens.
=Mutuellement=, Mutue, mutuo.
=Mystère=, Mysterium, sacra res occulta.
N
NACELLE, Navicula.
NAGE (traverser à la), Trano, trajicio, transnato.
=Nager=, Nato, no.
=Nager= _dans_, Innato, inno.
NAGUÈRE, Dudum, jam pridem, nuper, recens, novissime.
NAISSANCE, Ortus, exortus.
_Naissance illustre_, Genus illustre.
_De parents obscurs_, Genus obscurum.
_Par la naissance_, Natu, ætate.
=De naissance=, Natalis.
_Jour de naissance_, Dies natalis, natalis.
_Fête pour célébrer le jour de la naissance_, Natalitia.
_Relatif au jour de naissance_, Natalitius.
=Naître=, Nascor, orior, in vitam venio, in lucem edor, exsisto.
=Natal=, Genitalis.
_Sol natal_, Genitale solum.
_Faire naître_, Incutio, injicio.
NAÏF, Simplex, credulus, sincerus.
=Naïvement=, Pueriliter, stulte.
NARINES, Nares.
NARRATION, Narratio, rerum gestarum expositio.
=Narrer=, Narro.
=Narrateur=, Pronuntiator, narrator.
NATION, Natio, gens.
=National=, Vernaculus.
NATURE, Natura.
NATUREL, Natura, indoles, ingenium, mores.
=Naturel= (_adj._), Naturalis, nativus, innatus, insitus, genuinus,
proprius.
=Naturellement=, Naturaliter, a natura, secundum naturam.
NAUFRAGE, Naufragium.
_Faire naufrage_, Naufragium facio, naufragio intereo.
=Naufragé=, Naufragus, naufragio ejectus, qui naufragium facit.
NAUSÉE, Nausea, stomachi fastidium.
_Avoir des nausées_, Nauseo, stomachi fastidio laboro.
NAUTIQUE, Nauticus.
NAVAL, Nauticus.
NAVIGATION, Navigatio.
=Naviguer=, Navigo, in navi vehor.
=Navigable=, Navigabilis.
=Navigable= (pas), Innavigabilis.
=Navigateur=, Nauta, navita, naviculator, navicularius, remex.
NAVIRE, Navigium, navis.
NE PAS, Non, neque.
NÉCESSITÉ, Necessitas, necessitudo, fatum.
_Faire de nécessité vertu_, Necessitati pareo.
=Nécessaire=, Necessarius, fatalis, opus, necesse, necessum.
_Il est nécessaire_, Oportet, necesse est.
=Nécessairement=, Necessario, necessarie, ex necessitate.
=Nécessiteux=, Pauperculus.
NECTAR, Nectar.
NÉGATION, Negantia, negatio.
=Nier=, Nego, abnuo, diffiteor, pernego, prorsus nego, recuso.
NÉGLIGENCE, Socordia, incuria, negligentia, neglectio.
=Négliger=, Negligo, non curo, rem segniter tracto.
_Il néglige son devoir_, Claudicat in officio.
_Négliger tout pour obéir_, Omnia postpono dum obedirem.
_Négliger ses affaires_, Rebus meis plane indormio.
=Négligent=, Oscitans, socors, deses, negligens.
=Négligé=, Inconcinnus, inurbanus.
=Être négligé=, Negligor, jaceo.
=Négligemment=, Oscitanter, negligenter, indiligenter, somniculose,
socorditer.
NÉGOCE, Negotiatio, mercatura.
_Faire le négoce_, Negotior, mercaturam facio.
=Négociant=, Negotiator, mercator.
NÉGOCIATEUR, Pactor.
NEIGE, Nix.
=Neigeux=, Nivalis.
_Plein de neige_, Nivosus.
=Il neige=, Ningit.
NERF, Nervus, vis, robur.
=Nerveux=, Nervosus, fortis, robustus.
N’EST-CE PAS? Nonne, annon.
NETTEMENT, Plane, clare, aperte, perspicue.
NETTOYER, Depurgo, purgo.
NETTOYER _à fond_, Perpurgo.
NEUF _en tout_ (_Homme_), Homo usu rerum tiro, nulla cognitione
ornatus.
NEUF, Novem.
_De neuf jours_, Novendialis.
=Neuvième=, Nonus.
NEUTRE (_demeurer_), Medius sum.
NEVEU, Nepos.
NEZ, Nasus.
_Qui a un grand nez_, Nasutus.
NI D’UN COTÉ, NI DE L’AUTRE, Neutro, in neutram partem.
=Ni l’un ni l’autre=, Neuter.
NID, Nidus.
NIVEAU, Norma, perpendiculum.
NOBLESSE, Nobilitas, claritas, dignitas generis, vetustas familiæ,
præstantia.
_Faire partie de la noblesse_, In nobilium ordinem adscribor.
=Noble=, Nobilis, clarus, insignis, genere nobili natus, magnanimus.
_Noble de fraîche date_, Homo novus.
=Noblement=, Insigniter, elate.
NOCE, Nuptiæ, matrimonium, nuptiarum dies.
_Faire les apprêts des noces_, Nuptias conficio.
=Nuptial=, Nuptialis.
NŒUD, Nodus.
=Nouer=, Religo, vincio, colligo, necto, connecto.
=Noueux=, Nodosus.
NOIR (subst.), Nigror.
=Noir=, Niger, ater, atratus, fuscus.
_Vêtu de noir_, Atratus, funebri vestimento indutus.
=Noirâtre=, Pullus, atratus, niger.
NOIX, Juglans, nux.
NOM, Nomen, vocabulum.
_En mon nom_, Meo nomine, ex me, meis verbis.
_Donner un nom_, Nomen alicui cudo.
_Ils ont le nom sans la chose_, Honorum vocabula habent, non
dignitatis insignia.
_Se faire un nom_, Gloria floreo.
=Nommer=, Denomino, nomino, appello, voco, nomen pono, nuncupo.
=Nommément=, Nominatim.
NOMBRE, Numerus, multitudo, copia.
_En grand nombre_, Multus, permultus.
=Nombreux=, Multus, non pauci, numerosus, copiosus, frequens.
_Peu nombreux_, Infrequens.
NON, Non, haud, neutiquam, haudquaquam.
=Et non=, Nec, non, neque.
NONCHALANCE, Segnitia, inertia.
=Nonchalant=, Segnis, piger, languens, somniculosus.
=Nonchalamment=, Somniculose.
NOTE, Nota.
=Noter=, Noto, observo, signo.
=Notable=, Notabilis, conspicuus.
NOTION, Notio, cognitio, intelligentia, informatio.
NOTORIÉTÉ, Lux, perspicuitas.
=Notoire=, Testatus, exploratus, ratus, indubitatus.
NOTRE, Noster.
=Le nôtre=, Noster.
NOURRITURE, Nutrimentum, pabulum, pastio, esca, cibus, pastus, epulæ.
=Nourrir=, Alo, educo, nutrio, pasco.
=Nourrir de= (_se_), Vescor, edo, pascor, utor.
=Nourricier=, Nutricius.
=Nourrissant=, Esculentus.
NOUVEAUTÉ, Novitas.
_Aimer la nouveauté_, Novitatem amo.
=Nouveau=, Novus, recens, inauditus, inusitatus, per se cognitus,
inopinatus, novitius.
=De nouveau=, De integro, iterum, rursum, rursus, denuo.
_Rendre nouveau_, Novo.
=Nouvellement=, Nove.
NOUVELLE, Nuntius, rumor.
_Bonne nouvelle_, Exoptatus nuntius.
_Mauvaise nouvelle_, Tristis nuntius.
_Apporter des nouvelles_, Nuntium affero.
_Recueillir les nouvelles_, Rumores excipio.
_La nouvelle se confirme_, Rumor crescit.
NOVICE, Inexercitatus, tiro.
NU, Nudus, nudatus, spoliatus, vacuus.
_Mettre à nu_, Nudo, spolio.
NUAGE, Nimbus, nubes.
=Nuageux=, Nimbosus.
NUANCER, Vario.
=Nuancé=, Varius.
NUIRE, Lædo, obsto, noceo, officio, detrimentum affero.
=Nuisible=, Nocens, noxius, perniciosus.
NUIT, Nox, tenebræ.
_Passer la nuit blanche_, Pervigilo.
_Passer la nuit_, Pernocto, noctem ago.
_Être surpris par la nuit_, Nox me oppressit.
_Il fait nuit_, Advesperascit.
=Nocturne=, Nocturnus.
_Qui se fait la nuit_, Noctuabundus.
_Qui dure toute la nuit_, Pernox.
=Nuitamment=, Noctu, nocte, nocturno tempore, in tenebris.
NUL, Nullus, nemo.
=Nullement=, Nequaquam, minime, haudquaquam, neutiquam.
O
OBÉISSANCE, Obedientia, obtemperatio.
=Obéir=, Obedio, pareo, monita sequor, imperata facio, obtempero.
=Obéissance= (_avec_), Obedienter.
OBÉRÉ, Obæratus.
OBJECTION, Objectum.
=Objecter=, Objecto, objicio.
OBJET, Res.
OBLIGATION, Obligatio.
— (Argent), Nomen.
_Avoir en obligation_, In nominibus habeo.
_Faire une obligation de conscience_, Religionem objicio.
=Obliger=, Obligo, obstringo, devincio, alligo.
=Obligé=, Obligatus, obstrictus, devinctus.
_Je vous suis bien obligé_, Maximis me beneficiorum vinculis
obstrinxisti.
OBSCÉNITÉ, Obscœnitas, turpitudo.
=Obscène=, Obscœnus, turpis.
_D’une façon obscène_, Obscœne.
OBSCURITÉ, Tenebræ, caligo, nox, obscuratio, obscuritas.
=Obscurcir=, Obscuro, lucem eripio, tenebras obduco.
=Obscur=, Obscurus, tenebricosus, spissus, latens, opertus.
— (Embrouillé), Perplexus, intricatus, implicatus, tortuosus.
— (Ignoré), Ignobilis, humilis.
_Naissance obscure_, Ignobilitas, humilitas generis.
_D’une façon obscure_, Obscure, per nebulam, per caliginen, perplexe.
OBSÉDÉ (être), _par mille pensées_, Hinc inde cogito.
OBSÉQUIEUX, Obsequiosus.
OBSERVATION, Observatio, animadversio.
=Observer=, Circumspicio, adverto, considero, perpendo, observo,
animadverto, noto, speculor, attendo.
OBSÈQUES, Funus, exsequiæ.
OBSERVATION, Consideratio, contemplatio.
— (Remarque), Animadversio, notatio.
=Observer=, Attendo, contemplor, observo.
— (Remarquer), Animadverto.
_S’observer_, Me ciscumspicio.
=Observateur=, Speculator, animadversor.
=Observatoire=, Specula.
OBSTACLE, Obstaculum, impedimentum, mora, impeditio, obex, nodus,
vinculum.
_Faire obstacle_, Officio, noceo, obsum, obsto, obsisto.
OBSTINATION, Contumacia, pertinacia, pervicacia, obstinatio.
=Obstiner= (s’), Persto.
=Obstiné=, Pertinax, obstinatus, pervicax.
=Obstinément=, Pugnaciter, pertinaciter, præfracte.
OBSTRUER, Præstruo, oppilo.
OBTENTION, Impetratio.
=Obtenir=, Impetro, nanciscor, consequor, teneo, adipiscor, assequor.
_Qui peut être obtenu_, Impetrabilis.
OCCASION, Occasio, locus, tempus, opportunitas, ansa, causa, facultas.
_A l’occasion_, Pro re nata, e re nata.
_Saisir l’occasion_, Oblata opportunitate utor, tempus scite arripio.
_Laisser passer l’occasion_, Prætermitto facultatem.
_Ne laisser passer aucune occasion_, Nullum locum prætermitto.
_Si l’occasion se présente_, Si occasio tulerit.
OCCUPATION, Occupatio.
=Occuper=, Occupo, possideo.
=Occuper de= (s’), Sollicitus sum, pertracto, tracto.
_S’occuper des affaires de quelqu’un_, Tracto, curo res alicujus,
procurator rerum alicujus sum.
=Occupé=, Laboriosus, operosus, occupatus.
_Qui n’est pas occupé_, Minime occupatus.
=Occupé= _à_, Versatus in aliquo, exercitatus, subactus.
ODEUR, Odor.
_Exhaler une odeur_, Fragro, odorem reddo, redoleo, odorem afflo,
odorem spiro.
=Odorant=, Odoratus.
=Odorant= (être), Redoleo, oleo.
=Odorat=, Odoratus.
ODIEUX (_faire retomber sur qqn tout l’_), Invidiam omnem in aliquem
trajicio.
=Odieux=, Perosus, odiosus.
=Rendre odieux=, In invidiam voco.
ŒIL, Oculus, lumen, acies.
=Œil= _de la vigne_, Gemma in vitibus.
_Je n’ai point fermé l’œil de la nuit_, Hac nocte nihil dormivi.
_Jeter les yeux sur qqn_, Oculos in aliquem conjico.
_Sous les yeux_, Ante oculos.
_Placer sous les yeux_, Ante oculos pono, rem in medio pono.
ŒUF, Ovum.
ŒUVRE, Opus, opera, artificium.
_Mise en œuvre_, Fabricatio, fabrica.
_Bonnes œuvres_, Actiones sanctæ.
OFFENSE, Offensa, injuria.
=Offenser=, Offendo, pecco, lædo.
OFFICE (_bon_), Officium, munus, muneris officium.
_Répondre aux bons offices_, Officiis mutue respondeo.
_Rendre office pour office_, Vinco studiis meis amici officia.
=Officieusement=, Officiose, amice.
OFFRE, Sollicitatio.
=Offrir=, Offero, defero, trado, refero.
_S’offrir à la vue_, Do me in conspectum.
OH! Hem! o!
OIE, Anser.
OISEAU, Volucris, ales, avis, volatilis.
=Oiseleur=, Auceps.
OISIVETÉ, Inertia, otium, ignavia, desidia, negligentia, fuga laboris.
=Oisif=, Iners, ignavus, piger, languidus, vecors, deses, otiosus,
nil agens.
=Oisif= (être), Cesso, nihil ago, vaco, conquiesco, langueo.
OLIVE, Oliva, olea.
=Olivier=, Olea.
_Lieu planté d’oliviers_, Olivetum.
OMBRAGE, Ombraculum.
OMBRE, Umbra.
_Qui reste à l’ombre_, Umbratilis.
=Ombrager=, Opaco, obscuro.
=Ombreux=, _Ombragé_, Umbrosus, opacus, umbrifer, obscurus.
OMISSION, Prætermissio.
=Omettre=, Prætereo, omitto, missum facio, prætermitto, reticeo,
relinquo.
ONAGRE, Onager, asinus silvester.
ONCE, Uncia.
ONCLE, Avunculus, matris frater.
ONCTION, Unctio, unctura.
ONGUENT, Onguentum.
=Oindre=, Illino, inungo, ungo, perungo; unguentis oblino, lino.
=Qui oint=, Unctor.
ONDE, Unda, fluctus.
ON DIT, ON RACONTE, Fama est, in vulgus exit; emanat rumor.
ONGLE, Unguis.
ONZE, Undecim.
OPÉRATION, Actio.
=Opérer=, Facio, ago.
_La médecine opère_, In venas se diffundit medicamentum.
OPINION, Existimatio, fama, opinio, sententia, consilium, voluntas,
opinatio, sensus.
_Donner de soi une bonne opinion_, Bellam exspectationem mei concito.
_Se faire une mauvaise opinion_, Malam animo opinionem imbibo de
aliquo.
_Persister dans son opinion_, Persevero in sententia, sto in eadem
sententia.
_Changer d’opinion_, Sententiam repudio.
OPINIÂTRETÉ, Pertinacia, pervicacia, obstinatio.
=Opiniâtre=, Obstinatus, pertinax, pugnax.
=Opiniâtrément=, Præfracte, pertinaciter, pugnacissime, obstinate.
OPPOSITION, Oppositio.
_Faire opposition_, Refragor, adversor.
=Opposer=, Objecto, objicio, oppono.
=Opposer= (s’), Adversor, repugno, obsisto, obsto, contra pugno,
resisto, obtrecto, contravenio, adversum me præbeo, oppono,
objicio, renitor.
=Opposé=, Oppositus, dissentaneus, disparatus.
_Être opposé à_, Dissentio, dissideo, discrepo, in alia opinione sum.
OPPORTUNITÉ, Opportunitas, tempestivitas.
=Opportun=, Tempestivus, opportunus.
=Opportunément=, Tempestive, opportune.
OPPRESSION, Oppressio, obsessio, oppugnatio.
=Oppressé= (être), _jour et nuit_, Dies noctesque pungor ac stimulor.
=Opprimer=, Opprimo, obruo, pondere affligo, servitute oppressum
teneo.
=Oppresseur=, Oppressor.
OPPROBRE, Nota, infamia, dedecus, ignominia, macula, labes.
OPTION, Optio, potestas eligendi.
=Opter=, Opto, exopto, expeto, eligo.
OPULENCE, Opulentia, opes.
=Opulent=, Opulentus, abundans, affluens, copiosus, dives, uber,
plenus, refertus.
OR, Aurum.
_Qui produit de l’or_, Aurifer.
_Qui a couleur d’or_, Aureolus.
=Orfèvre=, Aurifer, vascularius.
ORACLE, Fatum, vaticiniam, oraculum, prædictio, ariolatio.
_Débiter des oracles_, Ariolor, divino, prædico.
ORAGE, Tempestas, turba, procella.
=Orageux=, Procellosus, nimbosus.
ORATEUR, Orator, concionator.
_Orateur très abondant_, Orator admodum copiosus.
=Oratoire=, Oratorius.
_D’une façon oratoire_, Oratorie, ornate, copiose, splendide.
ORBICULAIRE, Orbiculatus.
ORCHESTRE, Orchestra.
ORDRE, Ordo, dispositio, collocatio, œconomia.
=Ordonner= (mettre en ordre), Dirigo, constituo, ordino, dispono.
_En ordre_, Ordinate, ordinatim, ordino, composite, disposite.
_Sans ordre_, Passim, incomposite, perturbate, confuse.
_Mal ordonné_, Confusus, inordinatus.
ORDRE (commandement), Mandatum, imperium, jussum.
_Ordre des dieux_, Numen, divina potestas, providentia.
_Exécuter un ordre_, Mandata exsequor.
_Être aux ordres_ (de), In potestate alicujus sum.
=Ordonner=, Præcipio, mando, injungo, impero, impono, jubeo,
præscribo.
_Sans l’ordre de_, Injussu.
OREILLE, Auricula, auris.
_Qui a de longues oreilles_, Flaccus.
_Satisfaire l’oreille_, Aures impello.
=Oreiller=, Culcita, pulvinus, lectulus, stragulum.
ORGANISER, Constituo, decerno, statuo, præscribo, designo.
ORGE, Hordeum.
ORGIE, Perpotatio.
ORGUEIL, Superbia, contumacia, ostentatio, jactatio, vanitas,
ferocitas.
=Orgueilleux=, Contumax, superbus, obstinatus.
=Orgueilleusement=, Elate, contumaciter, superbe, ferociter.
ORIENT, Oriens.
ORIGINE, Origo, principium, ortus, stirps, fons, caput, primordia.
=Originaire=, Oriundus, ortus, originem trahens.
=Original=, Examplar, exemplum, imago.
ORNEMENT, Exornatio, ornamentum, ornatus, species.
— (Du discours), Expolitio, exornatio, explicatio.
=Orner=, Exorno, expolio, illustro, decoro, illumino, cohonesto.
=Orné=, Ornatus, decoratus.
_Peu orné_, Inornatus, incomptus, sine nitore et palæstra.
_D’une façon ornée_, Ornate, splendide, composite.
_Sans ornement_, Inornate, inculte, ineleganter.
ORNIÈRE, Orbita.
ORPHELIN, Pupillus.
OS, Os.
=Ossements=, Ossa.
OSER, Audeo, non dubito, non vereor.
OSIER, Vimen.
=Fait d’osier=, Vimineus.
=Lieu planté d’osier=, Virgetum.
OSTENTATION, Jactatio, ostentatio, venditatio, obstinatio, vanitas.
ÔTAGE, Obses.
ÔTER, Adimo, aufero, eripio, detraho, tollo, extorqueo.
OU, Ve, vel, seu, sive, aut.
=Ou non=, Necne.
OÙ? Ubi, quo loco, ubinam, quorsum, quo, quem in locum.
_Où en sont vos affaires?_ Quo loco res tuæ sunt?
=D’où=, Unde, ex quo, a quo.
=Par où=, Quo.
OUBLI, Oblivio, memoriæ lapsus.
_Sauver de l’oubli_, Facti memoriam a silentio vindico.
=Oublier=, Obliviscor, oblivio me capit.
=Oublieux=, Obliviosus, immemor.
OUI, Vere, certe quidem.
OUIE, Auditus, sensus audiendi, auditio.
OURAGAN, _dévastateur_, Tempestas calamitosa.
OURDIR, Machinor, ordior, texo, contexo, struo.
OUTRAGE, Contumelia, convitium, maledictum, ignominia, injuria,
ludibrium.
_Recevoir des outrages_, Contumeliam accipio, sustineo.
=Outrager=, Maledico, contumelian alicui facio.
=Outrageux=, Coutumeliosus, injuriosus, maledicus, mordax.
=Outrageusement=, Contumeliose, per contumeliam, injuriose.
OUTRE, Præter, supra, extra.
=En outre=, Præterea, insuper, ad hæc.
_Passer outre_, Transgredior.
OUVRAGE, Opus, opera, artificium.
=Ouvrages= _de fortification_, Opus, munitio.
_Petit ouvrage_ (opuscule), Opusculum.
=Ouvrier=, Opifex, artifex, effector, faber.
=D’ouvrier=, Fabrilis.
OUVERTURE, Apertura, hiatus, labes.
=Ouvrir=, Aperio, patefacio, recludo, resero.
_Ouvrir la bouche_, Hisco.
=Ouvrir= (s’), Patesco, pateo.
=Ouvert=, Pervius, apertus, patens, planus, manifestus.
— (Sincère), Simplex, sincerus.
=Ouvert= (être), Hio, disjunctus sum, pateo.
=Ouvertement=, Aperte, publice, plane, palam, non obscure, non
dissimulanter, patenter, propalam.
— (Franchement), Candide, ingenue, sincere, simpliciter.
P
PACIFICATION, Pacificatio.
=Pacifié=, Paco, sedo, in tranquillum redigo, pacatum reddo.
=Pacifier=, Pacatus, quietus, tranquillus.
=Pacificateur=, Pacificator.
_Qui doit rétablir la paix_, Pacificatorius.
=Pacifique=, Pacificus, quietus.
PACTE, Pactum, pactio, conventio, conventum, constitutum, fœdus,
decisio, conditio, fides.
=Pactiser=, Depaciscor, paciscor, spondeo.
PAGE, Tabella, pagella, pagina.
PAÏEN, Falsorum numinum cultor.
PAILLE, Palea.
PAIN, Panis.
PAIR, Similis, geminus, pur.
PAIX, Pax, concordia, tranquillitas.
_Faire la paix_, Redeo cum aliquo in gratiam, pacem constituo.
_Les condition de paix n’ont pas été acceptées_, Ad pacis
conditiones adduci non potuere.
_Rompre la paix_, Pacem irritam facio.
=Paisible=, Tranquillus, placidus, lenis, quietus, pacatus, mitis,
clemens.
=Paisiblement=, Placide, leniter, pacate.
PALAIS (membre), Palatum.
=Palais=, (_demeure royale_), Regia, palatium.
PALESTRE, Palæstra, gymnasium.
PÂLEUR, Pallor.
=Pâlir=, Expallesco, exalbesco, pallore suffundor, palleo.
=Pâle=, Pallidus, lividus, exsanguis, decolor.
PALIMPSESTE, Palimpsestus.
PALINODIE, Palinodia, retractatio.
PALISSADE, Vallus.
=Palissader=, Præsepio.
PALLADIUM, Palladium, signum Palladis.
PALME, Palma, victoria.
_Qui mérite la palme_, Palmaris.
PALMIER, Palma.
PALLIUM, Pallium.
_Vêtu du pallium_, Palliatus.
PALPER, Pertracto, tracto, palpo, palpor.
=Palpable=, Tractabilis.
=Pampre=, Pampinus.
PANACÉE, Panchrestum, medicamentum.
PANÉGYRIQUE, Panegyricus.
PANTHÈRE, Panthera.
PAON, Pavo.
PAPE, Summus Ecclesiæ Pastor.
_Élire un Pape_, Summum alicui pontificatum defero.
PAPIER, Charta.
=Papier= (grand format), Macrocolum, charta.
— (Buvard), Bibula.
=Main de papier=, Scapus chartæ.
=Feuille de papier=, Chartæ pagina.
PÂQUES, Pascha.
PAR, Per.
PARADE, Ostentus.
_Faire paradé_, Ostento.
_Qui fait parade de_, Ostentator, gloriosus.
PARADOXE, Paradoxa.
=Par-dessus=, Supra.
PARAÎTRE, Videor, appareo, speciem affero, orior, nascor.
PARALLÈLE, Comparatio, similitudo.
PARALYSIE, Paralysis.
PARASITE, Parasitus, mensarum assecla.
PARCELLE, Particula, appendicula.
PARCE QUE, Quod, quia, quoniam, propterea, ob eam causam.
PARCHEMIN, Membrana.
PARCOURIR, Peragro, perambulo, percurro.
— (En esprit), Mente peragro.
— _Passer légèrement sur_, Breviter decurro, strictim attingo,
percurro.
PARDON, Venia.
_Demander pardon_, Veniam rogo.
=Pardonner=, Ignosco, parco, veniam do, remitto, condono.
PAREIL, Similis, par, compar, æqualis, talis.
_Rendre la pareille_, Par pari reddo.
=Pareillement=, Similiter, item, itidem, pariter, perinde, juxta, eo
loco, etiam, quoque.
PARENTÉ, Cognatio, propinquitas, gentilitas, consanguinitas.
=Parenté= (paternelle), Agnatio.
=Parent=, Cognatus, sanguine conjunctus, propinquus.
=Parents=, Parentes.
PARER _un coup_, Declinatione corporis ictum effugio.
PARESSE, Pigritia, ignavia, inertia, segnities, desidia, negligentia,
languor, socordia.
=Paresseux=, Ignavus, iners, socors, cessator, deses, otiosus, qui
cessat, languidus, piger, indiligens, segnis.
=Être paresseux=, Pigror.
=Avec paresse=, Indiligenter, negligenter.
PARFOIS, Interdum, nonnunquam.
PARFUM, Unguentum.
=Parfumeur=, Unguentarius, pigmentarius.
PARI (_faire un_), Sponsione aliquem lacesso.
_Gagner un pari_, Sponsionem vinco.
PARJURE, Perjurium, perfidia.
=Parjurer= (se), Pejero.
_Qui se parjure_, Perjurus.
PARLEMENTAIRE, Internuntius, interpres, caduceator.
PARMI, Inter.
PAROLE, Locutio, sermo, eloquium, effatum, verbum.
_Bonne parole_, Benedictum.
_Douce parole_, Blandiloquentia.
_Prendre la parole_, Silentium rumpo, loquor.
_Il perdit l’usage de la parole_, Lingua illi constitit.
=Parler=, Loquor, sermonem confero, aio, dico, enuntio, exprimo.
_Parler souvent de_, De aliquo frequenter sermocinor.
_Parler le premier_, Præloquor.
_Parler avec insolence_, Insolenter loquor.
_Parler contre qqn_, Obloquor.
_On parle beaucoup de_, Sermo multus est de.
_Donner sa parole_, Fidem do.
_Engager sa parole_, Fidem do alicui.
_Garder la parole donnée_, Fidem quam dedi præstabo.
_Violer sa parole_, Fidem frango.
_Dégager sa parole_, Nomen salvo.
_Sur ma parole_, Fide mea.
PARC, Stabulum.
=Parquer=, Stabulor.
PARRAIN (être), Ex baptismo levo, e sacro fonte suscipio.
PARRICIDE (crime), Parricida.
PARSEMER, Conspergo, aspergo, respergo.
PART de (_faire_), Impartio, impertio, impertior.
_Qui prend part à_, Particeps, consors.
=Participer=, Particeps sum.
_Faire participer_, Participo, participem facio, socium adjungo.
_Qui participe à_, Particeps, consors.
_A part_, Seorsum, separatim, discrete, distincte.
_Mettre à part_, Sepono, segrego, separo.
_De part et l’autre_, Utrinque, ab utraque parte, utrobique, hinc
et illinc.
_Nulle part_, Nusquam, nullo in loco.
_Quelque part_, Alicubi.
— (Avec mouvement), Aliquo, in aliquem locum.
_De quelque part que ce soit_, Undelibet.
_De toutes parts_, Undique.
_En bonne part_, In optimam partem.
PARTAGE, Divisio, partitio, distributio.
_Échoir en partage_, Obtingo, obvenio.
=Partager=, Partior, divido, partitionem facio.
_Faire partager à_, Impertior.
=Qui partage=, Divisor.
PARTI, Factio, secta, partes.
_Se joindre au parti de_, Factionem sequor alicujus.
_Quitter le parti de_, Descisco, deficio.
=Partisan=, Adjutor, particeps, socius, fautor, assecla, assectator.
_Être partisan des idées nouvelles_, Rebus novis studere.
PARTIE, Pars, portio, membrum, species, forma.
_Quitter la partie_, Hastam abjicio.
_En partie_, Partim.
=Particulier=, Singularis, peculiaris, proprius, privatus.
_En particulier_, Speciatim, nominatim, seorsum, singulatim, præter
cæteros, privatim, clam.
=Particulièrement=, Singulariter, singulari modo.
PARTIR, Proficiscor, discedo.
_A partir de_, Ab.
PARTOUT, Usquequaque, ubique.
_Partout où_, Ubicumque, quocumque in loco, quocumque.
PARURE, Ornamentum, decus.
=Parer=, Orno, decoro, ornatus affero, ornamentis afficio.
PARVENIR, Pervenio, devenio.
PAS ENCORE, Nondum, necdum, non adhuc.
PAS, Passus, gradus, gressus.
_Faux pas_, Lapsus, lapsio, prolapsio.
_Céder le pas_, De via concedo, deflecto a via, iter præbeo.
_Sortir d’un mauvais pas_, Ex nassa exeo.
_Pas à pas_, Pedetentim, sensim, gradatim, sensim sine sensu.
PASSABLE, Tolerabilis, patibilis.
PASSAGE, Transitus, transmissio, meatus.
_Se frayer un passage_, Ferro mihi viam facio.
=Passer= _dans_, Immigro, migro, solum coloniis occupo.
=Passer= _devant_, Prætergredior, præterlabor.
_Passer d’une chose à l’autre_, Accedo, delabor, defluo.
=Passer= _outre_, Prætervehor.
_Faire passer_, Traduco, trajicio.
_Action de passer_, Traductio.
_Qui fait passer_, Traductor.
_Passer le temps_, Dego.
=Passer= (omettre), Prætermittere.
_En passant_, Obiter, leviter, tenuiter, mediocriter.
=Passager=, Vector.
_Qui transporte_, Vector.
=Passager= (qui ne dure pas), Brevis, fugax, caducus.
=Passé=, Præteritus, transactus, anteactus.
PASSEPORT, Diploma.
PASSE-TEMPS, Exercitatio, ludicrum, ludus.
PASSEREAU, Passer.
PASSION, Cupido, cupiditas, libido, cupiditatis sitis.
_S’abandonner aux passions_, Libidini parere.
_Réprimer les passions_, Coercere cupiditatem.
PASTEUR, Pastor.
=Pastoral=, Pastoralis, pastoritius.
PÂTE, Massa.
PATHÉTIQUE, Patheticus.
PATIENCE, Patientia, tolerantia.
=Patient=, Patiens.
=Patiemment=, Patienter, tranquille, toleranter, fortiter,
constanter, æquo animo.
PATRIE, Patria, sedes natalis, terra parens.
=Patriotique=, Patrius.
PATRIMOINE, Patrimonium, hereditas.
_Manger son patrimoine_, Consumo patrimonium meum; fortunas meas
abligurio.
PATRONAGE, Patrocinium, advocatio, defensio.
_Se mettre sous le patronage_, In alicujus fidem me trado.
=Patron=, Patronus, defensor, custos.
PÂTURAGE, Pastio, pastus, pabulum, pascua.
_Faire paître_, Pasco.
PAUME, Palma.
PAUPIÈRES, Palpebræ.
PAUSE, Distinctio, interjunctio.
PAUVRETÉ, Egestas, paupertas, inopia, indigentia, mendicitas,
domestica difficultas.
_Être réduit à la pauvreté_, Inopia premor.
=Pauvre=, Egenus, pauper, egens, inops.
=Pauvrement=, Jejune, tenuiter, exiliter.
PAVÉ, Pavimentatum.
=Pavé=, Pavimentatus.
PAVOT, Papaver.
PAIE, Stipendium.
PAYEMENT, Pensio, solutio.
=Payement= (_argent comptant_), Repræsentatio.
=Payer=, Dependo, pendo, solvo, pensito, persolvo.
=Payer comptant=, Pecuniam repræsento.
_Faire payer_, Exigo, de pecunia appello.
PAYS, Regio.
_De notre pays_, Nostras.
_De votre pays_, Vestras.
_Du pays_, Vernaculus, domesticus.
=Paysan=, Paganus.
PEAU, Pellis, cutis, corium, membrana.
_Couvert d’une peau_, Pellitus.
PÊCHE, Piscatus.
=Pêcher=, Piscor.
=Pêcheur=, Piscator.
PÉCHÉ, Peccatum, delictum, crimen, culpa, noxa, noxia, maleficium,
erratum.
=Pécher=, Pecco, scelus admitto, rem nefariam committo, scelera facio.
_Commettre le péché mortel_, Lethali noxa me obstringo.
_Se rendre coupable de péché véniel_, Me levioris culpæ labe polluo.
PÉCULE, Peculium.
PEIGNE, Pecten.
=Peigner=, Pecto.
=Peigné=, Comptus, ornatus, compositus.
À PEINE, Vix, vix dum, vix jam.
PEINE, Molestia, cura, sollicitudo, angor, pœna, ægritudo, negotium,
studium, labor, opera, supplicium.
_Avoir de la peine_, Doleo, dolorem capio, indoleo, condoleo, mœreo,
angor animo, dolore ardeo.
_Se donner de la peine_, Operor.
_Se donner mille peines_, Sudo.
_Se mettre en peine de_, Curo, sollicitus sum.
_Perdre sa peine_, Operam, tempus perdo.
_Faire qqche qui en vaille la peine_, Operæ pretium facio.
_Faire peine_, Piget.
_Avec peine_, Gravate, difficulter, ægre, moleste, dolenter,
laboriose.
PEINE (_châtiment_), Mulcta, pœna.
_Remettre une peine_, Mulcta gratiam facio.
_Subir une peine_, Do pœnas.
_Porter la peine de_, Non effugio pœnam.
PEINTURE, Pictura.
=Peindre=, Depingo, pingo, describo.
=Peindre= _au vif_, Effigiem ad germanum exprimo.
=Peintre=, Pictor.
PÊLE-MÊLE, Promiscue, sine discrimine, permiste, perturbate, confuse.
PÈLERINAGE (_faire un_), Sacram peregrinationem obeo.
PÉNATES, Penates, dii patrii, lares.
PENCHANT, Inclinatio, flexio, inflexio, proclivitas, facilitas,
propensio.
_Penchants_ (_suivre ses_), Servio cupiditatibus, Cf. Pente.
=Pencher= _vers_, Acclino, inclino, flecto ad aliquid.
=Pencher= (se), Inclino, vergo, procumbo.
PENTE, Declivitas, inclinatio, proclivitas, facilitas.
_Qui est en pente_, Declivis, inclinatus, incurvus.
=En pente=, Procliviter.
PENDAISON, Suspendium.
=Pendre=, Pendeo, suspensus sum, hæreo.
PENDANTS _d’oreilles_, Inaures.
PENDANT, Pendulus, pensilis.
PENDANT, Per, interea.
_Pendant ce temps_, Interim, inter hæc.
PÉNÉTRATION _d’esprit_, Acumen, perspicacia; ingenii vis, subtilitas,
sagacitas, calliditas, solertia.
=Pénétrer=, Permano, pervenio, penetro, permeo, pervado.
_Pénétrer les autres de ses pensées_, Sententiam meam in aliorum
mentibus defigo.
=Pénétrant=, Acer, vehemens, acutus, strenuus.
=Pénétrable=, Penetrabilis.
=Avec pénétration=, Sagaciter, callide.
PÉNIBLE, Laboriosus, operosus, molestus, difficilis.
=Péniblement=, Ægre, vix, gravate, moleste.
PÉNITENCE (_faire_), Pœnitens consilii impii factique serio resipisco.
PENSÉE, Cogitatio.
_Rejeter une pensée_, Cogitationem abjicio.
_Développer sa pensée_, Volvo sententias.
_Mille pensées m’obsèdent_, Hinc inde cogito; animus diversa agitat.
=Penser=, Cogito, meditor, commentor, sentio, animo agito, censeo,
existimo, opinor, puto, autumo, reor, arbitror.
_Il pense tout savoir_, Omnia se intelligere arbitratur.
PÉNURIE, Penuria.
PÉPINIÈRE, Seminarium.
PERCER, Pungo, stimulo, perforo, suffodio.
PERCEVOIR, Sentio, sensum accipio, intelligo.
PERCHE, Contus, sudes.
PÈRE, Pater, parens, genitor.
=Père= _de famille_, Paterfamilias.
=Paternel=, Paternus, patrius.
=Paternellement=, Patrie.
PERFECTION, Absolutio, perfectio.
=Perfectionner=, Perficio, perpolio, polio, expolio, exorno.
=Parfait=, Expolitus, perpolitus, perfectus.
=Parfaitement=, Polite, ornate, eleganter, splendide, perfecte,
absolute, luculenter, copiose.
PERFIDIE, Fraus, dolus, machina, insidiæ, perfidia.
=Perfide=, Insidiosus, fraudulentus, dolosus, perfidiosus, fallax,
improbus.
=Perfidement=, Perfidiose, fallaciter, fraudulenter, insidiose.
PÉRIL, Periculum, discrimen.
_Être en péril_, Periclitor, in periculo sum, in discrimine versor.
=Périlleux=, Periculosus, anceps.
=Périr=, Intercido, cado, pereo, intereo.
_Faire périr_, Neco, necem affero, interficio.
PÉRIODE, Periodus, ambitus, circuitus.
PÉRISTYLE, Peristylum.
PERLE, Margarita.
PERMISSION, Permissio, permissus, concessus, facultas, licentia,
venia, concessio.
_Obtenir une permission_, Facultatem adipiscor.
_Enlever une permission_, Facultatem alicui adimo.
=Permettre=, Permitto, concedo, sino, patior, licentiam largior, fero.
_Il est permis_, Licet, licitum est, jus est, copia est.
PERNICIEUX, Perniciosus, exitiosus, pestifer.
_D’une façon pernicieuse_, Perniciose, pestifere.
PERPÉTUITÉ, Perennitas, perpetuitas.
=Perpétuel=, Perennis, perpetuus, jugis, æternus, sempiternus.
PERRUQUE, Capilli ficti, adsciti, adventitii.
PERRUQUIER, Tonsor.
PERSÉVÉRANCE, Perseverantia, assiduitas, constantia, permansio.
=Persévérer=, Persevero, persto, persisto, permaneo.
=Persévérance= (_avec_), Perseveranter, constanter.
PERSIFFLER, Vellico, pervello.
PERSISTER, Persisto, persto, persevero, maneo, permaneo.
PERSONNE, Nemo, nullus.
PERSONNE, Persona.
_Qui est là en personne_, Præsens.
=Personnage =, Persona, larva.
PERSPICACITÉ, Perspicuitas, acumen, solertia.
=Perspicace=, Perspicax, solers, acutus, ingeniosus.
PERSUASION, Persuasio, persuasus.
=Persuader=, Persuadeo, fidem facio, ad credendum duco.
PERTE, Amissio, jactura, detrimentum, damnum, pernicies, exitium,
labes, pestis, calamitas.
_Préparer la perte de quelqu’un_, Perniciem alicui affero.
=Perdre=, Amitto, dimitto, perdo, jacturam facio.
PERTURBATEUR, Turbator.
PERVERSITÉ, Perversitas, pravitas, improbitas.
=Pervers=, Perversus, improbus.
=Perverti=, Perditus, profligatus.
PESANTEUR, Gravitas, pondus.
=Peser=, Appendo, penso, expendo, perpendo, examino, exquiro.
— (Examiner), Æstimo.
=Pesant=, Gravis, onerosus, ponderosus.
PESTE, Pestilentia, pestis, pernicies, lues, contagio, tabes.
_La peste sévit_, Sævit pestis.
=Pestilentiel=, Pestifer, perniciosus, tabificus.
PETIT _d’un animal_, Pullus.
PETITESSE, Parvitas, exiguitas.
=Petit=, Minutus, parvus, angustus, exiguus, exilis, pusillus, brevis.
_Si petit_, Tantulus, tantillus.
_En petites parties_, Minute, jejune, tenuiter.
=Petitement=, Exigue, tenuiter, exiliter.
PETIT-FILS, Nepos.
PÉTULANT, Petulans, protervus, audax.
PEU, Paucus, rarus, modicus, exiguus.
_En peu de mots_, Presse, breviter.
_Peu après_, Paulo post.
_Peu d’années après que_..., Paucis annis, quam.
_Peu avant_, Paulo ante.
_Peu s’en faut_, Pene, prope.
_A peu près_, Fere, pene, propemodum, prope, non multo secus.
=Peu à peu=, Paulatim, seorsim, pedetentim, lento gradu, sensim sine
sensu.
_Trop peu_, Perparum, minimum.
=Un peu=, Aliquanto, paulum, aliquantulum, nonnihil, leviter,
paulisper, aliqua ex parte, aliquid, aliquantum, haud multo,
paululum, paulo.
PEUPLE, Populus, plebs, vulgus, natio gens, turba.
=Peuplé=, Numerosus.
PEUR, Pavor, timor.
_Avoir peur_, Paveo, timeo.
_Trembler de peur_, Paveo, timeo.
PEUT-ÊTRE, Forsitan, fortassis, fortasse, forte, casu, fortuna,
forsan.
PHALANGE, Phalanx.
PHARMACIEN, Pharmacopola.
PHILOSOPHIE, Philosophia, studium _vel_ amor sapientiæ.
=Philosopher=, Philosophor, philosophiam colo.
=Philosophe=, Philosophus, philosophiæ sectator.
=Philosophique=, Philosophicus.
PHYSIONOMIE, Facies, vultus, species oris.
PHYSIQUE, Physica, explicatio naturæ.
_A la façon des physiciens_, Physice.
=Physicien=, Physicus.
PIC (_taillé à_), Præruptus.
PIÈCE _de théâtre_, Fabula, tragœdia.
PIÈCES (_action de mettre en_), Laniatus, laniatio.
_Mettre en pièces_, Lanio, dilanio, lacero, discerpo, dilacero.
PIED, Pes.
_Aller à pied_, Pedibus iter facio.
_Mettre pied a terre_, Ad pedes desilio.
_Se jeter aux pieds_, Ad pedes alicujus voluto.
_Des pieds à la tête_, Ab imis unguibus ad summum verticem.
=Pédestre=, Pedester.
PIÉGE, Laqueus, insidiæ, fovea, scrobs.
_Tendre des piéges_, Insidias alicui facio.
_Qui tend des piéges_, Insidiator.
_Pris au piége_, Fraude captus.
PIERRE, Saxum, lapis, silex, rupes, cautes, petra.
_En pierres de taille_, Lapide quadrato.
=Pierre précieuse=, Gemma.
=Pierreux=, Saxeus, lapidosus.
PIÉTÉ, Religio, pietas, sanctitas, sanctimonia.
_Homme sans piété_, Homo improbus, impius.
=Pieux=, Pius, religiosus, sanctus.
=Pieusement=, Pie, religiose, sancte.
PIEU, Palus.
PILER, Pinso.
PILLAGE, Expilatio, direptio, spoliatio.
=Piller=, Diripio, prædor, aufero, rapio, spolio, detraho, eripio.
=Pillard=, Prædo, prædator, direptor, spoliator.
PILOTE, Nauta, navicularius, remex.
PILOTIS, Sublica.
_Pont sur pilotis_, Pons sublicius.
PINCEAU, Penicillum.
PIQUER, Pungo, molestiam affero, mordeo, stimulo, figo, carpo.
=Piquant=, Aculeatus.
PIRATERIE, Piratica.
=Pirate=, Pirata, prædo.
=De pirate=, Piraticus.
PIRE, Deterior, pejor, nequissimus.
=Pis=, Deterius.
PISCINE, Piscina.
PITIÉ, Compassio, commiseratio, misericordia.
_J’ai pitié de vos malheurs_, Commiseror fortunam tuam; casu tuo
vehementer commoveor.
_Implorer la pitié_, Misericordiam expono.
_Exciter la pitié_, Misericordiam commoveo.
_Être touché de pitié_, Misericordia moveor.
_Digne de pitié_, Miserabilis, miserandus.
PITUITE, Pituita.
=Pituiteux=, Pituitus.
PLACE _fortifiée_, Locus munitus.
PLACE _publique_, Forum, platea.
=Place= (placement), Locus, locatio.
_A la place de_, Loco, vice.
_Perdre sa place_, De gradu dejicior.
_Arriver à la place ambitionnée_, Ad eum quem volebam, locum ascendo.
=Placer=, Pono, adjicio, loco, repono, colloco.
=Placer= _auprès_, Astituo, juxta colloco, admoveo.
=Placer= _devant_, Objicio, oppono.
=Placé=, Situs, positus, locatus.
_Être placé sous_, Subsum.
_Être placé entre_, Intersum, intercedo.
PLAFOND, Lacunar, laqueare.
PLAGIAT, Plagium.
=Plagiaire=, Plagiarius.
PLAIDOIRIE, Advocatio, patrocinium, advocati munus.
=Plaider=, Jurgo, rixor.
_Plaider une cause_, Causam ago, defendo, sustineo.
=Plaideur=, Litigator.
PLAIE, Vulnus, plaga.
PLAINE, Planities, æquor.
_Plaine fermée_, Convallis.
PLAINTE, Querela, querimonia, lamentatio, questus, conquestio.
=Plaindre= (se), Queror, querelam habeo, conqueror, deploro, gemo,
ingemisco, expono.
_Qui est à plaindre_, Miserandus, miserabilis.
PLAIRE, Placeo, non displiceo, arrideo, delecto, oblecto;
delectationem habeo, affero.
_L’étude me plaît beaucoup_, Libris delector magnopere; libri mihi
voluptati sunt.
_Il plaît_, Collibet, libet, placet, delectat, juvat.
_Si cela vous plaît_, Si collibitum est, si cordi est.
_Plaise ou plût à DIEU que!_ Utinam!
PLAISANTERIE, Cavillatio, ludibrium, ludificatio, nugæ, jocatio,
jocus, facetiæ, lepor, sales.
=Plaisanter=, Nugor, nugax sum, nugas ago, ludifico, illudo, jocor,
cavillor, jocose ludo, jocor.
_Cessez de plaisanter_, Omitte nugas.
_En plaisantant_, Jocose, urbane, facete, concinne, venuste,
ridicule, salse.
PLAISANT, Joculator, nugator.
PLAISANT (_adj._), Jocularis, joculatorius, jocosus, festivus.
PLAISIR, Jucunditas, oblectamentum, delectatio, oblectatio, voluptas.
_Bon plaisir_, Arbitrium, arbitratus, libido.
_Faire plaisir à_, Alicui gratificor, commodis servio, placeo.
_S’abandonner au plaisir_, Voluptatibus me permitto.
_Avec plaisir_, Grate, animo grato.
PLAN, Propositio, mens, consilium, institutum.
_Changer de plan_, Muto institutum.
PLAN (_adj._), Planus.
PLANCHE, Tabula.
_Couvrir en planches_, Contabulo.
=Plancher=, Contabulatio, tabulatum.
PLANÈTE, Planeta.
PLANT, Planta.
PLANTE, Stirps, planta.
=Plantation=, Consitio, satio.
PLAQUE, Lamina.
PLASTRON (_être le_), Materia sum jocorum.
PLAT, Lanx, patina, catinum.
=Plat= (_mets_), Ferculum.
PLAT (_adj._), Planus.
PLATANE, Platanus.
PLÂTRÉ, Gypsatus.
PLAUSIBLE (_donner un motif_), Probabilem facti rationem reddo.
PLÈBE, Plebecula, plebs, vulgus.
=Plébéien=, Plebeius.
PLÉBISCITE, Plebiscitum, populi scitum, tribunitia rogatio.
PLÉNITUDE, Plenitudo.
=Plein=, Plenus, refertus, confertus, cumulatus, redundans, integer.
=Pleinement=, Plane, plene, perfecte, cumulate, abundanter.
PLEURS, Lacrima, fletus, ejulatus, ploratus, planctus.
=Pleurer=, Defleo, deploro, fleo, ploro, lamentor, lacrimo,
illacrimor, lugeo, squaleo, mœreo.
_Pleurer la mort de_, Fleo de morte alicujus.
PLIER, Complico, involvo, claudo.
_Se plier à_, Me conformo.
PLOMB, Plumbum.
_De plomb_, Plumbeus.
PLONGER _dans_, Immergo, demergo, ingurgito.
PLOYER, Incurvesco, incurvo.
PLUIE, Pluvia, imber, cœlestes aquæ.
=Pleuvoir=, Pluit; imber effluit, funditur.
_Pleuvoir à travers_, Perfluo.
PLUVIEUX, Nimbosus.
PLUME, Pinna, penna, pluma.
=Emplumé=, Plumatus, pinnatus, penniger.
_Qui n’a pas de plumes_, Implumis.
PLUPART _la_, Plerique, major pars.
_La plupart du temps_, Plerumque, persæpe, fere, ex majori parte.
PLUS, Plus, magis, amplius, ultra, præter.
=Plus.... Plus=, Quo... (_avec comparatif_) hoc..., ut... ita.
=Plus que=, Plus quam, supra quam, ultra quam, amplius.
_Faire plus que vous n’attendez_, Exspectationem tuam mea diligentia
vinco.
_Plus que personne au monde_, Si quisquam alius.
=Bien plus=, Quin etiam, quin immo.
=De plus=, Præterea, tum etiam, insuper, ad hoc.
=De plus en plus=, Etiam atque etiam, magis ac magis, magis
magisque.
=Le plus possible=, Maxime, potissimum, magnopere.
=Le plus tôt possible=, Quamprimum.
PLUTÔT, Potius, verius, magis, aptius.
POÈME (poésie), Poesis, poetica, poema, carmen.
=Poète=, Poeta, poeticæ peritus, conditor carminum.
=Poétique=, Poeticus.
=Poétiquement=, Poetice.
POIDS, Libramentum, pensio.
— (Fardeau), Onus, pondus.
_Au poids_, Pondo.
_Avoir peu de poids_, Parum valeo.
=Peser=, Libro, pondero, pendo.
— (Estimer), Æstimo, examino.
POIGNARD, Sica, gladius, pugio.
=Poil=, Pilus, villus.
_Couvert de poil_, Pilosus.
POING, Pugnus.
POINT, Punctum.
_C’est là le point important_, In eo cardo rei vertitur.
_A tel point_, Usque adeo.
=Point= (_au_), Eo, idcirco, usque eo.
_L’affaire en est venue à ce point_, In eum locum res adducta est.
=De tout point=, Ex omnibus partibus.
POINTE, Cuspis.
_Élever en pointe_, Fastigo, in fastigium erigo.
_En piquant de la pointe_, Punctim.
POIS chiche, Cicer.
POISON, Venenum, virus.
_Prendre du poison_, Venenum haurio.
POISSON, Piscis.
=Poissonneux=, Pisculentus.
POITRINE, Pectus.
POIX, Pix.
PÔLE, Polus, vertex.
POLITESSE, Humanitas, urbanitas, morum lepos, mansuetudo, comitas.
_Vous avez fait cela par politesse_, Egisti hoc humanitate incitatus.
=Poli=, Comis, facetus, urbanus, elegans moribus.
=Poliment=, Urbane.
POLIR, Polio, limo, expolio, perpolio.
_Polir et repolir des vers_, Ad unguem castigo carmen.
POLITIQUE, Politicus.
_Organisation politique_, Politia.
POLLUX (_par_), Ædepol.
POMME, Malum, pomum.
POMPEUX, Magnificus, lautus, splendidus.
=Pompeusement=, Sublate.
PONCTUATION, Interpunctum, interductus, interpunctio.
PONDRE, Ova pareo.
PONT, Pons.
_Établir un pont_, Fluvium ponte jungo.
_Couper un pont_, Pontem rescindo.
PONTIFE, Pontifex, antistes sacrorum, præsul.
=Souverain pontife=, Summus DEI in terris Vicarius.
=Pontifical=, Pontificalis, pontificius.
=Pontifical=, Pontificalis, summi pontificis dignitas.
POPULACE, Vulgus, turba, multitudo.
PORC, Porcus, sus.
=De porc=, Suillus.
_Quartier de porc_, Succidia.
PORT, Portus.
_Entrée du port_, Portus ostium.
_Rester dans le port_, Portum teneo.
_Quitter le port_, Ex portu progredior, navim solvo.
_Arriver à bon port_, Portum teneo.
_Qui a des ports_, Portuosus.
PORTE, Janua, ostium, fores, aditus, porta.
_Fermer la porte_, Fores adduco.
_Attendre à la porte_, Assisto ad fores.
_De porte en porte_, Ostiatim.
=Portier=, Janitor.
PORTÉ _à_, Propensus, proclivis.
PORTÉE (_cela dépasse la_) _de mon esprit_, Hoc ingenii facultatem
excedit.
PORTE-ENSEIGNE, Signifer.
PORTEFAIX, Bajulus.
=Porter=, Bajulo, porto, fero, gero, sustineo.
_Porter dans_, Importo, induco.
_Se bien porter_, Sto pulcherrime.
_Être bien portant_, Valeo.
PORTION, Pars, portio, membrum.
PORTIQUE, Porticus, ambulatio, xystus.
PORTRAIT, Effigies, species, imago, simulacrum.
_Faire un portrait_, Effingo, exprimo.
POSITION, Situs, positio, natura loci.
— (État), Status.
_Position défavorable_, Iniquus locus.
=Poser=, Pono, propono.
_Poser en principe_, Pro certo, pro comperto sumo.
POSSESSION, Possessio.
_En la possession de_, Penes, in manu, in potestate.
_Être en possession de soi_, Compos sum, mihi præsens sum.
_Entrer en possession_, In possessionem eo.
=Posséder=, Habeo, possideo, teneo.
=Possesseur=, Possessor.
POSSIBLE, (_je ferai tout mon_), Quoad fieri poterit, contendam.
POSTE, Statio.
POSTÉRIEUR, Posticus.
POSTÉRITÉ, Posteri, posteritas.
_Passer à la postérité_, Ad posteritatem pervenio.
POST-SCRIPTUM, In extremis litterarum.
POTABLE, Poculentus.
POTION, Potio, potus.
POUCE, Pollex.
POUDRE _Jeter de la..... aux yeux_, Oculos auri splendore perstringo.
POULE, Gallina.
_De poule_, Gallinaceus.
=Poulailler=, Gallinarius.
=Poulet=, Pullus.
POULAIN, Equuleus, equulus.
POUMON, Pulmo.
POUPE, Puppis.
POUR, Propter, ob, pro, loco.
_Pour la troisième fois_, Tertio.
_Pour le moins_, Nihilominus.
_Pour peu que_, Si.
POURCHASSER, Proturbo, repello.
POURPRE, Purpura.
_Se colorer en pourpre_, Purpurasco.
_Vêtu de pourpre_, Purpuratus.
_De couleur pourpre_, Purpureus.
POURQUOI? Cur, quare, quamobrem, quid est quod, qua ratione, quid est.
=Pourquoi?= Quare, cur, quid.
_C’est pourquoi_, Quapropter, quare, quamobrem, quocirca, itaque,
idcirco, ideo.
POURRITURE, Caries.
=Pourrir=, Putrefacio, corrumpo, dissolvo.
=Se pourrir=, Putresco.
_Pourri_, Putridus.
POURSUITE, Incitatio.
_Poursuite judiciaire_, Exsecutio, persecutio.
=Poursuivre=, Prosequor, persequor, insector, quæro, sequor.
— (Continuer), Continuo, pergo.
— (En justice), Postulo, accuso.
POURVOIR _à_, Provido.
=Pourvu de=, Præditus, ornatus, instructus.
POURVU QUE, Dummodo, dum, dum tamen, simodo, dum ut, modo ut.
POUSSER, Adigo, vi impello, vi cogo, compello, instigo.
— (Presser), Urgeo, impello, incito.
_Pousser à_, Animos do ad.
_Pousser en avant_, Promoveo, proveho, perduco.
_Pousser hors de_, Expello, ejicio, amoveo, submoveo, loco moveo.
POUSSIÈRE, Pulvis.
=Poudreux=, couvert de poussière, Pulverulentus.
POUTRE, Trabs.
POUVOIR, Potentia, potestas, jus, jurisdictio.
_Pouvoir souverain_, Summus magistratus.
_Au pouvoir de_, Penes, in manu, in potestate.
_Cela est en votre pouvoir_, Per te stat quominus, etc.; in tua
voluntate id totum vertitur, tua in manu est.
_Il est en mon pouvoir_, In mea illum potestate habeo, teneo,
contineo.
_Ôter le pouvoir de_, Postestate nocendi exuo.
PRAIRIE, Pratum.
PRATIQUE, Tractatus, tractatio.
=Pratiquer=, Factito, exerceo, usurpo.
=Praticable=, Pervius, apertus.
PRÉ, Pratum.
PRÉCAIRE, Precarius.
PRÉCAUTION, Cautio, provisio.
=Précautionner= (se), Præcaveo.
PRÉCÉDER, Præcedo, præeo, præcurro, prægredior, antecedo, anteeo,
progredior.
=Précédent=, Prior, primus.
=Précédemment=, Supra.
PRÉCEPTE, Præscriptio, præscriptum.
=Précepteur=, Præceptor, doctor, magister, pædagogus.
PRÉCIPITATION, Properantia, properatio, festinatio, immaturitas.
=Précipiter=, Præcipito, præcipitem ago, detrudo, deturbo, expello.
=Précipiter= (se), Ruo, cado, irrumpo, irruo, invado.
=Précipité=, Præproperus, præmaturus, celer, præceps, tumultuarius.
=Précipitamment=, Incitate.
PRÉCISE (_d’une façon_), Circumscripte, paucis, definite, breviter.
PRÉCOCE, Præcox, præmaturus.
PRÉCONÇU, Antecaptus, anteconceptus, præjudicatus.
PRÉCURSEUR, Prænuntius, prævius.
PRÊCHER, De rebus divinis dico; de rebus divinis verba facio,
sermonem habeo.
=Prédicateur=, Concionator, orator sacer, præco verbi divini.
PRÉDICTION, Prædictio, prædictum, divinatio, vaticinatio, oraculum.
=Prédire=, Antedico, prædico, divino, auguror, vaticinor, conjectura
prospicio, prædico, prænuntio.
PRÉFACE, Præfatio, exordium, proœmium.
PRÉFET, Præfectus, curator, procurator.
PRÉFÉRENCE (_donner la_), Præpono, antefero; antiquior, potior mihi
est.
_De préférence_, Potissimum, maxime, quam maxime, præcipue.
=Préférer=, Malo, præfero, antepono, antefero, præpono, præopto.
=Préférable=, Potior, antiquior, carior, melior, prior.
PRÉJUDICE, Noxa, culpa, noxia.
_Porter préjudice_, Afficio incommodis.
PRÉJUGÉ, Præjudicium.
=Préjuger=, Præjudico, præjudicium facio.
PRÉLUDE, Prolusio, præludium, præcentio.
=Préluder=, Proludo.
PRÉMATURÉ, Præmaturus, præproperus, immaturus, intempestivus.
PRÉMÉDITATION, Præmeditatio, meditatio, prævisio.
=Préméditer=, Præmeditor, meditor, cogito, paro, præparo.
PREMIER, Primus, primarius, princeps, principalis.
_Le premier_, Præcipuus.
_Qui est des premiers_, Primarius.
=Premièrement=, Primum, primo.
PRÉMUNIR, Præmunio, præparo.
PRÉNOM, Prænomen.
PRESSION, Pressus, compressio.
PRÉOCCUPATION, Trepidatio.
PRÉPARATION, Præparatio, præmeditatio, præmunitio.
=Préparer=, Præparo, præparationem adhibeo, paro, comparo, instruo,
apparo, accingo.
_Avec préparation_, Parate.
PRÉPONDÉRANCE (_avoir la_), Propendeo.
PRÉPOSITION, Præpositio.
=Préposer=, Præficio, præpono.
=Préposé=, Præpositus, præfectus.
PRÈS, Prope, propter, juxta.
=Près de=, Cominus, proprius, de propinquo loco.
_A peu près_, Fere, ad.
PRÉSAGE, Omen.
=Présager=, Ominor, auguror, præsagio, præsentio.
PRESCRIPTION, Usucapio.
_Acquérir par prescription_, Usucapio (verb.).
PRESCRIPTION (ordre), Præceptio, præceptus, monita, admonitio,
jussum, præscriptio.
=Prescrire=, Mando, præcipio, præscribo.
_Prescrire à l’avance_, Præmando ut.
PRÉSENCE, Præsentia, conspectus, aspectus.
— (D’esprit), Præsentia animi.
_En ma présence_, Me præsente, sub oculis meis, ante oculos, ante
pedes meos, me teste.
=Présenter à= (se), Occurro.
_Se présenter a l’esprit_, In mentem venit.
=Présent=, Præsens.
=Présent= (être), Suppeto, sum, supersum, adsum, præsto sum,
intersum, adsum.
PRÉSENT, Munus, donum, beneficium, largitio.
_Donner en présent_, Muneror.
_Faire des présents_, Dono, donum affero, muneribus orno.
PRÉSERVER, Arceo, submoveo, repello, servo, tueor.
PRÉSIDER, Præsum, præsideo, præses sum.
=Président=, Præses, antistes.
PRÉSOMPTION (_avoir la_), Mihi tantum sumo, ut.
=Présumer=, Opinor, opinionem habeo, in opinione sum.
_Présomptueux_, Præfidens.
=Présumé=, Opinabilis.
PRESQUE, Fere, ferme, propemodum, prope, pene.
_Presque tous_, Plerique omnes.
PRESSENTIMENT, Præsensio, præsagitio.
=Pressentir=, Præsentio, præsagio, prænosco, præcognosco, suspicor.
PRESSER, Urgeo, impello, incito, premo, insto.
_Sans se presser_, Otiose, soluto animo.
PRESTIGES, Præstigiæ.
PRÉSURE, Coagulum.
PRÊT, Paratus, instructus, qui præsto est.
_Tout prêt_, Expeditus, promptus, paratus, nulla re implicatus.
_Se tenir prêt pour_, Præstolor, exspecto.
=Prêt à=, Paratus ad.
PRÉTENTION, Postulata.
_Transmettre les prétentions de qqn_, Postulata ad aliquem defero.
=Prétendre=, Autumo, opinor, censeo.
_On prétend_, Aiunt, dicitur, fertur, fama est.
PRÊTER, Pecuniam do mutuam.
=Prêter à= (se) Obsecundo.
=Prêté=, Expensus, mutuus.
PRÉTEXTER, Prætexo, prætendo.
PRÉTOIRE, Prætorium.
=Préteur=, Prætor.
=Prétorien=, Prætorius.
PRÊTRE, Sacerdos.
PREUVE, Experimentum, argumentum, specimen, indicium.
_Faire preuve de_, Præsto.
_Juger sur preuves_, Litem do secundum tabulas.
=Prouver=, Probo, argumentis tueor.
PRÉVARICATION, Prævaricatio.
=Prévaricateur=, Prævaricator.
PRÉVENANCES, Occursatio.
=Prévenir=, Præverto, prælabor, præsentio, præcurro.
_Il faut prévenir le mal_, Malum prævertere convenit.
PRÉVISION, Præmeditatio, prævisio, providentia, præsagitio.
=Prévoir=, Prævideo, prospicio, præcaveo, præsentio.
=Prévoyant=, Providus, providens, prospiciens.
_Avec prévoyance_, Providenter.
PRIÈRE, Precatio, obsecratio, rogatus, deprecatio, rogatio,
imploratio, preces.
_Prières publiques_, Supplicatio, comprecatio.
_Prier_, Precor, precibus peto, oro, obsecro, rogo, obtestor.
_Prier avec instance_, Exoro.
PRIMAUTÉ, Principatus, dominatus.
=Primitif=, Primigenius.
=Primitivement=, Principio, primo, initio.
=Primordial=, Primigenius.
PRINCE, Princeps.
_Prince héritier_, In spem imperii genitus.
PRINCIPE, Initium, principium, fundamentum, elementum, origo.
_Dans le principe_, Principio, primo, initio.
=Principal=, Præcipuus, peculiaris, proprius, principalis.
=Principalement=, Præcipue, potissimum, maxime.
PRINTEMPS, Ver, vernum tempus.
PRISE à (_donner_), Præbeo ansam.
_Prise d’assaut_, Expugnatio.
_Prise de corps_, Nexus.
=Prendre=, Assumo, sumo, capio, prehendo, prenso, accipio.
_Prendre d’assaut_, Expugno, vi capio.
_Prendre par force_, Rapio, aufero, prædor, furor, impello.
_Prendre garde_, Caveo, cautionem adhibeo.
_Prendre l’air_, Capto auram.
_Prendre sur soi_, In me recipio, in me transmoveo.
=Pris=, Captus.
_Pris à la guerre_, Bello captus, jure belli captus.
=Prison=, Carcer, custodia, vincula.
_Mettre en prison_, In custodiam trado.
_Relâcher de prison_, Vinculis levo.
_Être en prison_, In custodiis habeor.
_Être mis en prison_, In carcerem mittor, in carcerem ducor,
conjicior.
_Retenir en prison_, In carcere asservo.
PRIVATION, Privatio, viduitas.
=Priver=, Privo, orbo, spolio, exuo, exspolio.
=Privé=, Expers, vacuus, inanis, cassus, viduus, orbus.
— (Apprivoisé), Privatus, domesticus.
PRIVILÉGE, Præmium, beneficium.
PRIX, Pretium, merces, præmium.
_Mis à prix_ (être), Liceo, æstimor.
=Au prix= de, Præ.
_Au prix de la vie_, Devotione capitis.
=Priser=, Parvi _vel_ magni facio, æstimo.
=Précieux=, Pretiosus, magni pretii.
PROBABILITÉ, Probabilitas, verisimilitudo.
=Probable=, Probabilis, verisimilis, credibilis.
_Il est probable que_, Par est credere, a ratione haud alienum est.
=Probablement=, Credibiliter, probabiliter.
PROBITÉ, Honestas, dignitas, decus, laus, sanctimonia, sanctitas,
virtus.
PROCÉDÉS envers qqn (_user de mauvais_), Male consulo in aliquem.
PROCÈS, Actio, actus, factum, lis, causa, procuratio, negotium,
concertatio, disceptatio, sacramentum.
_Intenter un procès_, Sacramento cum aliquo contendere.
_S’engager dans un procès_, In causam descendo.
_Commencer un procès_, Incipio causam, in causam me dimitto, in
causam descendo.
_Être en procès_, Jurgo.
_Le procès est terminé_, Controversia sedata, dirempta, dijudicata
est.
_Perdre un procès_, Causam perdo, amitto; causa cado.
_Gagner son procès_, Causam obtineo, teneo, causa mihi adjudicata est.
_S’occuper peu d’un procès_, Causam negligenter tracto, indormio
causæ meæ.
_Abandonner un procès_, Causam relinquo.
_Qui aime les procès_, Litigiosus.
PROCESSION, Pompa.
PROCHAIN, Vicinus.
PROCHAINEMENT, Propediem, brevi.
PROCHE, Propinquus, vicinus, proximus, junctus, adjunctus, affixus,
conjunctus, proximus, non interruptus.
_Parent_, Cognatus, necessarius.
_Être proche_, Contingo, attingo, tango.
PROCLAMATION, Præconium.
=Proclamer=, Edico, indico.
PROCONSUL, Proconsul.
PROCURER, Suppedito, suppeto, non desum.
=Procureur=, Cognitor.
PRODIGUER, Prodigo, consumo, ultra modum erogo.
=Prodigue=, Prodigus, profusus.
_Avec prodigalité_, Prodige, effuse.
PRODIGE, Miraculum, monstrum, portentum, prodigium, ostentum.
_Il fait des miracles_, Miracula edit.
=Prodigieux=, Mirabilis, mirus, mirandus, portentosus.
PRODUCTION, Fructus, fruges, proventus.
=Produire=, Produco, pario, in publicum do, effero, edo, profero.
PROÉMINENT (être), Promineo, emineo.
PROFANER, Polluo, macula afficio, fœdo, contamino, profano.
_Profaner les rites sacrés_, Cærimonias polluo.
=Profane=, Profanus, a religione remotus, nihil habens religionis.
PROFESSION, Professio.
_Être professeur_, Doceo, profiteor.
PROFIT, Lucrum, feneratio, quæstus, utilitas, commodum.
_Ne retirer aucun profit_, Nihil lucri habeo.
=Profitable=, Utilis, frugifer, commodus.
PROFOND, Cavus, profundus.
=Profond= (le plus), Imus, infimus.
PROFUSION, Effusio, largitio.
_Avec profusion_, Effuse, prolixe, large.
PROGRÈS, Progressio, progressus, processus.
_Faire des progrès_, Progressum facio, proficio, procedo.
PROHIBER, Veto, prohibeo.
PROIE, Præda, rapina, spolium, manubiæ.
PROJET, Propositum, mens, consilium, institutum, sententia.
_Détourner d’un projet_, A mente deduco.
=Projeté=, Propositus, objectus, destinatus.
PROLÉTAIRE, Proletarius, vilis, plebeius.
PROLOGUE, Prologus, præfatio, exordium.
PROLONGER, Profero, produco, prorogo, differo, protraho.
_L’entretien se prolongea bien avant dans la nuit_, In multam noctem
sermo extractus est.
PROMENADE, Ambulatio, deambulatio, spatium.
=Promener= (se), Deambulo, ambulo, inambulo, spatior, eo, decurro,
iter facio.
PROMESSE, Stipulatio, promissio, votum, sponsio, pollicitatio, fides.
_Tenir ses promesses_, Promissa servo, sto promissis, promissis facio
satis.
_Garder sa promesse_, In fide maneo, solvo promissi fidem.
=Promettre=, Promitto, polliceor, fidem meam obligo, profiteor,
pollicitor, despondeo, paciscor, spondeo.
— (Faire vœu), Voveo; vota facio, nuncupo.
PROMONTOIRE, Promontorium.
PROMPT, Celer, velox, volucer, incitatus, citus.
=Promptement=, Propere.
_Plus promptement_, Ocius, citius.
PROMULGATION, Promulgatio.
=Promulguer=, Promulgo, edo, prodo, publice propono.
PRÔNEUR, Laudator, præco, buccinator.
PRONOSTIC, Prognosticon.
PROPAGATION, Propagatio, procreatio, amplificatio.
=Propager=, Propago, profero, amplifico, prosemino.
=Propagateur=, Propagator, amplificator.
PROPENSION, Propensio, inclinatio, conatus.
PROPHÉTIE, Prædictio, prædictum, vaticinatio, oraculum.
=Prophétiser=, Portendo, prænuntio, præmonstro, vaticinor.
=Prophète=, Vates, divinus vir.
PROPICE, Propitius, secundus, præsens.
_Rendre propice_, Propitio, propitium reddo.
PROPORTION, Proportio, comparatio.
_Dans la même proportion_, Pro rata parte.
PROPOS, Sermo.
_A propos_, Commodum, opportune, satis in tempore, ad tempus.
_Mal à propos_, Importune, moleste, intempestive.
_De propos délibéré_, Meditate, consulto, composito.
PROPOSITION, Thesis, propositum, enuntiatio, effatum, pronuntiatum,
axioma, enuntiatum.
=Proposer=, Enuntio, propono, effero, dico, pono.
_Je ne me suis proposé que_, Nihil mihi deliberatius est quam...,
hoc unice intendo.
PROPRETÉ, Munditia, lautitia, elegantia.
=Propre=, Mundus, elegans.
— (Particulier), Præcipuus, peculiaris, proprius.
_En propre_, Proprie.
PROPRIÉTÉ, Proprietas.
— (Biens), Possessio, bona, prædia, fundi mancipium.
_Transmettre en toute propriété_, Mancipo.
=Propriétaire=, Possessor.
PROROGATION, Prolatio, dilatio.
=Proroger=, Prorogo, protendo.
PROSCRIPTION, Proscriptio.
=Proscrire=, Proscribo.
=Proscrit=, Proscriptus, in exilium actus.
PROSPÉRITÉ, Prosperitas, res, felicitas, secundus fortunæ status.
=Prospère=, Prosper, prosperus, secundus.
PROTECTION, Patrocinium, tuitio.
_Prendre sous sa protection_, In fidem recipio.
=Protéger=, Protego, tueor, defendo, tutor, munio, patrocinor, servo,
custodio, custos sum.
=Protecteur=, Tutor, defensor, patronus, vindex, custos.
PROTESTER, Reclamo, adversor, contradico.
PROUE, Prora.
PROVERBE, Adagium, proverbium.
PROVIDENCE, Providentia, numen.
PROVINCE, Provincia.
=Provincial=, Provincialis.
PROVISIONS _de bouche_, Penus.
PROVOQUER, Lacesso, provoco, impello, incito, allecto, allicio,
irrito, tento.
PROXIMITÉ, Vicinitas, vicinia, propinquitas.
PRUDENCE, Prudentia, consideratio, circumspectio, animadversio.
=Prudent=, Prudens, sapiens.
=Prudemment=, Caute, callide, considerate, cogitate, consulto,
meditate, prudenter.
PUBLICAIN, Decumanus, publicanus, qui decumas exigit.
PUBLICATION, Promulgatio, præconium.
=Publier=, Vulgo, divulgo, jacto, promulgo, edo, prodo, publice
propono, pronuntio, edico, prædico, profero.
=Public=, Publicus, communis.
_Rendre public_, Propono in publico.
_En public, publiquement_, Publice, aperte, palam, vulgo, propalam,
in propatulo, in aperto, manifeste.
_Paraître en public_, In concionem populi prodo, in foro versor.
_Répandre en public_, Vulgo, pervulgo, divulgo.
=Publique= (affaire), Respublica.
— (Chose), Respublica.
=Publié=, Editus.
PUDEUR, Pudor, verecundia, integritas.
_Vous avez perdu toute pudeur_, Pudorem omnem exuisti, nullius te rei
pudet.
=Pudique=, Pudicus, verecundus, castus.
PUÉRIL, Puerilis.
PUISER, Haurio, traho.
PUISQUE, Quandoquidem, quoniam.
PUISSANCE, Ditio, imperium, potestas, jurisdictio, potentia.
=Puissant=, Potens.
_Très puissant_, Præpotens, valde potens.
_Être tout puissant auprès de qqn_, Magna apud aliquem positus sum in
gratia.
=Puissamment=, Valide, enixe, summopere.
=Pouvoir=, Possum, licet, queo, valeo, polleo, potestatem habeo,
potestate valeo.
_Je puis à peine m’empêcher de_, Vix tenere possum... quin.
=Ne pouvoir pas=, Nequeo, non queo, non possum.
_Je ne puis m’empêcher de m’écrier_, Non possum, quin exclamem.
_On ne peut pas plus_, Perquam.
_Je ne puis trop_, Non queo satis.
PUITS, Puteus.
PUNITION, Mulctatio, direptio.
=Punir=, Punio, castigo, flecto, vindico.
PUPILLE, Pupillus.
PURETÉ, Castimonia, castitas, virginitas.
=Pur=, Purus, illibatus, incorruptus, mundus, castus, integer,
nitidus, incontaminatus.
=Purifier=, Purgo, expurgo, lustro.
=Purement=, Pure, caste, simpliciter.
=Pureté= (sans), Inquinate, prave, barbare, incompte.
PUS, Sanies, tabum.
PUSILLANIME, Imbellis, ignavus.
Q
QUALITÉ, Qualitas, proprietas, dos.
QUAND, Quando, ubi, simul, simul ac, simul atque, ut, cum, etiamsi.
QUANTITÉ (_petite_), Paucitas, exigua quantitas.
QUARTIERS (_d’été_), Æstiva.
— (D’hiver), Hiberna.
QUATRE, Quatuor.
QUE, Quantum, quam, ut maxime.
QUEL, Qualis.
_De quel genre_, Cujusmodi.
_De quel pays_, Cujas, unde, qua ex gente.
=Quel qu’il soit=, Qualiscumque, quidlibet, quivis.
QUELQUE, Aliquis, quidam, quispiam, ullus, nonnullus, unus, aliquid,
non nemo.
=Quelque chose=, Aliquantum, non nihil.
=Quelquefois=, Interdum, nonnunquam, aliquoties.
_Quelque jour_, Quandoque, aliquando.
_Quelque part_, Uspiam, alicubi, usquam, ullo loco.
_De quelque manière_, Cujusdammodi.
_De quelque manière que_, Quomodocumque, utut, utcumque.
_En quelque endroit_, Uspiam, alicubi, usquam.
_En quelque façon_, Quodammodo, quasi.
_En quelque lieu_, Uspiam, alicubi, usquam, ullo loco.
_En quelque lieu que_, Ubicumque, ubi ubi, ubivis, quocumque.
_En quelque temps que_, Quandocumque.
_Si quelque part_, Sicubi, si quo in loco.
_Si de quelque part_, Sicunde, si aliunde, si quo ex loco.
QUELQU’UN, Ullus, aliquis, unus, quidam, quispiam, quisquam.
=Quelques-uns=, Aliquot.
QUENOUILLE, Colus.
QUERELLE, Jurgium, contentio, rixa.
=Quereller= (se), Rixor, litigo, contendo, jurgor.
QUESTION, Quæstio, percontatio.
_Question de mots_, Verbi controversia.
QUESTURE, Questura.
=Questeur=, Quæstor.
=De questeur=, Quæstorius.
QUEUE, Cauda.
_Cela n’a ni queue ni tête_, Nec caput, nec pedes habet.
QUI, Qui.
=Qui?= Quis?
=A qui?= Cujus?
=Qui donc?= Quisnam?
QUICONQUE, Quisquis, quilibet.
QUINZE, Quindecim.
QUITTER, Relinquo, desero, destituo.
QUOIQUE, Quamvis, quanquam, licet, etsi, tametsi, etiamsi, ut, utut.
_Quoiqu’il arrive_, Utcumque res ceciderit.
QUOTIDIEN, Quotidianus.
=Quotidiennement=, Quotidie, singulis diebus, in dies.
R
RABOTEUX, Scaber.
RACCOMMODER, Reconcinno, reficio.
RACE, Gens, natio, semen.
_De la race_, Gentilis.
RACHAT, Redemptio.
=Racheter=, Redimo, recupero.
RACINE, Radix, stirps.
=Radicalement=, Radicitus, funditus, omnino, stirpitus.
RÂCLER, Abrado, rado, aufero, subripio.
RACONTER, Narro, enarro, explano, propere expromo, memoro, refero,
proloquor.
_Raconter tout en détail_, Explico rem omnem, ut gesta est.
_Raconter la même chose_, Rem eamdem sæpe auribus inculco.
_On raconte_, Tenet fama, traditum memoriæ est.
RADEAU, Ratis.
RADOTER, Deliro, desipio.
RÂFLER, Corrado.
RAFRAÎCHISSEMENT, Refrigeratio.
RAGE, Rabies, furor.
_Avec rage_, Rabide, rabiose, furiose, furenter.
RAGOÛT, Pulpamentum.
RAILLERIE, Cavillatio, sermonis aculeus, dictum aculeatum.
=Railler=, Cavillor, dicta aculeata jacio, illudo, ludificor.
RAISIN, Uva.
RAISON, Sapientia, lumen ingenii.
RAISONNEMENT, Ratio, argumentum, ratiocinatio.
=Raisonner=, Ratiocinor.
=Raisonnable=, Rationalis, sapiens, sanus.
RAJEUNIR, Reviresco, renovor, revivisco.
=Rajeuni=, Renovatus.
RAME, Remus.
_A rames et à voiles_, Remis velisque.
=Ramer=, Remigo.
_Action de ramer_, Remigatio, remigium.
=Rameur=, Remex.
RAMEAU, Ramus.
_Qui a des rameaux_, Ramosus.
RAMENER, Revoco, reveho.
SE RAMOLLIR, Remollesco.
RAMPER, Irrepo.
— (S’insinuer), Adrepo.
RANCE, Rancidus.
RANCUNE, Offensum, dissidium, inimicitia.
RANG (_personne de haut_), Majores.
_Tenir un certain rang_, Aliquem numerum obtineo.
_Au premier rang_, Cumprimis, imprimis.
_Mis à son rang_, Ordinatim.
_Donner le premier rang_, Primas alicui concedo.
_Tenir le premier rang_, Primas fero.
_Obtenir le premier rang_, Assequor gradum altissimum.
_Mettre au second rang_, Postpono, posthabeo, post aliquid habeo,
posterius duco.
RANGÉE, Series, ordo.
RANIMER, Reficio.
RAPACITÉ, Rapacitas.
=Rapace=, Rapax, prædo.
RAPIDITÉ, Volubilitas, celeritas, incitatio, velocitas.
=Rapide=, Volubilis, volucer, velox, celer, rapidus, citus.
— (Abrupte), Præceps, periculosus.
=Rapidement=, Volubiliter, celeriter, incitate, velociter, ocius,
cito, brevi tempore, mature, quamprimum, propediem, rapide,
cursim, raptim.
RAPINE, Rapina, furtum vi factum.
RAPPEL, Revocatio.
=Rappeler=, Revoco, retraho.
_Rappeler à la mémoire_, Repeto, resumo, memoro, refero, commemoro,
suggero.
=Se rappeler=, Recognosco, recenseo, recolo.
RAPPORT (gain), Fructus, fruges, commodum.
=De rapport=, Frugifer.
RAPPORT (relation), Relatio.
_N’avoir aucun rapport avec quelqu’un_, Mihi cum illo nullius rei
commercium est.
_Sous tous les rapports_, Ex omnibus partibus.
RAPPORTER (raconter), Narro, nuntio.
— (Faire un rapport), Perhibeo, dico, aio, fero.
— (Rendre), Refero, reporto, reduco.
_S’en rapporter à_, Ad aliquem refero.
=Rapporteur=, Relator.
=Rapporté= (_terrain_), Congestitius.
RAPPROCHER, Conglutino, conjungo, copulo, conflo, compingo.
_Plus rapproché_, Citerior, propinquior.
RAPT, Raptus.
RARETÉ, Raritas.
=Rare=, Rarus, paucus.
=Rarement=, Raro, non sæpe.
RASOIR, Novacula, culter tonsorius.
=Raser=, Rado, tondeo.
_Raser une maison_, Complano domum, solo æquo.
_Raser_ (_se_), Barbam depono.
RASSASIEMENT, Saturitas, satietas.
=Rassasier=, Saturo, expleo, satio.
=Rassasié=, Satur, satiatus, plenus.
RASSEMBLEMENT, Coactio, congregatio, conspiratio, conventiculum.
=Rassembler=, Conglobo, cogo, colligo, congrego, convoco, coacervo.
=Rassemblé=, Coactus.
_Rassemblé à la hâte_, Collectitius.
RASSURER, Solor, consolor, metu libero, ex terrore firmo.
RATE, Lien, splen.
RATURE, Litura.
RAUQUE, Raucus.
RAVAGE, Vastatio, vastitas, depopulatio, solitudo, ruina, populatio.
=Ravager=, Depopulor, evasto, populor, vasto, vastitatem infero.
=Ravageur=, Populabundus.
RAVALER, Detraho, obtrecto.
RAVIR, Surripio, furor, rapto.
=Ravisseur=, Raptor.
RAYON, Radius.
=Rayonner=, Radio, radios emitto, fulgeo.
EN RÉALITÉ, Revera, re, exitu.
=Réaliser=, Perficio, absolvo.
_Réaliser ses projets_, Ad exitum deduco cogitata mea.
RÉBELLION, Rebellio, seditio, tumultus.
AU REBOURS, Præpostere.
=Rebrousser= _chemin_, Recedo, abeo, decedo, revehor, recurro.
REBUT, Rejectanea.
RÉCALCITRANT, Contumax, superbus, obstinatus.
RECÉLEUR, Occultator.
RÉCENT, Novus, recens, inauditus, novitius.
=Récemment=, Recens, nuper, modo, paulo ante, novissimo.
RECENSEMENT, Recensio, census.
RECEVOIR, Accipio, capio, prehendo, suscipio, sumo.
_Recevoir qqn_, Tracto, admitto, excipio.
SE RÉCHAUFFER, Recalesco, concalesco.
DERECHEF, Rursum, rursus, denuo, de integro.
RECHERCHE, Indagatio, investigatio, inquisitio, conquisitio,
disquisitio.
=Rechercher=, Indago, vestigo, investigo, inquiro, requiro, quæro,
postulo, flagito, scrutor, inquiro, examino.
=Recherché=, Conquisitus, exquisitus, insignis.
_Avec recherche_, Conquisite, exquisite, diligenter, docte.
RECHUTE, Offensio, detrimentum.
=Réciproquement=, Mutue, vicissim, mutuo, retrorsum.
RÉCIT, Narratio.
RÉCLAMATION, Expostulatio, criminatio.
_Réclamation en justice_, Vindiciæ.
=Réclamer=, Reclamo, contradico, exigo, vindico, repeto.
RÉCOLTE, Fruges, fructus terræ.
_Récolte de l’année_, Annona, res frumentaria, commeatus, cibaria.
RECOMMANDATION, Præceptio, præceptum, monita, institutum, jussum.
_Titre de recommandation_, Commendatio, suffragatio, magna
commendatio.
_Lettres de recommandation_, Commendatitiæ litteræ.
=Recommander=, Commendo, fidei alicujus committo, fidei alicujus
trado.
RÉCOMPENSE, Præmium, merces, fructus, beneficium, remuneratio.
_Récompense pour une victoire_, Adorea.
_Demander une récompense_, Pretium peto.
_Recevoir une récompense_, Pretium fero.
=Récompenser=, Remuneror, retribuo, mercedem do.
RÉCONCILIATION, Reconciliatio.
=Réconcilier=, Concilio, reconcilio, devincio, benevolentiam facio.
_Se réconcilier avec son ennemi_, In gratiam cum adversario redeo,
inimicitias depono.
RECONNAISSANCE (écrit), Syngrapha, chirographum, cautio.
RECONNAÎTRE, Recenseo, persequor, percurro.
RECONNAISSANT, Gratus, officii memor.
_Être reconnaissant des bienfaits_, In me beneficia nunquam
obliviscor.
RECONQUÉRIR, Recipio, recupero.
RECOURBÉ, Aduncus, curvatus, tortuosus.
RECOURS (_avoir à qqn_), Ad aliquem confugio.
RECOUVREMENT, Recuperatio.
=Recouvrer=, Recupero, redimo.
RÉCRÉATIF, Ludicrus, jocularis.
_Se récréer_, Me recreo.
RÉCRIER (se), Reclamo.
RECRUTEMENT, Delectus militaris.
=Recrue=, Tiro.
RECUEIL, Compilatio.
=Recueillir=, Recolligo, extraho.
— (Recevoir), Excipio.
RECULER, Cedo, retro cedo.
_Reculer les frontières_, Fines imperii profero, dilato imperium.
_Faire reculer_, Retrudo.
REDIRE, Repeto.
REDOUBLEMENT, Congeminatio.
=Redoubler=, Congemino, gemino.
REDOUTER, Expavesco, perhorresco, in metu habeo, vereor, timeo,
metuo, reformido.
=Redoutable=, Terribilis.
RÉDUIRE A, Redigo.
RÉELLEMENT, Revera, reapse, reipsa.
REFAIRE, Reficio.
RÉFECTOIRE, Triclinium, cœnabulum.
RÉFLEXION, Cogitatio, mentis sensus, animi motus, meditatio,
commentatio.
=Réfléchir=, Meditor, mecum cogito, in animo voluto, delibero,
considero, video.
REFLUER, Relabor.
RÉFORME, Correctio, temperatio, emendatio.
REFRÉNER, Refreno, coerceo, reprimo, cohibeo, frango, restinguo,
reseco.
REFROIDIR, Refrigeo.
=Se refroidir=, Refrigesco, defervesco, refrigeror, frigesco.
REFUGE, Receptaculum, latebra, recessus, asylum, perfugium, refugium,
portus.
_Chercher un refuge dans la fuite_, Ex fuga aliquo me recipio.
=Réfugier= (se), Suffugio, perfugio, confugio; perfugium, præsidium
et auxilium quæro; concurro.
REFUS, Repudiatio, detrectatio, recusatio, rejectio.
=Refuser=, Recuso, renuo, abnuo, declino, nego, nolo, rejicio,
resisto, aversor, vito, repudio.
=Se refuser=, Nego mihi.
RÉFUTATION, Infirmatio, confutatio, refutatio, dissolutio,
reprehensio.
=Réfuter=, Confuto, repello, reprehendo, redarguo, refuto, revinco.
REGARD, Visus, contuitus, obtutus, aspectus, conjectus oculorum.
=Regard en arrière=, Respectus.
_Attirer les regards_, Oculos omnium averto.
_Attacher ses regards_, Ad rem oculos adjicio.
_Se présenter aux regards_, Obvisor, occurro, versor.
=Regarder=, Intueor, video, contueor, contemplor, respicio, aspicio.
_Regarder fixement_, Oculos in aliquid defigo.
_Regarder autour de soi_, Prospicio, prospecto.
_Regarder dans_, Introspicio, inspicio.
REGARDER (être l’affaire de), Attinet, pertinet, spectat, attingit.
_Cela vous regarde_, Tui officii est, consilii tui est.
REGIMBER, Calcitro, recalcitro.
RÉGION, Ora, regio, pars terrarum.
RÉGIR, Rego, guberno, moderor.
=Régisseur=, Villicus, custos villæ.
REGISTRE, Codex.
RÈGLE, Regula, norma, lex, præscriptio, formula, præscriptum.
_S’écarter de la règle_, Ab regula aberro.
=Réglé=, Moratus, institutus, perpolitus.
=Régler=, Moderor, modulor, constituo, præscribo, designo, præfinio.
=Régulier=, Legitimus, justus, æquus, verus.
=Régulièrement=, Examussim.
RÉGNER, Regno, impero, dominor.
REGRET, Desiderium, studium, pœnitentia.
_Adoucir les regrets_, Desiderium lenio.
_Laisser de grands regrets_, Desiderium mei relinquo.
=Regretter=, Tædet, pudet, dolore afficior.
_A regret_, Moleste, graviter, ægre, ingratiis.
RÉHABILITATION, Restitutio.
=Réhabiliter=, Famam restituo, labem eluo, sarcio infamiam.
REINS, Renes, lumbus.
REJAILLIR, Referveo, refervesco.
REJETER, Depono, rejicio, repudio, aspernor, reprobo, abjicio,
improbo, respuo, contemno, abrogo, antiquo.
=Rejeter sur=, Regero.
REJETON, Virgultum, surculus, germen.
_Pousser des rejetons_, Fructicor, surculor, emitto, reviresco.
RÉJOUIR, Lætifico, lætitiam affero, hilaro, oblecto, recreo, exhilaro.
=Se réjouir=, Lætor, exsulto, lætitia efferor, gaudeo.
RELÂCHE, Cessatio, intermissio, otium, relaxatio.
_Relâche_ (_donner du_), Laxo, remitto.
RELÂCHEMENT, Remissio.
=Relâcher=, Relaxo, remitto, laxo, solvo.
RELATER, Refero.
RELATION, Ratio.
— (D’amitié), Consuetudo.
_Lier des relations_, Rationes contraho cum aliquo.
RELÉGUER, Relego, expello.
RELEVÉ, Diribitio.
RELEVER, Erigo, relevo.
RELIEUR, Glutinator librorum.
RELIGION, Religio.
=Religieux=, Religiosus, sanctus, pius.
=Religieusement=, Religiose, sancte, pie.
RELUIRE, Refulgeo, reluceo.
REMARQUE, Animadversio, consideratio, attentio, notatio.
=Remarquer=, Adverto, animadverto, observo, attendo, noto.
=Remarquable=, Luculentus, præstans, insignis, grandis, præstabilis,
clarus, peculiaris, singularis.
_D’une façon remarquable_, Insignite, insigniter.
REMÈDE, Medicina, medicamentum, medicamen, remedium.
_Le remède produit grand effet_, Salubritas medicamenti toto
corpore percipitur.
_Apporter remède_, Succurro.
REMETTRE _à un autre temps_, Differo rem in longiorem diem, protendo,
prorogo.
REMETTRE _une faute_, Condono crimen.
REMORDS (_poursuivi par les_), Hominem conscientiæ suæ præcipitem
agunt pœnæ.
REMPART, Vallum, agger, mœnia, muri urbis.
_Faire un rempart de son corps_, Oppono meum corpus alicui.
_Entourer de remparts_, Vallor, munio.
=Remplacements= (_être en_), Sufficio, substituo.
=Remplaçant=, Successor, qui subrogatur.
REMPLIR, Farcio, impleo, compleo, saturo, satio, repleo, refercio.
=Rempli=, Refertus, confertus, plenus.
REMUER, Volvo, converto, moveo.
=Remuant=, Inquietus, turbulentus.
=Remuer= _l’esprit_, Moveo animum, accendo.
RÉMUNÉRATION, Remuneratio.
RENAÎTRE, Renascor, exorior, renovor.
RENARD, Vulpes.
RENCONTRE, Concursio, concursus, conflictus, effusio hominum.
_A la rencontre_, Obviam.
=Rencontrer=, Reperio, invenio, occurro.
=Rencontrer= (se), Convenio, coeo, congregor.
RENDRE, Reddo, restituo, refero.
_Se rendre au vainqueur_, Ditioni victoris me permitto; dedo me
victori.
_Se rendre à, aller vers_, Devenio, venio, pervenio.
_Se rendre qque part_, Proficiscor.
RENFERMER, Contineo, comprehendo, complector, includo.
RENFORT, Subsidium, auxilium.
RENIER, Abnego, pernego, retracto, renuo, recuso.
RENOM, Laus, præconium, gloria, splendor, celebratio, laudatio.
_Renom_ (_mauvais_), Infamia, dedecus, sinistra fama, probrum, labes,
ignominia.
_Il s’est acquis par cette action un renom perpétuel_, Eo facto
immortalitatem est consecutus.
RENOMMÉE, Fama, opinio, existimatio, nomen, nominis celebritas, rumor.
_Chercher la renommée_, Famam capto.
_Prendre soin de sa renommée_, Famæ meæ consulo.
_Acquérir de la renommée_, Famam consequor nonnullam.
_Perdre beaucoup de sa renommée_, Multum de bona fama amitto.
RENOUVELLEMENT, Renovatio, redintegratio, instauratio.
=Renouveler=, Innovo, renovo, novum facio, redintegro, instauro,
itero.
=Se renouveler=, Refrico.
=Renouvelé=, Renovatus.
RENTRER, Remigro, redeo, remeo.
RENVERSEMENT, Perversitas.
=Renverser=, Labefacio, subruo, prosterno, affligo, frango,
labefacto, dissolvo, conquasso, perverto, subverto, perimo,
deleo.
RENVOYER, Remitto.
REPAÎTRE _son esprit de choses agréables_, Mente varias voluptates
contrecto.
RÉPANDRE, Diffundo, dispergo, instillo, effundo, fundo, spargo.
=Répandre= (autour), Circumfundo, ambio.
=Répandre çà et là=, Dispergo, disjicio, dissipo, inspergo, respergo.
=Répandre= (se), Dimano, profluo.
_Se répandre en injures_, Maledicta in aliquem congero.
=Très répandu=, Pervagatus, divulgatus.
RÉPARATION (excuse), Satisfactio, purgatio.
=Réparer=, Sarcio, reficio, restituo, obmolior.
— (Expier), Expio.
RÉPARTITION, Partitio, divisio, tributio.
=Répartir=, Tribuo, partior, divido.
=Répartiteur=, Partitor.
REPAS, Convivium, epulæ, accubatio epularis amicorum.
_Donner un repas_, Convivor, convivium ago, epulum do.
REPENTIR, Pœnitentia, dolor ob admissa peccata.
SE REPENTIR, Pœnitet, tædet, piget me.
RÉPERCUSSION, Repercussio.
=Répercuter=, Repercutio.
RÉPÉTITION, Repetitio, iteratio.
=Répéter=, Repeto.
REPLACER, Repono, colloco.
REPLIER, Replico.
RÉPLQIUER, Respondeo.
RÉPONSE, Responsio, responsum.
=Répondre=, Respondeo, responsum do, refero, rescribo.
_Répondre par écrit_, Rescribo, litteris respondeo.
RÉPONDANT, Sponsor.
REPORTER _sur qqn_, Ad aliquem transfundo.
REPOS, Requies, quies, tranquillitas, otium, vacatio, vacuum tempus.
_Troubler le repos_, Otium perturbo.
=Reposer=, Relaxo, remitto.
=Reposer sur=, Nitor, enitor.
=Se reposer=, Quiesco, otior, requiesco, consido, desino.
_Se reposer de temps en temps_, Interquiesco.
_Qui est en repos_, Quietus, tranquillus.
_En repos_, Quiete, tranquille.
REPOUSSER, Propulso, repello, arceo, depello, amoveo, propello,
extrudo, ejicio, excludo, prohibeo, extendo, portas alicui
claudo.
_Repousser en jurant_, Ejero, ejuro.
REPOUSSER (croître de nouveau), Renascor, renovor, recresco, rursum
cresco.
REPRENDRE, Recipio, recupero, repeto.
— (Réprimander), Reprehendo, vitupero, carpo, objurgo.
REPRÉSENTATION, Descriptio, figura, designatio.
_Représentation_ (_de théâtre_), Commissio.
=Représenter= (se) _dans l’esprit_, Mente mihi aliquid depingo,
repræsento.
RÉPRIMANDE, Reprehensio, vituperatio, objurgatio, castigatio.
=Réprimander=, Reprehendo, corripio, objurgo, castigo.
RÉPRIMER, Reprimo, coerceo, comprimo, cohibeo, refreno, contineo,
domo.
_Qui réprime_, Repressor.
REPRISES (_à plusieurs_), Identidem.
REPROCHE, Vituperatio, reprehensio, exprobratio, nota, dedecus.
_Il a encouru un reproche_, In dedecus incurrit.
_Je ne lui ai pas adressé le moindre reproche_, Eum ne graviore
quidem verbulo compellavi.
_Il m’a accablé de reproches_, Probris omnibus me vexavit.
REPROCHER, Exprobo; crimen in aliquem conjicio, confero.
RÉPROUVER, Reprobo, improbo, rejicio.
RÉPUBLIQUE, Respublica.
RÉPUTATION, Honor, existimatio, fama.
_Il y va de ma réputation_, Agitur existimatio.
_Nuire à la réputation_, Splendori nominis jacturam affero.
_Détruire la réputation_, Laudes alterius obscuro.
_Veiller à sa réputation_, Existimationi consulo.
_Être en danger de perdre sa réputation_, In discrimen existimationis
venio.
RÉSERVE, Exceptio.
_Mettre en réserve_, Reservo, servo, conservo, recondo.
— (Militaire), Miles, copiæ, cohortes subsidiariæ.
=De la réserve=, Subsidiarius.
— (Retenue), Temperantia, modestia, moderatio, continentia,
verecundia, ingenuitas.
=Réservé=, Temperatus, temperans, moderatus, verecundus, prudens.
_Avec réserve_, Verecunde, pudenter.
RÉSIDENCE, Sedes, domicilium.
=Résider=, Habito, domicilium habeo.
RÉSIGNATION, Patientia, tolerantia.
_Avec résignation_, Patienter, sedate, tranquille, æquo animo.
=Résigner=, Resigno.
=Se résigner à=, Mihi persuadeo.
RÉSIPISCENCE (_venir à_), Resipisco.
RÉSISTANCE, Retractatio.
=Résister=, Obsisto, resisto, a conatu repello, repugno, adversor,
reluctor.
RÉSOLUTION, Propositum, consilium.
_Persister dans sa résolution_, Permaneo in proposito.
_Changer de résolution_, Decedo de sententia.
=Résolu=, Constans.
_Je suis résolu à_, Decrevi, me....; certum mihi est, decretum mihi
est, animo proposui.
=Résolûment=, Obstinate.
RÉSONNER, Sono, sonum reddo, consono, persono.
RESPECT, Observantia, veneratio, cultus, reverentia, honor.
=Respecter=, Vereor, observo, colo, revereor.
=Respectueux=, Venerabundus, perfusus honore.
RESPIRATION, Anhelitus, spiritus, respiratio, spiratio.
=Respirer=, Anhelo, spiro, respiro.
=Respirable=, Spirabilis, flabilis.
RESSEMBLANCE, Similitudo.
=Ressembler=, Similis sum, ad similitudinem accedo.
_Ils se ressemblent comme deux gouttes d’eau_, Ovum ovo similius non
est (Prov.).
RESSENTIR, Sentio.
RESSERRER, Constringo, stringo, vexo, arcto, concludo, coarcto,
constipo.
=Resserré=, Contractus, brevis, adstrictus.
RESSOURCES, Opes, facultates, copiæ.
RESSOUVENIR, Recognitio, recensio.
=Se ressouvenir=, Memini, commemini.
RESSUSCITER, Revivisco, in vitam redeo.
RESTAURER, Reficio, restituo, recreo.
RESTES, Reliquiæ, residua.
_Du reste_, Alioqui, alioquin, alias, cæteroquin, cæterum.
=Rester=, Permaneo, maneo, commoror, resto, sto, resideo.
_Rester chez soi_, Domi me teneo.
_Qu’il reste bien entendu_, Illud maneat.
=Restant=, Reliquus, residuus, rejectus.
_Ce qui reste_, Subsecivus.
RESTITUER, Retribuo, refero, rependo, restituo.
RESTRICTION, Exceptio.
RÉSULTAT, Exitus, finis, terminus.
=Résulter=, Provenio.
RÉTABLISSEMENT, Redintegratio, restitutio, reparatio, renovatio.
=Rétablir=, Restituo, repono, instauro, reparo, redintegro, sancio,
reficio, recreo.
=Rétablir= (se), Convalesco, consanesco, sanus fio, valentior fio, ex
morbo evado, morbo levor, resurgo.
=Rétabli= (_être_), Convalescere.
RETARD, Mora, retardatio, impedimentum, cunctatio, tarditas, dilatio.
_Sans retard_, Sine mora, abjecta cunctatione.
=Être en retard=, Moras traho, tardo.
_Ne point souffrir de retard_, Dilationem non recipio.
=Retarder=, Retardo, moror, moram affero, impedimentum affero,
differo.
RETENTIR, Resono, sonum refero, sono, persono, percrepo, recino.
=Retentissant=, Clarisonus, clare sonans, canorus, horrisonus.
RETENUE, Cf. Réserve.
_Avec retenue_, Temperanter.
_Qui est sans retenue_, Immodestus, parum modestus, expers modestiæ.
_Sans retenue_, Effuse, large, prolixe.
_Avoir de la retenue_, Verecundor, pudore deterreor, erubesco.
=Retenir=, Teneo, retineo, moror, inhæreo, inhibeo, cohibeo, coerceo.
_Action de retenir_, Inhibitio.
=RETIRER=, Retraho.
_Retirer de dessous_, Subduco, removeo, subtraho.
=Se retirer=, Recedo, abeo, discedo.
_Se retirer chez soi_, Capesso me domum.
=Retiré=, Penetralis.
RETOMBER, Recido, redundo.
_Faire retomber sur qqn_, Transfero in aliquem.
RETORS, Veteratorius.
RETOUCHER _son discours_, Orationem emendo.
RETOUR, Regressio, regressus, reditus, reditio, reversus.
_En retour_, Mutue, mutuo.
=Retourner=, Redeo, reverto, revenio.
RÉTRACTER (se), Palinodiam cano, retexo orationem.
RETRAITE, Latibulum, receptus, perfugium, secessus.
— (Du combat), Avocatio a pugna.
_Couper la retraite aux ennemis_, Excipio ex fuga hostem.
_Aimer la retraite_, Latebris me involvo.
RETRANCHEMENT, Propugnaculum.
=Retrancher= (fortifier), Obvallo, circumvallo, munio, firmo.
— (Soustraire), Depasco, recido, minuo, detraho, delibo, reseco,
derogo, defero, aufero, decerpo, amputo.
RÉTRÉCIR, Coangusto, coarcto.
RÉTROGRADER, Regredior, pedem refero.
RETS, Rete, laqueus, cassis, casses.
RÉUNION, Corona, cœtus, societas, sodalitas, collegium, sodalitium,
collectio, congregatio.
=Réunir=, Compono, conjungo, coagmento, construo, conglutino,
congrego, misceo, colligo.
=Réunir= (se), Colo, convenio, adjungor, congredior.
REVANCHE (_prendre sa_), Cladem reddo.
RÈVE, Somnium, visio, visum.
=Rèver=, Somnio.
_Ne rèver que batailles_, Nihil nisi prœlium cogito.
RÉVEILLER, E somno excito.
=Réveiller= (se), Evigilo.
_Je me suis réveillé plus tôt que de coutume_, Maturius me somnus
reliquit.
RÉVÉLER, Indico, confiteor, expono, patefacio, in lucem profero,
divulgo, profiteor.
REVENDICATION, Vindiciæ.
=Revendiquer=, Vindico, vindictam sumo, tueor, repeto, reposco,
persequor.
REVENIR, Reverto, revertor, revenio, redeo.
_Revenir à soi_, Animum colligo.
_Revenons aux motifs abandonnés_, Revertamur ad calculos quos
abjecimus.
_Cela revient au même_, Ea opinio eodem recidit, revolvitur.
=Revenu=, Reditus.
RÉVÉRER, Revereor, colo, veneror.
REVERS, Offensio, incommodum, detrimentum, molestia, calamitas.
REVÊTIR, Induo, vestio, induco, tego, orno.
REVOIR, Retracto, revoco.
RÉVOLTE, Rebellio, seditio, secessio, tumultus, defectus, defectio.
RÉVOLUTION, Tumultus, perturbatio, confusio.
REVUE _rapide_, Percursio.
_Passer en revue_, Percenseo, recenseo, percurro.
_Passer la revue_, Exercitum lustro.
RHÉTORIQUE, Rhetorica.
=Rhéteur=, Rhetor.
RHUME _de cerveau_, Gravedo.
_Sujet aux rhumes_, Gravedinosus.
RHYTHME (_qui a du_), Numerosus.
RICHESSES, Divitiæ, ampla fortuna, summa copia, opes et copiæ.
_Amasser des richesses_, Opes consectari.
=Riche=, Dives, locuples, copiosus, opulentus, pecuniosus, nummatus,
fortunatus, abundans.
=Riche= (être), Opibus abundo.
— (Fécond), Uber, fecundus, fertilis, abundans, copiosus, pinguis.
=Richement=, Pretiose, eleganter.
RIDE, Ruga.
=Rider=, Corrugo.
=Ridé=, Rugosus.
RIDEAU, Cortina.
RIDICULE, Deridiculum, irrisio.
=Ridicule= (_adj._), Ridiculus, jocularis.
=Ridiculiser=, Derideo, irrideo.
RIEN, Nihil, nihilum, nil.
_Ne rien laisser_, Ne vestigium rei est reliquum, ne minimam rem
fecit reliquam.
_Ne rien avoir_, Nihil est in manu.
_Je n’eûs rien de plus pressé que, de plus à cœur que_, Nihil mihi
potius fuit, quam ut.
_Rien encore_, Nihildum, non adhuc, nondum quidquam.
_Rien n’est si_, Nihil tam..... quam.
_Il n’est rien de si_, Nihil tam ... est, cujus....
_Je ne hais rien tant que_, Nihil acerbius odi quam....
UN RIEN, Hilum, naucis, res nihili.
_C’était un rien_, Parva res erat.
_Pour un rien_, De nihilo.
_Dire des riens_, Nugor, jocor, ludo, nugas ago, nugax sum.
_Diseur de riens_, Nugator, nugax.
RIGUEUR, Inclementia, duritas.
=Rigoureux=, Inclemens, asper.
=Rigoureusement=, Inclementer, severe, austere, stoice, stricte.
RIRE, Cachinnatio, cachinnus, risus.
_Exciter le rire_, Cachinnum commoveo.
RISÉE (_être l’objet de la_), Ludibrio esse aliis, ludibrio haberi.
=Rire=, Rideo, risum edo.
_Rire aux éclats_, Cachinnor, solutius rideo.
=Risible=, Ridiculus, jocularis.
_D’une façon risible_, Ridicule.
_En riant_, Per jocum, joci causa.
RISQUES (_courir des_), Periclitor.
_Avec risque_, Periculose, cum periculo.
RITE, Ritus.
RIVAGE, Littus, ora, ripa.
_De rivage_, Littoreus.
RIVALITÉ, Rivalitas, æmulatio.
=Rivaliser=, Æmulor, invideo.
=Rival=, Æmulus, competitor.
RIVE, Ripa, littus, ora.
RIVIÈRE, Profluens, fluvius, flumen, torrens.
ROBE, Stola.
ROBUSTE, Valens, validus, fortis, robustus, lacertosus.
ROCAILLEUX, Saxosus.
ROCHE, Petra, rupes.
=Rocher=, Saxum, silex, lapis, rupes, cautes.
ROI, Rex, princeps.
_Être roi_, Regno, impero, domino.
=Royal=, Regius, regalis, basilicus, splendidus, magnificus.
_Maison royale_, Regia, domus regia.
=Royalement=, Regie, more regio.
ROYAUME, Regnum.
ROYAUTÉ, Regnum, principatus, dominatus.
ROITELET, Regulus.
ROIDE, Rigidus, durus, austerus.
_Être roide_, Rigeo, conglacio, congelo.
RÔLE (_s’acquitter très bien de son_), Personam egregie gero, tueor.
ROND, Circulus, orbis, ambitus.
=Rond= (_adj._), Rotundus.
RONFLER, Sterto.
RONGER, Arrodo, erodo, peredo.
ROSE, Rosa.
ROSEAU, Arundo, canna.
_Roseau_ (_à écrire_), Calamus.
ROSÉE, Ros.
RÔTI, Assus, torridus, aridus.
ROUE, Rota, orbis.
ROUGEUR, Rubor.
=Rougir=, Rubeo, erubesco.
— (De honte), Pudet me.
=Rouge=, Ruber, rubens, rutilus.
ROUILLE, Rubigo, ærugo.
=Rouillé=, Rubiginosus.
ROULER, Volvo, convolvo, involvo, verto, verso.
_Faire rouler_, Torqueo, voluto.
ROUTE, Via, iter, semita.
_Faire route_, Iter habeo.
_Continuer sa route_, Pergo iter cœptum.
_Se détourner de sa route_, Iter alio flecto.
_Se frayer une route_, Viam mihi aperio.
ROUVRIR, Refrico.
ROUX, Fulvus.
RUBICOND, Rubicundus, rubore plenus.
RUCHE, Alvearium.
RUDESSE, Duritia, firmitas, asperitas.
=Rude=, Asper, scaber, durus, habens aliquid asperitatis.
RUDIMENT, Rudimentum.
RUELLE, Angiportus.
RUER SUR (se), Me ingurgito, irruo.
_Se ruer sur la fortune_, In copias me ingurgito.
RUGUEUX, Rugosus.
RUINE, Ruina, casus, perinicies, exitium, occasus, interitus, obitus.
=Ruiner=, Destruo, dirimo, everto, demolior, vasto, disperdo,
dissipo, perdo, exscindo, devoro, exhaurio, absumo, abligurio.
=Ruineux=, Ruinosus.
=Être ruiné=, Perire, concidere.
RUISSEAU, Rivus, rivulus.
RUMEUR, Auditio, rumor, publicus sermo, fama.
RUPTURE, Abruptio.
=Rompre=, Perrumpo, disrumpo, perfringo, vi aperio, decerpo, frango,
divido, distraho, infringo, effringo, labefacto.
RUSE, Dolus, fraus, fallacia, machina, insidiæ, artificium, astus,
astutia.
=Rusé=, Malitiosus, versutus, callidus, astutus, vafer.
_Un peu rusé_, Subdolus.
_Avec ruse_, Malitiose, versute, vafre, callide.
RUSTIQUE, Rusticanus, rusticus.
S
SABLE, Arena.
=Sablonneux=, Arenosus.
SAC, Saccus.
— (Pillage), Direptio, vastatio.
=Saccager=, Destruo, diruo, vasto, nullum vestigium relinquo.
SACERDOCE, Sacerdotium, sacerdotis munus.
=Sacerdotal=, Sacerdotalis.
SACRÉ, Sacer, religiosus, consecratus, religionem habens, sacratus,
dicatus.
SACRIFICE, Sacrificium, sacrificatio.
_Sacrifice expiatoire_, Piaculum.
_Faire un sacrifice_, Rem divinam ad aras facio.
_Offrir un sacrifice en l’honneur des morts_, Parento, justa solvo.
_Se rendre propice par des sacrifices_, Pio, expio.
=Sacrifier=, Sacrifico, sacris operor, sacra facio, libo, immolo,
macto, neco, interficio.
_Sacrifier_, Propono, posthabeo, posteriorem duco.
=Sacrificateur=, Immolator, qui sacra facit.
SACRILÉGE, Nefas.
SACRISTIE, Sacrarium.
=Sacristain=, Ædituus.
SAFRAN, Crocus.
SAGACITÉ, Sagacitas, solertia.
=Sagace=, Sagax, callidus, acutus.
SAGESSE, Prudentia, consilium, ratio, sapientia.
_Dans ta sagesse_, Pro tua prudentia.
=Sage=, Moderatus, temperatus, sapiens, prudens, magni consilii.
_Être sage_, Sapio, sapientia præditus sum.
=Sagement=, Sapienter, considerate, prudenter.
SAILLIE, Facetiæ, joci, sales.
SAINTETÉ, Sanctimonia, sanctitas, sanctitudo.
=Saint=, Augustus, religiosus, sanctus.
=Saintement=, Pie, religiose, sancte.
SAISIR, Prehendo, prendo, capio, prenso, corripio, comprehendo,
teneo, capesso, peto, capto.
_Saisir l’occasion_, Capto occasionem, immineo in occasiones omnes,
intentus sum in occasionem.
SALETÉ, Illuvies, sordes.
=Salir=, Cf. Souiller.
=Sale=, Squalidus, impurus, obscœnus, immundus, illotus, sordidus,
contaminatus.
=Être sale=, Squaleo, sordeo.
=Sali=, Illotus, sordidus.
=Salement=, Spurce, obscœne, fœde, turpiter.
SALIVE, Saliva.
SALLE à manger, Cœnaculum, triclinium.
SALUBRITÉ, Salubritas.
=Salubre=, Salubris.
_D’une façon salubre_, Salubre, salubriter.
SALUT, Salus, requies.
=Salutaire=, Salutaris.
SALUTATIONS, Persalutatio, salutatio.
_Rendre un salut_, Resaluto.
=Saluer=, Consaluto, saluto.
_Qui vient saluer_, Salutator.
SANCTIFIÉ, Sacratus, sacer.
SANCTION, Sanctio.
=Sanctionner=, Sancio.
SANCTUAIRE, Adytum.
SANDALES, Soleæ, crepidæ.
_Qui porte des sandales_, Crepidatus.
SANG, Sanguis, cruor.
=Saigner=, Mitto sanguinem alicui.
=Sanglant=, Sanguineus, sanguinolentus, cruentus.
=Sanguinaire=, Sanguinarius.
SANGLIER, Aper, sylvestris porcus.
SANGLOT, Singultus, gemitus.
SANGSUE, Hirudo.
SANS, Absque, sine.
SANTÉ, Salus, sanitas, valetudo.
_Mauvaise santé_, Invaletudo, valetudo infirma.
_Avoir une bonne santé_, Valeo recte, valetudine utor bona.
_Conserver en bonne santé_, Incolumem servo.
_Avoir une mauvaise santé_, Valetudine utor parum.
_Recouvrer la santé_, Amissam valetudinem recupero.
_Rendre à la santé_, Sano, curo; medeor, morbum depello.
=Sain=, Salubris, sanitatem afferens, sanus, firmus, valens.
_Sain et sauf_, Salvus, incolumis, integer, conservatus, sospes.
_Qui est en bonne santé_, Firmus, morbo defunctus.
=Sainement=, Sicce.
SAPIN, Abies.
SARCLOIR, Sarculum.
SARMENT, Sarmentum.
SATELLITE, Stipator, satelles.
SATIÉTÉ, Satietas, fastidium.
_Prévenir la satiété_, Satietatem relevo.
SATISFACTION, Satisfactio, voluptas, lætitia, jucunditas.
=Satisfaire à=, Satisfacio, impleo quod debeo, solvo.
SAULE, Salix.
=Sausaie=, Salicetum.
SAUPOUDRER, Inspergo, aspergo, respergo.
SAUTER, Salto.
_Sauter en bas_, Desilio.
=Sauter= (sur), Assilio, aggredior, invado, insilio.
SAUVAGE, Trux, atrox, truculentus, immansuetus, ferus, barbarus,
immitis, asper, sævus.
SAUVER, Servo, tueor, custodio, salutem do, fero, affero, salvo,
sospito, incolumem servo.
=Sauveur=, Soter, servator, conservator.
SAVEUR, Sapor.
SAVOIR, Scientia, doctrina, eruditio, Cf. Science.
SAYON, Sagum.
_Vêtu d’un sayon_, Sagatus.
SCALPEL, Scalpellum.
SCEAU, Sigillum, signum.
=Sceller=, Obsigno, signo, signum imprimo.
SCÉLÉRAT, Nefarius, sceleratus, scelestus.
SCÈNE, Scena.
SCEPTRE, Sceptrum.
SCIE, Serra.
SCIENCE, Scientia, disciplina, eruditio, doctrina, institutio.
=Savoir=, Scio, teneo, habeo, cognosco, non sum nescius, scientiam
habeo, nosco.
_Savoir à fond_, Percallesco.
_Savoir parfaitement_, Calleo, scio, teneo.
=Ne savoir pas=, Ignoro, sum inscius, nescio.
_Je ne sais comment il se fait_, Nescio quo pacto fiat.
_Ne savoir que faire_, Quid agam, dubito.
=Savant=, Sciens, eruditus, doctus, perpolitus, philologus, gnarus,
peritus, litteratus.
_Qui ne sait pas_, Insciens.
=Savamment=, Scienter, scite, erudite, docte, perite, litterate.
_Il l’a fait sciemment_, Prudens sciensque fecit.
SCION, Surculus.
SCRUPULE, Scrupulus, sollicitudo, religio.
_Inspirer des scrupules_, Religionem alicui infero.
_Se faire scrupule de_, Aliquid mihi religioni duco.
_Lever les scrupules_, Aliquem religione solvere.
=Scrupuleux=, Scrupulosus, religione obstrictus.
SCRUTER, Excutio.
=Scrutateur=, Diribitor.
SCULPTER, Scalpo.
=Sculpteur=, Fictor.
=Sculpté=, Sculptus, scalptus.
SÉANCE, Sessio.
_Lever la séance_, Dimitto concionem.
SÉCHERESSE, Siccitas.
=Sécher=, Sicco, exhaurio.
=Sec=, Siccus.
_Sécheresse de style_, Jejunitas, tenuitas.
=Sec=, Jejunus.
=Sèchement=, Jejune, tenuiter.
EN SECOND LIEU, Secundo.
=Seconder=, Obsecundo.
=Secondaire=, Secundarius, secundus.
SECOUER, Excutio, agito, depello, quatio.
SECOURS, Suppetiæ, auxilium, subsidium, præsidium.
_Sans le secours d’un autre_, Per se, ex se, suo nomine, suis
viribus, sua sponte, sua natura, suo marte.
_Implorer le secours de DIEU_, Ad DEUM confugio; præsidium in DEO
statuo.
=Secourir=, Subvenio, succurro, subsidio venio, opitulor.
_Secourir les pauvres_, Inopiam sublevo, pauperes juvo.
SECOUSSE, Succussus.
SECRET, Arcanum.
_Confier ses secrets_, Intima mea concredo.
=Secret=, Occultus, latens, abditus, tacitus, furtivus, arcanus,
latebrosus, obscurus.
=Secrètement=, Latenter, occulte, abdite, abscondite, tecte.
_En secret_, Clam, furtim, ex occulto, ex insidiis.
SECTE, Secta.
=Sectateur=, Sectator, amator, æmulus.
SÉCURITÉ, Securitas, tranquillitas.
_En sécurité_, Secure, sine cura.
SÉDITION (_exciter la_), Seditionem molitus sum, seditionem cieo.
_Apaiser la sédition_, Motus compono.
=Séditieux=, Seditiosus.
=Séditieusement=, Seditiose.
SÉDUCTION, Sollicitatio.
=Séduire=, Pellicio, allicio, induco, illaqueo, capio, implico.
=Séducteur=, Corruptor.
SÉJOUR, Remansio, mansio.
=Séjourner=, Remaneo, maneo, resideo, moror, commoror, subsisto,
consisto.
SELON, Secundum, pro, juxta, ex.
_Selon que_, Prout, ut, perinde ut.
SEL, Sal.
_Relatif au sel_, Salarius.
=Salaison=, Salsamentum.
_Marchand de salaison_, Salsamentarius.
=Salière=, Salinum.
=Saline=, Salinæ.
SEMAINE, Hebdomas.
_Semaine-sainte_, Hebdomas Christi patientis sacra.
SEMBLER, Videor.
SEMENCE, Semen.
SEMAILLES, Satio, satus.
=Semer=, Obsero, consero, sero, semen spargo, semino.
=Semeur=, Seminator, sator.
SÉMINAIRE, Seminarium.
SÉNAT, Senatus.
=Sénateur=, Senator; patres conscripti.
=Sénatorial=, Senatorius.
SÉNATUS-CONSULTE, Senatus consultum.
SENS, Interpretatio.
_Dans les deux sens_, In utramque partem.
SENS (_bon_). Ratio, mens.
_Reprendre ses sens_, Animum recipio.
=Sensé=, Cordatus, prudens, sapiens.
=Sensément=, Cordate, sapienter, prudenter.
SENSATION, Sensus.
SENTENCE, Dijudicatio, disceptatio, judicium, deliberatio.
=Sentencieux=, Sententiosus.
_D’une façon sentencieuse_, Sententiose.
SENTIER, Callis, trames.
SENTIMENT, Sensus, sententia.
_Amener à son sentiment_, In meam sententiam aliquem traho.
_Voilà mon sentiment_, Ego sic sentio.
_Perdre le sentiment_, Obstupesco, stupeo, stupesco.
=Sentir=, Sentio, percipio.
_Sentir une odeur_, Olfacio, odoror, odorem percipio.
_Sentir mauvais_, Fœteo, puteo, male oleo.
_Qui sent mauvais_, Fœtidus.
SENTINE, Sentina, fundus.
SENTINELLE, Excubitor, vigil.
— (Faire), Excubo, vigilo, excubias ago.
SÉPARATION, Discretio, distinctio, sejunctio, disjunctio.
— (Intervalle), Intervallum, spatium, discrimen.
=Séparer=, Abscindo, segrego, sejungo, separo, discrimino, disjungo,
distraho, secerno.
=Séparer violemment=, Abstraho, avello, avoco, abduco, removeo,
divello.
=Séparable=, Separabilis.
=Séparément=, Separatim, seorsum, distincte, discrete, secreto, clam.
_Sept_, Septem.
SEPTEMBRE, September.
SEPTEMVIR, Septemvir.
SEPTENTRION, Septentriones.
=Septentrional=, Aquilonaris.
SÉPULCRE, Sepulcrum, tumulus, monumentum.
SÉPULTURE, Sepultura, humatio.
_Priver de la sépulture_, Funeris pompa spolio.
_Sans sépulture_, Inhumatus, insepultus.
SÉRÉNITÉ, Serenitas, serenum tempus, cœlum serenum.
=Serein=, Serenus, sedum.
_Rendre serein_, Sereno.
SÉRIEUX, Serius, gravis.
=Sérieusement=, Asseveranter, sine joco, serio, affirmate.
SERMENT, Jusjurandum.
_Serment militaire_, Sacramentum.
_Faux serment_, Perjurium, perfidia.
_Exiger le serment_, Ad jusjurandum adigo.
_Obliger au serment_, Ad jusjurandum adigo.
_Prêter serment_, Jusjurandum do.
_Violer son serment_, Jusjurandum negligo.
_Qui viole son serment_, Perjurus.
SERPENT, Hydra, excetra, anguis, serpens.
SERRER, Arcto, constringo, coangusto, adstringo, in angustum cogo,
stipo, coerceo, alligo.
=Serré=, Arctus, adstrictus, angustus, obstrictus.
=Service divin=, Sacra religionis, sacrificia, res divina.
SERVICE, Militia.
_Se faire soldat, s’engager_, In militiam nomen do.
_Être soldat_, Milito.
— (Dans la cavalerie, dans l’infanterie) Equo, pedibus mereo.
_Finir le service militaire_, Emereor, stipendia facio.
SERVICE, Gratia, beneficium, gratificatio.
_Rendre service_, Gratifico, largior, beneficium confero, deservio,
servio.
_Rendre service pour service_, Remuneror.
SERVIR, Prosum, proficio, juvo.
_Servir à_, Juvat.
_Se servir de_, Utor, usurpo, frequenter adhibeo.
SERVIETTE, Mappa.
SERVITUDE, Servitus, servitium, famulatus.
_Être en servitude_, Famulor, servio.
=Servir=, Servio, pareo, operam do, ancillor, ministro, famulor.
=Serviteur=, Servus, famulus, puer, minister.
=Servante=, Famula, ancilla.
=Servile=, Ancillaris, servilis, famularis.
=Servilement=, Serviliter, abjecte, timide.
SEUIL, Limen.
SEUL, Solus, solitarius, unicus, unus, singularis, incomitatus, sine
comite.
=Seulement=, Tantum, solum, modo, duntaxat, tantummodo.
_Non-seulement — mais encore_, Cum, tum; non solum, sed etiam.
SÈVE, Succus.
SÉVÉRITÉ, Severitas, gravitas, duritas.
=Sévère=, Severus, gravis, asper, acerbus, austerus.
=Sévèrement=, Horride, duriter, stoice, aspere, austere, dure, severe.
SÉVIR, Sævio.
_Cesser de sévir_, Desævio.
=Sexe=, Sexus.
_SI_, Utrum, an, num, numquid.
_Si petit que_, Quantuluscumque.
_Si ce n’est_, Præterquam, præter.
_Si ne .... pas_, Ni, nisi.
_Si .... ne pas_, Nisi, ni, si non.
_Si toutefois .... ne pas_, Nisi si.
SIÈCLE, Seculum.
SIED (il), Decet, convenit, æquum est, postulat jus.
SIÉGE, Solium, sedes, cathedra, sella.
_Siége d’une ville_, Circumsessio, obsessio, obsidio.
_Faire le siége_, Obsideo.
_De siége_, Obsidionalis.
SIESTE, Meridiatio, somnus meridianus.
SIFFLEMENT, Sibilus.
=Sifflet=, Sibilus.
=Siffler=, Sibilo.
=Siffler qqn=, Exsibilo, explodo.
SIGNAL, Signum.
_Donner le signal du combat_, Cano, concino classicum.
=Signaler=, Noto.
SIGNE, Signum, indicium, nota, insigne.
_Signe de tête_, Nutus.
_Mettre un signe_, Signo, designo, consigno.
_Faire signe_, Innuo, nuto.
_Donner des signes_, Præ me fero.
_Au moindre signe_, Ad nutum.
=Signer=, Subsigno.
SIGNIFICATION, Significatio.
=Signifier=, Significo, signum do.
SILENCE, Silentium, taciturnitas.
_Silence obstiné_, Reticentia, taciturnitas.
_Silence!_ Tacete!
_Gardez un religieux silence_, Favete linguis.
_Garder le silence_, Reticeo, taceo, conticeo, obmutesco, sileo,
linguam comprimo.
_Réduire au silence_, Elinguem reddo.
_Passer sous silence_, Aliquid silentio prætermitto.
=Silencieux=, Taciturnus, tacitus, silens.
_Demeurer silencieux_, Conticesco.
SILLON, Sulcus.
=Sillonner=, Sulco, sulcos facio.
SIMILITUDE, Assimilatio, comparatio, proportio.
SEMBLABLE, Assimilis, par, parilis, similis, consimilis, talis,
hujusmodi, ejusdem generis.
_Rendre semblable_, Assimilo.
=Semblablement=, Similiter, item, itidem, simili modo.
SIMPLE, Simplex, sincerus, credulus, incallidus, antiquus.
=Simplement=, Attenuate, jejune, simpliciter.
SIMULÉ, Simulatus.
SINCÈRE, Sincerus, verus, verax, veridicus.
=Sincèrement=, Sincere, vere, sine fraude.
SINGE, Simius.
SESSION, Sessio.
SINUOSITÉ, Flexio, flexus, conversio, sinus, anfractus.
=Sinueux=, Flexuosus, tortuosus.
SITUATION, Positio, locus, status.
_Situation désespérée_, Ad extremum.
_La ville est dans sa situation primitive_, Reflorescere videtur
civitas.
=Situé=, Situs, positus, locatus.
_Être situé entre_, Interjaceo.
_Être situé sur_, Insideo.
=SIX=, Sex.
SOBRIÉTÉ, Frugalitas.
=Sobre=, Abstinens, temperans, continens, sobrius, moderatus, parcus,
frugalis, frugi, modestus, suo contentus.
=Sobrement=, Continenter, temperanter, modeste, sobrie, parce,
frugaliter, moderate.
SOCIÉTÉ, Societas, communitas, commercium, comitatus, congregatio.
=Social=, Socialis.
=Sociable=, Sociabilis, congregabilis.
SŒUR, Soror.
SOI (de), Sui.
SOIE, Sericum.
=De soie=, Sericus.
SOIF, Sitis.
_Avoir soif_, Sitio, siti laboro, fauces siti ardent.
SOIN, Diligentia, assiduitas, sedulitas, cura, studium, labor, opera,
assiduitas.
— (Sollicitude), Angor, metus, molestia, sollicitudo.
_Avec soin_, Exquisite, accurate, diligenter, naviter, studiose.
_Avoir soin_, Curo, do operam, laboro, studeo, curam adhibeo,
administro, gero.
_Donner ses soins à_, Studium ad operam alicui addico, inservio,
servio, operam do.
_Je prendrai grand soin de vos affaires_, Habebo rationem
dignitatis tuæ, curabo res tuas diligenter.
=Soigner=, Accuro, diligenter administro.
=Soigneux=, Diligens, studiosus, assiduus, vigilans, attentus,
curiosus, sedulus, officiosus.
=Soigné=, Compositus, instructus.
=Soigneusement=, Diligenter, accurate, exquisite, studiose, magna cum
cura ac diligentia, curiose.
SOIR, Vespera, vesper.
_Vers le soir_, Occidente sole, ad solis occasum, nocte prima.
_Qui se fait le soir_, Vespertinus.
SOIT! Esto!
_Soit que .... soit que_, Sive .... seu.
SOL, Solum, terra.
SOLDAT, Miles, bellator.
_Simple soldat_, Gregarius miles.
_Soldat armé à la légère_, Velox.
_Enrôler des soldats_, Conquisitionem habeo militum, milites scribo.
_État de soldat_, Militia, res militaris.
_Congédier les soldats_, Exercitum dimitto.
_A la façon des soldats_, Militanter, more militari.
SOLDE, Stipendium.
_On paie exactement la solde des soldats_, Stipendia militibus rite
dantur.
SOLÉCISME, Solœcismus.
SOLEIL, Sol.
_Lever du soleil_, _Coucher du soleil_, Solis accessus et recessus.
_Le soleil se lève_, Exoritur sol.
_Le soleil se couche_, In occasum præcipitat sol.
SOLENNEL, Solemnis.
=Solennellement=, Solemniter.
SOLIDITÉ, Robur, firmitas, soliditas.
=Solide=, Robustus, fortis, valens, solidus, obfirmatus.
=Solidement=, Firme, firmiter.
SOLITUDE, Solitudo, vastitas, secessus, recessus.
=Solitaire=, Solitarius, solus, solivagus.
SOLIVE, Asser, tabula.
SOLLICITATION, Rogatio, rogatus, cura, impulsio, impulsus, commotio,
sollicitatio.
=Solliciter=, Rogo, precor, quæso, obsecro, posco, peto, flagito,
requiro, postulo, peto, desidero.
SOLSTICE, Solstitium.
SOMBRE, Caliginosus, obscurus, tenebricosus, caligine tectus, spissus.
SOMMAIREMENT, Summatim, breviter, compressius, uno verbo, strictim.
SOMME, Summa.
_En somme_, Summatim, ad summam.
SOMMEIL, Somnus, sopor, quies.
=Sommeiller=, Dormito, oscito, somnus me sollicitat.
=Somnolent=, Veternosus.
SOMMET, Fastigium, culmen, apex, vertex, cacumen.
SOMPTUOSITÉ, Magnificentia, splendor.
=Somptueux=, Sumptuosus, splendidus, magnificus, lautus, dives,
opiparus.
=Somptueusement=, Apparate, cum apparatu, sumptuose, magnifice,
laute, opipare, splendide, dapsiliter, large, abundanter,
liberaliter.
SON, Suus.
SON, Vox, sonus, sonitus.
_Son de la trompette_, Clangor, tubarum cantus.
=Sonner=, Tinnio.
_Sonner l’assemblée_, Advoco ad concionem.
=Sonnette=, Tintinnabulum.
=Sonore=, Canorus, vocalis.
SONDER, Perquiro, inquiro, prætendo.
SONGE, Somnium, visum, visio.
=Songer à=, Præmeditor, cogito, paro, præparo.
SOPHISME, Sophisma.
=Sophiste=, Sophistes.
SORDIDE, Sordidatus, sordidus, avarus.
=Sordidement=, Sordide, avare.
SORNETTES, Ineptiæ, nugæ, fabulæ, logi.
_Dire des sornettes_, Ineptio.
SORT, Fortuna, casus, eventus, sors, fatum.
_Exposé aux coups du sort_, Expositus fortunæ injuriis.
_Le même sort vous est réservé_, Idem te fatum manet.
=Au sort=, Sortito, sortitione.
_Tirage au sort_, Sortitio, sortitus.
_Tirer au sort_, obtenir par le sort, Sortior.
DE CETTE SORTE, Istiusmodi, ejusmodi.
=De la même sorte=, Ejusdemmodi.
SORTIR DE, Exeo, egredior, prodeo, progredior, foras me do.
_Il sortit tout à coup de la maison_, Repente domo exivit.
_Faire sortir de_, Elicio, educo, extraho.
SOTTISE, Fatuitas, stultitia, insulsitas, socordia, stupiditas.
_Sottises_, Ineptiæ, nugæ.
_Dire des sottises_, Ineptio.
=Sot=, Ineptus, stolidus, inconcinnus, insulsus, stupidus, absurdus,
fatuus, stultus.
=Sottement=, Stulte, dementer, insipienter, incaute, stolide,
insulse, inepte.
SOUCHE, Familia, stirps, genus.
=Souche= (_d’arbre_), Caudex, stirps arboris, stipes.
=Souche= (homme stupide), Caudex, stipes, asinus.
SOUCI, Molestia, cura, angor, sollicitudo.
_Mes soucis augmentent_, Cura acuitur.
_Mille soucis m’envahissent_, Alia ex alia me cura excipit.
_Être dévoré de soucis_, Curis maceror.
_Se débarrasser de soucis_, Molestiam depono.
_N’avoir souci de rien_, Nihil in animum descendit, nihil his movetur.
=Se soucier= _peu de_, Negligo.
_Ne se point soucier de_, Pensi nihil curo.
=Soucieux=, Sollicitus, anxius, perturbatus.
SOUDAIN (_adj._), Repens, repentinus, inopinatus.
— (Adv.), Repente, derepente, subito, ecce tibi.
SOUFFLE, Halitus, flatus, spiritus, anima, afflatus, inflatus,
flamen, aer, aspiratio, exhalatio.
=Souffler=, Flo, sufflo, inflo.
_Souffler à travers_, Perflo.
_Souffler partout_, Circumflo.
_Souffler sur_, Afflo.
SOUFFLET, Colaphus.
=Souffleter=, Aliquem palma concutio.
SOUFFRIR, Suffero, fero, patior, indoleo, doleo, tolero, perpetior,
sustineo, perfero, laboro, discrucior.
_Souffrir avec peine_, Gravor.
_Faire souffrir_, Excrucio, crucio, conficio, interimo, exanimo.
SOUHAIT, Optatio, optatum, optio.
=Souhaiter=, Opto, cupio, exopto, volo, expeto, vota facio.
_Souhaiter du mal à qqn_, Imprecor.
=Souhaitable=, Optabilis, optandus, expetendus.
_A souhait_, Optato, optabiliter.
SOUILLURE, Fœditas, turpitudo, macula, labes, dedecus, infamia,
vitium.
=Souiller=, Coinquino, turpifico, polluo, turpo, fœdo, maculo,
contamino, inquino.
_Souiller par un meurtre_, Funesto.
=Souillé=, Infectus, maculosus, turpificatus.
SOULAGEMENT, Levamen, levamentum, allevamentum, allevatio.
=Soulager=, Allevo, leve facio, lenio, relevo, mitigo, levo,
levamento sum, consolor, levationem affero.
SOULÈVEMENT, Tumultus, concitatio, seditio.
=Soulever=, Elevo, levo, sublevo.
=Se soulever=, Tumultuor, rebello.
=Soulevé=, Insedatus, commotus.
SOUMISSION, Obtemperatio.
=Soumettre=, Subigo, subjicio, subjungo, in ditionem redigo.
=Se soumettre=, Me subjicio, alienæ potestatis me meaque omnia
facio, obtempero, obedio, obsequor.
=Soumis=, Subjectus.
SOUPÇON, Suspicio, conjectura, metus.
_Le soupçon tombe sur plusieurs_, Suspicio in plures manat.
=Soupçonner=, Suspicor, suspicionem habeo.
_Soupçonner sans raison_, De illo falsa suspicio est.
_On ne peut le soupçonner_, Abhorret a suspicione.
=Soupçonneux=, Suspiciosus.
=Soupçonné=, Suspectus.
_De façon à éveiller le soupçon_, Suspiciose, criminose.
SOUPIR, Halitus, suspirium, spiritus, gemitus.
_Rendre le dernier soupir_, Vitam profundo.
=Soupirer=, Suspiro.
=Soupirer après=, Desidero aliquid.
SOUPLESSE, Mollitudo.
=Souple=, Lentus, flexibilis, tener, tractabilis.
SOURCE, Fons.
SOURDRE, Scaturio, emano, effluo, erumpo.
SOURCIL, Supercilium.
SOURIS, Mus.
SOURIRE _approbateur_, Arrisio.
SOURIRE, Subrideo.
SOUS, Sub, subter, subtus.
SOUSCRIPTION, Collatio.
=Souscrire=, Subsigno.
SOUSTRACTION, Interceptio, suppressio.
=Soustraire=, Subtraho, subduco, supprimo, præripio, præcerpo.
=Se soustraire=, Alicui me subduco.
SOUTERRAIN, Cuniculus, fossa subterranea.
SOUTERRAIN (_adj._), Subterraneus.
_Faire une galerie souterraine_, Cuniculis subtraho aggerem.
SOUTIEN, Præsidium, auxilium, columen, fulcrum, princeps.
_Vous êtes le seul soutien de la république_, In te uno nititur salus
reipublicæ.
=Soutenir=, Nitor, adminiculor, adjuvo, sublevo, sustento, fulcio,
sustineo.
SOUVENIR, Memoria, recordatio.
=Se souvenir=, Memini, memoria teneo, recordor, reminiscor.
_Qui ne se souvient pas_, Immemor.
SOUVENT, Sæpe, frequenter, crebro, frequens, sæpenumero, identidem.
SOUVERAIN, Regnator, princeps.
=Souveraine=, Domina, princeps, regina.
_La prudence est la souveraine et la reine des vertus_, Prudentia
domina et regina virtutum est.
=Souverainement=, Summe, summopere, maxime.
SPACIEUX, Capax.
SPÉCIAL, Peculiaris, proprius, singularis, præcipuus.
SPECTRE, Spectrum, visum, larva.
SPHÈRE, Sphæra, globus.
SPLENDEUR, Nitor, magnificentia, splendor.
SPIRALE, Spira.
SPIRITUEL, Facetus, festivus, argutus, concinnus, scitus, venustus,
elegans, acutus, dicax, salsus.
SPOLIATION, Spoliatio, ereptio.
=Spoliateur=, Spoliator.
SPONTANÉMENT, Ultro, sponte.
STABILITÉ, Stabilitas, firmitas, constantia.
=Stable=, Stabilis, fixus, certus, perennis.
STAGNANTE (eau), Stagnum.
=Stagnant= (être), Stagno.
STATUE, Signum, simulacrum, imago, statua.
STATURE, Statura, corporis habitus.
STÉRILITÉ, Sterilitas, frugum inopia.
_Il y eut une grande stérilité_, Adversus annus frugibus fuit.
=Stérile=, Sterilis, nihil ferens, infecundus.
STIMULANT, Incitamentum, calcar, irritatio.
=Stimuler=, Stimulo, stimulum adhibeo, pungo, excito, incito,
cohortor, exacuo, acuo.
STIPULATION, Stipulatio, promissio.
_Faire une stipulation réciproque_, Restipulor, repromitto.
=Stipuler=, Stipulor, de aliquo convenio.
STOÏQUE, Stoicus.
=Stoïquement=, Stoice, severe.
STRATAGÈME, Stratagema, dolus militaris.
STRICTEMENT, Restricte, stricte.
STRUCTURE, Structura, constructio, constitutio, coagmentatio.
STUC, Tectorium.
STUPEUR, Stupor.
_Être frappé de stupeur_, Obstupesco, stupeo, stupesco.
STUPÉFIER, Stupefacio.
=Stupéfait=, Attonitus, stupefactus.
STUPIDITÉ, Stupiditas, stupor, tarditas.
=Stupide=, Stupidus, stupens, tardus, stolidus, hebes, obtusus.
=Stupidement=, Stolide.
STYLE, Stylus.
_Qui a un style pompeux_, Grandiloquus.
SUAVITÉ, Suavitas, dulcitudo, jucunditas.
=Suave=, Suavis, dulcis.
SUBIR, Subeo, patior, fero.
SUBIT, Subitus, repentinus.
=Subitement=, Subito, repente, continuo, ecce tibi.
SUBJUGUER _ses passions_ (_il faut_), Effrenatæ libidines sub jugum
sunt mittendæ.
SUBMERGER, Mergo, demergo, submergo.
SUBORNER, Suborno, substituo.
SUBSISTER, Supersum, resto, supero.
_Qui subsiste sain et sauf_, Superstes, salvus, incolumis.
SUBSTITUER, Substituo, subrogo, subdo.
=Substitué=, Subditus, substitutus.
SUBSTRUCTION, Substructio.
SUBTERFUGE, Tergiversatio, recusatio.
SUBTILITÉ, Tenuitas, subtilitas.
=Subtilités=, Spinæ dialecticæ.
=Subtil=, Subtilis, acutus, tenuis.
=Subtilement=, Tenuiter, sagaciter.
SUBURBAIN, Suburbanus.
SUC, Succus.
SUCCÈS, Successus, eventus, exitus, processus.
_La chose n’a pas eu tout le succès que j’espérais_, Res non
successit, ut sperabam; non cecidit, ut optabam.
_L’affaire a eu un heureux succès_, Res secundissime processit.
_Je désire que cette affaire ait un plein succès_, Ut prosperum
habeat eventum, opto.
SUCCESSION, Successio, hereditas.
_Accepter une succession_, Hæreditatem obtineo.
=Succéder= (à), Succresco, succedo.
=Successeur=, Successor.
SUCCINCTEMENT, Cf. =Sommairement=.
SUCCOMBER, Decumbo, vita excedo, e vita discedo, concido, oppeto,
morior, succumbo, cado, frangor, debilitor.
SUEUR, Sudor.
=Suer=, Sudo, sudore madeo, diffluo, laboro.
SUFFIRE, Sufficio.
=Suffisant= (être), Sufficio.
SUFFOCATION, Interclusio animæ.
SUFFRAGE, Suffragium, punctum.
SUGGÉRER, Suggero.
SUICIDER (se), Mortem oppeto.
_Il s’est suicidé_, Sua sibi manus vitam exhausit.
SUITE, Series, ordo.
_Dans la suite_, Postmodum.
=Suivre=, Sequor, comitor, comes sum, subsequor, insequor, sector,
assector, prosequor.
— (Obéir), Pareo, obtempero, obedio.
=Suivant=, Posterus, consequens, secundus, alter.
SUJET, Materia, apparatus, argumentum.
_Revenir à son sujet_, Ad propositum redeo.
SUJET (_mauvais_), Ganeo, helluo.
=Sujet= (soumis), Subjectus.
_Il a beaucoup de sujets_, In multos dominatum habet.
SUPERBE, Superbus, arrogans, insolens, elatus, inflatus.
=Superbement=, Superbe, arroganter.
SUPERFICIELLEMENT, Summatim.
SUPERFLU, Supervacaneus, supervacuus, superfluus.
SUPÉRIORITÉ, Excellentia, præstantia.
=Supérieur=, Præstabilis, eximius, præcellens, excellens, præstans.
=Supérieurement=, Magnifice, egregie, excellenter.
SUPERPOSER, Super impono.
SUPERSTITION, Superstitio.
=Superstitieux=, Superstitiosus.
=Superstitieusement=, Superstitiose, sine ratione, aniliter.
SUPPLÉER, Suppleo, expleo.
=Suppléant=, Vicarius, qui vicem alterius obtinet.
SUPPLÉMENT, Corollarium, appendix, accessio.
=Supplémentaire=, Adventitius, fortuitus, insperatus, non quæsitus.
SUPPLICATION, Obsecratio, preces, deprecatio, obtestatio, supplicatio.
SUPPLIQUE (faire une), Libellum trado supplicem.
=Supplier=, Precor, obsecro, supplico, imploro, deprecor, rogo.
=Suppliant=, Supplex, prostratus ad pedes.
_En suppliant_, Suppliciter, demisse.
SUPPLICE, Supplicium, cruciatus, pœna.
_Traîner au supplice_, Ad supplicium traho.
_Faire subir le supplice_, Ad supplicium do.
SUPPORT, Firmamentum, robur, vires.
_Support de lit_, Fulcrum.
SUPPORTER, Tolero, perfero, sustineo, suffero, fero, patior,
suppetior.
=Supporter difficilement=, Ægre fero.
_Je ne puis le supporter_, Videre sine dolore hominis frontem non
possum.
_Qui ne peut supporter_, Intolerans, impatiens, impotens.
=Supportable=, Tolerabilis, patibilis.
SUPPOSITION, Suppositio.
=Supposer=, Suppono, subjungo, subjicio.
_Supposons que_, Finge rem ita habere, fac ita esse.
=Supposé=, Subdititius, fictus.
SUPPUTER, Deputo, censeo, subduco.
SUPRÊME, Supremus, summus.
SUR, Super, supra, in.
SURABONDANT, Supervacaneus, supervacuus, redundans.
=Surabondamment=, Profluenter.
SURAJOUTER, Superaddo.
SURANNÉ, Obsoletus.
SURDITÉ, Surditas.
SOURD, Surdus.
_Devenir sourd_, Obsurdeo.
SÛRETÉ, Incolumitas.
_En sûreté_, Tute, tuto, explorate.
_Qui est en sûreté_, Tutus, securus.
=Être en sûreté=, In portu sum, in tuto sum.
=Sûr=, Certus, fidus, securus.
=Sûrement=, Tute, tuto, impune.
SURLENDEMAIN, Perendie.
SURNOM, Cognomen, cognomentum.
=Surnommé=, Cognominatus.
SURPASSER, Supero, supersum, antecello, excello, præsto, præcello,
præpondero, emineo, præcedo, antecedo, antesto, vinco.
SURPRENDRE, Prehendo, prendo, capio, prenso.
=Surpris=, Imparatus, non paratus, incautus, immunitus.
=Surprenant=, Mirabilis, mirandus.
_D’une façon surprenante_, Mirifice, mire.
SURTOUT, Præsertim, cumprimis, maxime, præcipue, singulariter.
SURVENIR, Accido, evenio, obtingo, supervenio, cado, fio, ex opinato
venio.
EN SUS, Præterea, tum etiam, ad hoc, insuper.
SUSCEPTIBLE, Irritabilis.
SUSCITER, Incutio, defigo, injicio, suscito.
SUSPENSION, Suspensio.
=Suspendre=, Suspendo, præfigo.
=Suspendu=, Pendulus, pendilis.
— (Douteux), Suspensus, pendens, anceps, incertus.
=Suspendu= (être), Dependeo, pendeo.
— (Douter), Suspensus sum, hæreo.
_Être suspendu au-dessus_, Impendeo, instat.
SUSPECTER, Suspicor, suspicionem habeo.
=Suspect=, Suspiciosus, suspicionem præbens, suspectus.
SYLLABE, Syllaba.
_Par syllabe_, Syllabatim.
SYMÉTRIE, Rhythmus.
SYMPATHIE, Adjunctio.
SYMPHONIE, Symphonia, concentus.
T
TABERNACLE, Tabernaculum.
TABLE, Mensa.
_Charger une table de mets_, Mensam epulis orno.
TABLEAU, Tabula, pictura.
TABLETTE _à écrire_, Tabellæ, libelli, codicilli.
TABOURET, Scabellum, scamnum humile.
TACHE, Macula, labes, probrum, dedecus, vitium.
_Imprimer une tache_, Maculam alicui infero.
_Laver une tache_, Maculam deleo.
=Se tacher=, Maculam contraho.
_Qui est sans tache_, Purus, mundus, nitidus.
TÂCHE, Pensum.
TACT, Tactio, tactus.
=Toucher=, Contingo, tango, attingo, contrecto, tracto, attrecto.
TAILLE, Statura.
_Il a une taille magnifique_, Proceritate corporis insignis est.
_De grande taille_, Longus.
_A sa taille_, Ex se.
TAILLER, Reseco, excido, exscindo.
_Tailler une armée en pièces_, Copias profligo.
TAIRE, Silentio prætereo.
=Se taire=, Taceo, sileo, reticeo, conticeo, obmutesco.
_Ce qu’on tait_, Tacitus, abditus, interior, prætermissus.
=Tacitement=, Tacite, silentio.
TALENT, Ingenium, facultas.
_D’un talent remarquable_, Alta mente præditus.
TALION, Talio.
TALON, Calx, pars pedis posterior, talus.
_Qui pend sur les talons_, Talaris.
TANDIS QUE, Dum.
TANIÈRE, Latibulum.
TANT, Tantopere.
_Tant la conviction a de force_, Tantum firma animi inductio valet.
_Tant...... que_, Tum...... tum.
=Tant que=, Quoad, donec, usque dum, ut.
_En tant que_, Utpote, quippe.
_Tant soit peu_, Tantulum.
TANTOT ... _tantôt_ ... Tum ... tum, modo unum ... tum autem.
TAPIS, Aulæum, aulæ ornamenta, peripetasmata, stragula.
TARDER, Moror, cunctor, tardo, moram traho.
=Tardif=, Tardus, serus.
=Tard=, Tarde, sero.
TARIR, Ebibo, exhaurio.
TAS, Strues.
TAUPE, Talpa.
TAUREAU, Taurus.
TAVERNE, Ganeæ, taberna.
TEIGNE, Tinea.
TEINDRE, Tingo, coloro, fuco.
=Teinturier=, Infector.
=Teint=, Infectus, fucatus, fucosus.
TEL, Talis, id genus, ejusmodi, hujusmodi.
=Tel ... tel=, Qualiscumque.
=Tellement=, Sic, ita, similiter, adeo, usque eo, tam, tantum,
tantopere.
TÉMÉRITÉ, Temeritas, inconsiderantia.
=Téméraire=, Temerarius, inconsideratus, præfidens.
=Témérairement=, Temere, inconsulto, imprudenter.
TÉMOIGNAGE, Testificatio, testimonium.
=Témoigner=, Testificor, testor, notum facio, testimonium dico.
_Qui ne peut témoigner_, Intestabilis.
=Témoin=, Testis, conscius, particeps, socius.
=Témoin= _oculaire_, _auriculaire_, Testis oculatus, auritus.
_Témoin à décharge, Laudator_, testis innocentiæ.
_Prendre à témoin_, Testes voco, obtestor, appello.
TEMPÉRAMENT, Temperamentum, temperatio, ratio.
=Tempérant=, Temperans, continens, sobrius, moderatus, temperatus.
_Avec tempérance_, Sobrie, parce.
TEMPLE, Delubrum, templum, fanum, ædes.
TEMPÉRATURE, Tempestas, cœli status.
TEMPÊTE, Procella, tempestas.
TEMPS, Tempestas, tempus, status cœli.
_Beau temps_, Sudum, cœlum serenum.
_Je n’ai pas le temps de_, Tempus non habeo ad.
_Le temps m’empêche de_, Tempore excludor, quin.
_Passer son temps à_, Tempus omne do, in aliquo tempus pono.
_Passer son temps dans l’oisiveté_, Ætatem in otio exigo, tempus omne
in otio pono.
_Il n’est pas temps_, Nondum tempus est.
_Il est temps_, Tempus est ut.
_Perdre le temps_, Frustra tempus perdo.
_Accorder du temps_, Tempus concedo ad.
_Le temps est passé_, Tempus præteriit.
_En prenant son temps_, Per otium.
_A temps_, Tempestive, opportune, in tempore, non incommode
tempestivus, opportunus.
_Temps opportun_, Tempestivitas, opportunitas.
_A contre-temps_, Importune, moleste.
_Avec le temps_, Tempore suo.
_De temps en temps_, Interdum.
_En même temps_, Simul, una, similiter, pariter, vicissim.
_Un peu de temps_, Paulisper, aliquantum.
_Quelque temps_, Aliquamdiu.
TÉNACITÉ, Tenacitas.
=Tenace=, Tenax.
TENDRE _vers_, Tendo, porrigo, contendo, eo peto.
_Action de tendre_, Intentus, porrectio, projectio.
TENDRESSE, Caritas, amor, studiosa propensio.
=Tendre=, Tener, mollis.
=Tendrement=, Amanter, studiose, prolixe.
TENDRON _de la vigne_, Clavicula, capreolus in vite.
TÉNÈBRES, Tenebræ, caligo, nox.
_La mer se couvre de ténèbres_, Inhorrescit mare.
=Ténébreux=, Tenebricosus, obscurus.
TENIR _bon_, Resisto, insisto, persisto.
_Il ne tient pas à moi que_, Per me non stat quominus id fiat.
_Tenir contre_, Resisto, obsisto.
_Tenir pour indubitable_, Mihi id confirmatissimum est.
_Se tenir au-dessus_, Supersto.
_Se tenir auprès_, Adsto.
TENTATIVE, Experientia, periclitatio, usus, tentatio.
=Tenter=, Experior, usu tractando cognosco, tento, pertento, conor.
TENTE, Tentorium, tabernaculum militum.
_Plier les tentes_, Tabernacula detendo.
TENTURE, Peripetasmata.
TÉNU, Subtilis, acutus, tenuis.
TERGIVERSATION, Tergiversatio.
=Tergiverser=, Tergiversor, refugio.
TERME, Exitus, eventus, casus, finis, terminus.
— (Expression), Vocabulum, vox, nomen, verbum.
=Terminer=, Finio, finem constituo, ad exitum perduco, exantlo,
defungor, perago, perficio.
_Terminer une affaire_, Negotium ad finem deduco.
_La guerre se termina par la paix_, Bellum ad exitum pervenit.
TERNIR, Decoloro.
_Ternir la gloire des ancêtres_, Dedecori sum majoribus.
=Terne=, Decolor.
TERRASSER, Sterno, profligo, prosterno.
TERRE, Humus, tellus, terra, gleba.
_Terres labourables_, Aratio, arvum.
=Terrestre=, Terrenus, terrestris.
=Territoire=, Territorium, terra, ager.
TERREUR, Terror, minæ.
=Terrifier=, Perterrefacio, perterreo.
=Terrible=, Terribilis, horribilis, horrendus, terrificus, horridus,
asper, durus.
TERTRE, Tumulus.
TESTAMENT, Tabella, codicilli, testamentum.
_Casser un testament_, Testamentum rumpo.
=Tester=, Testamento decerno.
TÊTE, Caput.
_Se découvrir la tête_, Caput aperio alicui, saluto aperto capite.
_Se couvrir la tête_, Caput tego.
_Trancher la tête_, Caput cervicibus abscindo.
_Perdre la tête_, Consilio labor, cerebrosus sum.
_Tenir tête_, Subsisto.
_Mettre à la tête de_, Præpono, præficio.
_Qui a deux têtes_, Biceps.
_Qui a trois têtes_, Triceps.
_Par tête_, Viritim.
_A voir un tête-à-tête_, Capita confero, offenso.
TEXTILE, Textilis.
TEXTUELLEMENT, Syllabatim.
THÉÂTRE, Theatrum, scena.
_Sur un plus grand théâtre_, Majoribus theatris.
=Théâtral=, Scenicus, theatralis.
THÈME, Materia.
THÉOLOGIE, Divinarum rerum scientia.
THÉORÈME, Theorema.
THÈSE, Thesis, propositum.
TIARE, Tiara.
TIÉDEUR, Tepor.
=Tiède=, Tepidus.
_Rendre tiède_, Tepefacio, calefacio.
_Devenir tiède_, Tepesco.
TILLAC, Fori.
TIMIDITÉ, Timiditas, angustus animus.
=Timide=, Timidus, circumspectans omnia.
=Timidement=, Timide, diffidenter, ignare.
TIMON, Temo.
TINTEMENT, Tinnitus.
=Tinter=, Tinnio.
TIRAILLÉ, Districtus, occupatus, distentus.
TIRER, Traho, vi adduco, impello.
=Tirer de=, Deduco, abduco, revoco, removeo, detraho, extraho.
TISON, Titio.
TISSU, Contextus, complexio, textum.
_Faire un tissu_, Contexo, texo, conjungo.
=Tisser=, Texo, contexo.
=Tisserand=, Textor.
_Atelier de tisserand_, Textrina.
=Tissé=, Textus.
TITRE, Titulus, nomen.
_Titre d’un livre_, Inscriptio libri.
_Titre de noblesse_, Honoris vocabula et nomina.
TOGE, Toga.
_Vêtu de la toge_, Togatus.
TOILE, Tela.
TOI-MÊME, Tute.
TOISON, Vellus.
TOIT, Tectum.
_Enlever le toit_, Domum detego.
TOLÉRER, Tolero, patior, sustineo.
=Tolérable=, Patibilis, tolerabilis.
TOMBEAU, Sepulcrum, tumulus, monumentum.
TOMBER, Cado, concido, labor, procido, procumbo, decido, corruo, ruo,
illabor.
=Tomber= _de_, Delabor, defluo, devenio, deflecto.
_Tomber d’en haut sur_, Superincido.
_Tomber malade_, In morbum incido.
TON, TIEN, Tuus.
TON (_doux_), Melos, cantus.
TONNEAU, Dolium, cupa.
TONNERRE, Tonitru, nubium fragor.
=Tonner=, Intono, tono, sono.
TONDRE, Tondeo, attondeo.
_Qui sert à tondre_, Tonsorius.
_Qui n’est pas tondu_, Intonsus.
=Tonsure=, Ordinis insigne, attonso in coronæ modum vertice.
TOPIQUES, Topica.
TORCHE, Fax, tæda, funale.
TORPEUR, Torpor.
TORRENT, Torrens.
TORRÉFIER, Torreo, exuro.
=Torride=, Torridus.
TORT, Noxa, noxia.
_Causer du tort_, Alicui sum fraudi.
_Faire du tort_, Officio, obsto, obsisto, noceo, malefacio.
_Se faire tort_, Me lædo.
_A tort_, Immerito.
_A tort et à travers_, Inepte.
_Parler à tort et à travers_, Garrio.
_A tort et à raison_, Recte, an secus?
TORTUE, Testudo.
TORTUEUX, Tortuosus, sinuosus.
TORTURE, Cruciatus, tormentum, pœna, supplicium.
=Torturer=, Carnifico, carnificor, excarnificor.
— (Tourmenter), Remordeo, crucio, uro, pungo.
TÔT, Mature, cito.
_Au plus tôt_, Quamprimum.
_Le plus tôt possible_, Quamprimum.
TOTAL, Summa.
TOTALITÉ, Summa.
TOUCHANT, Super.
TOUCHER, Cf. Tact.
— (Émouvoir), Moveo.
=Touchant=, Patheticus.
TOUFFU, Patulus.
TOUJOURS, Semper, omni tempore, usquequaque, ubique.
TOUR (circuit), Anfractus, circuitio, flexus, ambitus.
_Faire le tour_, Circumeo.
TOURNÉE, Percursatio, peragratio.
=Tourner=, Converso, sæpe converto, muto, volvo, circumago, verto,
vario.
_Tourner en tout sens_, Distorqueo.
_Faire tourner_, Volvo, verto, verso, in orbem torqueo.
_Tourner autour de ce qu’il faut aborder franchement_, Dudum
circumrodo, quod devorandum est (Prov.).
_Tourner vers_, Vergo, inclinor, obverto.
_L’affaire a mal tourné_, Res in contrarium vertit, res in malum
evasit.
_La fortune a tourné_, Fortuna vertit.
_Qui tourne_, Volubilis.
TOUR (édifice), Turris.
TOUR (_façonner au_), Torno, polio.
TOUR A TOUR, Invicem, mutuo.
A MON TOUR, Vicissim, item.
=A son tour=, Ordinatim.
TOURBILLON, Turbo.
TOURMENT, Cruciamentum, cruciatus.
=Tourmenter=, Ango, constringo, sollicito, vexo, torqueo, premo,
crucio, afflicto, coquo, remordeo, pungo.
_Cette affaire me tourmente beaucoup_, Res me urit vehementer et
sollicitat.
TOURTERELLE, Turtur.
TOUT, Totus, omnis, cunctus, universus.
_Tout ce qui_, Quidquid.
_Se faire tout à tous_, Ad communem vivendi morem mores exigo.
_Avant tout_, Imprimis, cumprimis.
_De toutes sortes_, Cujusquemodi.
_Pas du tout_, Nequaquam, nullo pacto, minime vero.
TOUT A COUP, Repente, subito.
TOUT A FAIT, Prorsus, penitus, plane, omnino.
TOUT A L’HEURE, Modo, nunc.
TOUTEFOIS, Tamen, nihilominus.
_Si toutefois_, Si quidem, si tamen, quippe si.
TOUX, Tussis.
=Tousser=, Tussio, tussi laboro, tussi urgeor.
TRACES, Vestigium.
_Courir sur les traces_, In vestigiis sequor.
TRADITION, Traditio.
TRADUCTION, Translatio.
=Traduire=, Transfero, verto.
TRAFIC, Nundinatio.
=Trafiquer=, Cauponor, lucri causa aliquid facio, mercor, nundinor,
emo.
_Il trafiquait de tout_, Omnia illi erant venalia turpissimo quæstu.
TRAGÉDIE, Tragœdia.
=Tragédien=, Tragœdus.
=Tragique=, Tragicus.
=Tragiquement=, Tragice.
TRAHISON, Proditio.
_Crime de haute trahison_, Perduellio.
=Trahir=, Prodo.
=Traître=, Proditor.
TRAÎNER, Traho.
_Traîner en longueur_, Produco.
=En traînant=, Tractim, longo tractu.
TRAIRE, Mulgeo.
=Trait=, Telum, spiculum, sagitta.
_Lancer un trait_, Tela intorqueo.
TRAITÉ, Pactio, pactum, conventum, conditio, fœdus.
_Conclure un traité_, Percutio fœdus, cum aliquo fœdus ferio,
paciscor.
_Observer un traité_, Fœdus servo.
_Violer un traité_, Fœdus frango, a pactione recedo.
_Fouler aux pieds un traité_, id.
_Déchirer un traité_, id.
TRAITEMENT (_mauvais_), Vexatio.
=Traiter=, Tracto, exerceo, doceo.
— (Soigner), Medicor, medeor.
_Traiter une question_, In argumento versor.
_Maltraiter_, Asperrime aliquem habeo, tracto.
=Traitable=, Tractabilis, facilis, lenis, comis, indulgens,
exorabilis.
TRAJET, Transmissio, trajectio.
TRANCHER, Præcido, seco, amputo.
TRANQUILLITÉ, Tranquillitas, quies, otium, securitas, tranquillus
animus, laxamentum.
_Jouir d’une grande tranquillité_, Omni molestia vaco, otio fruor
jucundissimo.
=Tranquille=, Tranquillus, quietus, securus, sedatus.
=Tranquillement=, Placate, placide, sedate, tranquille, remisse,
otiose.
TRANSACTION, Decisio, transactio.
TRANSCRIRE, Transcribo, exscribo.
TRANSFÉRER, Transfero, traduco.
TRANSFORMER, Transformo.
TRANSFUGE, Transfuga, perfuga.
TRANSITION, Transitio.
TRANSMISSION, Translatio.
=Transmettre=, Trado, do, prodo.
=Transmis=, Translatitius.
TRANSPARENT, Pellucens, pellucidus.
TRANSPERCER, Perterebro, exterebro, transfigo, transfodio, perforo.
TRANSPORT, Asportatio, vectura, vectio.
=Transport= _de joie_, Animi effusio in lætitia.
=Transporter=, Asporto, perduco, trajicio, transmitto, transeo,
transfero, transporto, porto, fero, subveho.
_Transporter au delà_, Transveho.
_Se transporter sur les lieux_, In rem præsentem venio.
TRANSVASER, Transfundo, transfero.
TRANSVERSAL, Transversus.
TRAVAIL, Labor, opera, opus, studium.
=Travail= _difficile_, Molitio.
_Cela demande du travail_, Diligentiam non mediocrem postulat.
_Je suis accablé de travail_, Multis oneribus premor.
=Travailler=, Laboro, operam do.
_Travailler avec soin_, Elaboro, laboro, curo, operam do, contendo,
elucubro.
_Travailler beaucoup_, Allaboro, valde laboro, elaboro.
=Travailleur=, Operarius.
A TRAVERS, Per.
_Passer à travers_, Transeo, prætervehor, transeo.
=De travers=, Oblique, torve perperam, male, prave, sinistre,
perverse, præpostere, nequiter.
_Qui va de travers_, Obliquus, transversus.
_Qui fait de travers_, Præposterus, perversus.
=En travers=, E transverso.
TRAVERSE (_par des chemins de_), Transversis itineribus.
TRAVERSÉE, Transmissio, trajectio, trajectus, transmissio.
=Traverser=, Trajicio, transeo, traduco, transcendo, peragro.
_Traverser en courant_, Percurro.
TRÉBUCHET, Trutina.
TREIZE, Tredecim.
TREMBLEMENT, Horror, tremor.
=Tremblement= _de terre_, Terræ motus.
=Trembler=, Horreo, formido, timeo, metuo, horresco, trepido, tremo.
_Faire trembler_, Tremefacio, concutio.
=Tremblant=, Tremebundus, tremulus.
_En tremblant_, Trepide.
_Sans trembler_, Intrepide.
TREMPÉE (_âme fortement_), Ingenium vividum.
TREMPER (_dans_), Intingo, madefacio, humecto.
TRENTE, Triginta.
_Trente fois_, Tricies.
_Par trente_, Triceni.
=Trentième=, Tricesimus, trigesimus.
TRÉPIGNER, Tripudio, supplodo.
TRÈS, Perquam, valde, oppido.
TRÉSOR, Thesaurus, opes, divitiæ.
_Trésor public_, Pecuniæ publicæ.
_Trésor royal_, Gaza, ærarium, pecunia, thesaurus.
TRESSAILLIR _de joie_, Gestio.
TRÈVE, Induciæ.
TRIANGULAIRE, Triangulus.
TRIBU, Tribus, curia, corpus.
=Par tribus=, Tributim.
TRIBUNAL, Tribunal, sella judiciaria.
_Siéger sur son tribunal_, Jura reddo.
TRIBUNE, Suggestum, rostra, locus concionum.
_Monter à la tribune_, Suggestum ascendo.
TRIBUNAT, Tribunatus.
=Tribun=, Tribunus.
TRIBUT, Tributum, vectigal, stipendium.
_Payer le tribut_, Vectigal pendo, do tributa, stipendia dependo.
=Tributaire=, Tributarius, vectigalis, stipendiarius.
TRIDENT, Fuscina, tridens.
TRIER, Diribeo, discerno, separo.
TRIOMPHE, Triumphus, victoris pompa, palma, victoria, laurus.
_Obtenir les honneurs du triomphe_, Triumpho, triumphum ago.
=Triompher=, Vinco, devinco, expugno, prœliis frango, triumpho.
=Triomphal=, Triumphalis.
TRIPLE, Triplex, triplus, Cf. Trois.
TRISTESSE, Mœror, mœstitia, tristitia, squalor.
=Triste=, Mœstus, tristis, mœrens, sordidatus, squalidus.
=Tristement=, Mœste, cum mœrore, nequiter, flebiliter, miserabiliter.
TRIUMVIRAT, Triumviratus, triumvirorum magistratus.
=Triumvir=, Triumvir.
TRIVIAL, Tritus, contemptus.
TROIS, Tres.
_De trois façons_, Tripliciter.
_Trois fois_, Ter.
=Trois par trois=, Terni.
=Espace de trois jours=, Triduum.
=Espace de trois ans=, Triennium.
=Tiers= (le), Triens.
=Troisième=, Tertius.
=Trois cents=, Trecenti.
TROMPERIE, Fraus, dolus.
=Tromper=, Decipio, circumvenio, fraudo, fallo, defraudo.
=Se tromper=, Erro, errore ducor, vagor, evagor, labor, fallor,
decipior.
TROMPETTE, Buccina, tuba belli.
=Trompette= _guerrière_, Classicum, sonus tubarum.
TROMPETTE (le), Buccinator, præco.
TRONC, Truncus.
=Tronqué=, Decurtatus.
TRÔNE, Solium, sedes.
TROP, Nimio, nimis, nimium.
TROPHÉE, Tropæum, victoriæ monumentum.
TROU, Foramen.
=Trouer=, Perterebro, exterebro.
TROUBLE, Consternatio, perturbatio, conturbatio, confusio.
— (Désordre), Tumultus, tumultuatio, seditio, turba.
=Troubler=, Turbo, perturbo, misceo, permisceo, conturbo, confundo.
=Se troubler=, Trepido.
TROUBLE (_adj._), Turbidus, impurus, sordidus.
_Voir trouble_, Cæcutio.
=Troublé=, Turbidus, perturbatus, confusus.
=Avec trouble=, Turbulente, turbide.
— (Tumultueusement), Tumultuose.
TROUPE, Agmen, multitudo armata, turma.
_En troupe serrée_, Confertim.
_Par troupes_, Gregatim, per greges.
TROUPEAU, Grex, cœtus, turba.
=Troupeau= _de gros bétail_, Armentum.
TROUVER, Invenio, reperio, deprehendo, nanciscor.
TU, TOI, Tu.
TUBE, Tubus, fistula.
TUER, Interficio, mortem affero, neco, interimo, occido.
_Se tuer à travailler_, Studiis immorior.
TUILE, Tegula.
TUMEUR, Tumor.
=Tuméfié=, Tumidus, turgidus.
TUMULTE, Tumultus, tumultuatio.
_Faire du tumulte_, Strepo.
TUNIQUE _longue_, Tunica talaris.
_Vêtu d’une tunique_, Tunicatus.
TUTELLE, Tutela, defensio.
TYPE, Typus, signum, forma, norma, regula, species.
TYRANNIE, Tyrannia.
=Tyran=, Tyrannus, oppressor civitatis, ereptor libertatis.
=Tyranniquement=, Tyrannice, crudeliter, superbe.
U
ULCÈRE, Ulcus.
_Couvert d’ulcères_, Ulcerosus, plenus ulceribus.
=Ulcérer=, Ulcero, ulcus facio, corrumpo.
=Ulcéré=, Ulceratus, exulceratus.
UN (seul), Unus, solus, singularis.
— (Quelconque), Ullus, aliquis, unus.
=Un à un= (_adj._), Singuli, unusquisque.
_Un à un_ (_adv._), Singillatim, singulatim.
=L’un l’autre=, Vicissim, inter se.
=L’un après l’autre=, Super alium alius, alia super alia, singulatim,
singillatim.
=L’un et l’autre=, Uterque.
=L’un ou l’autre=, Alteruter, e duobus alter.
_L’un est meilleur que l’autre_, Alius alio melior.
UNANIMITÉ, Unanimitas.
=Unanime=, Unanimis.
UNION, Junctio, conjunctio, colligatio.
=Unir=, Jungo, conjungo, jugo, misceo, confundo, socio, concilio.
UNIQUE, Unicus, unus.
=Uniquement=, Unice, solum, tantum, modo.
UNITÉ (l’), Simplum.
UNIVERS, Mundus, universitas rerum, orbis universus.
UNIVERSALITÉ, Universalitas.
=Universel=, Universalis.
UNIVERSITÉ, Artium ac disciplinarum omnium palæstra.
URBANITÉ, Urbanitas, comitas, civilis vita.
URNE, Urna, hydria.
USAGE, Mos, consuetudo, institutum, usus, modus.
_C’est l’usage, il est d’usage_, Moris est, in more est.
_Contre l’usage_, Inusitate, insolenter.
_Conformément à l’usage_, Usitate, vulgariter, populariter.
_Selon l’usage_, Usitato more.
=Faire usage de=, Utor, usurpo.
=User= (_de_), Usurpo, utor, in usum adhibeo.
=Usité=, Usitatus, pervulgatus, usu receptus.
USTENSILES, Utensilia.
_Usufruit_, Ususfructus.
USURE, Feneratio, fenoris exercitatio.
_Prêter à usure_, Feneror, fenori do, fenori loco.
=Usurier=, Fenerator.
=Usuraire=, Fenebris.
=Usurairement=, Fenerato.
USER, Tero, contero, consumo.
=S’user=, Obsolesco.
=Usé=, Obsoletus.
=Utilité=, Utilitas, emolumentum, fructus, commoditas, opportunitas.
_Il ne songe qu’à son utilité personnelle_, Ad suam utilitatem
refert omnia.
=Utile=, Utilis, fructuosus, commodus, frugifer, salutaris.
=Être utile=, Prosum, utilitatem affero.
=Il est utile=, Conducit, utile est, prodest, confert, interest,
pertinet.
_Il est utile à la science_, Confert multum ad scientiam.
=Utilement=, Salutariter, utiliter, commode.
V
VACANCES, Feriæ, dies quietis.
=Vacances= _des tribunaux_, Justitium.
VACARME, Strepitus, fragor.
_Faire du vacarme_, Strepo, perstrepo.
VACHE, Vacca.
VACILLER, Vacillo, titubo, hæsito.
VAGABOND, Vagus, errans, erraticus, omnivagus.
VAISSEAU, Navis, navigium.
=Vaisseau= (=sans pont=), Aphractus.
_Équiper un vaisseau_, Navim comparo.
_Radouber un vaisseau_, Colligo navim de integro.
_Commandant de vaisseau_, Navarchus.
VAISSELLE, Vasa.
VALET _de pied_, Pedissequus, famulus.
VALEUR, Pretium.
=Valoir=, Valeo, polleo.
_Il vaut mieux_, Præstat, melius est, satius est.
_Cela ne vaut pas la peine de_, Vix erit operæ pretium.
_Qui est de grande valeur_, Pretiosus, magni pretii.
VALISE, Pera viatoria.
VALLÉE, Vallis.
VANITÉ, Jactatio, ostentatio, vanitas.
_Tirer vanité de_, Glorior de aliqua re.
=Vain=, Inanis, vacuus, supervacuus, levis, cassus, vanus, futilis,
inanis.
_En vain_, Frustra, sine causa, incassum.
VANNER, Ventilo.
=Vanneur=, Ventilator.
VANTER, Jacto, magnifico.
=Se vanter=, Jacto, glorior, de me prædico, ostento.
_Se vanter sans mesure_, Instanter glorior de aliquo.
VAPEUR, Vapor, anhelitus terræ.
VAQUER, Operam do, navo, vaco.
VARIATION, Variatio.
VARIÉTÉ, Varietas.
=Varier=, Vario, distinguo, muto, commuto, verto.
=Varié=, Varius, diversus, multiformis, multimodis, multiplex,
copiosus, vermiculatus.
=Variable=, Volubilis.
VASE, Vas.
VASTE, Vastus, immanis.
VAURIEN, Nebulo, nequam.
VAUTOUR, Vultur.
VAUTRER _dans la boue_ (se), In luto volutor.
VEAU, Vitulus.
VÉHÉMENCE, Incitatio.
VEILLE (la), Pridie, ante eum diem.
VEILLÉE, Lucubratio, vigilia.
=Veillée= _religieuse_, Pervigilatio, vigilia.
=Veiller=, Pervigilo, pernocto, vigiliam ago.
=Veiller= _à_, Invigilo, consulo.
_Veiller au bien général_, Consulo in medium, in publicum.
=Veiller= _sur_, Tueor, tutor, servo, caveo.
VEINE, Vena, arteria.
_Ouvrir la veine_, Venam incido.
VELU, Hispidus, villosus.
VENDANGE, Vindemia.
VENDREDI _Saint_, Consecrata Christo morienti dies.
VÉNÉRATION, Veneratio, honor, reverentia.
=Vénérer=, Veneror, colo.
=Vénérable=, Venerabilis.
VENGEANCE, Vindicatio, ultio, vindicta.
_Brûler du désir de la vengeance_, Vindictæ cupidine exardesco.
_Tirer vengeance_, Expeto pœnas ab aliquo.
=Venger=, Vindico, vindictam sumo, ulciscor.
=Se venger de=, Ulciscor, vindico, punio, injurias persequor.
=Vengeur=, Punitor, vindex, ultor.
VENIN, Virus, venenum.
_Répandre son venin_, Venenum inspiro.
=Venimeux=, Venenatus, venenum habens.
=Vénéneux=, Venenatus, veneno imbutus.
VENIR, Venio, advenio.
_Les choses en vinrent à ce point_, Eo res rediit.
_C’est de là que vient tout le mal_, Inde veniunt hæc mala.
_Venir à l’esprit_, Occurro animo.
_Le premier venu_, Quilibet, quivis.
VENT, Ventus, aura, flamen, spiritus.
_Le vent souffle_, Spirat ventus.
_Le vent tombe_, Venti concidunt.
_Avoir le vent favorable_, Secundo utimur vento.
_Le vent est contraire_, Venti adversi sunt, adversis ventis utimur.
=Plein de vent=, Ventosus.
_Avoir vent de qqe chose_, Suboleo.
VENTE, Venditio, abalienatio.
=Vente= _à l’encan_, Sectio, auctio, publicatio.
_Faire une vente à l’encan_, Auctionor, auctionem facio, auctione
vendo, per præconem vendo.
=Vente= _aux enchères_, Licitatio.
_Exposer en vente_, Vendito.
_Être exposé en vente_, Veneo, sub præcone subjicior.
=Vendre=, Vendo, venditionem facio, venali habeo, venumdo, divendo.
=Vendre= _argent comptant_, Numerata pecunia vendo.
=Vendre= _à la criée_, Præconis voci subjicio.
=Vendre= _par autorité de justice_, Bona sub hasta vendo.
=Vendeur=, Venditor, venalitius.
=Vendu= (être), Veneo, vendor, pretio addicor.
=Facile à vendre=, Vendibilis.
=Vénal=, Venalis.
VENTRE, Alvus, venter, intestina, uterus.
VENTRICULE, Ventriculus.
VÊPRES, Vespertinæ preces.
VERBEUX, Verbosus, loquax.
=Verbeusement=, Verbose, loquaciter, copiose, multis verbis.
VERDURE, Viriditas.
=Vert=, Viridis, habens viriditatem.
— (Pas encore mûr), Crudus, immaturus.
=Être vert=, Vireo.
_Devenir vert_, Viresco.
VERGE, Virga, flagellum.
_Battre de verges_, Flagellis lacero.
VERGER, Pomarium.
VERGUE, Antenna.
VÉRITÉ, Veritas, verum.
=A la vérité=, Etenim, nam, enim, sed enim, quippe.
=Véridique=, Verax, veridicus, minime fallax, veritatis cultor.
=Véritable=, Verus, sincerus, certus.
VERRE, Vitrum.
VERROU, Pessulus, sera, repagula, vectes.
_Fermer au verrou_, Obsero.
=Verrouillé=, Oppessulatus.
VERRUE, Verruca.
_Couvert de verrues_, Verrucosus.
VERS, Ad, in, apud, circa, versus.
VERSATILE, Versatilis.
VERSER, Diffundo, spargo, effundo, fundo, profundo.
=Verser= _dans_, Infundo, fundo, instillo.
VERTU, Virtus, honestas, honestum, dignitas, decus, locus.
_Il n’a aucune vertu_, Virtutem ne de facie quidem noscit.
_Pratiquer la vertu_, Ad virtutem incumbo, virtutem colo.
=Vertueux=, Probus, bonus, moratus, bene institutus, frugi, sanctus,
religiosus.
VESSIE, Vesica.
VESTIBULE, Propylæum, vestibulum.
VESTIGE, Vestigium.
VÊTEMENT, Vestimentum, amictus, vestis, vestitus, indumentum.
_Changer de vêtements_, Vestem muto.
=Vêtir=, Vestio, induo.
=Vêtu=, Amictus, vestitus, indutus, tectus, opertus.
=Vêtu= _à l’espagnole_, Hispanorum more.
VÉTUSTÉ, Vetustas.
VEUVE, Vidua.
VIBRER, Vibro, agito.
VICE, Vitiositas, vitium, pravitas animi.
=Vicieux=, Vitiosus, depravatus, corruptus.
VICISSITUDE, Vicissitudo.
VICTIME, Victima, hostia.
VICTOIRE, Victoria, palma, triumphus, tropæum.
_Bulletin de victoire_, Litteræ laureatæ.
_La victoire est assurée_, Victoria nobis cessit.
_Remporter la victoire_, Victoriam consequor.
=Vaincre=, Devinco, vinco, supero, expugno, debello.
=Vaincre= _de nouveau_, Revinco.
_Il a vaincu tout le monde_, Omnibus palmam eripuit.
VIDE, Vacuus, nudus, inanis, exhaustus.
=Vider=, Exsicco, vacuum facio, evacuo.
VIE, Vita.
=Vie= _commune_, Convictus, convictio.
_Sur ma vie!_ Ita vivam!
_Mener une vie frugale_, Victu tenui utor.
_Mener une vie dure_, Vitam insuavem ago.
_Mener joyeuse vie_, Epulis et potationibus inservio.
_Jouir de la vie_, Vivo arbitratu meo.
_Offrir sa vie_, Collum, jugulum pro tua salute præbeo.
_Passer sa vie dans le forum_, Ætatem omnem in foro tero.
_Attenter à la vie_, Vitam alicujus persequor.
_Épargner la vie_, Vitæ alicujus parco.
_Ôter la vie_, Vitam alicui exhaurio.
_Plein de vie_, Vividus, plenus vigoris. Cf. =Vivacité=.
=Vital=, Vitalis.
=Vivant=, Spirans, vivus.
=Vivifiant=, Animabilis.
=Vivre=, Vivo, spiro, vitam ago, vita fruor.
_Ne vivre que pour soi_, Mecum vivo ac habito.
_Vivre au jour le jour_, In horam, in diem, more barbarorum vivo.
VIEILLESSE, Senectus.
=Vieillir=, Consenesco, inveterasco, senex fio, veterasco, obsolesco.
=Vieillard=, Senilis, senex, ætate confectus, annis provectus,
annosus.
=Vieux=, Priscus, antiquus, canus, veteranus, vetus, grandævus.
_Vieille femme_, Anicula, anus, mulier vetula.
_Vieillot_, Vetulus, senex.
VIERGE, Virgo. Cf. =Virginité=.
VIF (_jusqu’au_), Ad vivum. Cf. =Vivacité=.
VIGILANCE, Vigilantia, diligentia, cura, studium, circumspectio,
accurata consideratio.
=Vigilant=, Vigilans, attentus, sollicitus.
=Vigilemment=, Vigilanter.
VIGNE, Vinea, vitis.
=Vigneron=, Vinitor, vitiscultor.
=Vignoble=, Vinetum.
VIGUEUR, Vigor, firmitas, robur, virtus, fortitudo.
=Vigoureux=, Vegetus, sanus, firmus, valens.
=Vigoureux= (être), Vigeo, vireo.
=Vigoureusement=, Nervose, valide, fortiter.
VIL, Vilis, vulgaris, contemptus, objectus, humilis, sordidus.
VILLAGE, Vicus, pagus.
_De village en village_, Vicatim.
VILLE, Urbs, civitas, oppidum.
_Fonder une ville_, Constituo oppidum.
VIN, Vinum.
=Vin= _gâté_, Vinum fugiens.
=Vinaigre=, Acetum.
VINGT, Viginti.
=Vingtième=, Vigesimus.
VIOLENCE, Violentia, vis, impetus, intemperies, procacitas.
_Employer la violence_, Ad vim venio, ad vim descendo.
_Faire violence_, Violo, lædo, offendo, vim alicui infero.
=Violent=, Violentus, vehemens, effrenatus, furiosus, furens, vesanus.
=Violemment=, Vehementer, acriter, acerbe, aspere, afflictim,
violenter, per vim.
VIPÈRE, Vipera, anguis.
=De vipère=, Viperinus.
VIRGINITÉ, Virginitas, castimonia, castitas.
=Virginal=, Virgineus.
VIRIL, Virilis, viri proprius.
=Virilement=, Viriliter, fortiter, animo magno.
VISAGE, Facies, species oris, vultus, os.
VIS-A-VIS, Coram, ad, apud, ante, in conspectu, ante oculos, ante
pedes, in oculis.
VISCÈRES, Viscera, intestina.
VISER, Collineo, dirigo.
VISION, Visio, visum.
VISITER, Adeo, accedo, convenio, viso, visito.
— (Examiner), Inspicio, aspicio, conspicio, inspecto.
_Visiter avec soin_, Perscrutor, exquiro, exploro.
=Visiteur=, Interventor.
VISQUEUX, Viscosus.
VITESSE, Festinatio, velocitas.
=Vite=, Expedite, prompte, cito, celeriter, mature, quamprimum, sine
mora.
VIVACITÉ, Acrimonia, vis animi, impetus, vehementia.
=Vif=, Vehemens, ferox, incensus.
=Vivace=, Vivax.
=Vivement=, Acriter.
VIVANDIER, Lixa.
VIVRES, Cibaria, commeatus, annona, victus.
VOCIFÉRATION, Vociferatio, clamor, vox elata.
=Vociférer=, Vociferor, clamorem edo, clamorem tollo, clamo.
VŒU, Optatum, optio, votum.
_Faire vœu de_, Spondeo, promitto.
_Accomplir un vœu_, Fidem votaque exsolvo.
=Vouer=, Dico, consecro, voveo, vota facio.
=Voué=, Votivus.
=Votif= (_tableau_), Voti tabulæ.
VOGUE (_être en_), Vigeo, floreo, in gratia sum.
VOICI, En, ecce.
VOIE, Iter, via, semita.
_Rentrer dans la bonne voie_, Ad bonam frugem me recipio.
=Voie lactée=, Circulus lacteus.
VOILA, En, ecce.
VOILE, Velum, tegumentum.
=Voiler=, Velo, tego, obduco.
=Voiler= _des méfaits_, Objicio nubem fraudibus.
VOILE _de navire_, Carbasus.
_Faire voile pour_, Cursum dirigo, vela facio in regionem aliquam.
_Mettre à la voile_, Ex portu prodeo.
_Déployer les voiles_, Velificor, vela facio.
VOISINAGE, Vicinitas, propinquitas.
_Dans le voisinage_, Prope, juxta.
=Voisin=, Propinquus, vicinus, proximus, finitimus, citimus.
VOITURE, Vehiculum, rheda, carpentum.
=Voiturer=, Deveho, veho, conveho, comporto.
=Voiturier=, Rhedarius.
VOIX, Vox, sonus, verbum.
_Parler à voix basse_, Voce demissa loquor.
_Il parla à haute voix_, Magna voce dixit.
VOL, Furtum, ereptio.
=Voler=, Furor, furtum facio, expilo, diripio, exhaurio, rapio,
subripio.
=Voler= _à main armée_, Latrocinor, prædor, excurro, grassor.
=Voleur=, Ereptor, latro, fur.
_Comme les voleurs_, Furacissime.
_Enclin au vol_, Furax.
VOL (_d’oiseau_), Advolatus, involatus.
=Voler=, Transvolo.
=Voler vers=, Advolo, accurro.
=Volière=, Aviarium.
=Qui vole=, Volatilis, volucer.
VOLAGE, Vagans.
VOLONTÉ, Voluntas, arbitrium, consilium, propositum, sententia,
institutum.
=Volonté divine=, Numen, divina potestas, providentia.
_Faire les volontés de qqn_, Morem alicui gero.
=Vouloir=, Volo, voluntatem habeo.
=Ne pas vouloir=, Nolo, non volo, non libet.
=Volontaire=, Voluntarius.
=Volontaires= (soldats), Volones.
=Volontiers=, Libens, lubens, libenter, non gravate, non repugnanter,
sponte.
VOLTIGER, Volito, discurro, vagor.
VOLUBILITÉ, Volubilitas.
VOLUPTÉ, Voluptas.
=Voluptueux=, Voluptuosus, asotus, prodigus, in luxum effusus,
libidinosus.
=Voluptueusement=, Incontinenter.
VOMISSEMENT, Vomitus.
=Vomir=, Vomo, vomitione me purgo; vomitu egero, exspuo, erumpo.
VORACITÉ, Edacitas.
=Vorace=, Vorax, helluo, edax.
VOTE, Suffragium.
_Donner son vote_, Suffragor, suffragium fero.
=Voter=, Suffragor.
_Qui vote_, Suffragator.
VOTRE, _le vôtre_, Vester.
VOÛTE, Camera, testudo, fornix.
=Voûte= (_en_), Fornicatus.
VOYAGE, Peregrinatio, iter.
_Aller en voyage_, Proficiscor, discedo, iter facio.
_Le voyage fut heureux_, Iter belle processit.
=Voyager=, Peregrinor, peregrinus sum, peregrinationem ago.
_Voyager à pied_, Iter pedibus conficio.
_Voyager à cheval_, Iter equo conficio.
=Voyageur=, Viator.
_Qui voyage partout_, Peregrinabundus.
_Relatif aux voyages_, Viaticus.
VOYELLE, Vocalis.
VRAI (le), Veritas, verum.
=Vrai=, Germanus, verus, sincerus.
_Pour dire vrai_, Quod res est, ut vere dicam.
=Vraiment=, Vere, revera, Cf. Vérité.
VRAISEMBLANCE, Verisimilitudo, probabilitas, similitudo veri.
=Vraisemblable=, Verisimilis, credibilis, probabilis, rationi
consentaneus.
=Vraisemblablement=, Credibiliter, verisimiliter, probabiliter.
=Vrille=, Terebra.
VUE, Obtutus, aspectus, visus, acies.
_Repaître ses yeux de la vue d’un objet_, Oculos rei conspectu pasco.
_Masquer la vue_, Luminibus officio.
_Empêcher la vue_, Obstruo luminibus, prospectum impedio.
_Perdre la vue_, Lumina oculorum amitto.
_Être privé de la vue_, Videndi facultate destituor.
=A la vue de=, Ad conspectum alicujus.
=En vue de=, Propter.
=Point de vue=, Prospectus.
_Je n’ai en vue que_, Ante omnia mihi hoc propositum est.
=Voir=, Video, cerno, perspicio, conspicor.
_Aller voir_, Visito, viso, inviso.
_Voir distinctement_, Pervideo, video.
_Ne pas voir en plein midi_, In sole caligo.
=Visible=, Spectabilis, aspectabilis, conspicuus.
_Qui mérite d’être vu_, Visendus, spectandus.
_Vu que_, Utpote, quippe, quandoquidem.
VULGAIRE, Vulgaris, communis, popularis.
=Vulgariser=, Evulgo.
=Vulgairement=, Populariter, vulgariter.
Z
ZÈLE, Studium, industria, diligentia, sedulitas, labor.
_Brûler de zèle pour_, In studium alicujus exardesco.
_Témoigner son zèle_, Navo alteri studium.
_Faire avec zèle_, Navo, præsto.
=Zélé=, Industrius, laboriosus, navus, diligens, diligentissimus,
studiosus, sedulus, officiosus.
_Avec zèle_, Studiose, cupide, summo studio, industrie, diligenter,
naviter, sedulo.
ZODIAQUE, Zodiacus.
ZONE, Zona.
*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK LEXICON LATINUM ***
Updated editions will replace the previous one—the old editions will
be renamed.
Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for an eBook, except by following
the terms of the trademark license, including paying royalties for use
of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for
copies of this eBook, complying with the trademark license is very
easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation
of derivative works, reports, performances and research. Project
Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may
do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected
by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark
license, especially commercial redistribution.
START: FULL LICENSE
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase “Project
Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg™ License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™ electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person
or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™
electronic works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the
Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg™ License when
you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country other than the United States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work
on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the
phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this eBook or online
at www.gutenberg.org. If you
are not located in the United States, you will have to check the laws
of the country where you are located before using this eBook.
1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase “Project
Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg™.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg™ License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format
other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg™ website
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain
Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works
provided that:
• You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has
agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
within 60 days following each date on which you prepare (or are
legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
payments should be clearly marked as such and sent to the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation.”
• You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™
License. You must require such a user to return or destroy all
copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™
works.
• You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
receipt of the work.
• You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg™ works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of
the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set
forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right
of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg™
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any
Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™
Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s
goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg™ and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state’s laws.
The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West,
Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up
to date contact information can be found at the Foundation’s website
and official page at www.gutenberg.org/contact
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread
public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine-readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state
visit www.gutenberg.org/donate.
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate.
Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of
volunteer support.
Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.
Most people start at our website which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org.
This website includes information about Project Gutenberg™,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
