The Project Gutenberg eBook of Twiljocht-teltsjes
This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and
most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this ebook or online
at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States,
you will have to check the laws of the country where you are located
before using this eBook.
Title: Twiljocht-teltsjes
Maerkes
Author: Simke Kloosterman
Illustrator: Hermy Kalis
Release date: June 25, 2024 [eBook #73915]
Language: Frisian
Original publication: Groningen: Broerren Hoitsema, 1928
*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK TWILJOCHT-TELTSJES ***
TWILJOCHT-TELTSJES
MEARKES
fen S. KLOOSTERMAN.
BROERREN HOITSEMA — GRINS
1928
YNHÂLD.
1. It mearke fen de trije einepijltsjes
2. Jenneput
3. It Prinske Amare
4. De loksreis fen ’e elfkes
5. It snoade jonkje
6. Pipenutsje syn wûndere reis
7. De skylpodde
8. De Prinsesse mei ’t gouden parresoltsje
9. De iensume beam
IT MEARKE FEN DE TRIJE EINEPYLTSJES.
Der wierne ris trije einepyltsjes, dy swommen mei inoar yn ien greate
poel, alle trije krekt en allike great en alle trije hiene hja sidene
manteltsjes om fen fearkes. Jouns den naem in moai bûnt ropeintsje se
ûnder de wjukken en gyng mei hjar yn ’e wal sitten ûnder de wylgenbeam
en moarnsier, as de hearlike sinne opgyng yn ’t Easten, den kipen de
lytse kopkes al wer ta memme plûm út. Hja wierne alle trije krekt en
allyk fen komôf en klean en ienselde greate poel wie hjar wrâld en
ûnder ien en diselde memmewjuk hiene hja hjar thús.
Hja waerden greater en de âldste krige in krol yn ’e nekke. Hy woe der
op út, de wrâld fen ’e poel wie him fierst to lyts, der bistie noch in
greatere, dy-t hy net koe en dochs sjen woe. Syn mem siet neist him yn
it lange simmergêrs en rette it him ôf. En syn migen en sibben kamen,
éarken lyk as hy, mei wirdige kroantsjes op ’e kop en moddereinen en
bergeinen, in hiel gearset en kwêkjende hâlden se him it biswierlike
fen syn plan foar. Hy skodholle allinne mar en op in moaije simmermoarn
do fleach hy foart en waerde wei yn ’t kleare blau fen de loft as in
nietich wyt stipke, it herte fol plannen, droegen op ’e wjukken fen
langstme.
It lytse ropeintsje hâldde nou noch mar twa berntsjes mear oer. Dy
waerden ek great en like moai as mem alear west hie; it iene wie in
éarke mei in brún fewielen buiske oan en ’t oare wie nei de mem
útskaeid, och sa ’n ljeaf lyts ropeintsje wie it. En jouns krûpen hja
mei hjar trijen efter it âlde hout op in skobbe strie forside en der
slepten hja den de hiele lange soele simmernacht. Mar op in duer koe de
brune éarke der gjin frede mei ha, det ientoanige libben hinge him de
kiel út en yn oerlech mei syn mem frege hy de wiisten fen syn folk om
ried. It waerde der nou in hiele poel fol greaten en lytsen en hy dreau
yn ’t foarmidden om en harke dernei, hwet de âldsten en ’e wiisten
seine en nei de ried fen syn mem, hwent der roan hy fier mei. Hy scoe
der den ek mar ris op út, mar earst woe hy wissichheit ha, det hy gjin
ongemak hâlde scoe en hy bitocht him noch wiken lang en do-t hy einliks
op reis gyng, wist hy goed it paed en hofolle as ’t koste en hwer
goefrjeonen wennen. Syn mem brocht him oan ’e mar ta en do bleau hja
der de hiele middei op in driûwtille sitten, as hy ek noch werom komme
scoe. Mar hy hie him goed bitocht en noch ris wer bitocht... hy liet de
moedfear net sa gau hingje.
De tredde bleau by mem. De wrâld fen ’e poel wie hjar greaternôch; hja
hie gjin langstme nei it ûnbikende en gjin kreft genôch yn ’e wjukken
om fierder to fleanen as hjar foarsaten. Yn dy greate poel, der hja
sels lyts west hie, dreauwne letter ek hjar einepyltsjes om hjar hinne
en hja hat noait fierder west as yn ’t boutúntsje fen ’e boer en op ’e
strjitwei, as de ikels foelen by ’t hjerst.
[Illustration: ienselde greate poel wie hjar wrâld]
It ropeintsje, det se ienkear alle trije ûnder hjar wjukjes kûstere
hie, waerde âld en losfearrich en joech hjar nei sitten en iten yn ’e
smoute fen ’e sleatswâl. Mar sims, as der hiele kloften wylde einen
foarby fleagen, sloech hja de wjukjes ek noch wol ris efkes út en
bisochte om hjar op to jaen, sa ’s by âlds. Mar sei! de âlderdom hie
hjar wjukken koárt, hja floddere allinne mar mear in eintsje boppe de
groun om en it blau fen ’e loft bleau oneinige fier boppe hjar! O hwet
scoe se oars graech hjar bern yn ’e mjitte fleane wolle, dy-t om
fierrens tein wierne en ring werom komme moasten, hwent it waerde
hjerst.
Einliks... der droech de Súdwesterstoarm de âldste wer nei hûs ta,
oansketten en bloeddrich kniesd. Hy kaem thús om to stjerren... Hy
wiste nou alles, alles fen ’t libben en ’e wrâld, mar fen al syn hoop
en moed en kreft, hwer hy mei foarttein wie, naem hy neat oars wer mei
nei hûs as in hertewoune, dy-t him de dea dwaen scoe, dy earme fûgel,
dy-t heech flein wie en tofolle leauwd hie oan alles, hwet moai en goed
wie yn ’e greate wrâld.
En syn âlde mem gyng mei him nei it fierste plakje ta yn ’e reiden en
der naem hja him noch ris wer ûnder ’e wjuk, krekt as ’r in lyts
pyltsje wie en sa is hy stoarn.
...Do-t de beanhearre ek oer in greate mar waeide, bigoan de
foarsichtige om hûs to tinken. It wie nou al lange jierren lyn, sont hy
syn mem sjoen hie, hy woe ek noch wol ris oer ’e poel driûwe, der ’t hy
berne wie. Hy wie in ryk man waen yn ’e frjemdte en in wiis man en ’e
tûkste jager krige him net ûnder skot, yn ien wird, hy hie it fier
brocht yn ’e wrâld en wie de baes oer in hiele femylje fen lytsen en
greaten. Al wie ’t ek noch sa lang lyn, hy wist it paed noch wol nei
hûs ta en op in goede dei, do fleagen se op, it hiele lytse fearre
folkje. Underweis die hy ek noch hwet hânnel en bistelde as in
foarsichtich man plakken for de weromreis. Hy wie fet waen en eptich en
eigenwiis en do-t se tichte by hûs kamen en hy al de plakjes út syn
jonkheit werom seach, waerde hy der net iens oars fen.
De goede dagen dêrre yn ’e frjemdte hiene it ljeaflike oantinken oan
syn âldershûs útwiske.
En do-t de hiele smite yn ’e poel delstreake, fielde syn âlde mem det.
It die hjar sear en hja is stil wei-waen yn ’e reiden, hwer hjar âldste
bern fen syn lange reis en syn lijen útrêstte.
JENNEPUT.
Der wie ris in âld wyfke en dy hie neat oars as ien lyts geitsje.
Sniewyt wie ’t mei kliene skonkjes en moaije tinne earkes en goedlike
eachjes en it hjitte Jenneput. Ho-t it sa kaem, det it Jenneput hjitte,
wit ik net, mar de saek lei der sa ta.
It âld wyfke wenne hielendal allinne op de heide en Jenneput wenne der
by hjar en mocht boartsje, hwer ’t ’r mar woe, mar jouns den kaem ’r
oan in grou tsjur mei in spit fen izer en den moast ’r op it hiemke
bliûwe. Hy stie den wol ris op syn efterste poatsjes en blêdte in skoft
earmoedich, mar it âld wyfke liet him betien en skoatele de doar en
gyng op bêd. En Jenneput joech him den ek al gau del yn ’e smoute fen
’t âld hok en yn ljochtmoanne waer like syn wite feltsje suver in
klobke snie, as ’r sa oprôlle yn in hoekje lei.
En moarns, o hwet wie ’r bliid, as de frou der oan kaem mei ’t
môlkammerke! Hy bislikke hjar hânnen en roek oan hjar rôk en skripte
krekt sa lang, as ’r de bûse foun ûnder de skelk en syn timpe brea. En
mei syn lytse wite biterkes pluze ’r it den lekker op en stie sa stil
as in mûske. Den kaem it spit út de groun en ’t tsjur los en Jenneput
sprong mei in swaei op it striebultsje efterhûs en postuerde him der sa
mâl, det it âld wyfke glimke der fen. Laeitsje koe se net mear, det hie
it leed hjar forleard.
Op in goede dei sei se tsjin Jenneput: „Nou moat ik hjoed de hiele dei
foart. Fêstsette kin ik dy net, dû scoest dy forhingje kinne en yn ’t
hok is ek gjin dwaen fenwegen de waermte. Ik scil dy dos frij rinne
litte. Scilst gjin geitsjekwea útheve en fetsoenlik thúskomme, as ik dy
joun rop?”
Jenneput nikte earnstich mei syn lyts hierrich kopke. „Ik scil net
ûndôgens wêze,” ûnthjitte ’r mei bliid geblêdt, „en bliûwe by honk.”
De frou pakte de geitesyskes yn ’e braskoer en it wjirmkrûd en ’e
balsem en ’e hounebeistal en ’e kamilleblommen, hwent hja wie in
krûdesykster fen hjar affearen en joech hjar ôf yn ’e moaije moarn. De
fûgels songene om hjar hinne, de sinne skynde op hjar âld tipmûtske en
yn ’e sleat, hwer hja by lâns roan, hearde hja it gerissel fen in
einemem mei pilen yn ’e rûchte fen ’e ûnderwâl. En it roek ’r, it roek
’r! alle hearlike geuren fen ’e maitiid op ien stuit!
’t Ald wyfke bleau efkes stilstean to sjen, in lyts minskje yn ’t wiid
rounom fen wetter, loft en ierde, alles yn syn aldermoaijste toai.
Ticht oan hjar lâns yn in wiid wetter sylde in skip mei in wyt seil en
in flagge yn top en fierder ôf kamen ’r noch twa oaren oan, ien mei in
brún en ien mei in sangen seil, sa moai as ’t wyfke noch noait sjoen
hie. De wyn blies der yn en nou stie it út yn al syn pracht en der
bigoan fen ’e mêst in wimpel to waeijen, in goudene. lt wyfke seach
hjar de eagen hast út de holle en roan sa hird as hja koe, nei det wide
wetter ta. De braskoer wipte op en del en de skoen rekken der by út...
Sa stie hja der by de wâl en seach det keninklike skip foarby farren
mei syn tugaezje fen poarper en goud en syn touwen fen klearebare
side... En hja seach der mar ien man op, in greate, swiere, swarte man
oan ’t roer. En fenwegen al dy hearlikheit rekke hja alhiel oerstjûr en
hja wiûwde mei hjar hân nei dy man oan ’t roer in bliid goe-moarn!
En hy wiûwde werom, ta twaris ta, mar syn antlit bleau stoef. En it
skip waerde wei oan ’e ljochte einder en it wyfke joech hjar ôf en
prakkeseare hjar hast staf, hokker reizger det wol wêze koe, dy-t der
sa ier yn de moarn op ôfstiek mei sa ’n pracht.
Lang om let—hwent o it wie sa ’n ein! kaem se yn ’e stêd en forkoft de
tsyskes en ’e krûden en laedde do de braskoer fol mei winkelwaren en in
pak kjersen en Jenneput, der koft se in boskje lekkere, swiete
woarteltsjes for. En sa skonke se wer nei hûs, aerdich stadiger as yn
’e hinnereis, hwent hjar âlde skonken waerden warrich fen ’t ein gean.
De sinne wie al ûnder, do kaem se thús. De skelfink fluite yn ’t hôfke,
poeke rekte him út yn ’t finsterbank en kaem bliid miaukjend op hjar ta
en streake om hjar hinne. Mar Jenneput, hwer wie dy? Nearne to sjen en
hja koe oars fier sjen, hwent de neiste bûrljue wennen wol in healûre
fen hjar ôf.
„Jenneput!” rôp hja binaud. Mar och, hjar âld lûd droech net fier mear.
En hja rôp noch ris om Jenneput en noch ris, mar it moaije wite geitsje
seach se op gjin fjilden noch wegen. Hja dronk in pear swolchjefollen
môlke en biet yn it boltsje, mar hja koe ’t iten der hast net
trochkrije. Hja smiet de skoen út en skoerde de heakken en oezen fen ’t
nije jak by twaën en trijen los, it âld jak oan en de klompen, sa roan
se it lân út, om Jenneput to siikjen.
Earst nei ’t poeltsje, der boarte ’r faken ef lei ’r op ’e knibbeltsjes
by to drinken. Neat. Do nei de dyk, det wie al sa ’n boartershoekje.
Utriden oan alle kanten fen syn foetsjes, selst de beamwoartels bleat
en de tûken keal fretten, mar gjin Jenneput Op ’t lêst nei ’t
spjirreboskje, hwer ’r faek om middei hinne syn hael socht yn ’t skaed.
It waerd der al tsjuster ûnder ’e hege beammen en foksen en wezelingen
seagen hjar al mei greate kralerige útsljipte eagen oan, krekt as laken
hja hjar út, mar gjin Jenneput to bikennen. Do waerde it hjar
krappernôch en hja bigoan to skriemen, dêr lykme allinne yn ’e greate
bosk mei hjar yneine trochroanne foetten.
En hja gyng bidrukt werom en gûlende op bêd en sleepte Jenneput syn
tsjur en tou mei yn ’e hûs en roek ’r oan as hwet ljeafs. Krekt as roek
se it sêfte wite lyfke en aeide de hierkes en seach him yn ’e ljeave
goede eachjes. Mar Jenneput sels wie der net mear, by syn âld frou.
De oare deis socht se al wer en die neifraech by de bûrljue. Dy makken
hjar der sahwet ôf en hja wie in snoad wyfke, dy-t wol wiste, hwer
Abram de moster weihelle hie en hja tocht hjar eigen. En dy nachts gyng
hja net op bêd, krige al hjar jild út it kammenet, stiek in brogge mei
spek yn ’e bûs en in pear apels for de toarst en ear ’t de dage oer ’e
loft gyng, sette se de stap derûnder nei de fiere, greate stêd ta.
Gjinien fen de bûrljue hie hjar sjoen, dy wierne loai, dy leine noch op
ien ear. En sa gyng hja nei de fiere greate stêd, der it hjoed
wykmerkdei wêze scoe en tocht om neat oars as om Jenneput.
[Illustration: as de frou der oankaem mei ’t môlkammerke!]
En Jenneput tocht ek om hjar en gûlde greate geitetrientsjes, hwent hy
hie ’t o sa min en siet yn in lyts fiis hok fol âld izer en fodden en
kouwehûden en kattefellen en alles, hwet mar raer wie. Der wie ek in
lilke hoanne en in protte greate hinnen mei gemiene skerpe poaten en
bosken fear der oan en dy narren en hunen him en de hoanne dy fleach
him op ’e rêch en kuijere der op om. En de hinnen formakken hjar en
gnysken en keakelen. Der wierne ek in stik ef hwet stellene keninen en
ien, in moaije Brabander mei lange sloppe earen en prachtige reade
eachjes, hie bigreatsjen mei him en rearde frjeonskiplik mei syn
poatsje oan him lâns en joech him tomûk in bekjefol iten, hwent hy hie
al twa dagen hongerlappe. Syn eachjes stiene flau en syn bekje waerd sa
spits as in mûske sines. O hwet moide it him, det ’r oerhearrich west
hie en syn ûnthjit net hâlden hie oan ’e frou. Hy scoe ’t noait wer
dwaen, noait! noait! en hy skopte fen forlangst nei frij sa fûleindich
tsjin ’t sket oan, det alle hinnen en ’e hoanne en ’e baerch en ’t
skiep bigoanen fen binaudens to skreauwen. Dêr fleach de doar op en de
baes bâlte: „Dy-t him de bek net hâldt, strûp ik as in kat. Foart
daedliken!”
Do wierne se allegearre ynienen stil, hwent strûpt to wirden, der hie
gjinien in bulte sin oan en Jenneput krige in raem fen ’t skiep:
„Scilst dy stilhâlde, jifferssik? Bist hjir ek al neat mear as in
ûnnoazele geit.”
Jenneput harke raer op: geit. De frou neamde him noait oars as sikje en
ljeafke en nou geit! geit..! Hy woe gjin geit wêze en raemde mei de
fine skerpe hoarntsjes it skiep yn ’e ljiske. De trewinkel kaem oan en
it skiep sei neat mear en foel oerside mei de poaten stiif. Krekt as
waerde ’r fen hout ynienen. Det seach de hoanne en fleach op ’e rêch
fen Jenneput en kraeide lûd en skel fen moart! moart! krekt sa lang, de
baes kaem wer en seach de skea. En hy smiet de hoanne en ’e hinnen hwet
foer foar, om se stil to krijen en hy pakte Jenneput by ’t tou, joech
him in skop, det hy fleach bûtedoar op it efterhiem en dêr siet ’r do
in ûre ef fjouwer to stúmjen en to forhongerjen.
Einliks der kaem dy smoarch kearel wer oan mei hjit sjipsop en in dweil
en hy waerd ôfrost en ôfspield en ôfdweile en do in moai wyt touwke oan
en sa nei ’t merk ta, altyd noch mei ’t lichte liif, lichtfirdich fen
honger en hy gûlde de hiele wei lâns. Och, och, hwet siet ’r yn ’e
lytse loege, dy ljeave wite Jenneput en hy stie to triljen twisken de
oare geitsjes, krekt as hie ’r de koarts yn ’t lyfke.
Hy waerde bifield en bitûmke, yn ’t bekje sjoen en nei ’t jaerke field,
faker as ienris, mar de keapers roanen lilk foart, as se de baes op
jild fergen en dy den de priis sei. Einliks kaem der in man en det wie
sa foartdaedlik mar klear. Jenneput seach ’t oan dy twa hjar eagen, hja
spilen ûnder ien hoed, heulden mei inoar yn ’t gemiene. En Jenneput wie
sa goed net, as hy moast meihippelje mei dy nije baes.
Sa kamen hja by de útgong. Der wie in hiele opskoerring. Hwet in
mennichte fen minsken! Hearren en sjen forgyng der yen by en boppe
alles út hearde Jenneput it lûd fen ’e frou: „Ik wol myn rjucht ha, myn
rjucht!, myn lytse Jenneput!” En alle minsken raesden op ’t lêst fen
Jenneput en de polysje kaem der by to pas, om oarder to skaffen. Dy
rearde de minsken rjuchts en lofts oan kant en op ’t lêst bleau ’t âld
wyfke allinne yn ’t foarmidden stean en neist hjar stie in greate
stoefe man, mar der hie Jenneput gjin kinde oan.
„Siz nou ris dúdlik en koart, hwet jy hjir moatte,” sei de man.
„Ik moat myn geitsje werom ha. Earder gien ’k hjir net wei. Hy is my
ûntstellen en scil hjoed grif wol forkwânsele wirde. ’t Is in witen ien
en moaijer is der net, mynhear.”
„Bê!” rôp Jenneput. Hy krige sa ’n skoer oan ’t tou, det de kiel knypte
him hast ticht en hy hâldde him hastich stil.
En de greate stoefe man hjitte alle útgongen fen ’e merke to sluten en
hy hjitte in skriûwer, om alles op to skriûwen. En ’t âld wyfke en ’e
greate man stiene nou togearre lykme allinne yn ’e greate iepene romte.
Mar bang wie hja net.
„Al scil ’k ek om rjucht nei de kening sels,” sei se, „ik moat myn
geitsje werom ha.”
„Scil de kening dy den rjucht dwaen? Keningen hâlde it ornaris mei de
riken, net?” sei de greate stoefe man en fyngnyske sa ’n bytsje. Der
taestte ’r it wyfke yn in tear steed fen hjar moed. „Us kening is
rjucht. Dy scil in earme net om in heale sint bikrinke,” andere se
bitrousum en seach him lyk yn ’e eagen. Wie det net de man oan ’t roer
fen it skip mei it poarperen seil en ’e sidene touwen?
„O hear,” sei se skruten wei, „licht ha jy kinde oan ’e kening.”
„Ik bin ’t sels,” sei ’r ienfâldich, „en rjucht scill’ jy ha, frou.”
En hy hjitte trije grouwe sterke kearels, om de hiele merk ôf to
siikjen nei it wite geitsje. Ien fen dy kearels krong troch it folk,
Jenneput syn kant út en do-t hy deun neist him wie, sprong Jenneput yn
syn binaudens by him op en jammere mar: „Bê, bê, nim my mei nei myn
frou, o man...”
En mei ien sprong hie dy sterke man Jenneput syn baes by ’t nekfel en
sleepte him foar de kening. Jenneput hippele him bliid efternei en do-t
er by de kening kaem, foel ’r op syn knibbeltsjes út tankberheit en do
mei staesje nei de frou en roek as fen âlds nei ’t timpke brea.
Hja gûlden beide suver fen blydskip en Jenneput roan hjar sûnder tou as
in hountsje efternei, hielendal oan hûs ta.
En de dief waerd gisele en de keapman ek, mar Jenneput is noait wer sa
fier fen hûs ôf roan, det se him stelle koene.—
IT PRINSKE AMARE.
Der wie ris in kening en dy hie mar ien ienichste soan, in hiel lyts
jonkje mei hantsjes as fyn peslein en hierren sa bloun as goudspoanne
tried en eagen sa blau as in mar op simmermiddei. En hy gyng sa sêft
oer de ierde mei syn lytse foetsjes yn ’e puntige gouden skoentsjes,
krekt as gyng der in Sudersigentsje oer in blombed, as der to bloeijen
stiet al det mar bloeije wol. De pauwen kuieren foar him út en de
lamkes roanen him nei, hwersanne as ’r gyng, alle fûgeltsjes, dy sjonge
koene, setten op him ta as se syn gouden hier mar skimerjen seagen en
flodderen bliid boppe syn holle, selst de âlde swarte mûzekat, dy
greate gemiene smycht, stapte him mei in plechtich ynfieren gesicht
efternei, striek de snoarren op, sette de stirt frjeonlik omhegens en
taelde net nei de fûgels om him hinne. Hwer Amare kuiere, wie ’t frede,
de blommen nikten him dach en de wyn gyng bliid-rûzjende mei him oer de
beamtoppen en reaunte fen fiere reizen en frjemde fortelsels. En sa
kuiere Amare alle dei de tunen fen ’t paleis yn ’t roun, allerhânne
soarte fen dieren altyd om him hinne, njuden en wylden, kleurden en
effenen, gemienen en earliken, krekt as yn ’t greate minskelibben, elts
nei syn aerd, de arke fen Noäch. En omt se allegear sa mâl mei him
wierne, kreauwden se net, al stie ’t sin der sims ek tige nei, hwent
den wisten se wol, den waerden se weiband út dizze oarde en mochten
noait! noait! werom komme en meigean to kuierjen.
Optlêst, as ’r ynein wie fen ’t kuierjen en boartsjen yn dy greate,
hearlike tún, den gyng ’r sitten by de goudfiskfiver en stoarre yn it
kleare wetter. Det mocht ’r graech dwaen. Seach ’r der de loft net yn?
en de wolkens, dy wûndere wite skippen, al mar silende en der gjin
minske de haven fen wyt? Seach ’r der net de sinne yn blierkjen? En de
roazen en de earrebarreblommen yn bloeijen, dy-t hjar sa fier oer ’e
rânne bûgden, krekt as wierne se sels ek al nijsgjirrich, om hjar eigen
moaijens to sjen?
Ienkear yn skimerjoun siet hy der wer. Ticht by him wierne se dwaende,
om de feestlampen op to stekken en op greate sulveren standers skalen
mei wijrook del to setten om to barnen ta eare fen de dei, hwent heite
jierdei wie ’t hjoed. Amare hearde it mesyk spyljen en de fluiten en de
fioelen, mar hy hie mear aerdichheit oan ’t oargeltsje fen in
nachtegeal yn ’t boskje deun by him. Hy koe him krekt sjen troch in
glopke yn ’e bledden, den nikte it fine kopke him wer ta en den song ’r
wer.
En Amare harke ’r nei en syn siel dreau stadich foart nei de oarde
twisken libben en dead, dy-t min sliep neamt en hwer de kristallene
paleizen binne fen Nimmens-Eindom en Faek-Bigeard en ’e hearlike wegen
fen Rin-nei-it-Lok en Nim-dyn-Part. Nei det wûndere lân reisge Amare dy
simmerjoune, wylst syn heit it jierdeifeest joech mei alle gleone
lampen op en de geal op syn lyts oargeltsje spile ta lof fen syn
Skepper.
En omt ’r altyd biselskippe wie fen allerhânne djiert, reisge der nou
ek ien mei him. En det wie in greate moaije fûgel, kostliker as ’r ea
yn syn libben sjoen hie. Syn hals en syn rêch wierne blijread en syn
lyfke en boarstke snikwyt en de stirt, der lei in sulverglâns op, o
noch folle moaijer as de glâns fen mem hjar keningsmantel en op syn
kopke hie hy in sulveren túfke, suver in kroantsje. En de fûgel
wjukkele hwet om him hinne en do fleach ’r op.
„Kom nou,” noade ’r frjeonlik.
En Amare fleach mei, lytse gazene wjukjes oan syn skouderkes, heech de
loft yn, fier foart....
En hja kamen yn in great stil lân. Der wie gjin lûd en gjin wyn, in
hearlike stiltme for earme mishânnele minskeëaren. En ’e sinne skynde
der sa prachtich út in opalene loft en sokke frjemde blommen as ’r der
seach, hy taeste en fielde ’r nei mei syn hantsjes en sjoch! hja wierne
net fen sûker ef sa, mar echte blommen en gjin sabeare guont en hja
rûken o! as tûzen mûskeblommen op ien stuit. En der wie in wiid wetter,
der roan in brêge oer mei in bôge fen griene flonkerstien en op it
wetter lei it fol fen reade en wite swânneblommen, wol fyfteris sa
great as by hjar thuses. En de hearlikste geuren kamen op him ta en hy
krige ’r gjin pine yn ’e holle fen lyk as sims wol fen dy wijrook.
Hy stie mar to sjen en to sjen en sloech de lytse hantsjes yn inoar.
Hwet joech det in lûd! De swânneblommen bigoanen to forwegen en út elts
wipte in elfke en kaem oer ’e griene brêge op him tarinnen, de beammen
bigoanen súntsjes to waeijen, de colibry’s fleagen by kloftsjes op him
ta en in hiele optocht fen dwergjes kaem út in boskje wei en spyljende
wei op him yn. Moaije fluitsjes hiene se fen goud en sulver en guont
hiene der belderkes oan en lytse klokjes en det gyng mar fen klingerde
klinger tra là tra là. Amare sprong fen blydskip op en del, hwet in
boarterkes, hwet in wille!
En hy bitaeste alles mei syn teare fingerkes, hwent hy koe ’t hast net
leauwe, as alles wol libben en wier wie. En hy fielde it hertke tikjen
fen de colibry’s, dy-t him sa mar op ’t skouder en ’e earm sitten
gyngen en as lytse fjûrfonkjes yn ’e sinne skitteren en hy dânse mei de
elfkes en mocht op ’e fluitsjes blaze fen de dwergjes, dy-t om him
hinne stiene en him op en del oanseagen en hy iet lekkers út de
koerkes, dy-t se foar him delsetten, stikjes hunich sa great as syn
neil en beikes fen tsjien yn ien fingerhoed en hy mocht blommemôlke
drinke út kamperfoeljeblommen.
De greate fûgel stie der mar by en dy lake. „Lit it dy mar goed
smeitsje, prinske, yn ’t lân fen ’e fantasij is alles goed.”
En do kamen der noch oare muzikanten, seis kikkerts yn griengoudene
uniformen en in greate krobbe fen in tromslagger, o in reus wie ’t! en
do dânsen se. En Amare ek mei fensels, dy spile net swak by,
„Kom,” sei de frjemde fûgel op ’t lêst, „nou gien’ wy wer nei hûs. Dû
moast hjir net to lang bliûwe, prinske fen myn hert, hwent efter it lân
fen fantasije leit de bosk fen ’e dwylsin. ’k Scoe for gjin jild wolle,
detst der ea tolânne kaemst.”
En de wjukjes oan syn skouderkes woanen wer oan en de stille, frjemde
wrâld fen it koart fortoef sonk wer wei yn ’e disige fierte. En Amare
waerde wer wekker by syn goudfiskfiver.
[Illustration: en de fûgel wjukkele hwet om him hinne]
Hy gyng noch faken mei dy frjemde fûgel nei it lân fen fantasije, mar
do-t hy âlder waerde, hie hy der hast gjin tiid mear for. Hy hinge de
hiele dei oer tsjokke boeken to learen en hie der jouns gjin sin mear
oan, om mei dy moaije, frjemde fûgel òp te fleanen nei frjemde lânnen
ta. En do-t hy great waerde, strûpte it lot him de izeren sylbeage fen
moatten en tsjinsin oan. De minsken neamden it in kroaning. Stadich
groeide der om syn dichtersiel in koarste fen deistich bidriûw en noait
dien, de moaije, frjemde fûgel fleach foart út syn contreinen en Amare
waerde in kening en in deagewoan minskebern.
Mar hy bleau mâl mei al it djiert, det der mar op ierde omwrimelt. Hy
skafte de jacht ôf en joech de jagers elkmis in stik lân en in
kaptaeltsje, om in affearen to bigjinnen, de loaie finkefangers moasten
om oar wirk siikje en de bern, dy-t dierkes pleagen of nêsten úthellen,
bande ’r foargoed fen alle skoalfeesten. Al lypten se ek noch sa... al
skriemden se hjar ek hast ta wetter, de wet fen de kening, der waerde
de hân oan hâlden.
Nimmen yn ’e hiele wrâld wiste der fen, hokker moaije dreamen en
frjemde reizen hy wol net yn syn jonkheit dien hie en sims tochte hy yn
in stil jounskoft wol ris: Scoe ’t ek allegearre in dream wêze kind ha
en den woe ’r wol, det ’r noch lyts wie en noch ienris sa dreame mocht,
noch ienris....
Mar dy-t de goaden marke, dogge se it foargoed. Uterlik en inerlik. It
mark meij forgroeije, alhiel wei wirdt it noait wer....
En hja hearden syn winsk.—
Do-t kening Amare âld wie en sêd fen it sjoene, it kostlike blau fen
syn eagen mei de dize fen de âlderdom oertein, de hearlikens fen syn
smelle wite hânnen bitoarre ta hwet fel en bonkjes, seach ’r op in
skimerjoun noch ris de frjemde fûgel op him tafleanen.
Mei in droef glimke seach ’r it. Och, hy koe net mear fleane, it
hantsjefol stof scoe allinne mar mear sakje kinne yn in grêf.
Mar de greate fûgel streake him aloan wei mei de útein fen ’e wjukken
by de sliepen lâns. „Sa binn’ dyn hânnen faken yn ljeafde oer alle
dieren gien, sa hastû earmen en swakken treaste, sa scilstû sels nou ek
treaste wirde, Amare, yn dyn droeve ûren,” sei ’r sêft en hâldde oan
mei syn stadich gestryk.
En kening Amare syn siel dreau stadich wer foart nei de oarde twisken
libben en dead, dy-t min sliep neamt en de frjemde fûgel biselskippe
him wer.
Hy hime en suchte... o it spande sa, det syn wjukken wer groeiden,
krekt as waerde hy mei in fine sterke tried fêsthâlden oan ’e ierde,
oan syn sibben, oan syn lân, oan syn âld tún mei de goudfiskfiver.
De greate fûgel stie deun neist him. Amare tocht, hy hie noch nea sa
moai west. En mei syn hiele âlde herte ljeave hy him noch krekt like
folle as yn syn jonge jierren, do-t hy noch neat oars wie as Amare, it
lytse prinske, det foar it greate libben stie as foar in tichte doar.
De greate fûgel stie deun neist him to sêft forwegen mei de wjuk en
wachte... wachte...
Hy wachte lang... En einliks, der krige de âlde kening Amare noch ris
wer de kreft om him to forheffen boppe de ierde. De wjukken wierne nou
sterker en droegen him lang en fier.
En in tinne sidene tried wyndere him efternei.
Dy waerde al tinder en tinder, einliks as in spinrêchje waerde se efter
him oan, efter ’e âlde kening Amare en ’e greate, frjemde fûgel.
Der út de dize wei kaem mei in priel as de moarntiid selme it frjemde
lân wer opsetten. It tynde! o it tynde stadich yn hearlikheit!
Hielendal yn ’e blydskip fen det sjen forsonken, roerden de âlde
foetten fen kening Amare wer groun.
„Knap troch!” sei in frjemd lûd fen ’e griene brêge oer de fiver fol
reade en wite swânneblommen.
En de tried, dy-t mar mear in spinrêch wie, is britsen.
DE LOKSREIS FEN ’E ELFKES.
Sjogge jimm’ jouns wol ris, ho moai de mar glinsterje kin, krekt eft er
fen sulver is? Nou, det is altyd alweroan de wjerskyn fen it sulveren
hûs, der sont âlde tiden al de trije elfkes yn wenje. It stiet op ’e
boom fen ’e mar, hiel, hiel djip ûnder wetter en alle swânneblommen,
dy-t der op omdriûwe, binn’ neat oars as loftgatsjes for hjar hûs. Det
is net greater as jimm’ foarhús, mar o! sa moai, min scoe der fen
bisouwe! Der binn’ keamers yn fen spegelglês en flieren fen parlemoer
en moaije marblommen driûwe de glêzen foarby en tikje oan de ruten en
wytfiskjes en ielen sile om ’t hûs. Sims forsjit der ek in âlde grouwe
snoek en den dinderje de mûrren. Nou, der dânsje de elfkes mei hjar
trijen yn om en libje der plezierich en wol en ite en drinke fen ’t
bêste.
Mar op in goede dei, do forfeelden se hjar. Spinne woene se net mear en
dânsje likemin, hja skopten de sidene skoentsjes út en de lipkes hingen
wol in tûmbré op ’t kin. Och, och, hwet wie ’t in tiid!
Op ’t lêst sei Fissy Fossy Fo, det de âldste wie en dy-t it bigrutte om
hjar sisterkes, dy-t al sa meager waerden as swevelstokjes: „Scill’ wy
ris op reis? Trijersum by dei nei de greate ierde ta? Tynke Tanke hat
der noch noait west en dû Moeleintsje ek net. Den kinn’ wy ek ris om ’t
lok siikje en oare moaije dingen.”
„Hea ja,” sei Tynke Tanke, „ik woe de sinne ek wol ris opgean sjen.” En
de oare sei: „En ik ris minskelaeitsjen hearre. Scil ’t net wêze as ’t
wynmesyk yn ’e reiden?”
„En de wrâld ris om middei sjen.” Det wie lytse Moeleintsje en hja
skodde hjar sidene rokjes út, det de goudene stjerkes stouden der ôf,
sa ’n sin hie se der oan om foart en den op ljochtskyndei! Oars reizgen
en bisiten hja altyd by nacht en den dânsen hja yn ljochtmoanne waer op
’e greiden.
Nou, den moast it mar wêze. Fissy Fossy Fo makke in weintsje fen in
gledde roazereade núnder en bilei dy fenbinnen alhielendal mei
boomwolle, dy-t sa lekker roek as de finjelieren út Beppe tún.
„To,” sei se tsjin lytse Moeleintsje, „en meitsje dû nou ris hânsum
nije kleedtsjes for ús tsjin de kjeld. ’t Sil wol wer kâld wêze op dy
ierde, lyk as nachts.”
En lytse Moeleintsje krige in skjirke en ’t gouden fluitsje en gyng de
lange gong troch nei de poarte ta, der de minskewrâld as in hege berch
efter stiet. Der fluite se de poartwachter, in greate ielreager en dy
fleach de wrâld yn en kaem werom mei appelblossomside for jurkjes en
fine kant for mûtskes en hiele lytse goudlearene skoentsjes en in
linebeamsblêd for elkmis as parresoltsje. En de hiele gânske dei siet
hja to naeijen en de joune let diene hja de jurkjes oan en ’e
skoentsjes en setten de nije mûtskes op en sieten foar ’t greate
finster nei ’t Easten út to sjen, as it gouden sinneskip der ek hast
oansilen kaem op ’e wolkeweagen. En do-t einliks de dage oer de loft
gyng, loeken Fissy Fossy Fo en Tynke Tanke en lytse Moeleintsje it
weintsje nei de útdoar ta, dy-t sa biskûle is yn de reiden, det nin
minskeëagen kinn’ him fine. Allinne de ielreager wit derfen en de oare
elfkes. En Fissy Fossy Fo fluite op ’t fluitsje en der kamen ynienen
trije flinters oanfleanen, twa gielen en ien reabûnten, in
skoenmakkerke. Det waerden hjar hynsderkes en dy fleagen sa froalik mei
’t roazereade weintsje en de trije elfkes troch de loft oer ’e lânnen
en huzen, oer beammen en sleatten, sa fluch en sa sêft, det min scoe
sizze, der kaem in wynpûstje oan.
Och, hja wierne sa lyts, dy trije elfkes en yn ’e wrâld om hjar hinne
wie alles sa great! En do-t yn it Easten dy hearlike goudene sinne al
greater en greater waerde, gyngen hja hiel stil yn ’t skaed fen in
greate bûterblom sitten, der de flinters hjar hinnesweefd hiene en
seagen al mar oan nei det goudene ljocht, wylt hjar hertke trille fen
blydskip. Mar hjar eachjes koene op den duer det goudene ljocht net
feneare en it dûrre al net sa bare lang, do joech de âldste hjar op in
paed en socht krûden for de beide oaren, dy-t alhielendal weikroepen yn
’t skaed fen ’e reiden, hwent o dy sinne wie to fel for hjar en to moai
en to great! Dy wie net makke for lytse elfke-eachjes!
Einliks kaem de âldste by in wiis wyfke tolânne en dy joech hjar salve,
der de dauwe oer gien wie en in fleskefol sniewetter fen Maertesnie en
det hat se wer aerdich op ’e kluten holpen, mar it spande oars danich.
En do joegen se hjar wer op in paed, it lytse weintsje mei de trije
elfkes en de trije flinterkes.
„Hark!” sei lytse Moeleintsje, „sjonge hja der net? Der wol ’k ris
hinne,” en hja loek oan in siden triedtsje en de flinterkes fleagen
stadichwei nei de groun.
Der stiene trije boikes yn ’e smoute fen in dyk en fluiten op fluitsjes
fen koetsehout. Trije famkes stiene derby to koarkjebreidzjen en songen
allerhânne aerdige wyskes fen ’e skoalle en den boarten hja wer en
wierne oan ’t pypforsydzjen om ’e dyksbeammen en hja laken sa ljeaf en
gol, det Fissy Fossy Fo sei: „Hjir scill’ wy mar hwet rêste. Licht
meije wy strak ansens wol meiboartsje.” En hja spanden de flinterkes út
en gyngen yn ’t gêrs sitten en seagen om hjar hinne nei al ’t nijs fen
’e greate wrâld, de moaije blommen dy-t wiid-iepen stiene to bloeijen,
it heldere blau fen ’e loft, der it steatlike gouden sinneskip troch
sylde nei it Westen ta en tichteby hjar in kampke koalsied, det al
bleekgiel skimere fen tinende blomknopkes.
Fissy Fossy Fo en lytse Moeleintsje praetten as alken, mar Tynke Tanke
die ’t swijen derta. Dy seach mar... o dy hearlike ierde! Hwet wierne
de minsken lokkich, dy-t dit alles alle dagen sjen mochten, en de
wiksel fen ’e jiergetiden, dy-t der oanrôljen kamen en fordwounen as de
weagen om hjar marre-hûs! En hiel tomûk fielde se, ef se hjar
loksdoazke noch wol hie, en helle it do hiel stil efkes út de bûse. It
wie hwet wûnderliks, det loksdoazke, ien greate griene smaragdstien wie
it en der kralen allegear lytse daudripkes op. Der hearde it lok yn en
alle elfkes krigen him mar ienkear mei yn ’t libben en moasten him yn
’e nacht fen Sinte Jan wer ynleverje by de elfekening. Dy-t den it lok
deryn hie, mocht in minske wirde en syn hiele libben lang op ierde
forkeare, op dy moaije ierde! Ef dy elfkes ek sochten!
En do-t dy bern sa ljeaf boarten, tocht Tynke Tanke mimerjende wei:
„scoe hjir it lok ek wêze kinne? Licht is ’t de bernelaeits,” en sûnder
det immen der hwet fen bispeurde, biflapte se ynienen it heldere lûd
fen in laeits twisken hjar lytse hantsjes en sjoch! it waerde in
peareltsje en det skittere yn al de sêfte kleuren fen ’e reinbôge. Do
gyng it smaragden doazke fensels op, hwent it lok ken gjin slotfêsten
en tichte doarren. O! hwet wierne se bliid! Lytse Moeleintsje fleach
oerein en dânse yn ’t gêrs om, det it in lust wie. Mar der ynienen! der
krige ien fen ’e jonges hjar yn ’t fesier en hja hellen in great
moardenersnet en fongen de hynsderkes fen ’e elfkes. Dy gûlden al en
rôpen, mar do kamen de jonges hjar efter en de flinterkes stoaren ûnder
hânnen. En sa hird as se rinne koene, roanen de elfkes foart.
It weintsje rekke stikken yn in fûrge en de skoentsjes út en lytse
Moeleintsje hjar mûtske bleau hingjen yn in hagebeambosk. En do roanen
se op bleate foetsjes de hiele gare moarn.
En do kamen hja by in great wetter. Der stie in man foar to digerjen
nei de oare ich.
„Dy ken ik wol,” sei Fissy Fossy Fo. „Dy jimmet yt wol ris by ús
kening. Det is in dichter.”
„Kinne jy ús ek helpe?” frege se de greate man. „Us hynsderkes binn’
stoarn en wy moatte perfoarst fierder to loksiikjen,” en alle trije
kroepen se him tige ticht oan, hwent der gyng skutte út fen dy man for
alles, hwet tear en lyts wie.
„Jawol,” sei ’r, „gean mar mei jimm’ trijen op myn hân sitten.” Tige
binaud for det wide wetter kroepen se inoar noch tichter oan, wylt hy
hjar op in sitselbankje yn in great boat sette en mei in pear riemmen
as beammen yn ’t wetter omsloech, det lilk op him waerde en raer
bearde. „Sjesa, jongfolk, hjir binn’ wy der al,” sei ’r einliks en lei
syn hân hiel foarsichtich yn ’t gêrs, det se der mar net ôffalle scoene
en in gongelpaedtsje hiene om yn ’t gêrs to kommen.
„Tankje wol,” sei Fissy Fossy Fo. „Hjir is de fracht,” en hja lei twa
stjerkes fen hjar kleedtsje yn in knokkeldobbe fen syn hân en ynienen
foroaren hja yn stikken goud sa great as bakkerts. Do wie dy dichter
bliid, hwent hy wie earm.
Der stiene se wer mei hjar trijen. Foar hjar út roan de wei op en op ’e
hichte blonk in moai wyt minskehûs. „Der koe ’t lok wol ris wenje,”
tochte Tynke Tanke en sette swijchsum de stap derûnder derhinne. Fissy
Fossy Fo wie drok dwaende om hjar gouden fluitsje wer foar inoar to
krijen, det nys ansens mei dy smoarge jonges stikken rekke wie en
pandere hjar efternei en lytse Moeleintsje kaem mei ’t linebeams
blêdden parresoltsje efteroan.
[Illustration: op ’e hichte blonk in moai wyt minskehûs]
Do-t se boppe wierne, seagen se hjar de eagen hast út ’e holle. In
hiele wrâld fen blommen wie ’t der en greate pauwen stapten der om en
yn hege fonteinen brûze en spuite it marswetter mei tûzen drippen fen
kristal, noch folle moaijer as de hûndert dauwelampen, dy-t jouns by
hjar oan ’e souder hingen. De hiele middei strúnden se yn ’t tún om en
ieten blomhunich en dronken applekoazesop, det se mei lytse
sûchreidtsjes ôftapen, en tsjin ’e joun makken se lytse bedtsjes fen
roazebledden en der foelen se op yn ’e sliep. Mar yn ’e foarnacht, do
spoarde de man fen ’t hûs noch yn ’t tún om en dy seach hjar lizzen en
ear ’t hja hjar forwarre koene, kniep er syn brune fûst ticht en der
sieten se.
Hy naem hjar mei yn ’e hûs en do moasten se him fen alles fortelle.
Hwer se wei kamen en ho-t se hieten en hwet se scoene en Fissy Fossy Fo
moast him to reden stean. En do se seine, det se op reis wierne to
loksiikjen, do lake hy smeulsk en sei: „Ho komst’ der by, pjut? Binn’
jimm’ ek al net wizer as de minsken? Det rint op smartlapen út, dy-t in
libben lang net wer hjilje. Sels ha ’k ek al ien,” en hy lei syn hân op
’t boarst, „dy hâld ik yn lust mei jildgeniet en eare en mei myn spot.
En de oerginst fen in oar, det ’s nou myn earm bytsje lok.”
Dy lêste wirden heinde Tynke Tanke op en lei se wer yn hjar smaragden
doazke by de bernelaeits. Min koe ’t net witte, ho ’n nuver plak it lok
sims sochte.
Op ’t lêst hie dy man syn nocht fen ’e elfkes hjar swietlûdich praet,
do moasten se for him dânsje en do-t hja net fluggernôch woene,
ûnderhelle hy in swypke en sloech hjar nei de holtsjes, hwent djip
ynwindich hage hjar bywêzen syn kâld herte net mear.
„Wacht!” sei ’r optlêst, „ik scil jimm’ wol better helpe, jimm’
skabanten,” en hy helle trije fingerhoedden en dy die hy fol wetter. Do
barnde it al hwet op de neil, lytse Moeleintsje hie ’r al by de earm,
mar dy skoerde hjar wer los en slûpte by de franje fen ’t tafelkleed
del en do ta ’t iepen finster út. Fissy Fossy Fo kuijere him twisken de
bienige fingers troch, der ynienen gjin klam mear yn siet en Tynke
Tanke struide earnstich en stil de piper Forjit op syn keamerdrompel,
det er noait wer ’t paed fine scoe nei ’t lân fen forbylding. En do
earst wie dy rike man yn ’t greate hûs wirklik wier earm.
En der sieten nou de elfkes yn in frjemd tsjuster tún en gûlden alle
trije.
Mar Fissy Fossy Fo hjar fluitsje wie wer hiel en hja fluite en do kamen
der hiel stadich seis glimwjirmkes oankrûpen, twa by twa mei in
spoennen karke efter hjar oan. Der gyngen de elfkes do bidrukt yn
sitten en hja loeken hjar nei de stamme fen in âld wylgenmoes ta, der
alles ljocht en wille wie en in great feest fierd waerde. Der dânsen
wol tûzen nachtflinters yn lange rigen en de imerkes sieten yn ’t gêrs
en makken mesyk mei fluit en fioele en in greate swarte holder, dy
sloech de tromme. En de elfkes kamen wer hwet op ’t forhael en lytse
Moeleintsje praette as in alk mei in âlde nachtflinter, sa swart as in
roek en sa âld as in minske. Tynke Tanke allinne, dy siet der stil by
mei de hantsjes om ’t smaragden doazke, der de twa peareltsjes lok yn
leine.
„Jimm’ moatte jimm’ for de minsken wachtsje,” sei de flinter wiis. „Hja
binne wreed en ûndogens. Hja knipe it moaije dea...”
„Ja,” sei lytse Moeleintsje, „der ha ’k ûnderfining fen,” en hja wiisde
him de smartlape fen in swypslach yn ’t skimerige ljocht fen it
glimhout.
„Kom mar mei,” sei er, „der is ried for,” en hja gyngen mei inoar, al
de nachtflinterkes en al de imerkes en al de elfkes nei in lyts húske
ta yn ’t lân. Der wenne in fromminsk sa wiis, as der nimmen wer west
hat en hja wosk lytse Moeleintsje mei hjilwetter en hja joech de elfkes
nije skoentsjes om oan to tsjen en in nij sulveren weintsje om yn to
riden en hja koe hjar dy nachts ek wol bêdzje, sei hja en hja sliepten
op bedtsjes fen miedepûske-plom en krigen tekkentsjes oer fen fjûrreade
side.
En it waerde wer dei en hja krigen nije moed.
En Fissy Fossy Fo rôp trije greate dragers en dy moasten it weintsje do
lûke, mar dy wierne net sa sterk en dy waerden warrich, do-t hja oer in
great wetter scoene. En de jageline briek en it nije weintsje mei de
trije elfkes kaem op de brûzjende weagen tolânne. Hja dûkelen ûnder en
rekken wer boppe en hja scoene hast dea-gien wêze, mar do seach Fissy
Fossy Fo in reid en dy hinge moi leech en der kroepen hja do alle trije
by op. En sa klûmmeren hja der de hiele moarn om en do kaem der in
earrebarre oanfleanen en dy seach hjar, wylst er om kikkerts sochte en
naem hjar op syn rêch mei nei de groun ta. En do roanen se as ljipkes,
om wer waerm to wirden.
En do-t se hiel fier roan hiene, kamen se by in great bosk en der
stiene beammen yn fen hûnderten jierren âld en dy diene neat oars as
skodholjen tsjin ’e wyn dy-t derten út it Suden kaem. En dwers troch dy
bosk roan in leane, der wenne de skimerjoun, dy-t nea de dei kend hat
en der stringelen de beamtokken om inoar hinne as tûzen innige
frjeonskippen. Der gyngen de lytse elfkes sitten to neipraten oer hjar
ûnderfinings ûnder in hiele greate poddestoel, dy stie wiid-waech oer
hjar út as in fjûrread sinneskerm.
En do-t hja der sa sieten, tynden der yn ’e fierte út ’e skaden fen ’e
leane twa stippen, dy-t yn it ljocht oproanen op hjar ta. It wierne
minsken en de elfkes fielden it, hja hearden by de simmer fen ’e bosk
as de sinne by de dei. Hja waerden al greater en greater der twisken dy
âlde beammen... de skimerjoun liet hjar los en de ljochte dei streake
mei syn glâns oer syn brunens en hjar blondens.
En ûnder in hiele âlde linebeam, der bleauwne hja stean, in hiel set...
Hy seach hjar oan en hja him... ien amerij wierne se yn it lân fen
lok....
Tynke Tanke hie it smaragden doazke op ’e palm fen hjar hân en ynienen
sprang det fensels op mei in sulveren lûd en foel it wûndere ljacht fen
dy loaitsen yn ’t grien fen ’e smaragd. En sjoch! it waerde in pearel,
syn gelikens as de elfkes noch noait sjoen hiene!
Do fluite Fissy Fossy Fo for ’t lêst en bigroef do hjar fluitsje yn ’t
struwellehout. Der foun it gealtsje it en dy fluitet der nou op. Do-t
hja fluite, gounzen der trije wartebiters mei greate gazen wjukken
troch de loft en seine noartsk: „Jimm’ ha ús roppen. Hwet woll’ jimm’?”
„Wy wolle ride en wy ha gjin wein, hwer binne hynsderkes op fjouweren
wol bislein?” sei Fissy Fossy Fo.
„Hjir,” gounzen de wartebiters en elkmis naem in elfke op syn rêch en
droech hjar nei de doar fen hjar sulveren hûs ta. Do krige Fissy Fossy
Fo hwet twisken tûmme en finger en striek der mei oer ’e lyfkes fen ’e
wartebiters. Der skitterje hja nou altyd noch sa moai fen as de sinne
der op skynt.
En de oare nachts, it wie Sinte Jan, joegen de elfkes hjar op in paed
nei de kening ta. Hja sieten nou prinshearlik yn in forgulden
draechkoetske en fjouwer jonge ûlen droegen det en twa foarfleaners
fleagen foarút mei liende Sint Elmusfjûrfonkjes yn lantearntsjes mei
kleurde ruten.
Do-t se by de kening kamen, siet de dichter der al wer to jimmetiten en
de kening spande krekt mei eigen hân in nije gouden snaer op syn âlde
harpe. En dy joech letter lûd, det, do de dichter al lang wei wie,
mienden de minsken, hy song noch altyd troch. Mar it wie syn siel, do
song noch nei yn syn sang. Sá keninklik bileane de kening him.
De foarfleaners kamen del en de ûlen en de elfkes wipten ta ’t koetske
út.
„Wy ha ús ierdereis dien,” sei Fissy Fossy Fo en bûgde it kopke as in
roazeblêd foar de machtige kening.
„En hiel hwet sjoen,” sei lytse Moeleintsje en die forslach. ’t Mûltsje
gyng as in rattelblom.
„En habbe jimme it lok foun?” frege de kening einliks en to ’n lêsten.
„Ja wy!” rôpen se alle trije tagelyk en Tynke Tanke hâldde him it
smaragden doazke foar.
Hy die ’t op. Der leine neat oars yn as trije greate triennen en dy
waerden al lytser en lytser en do wie ’t doazke leech.
„Hwet ’s det?” sei de kening stoef. „Hwa hat jimm’ eagen sa bigûchele
der op dy ûndogense ierde?”
Noait scil in elfke ien ljeagen oer ’e lippen komme en gûlende-wei
fortelden se de kening it finen fen hjar pearels en ho bliid se der ta
west hiene. „Sjoch,” sei hy, „jimm’ binne by it echte lok lâns gien yn
in lyts húske by de rike man syn wente. Dy earme man hat krekt
genôch... gjin bigearte groeit yn syn hert. Alle dagen wardearret hy
syn lok troch flitigens en in goed sin. En syn hert set er op gjin
ding. Sa scil er ek gjin smert ha, as er skiede moat. Det wie de
pearel, dy-t jimm’ ha moasten.”
Do gûlden de elfkes en de dichter gûlde mei, hwent hy fielde, hwet der
yn hjar hertkes omgyng. En hy stimde syn nije gouden snaer en hy song
de birêsting yn hjar earme lytse herten en do striek de kening mei syn
wize hân hjar oer ’e eagen en it wrede oantinken oan hjar ierdereis
foel fen hjar ôf as ’t stof fen minskeklean.
Noait ha se wer nei de ierde taeld by dei en as hja hjar wer forfele,
den komt de dichter en sjongt nije sangen op syn âlde harpe.
En de wyn en ’e weagen harkje mei en it sulveren elfkehûs leit yn
ljochtmoannewaer to blinken, djip op ’e boom fen ’e mar...
IT SNOADE JONKJE.
Der wie ris in kening en dy hie ien dochter en trije soannen. It famke
telde noch net mei, hwent dy wie noch lyts, mar de soannen! nuvere
bysfeinten wierne det, rare potsjemakkers! Hokker mâlle fiten as se wol
net úthellen, der wie de ein fen wei. Sims gyng it wol ris hwet oer de
hege skoen, mar it folk kniep ornaris in each ticht, hwent hja wierne
ek al wer goederjowsk boppe mjitte en as ’t der op oan kaem, wierne de
fiten wol bryk, mar noait gemien en nimmen hie der skea fen as de ljue,
dy der wiilemoeds ynroanen. Dy-t de weach naem, moast den ek mar de
útslach bilije doare.
De winter wie det jier bare lang en alle minsken forfeelden hjar ta de
teannen út. De kening die neat oars as gapjen de hiele dei en de
soannen spilen ek net swak by. Bergen fen boeken leine om hjar hinne,
hja taelden der net nei, lietsjesjongers kamen by de fleet en galmen it
hiele paleis by inoar, de kening treau boomwolle yn ’e earen en liet de
doarren op ’t slot dwaen, greate learden woene him út prachtige nije
boeken foarlêze, hja waerden ôfstegere mei in pong fol jild en in great
ridderkrús en makken hânsum, det se wer foartkamen, do-t se de kening
en de prinsen mar seagen. Hwent dy seagen sa prot det en hjar mâl sin
stie spand op ’t springen ta.
Do kaem it prinseske op in dei ta de doar yn en wylt se der sa stie en
hjar heit seach en de broerren, allegearre as moalsekken om ’e hird,
sei se ynienen:
„To heit, jow nou de riedsels ris op fen Nane-moi.”
„Hea ja,” sei de kening, „der seistû my hwet, fanke, det hast my út it
brein weiharke. Foartdaedlik scil ’k alle prikken yn ’t wirk stelle en
yn nije wike scil ’t ha.”
It prinseske wie wakker op ’t snjit, det se de kening sa ’n goede ried
jown hie en formakke hjar der tige mei, hwa it winne scoe, hwent it
rieden scoe frij wêze for alle folk, heech en leech en de earste priis
scoe in sulveren wikseldaelder wêze, der koe min yn ’t hiele ryk alles
mei ynruilje, hwer min mar sin oan hie en det in wike lang en de twadde
priis scoe de moaijste faem wêze, dy-t der mar to finen wie en dy de
kening sels útrisse scoe mei alles, hwet der mar yn in húshâlding to
pas komt.
Mar dy-t it net woan en det wie in rare snuver! dy moast in healjier
nei de minen ta en der sûnder deihier arbeidzje det hiele lange skoft
for de kening. It wie in bilechje fen de trije prinsen, mar de kening
wie der ek lang net fij fen. It griisde it prinseske al hwet oan, hwent
nou scoene de minsken wol by mennichten nei de minen moatte, mar it wie
ek al wer tige snoad fen heit, hwent it spande altyd danich, om der
folk hinne to krijen en nou gyng it licht wol hast fensels.
Gjin minske forfeelde him nou mear yn dy kening syn ryk, alle minsken
wierne sa wekker as in mûs yn in tsiispakhús sûnder kat. Min hie gjin
oar praet mear, de minsken streamden de oare deis al to foet en op ’t
hynsder en yn moaije weintsjes nei de sted ta, om der dochs mar gau by
to wêzen, as de kening syn riedsels sei.
It wie in wike letter, do gyngen de gouden doarren fen ’t paleis op en
alle folk mocht der yn. It like suver in swarte stream, dy-t ta dy
gouden doarren yngjalpe. De kening en de prinsen forknypten hjar fen
laeitsjen. De kening hie de hiele wike al net mear gappe, hy moast
fierst tofolle prate en neitinke.
En sa siet ’r der op syn gouden troan en do-t optlêst alle minsken,
dy-t riede woene en alle taharkers ta de doarren yn wierne, flapten dy
ticht. It wie sa fier.
Min koe wol in spin op in spinrêch rinnen hearre, sa stil wie ’t.
En do sei de kening it earste riedsel:
„Trije mânljue roanen om ’t hirdst nei de sted,
„Hokker wie der earst?”
En in ryksbaron, in hiele hege oome, hâldde de wikseldaelder oan in
swier sulveren ket yn ’e hichte. De minsken seagen hjar de eagen hast
út de holle.
En do kaem der út in syddoar de moaijste faem fen it hiele ryk
oankuierjen. Hja hie in kroan fen goud op ’e holle en in kleed fen side
oan en trije mânljue droegen hjar greate koerren, optaest fol fen
kostlikheit, efternei.
„O!” seine alle minsken en it wie krekt, as tongere it, mar de frouljue
húnden se en seine: „Is det sa ’n moaijen? Nou ús kening is ek
steksjoggerich, it roait wâl noch kant”. Hja bistoaren it hast fen
spyt.
„Stiltme!” trommele in man op in greate trom en do kaem der wer hwet
oars. Op ’e wei seach min in keppel skoane kij foarby skonkjen, in
swart hynsder, in keppeltsje skiep en in fet baerch, dy-t der oer
wraggele as in Krystgoes. Jonge! jonge! scoe ’t wetter yen net om ’e
tosken rinne? seine de ljue. Det allegear to winnen! En hja waerden
suver pûr.
Do kaem it lêste en hja seagen allegear nau ta, hwent in hege hear
hâldde in lytse sulveren bos yn ’e hichte, der siet it andert op ’e
riedsels yn. En nimmen oars as de kening sels en Nane-moi út de bosk
wisten dy.
In dryst jongkearel, in krol swart bosk hier op ’e kop en in greate
hirdfeger ûnder de noas, stiek de finger op en sei lûd en perfoastich
wei:
„Ik wit it, o kening!” En hy sei it. De kening gnyske efkes fyntsjes.
It wie mis. De jongkearel scoe him omkeare en gau foart, mar fjouwer
tsjinders pakten him by ’t nekfel en sa derút. En sa gyng ’t wol mei
tweintich en noch wol mear. In hiele bulte waerden binaud en slûpten
foart, optlêst bleauwne der mar sa ’n stik twa foar de troane stean, in
âld man en in jonkje fen sa ’n jier ef toalve.
„Moast dû ek noch riede?” sei de prinsesse, dy-t it om him bigrutte. Hy
hie der al sa lang stien en dimmen en froed de oaren allegear foargean
litten, nou ansens wie ’t on ef even en as se tocht, det hy nou licht
ek wol nei de minen ta moast, den waerde it hjar nuvere frjemd om ’t
hert. Hie se mar witten, ho-t it andert wie, den scoe se it wol
útfikelearje kind ha, om him to helpen, mar heit hie ’t nimmen forteld.
De âld man syn andert roaide ek wer wâl noch kant en stilwei joech hy
him nei de soldaten ta, om syn lot to ûndergean. Do wonk de kening en
hy bleau stean. „Dû bist to âld, om noch by in oar yn tsjinst to
kommen. Gien nei hûs en it húske, derstû oars to hier yn wennest, jow
ik dy. Dû bist in tûken boer, mar ta riedselman doochstû net,” sei de
kening.
De man foel op ’e knibbels del, sa bliid wie ’r en hy tútte de seame
fen de mantel fen ’e kening. En do makke ’r det ’r foart kaem.
It jonkje bleau allinne stean.... foar him de greate kening en al syn
hege steat, om him hinne it folk. Biskieden wachte hy, det de kening
hwet sizze scoe.
Dy biseach him op en del. „Dû likest Lyts Tûmke wol,” sei ’r en nikte
him frjeonlik ta.
„Net, hwet ik lykje, mar hwet ik bin, makket my,” andere it jonkje
sêft.
„Wistû it riedsel?” frege de kening. En hy woe wol hûndert goune jaen,
as dizze jonge it rette, sa graech mocht ’r him al lije.
„Ik hoopje der eat fen witte to meijen.”
„Nou den, harkje,” en de kening sei noch ris wer:
„Trije manljue roanen om ’t hirdst nei de sted,
„Hokker wie der earst?”
„Dy-t de langste skonken hie,” sei it jonkje.
„Det is redt!” rôp de kening bliid en it andert kaem út de bos en
sjoch! it wie fen ’t selde.
„Wel noch ta, dû bist sa snoad as roet,” prize de kening en hy hinge
him sels de wikseldaelder om ’t meagere halske.
De minsken waerden sa oerstjûr, det hja raesden it út fen „libje ús
kening yn macht en hearlikheit!” en fiif tromslaggers kamen der nou by
to pas, om oarder to skaffen en it dûrre wol in ketier, eart elts him
stilhâlde.
Nou kaem it twadde riedsel en de minsken harken mei saun pear earen. En
dit riedsel wie sa:
Trije skippen farden oer de wide, wide sé,
Nei in fiere frjemde ré,
Mar gjin ien dy kaem der oan,
By it daegjen fen de moarn,
Hokker is den ’t earste sonken?
De hege en wize hearen woene hjar net troch sa ’n jonge oer staek sette
litte en kamen der nou permantich by kloftsjes op ta. Mar ’t gyng wer
mis, altyd wer mis. It like suver wol tsjoenderij. En djip yn hjar hert
hopen in patty minsken en de kening sels ek en de prinsesse, it jonkje
scoe it wer winne.
Optlêst stie hy der wer allinne foar.... al de oaren hjar foarlân wie
wer de minen en nou wierne der wol sa ’n tritich fen dy ongeloksfûgels.
„Is der nou nimmen mear for dit twadde riedsel as dit jonkje?” liet de
kening freegje. Mar nimmen oppeneare him. Dit wie ommers noch folle
slimmer as it earste.
„Mochste it ek net riede,” sei de kening greatmoedich, „dû hâldst dochs
dyn earste priis en hoechste net nei de minen. Mar dit is slimmer
riedsel. Wêz dos goed op dyn openst. It scoe my moije, astû it forlieze
moast.”
„Der is mar ien riedsel yn ’e wrâld, det net to rieden is, oars alles
wol,” sei it jonkje sêft.
„Hwet seistû?” frege de kening forheard. „En hokker den?”
„It libben sels, o kening,” sei it jonkje. „De berte en de dea... der
is nimmen, dy-t det útlei wirdt en alle dei opnij wirdt dit riedsel ús
optreauwn yn ús libben dwaen en litten.”
„Dû praetste wiis, ik bisou der fen.”
„Hwet ik siz, is mar sa deagewoan,” sei it jonkje.
En do sei de kening noch ris:
Trije skippen farden oer de wide, wide sé,
Nei in fiere frjemde ré,
Mar gjin ien, dy kaem der oan,
By it daegjen fen de moarn,
Hokker is den ’t earste sonken?
En it jonkje andere wis: „Dy-t it earste lek wie.”
It wie al wer goed... Nou bleau it folk stil. Ho scoe it komme mei dy
moaije faem en hjar hiele habben en hâlden? Moast min net tinke, det in
heechlearde jongfeint it winne scild hie en nou sa ’n bern?
„It is dyn rjucht, nim se mei,” sei de kening.
„En ik wol wol graech,” sei de faem en gyng deun neist it jonkje stean.
[Illustration: „nim se mei,” sei de kening. „En ik wol wol graech,” sei
de faem]
„Hwet myn part is fen de keningspriis, wol ik oannimme,” bigoan it
jonkje, en de minsken harken sa, det hja doarsten hast net iens
sykhelje, „en det moaije fé allegearre liket my wol sa skoan ta. Mar in
minske syn lot doar ik net yn myn hânnen nimme. Det is keningsginst. Ik
lit jou frij, om to gean, hwer jy wolle, faem.”
Do bûgde dy moaije faem hjar foardel en tútte him op syn swarte gledde
jongeshier. Hy hie der wol net folle mei op, mar min moat yen fetsoen
biwarje kinne en derom bleau hy deastil stean, krekt sa lang, det se
him losliet en foart gyng.
Stadich gyng hy nei de kening ta en tanke him tige for de moaije
presinten. Mar hy wie to greatsk, om djip to bûgen en mear fen sokke
babbelegûchjes, mar do-t hy it prinseske foarby kaem om foart to gean,
nikte hy efkes. En sjoch! hja nikte bliid en bizich werom.
En sa joech hy him op reis nei hûs ta, de wikseldaelder om ’e hals en
de bisten en it hynsder en ’e fette baerch roanen him fensels efternei.
De baerch krimmeneare sims al hwet, hwent syn skonkjes wierne mar
koart, mar dochs kûrrele hy mei en alle minsken út ’e sted earst op in
distânzje der efteroan. Mar do-t it jounich waerde en kâld, gyngen se
werom.
Der barnde hjir en der al ris in lampe, do kamen se by it doarp, der hy
thús hearde. Foar in âld húske bleau hy stean, helle de kaei ûnder it
reid wei en die do it skûrdoarke op. Alle fé stapte der wiiswol ta ’n
yn, de bisten nei ’t bûthús ta en it hynsder op ’e stâl en koéske yn ’t
waerme strie yn ’t gol.
„Hwet scil Mem raer sjen!!” tocht it jonkje en hy gyng mei de
wikseldaelder om ’e hals nei de winkel ta, hwer se it greate nijs ek al
heard hiene en hy toaide der fen alles by inoar op ’e toanbank, hwet ’r
mar fine koe, iten en drinken en bistefoer en bargemoal en in waerme
wollen skelk for Mem en in krûdkoeke en trije poun bêste kofjebeanen,
folle en net genôch en do koft ’r in kroade en kroade bliid-wei de
hiele santepetryk nei hûs.
Mem rekke alhiel út de skroeven, do-t se dit allegearre seach, hja foel
hast fen hjar sels en optlêst bigoan se to gûlen, greatsk op hjar
snoade jonge en syn fortúnlikheit en bang, det se moarn alles
weromhelje scoene en it blike scoe, it hie in forsin west ef hja hie
alles dreamd, neat oars as dreamd!
En hja fielde ris op de bisten om, kaerde hjar gledde spekrêgen en
boarnde se sels, om mar ris echt to witten, as se wol drinke woene en
smiet se foer foar, ek al derom en it hynsder en ’e koés ek, dy-t fen
wylderigens in greate krol yn ’e stirt hie.
It wie in wûnder, mar it wie wier. It jonkje koft for de wikseldaelder
alle boeken, dy-t hy nedich hie en helle safolle jild út ’e sted, det
hy wol tsjien jier leare koe, hwent der hie hy mar sin oan. En syn Mem
joech hy alle fé presint en det waerde in hiele boerinne mei in faem en
twa feinten.—
Lange jieren letter krige hy tynge fen ’e kening, dy-t yn dy
twiskentiid in âld man waen wie, dy woe him yetteris sjen.
En do hy der kaem, jong en biskieden yn al syn leardens, gyng syn hert
iepen en krige hy him ljeaf as in soan, hwent syn eigen soannen, der
hie hy net folle wille fen bilibbe. Allinne de prinsesse, det wie syn
hertlapke, der wie hy o sa mâl mei. En hy woe wol... hy woe wol...
Mar hy wie in kening en hy sei neat oars, as det ’r freegje liet, det
de prefester hjoed noch ris mei him ite woe oan ’e keningstafel.
„De eare om út in goudene panne to iten, seit my neat,” andere de
prefester, „mar de frjeonskip fen myn kening, al scoe ’t in swolchfol
wetter wêze, det hy my bea, set ik heech.” Mar hy tochte om hiel hwet
oars, do-t hy det sei.
Hy waerde dy joune klaeid yn in koarte broek mei goudene gaspen en
sidene strikken, dy-t him by de kûten del bingelen en in swellestirtjas
krige hy oan, oer en oer mei goud binaeid. En op in readsiden kjessen
brocht in keamerhear him de heechste ridderoarde fen it lân, om op it
boarst to spjeldzjen as in geskink fen ’e kening: hwent macht en
wysheit ha altyd greate frjeonen west, liet hy der by sizze.
En hwa siet dy joune neist him? De prinsesse, nou in moai jongfaem en
hja hiene it tige nei ’t sin togearre en de prefester sei sokke
deagewoane domme dingen, det as hja it net witten hie, ho leard as ’r
wol net wie, den hie hy suver wol in gewoan minske wêze kind. En hja
winske, hja woe wol altyd by him wêze en net mear by it krûperige
hôffolk mei syn geflaei en gestryk.
En de joune let... it wie o sok moai waer... kuieren se togearre yn ’t
tún. Sa ’n moaije dei hie it noch noait west, tocht de prinsesse. En
hja suchte der fen.
„Suchten binn’ winsken,” sei de prefester hiel sêft, det nimmen oars as
de prinsesse en in bloeijende beam, hwer se ûnder stiene, it hearre
koe.
„En as det nou sa ris wie?” tante de prinsesse him mei in ljeaf glimke
fen hjar lyts mûltsje.
„For elts minske leit wol forfulling ré,” andere hy stadich en tepte
ien fen de moaijste blommen fen de beam en joech him hjar oer. Hja roek
der oan en stiek him do op hjar moaije sidene jûpe, hwer se hjar hertke
tikjen fielde.
„Sa ’n blom heart tichte by myn hert,” sei se en sloech de eagen
foardel. It wie as in riedsel, mar de prefester wie in tûken ien, det
dit riedsel hie hy ek sa mar klear.
Der waerde in brilloft fierd, sa ’s noch noait sa moai en hja libben
sechstich jier lang en lokkich mei inoar.—
PIPENUTSJE SYN WÛNDERE REIS.
I.
„Dei!” sei de iene ekster tsjin de oare, „moai waer, hwette?”
„’k Scoe ’t sizze,” andere dy, „giest noch in eintsje mei om?”
En togearre fleagen hja oer Fryslân yn ’t moai sinneskyn waer. De
marren leine der sa stil blau foar, krekt as wierne it spegels, de
greiden wierne sa grien en de beammen sa fleurich, suver as wier ’t
noch simmer. En dochs wierne de toarnbeijen al lang ryp en roek it op
de souder fen readwangkje apels.
„Sjuch!” sei de iene en skerpe syn eagen op, „dêr is nijploeide greide.
Dêr moatt’ wy de fetste hapkes fen ha.” En hja swaeiden del en hiene
der in keningsmiel fen toerren en krobben en rûpen en ritnaelden, by in
kening hie hjar net mear kostlikheit foarset wirde kind. En do’t se
hjar gerak hiene, gyngen se yn in beam sitten for in knipperke. It fel
foel hjar in amerijke oer de eagen.
Optlêst waerden se wer wekker en do seagen se in man oankommen, hiel
stadich, ien-twa, ien-twa, en hy hie in greate pûdde foar ’t liif en
stadich smiet er rjuchts en lofts it nije sied fen it jier oer it
wachtsjende lân... Ald wier ’r al, syn wyt lang hier wyndere yn ’e wyn
en de tsjokke ieren op syn hânnen leine der op as touwen. En stadich
gyng er fierder, de fûgels foarby, al mar fierder. De waerme
hjerstsinne biskynde him, de blauwe loft wie boppe him en ûnder him de
waerme fetlike groun, de blauglêdde spitten keard nei mem sinne ta as
in lyts helpsikerich bern nei ’t memmeëach...
Breed stie it skaed fen ’e sjidder op it lân en der wie oars neat mear
as det.
De fûgels wierne foartflein.
II.
Under yn ’e tsjustere gong krigen se rûzje mei inoar. „Ik wie earst,”
bromde de mol, „lit my troch...”
„Nou, nou,” sei in spitsmûske en striek him de fâlden en knûken út syn
grysfewielene jas, „hwet in praet hat minhear. Miene jy sims, man, det
jy mear binne as wy ljue? Hwer binn’ jy ek al weikaem? Ut dyselde hoale
as wy... há, há!”
„Net mei goedens, den mar mei lilkens,” grânze de mol nou nidich en
wrotte om mâllens. Hy sette syn hiele lea der ûnder en it mûske en in
pear krobben en in gerskrûper, dy’t der ek al as nijsgjirrige kwajonges
omhinne stiene, waerden optild, aeklik om to ûndergean, en wer
delsmiten en do de mol brommend mei staesje foart.
It spitsmûske trille op al syn poatsjes. „Hwet seistû der wol fen, sok
opswetsen, sok tramtearjen?”
„Hast dy ek biseard?” gnyske de krobbe gekoanstekkerich.
„’t Is hjir sa neare nacht... ik kin neat sjen...”
„Mar fiele kinst dochs wol, ef bist der sims ek al to dom ta?” sei de
krobbe finnich.
„Siz neat werom, ju,” flústere de gerskrûper, „gean mar mei nei uzes,
wy krije fenmiddei bisite, de jiffers Gêrshipperts komme en dy scill’
spylje. Min moat hwet tiidkoartinge ha yn dizze lange winterjounen. ’t
Is nou de trije en njuggentichste al, ’t scil net sa lang mear dûrje,
as de sinnelampe kin ús wer waermje.”
„As min der mar om tinkt, den giet der yen al in waerme ridel fen
langstme troch de lea,” sei it spitsmûske wiis.
En de middeis wie der mesyk by de jiffers Gêrshipperts. Hja hiene in
gnap waerm hûs fen gersraeijen en striekes, mei in greate útdoar nei de
strjitwei ta, hwer’t wol net folle fortier wie as hwet mollegewrot en
spitsmûskegedraef, mar dochs altyd better as neat, en de jiffers
Hipperts songene, det it hwet die, de iene in serenade Sinte Jan en de
oaren twastimmich de Hymne oan ’e Bakkersoun. Dêr leine se noch de
aldermeaste eare mei yn.
Alles, hwet fetsoenlik op foetten stie en net fen wintersliep bifongen
wie, kaem der op ta, selst de polysjepod koe ’t net litte en harkje der
nei, sa moai gyng ’t. It klonk troch alle ûnderierdske kuijerstrjitten
fen it hiele stik lân... Dêr stiene de nije sprútsjes al op to
klûmmerjen, de nije rispinge, dy’t noch tine moast ta raeijen en
kerreltsjes, al de freugden en ’t lijen fen it libben noch ûndergean
scoe en der stie ek Pipenútsje syn lyts sprútsje. Hy hie ek al
kerreltsje west, nou wie er krekt boppe it hûs fen de jiffers
Gêrshipperts útdijd ta in sprútsje. En hy hearde it mesyk en it gesjong
fen ’e jiffers en hy soeide op ’e maet hinne en wer en krekt as seach
er op in sulveren triedtsje in lyts elfke op him tarinnen oer de griene
bou, dy’t sa krûderich en maitiidseftich roek yn ’t sinneskyn waer en
it waerde him sa wol to moed, det hy dânse op en del mei de wyn. En de
wyn wie dy earste deis Súd...
III.
„Ik stien hjir op myn post en der komt gjinien út, jimm’ skandalige
jongefammen mei jimm’ gestrún om de útdoar. It is noch gjin
simmerwaer... it is noch mar Maert!” en de polysjepod blaesde him fen
lilkens grou op as in berneblaesfluitsje.
„Och to mar...” flaeiken de jiffers Gêrshipperts, dy’t altyd mienden,
hja hiene in fin mear as in bears. „Wy moatte sa nedich nije jurkjes
ha, dû sjuchst, ho skurf as wy rinne en fen ’t winter hastû ek wol ris
in fet hapke hawn út ús spyn.”
„Ik wit net mear fen âlde tiden,” sei de polysjepod noartsk. „Net sa
kringe, jimm’ frouljue. Wier, wier, it is noch gjin maitiid. Fen de
moarn kaem der noch in hagelbui, de rogge raesde it út fen pine, sa
sear diene de heilstiennen, hwer’t de winter mei op ’t lân ombikkele.”
„Dû seist mar hwet,” laken de fammen en der kamen al mear en mear. De
hiele ûnderierdske gong stie fol, hwent de spitsmûs rekke der ek
middenmank mei seis lytse neakene bern, hwent mem hie ’t noch net oan
tiid hawn en naeije hjar fetsoenlike jurkjes.
It folkje waerde al roeriger en roeriger en de polysjepod al mar
grouwer en grouwer fen razenheit en optlêst suver sa pûr, det hy flypke
der fen. En det founen se allegear sa fiis, det do sloegene se der op,
de trije jiffers Gêrshipperts it meast, hwent dy hiene oeribele lange
earms.
En ynienen sprong de doar op, de tsjustere doar foar de mollerillen en
’e mûzegatten en ’e wezelingegongen en hja wierne bûtedoar.
Dêr skynde de sinne en dêr jubele de maitiid. En de rogge, de nije
rogge fen it jier, klaeide it lân mei it griene kleed fen ’e hope.
En ien fen dy miljoenen roggeïeren wie Pipenútsje.
IV.
Mei blide sprongen dânse it jier syn dagen. Hwet in geur! de parrebeam
by de hússide bloeide en de bûterblommen en ljipaeijen yn de finne en
letter de gouden rein en de jasminebeam! Hwet in fûgels! De protters op
it dak en ’e skelfinken yn ’e appelbeam, it ljeave darteldouke yn ’e
skerm fen in spjir, de ljurk, it sjongende stipke as in boskje libbene
fear oan it blau, alles de prottende, alle hulen brekkende hearlikheit
fen it jier! Steatlik as in wyt skip fart de earrebarre de loft lâns en
ankert op de skûrre by Geart en Lises, in ekster skattert him smeulsk
efternei en fljucht nei de bjirken ta by ’t roggelân, hwer hy syn hûs
hat mei in fetsoenlik dak fen takken dêrboppe. En dy greatske
earrebarre hat det net iens. Dy hat syn bern mar sa foar waer en wyn
neaken op ’e skûrre.
Nou sjongt de rogge fen maitiid en wille... It is de sé, dy’t der
sjongt, in felbiweegjende, libbene, rizende en sinkende sé, op ’e wyn
syn widzjende wize...
En in dei ef hwet letter... de brimmerheide bloeide en yn ’t
petrizenêst yn ’t rûch fen de dyk kipen de earste pykjes ta de aeikes
út, do stoude de rogge... De Noardewyn gyng foarby en naem dizze
groetenis fen ’e miljoenen bloeijende roggeïeren mei nei fiere oare
miljoenen roggeïeren ta... jower èn bringer beide ta seine...
En Pipenútsje krige ek syn part en hy song mei yn it koar mei syn fyn
lûdtsje:
„Earst in kerl en do in sprút,
„Sa poarre ik ta d’ ierde út.”
„Healwiis,” bromde de mol. „Hwa hat nou sa’n forbylding? En det mient
ek noch, det er moai sjongt. Ik scoe ’t selst noch better kinne.”
„Jawisse,” sei ’t wiif. „Ast mar sjonge koeste, mar kibje kinst
allinne, dû âld swartrok.”
„Sokken moatte der ek wêze,” sei de mol en snúfke foart.—
V.
De felle gloed fen Sint Jan barnde op de lânnen en de dagen gyngen nou
stadiger as blide waerme reizgers nei in fier lân fen rispings en
fruchten. De fûgels lieten de jongen de nije wrâld bisjen, de
gerskrûpers hâldden mei tsjienen soasjeteit yn ’e hearlik rûkende
heaöpperkes en boarten tik-en-honk yn ’e swéën. De eksters pikten de
fjildmûskes sa mar op út de fûrgen en de lytse ljurken kuijeren for ’t
earst de greate wrâld fen de foarikker yn ’t roun.
De sjidder en syn soan kamen op in Sneine om it lân en de frucht to
bisjen... De sinne barnde, de rogge roek en hie de geur fen frjemde,
swiete lodderein. De groun wie hjit, hwerearne min de foet sette, bleau
de groun fynkerrelich en plakte net. De mosken mollen yn ’t
reedspoar... en de breakes oan ’e kanten stiene trillerich brún to
blinken. Hwet in simmer! hwet in groede, hwet in inerlike krêft yn ’t
boarst fen ’e âlde mem ierde, om dizze oerstjelpjende weelde drage to
kinnen!
Hja tepten in rogge-ier ôf en noch ien: „Ryp,” sei de âldste. „Better
noch in wike stean litte, scoe ’t net?” hifke de jongere en as in
skipper syn wide sé, bifieme hy mei heldere eagen ek dizze sé fen de
foarikker nei de dyk ta, ien soeijende wieling op en del harkjend nei
de flúster fen de simmerwyn.
En Pipenútsje, opsketten ta in prachtige giele ier en der tritich lytse
húskes yn en likefolle goudgiele kerreltsjes as sûkere Janke yn ’t
waffelhûs, hie ’t net stean op dy twa mânljue en hy song sa sêft, det
hja koene der neat fen hearre:
„Earst in kerl en do in sprút,
„Sa poarre ik ta d’ ierde út,
„Nou fen sinne en wyn bitocht,
„Ha ’k it ta in ierplûm brocht,
„Hwet scil nou myn foarlân wêze?
„Koe ’k mar yn de takomst lêze!”
Do wie hy ynienen stil, hwent de beide mânljue gyngen deun oan him
lâns.
„Ien fen de aldermoaisten!!” prize de soan en hy aeide him mei syn hân.
En Pipenútsje fielde for ’t earst yn syn libben de waermens en de
sêftens fen in minskehân. En hy seach se nei, do’t se foartgyngen.—
VI.
It wie mar ien slach, mar dy kaem oan. Pipenútsje foel fen him sels,
syn moaije lange ier lei tsjin de groun oankeile en der kaem in
frouminske en dy boun him en in hiele bult oaren fêst mei in strieën
bân en do se sa in bulte skeaven hie, sette se dy op ta in hokke...
En trije dagen letter stie it lân fol fen sokke hokken en mem ierde
skriemde. Hja koe hjar simmerbern allegear sa min misse. En de
houtdouwen kamen en sieten op de ôfearte stoppel en de heit en de soan
kamen en loegen de skeaven op de wein en brochten se yn in greate
tsjustere skûrre yn in finzenis. Pipenútsje syn ier hâldde him al hwet
appart, mar hy waerde ek oppakt en krige noch in gemien triuwke ta.
Do bigoan op in dei de flaljeklap der op to tiggeljen en alle ieren
lieten de kerreltjes falle, Pipenútsje sines ek op in bultsje en do
bigoun in wine to draeijen en de lêste droege hulen stouden der ôf. En
do rieden se allegear mei inoar dy kerreltsjes nei de mounle ta en fen
de mounle nei de bakker.
En it roun nei Sinte Klaes. En de bakker dreame alle nachten al fen
taeimannen en soeteliefspearen en swânneboltsjes en hoantsjebroadtsjes
en deis kibbe ’r as in âld wiif, as er de mennichte fen sekken moal
seach, dy’t er noch forbakke moast.—
VII.
Pipenútsje, nou ta hwet wyteftich moal bitard, siet to gûlen yn ’e sek.
Hy hie oars noch sa graech ris sjonge wold, syn âld ljeaf sangkje fen
„Earst in kerl en do in sprút,” mar ho koe ’r hjir sjonge, sa yn de
knipe twisken tûzenen yn, hy koe syn boarstke hast net iens útsette en
earmslach krije, lit stean den fen sjonge... en hy krite it út fen
earmoed.
Det hearde Sinte Klaes op in nacht, wylt’er yn ’t bakhús omstrúnde om
ris poalshichte to nimmen, as baes bakker al oan ’t daeirearen wie. Wol
stie der in tine fol aeijen ré en de greate sekken moal en in kiste fol
krinten en resinen, en kreas yn ’t gelid al de houten foarmen for de
taeimannen en wiven en skippen en mounlen en Adam’s en Yfke’s, mar it
daei wie noch net bireard.
Do krige Sinte Klaes hiel stil in gouden stokje ûnder syn mantel wei en
seine al det de bakker klear set hie him ta eare. Nou scoe it bisleek
net klútsje en de oalje net spatte en der gjin stiennen yn de krinten
sitte en de taeimannen net stikken gean, alles scoe gean as in liere...
[Illustration: do krige Sinte Klaes hiel stil in gouden stokje]
Krekt scoe er wer yn ’e greate skoarstien fen de oun weiwirde, do
hearde er it earmoedich gekryt fen Pipenútsje syn ta fyn moal tomealde
tritich kerreltsjes.
„Skilt der hwet oan, ljeave?” sei de goede Sint en bleau stean en die
de sek op, hwer’t it klútsje moal yn lei fen de tritich kerreltsjes.
„’t Is my sa droef tomoed, Sinteklaes,” snokte Pipenútsje.
„En ho det sa?” frege Sinteklaes en krige it klútsje moal yn syn hân.
„Hwet wie syn bigearte, ljeave?”
„Ik doar it net sizze,” sei Pipenútsje skruten en kûstere syn wite
lyfke yn ’t holle fen Sinteklaes syn ljeave, âlde hân.
„Al hwet der libbet op ierde, mei om myn jierdei hinne in winsk dwaen,
en as ik den kom út Spanjen, den forful ik dy... Kom ljeave, winskje ek
mar. Ho goedlik wie syn lûd... ho treastlik wierne syn wirden!
„It is sa ’n mâlle winsk,” sei Pipenútsje. „Ik biskamje my der hast
om.”
„Krûp my mar oan en siz him mar hiel sunich,” sei Sinteklaes.
En Pipenútsje die syn winsk.
VIII.
It wie yn de iere moarn. Slof! slof! seine de toffels fen de
bakkerinne, plof! plof! sei it daei fen de bakker, den lei der wer in
roun boltsje op de daeitafel en de bakker draeide der in halske oan en
in kopke en stiek in krint der yn as each en sjuch! it wie waerliken in
swaentsje. Ef hy makke ’r in moaije kreakeling fen en sierde him op mei
brune sûker. Hy hie der sels aerdichheit oan... it wirk gyng fen ’e
moarn fen sels. Der siet sa ’n rees yn syn bisleek, de bûltsjes kamen
der op, it moal klute net en de sjerp fen it taei liet him sa skoan
biarbeidzje, hy rekke sa op de tried, det hy bigoan der fen to sjongen.
Optlêst stie de hiele bakkerij fol fen mannen en wiven, mounlen en
skippen en hy sette de ounsdoar op en skoude alles der yn. It fjûr scoe
nou syn wirk wol dwaen.
Do rette er de boel hwet op en seach noch hwet moal lizzen, sa ’n moai
lyts klútsje op de klútsjesouwe.
„Hwet in moai lyts roun klútsje bistû,” sei er. „Sa roun en sa wyt,
krekt hwet, om in aerdichheitsje fen to meitsjen for in bern.” Hy wie
in tearhertich man en altyd rejael mei pinken en sûkerslakken.
En hy krige it moal fen Pipenûtsje syn tritich kerreltsjes en birearde
it mei brune sûker en aei en takrúden en do draeide hy der in greate
pipenút fen, ien inkelde greate, sa ’s Pipenútsje sels winske hie tsjin
Sinte Klaes en yn dy bakkert fen in pipenút treau er twa krintsjes ta
eagen en hwet reade sûker ta wangkjes en ’t mûltsje en hy knypte der in
moai lyfke oan fen sûkergûdsdaei en klaeide de poppe yn in reade
sûkeren rôk en in buiske fen sûkela en knopen fen wite sûkerkraeltsjes.
Pipenútsje njuente fen wille, mar lokkich, de baes hearde it net, oars
hie er wol fen himsels falle kind. Do’t hy nei in set de oun opdie, wie
Pipenútsje in moaije sûkerpoppe waen en yn it holtsje sieten de tritich
kerreltsjes en songene bliid:
„Earst in kerl en do in sprút,
„Sa poarre ik ta d’ ierde út,
„Do fen sinne en wyn bitocht,
„Ha ’k it ta in ierplûm brocht,
„Moal waerd’ ’k yn it mounlehûs,
„En nou bin ’k in popke prûs;
„D’ein scil komme nou moi wis,
„Hokker bern krijt m’ op de dis?”
IX.
Och, it wie sa’n trinten popke waen! De bakkerinne rekke selst noch op
de iene ein, sa foreale waerd se op him en knipte him in hoedtsje fen
goudpompier op ’e holle en goudene skoen oan ’e foetten. En sa setten
se him yn ’e winkel to pronk.
Hwet kamen en gyngen der in minsken! It stie suver net stil! Riken en
armen kamen der, bern en greaten, fetsoenliken en ûndogensken, smoargen
en gûnt, dy’t hjar sels skjin woskene en selst de earen net forgeaten,
flitigen en loaikerts, loebesen en earliken, eltsenien koft him bliid
en de pong leech. En gjinien krige noch de moaije sûkeren poppe. „Dy is
for myn eigen aerdichheit,” sei de bakker. „Dy scil ik en ’t wiif joun
sels ris opplúzje. Dêr de bakker neat krijt...”
It wie al let op ’e joun, do gyng de skelle noch ris. De winkel wie al
hast leech, der stiene allinne noch in pear bôlen en in fjirdepart
brea.
„Joun,” pipe in lyts binaud lûdtsje.
„Bistû der noch, Femme?”
„Ja,” sei Femme, „mem moast noch in bôle ha en as de baes ek hwet
sûkergûd hie, det stikken wie en in healbrea...”
„Och, och,” sei de bakker meilydsum, „dû moatst mar hwet om ’t skik ha,
fen alles hwet,” en hy pakte it yn de koer. „It wirdt in sjou, jonge.”
„Det is net sa slim,” andere it jonkje. Do krige er de moaije poppe yn
’t fesier, it readsiden rokje, it sûkeladen buiske. Syn eagen
glinsteren as stjerren. Hy sei neat.
Stadich telde er it jild út memme âlde knipper, safolle bôle en brea,
safolle sûkergûd. Baes die der in goed stik op ta, hie er net in bêste
Sinte Klaes en wie Nynke net in earme widdou?
„En hofolle pinken kin ’k noch keapje for dit?” en de lytse fingers
hellen út in stikje pompier, biknope yn ’e tippe fen ’e bûsdoek, in
moaije gloednije sint.
„Hwet in moaije sint! Hwer hastû dy wei?”
„Fen pakes,” sei de lytse jonge.
„En moat dy nou sa mar foart oan pinken? Meijst dy den sa graech?”
„Ik scil der net oankomme,” sei de lytse jonge greatmannich. „Net for
sà’n stikje. Mar Sijke fen Melles is siik en dy meij pinken. Graech,
seit se. En den wirdt se wer better, seit mem, as se yt.” En hy seach
skean plurende nei de pinken en den wer nei de sûkeren poppe.
„Ast nou noch mear sinten hiest yn de sparpot, koest noch folle mear
keapje,” sei baes.
„Ik ha mar ien inkelde,” sei de lytse jonge.
„Hast der sels ljeaver net hwet for to opiten, in moai
swânnebroadtsje?” tante de bakker him.
„Ik ha ’t ljeaver for Sijke. Hjar boarst pipet sa nuver,” sei de lytse
jonge, wylst er aloanwei skean nei de poppe seach. Dy stiek him de
eagen út. „Is dy tige djûr, baes?” frege er optlêst skruten.
Baes sei neat mear. Hy krige in stikmennich pinken fen ’t boerd en die
se it jonkje yn de koer en do krige hy hiel foarsichtich Pipenútsje by
it sûkeladen buiske en socht in moai doaske op, fûrre mei
sulverpompier, en der kaem hy yn.
„Nim ’t allegearre mar mei for Sijke en dy togearre.” En hy krige de
nije sint fen it jonkje oan en liet him yn it laedtsje falle. It
rinkinke der oer.
„Nou bist him kwyt, hearst wol?” ferge baes him op it uterste. Mar it
mûltsje fen ’t jonkje bleau bliid. Hy sprong ta de doar út.
En Pipenútsje? Syn nuvere reis naem in ein op it bêd fen in siik famke.
Sa hâldde Sinte Klaes syn ûnthjit, om al dy tritich kerreltsjes mei
inoar ien moaije, sêfte ein to jaen en bliid songene hja for ’t lêst:
„Earst in kerl en do in sprút,
„Sa poarre ik ta d’ ierde út,
„Do fen sinne en wyn bitocht,
„Ha ’k it ta in ierplûm brocht,
„Moal waerd’ ’k yn it mounlehûs,
„En nou bin ’k in popke prûs,
„Sjuch! myn wûndre reis is dien—
„Treastjend bin ’k ta fied forgien.”
DE SKYLPODDE.
It is al hûnderten fen jierren lyn, do wie der ris in ryk minhear, dy
krige oanstryd om ek mei to dwaen oan de krústochten en it Hillige Lân
to fordedigjen tsjin de heidens, de woeste Saracenen.
Hy liet in prachtich skip útrisse mei fen alles der yn, iten en
drinken, wapens en klean en sekfollen jild, hwent hy bigriep it ek
wûndere skoan... tûmkrûd binn’ de minsken yn alle lânnen fen de wrâld
like slij nei as nei rys mei resinen. En do syn skip hielendal klear en
reisfeardich wie, liet hy it foar Esonstêd oan ’e wâl komme.
It wie in moaije sinneskyn dei, do-t hy de standerflagge op syn sterke
stiennene state stadich sakjen seach nei de lichte ta en Jelle-man him
oprôlle om ’e stôk. Ho lang scoe it dûrje, eart de kleuren fen syn
adelik slachte wer blinke scoene hjir op ’t hiem? Nou gyng ’r foart...
for hwa wit ho lang... en kaem ’r ea werom? Scoe ’r wer ûnder de âlde
ikebeammen omstappe mei syn lytse bern? Ef wachte him in grêf yn
frjemde groun, de traep fen in fijan syn hynsder ef in houw fen in
skerpe krûmme sabel, hwer syn hert fen stûke for altyd?
Hy seach noch ris om... en noch ris... do makke ’r him ta man en seach
rjucht foarút.
De karafaen ried fen ’e hege Wâldgeasten ôf nei de igge fen ’e wide,
wrede sé ta. Foarop de skyldjonge, deun efter him de hear, in great
harnas oan fen sulveren skubben en in helm fen sulver op ’e holle. Hy
hie it fisier opslein, syn jonge eagen laken tsjin de wrâld mei syn
blierste laeits.
Aventûr! wûnders bilibje! fortelle kinne fen freeslike gefaren en
bjusterbaerlike útreddings! moed toane! for in eale saek stride ta de
lêste drip fen ’t bloed ta!...
Doekele, syn lytse jonge, siet foar him yn ’t seal. „Nimt heit ek hwet
mei? hwet moaijs?” frege ’r. En syn heit skoude de lyfrôk fen swiere
sulveren skubben toside en hy treau de lytse jonge oan syn hert.
„Heit scil Doekeman it aldermoaijste meinimme, hwet der mar to finen
is,” ûnthjitte hy en hy tútte him op syn foarholtsje, krekt op it
deaplakje boppe it rjuchtereach. It jonkje wie ryk mei dit syn ûnthjit
en alle skatten fen syn bernewrâld reizgen dizze amerij oan syn eagen
foarby en sjoch! noch moaijer as al dizzen waerde heit syn presint, det
út dy fiere, frjemde lânnen komme scoe.
Noch moaijer! ja noch greater en o! noch folle frjemder!
Op in stiensmeets distânzje ried syn wiif mei him op hjar stadige
telgonger, fen gjinien yn ’e wrâld ea út de stap to krijen. Hjar
sealkleed fen sulver en fynblau skittere yn ’e sinne, de kostlike
stiennen fen hjar kape skeaten fjûr nei alle kanten, hjar lange
blausidene wale waeide luftich mei de wyn nei rjuchts en lofts en yn in
greate sidene doek biboun droech se it skirtebern, noch gjin trije
moanne âld.
Stadich ried se efter hjar man oan, in feint en in faem oan wearskanten
en twa ruters ta help mei losse hynsders en swierbiladen mei allerhânne
pakkaezje folgen hjar spoar de koarstige dykswei lâns, sa heech, det
min seach de hiele wrâld oer.
Sa lânnen hja by it skip oan en de lytse jonge dribbele nei hjar ta.
„Mem!” sei ’r en loek hjar oan ’e mouwe. „Mem!”
En hja seach him oan mei hjar moaije blauwe eagen en frege sêft fen
wird him nei syn bigear.
„Heit nimt my hwet moaijs mei, as ’r werom komt,” en de blydskip song
yn syn fyn lûdtsje as it sulveren misklokje Sneins yn ’t tsjerkje fen
’e state.
„Ja?!”...en as in sucht kaem ’t noch nei, „as heit ea werom komt....”
„Memke moat noait gûle.... det stiet lyts”, miende de lytse jonge. „Ik
scil ris hwet freegje, det wit Memke net,” en hy nussele him tichter
tsjin hjar oan en flustere wiis: „Hwet is dierberder as it appeltsje
fen ’t each? To nou, wit Memke det wol?”
Ien amerij hâldden de wylde fûgels fen hjar tinsen de flecht yn en wie
se by de tiid, by hjar lytse jonge en forgeat de dei en syn soargen.
In tear fen neitinken loek syn fâlden oer it blank fen hjar foarholle.
Hja tocht nei, om hjar Doekeman syn sin dwaen to kinnen.
„Ik wit it net, ljeave,” sei se do sêft. „Myn holle stiet optheden net
nei geboart.”
„Mar ik wit it wol!” rôp de lytse jonge bliid. „Hwet is dierberder as
it appeltsje fen ’t each? Det is Mem. Heit seit it. Mem is it
alderdierberste op ierde en ik moat op Mem passe as ’t appeltsje fen
myn each, sei Heit, miskien wol jierren lang.”
In pear triennen rôllen as dauwekralen de hege frou oer ’e wangen, do
hie se hjarsels wer yn ’e macht. Hja sei neat. De telgonger stie.
Stadich liet se hjar fen ’t hynsder ôfglide en socht mei man en bern de
koelte en ’t skaed fen in bosk âlde wylgenmoezen oan ’e kant fen in
Wiel. Twa jier lyn hie it wetter dizze djippe kolken draeid mei in
oerstreaming en hjir op itselde plak stie do hjar man en holp syn folk,
om it gat yn ’e dyk ticht to krijen. En nou, strak ansens, scoene dy
wrede wetters hjar for skoften skiede.... Dierberder as it appeltsje
fen syn eagen.... wie se him, reaunte Doekeman syn sizzen yn hjar
tinsen nei....
Do-t de sinne nei ’t Westen ta niichde, dobbere it skip al op ’e sé en
reisgen hja werom, ien minmachtiger. It wie nou koel, de fûgels
bigoanen to sjongen en de froasken kwêken yn ’e poellen.
In mûnts kuiere op it sânpaed njunken de wei, in swarte klyster siet
boppe him yn in hege beam en fluite. Skean en leech foelen de
sinnestrielen, as in mearke lei de wrâld derfoar, gouden en poarperen.
Mar oer de hege frouwe hjar wrâld foel in skaed en reage der alle
sinneskyn yn ien feech út wei.—
II.
Sa’s de weagen om Esonstêd hinne, gyngen ek de jierren foarby. Hja
kruiden op nei de hichten fen maitiid en simmer en sakken wer del yn ’e
lichten fen hjerst en winter, al bleauwne se fen wezen allyk, boartlik
en gol ef ynfieren en stoef.
Tynge fen ’e krúsridder bleau wei. Ienkear kaem der in mûnts, dy wiste
in bulte to fortellen. Ho de Saraceen forslein wie en Damiate fallen,
ho-t se, in leger fen tûzenen nei Jeruzalem ta trieken en ho-t mar
inkelen dy sted fen bigearte bigroet hiene as oerwinners. Mar o mieri!
fen hjar man wiste ’r neat!
Hy bleau dy winters to hjarres en do-t hy gyng, bloeiden de wite wyfkes
al yn ’e smoute fen ’e sleatswâl en hy naem in great brief mei, saunris
segele mei seine ouwels.
Eltse ouwel bilei de hege frou mei in swiere goudene munte en hy krige
in pongfol der op ta for de reis, hwent hy reisge lang en hy reisge
fier, hy reisge nei Romen, om der dit brief to jaen oan ’e paus sels,
om fierder foart to skikken nei it leger fen ’e krúsfarders.
En nei tiden en tiden krige de hear him. Op ’e weromreis wie hy en hy
lies fol blydskip, det it hjar goed gyng, Doekele al nei ’t kleaster
gyng to learen en Marijke al in hiele faem waerde. En ho strang as de
winter west hie, saun wike oan ien stik alles ticht en de wolven jouns
fen honger op ’e strún om ’t hûs. Mar de risping goed en hunich en hea
yn oerfloed. En ho-t Doekeman in wolfke hie ta boarter, dy hiene se to
hjerst yn ’e bosk foun, it poatsje stikken en earmtlik kritende. En yn
syn earmen hie hy him nei ’t kleaster ta droegen, der hiene se it
poatsje set en nou wie ’t syn lytse kammeraet en hja neamden him
Biterke.
En ho ’t de langst nei him as in felle mûs syn toskjes aloan wei
gnibbele oan hjar hert....
Hy bispoede nou syn weromreis, naem faker nije hynsders en hâldde him
yn ’e sted fen Romen net langer op, as needsaek wie. De stoarm lette
him net, likemin as de hjitte sinne, hy naem rom en eare mei en de
seine fen it goed diene wirk en hwet kin ’t den skille, as de wyn ek
beart en de sinne skroeit.
En op fjouwer grouwe hynsders, heech oploege, kamen de presinten mei
for wiif en bern, wûnderbaerlikheden út fiere frjemde lânnen, hwer
frjemde heimnissen yn libje en frjemde wizen yn sjonge...
III.
Jelle, de frij-man hie folgens wet en plicht toalfteris slein, fûl fen
slach op it stik izer, det op ’t foarplein lei en de hammer wie der op
delfallen, det de fonken stouden der út, do trape hy ris om hûs en hear
en seach út, fier de lânnen oer.... fier....
Doekele flittere mei en Pluto en Juno de hounen sprongen bliid by hjar
om.
„Siikje de baes,” hise Jelle en smiet in stôk yn ’e slotgreft. En
singelier, hja hellen him yn ’e bek en swommen do oer de greft en
stouden it lân yn, allebeide de selde kant út.
—Singelier,—skodholle de âld man, wylt ’r it yn him omgean liet.
Doekele dribbele neist him lâns en blies boartsjende hinnefearkes foar
it mûltsje wei. Hja kopketûmmelen troch de stille loft en foelen yn
sêfte swym op it griene, ripe gêrs. En hy socht se wer op en boarte
wer.
Jelle stie en stoarre.... Der trille hwet yn syn hert, krekt as waerde
it der rûmmer, om in greate blydskip bergje to kinnen, ja krekt, as
waerde it nou earst simmer oeral!
Sa hird as ’r rinne koe, roan hy om ’t hûs, nei it tún ta. Der siet de
frou yn ’t skaed fen in âlde moerbeibeam to weven en biweefde yn eltse
bûnte tried de hope op it weromsjen en yn eltse swarte tried hjar
djippe smert. En sjoch! de swarten wierne der by mennichten en de
bûnten.... o hjar tal wie sa lyts!
„Frou!!” hime de âld man.
„Siz dyn bigear, Jelle,” sei se frjeonlik.
„Der kin op de neidei wol ris nijs komme,” helle hy der om hinne.
„Hwet seistû?”....
„Det ik de poarte op sette scil en de standert útrôlje,” sei hy.
Gjin ûre letter wierne se allegear wer by inoar. Doekele liet him sa
mar net oanhelje fen dy frjemde meagere swarte man, dy-t ha woe, hy
scoe heit sizze. Heit hie yn ’t sulver west en in sulveren mûts op hawn
en dizze, o syn habyt wie mar skibbich en doarpsk en hy hie net iens in
gouden ketling om ’e hals. Mar op in kostlik hynsder ried ’r! in greate
en wite Arabier wie ’t en de stâl trille fen syn gewrinsk en as ’r mar
snúfde, fleagen de swellen piipjende wei foart....
En twa grouwe hynsders wachten neist him op ’e stâl.... en swiere
sekken moaijs bongelen oan wearskanten fen ’t seal.
En de joune yn ’t greate binhús strûpten se de touwen los. De
forwachtinge wie dien... hy scoe it nou biloaitsje kinne mei de eagen
en taeste! taeste! mei de hânnen!
Der kamen fûgeltsjes foar ’t ljocht yn goudene kouwen, tierelie songen
dy en floiten mar foart en doazen fol swiet lekkergûd, yn stikken wite
sjerp biraend en in dobbelspil, gouden de stiennen en diamanten de
eagen en lapen side en fewiel en ketlingen fen alderkostlikheit for Mem
en bânnen om ’e earms en hingers yn ’e earen fol flonkerstiennen en
goudene hoofdstellen en jagelinen fen goudtried en houtene bylden mei
eagen fen bloedstiennen en yn klean fen peslein en lange flessen fol
rûkersgûd yn in ské fen fewiel en in krúske fen sulver, smeid út it
oerwoanne folk syn ôfgodsbyld.
En einliks en to ’n lêsten kaem der in plat kisje en der kroep in lyts
swartich dingkje, út, stadich op ’e groun.
Nijsgjirrich stiek ’r syn kopke út ’e skyl, syn kraleëagen loerden bang
en nijsgjirrich nei al dizze frjemde minsken.
„Heit!” rôp de lytse jonge. „Nou is ’t wier wier myn echte Heit!” en hy
fleach him oan en sloech him de hânnen om ’e hals en do liet ’r him sa
mar plat op ’e liif by de skylpodde delfalle.
„Nou, nou!” grommele der ien.
„Det is Hassan,” sei Heit. „Hy kin somtiden prate, as ’r wol. De
prester, der ik him fen koft ha, sei, hy wie wol tachtich jier âld en
hy is folle wizer as in minske, hwent hy praet de tael fen ’e minsken
en ek fen de dieren.”
Doekele stie nou op in distânzje, hy bigoan Hassan al mei hwet oare
eagen oan to sjen. Hassan nikte him ris ta en al wer ris en do bigoan
’r foart to krûpen nei in hoeke yn ’e keamer.
„Kom,” sei Heit, „hy moat bûtedoar, der kin hy him syn biderf sels
siikje.” Sêft floite ’r en klapte efkes mei de tonge, Hassan stiek nou
syn kopke hiel fier út de skyl wei en kaem stadichoan werom en liet him
sa mar krije.
Wiis en wol siet ’r yn ’e waerme manljueshân en Doekele en Marijke en
Mem en alle folk der efteroan, om him loslitten to sjen op ’e
rûchbigroeide singel.
Hassan snuffele hwet yn ’e toarre bledden om, do groef ’r him in
bedtsje, smûk en waerm.
Doekele gyng o sa stil op in beamstobbe sitten, om ris to hearren, as
Hassan ek noch hwet to sizzen hie.
Mar Hassan swijde yn ’t Arabysk en alle oare talen fen ’e wrâld, hwent
hy loek it fel oer ’e eagen en rekke yn ’e sliep.—
Deis stoatskaefde ’r jerne hwet om en hwer de sinne mar skynde, wie
Hassan ek en den siet Doekele leech en lyts neist him, aloan op syn
openst, as ’r ek noch ris wer prate. Nou ienkear, do trof it. Juno en
Pluto wierne der ek middenmank en it Arabyske hynsder, hwent hja hiene
in gearset yn ’e slotfinne, Doekele en Hassan en de hounen en it
hynsder en den hwet lyts kriel as fûgels, hinnen en flinters en
hunichbijen en sok folk mear. Hassan klauwde op in greate balstien en
liet him briede fen ’e sinne. In pear niften ta sines, lytse
Ljeaven-Hear bistkes, yn ’t fjûrread klaeid en mei swart fewielen
nopkes foaren op de jûpe, hie ’r op bisite en dy sieten wiis en stil
oan wearskanten fen him ek yn ’e sinne. It wie stil yn ’e loft, sims
waeide der in sigentsje en rissele der in bled, mar oars wierne der
gjin deilûden warber.
Do krige Juno it ynienen yn ’e kop, om Hassan to nydzjen. Hy hie wol
mear fen sokke streken, djip yn syn hert koe hy it mar min daeije, det
Hassan sa ’n wyt foetsje hie by syn hear en Doekele.
Gemien-wei sloech ’r syn greate klauwen út nei Hassan syn lyts snútsje.
Dy jammere... hy hie krekt syn noaske en eachjes troffen. Doekele
fleach oerein, om Juno streeps to jaen. Hwer wie in stôk?! Mar nearne
net in boskje ef in beamke to bikennen. Hassan bigoan to blieden, lytse
dripkes bloed rôllen op ’e stien. De niften sieten der by en skriemden.
Juno gniisde en Pluto hie al sa ’n wille, alhowol hy liet it him net
skine.
„Dû stjonkert,” bigoan Hassan ynienen to praten. „Eart it moarn joun
is, leist hjir op itselde steed to jammerjen. Ik scil dy fen myn
tsjinder de poat brekke litte op twa plakken.”
Juno krige sa ’n skrik, det hy foel fen himsels en Pluto naem hakken en
silen op, dy seach min net wer, mar Doekele, dy-t de skonkjes trillen
fen skrik oer dit wûnder, bleau dochs by syn sûpe en stút, die syn
buiske út en rearde Hassan der foarsichtich yn en de niften der by en
do mei steande earen nei hûs.
„Stil mar, stil mar, Mem hat wol krûden,” treaste ’r. „En dû krigest in
bedtsje yn ús greate keamer.”
Mem kaem der by en joech Hassan medecyn en op ’e joun kaem Heit en
seach stoef en gyng mei Juno allinne it lân út en kaem allinne werom.
Doekele bigriep wol, Juno hie in wan krige. De oare moarne krong Juno,
wer krekt as altyd foaroan, in dik wang hie ’r en in nuvere streek oer
’e rêch.
Hassan lei yn in skjin bedtsje fen bledden ûnder de tafel ûnder ’t
biwâld fen Heit en Mem allebeide en Doekele mocht selst net iens nei
him sjen. Do-t it fel sinneskyn-waer wie, droech Heit him nei ’t
slotplein ta, om him fen ’e sinne wer better meitsje to litten en wosk
sels it bloed fen syn poatsjes.
Juno trape foar syn middeimiel ris wer nei de slotfinne, krekt as
waerde ’r litsen nei it steed, hwer hy jister Hassan sa oer ’t mot kaem
wie en sa finael tramtearre hie. Hy roek ris oan ’e stien, der lei noch
it bistjurre bloed op. Hwet roek poddebloed dochs fiis, tocht ’r.
Klets!! fielde ’r hwet tsjin syn kop. Hy foel om en seach gjin loft en
gjin sinne mear. De wite Arabier klapte mei de hoeven en draefde foart,
de stirt út as in waeijer en de nekke sa kroes as in swânnehals.
Tsjin de joun foun Jelleman Juno. Hy wie al healdea en Jelleman sleepte
him nei de greft en forsûpte him. „Ast him fynst, deij him. Hy walget
my,” hie syn hear sei.—
Op in goede dei, do-t Hassan wer better wie, rekken Doekele en hy ris
wer oan ’e kuier. It gyng net hird... Hassan hie to koarte skonkjes, hy
koe mar min meikomme en sims droech Doekele him wol ris in ein. Prate
die hy net... hy siet mar stil op syn hân en seach de wrâld nou ek ris
heech forheven.
„Hjir tichteby is in moaije mar. Der moatte wy mar hinne. Ik bin sa
bliid, detst wer better bist. Wy scille nou togearre ris in útsje ha,”
sei Doekele.
Hassan sei neat, mar yn syn opskrandere eachjes laken suver stjerkes
fen plesier, hwent hy woe altyd graech mei Doekele foart.
„Sjesa, der binn’ wy der,” en Doekele sette him del op in bultsje hea,
det waerm wie fen ’e sinne.
„Noch net alhielendal,” andere Hassan ynienen tige forsteanber. „Der is
in eilân yn dizze mar, der moatte wy hinne. Dû en ik. Der wennet in
kinde fen my, de kening fen de Skiere Ielen.”
„Myn ljeave stimper, ho scil ik dy der krije! Dû scoest forsûpe en ik
der by. Hassan, ljeave, doch gjin domme setten!”
Doekele gûlde der hast om. Hassan die sa nuver. Hy rôlle him om, sa det
de skyl ûnder kaem en hysels boppe en do mei ien knap liet de skyl los
en it lytse linige lichemke fen Hassan wie der allinne mar. Sa ’n moai
lyts dierke, hy scoe him nou graech ris efkes aeije wolle. Mar Hassan
skodholle... det woe hy net lije.
En do bigoan hy to rinnen as in ljip nei ’t wetter ta, Doekele him
gûlende efternei: „Net der yn, o dû giest dea, ljeave, ljeave Hassan!”
„Ik gien net dea en ik bliûw by dy. Lit dy det genôch wêze,” sei Hassan
earnstich. „Astû wiste, hwa ik bin, scoest noait bisouwe ef bang wêze
yn myn bywêzen.”
En de podde, dy-t optheden gjin skylpodde wie, gyng deun by de igge fen
de mar stean en rôp hwet, hiel sêft, mar Doekele hearde it dochs.
Stadich kaem der in boatsje oandriûwen fen reiden en ielstekkers en
sudden flochten. Heech lei it op de weagen, it roeike der oer. It wie
lang net ticht en dochs wie ’t sa droech as rys fenbinnen.
„Der mar yn,” sei Hassan. Op itselde stuit det Doekele it weagje scoe,
fielde ’r alle minskegewicht fen him ôffallen as in swier buis en hy
waerde sa licht as in fear. It boatsje sakke net iens by syn ynkommen.
„Hwa is det?” sei in hiel lyts grys mantsje oan ’t roer.
„Myn frjeon Doekele. Hy moat mei. Ik scil him de wûnders fen ’t wetter
sjen litte. Ik stien boarch for him.”
„Dy eare is great for in minskebern,” sei it mantsje.
Yn in omsjoch wierne se by it eilân. Doekele hie ’t faken fen fierrens
sjoen. It wie fol beammen en struwellegûd en de groun en de tokken der
leine en sieten nêsten fen allerhânne soarten fen fûgels yn by
hûnderten. Reitdompen nesselen der ek en earrebarren, sims wie de loft
der wyt fen. Hwet hie hy der in sin oan om hjir ris efkes om to
strunen, net om de fûgels to forbaljen en de nesten to fornielen, hwent
det bigrutte him fierst tofolle, mar om al dit moaijs ris fen tichteby
to bisjen.
Singelier wie ’t, mar do-t se by it eilân oan wâl stapten, wie der net
folle mear fen dit alles en hja bigoanen ek al djipper en djipper mei
wei to sinken. Alles sonk nei de groun. „Bistû bang?” frege Hassan.
„Nou net sasear,” sei Doekele greatmannich. Hy wie nou hast sa lyts as
Hassan sels, al wie ’r in minske bleauwn, mar alles nou yn in lyts
bistek.
Sa sonken se nei de kening fen ’e Skiere Ielen ta, dy wenne yn in
paleis fen sulver op ’e boom fen ’e mar. Allerhânne soarte fen fisken
wierne syn bitsjinders en der wie gjinien, dy-t de oare allyk wie.
Doekele kuiere mei Hassan yn it wetter om en hie der neat gjin lêst
fen, det it wiet wie, hwent hwer se gyngen, kaem in droech paedtsje en
der stie it wetter by op as in sulveren mûrre.
„Hy wol it blau fen ’e Middellânske sé sjen, der syn heit op fard hat
en de kraelrotsen der syn mem kralen fen om hat. Is ’t mei Jou
wolnimmen, kening?” frege Hassan oan ’e kening fen ’e Skiere Ielen,
dy-t yn in roundeltsje op syn gouden troane lei.
„Alle wûnders fen it wetter lizze útspraet foar syn eagen,” sei de
kening en blies op in kinkhoarnsfloitsje. En do sonken se wer.
In eineleaze blauwe sé lei nou foar hjar, stil en ônforweechlik.
Palmbeammen spegelen hjar yn it wetter, fjûrreade cactussen hingen oer
’e mûrren op it strân to bloeijen en in frjemd wyt skip snie troch it
blauwe wetter nei fier foart.
Doekele suchte der fen sa moai wie it.
En do bigoanen se wer nuver to reisgjen. It waerde waerm, it waerde
hjit en optlêst like it wol, as kamen se yn in greate hearlike tún en
der bloeiden wûnderbaerlike frjemde blommen by tûzenen. Sims wie it
wetter der wyt fen en sims blijread en sims o kostlikheit! feletten en
giel en hja wierne wol sa great as asterblommen. Sêft leine se op it
waerme wetter to forwegen, guont groeiden by de rotsen op en ien
inkelde, ek ien mar, dreau allinne der yn det lije, blauwe wetter om.
Det wie in readen.
„Sjoch!” sei Hassan. In greate swarte wetterspin kaem der oansilen,
fallende wei út ’e hichte nei de koelere lichte ta. Doekele skerpe syn
eagen op. It wetter stie wer om hjar hinne as in sulveren mûrre en ’e
wjerskyn fen ’e sinne hûnderten ûren fier boppe hjar oan de loft oan ’t
skinen, kleure ek alles hjir mei frjemde gloed. Wiid-iepen gyngen de
iensume reade blom hjar bledden en de spin kaem al neijer en neijer. En
hen! der siet ’r lyk op ’e blom. Hwet like det moai, det swarte gledde
lyfke op det fjûrread! Mar stadichoan waerde it swart lytser en dochs
stie de blom der noch fjûrread to bloeijen, mar de spin wie wei.
[Illustration: en de spin kaem al neijer en neijer]
„Dy’s opiten,” sei Hassan koart. It griisde Doekele oan, sok iten.
Hja reisgen nou twisken himelhege kraelrotsen troch, suver beambosken
wierne it fol prachtige tinne reade tokken en kamen do al gauëftich by
in blauwe grot, der hearde Doekele in great wetter brûzjen. It wie hjir
sa kâld det, it fielde winterich.
„Hjir wirdt ien fen ’e greatste rivieren fen ’e wrâld berne,” sei
Hassan. „Hy hjit de Ryn. Wy reisgje der nou yn in menút twa hinne, omt
de kening fen de Skiere Ielen der de macht ta hat, mar oars dûrret it
wiken om der to kommen.”
Doekele loerde ta in tsjuster gat yn, sjen koe’r net folle, heare
namstomear, hwent de groun dreunde fen it gewelt fen ’t wetter, det
loslitten waerde om op ierde to kommen. It wite brûs spatte hjar om de
earen en sims foel der in stik rots del en plofte yn ’e kolke oan ’e
boom ta. It wie in ôfgrys en in wûnder fen beiden.
„En nou noch nei de bosk ta, hwer de dauwedrippen weikomme en op ’e
bergen, hwer de reinbôgen makke wirde en den nei hûs,” sei Hassan en
sjaggele op syn lytse skonkjes foar Doekele út de wetterstriette lâns
en wer nei de fêste groun ta.
Hja gyngen nou nei in moaije poarte, dy stie net mear yn ’t wetter, mar
op it lân en der blies Doekele op Hassan syn bistel yn in gouden
slotsgat. Fensels gyng do de poarte op.
Doekele skreaude it út, sa hwet wûnderliks hie hy net tinke kind, ea op
’e wrâld to finen.
Der stiene wol hûnderttûzen fen hege beammen, prachtich fen tokken, mar
sûnder bledden. Hwer oars bledden sieten, hinge it nou fol
dauwedrippen, millioenen, o millioenen, en guont hingen stil, guont
trillen en fonkelen yn ’e sinne, guont foelen op ’e groun en dy
skitteren ek sa, det de eagen it hast net útstean koene. It wie in
wrâld fen kristal!
„Sjochstû wol dy hiele greate dauwepearels?” frege Hassan. „Det binne
minsketriennen. Dy binne der by mennichten. Dy wirde hjir biwarre. Elts
minske ken se en der is nimmen, dy’t se net ris út ’e eagen wrongen
binne. ’t Is ’t earste, det de minske by syn berte bigroet en ’t lêste,
der hy mei hinne giet.”
„Ik wol noait gûle,” sei Doekele reslút en seach nei de greate, doffe
drippen, ek by strusen oan ’e beammen, swiere stringfollen.
„Den wolstû ek net libje, hwent libben is leed,” andere Hassan.
Hja wierne nou de Triennebosk troch en lânnen wer oan by de
Dauwebeammen. Hja flonkeren de reisgers tomjitte, ja it like Doekele
ta, as flonkeren se noch folle moaijer as nys ansens.
Sá kaem de sinne om ’e hoeke en biskynde alles. „Sjoch noch ienkear,
ljeave, den gien’ wy wer foart”, sei Hassan. „Nim ien sa’n dauwedripke
mei as oantinken.”
En Doekele gyng nei in leech struweltsje ta en tepte der in dauwedrip
ôf. Hy tocht, hy scoe him wol torane yn ’e hânnen. Mar de dauwedrip
bleau, hwet ’r wie, yn tûzen kleuren fonkele ’r him to mjitte.
En do kuieren se wer foart togearre.
„Nou giene wy nei ’t Reinbôgelân,” sei Hassan. „De kening fen ’e Skiere
Ielen joech my de kaei mei. Sjoch,” en hy helle in hiel lyts
swânneblomke twisken syn poatsjes wei en hâldde it omhegen en liet it
do falle. En sjoch, hwer it foel; bûrrele wetter út ’e groun, al mar
mear en det spielde in lyts blau kaeike oan lân en do bigoan det wetter
nei hwet mâl gebear to spjalten en der kaem in lange gong, dy-t wer
djip yn ’e ierde op gyng.
„Dû komst my mar efternei,” sei Hassan en kûrrele stadich foar Doekele
út, hwent de flier wie sa gled as sjippe en Doekele tochte,
foartdaedlik scoe hy wol rûfty! falle en smartlapen opdwaen as
itenspannen sa great.
Mar ’t gyng goed en einliks en to ’n lêsten kamen se foar in hege
túnmûrre fen âlde, forware stien, sutrich en smoarch. It wetter dripte
der by del en hiele prachtige griene slingers fen beammen en struwel
hingen der oerhinne, ek alhiel wiet. Ien mei hiele greate bledden, der
stie krekt sa’n blau kaeike op útteikene as Hassan opfiske hie út it
wetter.
„Sjoch,” sei Doekele, „ús oare kaeike. Scil ’k der nei rikke?”
„It komt wol by my,” sei Hassan.
En sjeder me, stadich bigoan it moaije bled him to forwegen en sakke al
fierder en fierder nei de groun. Hassan joech mei ’t poatsje it kaeike
oer oan ’t bled, det him oprôlle as in pûdtsje en ’t sa oankrige en op
’t selde stuit sprongen twa grouwe stiennen út ’e mûrre en troch dy
skreef stapten Hassan en Doekele ta ’t lân fen ’e Reinbôge yn.
In greate tsjustere bosk fol minskeheech ticht struwel. It tongere en
wjerljochte en de rein foel by streamen, krekt as stiene alle
wetterslûzen fen ’e wrâld iepen en pikswarte wolkens jagen de loft lâns
as lilke hynsders. Sims dreune de groun, sa ’n freeslike tongerslach
wie der den. En den wie ’t wer stil, sa stil, det hja hearden it
earmoedzjen fen ’e fûgeltsjes yn deadsbinaudheit yn ’e wiete beammen.
Hassan en Doekele kroepen togearre yn in holle wylgenmoes en seagen sa
nei al dizze slimme dingen. Mar do-t it waer hiel swier wie en de
wjerljocht net fen ’e loft, bigoan Doekele to gûlen, hiel sunich, hwent
hy skamme him al hwet for Hassan, dy-t net gûlde en dochs folle lytser
wie as hy.
Syn triennen foelen optlêst by him del op ’e groun en sjoch, it waerden
roune lytse môlkewite kraeltsjes. „Hea!” sei Hassan, „wirdstû moilik,
myn lytse frjeon? Bistû bang, om mei de greate eleminten, loft, ierde,
fjûr en wetter allinne to wêzen? Hja binne sterk en great fen macht,
mar hja binne dochs tsjinders fen in macht, noch folle greater as hja
en der dûke hja hjar foar yn nederigheit, ek as dû de minske en ik, it
lytse dier. Der scil ús gjin hier op ’e holle krinkt wirde yn it lân
fen de Reinbôge, as dy macht it net talit. Mar ik wol net, detstû
skrieme scilst.”
It waer sakseare... it waerde stil. It fjûr oan ’e loft dôve en de
tonger syn bronzen lûd waerde al sêfter en sêfter. Togearre gyngen se
do fierder de bosk yn. It waerde ljochter en hja bigoanen to kliûwen by
in hege berch op. Fluch gyng it, al mar heger en heger. Swart wie de
berch, mar de oarde waerde moaijer, fol mei blommen yn de
alderkostlikste kleuren en beammen, hwer ripe fruchten oan hingen by ’t
hânfol.
Hiel heech stiene se nou en seagen om hjar hinne. De loft fen it
Reinbôge lân en de groun en de bosk en de bergen. Huzen wierne der net.
Do draeiden se hjar in slach om en gyngen in eintsje by de hege berch
del. In frjemd gesûs briek de stiltme.
„Gien mar earst,” sei Hassan. En Doekele gyng. It wie sa wûnderlik, det
hy bleau ek foartdaedlik wer stean. Hjir wie gjin wrâld mear, neat oars
as in great gerdyn fen wetter, det hinge fen de himel ôf oan ’e ierde
ta. Sims forweegde it efkes fen ’e wyn en sims hinge it stil en it wie
fen trochsichtich sulver en noch tûzen kear moaijer as de jounswolkens
ea wêze kinne, as se as skiepkes mei de moanne as hardersman de loft
lâns kuierje.
En sjoch, der bigoan det alles to foroarjen. It waerde kleurd troch in
onsjenbere hân, read en blau en poarper en krekt, as treau immen it fen
ûnderen op nei boppen ta en stadich fortichte him det alles ta in
moaije rounbôge brêge. Kleurich en heech stie dy nou boppe it wiete
lân, onmjitlike great. It reingerdyn wie oprôlle en yn dize forgien,
der wie nou neat oars as dy bôge mear oan ’e loft, hy bisloech alles.
„Sjoch gau, Hassan,” rôp Doekele. „Der giene guont op lâns.” En hja
seagen trije gean. In great jongkearel yn ’t goud, in âld man yn ’t
swart en in fromminsk yn skiere klean. Hast onwillich wei gyngen se
hjar wegen op dy kostlike brêge.
„It binn’ de wjerljocht, de tonger en de rein. Hja krigen de wink om
nei hûs to gean. Sjoch se nei, krekt sa lang astû kinste.”
[Illustration: it binn’ de wjerljocht, de tonger en de rein]
En hiel fier oan ’e lofteinder waerden dy trije wei.
„Nou moat it mar op hûs ta,” ornearre Hassan.
En der kaem in moaije wolken oansilen en der gyngen se op sitten as op
in weintsje en dy brocht se nei ûnderen fen dy frjemde berch ôf. Der
stiene de weagen klear en skouden se sêfkes troch ûnderierdske
wetterslinken en poellen en petten, djippe rivieren en smelle
wjitteringkjes nei de mar ta, hwer de kening fen ’e Skiere Ielen huze
yn syn sulveren paleis.
„Bitankje de kening mar ris tige en bûg mar ris djip,” rette Hassan.
„Hy is in tige wiis man en regearret it ielekeninkryk fen ’e hiele
wrâld. Hjerstmis ropt ’r alle jongen en sterken op for de fiere reis
nei de Oceäen, hwer se noait fen weromkomme scille. Der is net ien,
dy-t efterbliûwt, hja scoene net doarre. En jierren neitiid komme de
lytse bern, dy-t se der krige ha, werom en tsjinje him wer, lyk as de
âlden ek al diene. Guont fen syn foltsen ha ’k wol moet yn ’e waerme
lânnen.”
Doekele die, sa ’s him hjitten wie en nei in koart petear fen Hassan en
’e kening fen ’e Skiere Ielen tynden se wer út it djip wetter wei nei
de biwenne wrâld ta. Der lei it boatsje, der wie de lytse grize skipper
en by it oan wâl stappen waerde Doekele wer swier fen gewicht,
minskelik swier.
Hassan kroep nei hwet geskermesear wer yn syn skyl en hja skonken ynein
en foldien op hûs yn. It gyng net hird. Doekele waerde slûch en stil en
Hassan swijde, as hie hy nea net prate kind.
Thús fortelde Doekele al hwet him oerkaem wie dy deis. Mem glimke en
Heit sei neat. „Scoest ek dreamd ha, myn jonge,” sei ’r optlêst.
„Ik ha de daudrip ommers, om sjen to litten,” sei Doekele en hy helle
him twisken tûmme en finger út syn buiskebûs. O hwet flonkere ’r! krekt
as ’t wetter wie, bisparkele fen sinneskyn. Hy rôlle op ’e tafel om en
wie fen in hearlikheit, soksoartigs Heit en Mem selst noait sjoen hiene
en optlêst foel ’r Mem sa mar yn ’e skirte.
Doekele tochte om ’e triennen, by de berte skriemd fen in berntsje.
„Hâld him mar, by Memke heart in trien,” sei ’r.
„Hwa seit det?”
„Hassan, en noch folle mear,” andere Doekele. Hassan lei djip weidûkt
yn syn skyl kwanskwiis to sliepen, mar as ’r ek harke nei hwet Doekele
sei!—
De winter kaem. Snieflokken fleagen, stoarmen gûlden om ’e sterke
stins. Der wie gjin libben mear bûtedoar, it gêrs lei plat slein op ’e
greiden, de beammen wierne keal en de dieren fen it fjild yn ’e waerme
hoalen. Hassan hiene se yn in hoeke by de hird in hoale groeven en der
bledden yn, der die hy syn wintersliep, by de minsken en dochs in
libben nei syn eigen aerd.
Mar op in joun, do barde der hwet bisûnders. Hassan kaem foar ’t
ljocht... hja hearden him by de mûrre lâns skermesearjen yn ’e
healtsjustere keamer en sa nei de útdoar ta. Doekele gyng him efternei.
„Dyn Heit moat ’k ha,” sei Hassan grommeljende wei. En dy kaem en gyng
mei him der út.
„Hear,” sei Hassan, „it is in slimme tynge, dy-t ik bring. Oer in
deimennich scil jou stins bilegere wirde. Ha jou alles klear? Wol for
wiken?”
De hear krige in freeslike skrik. „Wy binn’ minmachtich,” suchte hy,
„en ús wapens net folle. Dû witste it allegear likegoed as ik, dierke,
det ús ljeave húsnoat is en yn alles bihelle wirdt.”
„Derom scil ik machten oproppe, om jou to stibelearjen,” flustere
Hassan. „Wrede machten, hear. Hja scille komme fen Easten en Westen,
Noarden en Suden en ré stean, as ik se de wink jow fen tapakke.”
„En ho scilst se tynge takrije?” twivele syn hear mismoedich. „De groun
is hird en de loft is mistich, gjin dier heart dyn lûdtsje en dû scilst
it fen kjeld bistjerre, dierke. Lit komme, hwet wol, mar ik wol dy net
kwyt. Ik ha dy ienkear redt út ’e hânnen fen in prester, dy-t dij
brûkte om syn ôfgod to forhearlikjen en as ’t wêze moat, scil ik dy nou
redde for dy sels.”
„Optheden stiet it lytse harmeling foar de útdoar,” sei Hassan as
ienichst andert. „Scoene jy him ynlitte wolle, hear?”
„Hy scil net komme, as hy minsken rûkt,” abbeleare dy der tsjin.
„Hy komt by my, al moast hy ek twisken tûzen minskefoetten trochrinne,”
sei Hassan.
Do die syn hear de doar op. In lyts wyt dierke snjitte by him troch en
nei de hoeke fen ’t foarhús, hwer Hassan siet. It like syn hear ta, as
stie der noch folle mear winterfolk foar de útdoar, mar hy doarst der
net rjucht nei sjen. De winternacht wie fol fen spûk en heimnis.
Efkes mûskoppen it swarte en it wite dierke noch mei inoar, do sei
Hassan: „Nou kin de doar wol wer op. It boadskip giet nou yn in
ûrmennich al nei alle wynstreken de wrâld oer, derhinne, hwer it gean
moat.”
It harmeling snúfde by him lâns, foart mei faesje en de nacht waerd’
wer sa stil, as in wite winternacht fen snie en froast mar ea wêze kin.
De hear krige Hassan op fen ’e flier en waerme him, hwer syn sterke
goede herte kloppe en hy waerme him der sa lang, det selst syn snútsje
gloeide. Do brocht ’r him wer by de hirddobbe to plak, djip yn ’e
rûchte en bledden.
Der wie noch gjin wike oer forroan, do op in joun kaem Jelleman om ’e
hoeke fen ’e doar en sei, der stie in greate smite folk foar de poarte
en easke, om iependien to wirden. En as ’t net mei goedens gyng, den
kamen se oer de tichtfearzene greft en stieken alles yn ’e brân.
Hastich brocht de hear wiif en bern yn feilichheit yn in ûnderierdsk
forskûl en al syn have en goed, hwer ’r it measte bistek op hie. It
sulveren krús, woán op ’e heidens en him tige dierber, stiek ’r yn ’e
bûs en Hassan, der taeste ’r nei, hastich fen hân en naem him ek mei.
„Jou kinne my hjir ek wol bliûwe litte, hear,” sei Hassan grommeljende
wei, hwette moarnssiik nei de lange wintersliep, der hy al wer út
wekker makke waerde. „Lit se mar komme en by de mûrren opklauwe, hja
falle wol wer del.”
Mar hy leauwde it mar heal en brocht him nei syn wiif ta. Dy siet, de
bern om hjar hinne, yn in forskûl djip ûnder ’e groun, in flaubarnende
kjers ta selskip en hja gûlde. En Doekele tocht om ’e minsketriennen yn
’e Dauwebosk. Leed en minske en minske en leed, altyd alweroan de twa
kammeraten, noait wer to skieden.
Nou kaem it op fordédigjen oan. Hja hellen de slingers en ’e
slingerstiennen foar ’t ljocht en gruden strie en stieken dy oan en
smieten dy sa op ’e bilegerers. Dy wierne o sa machtich, wol fyftich
man en hja sels hiene mar sa ’n toalve man warber folk. Oer in
ûrmennich wie alles al foarby, as der gjin help kaem en hwerearne scoe
dy weikomme? Uren fier gjin stins ef kleaster, allinne dizze
oerginstige bûrman, altyd al op ’e loer, om him ’e deastek to jaen.
It measte griisde it him oan om wiif en bern. Hysels seach al sa faken
de oarloch, de dea hie him al sa faek fen tichteby oangniisd, det hy
koe him. Mar dy oaren?!
Sels bitsjinne hy de greatste smytswingel en kegele swiere balstiennen
op ’e fijan. Mar det wierne hoekhâlders. Efkes gyngen se wol tobek, mar
do bigoanen se wer fen nijs, fûleinich. Hja rameiden de poarte al,
strak ansens wierne se by de doar... yn it forskûl...
Der ynienen hearde hy in frjemd gelúd. It wie noch o sa fier ôf, al
hearde min it boppe de lûden fen ’e nacht út. De fijan hearde it ek.
Efkes waerde it stil, sa stil, det min hearde it knetterjen fen ’e
poartdoarren, dy-t al yn ’e brân stiene.
Wer slingere hy stien op stien en wer hearde hy det lûd. It kaem hird
tichteby, krekt as jage en swypke immen it oan... De klamme switdrippen
hingen him oan ’e hierren... hy bigoan it lot fen syn fijan to
bigripen...
De slinger glied him út ’e hânnen, hy liet nou oan in greatere macht
oer, hwet him yn syn lytse minskelikheit onmooglik wie.
It gegûl wie nou al hiel tichteby, hy seach by it ljocht fen in greate
barnende striewiske, dy ’r falle liet, de fijan út ’e finsterbanken
weitûmmeljen en riedeleas by inoar stean.
In oar leger kaem op... de wolven. It wite lân waerde der swart fen,
der wierne hûnderten en foaren op gyng ien mei hwette in stive poat. As
Doekele him sjoen hie, hie ’r sei... hy liket op Biterke fen alear, mar
nou is ’r great...
Hwet der do barde, bleau it heimnis fen ’e nacht en dy is wreed. De
oare moarne wierne der nin minsken mear en nin wolven. Ien amerij
wierne se oproppen, hja kamen fen Easten en Westen en Suden en Noarden
en diene hjar plicht, om den wer foart to gean.
„Hassan,” sei syn hear tsjin him, „hwet kin ik dy goed-dwaen for dizze
saek?”
„Neat,” andere Hassan hwette stoef. „Ienkear retten jou myn earme siele
út de hân fen dy freeslike ôfgod, it is lyk om lyk gien, hear.”
Noch lange, lange jierren libbe Hassan sa mei syn folk op ’e state, hy
en it moaije Arabyske wite skimmelhynsder, beide bern fen fiere frjemde
lânnen. Do op in moaije, mylde simmerjoun lei Hassan dea op ’e greate
balstien, hwer hy him sa jerne yn ’e sinne kûsterje mocht. Yn deadsneed
hie hy him omkeard en lei nou mei it teare lichemke nei de sinne ta
keard, stiif en kâld.
„Wy scille him moarnier bigrave. Lit mem ierde him ta hjar nimme yn
hjar waerme skirte,” sei syn hear en it gyng him oan ’t hert.
Diselde nachts, ek sa mar ynienen, stoar it moaije Arabyske hynsder ek.
Hy reisge Hassan efternei wer nei it fiere frjemde lân ta, det hjar
heitelân wie.
DE PRINSESSE MEI ’T GOUDEN PARRESOLTSJE.
Der wie ris in prinsesse, dy wenne yn in paleis, det stie op in hege
berch en det paleis wie sa great, der wierne wol tûzen keamers yn,
allegear like moai en in prachtige tún lei der yn ’t fjouwerkant
omhinne en selst winters, as ’t snijde, bloeiden der noch blommen en
songene der noch fûgels, hwent de hiele tún wie ûnder spegelglês
bikape, en de oarelstiens mûrren wierne sokke hoekhâlders, dy lieten
net ien sigen troch.
Ut de finsters fen ’t paleis seach min de wrâld yn ’t roun, séën en
steden, greate bosken en griene greiden. Mar it wie allegear sa fier
ôf... min seach allinne it moaije en net it mâlle der middenmank. En sa
seach de prinsesse it ek altyd ...
Fen ’e wrâld wiste hja neat... Hja wist allinne, hja wie in
prinsesse... alles waerde foar hjar weinaem... Hja iit fen goudene
pannen en dronk út sokke tinne glêzen, det as se der út dronken hie,
den foelen de glêzen yn grús op ’e flier en alle dei droech se in nij
kleed fen ’e echtste side en parels en diamanten der op binaeid. En
noait ef to nimmer wie it stael gelyk fen de iene dei op ’e oare...
Wevers wierne alle dei dwaende to weven en skilders to skilderjen en
fammen om to borduren, om mar wer hwet nijs út to finen for det jurkje
fen ien dei, det kostlike kleed fen ’e prinsesse. En moarns lei it op
’e stoel foar hjar bêd en it wie it earste, hwet se seach, as se wekker
waerde. Sims lake se den, sims stume se, al nei ’t it sin stie. En as
se lake, den krige de makker in pong fol goud en as se stume, den
waerde ’r for altyd út it lân band, fier foart, hwent hwet scoe sa ’n
domme kwast, dy-t net iens ien dei in prinsessewinsk bifredigje koe!
Tsjien moai optúchde hynsders en tsjien optúchde weinen stiene yn ’e
stâl klear, as se ris ride woe en as se ris kuiere yn ’t moaije tún,
den waerden earst de paden mei lange lopers bilei en mei roazebledden
bistruid en efter hjar oan kaem in tsjinster en dy hâldde in
parresoltsje boppe hjar holle.
Det wie in aldernuverst parresoltsje. Fen goud wie ’t en wit hofolle
nuddeltinne goudene latsjes foelen boppe oan oer inoar hinne en
ûnderoan waeieren se út en oan elts hinge in lyts gouden skeltsje, fiif
en fyftich mei inoar en as de prinsesse roan en de tsjinster hâldde it
boppe hjar holle, den bigoanen al dy lytse skeltsjes to tingeljen en
makken in wûnderbaerlik moai mesyk. En de sinne koe hjar sa net bynei
komme, hwent in greate kinstner hie der in siden doek oerhinne spand en
dy binaeid mei frjemde greate blommen, hjar heite wapenblommen. Sa
kuiere hja den yn ’t tún om en hâldde hjar sa fij fen ’e minsken, det
hja wiste neat fen ’e wrâld. Earmoed en lijen, rûzje en haet, ljeafde
en smert, hja wiste net iens, det it bistie...
„Hja is sa tear, it scoe hjar de dea dwaen, as se wiste, hwet der yn ’e
greate wrâld omgiet,” sei de kening. „Lit it libben oan hjar foarby
gean as in dream, mar dy greate sé syn wieling hjar nea forswolgje,” en
hy seach nei hjar, wylt se foarby gyng yn poarperkleurige side, reade
roazen yn it hier, prinsen om hjar hinne en it gouden parresoltsje
boppe de holle.
[Illustration: hja gyng foarby, roazen yn ’t hier en ’t gouden parresoltsje boppe de
holle]
„Scoest dû it lot twinge kinne?” lei de keninginne der dimmen tsjin yn.
„Elts minske komt op syn eigen paed tolânne en elts minske giet nei it
plak, hwer de dead him forwachtet...”
„Ik ha de macht en scil hjar brûke ek, om hjar alle leed to ûntkearen,”
sei de kening stoef.—
Ienkear kaem der in dei, do wie it snikhyt. It hie noch nea sa waerm
west. It paleis op ’e berch wie krekt as wie ’t in oun en de sinne
barnde der op, det de glêzen knapten en de fisken yn ’e fivers bigoanen
boppe to driûwen en stoaren fen ’e hjittens.
De kening liet de hynsders ynspanne en in licht weintsje út ’e stallen
helje en der ried de keninginne yn nei de lichten ta, nei de âlde
bosken ta fen it skaed en ’e wjitterings en ’e bimoske paden. En der
kaem in hiel lyts weintsje, side-bifûrre en mei fjouwer wite kedtsjes
der foar en der waerde de prinsesse yn droegen, om ek mei nei de
bosken. It gouden parresoltsje waerde hjar boppe de holle hâlden en de
fiif en fyftich skeltsjes tingelen en mesiken, wylt it weintsje sêft en
fluch nei de delte ried...
De bosk wie great... de bosk wie koel... Mar om middei hinne waerde it
der ek al waerm... der kaem in tongerbui opsetten en in stoarm. De
wjittering waerde in loslitten munster en sloech de brêge yn grús, dy
spielde mei nei de kening syn fortoef en yn in omsjoch fornielden
wetter en stien al det ’r fen wie. De minsken dreauwne mei, jammeren
efkes, do wie alles stil yn ’e greate bosk... Allinne de stoarm syn
djip en lilk lûd, det stoar net... En it wetter syn geklok ek net...
De prinsesse wie fêstrekke oan in greate beamtokke en dreau hird mei
foart, de lytse hantsjes stiif om ’e tokke, de knibbeltsjes stiif tsjin
de ronfelige bast... Hja gûlde net, hja dûkte hjar net foar de
geweldener, hja siet rjucht oerein en seach it libben, sa ’s det bigoan
om him oan hjar to iepenbierjen, al wie ’t den ek op in bjusterbaerlike
menear.
Hja wie in keningsbern en derom stie se it gefaer en knypte de eagen
net ticht... Al djipper gyng ’t nei de delte en einliks kamen se yn ’e
brede, wide stream, dy-t folle stadiger gyng en dy naem se mei, ûren en
uren fier. Optlêst kaem de beamtokke yn ’e knipe twisken meispield hout
en stikken rots, hy draeide in kear ef hwet om, krekt as wie ’r yn in
wielkolke en einliks lei ’r stil oan ’e igge fen it brede wetter, yn it
skaed fen in greate eskenbeam.
De prinsesse krige wer hwet moed en kroep op ’e tokjes lâns nei de wâl.
Der gyng se yn ’e hjitte sinne sitten en droege de gazene jurk, dy-t
hjar yn fodsjes om ’e lea hinge en ’e skoentsjes fen reade side mei
hjar moaije diamantene gaspen, dy hinge se heech oan ’e beam to
druijen. For ’t earst yn hjar libben brûkte se hjar eigen
prinsessehantsjes en sjoch, it wie ark en foechsum ark ek. Hja pakte it
parresoltsje, det twisken de beamtokken bitize siet en scoe det nou
sels ris opstekke, mar sjoch, it woe net mear en de skeltsjes seine ek
net mear fen tingeling. Do bigoan se to gûlen, hwent det moide hjar sa
alderfreeslikst. Hja makke hjar sa oerstjûr, det hja waerde der licht
fen yn ’e holle, alles bigoan to draeijen en hja pakte mar gau de
eskenbeam beet, om hâld to habben. En do wist se fen neat mear... hja
foel fen hjarsels en swimend siichde hja derhinne.—
Pame kaem mei Hip, syn ezeltsje út ’e sted wei en togearre panderen hja
op hûs yn. It gyng stadich, Pame tôge in pong fol jild mei en Hip twa
greate baelsekken fol gûd, in tintsje en den noch for in dei iten for
twa mûlen en Hip sines, dy hinge altyd de lippe nei in swiet flaubyt.
Dy koé net sêd.
It roan al tsjin de joun en Pame hie syn nocht. Jister hie it sok
swierwaer west, det ’r net reisgje koe, hjoed wie ’t ek al wer waerm,
mar nou mei de joun kaem der koelte oanwaeijen oer it wide wetter en
him tochte, der ûnder dy hege eskenbeam spraette ’r mar in leger for de
nacht en iit der syn jounbrogge.
Krekt scoe ’r der oer gear, as der seach ’r hwet frjemds lizzen. Yn in
omsjoch wie hy der by en bistoar it hast fen skrik. In minske! in
famke... in dea famke! Mar sa slim wie it noch net... hja libbe... hja
sykhelle...! Gjin ketier letter lei se yn Pame syn tintsje en do-t se
de eagen opsloech, seach se hjar jounbrochje al klear stean, in timpke
brea mei toar spek bilei en der in tinnen kûmke fol drinkenswetter by.
Hja taeste der bigearich nei, o hwet smakke it swiet! It smakke folle
lekkerder as by heites de taert en de sûkela! En hja bigoan to praten
yn in tael, dy-t Pame net forstie, mar der hy wol safolle bigryp fen
krije koe, det hja nei hûs woe.
„Ja!” nikte hy frjeonlik en hy wiisde nei de ûndergeande sinne,
„moarnier den reisgje wy.” En sa rekke de prinsesse yn ’e sliep yn it
tintsje fen Pame, de wever, mei in baelsek fol gûd ta leger en in oare
baelsek ta pel en de wietige groun om ’e âld eskenbeam ta ûnderleger.
De oare deis droech Hip in nuvere lading, oan ’e iene kant in
optaest-folle baelsek en oan ’e oare kant skommele it prinseske yn ’e
oare baelsek. Pame moast der fen glimkje. Hwet scoe Ljeafke sizze!!
Hird gyng it troch de greate bosk op hûs yn. Hip waerd danich
oanfitere. Pame socht ûnderweis wylde ierdbeijen en treau se it famke
ta en twa kear ûnderweis skoaide ’r môlke for hjar op by de huzen.
Einliks en to ’n lêsten, der skimere syn húske twisken de hege beammen.
Hielendal mei mosk bigroeid wie ’t en wylde roaskes ranken der heech by
op.
„Ljeafke!” rôp ’r al fen fierrens. „Kom hjarren. Help my gau.” En
Ljeafke, syn wiif, smiet de toffels út en kaem der hoazfoetling
oanrinnen.
Der seach se it kopke fen it prinseske ta de grouwe baelsek útkypjen.
„Pame,” hime se, „...hwet hastû nou meinaem! Dit wirdt my mâldernôch.”
„My ek,” sei Pame, knope de baelsek los en woelle it prinseske út ’e
jassen en doeken wei, hwer hy se mei bistoppe hie, hwent klean hie se
hast net mear oan ’t lyfke en hja hie bleate foetsjes.
Ljeafke, oars sa praetsk as in bolrinder, bistoaren de wirden yn ’e
mûle. Mar do krige se meilijen mei it harterke, det der sa raer by hjar
ynstouwen kaem, hja naem se op de earm en tútte se op it foarholtsje.
„Hwastû biste en hwer wei, maelt my net, mar bliid bin ’k mei dy,” sei
se en roan mei hjar yn ’e hûs.
Hja waerde wosken en der kamen sêfte linnene lapen fol salve om hjar
iepene foetsjes en hja krige in skjin nachtjakje fen Ljeafke oan en in
read knopdoekje om ’e hals. En sa rekke se yn ’e sliep yn it frjemde
hûs, yn ’e lytse wente fen Pame wever en Ljeafke yn ’e greate bosk...
It dûrre in goed wike, do wie se wer klear en de foetsjes hjille en koe
se fortelle, for safier as se inoar forstean koene, det hja wie in
prinsesse en hjar heit wenne yn in paleis, det wie in kening. Pame en
Ljeafke woene it mar kwalik leauwe, hja wie suver krekt en allyk as
oare famkes en moai yn ’e klean wie se ek al net, hja hie net iens in
kroantsje op ’e holle en in ringkje om ’e finger. Ien ding forbjustere
hjar allebeide dochs wol hwet: det parresoltsje! Det wie sa ’n nuver
ding, soks hiene se hjar libbensdagen nea net sjoen. En Ljeafke krige
it út de blikke, hwer it in deimennich stien hie to druijen, pakte it
yn sydpompier en lei it yn ’t kammenet, hwent, „sjoch,” sei Ljeafke,
„dit ’s dochs wol greateljue’s gûd en is ús licht in fingerwising, hwer
se thús heart.” Pame sei net folle, hy skreau alles, hwet it famke sei
hie, sa goed en sa kwea as ’t gyng, op yn syn sakboekje en bigoan der
oer to rekkenjen, det der miskien dizze winter trije om syn dis sitte
scoene en de brochjes wol ris tige lyts wirde koene.
De hjerstmis gyng ’r wer nei de greate sted mei stikken nij weefd gûd,
mar ho-t hy ek neifraech die, nimmen wiste fen in prinsesse, dy-t wei
wie en optlêst frege hy mar net mear, hwent hja bigoanen him út to
laeitsjen en det stiek him.
Earst jeuzele en eamele Pykje, hwent sa neamden hja hjar mar, wol ris
om foart en wie hjar ek al twa kear ûntkaem en de bosk ynroan en woe ek
wol ris net ite, omt se folle lekkerder ha woe, mar optlêst biwoan it
allegearre. Hja wie selst wiis mei it jurkje, det Ljeafke hjar út in
âld skoart fen hjarres makke hie. En do-t Pame op in dei thús kaem en
hjar in jong iikhoarntsje brocht ta boarter, tocht se net mear om
foart.
Noch ienkear foar de lange winter gyng Pame wer op reis nei de sted en
wie wer wakker dwaende, om nijs op to strewearjen oer it fondelingkje.
Ljeafke hope yn hjar hert, it scoe wer mis wêze en nimmen opdaegjen
komme, om Pykje to heljen, hwent hja wierne nou beide al sa mâl mei
hjar as hwet, suver as in eigen bern. En njonkenlytsen forgeat it
prinseske, det se ea in prinseske west hie en hja nou neat oars mear
wie as it famke fen Pame en Ljeafke.
Do-t Pame for de twadde kear werom kaem út ’e sted, wie ’r wakker op ’t
snjit, hwent hy hie safolle jild bard for syn weefde kleedtsjes as noch
noait tofoaren. De minsken fochten der suver om. Det moast komme, omt
Pykje him de triedden útsocht hie, hwent hja fortsjinne al aerdich mei
en den sei se: „sjoch, heit, sa wirdt it in moai stael”, en den weefde
hy it sa. Ien wie der by, det wie in greate blauwe blom fen in
wûnderlik fetsoen en dy kleedtsjes forkoft hy ek it measte en krige der
noch gâns bistel op ta, sadet hy hast de hiele winter wirk hie en der
wie hy bliid ta.
Sa gyngen de jierren foarby en Pykje groeide op ta in jongfaem en hja
seach it libben, sa as it wie. Hjar sabeare mem waerde siik en wiken
die se allinne alles, hwet der to dwaen wie, Pame briek in set letter
de skonk, do moast se midden yn ’e winter allinne mei Hip nei de sted
en bringe it wirk by lâns en in pear winters hiene se it sa krap hawn,
det der mocht hjar gjin stip by de ierdappels barre. Mar nou kaem it
rûmmer om en koe it selst in moaije, nije jurk lije. Wytwollen wie ’r
en hja binaeide him sels mei borduersel en det dûrre wiken. Mar do wie
’t ek in pronkje!
Yn dizze tiid barde it ris op in hjerst, do krige Pame tynge fen in
great minhear, dy woe komme to jeijen en by him jimmetite en
útfenhûsje. Pame siet mei de hânnen yn ’t hier, mar Ljeafke, redsum as
altyd, sei: „Wistû hwet, ik en dû en Pykje giene yn in tintsje yn ’e
bosk en minhear yn ús hûs.”
Hja himmelen it hiele hûs út en setten alles ré en do mei hjar trijen
nei de tinte en in setsje letter hearden se de hoarnen al trompetterjen
en de hynsders al draven. De bosk rekke fol. Wol tritich wierne der,
allegear forname ljue yn ’t goud en side en driûwers en jagers by de
fleet. Ljeafke en Pykje loerden om in hoekje en binoasken fen fierrens
det hiele spil. Ien jongkearel wie der by, dy mocht Pykje skoan lije.
Hy wie mar ienfâldich yn ’e klean en gjin goud oan him en dochs kipten
hjar eagen him der altyd wer út.
Ljeafke seach ’t spul oankommen en hja suchte. Hjar okke wie nou great
en hwa wit, yntkoart naem de iene ef de oare snúshaen se mei. It gûlen
stie hjar neijer as ’t laeitsjen.
Dy joune kuiere Pykje mei de jongfeint. Hy wie sa oannimlik fen wezen,
det hjar hertsje gyng for him iepen as in blomke. En sa kamen der in
bulte jounen, krekt sa lang, det ’r hjar in ringkje joech om to dragen,
mar ienfâldich en tin, mar omt it fen him jown waerde, wie ’t in
kostlikheit.
En hja helle in lyts pakje út ’e bûs en joech him det oer. Der siet in
moaije bûsdoek yn en der hie se sels dy frjemde blom op binaeid, dy-t
Pame ek biweefde yn syn kleedtsjes en dy-t hja him leard hie.
De jongfeint wie der wakkere bras mei en treau him foarsichtich yn ’e
bûs.
„As it maitiid wirdt en de swarte klyster sjongt, den helje ik dy. Den
hâlde wy brilloft,” sei ’r en tútte hjar op it bloune hier.
„En hwer bliûwe heit en mem den?” sei Pykje.
„Dy giene mei. Dy ha den ek by my hjar thús.” Det like Pykje skoan ta,
hwent dy koe se net bêst wer misse.
De bosk stie yn syn moaijste pronk, alle beammen bloeiden, alle fûgels
songen, do kaem de jongfeint der geandefoet oan om Pykje to heljen. Det
sinnige Pame einliks al hwet min, hwent him tochte, ien yn tsjinst by
sa ’n hege hear koe wol for ien dei in reau liene en hwette prot spande
hy âlde Hip yn foar in lyts karke, der lei Pykje hjar hiele habben en
hâlden op. In kleankiste fol klean, hwet húsrie, in moai weefd
kleedtsje, fen Pykje sels weefd yn twa lange winters en noch hwet
snypsnaren.
Foarenop gyngen de jongeljue, Pame stjûrde Hip en Ljeafke kaem efteroan
mei de njute ka op ’t skouder, der Pykje sa ’n bulte mei op hie en in
jodebaerd en in beltsjeblom yn in âld amer oan ’e earm.
Hja gyngen nou wol mei to brilloftsjen, prottele Pame stilwei foar him
hinne, mar by dy skoansoan ynwenje, like him safolle as fleanen. It
scoe der licht wol fen de biheinde byt gean en det noaske him net.
Ljeafke sei net folle, hja futtele mar stil mei, alhowol se Pame yn
alles gelyk joech. Hwa wit, hwet ryk minhear Pykje noch net krije kind
hie en nou hjar oartsen sa forspylje oan in hearsfeint. Skrabjen om ’e
kant waerde it al syn libbensdagen!
Skraelwirk in ûre hiene se sa fjouwersum roan, do kamen se by in hûs
mei in greate skûrre. De doarren fleagen op en der ried in moaije koets
ta ’n út mei twa hynsders der foar en in koetsier op ’e bok alhielendal
yn ’t goud. Pykje hjar feint wie der neat by. Pame hie der suver
hartsear fen. Mar hawar! as dizze hjar sin wie, den scoe se him ha.
Pykje hjar feint gyng nei de koetsier en frege, as se meiride koene. Dy
seach him earst ris op en del oan, do nikte ’r fen ja, mar net sa
wakkere oansjitsk, mirk Pame wol, hwent dy hie hjoed eagen as
skoenmakkerselsen.
„Stap mar yn,” sei ’r do. „’t Is in reau fen myn baes,” Pykje abbeleare
net tsjin, stapte der yn as wie ’t sitten yn sa ’n koets hjar dageliks
wirk. Mei in freeslike tsjinsin rekke Ljeafke optlêst ek yn ’e koets en
Pame, dy-t by Hip bliûwe moast, bûgde wol sa deftich foar de hege
koetsier, mar dy wie fierst to greatsk om ek mar iens nei him to sjen.
It ein wie net sa fier, wist ’r wol, der lei de nije went fen de
jongeljue.
Hwet ried it hearlik yn dy wein! Sidene kjessens op ’e banken en in
fewielen kleed ûnder de foetten en oan ’e souder hinge in lampe fen
spegelglês. Der ris in wike mei foart to riden allinne mei Sigûrd!
„Dyn baes is ryk, tink ik?” fiske Ljeafke frouljueseftige bitûft. „Dit
liket tominsen net sa min.”
„Hy kin it skoan stouwe,” andere de jongfeint.
„Hwerom koe sa’n reau ús net helle ha fen hûs?” sei Ljeafke wer. Der
wie hwet oan dit hiele spul, der se net by koe en Ljeafke hie in fine
noas, sei Pame altyd.
„Ho scoe ’r swaeije kind ha yn ’e bosk mei twa hynsders?” frege de
jongfeint werom.
„Dos dit reau is wol fen jou baes?” sei Ljeafke wer.
„Tominsen net fen my,” andere de jongfeint, wylt ’r glimke.
Do-t se in setsje riden hiene, kamen se foar in brechje. Wyt wie ’t. En
der roan in loantsje op út fen bloeijende hagebeammen. En dy roeken!!
Och, it wie ommers maitiid....
En der efter yn det loantsje, hielendal op ’e ein, skimere in húske,
lyts en ljeaf.
„Uzes,” sei Pykje hjar feint. „Hjir scille wy trouwe en for earst
bliûwe.”
En sa barde it. Der stie in boargemaster en de getugen en do-t Pame der
ek wie, trouden hja. En omt hja beide sa earm wierne en inoar neat oars
jaen koene, joegen se inoar allinne in tútsje en de fûgeltsjes songen
der by en alle blomkes fen ’t tún skripten om ’t hirdst, om krekt dy
iene amerij de alderlekkerste geur foartwaeije to litten.
En Pame en Ljeafke kamen nei in swiet middeimiel wer bihâlden thús. En
do-t se thús wierne, gûlden se allebeide.
Sigûrd en Pykje wierne sa lokkich yn hjar lyts húske, det hja forgeaten
de tiid. De dagen fleagen om.
Mar op in goede dei sei hy: „My tinkt, nou scille wy mar ris op reis.
Doch dyn troujurkje mar oan en set der dyn readfewielen mûtske by op...
sa meij ’k dy it ljeafst lije.”
„Hast dyn nocht om hjir langer to wêzen?” frege hja en seach him djip
yn de eagen.
„Ja”, andere hy, „ik moat ris hwet oars sjen. Wer oan ’t wirk... jild
fortsjinje.”
Pykje suchte. „Der hie ’k nou noait wer om tocht”, sei hja. De
kenyntsjedagen wierne út, it scoe wol op bodzjen yngean optlêst, hie
heit sei. Nou, al moasten se den ek skrippe, togearre scoe ’t net swier
falle en hja scoe Sigûrd bystean, safolle as se mar koe.
Hja siet mei hjar bleate foetsjes yn in djip forhoalen herntsje fen it
tún en liet se hingje yn ’e wjittering, dy-t by hjar lâns streame. It
wetter wie sa klear as glês en de fiskjes swommen mei wize eachjes hjar
lytse minskefoetsjes foarby. Sims dreau er in moaije blom lâns en
inkeld kaem ’r in fûgeltsje en dronk him sêd en gyng den deun by hjar
sitten to sjongen.
Oars wie Sigûrd altyd moarns al in skoft foart nei syn baes en allinne
middeis thús, mar nou hjoed bleau ’r de hiele dei by hjar. It wie in
feestdei! Hy hie hjar in krânske fen roazjen flochten en dy hie hja yn
’t hier. „Krekt as is der hwet tige moaijs op kommenswei,” sei hja en
glimke him ta. Troch it skreefke fen hjar mûle seach ’r hjar krytwite
toskjes blinken.
„Kin ’t noch moaijer?” sei hy en togearre gyngen hja yn ’e hûs.
De oare deis reisgen hja, geandefoet fensels. Gyng ’t oer stiennen ef
hulterige reden, den droech hy hjar sims wol ris, den sloech hja him de
earmkes om ’e hals en hja hiene it bêst nei ’t sin, al wierne se ek
earm en syn pongkje sa plat as in skoltsje.
Pykje seach der ris skean nei. It hinge sa slop oan syn milbân.
„Hastû wol genôch for joun ûnderdak?” hifke hja, do-t hja einliks yn ’e
fierte in greate sted seagen. Der moasten se hinne, sei hy, der fierden
se feest, sa ’s it like, den koene se det ek noch sjen. Op alle toerren
wapperen flaggen en fleurige mesyk syn lokjende lûden waeiden det oer
op hjar ta.
„Sjoch,” sei Pykje, „hwet komt der in moaije wein oan. ’t Liket uzes
fen langlêsten wol.”
„Woest der wol wer yn, loaike?” pleage hy.
„Nou!” sei hja.
„Stap mar yn,” sei hy, do-t de wein by hjar hâldde en Pykje die det.
—Greatsk as det wyfke fen my is, tocht Sigûrd. Der koe kwalik in knikje
for de koetsier ôf. En hy glimke in bytsje.
„Ik woe wol, det wy sa ’n wein hiene,” sei Pykje út de groun fen hjar
hert. „Al wiestû der den ek mar koetsier op.”
De koets mei syn moaije skimmelhynsders kaem tichter by de sted en hja
rieden gjin oare minsken efterop as allegearre yn Sneinske klean en
blommen yn ’t hier ef yn ’e hân.
„Hwet is der dochs dwaende?” frege Sigûrd oan ’e koetsier. „Jimme binne
allegear sa út de leage wosken, de sted glimt der fen.”
„Us kening syn soan trouwt hjoed ommers man. Hwer binne jou wei, det
jou fen neat witte,” andere de koetsier noartsk. „En hjir moatte jimme
der út, ik doar jimm net fierder meinimme, hwent ik moat nou de earste
kok ôfhelje, dy moat joun itensiere yn ’t paleis.”
Sigûrd joech him in dofke út syn plat pongkje. De koetsier gnyske. In
keal pearke, takseare hy. Mar det wyfke! hielendal om ’e nocht hie hy
dy wol it hiele greate keninkryk yn ’t roun ride wold!
Stadich kuieren se nou troch de moai forsierde sted en lânnen einliks
oan by in great wyt paleis.
„Wennet dyn baes hjir altomets?” sei Pykje en seach om hjar hinne, net
iens sa binijd, hwent krekt as hie se sa ’n paleis wol earder sjoen.
„Ja, hwet seistû der fen?” en yn syn moaije kleare eagen laken stjerkes
fen plesier.
Pykje seach by hjar ienfâldich wyt wollen jurkje del, nei de selsbreide
hoazkes en ’e nederige skoen, sûnder in gaspke ef in strikje. En do
sloech se de eagen op nei Sigûrd, hjar greate, foarse man. „Hja scill’
my wol útlaeitsje en dy ek, detst der mei sa ’n earmen oankomste.
Meijst my noch wol lije?” en kroep him efkes oan yn in tsjuster
herntsje.
„Gien mar mei en hwet der ek bart, wêz noait forslein. Gjinien scil in
wird tsjin dy sizze doare,” en hy krige hjar by de hân. En sa gyngen se
troch lange gongen, folle en net genôch, al moaijer en moaijer en kamen
einliks foar in hege doar. Der stiene wol tsjien lakeien foar to
luiwammesjen, mar gjinien forroerde in fin, do-t hja der oankamen. Hja
stiene as stânbylden.
„Bistû bang?” sei hy.
„Hwet scoe der my oerkomme kinne, astû mar by my bist?” andere hja. Ho
greatsk sei hja det!
Ien taest nei in knop, de doarren fleagen op en hja gyngen troch in
prachtige seal fol folk nei in gouden troan ta en der siet in âld man
op, in kening mei in gouden kroan op ’e holle, in wite baerd fen wol in
jellen lang en in readfewielene mantel oan mei gouden blommen.
Trompetters bliezen, sjongers songen, alle minsken gyngen oerein en
Sigûrd en Pykje gyngen der twisken troch, rjucht op ’e troan yn. Pykje
hjar hantsje bigoan to triljen, it hert sloech hjar tsjin de kiel.
„Myn wiif, o kening!” sei Sigûrd, do-t alles ynienen stil wie, krekt as
hâldden alle minsken de syken yn.
„Kom, myn dochter,” sei de kening en hy gyng oerein en sette Pykje
neist him del op in gouden stoel en Sigûrd oan syn oare kant. De
forname ljue, dy-t der lang gignút fen heard hiene, de kroanprins hie
him forslingere oan in earmeljue’s bern, seagen nou mei eigen eagen, it
wie wier. Der siet se! In ienfâldich wyt wollen jurkje oan en hwet
bloun krollich hier ûnder in readfewielen mûtske út! En dy scoe ienkear
keninginne wirde! keninginne!
„Hja sit der foar, as se ’t al jierren is!” sei in âlde hôveling en hy
gniisde as in pinksterfoks.
Det wie ’t, hwer alle minsken hjar oer bisouden, selst de kening en syn
soan. Pykje die sa biwend, se deagewoan. De mennichte fen minsken, de
greate sealen, al dy eagen, dy-t hjar taksearen, faksearen, biloerden
fol oerginstegens, brochten hjar net fen de wize. Hja wie sa echt
keninklik, as gjin keninginne it hjar ea forbetterje koe.
Sigûrd koe him optlêst net mear stilhâlde. „Hiest det wol ea tocht,
detst in keningssoan ta man ha scoest?” bigoan ’r út to freegjen.
„Ik ha it dreamd, al lang foar dizze dagen,” sei Pykje ienfâldich. It
wie hjar neat net frjemd to moete, krekt as kaem se nou earst werom yn
in wrâld, hwer se yn thús hearde. Mar det sei se net iens tsjin Sigûrd.
„Hja is berne for keninginne. En det in weversdochter. It is in
wûnder!” En de kening wie sa mei hjar op ’t snjit, det hy liet hjar
klaeije yn ’t sulverbrokaet en slingere hjar stringen fen pearels troch
’t hier, dy-t sa djûr wierne, det Pame en Ljeafke en hja fen ien pearel
wol in hiel jier tarre kind hiene.—
In dei ef hwet letter gyngen se ris mei inoar to kuierjen, de kening,
de kroanprins en Pykje en omt it sa waerm wie, kaem der in keamerfrou
en hâldde in gouden parresoltsje fol lytse belderkes boppe Pykje hjar
holle. Tingeling! seine dy, al mar tingeling! tingeling!
„O myn parresoltsje! myn âld parresoltsje!” rôp Pykje en do foel se yn
swym yn Sigûrd syn earms.
De kening wie lilk. „Det ha jimm der fen,” kibbe hy. „Det bern wirdt
fornield.” En hy jage se allegear foart, bihalve Sigûrd en de
keamerfrou en hy liet Pykje hjar foarholtsje mei kâld wetter waskje en
do-t se wer bykaem, sloech hy syn mantel om hjar hinne en droech se
sels yn ’e hûs. Hwent hy hie hjar al ljeafkrige as in eigen bern.
Diselde joune sieten se trijersum yn in moaije frisse keamer en in
sindboade brocht de tynge, Pame en Ljeafke stiene to wachtsjen yn ’e
gong. Dy sloven! Pykje siik! Pykje in prinses! Pykje liet hjar komme!
Den wie hjar hert wer oerwichtich nei blydskip en den wer nei
droefenis, it gyng as de slinger fen in klok, mar noch folle raerder
hinne en wer.
Do-t se hwet bikaem wierne fen de skrik en net sa mâl mear op ’e stoel
omskeukten, mar om hjar hinne doarsten to sjen, frege Sigûrd, as hja ek
fen in parresoltsje wisten, det Pykje sa fen ’e wize brocht hie.
„Der hast it al, Pame!” rôp Ljeafke. „Hwet bin ’k bliid, det ’k it
biwarre ha.”
„En hwer is it den?” frege Sigûrd wer. „Wûnder, det jimm’ der my neat
fen forteld ha,” en hy seach mar frij hwet prot.
„Hark ris, jongkearel,” sei Ljeafke, dy-t it bloed hjit waerde, „it wie
min for ús, om der oer to bigjinnen. Dû wieste sa mijen en ticht, wy
mochten noait net iens witte, ho-t dyn baes hjitte, ik sei sa tsjin
Pame, den hoecht hy ek net foartdaedlik to witten, det Pykje ús oannaem
bern is. Det kinn’ wy altyd noch wol sizze. Mar ûnder yn hjar
kleankiste, der leit alles en ek it parresoltsje en hwet Pame der fen
biskreauwn hat.”
Al gauëftich waerde nou alles útfikeleare. It parresoltsje kaem foar ’t
ljocht, it toraffele jurkje, de skoentsjes. Ljeafke bigoan to gûlen. „O
myn ljeave Pykje, wiest mar noait in prinsesse waen,” kriet se. Pame
siet der stil by, mar it gyng him ek nei, det seach min.
De kening treaste hjar. „Hwet der ek bart, jimm’ stiene as heit en mem
oer ús prinsesse,” sei hy, „en wirde as sadanich acht en eard.” En Pame
en Ljeafke trieken wer nei hûs, mar o hjar hert bleau der yn det greate
paleis by Pykje. Hwet útein scoe dit allegear noch ris jaen! hokker
kaei op dit nuvere slot passe!
De kening lies wol tsjienderis it brief, det Pame by ’t parresoltsje
lei hie. „Singulier!” sei hy.
Sigûrd sei neat, dy helle syn bûsdoek út ’e bûs, fen Pykje borduerd en
forgelike de blom mei de forblikte blommen op it parresoltsje syn
oertrek.
„It binne diselden,” sei hy einliks. „It binne de wapenblommen fen de
kenings fen it Suderryk!”—
Trije dagen letter rieden der tûzenen fen ruters op de alderprachtigste
hynsders ta de poarte út, op it Suden yn. Sigûrd wie der ek by, hy ried
foarenoan. Syn sulveren harnas glinstere yn ’e sinne en op syn helm
waeiden trije himelsblauwe plûmmen. Neist him hie ’r syn findeldrager
en yn syn findel stie de greate frjemde blom fen Pykje, nou in
prinsewiif.
Hwet se scoene, hja wiste it net. Hja seach ta ’t finster út en wiûwde
Sigúrd nei, sa lang as se koe, in lyts tear minskepopke foar it greate
hege paleisfinster. En hjar hert gyng mei hjar man al dy dagen.
It dûrre wiken, eart hja werom kamen. En hwa namen hja mei? In âld en
breklik man en hy waerde riden yn in weintsje en sa nei it paleis ta
brocht en nei Pykje.
Hja seach him kommen... „Goaitse!” rôp se, „o Goaitse, hwer komstû
wei?”
„Ut jou lân, prinsesse Marije,” sei hy mei syn krêkerich âld lûd. „Lang
wie se wei, en nou dochs einliks werom foun en ek wol wer yn in
paleis.” En hy wie sa bliid det.
Hy wie de earste, dy-t se werom seach út hjar eigen lân. En der kamen
mear, ek de prinsen, hjar neven, dy-t do se wei wie, it ryk mar ta hjar
nadere hiene en al dy jierren mar for master opspilen. En nimmen, dy-t
der tsjin abbelearje doarst ef sinspylje op rjuchtlike erfnammen ef
soks sahwet, hy waerde yn ’t tsjusterst toersgat smiten det der to
finen wie. Goaitse hie yn stiltme altyd yette war dien, om hwet fen syn
prinsesse gewaer to wirden, sûnder det se him fortochten. It hie net
holpen. En nou ’t hy âld wie en neat mear koe, nou mocht it him barre
en sjogge se wer. En yn hege steat, ek as in prinsesse!
Sa gau as ’t koe, waerde prinsesse Marije wer yn hjar âlde rjuchten
bifestige en de frjemde blom, hjar eigen wapenblom waeide yn flagge en
findel wer fen alle toeren en huzen.
Nou bigriepen de kening en Sigûrd, hwerom as se hjar foartdaedlik sa
thús field hie yn hjar hege steat. It wie yn hjar biwoartele fen âlder
ta âlder.
Hja libben lang en lokkich en do de âlde kening stoar, waerden hja
kening en keninginne en regearren mei wysheit en forstân, hwent
keninginne Marije dy-t sa lang de earmesteat fen in minske ek mei
trochmakke hie, hjar hert stie altyd wiid iepen for alles, hwet earm en
swak wie en help nedich hie.
Yn al hjar hege steat forgeaten hja Pame en Ljeafke net. Dy libben nou
al lang fen de rinten en simmers futtele Ljeafke efter in stik ef hwet
lytse keningsbern oan, lyk as se ienkear efter Pykje oanfuttele. En
simmers ek altyd ienkear, den kamen de kening en de keningin. De koets
mei seis hynsders koe der net swaeije, it lêste ein gyng to foet.
„Wistû it noch fen do?” sei de keninginne en hja suchte efkes. „Hjirre
en yn ús lyts húske oan ’e wjittering wierne wy dochs noch it
alderlokkichst, dû en ik, net?”
„Stien noait stil by it giene lok, ljeave,” andere hy, „maar bisiikje
om it kommende ek ta dines to meitsjen. En alle dei mei dy is lok.”
DE IENSUME BEAM.
Der wie ris in great heidefjild, wol tûzen pounsmiet great wie it. It
lei der noch foar, sa ’s it skepen wie en by tiden wie krekt, as
siddere der noch de oerkreft yn nei fen dy skeppingsdei. Fleach de
stoarm mei syn hymjende hynsders de loft lâns en tognidde ’r alles,
hwet net om lyk woe, den wie ’t sa, dripte de rein der in soele, stille
Maeijedei op del, op al dy forlittenheit en hearlike iensumheit, den
wie ’t sa en bingelen der millioenen felettene klokjes oan ’e
heidestrûkjes en letten dy op in waerme Augustusmoarne de risping yn,
ja, den wie ’t wol ’t aldermeast sa. Den gyng ’r noch in siddering oer
det stille, greate heidefjild... sloech it herte fen natuer mei feller
slaggen as it minskeherte ek op syn heechtiidsdei fen lok...
Mar nou wie it stil op dy heide, allinne fûgels fleagen der oer, witen,
brunen, skieren, earrebarren en ielreagers, winterkeninkjes en
blaustinsen, hja fleagen der oer, mar gjinien sette him der nei wenjen.
Ho det sa ek? Wol founen se der hjar biderf, mar hwer stie de beam,
dy-t ta in hûs tsjinje koe?
Sa lei de heide der noch foar to blinken yn syn blonde teare moaijens,
yn syn kleed fen sân, omboerde mei ’t feletten fen syn bloei, mei syn
klingen en slinken, syn dobben en poellen, syn doltsjes fol bjinten en
syn djippe ynwettere rillen fol ielstekkers en bargeblommen, syn
toerrebouten en snikwite swânneblommen, hjir en der ien yn ’t klear
wetter...
Der op in kear kaem der in ekster foarby, dy eptige dôgeneat. For
fordiwedaezje hie ’r in ikel yn ’e bek en hielendal yn ’e stúdzje wei
liet ’r him stadich foar de wyn ôf foartwaeije nei wiif en bern ta. Hy
hie in bûs fol nijs oer hinnepykjes, lekkere aeikes, jonge mûzkes en al
sokke snobberijen mear en hy tocht him sa bliid oer al dy dingen, det
hy liet de ikel falle, in moaije griene mei in lyts dopke der op, krekt
fen passen great for in lyts smookpypke.
Hwet in reis for dy ikel, om op ’e groun to kommen! Hy wie der suver
fen yn ’e sûs, do-t hy einliks delkaem oan ’e kant fen in slinke, fen
in ljeaflike griene slinke fol blommegûd en mosk en flanterich gêrs.
„Dei!” sei de ikel en bûgde foar de blommen en it mosk en it gêrs, mar
dy sieten him allegear wiis oan to sjen en seine boe noch ba. Do
biskamme de ikel him ta de teannen út en kroep djip forside yn ’e
fetlike groun fen ’e slinke en der foel ’r yn in lange slom.
De tiden gyngen. In sniejacht slûpte op in nacht oer ’e heide, de snie
teide wer wei, de heilstiennen keilen by de klinge del yn ’e slinke en
toraenden der, de rein makke hiele rillen yn it heidesân en roan troch
dy goatsjes ek nei de slinke ta en optlêst wie ’t der neat oars mear as
blabze en wetter. En ûnder op ’e boom fen ’e slinke, ûnder gêrzen en
sân, lei as in keninkje op syn sêft bêd dy ikel, stil yn lange, swiete
dream.
En einliks op in simmerdei, in langen ien fen de moarne fjouwer ûre ôf
oan de joune acht ûre ta, die de ikel syn beide eachjes op en sjoch, hy
wie in oaren-ien.
Hy hie in stamke krige en twa bledtsjes as opskrandere eachjes yn syn
wiis beammeholtsje mei ’t griene prûkje. En it wetter droege wer op en
spjuchtich en rjucht stie ’r der oan ’e sinnekant fen ’e slinke, it
lytse ikene beamke, in pjut, in ding, mar sa krûs en sa kein as in bij.
En hy wie de earste beam der op det forlittene, flakke heidelân. En sa
stie hy der lange tiden en nimmen seach nei him om.
Do op in moaije moarn kaem der in heit oanriden mei syn jonkje foar him
op ’t hynsder.
En by de slinke, det moaije hoekje grien yn it toarre fen it heidelân,
gyngen se fen it hynsder ôf en ieten in flaubyt út de knapsek.
En de lytse jonge seach it beamke, syn spjuchtich soeijend lyfke,
glânzich yn ’e sinne en syn kopke mei ’t grien bleddeprûkje kroes boppe
alles út.
„Meij ’k him ha en sette him yn ’t tún?” tante ’r syn heit mei
flaeikjende eagen.
„Det ’r útgean scil en stjerre ûnder hânnen wei? Lit him stean en sjoch
him oanwinnen en skaed jaen en ha dyn aerdichheit der oan... En tink
ris om my... letter,” sei de heit en siet mei syn lytse jonge op ’e
knibbel en wie ryk mei dit syn great bisit.
En togearre biseagen se it beamke. It stie to triljen op syn stamke, sa
binaud wie it, det it der útskûrd wirde scoe en meinaem nei de greate
sted, fier foart, hwer gjin beammen mear binne, mar neat oars as
houtkappers en saechmounlen en oare marteldingen en it smeke mei syn
hiele lytse teare lichemke: lit my stean yn myn biwoartele groun.
En alle blommen yn ’e slinke harken der gnyskjende nei. Hwet in
healwiis beamke! Hja woene wol pronkje yn ’e sted yn in moai faeske.
Mar de man en it jongkje taelden net nei hjar. En do rachten hja se út
en seine it sa raer op, det it ikebeamke biskamme him der om, det hy
sokke bûrljue hie.
En de man en it jonkje holpen it ikebeamke fen in spûkeblom syn wynsels
ôf, dy-t him hindere en hja klauwden de stientsjes om him hinne wei. En
do founen se in moaije fjurstien.
„Sjoch,” sei de heit, „scill’ wy ris fjûr slaen?” En hja sloegen fjûr.
En it ikebeamke skrilde der fen, hwent hy seach for it earst it fjûr en
hy waerde bang en dochs hie hy it ljeaf, hwent wie de sinne ek net fjûr
en joech dy him net groei en libbenskreft?
De man en it jonkje gyngen hjar wegen en yn lange tiden rieden hja net
mear oer ’e heide.
En do kaem it jonkje allinne. It hynsder wie âld waen en hy in great
jonge, mar de man miste ’r.
En it jonkje siet stil ûnder de beam to sjen, ûren lang en de nije,
moaije skaden fen ’e beam syn jonge krún weefden ljochtich en skadich
oer syn holle.
Der kamen nou mear beammen op ’e heide, spjirren en elzen en
wylgenstruwellen, dy wreiden yn ’e lichten. Mar ikebeammen kamen der
net mear. Dizze iene wie kening.
[Illustration: dizze iene wie kening]
En letter, folle letter kaem it jonkje wer en hy kaem net allinne. Hy
naem ien mei, in faem mei goudblond hier en brune eagen en sa blank fen
fel as in spûkeblomsknop. It wie joun en de moanne kaem op en de sinne
wie ûnder.
De beam syn brede foarse krún stie tsjin de ljochte jounloft as in beam
fen in kostlike print en hy rûzde fen blydskip yn al syn bledden, do-t
hy dy twa jonge minsken oankommen seach. En om hjar hinne seach hy it
lok sweevjen en de ljeafde en alle freugden fen ’e jonkheit folgen
hjar... Mar det seach allinne dy beam... hja fielden it en wierne sa de
ierde ûnttein, det hja net iens mear wisten, hwer hja roanen.
En sa stiene hja foar de beam en seine him frjeonlik joun. „Joun!” rûze
de beam werom en syn foars lûd wie nou ljeaflik om to hearren. En hja
sochten in smout hoekje by syn stamme en sieten der in skoftsje to
rêsten. En do-t se oerein gyngen, stie de moanne as in iensume sulveren
wachter boppe de ierde, heech en koel...
De beam groeide en groeide, it waerde ien fen ’e âlde geve soarte,
bêste iken kerl sûnder oasten en op in goede dei kaem it jonkje, nou al
lang heit oer trije grouwe jonges, mei in frjemde man. Dy hie in
tûmstôk yn ’e hân en meat en meat...
„Hy kin der út,” sei ’r. „Bêst banhout, as de snie om ’e huzen stouwt.”
„Heit wie der mâl mei. Sparje him,” sei de man en gyng mei syn jonges
yn syn skaed sitten en tocht om ’e âlde, ljeave dingen, hwer de beam ek
fen flustere. En syn flusterjen waerde al minsliker en minsliker en de
man, harkjend bigoan him to forstean.
„Dû hast my nou sparre,” sei de beam earnstich en foars-wei. „Ik wit,
de hiele bosk scil falle en ik allinne stean bliûwe. De stoarm scil oer
it keale fjild ride en my oanrânne, mar ik scil hoekhâlde en net falle,
de wjerljocht scil komme en nei my slaen mei syn wrede bile, hy scil my
in earm lam slaen, mar my net dea krije kinne, de simmer scil komme en
my oantrune ta fruchtjaen tûzenfâld... Sa libje ik de wikseltiden fen
it jier, sa scoe ik tûzen jier âld wirde kinne...”
„Det wit ik,” sei de man en seach mei ljeafde nei de ronfelige sterke
bast en de wiidfortakke krún fol glânzich bled.
„Tûzen jier...” sei de ikebeam sa sêft, as prate hy yn him sels. „Mar
den scoest dû der net mear wêze... In minskelibben is mar sa ’n
skoftsje, sa ’n koart reispaed twisken berte en dead, it is de moite
fen ’t kommen hast net wirdich...”
„Sa is ’t,” sei de man en hy tochte om syn earste grize hierren twisken
de swarten. Wrede moànders wierne it.
„Tûzen jier,” sei de ikebeam yetteris. „Den scil der in frjemd komme en
kappe my om, mar ik wol, detstû det dwaen scilst.”
„Ik kin net,” makke de man him der ôf. „Ik kin dy net de deastek jaen,
ik kin net it krimpen sjen fen dyn ticht lof en it knappen hearre fen
’e stamme en ’e woartel. Ik wol gjin dead bringe, hwerearne den ek. En
dy tominsen net. Bistû net forweefd mei al myn hearlike oantinkings en
ha ik de loksdream fen myn jonkheit net dreamd yn dyn skaed?”
„Brûk my, ast my nedich hast en brûk my den for it ljeafste, hwetst
bisitst. En mei wille jow ik den mysels for dy,” rûze de beam
earnstich. „En sels scilst my de deastek jaen nei myn eigen bistel. Ik
scil it dy wytgje, honear as ’t tiid is en myn libben en lichem goed ta
dyn bigear.”
De wirden fen ’e beam diene de man sear, mar it wie noch mear it bisef,
ho-t al it ierdske in ein ha scil, hwer hy fen suchte moast. Mei
tsjinsin joech ’r einliks syn tawird en wylt ’r it die, moide it him ek
al wer. De beam rûze bliid syn tank en de man gyng syn wegen.
Jierren letter kaem ’r wer. Hy roan sa fluch net mear en syn hier wie
piper en sâlt waen en hy hie pûdden ûnder de eagen. Hy kaem mei syn
soan, in holle greater as hy. Dy scoe oer wide séën gean, nei de Oast
ta en nou frege hy de beam for in stile yn it skip. Den scoe hy syn
bern feilich reisgje litte kinne—suchte hy, it ein wie sa fier en it
wie syn âldste, syn hertlapke.
Do skodholle de beam en glimke. „Min jowt gjin goud for izer,” sei ’r
en hy seach de soan oan mei de wize bleddeëagen fen syn krún. En hy
wiste, hy scoe it net fier bringe, dizze bidoarne âldste soan fen it
húsgesin, de pop fen in loune mem en it hertlapke fen heit.
„Wel noch ta!” hune de soan, „lit heit him stean? Hat heit him ljeaver
as my?” en hy skopte mei syn hirde learsens in wrede smartlape op ’e
stam.
„Der hast in oantinken oan my, âld aep,” smeulde ’r.
De beam stie foar him, keninklik en stom. En de heit biskamme him oer
syn soan, dy-t hy net mear ûnder de kwint hâlde koe en nou nei de Oast
moast as slavedriûwer.
Der gyngen wer jierren oerhinne. En de man kaem wer oer de heide op ’e
ikebeam ta. Der stie ’r to pronkjen yn syn folle kreft, syn ljeave
moaije beam en oan alle kanten spruten syn nije brune bledden út ’e
kleverige hulen en syn stam wie sa rjucht as in tried en gjin kerfke
noch mosk skeinde him.
In houtdoupearke nessele yn in strampel fen syn tokken en oan syn foet
kuieren de warbere miicheamelers om en tôgen aeikes oan ta fied. De man
stie der in set stil nei to sjen en harke nei it sjongen fen ’e
maitiidswyn yn syn tokken. En it die him sear, om de beam nou to
freegjen en derom draeide hy him om en scoe wer foart.
Do rôp de beam him mei in wûnder ljeaflik lûd en hy kaem stadich werom.
Hy wie min waen op ’e gong en syn gesicht forfallich en biklonken. Hy
wie in skynsel fen hwet hy west hie en it gyng de beam yn syn folle
kreft, syn keninklike sounens oan it hert. Mei ljeafde scoe ’r jaen,
alles hwet de man nou frege...
„Ik moat dy brûke for in widze for myn bernsbern,” sei de man hiel
sêft. „It bern fen myn bern en meij ’t wêze de soan fen dizze myn
twadde soan.”
„En hwer is de earste bleauwn?”
„Hy is ûndergien, omt ’r swak wie, myn âldste. Hy hat de tsjilk fen
bidwelming der yn it frjemde lân leechdronken yn ien swolch, hwet for
jierren tiid ornearre wie... Do is oer syn hert it greate swijen
kaem.... Det leed der kin ik net wer oerhinne komme! tochte ik do en
nou is der dochs in freugde op folge. Jow my dysels, beam, for in widze
fen it slachte fen my, det groeije en bloeije scil nei my.”
De beam stie stiif-stil, der forweechde gjin bled. „Is ’t dyn dierberst
bisit, man? It is noch net iens bisit, it is ’t ûnthjit noch mar fen in
lok. Ik kin my net offerje.”
De man bûgde de holle en gyng ûnder de beam sitten to útrêsten. Hy
seach it wide, stille lân foar him, hy tochte om syn heit en syn
ljeafste, syn âldste soan yn ’e groun fen it fiere, frjemde lân en oan
it nije, frjemde, det him to ûntjaen stie yn syn twadde soane hûs.
De moanne kaem op, de sinne wie ûnder en hy tochte om ek sa ’n dei,
lang lyn. En stadich gyng ’r foart en stoarrelich wie ’r op ’e gong.
Der gyngen wer jierren oerhinne. De ikebeam bihearske nou de hiele
heide. Dichters bisongen him en skilders skilderen him, mar gjin minske
hearde him ea mei minskelik lûd praten, al ho’n war as se der ek op
diene en ûnder syn krún leine to útkloarkjen en to harkjen. Mar de beam
swijde... hy swijde fol majesteit. In kening wie hy en keninklik om to
sjen mei syn wiid útsprate tokken en ’t fine net fen syn tokjes en
sprútsjes.
En hy krige forlangst nei de man, syn frjeon en hy wonk alle kanten út
mei syn alderlangste tokken, as ’r him ek oankommen seach oer ’e wide,
greate iensume heide, syn ryk.
En einliks, der kaem ’r. In âld mantsje mei in stokje en hy hoarte yn
’e hoksen by eltse stap, dy-t ’r die en sims stie ’r to útpûsten en
wreau him mei de hân oer ’e eagen.
En de beam lokke him mei syn swietste sangen en struide de reade
hjerstbledden foar syn foet, om him to forwolkomjen.
En sa kaem ’r en it leed gyng mei him en it triennewiif hinge him oan
’e mantel en skûrde ’r him sadanich oan, det hy koe hast net
abbesearje.
Mei de sêftste hjerstskaden fen syn krún paeide de beam him ta rêsten
en sitten. En hy siet.
En sei gjin wird. De triennen dripten him út ’e eagen en op ’e âlde
toarre fingers, sims skokten syn âlde meagere lidden fen in snok.
„Praet dy út, myn goede frjeon,” sei de beam syn sêfste rûzing. „Hwet
is dyn bigear?”
„Ik bring dy it deafonnis,” sei de man as ienichst andert.
„En hwer det sa for?” frege de beam, mar der wie eat yn syn lûd, krekt
as wiste ’r alles al.
„Ik mocht dy opeaskje for it dierberste, hwet ik bisiet. Nou wit ik,
hwet det is. Ik wol dy for in kiste fen myn wiif. Hja is hjoed rêst.”
„Is der neat, det dy boppe hjar gyng?” flustere de beam hiel sêft.
„Neat,” sei de man. „Ik wol dy, beam, for hjar.”
„Kinstû my dea-dwaen? Kinstû it oansjen, det ik fal en krêkjende stjer,
myn hearlik lichem priis jow oan ’e mounle yn tûzen piniging?”
„Ik kin,” sei de man. „Om hjar. Oars net.”
„Lit my den stjerre fen dyn hân troch it fjûr,” hjitte de beam him.
„Ringje my.”
En de man krige syn knyft en ringe de keninklike beam. It waerde mar in
smel streekje, einliks mar in kraske. Uren wie ’r der mei dwaende,
hwent syn kreft wie forgien. Hy wie waen as it skaed fen hwet ’r
ienkear west hie.
„Krij de fjurstien en ’e tondelpot,” hjitte de beam him wer, „en gien
stean oan myn Westkant, myn âlde goede frjeon.”
En de beam seach him der sa stean oan ’e Westkant fen syn stam mei de
sinne yn ’e rêch, it skynsel fen in minske en yn syn eagen markbite ’r
it greate meilijen mei him.
„Slach fjûr, det ’r in fonke fljocht yn myn keale ringe fleis en jow dy
den efterút, sa fier ast rinne kinst.”
En d’âld man krige de fjurstien fen syn heit en de tondelpot en sloech
fjûr en gyng do efterút, stadich, hwent hy koe net hird mear.
En hy seach in flamke kommen en noch ien, tûzen flamkes seach ’r kommen
om ’e beam en him bislikjende wei bispringen, den hjir, den der. En hja
hâlden oan en ûnder oan de beam der waerde it in ring fen fjûr.
Mar de beam stie der noch foar mei syn waeijende krún en syn reade
bledden. Krekt sa lang, det ’r in skokje troch syn lidden gyng en hy
hwet oerside ôfwykte.
De iensumheit en de âld man seagen it. En hy joech him stadichoan noch
hwet mear tobek.
Hy seach it geve, libbene sap út ’e beam drippen, tûzenen triennen fen
libbenskreft en hy sloech de hânnen foar d’eagen. Dit koe ’r net mear
oansjen... dizze dea en dit libben.
Der trille de groun, de loft waerde tsjuster, mei in hirde knap as in
skot knapte de beam ôf en plofte op de groun.
En de âld man joech him ôf en bistelde syn wive lêste hûs.
*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK TWILJOCHT-TELTSJES ***
Updated editions will replace the previous one—the old editions will
be renamed.
Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for an eBook, except by following
the terms of the trademark license, including paying royalties for use
of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for
copies of this eBook, complying with the trademark license is very
easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation
of derivative works, reports, performances and research. Project
Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may
do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected
by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark
license, especially commercial redistribution.
START: FULL LICENSE
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase “Project
Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg™ License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person
or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™
electronic works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the
Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg™ License when
you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country other than the United States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work
on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the
phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this eBook or online
at www.gutenberg.org. If you
are not located in the United States, you will have to check the laws
of the country where you are located before using this eBook.
1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase “Project
Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg™.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg™ License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format
other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg™ website
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain
Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works
provided that:
• You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has
agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
within 60 days following each date on which you prepare (or are
legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
payments should be clearly marked as such and sent to the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation.”
• You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™
License. You must require such a user to return or destroy all
copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™
works.
• You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
receipt of the work.
• You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg™ works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of
the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set
forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right
of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg™
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any
Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™
Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s
goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg™ and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state’s laws.
The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West,
Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up
to date contact information can be found at the Foundation’s website
and official page at www.gutenberg.org/contact
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread
public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine-readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state
visit www.gutenberg.org/donate.
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate.
Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of
volunteer support.
Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.
Most people start at our website which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org.
This website includes information about Project Gutenberg™,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
