The Project Gutenberg EBook of Apô-Apô (Zarzuela) at Kung Sinong Apô-Apô
(Kasaysayan), by Pantaleón S. Lopez
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: Apô-Apô (Zarzuela) at Kung Sinong Apô-Apô (Kasaysayan)
Author: Pantaleón S. Lopez
Release Date: November 7, 2005 [EBook #17023]
Language: Tagalog
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK APÔ-APÔ (ZARZUELA) AT KUNG ***
Produced by Tamiko I. Camacho, Pilar Somoza and the Online
Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net.
Special thanks to Matet Villanueva, and Ateneo Rizal
Library-Filipiniana Section for helping to reconstruct
some portions of this project. (This file was made using
scans of public domain works from the University of Michigan
Digital Libraries.)
[Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is
marked as ~g.]
[Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa
upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon
ay hindi na ginagamit.]
"APÔ-APÔ"
(ZARZUELA)
"Kung sinong Apô-Apô"
(KASAYSAYAN.)
Pantaleón S. Lopez
MAYNILA
Limbagan nina Fajardo at Kasama
_Daang Carriedo Blg. 101, Sta. Cruz_
=1908.=
Zarzuelang tagalog na may isang bahagi,
ikatha ni P. S. Lopez, at tugtugin ni Mateo
Varios na pinamagatang:
"APÔ-APÔ"
M~GA TAO SA OBRA.--M~GA ARTISTA.
Soledad......G. Máxima Gonzales.
María........Bb. Petrona Polintan.
Ludovico.....G. P. S. Lopez.
Tio Agong....» F. P. Ballecer.
Bakokoy......» Juan Bernabe.
Tio Pedro....» E. Peña.
Totong.......» F. Peña.
KAPISANAN N~G PANDAY.
Tanging bahagi
* * * * *
_Pagbubukas n~g tabing mamamasid ang isang
taller n~g pandayan si Ludovico at m~ga panday._
ESCENA I.
MUSICA No. 1.
Coros.--Itong ating kabuhayan
ang mag panday gabi't araw
siyang tan~ging kabuhayan
n~g kapatid at magulang.
Ludovico.--Kapalara'y sinakbibi
kabuhayay kinandili
at guinhawa'y humalili,
palad n~ganing tantong apí.
Coro.--Bawat palo n~ga sa bakal
n~g martillong nasa kamay
pawis nag tagtagastasan.
sa katawang n~g lulumay.
hot, hot, hot,
SALITAAN.
Agong.--Luduviko kapatid ko: dahil saiyo ay diko maikakailâ
na ako'y guminhawâ sanhî sa mabuting iyong pamamanihala nitong aking
kabuhayan.
Vico.--Diko po itinuturing.
Agong.--Sa gayon ay maraming salamat _aalis._
Pedro.--Kaibigan ayon sa kainaman mong ugali dika sukat mag
tiwalâ n~g labis sa ating apô-apôan, sapagkat dinguín mong madalas
asalin niyan:
Iyan ay walang ugaling makisama sa di niya mauulól, at marunong
gumalang sa matwid, siya,i, di mopa kilalá dahil sabago kapang
nakakasama ¿gaano nabang panahon ang iyong pagkalagay dito?
Vico.--Dalawang taon lamang.
Pedro.--¿Gasino na ang dalawang taon? ako'y nakilala ko pati
inunan niyan at sa katunayan, iyan ay pang-ulo n~g isang tungkos na
inútil at walang ini-isip kung di ululín ang m~ga kaawa-awa, walang
bigóng kilos na di pinagkakagasta; at ang bawat hindi umamin sa linsad
niyang paraan ay tuturang walang pag-ibig sa lupang kinamulatan.
Vico.--Katoto: masalág ko ang iyong pan~gun~gusap, si Tio
Agong ay walang kasalanan, sapagkat sa bayang walang napakukutos, ay
walang man~gun~gutos, tuturan mong siya'y pan~gulo n~g isang
kapisanan. ¿Hindi mo ba natatalos yaong wika: Na sa bayan n~g ulol
walang Hari kundi ang gungong? Kaya wala sa gunam-gunam ko ang ako'y
kaniyang pagtaksilan.
Pedro.--Ito'y sinabi ko lamang, huag mong lílimutin yaong
wika: na ang mapagkatiwala madalas mapan~ganyaya iyong tatandaan
_aalis._
_Lalabas si Soledad Malungkot._
ESCENA II.
Soledad.--Guiliw kong asawa! bagaman,t, mahapdî,
sa puso,t, panimdim ang isasangunî,
pag iinutan ko, na maimungkahî
sabahay naito'y huag mamalagui.
Vico.--Ikaw'y asawa ko ano mang masapit
ikaw lang ang tan~ging sa dib-dib naguhit
nag papagal ako kasi ko at ibig
sa iyo ang dahil....
Soledad.--Dinguin mo ang sulit:
Ibig kong sa bihin n~gayong ipamalay
sa iyong kasamá ikaw,i, humiwalay.
Vico.--Ang lahat mong sabi aking hahadlan~gan
pagkat diko ibig at di katuiran.
Ako'y kilalá mong inanák sa pagod
sapagtatrabaho'y nabuhos ang loob
ang pandayang ito kung kaya lumusog
ay dahil sa akin.
Soledad.--¡Maawain kong Dios!
Vico.--Talastas mong dati ang aking puhunan
sa pandayang ito'y madlang kapaguran
n~gayong sumapit na ang pakikinabang
manghihikayat kang akoy humiwalay.
Soledad.--Dinguin aking guiliw itong isasaad
na sa pagkahimlay aking na pan~garap
ang taksil na Agong magdarayat sukab
at sa may asawa ay nan~gun~gulimbat.
Tan~gi pasarito ang dulong himutok
n~g nag bigay agam aking bun~gang tulog
kahiman daw lan~gít ang iyong idulot
kagantiha'y lason.
Vico.--Bibig mo'y itiklok _aalis si Vico_
MUSICA No. 2.
(2 ulit) (Anong sakláp na damdamin
itong aming nararating
ang asawang guiniguiliw
walang tiguil sa pagdaing) (2 ulit.)
(2 ulit) (¡Oh! Bathalang lubhang mataas
asawa koy iyóng iligtas
sa m~ga madláng bagabag
malayô sa tanang hirap.) (2 ulit).
SALITAAN.
Soledad.--Hindi malan~gap ko
ang m~ga insal
n~g lilong si Agong
may asal halimao
hindi na nan~gimi
pag sinta'y ialay
¿sa isang gayako?
ESCENA III.
_Lalabas si Pedro, may dalang sulat._
Pedro.--Soledad pag masdan.
Soledad.--Tio Pedro, ikaw po,i, manain~ga: natatanto ko po
na ikaw ay may dan~gal na taglay, kung ako po ba'y may ipag tapat sa
iyo, ikubli mo po kaya.
Pedro.--Ah, Soledad puputok sa lupa, n~gunit sa aking dila ay
hindi; turan mo.
Soledad.--¿Ano po ba ang pagkakilala mo kay tio Agong?
Pedro.--ha, ha, ha. Isang tawong lasengo, ang sinabi sa umaga
na lilimutan sa hapon, isang ugaling muy _ordinario_, baga man mauban,
ang laman n~g utak ay kamangman~gan, isang tawong mapag-ulol sa
kababayan, isang tawong madalas sangkalanin ang bayan, isang tawong
mapag apôapôan, isang tawong hantik pa sa limatik, isang tawong
mapagpasamba sa tanto niyang han~gal, isang tawong tumandâ sa
pagkabusabos, at isang tawong....
Soledad.--Hintay ka po muna.
Pedro.--Ah, hindi mona maa-awat, isang tawong kung hindi mo
alintanahin ang kanyang....
Soledad.--Tapusin mo na po.
Pedro.--Aba ay tapos na n~ga, ¿ano naman ang ipagtatapat mo
sa akin?
Soledad.--Marahil po'y tanto mo, na kung hindi dahil kay
Ludovico, ay hindi uusbong ang kaniyang kabuhayan.
Pedro.--Oo n~ga, tanto ko, kaya't ang pamarali ni tio Agong,
si Ludovico daw ay _socio industrial_ sa pandayang ito.
Soledad.--Madalumat mo po bang ialay sa akin ang kanyang
pag-ibig, madalumat mo po bang nasain n~g Agong na iyan, na ihapay ang
puri n~g kanyang pinakikinaban~gan.
Pedro.--Ito'y hindi ko n~ga madadalumat at dapat ko namang
dalumatin, na baka kaya naman ang ibig niyang mangyari, sapagka't si
Ludovico ay _socio industrial_ niya sa pandayan, siya nama'y maging
_socio industrial_ ni Ludovico sa iyo ha, ha, ha ... ito'y hindi natin
masusukat.
Soledad.--Kaya't yayamang sa aking asawa'y wala akong sukat
magagawang paraan upang ipamalay sa kanya ang m~ga bagay na ito ikaw
na po ang magsabi sa kanya.
Pedro.--_No puede ser hija de Dios._
Soledad.--¿Hindi ka po ba nahahabag sa aking asawa?
Pedro.--_No puede ser hija de Dios._ takot na takot ako sa
basagulo, kung iyan ay sabihin ko kay Ludovico at paputukin naman ni
Ludovico ang ulo niyan, di pati ako'y hila-hila sa _Juzgado_.
Soledad.--¿Ano po itong sulat na ibinigay mo sa akin?
Pedro.--Si tio Agong ang nagpapadala sa iyo niyan, huag ko
daw pagpapahamakang buksan.
Soledad.--N~g iyo pong matanto babasahin ko sa iyo _bubuksan
ang sulat_.
Guiliw kong Soledad: Gaáno kayang pagtataká ang tatamuhin n~g iyong
mapayapang dibdib na kung sa kalatas kung ito'y matantô ang laki n~g
aking pag-ibig.
Pedro.--Samantalang binabasa mo, dadasalin ko naman ang
sampung utos n~g Dios, _Luluhod_. Ang una ibigin ang Dios na lalô sa
lahat.
Soledad.--Ini-ibig kita hangang huling tibok n~g aking
paghin~ga kahi't dios man ang humadlang.
Pedro.--Ang ikalawa huag kang manumpa sa sa n~galan n~g Dios.
Soledad.--Ikaw ang pan~gin~gilinan ko't igagalang.
Pedro.--Ang ikatlo sa lahat lamang n~g lingo at pista ka
man~gin~gilin.
Soledad.--Soledad igagalang kita.
Pedro.--Ang ikaapat igalang mo lamang ang ina mo't ama gayon
din ang katwiran.
Soledad.--Mamahalin kita n~g higit sa buhay.
Pedro.--Ang ikalima huag pumatay n~g tawo.
Soledad.--¡Ay Soledad! ikaw ang buhay ko.
Pedro.--Ika anim huag kang makiapid sa di mo asáwa.
Soledad.--Ikaw Soledad ang tan~ging numakaw n~g aking puso.
Pedro.--Ang ikapito huag mong nanakawin ang ipinagkakatiwala
sa iyo.
Soledad.--Soledad n~g aking buhay ang ninasâ kong ito'y hindi
mahahadlan~gan kahit ang Dios.
Pedro.--Ikawalo, huag kang mapagbintang sa kapua mo, bago
bago ikaw ang lilo.
Soledad.--Soledad ko, ikaw ang pinagnasaang pagkamatayan n~g
aking pag-ibig.
Pedro.--Ikasiam huag pagnasaan ang asawa n~g kapua mo.
Soledad.--Guiliw kong Soledad ikaw ang aariin kong kaisang
puso.
Pedro.--Ikasampu huag mong pagnasaan ang ari n~g iba, lalo na
kung iguinagalang ka.
Soledad.--Hahanganan kona ang takbo nang pluma sapagka't ikaw
din ang iibiguin ko kahit anong karatnan.
Pedro.--Ang sampung utos n~g Dios dalawa ang kinauuwian:
ibiguin mong iyong kapua gayon din ang Dios, at bayaan mong mamili
sila kung alin ang kanilang ibig _titindig_. Pues iha ikaw ang
makapamimili n~g iyong ibig.
Soledad.--Kaya n~ga po tio Pedro, gawan mo po n~g paraan
walin sa kanyang loob ang kanyang nina-nais sa kayo din po ang
kaututang dila niyan.
Pedro.--Bueno, pabayaan mo,t, akong bahala.
Soledad.--Siya diyan napo kayo _aalis_.
Pedro.--Saragating tawo itong si Agong Maria, Maria _lalabas
si Maria_.
ESCENA IV.
Maria.--Ano.
Pedro.--Natatanto mo itong si Tio Agong; ibig palang lumigaw
dito kay Soledad, Jesus mariosep bakit ko ba naipagtapat dito.
Maria.--¿Si Soledad na asawa n~g kanyang kasamá?
Pedro.--Oo.
Maria.--Maniwala kana sasinasabi kona sa iyo,t, ang sinalibad
n~g isang laksang iyan e.
Pedro.--Ako pang guinawang taga dala nang sulat.
Maria.--Sinasabi ko sa iyo,t, iyang pagka meketrepe mo á
¿Hindi kaba na hihiâ sa tawo na iyang tandâ mong iyan ay pumasok kang
...ow _aambaan n~g suntok_ pag hindi ko pinaaguasa ang ilong mo á
¿Bakit ba sunod ka n~g sunod sa hayop na iyan?
Pedro.--Mangyari ako'y natatakot baka akoy maturang hindi
mabuting kababayan.
Maria.--Naku.....pag hindi ko binalibol ang bun~gan~ga mo á,
ang sukat mong akalain itong aking sasabihin: kung ang tawo bang iyan
ay mabuting cristiano, dapat bang pag nasaan ang asawa n~g kanyang
kasamá.
LALABAS SI BAKOKO'Y
ESCENA V.
Bokokoy.--Magandang araw po.
Pedro.--¿Sino?
Bokokoy.--¿Sino puba ang amo dito?
Pedro.--¿Bakit?
Bokokoy.--Ibig ko pu sanang manilbihan.
Maria.--¿Baka hindi ka makatatagal dito?
Bokokoy.--Tatagal po.
Pedro.--N~g akoy maligtas sa m~ga basagulo ipasok ko ito, hoy
¿ano ang pan~galan mo?
Bokokoy.--Bokokoy po.
Pedro.--Dito'y talagang nan~gan~gailan~gan n~g alilà,
datapua't isang alilang pipe, dahil sa ikaw ay hindi pipe tuturuan
kitang maging pipe, pagka't ang amo dito ay ayaw makikisama kung hindi
sa pipe, bulag, at kimaw na gaya ko; ako man ay hindi rin kimaw
nagkikimawkimawan lamang ako, o tignan mo.
_Biglang hahampasin sa tiyan si Bakokoy._
Bokokoy.--Aray, ha ha ha.....
Pedro.--¿Bueno, ibig mo? iyan man hindi rin bulag.
Bokokoy.--Opo.
Pedro.--Pag sinabi sa iyong ganito _ikukumpas ang kumay sa
mukha_ babayi ang kailan~gan _kukumpas uli_ pag ganito lalaki.
Bokokoy.--Opo.
Maria.--Mabuti, insayuhin mong mabuti iyan at papasok ako
dito sa loob _aalis_.
ESCENA VI.
Pedro.--¿Magkanong sueldo ang ibig mo?
Bokokoy.--Kahi't na po magkano _uubo sa loob si Agong._
Pedro.--Humanda ka at nandito na. _Lalabas si Agong._
Agong.--Pedro, aha? sino iyan?
Pedro.--Ibig pumasok na alila pinapag-antay ko dahil sa pipe,
baka wika ko maibigan mo.
Agong.--Aha, oo kung pipe ay ibig ko n~ga magkano an~g sueldo
tanun~gin mo.
Pedro.--Bokokoy.
Agong.--Anong n~galan?
Pedro.--Bokokoy, ayon sa recomendación na aking tinangap.
Hoy, _kukumpasan kung magkano ang ibig sahurin_ magkano ang ibig mong
sueldo.
Bokokoy.--_Ikukumpas na limang piso._
Pedro.--Límang piso daw.
Agong.--Comforme ako, hoy _tatampalin sa balikat kukumpasan
n~g kahit anong makita huag sasabihin_ huag mong sasabihin ¿ha?
Bokokoy.--Ong.... _tatan~gotan~go_.
Agong.--Tio Pedro, anong sagot ni Soledad?
Pedro.--Tio Agong, pillo ka pala naghain ka pala n~g pag-ibig
kay Soledad.
Agong.--He, he, he.... Saragate ka tio Pedro, marahil
binuksan mo ang sulat.
_Sa tuina't magtatawanan ang dalawa makikitawa si Bokokoy._
Pedro.--Hindi ko binubuksan kung di binasa sa akin ni
Soledad, dahil sa kilala ni Soledad na marunong akong magkubli n~g
lihim, samantalang kanyang binabasa dinadasal ko naman ang sampung
utos n~g Dios, n~g marinig niyang ang ika anim na utos n~g Dios na
huag makiapid sa may asawa namun~gay ang mata, saka tumawa n~g lihim
kaya't tila tinatangap na ang iyong pag-ibig _magtatawanan
maquiquitawa si Bakokoy._
Agong.--Hoy, ¿bakit ka tumatawa?
Pedro.--Talagang ganyan iyan, pagnakakita n~g tumatawa
nakikitawa din ha, ha, ha ... _Tatawa si Pedro makikitawa si Bokokoy_
nakita mo na di nakikitawa naman.
Agong.--Aba sien~ga a, dahil sa ang aking pagkaalam, ay
tungkol pipe, siempre bin~gi.
Pedro.--Oo n~ga bin~gi n~ga iyan sa iyon ang kanyang ugali,
pag nakakita n~g tumatawa nakikitawa, anong magagawa natin: tawanan
mo; pag hindi ka tinawanan talo ako.
Agong.--Hoy, _n~gin~giti si Agong n~gin~giti din si Bokokoy,
hahalakhak si Agong hahalakhak din si Bokokoy._
Pedro.--Kaya wala tayong dapat katulun~gin sa pagligaw mo kay
Soledad kung hindi iyan.
Agong.--¿Saan naroroon si Soledad? _lilin~gon si Pedro
masusuliapan si Soledad na lumalabas._
ESCENA VII.
Pedro.--Naito siya't dumarating _Patakbong aalis._
Agong.--Ay! Soledad!
Soledad.--Aba bastos na tawo ito, hindi na kayo nahihiya,
kahit may tawo.
Agong.--Diyan ay huag kayong mag-alaala, pagka't tan~gi sa
iyan ay pipe, bin~gi pa ¡Ay Soledad!
Soledad.--Di ka na nan~gimi sa aki'y maghain ¿n~g iyong
pagsinta? ¡may lahi kang taksil!
Agong.--¿Maging sala kaya ang gawang gumiliw?
Soledad.--Sukat na, sukat na,
may dilang matabil.
Dapat mong lin~gapin
ang aking asawa
marunong mag tapat
sa pakikisama,
maguing araw gabi,
tanghali't umaga
trabaho ang ibig
upang guminhawa.
Bagá man sakali iyong namamálas
sa ibang babae ang ugaling judas
ako naman sana'y huag mong itulad
tatampalin kita....
Bakokoy.--Frefeta Jeremias.
Agong.--
Huag maguing tampal sukdang maging suntok
titiisin ko rin taglay n~g pag-irog
kahit sa n~gayon din buhay ko'y matapos
iibiguin kita.
Bokokoy.--Santo Nicodemus.
Agong.--Ako'y kilanlin mo sa bayan ay tanyag bawa't nasain
ko'y nasusunod agad.
Soledad.--Kung magkaganito matwid ay baligtad, n~guni't huag
gawin sa nan~gadidilat.
Agong.--Pag-ibig ko'y tuloy, hindi magagatol pagka't akong
apô....
Bokokoy.--Malapit lumindol.
Agong.--Ang kahit bumaha n~gayon din n~g apoy, ini-ibig kita
_yayakapin._
Soledad.--_Iilag_ Ah, lahing Faraon.
Dika na nahiya n~g asal mong iyan
isang may asawa iyong pan~gahasan
bulok ang puso mo, may lahing halimaw
di ka na natutong magbigay pitagan.
Agong.--Itong pagsinta kong nakintal sa dibdib hindi maaampat
ano mang masapit ang yakap kong ito, hulog na n~g lan~git hahagkan pa
kita....
Soledad.--Halimaw, balawis. Wala kang damdamin tawong walang
wasto: marun~gis ang dibdib maitim ang puso: darating ang araw noong
pagka pugto n~g gaya mong sakim mapag apô-apô. _Tatampalin pagkatampal
aalis patakbo._
Bokokoy.--Aray....
Agong.--¿Nakita mo ang guinawa sa akin? _Pakumpas_.
Bokokoy.--Ong ... _pailing-iling_.
Agong.--Huag kang magsasabi kanino man _pakumpas aalis si
Agong sapolsapol ang mukha biglang tatawa si Bokokoy pagkaalis._
Bokokoy.--Walang hiya pala itong apô-pô namin dito.
_Darating si Lodovico lalabas sa fondo at si Soledad sa kaliwa._
ESCENA VIII.
Vico.--Oh Soledad kailan man ikaw ay na sa aking piling,
hindi ko nakikilala ang kamatayan.
Soledad.--¡Ó Asaua ko! kailan mang oras di kita masilayan,
tanto akong nalulumbay.
Vico.--Tunay kaya?
Soledad.--Tunay.
Vico.--Kung gayon ay dínguin.
MUSICA No. 3
Vico.--Kung totoong iyong tinuran
iabót ang iyong kamáy
Soledad.--Naito aking hirang
at huag ang kamay lamang
kung di pa sampúng katawán
Vico.--Oh laking kaligayahan
Tantoin mo aking guiliw
ikaw ang sasalaminin,
buhay ko man ay mairing
dito magpahangang libing.
Soledad.--Sa oras na masanghayâ
nag bulaklak yaring tuâ
at naparam ang dalita
sa ligaya'y sumagana.
Sol. at Lvo.--Itong ating kaligayahan
waring araw na sumilang
ligaya'y ating kamtan
dito sa pag-iibigan
Anong sarap anong tamis,
ang linamnam n~g pag-ibig
di mandin maiwawan~gis
sa ligaya n~g angeles
Lalo na n~ga't kung kaulayaw
ang sintang minamahal
wari man din tinanglawan
n~g m~ga bitui't buan.
SALITAAN.
Vico.--Asawa ko, kahit ang pagod ko'y halos makaputol n~g
hinin~ga kapag ikaw ay nasa piling naiisbang walang liban.
Soledad.--Kaawa-awa kang tunay sa iyong kasamá, iyo ang
pag-luhâ, iyo ang pagdaing, iyo ang pagtaghoy, at iyo pa ang damdamin.
Vico.--Hindi magkakagayon at sino ang tawong iyan hoy, ¿Sino
ka?
Bakokoy.--Sino naman kaya ito. _Kukumpas n~g pagalang._
Soledad.--Iyan ay bagong pasok lamang dito.
Vico.
