Mythen en sagen uit West-Indië

By Jr. Herman van Cappelle

The Project Gutenberg eBook of Mythen en sagen uit West-Indië
    
This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and
most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this ebook or online
at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States,
you will have to check the laws of the country where you are located
before using this eBook.

Title: Mythen en sagen uit West-Indië


Author: Herman van Cappelle

Illustrator: Willem Backer

Release date: November 14, 2023 [eBook #72126]

Language: Dutch

Original publication: Zutphen: W. J. Thieme & Cie, 1926

Credits: Jeroen Hellingman and the Online Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project Gutenberg. With special thanks to Jude Eylander and others for the music transcription.


*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK MYTHEN EN SAGEN UIT WEST-INDIË ***




                            MYTHEN EN SAGEN
                             UIT WEST-INDIË


                                  DOOR
                          Dr. H. VAN CAPPELLE.

                           GEÏLLUSTREERD DOOR
                             WILLEM BACKER


                   ZUTPHEN—W. J. THIEME & CIE—MCMXXVI








    Aan mijne vrienden

    C. VAN DRIMMELEN,

    Oud-Agent-Generaal voor de Immigratie, Oud-Lid van den Raad van
    Bestuur in Suriname, den sympathieken strijder voor de belangen der
    Amerikaansche Negerbevolking en mijn onvermoeiden tochtgenoot door
    de Binnenlanden van het District Nickerie, die met zijn helderen
    blik in de Negerpsyche onzen zwarten arbeiders een vaderlijke
    leidsman was

        en

    Dr. HERMAN F. C. TEN KATE,

    den Nederlandschen Anthropoloog en wereldreiziger—den eminenten
    kenner en vriend der Indianen,

        draag ik dezen bundel op.

                        H. VAN CAPPELLE.








VOORWOORD.


Wanneer wij onder West-Indië niet alleen de eilandenreeks verstaan,
die, tusschen den 10en en 28en graad N.B. gelegen, zich in een boog van
de Zuidspits van Florida tot de Noordkust van Zuid-Amerika uitstrekt,
en de noordelijke omranding van de Caraïbische Zee vormt, doch ook het
gedeelte van het vasteland van Zuid-Amerika, dat onder den naam Guyana
bekend is en dat ten N. door den Atlantischen Oceaan en den Orinoco,
ten O. door den Atlantischen Oceaan, ten Z. door de Amazonen-rivier en
de Rio Negro en ten W. door de Orinoco en de Cassiquiare begrensd
wordt, mag de titel van dezen bundel der Mythen- en Legenden-serie
gerechtvaardigd zijn, daar het overgroote deel der hierin opgenomen
mondelinge overleveringen niet op de West-Indische eilanden, doch in
Guyana is bijeengebracht.

Dat ik uit den rijken schat van Mythen, Sagen, Legenden enz. die nog
bij de zoo sympathieke, helaas! voortdurend afnemende oorspronkelijke
bevolking van Guyana, de Indianen—op de eilanden bijna geheel
verdwenen—een belangrijk deel van het materiaal voor dezen bundel heb
gekozen, en dat ik deze verzameling in de tweede plaats aan den
onuitputtelijken rijkdom, die de mondelinge litteratuur van het nu in
West-Indië zoozeer overheerschende element, de Negerbevolking, aan den
folklore-onderzoeker verschaft, ontleend heb—lag voor de hand.

In dezen bundel, waarin de voortbrengselen van den geest van twee der
meest uit elkander loopende volken der aarde met elkander vergeleken
kunnen worden, kan het den lezer zeker niet duidelijker worden gemaakt,
dat Mythen, Sagen en Legenden, die als overoude herinneringen uit lang
vervlogen tijden zijn blijven voortleven, een getrouwe afspiegeling
zijn van het leven en denken van een volk, en dat, hoe groot, ook in
geestelijk opzicht, de volken onderling mogen verschillen, telkens een
eenheid, ook in denken, naar voren treedt, die onmiskenbaar op een
gemeenschappelijken oorsprong heenwijst.

Hoewel in dezen bundel niet alleen vertellingen voorkomen, die hetzij
Mythen, hetzij Sagen of Legenden moeten genoemd worden, doch ook
dierenfabels rijkelijk vertegenwoordigd zijn, is de titel, die het
eerst voor dezen bundel in de gedachte kwam, behouden.

Over de bezwaren, welke er voor een kunstenaar, die in het land van
herkomst geen studies maakte, aan verbonden zijn, om, in
overeenstemming met de andere bundels van Thieme’s mythen- en
legenden-serie, treffende plaatsen uit den tekst te illustreeren, ben
ik, den lezerskring in aanmerking genomen, voor welken deze bundel in
de eerste plaats bestemd is, ten slotte heengestapt. Dankbaar mag ik
erkennen, dat de veelbelovende kunstenaar Willem Backer, voor wien
niets te veel was, om in de gedachtenwereld en het zieleleven van twee
hem geheel vreemde menschenrassen door te dringen, met zijn rijke
phantasie en zijn illustratief-decoratief talent belangrijk tot de
poging heeft bijgedragen, om door middel van hunne geestelijke
voortbrengselen het leven van twee zoo belangwekkende
vertegenwoordigers van het menschdom uit te beelden. Het in beeld
brengen van de voorstelling der Indianen en der Negers, die, evenals
andere natuurvolken, in hunne vertellingen de dieren als menschen laten
optreden en willekeurig in elkander laten overgaan, heeft nog geen
ander illustrator aangedurfd. Onze zoölogen zullen dus aan een spin met
twintig, in plaats van met acht pooten, geen aanstoot mogen nemen.

Ten gerieve van hen, die dieper in het aantrekkelijke onderwerp
wenschen door te dringen, heb ik een, uit den aard der zaak, onvolledig
litteratuur-overzicht laten voorafgaan, waarnaar de Nederlandsche lezer
door de in den tekst tusschen haakjes geplaatste letters verwezen
wordt.

Een woord van bijzonderen dank ben ik hier verschuldigd aan mijn
vriend, den Heer C. van Drimmelen, en niet minder aan diens
echtgenoote, Mevrouw B. E. C. van Drimmelen, geb. Wolff, die steeds
bereid waren, op mijne vragen betreffende gewoonten en de taal der
Surinaamsche Negers te antwoorden, terwijl hier ook een woord van dank
op zijn plaats is aan de Uitgeefster, de Firma W. J. Thieme & Cie, voor
hare medewerking, om dit deel harer Mythen- en Legenden-serie boven het
volume harer reeds verschenen bundels te laten uitdijen.

Moge deze verzameling er toe bijdragen, de Indianen en de Negers in een
ander licht te doen schijnen, dan waarin de oningewijde van het blanke
ras hen, met andere gekleurde rassen, gewoon is te beschouwen en tevens
bij den lezer de overtuiging te vestigen, dat de eertijds onderstelde
psychische kloof tusschen Blanken en de gekleurde rassen niet bestaat,
en dat zoowel het Indiaansche als het Negerras, bij verstandige en
goede leiding, voor hoogere ontwikkeling alleszins vatbaar zijn en
beiden hunne plaatsen zullen kunnen innemen op den naar hooger
strevenden weg, dien het menschdom met zijn vele stamverwante elementen
heeft ingeslagen.








GEBEZIGDE LITTERATUUR.


B.a.    W. H. Barker, and C. Sinclair. West-African folk-tales. London,
        George G. Harrap and Company, 1917.
B.      H. W. Brett. Legends and myths of the aboriginal Indians of
        British Guyana. Londen, (omstreeks 1880).
C.a.    Dr. H. v. Cappelle. Bij de Indianen en Boschnegers van
        Suriname. Elseviers Maandschrift 1902, No, 4, 5 en 6.
C.b.    —— De Binnenlanden van het District Nickerie. Met talrijke
        platen en afbeeldingen en een overzichtskaart.
        Hollandia-drukkerij, Baarn, 1901.
        —— Zelfde werk in Fransche uitgave, getiteld: Au travers des
        forêts vierges de la Guyane hollandaise. Baarn, Imprimerie
        Hollandia, Paris, Ch. Béranger, Editeur, 1905.
C.c.    —— Essai sur la Constitution Geólogique de la Guyane
        hollandaise. Zelfde uitgevers, 1907.
C.d.    —— Surinaamsche negervertellingen. Elsevier’s Maandschrift,
        1904, blz. 314–327.
C.e.    —— Surinaamsche negervertellingen. Bijdrage tot de kennis van
        West-Indische neger-folklore. (Bijdragen tot de Taal-, Land- en
        Volkenkunde van Ned.-Indië, Deel 72, Afl. 1 en 2, 1916).
C.f.    —— De Kankantrie. De Boschgouverneur van den Surinaamschen
        neger. Elseviers Maandschrift, Maart 1905.
Co.a.   C. van Coll. Gegevens over Land en Volk van Suriname.
        (Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde van Ned. Indië,
        1903).
Co.b.   —— Contes et légendes des Indiens de Surinam. (Anthropos II,
        III. 1907 en 1908).
Cr.     Florence Cronise and Henry W. Ward. Cunnie Rabbit, Mr. Spider
        and the other beef. West-African folk-tales. London. Swan
        Sonnenschein and Co. 1903.
D.      Chas Daniel Dance. Chapters from a Guianese log-book. Demerara
        1881.
Di.     C. van Drimmelen. De Neger en zijn cultuurgeschiedenis
        (West-Indische Gids. December 1925).
E.      Paul Ehrenreich. Die Mythen und Legenden des Südamerikanischen
        Urvölker. Berlin 1905.
El.     A. B. Ellis. The Tsji-speaking peoples of the Gold-coast of
        West-Africa. London, Chapman and Hall, 1887.
El.a.   —— The Ewe-speaking peoples of the Slave-coast of West-Africa.
        London, Chapman and Hall, 1890.
El.b.   —— The Yoruba-speaking peoples of the Slave-coast of
        West-Africa. London, Chapman and Hall, 1894.
Ga.     Albert S. Gatschet. A Migration-legend of the Creek-Indians.
        Philadelphia. D. S. Brinton, 1884.
Go.     C. H. de Goele. Beiträge zur Völkerkunde von Surinam (Arch. für
        Ethnographie. Band XIX. Leiden 1908).
H.      J. H. J. Hamelberg. Cuenta di nansi (Derde Jaarverslag van het
        Geschied., Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te
        Willemstad, 1899).
Ha.     J. Chandler Harris. Uncle Remus and his sayings. The folklore
        of the Old Plantation. Londen—New-York.
Hu.     Alex. von Humboldt. Ansichten der Natur. Stuttgart, 1849.
Hu.     Alex. von Humboldt. Zelfde werk in Nederl. Vertaling door Dr.
        E. M. Beima. Leiden, 1850.
Je.     Walter Jekyll. Jamaican song and story. Londen, David Nutt,
        1907.
Jo.     Dr. J. P. Josselin de Jong. Blackfoot Texts from the Southern
        Peigans. (Verh. Kon. Akad. v. Wetensch., Afd. Letterkunde.
        Nieuwe Reeks. Deel XIV, 1914.)
Joh.    Harry H. Johnston. The Negro in the New World. London, Methuen
        and Co. 1910.
K.      Dr. Herman F. C. ten Kate. Reizen en onderzoekingen in
        Noord-Amerika. Leiden, E. J. Brill, 1885.
K.a.    —— Over Land en Zee. Zutphen, W. J. Thieme & Cie., 1925.
K.b.    —— De Benedenlandsche Indianen, in Encyclopedie van Ned.
        West-Indië. 1914.
K.c.    —— De Indiaan in de Letterkunde. (De Gids. Jaargang, 1919).
Ko.     H. van Kol. Naar de Antillen en Venezuela. Leiden, A. W.
        Sijthoff, 1904.
N.      Robert H. Nassau. Where animals talk. West-African Folk-lore
        Tales. Londen, Duckworth and Co.
P.a.    F. P. en A. P. Penard. De menschenetende aanbidders der
        Zonneslang. Paramaribo, 1907.
P.b.    —— Surinaamsch bijgeloof. (Bijdr. tot de Taal-, Land- en
        Volkenk. van Ned.-Indië, Deel 67, Jaargang 1912).
P.c.    A. P. Penard. Surinaamsche Volksvertellingen. (Bijdragen tot de
        Taal-, Land- en Volkenkunde van Ned. Indië. Deel 80. Jaarg.
        1924).
P.d.    A. P. en E. E. Penard. Surinam Folk-tales. (The Journal of
        American Folklore. Vol. XXX No. CXVI. 1917).
Ph.     Jhr. L. C. van Panhuys. Artikel: Boschnegers in de Encyclopedie
        van West-Indië. 1914.
R.      Walter E. Roth. An inquiry to the animism and folklore of the
        Guiana Indians. (Thirtieth annual report of the Bureau of
        American Ethnology to the Secretary of the Smithsonian
        Institution. Washington 1915).
R.a.    —— An introductory study of the arts, crafts and customs of the
        Guiana Indians. (Thirty-eighth annual report of the Bureau of
        American Ethnology enz. Washington 1916–1917).
S.      F. Stähelin. Buschneger-Erzählungen von Surinam. (Hessische
        Blätter für Volkskunde. Jaarg. 1908 en 1909).
T.      E. F. Im Thurn. Among the Indians of Guiana. London 1883.








INHOUD.


                                                                 Blz.
        Voorwoord.
        Overzicht der geraadpleegde litteratuur.
   I.   Mythen, Sagen en Legenden der Indianenbevolking
          van West-Indië                                            1
        Inleidende beschouwingen                                    1
        Lijst en inhoud der verhalen                                7
        Indianen-vertellingen                                      65
   II.  West-Indische Neger-folk-lore                             197
        Inleidende beschouwingen                                  197
        De Surinaamsche anansi-tori en hare oorsprong             203
        Lijst en inhoud der Surinaamsche Neger-vertellingen       235
        De anansi-tori en het bijgeloof, door M. H. Nahar         246
        Vertellingen der Surinaamsche Stadsnegers                 258
        De anansi-tori der Surinaamsche Boschnegers               342
        Neger-vertellingen uit het West-Indische Eilanden-gebied  350
        Curaçaosche Neger-vertellingen. Cuenta di Nansi           350
        Creoolsche folk-lore van St.-Eustatius                    360
        Neger-vertellingen van Jamaica                            365
   III. Bijvoegsels.
        Neger-spreekwoorden                                       380
        Avond op het water in Sierra Leone. Naar Florence M.
          Cronise en Henry Ward                                   385
        Dierenfabel, verteld door een Bantoe-neger van den
          Mpongwe-stam uit West-Afrika, naar Robert H. Nassau     393
   IV.  Verklarend register                                       396








LIJST VAN ILLUSTRATIES.


                                                        Tegenover bldz.

Aan den rand van den afgrond strekte zij hare armen uit           Titel
.... en niettegenstaande Haboeri met zijn parel hare vingers
  bijna stuk sloeg, wilde zij niet los laten                         64
.... toen hij, in zijn tijdelijk verblijf komend, een vrouw in de
  hangmat zag liggen en geen baboen op den barbakot                  88
Daarna stortte het bootje met het slachtoffer en al zijn
  zandvlooien omlaag                                                100
.... een hut waarvoor een stokoude vrouw zat, die in werkelijkheid
  een kikvorsch was                                                 108
.... want haar man zat zoowaar in levenden lijve in de hut          116
.... want plotseling legde de gier het veerenkleed af, en
  veranderde in een vrouw                                           128
.... durfden zij niet naderbij komen                                160
In twee groote kanoa’s verlieten de strijders de plaats waar de
  moord op Majapawari geschied was                                  192
Daar deze negerzangen, ter begeleiding der eentoonige
  roeibewegingen, in Suriname aan een tocht op het water even
  onafscheidelijk verbonden zijn geworden                           224
Heer Spin rolde in zijn uniformjas over den grond                   256
.... ging tusschen zijn kinderen staan en vroeg ....                272
„Goeden dag, waarde vriendin”                                       276
Wanneer zij haar maal gereed had, riep zij haar vriend met
  luide stem                                                        280
Heer Spin kwam met een zwarten bril op en groette het gezin         283
.... en ging den Dood opzoeken                                      296
Tot hij op zekeren dag met een tamarindezweep werd afgeranseld      304
Eerbiedig bogen ze voor den wijzen man                              312
.... en begon hij, inplaats van de doekoens naar beneden te
  werpen, zich flink te goed te doen ....                           320
Daar zagen zij een meisje onbeheerd zitten                          328
.... waaruit zij tot hare groote verbazing tal van gouden,
  zilveren en andere waardevolle voorwerpen zag te voorschijn
  komen                                                             336
De duivel .... ging toen bij een smid om zijn tong te laten
  vijlen                                                            344
Daarom zul je mij van nu af op je rug moeten dragen                 352
.... voegde Reiger zich bij hen en luisterde gretig naar wat
  zij vertelden                                                     374








VERBETERINGEN.


Blz.   2 regel 15 v. b. staat: wreedzame,     lees: vreedzame.
 ,,    5  ,,    4 v. b.  ,,  : hebben,         ,, : heb.
 ,,    7  ,,    6 v. o.  ,,  : geidialiseerd,  ,, : geïdealiseerd.
 ,,   11  ,,    2 v. b. moet met wegvallen.
 ,,   17  ,,   10 v. o. staat: voor,          lees: voort.
 ,,   28 moeten de regels 9 en 10 v. o. omwisselen.
 ,,   33 regel  5 v. o. staat: heuvel,        lees: hemel.
 ,,   33  ,,    1 v. o.  ,,  : 19,             ,, : 20.
 ,,   39  ,,    7 v. b.  ,,  : hebben,         ,, : heeft.
 ,,   60  ,,    8 v. o.  ,,  : tot,            ,, : in.
 ,,  112  ,,   11 v. o.  ,,  : schoonbroeder, lees: schoonbroeders.
 ,,  112  ,,    9 v. o.  ,,  : broêr,         lees: broêrs.
 ,,  121  ,,    3 v. b.  ,,  : hadden,         ,, : had.
 ,,  137  ,,    4 v. b.  ,,  : wraken,         ,, : wrake.
 ,,  142  ,,    2 v. b.  ,,  : hem,            ,, : hen.
 ,,  142  ,,    3 v. b.  ,,  : zij,            ,, : hij.
                         ,,  : hem,            ,, : hen.
                         ,,  : zouden,         ,, : zou.
 ,,  151  ,,    7 v. o.  ,,  : weefpatroon,   lees: vlechtpatroon.
 ,,  162  ,,    4 v. o. moet niet wegvallen.
 ,,  189  ,,    3 v. b. en regel 4 v. o. staat: kanibalen, lees: kannibalen.
 ,,  189  ,,    8 v. b. staat: Giorgia,   lees: Georgia.
 ,,  231  ,,    5 v. o.  ,,  : het,        ,, : den.
 ,,  241  ,,    1 v. b.  ,,  : het,        ,, : den.








I. INDIANEN-BEVOLKING VAN WEST-INDIË.


INLEIDENDE BESCHOUWINGEN.

Vóór de komst der blanken was Amerika bewoond door talrijke
Indianenstammen, die zoowel door taal als door lichamelijke en
geestelijke verschillen zich van elkander onderscheidden. Ook in het
deel van Zuid-Amerika, dat wij West-Indië hebben genoemd, waren de
stammen, om een Indiaansche vergelijking te gebruiken, talrijk als de
korrels in het zand eener savanne*. [1]

In de bevolking van Amerika was toen reeds het proces eener
ontwikkeling in uiteenloopende richtingen in vollen gang en had het
Roode Ras* zich reeds uit den staat van barbaarschheid weten op te
heffen—was reeds lang de kiem gelegd tot een moraal, welke een ieder,
die in de Indianen-ziel heeft weten door te dringen, met den grootsten
eerbied heeft vervuld, en die in velerlei opzicht tot voorbeeld mag
strekken aan een groot deel der menschheid van het hedendaagsche
Europa.

Zooals overal, waar natuurvolken met het blanke element in nauwere
aanraking komen, heeft de nadeelige invloed van de toenemende blanke
bevolking zich op de kinderen van het land, de Indianen, doen gelden.
Doch niettegenstaande dezen invloed, die niet alleen uitroeiing op
groote schaal met zich bracht—van de eenmaal zoo aanzienlijke
Indianenbevolking der West-Indische eilanden is zoo goed als niets meer
overgebleven—maar ook een ontaarding van het ras met zich sleepte, is
er nog veel van het schoone, dat de Indiaan in moreel opzicht boven
zijn blanke overheerschers verheft, overgebleven, en heeft hij door het
van geslacht op geslacht oververtellen van zijn mythen- en
legendenschat de grondstellingen van zijn verheven zedenleer voor zijne
nakomelingen—de moraal van zijne onderdrukkers ten spijt—weten te
bewaren en zijn wij in staat, ook den belangstellenden Nederlandschen
lezer daarvan te laten genieten, hoezeer ook zijne mondelinge
overleveringen den invloed der latere binnendringers, zoowel van
Blanken als van Negers, hebben ondervonden.



Het grootste deel van het materiaal, waarover ik voor deze verzameling
kon beschikken, is afkomstig uit een tijd, toen de Indianen reeds lang
aan vreemde invloeden blootgesteld waren geweest.

De wreede tijden der Spaansche veroveraars (conquestadores), toen het
meest vreedzame en het meest daarvoor toegankelijke deel der Indianen,
vooral op het West-Indische eilandengebied, op ruwe wijze vernietigd
was geworden, zijn voor het mythen-onderzoek weinig vruchtbaar geweest;
en in de daarop volgende periode, toen het overgebleven deel, nog het
talrijkst in Guyana’s uitgestrekte oerwouden, de aanraking ondervond
van blanke zendelingen, deels der Katholieke, deels der Hernhutter
missies, zijn de mondelinge overleveringen, hetzij door missionarissen,
hetzij door wetenschappelijke reizigers, die de groote waarde van het
vergelijkende mythen-onderzoek toen nog niet konden vermoeden, bij
verschillende stammen te boek gesteld, zoodat wij het oorspronkelijk
element in de mythen en legenden uit die tijden veelal vertroebeld
vinden door het later daarin gebrachte Christelijke element.

Vooral de mythen en legenden der Benedenlandsche Indianen, die wij aan
den arbeid van W. H. Brett (Br.), voor Engelsch Guyana en van C. van
Coll (Co.), voor Nederlandsch Guyana—beiden Katholieke zendelingen,—en
aan den arbeid van de gebroeders Penard (P.a.), voor Suriname te danken
hebben, geven ons, zooals Dr. Herman ten Kate, een der beste
Nederlandsche Indianen-kenners, terecht heeft opgemerkt (K.b.), een
duidelijk beeld van de groote veranderingen, die de verhalen onder den
invloed der blanken, vooral der zending, hebben ondergaan.

Ook de toenemende aanraking der Indianen met de Negerbevolking, die
meer en meer het woongebied der Indianen binnendrong, heeft niet
nagelaten, hier en daar het oorspronkelijke Indiaansche element in de
mondelinge overleveringen te versluieren.

Bij eene kennisneming der in dezen bundel bijeengebrachte verzameling
zal menig lezer herhaaldelijk ook aanknoopingspunten ontdekken met de
mythen-schat der Oude wereld en het is zeker de groote verdienste van
Paul Ehrenreich (E.) geweest, het hoogst waarschijnlijk te hebben
gemaakt, dat de mythenschat der Zuid-Amerikaansche Indianen het
overblijfsel is van een oeroude vroeger over het geheele gebied der
Nieuwe wereld verspreide groep van overleveringen, en dat aan den
anderen kant een in jongere tijden uit het Noorden langs de Stille
Zuidzee komende groep van mythen- en sagenelementen er mede gemengd is
geworden, die gedeeltelijk tot in het Oostelijk Halfrond vervolgd kan
worden.

Dit jongere mythenelement, dat het Noordwestelijk gebied van
Noord-Amerika met deelen van Noordoost-Azië gemeen heeft, blijkt nog
tot ver het Zuid-Amerikaansche gebied te zijn binnengedrongen en heeft,
zooals begrijpelijk is, dezelfde wegen gevolgd als de stoffelijke
bezittingen van het Indiaansche ras, zoodat de groote mythenstroomingen
uit het Oostelijk Halfrond met de uitkomsten der Archeologische en
Ethnologische onderzoekingen in overeenstemming gebracht konden worden.
Het grootste deel der in dezen bundel opgenomen mythen, sagen en
legenden der Indianen van West-Indië zijn ontleend aan het belangrijke
werk van Walter E. Roth (R.), getiteld „An inquiry into the animism and
folk-lore of the Guiana Indians”, een bij uitstek deskundig
onderzoeker, die meerdere jaren Commissaris en Beschermer was van de
Indianen in het Pomeroen-district van Engelsch Guyana, en wiens
onderzoekingen zich ook hebben uitgebreid tot de Indianen van
Venezuela, Suriname en Fransch Guyana.

Hoewel wij met den Nederlandschen onderzoeker, Prof. Dr. J. P. B. de
Josselin de Jong (J.), moeten erkennen, dat het bijna onmogelijk is, in
een der Europeesche talen weêr te geven, wat er in het gemoed van den
Indiaan omgaat, wanneer hij in kinderlijk naïeven verhaaltrant het
diep-gevoelde gemoed, dat uit vele zijner vertellingen spreekt, tracht
bloot te leggen, hebben wij toch gemeend, in dezen bundel de beschaafde
schrijftaal te moeten bezigen, teneinde den lezer, wien het vooral om
den inhoud te doen is, beter het verhevene, dat het denken der
oorspronkelijke bewoners van West-Indië kenmerkt, te laten gevoelen.

Het bijzondere karakter, dat de mythen, sagen en legenden der
Zuid-Amerikaansche Indianen vertoonen en waardoor zij zich van den
rijken schat, op dit gebied in Noord-Amerika bijeengebracht,
onderscheiden, is aan de weelderige tropische natuur van Guyana’s
binnenlanden toe te schrijven, zoo geheel verschillend van de
landschappen, te midden waarvan de Noord-Amerikaansche stammen verblijf
houden. De groote ontwikkeling van het riviernet doet het nl.
begrijpelijk voorkomen, dat het tooneel der verhalen voornamelijk de
rivieren zijn, aan wier met tropisch oerwoud omzoomde oevers het
Indiaansche leven zich in hoofdzaak afspeelt. Daar in dit gebied meren
ontbreken, bedoelt de verteller, wanneer hij van meren spreekt,
overstroomde rivieroevers.

Terwijl ik mij bij eene keuze voor deze verzameling in de eerste plaats
heb laten leiden door het streven, bij den lezer belangstelling te
wekken voor het Indiaansche zieleleven, heb ik er in de tweede plaats
zooveel mogelijk zorg voor gedragen, dat de voornaamste natuur- en
cultuurvoortbrengselen, die het bestaan der Indianenbevolking van
tropisch Amerika beheerschen, in deze verzameling vermelding vinden.

De vertellers waren vrouwen en mannen, doorgaans ouden van dagen, van
de drie voornaamste stammen van Guyana: de Caraïben, de Arowakken en de
Warraus (door de letters C., A. en W. achter den titel van elk verhaal
aangeduid), die de zwakke overblijfsels zijn van vroeger talrijke en
machtige stammen, welke deel uitmaken van de groep der z.g.
Benedenlandsche Indianen van Guyana, die volkenkundig met de dieper in
het binnenland wonende z.g. Bovenlandsche Indianen en met de bijna
geheel uitgeroeide oorspronkelijke bevolking van de Groote en Kleine
Antillen tot eenzelfde gewest mogen gerekend worden, dat ook het
stroomgebied der Orinoco en der Amazone omvat en zich tot de
Paraguay-rivier uitstrekt.

De talen, die in dit gebied gesproken worden, behooren tot drie
verschillende taalstammen, het Caraïbisch, het Arowaksch en het
Warrausch.

De Caraïben, die zich zelf Kalienja* noemen, en wier stamland
vermoedelijk Centraal-Brazilië is geweest, hebben zich in vroeger
tijden door hun oorlogzuchtigen aard onderscheiden. De meer
vredelievende Arowakken, die van oudsher in cultuur hooger stonden en
als de uitvinders der hangmatten en de verspreiders der maïs- en
tabakscultuur werden beschouwd en als bekwame pottenbakkers bekend
stonden, zijn de eerste bewoners der lage landen van het tegenwoordige
Venezuela en Guyana geweest en vormden ook op de West-Indische eilanden
de oorspronkelijke bevolking. De Warraus eindelijk, die de eerste
kolonisten als de vervaardigers van voortreffelijke vaartuigen hebben
leeren kennen, schijnen zich van het Westen uit te hebben verspreid en
eerst later Nederlandsch Guyana te zijn binnengedrongen. Van dezen zijn
in het westelijk deel van Suriname nog slechts weinigen overgebleven,
terwijl Engelsch Guyana nog talrijke nakomelingen van dezen zoo
belangwekkenden stam tot woonplaats strekt.

De nauwere aanraking, die deze stammen van oudsher met elkander hebben
gehad—tegenwoordig treft men Caraïbische en Arowaksche nederzettingen
(kampen of dorpen), door elkander langs verschillende beneden-rivieren
van Guyana aan—maakt het begrijpelijk, dat meerdere verhalen, zij het
in gewijzigden vorm, bij deze drie stammen verteld worden.

Dat deze oude overleveringen niet steeds het leven der tegenwoordige
stammen uitbeelden, behoeft geen nader betoog. De verheven moraal
echter, die deze primitieve, door sommige waarnemers zoo slecht
begrepen stammen daarin hebben neêrgelegd, mag, zooals bekwamer
beoordeelaars genoegzaam hebben bewezen, nog als die van den
oorspronkelijken Indiaan beschouwd worden, voor zoover nl. de aanraking
met de Europeesche „beschaving” niet reeds haar noodlottig werk heeft
gedaan.

Voor vele lezers heb ik het nuttig geoordeeld, aan de namen van planten
en dieren en van cultuurbezittingen eene korte toelichting toe te
voegen, die, omdat velen ook in de Negervertellingen voorkomen, in een
afzonderlijk, alphabetisch gerangschikt register aan het slot van dezen
bundel zijn vereenigd en naar welke door een * in den tekst verwezen
wordt.





INHOUD DER VERHALEN


De mondelinge overleveringen der Indianen van West-Indië behooren tot
verschillende met bepaalde namen aangeduide rubrieken.

In de eerste plaats komen er z.g. kosmogoniën onder voor, waarin
denkbeelden omtrent den wereldschepping zijn neêrgelegd en die voor een
vergelijkend mythen-onderzoek steeds de meeste waarde bezitten. Deze
mythen wortelen in een natuurgodsdienst en hebben haar ontstaan te
danken aan de neiging der natuurvolken, om zich de natuurkrachten en
natuurverschijnsels als levende wezens te personifiëeren. De kosmogonie
is, zoowel naar inhoud als naar vorm, in hoofdzaak natuurmythe, want
het ontstaan der kosmische en organische wereld worden er in behandeld,
terwijl de natuurverschijnselen er als handelingen van bezielde wezens
in worden voorgesteld. Deze natuurmythen bepalen zich tot een zeer
beperkten voorstellingskring en hebben betrekking tot werkelijk
bestaande en gemakkelijk waarneembare natuurverschijnsels. [2]

In de tweede plaats komen in deze verzameling z.g. sagen voor, die
beschouwd moeten worden als bij het volk opgekomen verhalen, welke een
historischen grondslag hebben, en waarin de geest van het volk, de
beteekenis van een feit of van een persoon en de indruk, dien deze op
het voorgeslacht hebben gemaakt, blijven voortleven. Wij treffen er ook
z.g. Heldensagen onder aan, die, veelal sterk geïdealiseerd, de
geschiedenis bevatten van groote voorvaderen, nationale helden, en
waarvan de waarheid in den tijd, toen zij ontstonden, door niemand in
twijfel werd getrokken. Deze heldensagen bevatten dikwijls mythische
elementen, die zich langzamerhand als werkelijk gebeurde feiten
ontwikkeld hebben, waardoor de Heldensage in hare oorspronkelijke
gedaante een integreerend bestanddeel der scheppingsmythe vormt. In
deze sagen worden de mythische voorvaderen van het volk met de
cultuurbrengers gelijkgesteld.

Terwijl de sage min of meer historie is, zijn de sprookjes uitsluitend
uitingen der volksfantasie. Evenals de mythen en sagen zijn vele
sprookjes voortgekomen uit het volksgeloof, dat beheerscht wordt
dooreen uitgebreid bijgeloof, te voorschijn geroepen door de menigte
geheimzinnigheden der natuur. Vooral in het tropische oerwoud, waarin
zelfs de ontwikkelde mensch te midden der overweldigende natuur door
die geheimzinnigheden wordt aangegrepen en waarin ieder, die er in
doordringt, zich overgegeven voelt aan bovenaardsche machten, moest bij
den primitieven mensch wel de meening ontstaan, dat alles wat hij
waarneemt, waaronder veel, dat hij niet begrijpen kan, door bezielde
wezens wordt voortgebracht. Zoo is het niet te verwonderen, dat het
Indiaansche leven nog geheel beheerscht wordt door het geloof aan
talrijke geesten (door het Animisme), die er deels op uit zijn, kwaad
te stichten en den dood kunnen veroorzaken, deels de levenden tegen
onheilen kunnen beschermen.

Niet zelden zijn de sprookjes minder goed herkenbare uitloopers van de
tot de Mythen-categorie behoorende Kosmogonie en de Heldensage.

Ook z.g. dierenfabels komen in deze verzameling voor. De fabel is in
het algemeen een verhaal uit het natuurleven, vooral uit dat der
dieren, dat toepasselijk gemaakt is op de menschen. De fabel dient tot
leering van het volk en veelal wordt de moraal aan het einde van het
verhaal opzettelijk uitgesproken. Vaak dienen de dierenfabels om
tegenstrijdige eigenschappen in het licht te stellen, zooals sluwheid
en domheid; handigheid en onbeholpenheid of om nuttige eigenschappen,
die door slechte worden tegengewerkt, naar voren te brengen, zooals
geslepenheid en geringe nauwgezetheid, brutaalheid en onbetrouwbaarheid
enz.

Een bepaalde groep van dierenfabels behoort, evenals vele sagen, zoowel
naar wezen als naar inhoud tot de kosmogonische natuur-mythe. Daar de
primitieve natuurmensch tusschen mensch en dier geen onderscheid maakt,
kunnen de dragers der mythische handeling zoowel menschelijke als
dierlijke wezens zijn, die naar willekeur in elkander kunnen overgaan.
In de dierenfabels treden dikwijls dieren op, die niet zoozeer door
grootte en kracht indruk op de menschen maken, dan wel door bijzondere
eigenschappen, die voor hen in het leven van groote waarde zijn, o.a.
sluwheid, slimheid en door welke zij er vaak als brengers van
waardevolle cultuurbezittingen, als z.g. cultuurhelden in optreden.

Een aantal dierenfabels hebben slechts een zuiver verklarend karakter,
voor zoover zij de eigenschappen der dieren uit voorvallen en
verschijnselen uit den voortijd willen trachten te verklaren. In deze
fabels nemen de dieren niet, zooals bij de eerstgenoemde fabels,
zinnebeeldig de rol van menschen over, doch zij zijn in wezen zelf
menschen.

Zoowel in de dierenfabels als in de sprookjes heeft de scheppende
fantasie vrij spel en deze wordt bij de natuurvolken nog sterk
beïnvloed door bijgeloovige voorstellingen, die de omgeving, waarin het
volk leeft, sterk in de hand werkt.

Uit deze korte beschouwingen blijkt wel, dat een scherpe onderscheiding
tusschen mythen, sagen, dierenfabels en sprookjes niet altijd mogelijk
is, evenmin als sagen en legenden altijd scherp uit elkander te houden
zijn.

Oorspronkelijk noemde men legende een dichterlijke voorstelling van een
of andere kerkelijke overlevering, de levensbeschrijving van een
heilige, in het algemeen het verhaal eener gebeurtenis, die betrekking
heeft op geloof en godsdienst, en doorgaans een wonder bevat. Gedurende
de godsdienstoefeningen moesten deze verhalen worden voorgelezen
(vandaar de naam legende = wat gelezen moet worden). Later paste men
dezen naam ook toe op overleveringen van gebeurtenissen, die met geloof
en godsdienst in geenerlei verband staan.

Ehrenbreit heeft er terecht op gewezen, dat, wanneer de mythe als
primitieve natuurbeschouwing wordt opgevat, die door de fantasie in
beeld gebracht is, zij toch niet als de uiting eener primitieve
godsdienst mag worden aangemerkt, omdat zij geheel onafhankelijk is van
godsdienstige voorstellingen en motieven en nog uitsluitend beheerscht
wordt door vrees voor geesten en natuurdemons en door een geloof aan
toovermiddelen, die den kwaden invloed dezer machten kunnen
neutraliseeren.

De „godsdienst” der Indianen behoort nog tot het zuivere animisme*.
Hunne mythische voorvaderen en fabelachtige stamhelden mogen in
geenendeele als Goden beschouwd worden, daar zij, afgezien van een
genealogischen band, geen betrekking meer tot de menschen hebben.

Het geloof aan een Godheid, aan één enkel Opperwezen, gedragen door een
dienst, die door een bijzonderen priesterstand wordt uitgeoefend, die
zich boven den arbeid van de z.g. tooverkunstenaars of
geestenbezweerders verheft, komt, volgens de meeste schrijvers, bij de
Indianen niet voor en strookt ook niet met de oorspronkelijke denkwijze
der Indianen. Wanneer mededeelingen van sommige schrijvers deze meening
schijnen te logenstraffen, hebben zij Indianen op het oog gehad, wier
godsdienstige begrippen reeds onder Christelijken invloed gewijzigd
zijn.

Wel erkennen de meeste stammen een z.g. Grooten Geest, die de Caraïben
Tamoesi (= de oude), Tamoesi Kabotana (= de oude in de lucht) of
Makoenaima (= de onbekende) en de Arowakken Wa Murreta kwonei (= onze
maker), Wa cinaci (= onze vader) of Ifilici wacinaci (= onze
grootvader) noemen, en door de Warraus met Konowato (= onze maker)
wordt aangeduid; doch in geen dezer namen ligt, zooals Im Thurn (T.),
Dr. H. ten Kate (K.), Ehrenbreit (E.), Walter E. Roth (R.) en anderen
uitdrukkelijk verklaren, het denkbeeld van een Albestuurder, van een
God ten grondslag. Veeleer zijn deze Goden de dooden van iederen stam,
die in de herinnering van het volk voortleven en als de traditioneele
stichters der stammen, als hunne Nationale Helden moeten beschouwd
worden. Aan deze nationale helden wordt bij de wereldschepping een
bijzondere rol toegekend, waardoor deze voorvaderen vanzelf tot
cultuurhelden worden.

Een vermenschelijking, een personificatie van natuurverschijnselen,
behoeft, zoo betoogt Ehrenbreit terecht, op zich zelf nog geen
godsdienstig bewustzijn te onderstellen, dat door een geloof aan
godheden, die de natuur en de menschheid beheerschen, wordt gedragen.

Een ontwikkeling tot hoogere eeredienstvormen, en daarmede een scherper
naar voren treden uit de menigte onbestemde natuurgeesten van wezens
van goddelijk karakter, die aan vaste functies gebonden zijn, is
overal, en in het bijzonder in Amerika, aan den landbouw gebonden,
wanneer deze wordt uitgeoefend onder omstandigheden, die den arbeid van
den mensch waardeloos kunnen maken.

In tropisch Zuid-Amerika, waar de landbouw der primitieven nog
eenvoudige hakbouw is, die naast de jacht en visscherij den Indiaan van
het noodige voorziet, komt een vrij groote regelmaat in de
atmosferische neerslagen voor. Droge en natte seizoenen wisselen
elkander regelmatig af, zoodat het denkbeeld van de inwerking van
bovenaardsche machten, die regelend in de natuur optreden, bij hem niet
kon opkomen. Hier was het voldoende, door tooverij de dierengeesten te
beïnvloeden, ter verzekering eener goede opbrengst van de jacht en de
visscherij. Het naïve denken van den natuurmensch ziet in alle
natuurverschijnselen, in overeenstemming met zichzelf, zelfstandig
handelende wezens en op alle verschijnselen, die hij in de natuur
waarneemt, draagt hij animistische, d.i. in zijn geloof aan geesten
wortelende voorstellingen over.

De mythologie der Indianen houdt zich dus streng aan de
natuurverschijnselen. Slechts zon en maan zijn voor den Indiaan tot
persoonlijke godheden geworden, terwijl allerlei metereologische
krachten, verschillende dieren, opvallende verschijnselen in het
niet-organische rijk, zooals rivieren, zeeën, bergen, rotsen, als
godheden van lageren rang en van een onbepaald karakter worden
beschouwd.

De lezer zal van deze verzameling Indiaansche mondelinge
overleveringen, geloof ik, met grooter belangstelling kennisnemen, zij
zal hem ook een grooter genot schenken, wanneer hij bovenstaande korte
beschouwingen overdenkt. Hem zal ook de inhoud van vele verhalen niet
meer zoo vreemd toeschijnen, wanneer hij zich voor oogen houdt, dat
deze natuurmenschen, die van hun zuiver menschelijk standpunt
uitgaande, de dingen om zich heen waarnemend, de natuurverschijnsels
ook slechts op een zoodanige wijze weten uit te drukken, die aan hunne
eigen handelingen ontleend zijn.

Dat een dichterlijke aard en een filosofische aanleg aan den Indiaan
niet ontzegd mogen worden, daarvoor zal deze bundel ten bewijze kunnen
strekken.

Mogen sommige schrijvers wel wat overdreven hebben, wanneer zij de
Indianen een volk van dichters en wijsgeeren noemen, zeker is het, dat
er onder hen groote dichters voorkomen, dat zij, in het algemeen
gesproken, dichterlijk en wijsgeerig zijn aangelegd en dat, waar het er
in de „beschaafde” wereld met de moraal niet beter op wordt, die van de
Indianen aan een ieder, die in hun gemoed poogt door te dringen,
eerbied afdwingt.

Verwonderen kan het dus niet, dat hij, die, zij het slechts korten
tijd, te midden der Indianen verblijf heeft mogen houden, het leven in
de zoogenaamde beschaafde maatschappij slechts met een gevoel van
afkeer kan beschouwen [3] en dat de Indiaan, die een tijd lang in de
voor hem zoo vreemde wereld heeft doorgebracht, met een onbedwingbare
macht weêr naar zijn land en zijn volk wordt heengetrokken. Hij
verlangt—zooals een Indiaan, die Europa bezocht, het uitdrukte—niet
meer terug „naar het koude, hartelooze land der blanken”.


   „Het is niet mijn wensch nog langer te leven
    Daar ginds in het land van mijn blanken genoot.
    Bij d’ Indianen te blijven mocht mij zijn gegeven,
    Tevreden, gelukkig zou ’k zijn tot mijn dood.
    Waar ’k, paar’lend [4] mijn kano, op vischvangst of jacht
    Mijn kind’ren zie groeien, aan faunen gelijk,
    Kan ’k blij van gemoed zijn, het lichaam vol kracht
    Tevreê zonder goed, zonder goud—en toch rijk!” [5]








LIJST DER IN DEZEN BUNDEL OPGENOMEN MONDELINGE OVERLEVERINGEN DER
INDIANEN. [6]


     1. De Geschiedenis van Haboeri.
     2. De oorsprong der eerste menschen.
     3. De oorsprong van het menschdom.
     4. De oorsprong der Caraïben.
     5. Hoe de Caraïben gekweekte planten leerden kennen.
     6. De dochter van den geestenbezweerder.
     7. Hoe lichaamspijnen, dood en ellende in de wereld kwamen.
     8. Het hoofd van den Boschgeest en de nachtzwaluw.
     9. De vrouw, die een boschgeest nabootste.
    10. De Geest van de schimmelplant redt het jonge meisje.
    11. De jagoear, die in een vrouw veranderde.
    12. De man met een baboenvrouw.
    13. De schildpad, die de boschrat er in liet loopen.
    14. De bedrieger bedrogen.
    15. Tijger en miereneter.
    16. Hariwali en de wonderboom.
    17. Legende van den Ouden man’s val.
    18. Amanna en haar praatzieke man.
    19. De zon en zijn beide tweelingzoons.
    20. De legende van den vleermuisberg.
    21. De uil en zijn schoonbroêr-vleermuis.
    22. De lichtkever en de verdwaalde jager.
    23. De bina, de weder in het leven geroepen vader en de slechte
        vrouw.
    24. Hoe een jong Warrau-indiaantje uit de handen der Caraïben
        ontkwam.
    25. Sluit de oogen en doe een wensch.
    26. De gelukspot.
    27. De honigbij en de zoete drank.
    28. De piaiman en de stinkvogels.
    29. Hoe het ongeluk over de menschen kwam, of De geschiedenis
        van Macanoura en Anoeannaïtoe.
    30. De kolibri, die tabak brengt aan den eersten piaiman.
    31. Het ontstaan der vrouwen-stammen.
    32. Het gebroken ei.
    33. De geest van den pasgeborene.
    34. De huid van den Reuzenslang of Hoe de vogels hun tegenwoordig
        gevederte kregen.
    35. Een waarschuwing aan de vrouwen.
    36. Hoe een man van zijn luiheid genezen werd.
    37. De zwarte tijger, Wau-oeta en de gebroken pijl.
    38. De legende van Letterhoutstomp.
    39. De legende van Arimoribo en Jorobodie.
    40. Uitdrijving van een priester uit den Indiaanschen hemel.
    41. Uitdrijving van Indianen uit den Hemel der Paters.
    42. Bezoek van Caraïben aan Macoesi-land.
    43. Legende van Paramaribo.
    44. Legende van Post-Sommelsdijk.
    45. Einde van den Indiaanschen broederoorlog.
    46. De groote bloedzuigende vleermuis.
    47. Legende van Mapajawari of De uitroeiing der menscheneters.

    48. Migratie-legende der Creek-Indianen van Georgia.


Het verhalen van de avonturen hunner Goden of Nationale Helden behoort
bij alle Indianen stammen van oudsher tot de eerste wederkeerende
plichten, die tegenover het nageslacht trouw moeten worden nagekomen.

In Noord Amerika werden daarvoor de lange winteravonden gebruikt, en de
verteller wist dan meestal door zijn bijzonder talent tranen en
lachbuien bij het jonge volk te wekken en de harten der krijgers van
het heilige vuur te doen doordringen, vooral wanneer het noodzakelijk
geacht werd, op het oorlogspad te gaan.

Hoewel deze tijden sedert de verspreiding der blanken over hunne
woongebieden voorbij zijn, wordt toch nog van hunne mythische Helden en
Goden gaarne verteld. In het leven van de oorspronkelijke menschheid is
er misschien niets, wat zoozeer op een poëtisch aangelegd gemoed werkt
als zich een vertelavond in een Indiaansche hut voor te stellen,
wanneer de oude wijze man in zijn eenvoudige, onopgesmukte taal van een
der Nationale Helden vertelt, die den Zonnegod overwon en de seizoenen
en de dagen in het leven riep.

Zoowel de Noord- als de Zuid-Amerikaansche Indianen bezitten tal van
verhalen, waarin mythische Helden als hoofdpersonen optreden. Uit den
lijvigen bundel, die Walter E. Roth (R.) in het licht heeft gegeven en
die, uit de drie Guyana’s afkomstig, voor het meerendeel door hem ter
plaatse zijn opgeteekend, kies ik in de eerste plaats:

De Geschiedenis van Haboeri (No. 1), een der mythische helden der
Warraus, die door hen den „vader der uitvindingen” wordt genoemd. Aan
dezen cultuurheld dankt de Warrau zijn zoo voortreffelijke vaartuigen
(korjalen), waarom hij hem in dit verhaal eert. Behalve dat wij hier
ook reeds met willekeurige transformaties van menschen in dieren en
omgekeerd kennis maken, en er de herhaaldelijk in hunne vertellingen
voorkomende verklaring van de eigenschappen van diersoorten in
aantreffen, wordt er ook van een der vele bij verschillende stammen
heerschende meeningen omtrent den oorsprong van het menschdom in gewag
gemaakt.

Hier wordt deze n.l. op de aarde gedacht, en daar de Indianen in het
algemeen zich geen ontstaan kunnen denken uit iets, wat te voren niet
bestond, zoo gelooft de Warrau, dat de mensch, of liever de eerste
voorvader van zijn stam, hetzij uit verschillende dieren, hetzij uit
een of andere plant (in No. 1) of ook wel uit rotsen, steenen of
rivieren is te voorschijn gekomen.

De Caraïben daarentegen nemen aan, dat de mensch uit de lucht is
neêrgedaald. Het verhaal, dat wij in No. 2 geven en uit Engelsch Guyana
afkomstig is, behoort tot de z.g. mythencyclus der Caraïben, die zich
scherp onderscheidt van die der Arowakken. Dit verhaal is niet alleen
een der vele voorbeelden in de Indiaansche folklore, waarin dieren als
brengers van cultuurplanten worden geschetst, maar het stelt ook de
waarheid in het licht, die, hoeveel minder ook van toepassing op de
Indianen-maatschappij, hier toch ook haar intrede schijnt te hebben
gedaan (onder den invloed der blanken?) dat „ondank ’s werelds loon
is”.

Hoe een zelfde mythe, met grootere of kleinere wijzigingen, bij
verschillende stammen wederkeert, mag uit No. 3 blijken, waarin wij de
zelfde mythe uit den mond van een Warrau-Indiaan weêrgeven.

Wanneer, zooals den lezer bij de kennisname van dit en andere
Indiaansche verhalen zal opvallen, meermalen gesproken wordt van
„vogels en dieren”, dan komt dit voort uit het geloof aan den oorsprong
van de menschen in de lucht, waar zij nog geen andere dieren kenden dan
vogels.

Ook in de mythen, die het ontstaan van het menschdom op de aarde laten
plaats vinden, en waartoe de cyclus der Arowakken behoort, vinden wij
nergens aanduidingen van een geloof uit niets, noch spontaan, noch door
bemiddeling van den Grooten Geest.

De Arowakken-cyclus heeft als leidend kenmerk het ontstaan van alle
levende wezens uit een hol in den grond, dat ook wel eens in de
gedaante van een mensch, n.l. als een steenen vrouw wordt voorgesteld.

In verband met de later te bespreken legenden, die op volksverhuizingen
(migraties) betrekking hebben, is het de aandacht waard, dat in de
scheppingsmythen van vele Indianen o.a. van de Navajoes en de Algonkins
van Noord-Amerika, het bedoelde hol steeds in het Westen wordt gedacht,
terwijl het niet minder treft, in bedoelde mythen het voorval met de
dikke vrouw (zie No. 2 en 3) terug te vinden, die ook daar de oorzaak
er van was, dat slechts een deel der menschen het aardoppervlak
bereikte. Bij bovengenoemde stammen braken door de zwaarte der vrouw de
zeer lange wortels af, die in het gat van den aardbodem groeiden,
zoodat een aantal menschen weder in het hol terugvielen. Ook in de
Migratie-legende van de Creek-Indianen van Georgia, die ik als
bijvoegsel onder No. 48 aan dezen bundel heb toegevoegd, wordt van het
ontstaan hunner voorvaderen uit een hol onder den grond verteld.

Bij talrijke stammen heerscht het geloof, in hunne mythen uitgedrukt,
dat het menschdom uit verschillende dieren, planten, rotsen, steenen en
rivieren ontstaan is.

De volgende mythe van dezen bundel (No. 4), getiteld: „De oorsprong der
Caraïben”, doet de menschen uit dieren geboren worden. Zij schijnt van
de Warraus afkomstig te zijn, die haar naar de Caraïben hebben
overgebracht. Hier treffen wij dus het omgekeerde aan ten opzichte van
de mythe, die het menschdom buiten de aarde ontstaan denkt. Voor de
lezers, voor welke deze bundel bestemd is, geven wij de voorkeur aan de
Caraïbische lezing.

Sommige stammen leiden het menschdom af, hetzij van een Mythischen
Levensboom (zie blz. 20), hetzij van bepaalde boomen, bijv. de
Zijdekatoenboom of de Kankantrie* en de Itapalm*. Volgens de Akawai- en
Macoesi-stammen van Engelsch Guyana moet er een boom geweest zijn,
waarin de Groote Geest, Makoenaima, omhooggeklommen is en met zijn
steenen bijl stukken hout heeft afgeslagen, die in menschen en
verschillende dieren veranderd zijn. Bij de Arowakken wordt
bepaaldelijk de kankantrie als de oorsprong van menschen en dieren
aangewezen. Ook bij hen zou Makoenaima stukken van takken en van den
bast van dezen boom in de lucht, het water en op het land geworpen
hebben en daaruit zouden dieren en ook mannen en vrouwen zijn
voortgekomen.

De Maipoeres, een nu uitgestorven stam aan de Boven-Orinoco, geloofden
volgens Von Humboldt, dat in oude tijden de geheele aarde onder water
geraakt is, dat er een groote vloed* is geweest en dat slechts één man
en één vrouw zich gered hebben op den top van den berg Tamanacoe; dat
het paar, wanhopig over het verlies hunner verwanten en vrienden, om
den berg heenwandelend, plotseling een stem hoorde, die den raad gaf,
vruchten van den Itapalm* achter zich over het hoofd te werpen en dat,
toen het dien raad opvolgde, uit de vruchten, die de man wierp, mannen
voortkwamen, en uit die der vrouw vrouwen ontstonden.

Ook een ontstaan uit steenen vinden wij bij meerdere Indianenstammen
als mythe verhaald. Bij de Makoesi-Indianen van Engelsch Guyana komt de
traditie voor, dat Makoenaima een watervloed over de aarde zond en dat
slechts één man zich heeft weten te redden, die daarna steenen achter
zich wierp en dat op deze wijze de aarde weêr bevolkt werd. Deze
traditie is hierom merkwaardig, omdat zij ook bij de Oude Grieken wordt
aangetroffen. Bij hen was het Deucalion, die steenen achter zich wierp.

In No. 5 van dezen bundel, getiteld: „Hoe de Caraïben gekweekte planten
leerden kennen”, vinden wij een der vele voorstellingen geschetst van
de wijze, waarop het menschdom zijne cultuurgewassen verkreeg. Deze
zijn volgens de Caraïben van een wonderboom gekomen, waarop zij
groeiden, en terwijl het in No. 2 de Agoeti* was, die de menschen in
het bezit van de maïs stelde, is het hier de Buniavogel*, een
giersoort, die hen zelfs alles omtrent de cultuurplanten heeft
medegedeeld.

Bij vele Indianenstammen, ook van Guyana, treft men sporen aan van een
geloof aan een voortbestaan van het lichaam en de daarin huizende
geesten. Zoo vertelt de Nederlandsche onderzoekingsreiziger C. H. de
Goeje (G.), dat een Ojana-vrouw hem vroeg, als hij terug mocht komen,
voor haar een teremopüillatop (hetgeen beteekent een werktuig, dat een
eeuwig leven kan bezorgen) te willen meêbrengen, opdat haar zoontje met
het eeuwige leven gezegend zou worden.

Andere ontwikkelingstrappen van dit geloof aan een onsterfelijk lichaam
treffen wij in verschillende mythen aan, die vertellen van het afwerpen
der huid. De Indiaan gelooft, dat wie van huid verandert, het eeuwige
leven heeft. „Toen Amalivaca* een tijdlang onder de Tamanacas* had
geleefd, nam hij zijn korjaal, om de overzijde van het water, van waar
hij was gekomen, te bereiken, en zong hem toe: „Gij zult van huid
veranderen en daardoor, als slangen, eeuwig jong blijven”. Walter E.
Roth, aan wien wij het voorgaande ontleenen, voegt er aan toe: „Toen
Kororomanna* naar de aarde afdaalde, om te zien wat de Arowakken deden,
vond hij ze zóó slecht geworden, dat hij hun het eeuwige leven ontnam,
en het aan dieren gaf, die nu nog hun huid afwerpen” (slangen,
hagedissen).

Het verhaal „De dochter van den Geestenbezweerder”, (No. 6) geef ik als
een der vele voorbeelden van dit geloof. In een nog zeer primitief
stadium van hun geloof aan een eeuwig leven laat de Indiaan het lichaam
na den dood somtijds in steen veranderen, hetzij als een normaal iets,
hetzij bij wijze van straf (No. 9).

In een hooger stadium van het geloof aan een voortbestaan na den dood
wordt het lichaam vergankelijk gedacht, maar de geest of de geesten,
die er in huizen en die bij den dood vrijkomen, onvernietigbaar. In
alle deelen, waarin een slagader klopt, meenen de Indianen, zetelt een
geest, van welke de in het hart huizende de voornaamste is.

De opvattingen, die verschillende Indianenstammen huldigen omtrent het
verblijf dezer geesten na den dood, en de rol, die zij spelen, loopen
zeer uiteen. Sommige stammen huldigen de meening, dat de geest van het
hart na den dood hemelwaarts stijgt, om daar met andere gelijksoortige
geesten te leven en ten slotte in een jong, nieuw lichaam te
veranderen. Andere geesten gaan na den dood, hetzij naar het zeestrand
en kunnen daar de booten van koers doen veranderen, hetzij naar het
bosch of veranderen in dieren.

Dat in tal van dieren, volgens het geloof der Indianen, geesten huizen,
blijkt niet alleen uit verschillende hunner mythen, sagen enz., maar
ook uit hun geloof aan kwade en goede voorteekens en uit hunne talrijke
bekoringsmiddelen, om de geesten dezer dieren gunstig te stemmen (zie
later). Ook komen onder de Indianen talrijke sporen voor van een geloof
aan geesten, die in planten huizen, (zie verder) ja, de geheele natuur
wordt door de Indianen als bezield gedacht.

Nu eens kan een geest zich aan een ander lichaam verbinden, om een
geestelijke vriend of een raadgever te worden, dan weêr kan hij in zijn
nieuwe verblijf kwaad willen stichten. De geesten kunnen in de
bosschen, velden en bergen blijven ronddolen, hun verblijf in boomen,
steenen, onderaardsche holen opslaan, ja, ook wel met sterren, rivieren
en de zee in verbinding treden.

De graad van onsterfelijkheid van den geest verschilt, te beginnen bij
het primitieve geloof aan een ronddwalen om de plaats, waar de doode
begraven is, tot aan het meer gevorderde geloof aan een overplanting,
met of zonder dierlijke of menschelijke reïncarnatie.

De geest van een doode is altijd, ook bij de Indianen, een onderwerp
van vrees. Bij doodenfeesten moet men dan ook den geest van den
overledene gunstig trachten te stemmen, en hem vriendelijk toespreken.

Dance (D.) haalt een merkwaardig voorbeeld daarvan uit Engelsch Guyana
aan:

Een Indiaansch kind was gestorven door de slechte gewoonte, om aarde te
eten (aardeten* of geophagie). Toen het lijkje in een open doodkist
lag, die de vader door een Creoolschen timmerman in de buurt had laten
maken, naderde de grootmoeder van het kind kort vóór de begrafenis het
kistje, en zich over het lijkje heenbuigend, sprak zij:

„Mijn kind, ik heb je altijd gewaarschuwd, geen aarde te eten. Ik heb
je er nooit van gegeven, omdat ik wist, dat het slecht voor je was.
Maar altijd zocht je het voor je zelf. Ik zeide je, dat het slecht voor
je was. Nu zie je, heeft de aarde je gedood. Val er mij niet lastig om,
want het was je eigen wil. Een boos iets bracht het in je hoofd, om ze
toch te willen eten. Zie, ik leg je pijl en boog aan je zijde. Je kunt
er je meê vermaken. Ik was altijd lief voor je. Wees ook lief voor mij
en maak het mij niet lastig”.

Daarna kwam de moeder van het kind, en zei als in een treurzang:

„Mijn kind, ik bracht je ter wereld, om je alle goede dingen te laten
zien en te laten genieten. Deze borst”, (daarbij toonde zij een harer
borsten) „heeft je gevoed, zoolang je er behoefte aan had. Ik maakte
mooie doeken om je te kleeden; ik verzorgde je en gaf je eten. Ik
speelde met je en heb je nooit geslagen. Je moet ook goed voor ons zijn
en nooit ongeluk over ons brengen”.

Toen trad ook de vader op het lijkje toe en zei:

„Mijn jongen, toen ik je zei, dat aarde je zou dooden, heb je niet
willen luisteren, en zie, nu ben je dood. Ik ging uit en bracht een
mooi doodkistje voor je meê. Ik zal moeten werken, om het te kunnen
betalen. Ik heb een graf voor je gemaakt op een plek, waar je zoo
dikwijls hebt gespeeld. Ik zal er je behaaglijk inleggen en wat aarde
er bij doen, om ze te kunnen eten; want nu kan je dit geen kwaad meer
doen, en ik weet, dat je er zooveel van houdt. Je moet geen ongeluk
over mij brengen; maar zie naar hem, die je aarde deed eten”.

Het waren tot het Christendom bekeerde Arowakken die zoo spraken,
waaruit blijkt, hoezeer het animistische geloof hen nog beheerschte.

Vele verhalen der Indianen hebben betrekking op z.g. Boschgeesten. Deze
kunnen goede, maar meerendeels kwade hoedanigheden en bedoelingen
hebben, zoodat zij doorgaans bij de Indianen in een kwaden reuk staan.
Zij kunnen uit het lichaam van een doode, hetzij mensch of dier, of ook
wel spontaan ontstaan, en vinden eindelijk een plaats, hetzij in het
bosch, hetzij in een bepaalden boom of plant, zooals in No. 9, 11 en 29
kan blijken. Hunne namen loopen bij verschillende stammen zeer uiteen.

Bij Caraïben bestaat de overtuiging, dat zij zelf de oorzaak zijn van
de kwade bedoelingen der geesten, zooals het verhaal „Hoe
lichaamspijnen, dood en ellende op de wereld kwamen” (No. 7) leert.

Een bekende boschgeest der Arowakken heet Konoko Koeja, die Adda-Koeja
wordt genoemd, wanneer hij in een bepaalden boom huist. Deze laatsten
hebben niet zelden de gedaante van vogels. Op dezen geest heeft
betrekking „Het hoofd van den boschgeest en de nachtzwaluw” (No. 8),
waarin deze door alle Indianen gevreesde vogel uit het hoofd van den
geest ontstaan wordt gedacht.

Gevaarlijk wordt het er voor gehouden, de geluiden der geesten na te
bootsen, om hen te lachen, ja zelfs om hunne namen te noemen, zooals
blijkt uit „De vrouw, die een Boschgeest nabootste” (No. 9). Doch het
kan ook wel eens voorkomen, dat een aan een plant gebonden geest iemand
tegen een anderen Boschgeest beschermt. Als voorbeeld van dit geloof is
No. 10, getiteld: „De Geest van de schimmelplant redt het jonge
meisje”, vooral hierom merkwaardig, omdat de Indiaan zich hier zelfs
begeeft op het moeilijke gebied van de leer der plantaardige
parasieten. In dit verband is ook No. 37 merkwaardig, omdat het hier de
Geest van een den arm eens jagers bedekkende schimmelsoort is, die
verantwoordelijk gesteld wordt voor diens weinige geluk op de jacht.

Buitengewoon rijk is de Indiaansche folklore aan mythen en legenden,
die in verband staan met het geloof, dat bij alle stammen wordt
aangetroffen, aangaande een innig verband tusschen menschen en dieren.

Oorspronkelijk waren volgens de meeste overleveringen menschen en
dieren uit een zelfde „deeg” geboren en hadden zij, zooals een legende
der Akawais, een Indianenstam in Engelsch Guyana, vertelt, van den
Grooten Geest, door hen Makoenaima* genoemd, den raad medegekregen, in
eensgezindheid te leven—een gebod, dat volgens de legenden door het
verre voorgeslacht getrouw werd opgevolgd. Ongehoorzaamheid heeft in
latere tijden, zooals de lezer in dezen bundel herhaaldelijk zal
vermeld vinden, daarin verandering gebracht.

Dat volgens de Indiaansche folklore menschen en dieren op onbeperkte
wijze in elkander kunnen overgaan, zooals boven reeds werd opgemerkt,
is alleszins te begrijpen (No. 11 en 12, 16, 28). In vele gevallen werd
de verandering van den mensch in een dier als een bestraffing opgevat,
zooals wij zien in het mooie verhaal, getiteld: Hoe het ongeluk over de
menschen kwam, of de geschiedenis van Maconaura en Anoeannaïtoe (No.
29).

Volgens de overtuiging der Indianen kan hun geestenbezweerder, de
piaiman, voor wien immers niets onmogelijk geacht wordt, deze
transformatie bij zich zelf en bij anderen te voorschijn roepen, geheel
overeenkomstig die, welke door de geesten tot stand gebracht is.

In de dierenfabels der Indianen gaan de dieren als menschen met
elkander om en als menschen voeren zij gesprekken met elkander, zooals
meer in het bijzonder uit de nummers 13, 14, 15 en 30 moge blijken. No.
15 getiteld „Tijger en Miereneter”, is ook nog hierom merkwaardig,
omdat een geheel gelijksoortige vertelling (een weinig gewijzigd) bij
sommige Noord-Amerikaansche stammen de ronde doet. Behoort deze
dierenfabel tot de groep van mythen, sagen, legenden en fabels, die als
de overblijfselen te beschouwen zijn van oeroude, eenmaal over het
geheele gebied der Nieuwe Wereld verspreide overleveringen of is zij,
overeenkomstig de meening, dat, waar de hersenen bij alle menschen
gelijk georganiseerd zijn, de produkten van den geest overal een groote
verwantschap zullen moeten vertoonen, onafhankelijk van het noordelijke
voortbrengsel [7] van ’s menschen fantasie ontstaan?

Hoewel wij ons hier ter plaatse in dezen strijd niet kunnen mengen, mag
toch worden opgemerkt, dat laatstgenoemde meening, om gelijksoortige
verhalen bij verschillende volken te verklaren, in dit geval zeer
onwaarschijnlijk is en dat vele Afrikaansche elementen, die in de
Indiaansche folklore voorkomen, onmogelijk door een ontstaan,
onafhankelijk eener aanraking met de negerbevolking, kunnen verklaard
worden.

Wenden wij ons nu tot de plantenwereld, dan hebben wij reeds opgemerkt,
dat volgens het oude geloof der Indianen, ook verschillende planten en
boomen tot verblijfplaats van geesten kunnen dienen. Ook de
transformatie van menschen in planten en omgekeerd, wordt nu en dan in
de Indiaansche folklore aangetroffen. (Zie No. 1). Wel het meest
bekende voorbeeld in Suriname van een boom, waarin geesten huizen, is
de reeds genoemde Kankantrie* of Zijdekatoenboom, de hoogste, breedst
vertakte en mooiste boom van Guyana’s oerwouden. Door de Boschnegers
van Suriname worden aan dezen reus geregeld offers gebracht, ten einde
de kwade geesten, die in den boom huizen, gunstig te stemmen.

Het is wel merkwaardig, dat dit geloof en deze gewoonte, die de
negerslaven van Suriname uit Afrika hebben medegebracht, waar een
verwante boom, de Adansonia digitata in de animistische voorstellingen
der negers een zóó groote rol speelt, vóór de komst der Negers in
Guyana reeds lang bij de Indianen bestond. Ook deze zullen, evenals
Boschnegers en Stadsnegers, geen kankantrie omkappen.

Op dit verband tusschen dezen boom en de geestenwereld berust het
geloof, dat zoowel bij Indianen (R. blz. 230) als Negers (C. e.) wordt
aangetroffen, dat de Kankantrie na het ondergaan der zon wandeltochten
onderneemt. Ook het voor den oningewijde vreemde feit, dat de Indianen
in hunne verhalen de hutposten laten spreken (zie no. 1), vindt uit hun
geloof aan in boomen huizende geesten een goede verklaring. Het
verhaal, getiteld „Hariwali en de Wonderboom” (No. 16), evenals No. 30
„De kolibrie, die tabak brengt voor den eersten piaiman”, waarin van in
de tabak huizende geesten sprake is, is in laatst genoemd verband zeker
de aandacht waard.

Wij hadden het eerstgenoemde, met de geschiedenis van Haboeri, evengoed
onder de Heldensagen kunnen opnemen, want Hariwali is de stamheld der
Arowakken, die sommigen onder hen met Haboeri gelijkstellen. Evenzeer
hadden wij het verhaal van Hariwali onder een afzonderlijke rubriek der
Geesten van het water kunnen opnemen, omdat er van een watergeest in
verteld wordt, die er in de gedaante van een bruinvisch in optreedt.

Hier mag er ook de aandacht op gevestigd worden, dat de vele
bekoringsmiddelen, die de Indianen toepassen (zie blz. 36) en waarover
de gebroeders Penard zoovele waardevolle mededeelingen hebben gedaan,
ten grondslag liggen aan het bij de Indianen ingewortelde geloof aan
een verband tusschen het plantenrijk en de geestenwereld.

Waar volgens het geloof der Indianen, zooals boven reeds werd
opgemerkt, alles in de natuur bezield gedacht wordt, is het niet te
verwonderen, dat in verband met de wonderlijke rotsvormen, die in het
binnenland van Guyana voorkomen, zij daarin eveneens bepaalde geesten
denken [8] waarvoor zij zich steeds in acht hebben te nemen, en steeds
een zekere vrees aan den dag leggen—zoodat zij het gevaarlijk achten
hunne namen te noemen, wanneer zij ten minste onder een bepaalden naam
bekend staan (No. 29). Walter E. Roth geeft van deze vrees
verschillende voorbeelden, deels uit de litteratuur, deels uit eigen
ondervinding. Het wordt bijv. als hoogst gevaarlijk beschouwd, met den
vinger naar een geest te wijzen, dus ook naar diens verblijf. Meer in
het bijzonder wordt dit vermeld ten opzichte van den Ouden man’s val
(de beroemde Kaieteur-val in de Essequibo). Im Thurn (T.) verhaalt, dat
toen de op gepotlood ijzer gelijkende verweeringskorst* van vele rotsen
in het droge rivierbed zijn aandacht had getrokken en hij er de
Indianen naar vroeg, zij plotseling hem het zwijgen oplegden en hem
waarschuwden, aan die steenen geen aandacht te schenken, daar deze zich
zouden kunnen wreken en ongelukken zouden kunnen veroorzaken. Een
Indiaan, die op Schomburgk’s reizen door Engelsch Guyana in 1847–48
eene verzameling gesteenten droeg, wierp ze weg, uit vrees, dat ze
kwaad zouden kunnen stichten.

In de Indianen-folklore vinden wij herhaaldelijk van transformaties van
menschen in steen melding gemaakt, ook hier meermalen als straf voor
begane overtredingen. Op dit geloof, dat ook in No. 9 voorkomt, heeft
betrekking de legende, die aan den zooeven genoemden val is
vastgeknoopt en die ik onder No. 17 heb opgenomen. Door den katholieken
missionaris W. H. Brett (B.) is zij in dichtvorm opgeschreven, welke
hij voor deze verzameling, waarin de invloed der zendelingen hier en
daar duidelijk te bespeuren is, uitkoos, in overeenstemming met de
wijze, waarop de nationale overleveringen in vroeger dagen met
bijzondere stembuiging, meer gezongen dan verteld werden.

Ook het omgekeerde, nl. het geboren worden van menschen uit steen, komt
in de Indianen-verhalen meermalen voor. Wij zagen immers reeds, dat de
mythen-cyclus der Arowakken als leidend kenmerk het ontstaan van alle
levende wezens uit een hol in den grond heeft, dat in menschelijke
gedaante, ook wel als een steenen vrouw wordt voorgesteld. (E. en K.
b.).



De Indianen kennen ook een aantal Watergeesten (zooals den lezer reeds
uit No. 16 bleek), waarover in W. E. Roth’s werk tal van mededeelingen
voorkomen.

Nu eens hebben deze geesten een menschelijke gedaante, dan weêr komen
zij in de gedaante van dieren voor, die in het water leven, of zijn zij
half mensch, half dier. Bij de Caraïben heeten zij Okoyoemo, bij de
Arowakken Orehoe en bij de Warraus Ho-aráoeni.

Volgens de Arowakken leven de Orehoes altijd in het water, en minstens
één begeleid steeds een korjaal. Gebeurt er een ongeluk met een boot,
dan is het altijd een Orehoe, die er de oorzaak van is. Deze hebben
menschengedaante en verschijnen hetzij als mannen of als vrouwen. De
vrouwen baden nu en dan op een zandbank in de rivier en kammen haar
lang haar met zilveren kammen.

Bij andere stammen zijn deze Watergeesten overdag vrouwen en des nachts
mannen. Volgens nog weêr anderen leven zij overdag op den bodem van het
water, en komen des nachts uit het water en schreeuwen als kinderen.

De Okoyoemo der Caraïben hebben de gedaante van een Camoedi*, maar hij
is veel grooter. Vandaar dat het, in geval van slangenbeet, verboden
is, water te drinken of te baden, en het ook niet geraden is, dicht bij
het water te komen.

Sommige dezer watergeesten zijn uit menschen, anderen uit visschen of
vischachtige zoogdieren voortgekomen. Evenals de boschgeesten, zijn zij
verantwoordelijk voor ziekten op de wereld. Daarom roept de
geestenbezweerder, de piaiman, ook hen dikwijls op. Bij vele stammen
worden nadeelige waterstanden der rivier aan hen toegeschreven, en het
is daarom verboden over hen te spreken en hunne namen te noemen, zooals
uit het verhaal: „Amanna en haar praatzieke man” (No. 18) blijkt.

Onder de vele woorden, die de Indiaan niet mag uitspreken,—die, zooals
men dit noemt, taboe* zijn (zie blz. 37)—zijn er ook woorden, die niet
op het water mogen gebruikt worden.

De groote hoeveelheid van zulke taboe-woorden bemoeilijkt, zooals te
begrijpen is, de Indiaansche taalstudie niet weinig.



Alle Indianenstammen hebben talrijke mythen, sagen en legenden, die van
hunne animistische voorstellingen omtrent alles wat zij aan den hemel
waarnemen, duidelijk blijk geven. Het spreekt van zelf, dat Zon en Maan
een groote plaats in hunne mondelinge overleveringen innemen. De Zon,
de bron van licht en warmte, die doet leven en groeien; de Maan—de
Indiaansche zon der slaap—, die des nachts het aardrijk verlicht en
door zijn herhaalde vormveranderingen in het eenvoudige brein dezer
natuuraanbidders allerlei phantastische voorstellingen deed geboren
worden.

Bij alle stammen, zoowel van het Noordelijk als het Zuidelijk deel der
Nieuwe Wereld, moesten deze hemellichamen, door hetgeen aangaande hun
voor hen zoo geheimzinnig gedrag werd waargenomen, tot bezielde wezens
worden, die als menschen handelen, strijd voeren, verslonden worden
enz.

Kan het verwonderen, dat de Zon met zijn [9] stralenkrans die aan
veeren, pijlen of haren doet denken, in hooge mate op hunne phantasie
moest inwerken; kan het bevreemden, dat ook de Maan met hare zoo
geheimzinnige vlekken, waarin de Indianen menschelijke en ook wel
dierlijke wezens zien, met hare steeds wederkeerende phasen, aan welke
zij de voorstelling van verbrokkeling, lichamelijken groei en afname of
afknaging verbinden, en van welke de maansikkel hen aan een wapen [10],
een arm of aan een waterrad doet denken, het uitgangspunt der
mythenvorming is geworden? En was het ook niet natuurlijk, dat het
opkomen en ondergaan van beide hemellichamen voorstellingen van
verslonden worden door de aarde of de zee schiep, evenals de terecht
zoo gevreesde zons- en maansverduisteringen slechts aan een verslonden
worden konden worden toegeschreven?

Gedurende een zonsverduistering, zoo wordt verhaald, (T.), renden bij
de Arowakken de mannen met angstige kreten uit hunne hutten, daar zij
in de meening waren, dat de Zon en de Maan aan het vechten waren. In
Fransch Guyana is het geloof aangetroffen, dat bij zons- en
maansverduisteringen een vreeselijk monster, dat zij probeeren met
hunne pijlen te verjagen, bezig is de hemellichamen te verslinden.

Een voor dezen bundel geschikte mythe, die de Zon zelve tot onderwerp
heeft, heb ik niet kunnen vinden. No. 19, getiteld: „de Zon en zijne
tweelingzoons”, kan deze leemte eenigermate vergoeden.

Op een der West-Indische eilanden, nl. Haïti, is nog een
scheppingsmythe bewaard gebleven, waarin van de geboorte van Zon en
Maan, evenals de menschen volgens de Arowakschen cyclus, uit een hol in
den grond verteld wordt. Dit eiland zou het eerst van alle landen
geschapen zijn. Het hol, waaruit Zon en Maan geboren werden, ten einde
de aarde van het noodige licht te voorzien, zooals het verhaal luidt,
wordt door de bewoners nog aangewezen. Het bevindt zich op 7 tot 8
mijlen van Kaap François (nu Cape Haytien genoemd) en heet „la voûte á
Minguet”. Het is ongeveer 50 meter diep en zeer smal. Door de bevolking
werd het vereerd, en bij lang uitblijven van regen maakte men er
bedevaarten heen, bracht er offers in den vorm van vruchten en bloemen
en voerde er, onder begeleiding van zang, dansen uit.

„Evenals Zon en Maan stelt elke ster, die om een of andere reden de
aandacht van den Indiaan trekt, een voorwerp op aarde voor. Voor een
kenner staat de levensgeschiedenis van dieren en planten”, zeggen de
Penards, „met vurige letters aan de hemel geschreven”. De namen, die de
Indianen aan bepaalde sterren en sterrebeelden geven, zijn òf ontleend
aan het, in een tijd, waarin zij verschijnen, veelvuldig optreden van
dieren, òf aan het dan rijp worden van bepaalde vruchten. Ook hier
laten de Indianen zich weêr kennen als uitmuntende natuurwaarnemers.

Sterren en sterrebeelden zijn volgens de Indianen geesten van menschen
en dieren—deze voorstelling treffen wij aan in No. 3 getiteld: „De
oorsprong van het menschdom”—; vallende sterren zijn geesten, die op de
aarde nederdalen. Uit de vele verhalen, die betrekking hebben op
hetgeen de Indianen aan den hemel waarnemen, hebben wij „de Zon en zijn
beide tweelingzoons” (No 19) gekozen. Deze vertelling behoort tevens
tot de zg. Heldensagen, want de bij verschillende stammen van Guyana
tot de Helden behoorende tweelingzoons van de Zon: Pia en Makoenaima,
treden er in op den voorgrond. Deze sage is een der voorbeelden van de
groote veranderingen, die een verhaal na de overbrenging van den eenen
stam op den anderen kan ondergaan. Van hetzelfde verhaal bestaat nl.
een Warrau-, een Caraïbische en een Macoesi-lezing. Wij verkozen de
tweede, en veranderden den titel, omdat de oorspronkelijke titel „De
Zon, de Kikvorsch en de vuurstokken” niet meer voor de Caraïbische
lezing past. In deze gedaante van het verhaal vindt de Held Makoenaima
tegelijk met maipoeri* ten slotte een plaats onder de sterren.

Bij de Makoesi-Indianen, een der Indianenstammen van Engelsch Guyana,
heeft de natuuronderzoeker Schomburgk op zijne reizen in dit land een
legende opgeteekend, die betrekking heeft op een Komeet of Staartster,
nl. de Komeet van Halley. Toen deze op een nacht aan den hemel
verscheen, zegt hij, kwamen mannen, vrouwen en kinderen verschrikt uit
hunne hutten loopen, en terwijl zij de armen naar den hemel
uitspreidden, smeekten zij het vreemde lichaam den hemel te willen
verlaten. Zij noemden het Ca-po-escima (= vuurwolk) of Wae-inopsa (=
zon, die zijn stralen achter zich werpt). In deze legende, getiteld:
Legende van den Vleermuisberg (No. 20) wordt de staartster voorgesteld
als een oude vrouw, die een vuurstok (flambouw) draagt.



Talrijk zijn in de Indianen-folklore de voorbeelden van hun ingeworteld
geloof aan slechte en goede voorteekens (Omens) en hoe hun gansche
leven beheerscht wordt door dit geloof, heeft de lezer reeds kunnen
afleiden uit hetgeen daarover voorkomt in No. 16 en No. 8.

De schildpad, die levend op de heete asch werd gelegd, en telkens er
uit vandaan kroop, was een slecht voorteeken, dat de dood der vrouw
beteekende. Evenzoo is het onheilspellend geluid van de nachtzwaluw een
omen, dat ongeluk voorspelt. Want is deze vogel niet uit den kop van
een gevreesden boschgeest voortgekomen (No. 8)? Niet minder
onheilspeilend is het geluid van den uil (No. 21, No. 26 en No. 28) en
daar voor zijn de Indianen in het bijzonder bang; en geen wonder! want
onder de lugubere geluiden, die onmiddellijk na zonsondergang uit het
oerwoud klinken (C. b.) is dat van den uil wel het meest
angstaanjagende. Een uilensoort huist in oude holle boomen op een
afstand van een rivier en van daaruit klinkt zijn zang (!), die begint
met een viertal tonen in majeur, waarop na een korte pauze van slechts
enkele seconden weêr vier tonen volgen, maar die nu in het
overeenkomstige mineur klinken. Na een kort oogenblik worden de laatste
twee tonen in mineur herhaald en dan is alles stil.

Bij sommige Indianenstammen wordt deze uil „de moeder van de maan”
genoemd. Wanneer de onderzoekingsreiziger in Guyana’s binnenlanden in
een der tijdelijke kampementen in het oerwoud langs de rivier in zijn
hangmat ligt te filosofeeren over „het leven”, wordt hij soms
opgeschrikt door het diep-droefgeestige geluid van „de moeder van de
maan”, dat hem de haren te berge doet rijzen. Als de eerste tonen hem
doen opschrikken, zal een huivering door zijn leden gaan, want het is
alsof een mensch in een poel om hulp roept, en wel op een zóó droevige
wijze, dat het hem toeschijnt, alsof hij alle hoop op redding heeft
opgegeven. De vier tonen, die in mineur volgen, zijn nog droeviger,
want zij klinken alsof de wanhopige in een laatste krachtuiting den
geest geeft. De laatste twee tonen, die na een korte pauze volgen,
zullen hem doen denken, dat hij de laatste snikken hoort van een
worstelende met den dood.

Zulke geluiden, die den reiziger, naast lieflijke tonen, die op
vrouwenzang gelijken of van een fluitspeler afkomstig schijnen,
meermalen des nachts uit het oerwoud toeklinken, zijn zóó
hartverscheurend en ternederdrukkend, dat wie ze eenmaal heeft gehoord,
de herinnering er aan alleen reeds voldoende is, de haren te berge te
doen rijzen. [11]

Is het te verwonderen, dat het geluid van den uil in de eerste plaats
bij de Indianen als een slecht voorteeken geldt?

Ook kleinere dieren, zooals insekten kunnen, voor den Indiaan kwaad of
goed beteekenen. Een merkwaardig voorbeeld van dit geloof is bijv. de
Lichtkever*, een der merkwaardigste phosphoresceerende dieren van het
oerwoud, want deze kevers verschijnen plaatselijk als een zwerm
hellichtende vonken, die voortdurend door het geboomte heen en weêr
dwarrelen. Dit insekt kan voor den Indiaan drie voorspellingen
beteekenen. Wanneer het lichtende dier in zijn hut op den grond valt,
voorspelt het een spoedigen dood van een der bewoners. Valt het in het
vuur, dan beteekent dit, dat een hert het gezonden heeft, om licht voor
hem te halen. Wanneer het onder de hutbedekking gaat zitten, meent de
Indiaan, dat hij iemand verwachten kan. Op dit bijgeloof, dat wij aan
Walter E. Roth ontleenen, heeft het verhaal „De lichtkever en de
verdwaalde jager (No. 22) betrekking, terwijl in „De piaiman en de
stinkvogels” (No. 28) een insekt (een zwarte mier) als een goed
voorteeken voorkomt.



Een zeer groote rol in het leven van den Indiaan spelen de bekoringen,
en de daarvoor door hen gebezigde bekoringsmiddelen, de zg. Binas of
Toelalas (P.) die voor allerlei doeleinden dienen, hetzij voor goede,
hetzij voor slechte. Zij worden bijv. gebruikt, om zich een goede jacht
of vischvangst te verzekeren, waarbij men voor bepaalde dieren
bijzonder daarvoor bereide Toelalas bezigt. Het geloof der Indianen in
deze middelen berust op de gelijkenis van het middel met het te bekoren
wezen. Wanneer de Indiaan bijv. een Pakira* wil bekoren, waardoor hij
meent geluk te zullen hebben op de pakirajacht, zal hij het middel
bereiden uit het blad van een plant (een Xanthosoma-soort), waarin hij
gelijkenis ziet met den pakirakop. De Penards hebben in hun reeds
aangehaald werkje dit onderwerp uitvoerig behandeld; daaruit moge
blijken, hoe ingewikkeld dit bekoringsvraagstuk, waarvan volgens den
Indiaan zooveel afhangt, wel is.

Niet alleen op de jacht en de vischvangst doen de bekoringsmiddelen
goede diensten, maar de Indiaan bezigt ze ook in zijne betrekking tot
de vrouw. Hij heeft er, die hem het bezit van een door hem gewenschte
vrouw kunnen verzekeren en ook die de kracht bezitten, een vrouw, van
wie hij afkeerig is, van hem verwijderd te houden. Ook de vrouw kan
hetzelfde middel tot wegdrijving der liefde bezigen ten opzichte van
den man (zie blz. 48). Slechts enkele legenden worden onder hen
verteld, waarin het bekoringsmiddel wordt aangeduid, zooals in No. 23
getiteld: „De bina, de weder in het leven geroepen vader en de slechte
vrouw”, en in No. 24 getiteld: „Hoe een jong Warrau-Indiaantje uit de
handen der Caraïben ontkwam”. Ook in No. 38, getiteld: „De Legende van
Letterhoutstomp” is van bekoring, nl. van den slangengeest sprake.



Talrijk zijn bij de Indianen de onthoudingen, die zij voortdurend in
acht hebben te nemen, ten einde zich daardoor tegen onheilen te
beschermen en van welke wij in hunne mythen en legenden nu en dan
voorbeelden leeren kennen (zie No. 39). Zij mogen bijv. niet te veel
van een zelfde diersoort schieten, uit vrees dat haar bijzondere
boschgeest hen kwaad zou kunnen doen. Daarom ook dragen de Indianen het
wild en de visch, waarmeê zij terugkeeren, niet zelf in de hut, doch
leggen het buiten neêr, het aan de vrouwen overlatende, den buit te
halen. (Zie No. 1 en No. 36). Ook hierdoor meenen zij zich tegen den
geest te kunnen beschermen, die in het dier huist, dat zij hebben
bemachtigd; vast zijn zij overtuigd dat, als zij zich hieraan niet
houden, de jacht den volgenden dag niets zal opleveren. Overal, waar
men in Guyana, op de eilanden en in het Orinocogebied zijn
onderzoekingen instelt, zal men dit gebruik aantreffen.

Op bepaalde tijdstippen of altijd zal men zich van verschillende
planten en dieren hebben te onthouden. Men spreekt ook in dit geval van
taboe* [12]. Daar een dier of plant bij den eenen stam taboe is, bij
een anderen niet, behoeven wij geen voorbeelden te noemen. In het
algemeen worden geen dieren gegeten, die door Blanken en Negers zijn
ingevoerd. Moeten zij dit wegens gebrek aan voedsel toch doen, dan
roepen zij de hulp van den geestenbezweerder, den piaiman in, of ook
wel die van een ouden vertrouwden vriend, die vooraf op het te eten
dier blaast, ten einde de er in gedachte geest te verwijderen—te
verdrijven. Het wegblazen van den geest geschiedt in het bijzonder in
geval van ziekte. Men denkt op deze wijze de ziekte te kunnen genezen.
In het algemeen past men het blazen toe om een ongewenschten geest te
verwijderen (No. 1).

Aan de vrees voor gevaren van den kant der geesten ligt nog een ander
gebruik, waaraan de Indiaan zich in bepaalde omstandigheden steeds zal
houden, ten grondslag, nl. de gewoonte om even de oogen te sluiten. De
Arowakken en Caraïben zullen b.v. de oogen even sluiten, wanneer zij
voor het eerst een landschap zien, dat hun aandacht trekt, of wanneer
zij ergens voor de eerste maal komen. Zij meenen dan te kunnen
voorkomen, dat de Geest zich tot hen zou voelen aangetrokken. Dikwijls
heeft deze gewoonte ook ten doel, een gevaar te kunnen vermijden.
Veelal is het voor hen een teeken van wangunst, haat of
kwaadaardigheid. Bij Warraus en Arowakken zal, wanneer twee mannen of
twee vrouwen hevige oneenigheid hebben, de vertoornde de andere partij
aanzien en daarna plotseling de oogen sluiten, om na het weder openen,
zich zonder iets te zeggen te verwijderen. Het sluiten der oogen en het
daarna uitspreken van een wensch (zie No. 25) zal wel met het geloof
aan geestenbeïnvloeding in verband staan.

Ook ten opzichte van gebruiksvoorwerpen zal de Indiaan bepaalde
voorschriften getrouw moeten opvolgen. Vaatwerk o.a. dat bij sommige
stammen uit klei gebakken is, dat niet op een bepaalden tijd gedolven
is, nl. in de eerste nacht na volle maan, zal volgens hen slechte
eigenschappen hebben. Dat aardewerk eveneens met geesten in verband
wordt gebracht (zie blz. 28), leert ons No. 26, getiteld: „De
gelukspot.”

Hoe moeielijk het is, den Indianen gewoonten en gebruiken af te leeren,
die het vastgewortelde geloof hen heeft ingegeven, moge uit de
mededeeling van een zendeling blijken, die onder de Indianen in het
Orinocogebied heeft gearbeid. Toen hij er hen opmerkzaam op maakte, dat
zij hunne vrouwen zooveel hard werk laten doen en haar daarbij niet
hielpen en hun zei: „Broeders, waarom helpen jelui de vrouwen niet met
het planten van cassave*? [13] Zij worden vermoeid van de hitte, en
moeten zelfs werken met een kind aan de borst. Zie jelui niet, dat het
haar en haar kinderen ziek maakt”? kreeg hij ten antwoord: „Vader, Gij
begrijpt deze dingen niet, die U hinderen. U moet leeren, dat vrouwen
weten, hoe kinderen voort te brengen. Wij doen dat immers niet. Wanneer
zij planten, geeft de maïs* altijd meer korrels en brengt de cassave
manden vol wortels op, en zoo wordt elk ding door de vrouw
vermenigvuldigd.” Uit dit antwoord blijkt weêr de groote filosofie der
Indianen, die zij zoo dikwijls in beeldspraak tot uiting brengen. [14]

Tot hetgeen de Indiaan steeds zorgvuldig in acht te nemen heeft,
behoort ook het nalaten van het uitspreken van den naam van een
persoon. Er is volgens hem een nauw verband tusschen een persoon en
diens naam, zoodat, evenals dit ten opzichte van geesten het geval is,
het uitspreken van iemands naam in zijne tegenwoordigheid kwade
gevolgen kan hebben. Daar de naam als een deel van den mensch wordt
beschouwd, kan het uitspreken van diens naam ten gevolge hebben, dat
diens geest macht over den naamnoemer krijgt. Al naar den leeftijd en
de sexe zal men zeggen: broêr, zuster, vader, moeder, zoon, dochter
enz. Bij sommige stammen spreekt men daarom alleen de helft van den
naam uit, b.v. Mala in plaats van Mala-Kaali. Van de Trio’s, een stam
der Bovenlandsche Indianen van Suriname vertelt de Nederlandsche
onderzoekingsreiziger C. H. de Goeje, dat sommigen twee namen hebben,
een voor vrienden, en een voor vreemden. Van de Ojana’s, een
Caraïbenstam aan de Boven-Marowijne in Suriname en in Fransch Guyana,
vermeldt J. Crévaux, dat zij een afzonderlijken naam gebruiken, wanneer
zij den persoon aanspreken en een anderen, wanneer zij over hem in zijn
afwezigheid spreken. Moeilijk is het soms, den waren naam van een
Indiaan te weten te komen. Steeds is hij bekend onder een bijnaam of
een naam, hem gegeven om zijn bijzondere eigenschappen, als kundig
jager of visscher, als moedig strijder enz. Zelfs na iemands dood
zullen velen het zorgvuldig vermijden den naam van den overledene te
noemen. Het verhaal getiteld: „De Honigbij en de zoete drank” (No. 26)
geven wij in verband met bovenstaand gebruik.

Een merkwaardige gewoonte, die vroeger bij Indianen in zwang was, en
waaraan zij zich zorgvuldig hielden, was het verbod, om de hut van de
schoonmoeder binnen te gaan, met haar te spreken, of zelfs naar haar te
zien. Van dit vreemde voorschrift wordt verteld in het verhaal,
getiteld: „De piaiman en de stinkvogels” (No. 28).

Een belangrijke rol speelt in het Indianen-leven—bij den eenen stam
meer dan bij den anderen—hetgeen met den algemeenen naam van Kenaima
wordt aangeduid. Ziekten en alle mogelijke soort van lichamelijke
letsels, die den Indianen kunnen treffen, zijn volgens hem het werk van
Kenaima’s, hetzij bekende of onbekende, hetzij lichamelijke, hetzij
geestelijke. De Kenaima-geest kan niet alleen in een mensch maar ook in
een dier opgewekt worden. Als iemand gedwongen is, volgens de wet der
bloedwraak, volgens de Indianen-leus: „oog om oog, tand om tand”, wraak
te nemen, wekt hij de Kenaima-geest in zich op, en hij kan in dien
toestand aan zijn wraakzuchtige neigingen bot vieren. In dit geval
spreekt men van de lichamelijke Kenaima. Er bestaat echter ook een
geestelijke Kenaima, die de eigenschap heeft, om den geest van zijn
lichaam los te maken en een of ander dier, tot zelfs insekten en wormen
toe, doch meer in het bijzonder een jagoear en een slang binnen te
dringen, ten einde in die gedaante kwaad te doen.

Kenaima, den geest der wrake, zien wij vooral aan het werk in No. 29,
maar ook in No. 47, waar hij in de gedaante van den zoon van Mapajawari
optreedt.

Doorgaans bedient een Kenaima zich van onzichtbare pijlen (No. 44) of
van gebroken pijlen (No. 24 en No. 37).

De voorstelling van onzichtbare pijlen, die, volgens den Indiaan,
ziekten en allerlei kwaad kunnen stichten, is vermoedelijk voortgekomen
uit de geheimzinnige en onverwachte wijze, waarop een pijl dikwijls
treft.

Een gebroken pijl is vermoedelijk het zinnebeeld van den strijd.
Volgens meer dan één schrijver was bij vele stammen het breken van een
pijl in het openbaar voldoende, om het volk tot den strijd op te
roepen. Moeilijker te verklaren is het, waarom—zooals bij de oude
Warraus gebruikelijk was—de helften van een gebroken pijl over het
lichaam gewreven, moed en kracht zouden geven (No. 24).

Boschgeesten worden veelal in het bezit gedacht van onzichtbare of
gebroken pijlen.

De geestenbezweerder, de piaiman, wordt in staat geacht, het gestichte
kwaad, in het bijzonder ziekte, te keeren. De piaiman is dan ook een
belangrijke persoonlijkheid in elk dorp of kamp. Voor dezen arbeid is
een zeer lange en moeilijke voorbereiding noodig, die de taak
allesbehalve benijdenswaard doet zijn. Maar de eigenschap van den
Indiaan, om met het staalste gezicht de vreeselijkste lichaamspijnen te
kunnen verdragen, zal hem deze gemakkelijker doen dragen, dan wij
denken.

Wie aan het einde van een verblijf van eenige dagen in een
Indianenkamp, waarin hij het doen en laten van dit sympathieke volk
aandachtig heeft gadegeslagen, de piaiman bezig heeft gehoord, heeft
reeds van het zieleleven van den Indiaan een diepen indruk kunnen
medenemen (C. a.). Geen ander verhaal in dezen bundel geeft een zóó
helder beeld van hetgeen er in de Indianenziel omgaat en van het leven
van de Indianen, dan „de Geschiedenis van Maconaura en Anoeannaïtoe”
(No. 29). Vooral het opwekken van den Kenaima-geest en het werk van den
piaiman is er op boeiende wijze in geschetst. In dit verhaal worden wij
tevens herinnerd aan de wijze, hoe het eertijds in de groote hutten of
vergaderplaatsen der Indianen moet zijn toegegaan, alvorens tot een
vijandelijke aanval werd overgegaan. De Gebroeders Penard hebben van
hetgeen op een besluit daartoe placht te volgen een belangwekkende
schets gegeven, die wij hier woordelijk overnemen, en die in het
bijzonder betrekking heeft op de vroegere oorlogen tusschen de
strijdlustige Caraïben en de meer zachtaardige Arowakken:

„Werd in de raadsvergadering tot den strijd besloten, dan volgde
onmiddellijk den strijd- of z.g. knotsdans (Apoetoedans). Met opgeheven
knotsen, bogen en pijlen bezongen de strijders den roem hunner
voorvaderen, tegelijk de gelofte doende, op gelijke wijze te zullen
handelen. Zij werden dan tevens door vrouwen, kinderen en ouden van
dagen bespot, ten einde hen nog meer aan te vuren. Het doel van dezen
dans was, dat ieder strijder in zich den jagoeargeest, de kaikoetji
juma, trachtte op te wekken”.

„De Indiaan immers redeneert als volgt: In koelen bloede stuit het mij
tegen den borst, is het mij onmogelijk een man te vermoorden, laat
staan een onschuldig wicht den schedel te verpletteren. Handel ik
alzoo, dan geschiedt zulks niet uit eigen aandrift, doch word ik
voortgedreven door een gevoel van woede en moordlust, dat niets anders
kan zijn dan de geest van den Jagoear. Om dien geest in mij op te
wekken, dans ik den Jagoeardans; ik volg alle bewegingen van den Tijger
na. Ik brul, ik his, ik zwaai den knots, gelijk het vreeselijke
roofdier, dat zijn prooi met één slag der geduchte klauwen verplettert.
En heb ik eenmaal mijn vijand gedood, dan moet ik ook zijn bloed
drinken en proeven van zijn vleesch, [15] ten einde te voldoen aan den
geest, die mij voortdrijft.

Ieder mensch en dier kan, hoe goedaardig ook, getergd zijnde, den
tijgergeest in zich opwekken, die hem handelingen doet begaan, waarover
hij later berouw gevoelt. Hij vraagt zich af: hoe is het mogelijk, dat
ik zoo te keer kan gaan? En het antwoord luidt: Is de Tijger in den
mensch, dan wordt ook de mensch gelijk den Tijger”.

„Maar de Jagoeargeest alleen was niet voldoende, om den strijd te
beslissen, want de Tijger kan in een hinderlaag gelokt worden. Daarom
dansten de strijders ook den slange- of bekoringsdans, die in hen
opwekte den geest, die onhoorbaar en onzichtbaar nadert, die
omstrengelt en vastlegt, evenals de slang eerst haren prooi door vrees
betoovert, verstikt en eindelijk inslikt. En daar de Worgslang niet
alleen de geest van bekoring in zich heeft, doch tevens alle dieren,
tot zelfs den Jagoear* en den Kaaiman* inslikt, wordt haar geest
speciaal opgeroepen.” [16]

„Tevens dronken de strijders den zg. Strijddrank, die bestond uit
paiwarri*, waarin een poeder of zalf gemengd was, bereid uit wormen van
de rottende hersenen, den lever en het hart van den Jagoear en den Boa
of Anaconda*, alsmede van den moedigsten en listigsten van vroeger door
hen gedoode vijanden. De hersenen werden ondersteld de list, de lever
den moed en het hart het leven op te wekken. Ook tijgerklauwen werden
in den grond begraven, en de daaruit ontstane wormen tot poeder en zalf
verwerkt, en aan de armen en de knotsen der strijders gesmeerd.”

„Meisjes en vrouwen brachten den drank rond in kalebassen, terwijl de
strijders zongen:


        Okone kaikoetjijumu, okone Awaloewa
          Kaikoetji ke wa.
        Awoe tage kaikoetji toewotjan irowa la
          Okone Ikili inasao ko.

        Wij roepen U; Tijger, kom geest van geweld,
          Doorgloei met Uw vuur al ons wezen.
        Omzweef ons opdat in deez’ bloedigen strijd
          De vijand den Caraïb leer’ vreezen.

        Daal neder, bekoring, verduister het oog
          Der strijders, die dra gaan nad’ren,
        Om brullend, den Tijger in bloeddorst gelijk,
          Te wreken den dood onzer vad’ren.

        IJl voort dus Constrictor, [17] omklem Uwen prooi,
          Wij volgen en worgen met d’ armen.
        Bezield door den moordlust van Tijger en Slang,
          Mist ons hart elk spoor van erbarmen.”


Deze beschrijving zal, meenen wij, het genot, dat de lezing van „de
Geschiedenis van Maconaura en Anoeannaïtoe” verschaft, niet weinig
kunnen verhoogen. Hoewel Christelijke invloed aan dit verhaal niet
geheel en al vreemd schijnt te zijn, toch blijft het als belangrijke
bijdrage tot de kennis van de moraal en het leven van den Indiaan zijn
waarde behouden.

In verschillende der reeds genoemde verhalen, treedt, zooals haast van
zelf spreekt, de geestenbezweerder of de piaiman (o.a. in No. 28) als
een belangrijk lid der Indianenmaatschappij op. In No. 30, getiteld:
„De kolibri, die tabak brengt aan den eersten piaiman”, is meer in het
bijzonder daarom belangrijk, omdat er in deze legende van de herkomst
van het belangrijkste der ingrediënten, die de piaiman bij zijne
bezweringen gebruikt, de tabak, wordt verteld. De Indianen, die tabak
ook als genotmiddel gebruiken, onderstellen, dat ook Geesten zeer op
tabaksrook gesteld zijn. De piaiman haalt daarom bij zijne bezweringen
voortdurend tabaksrook in, om daardoor de Geesten te kunnen aantrekken.
Dit verhaal is daarom ook nog de aandacht waard, omdat het vermoeden
zou geopperd kunnen worden, dat van de Arowakken, die oorspronkelijk de
Antillen hebben bewoond, ook de tabak, die bij de Indianen van Guyana
zulk een rol speelt, afkomstig is, en in de tweede plaats, omdat er van
de bij alle Indiaansche stammen voorkomende legenden aangaande het
voorkomen van vrouwennaties (zg. Amazonen) in wordt melding gemaakt.

Reeds Columbus heeft op zijn eerste reis onder de Indianen vechtende
vrouwen gezien en wat de groote ontdekkingsreiziger uit de Oude Wereld
bekend was, meende hij nu ook in de Nieuwe Wereld te hebben
aangetroffen.

Von Humboldt meende echter, dat de bij alle Indianenstammen voorkomende
Amazonen-legende aan de strijdlustigheid van de vrouwen bij sommige
stammen moet worden toegeschreven, die door de eerste reizigers, die ze
ontmoetten, sterk overdreven is geworden, onder den invloed van de
groote vreugde, bij de pas ontdekte volken gevonden te hebben, wat de
oude Grieken vertellen omtrent de barbaarsche Skythen en Afrikanen.
Wallace meent, dat het geloof aan Amazonen in de wereld is gekomen door
de eigenaardige haardracht der mannen bij sommige Indianenstammen,
waarbij hij nog de aandacht vestigde op het dragen van armbanden door
de mannen van enkele stammen en de zorgvuldige verwijdering van elk
teeken van baardgroei. Ook Schomburgk is deze meening toegedaan. Van
deze Amazonen werd verteld, dat zij, om beter in den strijd de wapens
te kunnen hanteeren, de rechterborst zouden laten afsnijden; dat zij
van de mannelijke bevolking geregeld bezoeken zouden ontvangen en dat
de jongens, die geboren werden, òf den vaders werden meêgegeven, òf
gedood werden.

De Gebroeders Penard meenen, dat de legenden, waarvan wij er een uit
hun werkje opnemen (No. 31, getiteld: „Het ontstaan der vrouwennaties”)
gedeeltelijk een voorstelling is van het paradijs der Indiaansche
vrouwen. Volgens hen kan de vrouw zich geen staat van gelukzaligheid
denken, waarin de man haar heerscher en zij slechts zwoegende slavin
is. „In hare verbeelding ontstond dus een voorstelling van het
paradijs, waar zij als gebiedster optreedt en de man slechts geduld
wordt tot voortplanting der soort.”

Dat, hoewel onder alle Indianenstammen van Amazones verteld wordt, toch
geen Indiaan ooit de juiste plaats dezer schoonen kon aanwijzen,
schijnt voor de meening van bovengenoemde oudere schrijvers te pleiten.
Bij de ingeboren eigenschap van den Indiaan, om zich vaak in
beeldspraak uit te drukken, is de meening der Penards niet te
verwerpen, die het bestaan van een vrouwennatie als een voorstelling
van het Mazwano, het Paradijs der Indiaansche vrouwen beschouwen.

De legenden leeren, dat dit paradijs niet gemakkelijk te bereiken is.
De vrouwen moeten daartoe tal van gevaren doorstaan. Zij moeten varen
over de duistere wateren in het land Enamba of der Eeuwige nacht. Dan
eerst zullen, gelijk de nacht vliedt voor den dag, voor hare verrukte
blikken verrijzen de witte wateren, de als goud glinsterende, door de
morgenzon beschenen bergtoppen en zal de rook uit de barbakotten* der
Maswana- of manvrouwennatie opstijgen. Maar niet één vrouw, die het
gelukt, dit paradijs binnen te treden, zal weder tot hare stamgenooten
terugkeeren.

De voorstelling van de Duistere wateren in het land Emanba of der
Eeuwige nacht, meenen de Penards, komt vrij wel overeen met de rivier
Styx en de onderwereld Amenthes uit de Oostersche mythologie.

Een oude vrouw vertelde aan de schrijvers, waaraan het voorgaande
ontleend is, dat zij in haar jeugd naar de Mazwano had willen vluchten,
omdat haar man haar mishandelde, doch dat zij overal, waar zij
inlichtingen inwon, moest vernemen, dat de vrouwen den weg naar het
lustoord vergeten waren. Ten slotte was het haar echter gelukt, door
middel van Oeloekwa-toelala de oogen van haar man zoodanig te
verduisteren, dat hij haar verliet.



Het is eigenaardig, dat terwijl alle gewoonten en opvattingen der
Indianen in hunne Mythen- en Legendenschat worden aangetroffen, er
aangaande een zeer eigenaardig gebruik zoo zelden iets voorkomt. Wij
bedoelen hier de vreemde gewoonte, die zoowel bij Arowakken, als bij
Caraïben en Warraus wordt aangetroffen, dat na de geboorte van het kind
gedurende den tijd, dat de vrouw in het kraambed ligt, ook haar man in
zijn hangmat moet blijven en zich als kraamvrouw moet aanstellen. Men
noemt dit gebruik, dat ook bij andere wilde stammen—o.a. in
Oost-Indië—voorkomt [18], Couvade en bij de Caraïben Kenonimáno.
Volgens de meening van Dr. Herman ten Kate wordt er een magische band
gedacht tusschen vader en kind gedurende de eerste levensweken van den
pasgeborene. Alles, wat dus den vader zou kunnen overkomen, als hij
zich van huis verwijderde, zou schadelijk kunnen inwerken op het kind.
Volgens een mededeeling der Penards gaat kort nadat de kinderziel zich
van het vaderlichaam heeft losgemaakt, een proces dat dikwijls meer dan
een maand duurt, de moeder overal bij hare kennissen rond, om het kind
te vertoonen.

Walter E. Roth heeft in de Indianen-folklore slechts één enkel spoor
gevonden, dat op dit gebruik doelt. Ik geef het korte verhaal weêr
onder den titel: „Het gebroken ei” (No. 32). Daarop laat ik volgen
hetgeen Dance (D) aanhaalt betreffende de gewoonte der Couvade bij de
Arowakken, en dat als een vertelling, getiteld: „De Geest van den
pasgeborene” onder No. 33 in dezen bundel voorkomt. De inhoud is,
zooals den lezer zal blijken, met ten Kate’s meening in
overeenstemming.



Een aantal vertellingen der Indianen geven een antwoord op de vraag,
hoe verschillende dieren hunne tegenwoordige eigenschappen hebben
gekregen o.a. in No. 1 en No. 34, getiteld: „De huid van den
reuzenslang”, terwijl er ook velen zijn, waarin aan dieren herinnerd
wordt, die den mensch kwaad kunnen doen.

Hoewel de geheele Indiaansche folklore een moralistische strekking
heeft, zijn er toch een aantal vertellingen aan te wijzen, die meer
bepaaldelijk een waarschuwing bevatten voor de gevolgen van
overtredingen, van ondoordachte handelingen of verkeerde neigingen.
Hiertoe behooren No. 35, getiteld: „Een waarschuwing voor vrouwen” en
No. 36, getiteld: „Hoe een man van zijn luiheid genezen werd.”

Het „Een man een man, een woord een woord”, een der eerste regels eener
goede moraal, en dat in de hedendaagsche, zoogenaamde beschaafde
maatschappij, waarin wij moeten verkeeren, steeds minder wordt
toegepast, wordt bij den Indiaan nog altijd in hooge eere gehouden,
hoewel eerlijkheid en woordtrouw bij den „geciviliseerden” Indiaan wel
even groot gevaar zal loopen, belangrijk achteruit te gaan, als dit met
alle primitieve volken, die met het blanke ras in aanraking zijn
gekomen, het geval is geweest.

De Indiaan zal een eenmaal gegeven woord niet gauw verbreken en doet
hij dit, bijv. wanneer hij zich bedronken heeft, dan zal, volgens hem,
vroeg of laat de gerechte straf niet uitblijven. (Zie No. 37 en 43). In
het algemeen kan kwaad, meent hij, nimmer ongestraft blijven [19] (No.
16, 27 en 39) en typeerend voor de Indiaansche moraliteit kan gelden,
dat in vele zijner verhalen de veranderingen, die in den
oorspronkelijken Indiaanschen gelukstaat hebben plaats gegrepen,
hieraan worden toegeschreven, dat de ongehoorzaamheid in de wereld haar
intrede heeft gedaan. Volgens de Indianen waren het de blanken, die de
laatste sporen van dezen gelukstaat verloren deden gaan.

Al hetgeen in het voorafgaande omtrent den inhoud van de mythen, sagen
en legenden der Zuid-Amerikaansche Indianen is meegedeeld, groepeert
zich bijna zonder uitzondering om het hoofdmotief—de zorg, om zich het
noodige voedsel te verschaffen, die bij een volk, dat geen intensieven
landbouw drijft, doch hoofdzakelijk van de jacht en visscherij en
daarnevens van de produkten van eenen primitieven hakbouw op hunne
slechts tijdelijke verblijfplaatsen leeft, een punt van dagelijks
wederkeerende zorg is, en het denken bijna geheel in beslag neemt.

Wie ondervonden heeft, hoe schuw het wild in de tropische oerwouden is,
en dat alleen hij, die met de gewoonten der daarin levende dieren
bekend is, zich er geruischloos doorheen weet te bewegen en van het
juiste oogenblik weet gebruik te maken, om zijn oogmerk te treffen,
kans op succes zal hebben [20], kan het niet verwonderen, dat een
jongeling, die een Indiaansch meisje tot vrouw begeert, naar ouder
gewoonte tot volle tevredenheid van zijn aanstaanden schoonvader
proeven zijner bekwaamheid op de jacht heeft af te leggen (No. 35) en
dat hij, wanneer deze voorwaarde, om in het onderhoud van een familie
te kunnen voorzien, niet bij hem aanwezig is, alles zal doen om zich
deze bekwaamheid eigen te maken (No. 35 en No. 37).

De mythen, sagen en legenden, die de eerste reizigers en zendelingen
bij de Indianen te hooren kregen, worden, zooals meerdere schrijvers,
die door een langer verblijf onder hen, grondige onderzoekingen
hieromtrent hebben kunnen doen, hebben vastgesteld, nog steeds—de
aanraking met het blanke element ten spijt—door hen verteld, omdat zij
zich het als eerste plicht rekenen, dat de mondelinge overleveringen,
waarin voor een niet gering deel hunne heilige, godsdienstige
overtuigingen zijn neêrgelegd, op het jongere geslacht overgaan.

Bij de Noord-Amerikaansche stammen worden, zooals reeds vermeld, in het
bijzonder de lange winteravonden aan dit heilige werk gewijd, wanneer
de jeugd, gehurkt om het flikkerende vuur naar de mysteries van het
leven en hun godsdienst luistert en zij den innigen band moet leeren
begrijpen, die de menschheid, volgens hun leer, met de geheele haar
omringende natuur vereenigt. Tevens moest het haar duidelijk worden
gemaakt, dat men met planten en dieren evengoed gesprekken kan voeren
(No. 30) als deze het onder elkaar doen, enz.



De lezer, wien hier uit de uitgebreide mondelinge litteratuur der
Indianen, meer in het bijzonder der stammen van West-Indië, meerdere
voorbeelden worden aangeboden, die hem de overtuiging zullen kunnen
schenken, dat de Indiaan daarin zijn gansche leven en denken heeft
neêrgelegd, zal het zeker evenmin verwonderen, dat ook belangrijke
historische gebeurtenissen, die indruk op hem hebben gemaakt, en van
zoo grooten invloed op zijne maatschappij zijn geweest, nog steeds in
de herinnering van het Indiaansche volk zijn blijven voortleven en als
historische legenden tot op den huidigen dag door hen worden verteld.

Niet alle gebeurtenissen in de geschiedenis van een primitief volk
hebben echter even groote kans, een haast onvergankelijk deel van zijn
folklore te vormen. Groote feiten, die het volk met trots blijft
gedenken, zullen eerder door het verre nageslacht nog als legenden
worden verteld, dan gebeurtenissen, waaraan de herinnering onaangename
gewaarwordingen te voorschijn roept. Velen der eerste categorie
schijnen als het ware onsterfelijk te zijn. Het spreekt van zelf, dat,
waar de volken, ook in geestelijk opzicht, zoozeer uiteenloopen, ook de
inhoud hunner historische legenden bepaalde trekken zal vertoonen, die
met het karakter van het volk overeenstemmen.

Alb. S. Gatschet (Ga) waaraan wij het bovenstaande ontleenen, heeft dit
in zijn leerrijk werk „A migration legend of the Creek Indians”
duidelijk gemaakt. In sommige legenden wordt bijv. uitsluitend verteld
van de Opperhoofden en wordt over het Volk gezwegen; in anderen spelen
mythische helden en onmogelijke feiten een groote rol. Terwijl er
volken zijn, die er van houden, het wonderbaarlijke op den voorgrond te
laten treden, houden anderen hunne legenden vrij van het
wonderbaarlijke element, enz. Tot de bijna onsterfelijke historische
legenden behooren de z.g. migratie-legenden, die van de groote
volksverhuizingen (migraties) vertellen, welke bij talrijke volken en
bij de Indianen in overoude tijden op grooten schaal hebben plaats
gegrepen. Zulke migratie-legenden behooren zeker tot de belangrijkste
historische legenden, omdat zij voor de kennis van een volk dikwijls
waardevolle gegevens bevatten, die, in verband met de uitkomsten der
Archaeologische onderzoekingen en der vergelijkende taalstudiën, tot
vaststaande feiten geworden zijn. Zulks is o.a. het geval geweest met
de traditie der Joden, waarin verteld wordt van hunne immigratie in
Palestina uit de noordelijke landen over de rivier de Euphraat; en
eveneens met de legenden, die de immigratie der Doriërs naar
Griekenland behandelen, uit Thracië en Macedonië dwars door Epirus en
Thessalië heen enz. Zulke migratie-legenden zijn veelal samengeweven
met mythen, die den oorsprong der volken behandelen of die van het
ontstaan van bepaalde instellingen of van belangrijke produkten
vertellen, die een groote economische beteekenis voor hen hebben
verkregen.

Bij de Indianen is de herinnering aan oeroude gebeurtenissen, zooals
volksverhuizingen, niet zelden verbleekt tengevolge eener strenge wet,
die verbiedt, de namen hunner overleden voorvaderen uit te spreken (zie
blz. 39). Zulks is o.a. het geval bij vele Noord-Amerikaansche stammen,
zooals die, welke hunne woonplaatsen hebben langs de kusten der Stille
Zuidzee. In de zuidelijke deelen van Noord-Amerika, o.a. in het gebied,
dat de Golf van Mexico begrenst, schijnt dit bijgeloof, dat de
geschiedkundige overlevering tegenhoudt, niet te bestaan, zoodat bij de
daar levende Indianenstammen verschillende legenden bewaard zijn
gebleven, die van verhuizingen in lang vervlogen tijden vertellen, en
die voor de geschiedenis dezer stammen belangrijke gegevens hebben
opgeleverd.

Dit geldt bijv. voor de groote groep der Maskoki-stammen, waartoe ook
de z.g. Creek-Indianen behooren, en wier migratie-legenden leeren, dat
zij in oude tijden van het Westen naar het Oosten en het Zuid-Oosten
zijn getrokken, waar zij nu ten Oosten van den Mississippi-stroom in
Alabama, Georgia en op het schiereiland Florida in verschillende
stammen hunne woonplaatsen hebben. Daar deze stammen evenals vele
anderen, als de Chirokezen, Choctaws, Chickasaws enz., die landbouw en
veeteelt drijven, en reeds lang in dorpen samenwonen—als
„geciviliseerde” Indianen het eigenlijke Indianen-territorium vormen,
staan de Sioux, die echte jagerstammen zijn en de Nomaden en Bedouïnen
der Nieuwe Wereld kunnen genoemd worden, nog in den aanvang der
„beschaving”; hun bestaan hing bijna uitsluitend van den Bison af, die
nu zoo goed als geheel uitgeroeid is.

Bij de Creek-Indianen, eertijds Moskoquis genoemd, die zoowel in
lichamelijk opzicht en door hunne gewoonten en gebruiken, als door de
natuur hunner woonstreek een brug vormen, die de Noord-Amerikaansche
met de Indianen van Zuid-Amerika verbindt, worden nog verschillende
migratie-legenden verteld, van welke ik er een als voorbeeld en ter
aanvulling in dezen bundel heb opgenomen (No. 48), omdat het, vreemd
genoeg, niet gelukt is, in de litteratuur betreffende de
Zuid-Amerikaansche stammen een tot deze categorie behoorende legende op
te sporen, tenzij men er toe wil rekenen een lange legende, door Walter
E. Roth uit een Arowakken-mond opgeteekend, waarin de avonturen verteld
worden gedurende een lange reis, in oude tijden gedaan, om steenen
bijlen* op te zoeken. Een migratie-legende in den waren zin is deze
niet, want de reizigers keeren weder naar hunne woonplaatsen terug.

Ter toelichting der bedoelde migratie-legende der Creek-Indianen diene,
dat, toen zij in het jaar 1735, waarin deze staat nog aan Engeland
behoorde, te Savannah in Georgia, in tegenwoordigheid van den
Gouverneur Oglethorpe, was uitgesproken, de verteller Tchikilli, Keizer
van de Boven- en Beneden Creek-Indianen, haar, geschreven op een
Bisonhuid, aan den Engelschen vertegenwoordiger overhandigd heeft, en
het merkwaardige document nog in hetzelfde jaar met de Engelsche
vertaling naar Engeland werd verzonden. De toegevoegde huid werd in een
lijst in het toenmalige „Georgia Office” te Londen opgehangen. Het
eenige wat, in verband met het geschenk, op verzoek van den bekenden
schrijver over Indianen, Dr. D. G. Brinton [21], later teruggevonden
werd, was een brief, die door genoemden Tchikilli in Maart 1734
geschreven was en gedeponeerd werd in „The Public Record Office” te
Londen.

Een vertaling in het Duitsch van de Legende was echter onder een aantal
verhandelingen over koloniale aangelegenheden tusschen 1735 en 1741
opgenomen, en onder den titel „Ausfuerliche Nachricht von den
Saltzburgischen Emigranten, die sich in America niedergelassen haben
enz.” Halle 1735, blz. 869–876, gepubliceerd. De legende vindt men in
het eerste deel in Hernn Philipp Georg Friedrichs von Reck’s „Diarium
von Seiner Reise nach Georgien im Jahr 1735.” Deze von Reck was de
leider van een aantal protestantsche emigranten, die wegens
godsdienstvervolging uit Salzburg uitgeweken waren. Wij geven deze
bijzonderheden, teneinde sommige der hiaten te verklaren, die den lezer
wellicht in de legende zullen opvallen, en ongetwijfeld te wijten zijn
aan de vertaling van het Engelsch in het Duitsch, en daarna weder van
het Duitsch in het Engelsch. Ik volgde streng den Engelschen tekst in
het werk van Gatschet.

In alle migratie-legenden der Maskoki-Indianen wordt, hetgeen de
aandacht verdient, vertelt, dat de verhuizingen steeds oostwaarts
gericht waren. [22] Van deze Zonaanbidders was het te begrijpen, dat
hunne Hoofden het volk steeds den raad gaven, daarheen te trekken, waar
hun weldoener en beschermer—de Zon—zich uit het aardrijk verheft, dus
naar het Oosten, hoewel bij zulke verhuizingen het opsporen van
streken, waar men rijkdom aan eetbare gewassen, goede jachtterreinen en
vischwateren hoopte te vinden, wel altijd op den voorgrond zal hebben
gestaan.



Aan den arbeid der Penards hebben wij de kennis van een aantal
historische legenden te danken, die, hoewel zij wegens de invloeden der
blanke overheerschers, die er zoo duidelijk in naar voren komen, uit
een wetenschappelijk oogpunt van minder belang zijn, toch in dezen
bundel niet mogen ontbreken.

In de „Legende van Letterhoutstomp” (No. 38), die den schrijvers door
een ouden Caraïb van de Boven-Marowijne werd verteld, wordt de
herinnering nog levendig gehouden aan een der eerste nederzettingen van
Europeanen in Suriname, nl. aan de Fransche Kolonisten, die er tusschen
1640 en 1650 hebben verblijf gehouden en die vooral door de herhaalde
invallen der Indianen genoodzaakt zijn geweest, het land weêr te
verlaten.

De als hoofd der volkplanting aangestelde Poncet de Bretigny, die den
oorlog verklaard had aan alle Indianen, moet een zeer gevreesde
wreedaard geweest zijn. Hij bewapende zelf een vaartuig en daarin trok
hij tegen hen ten strijde, maar de aanvallers werden met een hagelbui
van pijlen ontvangen en tot den laatsten man doodgeschoten. De
overwinnende Caraïben bemachtigden de lijken, deden ze op een licht
vuur braden en maakten er een verschrikkelijk maal mede.

Verwonderen kan het ons niet, dat van de eerste aanraking der Indianen
af aan met menschen van zóó geheel ander voorkomen, van zóó geheel
verschillenden aard en levensbeschouwing als zij, allerlei zonderlinge
verhalen aangaande de vreemde indringers onder hen de ronde gingen
doen, noch minder, dat ook deze verhalen van geslacht op geslacht
werden overgeleverd en tot op den huidigen dag bewaard zijn gebleven.

Voor hem, die zich eenig denkbeeld wil vormen van het psychologisch
proces, dat bij dit dichterlijk en wijsgeerig aangelegd, moreel
hoogstaand volk zich door deze aanraking ging voltrekken, mogen
bedoelde legenden zeker van niet minder belang geacht worden, dan het
grootste deel van dezen bundel mythen, sagen en legenden, die ons in de
oorspronkelijke denkwijzen van het zoo lang buiten iedere vreemde
aanraking gebleven Roode ras een blik kan leeren slaan.

De Legende van Armoribo en Jorobodie (No. 39), waarin van den strijd
der Arowakken met de eerste blanken verteld wordt [23], is niet alleen
in verband met de voorafgaande regels onze aandacht waard, doch ook
wegens eenige gewoonten en opvattingen, die wij er in aantreffen en die
tot illustratie kunnen dienen van de voorgaande beschouwingen.

Na deze legende, die wij aan den katholieken missionaris, Pater C. van
Coll te danken hebben, nemen wij uit den arbeid der gebroeders Penard
een tweetal legenden over, omdat deze verhalen, naar onze meening, de
uiting zijn van het besef der diepe klove, die de Indianen ten opzichte
hunner levensbeschouwingen en denkbeelden met die der van verre komende
blanken steeds meer moesten gaan gevoelen. Zulks moet vooral het geval
geweest zijn bij hunne aanraking met zendelingen, die hun een geloof
trachtten op te dringen, dat zóó ver buiten hun gedachtensfeer ligt en
dat deze zoo streng aan hun overtuiging en aan de met hun geloof in
verband staande voorschriften zich houdende menschen in hooge mate
moest krenken.

In dit licht beschouwd, zijn de „Legende van de uitdrijving van een
priester uit den Indiaanschen hemel” (No. 40) en de „Legende van de
uitdrijving van Indianen uit den Hemel der Paters” (No. 41) de aandacht
waard, niet het minst, omdat de „beschaafde blanken”, die zich zoo
gaarne tegenover de zoogenaamde „wilde volken” stellen, uit den mond
van den Indiaan er in moeten vernemen, hoe hij daarover denkt, en wat
hij naar zijn meening aan de Blanken dankt.

Stemt het niet tot nadenken, dat de meermalen genoemde missionaris
Pater van Coll, die meer dan 40 jaren onder de Indianen van Suriname
gearbeid heeft, moest verklaren: „Zij (de Indianen) zijn er verre van
af, zich tegenover ons als wilden te beschouwen. Daarvoor ligt de
zwakke zijde van den Europeaan te bloot en te open voor hen.”

In dit verband verwijzen wij den belangstellenden lezer nogmaals naar
het belangrijke artikel van den Nederlandschen kenner der Indianen, Dr.
ten Kate in de Gids van 1919, getiteld: de Indiaan in de Letterkunde,
waarin hij o.a. de aangehaalde Brieven (Love Letters) van mrs. Ryan
(zie onder „dichters” in het verklarend register) „als een ernstige
waarschuwing” beschouwt „aan het adres van fanatieke ijveraars voor de
beschavingsidee, zooals er onder zendelingen en zendingsvrienden maar
al te veel voorkomen.”

Treffend zijn deze beide legenden vooral hierom, omdat de Indianen zich
er als de slachtoffers in beschouwen van de zonden der blanken; want de
drank, die deze hun gebracht hebben, en waarop zij zoo verzot zijn
geworden, is zooveel sterker dan de paiwarri, die zij door gisting van
Cassave bereiden.

In de „Legende van Paramaribo” die wij onder No. 43 aan de Penards
ontleenen, komt eveneens de ellende tot uiting, die de Blanken den
Indianen hebben toegebracht door hen met jenever en brandewijn te doen
kennis maken. Het schoone Indiaansche voorschrift, nimmer het eenmaal
gegeven woord te verbreken, heeft hen, zooals wij er mede uit leeren,
in het ongeluk gebracht. Ook deze ondervinding der Indianen is de
aandacht waard, omdat, gelijk ik reeds opmerkte, een Indiaan zich nog
steeds aan zijn gegeven woord houdt, terwijl men het in het
„beschaafde” land der blanken, vooral in de tegenwoordige periode, in
dit opzicht zoo nauw niet neemt.

Het zwerversleven, dat de Indianen van oudsher geleid hebben [24] en
dat, zooals reeds betoogd, eensdeels een gevolg is van het leven van de
opbrengst der jacht en visscherij, en van den roofbouw op onbemest
land, anderdeels te verklaren is uit het bijgeloof, dat hen dikwijls
noodzaakt een plaats des onheils te verlaten, vinden wij in tal van
legenden neêrgelegd.

De lange, in het duister gehulde geschiedenis der Indianen was eene van
herhaalde onderlinge oorlogen, die met de komst der blanken nog lang
bleven voortduren. Er waren stammen, die voortdurend tegen elkaar ten
strijde trokken; maar er waren ook stammen, die steeds bevriend met
elkander bleven. In No. 42 wordt van een bezoek aan een veraf wonenden,
bevrienden stam verteld.

In de vele legenden, die onder de Benedenlandsche Indianen van Guyana
de ronde doen en die doelen op geschiedkundige gebeurtenissen, sedert
de blanken hunne woonstreken zijn binnengedrongen, worden wij ook
herinnerd aan de tochten, die de nieuwe bezitters van het land tegen de
weggeloopen negerslaven, de z.g. Marrons ondernamen, waarbij de
laatsten niet zelden door de Indianen geholpen werden. Hierop doelt „De
Legende van Post Sommelsdijk” (No. 44) die wij aan de Gebroeders Penard
ontleenen.

De verbinding dezer legende aan Post Sommelsdijk is duidelijk. Onder
het Bestuur van den Gouverneur Cornelis van Aerssen van Sommelsdijk,
die van 1684–1688 de Kolonie Suriname bestuurde, en na het vertrek der
Engelsche Kolonisten den grondslag legde van haren lateren bloei en
welvaart, werd het Fort Sommelsdijk aan de samenvloeiing van de
Commewijne en de Cottica aangelegd, en werd een einde gemaakt aan de
herhaalde invallen der Indianen, die hij in 1684 tot den vrede dwong.
Meer dan eens, zegt J. R. Thomson, in zijn Overzicht der Geschiedenis
van Suriname, trok hij aan het hoofd van een geringe krijgsmacht tegen
de vijandige Indianen op. Op zijn tweeden tocht ging hij met drie
vaartuigen over zee naar de Coppename en drong hij het binnenland in,
waarbij vele Indianen gedood of gevangen werden genomen en ettelijke
dorpen in de asch werden gelegd.

Reeds vóór zijn komst, onder het Engelsche Bestuur, waren vele slaven
wegens de mishandelingen, die zij van hun blanke meesters hadden te
verduren, naar de bosschen gevlucht. Van Sommelsdijk sloot in genoemd
jaar ook met de Boschnegers van de Coppename vrede.

Ook aan de voortdurende oorlogen, die verschillende Indianenstammen,
ook in het gebied van Guyana, hebben gevoerd, kwam langzamerhand een
einde. Vooral waren het de strijdlustige Caraïben, die de meer
vreedzame Arowakken voortdurend beoorloogd hebben. Toch kwam het wel
eens voor, dat, wanneer gemeenschappelijke belangen in het spel waren,
beide stammen zich vereenigden, om gezamenlijk ten strijde te trekken.

Het besluit tot zulk een gemeenschappelijken strijd woonde o.a. een der
eerste missionarissen der Moravische Broedergemeente
(Herrnhuttergemeente) bij, die in April 1745 aan de Corantijn kwam. Er
werd toen door de Caraïben en Arowakken aldaar een groote raad
inhouden, waarbij de voornaamste hoofdmannen (kapiteins) tegenwoordig
waren en waarop besloten werd, tegen de Spaansche Indianen van het
Orinoco-gebied op te trekken. In 18–20 vaartuigen voeren zij naar de
Orinoco en zij brachten 14 dagen op het water en 8 dagen op het land
door. Eindelijk bereikten zij de vijandelijke kampen. Aanvankelijk
gedroegen zij zich als vrienden, hun allerlei ruilmiddelen aanbiedend,
maar plotseling overvielen zij hen, doodden zij de mannen en namen zij
de vrouwen en kinderen als gevangenen mede. Iedere overwinnaar nam een
verslagen vijand, sneedt hem het vleesch af, dat in het eerstvolgende
nachtkwartier geroosterd en opgegeten werd.

Deze geschiedkundige herinnering uit deugdelijken bron doet ons veel
denken aan de Legende van Mapajawari of de Uitroeiing der
Menscheneters, die wij onder No. 47 van dezen bundel opnemen.

Ook aan de Indiaansche broederoorlogen, die zooveel tot den
achteruitgang der Indianenbevolking hebben bijgedragen, kwam een einde.
In „Einde van den Indiaanschen broederoorlog” (No. 45) wordt van het
laatste dezer gevechten verteld.

Uit de geschiedenis der Zuid-Amerikaansche Indianen zijn evenals uit
die der Noord-Amerikaansche oorspronkelijke bevolking ook voorbeelden
bekend van de algeheele verdelging van stammen, die eertijds een
belangrijke rol hebben gespeeld. Hier mag o.a. herinnerd worden aan de
dappere Aturiërs door menschen-etende Caraïben, waarvan, naar de groote
natuuronderzoeker Alexander von Humboldt ons in zijn meesterwerk
„Ansichten der Natur” heeft medegedeeld, nog destijds onder de
Guareca-Indianen de overlevering gewaagde.

Onder het vermaarde rotsgewelf van Aturuipe, aan den rechteroever van
de Boven-Orinoco, ontdekte de onderzoekingsreiziger in het begin der
vorige eeuw het graf van den verdelgden volksstam. Ongeveer 600 goed
bewaarde geraamten werden in even zoovele korven, zg. mapires,
gevlochten uit de stelen van palmbladen van verschillende grootten, al
naar den leeftijd der dooden, bewaard gevonden. Volgens de bedoelde
overlevering moeten de Aturiërs, door de Caraïben in het nauw gebracht,
zich op de klippen der hier door den stroom gevormde watervallen gered
hebben en in dit treurig toevluchtsoord ten onder zijn gegaan. Volgens
Von Humboldt moet de laatste familie der Aturiërs eerst laat zijn
uitgestorven, want te Maypures leefde in Humboldts tijd nog een oude
papegaai, van welke de inboorlingen beweerden, dat zij hem daardoor
niet verstaan konden, omdat hij de taal der Aturiërs sprak. Von
Humboldts vriend, de bekende geschiedvorscher Prof. Ernst Curtius,
heeft op dezen papegaai een treffend gedicht vervaardigd, dat ik hier
in de Nederlandsche vertaling van Dr. E. M. Beima, die van bedoeld werk
een Nederlandsche uitgave bezorgde, [25] in zijn geheel overneem. De
trochaeus, de versvoet met de lange en korte syllabe, die voor
gedichten van plechtigen inhoud wordt gebezigd, heeft de vertaler van
den dichter overgenomen.


        In de verre en woeste streken
          Van den Orinoco-stroom,
        Zit een papegaai te treuren,
          Als versteend, zoo koud en loom

        Schuimend breekt door steile klippen,
          Ginds en her de breede vloed,
        Langs den palm, die in hem spieglend,
          Tiert in heldren zonnegloed.

        Vruchtloos spilt op ’t rotsgevaarte
          Eeuwenlang de golf haar kracht:
        In de uiteengespatte waat’ren
          Speelt des lichtstraals kleurenpracht.

        Onder, waar de golven woeden,
          Ligt een volk in eeuwge rust;
        Uit zijn bakermat verdreven,
          Zoekt het toevlugt aan deez’ kust [26].

        Vrank en vrij, gelijk hij leefde
          Zonk de Alurenstam in ’t niet;
        ’t Laatste spoor zijns droeven aanzijns
          Dekt nu ’t groenend oeverriet.

        ’t Laatste?—Neen, van ’t berggevaarte
          Schalt de Papegaai zijn kreet;
        Aan de rots zijn snavel wettend,
          Klaagt hij der Arturen leed.

        Ook de knapen, die hem leerden
          Klanken van hun moedertaal,
        En de vrouwen, die hem voedden,
          ’t Nest hem bouwden—allemaal

        Liggen dood en wreed verslagen,
          Langs den oever uitgestrekt;
        En de noodkreet van den vogel
          Heeft geen hunner nog gewekt.

        Eenzaam roept hij, in den vreemde,
          Dan zijn woord wordt niet verstaan;
        Hij hoort slechts de golven [27] ruischen
          Zijner trekt zich niemand aan.

        En de wilde rept de riemen,
          Wendt zijn vaartuig, schuwt de baai,
        Ziet hij huivrend, angstig bevend
          Den Aturen-Papegaai.


Hetzij dat deze overlevering op waarheid berust, of uit het
dichterlijke brein der Indianen is voortgesproten, zooveel is zeker,
dat deze papegaai ons op treffende wijze het sterven van de geslachten
der menschen symboliseert. Dat zulks ook het lot is van een der meest
sympathieke volken der aarde—de Indianen—zal wel in de allereerste
plaats door hen betreurd worden, die de herinnering hebben behouden aan
een verblijf in hun midden, dat hun de hoogst denkbare levenswijsheid
heeft vermogen te schenken.

Mogen ook zij, die dit voorrecht niet gekend hebben, zich bij dit
oordeel hartgrondig aansluiten, wanneer hun geest zich in dezen bundel
gelaafd zal hebben aan het vele schoone, dat de Indianen-ziel siert, en
waarvan hunne mondelinge overleveringen zoo herhaaldelijk getuigenis
afleggen; en mogen de voorbeelden, die ik uit de rijke litteratuur over
den Indiaan voor deze Mythen- en Legenden-serie heb gekozen, ook den
lezers iets van de groote bekoring hebben laten gevoelen, die niet
alleen van het leven en de moraal van den Indiaan, maar ook van de
machtige natuur der maagdelijke wouden, te midden waarvan de
Zuid-Amerikaansche stammen nog leven, in zoo hooge mate uitgaat!








INDIANEN-VERTELLINGEN.


NO. 1. DE SAGE VAN HABOERI (W.)

Heel, heel lang geleden leefden er in een Warrau-kamp twee zusters, die
veel van elkander hielden, doch die geen van beiden een man hadden. De
zorg voor haar dagelijksch voedsel drukte haar zwaar. Eens op een dag
gingen zij er op uit, om een Ita-pálm* te vellen, waaruit zij meel
wilden bereiden. Het was al laat geworden, toen zij den boom eindelijk
tegen den grond hadden gekregen, en togen vermoeid naar haar hut terug.

Den volgenden dag, toen zij naar haar werk terug keerden, vonden zij
het meel reeds gereed liggen. Hoe dat zoo kwam, konden zij maar niet
ontdekken. Den volgenden dag—precies hetzelfde; het meel lag voor haar
gereed. Daar ze er het fijne van wilden weten, besloten zij de nacht
bij den boom door te brengen en goed op te letten. Toen het middernacht
was, konden zij hare oogen niet gelooven, toen zij zagen, dat een blad
van een nabijstaanden Palissadepalm* zich voorover boog, totdat het de
snede, die zij in den op den grond liggenden Ita-stam hadden gemaakt,
raakte. Nauwelijks hadden de vrouwen de aanraking gezien, of zij stoven
naar voren, grepen het zoo geheimzinnig doende blad beet, en smeekten
het vurig, zich in een man te willen veranderen. Eerst weigerde het;
maar toen ze aandrongen, ziet, toen gebeurde het wonder.

De man, die zij vóór zich zagen, zei, Mayara-Koto te heeten. De oudste
zuster, die hij tot zich nam, was nu overgelukkig, want eenigen tijd
daarna schonk zij hem een prachtigen jongen. Haboeri was zijn naam. De
beide vrouwen, die gewoon waren, in de nabijheid van twee swampen* te
jagen, vonden in de eene, die haar eigendom was, steeds rijkelijk
visch. De andere behoorde echter aan Tijger* en daarom waarschuwden zij
Mayara-Koto, niet in Tijger’s swamp te gaan visschen. De man luisterde
echter niet. „In onze swamp is te weinig visch”, zei hij, „in die van
Tijger is er overvloed. Ik ga zien, wat ik vang.” Maar nauwelijks was
hij begonnen, of Tijger kwam voorbij, greep hem en velde hem met één
slag neêr.

En wat deed nu Tijger? Hij vermomde zich in de gedaante van
Mayara-Koto, en zoo ging hij op weg. Het was al vrij laat en donker
geworden, toen hij de hut der beide vrouwen had bereikt. Hij bracht
niet alleen Mayara-Koto’s waiyarri* mede, maar ook de visch, die hij
van Tijger gestolen had. Zooals gewoonte is, zette hij, alvorens de hut
binnen te gaan, de korf buiten de hut neêr en na goeden avond! gezegd
te hebben, zei hij, dat hij wat visch had meêgebracht. De vrouwen waren
hoogst verbaasd, de ruwe stem van Mayara-Koto te hooren. „Ik ben erg
vermoeid, en zoek dadelijk mijn hangmat op, maar geef me mijn lieven
Haboeri, want ik wil hem koesteren.”

Hoewel de stem den vrouwen niet beviel, voldeden zij aan zijn
verlangen. „Breng de visch binnen, en maak ze klaar. Ik ga nu slapen en
stoor mij niet.” Toen de vrouwen met de visch gereed waren, en reeds
begonnen te eten, was de man in zóó diepen slaap gevallen en zóó hard
aan het snorken gegaan, dat men het wel aan den anderen rivieroever had
kunnen hooren. Verbaasd zagen de beide vrouwen elkander aan, toen zij
tusschen het snorken door vader’s naam, Mayara-Koto, hoorden roepen.
„Onze man heeft vroeger nooit zoo gesnorkt; nooit hebben wij hem zijn
eigen naam hooren noemen”, zei de oudste. Zij begonnen steeds angstiger
te worden en konden nauwelijks verder eten, want het was toch niet
mogelijk, dat het haar man was, die in de hangmat lag.

„Wat moeten we met Haboeri doen; hoe moeten we hem uit de armen van den
vreemden man bevrijden”, zeiden ze tegelijk. „Ik heb een idee”, riep de
jongste, „we zullen een bundel vezels en bastrepen bij elkander binden,
en dezen onder Haboeri schuiven; daarna zullen we hem voorzichtig
wegnemen”. Zoo gezegd, zoo gedaan. Met Haboeri onder den arm namen de
beide vrouwen haastig de vlucht, na gezorgd te hebben het noodige mede
te nemen, om vuur te kunnen maken.

Toen ze een eind op weg waren, hoorden zij Wau-oeta zingen—Wau-oeta was
in die dagen een piaivrouw—die met haar maráka* bezig was. Zij
versnelden haar pas, want zij wisten, dat zij in Wau-oeta’s hut veilig
zouden zijn.

Inmiddels was Tijger wakker geworden, en toen hij zag, dat in plaats
van Haboeri, een bundel vezels en bast in zijn armen lag, en bemerkte,
dat de beide vrouwen gevlogen waren, werd hij zóó woedend, dat hij uit
de hangmat sprong, en na weder de tijgergedaante te hebben aangenomen,
de achtervolging begon. Maar de vluchtelingen hadden de hut van de
piai-vrouw reeds bereikt. „Wau-oeta, doe de deur open [28], riepen zij.
„Wie is daar”, antwoordde Wau-oeta. „Wij zijn het, de twee zusters”,
riepen de achtervolgden. Maar Wau-oeta deed niet open. Toen kneep de
moeder in Haboeri’s oor, zoodat het kind hard begon te schreeuwen. „Wat
is dat voor een kind, een jongen of een meisje”, vroeg toen Wau-oeta.
„Het is mijn Haboeri, mijn jongen”, antwoordde zijn moeder, en
onmiddellijk deed Wau-oeta nu open, verheugd uitroepende: „Kom binnen,
kom binnen.”

Nauwelijks waren nu de drie vluchtelingen in veiligheid, of Tijger kwam
aanloopen, die buiten brulde: „Waar zijn de beide vrouwen, waar is de
jongen?” Maar Wau-oeta opende niet en riep Tijger toe, dat ze geen van
drieën had gezien. „Ik ruik, dat ze er zijn, dus zal ik buiten
wachten”, antwoordde Tijger. Dit verontrustte Wau-oeta zoo, dat zij met
bevende stem zei: „Steek je hoofd maar binnen, en wanneer je ze ziet,
mag je ze alle drie opeten”.

Doch de deur was van binnen geheel bedekt met dorens* zoodat onnoozele
Tijger, toen hij zijn hoofd naar binnen stak, bleef haken en door
Wau-oeta gedood werd.

De beide zusters begonnen hevig te jammeren, en om haar man te roepen,
en toen zij maar niet wilde ophouden, verzocht Wau-oeta haar naar den
kostgrond* te gaan, om wat Cassave te gaan halen. Ze zou dan een
flinken drank* kunnen bereiden. Toen de beide vrouwen wilde vertrekken
en de kleine Haboeri wilde medenemen, belette Wau-oeta dit, zeggende,
dat zij evengoed op het kind kon passen. De zusters stemden er
eindelijk in toe.

Middelerwijl had Wau-oeta—in den ouden tijd kenden de piaimannen en
piaivrouwen alles—het kind zóó hard doen groeien, dat het zelfs op de
yarri-yarri* kon blazen en pijl en boog kon hanteeren.

Toen moeder en tante met de ingezamelde cassave-wortels terug kwamen,
en het fluitspel hoorden, zeiden zij tot elkaar: „Er was toch geen man
in de hut, toen we deze verlieten. Hoe kan dat? Er moet hier een man
zijn”. Min of meer verlegen traden ze binnen, en toen ze daar een bijna
volwassen jongeling zagen, die bezig was de yarri-yarri te bespelen,
namen ze de korven van den rug en vroegen Wau-oeta naar Haboeri:
„Zoodra je vertrokken waart, is hij de hut uitgeloopen. Ik was in de
meening, dat hij nog in je gezelschap was”, antwoordde Wau-oeta, die
erin geslaagd was, Haboeri zóó groot te krijgen, dat hij nu spoedig
haar geliefde zou kunnen zijn. „Laten we”, zoo stelde ze de vrouwen
voor, „hem in het bosch gaan zoeken”.

Toen zij een klein eind op weg waren, zei Wau-oeta nog even terug te
moeten; ze zou dadelijk terugkomen, en van dat oogenblik maakte
Wau-oeta gebruik, om Haboeri te vertellen, dat zij zijn moeder was, en
lichtte hem in, hoe hij zich tegenover haar moest gedragen.

Haboeri was in dien tijd een kranig schutter geworden; geen vogel
ontsnapte aan zijn pijlen. Wau-oeta daarmeê zeer ingenomen, gelastte
Haboeri, in het vervolg alle vogels, die hij zou dooden, aan haar te
geven, en de kleinere, na ze vooraf ongenietbaar te hebben gemaakt, aan
de beide zusters. Zij hoopte, dat deze eindelijk er genoeg van zouden
krijgen en ten slotte de hut zouden verlaten. Maar zij waren er niet
toe te bewegen en gaven hare pogingen, om Haboeri te vinden, niet op.

Dagen achtereen ging dit zoo zijn gang. Wau-oeta kreeg de groote
vogels, de kleinere bleven voor moeder en tante, tot eens op een dag
een pijl van Haboeri niet raakte en aan een over een kreek hangenden
tak bleef hangen, op een plek, waar zijn ooms, de waterhonden*, gewoon
waren, voedsel te komen zoeken.

Het was een mooie open plek in het bosch en Haboeri maakte het zich
gemakkelijk, na het achtergelaten vuil der dieren met bladeren te
hebben bedekt. Hij klom in den boom, om zijn pijl vrij te maken, toen
op het zelfde oogenblik de otters aan kwamen zwemmen. Nauwelijks
aangekomen, snoven ze de lucht op en riepen tegelijk: „Wat ruik ik
daar? Het is stellig onze neef Haboeri, die hier dichtbij moet zijn”.
Overal keken ze rond en eindelijk ontdekten ze hem op den tak. „Kom
beneden”, riepen zij, „en zet je op deze zandbank neêr”.

Haboeri voldeed aan het verzoek, en de otters legden hem toen uit, dat
hij een slecht leven leidde, want dat de oude vrouw zijn moeder niet
was, doch de beide jongere vrouwen zijn moeder en tante waren, en het
dus zeer slecht van hem was, de vogels zóó te verdeelen; dat hij in het
vervolg juist de kleinsten aan de oude vrouw moest geven. Zij beduidde
hem, dat hij aan zijn ware moeder moest vertellen, dat hij tegenover
haar verkeerd gehandeld had, dat hij onwetend was en er spijt van had.

Toen Haboeri dien dag thuis kwam, volgde hij de bevelen der otters op,
en ontving de ware moeder de groote vogels. Zij van haar kant voelde
zich dien dag vreemd te moede; het was haar moeielijk, den jongen man
dadelijk als haar zoon aan te spreken. Maar toen deze haar uitlegde,
dat Wau-oeta hem in zóó korten tijd tot een man had gemaakt, geloofde
zij hem, en voelde zich geheel opgebeurd. De oude Wau-oeta, dit alles
hoorende, wond zich zoodanig op, dat zij, Haboeri bij den nek pakkend,
hem in het gezicht blies. Zóó was zij van streek, dat zij den geheelen
dag niet kon eten. Dag en nacht plaagde zij Haboeri en ieder oogenblik
riep zij, dat hij zijn zinnen verloren had.

Haboeri, ten einde raad, vatte het plan op, de hut te verlaten, en
haalde zijn moeder over, zoo spoedig mogelijk met hem en zijn tante te
vluchten. Te dien einde maakte hij een kleine korjaal van bijenwas
gereed, en toen hij daarmede gereed was, liet hij hem aan den
waterkant. Toen hij echter den anderen dag terugkwam, had een zwarte
eend het vaartuig weggenomen. Hij maakte toen een nieuwe korjaal,
ditmaal van klei, maar deze werd door een andere eend gestolen. Haboeri
kapte toen een groot terrein open en hij deed het zóó gauw, dat de
vrouwen hem met het planten van cassave haast niet bij konden houden.
Zoo hadden zij volop cassave voor de voorgenomen reis.

Dikwijls, als de vrouwen plantten, sloop Haboeri weg en maakte een
korjaal, telkens van een ander hout en een anderen vorm; maar geregeld
kwam er een andere eendsoort om hem weg te nemen, tot hij er eindelijk
een gemaakt had van het hout van den Kankantrie* en deze werd niet
gestolen.

Haboeri was het dus, die het eerst een boot maakte en aan de eenden
leerde, aan de oppervlakte van het water te zwemmen, omdat het met zijn
booten was, dat zij het klaar speelden. Inderdaad, wij, Warraus zeggen,
dat iedere eendsoort een bepaalde boot heeft.

Maar wat nog vreemder was, de laatst gemaakte boot, die niet gestolen
was, was den volgenden dag veel grooter geworden. Haboeri bracht de
heuchelijke tijding dadelijk aan zijn moeder en tante, en verzocht
haar, alle provisie, die ze van het land konden halen, voor de lange
reis in de boot te brengen. Hij begaf zich zelf naar het veld, om er de
cassave-stekken te brengen, die de oude Wau-oeta in de gereedgemaakte
gaten moest steken, en zoo gingen zij nog een tijd met hard werken
voort. Toen alles voor de reis gereed was, begaf Haboeri zich naar de
hut, nam pijl en boog, en steenen bijl* en keerde met zijn wapens en
gereedschap naar de waterkant terug. Maar te voren drukte hij de posten
of hutpalen op het hart—want in vroeger dagen konden deze spreken [29],
zoodat bij afwezigheid van den eigenaar, een vreemde bezoeker kon te
weten komen, waar hij was—vooral niets te vertellen. Maar er was een
papegaai in de hut, en Haboeri vergat ook hem in te lichten en het
zwijgen op te leggen.

Zoo kwam het, dat, toen de oude Wau-oeta, zich eenzaam en verlaten
voelende, en bemerkende dat Haboeri verdwenen was, aan de posten vroeg,
waar hij gebleven was. Deze antwoordden echter niet, maar de papegaai
kon het niet helpen, dat hij begon te spreken en haar inlichtte.
Onmiddellijk ijlde Wau-oeta naar de landingsplaats, en zij kwam nog
juist bij tijds, toen Haboeri op het punt was, in de korjaal te stappen
en met zijn moeder en tante weg te parelen. Zij greep de boot en
jammerde: „Mijn zoon, mijn zoon, je moogt me niet verlaten. Ik ben je
moeder” en niettegenstaande Haboeri met zijn parel hare vingers bijna
tegen het dolboord stuk sloeg, wilde zij niet loslaten. Arme Haboeri
zag zich dus genoodzaakt aan land te gaan, waar hij de oude Wau-oeta
bij een hollen boom bracht, waarin bijen genesteld waren. Haboeri velde
den stam en drong er op aan, dat zij er in zou kruipen, om de honig,
waarvan zij zooveel hield, te verzamelen. En Wau-oeta, al maar
schreiende bij de gedachte, Haboeri te zullen verliezen, kroop naar
binnen, waarna Haboeri onmiddellijk de opening sloot.

En daar is de Wau-oeta-kikvorsch* nog tot op den huidigen dag te
vinden, die men alleen in holle boomen kan hooren. Wanneer men het dier
goed bekijkt, kan men zien, hoe gezwollen haar vingers zijn door de
slagen, die haar door den parel waren toegebracht, toen zij de boot met
alle macht tegenhield. En als men luistert, kan men haar nog altijd
hooren jammeren om het verlies van haar beminde, wanneer zij roept:
Wang! Wang! Wang!



Deze geschiedenis van den mythischen Haboeri, die een nationale held
der Warraus is, geeft onder de vele voorstellingen omtrent het ontstaan
van menschen, en het verband tusschen menschen en dieren, ook een
verklaring voor de bekende kundigheid der Warraus, om de
voortreffelijkste booten te maken.

Later is bij de vertelling dezer mythe nog toegevoegd, dat Haboeri
wegvoer, nieuw land ontdekte, waar blanken woonden, wien hij onderwees
in alle kundigheden der Warraus.




NO. 2. DE OORSPRONG DER EERSTE MENSCHEN (C.)

De bewoners van den hemel gluurden eens door een opening, die zij,
zooals hen geleerd was, niet mochten naderen, naar beneden, en
ontdekten toen een geheel andere wereld. Zij sneden toen lange
bastrepen en lieten zich er mede naar beneden zakken.

Toen zij nu een tijd lang op de aarde hadden rondgedoold, begonnen zij
angstig te worden en besloten zij weder naar boven te klimmen. Nadat
zij nu weder de opening, waaruit zij waren neêrgedaald, hadden bereikt,
bleef een vrouw, die buitengewoon breed en zwaar was, in het gat steken
en gedurende het gevecht en het gedrang, dat er ontstond, om binnen te
komen, brak de bastreep af en een aantal Caraïben vielen naar beneden
en waren nu genoodzaakt op de aarde te blijven.

Toen zij echter geen eten konden vinden, dat naar hun smaak was, zagen
zij zich genoodzaakt, aarde te eten, waarvan zij koeken bakten. Zij
begonnen echter hoe langer hoe magerder te worden, en toen zij
bemerkten, dat de Acouri* er zoo welgedaan uitzag, zetten zij een
Specht* op den uitkijk, om te weten te komen, op welke wijze de Acouri
zich voedsel verschafte. Maar de specht verried zichzelf door zijn
getik tegen den stam, toen het kleine dier naar buiten kwam. Zij
droegen nu den Alligator* op, om het te bespieden; deze keerde terug,
maar vertelde een leugen. Na hem daarvoor gestraft te hebben, door zijn
tong uit te snijden [30], zonden zij er een rat op uit; doch deze
keerde niet terug en het volk moest hongerlijden.

De menschen trokken toen naar elders, alleen een kind achterlatend.
Toen zij nu na langen tijd, waarin zij zich met bessen hadden moeten
voeden, op de plaats terugkeerden, troffen zij het kind niet alleen nog
levend, maar zeer welgedaan, te midden van een aantal maïskolven aan.
De Acouri, die het kind zoo lang met maïskorrels had gevoed, was na een
zijner bezoeken door het kind gevolgd en dit had toen het maïsveld
ontdekt, waaruit het zoo lang eten had gekregen. Het volk was nu gered
en nam in aantal toe.




NO. 3. DE OORSPRONG VAN HET MENSCHDOM (W.)

Eens op een dag was Okonoróté op jacht en wilde een zeldzamen vogel
zien te bemachtigen—in die tijden leefden de Warraus boven in de lucht
en kenden zij geen andere dieren dan vogels—en verscheidene dagen
gingen voorbij, voor hij eindelijk met zijn pijl het verlangde dier
doorboord had. Maar toen hij naar de plaats snelde, waar de vogel was
neêrgevallen, was deze verdwenen en zag hij beneden zich een groot gat,
waardoor hij allerlei dieren, als herten, wilde zwijnen op het groen
onder zich zag loopen. Met behulp van een katoenen band daalde hij nu
op aarde neder en hij zag daar jagoears, slangen en andere wilde dieren
hun prooi verslinden.

Verlangend om ook eens van die dieren, die hij niet kende, te proeven,
was hij zoo gelukkig een jong hert te schieten, waarvan hij het vleesch
braadde; en zóó lekker smaakte hem dit, dat hij besloot er mede weder
aan den katoenen band naar boven te klimmen. Alle Warraus waren nu
natuurlijk verlangend, om Okonoróté naar beneden te vergezellen, toen
hij zijn tocht naar de aarde wilde herhalen.

Toen nu de laatsten door het gat wilden zien te komen, gebeurde het,
dat een buitengewoon dikke vrouw in het gat niet heen weêr kon komen,
en daar moest blijven, zoodat de Warraus genoodzaakt waren, altijd op
de aarde te blijven.

De bewuste vrouw heette Okona-koera en de Warraus zien haar nog altijd
als de morgenster.




NO. 4. DE OORSPRONG DER CARAÏBEN. (C.)

De water-camoedi* beminde een Indiaansch meisje. Des nachts nam het
monster menschengedaante aan. Overdag werd het weêr slang. Het paar was
gewoon, elkander geregeld aan den rivieroever te ontmoeten, maar de
ouders van het meisje waren onkundig van dit samenzijn.

Dit had zoo een poos geduurd, toen een jonge camoedi geboren werd. Het
jong vertoonde zich nu en dan op een zandbank, zwom in het water heen
en weêr en keerde daarna weder naar het nest terug.

Toen het meisje zoo lang wegbleef, zei de vader tot zijn beide zoons:
„Wat is er toch met jelui zuster. Waarom blijft zij zoo lang in het
bad?” Daar de zoons er ook niets van begrepen, werd overeengekomen, dat
zij naar den rivieroever zouden gaan om haar te bespieden. En wat zagen
zij? Hun zuster in teedere omarming met een waterboa en in de nabijheid
van het verliefde paar een jonge camoedi. Zij bleven kijken en zagen,
dat de oude camoedi aan zijn jong eten bracht.

Toen de zoons, weêr in de hut teruggekeerd, aan den ouden man vertelden
wat ze hadden gezien, schrok hij hevig en beval de camoedis
onmiddellijk te dooden.

Bij de eerste goede gelegenheid deden ze wat hen bevolen was. Zij
doodden den oude en sleepten het jong naar het achterliggende bosch,
waar zij het in een menigte stukjes sneden.

Eenige maanden later, toen zij in den omtrek aan het jagen waren,
hoorden de broêrs een groot lawaai en het geluid van een menigte
stemmen, dat van de plek scheen te komen, waar zij de jonge camoedi
gedood hadden; en toen zij zich in de richting begaven, van waar de
stemmen kwamen, zagen zij juist op de plek, waar zij de jonge slang in
stukken hadden gesneden, vier hutten, elk bewoond door Indianen, die
uit de stukken van de jonge camoedi te voorschijn gekomen waren.

In de voorste hut zei de oudste der bewoners tot de broêrs, dat hij
verheugd was, hen als hun ooms te kunnen verwelkomen; maar in de andere
drie wilden de Indianen hen dooden, omdat zij het kind van hun zuster,
waaruit zij geboren waren, gedood hadden. Maar de Indiaan uit de
voorste hut zei: „neen, doe dat niet, want deze twee bezoekers zijn
immers jelui ooms, en jelui moet hen daarom genegen zijn.”

En zoo gebeurde het, dat de beide broêrs onverlet bij hun ouden vader
kwamen, wien zij vertelden, dat uit de deelen van de stuk gesneden
jonge camoedi menschen waren gegroeid.

De vader was nu zeer verheugd en kon nauwelijks wachten, zijn
kleinkinderen te zien. Met zijn zoons begaf hij zich den anderen morgen
vroeg op weg en toen hij zijn talrijke nakomelingschap zag, was hij zóó
verrukt, dat hij voorstelde, de gebeurtenis met paiwarri* te vieren.

En zoo zijn de Caraïben uit een water-boa voortgekomen.




NO. 5. HOE DE CARAÏBEN GEKWEEKTE PLANTEN LEERDEN KENNEN. (C.)

Er was een tijd, dat de Indianen geen cassave hadden en dat zij allen
honger leden. Ook de dieren hadden weinig te eten en leden honger.
Alleen Maipoeri* ging geregeld iederen morgen er op uit en ’s avonds
kwam hij glimmend van gezondheid en vet van zijn tochten terug. De
andere dieren die de overblijfselen van zijn maal—bananenschillen,
suikerrietresten, enz.—zagen liggen, zeiden tegen elkander: „Maipoeri
moet zeker een goede plaats gevonden hebben, waar hij eten vindt. Laten
we hem volgen”. Alzoo zonden zij er den volgenden morgen de Boschrat*
op uit, die hem op de hielen zou volgen. Zoo hoorden zij, op welke
wijze hij er zoo lekker doorvoed uitzag. Want toen de boschrat deed,
wat hem was opgedragen, en Maipoeri ver in het bosch volgde, zag zij
hem eindelijk onder een enormen boom halt houden en de vruchten
oprapen, die naar beneden waren gevallen.

Deze boom was de Allepántepo, en wonderlijk, al wat maar kon verlangd
worden, groeide op zijn takken—maïs, bananen, [31] cassave, jams*,
ananassen* enz.

Zoodra nu Maipoeri zijn maag gevuld had, klom de rat in den boom,
verzadigde zij zich aan maïs en toen zij niet meer kon, daalde zij weêr
naar beneden, een korrel meebrengend om haar lotgenooten te laten zien,
wat zij gevonden had.

De Indianen volgden den anderen morgen de rat op weg naar den boom en
toen zij ter plaatse waren aangekomen, zagen ze onder den boom een
menigte bananen, jams, tajerknollen* en ananassen liggen, die de boom
had laten vallen. Nadat ze zich aan alles te goed hadden gedaan en er
niets meer was blijven liggen, probeerden zij in den boom te klimmen,
om nog meer te halen; maar de stam was te glad en te dik, zoodat zij
moesten besluiten, den boom te vellen.

Zij maakten een stellage om den stam en begonnen met hun steenen
bijlen* den boom te bewerken. Tien dagen bleven ze hakken, maar hij
wilde maar niet vallen—zoo’n kolos was Allepántepo. Nog eens tien dagen
gingen ze er meê voort, en nog hadden ze hem niet naar beneden.

De Indianen begonnen er dorst van te krijgen, en daarom deelden zij aan
alle dieren een kalebas uit, om water voor hen te gaan halen; alleen
aan Maipoeri gaven ze er een, die als een zeef doorboord was. Toen de
dieren de rivier bereikt hadden, begonnen zij uit de kalebas te
drinken, maar bij Maipoeri wilde het niet lukken, want zóó was zijn
kalebas vol water, of het liep er even hard weêr uit; dit was reeds een
deel van zijn straf, zoo begeerig te zijn geweest, om het geheim van
den milden boom alleen voor zich te willen houden.

Eindelijk, na nog eens tien dagen gewerkt te hebben, viel de boom neêr.
De Indianen namen toen als hun aandeel al de cassave, het suikerriet,
de jams, de tajers, de bananen, pompoenen, de watermeloenen er af,
terwijl Acouri, Oerana* en andere dieren op de takken der boomen
klommen, om, wat hun tot voedsel kon strekken, er af te halen.

Maipoeri keerde na eenigen tijd van den rivieroever terug en toen hij
zag, dat voor hem alleen de pruimen* waren overgebleven, was hij zeer
vertoornd. Nog altijd moet de Tapir voor zijn inhaligheid boeten; want
hij moet zich nog steeds daarmede tevreden stellen.

Wat de Indianen op den wonderboom hadden ingezameld, namen zij naar hun
dorp mede, en legden er hun kostgronden meê aan. De Bunia-vogel* was
het, die hen alles omtrent de cultuurplanten uitlegde, de kweekwijze en
de toebereiding, vooral op het hart drukkend, de bittere cassave* vóór
het gebruik goed te koken.




NO. 6. DE DOCHTER VAN DEN GEESTENBEZWEERDER.

De dochter van een piaiman werd tot over de ooren verliefd op een
dapperen, jongen jager; maar deze nam weinig notitie van het meisje.
Zij wendde zich nu tot haar vader, en klaagde hem haar nood, er bij
voegende, dat de jonge man toch een vrouw diende te hebben, die hem bij
zijn thuiskomst kon verzorgen. Het meisje smeekte nu haar vader, om van
haar een van ’s mans honden te maken, zoodat zij altijd bij hem zou
kunnen zijn.

„Neem dit vel”, zei de vader, „en hang het over je schouders. Wees
bevrijd van je dolzinnigheid, en—kom weêr bij je vader terug.” Het
meisje veranderde nu in een hond. Telkens, wanneer nu de jonge man met
vier honden op jacht was, rende er altijd een in den namiddag weg, die
niet langer aan den strijd wilde deelnemen—en wat vreemder was, als de
jager in zijn hut terugkeerde, vond hij het vuur branden, zijn
cassavebrood gebakken, en alles netjes en helder.

De man dacht, dat hij dit alles aan een van zijn buren te danken had,
wien hij daarom een bezoek ging brengen, om voor de zorg te bedanken.
Maar niemand wist iets van het geval. „Het mag dan misschien een of
andere Geest geweest zijn, die medelijden met mijn eenzaamheid heeft
gehad,” gaf hij ten antwoord. Toen hij deze woorden sprak, zag een
zijner honden hem zoo vreemd aan, alsof hij zeggen wilde: „ik weet er
ook niets van.” De man begon nu over het geval te piekeren.

Den volgenden dag, toen hij weêr op jacht was, telde hij zijn honden en
bemerkte hij, dat er maar drie waren, „Ik ga toch eens zien, wat jelui
kameraad is gaan doen,” zei hij tegen het drietal, „ik zal jelui zoo
lang aan dezen boom vastbinden.”

Stil en geruischloos naderde hij nu zijn hut en zag daar tot zijn
verbazing een allerbekoorlijkst meisje, dat druk bezig was,
cassavebrood voor hem te bakken, terwijl hij de betooverde huid, die
hem het geheim oplostte, tegen den hutpost zag hangen. Hij sprong nu de
hut in, greep het vel met een verlicht hart, zeggende: „Niet langer zal
dit bekoorlijk meisje, dat zich op deze wijze verbergt, meer
toovermacht over mij hebben”, en terwijl hij dit zei, wierp hij het vel
in het vuur. Het meisje wilde het grijpen, om haar schoonheid te
verbergen, en begon luid te weenen. Dit maakte blijkbaar indruk op hem,
want hij riep uit: „Ga nu naar je vader; ik zal je volgen en je vragen,
mijn schoone bruid.”




NO. 7. HOE LICHAAMSPIJNEN, DOOD EN ELLENDE IN DE WERELD KWAMEN. (C.)

Vroeger bestonden er geen twisten. Alle menschen leefden gelukkig;
niemand werd ziek of stierf. In dien tijd waren de Joroka’s* gewoon
onder ons als vrienden te leven. Zij waren kleine wezens, evenals wij.
Het was vooral een dezer Joroka’s, die gewoon was ons te komen
bezoeken, en dan paiwarri met ons te drinken. Hij kwam nagenoeg iedere
maand terug. Den laatsten keer, toen hij ons bezocht, had hij de
gedaante van een vrouw met een kind aan de borst.

De Caraïben lieten haar van den peperpot* meêëten, waarin zij haar
cassavebrood doopte, het uitzoog en het daarna opat. Maar de peperpot
was zóó heet, dat zij haar mond en haar binnenste leelijk brandde. Zij
vroeg daarom haar gasten om water, maar deze beweerden, dat ze op dit
oogenblik niets hadden. Joroka vroeg toen om een kalebas en terwijl zij
haar kind achterliet, liep zij naar den waterkant, om haar pijn te
stillen en haar dorst te lesschen.

Toen zij in de hut terug keerde en om haar kind vroeg, was het nergens
te vinden. Zij zocht overal, boven en beneden in de hut, maar vond het
niet. Wat was er gebeurd: een booze vrouw had het kind in haar
afwezigheid in den kokenden peperpot gestopt.

Toen Joroka weêr trek begon te krijgen en, zich bij den peperpot
neêrzettende, de kassiri met de roerspaan ging omroeren, rees
plotseling haar kind omhoog. Joroka begon te schreien, en zich tot de
omstanders wendende, voer ze uit: „ik heb nooit iets slechts met jullie
voorgehad, maar nu zal ik jullie deze daad betaald zetten. In het
vervolg zullen al jelui kinderen sterven en dat zal jullie doen
schreien, evenals ik nu schrei. En wanneer jelui kinderen geboren
zullen worden, zal dat met pijn gepaard gaan. En verder”, zich nu tot
de mannen wendende, ging Joroka voort, „wat jullie aangaat, de
vischvangst zal voortaan niet gemakkelijk meer zijn”. En Joroka hield
woord. Tot nu toe behoefden wij, Caraïben, met onze kalebassen maar
naar de rivier te gaan, en de visschen zoo maar van den bodem uit te
hoozen. En wanneer we alle visschen hadden uitgeschept, duurde het niet
lang of wij vonden weêr nieuwe. Joroka heeft dit nu alles veranderd. Nu
hebben wij zelfs allerlei middelen moeten bedenken, zelfs vergiften*
moeten zoeken, om de visschen in onze handen te krijgen.

Toen Joroka haar wraakplannen had uitgeroepen, wierp zij zich op de
slechte vrouw, die haar kind in den peperpot had geworpen, en sloeg
haar met één slag neêr. Even daarna de kinderen der vrouw buiten de hut
ziende, vroeg ze hun, waar hun moeder gebleven was. „Zij is naar de
kostgronden gegaan”, antwoordden zij. „Neen”, riep Joroka hen
beleedigend toe: „Ze is heen gegaan, om te zorgen, dat mijn stam zich
zal vermeerderen”. [32] En toen de kinderen op haar herhaalde vraag
beweerden, dat zij weg was gegaan, om cassave te gaan halen, schreeuwde
ze hun toe: „Neen, niet waar! Zij heeft haar weg door mijn oor
geboord!” Voor de derde maal deed zij haar vraag en toen de kinderen
ten antwoord gaven, dat zij was uitgegaan om zoete pataten* te oogsten,
verdween Joroka onmiddellijk, toen zij het woord „pataten” hoorde. [33]




NO. 8. HET HOOFD VAN DEN BOSCHGEEST EN DE NACHTZWALUW. (A.)

Een man ging er eens op uit, om landkrabben* te vangen, en wachtte tot
er regen kwam, omdat deze dieren dan hunne holen verlaten, om zich in
de swampen te begeven. Toen de regen loskwam, nam hij, om te
verhinderen, dat zijn haar nat zou worden, een kalebas en drukte deze
zóó vast op zijn hoofd, dat er maar weinig haar onder uit kwam. Juist
verscheen er een konokokoeja* en toen deze den man met zóó’n kaal hoofd
zag, kon hij niet laten, hem toe te roepen: „Wat een mooi, glad hoofd
heb je! Wat heb je gedaan, om er zoo uit te zien?” De man vertelde hem,
dat hij zoo juist een snee om zijn hoofd had gemaakt, en het vel met
haar en al er af had getrokken. [34] Hij vroeg den Geest nu, of hij het
bij hem ook even wilde doen.

De Boschgeest was hoogst verrukt, stond het toe, en zei zelfs er
evenmin iets tegen te hebben, zijn hoofd met pepers* te laten
bestrooien, opdat de bloederige huid spoediger zou genezen. Maar toen
de man dit gedaan had, begon hij van pijn zóó hevig te kermen, dat de
jager bang werd en zich, zoo gauw hij kon, uit de voeten maakte.

Lang na dit voorval, zeker verscheidene jaren, toen de jager weêr eens
in het bosch was en juist voorbij de plek kwam, waar hij den Boschgeest
zoo had toegetakeld, verscheen dezelfde konokokoeja, dien hij herkende
aan de pepers, die op zijn hoofd tot heele struiken waren opgegroeid.

De Boschgeest had den jager ook herkend, en naar hem toekomende, riep
hij uit: „Jij bent de man, die mijn hoofdhuid met haar en al er af
heeft genomen. Ik zal je nu doodmaken”. Maar de jager antwoordde: „Je
vergist je; ik was het niet. Degeen, die het deed, is al lang dood. Ga
met me meê en ik zal je bij zijn gebeente brengen”. De man bracht toen
den Boschgeest naar een plek, waar een hoop hertebeenderen lagen.

De Boschgeest nam ze een voor een op, en toen hij ze in zijn waiyarri*
had gedaan, zei de man: „Kom, laten we nu gaan dansen, dan zullen zijn
beenderen rammelen.” Terwijl zij samen dansten, zong de Boschgeest:
„Jij was het, die mijn hoofd zoo toegetakeld heeft. Jij was het, die
mij gestraft heeft. Hoe vind je het nu, dat je beenderen muziek maken?”

Na eenigen tijd zei de jager: „Deze plaats is niet goed om te dansen.
Laten we een mooien, platten steen opzoeken; daar zal het beter op
gaan.” Na eenig zoeken vonden ze zoo’n steen. „Buig je hoofd wat meer
voorover”, zei de man, „je houding is niet goed”. De Boschgeest deed
het, maar zijn gezel vond het nog niet laag genoeg, en toen hij het
hoofd van den Boschgeest na lang aandringen eindelijk vlak bij den
steen had gekregen, sloeg de jager het met één slag op den steen te
pletter. Zóó hard was de slag aangekomen, dat zijn schedelbeenderen
overal in het rond vlogen.

En wat gebeurde er? Uit elk stuk kwam een Wokoraiyoe (nachtzwaluw*) te
voorschijn.

Daarvan komt het nu, dat de Indianen altijd zoo bang zijn voor deze
vogels, want zij waarschuwen altijd voor gevaren. Moeielijkheden van
allerlei aard volgen altijd, zeggen zij, wanneer deze vogels zich laten
hooren.




NO. 9. DE VROUW, DIE EEN BOSCHGEEST NABOOTSTE. (A.)

Eens op een dag ging een Arowak op de jacht en nam zijn vrouw meê [35].
Toen hij haar op een morgen in de banab* achterliet, waarschuwde hij
haar, alvorens te vertrekken, dat, wanneer een Jawahoe voorbij kwam en
deze als een vogel begon te fluiten, zij nalaten moest, te probeeren
het geluid na te bootsen, want dat anders haar beide voeten
onmiddellijk in een scherpen steen zouden veranderen. Toen zij zich
echter daar zoo eenzaam begon te voelen, dacht zij, toen zij een vogel
hoorde fluiten: „Wacht, ik zal hem roepen.” Maar nauwelijks had zij het
geluid nagebootst, of de Jawahoe—want de vogel was een Boschgeest—werd
razend en veranderde oogenblikkelijk elk harer voeten in een puntigen
steen. Ook haar hart veranderde hij in steen [36]. Hierdoor kwam het,
dat de vrouw woest en hard werd jegens haar man, en dat zij hem, toen
hij ’s avonds van de jacht terugkeerde, onmiddellijk wilde dooden.

Maar toen de man begreep wat er gebeurd was, zette hij het op een
loopen en rende hij zoo gauw hij kon om een kreek te bereiken, waarin
hij onderdook en haar overzwom. Toen hij aan den anderen oever weêr
boven kwam, rustte hij wat uit.

De vrouw was haar man achterna gerend, en toen zij bij de kreek kwam en
haar man niet zag, dacht zij: „hij zal zich zeker verborgen hebben
tusschen de biezen of in de modder”. Met haar puntige steenen begon zij
overal om zich heen te trippelen, uiting gevend aan haar
kwaadaardigheid, en zij riep daarbij: „ruwe klant, wacht, ik zal je wel
pakken. Ik weet wel wat ik met je zal doen.”

Zij wist echter niet, dat haar man dit alles hoorde, en haar steeds
glimlachend aanzag. Zij bleef echter, al maar vloekende, voortstampen,
totdat zij met een harer steenen voeten in een alligator stak, dien ze
daarna naar den oever sleepte. Hier ging zij nog maar voort met steken,
daar zij vast geloofde, dat het haar man was, dien zij zoo toetakelde.

Toen zij over haar werk voldaan was, keerde zij naar haar banab terug.
Haar man echter liep naar zijn hut en toen hij daar aankwam, vroegen
zijn schoonbroeders hem waar hun zuster was gebleven. Hij vertelde hun
het gebeurde, maar de beide mannen wilden er eerst niets van gelooven,
en toen zij dreigden, hem te zullen dooden, zei hij: „kom meê, dan zal
ik de plaats aanwijzen, waar het gebeurd is”.

Zoo gezegd zoo gedaan, en toen zij bij het tijdelijk verblijf in het
bosch waren aangekomen, was de vrouw nergens te vinden. Haar man
bootste nu Jawahoe’s gefluit na—nu de Geest niet in de nabijheid was en
te ver was om het te kunnen hooren, kon er geen kwaad gebeuren—en
onmiddellijk kwam zij met haar steenen voeten woedend aanloopen, gereed
om niet alleen haar man, maar ook haar broêrs te vernietigen. Maar deze
waren gewaarschuwd, en voordat zij nog iets kon doen, joegen zij haar
een pijl door het lichaam.

Toen de broêrs hun zuster dood zagen liggen, erkenden zij dat hij
waarheid had gesproken.




NO. 10. DE GEEST VAN EEN SCHIMMELPLANT* REDT EEN INDIAANSCH MEISJE.
(C.)

Twee meisjes bleven volgens haar eigen verkiezing alleen in een hut
achter, terwijl de ouders een drinkpartij bijwoonden. De ouders hadden
er bij de dochters op aangedrongen, dat zij mede zouden gaan, doch deze
hadden er geen lust in. Tegen zonsondergang daalde nu een Joroka van
een nabijstaanden kankantrie: hij had pijl en boog, waarmeê hij een
papegaai schoot. Hij bracht den vogel aan de beide meisjes en verzocht
haar het dier te koken, en niet wetende, dat de bezoeker een Boschgeest
was, voldeden zij maar al te gretig aan zijn verzoek. Toen zij
gezamenlijk den vogel hadden verorberd, verdween hij met een zwaai in
zijn hangmat, die hij had opgehangen. Joroka vroeg het jongste meisje,
hem gezelschap te komen houden, maar deze, er niet toe geneigd, zond
haar oudere zuster in haar plaats.

Het duurde eenigen tijd, toen de jongste een vreemd geluid en daarbij
huilen hoorde, dat uit de hangmat van den bezoeker kwam. Het geluid
werd steeds erger, en nadat zij het vuur wat opgerakeld had, vermande
zij zich en ging naar de hangmat toe, waaruit zij tot haar grooten
schrik bloed zag druppelen. En nog heviger schrok zij, toen zij haar
zuster dood in de hangmat zag liggen. De bezoeker zelf was verdwenen,
maar aan bepaalde kenteekenen begreep zij, tot welken stam de bezoeker
behoorde. Om aan een dergelijk lot te ontkomen, haastte zij zich nu
naar buiten en liep zij naar het met maïs beplante veld, dat haar
eigendom was en dat door de schimmel geheel was aangetast en verrot
was; in dit veld verborg zij zich. Ten einde zich nog beter te
beveiligen, waarschuwde zij den Geest der schimmelplant, hem op het
hart drukkend, dat, wanneer Joroka haar hier mocht vinden en haar mocht
pakken, zij hem aan geen koren meer zou helpen. [37]

In den vroegen ochtend verscheen Joroka en vroeg aan den Geest van de
schimmel, of hij ook een meisje had gezien, maar deze gaf geen
antwoord, daar hij druk bezig was de maïs te eten (d.w.z. aan te
tasten). Joroka ging toen aan het zoeken, overal tusschen door
kruipend, maar toen hij haar met het aanbreken van den dag nog niet had
gevonden, moest hij wel naar zijn verblijf in den kankantrie
terugkeeren.

Het arme meisje had den geheelen nacht tusschen de maïs rondgekropen,
en eerst toen de zon hoog aan den hemel stond, durfde zij er uit op te
rijzen. Zij zocht nu haastig het pad op, dat naar hare hut leidde en
ontmoette er hare verwanten, die juist van de drinkpartij terugkeerden.
Zoodra zij hen zag, begon ze te huilen en te schreeuwen. „Wat is er
voor naars?” vroeg haar moeder. „De Komaka*-Joroka heeft mijn arme
zuster gedood”, antwoordde zij. „Zie je nu wel”, klaagde de moeder,
„jelui had met ons meê moeten gaan, inplaats van alleen achter te
blijven”.

Zoodra nu allen in de hut waren teruggekeerd, vonden zij van het
lichaam der gedoode zuster niets meer over en zij haastten zich nu met
de pepers, die zij bijeen konden rapen, de manden te vullen, om er mede
naar de Komaka-boom te gaan, dien de dochter spoedig als het verblijf
van Joroka had aangewezen.

Een groot vuur werd nu om den boom aangelegd, en daarin peper
gestrooid. Een groote Joroka-familie moest wel in dien Komaka huizen,
want toen de prikkelende rook in den boom omhoog steeg, kwamen talrijke
kleine baboens* naar beneden, met welke het vuur korte metten maakte.
Nog meer pepers werden nu in het vuur geworpen, en talrijke baboens en
veel grootere daalden naar beneden en ondergingen hetzelfde lot.

De ouders wierpen nu de rest van de pepers in het vuur, en daar kwam
Joroka zelf, die de oudste dochter had gedood, naar beneden, en,
terwijl de vader hem toeriep: „ik dood je, om mij te wreken op den dood
mijner dochter”, brachten zij hem met hun allen om. Het lichaam van
Joroka werd nu geopend, en zij vonden er vrouwenvleesch in.

Van dien tijd af heeft de jongste dochter altijd hare ouders
gehoorzaamd.




NO. 11. EEN JAGOEAR, DIE IN EEN VROUW VERANDERDE. (A.)

Er was eens een man, die uitmuntte in het jagen van boschvarkens.
Hoewel zijn vrienden in het bemachtigen van ander wild misschien
bekwamer waren dan hij, vond hij in het bemeesteren van piengos* zijns
gelijken niet. Het gelukte hem altijd 5 of 6 van deze dieren te dooden,
terwijl de jagoear, die steeds piengo-troepen achtervolgt, er nooit
meer dan een of twee in één keer te pakken kon krijgen. De jagoear kon
niet nalaten, van het benijdenswaardige succes goede nota te nemen, en
bij de eerste de beste gelegenheid, dat onze vriend in het bosch
verscheen, veranderde hij zich in een vrouw.

Deze vroeg toen den gelukkigen jager, hoe hij het toch wel aanlegde,
zooveel boschvarkens te schieten; maar alles wat hij vertellen kon,
was, dat hij er zich van jongs af aan in geoefend had. Zij antwoordde,
dat zij vurig wenschte, zijn vrouw te mogen zijn; maar hij, wetende,
waar zij vandaan was gekomen, was niet erg begeerig een beslist
antwoord te geven. Zij, van haar kant, hield aan en beduidde hem, dat
wanneer zij samen leefden en samen op jacht gingen, altijd meer dieren
zouden bemachtigen, dan wanneer zij er alleen op uitgingen. Eindelijk
stemde hij toe.

Lang, heel lang leefden zij gelukkig; want zij was een goede huisvrouw
en behalve dat zij uitstekend kon koken en barbakotten*, bleek zij ook
goed te kunnen jagen. Eens op een dag vroeg zij aan haar man, of hij
geen vader of moeder meer had; en toen zij hoorde, dat beiden nog in
leven waren, gaf ze hem haar wensch te kennen, hun een bezoek te
brengen; „want”, zei ze, „als je zoo lang wegblijft, zullen ze denken,
dat je dood bent”. En toen de man antwoordde: „Goed, ik wil graag gaan”
verzocht ze hem te mogen vergezellen en hem den weg te mogen wijzen,
echter op voorwaarde, dat hij nooit aan zijn verwanten zou vertellen,
wie zij was. Voor zij gingen vertrekken, drong zij er op aan, eerst nog
voor een paar dagen op jacht te mogen gaan, om een voorraad
varkensvleesch te kunnen meênemen. Alzoo deden zij, en toen zij aan de
hut der ouders kwamen, werden zij door hen met vreugde ontvangen.

De eerste vraag, die de oude vrouw aan haar zoon deed, was natuurlijk:
„Waar heb je die mooie vrouw van daan gehaald?” „Ik heb haar in het
bosch gevonden, toen ik op jacht was”, antwoordde hij.

Tijdens het verblijf van het paar in de ouderlijke hut ging het paar
iederen dag op jacht, en steeds keerde het met zooveel doode varkens
terug, dat verwanten en vrienden achterdochtig werden, en zich begonnen
af te vragen, van welke afkomst de mooie vrouw toch wel zou zijn.
Telkens probeerden zij dit te weten te komen, maar de man verraadde het
geheim niet.

Zijn moeder echter, die niet ophield met vragen, werd op het laatst zóó
ongerust, dat hij ten slotte alles eerlijk opbiechtte, haar
uitdrukkelijk op het hart drukkend, aan niemand iets te vertellen,
want, als zij het toch deed, zou zijn vrouw hem onmiddellijk verlaten.

Van dit oogenblik af begonnen echter de onaangenaamheden. Eens op een
dag maakte het volk een goeden voorraad kassiri*, met de bedoeling, de
oude vrouw dronken te maken, en toen zij in den loop van den avond
reeds aardig beneveld was, vroegen de menschen: „Wie is toch de vrouw
van je zoon?” Maar zij hield haar mond. Het volk ging echter voort haar
drank te voeren, totdat zij ten slotte, niet meer wetende wat zij zei,
het geheim verklapte, en zei: „Mijn mooie schoondochter is eigenlijk
een Jagoear”.

Maar nauwelijks had de jonge vrouw de woorden van haar schoonmoeder
gehoord, of zij werd zóó beschaamd, dat zij brommend het bosch in
vluchtte. Het was de laatste keer, dat men haar gezien heeft.

De zoon verweet zijn moeder haar woordbreuk, maar deze verontschuldigde
zich door te zeggen: „ik kon het heusch niet helpen; men heeft mij
immers dronken gemaakt”.

Van dat oogenblik kwam de arme man nooit meer in het bosch zonder eerst
om zijn vrouw te roepen. Maar nooit kreeg hij antwoord.




NO. 12. DE MAN MET EEN BABOEN-VROUW. (A.)

Hij was met pijl en boog ver het bosch ingegaan, om zich een voorraad
wild te verschaffen. Maar hij zag niets en zijn wapens bleven
ongebruikt. Ik vertel hier van een ouden Arowak, die heel lang geleden
geleefd heeft. Laat in den namiddag echter schoot hij een baboen*; het
bleek een wijfje te zijn. Het was al te laat, om er meê naar huis te
gaan en daarom maakte hij een banab* om er den nacht in door te
brengen. Toen hij er mede gereed was, sneed hij den staart van het dier
af, roosterde dezen en deed er zijn maal mede. De rest van het lichaam
legde hij op den barbakot*, om het den anderen morgen gerookt en
gedroogd te hebben.

Toen hij den volgenden dag reeds vroeg het bosch weêr inging, was hij
buitengewoon gelukkig, want hij keerde des avonds beladen met wild in
de banab terug. Zijn verbazing kunt ge denken, toen hij, in zijn
tijdelijk verblijf komend, een vrouw in de hangmat zag liggen en geen
baboen op den barbakot vond. Niet begrijpende waar zij vandaan was
gekomen, vroeg hij haar, wat ze daar deed. „Wel, ik had met je
eenzaamheid te doen en kom je gezelschap houden; ik zal het vleesch
voor je toebereiden”. Toen hij verder vroeg, verzekerde zij, dat er
geen baboen op den barbakot was, toen ze hier aankwam. Maar de man
begon haar afkomst een weinig te begrijpen, toen hij zag, dat haar
vingers van nature omgebogen waren [38] en dat zij met haar eene hand
moeite deed, de vingers van de andere hand te strekken. Hij vroeg haar
toen, of zij niet zelf de baboen was, die zoo geheimzinnig verdwenen
was. Maar zij bleef ontkennen. De vrouw zag er echter zóó goed uit, dat
de man niet verder aandrong en besloot haar tot zijn vrouw te nemen.

Zóó gelukkig leefden zij nu, dat zij geen enkel geheim meer voor
elkander hadden. Eens op een dag vroeg de man weêr naar den verdwenen
baboen en ditmaal bekende zijn vrouw, dat zij de baboen was, die hare
gedaante had aangenomen; maar zij verbood hem dit aan iemand te
vertellen.

Enkele dagen later verlieten beiden de banab, en gingen zij met een
goeden voorraad wild op weg naar de hut van den man. Langen tijd
leefden ze hier gelukkig. Het is waar, dat de man herhaaldelijk door
zijn stamgenooten naar de afkomst zijner vrouw werd gevraagd; maar hij
bleef zwijgen als een pot.

Eens op een morgen, toen zij in de vroegte de baboens weêr hoorden
brullen, vertelde de vrouw aan haar man, dat haar ooms nu bezig waren,
kassiri* te drinken en gaf hem te kennen, dat zij het prettig zou
vinden, hun een bezoek te brengen en van de partij te zijn. De baboens
waren bezig, op de uiterste takken van een hoogen mora*-boom hun
vervaarlijk gebrul te laten hooren, en deze boom was dik genoeg, om een
geschikt voetpad naar boven aan te leggen. Toen zij dit gereed hadden,
togen zij op weg; steeds hooger en hooger klommen zij, totdat zij
eindelijk in het echte Baboenland* waren aangekomen. Zij kwamen het
eerst over den drempel van een groote hut. En wat hadden de baboens een
hoeveelheid drank! En wat waren er een massa baboens, die aan het
drinken waren! Iedereen raakte dronken en begon daarop te brullen,
terwijl zij allerlei vragen tot elkander richtten.

Al weêr werd nu onzen vriend naar de afkomst zijner vrouw gevraagd, en
nu, denkende: „ik bevind mij te midden van haar eigen stam; nu mag ik
toch wel de waarheid zeggen”, vertelde hij, dat zijn vrouw een echte
baboen was. Niet zoodra had hij echter de verboden woorden gesproken,
of alles—vrouw, drank, hutten en baboens—verdween oogenblikkelijk.
Geheel alleen bleef hij nu op den top van den hoogen Mora-boom achter.

Hoe moest hij nu naar beneden komen? Hij zat te hoog om omlaag te
durven springen, en de stam was te kolossaal om zich naar beneden te
laten glijden. Hij wist waarlijk niet wat te doen, en was de wanhoop
nabij. Na eenigen tijd kwam er een Bunia*-vogel aanvliegen, die hem
vroeg, wat hij daarboven zoo alleen uitvoerde; en toen de vogel vernam,
hoe de arme kerel zijn vrouw had verloren, omdat hij verklapt had, dat
zij tot de natie der Baboens behoorde, bood hij zijn hulp aan, om hem
veilig en wel naar den grond te brengen.

De man was ontsteld en vroeg den vogel, hoe hij dit zou aanleggen; maar
hij zei, dat hij hetzelfde middel zou toepassen, dat hij te baat neemt
met de wortels van de Kofa*. Hij gehoorzaamde aan den gegeven raad en
spoedig bereikte hij door middel van de naar beneden hangende wortels
van den liaan den grond, en de man was in veiligheid.

Tot zoover ging het goed, maar nu wist hij nog niet waar hij was; hij
kende geen middel om de richting naar zijn hut te vinden. Gelukkig kwam
er nu een prachtige kolibri om hem heen vliegen, en nadat dit
schitterend vogeltje had aangeboden, hem den weg te wijzen, vertelde
het hem, dat hij maar te volgen had, waar het heen vloog. Maar de
kolibri vloog te snel en de man kon niet gauw genoeg volgen. Het
diertje vloog toen weêr terug en begon opnieuw, nu de richting van een
rechte lijn volgende, waarna het verdween.

De man volgde de lijn en kwam toen aan een pad, waar de kolibri hem
opwachtte en hem zei: „Volg het pad”. De man deed zulks en bereikte
eindelijk zijn hut.




NO. 13. SCHILDPAD, DIE BOSCHRAT ER IN LIET LOOPEN. (C.)

Er was eens een tijd van langdurige droogte en voedselschaarschte, toen
Boschrat*, bezig om eten te vinden Schildpad* tegenkwam, die ook
probeerde wat van zijn gading te ontdekken. Na elkander gegroet te
hebben en naar elkanders bezigheden te hebben gevraagd—van waar zij
kwamen en waar zij heengingen—begonnen zij over de moeilijkheden te
praten, en, zoo van het eene op het andere komend, werd er eindelijk de
vraag te berde gebracht, wie van beiden wel het langst zou kunnen
vasten, als de nood er toe drong. Zooals dit bij menschen en dieren
altijd het geval is, betwistten zij elkander den voorrang, en ten
slotte besloten zij tot een wedstrijd, en wel op deze wijze, dat
telkens een van de twee een boom zou uitkiezen, terwijl de andere zóó
lang zou moeten vasten, tot de boom vrucht zou hebben gedragen. De
Boschrat koos een pruimeboom*, en toen zij dezen van een omheining had
voorzien, sloot zij Schildpad daarbinnen op. Iedere maand bracht de
Boschrat een bezoek aan de vrijwillige gevangene. „Nog levend?” riep de
Boschrat. „Waarom niet”, antwoordde Schildpad, „er kan mij niets
overkomen”. Iedere maand werd dit gesprek in den tijd van een half jaar
herhaald, tot dat aan het einde van dien tijd de knoppen van den boom
zich openden, de bloemen vrucht zetten en de vruchten waren afgevallen.
De omheining werd toen verbroken en Schildpad wandelde zegevierend naar
buiten.

Nu was het de beurt aan de Boschrat, om te toonen, wat hij kon.
Schildpad bouwde nu een omheining om een kasjoe-boom*, sloot de
Boschrat op en vertrok. Toen een maand om was, kwam Schildpad te
voorschijn en riep buiten de omheining de gevangene toe: „Wel, nog
levend?” waarop Boschrat antwoordde: „Ja, in blakenden welstand”. Maar
na de tweede maand, toen Schildpad dezelfde vraag kwam doen, kreeg zij
ten antwoord: „Ja, nog levend, maar wat slapjes”. Maar nadat weêr een
maand verloopen was en Schildpad terugkwam, kreeg zij geen antwoord
meer, toen zij haar gewone vraag herhaalde. Boschrat was niet meer
levend. De vliegen op het doode lichaam leefden echter wel.

De Boschrat had er niet aan gedacht, dat de kasjoe slechts eenmaal in
de drie of vier jaar vruchten draagt.




NO. 14. DE BEDRIEGER BEDROGEN. (C.)

Tawaroe-wari, een Caraïb, was eens op een dag zoo gelukkig een jongen
arend te vangen. Hij bracht het dier naar zijn hut en maakte het
spoedig geheel tam. Tawaroe-wari moest er nu geregeld op uitgaan, om
jonge baboens voor hem te schieten. De brulapen vonden dit alles
behalve prettig en zij belegden een groote vergadering, waarin zij
beslisten, dat wanneer de man zich weêr in hunne nabijheid vertoonde om
een hunner te dooden, zij hem in handen zouden zien te krijgen en hem
aan een boom zouden ophangen. Toch schoot Tawaroe-wari korten tijd
daarna weêr een baboen. Een menigte baboens daalden toen uit de boomen
neêr, omsingelden en grepen hem. Daarna hingen zij hem met een liaan,
die zij uit de boomen los maakten, op, en, na hem op vreeselijke wijze
bevuild te hebben, lieten zij den man aan zijn lot over. Voor zij allen
vertrokken, riepen zij: „zoo is het goed; nu zullen de arenden hem
komen opeten.” Maar deze deden het niet, want al spoedig daalde een
groote arend, die den man van verre had geroken, tot dicht bij hem
neêr, en vroeg hem, waarom hij op deze wijze was opgehangen. „Alleen,
omdat ik baboens heb geschoten”, antwoordde hij. Toen de arend verder
vroeg, voor welk doel hij ze noodig had en hij ten antwoord gaf, dat
het was om voor een jongen arend, dien hij in zijn hut verzorgde, eten
te hebben, maakte de vogel onmiddellijk de lianen los, gaf hem de
vrijheid, en daarbij nog twee baboens voor den baby-arend meê, die hij
nog gauw even had bemachtigd.




NO. 15. TIJGER EN MIERENETER. (C.)

Eens op een dag ontmoette Tijger vriend Tamanoea* in het bosch en nam
hem in de maling om zijn grappigen bek en zijn wonderlijke lompe
voeten. „Geeft niets”, zei Tamanoea, „al is mijn bek lang en dun, en
mijn voet lomp, toch kan ik, als het moet, even goed vleesch eten als
jij, en als het er op aankomt, ben ik ook even sterk als jij.” „O,
neen! dat heb je mis!” antwoordde Tijger. Zij begonnen nu te
redetwisten. Ten slotte beweerde Tamanoea, dat hij wel eens een pijp in
den mond van Tijger zou willen zien, en toen deze daarop zijn kaken
wijd openzette en zijn slagtanden liet zien, lachte Tamanoea hem
hartelijk uit, uitroepende: „ik geef daar weinig voor”. Dit ergerde
Tijger, die van zijn kant vroeg, in Tamanoea’s mond te mogen zien. Toen
deze deed, wat Tijger vroeg, riep deze uit: „Wat, durf jij beweren, dat
je vleesch kan eten? Ik geloof er niets van; je hebt in je leven nog
geen stukje vleesch geproefd”. „Je liegt”, antwoordde Tamanoea, „want
dezen morgen heb ik mij nog te goed gedaan aan het overschot van een
hert, dat jij hebt laten liggen. Als je mijn verteringsresten maar eens
goed bekijkt, zal je moeten bekennen, dat ik minstens evenveel vleesch
heb gegeten als jij”. Zij kwamen nu overeen, onmiddellijk het bewijs te
leveren, nadat Tamanoea gedaan had weten te krijgen, dat zij, terwijl
zij bezig waren, beiden de oogen zouden sluiten. Maar niet zoodra
hadden zij zich neergezet, of Tamanoea opende heimelijk zijn oogen en
verwisselde haastig zijn excrementen voor die van zijn tegenpartij.

„Doe je oogen open”, riep nu Tamanoea, waarna beiden het resultaat in
oogenschouw gingen nemen. Toen nu Tijger het verteringsoverschot van
Tamanoea bekeek, begreep hij er niets van, en moest hij bekennen, dat
zijn tegenstander inderdaad dien morgen vleesch had gegeten en nog wel
een groote hoeveelheid ook.

Tijger begon nu te piekeren over hetgeen zijn eigen maal had
opgeleverd, en zei: „Nog nooit is me zoo iets overkomen; ik moet
stellig ziek zijn”. „Ziek ben je zeker”, antwoordde Tamanoea, „en
slapjes ook; want hoewel mijn voeten zoo lomp zijn, door bij het loopen
mijn teenen steeds naar buiten te buigen, [39] kan ik toch even hard
vooruitkomen als jij”.

Tijger werd door deze laatste grootspraak zóó geprikkeld, dat hij zich
tot den strijd gereed maakte. Hij deed een sprong, maar op het zelfde
oogenblik boog Tamanoea zijn kop voorover, en Tijger bij zijn ribben
grijpend [40] was hij nu meester in den strijd, en perste hij hem zóó
hevig samen, dat Tijger dood neêrviel. [41]




NO. 16. HARIWALI EN DE WONDERBOOM. (A.)

Hariwali was een knappe, ijverige piaiman, die een groot deel van zijn
tijd besteedde aan het openkappen van het bosch voor zijn twee vrouwen.
[42] In de hut, die hij met de vrouwen en kinderen bewoonde, hield ook
zijn broeder verblijf. Wanneer hij de boomen aan het vellen was, gingen
de vrouwen om beurten naar het veld, om hem kassiri* te brengen.

Op een keer gebeurde het nu, dat toen een der beide vrouwen als
gewoonlijk met de verfrissching voor hem op weg was, zij haar
schoonbroêr ontmoette, die eenige strengen itiriti* droeg, om er korven
van te vlechten. „Hallo!” zei hij, „waar ga je heen?” waarop de vrouw
antwoordde: „ik ga kassiri aan mijn man brengen, die op het veld
is—maar je bevalt mij. Hou je ook van mij?” „Neen” zei hij, „dat heb je
mis, en als ik van je hield, zou mijn broêr, die immers piaiman is, er
spoedig achterkomen”. Maar de vrouw hield aan, probeerde hem te vleien,
waarop zij eindelijk haar armen om zijn hals sloeg. Hij was maar een
mensch, en liet zich ten slotte de liefkozingen van zijn schoonzuster
welgevallen, nadat zij hem verzekerd had, dat haar man nooit te weten
zou kunnen komen, dat zij hem bedrogen had.

Nadat zij weder elk hun eigen weg waren gegaan, brak de vrouw nog voor
zij het veld bereikt had, haar kalebas, en verwondde zich de knie aan
een puntig stammetje, waardoor ze begon te bloeden. Toen Hariwali haar
zoo langzaam, kreupel loopend zag aankomen, vroeg hij haar, wat er
gebeurd was. Zij kon niets anders doen, dan op de schram en het bloed
van de gewonde knie te wijzen, en hem te vertellen, dat zij een ongeluk
had gehad en gestruikeld was over een boomstronk. Maar haar man was een
listige piaiman, en wist heel goed wat er gebeurd was, en hoewel hij
toen niets liet merken, besloot hij zich niet alleen op haar, maar ook
zijn andere vrouw te zullen wreken. Hij wilde haar nu zoo gauw mogelijk
kwijt zijn, en verzocht haar, dadelijk terug te gaan.

Den volgenden morgen vroeg hij de vrouwen, hem te willen vergezellen,
daar hij wilde gaan visschen en haar noodig had, om zijn vuur aan te
leggen en zijn eten te koken. Toen zij goed en wel aan den poel waren
aangekomen en de vrouwen het vuur gereed hadden, bracht haar man een
schildpad, die zij levend op de heete asch neerlegden. Het dier kroop
echter onmiddellijk van zijn onaangenaam verblijf weg. Dit was het
kwade voorteeken, dat beider dood voorspelde. De piaiman had haar n.l.
betooverd en zij dachten, dat zij de schildpad reeds gedood hadden.
„Maar misschien is het vuur niet heet genoeg”, dacht de trouwelooze
echtgenoote; „ik ga nog wat droog hout halen.” Toen zij nu het hout aan
het breken ging, bleek het buitengewoon hard te zijn, hetgeen haar deed
uitroepen: Tata-Ketaiaba (=hard om te breken); maar nauwelijks had zij
deze woorden uitgesproken, of zij vloog weg in de gedaante van een
valk, een boel-tata, die zoo vaak zijn huiveringwekkend boel-tata laat
hooren. Hariwali had dit gedaan.

Zijn andere vrouw had het erg warm gekregen, en ging daarom even naar
de rivier, om een bad te nemen, maar nauwelijks was zij ondergedoken of
Hariwali veranderde haar in een bruinvisch*. Zij was de eerste
bruinvisch, die de rivieren ooit hebben voortgebracht. Toen Hariwali nu
op deze wijze zijn vrouwen had gestraft, was de beurt aan zijn broêr.
Hoe zou hij nu dezen laten boeten voor hetgeen hij jegens hem misdreven
had?

Toen Hariwali in zijn hut terugkeerde, stond hij, dien hij zocht, juist
gereed om met pijl en boog op jacht te gaan. Hij begroette hem niet.
Hij had zijn maatregelen genomen, en deze hadden goede uitwerking, want
terwijl diens pijlen nooit misten, troffen zij nog dienzelfden middag
ongeloofelijk ver van het doel. Zijn broêr gaf het echter niet op en
probeerde andermaal een vogel te raken, maar ook nu doodde hij het dier
niet, dat slechts enkele veeren liet vallen. „Doe dat niet meer”, zei
de vogel, „en kijk nu eens achter je”. En zoo waar, toen hij zich
omdraaide, zag hij een uitgestrekt watervlak, en ontdekte hij tot zijn
schrik, dat hij op een eiland was.

Maar hoe daar nu vandaan te komen? Hij wandelde heen en weêr, naar alle
kanten zocht hij een uitweg, tot hij ten slotte een pad vond, maar geen
gewoon pad, maar Jawahoe’s pad, dat leidde naar het verblijf van den
Geest. Toen hij daar aankwam, pakte de Jawahoe hem beet en nam hem al
zijn beenderen uit het lijf, [43] behalve die van zijn vingers. Jawahoe
was zoo vriendelijk dit te doen, opdat hij niet ontvluchten zou. De
Geest legde hem nu in de hangmat en verzorgde hem zoo goed hij maar
kon. De beenderen hing hij in een bundel op onder het dak van de hut.

Deze Jawahoe was een echte huisvader met een menigte zoons, die altijd
met hun pijl en boog bezig waren. Wanneer nu hun pijlen stomp werden,
behoefden zij maar naar de hangmat van den gevangene te gaan, om ze te
scherpen aan diens beenige vingertoppen.

Al dien tijd jammerde Hariwali’s moeder des nachts over haar afwezigen
zoon, die op zoo geheimzinnige wijze verdwenen was; maar ten laatste
kreeg de piaiman, die zijn broêr door nooit falende tooverkunsten aan
de macht van den Geest had overgeleverd, medelijden met haar, en keerde
hij naar zijn hut terug. Zoodra hij zijn moeder zag, beduidde hij haar,
dat zij alles wat zij in de hut hadden, bijeen moest pakken, om ten
spoedigste van de plaats weg te gaan; want dat zij allen het dorp voor
altijd zouden moeten verlaten, wanneer hij er met zijn broêr zou
terugkeeren.

De nacht vóór het vertrek liet de piaiman met zijn tooverrammelaar het
shak shak hooren, waarmede hij zijn Geestenvrienden opriep—en ziet, den
volgenden morgen vlogen er een menigte papegaaien over zijn hut. Zijn
kinderen maakten hem er opmerkzaam op en hij had nog juist tijd, de
vogels toe te roepen, een zaad van zekeren boom te laten vallen, van
wiens bast de Indiaansche medicijnmeesters bij hunne genezingen gebruik
maken. De vogels voldeden onmiddellijk aan het verzoek en hoewel de
jongens het zaad hadden zien vallen, konden zij het nergens vinden.

Hariwali had er echter dadelijk zijn voet op gezet. Daar kinderen er
niets meê te maken hadden, wat hij ging doen, zei hij, dat er geen zaad
gevallen was en dat zij zich zoo gauw mogelijk moesten verwijderen. Het
jonge volk mag immers niet zien wat de oude piaiman voor kunsten
uitvoert!

Zoodra Hariwali alleen was, legde hij het zaad in den grond, op
dezelfde plek, waar het was neêrgevallen, en nadat hij den zelfden
avond zijn tooverkunsten met den rammelaar herhaald had, stond den
volgenden morgen op de plek een statige boom. Zoodra Hariwali nu de
vrucht van zijn kunde had gezien, riep hij zijn moeder, wie hij
gelastte, alles wat zij bij elkander had gepakt, aan de takken van den
boom te hangen, en te wachten, tot hij met zijn broeder zou
terugkeeren.

Zoodra hij nu op de woonplaats van Jawahoe was aangekomen, waar hij de
geheele familie afwezig vond, nam hij zijn gevangen broeder uit de
hangmat, trok den bundel beenderen van het bladerdak der hut en maakte,
dat hij met zijn last wegkwam. Maar ongelukkig kwam de Geest eerder
terug, dan hij gedacht had, en deze, ziende dat de hangmat leeg was en
de beenderen verdwenen waren, begreep dadelijk, wat er gebeurd was. Hij
ontdekte spoedig het versche spoor en zond zijn honden vooruit, om de
vluchtelingen op te sporen. Arme Hariwali, arme broêr! Deze hoorden het
blaffen van de honden en het fluiten van den Geest, maar zij hadden nog
juist den tijd, om in het hol van een armadil* te kruipen. Pas waren
zij er in, of Jawahoe kwam aanrennen, die hen toeriep, onmiddellijk te
voorschijn te komen, want anders zou hij hen met een stok doorboren. De
vluchtelingen lagen echter diep en laag en antwoordden niet. Jawahoe,
daarop woedend geworden, bracht een stok met een harden stoot in het
hol, maar Hariwali greep hem vast en veranderde het harde voorwerp
onmiddellijk in een kapassi-slang*.

Jawahoe nu, denkende, toen hij de slang zag, dat hij zich vergist had
en het spoor der vluchtelingen kwijt was geraakt, verwijderde zich nu
en ging elders zoeken. Toen Hariwali zich overtuigd had, dat het gevaar
voorbij was, plaatste hij de beenderen weêr in het lichaam van zijn
broeder en toog met hem op weg naar zijn dorp.

Hoe verheugd was zijn moeder, haar beide zoons weêr te zien! Zij had
inmiddels alles aan de takken van den zwaren boom opgehangen, en had
zich met haar dochter en kleinkinderen voor een lange reis gereed
gemaakt. Toen het avond begon te worden, klommen zij allen, groot en
klein in de onderste takken, waarop zij beschutting vonden onder het
dichte gebladerte, terwijl Hariwali nog hooger klom en hier met zijn
tooverrammelaar begon te werken.

Midden in den nacht voelde de familie beneden plotseling, dat de boom
begon te schudden; zij hoorde rommelende geluiden, gevolgd door
trillingen, en kregen de gewaarwording, dat de boom zijn wortels uit
den zandachtigen bodem begon los te maken, en op het punt was, er
vandoor te gaan. [44] Juist waren ze voornemens de lange reis te
ondernemen, toen Hariwali’s zuster, haar oogen naar beneden richtend,
zich herinnerde, dat zij haar kwejoe* in de hut had achtergelaten. Zij
riep haar broeder boven in den boom toe: Dekeweyo-daiba (ik heb mijn
voorschoot vergeten) en toen zij ten antwoord kreeg, dat zij het moest
gaan halen, veranderde zij op het oogenblik, dat zij haar hut had
bereikt, in een wicissi-eend*. Nog altijd kan men deze eend
„dekeweyo-daiba” hooren roepen, hoewel niet zoo duidelijk, als wanneer
de woorden langzaam zouden worden uitgesproken.

Wat de rest van de familie betreft—wel, wij weten, dat de boom ergens
heen vloog, maar nooit hebben wij iets van de menschen vernomen, die er
op waren, toen hij van de plaats, waar hij zoo gauw gegroeid was,
vertrok.




NO. 17. DE LEGENDE VAN DEN OUDEN MAN’S VAL.

In lang vervlogen tijden, zoo vertellen onze voorouders, bevonden zich
boven den Potaro-val* meerdere Indianen-dorpen. In een der hutten
woonde een oude man, die half blind en een ieder tot last was. Want,
hoewel hij vroeger sterk en vlug was geweest, werden zijn arme lijdende
voeten door een menigte zandvlooien* geplaagd, die er zich venijnig
hadden ingegraven. De oude, hulpelooze man had steeds meer verzorging
noodig—en dit verdroot den jongeren, die er ten slotte de brui van
gaven en uitriepen: „Wat helpt dat? Laten we hem laten liggen en laat
hem maar schreeuwen! Wie er lust in heeft, ga zijn gang. Hij is een
lastige, afzichtelijke oude man geworden. Wat is er aan te doen? Allen
wenschen zijn dood”. Niemand wilde echter het hoofd van den armen man
klieven. „Laat hij gaan naar het land der Geesten”, riepen sommigen,
„de rivier zal hem er wel brengen; als zijn lijden nog langer
voortduurt, zal hij toch sterven. Wij kunnen hem niet meer helpen; wij
zondigen dus niet”.

Toen zei de kapitein: „Breng een korjaal, [45] leg er den oude in, maar
verzuim vooral niet, al hetgeen hij bezit er ook in te leggen; laat
hier niets van hem achterblijven, want wij wenschen geen voordeel, doch
willen alleen aan zijn lijden een einde maken. Wij zenden hem naar een
andere wereld, en laten hem niet met ledige handen gaan; want anders
zouden we zondigen”.

De jongeren gehoorzaamden. Zij brachten den gevraagden korjaal, legden
den ouden man met zijn bezittingen er in, duwden het vaartuigje vooruit
en zagen hem langzaam stroomafwaarts drijven. Het geraas van den
naderenden waterval moet voor hem een benauwende droom geweest zijn,
maar zijn angst duurde niet lang, want—slechts eenige oogenblikken
daarna stortte het bootje met het slachtoffer en al zijn zandvlooien
naar omlaag.

Het kan zijn, dat het jonge volk, dat zoo wreed was geweest, spijt
heeft gehad, niet anders gehandeld te hebben; het is niet bekend, want
het is al heel, heel lang geleden. Maar wel weten we, dat de
klokkenvogel*, met zijn wit gevederte, in de buurt nog altijd
voortgaat, des nachts zijn klokkentonen te laten hooren.

Sommige Indianen weten echter te vertellen, dat toen de man de
afschuwelijke tuimeling over den val maakte, onzichtbare krachten
tusschenbeide gekomen zijn, die, om zijn arm gebeente te redden, boot,
met alles wat er in was, in steenen veranderd hebben. Ieder, die de
rotsen daar nu ziet, zal de boot in de gedaante van een puntigen rots
duidelijk herkennen en, niet ver van daar, de in steen veranderde
pagaai. Het is echter niet zoo duidelijk, waar de man zelf gebleven is.
„Want”, beweren de Indianen, die beneden den val wonen, „daar een
sterke stroom de hardste rotsen afslijpt, zullen eerst zijn ooren en
zijn neus, vervolgens zijn vingers en zijn teenen afgeslepen zijn,
zoodat zijn lichaam misschien in het zand beneden den val is
overgegaan”.




NO. 18. AMANNA EN HAAR PRAATZIEKE MAN. (C.)

Verhit door den drank van een groot paiwarri-feest, nam een Indiaan
zijn weg naar het water, om zich te baden en wat op te frisschen. Toen
hij er aankwam, ontmoette hij Amanna, een van de geesten der
Okoyoemo’s, een aantrekkelijke jonge vrouw, die hem vroeg, haar in het
water te vergezellen. Eerst had hij er wel wat op tegen, maar toen zij
bleef aanhouden, kon hij ten slotte niet langer aan haar
bekoorlijkheden weêrstand bieden. Toen hij op het laatste oogenblik
toch niet nalaten kon, haar toe te voegen, dat hij er haast zeker van
was, dat men hem zou willen verdrinken, voegde zij hem toe: „Wees niet
bevreesd, ik zal goed op je passen en zorgen, dat er geen kwaad met je
gebeuren kan”. Zij doken nu samen onder, en toen zij op den bodem van
het water aankwamen, zag hij een aantal hutten, vol met volk, waaronder
vele jonge vrouwen. Hij voelde zich nu erg tevreden, vooral toen deze
hem drank aanboden. Amanna verbood hem er echter van te gebruiken en
nam hem meê naar haar ouden vader, die hem hartelijk verwelkomde en
zijn dochter op het hart drukte, goed op hem te letten.

Dit deed zij ook.

In dien tusschentijd was de moeder over het lange wegblijven van haar
zoon ongerust geworden; zij volgde het spoor, dat helaas naar de rivier
leidde. „Mijn arme zoon zal verdronken zijn”, dacht zij, en zij begon
naar zijn lijk te zoeken. Maar overal te vergeefs. Zij keerde bedroefd
naar haar dorp terug, in de vaste meening, dat haar zoon dood was.

Geruimen tijd was er voorbijgegaan, toen de man het verlangen kreeg, om
zijn moeder een bezoek te brengen. Hij rees uit het water omhoog en
sloeg den weg in naar zijn oude woonplaats. De moeder, verheugd haar
zoon weêr te zien, vroeg hem, waar hij al dien tijd was geweest; en hij
vertelde, dat hij een verre wandeling had gemaakt. De oude vrouw was
echter met dit antwoord niet tevreden, en zei tot haar zoon: „Je moet
niet meer van me weggaan, want ik ben oud en lijd honger; je jongere
broêr kan mij niet ondersteunen en ik heb geen andere kinderen dan
jelui beiden”.

Maar haar zoon, die een wilden aard had, luisterde niet en vertrok nog
dienzelfden namiddag naar zijn vrouw, de Watergeest, terug. Ditmaal
bleef hij nog veel langer weg dan de eerste maal. Toen hij nu na zijn
tweede afwezigheid weêr eens naar zijn moeder kwam zien, vond hij haar
met zijn kleinen broêr weêr aan het drinken van paiwarri. De jongen
begon hem uit te vragen, waarom hij toch bij het Okoyoemo-volk verblijf
hield. Dit verontrustte hem, en onder het uitroepen van: „Hoe durf je
me zoo’n vraag te doen?” holde hij weg en verdween hij weêr onder
water, waar hij nog langer bleef dan den tweeden keer.

Er verliep nu weêr een lange tijd, gedurende welke Amanna hem drie
kinderen had geschonken, en toen de man weêr zijn wensch te kennen gaf,
zijn moeder te willen bezoeken, voegde hij er bij, dat hij graag zou
zien, dat Amanna hem vergezelde. Zij vond het goed, op voorwaarde, dat
de kinderen thuis zouden blijven.

Toen het paar in de ouderlijke hut aankwam, was de oude moeder met haar
zoon weêr bezig met het drinken van paiwarri, maar ditmaal was de broêr
bepaald dronken, en weêr kon deze niet laten de vraag te doen, of hij
onder het Okoyoema-volk bleef wonen? Ja, dat doe ik, zei de man
geprikkeld, en hier heb je mijn vrouw Amanna, die tot die natie
behoort!

Zoodra Amanna dit hoorde, holde zij naar de waterkant, en plonste zij
onder water. Haar man vluchtte haar na, maar niet zoodra was hij ook
onder water gekomen, of zijn vrienden en verwanten vermoordden hem,
omdat hij aan zijn moeder haar naam had genoemd, en verteld had, waar
zij van daan kwam.




NO. 19. DE ZON EN ZIJN BEIDE TWEELINGZOONS. (C.)

Zeer lang geleden leefde er een vrouw, aan wie de Zon* een tweeling
schonk. Het waren jongens, Pia en Makoenaima* genoemd. Eens op een dag
zei de toen nog niet geboren Pia tot zijn moeder: „Laten wij gaan en
onzen vader gaan opzoeken. Wij zullen U den weg wijzen, en als wij op
pad zijn, moet gij voor ons mooie bloemen plukken.” De moeder liep naar
het Westen [46] om haar man te ontmoeten, en terwijl zij aan het
bloemen plukken was, struikelde zij, waardoor zij zich verwondde en
viel. Zij betichtte nu van dit ongeluk hare nog ongeboren kinderen; en
nadat zij hen beknord had en hun vroeg, welken weg zij verder moest
volgen, weigerden zij het te zeggen.

Zoo kwam het, dat zij een verkeerden weg insloeg en eindelijk met den
gewonden voet en doodmoe aan een vreemdsoortige hut kwam. De hut was
het eigendom van Tijger’s moeder, Kono(bo)-aroe, de Regenkikvorsch*, en
toen de uitgeputte wandelaarster ontdekte waar zij was, zei ze tot de
oude vrouw, dat zij groote spijt had, hier gekomen te zijn, daar zij
gehoord had, hoe wreed haar zoon was. De huisvrouw, die medelijden met
haar had, beduidde haar, dat zij niet bang behoefde te zijn, maar
verborg haar voor alle veiligheid in den kassiripot en smeet haastig
het deksel er op.

Toen Tijger des nachts thuis kwam, begon hij overal rond te snuiven.
„Moeder”, zei hij, „ik ruik iemand, wie heb je hier?” En ofschoon zij
volhield, dat zij niemand voor hem had, om zijn maal te doen, was
Tijger niet tevreden en ging zelf op onderzoek uit. Eindelijk ontdekte
hij het angstige schepsel in den kassiri-pot.

Toen hij nu de arme vrouw met één slag gedood had, ontdekte hij de nog
niet geboren kinderen. Hij toonde ze aan zijn moeder, die hem aanried,
goed op ze te passen en ze zorgvuldig te verplegen. Tijger deed wat hem
gezegd was: hij wikkelde ze in een bundel katoen, om ze warm te houden
en ziet, den volgenden morgen waren ze al zóó groot geworden, dat ze
begonnen te kruipen. Nog een dag later waren ze nog meer gegroeid, en
dat ging zoo voort, tot dat ze reeds na verloop van een maand volwassen
waren.

Tijger’s moeder zei, dat zij nu wel pijl en boog zouden kunnen
hanteeren, waarmede zij den powies* moesten schieten, omdat het deze
vogel was geweest, die hun moeder gedood had.

Pia and Makoenaima gingen nu de volgenden dag op jacht en schoten een
powies. Dat ging lang goed; iederen dag brachten zij powies mede. Maar
toen zij weêr eens op een powies mikten, riep den vogel hen toe, dat
het niet een powies was geweest, die hun moeder gedood had, maar Tijger
zelf, terwijl hij er de noodige inlichtingen bij gaf, hoe zij Tijger
moesten dooden.

De beide jongens schrokken hevig, toen zij dit hoorden. Zij spaarden
den vogel; maar toen zij met leêge handen van de jacht terugkwamen,
maakten zij hun moeder wijs, dat de powies hun pijlen en boog had
weggenomen. Deze leugen hadden ze maar verzonnen, om de kans te hebben,
nieuwe en betere wapens te maken. Zij hadden hun wapens ergens in het
bosch verborgen.

Nadat zij nu met hunne krachtiger wapens gereed waren, bouwden zij een
stellage tegen een boom, klommen er in en schoten, toen Tijger voorbij
kwam, op hem, zoodat hij morsdood neêrviel. Haastig daalden zij naar
beneden, renden naar de hut en schoten nu ook zijn moeder neêr.

De beide jongens vervolgden nu hun weg en kwamen ten laatste aan een
groep Kankantries, bij een hut, waarvoor een stokoude vrouw zat, die in
werkelijkheid een kikvorsch* was. Zij namen bij haar hun intrek en
gingen iederen dag op jacht. Iederen keer, wanneer zij van de jacht
terugkeerden, vonden zij cassavebrood gereed staan, dat hun gastvrouw
gebakken had. „Dat is erg vreemd”, zei Pia tot zijn tweelingbroeder,
„wij zien hier geen kostgronden, en kijk nu eens, hoeveel cassave de
oude ons wel voorzet. Wij moeten eens goed op haar letten.”

Den volgenden morgen bleven zij, in plaats van hun jachtterrein op te
zoeken, in de buurt en verscholen zij zich achter een boom, van waar
zij alles konden zien, wat er in en om de hut gebeurde. Zij zagen toen,
dat de oude een witte vlek op haar schouders had, dat zij telkens zich
voorover boog en in deze vlek beet, waaruit onmiddellijk cassavemeel
begon neêr te vallen.

Bij hun thuiskomst weigerden de jongens nu van de cassave te eten, nu
zij wisten, waar zij vandaan was gekomen.

Den volgenden dag plukten zij nu een hoeveelheid katoen [47] van de
boomen en spreidden dit op den bodem uit. „Wat doen jelui daar?” vroeg
de oude. „Wel, we maken iets heel moois voor je. Die zachte zitplaats
zal je bevallen”, antwoordden de jongens. De oude was er erg blij meê;
maar niet zoodra was zij op het zachte bed gaan zitten, of de jongens
staken het in brand. De huid van de oude werd nu zóó erbarmelijk
geschroeid, dat haar huid vol met rimpels trok. Dit leelijke, ruwe vel
heeft de Regenkikvorsch altijd behouden.

Pia en Makoenaima zetten nu hun reis verder voort, om hun vader te
ontmoeten en kwamen al heel gauw aan de woning van Maipoeri*, den
Tapir, waar zij drie dagen bleven. Op den derden avond keerde Maipoeri
glanzend en vet van zijn dagelijksche wandeling terug. De jongens, die
wilden weten, hoe hij het wel aanlegde, er zoo doorvoed uit te zien,
volgden den anderen morgen vroeg zijn spoor, dat leidde naar een
pruim*. Hier aangekomen, begonnen ze zóó hard aan den boom te schudden,
dat alle vruchten, rijp en onrijp, op den grond vielen.

Toen Maipoeri zich den volgenden morgen weêr dacht te goed te kunnen
doen, maar bemerkte, dat al zijn voedsel voor hem verloren was, keerde
hij haastig naar huis terug, ranselde de beide jongens af en verdween
haastig in het bosch. Pia en Makoenaima liepen hem achterna, volgden
den geheelen dag zijn voetspoor en haalden hem eindelijk in. Pia
beduidde zijn broêr, achter Maipoeri om te gaan en het dier naar hem
toe te drijven, en toen hij het dier zag naderen, schoot hij het een
haapoena (harpoenpijl) door het lijf, maar de lijn kwam door het nog
een eind voortloopende dier langs den armen Makoenaima en sneed hem een
been af.

Op een helderen nacht kan men ze nu nog zien: je ziet Maipoeri
(Hyaden), Makoenaima (de Pleiaden) en daaronder zijn afgesneden been
(de gordel van Orion).




NO. 20. DE LEGENDE VAN DEN VLEERMUIS-BERG. (M.)

Langen tijd geleden, leefde er in het gebergte [48] een reusachtige
vleermuis, die vrees en schrik verspreidde onder de Makoesi-Indianen*.
Niet zoodra was de zon in het Westen nedergedaald, of het groote
afschuwelijke dier verliet zijn onbekend verblijf, fladderde over hunne
vóór dien tijd zoo ongelukkige woonplaatsen en schoot pijlsnel naar
beneden, om den eerste den beste, dien het buiten de hut aantrof, van
den grond te lichten. Het wezen droeg daarop het slachtoffer in zijn
vervaarlijke klauwen naar zijn onbekend nest en verslond het daar.

Angstig bracht men den avond in de Indianen-kampen door, en de morgen
brak dikwijls met geweeklaag aan, wanneer twee, soms zelfs drie
dorpsgenooten gemist werden; geen nacht ging er voorbij zonder een
ontvoering en de stam verminderde dagelijks, zoodat zijn geheele
vernietiging nabij scheen.

De piaiman was steeds ijverig in de weêr, om den Geest uit te drijven,
maar telkens kwam het gevreesde geheimzinnige dier terug; mannen
trokken er op uit, om het verblijf van den vervloekten moordenaar op te
sporen, maar zij konden het nergens vinden—Makoenaima was blijkbaar
niet met hen.

Om den stam voor uitsterven te behoeden, verrees er nu een oude vrouw
uit haar hangmat en verklaarde aan het volk, dat zij zich wilde
opofferen ter wille van hare mede-stamgenooten. Nadat de zon was
ondergegaan, plaatste zij zich met een overdekten vuurstok [49] in het
midden van het dorp, terwijl haar dorpsgenooten, gebukt en angstig in
hun hutten zaten af te wachten, wat gebeuren zou. Men hoorde het
fladderen van de reusachtige vleugels, en begreep, dat de heldin in
zijn vreeselijke klauwen was vastgegrepen, en meêgenomen werd naar het
geheimzinnige knekelhuis.

Nauwelijks was het slachtoffer omhoog geheven, of het ontdeed den
vuurstok van zijn omkleedsel, en deze wierp nu, evenals de Zon, zijn
vurige stralen achterwaarts [50] zoodat het volk beneden kon zien,
welken weg het zou moeten volgen, om het kerkhof der verloren broeders
te vinden.

De hooge vlammen, die den volgenden morgen uit het brandende nest
opstegen, wezen nu de verblijfplaats van het monster aan. Het volk
wachtte geen oogenblik, om er op uit te trekken, en het gelukte den
moordenaar te dooden. De geschiedenis vertelt niet, of de oude vrouw
voor haar heldhaftige daad heeft moeten boeten; maar wel is het bekend,
dat een stapel gebleekte beenderen de plaats aanwijst, waar eenmaal het
nest van den roover zich bevond.




NO. 21. DE UIL EN ZIJN SCHOONBROEDERS VLEERMUIS. (W.)

Bokoe-Bokoe, de nachtuil, was getrouwd met de zuster van de vleermuis
en nam des nachts haar broêrs meermalen mede, om in de Indianen-hutten
op roof uit te gaan. Eens op een nacht kwamen zij langs een hut, waarin
het volk juist bezig was, op den barbakot visch te roosteren. Om de
menschen schrik aan te jagen, zongen zij luidkeels: bokoe! bokoe!
bokoe! waardoor zij de bewoners op de vlucht joegen, zoodat zij
gelegenheid kregen, de visch te stelen. Het drietal haalde in meerdere
hutten denzelfden streek uit, totdat de uil op zekeren dag aan zijn
kornuiten meêdeelde, dat hij voor eenigen tijd op reis moest en dat zij
zich tijdens zijne afwezigheid maar wat moesten behelpen en goed deden,
’s nachts binnenshuis (d.i. in het bosch) te blijven, daar er anders
zeker iets minder prettigs met hen zou gebeuren. Maar niet zoodra had
Bokoe-bokoe zijn hielen gelicht, of zwager Vleermuis nam nu in zijn
plaats zijn broêr op den rooftocht meê.

Eens op een nacht kwamen de beide vleermuizen weêr aan een hut, waar
visch geroosterd werd, en daar zij nu den uil niet bij zich hadden en
dus niet zoo duidelijk bokoe! bokoe! bokoe! konden roepen als te voren,
werd het volk ook niet zoo bang en liep het niet zoo ver weg, zoodat
het in staat was te zien, dat de vleermuizen het waren, die hun die
poets bakten. Maar de vleermuizen, die zich niet lieten afschrikken en
dachten, dat zij ongestraft hun slag zouden kunnen slaan, kwamen den
volgenden avond terug, toen een deel van de menschen reeds in hun
hangmatten lag, anderen nog rustig bijeenzaten. De snoodaards dachten
zeker, dat er niets met hen gebeuren kon en lachten van vreugde Chi!
Chi! Chi! Maar de hutmeester nam zijn boog en schoot een pijl, voorzien
van een prop was [51], een der vleermuizen tegen het lijf, waardoor
deze bedwelmd neêr viel. Zijn broêr, die onmiddellijk naar het bosch
gevlucht was, ontmoette daar Bokoe-bokoe, die juist van zijn reis
teruggekeerd was en aan wien hij den vroegen dood van zijn broêr
vertelde. Maar het verlies schrikte hen niet af, zoodat zij er den
volgenden nacht met hun tweeën op uittrokken. Het geluid hunner stemmen
bracht, nu Uil er bij was, weêr zulk een opschudding onder het
Indianenvolk teweeg, dat allen weêr de vlucht naar het bosch namen en
Bokoe-bokoe met zijn schoonbroêr de visch kon wegnemen. Toen zij nu op
den barbakot ook de doode vleermuis ontdekten, namen zij het lichaam
van hun verwante meê naar huis, waar zij flink op de plek begonnen te
kloppen, waar hij met den pijl geraakt was; dit bracht het dier weêr
bij, daar het vuur deze plek niet had aangedaan, en als te voren begon
de tot het leven weêr terug geroepen vleermuis te lachen, Chi! chi!
chi!

Hoewel nu Bokoe-bokoe den volgenden avond verhinderd was zijn beide
schoonbroêrs te vergezellen, herhaalden deze toch hun nachtelijken
strooptocht, en zooals van zelf sprak, was het volk weêr minder
bevreesd, zoodat een der vleermuizen een schot in zijn achterste
ontving.

Den volgenden nacht keerde nu Bokoe-bokoe met zijn schoonbroêr terug en
evenals de eerste keer vonden zij op den barbakot weêr de gedoode
vleermuis. Weêr namen zij het lichaam meê naar huis; maar toen zij weêr
op het lichaam klopten, wilde het leven niet terugkeeren; het was te
veel geroosterd boven het vuur.

De overlevende vleermuis echter gaat nu altijd voort met het volk en
zijn gevogelte uit te zuigen [52], of hen op andere wijze te hinderen,
terwijl de verschijning van Bokoe-bokoe voortaan altijd ongeluk
beteekent. Wanneer het bokoe! bokoe! bokoe! des nachts wordt gehoord,
beteekent dit steeds ziekte of dood.




NO. 22. DE LICHTKEVER EN DE VERDWAALDE JAGER. (C.)

Er gingen eens vijf mannen gezamenlijk op jacht. Zij hadden zich echter
te diep het bosch in begeven, om nog vóór den nacht huiswaarts te
kunnen keeren, zoodat zij, toen de duisternis hen overviel, een banab*
bouwden. Den volgenden morgen trokken zij in verschillende richtingen
het bosch in. Laat in den avond waren allen in de tijdelijke
verblijfplaats teruggekeerd, behalve één. Drie van hen beweerden, dat
hij zeker door een tijger verslonden was, maar toen zij de zaak nader
gingen overleggen, herinnerden zij zich, dat zij geen enkel tijgerspoor
hadden gezien. De hoofdman was dichter bij de waarheid, toen hij zei:
„Neen! Hij moet verdwaald zijn”. [53] Dit was ook werkelijk, wat er met
den vijfden man gebeurd was. Hij was al dieper en dieper het bosch
ingedrongen, en was door de duisternis overvallen, waardoor hij zijn
weg niet terug had kunnen vinden. Hij was toen in alle richtingen gaan
zoeken en had zich eindelijk onder een boom te slapen gelegd.

Nu en dan vloog er een Poe-yoe, een lichtkever* om zijn rustplaats
heen, die hem vroeg, wat hij daar zoo alleen uitvoerde. „Ik ben den weg
kwijt geraakt”, antwoordde hij, waarop het insekt aanbood, hem den weg
te wijzen. Maar de verdwaalde kon niet gelooven, dat zoo’n klein ding
in staat zou zijn, hem te helpen. Eerst toen de lichtkever hem
vertelde, dat hij voornemens was, zich te gaan warmen aan het echte
vuur, dat zijn vrienden bij de banab hadden ontstoken, stemde hij toe
en volgde hij het insekt.

Toen de beide vrienden het kampement in het oerwoud naderden, hoorden
zij in de verte reeds menschelijke stemmen. „Luister”, zei de kleine
kever, „hier zijn je gezellen. We zullen er heengaan”. Toen zij
eindelijk de banab hadden bereikt, vloog de lichtkever vooruit en
vertelde aan de jagers, dat hij hun verloren metgezel kwam brengen.
Onmiddellijk daarna trad deze binnen, en de vier vrienden waren
verheugd hem weêr te zien.




NO. 23. DE BINA [54], DE WEDER IN HET LEVEN GEROEPEN VADER EN DE
SLECHTE VROUW. (W.)

In een der Warrau-dorpen leefde een man met zijn vrouw en zijn beide
kinderen. Zijn schoonbroêr woonde bij hem in. Eens op een morgen
begaven man en vrouw zich naar den kostgrond en droegen den broeder op,
om te gaan visschen, zoodat zij bij hun thuiskomst wat te eten zouden
hebben. Toen zij echter terugkwamen van hun werk, zagen zij, dat de
broêr geluierd had en dat hij niet eens buiten de hut was geweest; ja,
dat hij zelfs het weinige, dat er nog van den vorigen dag was
overgebleven, had opgegeten. Dit maakte hem boos en hij zei tot zijn
schoonbroêr: „Ik moet naar het land gaan, om het terrein in orde te
brengen. Ik moet in het bosch gaan, om mij wild te verschaffen, en in
mijn bootje de rivier opvaren, om visschen te vangen. Ik moet al het
werk doen, terwijl jij niets uitvoert en alle dagen maar ligt te
luieren in je hangmat. Al ben ik vermoeid, toch moet ik weêr uitgaan,
om visch te gaan halen.”

Terwijl hij dit op een alles behalve vriendelijken toon zei, nam hij
zijn harpoen-lans* en toog op weg naar de kreek. De schoonbroêr nam op
zijn beurt zijn kapmes, en na het gescherpt te hebben, volgde hij den
man in zijn korjaal. Beide mannen ontmoetten elkander juist op het
oogenblik, toen de echtgenoot met zijn boot terug wilde keeren, nu hij
een grooten visch had weten te bemachtigen. „Hallo! nu al terug!” zei
de schoonbroêr. „Ja”, antwoordde de ander, „ik heb een grooten visch
geschoten, hier is hij”. „Nu, leen mij dan je lans”, zei de eerste
weêr, „ik wil zien, of ik ook zoo’n grooten visch kan schieten als
jij”. Toen beide korjalen naast elkander lagen, hief de man zijn lans
omhoog en wilde het wapen juist naar de boot van zijn schoonbroêr
richten, toen hij op hetzelfde oogenblik door het kapmes werd
getroffen, waarmeê hij twee sneden ontving, die hem dood deden
neêrvallen.

De moordenaar probeerde nu het lijk kwijt te raken en het in het water
te werpen. Maar zijn zuster, die haar broêr zijn kapmes had zien
scherpen, was in toorn de hut uitgeloopen, en had, bevreesd dat hij er
iets kwaads meê voor had, tegen haar kinderen gezegd: „jelui oom is
zeker boos over iets; hij scherpt zijn houwer, en is jelui vader
achterna gegaan. Laten we gaan zien, wat hij wil gaan doen”.

Met haar beide kinderen was zij haar broêr gevolgd en zij kwam juist
aan bij de rivier op het oogenblik, dat hij probeerde, het doode
lichaam overboord te werpen. „Neen, doe dat niet, broêr”, zei ze. „Nu
je hem gedood hebt, moet je zijn lijk meê naar zijn hut nemen en hem
daar begraven”. Hij deed, wat hem werd gevraagd, nam het lijk meê in
zijn korjaal en begon een boom te vellen, om hout te hebben voor zijn
laatste rustplaats. In dien tusschentijd zond de vrouw van den
vermoorde hare kinderen naar diens broêr en oude moeder, met de
boodschap, dat zij niet ongerust moesten zijn, maar eens moesten komen.
Moeder en zoon lieten niet op zich wachten en toen zij naderbij kwamen,
zagen zij, dat hij juist gereed was gekomen met het uithollen van den
stam, de lijkkist in de hut had gebracht en nu bezig was een graf te
graven. De broêr van den vermoorde was woedend, maar zijn moeder zei:
„Hinder de man niet: wij willen eerst eens zien, wat de weduwe denkt te
doen”. Deze wachtte bij het graf met een kapmes in haar hand en zei tot
den moordenaar, wat haast te maken.

Toen de delver met het graf gereed was, liet hij de kist er in zakken,
legde hij er het lijk in, dat hij netjes gekleed had en met verf en
sieraden had opgetooid, en gaf het zijn mes, zijn vischhaken en andere
voorwerpen van zijn voormalig bezit meê. Toen hij eindelijk met zijn
nog met bloed bevlekte handen begonnen was, het graf met aarde dicht te
werpen, trof zijn zuster, die achter hem stond, hem met haar kapmes in
den nek en na enkele oogenblikken bloedde de delver dood.

Er werd nu een tweede graf naast het eerst gegravene gedolven, en
daarin legde de zuster hem, zooals hij in zijn naaktheid was, neder,
zonder kleeding, zonder sieraden, zonder zijn bezittingen, want zij
voelde niet het minste medelijden of spijt jegens haar broêr.

Den zelfden dag vertrokken de moeder en de broeder weêr naar hun
woonplaats, na de weduwe te hebben overgehaald, bij hen haar intrek te
nemen en de kinderen mede te nemen. Dadelijk na aankomst in het
verblijf der oude moeder nam haar zoon de zorg voor de weduwe op zich,
legde haar in zijn hangmat en zei tegen zijn vrouw, dat hij liever deze
vrouw nam, omdat deze kinderen had, en zij hem geen kinderen kon
schenken.

In het nieuwe verblijf voelden de kinderen van de weduwe zich weinig op
hun gemak. Iederen morgen, nadat zij wat hadden gegeten, begaven zij
zich zoo gauw zij konden naar het graf van hun vader en keerden zij
eerst laat op den dag terug. Op den derden dag van hun bezoek aan het
graf ontmoetten zij een Heboe*, maar de kinderen herkenden hem niet. De
Heboe sprak tot hen: „Wanneer jelui je vader weêr terug wilt hebben,
moet je een blad van een zekeren boom (hij noemde den boom) plukken en
er mede over het graf heen en weêr wrijven. Dan zal hij verschijnen”.
[55] „Maar we kennen den boom niet”, antwoordden zij, en toen de kleine
man eenige bladen van den bedoelden boom had geplukt, wees hij hun, hoe
zij de bladeren over den grond moesten wrijven, waar hun vader lag
begraven, en drukte hen op het hart, dit den volgenden morgen dadelijk
te doen en dan ’s middags terug te komen. Hun vader zouden zij dan
zien.

Den anderen morgen volgden de kinderen op, wat de Heboe had gezegd, en
toen zij des middags terug kwamen, zat hun vader in de hut. Hij ging
naar hen toe en zei: „Haal wat water voor mij: ik heb dorst”. Nadat hij
wat gedronken had, vroeg hij: „Waar is jelui moeder?” Toen hij hoorde,
dat ze bij haar schoonmoeder woonde, droeg hij hen op, haar te gaan
halen. Toen de kinderen bij hun moeder kwamen en haar alles hadden
verteld, wat ze gezien hadden, riep zij uit: „Hoe kan dat nu? Hoe kan
jullie vader mij roepen, hij is immers dood?” Zij wilde er eerst niets
van gelooven, maar toen de jongens bleven aandringen en al maar riepen:
„Kom toch moeder, ga toch meê, alles is waar wat wij vertelden”, volgde
zij haar kinderen. Zij weigerde echter haar hangmat meê te nemen, want
zij kon nog altijd het verhaal niet gelooven.

Toen zij met de kinderen bij het graf gekomen was, kon zij haar oogen
niet gelooven. Want haar man zat zoowaar in levenden lijve in de hut.
Het was haar echte man, die daar tegenover haar zat. Het eerste wat hij
vroeg was: „Waar is je broêr?” waarop zij antwoordde: „Wat, ik doodde
hem en begroef zijn lijk naast het jouwe”. „Nu”, zei haar man, „hem zal
je nooit terug zien”.

Hoewel hij erg slap was, na al wat hij geleden had, was hij binnen een
week weêr geheel de oude van voorheen, daar hij door zijn vrouw zóó
teederlijk verzorgd werd, dat hij zijn gezondheid spoedig weêr terug
kreeg.




NO. 24. HOE EEN JONG WARRAU-INDIAANTJE UIT DE HANDEN DER CARAÏBEN
ONTKWAM. (W.)

Een aantal vrouwen en meisjes trokken er eens op uit om wilde
ananassen* te zoeken. Zij vertrokken van haar dorp in een groote
korjaal en landden ten slotte nabij een savanne*, waarop deze vruchten
veel plegen voor te komen. Nadat zij een poos hadden omgezworven en een
voldoend aantal dezer lekkere vruchten bijeen hadden, zetten zij zich
in een kring neêr, om ze op te eten, terwijl zij druk lachten en
babbelden, zooals vrouwen dit gewoon zijn te doen.

Nu hadden zij een kleinen jongen meêgenomen, die in een overhangenden
boom was geklommen, waaraan de korjaal was vastgebonden, en waarin hij
de wacht hield. De jongen was bang en had een gevoel, dat er iets zou
gaan gebeuren. [56]

Na een poos riep hij de vrouwen toe, dat eenige mannen de rivier kwamen
overzwemmen; maar de vrouwen staken er den gek meê, en riepen hem toe:
„Het is best, laten ze maar komen! Wij zullen ons best met hen
vermaken”. De mannen waren echter menschenetende Caraïben; want pas
hadden ze den oever bereikt, of ze wierpen zich op de vrouwen,
slachtten ze allen en begonnen het vleesch te koken. De jongen in den
boom trilde van angst en schrik, maar durfde niet naar beneden te
komen. De Caraïben bewaakten de korjaal om te zien of de een of ander
de boot zou komen halen, maar op onregelmatige tusschenpoozen liepen
zij heen en weêr van de plek van den misdaad naar de landingsplaats.
Gedurende een van deze oogenblikken zag de jongen kans, vlug van den
boom af te komen, en nadat hij zijn pijl in stukken had gebroken [57]
en de stukken over zijn lichaam had gewreven, om zich dapper te maken,
sprong hij in de korjaal en parelde hij zoo hard hij kon naar het
midden der rivier.

Maar de Caraïben hadden gezien wat hij deed en schreeuwden: „Keer om,
keer terug, je zuster leeft nog en roept om je”. Maar de jongen wist
wel beter, zoodat hij stevig doorparelde en veilig in zijn dorp kwam.
Hier vertelde hij zijn vader en anderen, wien het ongeluk getroffen had
en wat er gebeurd was. Deze haastten zich naar de plaats des onheils,
maar toen zij er aankwamen, hadden de Caraïben reeds de vlucht genomen,
zoodat zij geen betaling ontvingen (= niet gewroken konden worden).




NO. 25. SLUIT DE OOGEN EN DOE EEN WENSCH. (C.)

Twee jongens hadden ieder eens een springval gezet, om Maipoeri* te
verschalken. Eens op een dag kwam de jongste uit het bosch terug en
riep: ik heb een tapir gevangen. Dit maakte den oudste jaloersch, die
zei: „als je me voor den mal hebt gehouden, zal ik je vermoorden.”
Samen gingen zij toen naar het bosch en zij zagen werkelijk den tapir
met een zijner pooten gevangen in de knip. De oudste doodde het dier,
sneed het vleesch af, en nam alles voor zich alleen, alleen de
ingewanden voor den jongste overlatende. Deze liep daarop naar zijn
moeder, vertelde haar, hoe gulzig zijn broêr geweest was en haalde haar
over, om met hem naar elders te vluchten. Toen zij met hun tweeën een
grooten afstand hadden afgelegd, kwamen zij aan een hoogte. Hier sprak
de jongen: „Moeder! sluit uw oogen en zeg: ik verlang hier een veld met
bananen en patatten*, met een hut er vlak bij.” De oude moeder deed
het, en kijk! alles was er wat zij gewenscht had.

Langen tijd leefden de twee hier tevreden en gelukkig, maar de moeder
begon oud te worden. Haar zoon zei toen eens: „Moeder! Sluit uw oogen
en zeg: ik wensch weêr een jong meisje te zijn.” Zij deed wat de jongen
gezegd had, en ziet, zij was onmiddellijk een zóó lief en aantrekkelijk
meisje geworden, dat haar zoon trots op haar was, en dat het verlangen
bij hem opkwam, haar ook door anderen te laten bewonderen. Hij zei toen
weder tot zijn moeder: „Moeder! sluit uw oogen en zeg: ik wensch dat
mijn oudste zoon hier komt.” En nauwelijks had zij die woorden
uitgesproken of de oudste zoon stond vóór haar.

Zij had nu een bezoeker, en natuurlijk moesten zij paiwarri* hebben. De
jongste zoon zei al weêr aan de moeder, dat zij haar oogen moest
sluiten en drank verlangen moest en—weêr werd aan haar verlangen
voldaan en stond er een groote pot met paiwarri gereed.

Alle drie begonnen nu te drinken, totdat de oudste jongen op het laatst
zóó dronken werd, dat hij de lieftallige jonge vrouw begon te
liefkozen. „Hoe durf je dat te doen,” vermaande hem zijn jongere broêr.
„Weet je dan niet, dat zij je moeder is?” „Neen, ik weet het niet,”
antwoordde de oudste, „en wat meer is, ik geloof het niet!” Toen hij
voortging met zijn liefkozingen, begonnen de beide zoons te vechten.

Toen de oudste eindelijk uit zijn dronkenschap ontwaakte, zag hij, dat
hij geheel alleen was in een vreemde bouwvallige hut; er bleef voor hem
nu niets anders over, dan troosteloos naar zijn woonplaats terug te
keeren.




NO. 26. DE GELUKSPOT. (W.)

Op zijn weg van het bosch naar huis kwam een man eens voorbij een
banab*, zonder bewoner. Hij vond er alleen een Pot, zacht pruttelend op
het vuur. De Pot begon te spreken [58] en vroeg hem of hij honger had.
Toen hij ten antwoord gaf: „Ik ben uitgehongerd”, zei de Pot:
„Uitstekend! Ik zal een vogelbout voor je koken”. Onmiddellijk deed de
Pot, wat hij beloofd had, en toen de man verzadigd was, stond hij op en
vervolgde zijn weg naar zijn hut.

Daar aangekomen, zette zijn vrouw visch, die zij gereedgemaakt had,
voor hem neêr. Maar de man zei, „neen, ik dank je, ik ben verzadigd”.
Zoo nu en dan verzon de man een uitvlucht, om op stap te gaan, en
verzuimde nimmer een bezoek aan den Pot te brengen. „Ik heb honger, je
moet nu eens een hapje vleesch voor me klaar maken”, zei de man.
Dadelijk begon de Pot weêr te koken en na korten tijd had hij een
stevig maal tapir-vleesch. Toen hij weder bij zijn vrouw kwam, zette
zij een cassavegerecht voor hem neêr, [59] maar haar man zei weêr: „ik
heb geen trek, mijn buik staat bol.” Nadat hij twee dagen in de hut was
gebleven en al het voedsel had geweigerd, dat zijn vrouw bij hem
bracht, bracht hij weêr een bezoek aan den gelukspot, die hem
trakteerde op vogelbout en vleesch en bij zijn thuiskomst verzekerde
hij weêr zijn vrouw, dat hij in niets trek had.

De beide zoons begonnen nu argwaan te krijgen en fluisterden tegen
elkaar: „wat moet dat toch beteekenen? Vader blijft twee volle dagen
thuis, en nog heeft hij geen trek. Hij gaat naar het bosch, en als hij
terug komt, wil hij nog niet eten. Waar haalt hij toch zijn voedsel van
daan?” De jongens besloten, hem op een afstand te bespieden en toen zij
hun vader tot bij de banab gevolgd hadden, zagen zij hem in gesprek met
den Pot en hem ten slotte een lekker maal doen.

Bij zijn terugkeer bedankte hij weêr voor hetgeen zijn vrouw hem
bracht. Maar er was een geringe voorraad eten voor de huishouding, en
de vrouw vroeg haar man daarom, om morokot* te gaan schieten. De zoons
echter begaven zich ongemerkt naar de banab, waar zij eveneens met den
Pot begonnen te spreken, en om vogels en vleesch vroegen. Nadat de
jongens zich te goed hadden gedaan, begonnen zij den Pot zóó goed
schoon te maken, dat niet de minste geur achterbleef. Even daarna kwam
de vader van den vischtocht terug en gaf den morokot aan zijn vrouw;
maar hij bedankte als gewoonlijk. „Ik heb er geen trek in, ik ben
voldaan”, zei hij weêr. Stilletjes sloop hij weêr weg naar zijn
Gelukspot in het bosch, en vroeg hem weêr, voor hem te willen koken,
maar hij wilde niet meer koken, noch voor hem, noch voor iemand anders;
zóó schoon hadden ze den Pot* gemaakt. De man begon toen te jammeren,
maar de Pot zei: „je bent begeerig geweest; je hebt niets van het
gevogelte en het vleesch aan je vrouw en kinderen gegeven; je hebt
alles alleen opgegeten.”




NO. 27. DE HONIGBIJ EN DE ZOETE DRANK. (W.)

Er waren eens twee zusters, die voor haar broêr zorgden, en al haar
best voor hem deden, maar die geen drank konden bereiden, die naar zijn
smaak was. De broêr vond het niets prettig, en kreeg er nu genoeg van;
hij beklaagde zich bij zijn zusters, zeggende, dat hij iemand zou
willen vinden, die voor hem een lekkeren zoeten drank zou kunnen
bereiden, even zoet als honig. De zusters verzetten zich er niet tegen,
en zeiden, dat zij maar al te gelukkig zouden zijn, wanneer hij de
geschikte vrouw vond, die drank naar zijn smaak kon maken.

Eens op een dag, toen hij door het bosch ging, sprak hij luide zijn
wensch uit, dat hij een vrouw verlangde, die een drank zou weten te
bereiden, even zoet als de honig, die de bij weet te maken. Niet zoodra
had hij zijn wensch uitgesproken, of hij hoorde voetstappen achter zich
en omziende, zag hij een vrouw naar zich toekomen. „Wat wilt ge, waar
gaat ge heen? Ge sprak mijn naam Kohóra* uit. Welnu hier ben ik.” De
man, erg verheugd, maakte haar zijn wensch en die van zijn zusters
kenbaar en toen zij hem vroeg, of hij dacht, dat zij bij zijn familie
in den smaak zou vallen, antwoordde hij, dat hij daar zeker van was.

Kohóra ging dus met hem mede naar zijn hut, en toen zijn ouders hem
vroegen, hoe hij aan haar gekomen was, antwoordde zij, dat zij meê was
gekomen, omdat hun zoon haar geroepen had. Zij begon nu den gevraagden
drank te bereiden. En hoe deed zij dat? Wel, zij had slechts haar pink
in het water te steken, daarmeê het water wat om te roeren, en de drank
was gereed. De drank smaakte zoet! zoet!! zoet!!! Nooit nog had de
drank zóó lekker zoet gesmaakt. Van dien tijd af hadden zij nu altijd
een zoeten drank; want telkens als Kohóra haar man water bracht, had
zij haar pink er in te steken, het wat om te roeren en het op deze
wijze zoet te maken. Maar ten slotte begon de man al dat zoete te
vervelen, en hij begon er met Kohóra over te twisten. „Wel, dat is
grappig”, zei ze, „je verlangdet zoeten drank; je riep mij, om dien
voor je te bereiden. Ik kwam; ik maakte een lekkeren, zoeten drank voor
je, en nu ben je nog niet voldaan. Je kunt er nu zelf voor zorgen”. En
pas had zij deze woorden uitgesproken, of zij verdween oogenblikkelijk.

Van dien tijd af is het volk gestraft geworden, want het moet zich veel
moeite geven, om in de boomen te klimmen, den honig uit den boom te
snijden, en moet het den honig zuiveren, om hem voor zoetmakende
doeleinden te kunnen gebruiken.




NO. 28. DE PIAIMAN EN DE STINKVOGELS*. (A.)

Maconaura* was een buitengewoon knappe piaiman; wij Indianen plegen
een, die bijzonder uitmunt, een semi-chichi* te noemen. Wanneer hij
zijn val of knip* in het bosch uitzette, was hij altijd zeker een of
ander wild te vangen, hetzij vogels of dieren. [60] Maar eens op een
keer, toen hij weêr naar zijn knip ging zien, zag hij tot zijn groote
ergernis, dat de een of ander hem bestolen had, en het voor hem
bestemde vleesch had weggenomen. Hij peinsde zich suf, wie dat toch
gedaan kon hebben, want er waren geen voetstappen te zien, noch
afgetrokken takken, die de vlucht van een of anderen vreemden gast
verraden kon. Om nu den misdadiger te ontdekken, klom hij den volgenden
morgen in een boom boven zijn knip en hield van uit zijn verheven
zitplaats de wacht. Hij zag nu, dat er wild in zijn knip was en dat nu
en dan een stinkvogel binnensloop en probeerde met zijn mes [61]
stukken vleesch af te snijden, om het des te gemakkelijker eruit te
kunnen krijgen. Maar het mes van dezen gier was te bot, zoodat de vogel
wegvloog om den koningsgier* te halen, die een scherper mes had, en die
al het vleesch schoon van het wild kon afhalen. Dadelijk kwamen nu een
menigte stinkvogels aanvliegen om te helpen en in korten tijd was er
geen stukje vleesch meer in den knip overgebleven.

Maconaura zag dit alles, verscholen tusschen de boomtakken, rustig aan,
en telkens zag hij hetzelfde gebeuren; de koningsgier was altijd de
belhamel. Hij zon nu op een middel, om den prachtigen vogel machtig te
worden. Hij nam een hoeveelheid katoen [62], wikkelde zich er geheel
in, zoodat zelfs ooren, neus en oogen er geheel mede bedekt waren, en
legde zich doodstil vlak bij zijn val neêr, waarin zich wild bevond.

Zooals gewoonlijk kwam er al spoedig een stinkvogel aanvliegen, maar
zijn mes was te bot, om hetzij Maconaura buiten den knip, hetzij het
wild in den val aan te snijden. Ook nu weêr vloog de stinkvogel weg, om
zijn gouverneur, den koningsgier te gaan halen. Toen deze prachtige
vogel dichtbij genoeg was, greep Maconaura hem zóó stevig beet, dat de
kleinere stinkvogels, die spoedig reeds present waren, er van schrokken
en allen wegvlogen. De koningsgier vermoedde in zijn aanvaller dadelijk
een piaiman, want nog nooit had iemand hem zóó leelijk te pakken
gekregen. Eigenlijk doe ik verkeerd, hier van hem en zijn te spreken,
want de vogel was een vrouwelijk exemplaar, hetgeen Maconaura spoedig
zou merken, want plotseling legde de gier het veerenkleed af en
veranderde in een vrouw [63], en welk een vrouw!—een beeldschoon
meisje, zóó schoon, dat Maconaura smoorlijk op haar verliefd werd en
haar tot vrouw nam.

Vele jaren leefde het paar tevreden en gelukkig, en de stinkvogels
hielden het voortdurend gezelschap. Eens op een dag zond de vrouw
Maconaura met een korf naar de rivier om water voor haar te halen; maar
hoe hij het ding ook in het water dompelde, steeds liep het er door de
mazen even hard weêr uit. Toen hij het nog maar niet wilde opgeven,
kwamen er moeneri-mieren [64] opdagen, die zijn pogingen zagen en hem
vroegen, wat hij daar deed; en toen zij van hem hoorden, hoe hij alles
in het werk stelde, om aan het verlangen van zijn vrouw te voldoen,
boden zij hem aan, om alle openingen van zijn korf met „mierenbed”
dicht te stoppen. [65] Toen nu de mieren met hun karrewei gereed waren,
liep het water niet meer weg en zoo bracht Maconaura den korf, tot aan
den rand toe gevuld, huiswaarts.

Toen zijn vrouw dit zag, zei zij bij zich zelf: „Mijn man moet toch wel
een ware semi-chichi zijn, om voor mij water in een korf te kunnen
brengen.” Zij begreep er evenwel niets van en besloot hem nu een tweede
maal op den proef te stellen.

Zij zond hem er nu op uit, om een stuk bosch voor haar schoon te
kappen, maar toen hij iederen morgen het werk wilde voortzetten, zag
hij tot zijn bevreemding, dat alle boomen, die hij den vorigen dag
geveld had, weêr recht overeind stonden. Wat was de oorzaak daar wel
van? Wel, op verzoek van den koningsgier vlogen alle stinkvogels
iederen nacht naar het veld, en zetten de boomen, die op den grond
lagen, weêr overeind! Arme Maconaura! Hij begreep er nog steeds niets
van. Maar hij wist er iets op. Hij ging nl. naar de Koeshi-mieren* en
verzocht hen, al het gevelde: stam, takken en bladeren voor hem te
willen weghalen—hetgeen zij ook deden. Tegen zulke vernielers konden de
stinkvogels niets uitrichten, en met de hulp van dit kleine grut
gelukte het Maconaura het veld spoedig schoon te kappen.

Zijn vrouw, die steeds meer tot de overtuiging kwam, dat haar man een
groote piaiman was, wilde hem toch nog eens voor de derde maal op de
proef stellen. Zij zond hem er nu op uit, om een zitbank voor zijn
schoonmoeder te maken, met aan elk uiteinde de uitgesneden beeltenis
van de oude vrouw. Dit zou, dacht zij, voor hem wel geheel onmogelijk
zijn en Maconaura geloofde dit ook, want hij had nog nooit een oog naar
zijn schoonmoeder* geslagen. Hij dacht: „Nooit opgeven!” Maar iedere
keer, dat hij even in de richting der oude vrouw keek, bedekte zij
onmiddellijk haar gezicht met haar beide handen, en draaide het opzij
of naar beneden. „Hoe nu”, dacht Maconaura, „krijg ik haar gelaat naar
boven, zoodat ik er een goed gezicht op heb”. Daar kreeg hij een inval.
Zonder dat de vrouw het merkte, klom hij tegen het dak van haar hut, en
wierp hij een bajaboe* naar beneden, die in haar lendenkleed terecht
kwam, zoodat de oude haar armen uitspreidde en een klein oogenblikje
naar boven keek, juist lang genoeg, om zijn doel te kunnen bereiken.
Maconaura begon nu met zijn werk; hij hakte het blok hout in een
zoodanigen vorm, dat hij aan ieder uiteinde het goed gelijkende portret
van zijn schoonmoeder kon maken.

Toen het werk gereed was, bracht zijn vrouw het bankje naar de oude
vrouw, die hartelijk begon te lachen, toen zij de beide portretten zag.
Beide vrouwen verbaasden zich er over, hoe Maconaura het had
klaargespeeld, om een zóó goed gezicht op zijn schoonmoeder te hebben
gehad, en daardoor een zóó sprekend gelijkend portret van haar te
hebben kunnen maken.

De jonge vrouw begon nu werkelijk trots op haar man te worden, ja hem
te beminnen, omdat hij steeds aan haar wensch voldeed. Wanneer zij hem
vroeg, wat visch te brengen, ging hij naar de rivier, en als hij er
eenigen meebracht en zij pruilend haar lippen naar voren bracht,
daarmede te kennen gevend, dat het niet veel was, dat hij bracht, zei
hij, dat zij den korf moest openen, en de visschen zouden er, de een na
den ander komen uitduikelen—ja, in zulke hoeveelheden, dat de geheele
hut er meê gevuld zou worden.

Maconaura lachte maar; want hij was een piaiman, die buitengewone
dingen kon doen.

Inmiddels was de gelukkige echt gezegend door een knappen jongen en
.... begon de jonge vrouw heimwee te krijgen en te verlangen, haar man
en kind aan haar eigen volk te laten zien. Haar verlangen werd zóó
groot, dat zij van Maconaura gedaan wist te krijgen, met hem en den
zoon het dorp te verlaten, want zij wilde terugkeeren naar haar vaderen
boven en beneden de wolken.

Zij verlieten dus het dorp, kwamen in hun nieuw verblijf aan en bleven
langen tijd bij hun verwanten, de stinkvogels. De vrouw kon niet
nalaten, telkens van de groote kunde van haar man te vertellen, die
alles kon doen, wat zij hem maar vroeg. De stinkvogels, daardoor
nieuwsgierig geworden, begonnen hem allerlei dingen te vragen, die,
naar zij meenden, onmogelijk waren—maar al het gevraagde bracht hij tot
stand. De stinkvogels konden die knapheid niet velen en begonnen
jaloersch te worden, zoodat zij eindelijk overeen kwamen, den man
gezamenlijk te dooden.

Maconaura, die een echte piaiman was, wist, wat zij met hem voor
hadden, en zei: „Uitstekend, laat mij naar mijn dorp terugkeeren en
mijn vrienden gaan opzoeken. Wij zullen het daar wel uitvechten”.
Onmiddellijk nam hij zijn vrouw en zijn zoontje meê, en met hun drieën
togen zij weder huiswaarts. Hier aangekomen, verzamelde hij alle vogels
uit den omtrek, en vertelde hun, dat zij voorbereid moesten zijn op een
stormloop der stinkvogels.

Toen deze er dan ook aankwamen en het groote leger vogels zagen, gereed
om hen te ontvangen, besloten zij door middel van een krijgslist zich
de overwinning te verzekeren, hetgeen hun door kracht alleen niet zou
gelukken.

Het voornemen der stinkvogels was nl., de geheele wereld in brand te
steken, met Maconaura en al zijn vrienden er bij. Zij legden dan ook
overal in het rond vuren aan en meenden, dat hun vijanden niet ontkomen
zouden, maar nog juist bijtijds ontdekte Maconaura den zwarten
Koeri-Koeri*, die hoog in de lucht vloog, en die aan al zijn vrienden
verzocht, hem te volgen, om zich bij zijn verwenschingen aan te
sluiten. En ziet—onmiddellijk begon de regen bij stroomen neêr te
vallen, die alle vuren uitdoofde.

Toen nu Maconaura bemerkt had, dat zijn vrouw bang voor hem was
geworden, omdat hij het doel van haar eigen volk, de stinkvogels, om
nl. de geheele wereld in brand te steken, verijdeld had, verliet hij
haar en ging hij zijn eigen weg. Zijn vrouw zond toen haar zoon er op
uit, om haar man heimelijk te overvallen, en hem te dooden, maar of hij
dit snoode plan tot uitvoering heeft gebracht, is mij niet bekend.




NO. 29. HOE HET ONGELUK OVER DE MENSCHEN KWAM. DE GESCHIEDENIS VAN
MACONAURA EN ANOEANNAÏTOE. (A.)

Heel, heel lang geleden, voor nog de grootvaders van onze grootmoeders
geboren waren, was, zooals de Caraïben vertellen, de wereld geheel
anders dan nu. De boomen droegen altijd vruchten; de dieren leefden in
volkomen eensgezindheid en de kleine Agoeti* speelde, zonder vrees te
hebben, met den baard van den Jagoear. Er leefden toen nog geen giftige
slangen; de rivieren stroomden gelijkmatig, er was geen buitengewone
droogte, noch had men last van overstroomingen, en de watervallen
gleden langzaam van de hoogste rotsen.

Er waren toen nog geen menschen op de wereld, en Adaheli, die wij nu
als God aanroepen, [66] doch die toen Zon heette, werd verontrust. Hij
daalde uit den hemel neêr en kort daarna werd de mensch geboren. Uit
een Kaaiman* zagen beide seksen, een man en een vrouw, het levenslicht.
De vrouwen waren van een verrukkelijke schoonheid, maar vele mannen
hadden een terugstootend uiterlijk, en dit was de oorzaak hunner
verspreiding.

Sedert de mannen met een mooi gezicht niet in staat waren, om bij hunne
afzichtelijke kameraden te blijven, scheidden zij zich van hen af,
trokken naar het Westen, terwijl de afzichtelijke mannen naar het
Oosten gingen [67], ieder de vrouwen, die ze hadden gekozen, meenemend.

Tot den stam der in elk opzicht aantrekkelijke Indianen behoorde een
jonge man, Maconaura geheeten, die met zijn moeder samenwoonde. De
jongen was in één woord bekoorlijk, slank en bevallig, als men dit ten
minste van een man kan zeggen; hij droeg zijn kamiesa* op elegante
wijze, en vond zijns gelijke niet op de jacht en de vischvangst, zoowel
als in het vlechten, zoodat alle mannen hun vischkorven* voor de
laatste afwerking bij hem brachten. De oude moeder was niet minder
bekwaam in het maken van hangmatten en het gereed maken der tapana*.
Zij leefden in volkomen eensgezindheid, zoowel onder elkander als met
de leden van hun stam. Zij hadden geen last van overmatige warmte, noch
van kille vochtigheid; zij hadden niet van booze dieren te lijden; want
deze kwamen in de streek nog niet voor.

Eens op een dag echter vond Maconaura zijn vischkorf gescheurd en de
visschen verslonden, iets wat tot nu toe in de geschiedenis van den
stam niet was voorgekomen. Maconaura zette daarom, toen hij zijn korf
weêr uitzette, een hoedoedi (specht*) op den uitkijk, hem verzoekende
met zijn bek tegen een boomstam te willen kloppen, wanneer iemand,
hetzij mensch of dier, mocht naderen. Maar hoewel hij op het toc! toc!
van den vogel dadelijk kwam toegesneld, hij kwam te laat—weêr waren de
visschen verslonden en was de korf gescheurd.

Met den bananenbek* als waarschuwer ging het beter, want toen de vogel
zijn pon! pon! liet hooren, kwam hij nog juist bijtijds, om zijn pijl
tusschen de leelijke oogen van den kaaiman te schieten, die met een
gloe! gloe! onder water verdween.

Maconaura herstelde nu zijn vischkorf en vertrok. Maar nauwelijks was
hij in zijn hut teruggekomen of hij hoorde weêr het signaal pon! pon!
van den vogel, en toen hij aan de rivier kwam, zag hij daar een
beeldschoone Indiaansche, die tranen schreide. „Wie zijt Gij?” vroeg
hij. „Anoeannaïtoe”, antwoordde zij. „Waar komt Gij van daan?”—„Van
heel ver!”—„Wie zijn uwe verwanten?”—„O, vraag mij dat niet”, zei ze,
en zij bedekte haar gelaat met beide handen.

Het meisje, dat haast nog een kind was, nam haar intrek bij Maconaura
en diens moeder. Naarmate zij grooter werd, nam haar schoonheid en
bevalligheid zóó toe, dat Maconaura haar eindelijk zijn liefde bekende
en haar tot zijn vrouw vroeg. Hoewel zij eerst met tranen in de oogen
een weigerend antwoord gaf, stemde zij ten slotte toe, hoewel het
samenleven niet correct was, daar Maconaura nog niet de toestemming
harer ouders had gevraagd, wier namen hem nog altijd door zijn vrouw
onthouden werden.

Gedurende korten tijd leefde het paar zeer gelukkig, totdat
Anoeannaïtoe door een vurig verlangen werd aangegrepen, haar moeder te
bezoeken. Maar toen Maconaura zei, met haar meê te willen gaan, dreigde
zij in woede, den tocht te zullen opgeven. „Dan zal ik alleen gaan en
je ouders toestemming voor ons huwelijk vragen”, drong Maconaura aan.
„Dat nooit”, riep Anoeannaïtoe, „dat zou onze dood zijn, evenals die
van je lieve moeder”. Maconaura was echter niet te overtuigen, „want”,
zei hij, „ik heb een piaiman geraadpleegd, die mij verzekerd heeft,
veilig te zullen terugkeeren.” Alzoo vertrok hij met zijn bruid.

Toen zij na verscheidene weken reizen met hun korjaal aan een kamp
aankwamen, riep Anoeannaïtoe: „Wij zijn er, ik ga mijn moeder opzoeken,
zij zal U een kalebas brengen, gevuld met bloed en rauw vlees, en een
andere met beltiri* en cassavebrood. Ons lot hangt van Uw keus af.” De
jongeman koos, toen de oude vrouw verscheen, zonder aarzelen de beltiri
en het brood, waarop zij zei: „Je hebt een goede keus gedaan. Ik geef
de toestemming tot het huwelijk, maar ik vrees dat mijn man zich er
sterk tegen verzetten zal.” Kaikoutji* was de naam van haar echtgenoot.

Moeder en dochter gingen nu vooruit, om den man te polsen, maar dien
woede was zóó groot, dat het nodig scheen, de jongen man in het bosch
te verbergen, tot dat Kaikoutji eindelijk zóó zacht gestemd werd, dat
hij er in toestemde den jongeman te zien. Toen zijn woede bij zijn
verschijning weêr bovenkwam, riep hij: „Hoe durf je mij te naderen?”
Maconaura, die hem tot bedaren wilde brengen, antwoordde: „Ja, het is
waar, het huwelijk met Uw dochter was niet volgens de gebruiken, maar
ik kom herstel vragen. Ik zal voor U maken wat U verlangt.” „Maak dan
een halla* met de kop van een kaaiman aan de eene zijde en mijn
beeltenis aan de andere,” zei Kaikoutji.

Te middernacht was Maconaura met zijn werk, op het portret na, gereed,
maar dit was niet gemakkelijk, daar de man zijn hoofd door een kalebas
bedekt had, waaruit alleen zijn ogen zichtbaar waren. Toen nu Maconaura
zijn vrouw vroeg, haar vader te willen beschrijven, antwoordde zij:
„Onmogelijk. Mijn vader is een piaiman.” „Hij kent en weet alles. Hij
zou ons allebei doden.” Maconaura verborg zich nu naast de hangmat van
den vader, in de hoop dat hij nu en dan wat van zijn gezicht zou kunnen
zien.

Toen kwam er een makoe*, die om de oren van Kaikoutji gonsde en hem
stak; maar de man, die als een bal in zijn hangmat lag opgerold, bewoog
zich niet. Maconaura vreesde al, het te moeten opgeven, toen hij iets
over zijn been voelde kruipen. Het was een hajara*, die tot hem sprak:
„Vrees niets, heb geduld.” De spin kroop nu tegen de hangmat van
Kaikoutji op en beet den slapende. Maar deze doodde de spin, en nog
liet hij zijn gezicht niet zien. Maconaura werd wanhopig, maar
eindelijk kwam er hulp opdagen; het was een heel leger van mieren, die
hem kwamen aanvallen, en hem zóó toetakelden, dat hij, in de
consternatie uit zijn hangmat oprijzend, zijn heele gezicht, zoo
afschuwelijk als het was, liet zien.

Toen de morgen aanbrak, had Maconaura zijn halla gereed en bracht hij
zijn werkstuk aan den vader. „Dat zal nog niet voldoende zijn,” bromde
Kaikoutji, „je moet voor mij in één nacht nog een hut voor mij maken,
geheel gebouwd uit de mooiste veeren.”

De jonge man voelde zich al verloren, maar plotseling lieten kolibris,
jacamars* en andere vogels met een schitterend gevederte, hun veeren
voor hem neêrvallen, zoodat de verlangde hut nog vóór het aanbreken van
den dag gereed was, waarna Maconaura werd ontvangen als de erkende
echtgenoot van Anoeannaïtoe.

Na verloop van tijd verlangde nu Maconaura zijn moeder weêr te zien, en
toen Kaikoutji aan Anoeannaïtoe weigerde, haar man te vergezellen,
vertrok hij alleen. Gelukkige dagen volgden nu voor hem in zijn oude
hut, als hij zijn avonturen vertelde, en zijn oude moeder verhalen van
heel lang geleden aan het vertellen ging, die zij in haar zwak geheugen
trachtte terug te roepen. Toen nu Maconaura na eenigen tijd weêr naar
zijn vrouw wilde vertrekken, smeekte zijn moeder hem bij haar te
blijven, omdat de piaiman hem voor gevaren had gewaarschuwd. Maar
Maconaura zei, vast besloten te zijn, nog eenmaal te willen vertrekken
en beloofde zijn moeder, iederen dag een vogel te zullen zenden, die
haar van zijn welstand zou verwittigen .... als de uil* kwam, zou zij
hooren, dat hij verloren was.

Toen nu Maconaura eindelijk in Anoeannaïtoe’s hut was aangekomen,
ontving zij hem in tegenwoordigheid zijner schoonmoeder, in tranen
uitroepend: „weg, gauw! Kaikoutji is woedend over het geen hij heeft
gehoord!” Maconaura stoorde zich echter niet aan de waarschuwingen, en
o, onvoorzichtige, toen hij Kaikoutji’s hut binnentrad, werd hij zonder
slag of stoot door een pijl tusschen zijn oogen neêrgeveld.

Maconaura’s moeder had dagelijks het droevige bouta! bouta! van den
Otolin* gehoord, toen het eens op een dag door het afschuwelijke,
onheilspellende popopo! van den uil werd gevolgd.

Nu wetende, dat haar zoon dood was, liet zij zich door den verkondiger
van het slechte nieuws naar de plaats des onheils brengen; en toen zij
zijn korjaal met zijn lijk eindelijk had gevonden, keerde zij diep
bedroefd er mede naar haar volk terug.

De mannen bedekten het lichaam met een lijkkleed van prachtige veeren,
en legden er de wapens en gereedschappen van Maconaura op; de vrouwen
bereidden de tapana* voor de begrafenisviering en allen vereenigden
zich om den doodenzang te laten hooren, het laatst vaarwel van de
moeder aan haar geliefden zoon. Met alle kracht, die nog in haar was,
richtte de oude vrouw zich in haar hangmat overeind en nadat zij met
vuur het tragische verhaal van de liefde en den dood van haar jongen
had gedaan, riep zij, terwijl zij haar schaal met tapana aan de lippen
bracht: „Wie heeft het licht van mijn zoon gedoofd? Wie heeft hem
gezonden naar het dal der schimmen? Woe! Woe! voor hem. Alas—jelui
aanschouwt in mij, o, vrienden en broeders, slechts een arme, zwakke,
oude vrouw. Ik kan niets doen. Wie van jelui wil hem wreken?”
Onverwijld sprongen toen twee mannen naar voren, grepen hun schaal,
ledigden deze, en hieven, naast het lichaam van den vermoorde, het
Kenaima*-lied aan, terwijl zij den dans der wrake dansten. Op hetzelfde
oogenblik sloop in een van hen den geest van een boa, in den ander dien
van een jagoear binnen [68].

Het groote tapana-feest werd in het dorp van Kaikoetji gevierd, waar
honderden Indianen vergaderd waren, mannen, vrouwen en kinderen. Zij
dronken en braakten, dronken en braakten weêr. Plotseling verschenen
onder de feestvierenden twee mannen, een in het vel van den Jagoear, de
ander in de gevlekte schubbenhuid van een Boa-constrictor [69], en ...
in een oogenblik waren Kaikoetji en allen, die om hem heen waren,
gedood, een deel vermorzeld door de slagen van den Jagoear, een ander
gekraakt door de omstrengelingen van den boa. [70]

De angst had enkelen weêr bijgebracht en deze grepen hun bogen en
richtten hun pijlen op de woedende aanvallers. De beide Kenaima’s
staakten daarop den aanval. Een van hen sprak toen: „Houdt op,
vrienden, wij zijn in uwe handen, maar laat ons eerst spreken”. Toen de
tegenstanders hun pijlen hadden laten zakken, vertelde hij de
geschiedenis van Maconaura. Het droevig verhaal maakte blijkbaar
indruk, want toen hij had uitgesproken, trad een oude piaiman naar
voren en sprak: „Jonge mannen, gij hebt goed gesproken; wij ontvangen u
als vrienden”.

Het feest werd nu nog vroolijker dan te voren voortgezet. Anoeannaïtoe,
die in haar groote smart tot nu toe het feest niet had bijgewoond, kwam
nu te voorschijn, en schreed voort langs de doode lichamen, ze een voor
een onderzoekend; en toen zij eindelijk het lijk, dat zij zocht—dat
harer moeder—herkend had, zette zij er zich bij neêr en hief zij lang
achtereen den lofzang op den dood aan. Plotseling sprong zij daarna op,
en met overeind staande haren en met een woesten blik liet zij met
trillende stem het verschrikkelijke kenaima-lied weerklinken, en danste
zij, danste net zoo lang, totdat de geest van de ratelslang haar
lichaam binnendrong.

Tegelijkertijd vierde het volk van het andere dorp ook het
tapana-feest, om de wraak te vieren, terwijl Maconaura’s moeder,
beneveld door den drank, in haar hangmat van haar verloren zoon lag te
droomen. Het feest was in vollen gang, toen plotseling Anoeannaïtoe
verscheen. Maar zij trad eenige stappen terug, toen zij haar naam
hoorde uitspreken door de droomende vrouw: „Anoeannaïtoe! Mijn kind,
jij bent goed, evenals je moeder! Maar waarom kom je hier? Mijn zoon,
die je verloren hebt, is niet meer. O! mijn zoon Maconaura, verheug je!
Jij bent nu gelukkig, want je bent nu gewroken door het bloed van je
moordenaars. Ja, je bent goed gewroken”. Onder het uitspreken van die
woorden voelde Anoeannaïtoe een verschrikkelijken tweestrijd in haar
ziel—de begeerte naar de liefde en de eisch der plicht. Maar bij de
woorden: „gewroken met het bloed”, kon zij zich niet langer inhouden,
en zich op de oude vrouw werpende, trok zij haar de tong uit den mond
en schoot er het doodend gif overheen. Terwijl zij zich over haar
zieltogend lichaam heen boog, sprak ze: „De kaaiman, die uw zoon bij
zijn vischkorf heeft gedood, was mijn broeder. Evenals mijn vader bezat
hij het hoofd van een kaaiman. Ik zou het willen vergeven. Mijn vader
wreekte den dood van zijn zoon door uw zoon met hetzelfde lot te
bestraffen.....met een pijl tusschen zijn oogen. Uw verwanten hebben
mijn vader en velen van zijn stam verslagen. Ja, ik zou dit alles
misschien nog willen vergeven hebben, wanneer zij mijn lieve moeder
maar gespaard hadden. Maconaura is de oorzaak, dat wat mij het
dierbaarst was, is weggenomen. Ik neem nu op mijn beurt weg, wat hem
het dierbaarst was”.

Onder het slaken van een verschrikkelijken kreet vlood zij naar het
bosch en ... onmiddellijk daarna vond in de natuur plaats, wat tot nu
toe onbekend was geweest: de winden antwoordden met een orkaan, die de
boomen neêr velde, en de zwaarste stammen ontwortelde. Dikke wolken
bedekte het gelaat van Ahadeli, terwijl onheilspellende bliksemstralen
en het rommelen des donders de donkere wereld deden sidderen.
Ontzettende regenstroomen deden de rivieren buiten hun oevers treden.
De dieren, die tot nu toe vreedzaam onder elkander geleefd hadden,
begonnen elkander aan te vallen, en elkaar te verslinden. De slang trof
met zijn vergif; de kaaiman verbrijzelde met zijn vreeselijke kaken al
wat van levende wezens onder zijn bereik kwam; en de jagoear scheurde
het vleesch uit het lichaam van den onschuldigen Agoeti.

Anoeannaïtoe, gevolgd door een heel leger van wilde beesten, zette haar
zinneloozen tocht voort, totdat zij op den top van een enormen rots
aankwam, waarvan een waterval met donderend geweld naar omlaag stortte.
Hier staakte zij haar loop; aan den rand van den afgrond strekte zij
haar armen uit, en toen, zich vooroverbuigend, plofte zij in de diepte
neêr. De wateren namen haar beneden op en sloten zich boven haar. Niets
was er meer van haar te zien dan een verschrikkelijke draaikolk.

Wanneer nu een vreemdeling langs den waterval komt, zal de Caraïb hem
waarschuwen, niet diens naam te noemen. Het zou zijn onfeilbaren dood
zijn; want op den bodem dezer wateren wonen Maconaura en Anoeannaïtoe
nu gelukkig in het schitterend paleis van den Geest van het water.




NO. 30. DE KOLIBRI, DIE TABAK BRENGT AAN DEN EERSTEN PIAIMAN. (W.)

Heel lang had een man reeds met zijn vrouw samengeleefd; zij was zeer
bekwaam in het vervaardigen van hangmatten, maar één ding beviel hem
niet in haar: zij schonk hem maar geen kinderen. Hij besloot daarom, er
een tweede vrouw bij te nemen ... en hij was nu gelukkig, want in den
kortst mogelijken tijd schonk deze hem een jongen. Het kind,
Koeroesiwari geheeten, groeide vlug op, en terwijl de stiefmoeder bezig
was, haar hangmatten te maken, gebeurde het dikwijls, dat de jongen,
die om haar heen aan het spelen was, aan het koord ging hangen,
waardoor het de noodige spanning verloor.

De oude vrouw liet dezen kleinen last eenigen tijd toe, maar eens op
een dag, toen de jongen ondeugender was dan ooit, zei zij: „ga weg, en
speel ergens anders”. De jongen gehoorzaamde, verwijderde zich, maar
kwam gauw weêr aangedribbeld en trok weêr aan het koord. De vrouw werd
nu boos, duwde den jongen op zij; maar zij deed het wat hardhandig,
zoodat de jongen viel en begon te schreien.

Niemand sloeg acht op dit voorval, en niemand zag het kind de hut
uitdribbelen ... de eigen vader en moeder ook niet, die maar steeds in
de hangmat lagen. Het was nu al laat op den dag, toen men merkte, dat
het kind verdwenen was. Zijn ouders kwamen nu te voorschijn en toen zij
overal begonnen te zoeken, vonden ze eindelijk hun kind spelende in een
naburige hut met andere kinderen. Hier legden zij uit, waarom zij
gekomen waren en al sprekende, kwamen zij van het eene in het andere,
en geraakten zij in een zóó levendig gesprek, dat zij geheel en al
vergaten, waarom zij gekomen waren; toen ze eindelijk met redeneeren
ophielden, bemerkten zij, dat niet alleen hun eigen kind, Koeroesiwari,
maar ook Matoe-wari, het kind van hun buren, verdwenen was.

De ouders van beide kinderen gingen nu aan het zoeken en vonden hen
eindelijk, toen zij een der naburige hutten binnentraden, druk spelende
met een ander kind, Káwai-wari genoemd. Hetzelfde, wat in de andere hut
was voorgevallen, herhaalde zich nu; met hun zessen ouders der drie
weggeloopen kinderen geraakten zij in zóó druk gesprek, dat zij niet
eens bemerkten, toen zij uitgepraat waren, dat alle drie de kinderen
verdwenen waren.

De zes ouders begonnen nu hun drie kinderen te zoeken, maar aan het
einde van den eersten dag staakte het derde ouderenpaar het onderzoek,
terwijl aan het einde van den tweeden dag ook het tweede paar het
opgaf. In dien tusschentijd waren de drie kinderen het bosch ingegaan,
en waren er zeer bevriend geworden met de Marabons*, die in die tijden
spreken konden en nog niet staken. Deze kinderen zijn het geweest, die
aan de zwarte soorten leerden, hoe ze steken moesten en aan de roode,
om koorts op den koop toe te geven.

Toen de drie kinderen eindelijk, na lang omzwerven, ten laatste aan het
zeestrand waren aangekomen, ontmoetten zij de ouders van het eerst
verdwenen kind. Zij waren blijven zoeken en hadden het niet, zooals de
ouders der twee andere kinderen, opgegeven. In al dien tijd waren de
kinderen reeds groote jongens geworden. Toen nu de ouders, dol blij
over het wederzien, zich wilden haasten om met hen naar hun dorp terug
te gaan, sprak de leider der drie jongens, Koeroesiwari, die het eerst
was weggeloopen, tot groote verbazing zijner ouders: „Ik kan niet
teruggaan, want toen mijn stiefmoeder mij wegstuurde, viel ik en
schreide ik, en u beiden zaagt niet eens naar mij om. Neen, ik ga niet
terug”.

Toen de ouders hem met betraande oogen smeekten, toch meê te willen
gaan, werd hij wat toegeefelijker en beloofde hij zijn vader, dat
wanneer hij een behoorlijken heboe-hanokoe [71] zou bouwen en hen met
tabak zou roepen, hij hen alle drie zou zien terugkomen. De ouders
keerden nu teleurgesteld naar hun dorp weêr en Koeroesiwari stak met
zijn beide makkers de zee over.

Onmiddellijk na den terugkeer der ouders begon de vader de gevraagde
heboe-hanokoe te maken en toen deze gereed was, brandde hij papaja-*,
katoen- en koffiebladeren, maar hij kon ze niet gebruiken, want geen
van allen bezat de noodige kracht. Alleen met tabak zou deze kunnen
worden aangewend. Maar in die dagen bezaten de Indianen nog geen tabak;
deze plant groeide heel ver weg, op een verafgelegen eiland.—Ik weet
niet of dit eiland Trinidad was of een ander, maar wel weet ik, dat de
Warraus het Niboe-yoeni (letterl: Man-zonder) noemen, omdat het alleen
door vrouwen werd bewoond [72], zooals heel oude menschen plegen te
vertellen.

De bedroefde vader zond er nu een egret* op uit, om te trachten daar
wat tabakszaad voor hem machtig te worden—maar de vogel kwam niet
terug. Hij zond er toen met spoed verschillende soorten van zeevogels
heen; zij ondergingen echter allen hetzelfde lot: allen werden gedood
door de vrouw, die de wacht hield bij het tabaksveld.

Toen de man reeds alle hoop had opgegeven, ooit een der boodschappers
te zullen terugzien, raadpleegde hij een broeder, die hem een kraan*
bracht. Deze vloog naar de zeekust, waar hij wilde blijven rusten tot
den anderen morgen, om de vlucht van hier flink te kunnen inzetten.
Terwijl de vogel daar zoo zat, kwam er een kolibri langs vliegen, die
hem vroeg, wat hij daar zoo deed. „Ik maak mij gereed voor
morgenochtend” antwoordde hij. „Ik moet vliegen naar Niboe-yoeni, om
tabakszaad te halen.” De kolibri stelde hem daarop voor, in zijn plaats
de reis te maken, maar de andere vond het voorstel al te dwaas, en
herinnerde haar er aan, dat zij veel te klein was en stellig in zee zou
vallen. De kleine kolibri liet zich echter niet ontmoedigen, stond den
anderen morgen vroeg op, zooals steeds haar gewoonte is, en vloog weg,
uitroepende: „ik ben opgestaan.”

Toen nu de kraan, zoodra het licht was geworden, ook was opgestaan,
spreidde hij zijn vleugels uit en zocht hij zijn weg met prachtigen
vleugelslag boven de bewogen zee. Toen hij nu halverwege gekomen was,
ontdekte hij beneden zich het kolibrietje, dat met het water lag te
worstelen. Het had er wel een dappere vaart achter gezet, maar had niet
tegen den wind in verder kunnen gaan en was in de zee terecht gekomen.
De kraan pikte de kolibri uit het water op en nam haar op den rug van
zijn bij het vliegen achterwaarts gestrekte dijen. Maar haar lastdier,
dat zich een weinig wilde verlichten, bevuilde daarbij het gezicht van
de kolibri, zoodat deze genoodzaakt was, de vleugels weêr op te nemen,
en ditmaal met succes, want zij bereikte Nioboe-yoeni het eerst, waar
zij haar grooten vriend opwachtte, die kort na haar aankwam.

De kolibri verzocht nu den kraan niet verder te gaan en te wachten tot
zij van het tabaksveld zou zijn teruggekeerd. De kolibri was immers
klein, vloog snel, en niemand zou haar immers zien, als zij bezig was
het tabakszaad te stelen. Terwijl nu de kolibri met haar werk bezig
was, trachtte de vrouw, die het veld bewaakte, haar te schieten, maar
het vogeltje was haar te vlug af, en van plant tot plant vliegende,
verzamelde het kolibrietje zooveel zaad, als het dacht te kunnen
meenemen. Bij vriend Kraan teruggekeerd, zei de kolibri: „Vriend! laten
we nu huiswaarts gaan,” maar niet zoodra had zij deze woorden gesproken
of het kleine schepsel vloog pijlsnel weg en zoo bereikte het, nu het
den wind van achteren had, zonder ongelukken met zijn schat Kraan’s
meester, wien zij het zaad overreikte. Deze gaf den voorraad aan zijn
broeder, en vertelde hem hoe hij zaaien moest.

Nadat de nu overgelukkige vader het zaad, zooals was voorgedaan, in den
grond gelegd had, sproten er spoedig plantjes uit op, die zóó
merkwaardig hard groeiden, dat hij na korten tijd volwassen
tabaksbladen had, zoodat hij nu door den broeder geleerd kon worden,
hoe hij de bladen moest drogen. De broeder wees hem ook, hoe hij bast
moest zoeken, die geschikt was, om er de tabak, voor het maken van een
sigaret, in te rollen; hij bracht nl. winnamoroe* meê, d.i. juist
datgene, wat er voor noodig is. Nu zond de broêr hem er op uit, om de
heboe-mataro* te kunnen vervaardigen, en hij bracht kalebassen* van
allerlei grootten meê—maar het waren nog niet de goede. Eindelijk
keerde hij er met een terug, die hij van de oostzijde van een boom had
afgeplukt, en deze was degene, die hij voor het doel noodig had.

Dit hoorende, haastte de bedroefde vader zich, om den raad op te volgen
en de kalebas met steentjes en aarde, in tabakswater gedrenkt, te
vullen—er een rammelaar van te maken. Verrukt greep hij den rammelaar
beet en onmiddellijk, nadat hij al zingende het voorwerp eenige malen
heen en weêr had geschud, gaven zijn zoon en zijn beide makkers
antwoord, die dadelijk met hun drieën vóór hem stonden. Maar het waren
geen menschelijke wezens, het waren drie Geesten. Deze geesten van de
tabak* zijn het nu, Koeroesiwari, Matoe-wari en Káwai-wari, die altijd
antwoorden, wanneer de rammelaar van den Piaiman roept; en het spreekt
van zelf, dat de arme, bedroefde vader de eerste piaiman werd—dit alles
tengevolge van zijn groot verdriet, zijn kind verloren te hebben en
steeds verlangende, hem eindelijk eens weêr te zien.




NO. 31. HET ONTSTAAN DER VROUWENNATIES.

Penalo ame weipiompo. Eertijds, voor nog de grootvader van mijn
grootmoeder geboren was, enz., leefden de Caraïben zeer ongelukkig met
hunne vrouwen. Zij mishandelden haar en, als zij op jacht zijnde, wild
schoten, aten zij het vleesch alleen op en gaven hunne vrouwen en
dochters slechts het oneetbare overschot.

Ten laatste konden de vrouwen zulk een hondsch leven niet langer
volhouden. Toen dan ook een oude vrouw voorstelde, hare mannen te
verlaten en in het woud te vluchten, stemden allen van harte toe.

In stilte, wanneer de mannen op jacht waren, vervaardigden zij bogen,
pijlen, knotsen enz., waarmede zij in dien tijd even goed konden omgaan
als de mannen. Toen alles gereed was, verlieten zij op een goeden dag
hare woonplaatsen. Oude vrouwen, meisjes, zuigelingen van het
vrouwelijk geslacht, allen verlieten de plaats, waar zij zooveel leed
hadden doorstaan. Alleen de zoontjes bleven in de kampen achter.

De mannen, die weldra van de jacht terugkeerden, ontstaken bij het zien
der ledige hutten in hevige woede. Gewapend snelden zij de vluchtende
vrouwen achterna en bereikten haar in een dicht woud. Doch ziet,
instede van smeekende, onderdanige wezens vonden zij tijgerinnen. Van
verre werd hen toegeroepen: „Gij hebt ons mishandeld en gemarteld;
liever dan tot u terug te keeren, zullen wij ons laten dooden”.

De dreigende houding der vrouwen deed de mannen van taktiek veranderen.
Zij begonnen te smeeken. „Wat zullen wij zonder vrouwen doen?” riepen
zij uit. „Hoe zullen wij het geslacht voortplanten en den Dubbelgeest
dienen?”

Dit geklaag der mannen trof het hart van enkele vrouwen en deze keerden
tot hare echtgenooten terug. Maar de meesten weigerden en zeiden: „Wij
zullen u toestaan ons te bezoeken; de zonen, die gij bij ons verwekt,
kunt gij behouden, maar zoodra er een dochter geboren wordt, moet gij
onmiddellijk vertrekken.”

De mannen, die gevoelden, dat het onrecht aan hunne zijde was, stemden
gereedelijk toe, en zoo ontstond de natie der Amazonen (Mazwano) of
man-vrouwen.




NO. 32. HET GEBROKEN EI.

Oeraima was eens in het bezit gekomen van een vogelei, dat hij in een
kalebas naar zijn hut wilde brengen; hij wilde er erg voorzichtig meê
zijn, totdat het zou uitkomen. Hij kwam nu op het boschpad twee meisjes
tegen, die het ei bemerkten en hem vroegen, het te mogen hebben.
„Neen”, zei hij, „dat gaat niet.” De meisjes lieten hem echter niet met
rust en volgden hem, maar hij bleef bij zijn weigering. Zij pakten toen
het ei weg en onder het handgemeen, dat nu volgde, brak het.

Oeraima sprak toen tot de meisjes: „Van dit oogenblik af, dat jelui dat
gedaan hebt, zal de vrouw allerlei zorg en ongemak hebben. Tot nu toe
behoorde het ei aan den man. In het vervolg zal het van de vrouw zijn,
en zij zal het tot ontwikkeling moeten brengen.”

Tegenwoordig is het nu het vrouwelijk geslacht, dat eieren voortbrengt.




NO. 33. DE GEEST VAN DEN PASGEBORENE.

De geest van het kind is ten nauwste met den vader verbonden; hij tuurt
op hem, volgt hem, waar hij ook gaat, en gedurende den eersten tijd is
hij even innig met den vader vereenigd als hij het met zijn eigen
kinderlichaam is, waarin hij kortelings is binnengedrongen. Hoe kan dan
de vader naar het bosch en naar den kostgrond gaan, om bijl en kapmes
te gebruiken, wanneer de geest van het kind, die hem overal volgt, zich
als een tweede schim tusschen deze werktuigen en het hout of de
veldvruchten plaatst? Hoe kan hij in een boom klimmen, wanneer de geest
van het kind dit eveneens probeert te doen, en dan natuurlijk zal
vallen, zoodat dan het kind in zijn hangmat kwaad zal overkomen? Hoe
kan hij jagen, wanneer de pijl misschien den hem vergezellende geest
van het kind zal doorboren, wat ongetwijfeld de dood van het kind in
zijn hangmat tengevolge zou hebben? Wanneer de vader, door bosch en
akker dwalend, een tairoe*-blad ziet, dat volkomen gelijkt op een
korjaal, varende op de rivier en voorzien van een heel kleine zitbank
en daarin een miniatuur-pagaai, of wanneer hij over een omgevallen boom
klautert... zal hij het kind dan niet verstoren? Want, wanneer de vader
door het water waadt, zal de geest van zijn kind dan niet de kleine
tairoeblad-korjaal moeten voort pagaaien, of wanneer hij over den boom
tracht te komen, zullen dan de dunne stammetjes, die er tegen aan zijn
komen te liggen, den geest van het kind niet in staat stellen, om te
probeeren hem te volgen?... Niettegenstaande de grootste waakzaamheid,
zal de kleine Geest verloren kunnen gaan, zoodat het lichaam in het
hangmatje dan zal gaan kwijnen en sterven, indien ten minste de piaiman
niet zoo gelukkig is, het terug te winnen.




NO. 34. DE HUID VAN DEN REUZENSLANG OF HOE DE VOGELS HUN TEGENWOORDIG
GEVEDERTE KREGEN.

Er leefde lang geleden een reusachtige water-camoedi* met een zeldzaam
mooi gevlekte schubbenhuid: rood, geel, groen, zwart en wit kwam er in
de mooiste patronen op voor. Het dier werd zulk een schrik voor alle
levende schepsels, dat menschen en vogels, die in die dagen groote
vrienden waren, zich eindelijk vereenigden, om het monster te
vernietigen. De huid van het ondier zou aan den eersten te beurt
vallen, wien het gelukken zou, het gevaarte uit het water te krijgen.

Iedereen was echter bevreesd het aan te grijpen, maar ten slotte durfde
de kormorant* het aan; deze stormde op den waterkant los, waaruit het
monster een eind kaarsrecht omhoog rees, en schoot een pijl op zijn nek
af—maar geen gewone pijl, doch een, die met een lijn aan een
overhangenden boom was vastgemaakt—en met dit wapen werd het beest ten
slotte aan land getrokken, waar het nu gevild werd.

Kormorant eischte nu de huid op, maar de andere strijders, die niet
dachten, dat hij ooit in staat zou zijn, nu ook de zware huid weg te
dragen, zeiden: „je kunt haar hebben”.

Kormorant knikte nu de andere vogels toe, alsof hij zeggen wilde:
„jullie moet me helpen”, en toen zij allen het nu, ieder een deel van
het vel vastgrijpend, klaarspeelden, de huid van den grond te lichten
en naar een afgelegen plaats te dragen, zei Kormorant: „jelui kunt nu
de huid zóó verdeelen, dat ieder dat deel krijgt, dat hij bij het
wegdragen heeft beet gehad”.

Iedere vogel droeg nu zijn last op den rug weg, en sedert dien tijd is
iedere vogel gemerkt met de tint van dat deel der slangenhuid, dat hij
bij het dragen heeft vastgehouden: de Ara’s met rood en blauw of groen
en geel enz ... maar Kormorant kreeg als zijn aandeel de sombere tint
van den slangenkop. Maar hij was er meê tevreden.




NO. 35. EEN WAARSCHUWING VOOR DE VROUWEN. (A.)

Jelui moeten bedenken, dat wij Arowakken in vroeger dagen nimmer een
man aan onze dochters zouden geven, wanneer hij niet te voren proeven
zijner bekwaamheid op de jacht had afgelegd, en daardoor het bewijs had
geleverd, in staat te zijn, een vrouw te kunnen onderhouden [73].

Tot deze proeven behoorde o.a. het schieten van een pijl in het nest
van een specht van uit een korjaal op de rivier, het vullen van een
zeker aantal korven met een hoeveelheid zelf gevangen krabben*, in den
loop van slechts één getij, en het schoonkappen van een stuk land
binnen een vastgestelden termijn.

De eerste proef was buitengewoon moeilijk [74] en geraakte dan ook
langzamerhand bij ons in onbruik, maar de beide anderen worden nog
steeds in eere gehouden [75].

Het was juist in de dagen, dat de eerste proef bij ons werd afgeschaft,
dat een jongen man, die aan een meisje het hof maakte, beweerde geen
moeielijkheden te zullen hebben, om in het bezit van zijn geliefde te
kunnen geraken, en meende, dat hij niets anders te doen had, dan eenige
krabben voor zijn a.s. schoonvader te vangen en een stuk land schoon te
kappen.

Toen hij zich nu naar den ouden man begaf, om de hand van zijn dochter
te vragen, kreeg hij ten antwoord, dat hij er geen bezwaar tegen had;
dat hij bij hem zijn intrek kon nemen, totdat hij hem zijne
bekwaamheden zou hebben getoond.

Er waren nu zoo wat twee of drie weken van de wittebroodsweken
verstreken, toen de oude man zijn aanstaanden schoonzoon zijn verlangen
te kennen gaf, zijn korven gereed te maken, om ermede op den
vastgestelden dag naar de zeekust* te kunnen gaan. De jongeling toog nu
met zijn kornuiten op weg, om den noodigen voorraad Itiriti* te halen
en in de hut teruggekeerd, begon hij het ijverig te snijden en tot
bundels samen te binden. Maar verder kwam hij niet, want het
mandenvlechten had hij niet geleerd.

Toen nu zijn kameraden, die reeds druk bezig waren, hunne korven te
vlechten, zagen, dat hij zijn werk had neêrgelegd, vroegen zij hem,
waarom hij niet verder ging. „Wel, ik wacht er meê, totdat ik voor de
vangst vertrek”, was zijn antwoord, beschaamd als hij was voor zijn
onbekwaamheid. „Je moet wat haast maken”, riepen zij hem toe. „Niet
noodig”, antwoordde hij, „ik heb er in het minst geen moeite meê. Ik
zal mijn manden wel maken, en krabben vangen, terwijl jelui bezig zijt,
jelui korven te vullen. Jelui zult er versteld van staan. Ik zal jelui
wel verslaan”.

Een heel gezelschap was het, dat den anderen dag den tocht naar de kust
ondernam; in de korjaal zaten de toekomstige echtgenoot, de vrouw, die
hij zich nu voor altijd zou hebben te veroveren, de oude schoonvader en
een zestal jongelieden. Toen zij eindelijk de zee hadden bereikt,
legden zij op korten afstand van de kust de boot vast, en voorzien van
hun korven, begaven allen, uitgezonderd het jonge paar, zich op het
modderige land.

Toen nu het paar alleen was, verzocht de jonge man zijn bruid de
korjaal uit te gaan, en al de kleine kassoeroe-xoewa (door andere
schrijvers kassaroa*) naar de boot te drijven. Terwijl hij nu gehurkt
in de boot bleef zitten, met de bundels wariembo-riet in zijn hand, en
probeerde een korf [76] te vlechten, zwommen de door zijn bruid
opgedreven vischjes hem voorbij. Zooals wel te voorzien was, maakte hij
geen vorderingen, en hij liet zijn bruid ten tweeden male de school
vischjes insluiten, waardoor zij teruggedreven werden en hij er dus een
ander gezicht op had. De vrouw ging er maar steeds meê voort, de visch
nu eens vooruit, dan weêr achteruit te drijven—maar het hielp hem
niets, want hij maakte geen vorderingen. De jonge vrouw begon nu
angstig te worden, en terwijl zij uit de korjaal een mand nam, baggerde
zij door het water naar de kust. Haar aanstaande man riep haar echter
terug; maar zij sloeg geen acht op zijn herhaald roepen. Men moet
weten, dat de korf, die zij had meêgenomen, heel toevallig (?) aan een
der jonge mannen van het gezelschap behoorde, waarmede zij vroeger een
liefde had gehad. Toen de vrouw nu den man in kwestie aan het strand
met de krabbenvangst bezig vond, voegde zij zich bij hem en vroeg zij
hem te mogen helpen. Wanneer hij de krabben uit de gaten haalde, dan
zou er wel eens een, dacht zij, naast haar vallen, en zou zij zoo haar
korf geleidelijk kunnen vullen.

Maar de bruidegom, het zaakje niet vertrouwend, had nu ook het strand
opgezocht, waar hij zijn bruid een van het gezelschap zag helpen. Hij
wilde nu meehelpen, maar hoe hij ook ijverig zijn handen in de gaten
stak en de gevangen dieren zijn bruid toewierp, zij deed alsof zij het
niet merkte. Hoe hij haar ook telkens toeriep: „Kijk dan toch! Zij zal
wegloopen. Doe haar toch in je korf!” zij zag niet eens op.

Met haar gezelschap, haar vroegeren beminde, deed zij geheel anders.
Zij hielp hem ijverig zijn korven te vullen, en toen zij ze allen vol
hadden, keerden zij samen naar de boot terug, om nog twee korven te
halen, die nu ook spoedig gevuld waren.

Toen nu de bruigom had moeten aanzien, dat de anderen zooveel krabben
hadden gevangen, als de korven maar konden bergen, werd hij wanhopig en
terwijl hij zijn hangmat nam, wikkelde hij er in de plooien nog zooveel
krabben in, als hij maar kon grijpen.

Het was nu tijd voor de terugreis, en toen de bruid plaats moest nemen,
ging zij, zoowaar, in plaats van naast haar bruigom, naast haar
vroegeren beminde zitten. En hoe de bruigom ook riep: „Kom hier, je zit
op een verkeerde plaats”, noch de bruid, noch haar oude vader wilden er
naar luisteren, ja, ze snauwden hem nog toe ook.

Toen nu het gezelschap van den tocht in het dorp teruggekeerd was,
zochten de mannen hun hangmatten op, terwijl de bruid voor den pot ging
zorgen. Veel werk gaf dit niet, want de krabben waren spoedig
geroosterd. Toen zij opgedischt konden worden riep de vrouw: „Vader!
het is klaar.” De oude man verliet daarop zijn hangmat en riep een voor
een de jonge mannen, ieder bij hun naam. Het laatst riep hij Satchi!
Toen nu de bruigom deze uitdrukking van teederheid hoorde, meende hij,
dat hij bedoeld was en antwoordde dus: „Wangj” (d.i. ja, dank U). „Neen
neen,” zei de vader, „ik bedoel mijn schoonzoon, dien ik van daag op de
terugreis bij mij in de boot had zitten. Hij kan korven vlechten en jij
niet.”

Beschaamd droop nu de bruigom af en zijn hangmat met het handjevol
krabben meênemend, zocht hij de hut van zijn moeder op. Deze was, wat
men noemt, een goede ziel, die dadelijk de krabben begon gereed te
maken, haar jongen een goed maal cassavepap gaf, hem troostende, zooals
alleen een moeder kan doen. Zij ried hem, nog wat geduld te oefenen,
omdat ze er zeker van was, dat het meisje ten slotte tot hem zou
terugkeeren.

Enkele dagen later nam de oude vrouw haar troostelooze zoon meê voor
een bezoek aan een harer oude vrienden, een man, die in liefdeszaken
een goed inzicht had, en daarbij zeer bedreven was in alles, wat een
Indiaan in zijn leven te pas kan komen. Zij vertelde haar vriend van de
zorg, waarin haar jongen verkeerde en verzocht hem, haar zoon te willen
onderwijzen in alles, wat de jacht betrof, maar ook in het vlechten van
koeroekoeroes*, het vervaardigen van matapis*, manaris*, pagalen* en
waaiers*—want het was immers aan zijn onkunde te danken, dat hij zijn
bruid had moeten verliezen.

De oude man wilde het uit oude vriendschap graag doen en zoo bleven
moeder en zoon meer dan een jaar bij hem inwonen, toen de leerling
eindelijk evenzeer bedreven was in al de kundigheden als zijn
leermeester.

Toen nu moeder en zoon van den ouden man dankbaar afscheid namen en
weder naar de kleine hut terugkeerden, die zij zoo lang geleden
verlaten hadden, brak er een gelukkige tijd voor beiden aan. Want nooit
hadden zij meer over gebrek aan eten te klagen. Iederen dag bracht de
zoon iets thuis en de barbakot kraakte voortdurend onder het gewicht
van het te roosteren vleesch. Eens gebeurde het nu, dat een vrouw, die
voorbij kwam, nieuwsgierig naar al die heerlijkheden keek, en dat de
oude moeder haar er wat van aanbood. Zij nam het gretig aan, en
nauwelijks was zij uit het gezicht verdwenen, of zij holde er mede naar
de hut, waar de bruid van een jaar geleden woonde, en waar zij aan
ieder, die het hooren wilde, vertelde van het verkeerde oordeel over
haar vroegeren bruidegom geveld. Had zij niet zelf, met haar eigen
oogen, al het wild gezien, dat hij geschoten had, en al de
koeroekoeroes, matapis, manaris enz., door hem zelf gevlochten.

Er ontspon zich nu een langdurig twistgesprek over het geval, dat het
verlangen bij haar opwekte den man te bezoeken, die zij en haar vader
ten onrechte versmaad hadden. Voor haar was daar ook wel aanleiding
voor. Want de ervaring van een jaar lang was voor haar een zeer
droevige geweest: te laat had zij immers ontdekt, dat haar
tegenwoordige man niet alleen niets waard was, maar daarbij zeldzaam
lui, en dat het eenige wat hij deed, was in zijn hangmat te liggen,
terwijl zij voor hem kon zwoegen.

Den volgenden morgen trok zij de stoute schoenen aan en toog zij met
haar moeder op weg, de richting naar de hut inslaand, waar de meester
woonde, wiens ijver, moed en bekwaamheid zij den vorigen dag zoozeer
had hooren prijzen. Toen zij in zijn hut aankwamen, lag de man in zijn
hangmat, zoodat zijn moeder de bezoeksters ontving. De oude vrouw zette
bankjes voor ze neêr en bracht wel wat cassave met pepers aan, maar
zocht zich te verontschuldigen, dat zij niets anders had om haar aan te
bieden. De bezoeksters zagen elkander echter ongeloovig aan, toen zij
den barbakot met het gewicht van geroosterd vleesch gewaar werden, en
toen zij ook een vollen peperpot zagen staan, konden zij hare
verlegenheid haast niet verbergen bij de gedachte, den man, van wien
toch dit alles afkomstig was, zóó slecht behandeld te hebben. De beide
vrouwen durfden niets van het aangebodene aan te raken, en wat meer is,
zij vroegen zelfs de vrouw den peperpot te verwijderen [77].

De moeder der bruid van een jaar geleden hield het niet langer uit; zij
stond op, gereed om te vertrekken, en probeerde ook haar dochter te
bewegen, zich van deze plaats te verwijderen, maar deze sprak: „Neen,
ik wil hier blijven; ik blijf bij mijn eersten man; of hij mij zal
slaan of niet, het zal mijn zorg zijn. Hij heeft immers getoond, veel
beter te zijn dan mijn tegenwoordige man.” Nauwelijks had zij dit
gezegd en was haar moeder reeds de hut uitgeloopen, of zij rende naar
de hangmat, waarin de jonge man van zijn werk lag uit te rusten en klom
er in, uitroepende: „Ik ben weêr bij je teruggekomen, mijn schat.” Maar
de man pakte haar beet, en wierp haar er uit, zeggende: „Ik heb je niet
noodig. Ik ben immers de luie, onwetende, onwaardige man, dien je een
jaar geleden versmaad hebt.” Maar zij gaf het niet op en probeerde voor
de tweede maal in de hangmat te klimmen. De man hield echter vol, en of
zij hem al „lekkere bek” noemde, hij deed of hij het niet hoorde.

Terneêrgeslagen en beschaamd droop ook zij af, en keerde zij naar haar
tweeden man terug. Haar eerste man liet zij met zijn moeder achter,
gelukkig als hij was, haar te hebben hooren heengaan.




NO. 36. HOE EEN MAN VAN ZIJN LUIHEID GENEZEN WERD. (W.)

Ik vertel hier nog een andere krabbengeschiedenis, waarvan de held niet
van zijn onbekwaamheid, doch van zijn luiheid schade ondervond.

Een groot gezelschap toog in een groote korjaal op reis, om krabben te
vangen; elk van hen had twintig korven meêgenomen, en als zij ergens
aan land gingen uitrusten, hielden zij zich met hunne afwerking
onledig. Zij hadden immers niets, wat hen afleidde, want zij hadden
hunne vrouwen thuis gelaten, die zouden zorgen de paiwarri bij hun
terugkeer gereed te hebben.

Langs een der kreekjes, die zij voor rustplaats hadden uitgekozen,
zagen zij een kleine Maripa-palm*, die een grooten tros rijpe vruchten
droeg. Nadat zij den tros hadden afgeplukt, begaven zij zich er mede in
de boot, en begonnen zij zich aan het smakelijke vruchtvleesch te goed
te doen. De held van dit verhaal vroeg zijn reisgenooten, de zaden voor
hem te willen bewaren. Zij voldeden aan zijn verzoek, en des nachts
vóór de aankomst aan het uitgekozen krabbenoord, vulde hij er zijn
korven mede. Den volgenden morgen begaf het gezelschap zich aan land
voor de krabbenvangst, uitgezonderd onze luie vriend, die in de boot
bleef zitten, en geen voet in het water zette. Hij was niet onbedreven
in de krabbenvangst, doch was te lui, en rekende er op, dat de anderen
hem wel zouden voorzien. Maar dit gebeurde niet, want zij waren
onderling overeengekomen, hem geen krab te geven. Alzoo gebeurde het,
dat, toen zij de terugreis aanvaarden, de luiaard zijn manden slechts
met palmpitten gevuld had.

In den nacht bereikte het gezelschap het dorp en allen zochten dadelijk
hunne hangmatten op. Den volgenden morgen droegen zij hun vrouwen op,
de korven met krabben te gaan halen, die zij aan den waterkant hadden
achter gelaten [78]. De vrouw van den luiaard, die de mand met
palmpitten had gehaald, vroeg haar man, waar zijn krabben waren, en
ontving ten antwoord, dat zij ze zou vinden op den bodem der manden en
dat zij had te wachten, totdat de andere vrouwen de korven geledigd
zouden hebben. Zij deed dit, maar toen zij geen krabben zag, ging zij
met de korven naar haar moeder en liet haar zien, welk soort krabben
haar man had thuis gebracht. De oude vrouw was daar weinig over
gesticht en zei tot haar dochter: „Gooi het zoodje in een grooten pot,
en kook het net zoo lang, tot de harde schillen barsten.” Alle vrouwen
echter deelden van haar voorraad aan de teleurgestelde ieder een mand
met krabben uit, maar op voorwaarde, dat zij er niets van aan haar man
zou geven.

Allen, behalve een, vergastte zich nu aan een heerlijk maal, met de
inmiddels gereed gemaakte paiwarri opgediend. De oude moeder nam een
kalebas, gevuld met de gekookte palmpitten en zette deze voor haar
nietswaardigen schoonzoon neêr. Deze was wel genoodzaakt er van te
eten, al was het niet, omdat hij honger had, dan vooral, omdat hij zijn
schaamte wilde verbergen, toen geen van allen hem wat van hun krabben
meedeelde.

Deze straf genas hem van zijn luiheid, want bij de eerstvolgende
gelegenheid, dat men weêr op krabbenvangst uitging, bracht hij voor
zijn vrouw geen palmzaden, maar krabben mede.




NO. 37. ZWARTE TIJGER, WAU-OETA EN DE GEBROKEN BOOG. (W.)

Er leefde eens een man, die twee schoonbroêrs had. Terwijl hij de
ongelukkigste van alle stervelingen was, kwamen zij tegen den avond
geregeld met een goede hoeveelheid wild huiswaarts, en daarom zeiden
zij tot elkaar: „Daar hij geen geluk heeft, zullen wij hem zien kwijt
te raken”. Zij namen hem op een goeden dag meê naar het bosch. Zij
waren er al een eind in, toen zij hun verlangen meêdeelden,
afzonderlijk te gaan jagen. Zij zouden één kant uitgaan, hij een
anderen, terwijl zij elkander op een bepaalde plek zouden ontmoeten. De
weg, dien de beide broêrs hem hadden aangewezen, leidde naar het leger
van Tobe-horoanna*, maar hij, wien zij het slachtoffer wilden laten
worden, wist dat niet.

Hij begon nu te dwalen en kwam eindelijk aan een breed pad, wat hem
deed uitroepen: „Waar ga ik heen?” Zoo in zich zelf sprekend, trof een
hard geruisch zijn oor. Wat het was, wist hij niet. Op een antwoord
behoefde hij echter niet lang te wachten, want spoedig daarna zag hij
Tobe-horoanna naderen. Zoo gauw hij kon rende hij naar een enormen
boom, achtervolgd door Zwarte Tijger. Beiden begonnen nu achter elkaar
om den boom heen te loopen en toen het de man eindelijk gelukt was,
vlak achter het beest te komen, sneed hij het de hielpezen door. Tijger
zat nu neêr, want hij kon niet meer loopen en de man had nu
gelegenheid, het dier een pijl in zijn nek te schieten en met een mes
den doodsteek te geven. Daarop begaf hij zich naar huis terug.

De schoonbroêrs, wetende, welk een slecht jager hij was, waren niet
eens naar de afgesproken plaats gegaan, overtuigd, dat hij er niet meer
zou zijn. Maar toen hij de hut binnentrad, waren zij hoogst verrast en
maakten zij hun verontschuldigingen, teneinde hun misdadige bedoelingen
te verbergen, zeggende: „Wij waren op de plek, waar wij je zouden
ontmoeten, maar je waart er niet. Wij riepen je, maar we kregen geen
antwoord. Wij dachten natuurlijk, dat je dood was en wij gingen weg.
Maar we keerden terug, om nog eens te zien of je niet kwaamt”, en
dergelijke verontschuldigingen meer. Dat was alles maar gelogen.

Toen de man nu vertelde, dat hij Tobe-horoanna had gedood, konden zijn
schoonbroêrs, evenmin als hun oude vader, dit gelooven en drongen er op
aan, zelf te gaan kijken. Zij gingen er toen heen, en toen zij op een
afstand Zwarte Tijger op den grond zagen liggen, durfden zij niet
naderbij te komen, totdat de jager, uitroepende: „alles bij hem is
dood, dood, dood!” en willende toonen, dat hij de waarheid sprak, op
het doode lichaam sprong en zegevierend er op heen en weêr begon te
dansen. Alleen de oude man durfde dichtbij komen; zijn twee zoons
bleven bang.

Het gezelschap keerde nu huiswaarts. En daar was de oude man zóó
verrukt over hetgeen zijn schoonzoon gedaan had, dat hij hem ook zijn
andere dochter tot vrouw gaf, zoodat de nu gevierde jager in het
vervolg twee vrouwen had. Zijn schoonbroêrs bouwden nu een grootere hut
voor hem en hij werd de Ai-ja’mo (hoofdman) van het dorp.

Onze vriend voelde zich echter niet op zijn gemak, nu den naam te
hebben, ook bij de jacht op alle andere dieren steeds geluk te hebben,
omdat hij Tobe-horo-anna had weten te bemachtigen. „Wie zou hij beter
kunnen raadplegen in deze moeilijkheid”, dacht hij, „dan Wau-oeta, de
Regenkikvorsch*” [79]. Hij ging op weg en vond een boom, waarin zij
woonde; hij posteerde zich onder aan den boom en begon te roepen, haar
vragend, hem te willen helpen. Maar hij kreeg geen antwoord, en hij
bleef roepen en weeklagen, totdat het donker werd. Telkens herhaalde
hij zijn vraag, of zij hem de dingen wilde zeggen, die hij zoo graag
wilde weten. De nacht viel in, en nog had hij geen antwoord. Maar hij
hield aan, want hij dacht, dat Wau-oeta wel zou komen, zooals de meeste
vrouwen doen, die eindelijk toegeven, wanneer zij ten slotte medelijden
met den man krijgen, als zij hem zoo hooren schreien [80] aan den boom.

Toen hij nu zoo lang beneden aan den boom stond te wachten, zag hij een
lange rij vogels naar hem toe komen, allen in geregelde volgorde naar
de grootte. De kleine Doroquara [81] liep voorop en pikte even op zijn
voet met den snavel, om hem bekwaam te maken in het schieten van haar
soortgenooten; en dit ging met alle vogels tot de grootste toe zoo
voort.

Ge ziet, dat Wau-oeta medelijden met hem begon te krijgen; maar hij
wist dat natuurlijk niet. Nadat alle vogels met hem gereed waren,
kwamen alle ratten in de volgorde hunner grootte, gevolgd door de
Acouri, de Labba*, het Hert, het Boschvarken tot aan den Tapir toe.

Toen al deze dieren hem voorbij waren gegaan, en met de tong zijn voet
even gelikt hadden, opdat hij op jacht naar hun soortgenooten geluk
mocht hebben, kwamen ook de tijgers, die van de kleine tot de groote
hetzelfde deden en ... eindelijk de slangen, die, na ook met haar tong
haar plicht gedaan te hebben, langzaam wegkropen. Met dit alles ging
geruimen tijd voorbij, en eerst met het aanbreken van den dag was aan
den optocht een einde gekomen, zoodat de man met zijn geweeklaag kon
ophouden.

Toen het goed dag was geworden, zag hij een vreemde gestalte naar zich
toekomen. Het was Wau-oeta, die een vreemdsoortigen pijl in de hand
had. „Zoo, waart gij het”, zei ze, „die al dat lawaai van nacht maakte
en mij uit den slaap hield?” „Ja”, antwoordde de man, „ik was het”.
„Wel”, zei Wau-oeta, „kijk eens langs je arm, van je schouder tot je
hand”. Hij keek, en zag dat hij met een soort schimmel [82] bedekt was.
Hij keek ook naar zijn anderen arm en zag precies hetzelfde. Toen hij
van Wau-oeta gehoord had, dat het deze schimmel was, die hem zoo
ongelukkig op de jacht maakte, wreef hij zijn armen goed af.

De pijl van Wau-oeta zag er, zooals ik zei, zeer vreemd uit. Hij was in
drie of vier stukken gebroken [83] en ieder stuk was gespleten.
Wau-oeta ruilde dezen pijl voor den zijnen en verzocht hem, den hare te
willen probeeren om naar een lange liaan te schieten, die op grooten
afstand naar beneden hing, en .... ja, de pijl trof doel. Toen hij weêr
den pijl op den boog zette, vroeg Wau-oeta hem in de lucht te willen
schieten, en .... onbegrijpelijk, in welke richting hij ook zijn pijl
wegschoot, telkens als hij de aarde bereikte, raakte hij een dier:
eerst een Doroquara, en zoo voort in dezelfde volgorde, als waarin de
vogels hem aan zijn voet hadden gepikt, tot den powies* toe. En het
vreemde was, dat als hij schoot, hij zelf den pijl niet kon zien.

Toen hij nu met schieten op den grond begon, raakte de pijl
achtereenvolgens een rat, een Acouri enz. tot hij eindelijk een
prachtigen tapir schoot. Eindelijk kwamen de tijgers en de slangen aan
de beurt, in de volgorde waarin zij hem gelikt hadden.

Toen al dit wild bijeen was, schonk Wau-oeta hem voor goed den
merkwaardigen pijl, in ruil voor den zijne, doch op uitdrukkelijke
voorwaarde, dat hij tegen niemand zou zeggen, wie hem een zóó zeldzamen
pijl had gegeven. Ze zei hem daarop vaarwel en vertrok.

Onze vriend keerde nu naar zijn twee vrouwen terug, en natuurlijk werd
nu zijn naam, dien hij reeds wegens het dooden van Tobe-horo-anna had,
nog veel grooter. Iedereen werd echter nieuwsgierig, om te weten, waar
hij die kennis vandaan had gekregen en probeerde hem uit te hooren,
maar hij weigerde, trouw aan zijn gegeven woord, iets te zeggen. Zijn
schoonbroêrs dachten: laten wij onzen tijd afwachten, en toen er een
groot paiwarri-feest zou plaats hebben, haalden zij hem over, dit bij
te wonen; en ... het is al weêr dezelfde geschiedenis: drank werd zijn
verderf. Zijn tong kwam los en hij vertelde alles wat er gebeurd was.
Den volgenden morgen, toen hij weêr geheel was bijgekomen, wilde hij,
als gewoonlijk, zijn pijl grijpen, die Wau-oeta hem gegeven had, maar
zijn vroegere pijl lag er weêr voor in de plaats—en van dat oogenblik
was hij al zijn geluk weêr kwijt.




NO. 38. DE LEGENDE VAN LETTERHOUTSTOMP.

Penalo ame weipiompo. Eertijds, voor nog de grootvader van mijn
grootmoeder geboren was, kwamen de Indianen veel talrijker voor dan
thans. Zij leefden tevens gelukkiger, wijl de macht der toenmalige
piaimannen de booze Geesten overal in bedwang hield. Paiwarri ontbrak
nooit; kinderen gehoorzaamden hunnen ouders; nimmer doofden de
barbakot-vuren uit, wijl het wild altijd in overvloed voorhanden was en
de visschen in de kreken krioelden.

Maar dit aardsche paradijs veranderde, toen aan onze kusten schepen vol
strijders verschenen, aan wier hoofd stond een man, genaamd Paira-oende
of Paira-oendepo, d.w.z. Letterhoutstomp. Hij was een blanke, die de
algemeene opmerkzaamheid tot zich trok door zijn vreemd uiterlijk; zijn
mond bevond zich nl. ter plaatse, waar bij gewone menschen de borst
moet zijn. [84]

Letterhoutstomp was een menscheneter. Moordend en roovend trok hij
langs onze kusten. Wee! den Indianen, die in zijne handen vielen, want
levend werden ze verbrand of gevild en opgegeten!

Overal waar Paira-oende verscheen, vluchtten de roodhuiden naar alle
richtingen, doch hij vervolgde hen onmeêdoogend, tot zij ten einde raad
besloten zich te vereenigen, om aan het geweld een einde te maken.

Bij de beraadslagingen, die volgden, voerden de verschillende
piaimannen het hoogste woord. En nadat zij door hunne bezweringen den
slangengeest bekoord hadden, gaven zij te kennen, dat de Geest van Twee
Lichamen [85] bevolen had, dat alle Indianen zich moesten terugtrekken
op een bepaald tabbertje* (of tabbetje) in de nabijheid eener groote
savanne*. Daar herhaalden de gezamenlijke piaimannen hunne bezweringen,
met het gevolg, dat toen Stomp, die, het gebeurde hoorende, in kokende
woede naderde, het tabbertje begon te bewegen [86] en acht dagen lang
zich niet liet zien.

Paira-oendepo zocht overal naar de verdwenen Indianen, doch hen niet
vindende, kon hij hen ook niet dooden, integendeel was hij verplicht
tot den terugtocht, waarna de Roodhuiden weder uit het tabbertje te
voorschijn kwamen. Maar nauwelijks had Letterhoutstomp dit vernomen, of
hij vervaardigde een vreeselijken kaaiman als vaartuig, om daarmede met
één slag de Roodhuiden uit te roeien. Deze gingen toen kampen maken in
de nabijheid van een rots, genaamd Kaiwiri-oendepo, of Skroertjes stomp
[87]. Daar hielden de gezamenlijke piaimannen weêr een geweldige
bezwering, ten einde den Dubbelgeest te bekoren en van hem te
verkrijgen, dat hij den Kaaiman [88] zou inslikken. Dagen lang duurden
de ceremoniën en van zulk een invloed waren de smeekbeden op het hart
van den Slangegeest, dat deze beloofde alles te zullen doen, wat zijne
roode kinderen verlangden.

Letterhoutstomp naderde Kwaloe (Akaloe der Franschen?), het riviertje,
waar de Indianen zich verzameld hadden, van uit de plaats waar thans de
Fransche gevangenen verblijven (St. Laurent). Trotsch stevende hij in
zijn vreemd vaartuig de Marowijne op, ten einde de Roodhuiden
onverhoeds op het lijf te vallen. Maar ziet, eensklaps verhief zich een
Geest van Bekoring uit het water op, en Paira-oendepo werd met huid en
haar ingeslokt, terwijl zijn vaartuig van den oever (van de Kwaloe)
dreef tot een plaats, waar het nog te zien is als een steenen kaaiman,
die op een anderen steen rust.

Een verschrikkelijk gejubel weerklonk van alle zijden. Duizenden met
veeren versierde Caraïben dansten den overwinningsdans en te midden der
algemeene feestvreugde werd de gebeurtenis vereeuwigd op den
Temere-rots [89], die thans nog in de Marowijne staat....


        In ’t stroomgebied der Marowijne,
          Bezongen door het golfgeklots,
        Staat, prijkende in al haar glorie,
          D’wijd vermaarde Temere-rots,
        Die eeuwen lang reeds heeft gedragen
          Het teeken van den zwaren strijd,
        Toen Paira-oende werd verslagen
          Door Piai van den ouden tijd.

        Die blanke in zijn Kaaiman-vaartuig,
          Had aan zijn borst een grooten mond,
        Waarmede hij in koelen bloede
          Rood menschenvleesch als prooi verslond.
        Maar ziet, het water rees verbolgen,
          De Worgslang der Piai verscheen,
        En Houten Stomp, hij werd verzwolgen;
          Zijn Kaaiman werd een dubb’le steen.

        Victorie! juichten duizend kelen,
          Alom weerklonk de zegezang:
        Ons bloed is weêr in bloed gewroken
          Aan U de eer, o, Geest der Slang!
        Toen naderde een oude Piaiman
          En grifte in het hard graniet,
        Paira-oende en zijn Kaaiman,
          Zooals gij dien nog heden ziet.




NO. 39. DE LEGENDE VAN ARIMORIBO EN JOROBODIE. (C.)

Lang geleden, voor nog Paramaribo was gesticht [90], bevond zich ter
plaatse, waar nu het Fort Zeelandia ligt, de hoofdplaats der Arowakken
[91]. Een zekere Arimoribo was hun opperhoofd; hij woonde op de plaats
van het tegenwoordige Gouvernementshuis. Een in de nabijheid in de
Suriname-rivier mondende kreek werd Parimoribo genoemd (d.i. kreek van
Arimoribo [92]).

Het ontbrak Arimoribo niet aan krijgsvolk. Op zijn wenk greep heel de
stam naar de wapenen. Dit mocht echter niet gebeuren, wanneer niet de
piaiman was geraadpleegd en de beschermgeesten goed gestemd schenen.
Tijdens een groot feest nu begon onder de bedwelming der feestvreugde
de gebruikelijke schildwacht, een op een staak gestoken houten raaf
[93], eensklaps te weeklagen, welk onheilspellend teeken de vreugde
voor een onbeschrijfelijk misbaar deed plaats maken. Allen sprongen op
en ziet .... op de rivier naderden schepen met zeilen van ongekende
grootte. Zulke dingen hadden de Indianen nog nooit gezien. Meer
verbaasd dan bevreesd vroegen zij zich af, wat voor wezens dat wel
konden zijn, die met zulke reusachtige vleugels zich over het water
heen bewogen. Het moesten reusachtige vleermuizen zijn, besloten ten
slotte de wijzen onder hen. Maar die vleermuizen naderden en spoedig
bleek het, dat zij soldaten en ook vuurwapenen met zich meevoerden.
Voor de eerste maal maakten de Indianen met blanke menschen kennis.

Het sprak van zelf, dat de piaimannen onmiddellijk aan het werk gingen,
want er was immers geen krachtiger middel van tegenweer dan de
piai-kunst. Vóór alles moest deze worden aangewend; en zóó krachtig
slaagde deze, dat drie schepen tot zinken werden gebracht. Hoewel de
Indianen ook van hun pijlen gebruik maakten, moesten zij zich, toen hun
voorraad verschoten was, in de bosschen terugtrekken. Van dien tijd
dagteekent het, dat de Indianen zich in onderaardsche woningen gingen
verschuilen, zooals er nog heden ten dage te Onoribo en Topibo aan de
Para [94] bestaan. Deze woningen bestonden echter reeds in oude tijden,
toen de vaderen hunner vaderen het land bewoonden [95] en de seizoenen
niet waren zooals zij thans zijn [96]. Want telkens als de droge tijd
intrad, heerschte er een zóó ontzettende koude over de wereld, dat
iedereen er van bibberde en de voorvaderen der Arowakken zich
genoodzaakt zagen, bedoelde holen te graven, teneinde zich tegen de
koude te beschermen [97]. Wat kwamen deze nu aan het nageslacht als
kostbare schuilplaatsen te stade!

Omtrent dezen tijd werd de zoo beroemde Jorobodie geboren, een Arowak,
die zich zou onderscheiden door zijn onverzoenlijken haat tegen de
blanken, en wiens beeltenis, zooals zijn nazaten beweren, nog boven het
Gouvernementshuis in Paramaribo [98] prijkt.

Jorobodie was een dracht van niet meer dan drie weken, die zich
wonderbaarlijk snel ontwikkelde, en wiens optreden algemeen ontzag
inboezemde. Hij toog ten strijde tegen de blanken, die niets tegen hem
vermochten, en versloeg hen. Geen vuur deerde hem, geen staal trof hem,
geen gewicht was zwaar genoeg, om hem te doen zinken. Alle banden
werden door hem verbroken en toen de blanken hem eindelijk in een vat
hadden gesloten, en hem aan het water hadden prijsgegeven, deed hij een
tijger tot zich naderen, stak hem door een gaatje zijn staart toe en
zoo werd hij overal heengesleept, waar hij maar wilde. Nooit werd een
zonderlinger vaartuig door zulk een dier, en nog wel onbeteugeld,
voortgetrokken.

Zooals het mannen betaamt, wien men een buitengewone roeping toedicht,
was ook Jorobodie in ieder opzicht een wonder van kracht en slimheid
[99]. Zijn voedsel bestond uitsluitend uit krabben, en dit sober
voedsel maakte hem tot den man van kracht, den trots zijner natie. Wee!
den Caraïb, die hem aandurfde! Wie slechts de hand uitstak, was een man
des doods! Zijn groote verdienste voor de Arowakken bestond echter
hierin, dat hij de schrik der blanken was. Deze toch waren toenmaals
hunne grootste vijanden [100], die hen niet alleen tot slaven maakten,
maar hen ook naar zee voerden, waar zij, na met teer bestreken te zijn,
levend verbrand werden.

Maar deze wreedheden zouden niet ongewroken blijven. Tot nu toe hadden
de Indianen steeds een rustige zee gekend. De booten voeren zonder
roeiriemen of parels* door eigen kracht op zee en rivier. De Boa
constrictor* diende als ankertouw en loopplank tevens. Zelfs meerde
deze de boot aan strand en oever vast.

Dit alles hield echter op, toen de menschen slecht werden. Geen kwaad
toch kan ongestraft blijven. Toen bijv. eens een Indiaan van den
kapitein een boot had geleend en deze niet terug bracht, werd hij
gestraft. Hij veranderde n.l. in een duizendpoot*, en werd vader van
die millioenen veelbeenige stekelige dieren, die nu door iedereen
zoozeer gevreesd worden.

Op hetzelfde oogenblik veranderde alles in de natuur. Tot nu toe hadden
de rivieren, evenals de zee, onveranderlijke stroomingen. Eb en vloed
kende men te voren niet. Nadat de ongehoorzaamheid in de wereld was
gekomen, kwam er eb en vloed; de bruisende baren kwamen opzetten,
waartegen de booten niet langer bestand waren.

De vaartuigen moesten verbeterd worden en het varen vorderde voortaan
stuurmanskunst. De toestanden waren dus sedert Jorobodie’s leven wel
heel erg veranderd. Nochthans waarborgden verschillende onthoudingen
[101] de Indianen voor verdere onheilen. Wanneer zij bijv. maar
zorgden, op zee niet den naam te noemen der dingen, wier daarin
huizende geest zij hadden te vreezen, zouden zij steeds voor stormweer
gevrijwaard blijven. Het woord „krab” mocht o.a. volstrekt niet genoemd
worden, want anders zou de Geest opeens duizenden krabben uitbraken.

Het ergste van alles voor de Indianen was wel, dat die ellendige
blanken zich aan dit alles niet storen wilden, zoodat zij het laatste
overblijfsel van den gelukstaat verloren deden gaan. Welk een schat was
voor hen in die omstandigheden een man van zulk een overwicht als
Jorobodie was!

Maar helaas! hij kwam ten val en wel door een vrouw, die hij geschaakt
had [102] en waardoor hij den haat zijner natie op den hals haalde. Het
aannemen van een spin, hem door zijn vrouw aangeboden, richtte
Jorobodie ten gronde, want nauwelijks had hij deze met de woorden „zoek
uwen weg”, door haar uitgesproken, aangenomen of Jorobodie was niet
meer.

De held was gevallen [103].




NO. 40. UITDRIJVEN VAN EEN PRIESTER UIT DEN INDIAANSCHEN HEMEL.

Penalo ame weipiompo. Eertijds enz. voor nog de grootvader van mijn
grootmoeder geboren was, werden de oevers der Boven-Marowijne door
talrijke Indianen bewoond. Maar hun aantal slonk bij den dag, wijl zij
veel te lijden hadden van allerlei booze geesten, die zich niet door
piaien lieten verdrijven. Vele Roodhuiden verlieten dan ook de behekste
streken, ten einde zich te begeven naar Mazwano, een plaats, die zij
reeds menigmaal in hunne droomen hadden bezocht. Ontelbare Roodhuiden
woonden daar in kampen, die elken morgen schitterend verlicht werden
door de morgenzon.

In het midden stond het wonderkamp van Tamoesi*. De grond was wit als
het glinsterende witte kwartszand der savanne. Wit was ook de kleur van
de wateren, die door dit aardsche Paradijs vloeiden.

De Indiaansche God zag er geweldig uit. Zijn huid had, zooals van zelf
spreekt, een roode kleur. Hij was versierd met vederen, franjes en
kralen. In zijn hand hield Hij een ongehoord groote malaka*, waarin
zich de geesten bevonden van alle wezens; de steel was als een Boa
bewerkt.

Wanneer Tamoesi aan het piaien was, kon het geluid dagreizen ver
gehoord worden. Priesters en andere Booze Geesten vluchtten dan ijlings
naar de duistere wateren, zoodat de omtrek der Mazwano steeds rein en
wit bleef. Daar toch heerschte slechts gelukzaligheid. Men dronk en
danste er den geheelen dag. Overal liepen beeldschoone vrouwen den
mannen achterna. Ziekten en sterfgevallen kwamen er nooit voor, terwijl
Tamoesi van tijd tot tijd nederdaalde, ten einde met zijn geliefde,
roode kinderen feest te vieren. Geen wonder, dat de Indianen, die na
het doorstaan van vele duistere gevaren dit lustoord wisten te
bereiken, geen lust gevoelden tot hun familie terug te keeren.

Door de piaimannen werd het losbreken der Booze Geesten toegeschreven
aan een Pater, aan wien het gelukt was, vele Indianen tot het
Christendom te bekeeren. En, zeiden zij, zoo dit niet ophield, zou de
Marowijne geheel ontvolkt worden, wijl alle Indianen zich naar het
Paradijs zouden begeven.

De Priester, die van zijn volgelingen vernomen had, wat de Roodhuiden
tot de Mazwano aantrok, besloot een bezoek aan de plaats te brengen.
Zulk een stoutmoedig plan verbaasde den Indianen ten zeerste. Ga niet,
waarschuwden zij, want Paters worden niet in de Mazwano toegelaten. De
Priester luisterde echter niet, doch vertrok, vergezeld van eenige
zijner bekeerlingen, in een boot. De reis duurde drie weken.

De piaimannen in de Mazwano waren door den Dubbelgeest in kennis
gesteld, dat er gevaar naderde in den vorm van een Pater. Tamoesi was
juist afwezig, en men besloot eens te probeeren, den stoutmoedige
zedenprediker te bekeeren tot een piaiman. Alle slangenpriesters togen
aan het werk. Zij piaiden de wateren, zoodat het vaartuig met groote
snelheid naar de Mazwano werd aangetrokken. Nauwelijks hadden echter de
Priester en zijn volgelingen voet aan wal gezet, of de wateren liepen
terug, het vaartuig met zich sleurende.

In het Paradijs der Roodhuiden werd lustig feestgevierd. De lucht
daverde van het geroffel der samboela’s* en het eentonig geluid der
kwama’s*. Het aantal vrouwen was zóó groot, dat de Indianen, die in
hunne hangmatten lagen, slechts de hand behoefden uit te strekken, om
een wonderschoon meisje te grijpen. Niemand voelde ooit honger, doch
slechts een voortdurenden dorst naar paiwarri*.

Bij het aanschouwen van dit, in zijn oogen zoo vreeselijk Paradijs, kon
de Priester niet nalaten een zucht te slaken. De piaimannen lieten hem
evenwel geen tijd tot bedenken. „Welkom vriend, in de Mazwano”, riepen
zij hem toe, „gij zult hier een heerlijk leventje hebben”.

Verscheidene beeldschoone meisjes naderden thans met kalebassen vol
drank. De Priester weigerde echter. „Wat”, riepen de piaimannen uit,
„drinkt gij niet?” „Ja”, antwoordde de Pater, „maar slechts met mate”.
„Danst gij?” „Neen”. „Hebt gij geen vrouwen?” „O! Neen”.

„Dan”, schreeuwden de piaimannen gebelgd, „moet gij nog de genoegens
van het leven leeren kennen”. Zij wierpen zich nu op den weerloozen
Pater, rukten hem de kleeren van het lijf, besmeerden zijn leelijk, wit
lichaam met mooie, roode koesoewé*, trokken hem een kamisa* aan en
versierden hem met vederen, koralen en franjes. Toen werden hem opnieuw
kalebassen met drank aangeboden.

„Drink”, riepen de piaimannen. De Priester weigerde echter, doch toen
hij de dreigende aangezichten en de opgeheven apoetoe’s* om zich heen
zag, dronk hij achtereenvolgens drie kalebassen leeg. „Braak”, werd hem
toegebulderd. En hij braakte, waarna hem wederom drank werd aangeboden.
Toen moest hij dansen en zingen, totdat hij van uitputting neêrviel en
in een hangmat werd gelegd, om zijn roes uit te slapen.

Toen hij den volgenden morgen wakker werd, voelde de Pater iets naast
zich in de hangmat. Hij keek en daar lag een beeldschoon Indiaansch
meisje. Vlug (volgens de verteller uiterst vlug) sprong hij op en wilde
hij wegvluchten. Maar de piaimannen grepen hem aan, en riepen hem toe:
„Nu kent gij de genoegens van het Paradijs; wilt gij hier blijven?”

„Neen”, antwoordde de Pater.

Weder togen nu de piaimannen aan het werk; de wateren stroomden nu
opwaarts en brachten de boot van den Pater met zich mede. Maar toen de
Priester instapte, zag hij slechts één zijner volgelingen, een blanke,
aan het roer staan. De overigen, alle Roodhuiden, waren voor de
verleiding bezweken en hadden zich voor goed in de Mazwano gevestigd.

Weder keerde nu de koers van het water. Het vaartuig schoot
stroomafwaarts, en eerst na een langen vermoeienden tocht gelukte het
beide mannen het dorp der bevriende Indianen aan de Marowijne te
bereiken.

Eenige vrouwen waren er juist bezig, cassave-brood te bakken, toen een
harer toevallig opkeek en een gil van ontzetting slaakte. „In de verte
komen witte Indianen”, riep zij. Allen vluchtten dadelijk in de hutten,
waar zij door de paloeloe*-bedekking heen naar de komenden gluurden.

De mannen van het dorp liepen hen echter tegemoet, en den Pater
herkennende, riepen zij uit: „Wij hebben U wel gewaarschuwd, niet naar
de Mazwano te gaan; maar gij hebt ons niet willen gelooven”.

„Gij hebt gelijk”, antwoordde de Priester, en hij vertelde alles wat
hem daar was overkomen; toen hij eindelijk was gekomen aan het
Indiaansche meisje, dat hij bij zijn ontwaken in de hangmat gevonden
had, barstten zij allen in een schaterlach uit. Hun verstand ging het
te boven, dat iemand zoo iets kon weigeren.

De verteller begreep echter zeer goed, dat in een dergelijk Paradijs de
Paters, die juist matigheid en kuischheid prediken, niet kunnen geduld
worden.




NO. 41. UITDRIJVING DER INDIANEN UIT DEN HEMEL DER PATERS.

Penalo ame weipiompo. Eertijds, voor nog mijn grootvader geboren was
enz. was een Roodhuid bezig, boomen om te hakken, teneinde een
kostgrond aan te leggen. Het werk vermoeide hem, zoodat het zweet hem
langs het lichaam liep, en de mooie roode koesoewe*, waarmede hij zich
had ingesmeerd, geheel werd weggewasschen. Hij zuchtte luide en
verwenschte zijn ongelukkig lot. Doch ziet, als uit de lucht verschenen
twee mannen, die hem medelijdend aanzagen. „Waarom zucht gij zoo”,
vroegen zij hem. „Ach”, luidde het antwoord, „ziet gij niet, hoe hard
ik moet werken? En als ik des nachts wil uitrusten, gonzen de muskieten
mij om de ooren; ik ben de ongelukkigste Indiaan van mijn stam.”

„Wel”, zeiden de vreemdelingen, „we zijn met uw lot begaan, kom met ons
meê; want we zijn juist op weg naar een plaats, waar niemand behoeft te
werken.”

De Roodhuid stemde toe en vertrok met zijn beide geleiders. Maanden
duurde de reis. Vele gevaren hadden zij te overwinnen, maar eindelijk
stonden de drie reizigers voor een groote poort. Zij klopten aan. „Wie
daar?” klonk het van binnen. „Roodhuiden, goede menschen, zonder
toelala.” [104]

De poort werd ontsloten door een grooten, krachtigen Pater, die de
Indianen welkom heette in het paradijs der Blanken.

De drie Roodhuiden traden schoorvoetend binnen en keken om zich heen.
Voor zoover het oog reikte, zagen zij niets dan zwartgerokte Priesters,
die hen toeriepen, dat elke Indiaan maar één vrouw mocht hebben, en dat
er geen jenever, brandewijn enz. te drinken viel.

Zij werden gedoopt en herdoopt. Eindelijk bereikten zij den zetel van
den Tamoesi der Blanken. Hij was zóó oud als de Roodhuiden nog nooit
een mensch hadden gezien. Een lange, witte baard hing tot aan zijn
voeten, maar Zijn hoofd was kaal. Hij zat op een soort van hobbelstoel,
prachtig versierd met tijger-, boa- en stinkvogelkoppen. Aan Zijn zijde
lag een groot kruisbeeld. Zijn lichaam was gehuld in een langen rok,
zooals de Paters ze thans dragen.

De Indianen traden eerbiedig nader. Tamoesi glimlachte en zei: „Welkom,
mijne roode kinderen, gij zijt zeker vermoeid van den langen tocht,
laten we ververschingen gaan gebruiken”. Hij stond op en den Roodhuiden
bij de hand nemende, leidde Hij hen rond in het Paradijs. Overal langs
de straten waren prachtige kerken, waar den geheelen dag psalmen werden
gezongen. Slechts hier en daar liep een blanke met zijn vrouw. Toch was
hun aantal zeer gering, in aanmerking genomen de ontelbare Paters, die
overal, waar Tamoesi zich vertoonde, voor Hem nederknielden.

Tusschen de kerken in zagen de Indianen eenige herbergen, waar
limonade, sodawater, kassiri enz. gratis werd geschonken aan een ieder,
die er om vroeg. Een dezer plaatsen traden zij binnen, en toen zij er
weêr uitkwamen glommen hunne aangezichten van genoegen. Vol vreugde
zeiden zij tot Tamoesi: „Wij willen altijd bij U blijven”.

Zij gingen verder. Langs den weg lagen eenige Indianen te slapen. De
Roodhuiden knikten elkander veelbeteekenend toe, doch zwegen. Zij
kwamen vervolgens bij plaatsen, waar visschen van zelf uit de
masoewa’s* aan de barbakot gingen hangen. Pijlen, door niemand
afgeschoten, snorden door de lucht en troffen wegvluchtende Tapirs en
Agoeti’s, die, na hun eigen vleesch in stukken te hebben gesneden, zich
zelf kookten en roosterden. Enkele Indiaansche vrouwen lagen naast de
matapi’s*, maar de cassave-wortels schrapten zich zelf, persten zich
zelf uit, en sprongen dan in de pannen, om gebakken te worden.

De Indianen waren verrukt; en dat vooral, toen Tamoesi aan elk een
mooie vrouw schonk, en hij op staanden voet een huwelijk voltrok. Af en
toe gingen zij herbergen binnen; en elken keer kwamen zij er vroolijk
weêr uit. Eindelijk begon een der Roodhuiden met onvaste schreden te
loopen, daarbij onbetamelijke liedjes zingende en probeerende, Tamoesi
op heel familiare wijze te omhelzen.

Tamoesi keek den slingerenden Indiaan achterdochtig aan. Maar, toen bij
den tweeden en derden zich dezelfde verschijnselen begonnen te
vertoonen, begreep hij alles. Bulderend riep hij uit: „Dronken Indianen
in het Paradijs; dat is iets ongehoords.” En de Roodhuiden, die zoo
zalig langs den weg lagen uit te rusten, sliepen inderdaad hun roes
uit!

Alle Indianen in het Paradijs verzamelden zich nu om Tamoesi. Zij
verzekerden Hem, dat het niet hun schuld was, maar dat de Blanken hen
den drank hadden geschonken. „Dat is niet waar”, zei Hij, „want nog
nooit heb Ik hier in den hemel een dronken Pater of Blanke gezien”.

Tamoesi gaf nu bevel, alle sodawater, limonade, kassiri enz. bij Hem te
brengen. Van alles dronk hij een kalebas vol, maar, daar Hij geen
verstand van zulke dingen had, verklaarde Hij, dat alles in orde was,
en dat de ververschingen zeer goed smaakten! En toch, zoowel het
sodawater als de limonade en de kassiri waren even rijk aan alkohol als
zuivere jenever. Geen wonder dan ook, dat de Roodhuiden zich bedronken;
de verleiding was te groot voor hen. De Priesters en andere Blanken
dronken met mate, zoodat zij nooit dronken werden.

Tamoesi gebood daarom den Roodhuiden, dat zij onmiddellijk den Hemel
moesten verlaten. Alle Caraïben, Arowakken, Warrau’s enz. vertrokken,
en aan de poort riep Tamoesi hen nog na: „Door uw dronkenschap hebt gij
het Paradijs verloren; thans zult ge werken en het zweet, dat uit uw
lichaam stroomt, zal wegwasschen de koesoewé*, waarmeê ge u besmet.
Maar, als ge niet meer drinkt, zal de poort weêr voor u geopend
worden.”

Alle Indianen keerden nu ontmoedigd tot hunne stamgenooten terug, aan
wien zij hunne ondervinding vertelden, en menigmaal verschijnt in hun
droom het Paradijs der Priesters en Blanken aan de verrukte blikken van
den Roodhuid, vooral als hij bezig is boomen te kappen en het werk zoo
nu en dan door een dutje onderbreekt. Bij zijn ontwaken zucht hij dan
luide. Maar niemand verschijnt weêr, om hem den weg te wijzen naar het
voor hem onbereikbare Paradijs. En klagend neemt hij weêr zijn bijl op
en hakt woedend in den stam der omliggende boomen, totdat het zweet hem
uit de poriën vloeit en de koesoewé, waarmeê hij zijn lichaam insmeert,
wegwascht, zooals Tamoesi voorspeld had.




NO. 42. BEZOEK VAN CARAÏBEN AAN MACOESILAND. (C.)

In oude tijden kwamen de Indianen veel talrijker voor dan thans. Zij
leefden tevens gelukkiger, want er was overvloed van wild, terwijl het
in de rivieren en kreken krioelde van visschen.

Van de Indianenstammen, met welke de Caraïben in die tijden in
betrekking stonden, werden vooral de Macoesi’s als goede vrienden
beschouwd. Deze stam woonde ver over de Corantijn naar den kant der
Orinoco.

Om hun land te bereiken, moesten de Caraïben van Suriname weken lang
reizen en allerlei gevaren doorstaan. Dit hield de treklustigen niet
terug, en toen nu eens een aantal Macoesi’s een Surinaamsch
Caraïben-dorp hadden bezocht, besloten een twintigtal Kalienja’s* aan
Macoesiland een tegenbezoek te brengen.

De piaiman riep den Dubbelgeest op en deze voorspelde, dat de tocht
goed zou afloopen. Vroolijk vertrokken onze jongelieden dan ook en na
een voorspoedige reis bereikten zij de plaats hunner bestemming.

Zij vonden daar alles in rep en roer, daar Kenaima’s* zich in den
omtrek vertoond hadden.

De Macoesi’s ontvingen hunne vrienden met open armen en stonden hun
zelfs de beste en grootste hut van het dorp af. Zij waarschuwden hen
echter niet te gaan slapen, daar het zou kunnen gebeuren, dat de
Kenaima’s nog dien zelfden nacht een aanval op het dorp zouden doen.

Maar de Caraïben, vermoeid van hun langen tocht, hadden rust noodig en
de piaiman gelastte, dat, terwijl tien man sliepen, de overigen zouden
waken. Daartoe moesten zij langwerpige kijkgaten in de wanden der hut
maken.

Om negen uur des avonds verschenen werkelijk de Kenaima’s [105].
Onhoorbaar als slangen kropen ze over den grond. Het gelukte hen echter
niet, de Kalienja’s te verrassen. Integendeel, toen zij de hut genaderd
waren, werden zij van uit de kijkgaten door een hagelbui van pijlen
begroet, zoodat zij genoodzaakt waren, zich in allerijl in het bosch
terug te trekken. De Caraïben achtervolgden hen en slaagden er in,
velen te dooden.

De piaiman, die onmiddellijk geraadpleegd werd, vond evenwel, dat, hoe
goede vrienden de Macoesi’s ook waren, hun land veel te gevaarlijk voor
een Kalienja was, zoodat tot den terugtocht besloten werd.

Maar nauwelijks op weg, bleek het, dat de Kalienja’s door talrijke
Kenaima’s achtervolgd werden. De piaiman gelastte onmiddellijk, dat
allen zouden beginnen te zingen, te lachen en pijlen af te schieten, om
de vervolgers in den waan te brengen, dat zij met een groot leger te
doen hadden. Deze list gelukte uitstekend en zingende en lachende
bereikten de Kalienja’s de Corantijn. Toen eerst konden zij uitrusten,
want de Kenaima’s waren niet in staat—waarom weet men niet—de Corantijn
over te steken [106], en nu nog, zoo besluit de legende, kunnen deze
Kenaima’s het hollandsche grondgebied niet binnendringen, omdat allen
ongedoopte heidenen zijn!




NO. 43. LEGENDE VAN PARAMARIBO.

Penalo ame weipiompo. Eertijds, voor nog de grootvader van mijn
grootmoeder geboren was, werden de oevers der Suriname-rivier door
talrijke Caraïben bewoond, die gelukkig en tevreden met elkander
leefden tot op een goeden dag een schip de rivier binnenzeilde en het
anker liet vallen vóór de plaats, waar thans het fort Zeelandia staat.
De kapitein kwam aan wal en werd vriendelijk door de Indianen
ontvangen. „Ik ben door mijn Koning gezonden”, zei hij, „om U in zijn
naam om dit land te verzoeken”. „Neen”, antwoordde de hoofdman, „laat
hem zelf komen, want wij onderhandelen niet met ondergeschikten”.

Wat de kapitein ook deed, het Indiaansche opperhoofd liet zich niet
bepraten. Hij vertrok dan ook en keerde na eenigen tijd met den koning
terug. Deze begon niet terstond met de Indianen te onderhandelen, doch
liet hen eerst flink drinken. Toen allen dan ook smoordronken waren,
vroeg hij hun: „geef mij dit land ten geschenke”. En zij antwoordden:
„Neem het vriend, maar geef ons drank”.

Toen de Roodhuiden, na hun roes te hebben uitgeslapen, beseften, wat ze
hadden gedaan, kregen zij berouw. Maar het was te laat, het eenmaal
gegeven woord mocht niet verbroken worden.

De koning bouwde nu een huis naast de plaats, waar thans de
Sommelsdijksche kreek, die bij de Caraïben Paramoeloe heet, in de
Suriname-rivier uitloopt. Later kwamen er meer blanken en zoo ontstond
de stad Paramaribo. [107]




NO. 44. DE LEGENDE VAN POST SOMMELSDIJK.

Eertijds werden de negerslaven door de blanken gruwelijk mishandeld,
zoodat zij in menigte naar de bosschen vluchtten, waar zij de
bescherming inriepen van Konokokoeja*, de Geestmoeder der wouden. Deze
verhoorde hunne smeekbeden en kwam tot hen in de gedaante van een
Indiaanschen piaiman. „Ik zal u uit de handen der blanken redden,”
sprak zij, „maar gij moet mijne bevelen trouw opvolgen.”

De negers stemden toe. De geestenbezweerder piaaide toen den omtrek op
zoodanige wijze, dat er overal vergiftige pijlen te voorschijn kwamen,
die allen met hunne punten naar ééne richting toewezen. Vervolgens trok
zij naar de plantage Asati en bevrijdde veertig negers.

De blanken waren woedend. Onder commando van een kapitein zonden zij
soldaten, om de weggeloopen slaven te achterhalen, die echter door den
Piaiman veilig voorbij de vergiftigde pijlen waren geleid. Toen nu de
soldaten verschenen, trad deze te voorschijn en schoot met een
swaroedaroe* den kapitein dood.

Onder de blanken ontstond nu een hevige paniek. Zij vluchtten naar alle
richtingen; overal floten onzichtbare pijlen [108], door onzichtbare
strijders afgeschoten, door de lucht, waardoor vele soldaten gedood
werden.

De negers en hunne bondgenooten namen nu alles wat de blanken hadden
achtergelaten, mede, en daaronder bevond zich ook een groote pot.
Onmiddellijk togen piaiman en obiaman* nu gezamenlijk aan het werk en
bereidden uit de lichamen der gevallen blanken een obiapiaai* van zulk
een sterkte als nog nooit te voren was bereid. Met dit toovermiddel
vulden zij den pot, die vooraf met den naam Konoko-dakodwada* gedoopt
was.

Negers en Indianen trokken nu naar Saloewa, een arm der Mapanakreek, en
zetten daar den pot zóó neêr, dat de opening naar de monding der kreek
wees, zoodat al de tooverij den blanken zou toestroomen, wanneer zij
het zouden wagen, hier binnen te dringen.

Het gebeurde werkelijk zoo, want toen de blanken, vol woede over den
dood hunner kameraden, de kreek wilden opvaren, werden hunne oogen
verduisterd door het toovermiddel, zoodat zij de monding van het
kreekje niet konden zien.

Konokokoeja leidde daarop de negers naar Pramaka, waar de blanken hen
nimmer hebben kunnen bereiken, maar alvorens zich weêr in het bosch
terug te trekken, zei de Geestmoeder der wouden tot de Indianen, die de
slaven zoo goed geholpen hadden: „Alle menschen, die in huizen wonen,
van den Gouverneur tot den laagsten neger, zijn slaven. Alleen zij, die
in kampen in het woud en op de savanne* wonen, zijn vrije,
onafhankelijke menschen.” [109]

Dit is de reden, waarom de Indianen nimmer huizen hebben gebouwd, maar
zich met eenvoudige hutten vergenoegen.




NO. 45. EINDE VAN DEN INDIAANSCHEN BROEDEROORLOG. (A.)

Wij, Arowakken hebben in den strijd met de Kalienja’s het laatste woord
gehad. Eens was het, dat wij onze vijanden in een hinderlaag wisten te
lokken. Boven een waterval hadden wij drijvende boomstammen geplaatst,
waarachter een deel onzer strijders verborgen was, terwijl de overigen
zich langs den oever verscholen hadden.

Toen nu de Caraïben, na met veel moeite hunne booten langs den waterval
naar boven te hebben gesleept, de vaartuigen weêr te water lieten,
zagen zij opeens tot hunne verbazing boomstammen aandrijven, en wel met
zulk een geweld, dat de booten zonken. Woeste kreten weerklonken op
hetzelfde oogenblik van den oever, gevolgd door een hagelbui van
vergiftige pijlen. Wie niet getroffen werd, geraakte in den bruisenden
waterval.

Slechts een gewonde jongeling ontsnapte. Tot zijn stamgenooten
teruggekeerd, gaf hij hun den raad, den strijd op te geven. Den
volgenden dag trokken de overgebleven Caraïben met omhoog gehouden
pijlen den Arowakken tegemoet, en er werd vrede gesloten. En zoo
eindigde de laatste der Indiaansche broederoorlogen. [110]




NO. 46. DE GROOTE BLOEDZUIGENDE VLEERMUIS. (A.)

Op een lange reis naar het land der steenen bijlen* kwam een groote
boot, geheel gevuld met Indianen, van een landingsplaats. Deze bevond
zich in het gebied van den vleermuizenstam, zoodat de oude man, die het
gezelschap leidde, zijn bende op het hart drukte, hunne hangmatten niet
tusschen de boomen op te hangen (zooals de Indianen in den drogen tijd
gewoon zijn te doen), omdat de vleermuizen er buitengewoon groot waren.
Hij ried den mannen daarom aan, een gesloten tijdelijke hut te bouwen,
dus een aan alle kanten gesloten banab*. Een der jongeren, die wat
vadsig was uitgevallen, had er geen lust in, de anderen met den bouw
van de schuilplaats te helpen. Hij beweerde, dat hij het niet geloofde,
dat de vleermuizen, al waren zij ook nog zoo groot, hem vóór het
aanbreken van den dag iets zouden doen. Tegen de redeneeringen van den
ouden man in, weigerde hij in de hut te kruipen, en nadat hij zijn
hangmat tusschen twee boomen had gehangen, bleef hij buiten slapen. Het
was reeds laat in den nacht, toen men binnen in de hut den buiten
gebleven tochtgenoot hoorde roepen en smeeken, binnen te mogen. Maar
zij antwoordden: „Neen, nu kunnen wij niet open doen. Je moet de
gevolgen van je weigering maar dragen!”

Toen zij nu des morgens buiten kwamen, zagen zij, dat er van hun
metgezel niets anders dan de beenderen was overgebleven. De vleermuizen
hadden hem inderdaad geheel droog gezogen. [111]




NO. 47. LEGENDE VAN MAPAJAWARI OF DE UITROEIING DER MENSCHENETERS. (C.)

Penalo ame weipiompo. Eertijds, voor nog de grootvader van mijn
grootmoeder geboren was, leefden er talrijke Indianen langs de oevers
der Coppename. Zij waren gelukkig, want overal kwam het wild talrijk
voor en in de kreken en rivieren krioelde het van visschen.

Omstreeks dezen tijd leefden aan de Coppename een Kalienja, Mapajawari
geheeten en zijn vierjarig zoontje Kenaime. Mapajawari was een
visscher, die vooral uitmuntte in het zetten van springmanden* voor
Anjoemara’s*.

Eens op een dag nam Mapajawari zijn zoontje mede, om hem deze manier
van visschen te leeren. De manden had hij geledigd en, tevreden over de
vangst, had hij zich aan den oever te slapen gelegd, terwijl Kenaime
zich met zwemmen vermaakte.

Het begon langzamerhand laat te worden, en toen de kleine jongen,
verlangend terug te gaan, zijn vader riep, kreeg hij geen antwoord. De
vader bleef doorslapen.

Toen Kenaime nu den pot, waarin de Anjoemara’s gekookt moesten worden,
met water vulde, zag hij, toen hij het oog over de rivier liet gaan,
tot zijne verbazing een korjaal met Roodhuiden naderen. „Vader”, riep
hij verschrikt, „daar komen Itioto’s*”. Maar Mapajawari stoorde zich
niet aan het geroep en bleef doorslapen, en Kenaime, bevreesd voor het
ongewone, klom in een boom, ook om beter naar de Itioto’s te kunnen
kijken. Kort daarna waren zij nabij en landden zij op de plaats, waar
Mapajawari lag te slapen, en nog voor Kenaime goed begreep, wat er
gebeurde, lag zijn vader zielloos neêr.

De Itioto’s sneden daarop het hoofd van Mapajawari af en hingen het op
aan een tak, slechts eenige schreden verwijderd van de plaats, waar
Kenaime zich verscholen hield. Het lichaam van den verslagene sneden
zij in stukken en deze wierpen zij in den pot, die bestemd was voor de
Anjoemara’s.

Sprakeloos van ontzetting zag Kenaime dit vreeselijke schouwspel aan.
Hij zag, hoe de Itioto’s het gekookte en op den barbakot geroosterde
vleesch van zijn vaders lichaam aten en hoe zij zich, verzadigd, voor
den nacht begonnen in te richten, en eindelijk, na schildwachten te
hebben uitgezet, zich ter ruste begaven.

Den geheelen nacht bleef Kenaime, bibberend van angst en koude, in den
boom verborgen, en toen het licht werd, staarde hij vol ontzetting in
de gebroken oogen, die hem uit het hangende hoofd van zijn vader
tegenblikten.

Den volgenden dag verlieten de Itioto’s de plaats, en toen zij uit het
oog van Kenaime verdwenen waren, daalde hij van den boom af, zette het
hoofd van zijn vader in een pasrie* en toog hij er mede op weg naar
zijn moeder. Deze weende, wrong zich de handen, maar het hielp niets.
De vrienden van den verslagene trokken er onmiddellijk op uit om hem te
wreken, maar de moordenaars waren verdwenen, en op de plaats vonden zij
slechts gebroken en afgekloven beenderen.

Kenaime begroef het hoofd van zijn vader in het woud en bedekte de plek
met een grooten steen.

De vierjarige zoon van Mapajawari was van dien dag af geheel veranderd.
Hij lachte niet meer, en wanneer zijn makkertjes vroolijk oelana*
speelden, zat hij in een hoek der hut droomerig te staren naar den kant
van waar de Itioto’s gekomen waren.

Jaren verliepen er, gedurende welke Kenaime tot een schoonen jongeling
opgroeide. Geen zijner stamgenooten overtrof hem in het zwaaien met den
apoetoe* of in het verduren van pijnen [112]. Zijn pijlen misten nimmer
het doel, terwijl hij zich op meesterlijke wijze wist te dekken tegen
de pijlen der vijanden.

De oude moeder van Kenaime had nu sedert eenigen tijd groote
hoeveelheden cassave verzameld, om paiwarri te bereiden, want er zou
feest gevierd worden. Uitnoodigingen daarvoor waren overal rondgezonden
in den vorm van touwtjes met knoopen [113], zoodat op den dag van het
feest een menigte Roodhuiden zich in het dorp van Kenaime ophielden.

Lustig werd er op los gedronken. De kalebassen met drank gingen
onophoudelijk van hand tot hand. Men juichte, men braakte, men zong,
tot opeens te midden der algemeene feestvreugde Kenaime verscheen, den
pas opgegraven schedel van Mapajawari omhoog houdend. Te midden der
feestvierenden zette hij hem op den grond neêr, en den strijdknots
opheffende, brulde en hitste hij den strijdzang en danste hij den
strijddans.

„Jakono”* riep hij, „wie helpt mij thans mijn vader te wreken?” Alle
aanwezige jongelingen sprongen op, en het voorbeeld van hun vriend
volgende, zwoeren zij den dood aan de moordenaars van Mapajawari. Allen
dansten nu den knotsdans en zongen den zang; er werd gebruld, gehitst,
gesist, gekropen, evenals Tijgers en Worgslangen. De jongelingen waren
in Kenaima’s* veranderd.

De piaimannen togen onmiddellijk aan het werk en spoedig was ook de
verzekering gekregen van den Dubbelgeest, dat de strijd goed zou
afloopen.

In twee groote Kanoa’s* verlieten de strijders, allen gewapend met
vergiftige pijlen en voorzien van knotsen ter dikte van kleine
boomstammen, de plaats, waar de moord op Mapajawari geschied was. Elke
drie dagen ging een berichtgever naar het dorp terug, zoodat men daar
steeds op de hoogte bleef van wat er onderweg gebeurde. Geen vuur werd
op den tocht ontstoken en steeds stonden schildwachten op den uitkijk.

De strijders hadden nu de dorpen der Itioto’s, de zoogenaamde
Pawana*’s, bereikt. Deze waren echter van hun komst verwittigd en
liepen hen tegemoet, uitroepende: „Wij hebben Mapajawari niet gedood,
wij waarschuwden zelfs tegen den moord, zoodat wij bijna zelf zijn
opgegeten. Zij, die den vader van Kenaime hebben opgegeten, moeten
jelui zoeken in de dorpen der Jawa-Konejenje*. Maar deze menscheneters
beschouwen ons als vrienden, zoodat we u als vrienden tot hen zullen
leiden.”

Zoo gezegd zoo gedaan. Te zamen met de Pawana’s bereikten de wrekers na
een maan* de dorpen der Itioto’s. Reeds van verre hielden allen de
knotsen omhoog, uitroepende: „Vrede, vrienden!”

De Itioto’s niet wetende, wie de vreemde krijgslieden waren, ontvingen
hen met open armen. Zelfs werd ter hunner eere een feest gevierd.

Kenaime echter gaf zijn vrienden last, op het feest niet te drinken, en
te wachten op het sein, dat hij hen te middernacht zou toeroepen. Dan
moesten zij opspringen en den strijd beginnen.

De Itioto’s dronken lustig door, tot ze allen smoordronken waren, maar
de Caraïben en Pawana’s waren nuchter gebleven, daar zij den drank
ongemerkt uit de kalebassen op den grond hadden uitgegoten. Zij hielden
zich echter of ook zij beneveld waren en, zoodra de Itioto’s hunne
hangmatten hadden opgezocht, wisten de gasten van hen gedaan te
krijgen, dat ieder een Caraïb of een Pawana bij zich nam, nadat deze
voorgewend hadden, naar warmte te verlangen in den koelen nacht. Zoo
lag aan het einde van het feest een nuchtere Caraïb of Pawana naast een
dronken menscheneter, wachtende op het afgesproken sein van hun
aanvoerder.

Eensklaps weerklonk een vreeselijk gebrul en een holle stem riep
donderend de woorden:

„Mapajawari joepoebombo toetoeroetoe”.

Het was Kenaime, die in den hollen schedel van zijn vader den aanval
blies. Alle Caraïben en Pawana’s sprongen op. De dronken Itioto’s
trachtten te vluchten, doch van alle kanten klonk het brullend en
hitsend: Sla dood, verworg, mik op den neus; geen genade; spaar
vrouwen, noch kinderen, noch grijsaards. En te midden van het
verschrikkelijke bloedbad toeterde Kenaime voortdurend in den schedel
van zijn vader.

Slechts enkele, ik geloof zes, Itioto’s ontsnapten, om de tijding der
nederlaag naar de verder gelegen dorpen over te brengen. Mapajawari was
gewroken. De overwinnaars sneden de hoofden der verslagen Itioto’s af
en hingen ze op aan de takken der omliggende boomen. In het midden
zetten zij den schedel van Mapajawari op een staak, opdat hij zou
kunnen oordeelen over de wraak van zijn zoon.

Zonder verdere ongevallen bereikten de strijders weder hunne dorpen,
waar zij met vreugde ontvangen werden. Feesten volgden elkander op.
Jonge meisjes bezongen hun moed en ouden van dagen prezen hun list.

En sedert dien tijd hebben de kannibalen zich nooit meer aan de
Coppename vertoond. [114]




NO. 48. MIGRATIE-LEGENDE VAN DEN KASI’HTA-STAM DER CREEK-INDIANEN,

verteld door Chekilli, Keizer der Roven- en Beneden Creek-Indianen, te
Savannah in Georgia in het jaar 1735, in tegenwoordigheid van den
Gouverneur Oglethorpe, van Koning Antichi, Hoogste opperhoofd van de
stad der Cowetaws, van andere Koningen en van dertig krijgers.

Op zekeren dag opende de Aarde zich in het Westen, waar haar mond is.
De Aarde brak open en de Cussitaws traden uit haar mond te voorschijn
[115], en vestigden zich in de nabijheid. Maar de Aarde begon angstig
te worden en haar kinderen op te eten. Dientengevolge begaven de
Cussitaws zich westwaarts. Eenigen van hen keerden echter terug en
kwamen weder op de plaats, waar zij geweest waren, en zetten zich daar
neêr. De meesten bleven echter achter, daar zij zagen, dat het zoo het
beste was. Hunne kinderen werden echter door de Aarde opgegeten, zoodat
ook zij, geheel ontmoedigd, den kant uitgingen, waar de Zon uit de
Aarde opstijgt.

Op hun tocht kwamen zij aan een modderige, dicht begroeide, vuile
rivier, kampeerden er en bleven er één nacht over. Den volgenden dag
zetten zij hun reis voort en kwamen zij reeds den anderen dag aan een
roode, als bloed uitziende rivier. Zij bleven aan deze rivier en
leefden gedurende twee jaar van haar visschen; maar er waren daar lage
rivierstanden, wat hen niet beviel, en waarom zij er niet wilden
blijven. Zij gingen toen naar het einde van die bloedige rivier en
hoorden toen een geluid als van den donder. Zij begaven zich vervolgens
naar de plek, van waar het geluid kwam. In het eerst zagen zij een
rooden damp en daarna een berg, die donderde; en op dien berg hoorden
zij een geluid, alsof hij aan het zingen was. Zij zonden er toen
menschen heen, om te zien wat dat was; het bleek een groot vuur te
zijn, dat in de hoogte spoot en dat een zingend geluid maakte. Deze
berg noemden zij Koning der Bergen. Hij dondert nog tot op dezen dag en
de menschen zijn er bang voor.

Hier ontmoetten zij toen menschen van drie verschillende stammen. Zij
hadden iets genomen en gered van het vuur van den berg en op dezelfde
plaats leerden zij ook planten en vele andere dingen kennen.

Uit het Oosten kwam toen een wit vuur naar hen toe, dat zij echter niet
wilden gebruiken.

Van Wahalle kwam toen een vuur, dat blauw was; maar ook dit wilden zij
niet gebruiken.

Uit het Westen kwam daarna een vuur, dat zwart was; en ook dit beviel
hen niet.

Ten laatste kwam er een vuur uit het Noorden [116], dat rood en geel
was. Dit mengden zij met het vuur, dat zij van den berg hadden genomen
en dit is het vuur, dat zij nog dagelijks gebruiken; ook dit zingt
somtijds.

Op den berg was een paal, die voortdurend heen en weêr ging en een
geluid gaf; maar zij konden de manier niet vinden, om hem tot rust te
brengen. Ten slotte namen zij een moederloos kind en sloegen het tegen
den paal, totdat het dood was. Zij namen nu den paal op en steeds
dragen zij dien nog met zich, als zij ten strijde trekken. Deze paal
was gelijk een houten tomahawk*, die zij nu nog in den strijd gebruiken
en nog altijd van hetzelfde hout gemaakt wordt.

Zij vonden hier ook vier [117] planten of wortels, die voor hen hunne
deugden bezongen en openbaarden. Ten eerste: Pasaw, de
ratelslangwortel; ten tweede: Micoweanochaw, de roode wortel; ten
derde: Sowatchko, die als wilde venkel groeit en ten vierde:
Eschalapootchke, kleine tabak.

Deze planten, vooral de Ratelslangwortel en de Kleine Tabak, gebruiken
zij als de beste medicijn voor reinigingsdoeleinden op hunne púskita*.
Gedurende deze pustika vasten zij en brengen zij offers aan de eerste
vruchten.

Sedert zij de weldaden van deze planten leerden kennen, hebben hunne
vrouwen op bepaalde tijden een apart vuur en zonderen deze zich dan
voor de zuivering van de mannen af. Als zij dit nalaten, zal de kracht
der vier planten verloren gaan en zullen de vrouwen niet gezond
blijven.

In die tijden ontstond er nu een strijd over de vraag, wie de oudste
der stammen was en wie van hen alles regelen zou. Zij kwamen ten slotte
overeen, dat, daar zij tot vier stammen behoorden, zij vier palen
zouden planten en deze met een soort klei rood zouden kleuren, die
eerst geel is en door branden rood wordt. Zij zouden daarna ten strijde
trekken en de oudste zou die zijn, welke zijn paal met de scalpen der
vijanden het eerst van onderen tot boven zou hebben bedekt.

Allen probeerden het nu en de Cussitaws waren de eersten, die hun paal
bedekten en wel zóó dik, dat van het hout niets te zien was. Daarom
werden de Cussitaws door allen als de oudste stam beschouwd. Den
Chickasaws gelukte het, ook hun paal te bedekken en daarna ook den
Atilamas; maar de Obikaws konden hun paal slechts tot kniehoogte
bedekken.

In dien tijd leefde er nu een groote vogel, blauw van kleur, met een
lange staart en vlugger dan de arend. Deze vogel verscheen iederen dag
en doodde en at een van het Indianenvolk op. Daarom besloten zij, een
beeld te maken in den vorm eener vrouw, en dit zetten zij op den weg
van den vogel neêr. De vogel kwam terug, droeg het beeld weg, en
behield het langen tijd, tot hij het eindelijk terugbracht. Zij lieten
toen het beeld alleen, in de hoop, dat het iets zou voortbrengen. Na
langen tijd kwam er een roode rat [118] uit te voorschijn en daarom
gelooven zij, dat de vogel de vader van de rat is.

Er werd toen raad met de rat gehouden, ten einde te beslissen, hoe zij
haren vader zouden kunnen dooden. De vogel had boog en pijlen en er
werd besloten, dat de rat de boogpees zou doorknagen, zoodat de vogel
zich niet meer zou kunnen verdedigen. Zoo gezegd zoo gedaan, en het
volk kon toen den vogel dooden. Deze vogel noemen zij Koning der
vogels. Zij denken, dat ook de arend een koning is, en zij dragen
daarom zijn veeren, als zij ten strijde trekken of vrede sluiten.
Wanneer hun vijand met witte veeren en een witten mond nadert en als
een arend schreeuwt, mogen zij hem niet dooden.

Zij verlieten nu deze plaats en kwamen aan een wit voetpad. Het gras en
alles in het rond was wit, en zij waren vast overtuigd, dat hier
menschen moesten geweest zijn. Zij kruisten nu het pad en sliepen in de
nabijheid. Daarna keerden zij terug, om te zien welk soort pad en welk
volk het was, dat hier was geweest, daar zij geloofden, dat het voor
hen beter zou zijn, het pad te volgen. Zij volgden het pad en kwamen
aan een kreek, Coloosehutche genoemd (Coloose-kreek), omdat het hier
rotsachtig was en er dampen opstegen.

Zij kruisten het pad nu in de richting der zonopkomst en kwamen bij een
volk en aan een stad, Coosaw geheeten. Hier bleven zij vier jaar. De
Coosaws klaagden, dat een wild beest op hen aasde, dat zij menscheneter
noemden of leeuw [119] en dat het in een rotsspelonk verblijf hield. De
Cussitaws zeiden, dat zij het beest zouden zien te dooden. Zij groeven
een kuil en legden er een net van hickory-bast naast. Daarna bedekten
zij den kuil met kruislings er over heen gelegde takken, zoodat de
leeuw hen niet zou kunnen volgen; en, naar de plaats gaande, waar hij
zijn leger had, wierpen zij een tooverrammelaar in het hol. De leeuw
kwam toen in grooten angst te voorschijn en vervolgde hen door het
struikgewas heen. Zij vonden het toen beter, dat er een zou sterven en
namen daarom een moederloos kind en wierpen het voor het beest, toen
het nabij den kuil kwam. De leeuw besprong het slachtoffer en viel in
den kuil, waarover zij nu het net heenwierpen, en waarna zij het beest
met vlammend hout konden dooden. Zijn beenderen bewaren zij tot heden
toe; aan één zijde zijn zij rood, aan de andere blauw.

Daar de leeuw gewoon was, om de zeven dagen een uit het volk te dooden,
bleven zij, nadat zij het beest hadden gedood, nog zeven dagen op deze
plaats. Ter herinnering aan zijn dood vasten zij, wanneer zij zich tot
den oorlog voorbereiden, zes dagen lang [120] en trekken er den
zevenden dag op uit. Als zij de beenderen meenamen, zouden zij geluk
hebben.

Na vier jaar verlieten zij de Coosaws en kwamen zij aan een rivier, die
zij Nowhawpe noemen (nu Callisihutche). Zij bleven er twee jaar en daar
zij geen koren* hadden, leefden zij van wortels en visch; zij maakten
bogen, en pijlpunten vervaardigden zij van bevertanden en steen.
Gespleten riet gebruikten zij als messen.

Zij kwamen toen, steeds verder trekkend, aan een kreek, die zij
Wattoohawka- (Whooping-) kreek noemden, om het geschreeuw van
kraanvogels*, die daar in menigte waren. Hier sliepen zij één nacht.

Den volgenden dag bereikten zij een rivier, waarin een waterval was,
die zij Aphoosa pheeskaw noemden. Zij trokken de rivier over en kwamen
aan een hoogen berg, waar menschen woonden, die zij voor de makers van
het witte pad hielden. Zij maakten nu witte pijlen, waarmeê zij hen
beschoten, om te zien of het goede menschen waren. Maar het volk nam
hunne witte pijlen, verfde die rood en schoot op hen, om te zien of zij
goede menschen waren.

Toen zij deze aan hun Hoofdman toonden, zei deze, dat dit geen goed
teeken was; wanneer de pijlen, die zij terugschoten, wit waren geweest,
hadden zij er heen moeten gaan en eten aan hun kinderen moeten brengen;
maar nu zij rood waren, deden zij beter te vertrekken. Doch enkelen
hunner togen op weg, om te zien wat voor menschen zij waren. Zij vonden
er echter ledige hutten en zagen een spoor, dat naar de rivier leidde;
daar zij echter geen spoor aan de overzijde zagen, geloofden zij, dat
het volk in de rivier gegaan was en niet weêr te voorschijn zou komen.

Op deze plaats is een berg, Moterell geheeten, die een geluid maakt als
een trom [121]. Zij denken, dat het volk daar nu woont. Aan alle kanten
hooren zij het geluid, als zij ten strijde trekken.

Zij volgden de rivier, tot zij aan een waterval kwamen, waar zij hooge
rotsen zagen; en op de rotsen vonden zij bogen. Nu geloofden zij, dat
het volk, waarvan het witte pad afkomstig was, daar woonde.

Op hunne tochten hadden zij steeds twee verkenners, die zij vóór de
hoofdmacht vooruit lieten gaan. Deze verkenners bestegen een hoogen
berg en zagen van daar een stad. Zij schoten toen witte pijlen in de
stad, maar het volk schoot weêr roode terug.

Toen begonnen de Cussitaws angstig te worden en besloten zij de stad
aan te vallen, zoodat zij dan allen een woning zouden hebben, als zij
haar genomen zouden hebben.

Zij wierpen steenen in de rivier om haar te kunnen overgaan, namen de
stad, waarvan de bewoners platte hoofden hadden, en doodden allen op
twee na. Toen zij deze, die gevlucht waren, achtervolgden, troffen zij
een witten hond aan, die zij neêrsloegen. Daarna zetten zij de
vervolging voort, maar de vluchtelingen ontkwamen. Zij hadden toen een
wit pad bereikt, en zagen de rook van een stad. Nu dachten zij, het
volk gevonden te hebben, dat zij zoo lang gezocht hadden. Dit is de
plek, waar nu de stam der Palachucolas woont, van welke Tomochichi
[122] afkomstig is.

De Cussitaws naderden met bloedige voornemens, maar de Palachucolas
gaven hun zwarten drank, als een teeken van vriendschap en zeiden tot
hen: „Onze harten zijn wit, en de uwen moeten ook wit zijn en jelui
moeten de bloedige tomahawk* neêrleggen en je lichamen toonen als een
bewijs, dat zij altijd wit zullen zijn.” Maar niettemin bleven zij voor
den tomahawk gestemd; de Palachucolas wisten hen echter te overreden en
begroeven het wapen onder hun slaapplaatsen. De Palachucolas gaven hun
ook witte veeren en stelden hun voor, een gemeenschappelijk Hoofd te
kiezen.

Sedert dien tijd leven beide stammen eendrachtig samen. Één deel
vestigde zich aan de eene oever der rivier, een ander deel aan de
andere. De Indianen aan de eene oever zijn de Cussitaws, die aan de
andere de Cowetas. Zij vormen nu één volk, dat de voornaamste steden
der Boven- en Beneden Creek-Indianen bewoont [123].

Toch kunnen de Cussitaws, die eerst den rooden rook en het roode vuur
zagen en bloedige steden maakten, hun roode harten niet verlaten, die
echter nu aan de eene zijde wit, aan de andere zijde rood zijn.

Zij weten nu, dat het witte pad het beste is geweest. Want hoewel
Tomochichi een vreemdeling was, zien zij nu in, dat hij hen goed heeft
gedaan. Want hij kwam om den grooten Koning te zien met gouverneur
Oglethorpe en hem te hooren vertellen, en zij hadden geluisterd en
geloofden het verhaal.








II. WEST-INDISCHE NEGER-FOLKLORE.


INLEIDENDE BESCHOUWINGEN.


Tot de opgaven, die ik mij gedurende mijne onderzoekingsreis door de
binnenlanden van het Suriname-district Nickérie in September en October
van het jaar 1900 (C.b.) gesteld had, behoorde ook het bijeenbrengen
eener verzameling dieren.

Van deze en gene zijde waren mij wenken medegegeven en wenschen kenbaar
gemaakt, die ik, al naar de omstandigheden zulks gedoogden, zou
trachten te bevredigen. Onder de diergroepen, die tot de wenschen onzer
zoölogen behoorden, was mij ook een groep van spinnen genoemd, waarvan
de kennis, ook uit een dierengeographisch oogpunt, van belang werd
geacht.

Reeds op den tweeden dag van onzen tocht bleek mij echter, dat op mijne
negers, die als roeiers en als dragers dienst deden, en wien ik voor
het verzamelen van dieren premiën had uitgeloofd, voor zoover het
spinnen gold, niet veel te rekenen zou vallen, want „een spin, [124]
het verstandigste en slimste dier, mag niet gedood worden”, voegden
mijne roeiers mij toe, mij verwijtend aanziende, toen ik tegen de tent
van mijn boot een jacht op een snelloopende, langpootige soort wilde
beginnen, na reeds een der voor deze brooze wezens medegenomen
reageerbuisjes met spiritus te hebben gevuld.

Enkele mijner zwarte roeiers, niet bestand tegen de macht van het
aardsche slijk, beloofden mij wel tegen een verhoogde premie in het
verzamelen van spinnen behulpzaam te willen zijn, doch tegenover het
meerendeel was ik genoodzaakt, door negeroogen onbespied, mijn wreede
jacht uit te voeren.

De groote eerbied, dien de negers voor een spin koesteren, is zeker bij
de wreedheid, waaraan zij zich vaak tegenover andere dieren schuldig
maken, opvallend, en geen wonder is het dan ook, dat in de scheppingen
der rijke negerphantasie de spin schering en inslag is; want ik
overdrijf zeker niet, wanneer ik zeg, dat in de vertellingen der
Surinaamsche negers de spin tien tegen één de heldenrol speelt.

Het mag zeker bevreemding wekken, dat waar in den laatsten tijd zooveel
studie wordt gemaakt van de mondelinge overleveringen der natuurvolken,
en waar men tracht het oorspronkelijke in hunne vertellingen van het
door vreemden invloed bijgevoegde te onderscheiden, nog zoo weinig aan
de spinverhalen, de anansi-tori’s der Surinaamsche negers, gedacht is.
Men moet al zeer weinig opmerkingsgave en weinig zin tot onderzoek
hebben, om niet spoedig bij eene kennismaking met het zwarte deel der
Surinaamsche bevolking tot de ontdekking te komen, welk een belangrijke
plaats de anansi-tori in het leven van den neger inneemt.

Waar bij alle gebeurtenissen des levens, die voor den geest afleiding
vragen, boeiende lectuur of inspannende arbeid en studie onze gedachten
een andere richting kunnen geven, daar heeft de Neger zijn lange
anansi-tori’s, die hem na volbrachten arbeid aangenaam bezig houden,
die hem in oogenblikken van droefheid tot troost zijn, en die hem
gedurende de kwellingen van het lastige insektenheir in de oerwouden
verlichting geven.

Herinnert zich niet menig oud-Surinamer nog zeer goed de langdurige
anansi-tori’s, waarmede de nène [125], voor zijn bed gezeten, hem in
slaap trachtte te brengen? (zie No. 26 van dezen bundel). Ook in
Suriname deed de anansi-tori in déde-hóso [126] nog niet lang geleden
opgeld, zóó zelfs dat in Paramaribo anansi-tori-vertellers waren, die
van het eene sterfhuis naar het andere gingen en er steeds welkom
waren.

Voor een neger-arbeider op expeditie door de oerwouden is de
anansi-tori eveneens een ware uitkomst. Wanneer op onzen tocht door de
eindelooze wildernissen de muskieten ons plaagden of de kleine
patatten-luizen* het lichaam met brandend jeukende bulten overdekt
hadden en aan slapen niet te denken viel, zochten onze negers vaak
afleiding door hunne anansi-tori’s.

Meermalen schepte ik er genoegen in, het primitief kampement onzer
negers, die hunne hangmatten tusschen de boomen, op korten afstand van
onze tent, hadden opgehangen, te gaan bezoeken, wanneer zij na het
nuttigen van hun eenvoudig, doch overvloedig maal aan het vertellen
waren. Bij de flikkerende vlammen van het kampvuur vond ik een onzer
arbeiders, in zijn hangmat gezeten, omringd door een aantal
toehoorders, op wier gelaat de grootste aandacht en een innig genoegen
te lezen waren.

De verteller sprak gemakkelijk, met mooie accentuatie en met
bewonderenswaardige stembuiging—soms fluisterend, om daarna met
langzame stemverheffing zijn woorden met kracht uit te stooten. Nu eens
sprak hij vermanend, dan weêr vragend en al kon ik wegens onvoldoende
kennis der Neger-Engelsche taal het verhaal niet volgen, toch liet de
uitnemende verteller niet na, indruk op mij te maken, en wist hij het
verlangen bij mij op te wekken, met den inhoud dier negervertellingen
kennis te maken.

Toen wij te Paramaribo verblijf hielden, deed ik een poging daartoe,
toen een der tochtgenooten, H. van Cappelle Jr., een aantal
phonographische opnamen van negerliederen wilde machtig worden, waartoe
een onzer bedienden ons in de gelegenheid stelde. Op de bijeenkomst,
die in diens nederige woning, aan een zijstraat van de Saramaccastraat,
plaats had, had hij nl. een aantal negers, negerinnen en kleurlingen
uitgenoodigd, die zich bereid hadden verklaard, liederen ten beste te
geven.

Aan het einde van den avond verzocht ik een der aanwezigen, ook eens
een anansi-tori te willen vertellen, waarop een 15-jarig negerinnetje
naar voren trad, zich zonder eenigen schroom voor de horen van de
phonograaf [127] neêrzette en met mooie zeggingskracht, die bij ons
allen bewondering wekte, zonder haperen haar „Boen no habi tangi” [128]
ten beste gaf.

Ik vroeg de vertelster, mij de Nederlandsche vertaling van den
dierenfabel te willen ter hand stellen, waaraan zij den volgenden dag
voldeed, doch waaruit tot mijn teleurstelling bleek, dat zij geen
typische anansi-tori had gekozen, omdat anansi, de spin, er niet als
held in optreedt.

Toch heeft de eenvoudige vertelling niet nagelaten, indruk op mij te
maken, omdat een ieder, die met de „onbeschaafde” volken of met de
eenvoudige bewoners van het platteland heeft omgegaan, zal moeten
erkennen, dat de waarheid der daarin verkondigde moraal steeds meer aan
het licht komt, naarmate men de groote centra der „beschaving” nadert.

Dat de Neger, wiens karaktereigenschap, voor zoover het den door den
omgang met den „beschaafden” blanke nog weinig bedorven neger geldt,
getrouwheid, onbaatzuchtigheid, innige verknochtheid en dankbaarheid
is, deze treurige waarheid door de dieren laat verkondigen, is niet te
verwonderen. Wij zien immers, hoe zorgvuldig hij, evenals alle
natuurvolken, de dieren om hem heen in hun doen en laten bespiedt, en
hoe hij daardoor in staat wordt gesteld, bij hen, nevens vele hoogere
gaven, die wij met ons zooveel beperkter waarnemingsvermogen over het
hoofd zien, dikwijls een grooter mate van welwillendheid en
onbaatzuchtigheid jegens soortgenooten op te merken, dan wij in de
„beschaafde” wereld de menschen veelal jegens elkander aan den dag zien
leggen.

De jeugdige Creoolsche had met hare eenvoudige vertelling mijne
belangstelling in de Surinaamsche negerfolklore nog meer geprikkeld en
het verlangen bij mij opgewekt, in het bezit te komen van eene
verzameling Surinaamsche negervertellingen, die wellicht voldoende stof
voor eene studie over dit onderwerp zouden kunnen opleveren.

Daar weinigen het Nederlandsch voldoende machtig zijn, om een
anansi-tori in onze taal over te zetten, of den lust hebben, de
dikwijls langdradige vertellingen op schrift te brengen, had ik weinig
verwachting dat mijne pogingen, om meerdere negervertellingen bijeen te
brengen, slagen zouden.

Toch was het weder mijn ijverige tochtgenoot en goede kenner van den
Surinaamschen neger, C. van Drimmelen, die mijn wenschen bevredigde en
die in den Javaansch-Maleischen tolk M. H. Nahar te Paramaribo den man
vond met genoeg belangstelling voor negerfolklore om, geheel
belangeloos, zijn tijd en zijn krachten aan dit onderwerp te wijden.

Het meerendeel der vertellingen, die Nahar bijeen bracht, verdienen den
naam anansi-tori’s, omdat de spin er de heldenrol in speelt, en zijn
daarom zeer leerrijk, omdat, hoezeer het sprookje ook gewijzigd moge
zijn, dit ook bij de negers der Goudkust zoozeer vereerde dier, zooals
nader zal blijken, door de overbrenging der vertellingen naar
West-Indië hoegenaamd niets van zijn karaktereigenschappen verloren
heeft.

Doch hoe belangwekkend deze naïve vertellingen voor een studie van het
volksleven ook mogen zijn, het moet erkend worden, dat zij in een
beschaafde taal overgebracht, veel van hare pittigheid en
oorspronkelijkheid verliezen. Want slechts dan kan men ze ten volle
genieten, wanneer men de Neger-Engelsche taal machtig is, en men ze
zelf hoort vertellen. Want datgene, wat deze vertellingen der negers
juist zoo smakelijk en belangwekkend maakt, nl. de krachtige
uitdrukkingen, met stemverheffing uitgesproken, het plotselinge
gedempte gefluister, de herhaalde uitroepen, de gesticulaties, de
klank- en spraaknabootsingen en niet het minst de korte liedjes, die er
tusschen door worden gezongen—dit alles is zeer moeielijk op schrift
weêr te geven.

Wanneer de Neger met zijne rijke phantasie en zijn kinderlijken aard,
die zich in velen zijner handelingen uit, uren achtereen geboeid kan
worden door vertellingen van koningen, prinsen en prinsessen, van
feesten onder de waterdieren, van spinnen, die ongezadeld op tijgers
rijden enz., zullen ook onze kinderen, die gaarne droomen van een
wonderland, waar de dieren als menschen handelen en spreken kunnen, in
die eenvoudige sprookjes een rijke bron van genot vinden. Maar ook voor
hen, die gaarne willen doordringen in het zieleleven van een
menschenras, dat in elk opzicht de antipode mag genoemd worden van het
Roode of Indiaansche ras, dat vóór de komst der blanke en zwarte
bevolking, heer en meester van het land was, zullen de in dezen bundel
bijeengebrachte voortbrengselen der negerphantasie, hoop ik, welkom
zijn, omdat zij er ongetwijfeld den Neger van een betere zijde in
leeren kennen, dan men gewoon is, dit zoo lang verdrukte ras af te
schilderen.

Mogen de sprookjes en dierenfabels, waarmede nu ook het groote, lezend
publiek kennis zal kunnen maken, wel niet de waarde bezitten van de
vertellingen, die Stanley, te midden der Afrikaansche wouden, in de
stille avonduren om het kampvuur door zijne zwarte metgezellen gedaan
werden [129] en die de groote ontdekkingsreiziger slechts dan
opteekende, wanneer een echte inboorling uit het binnenland aan het
woord was, toch zullen ze niet nalaten, een blik te leeren slaan in de
diepste roerselen der negerziel en de overtuiging kunnen schenken, dat
in de toekomst van het Negerras veel verwacht zal kunnen worden.

Mij heeft de lijvige bundel anansi-tori’s, door Nahar bijeengebracht,
aangename oogenblikken verschaft. Ik zag weêr vóór mij het in
duisternis gehulde machtige oerwoud, hier en daar phantastisch verlicht
door de flikkeringen van de vuurtjes onzer negers; ik hoorde de forsche
heldere stem van den verteller, afgewisseld door den schaterlach der
toehoorders; het was weêr alsof ik, liggende in de hangmat, de
doordringende negerstemmen langzaam hoorde wegsterven en of de
vreemdsoortige, elke minuut vermeerderende geluiden van het nachtelijk
dierenconcert weder uit het machtige oerwoud tot mij kwamen.








DE SURINAAMSCHE ANANSI-TORI’S EN HARE OORSPRONG.


De vertellingen der Surinaamsche negers zijn bijna uitsluitend
dierenfabels of sprookjes, waarin aan de verschillende dieren
menschelijke hoedanigheden, zoowel lichamelijke als geestelijke, worden
toegeschreven. Evenals in de Indianenverhalen kunnen de dieren
willekeurig van dier in mensch of omgekeerd veranderen. Het aantal
vertellingen, waarin de spin, anansi, als held optreedt, is verreweg in
de meerderheid. De spin is bij den Surinaamschen neger de nationale
held, en tevens de personificatie van het negerras. Aan de spin nl.
worden de eigenschappen toegeschreven, die ook bij den neger het meest
op den voorgrond treden of die hij zoo gaarne zou willen bezitten.

De spin is buitengewoon listig, lijdt aan slapeloosheid, heeft een
taaiheid, die aan onsterfelijkheid grenst, bezit een formidabelen
eetlust en een bewonderenswaardig talent, om zich van het noodige
voedsel te voorzien. De spin toont door het spinnen van haar kunstig
web, dat zij buitengewoon knap is en „heeft de draad van haar
persoonlijkheid met het nationale leven als het ware samengeweven.” De
spin houdt er van lui te zijn, weigert de lichtste last te dragen, als
het in haar kraam te pas komt, maar kan ook, als er iets te eten valt,
met het grootste gemak het lichaam van een dooden olifant optillen.

Om anansi heen groepeeren zich talrijke andere dieren, die voor het
meerendeel tot de inheemsche fauna van Guyana behooren en na de
overbrenging der vertellingen door de negerslaven gaandeweg voor
Afrikaansche dieren in de plaats zijn getreden, terwijl er ook nog nu
en dan dieren in voorkomen, die in de herinnering hunner afstammelingen
aan het oude vaderland zijn blijven voortleven, zooals bijv. de
Olifant, die in Amerika niet voorkomt, en toch in de Surinaamsche
negervertellingen enkele malen optreedt.

Iedere diersoort wordt in de verschillende dierenfabels steeds met
dezelfde eigenschappen uitgebeeld, zoowel lichamelijke als geestelijke
en in hunne karakterschetsen der dieren toonen ook de negers
uitmuntende natuurwaarnemers te zijn.

In het algemeen kan gezegd worden, dat de neger er, evenals andere
natuurvolken, van houdt, in het licht te stellen, dat de zwakke en
hulpelooze schepselen geschapen zijn, om over de sterkere te
zegevieren—niet door kracht, maar door knapheid en listigheid. De neger
acht deze eigenschappen hooger dan brute kracht. Kleine en nietige
dieren winnen het in zijn eenvoudige vertellingen steeds van de groote
en sterke, en dat hij dit motief zoo gaarne in zijne mondelinge
overleveringen behandelt, mag hieraan worden toegeschreven, dat het
Zwarte Ras, dat steeds onderdrukt is geweest, dat zoo lang als
minderwaardig tegenover het blanke werd beschouwd, en in de
Afrikaansche wildernis tegen zoovele wilde en gevaarlijke dieren heeft
moeten strijden, geleerd heeft, dat kundigheden en list eigenschappen
zijn, waarmede hij het in zijn strijd tegen zijn medemensch en tegen de
omringende dierenwereld het verst kan brengen.

Dat de neger licht geneigd is, in dit opzicht sterk te overdrijven, dat
er een tikje verdorvenheid in zijne streken schuilt, en dat hij
geveinsdheid als een schoone eigenschap heeft leeren kennen en
listigheid als een onschatbaar middel in zijn strijd tegenover de
dieren en tegen de hebzucht van zijn blanke overheerschers heeft leeren
waardeeren, is zeker niet te verwonderen.

Het was zeker geen gemakkelijke taak, die M. H. Nahar op zich had
genomen, om het noodige materiaal voor de kennis van de Surinaamsche
neger-folklore bijeen te brengen. Terwijl het reeds zeer moeielijk is,
om uit den vloed van woorden, nu eens zacht gefluisterd, dan weêr met
kracht uitgestooten, overal den zin goed te begrijpen, het vereischt
bovendien een ongewoon taalgevoel, om in een Nederlandsche vertaling
den eigenaardigen verhaaltrant der negers behoorlijk weêr te geven
[130].

In dit opzicht hebben de door Nahar mij toegezonden vertellingen mij
wel wat teleurgesteld, want na de allernoodzakelijkste verbeteringen
verkreeg ik een tekst, die niet juist de wijze weêrgeeft, waarop de
neger zich pleegt uit te drukken, als hij aan het vertellen is. De
korte zinnen, het gebruik van den tegenwoordigen tijd, het weglaten van
het lidwoord vóór de dierennamen, ziedaar enkele eigenaardigheden, die
mij in de Surinaamsche oerwouden reeds waren opgevallen, als een neger,
omringd door aandachtige toehoorders, bij het flikkerende vuurtje aan
het vertellen was, en die ik later terugvond bij den nog te bespreken
bundel vertellingen, verzameld door Florence Cronise bij de negers van
Sierra Leone en ook in de belangwekkende verzameling, door Walter
Jekyll bij de negerbevolking van het West-Indische eiland Jamaica
bijeengebracht.

Beter in dit opzicht is het verhaal uit de geschiedenis van Vriend
Spin, dat de Heer A. G. Fernandes te Paramaribo mij verschafte, en
waarop ik later nog de bijzondere aandacht moet vestigen.

Waar het allerminst mijne bedoeling is, door deze opmerking op den
arbeid van Nahar kritiek uit te oefenen, meende ik haar den lezer toch
niet te mogen onthouden, opdat hij wete, welke waarde uit een zuiver
folkloristisch oogpunt aan Nahar’s bundel mag worden toegekend. Deze
woorden gelden natuurlijk niet voor het meerendeel der lezers van dezen
bundel, wien het meer om den inhoud, dan op den juisten vorm van de
vertelling te doen is.

De woorden van vreemde afkomst, zooals repeteeren, diagnoseeren enz.
heb ik in Nahar’s tekst niet door Nederlandsche woorden vervangen,
omdat het met voorliefde gebruiken van deftige woorden mij onder de
gesprekken met den Surinaamschen Neger als een eigenaardigheid was
opgevallen.

Nahar had bij het verzamelen van negervertellingen nog met een andere
moeilijkheid te kampen, waarop hij niet gerekend had, nl. met het bij
den Neger ingewortelde bijgeloof, waardoor hij telkens teleurgesteld
werd, wanneer hij wilde trachten, op Zondag, den voor hem geschiktsten
dag, nieuwe vertellingen machtig te worden.

Het innerlijke leven van den Neger wordt, evenals dat van den Indiaan,
zoozeer beïnvloed door zijn bijgeloof, dat om het goed te kunnen
begrijpen, eene kennis van het uitgebreide netwerk van
bijgeloovigheden, waarvan hij zich steeds omringd gevoelt, zoo niet
noodzakelijk, dan toch zeer nuttig zou zijn. Het is daarom, dat ik aan
den bundel Surinaamsche Anansi-tori’s laat voorafgaan een door M. H.
Nahar mij toegezonden opstel, getiteld: „De Anansi-tori en het
Bijgeloof”. De lezers, die meer over dit onderwerp willen vernemen,
verwijs ik naar het opstel van de Gebroeders Penard, (P. b.).

Vooral van oude negerinnen, van wie Nahar kon verwachten, de meest
oorspronkelijke vertellingen te zullen hooren, kreeg hij steeds een
weigering, op Zondag aan het vertellen te gaan, want „kerki teki habra
wi kisi dopoe [131] en mi wan kerki soema moe taki anansitori?” [132],
waren de antwoorden, die een oude negerin, eertijds slavin op de
plantage Brouwerslust (Brouroe) en nu lidmaat van de Moravische
broedergemeente, Nahar gaf, terwijl zij hem met argusoogen aanzag, diep
ademhaalde en de tong tegen haar verhemelte sloeg.

De volharding, waarmede Nahar zich van zijn taak gekweten heeft [133],
mag daarom op hoogen prijs worden gesteld, omdat zijne verzameling
negervertellingen den grondslag vormt, waarop anderen zullen kunnen
voortbouwen [134].

Met nadruk mag hier zeker wel gewezen worden op den steeds toenemenden
Europeeschen invloed, die ook de neger-folklore van Suriname bezig is
te ondergaan, en die reeds zóó groot is, dat het zeer moeielijk is,
onder de jongeren van het zwarte deel van Suriname’s bevolking
oorspronkelijke anansi-tori’s machtig te worden. Terecht drukt Nahar
dan ook in een zijner minder voor publicatie geschikte aanteekeningen
over het bijgeloof zijne teleurstelling er over uit, dat de voormalige
slavin op Brouwerslust er niet toe te brengen was, anansi-tori’s te
vertellen, „daar stellig zeer typische voor den dag zouden zijn
gekomen”.

Alvorens nu op de verschillende vertellingen een korte toelichting te
geven, in den zelfden geest, als ik bij de mondelinge overleveringen
der Indianen heb getracht te doen, zal het nuttig zijn, enkele regels
te wijden aan de vermoedelijke herkomst der Surinaamsche
negervertellingen, waarbij de Geschiedenis van den Surinaamschen Neger
ons zal moeten leiden.



In Suriname, met zijne uit zooveel verschillende elementen
samengestelde bevolking, hebben alleen de Negers hunne spinverhalen of
anansi-tori’s, waaruit blijkt, dat deze vertellingen van Afrikaanschen
oorsprong zijn. Iedereen weet dit ook in de kolonie. Werd niet de
gouddelver, die zoo bang was op Zondag anansi-tori’s te vertellen of
aan te hooren [135] door den tolk Nahar dadelijk gerustgesteld met de
woorden: „anansi-tori’s zijn immers slechts sprookjes, die door de
Afrikanen en hunne kinderen vervaardigd zijn en die hier al sedert 2 à
300 jaar bestaan”.

Onze nasporingen betreffende den oorsprong dezer vertellingen zullen
wij dus in de eerste plaats daarheen moeten richten, vanwaar indertijd
de negerslaven zijn weggehaald.

Terwijl door meerdere schrijvers de Goudkust en aangrenzende
kuststreken, de Congo en ook wel Soedan als de streken van herkomst
worden vermeld, schijnt het toch wel vast te staan, dat verreweg het
grootste deel der slaven van de Goudkust afkomstig is, waarheen de
Hollanders reeds in 1595 hun eerste handelsreis maakten, en wel meer in
het bijzonder van St. George del Mina, dat, evenals Brazilië, door den
dapperen Maurits van Nassau voor Nederland veroverd werd en dat van
1637 tot 1872 een Nederlandsche kolonie was [136].

Behalve St. George del Mina bouwden de Hollanders aan de Goudkust nog
16 andere forten en deze bezitting met het aangrenzende achterland kon
ruimschoots voorzien in de behoeften aan negerslaven, toen de
Hollanders ook in Guyana nederzettingen gingen vormen, in Essequibo in
1616, in Berbice in 1624 en in Suriname, dat Engeland bij den vrede van
Breda in 1667 aan Nederland afstond, welk bezit aan het einde van den
derden Engelschen oorlog, bij den vrede van Westminster in 1674, ten
volle bevestigd werd.

Het was vooral in de belangrijke periode van 1660–1840, ook wel het
suikertijdperk genoemd [137], dat de Hollanders zich voor hunne
ondernemingen in Guyana aan de Goudkust van de noodige slaven voorzagen
en dit aantal zal zeker niet gering geweest zijn, vooral in het
tijdperk, waarin ook Engelsch Guyana eene Nederlandsche bezitting was.

Waarom nu zouden de Hollandsche kolonisten elders in Afrika gezocht
hebben, wat in hun eigen kolonie ruimschoots te krijgen was?

Naar het Hollandsche fort Kormantijn of Koromanti, nabij het fort
Elmina, werden deze kustslaven Koromantijnen genoemd, of ook wel eens
met den naam Koffies aangeduid, naar den algemeen bij de Ashantijnen
voorkomenden naam Kofi (zie blz. 213). Want deze Koromantijnen waren de
aan de Goudkust wonende Fantijnen en de aan deze vijandig gezinde
Ashantijnen van het achterland—stammen, die in hunne lichamelijke
eigenschappen en in hunne gebruiken de stamverwantschap met den
Surinaamschen neger nog duidelijk verraden.

Doch ook van uit de Engelsche slavendepôts moeten meermalen negerslaven
in Suriname zijn ingevoerd, vooral toen vele Engelsche kolonisten zich
sedert de komst van Parham in 1652 in Suriname kwamen vestigen, om zich
op de winstgevende suikerrietcultuur toe te leggen, niet het minst in
het tijdperk tusschen de jaren 1799 en 1802 en de jaren 1804 en 1816,
toen Suriname in Engelsche handen was.

Vóór het midden der 17e eeuw kochten de Engelsche kolonisten echter
meestal slaven van de Hollanders, totdat ook zij in staat waren,
blijvende slavendepôts in West-Afrika te vestigen. Zoo richtten zij
depôts op in 1618 en 1664 aan de Gambia-rivier en in 1618, 1626, 1668
aan de Goudkust. Ook met Sierra Leone, West-Liberia en het achterland
en met de landen aan den Boven-Niger ontwikkelde zich een levendige
slavenhandel, die in het laatst der 14e eeuw in verband met de hooge
vlucht, die de suikerriet-cultuur had genomen, het toppunt bereikte.

Ook de Joden, die—gelijk bekend van Portugeeschen afkomst—een
belangrijke rol hebben gespeeld in de kolonisatie van Suriname, hebben
zeer belangrijk bijgedragen tot den invoer van negerslaven uit de
laatstgenoemde streken, want tot aan de afschaffing der slavernij
hadden zij vertegenwoordigers aan de Gambia-rivier, in Sierra Leone en
elders aan de West-Afrikaansche kust en vormden zij als het ware de
tusschenpersonen in den slavenhandel.



Wanneer dus, zooals uit dit onvolledig overzicht mag gebleken zijn,
verreweg het grootste deel der tegenwoordige negerbevolking van
Suriname mag teruggevoerd worden tot de verschillende negerstammen van
de Goudkust en het achterland, van Sierra Leone, van West-Liberia met
het achterland, van de landen aan den Boven-Niger en van het
stroomgebied der Gambia-rivier, dan dringt van zelf de vraag aan ons
op, of, hetgeen verwacht mag worden, deze afkomst nog in de taal, in de
godsdienstige gebruiken en in de folk-lore der Surinaamsche
negerbevolking sporen heeft achtergelaten.

Hoewel deze bundel uitsluitend gewijd is aan de folk-lore, mag toch op
enkele merkwaardige overeenkomsten worden gewezen, die de eerstgenoemde
uitingen van het geestelijk leven betreffen.

De Neger-Engelsche taal, door de Surinaamsche negers gesproken, is een
merkwaardig samenvoegsel van uit verschillende talen afkomstige
woorden. De slaven, die op de eerste vestigingsplaatsen met de Blanken,
nl. met Engelschen, nl. in het deel der kolonie, waar later Paramaribo
ontstond, en met Portugeesche Joden aan de Boven-Suriname-rivier
(Jodensavanne) in aanraking waren, trachtten de taal hunner meesters te
spreken en aldus ontstonden twee verschillende dialecten: het eene, het
Neger-Engelsch, het tweede het Neger-Portugeesch, die beide rijk waren
aan Afrikaansche woorden en uitdrukkingen, terwijl in het eene het
Engelsch, in het andere het Portugeesch overheerschte. Later loste zich
het laatste in het eerste op, toen de Joden naar de Hoofdstad gingen
verhuizen, maar het Neger-Portugeesch bleef toch een bijzonderen
stempel drukken op de taal der negers, waartoe o.a. behoort de neiging,
om evenals bij aanverwante Zuid-Europeesche talen, de woorden te doen
eindigen met een klinker, waardoor het Neger-Engelsch een zekere
zoetvloeiendheid eigen is, die het, evenals het Italiaansch, zoo
uitermate voor den zang geschikt maakt.

Nadat Suriname voorgoed een Nederlandsche kolonie geworden was, en
vooral ook, nadat ongeveer 46 jaar geleden het Nederlandsch de
algemeene voertaal van het Onderwijs was geworden, is de invloed van de
Nederlandsche taal op de Negertaal in onze kolonie steeds toegenomen,
zoodat men deze tegenwoordig beter Neger-Hollandsch, dan Neger-Engelsch
zou kunnen noemen.

Onder de woorden nu van Afrikaanschen oorsprong in de Neger-Engelsche
taal—want men is de negertaal in Suriname nog altijd zoo blijven
noemen—zijn er, die afgeleid moeten worden van de Tshi-taal, gesproken
door de negerstammen aan de Goudkust (meer in het bijzonder de
Ashantijnen en de Fantijnen). Spin is in de Tshi-taal anansi* [138].
Duidelijker is deze verwantschap gebleken uit eene studie van het
West-Indische eiland Jamaica, dat het meerendeel der slaven eveneens
van de Goudkust heeft gekregen (zie later). Hier heet de spin unnahncy
waarbij de klemtoon op de middelste lettergreep valt. (Je).

Op ondubbelzinnige wijze wordt de afkomst van ten minste een groot deel
der Surinaamsche negerslaven uit de Negers der Goudkust (Ashantijnen en
Fantijnen en andere de Tsji-taal sprekende stammen) aangetoond door de
namen, die in den slaventijd en ook nog lang daarna, aan de
negerkinderen werden gegeven.

Nahar, die veel onder negers verkeerd heeft, en er gekend heeft, die
den slaventijd hebben meêgemaakt, schrijft mij: „Vroeger gaven de
negers hunnen kinderen den naam van den dag hunner geboorte, voor
jongens en meisjes verschillend”.

Zoo heette een kind geboren op:


                        Jongen:        Meisje:

            Zondag      Kwasi          Kwasiba
            Maandag     Kodjo          Adjoeba
            Dinsdag     Kwamina        Abeni (Abeniba)
            Woensdag    Kwakoe         Akoeba
            Donderdag   Jaoe of Jau    Jaba
            Vrijdag     Kovi of Kofi   Afi of Affiba
            Zaterdag    Kwami          Amba (Amimba)


Dezelfde gewoonte bestaat volgens A. B. Ellis (El.) bij de Ashantijnen,
Fantijnen en andere, de Tshi-taal sprekende stammen en de afleiding van
de namen der Surinaamsche negerslaven van de bij de laatstgenoemde
stammen gebruikelijke namen zal voor ieder, die het onderstaand, aan
Ellis ontleende lijstje met de opgaven van Nahar vergelijkt,
ontwijfelbaar vaststaan: [139]


                    Jongen:            Meisje:

        Zondag      Kwasi              Akosua, Akwasibah, Aysi
        Maandag     Kwadjo             Adua
        Dinsdag     Kobina, Kwabina    Abbena, Arabak
        Woensdag    Kwaku              Ekua
        Donderdag   Know, Yow, Akkor   Abbak, Yabbah, Yawah
        Vrijdag     Kwoffi             Effua, Yah
        Zaterdag    Kwami, Kwamina     Amma, Ameminiwah


Ook met betrekking tot de godsdienstige begrippen en de gewoonten en
gebruiken zou het niet moeilijk vallen, door nauwkeurige vergelijking
in menig opzicht groote verwantschap te vinden tusschen de Surinaamsche
negers (meer in het bijzonder de Boschnegers, die nog in volmaakt
heidendom leven en buiten de aanraking met de blanken weinig of niet
veranderd zijn) [140] en de negers der Goudkust.

Beide gelooven aan een Hoofdgod (Grangado of Groote God der
Boschnegers). Deze godheid is echter te groot en te verheven, om zich
met de aardsche stervelingen in te laten. De tusschengeesten of
ondergodheden zijn daar, om zich met het lot der menschen te bemoeien
en hen goed of kwaad te doen, naarmate deze Geesten goed of kwaad
gezind zijn.

Bij de Goudkust-negers, die de Tshi-taal spreken, heet de Opperste God
Bodowissi, in de zuidelijke deelen later vervangen door een nog
hoogeren God, die Nyankupon genoemd wordt (Ba. bl. 23), en bij de
Ashantijnen Tando heet. Evenals bij de Indianen mogen aan deze Godheden
niet de beteekenis worden toegeschreven, die de Christelijke leer aan
God hecht, want de Opperste Godheden der genoemde primitieve
negerstammen zijn stoffelijke, tastbare wezens, die de gedaante en
eigenschappen van menschen hebben. Bodowissi wordt bijv. door personen
aangeroepen, die een langen tocht ondernemen, als: „Nana Bodowissi, jeh
hyen miankor jeh hyen miombah yi”, d.i. „Grootvader Bodowissi, laat ons
veilig terug keeren”.

Volgens de opvatting van de Goudkustnegers en der Surinaamsche
Boschnegers dwalen eene menigte booze geesten rond, om allerlei
onheilen te stichten. Bijna alle kwade geesten hebben, volgens hun
geloof, ook meer bepaalde verblijfplaatsen, doorgaans dieren en
planten.

De Boschnegers van Suriname vereeren den Zijdekatoenboom of de
Kankantrie*, terwijl het aan de Goudkust verschillende op dezen
woudreus gelijkende boomsoorten zijn, die in het leven der negers een
evengroote rol spelen, doch er botanisch niet mede verwant zijn. Alles
wordt gedaan, om de kwade geesten, die in den boom verblijf houden en
als de oorzaak van allerlei ziekten worden beschouwd, door het brengen
van offers gunstig te stemmen, die in Ashanti oorspronkelijk uit
menschen, later uit dieren bestonden en die zich later, evenals nu nog
bij de Boschnegers, gingen bepalen tot allerlei aftreksels van kruiden,
dranken, spijzen enz. (C. e.)

Het geloof aan een Geest, die den mensch zelven bemachtigt, hem als het
ware bezielt, treffen wij, zoowel bij de negers der Goudkust als bij de
Surinaamsche negers aan. Deze Geest heet bij de eersten kra, bij de
laatsten kra of akrá. Hij mag niet verward worden met hetgeen wij de
ziel noemen, want de kra is slechts een geest, die over den mensch
waakt, zoolang hij leeft, die zijne handelingen beheerscht en wiens
verband met het lichaam bij den dood ophoudt.

Volgens de Penards (P. b.) kan de mensch zijn kra, die zij levensgeest
van den mensch noemen, naar willekeur van zich scheiden en weêr
oproepen, en kan ook een vreemde, die er verstand van heeft, de kra van
een verwijderd persoon oproepen, ten einde hem om raad te vragen.
Iemand, die van zijn kra beroofd is, spreekt wartaal, wordt lusteloos
of ziek en sterft dikwijls.

De Tshi-taal sprekende negers der Goudkust kennen aan ieder
natuurprodukt eene kra toe en de redeneeringen, die hen, volgens Ellis,
tot dit geloof hebben geleid, komen uit een logischen gedachtengang
voort. Iemand valt op zekeren dag in de rivier, zegt deze schrijver
(El. a) van de negers, die de Tshi-taal spreken. Hij verdrinkt; het
lichaam wordt uit het water gehaald en blijkt geen teekenen van geweld
te vertoonen, die den dood hadden kunnen veroorzaken. Welke was dan de
oorzaak van den dood? vraagt de neger [141]. Water alleen doet geen
kwaad; hij drinkt het immers dagelijks; hij wascht zich er mede en
gebruikt het voor een menigte doeleinden. Hij trekt dus het besluit,
dat het water den dood van den man niet kan hebben veroorzaakt; en daar
hij een geestelijk wezen bij de hand heeft, waaraan hij het ongeluk
toeschrijft, neemt hij aan, dat de kra van de rivier, m.a.w. de in de
rivier huizende geest den man heeft gedood. Dit maakt hem bang, want
als de man, die in het water is gevallen, door den riviergeest gedood
is kunnen worden, waarom ook niet een ander—waarom niet hij zelf
misschien?

Hij tracht daarom op alle mogelijke manieren dien machtigen geest
zachter te stemmen: hij gaat hem vereeren enz.

Door de negerstammen van de slavenkust (El. a), het deel van de
West-kust van Afrika, dat zich ten Oosten van de Goudkust uitstrekt,
worden krokodillen d.w.z. bepaalde soorten daarom vereerd, omdat zij de
verblijfplaats zijn van een Geest, ook door hen kra genoemd, die bij
gebrek aan een menschelijke woning, bij den dood van een persoon in het
lichaam van een krokodil zijn verblijf heeft opgeslagen. Zulke Kra’s,
die van den mensch in lagere diersoorten zijn overgegaan en dus
achteruitgegaan zijn, worden algemeen als kwaadgezind beschouwd. Deze
achteruitgegane geesten zoeken bij voorkeur dieren tot verblijfplaats
op, die op menschen loeren. De bedoelde negers gelooven dan ook, dat
iedere krokodil, die een mensch doodt, handelt door een kwaadgezinden
geest, die in hem woont—op dezelfde wijze dus, als waarop de
Surinaamsche neger, zooals werd opgemerkt, dikwijls zijn eigen
handelingen verklaart.

Zeer merkwaardig is in dit verband de zang op het water, door den
hoofdman in een kano aangeheven, met de bedoeling, de kra van den
krokodil te vleien. De zang vangt aan met een koor, door alle
bootslieden gezongen:


    Koor: Jalodeh [142], goede Geest! Leid ons, bescherm ons tegen
    kwaad.

    Solo: Gij zijt groot; gij zijt sterk! O, Jalodeh. Wanneer Ge het
    verkoos, zoudt Gij in macht met Shango [143] kunnen wedijveren.
    Maar Gij beschouwt het als onwaardig, om wreed en bloeddorstig te
    zijn, en Gij geeft er liever de voorkeur aan, U zelf beroemd te
    maken, door ons de weldaden van Uw vrijgeleide te laten genieten.

    Wij vertrouwen op U, O, Jalodeh! Wees onzer genadig!

    Koor: Jalodeh, goede Geest; geleid ons, bescherm ons tegen het
    kwade.

    Solo: Gij zijt zóó sterk, dat het volk U evenzeer vreest als het U
    bemint. Maar Gij, wat hebt Gij te vreezen? De speer kan Uw huid
    niet doorboren; de geweerkogel ketst op U af en is verloren.
    Niemand kan iets tegen U doen. Niets kan U weêrstaan. Hij, dien Gij
    beschermt, heeft geen waakzaamheid noodig; hij slaapt, wanneer Uw
    oog op hem rust.

    Wij vertrouwen op U, O, Jalodeh! Wees onzer genadig!

    Koor: Jalodeh, goede Geest; geleid ons, bescherm ons tegen kwaad.

    Solo: Zie, in deze kano komen reizigers uit het land der Blanken.
    Laat er geen kwaad met hen gebeuren in uwe wateren, anders zoudt
    Gij even boosaardig zijn als Legba [144]. Wanneer zij mochten komen
    te sterven, zou het volk kunnen gelooven, dat wij ons niet
    voldoende tegenover U hadden in acht genomen en geprezen. Toon den
    Blanken, dat Gij menschen beschermt. Geleid ons zonder ongevallen
    verder.

    Koor: Jalodeh, goede Geest! Geleid ons, bescherm ons tegen
    ongelukken.

    Solo: Ik herinner mij nog, dat ik nog een kind was, toen mijn
    moeder mij naar Uwe wateren heenbracht, en mij in het water
    onderdompelde. Ik wist nog niet, dat er eenig gevaar voor mij was.
    Gij waart vlak bij mij, en mijn moeder was zeer bang. Maar Gij hebt
    mijn kleine leden geliefkoosd en hebt gezorgd, dat ik naar een
    veilige plaats kon gaan.

    Jalodeh, o, beste aller goden, geleid ons. Ik zal U altijd eeren,
    en zoo mogelijk steeds meer.

    Koor: Jalodeh! O, beste aller goden, geleid ons. Altijd zullen we U
    eeren, ja altijd meer!....


Een overblijfsel van de vereering van de geesten der
natuurvoortbrengselen, van natuuraanbidding, heb ik op onzen tocht door
Suriname’s wildernissen (C. b.) bij onzen kok aangetroffen, wiens vader
slaaf was geweest. Vooral, als wij diep in het oerwoud gekampeerd
lagen, werd hij overmeesterd door de machtige grootheid der natuur.
„Weet u wel”, zoo zei hij mij eens, „dat alles in de natuur een Geest
heeft, zijn God, tot zelfs de steenen in de rivier, die zoo dikwijls
boot-ongelukken veroorzaken? Laten we zorgen, dat de Geesten ons
gunstig gezind zijn”.

Ook bij de Surinaamsche negers treft men nog sporen van het geloof aan
een in den mensch verblijf houdende kra of akrá aan. Wanneer een neger
nl. iets verkeerds heeft gedaan, waarvoor hij zich niet verdedigen kan,
verontschuldigt hij zich dikwijls met: „A no mi, na mi akra”. [145]

Dat, na een zóó langdurige inwerking van vreemde invloeden, bij de
negerbevolking van Suriname nog zooveel oorspronkelijks is
overgebleven, en dat bij een intiemeren omgang met dit deel der
Surinaamsche bevolking steeds meer oude herinneringen aan Afrika en den
slaventijd te ontdekken vallen, mag ons zeker niet verwonderen, als wij
aan de ruwe, dikwijls onmenschelijke behandeling denken, waaraan de
negerslaven herhaaldelijk van de zijde der kolonisten hebben
blootgestaan (Joh. blz. 113) [146] en waardoor een vurig verlangen naar
en herinneringen aan het land, waarvan zij eertijds zoo wreedelijk
waren ontrukt, bij het volk als een heiligen schat bewaard bleef.

Nog geen twee weken was ik in de kolonie, toen een negerinnetje, een
onzer dienstboden gedurende ons verblijf te Paramaribo, mijn aandacht
vroeg voor het land waaruit haar grootvader eertijds als slaaf was
weggevoerd, want toen haar gevraagd werd, voor onze phonographische
opnamen een typische negerliedje te willen zingen, hief zij met
sympathieken stem, het later door mij meermalen gehoorde, „mooi Afrika
mi lobi di”. [147]

De afkeer, die zoovelen onzer rasgenooten, helaas! ook nog in onze
dagen, jegens al wat neger is aan den dag leggen, waardoor zij het
veelal beneden hunne waardigheid achten, tot zijn innerlijk leven af te
dalen, heeft er ongetwijfeld veel toe bijgedragen, dat de Surinaamsche
neger in zijn denkwijze, zijn gewoonten en gebruiken betrekkelijk nog
zoo weinig veranderd is, en het is zeker te betreuren, dat nog niemand
van zijn verblijf in de kolonie gebruik heeft gemaakt, om die
herinneringen aan Afrika en den slaventijd op te sporen en te boek te
stellen.

Het is ook weêr aan M. H. Nahar te danken, dat ik te dezer plaatse
enkele dier oude herinneringen kan vermelden.

In een zijner mij toegezonden opstellen wordt de voorstelling verhaald,
die nog bij oude negers en ook bij de Boschnegers aangaande den
heiligen Kankantrie*, den Boesi-granman of Boesi-mama [148] wordt
aangetroffen.

De Boesi-mama is onder de beheerschers der bosschen de meest bekende.
Zij komt overeen met een mensch, alleen met dit verschil, dat hare
voeten van achteren zitten en dat zij een vreemd hoofd met lang haar
draagt. Zij kent alle geneeskrachtige kruiden, doch voor den mensch
schijnt zij er weinig gebruik van te maken, want met de menschen, die
in hare nabijheid komen, vangt zij den strijd aan, waarin zij bijna
altijd overwint. Vandaar dat hij, die in het bosch verdwaalt, er nimmer
meer uitkomt. Door Indiaansche priesters (Piai Ingies) en door droomen
is men er achter gekomen, dat het de Boesimama is, die de menschen
wegvoert.

Wanneer een man in den strijd met de Boesimama overwint, hetgeen maar
zelden voorkomt, wordt hij haar minnaar en door haar onderwezen in alle
mogelijke kunsten, die de wetenschappen ver te boven gaan.

Haar bestaan schijnt niet meer te zijn van dezen tijd, zoo eindigen
Nahar’s mededeelingen, daar er heel weinig meer over haar gesproken
wordt.

Dit bijgeloof moet uit de Goudkust zijn overgebracht, waar in alle
districten twee godheden of Geesten bekend zijn, die in, onder of te
midden van den Zijdekatoenboom huizen en den naam hebben gekregen van
Srahmantin (Srahman = geest, tin = afkorting van tsintsin = slank,
hoog) en Sasabonsum (abonsum = kwaadaardigheid, betoovering). De eerste
leeft er te midden van den hoogen Zijdekatoenboom, wiens enorme stammen
ver boven de omringende boomen van het bosch uitsteken; de tweede wordt
nu eens te midden, dan weêr onder den Zijdekatoenboom aangetroffen, nl.
daar, waar de aarde een roode kleur heeft. Hij is de vriend van
toovenaars en heksen. Hij is een monsterlijk wezen in menschengedaante,
met lang haar en een roode huidskleur. Hij heeft een voorliefde voor
menschenvleesch en belaagt en verslindt eenzame voorbijtrekkers. Men
gelooft, dat de roode kleur van de aarde van het bloed der
slachtoffers, die hij doodt, afkomstig is.

Srahmantin is een vrouwelijke Geest, eveneens van monsterlijke
gedaante, met lang haar en lange hangende borsten. Zij wordt alleen in
of te midden van de Zijdekatoenboomen aangetroffen. Zij grijpt eveneens
eenzame voorbijtrekkers aan, doch zij verslindt hen nimmer. Zij houdt
hen 4 of 5 maanden bij zich, en doet hen naar de dorpen gaan, waar zij
hare priesters of priesteressen worden, die door haar zijn ingelicht
omtrent alle geheimen, haar betreffende.

De meeningen omtrent deze Geesten loopen bij de verschillende stammen
nog al uiteen. De plaatselijke Srahmantin van een verwijderd dorp werd
gezegd twaalf hoofden te hebben. (El.)

Vooral de laatste mededeeling is van gewicht in verband met hetgeen
zooeven gezegd is omtrent den oorsprong van het bijgeloof, dat bij oude
Surinaamsche negers nog heerscht ten opzichte van den Kankantrie, en
dat vermoedelijk is voortgekomen uit de voorstelling, die de
Goudkust-negers zich van Srahmantin maken.



Dat de slaven ook het eigenaardig bootgezang, als begeleiding hunner
gelijkmatige roeibewegingen, uit Afrika naar Suriname, met zijne
talrijke rivieren, zouden overbrengen, sprak van zelf.

Werd niet meermalen de poëzie beschreven, die een tocht op een der
Afrikaansche stroomen den reiziger schenkt (zie: Bijvoegsel II),
wanneer de negerroeiers hunne eentonige roeiliederen over het water
laten klinken, en brengen zulke beschrijvingen niet levendig een
boottocht op een der Surinaamsche rivieren voor den geest, als de
zwarte roeiers hun rank vaartuig aan den voet van het machtige oerwoud
zachtkens voortbewegen en zij hunne eindelooze roeiliederen met
trillende stem uitgalmen?

Ruimschoots heb ik op den tocht door Suriname’s wildernissen
gelegenheid gehad, de poëzie van dit boto siengi der negers te leeren
waardeeren, wanneer zij, niet afgeleid door hindernissen in het
stroombed, als steengevaarten, watervallen en stroomversnellingen,
hunne stemmen den vrijen loop lieten en zij hunne korte melodieën, doch
tallooze malen herhaald, in de stilte van den vroegen morgen over water
lieten klinken.

Daar deze negerzangen, ter begeleiding der eentonige roeibewegingen, in
Suriname aan een tocht op het water even onafscheidelijk verbonden zijn
geworden, als zij zulks oorspronkelijk aan een reis op een der
Afrikaansche stroomen waren (zie: het bijvoegsel: „Avond op het water
in Sierra Leone”), zullen enkele staaltjes, die, ook ter
karakteriseering van het negergemoed, belangstelling verdienen, hier
ter plaatse evenmin mogen ontbreken, als in het verhaal, dat ik aan den
tocht gewijd heb. (C.b.)

De lezer oordeele:


    No. 1.

    [Muzieknotatie]

    No. 2. Social dansa.

    [Muzieknotatie]

    A - lex - - - an - der, A - lex - an - der come and
    see . . . . . . . . The watsch-man thief my gol-den
    ring. Coo - - lie - - man a, hal - la! Chi - ne-
    man a, hal - la! for the ring . . . . . . . . .


Het laatste lied is door negers uit de Britsche bezitting Barbados, het
meest oostelijk gelegen eiland der Kleine Antillen, medegebracht, en
wordt daar op de plantage gedurende een gemeenschappelijken dans
(Social dansa) gezongen, waarbij de dansenden, elkander de hand
houdende, een kring vormen en telkens van plaats verwisselen. Het luidt
vertaald: Alexander, kom eens zien, de wachter heeft mijn gouden ring
gestolen. Koelieman, Chinees... Gij, hallo! Zoekt de ring!

Het bootgezang, dat op onze terugreis uit de Binnenlanden van Suriname
in 1900 door een onzer negerroeiers werd aangeheven (C.b. blz. 218),
mag ook in dezen bundel niet ontbreken, omdat de neger hierin weder van
zijn buitengewoon improvisatie-talent en dichterlijke phantasie blijk
heeft gegeven, daar woorden en muziek, al naar het hem inviel, werden
voorgedragen en hij daarin op zijn wijze de geschiedenis van den tocht
heeft trachten te bezingen. Al bracht ik slechts het eerste couplet van
den merkwaardigen zang, aan de hand van Mr. Focke’s Neger-Engelsch
woordenboek, op schrift, is het niettemin zeer de aandacht waard, omdat
het de meening van Bücher helpt bevestigen, in zijn „Arbeit und
Rythmus” verkondigd, dat het gedicht zijn oorsprong dankt aan de
behoefte der natuurvolken, om hunne eentonige bewegingen door gezang te
begeleiden.



Zie hiernaast het couplet [149], waarin zelfs niet tegen den klemtoon
gezondigd wordt:


    [Muzieknotatie]

    O, Ni - cké rie! Mi lo - bi di, Ma dem
    ber-gi de hei - - - so te. Ka - per - ka
    Ki - ri mi, tja’ fracht na ki - lo - me - ter
    sik - si, ma dem ber - gi de hei - - - so te.

    Refrein.

    Wro - ko foe joe mo - ni, Wro - ko foe joe mo - ni,
    te wi de na Fal-la-wa-tra da so wi de wro-ko wi mo-ni.


Omtrent den oorsprong van dit bootgezang, Boto-siengi genoemd, bestaat
bij de negers onzer kolonie eene overlevering, die door Nahar als volgt
wordt verteld:


    LEGENDE VAN HET BOTO-SIENGI.

    „Wie van U allen”, vroeg ik aan eenige negers, die bij elkander
    waren, „kan mij toch uitleggen, om welke reden gedurende het roeien
    moet gezongen worden, en wel met zulke lange tonen, die het lied
    haast onverstaanbaar maken”.

    Geen hunner kon mij hierop antwoorden, toen een oude neger
    binnenkwam, die het raadsel wist op te lossen.

    „Wel vriend”, vertelde hij, „in den slavenstand heerschte er
    discipline, zoo U weet; zelfs vrouwen moesten de riemen aanpakken
    en dit ging onder een doodelijke stilte, zoodat men wel een speld
    kon hooren vallen”.

    „Je weet toch, dat er plantages zijn, die 3 tot 4 watra’s [150] van
    de stad verwijderd zijn”.

    „De blanken verveelden zich op zoo’n reis, doch de slaven niet
    minder. Deze begonnen toen heel zachtjes, binnensmonds op een
    zingenden toon met elkander te spreken, waarop de aangesprokene op
    den zelfden zingenden toon antwoord gaf. De blanken vonden dit heel
    aardig en luisterden graag naar het steeds luider wordende gezang,
    daar het de reis bekortte”.

    „Van toen af werd er door het volk gezongen, en zoo is het
    melancholische bootgezang onafscheidelijk verbonden aan een tocht
    op de Surinaamsche rivieren”.


Evenals de negers der Goudkust bezitten de Surinaamsche negers een
schat van zinrijke spreekwoorden, die voor ieder voorval, voor iedere
omstandigheid des levens kunnen dienen en die blijk geven van een hooge
levensphilosophie.

Daar deze spreekwoorden er, evenzeer als de anansi-tori’s, toe kunnen
bijdragen, om het zieleleven van den neger beter te kunnen begrijpen en
te waardeeren, heb ik een aantal dezer spreekwoorden als aanhangsel aan
den bundel Surinaamsche negervertellingen toegevoegd. [151] (Zie
Bijvoegsel I).

Ellis (El. a en b) deelt niet minder dan 120 aphorismen in zijne
meermalen aangehaalde werken mede, van welke ik de merkwaardigsten, na
de Surinaamschen, in het Bijvoegsel I heb overgenomen.

Hierbij moge worden opgemerkt, dat de Yoruba’s de wijsheid van een
persoon beoordeelen naar het aantal spreekwoorden, die hij kent.

Op expeditie in Suriname schepte ik er meermalen behagen in, met de
negers alleen zijnde, nu en dan een spreekwoord te zeggen, hetgeen een
algemeene verbazing wekte, want niemand wilde gelooven, dat ik ze in
bakrà kóndre [152] geleerd had.

Welke van de spreekwoorden der Surinaamsche negers uit Afrika zijn
medegebracht, welke in onze kolonie ontstaan zijn, is niet gemakkelijk
te beantwoorden. Door zijn groote verbeeldingskracht en
vindingrijkheid, door zijn aanleg tot wijsgeerige bespiegelingen kost
het den neger, nimmer verlegen, het rechte woord op het geschikte
oogenblik te pas te brengen, weinig moeite, steeds nieuwe spreekwoorden
te bedenken. Met zijn kritischen geest weet hij toestanden in de
kolonie zeer juist te beoordeelen en zoo moet in lateren tijd het
spreekwoord: Sranam-kóndre da hassi-tére: tidè a wai so, tamára a wai
so [153], ontstaan zijn.

Deze weinige voorbeelden mogen voldoende zijn, om aan te toonen, dat in
de uitingen van het geestelijk leven van den Surinaamschen neger nog
tal van herinneringen voorkomen aan zijn afkomst van de negers der
Goudkust.

Tot de belangrijkste dezer herinneringen behooren zeker wel de
spinverhalen, de anansi-tori’s, die door de negers der Goudkust, die de
Tshi-taal spreken—en ook in Sierra Leone—overal verteld worden.
Doorgaans is het in dit gebied Anansi of Annancy, de spin, die als held
in de vertellingen optreedt. Volgens eene overlevering aan de Goudkust
stamt het geheele menschdom van een groote spin af [154] en de
vereering, die dit dier daardoor geniet, de belangrijke plaats, die dit
bij ons zoozeer verafschuwde dier in de gedachten der Goudkust-negers
inneemt, heeft anansi tot den hoofdpersoon hunner talrijke vertellingen
gemaakt.

Bij andere meer oostelijk en zuidelijk wonende stammen, o.a. bij de
Yoruba’s, die de oostelijke helft der slavenkust bevolken [155] is het
echter de schildpad, die als de stamvader van het menschdom wordt
beschouwd, en die dan ook de hoofdpersoon in hunne vertellingen is
geworden. Zulk eene vertelling heet bij hen alo, hetgeen beteekent:
iets wat verzonnen is.

Beide dieren hebben deze vereering te danken aan de merkwaardige
eigenschappen, die zij zoowel in lichaamsbouw als in leefwijze
vertoonen. Ten opzichte van de spin is het, zooals reeds werd
opgemerkt, de kunstvaardigheid en het geduld, waarmede zij haar web
maakt en de slimme wijze, waarop zij aan voedsel weet te komen, die
voor de negers de aanleiding zijn geweest, haar dikwijls in
menschengedaante, doch altijd met menschelijk denkvermogen voor te
stellen.

Dat bij de Yoruba’s van de slavenkust, doch evenzeer bij de
Bantoe-negers van Aequatoriaal West-Afrika (N.), de schildpad in de
verhalen de plaats van de spin inneemt, mag hieruit verklaard worden,
dat de schildpad [156] voor het volk een niet minder geheimzinnig dier
is dan de spin. De schildpad doet immers geen enkel dier kwaad; hij
maakt op geen enkel dier jacht, zelfs niet op het kleinste insekt, doch
leeft slechts van de vruchten, die in het bosch naar beneden vallen
[157] of van paddestoelen.

De Inboorlingen zeggen, dat de schildpad slechts twee vijanden heeft,
tegen wie hij zich niet verdedigen kan, nl. den mensch, die het dier
voor heilige ceremoniën wil hebben en de reuzenslangen (in Afrika de
Pythons), die in staat zijn, het dier kapot te drukken en het met
pantser en al inslikken. Volgens hen is dus de schildpad haast immuun
tegen de aanvallen en dus tegen de vernietiging, zoodat zij voor hen
het zinnebeeld werd van een lang leven. Ook is zij in staat, lang te
vasten; zij is stil, langzaam en zeer voorzichtig in hare bewegingen;
zij weet zich op ongewone wijze aan het oog te onttrekken—kortom dit
dier vereenigt in zich alle eigenschappen, die voor het volk synoniem
zijn geworden met kracht en list. In het Niger-delta wordt de schildpad
dan ook als de heerscher onder de dieren beschouwd, evenals bij de
Bantoe-stammen (N.) [158], en hier niet alleen om hare zooeven genoemde
eigenschappen, doch vooral ook, omdat schildpadden overal in
Aequatoriaal West-Afrika voorkomen, zelfs op plaatsen, waar andere
dieren ontbreken.

Belangrijk is het, waar eenzelfde vertelling op verschillende, soms ver
van elkander verwijderde plaatsen wordt aangetroffen—te verklaren,
hetzij door overbrenging van de plaats van oorsprong, hetzij door een
onafhankelijk ontstaan van dezelfde denkbeelden en phantasieën op
verschillende plaatsen (Ba. blz. 20)—de veranderingen vast te stellen,
die de helden der verhalen hebben ondergaan.

Terwijl het in de vertellingen der negers van Sierra Leone (Cr.) en van
de Goudkust (Ba.), waar de Tshi-taal gesproken wordt, doorgaans de spin
is, hier Mr. Spider genoemd, over wiens heldendaden verteld wordt, bij
de Yoruba’s van de oostelijke deelen der Slavenkust en bij de
Bantoe-stammen van Aequatoriaal West-Afrika daarentegen de schildpad,
die als Trorkey of Mr. Turtle ook in vele Sierra Leone-vertellingen
optreedt, hebben de negers van Zuid-Afrika als nationale held een dier,
dat zij Cunnie [159] Rabbit noemen en dat ook herhaaldelijk in de
verhalen de Goudkust-negers optreedt.

Miss Cronise en H. W. Ward, meenen, volgens de determinatie van een
bevoegd dierkundige, dat wij hier allerminst met een „rabbit”, een
konijn te doen hebben, doch dat de neger het dwergmuskusdier*
(Hyomoschus aquaticus) op het oog heeft, een klein eenigzins op een
konijn gelijkend tweehoevig zoogdier, dat in slimheid weinig voor de
spin onderdoet en daarom eveneens door de inboorlingen wordt vereerd.
In de vertellingen van de negers van Sierra Leone gaan Mr Spider en
Cunnie Rabbit steeds als vrienden met elkander om, ten minste wanneer
hunne belangen niet te zeer uiteenloopen. Dit blijkt uit een meermalen
voorkomenden aanhef in de vertellingen: „Two cunnie meet up, de one
cunnie, de odder cunnie” [160] enz. Vermelding verdient, dat deze
rabbit in de bijgevoegde illustraties der Sierra Leone-verzameling
steeds met kleine horens wordt afgebeeld, en meer gelijkt op een kleine
Antilopensoort, hetgeen ten eenenmale onjuist is. (Zie het verklarend
register).

In deze verhalen, evenals in die van zoovele andere Negerstammen,
blijkt de neger behoefte te gevoelen, om in deze uitingen van het
zieleleven de zwakke onschuld te laten zegevieren over de ruwe kracht,
een verschijnsel, dat ik reeds uit de geschiedenis van het negerras
verklaard heb (zie blz. 204).

Dat sluwheid het meestal boven kracht wint, hiervan is de neger overal
in Afrika doordrongen (zie o.a. in „Avond op het water”, Bijvoegsel
II). Wij treffen deze waarheid ook aan in de reeds aangehaalde
vertellingen, door inboorlingen aan Stanley gedaan (zie blz. 203), en
waarin nu eens door een aardig bedrog of sluwe krijgslist de loeiende
buffel het onderspit moest delven voor het scherpe vernuft van het
konijntje, dan weêr de hond het won van zijn forschen meester, het
luipaard.

In de spinvertellingen van de Goudkustnegers, die de Tshi-taal spreken
(in de zg. Anansi-sem, afgeleid van Anansi-asem) wordt de spin Aiya
Anansi (= vader Spin) genoemd, toebedeeld met groote slimheid en behebt
gedacht met veel streken; evenals de lagere goden laat men hem
doorgaans door de neus spreken.

Aan de Goudkust heeft men speciale vertellers—evenals bij de Yoruba’s,
die over de slimheid van de schildpad [161] vertellen. Zulke personen
(bij de Yoruba’s akpalo of kpa alo genoemd) maken hun ambt van het
vertellen van dierenfabels en sprookjes en gaan van de eene plaats naar
de andere. Behalve deze heeft elk negerdorp een of meer talentvolle
vertellers. Wanneer het volk weet, dat er zich iemand onder hen
bevindt, die deze gave in bijzondere mate bezit, vragen zij hem, als de
omstandigheden er zich voor leenen (meestal in rusttijden, vaak zelfs
des nachts), een vertelling te doen en bieden hem tabak, kolanoten* en
kauris* aan.

Wanneer de verteller een voldoend aantal toehoorders om zich heen
verzameld heeft, zegt hij: mijn verhaal is ongeveer zoo en zoo, terwijl
hij den naam van den held noemt; of: mijn verhaal handelt over een man
(vrouw), die dit of dat gedaan heeft. Wanneer dan het auditorium heeft
geantwoord: wij luisteren, begint de verteller.

Welk een belangrijke plaats de vertellingen in het leven van den
West-Afrikaanschen neger innemen, blijkt wel uit de slotregels eener
pakkende vertelling in het belangwekkende werkje van Florence Cronise
en Henry Ward—niet alleen voor Sierra Leone, doch ook voor het verder
oostwaarts liggende gebied (Ivoorkust, Goudkust en Slavenkust)
geldend.—„Bijna den ganschen nacht was met vertellen in een der hutten
doorgebracht en nog waren sommigen wakker genoeg, om naar meer te
verlangen. Sorpee was juist bezig, om zich voor te bereiden voor een
volgende vertelling, toen allen een vogel hoorden schreeuwen. „Dah fowl
craze”, [162] riep Oleemah uit, die juist zijn vertelling geëindigd
had, en niet kunnende gelooven, dat de morgen reeds aanbrak, stond hij
op, om zijn hoofd buiten de hut te steken.

„Nar true word dah fowl duh talk”, [163] zei hij, toen hij de eerste
teekenen van den naderenden dag had gezien. De wolken hingen zwaar, de
regen had opgehouden, en de dampen begonnen op te trekken”.

„Oleemah, door deze teekenen er aan herinnerd, dat het leven niet
uitsluitend verdichtsel [164] is, liep naar buiten en begaf zich naar
zijn hut. En, toen hij het sein aan de anderen had gegeven, om op te
staan en huiswaarts te keeren, voelde iedereen, dat de nacht goed
besteed was geweest”.

Ook in Sierra Leone is de Spin (Mr. Spider) de nationale held, de
personificatie van den volksaard, en worden de op den voorgrond
tredende eigenschappen van het Zwarte Ras en die, naar welke het
streeft, aan de spin toegeschreven. Ook daar is Spin buitengewoon slim,
heeft hij [165] een lichten slaap, een onverzadiglijken eetlust, en
bezit hij een ongeëvenaard talent om aan voedsel te komen. Als het te
pas komt, weigert hij ook maar den lichtsten last te dragen, doch als
er iets te eten valt, is hij je man, om zelfs een olifant te tillen.

In verschillende dorpen zijn zg. „story-tellers” (sprookjesvertellers)
zeer in aanzien, omdat zij beter dan anderen van de volkslegenden op de
hoogte zijn en in het vertellen uitmunten. In Sierra Leone maken zelfs
negers van het vertellen van sprookjes een broodwinning en reizen van
het eene dorp naar het andere, waar zij steeds welkom zijn.

Niet zelden worden de verhalen met een bepaalde bedoeling verteld en de
Neger is slim genoeg om te begrijpen, tot wien in het bijzonder de
leerrijke vertelling gericht is. Dat de dierenfabels of sprookjes, die
in Sierra Leone en in de overige deelen der Goudkust verteld worden,
vooral de bedoeling hebben, de toehoorders beter te maken, blijkt o.a.
hieruit, dat, wanneer de verteller bemerkt, dat de moraal aan de
aandacht van den persoon, die men in het bijzonder op het oog heeft,
door een of anderen reden ontsnapt is, hij dikwijls onmiddellijk met
een andere vertelling begint, dat met dezelfde moraal eindigt.

Overal waar deze mondelinge overleveringen op de plaats, waar zij
ontstonden, zijn opgeteekend, blijken zij een haast nog belangrijker
plaats in het geestelijk leven van het volk in te nemen, dan de
litteratuurvoortbrengselen bij de volken der moderne cultuur.

Daar de onuitputtelijke schat van legenden en sprookjes, die de
mondelinge litteratuur der negers bevat, het gansche leven van den
Neger weêrgeeft, mag een uitgebreide, folkloristische studie, ook uit
een ethnologisch oogpunt, van belang geacht worden.

De meeste verzamelingen geven echter alleen het goede in den Neger
weêr. Hij vertelt echter ook graag verhalen, die uit een
wetenschappelijk oogpunt niet zonder beteekenis zijn, doch die voor een
lezerskring, voor welken deze bundel bestemd is, afgekeurd moesten
worden.

Jammer genoeg, is op de belangwekkende negerfolklore eerst de aandacht
gevestigd, nadat een lange inwerking van Europeesche invloeden reeds
veel van het oorspronkelijke had weggenomen.








LIJST DER NEGERVERTELLINGEN. [166]


SURINAME.

a. Vertellingen, waarin de Spin als held optreedt, dus eigenlijke
   Anansi-tori’s.

     1. Anansi, die een half dorp verovert.
     2. Spin en de prinses.
     3. Het huwelijk van Heer Spin.
     4. Anansi, Tijger en de doode koe.
     5. Anansi en zijn kinderen.
     6. Hoe Spin zijn schuldeischers betaalt.
     7. Een feest bij de Waternimf.
     8. Spin en kat.
     9. Spin en krekel.
    10. Heer Spin als Geestelijke.
    11. Heer Spin als roeier.
    12. Spin neemt Tijger gevangen.
    13. Heer Spin en Hond.
    14. Tijger’s verjaardag.
    15. Spin voert de Dood in.
    16. Spin wedt, Tijger te berijden.
    17. Verhaal uit het leven van vriend Spin.

    18. Anansi als Amerikaan verkleed.
    19. Heer Spin en de Waternimf.
    20. Anansi, Hert en Kikvorsch.
    21. Heer Spin als landbouwer.
    22. Anansi en de Bliksem.
    23. Ieder volwassen man moet een rood zitvlak hebben.
    24. Hoe Anansi aan schapenvleesch wist te komen.


b. Vertellingen, waarin Anansi niet optreedt.

    25. De geschiedenis van Fini Foetoe, Bigi bere en Bigi hede.
    26. Legende van Leisah I.
    27.   ,,    ,,    ,,   II.
    28. Verhaal van het land van „Moeder Soemba”.
    29. Boen no habi tangi, of: ondank is ’s werelds loon.
    30. Geschiedenis van Kopro Kanon.
    31. De Meermin of Watra-mama.
    32. De Boa in de gedaante van een schoonen jongeling.
    33. Het huwelijk van Aap.


De Anansi-tori der Surinaamsche Boschnegers. [167]

     1. Hoe Heer Spin, door zijn bekwaamheid als geneesheer, de
        mooie dochter van den landvoogd wist te krijgen.


SPINVERTELLINGEN VAN CURAÇAO. [168]
(Cuenta di nansi).

     1. Nansi en de bonte koe.
     2. Nansi en Temekóe-Temebè.


JAMAICAANSCHE NEGER-VERTELLINGEN. [169]
(Annancy-stories).

     1. Annancy in Krabbenland (met muziek).
     2. Reiger (met muziek).
     3. Annancy, Poes en Rat (met muziek).








INHOUD DER SURINAAMSCHE NEGERVERTELLINGEN.


Wenden wij ons nu in de eerste plaats tot de Surinaamsche
negervertellingen of anansi-tori’s.

Evenals in de mondelinge litteratuur der Goudkustnegers treedt ook in
de meeste Surinaamsche negervertellingen de spin als hoofdpersoon op.
Mr. Spider in de vertellingen uit Sierra Leone is hier, evenals bij de
Goudkustnegers Anansi. Vreemde invloeden, gedeeltelijk Nederlandsche,
gedeeltelijk Engelsche, die sedert de overbrenging der slaven op
West-Indischen bodem op de folklore der negers hebben ingewerkt, hebben
blijkbaar op hun geliefden held niet den minsten vat gehad, want in de
Surinaamsche vertellingen vinden wij volkomen denzelfden Spin terug,
van welken zoo dikwijls door de Negers van de Goudkust en aanverwante
stammen wordt verteld. [170]

Daar, zooals ik reeds heb opgemerkt, de spin als de personificatie van
het zwarte ras wordt beschouwd, van zijne vele deugden, maar ook van
zijne ondeugden, en de meest op den voorgrond tredende
karaktereigenschappen van den Neger door eeuwen heen dezelfde zijn
gebleven, mag de onveranderlijkheid van zijn Held, hoewel met hem naar
elders overgebracht, in het minst niet verwonderen.

Door Anansi’s buitengewone slimheid en geslepenheid en zijn lichten
slaap ontsnapt hij aan alle listen en lagen, die tegen hem gespannen
worden, en is hij als het ware onsterfelijk. Telkens weet hij nog juist
bijtijds te ontsnappen en aan den dood te ontkomen.

Vreemd mag het daarom schijnen, dat Anansi in No. 22, getiteld: „Heer
Spin en de Bliksem”, met zijn gansche familie vernietigd wordt.

Spin heeft ook in Suriname een onbegrensden eetlust en weet zich door
allerlei listen en streken van het noodige voedsel te voorzien. Wanneer
er gebrek is aan voedsel—dat in Suriname met den vruchtbaren bodem en
visch-rijkdom der rivieren voor den Neger wel nimmer voorkomt—weet
Anansi altijd wel wat machtig te worden. Ieder verlangen, dat bij hem
opkomt, weet hij, dank zij zijn ongeëvenaarde vindingrijkheid, te
bevredigen, al moet hij zich daartoe nu eens als Amerikaan verkleeden,
om zich te goed te doen aan gebraden eend (No. 18, getiteld: „Anansi
als Amerikaan verkleed”), dan weêr als loekoe-man* te verschijnen, om
zijn vrouw, Ma Akoeba onmiddellijk bereid te vinden, een schapenbout
voor hem gereed te maken (No. 24, getiteld: „Hoe Anansi aan
schapenvleesch kwam”). In Anansi’s laatste streek handelt hij nog
volkomen als zijn stamgenoot in Sierra Leone, die van het geloof van
het volk in den Geestenbezweerder of den „Country fashion-man” partij
trekt, om zijn doel te bereiken (Cr.).

Ook de Surinaamsche neger laat Anansi dikwijls door de neus spreken
(No. 16, getiteld: „Spin wedt den tijger te berijden”) en laat hem
dikwijls schreeuwen als hij liegt.

Het meerendeel der in Suriname bijeengebrachte dierenfabels, hetzij
Anansi er in optreedt, (dus echte anansi-tori’s) (No. 1–24) of niet
(No. 25–33), behoort tot de fabels, waarin de dieren, die er in
optreden, doorgaans als menschelijke wezens worden voorgesteld, met
hunne goede en slechte karaktereigenschappen, met hunne gewoonten en
gebruiken. De tijger, met welk dier ook hier de jagoear wordt bedoeld,
en die in niet minder dan acht vertellingen van dezen bundel optreedt,
viert zijn verjaardag. (No. 14, getiteld: „Tijger’s verjaardag”) speelt
tot tijdverdrijf een oud-Afrikaansch spel, met de zg. Awari-bángi* (in
No. 6, getiteld: „Hoe Heer Spin zijn schuldeischers betaalt”) en doet
zelfs „een kleintje in de broek”, (in No. 4, getiteld: „Spin, Tijger en
de doode koe”); de dieren houden wedstrijden in hardloopen, en gaan
daarbij weddenschappen aan, dingen naar de hand van Koningsdochters
enz. enz. Evenals in de Afrikaansche negervertellingen worden de namen
der dieren doorgaans voorafgegaan door Heer [171] of Broeder [172]. In
Suriname is anansi doorgaans Heer, en brengt hij het somtijds tot
Gouverneur.

Anansi’s vrouw, moeder Akoeba (naam van een meisje, op Woensdag
geboren), spreekt haar man wel eens aan met „mi Kaptin” [173], in welk
ambt zijne bedrevenheid in de Surinaamsche anansi-tori’s herhaaldelijk
in het licht wordt gesteld (No. 1, getiteld: „Heer Spin, die een half
dorp verovert”). Ook in Sierra Leone wordt door de negers gaarne
verteld van de streken, die „Cappen Spider” [174] uithaalt.

Hoewel deze dierenfabels ongetwijfeld de meest oorspronkelijke, n.l.
van Afrikaanschen oorsprong zijn, hebben zij in den loop der tijden
blijkbaar belangrijke wijzigingen ondergaan door de vervanging van de
vertegenwoordigers der Afrikaansche fauna door die der Surinaamsche
wouden. [175]

De negers zijn buitengewoon vindingrijk en improviseeren en
phantaseeren er maar op los—de meest typische staaltjes van dit talent
heb ik op den tocht door de binnenlanden der Kolonie bij mijne negers
kunnen opteekenen (C.b.). Als uitmuntende waarnemers houden zij er van,
de gewoonten der dieren, van de grootsten tot de kleinsten, na te gaan
en er hunne verklaring voor te geven, en het is begrijpelijk, dat er
van eene herinnering aan de Afrikaansche dieren- en plantenwereld niet
veel meer is overgebleven. Toch schijnt het in Afrika meest opvallende
dier, dat op ieder mensch steeds een machtigen indruk maakt, in
Suriname door den neger nog niet geheel vergeten te zijn, nl. de
olifant, die wij in de vertelling No. 18, getiteld: „Verhaal uit het
leven van vriend Spin” aantreffen en er nog steeds met het Afrikaansche
woord Azau of Asaw wordt aangeduid. [176]

In den loop der tijden hebben Afrikaansche dieren voor verwante vormen
der Surinaamsche fauna plaats gemaakt—zooals voor het luipaard: de
tijger, die in Suriname niet voorkomt, doch waarmede daar steeds de
jagoear bedoeld wordt; voor den aap in algemeenen zin: de brulaap; voor
den vos: de kraboe dagoe* of krabbenhond enz.—en het behoeft geen
verwondering te wekken, dat ook dieren, die in dat deel van Afrika,
vanwaar de slaven naar Suriname werden overgebracht, geen verwanten
hebben en om de een of andere reden de aandacht trokken, gaandeweg in
hunne dierenfabels werden opgenomen. Als voorbeeld noem ik o.a. de
awari*, de buidelrat (zie No. 29, getiteld: „Ondank is ’s werelds
loon”), een tot Amerika beperkt geslacht der buideldieren, door de
negers als kippendief zoozeer gehaat.

Welk dier de Surinaamsche neger op het oog heeft, als hij vertelt van
de slimme streken van „het konijn”, is moeilijk te zeggen. Is dit nog
dezelfde „cunnie [177] Rabbit”, waarover de inboorlingen van
West-Afrika zoo gaarne opsnijden, en waarmede, zooals reeds werd
opgemerkt [178], het dwergmuskusdier*, Hyomoschus aquaticus bedoeld
wordt, een dier, dat in Suriname niet voorkomt, of is hiervoor in de
plaats getreden de Agoeti*, door de Surinaamsche negers koni koni
genoemd?

Het is duidelijk, dat waar de negers zich vrij gemakkelijk naar hunne
nieuwe omgeving weten te schikken en er steeds behagen in scheppen,
over zaken en toestanden te redeneeren en philosopheeren, de
Europeesche invloed in hunne vertellingen zich meer en meer heeft doen
gevoelen. Deze invloed moet reeds uitgegaan zijn van de eerste
kolonisten, meer in het bijzonder van hunne kinderen, die de slaven ook
met hunne sprookjes bekend wilden maken; en later, toen de slavernij
werd afgeschaft en er een intiemere verhouding tusschen negers en
blanken ontstond, moet de Europeesche invloed in de negervertellingen
steeds meer op den voorgrond getreden zijn.

Zoo vindt de lezer in het reeds genoemde verhaal: „Uit het leven van
vriend Spin” zelfs de herinnering aan Napoleon [179] en aan den slag
bij Quatrebras in 1815 bewaard, en in No. 18, getiteld: „De Spin als
Amerikaan verkleed” vindt hij een uiting van den haat der negers tegen
Amerikanen, die in den laatsten tijd ten behoeve der goud-exploitatie
en andere ontginningen van delfstoffen herhaaldelijk de kolonie
bezoeken, terwijl wij in de vertelling No. 21, getiteld: „Heer Spin als
landbouwer” zelfs melding gemaakt vinden van het uitgeven van perceelen
tot uitbreiding van den kleinen landbouw, waarmede eerst geruimen tijd
na de opheffing der slavernij een aanvang is gemaakt.

Niet minder dan tien van onze verzameling Surinaamsche
negervertellingen eindigen met een moraal, waarmede de toehoorders hun
voordeel kunnen doen, zooals No. 14, getiteld: „Tijger’s verjaardag”,
No. 17, „Verhaal uit het leven van Vriend Spin”, No. 28, „Verhaal uit
het land van Ma Soemba” en No. 32, „De boa in de gedaante van een
schoonen jongeling” enz.

Een tweetal vertellingen, waarin anansi niet optreedt, (No. 26 en 27:
Legende van Leisah I en II) leeren, hoe de strepen in menschenhanden
zijn ontstaan.

De overigen geven een verklaring, hetzij van den lichaamsbouw der spin
(No. 19, Heer Spin en de waternimf en No. 18, Anansi als Amerikaan
verkleed), hetzij van hare leefwijze tusschen de reten van muren [180]
(zg. beslagruimten) en in allerlei verborgen schuilhoeken (o.a. No. 1,
getiteld: „Anansi, die een half dorp verovert”, No. 2, „Spin en de
prinses”, en No. 5, „Anansi en zijn kinderen”); vertellen van Anansi’s
formidabelen eetlust, waarvoor hij dikwijls gestraft wordt. (No. 7,
„Een feest bij de Waternimf”); stellen het voortdurend streven van Heer
Spin in het licht, om vijandschap onder de dieren te stichten, (No. 21,
„Heer Spin als landbouwer”), of moeten leeren, op welke wijze de spin
door allerlei streken overal, tot zelfs in vorstenwoningen gekomen is.
(No. 3, „Het Huwelijk van Heer Spin”). No. 15, getiteld: „Spin voert
den Dood in”, is hierom merkwaardig, omdat ook in verschillende
negervertellingen, die in West-Afrika zijn opgeteekend, de Dood als een
persoon voorkomt, evenals deze voorstelling voorkomt in „Brother
Annancy and Brother Death” van den door Jekyll (Je) op Jamaica
bijeengebrachten bundel.

Vreemd mag het schijnen, dat Anansi, die in de Negerfolk-lore voor
onsterfelijk doorgaat, in No. 22 „Anansi en de bliksem” met zijn
gansche familie vernietigd wordt.

Belangrijk zou het zijn, uit een veel grooter aantal vertellingen, dan
waarover tot nu toe beschikt kan worden, aanknoopingspunten te zoeken
met de vertellingen van de negers van West-Afrika. Hier mag de aandacht
gevestigd worden op de groote overeenkomst van No. 16, „Spin wedt
Tijger te berijden” met „Mr. Turtle makes a riding-horse of Mr.
Leopard” uit de verzameling van Miss Cronise; op de merkwaardige
overeenkomst van het „Verhaal uit het leven van Vriend Spin” (No. 17)
met „Spider, Elephan’ en Pawpawtamus” van denzelfden oorsprong (Zie
Bijvoegsel II „Avond op het water in Sierra Leone”), doch met dit
verschil, dat het nijlpaard in Suriname vervangen is door „de walvisch,
de grootste visch (?) van de Spaansche groene zee”; op „No. 4, Anansi,
Tijger en de doode Koe”, die een variant is op „Mr. Spider pulls a
supply of beef” in de verzameling van Miss Cronise en eindelijk op het
voorkomen ook in onze verzameling van een bekende verschijning in de
mondelinge litteratuur der negers, nl. de teerpop (No. 9, „Spin en de
Krekel”) die wij in de bekende Uncle Remus serie, in Noord Amerika
verzameld, als de „Tar Baby” aantreffen en in de verzameling uit Sierra
Leone van Miss Cronise als „the Wax Girl” weêrvinden. Ook de oorzaak
van den eigenaardigen lichaamsbouw der spin vinden wij in een der
vertellingen van den door Miss Cronise bijeengebrachten bundel vermeld,
nl. in de vertelling „Why Mr. Spider’s waist is small”, terwijl er ten
slotte nog de aandacht op gevestigd wordt, dat een aantal vertellingen
der Surinaamsche negers, evenals die van de negers der Goudkust en van
Sierra Leone, van een hongersnood verhalen, die onder de dieren was
uitgebroken. (Zie: „Spin, Olifant en Hippopotamus” in Bijvoegsel II).
Daar de neger in weinige landen zóó gemakkelijk aan den kost kan komen
als in Suriname en daar er dus wel nimmer voor hem van hongersnood
sprake zal zijn geweest, blijkt hier wederom eene herinnering aan
Afrika, waar tijden van groote voedselschaarschte herhaaldelijk
voorkomen, niet alleen door veelvuldige oorlogen (in vroegere tijden)
en vernieling door branden, doch ook door langdurige droogte en door
gemis aan de noodige zorg voor de toekomst bij den aanplant van een
voldoende hoeveelheid rijst.

Tot de categorie van vertellingen, die de groote liefhebberij van den
neger illustreeren, om onwelvoegelijkheden te vertellen (zie blz. 234),
behooren een tweetal, die ik in dezen herdruk van Nahar’s verzameling
heb weggelaten, doch voor welke ik uit de nieuwe reeks Anansi-tori’s,
door A. P. Penard onlangs in het licht gegeven, er een uit koos
(getiteld: „Ieder volwassen man moet een rood zitvlak hebben”, No. 32),
dat den kinderlijken aard van den neger, die in al zijne handelingen
tot uiting komt, leert kennen.

Ten slotte mag er nogmaals aan herinnerd worden, dat evenals in
West-Afrika, in Suriname langen tijd professioneele
anansitori-vertellers hebben bestaan, die meer bepaaldelijk de
sterfhuizen afliepen, om na de begrafenis den achterblijven den
afleiding te bezorgen. [181] In den onlangs verschenen bundel
Surinaamsche Anansitori’s, verzameld door A. P. Penard (P. c.) herdenkt
de schrijver twee beroemde Surinaamsche sprookjesvertellers, beiden
echte déde-hóso arátta (sterfhuisratten, zie blz. 248). De eerste was
Abraham Negentien, aldus genoemd, omdat hij een grooten teen miste; de
tweede was Swieti-ba-Wieliblo-a-faja-kiri so-woep (d.i.
Zoete-broer-Willy, blaas het licht uit, zoo: woep!) Beiden waren groote
humoristen, wier komisch voordragen hunne landgenooten zich nog
herinneren zullen.



De litteratuur van een volk mag de beste uiting van diens zieleleven
worden genoemd en daar de mondelinge litteratuur van den Surinaamschen
neger nog weinig bekend is, en bij eene beoordeeling van de zwarte
bevolking onzer kolonie de slechte eigenschappen doorgaans breed worden
uitgemeten en van de vele goede karaktereigenschappen dikwijls gezwegen
wordt [182], heb ik gemeend een goed werk te doen, om in de laatste
mijner bijdragen tot de kennis van Suriname, die een uitvloeisel zijn
van mijn reis in 1900, de aandacht te vestigen op de belangrijke
neger-folklore, die evenals zoo veel oorspronkelijks bij de
natuurvolken, bezig is te verdwijnen.








DE ANANSI-TORI EN HET BIJGELOOF. [183]


Eens op een Zondag,—den dag, waarop men zich nog al eens verveelt—wilde
ik den tijd trachten te dooden door naar eene gelegenheid te zoeken, om
eenige anansi-tori’s op te doen.

Ik noodigde daartoe eenige gasten ten mijnent uit en wachtte op een
geschikt oogenblik, om het verzoek tot hen te richten, mij eenige
anansi-tori’s te willen vertellen.

„Voor de mooisten heb ik wel eenige sigaren over”.

De heeren lachten uit volle borst:

„Wo! taki anansi-tori bigi-bigi dei, Kà!” [184]

„Wel, waarom niet?”

„Je weet toch, dat anansi-tori’s niet ieder oogenblik mogen verteld
worden en vooral niet als het dag is; hij die er zich niet aan houdt,
moet zich een ooghaar uittrekken”. [185]

„Och kom, je kent er een massa, dat weet ik”.

„Dat is waar, maar op dit oogenblik mag ik er U geen enkele vertellen,
want kerki sidòn kabà. [186] Vandaag is het een dag om te zingen en
vroolijk te zijn”.

„Wel man, wees toch niet zoo dom en vertel er mij eenigen, dan geef ik
je sigaren”.

De man antwoordde mij niet en ging weg. Een der overigen zuchtte en
sloeg zijn blikken naar boven. Ik vroeg hem wat dat beteekenen moest,
waarop hij met neêrgeslagen oogen en zachte stem antwoordde:

„Máss’ra, joe a no wan pikíen, joe kánkan Sranam krioro, en joe sabi
srefi sani anansi-tori wanni taki”. [187]

„Arnitri”. [188]

„En je bent nog zoo bijgeloovig en wilt geen anansi-tori’s vertellen?
Foei man, schaam je wat!”

Ik vroeg hem daarop, om welke reden men geen anansi-tori’s bij dag wil
vertellen en waarom, als er gevraagd wordt „vertel een anansi-tori”,
men steeds ten antwoord krijgt „mi no sabi” [189].

Meneer de gouddelver stond op en vroeg mij op eenigszins heftigen toon
of ik dan niet wist, dat de skietnis of de anansi-tori tooverij is?

Eenige mijner vrienden, die bij het gesprek tegenwoordig waren, konden
zich niet inhouden, en schaterden het uit, waarop de gouddelver
vertrekken wilde.

„Word toch niet boos, vriend, het is immers maar gekheid”.

„Ja, maar ik word door jelui uitgelachen, en jelui denkt, dat ik lieg;
om U de waarheid te zeggen, anansi-tori’s zijn dingen, die niet maar
zoo besproken worden en die in een sterfhuis thuis hooren, niet bij ons
op dit oogenblik.

Je weet toch dat, als iemand begraven is, des avonds déde-hóso [190]
gehouden wordt en er gezongen wordt en dat daarna eerst verteld wordt
van de daden van Spin.

Om die zelfde anansi-tori’s heb ik een man eens een pak slaag gegeven.
Luister:

„Ik was in een sterfhuis en begon eenige pittige anansi-tori’s te
vertellen, toen een onverzochte gast mij telkens in de rede viel. Ik
vertelde van anansi, die de bakroe* [191] genezen had, toen die snapper
mij toeriep:

„Je liegt, vent”.

Ik deed alsof ik het niet hoorde, en ging verder. Doch al weêr viel de
man mij in de rede:

„Joe no de taki na tori boen”. [192]

Ik kookte inwendig, meneer, en gaf hem geen antwoord, want dat was hij
niet waard. U moet weten, hij behoorde tot de déde-hóso aratta. [193]
Toen ik eindelijk zóóver met het verhaal gevorderd was, dat de bakroe
door anansi genezen was, viel de vent me alweder in de rede, zeggende:

„Ik kan me niet begrijpen, hoe jelui je door dien man voor den gek kunt
laten houden; weet je dan niet, dat hij u maar wat zit voor te liegen?”
[194]

Toen ik het woord liegen hoorde, kon ik me niet meer inhouden; ik stond
op en gaf hem een muilpeer, die zóó hard aankwam, dat hij onderste
boven op den grond tuimelde. De overige gasten hadden er echter plezier
in, dat die déde-hóso aratta mij eens aan de kaak stelde; ze waren niet
tot bedaren te krijgen, totdat een hunner opmerkte:

„Je moet niet driftig worden, dat is juist de pret te a koti na tori”.
[195]

De gasten trachtten de déde-hóso aratta te kalmeeren, waarop deze het
woord nam en ook een anansi-tori begon te vertellen. Hem mocht echter
niemand in de rede vallen. Ik keek hem strak aan, en raadt eens, wat
hij mij durfde te zeggen:

„Jij mag naar mijn mond kijken, maar jou mondje moet je houden, vriend,
want anansi-tori’s moet je nog gaan leeren”.

„Joe si, fa gajoe de soekoe mi nande trobi”. [196]

Hij vertelde verder en a de koti ado nomo na mi tappoe. [197]

„Weet je wat, als je hier gekomen bent om me weg te jagen, heb je het
maar te zeggen, dan zal ik gaan”.

„Hari hoedoe! Hari hoedoe!” [198]

Toen sprong ik voor de tweede maal op, en gaf hem een zóó harden mep,
dat hij met zijn koffie en beschuiten op den grond tuimelde. Voor de
tweede maal sloeg ik een mal figuur, want de gasten hadden plezier en
lachten mij uit.

Van dien dag af heb ik besloten nooit meer anansi-tori’s te vertellen,
omdat zij mij een ongeluk zouden kunnen bezorgen. Is U het niet met mij
eens?”

Ik zuchtte, gaf den man twee sigaren, en o, wonder! toen kwam hij los
en begon hij mij door tal van voorbeelden op het gevaar te wijzen,
waaraan men zich door het vertellen van anansi-tori’s blootstelt.

Hij vertelde mij o.a. dat hij, sedert hij die klappen in het sterfhuis
had uitgedeeld, pijn aan zijn arm gekregen had en niet zoo goed meer
werken kon.

„Die man moet bepaald een gevaarlijke inenting hebben gehad, want door
hem ben ik ziek geworden en sukkel ik voortdurend. Daarom, meneer,
geloof mij, waar ik ook ben, als er anansi-tori’s verteld worden, ga ik
heen, want steeds mi han de kisi anansi; [199] en, pikien mass’ra [200]
als ik U een raad mag geven, dan is het deze: hoor ze ook niet aan,
want dat zijn dingen, die den mensch kwaad kunnen doen”.

Onder het gesprek kwam onze waschvrouw binnen, die ik als nog veel
bijgelooviger dan den gouddelver had leeren kennen. Zij was ter kerke
geweest, en na ons gegroet te hebben, kwam ze bij ons zitten. Doch niet
zoodra had zij vernomen, over welk onderwerp wij het hadden, of ze
wilde opstaan en weggaan.

Maar toen ze pogingen daartoe deed, schreeuwde zij: mi foetoe de kisi
anansi [201] en mij met een woedenden blik aanziende, zeide zij:

„Ma pikien mass’ra, na Gado dei joe sa taki anansi-tori!” [202]

Mijn zuster, die ook tegenwoordig was, had schik in den angst harer
oude waschvrouw en kon niet laten te zeggen:

„Mijn tijd! [203] Wasje, ik ben blij, dat anansi je te pakken heeft”.

Eenigen tijd daarna stond de vrouw op en ging zich verkleedden onder ’t
zingen van een lied. De gouddelver scheen ook schik te hebben in het
geval en begon haar uit te lachen.

„Jij kent Gods weg niet, anders zou jij, zoo’n oude man, den Zondag
niet bederven met die dwaasheden”.

„Die vrouw is gek”.

Er volgde nu een algemeene scheldpartij, waarbij de vrouw den
gouddelver voor Azéman*, Leba* en meer dergelijke lieflijkheden
uitmaakte.

Ik weêrhield den gouddelver, die woedend was opgestoven, en Wasje, die
boos naar boven was geloopen, kwam kort daarna even naar beneden, mij
toeroepende, dat ik haar den Zondag bedorven had; doch ik had nog niet
genoeg, want ook de gouddelver, angstig geworden door de op hem
gerichte vurige blikken der vrouw, kwam mij weder die verwenschte
anansi-tori’s verwijten, er bijvoegende, dat de vrouw een Azéman moest
zijn, getuige hare roode oogen en hare naar den grond gerichte teenen.

De gouddelver was geheel van streek en vervolgde:

„Heb ik U straks niet het gebeurde met dien déde-hóso aratta verteld,
en nu schijnt het zich te zullen repeteeren, maar Gode zij dank, dat
Hij mijne driften heeft doen stillen, anders had ik de vrouw geslagen
en na so soema de déde nanga leigi bere. [204] Heb ik nu geen gelijk,
dat ik geen anansi-tori’s wil vertellen? U ziet er nu zelf de gevolgen
van”.

„Je bent driftig”, zei ik, „anansi-tori’s zijn immers slechts
sprookjes, die door de Afrikanen en hunne kinderen vervaardigd zijn en
die hier al 2 à 300 jaar bestaan”.

„Ja, maar meneer, de Afrikanen waren ook niet gedoopt en er waren toen
nog geen kerken. Ze wisten van niets en ze deden ook kwaad. Zij hebben
de Bakróes, de Azémans, Afreketes of Lebas ingevoerd”.

„Zeg mij eens wat een Azéman is”, vroeg ik.

„Hm, meneer, een Azéman is een geest, die de gedaante van een neger kan
aannemen”.

„Dat is het niet wat ik bedoel, je moet er mij eens een beschrijven”.

„Meneer, joe no moe haksi alla sanni so fini-fini en joe wanni go dipi
nanga mi”. [205]

Doch toen hij zag, dat ik niet tevreden was, zei hij:

„De meeste oude menschen (negers), die roode oogen hebben en naar den
grond gerichte teenen, behooren tot die klasse. Een Azéman voedt zich
met menschenbloed. Hij of zij—want vrouwen zoowel als mannen doen
het—bezit de kunst, om het lichaam van het vel te ontdoen en daardoor
de macht van een joroka* te verkrijgen, gesloten huizen binnen te
dringen en de menschen bloed uit te zuigen. Is het bloed bitter, dan
braakt de Azéman het weêr uit, doch smaakt het, dan gaat hij voort met
zuigen, totdat de persoon sterft.”

De waschvrouw stond op, met aandacht luisterend en toen ik vroeg, hoe
men kan weten, dat er een Azéman in de buurt is, antwoordde de vrome
waschvrouw:

„Hm, we a no de koti brau faja; mi ben si wan na srafoe tem na pranasi,
a ben de kom driengi basia Kofi wefi.—Wè! datti a noti jete, bakra
kondre, bakra srefi kan taki. [206] Ik ging het bosch in, en daar trok
er een de rivier over vóór de plantage de Morgenstond; hij begon ons
uit te schelden en wij hem ook. Die zelfde Azéman is toen gevangen
genomen in de Boven-Commewijne door de Piai-iengis. [207] Ik kan me nog
goed herinneren uit mijn jeugd, dat er een op plantage Brouwerslust
gevangen genomen werd. Sanì de!” [208]

Ik vroeg toen op mijn beurt, hoe een Azéman gevangen genomen kan
worden, als hij de gedaante van een geest kan aannemen, en de kunst
bezit, een gesloten huis binnen te gaan, zonder een deur of raam te
openen, dan de menschen uit te zuigen en weêr te vertrekken, zonder dat
iemand er iets van merkt of voelt.

„Wel”, zei de vrouw, „de Azéman verdooft de plek met zijn lippen en
zuigt daarna het bloed uit. De tong van zoo’n Azéman is als chloroform,
meneer!”

„Maar ik wil weten, hoe men hem vangt”.

„Wel, die kunst bezitten de indianen, doch ook negers”, zei de
gouddelver. „Ik heb gehoord, dat men hem vangt met rauwe rijst; daar
waar hij gewoon is te komen, loert men op hem, nadat rijst of ook wel
abónjera* (sesamzaad) achter de deur is neêrgelegd. De Azéman kan dan
niet verder, en begint de korrels stuk voor stuk op te pikken. Doch
door hetgeen men bij de korrels heeft neêrgelegd, zooals de nagels van
de Man-gronuil, [209] vallen de korrels weêr neêr, zoodat de Azéman tot
aan het aanbreken van den dag blijft doorpikken. Dan echter is zijn lot
beslist, want zoodra het zonlicht op hem schijnt, valt hij dood neêr”.

„Op Brouwerslust hebben ze de Azéman op een andere wijze gevangen”, zei
de waschvrouw.

Hij had zijn vel onder een matta-mátta [210] gelegd in de keuken. Twee
rijpe mannen hebben het opgenomen en in pekel gelegd; daarna plaatsten
zij het weêr onder de mat. Toen de Azéman terugkwam, kon hij zijn
mantel niet meer aantrekken, daar hij in de pekel gekrompen was.

Men zeide, dat het de zwager was van den bastiaan Kofi”.

„Wat hebben ze toen met hem gedaan?”

„Met een prasára sisíbi [211] afgeranseld, en hij is gestorven ook. Ik
herinner me nog goed, dat dien avond een soesà* werd gegeven en dat
zijn jorokà bij de dansers kwam.

De waschvrouw wist nog andere manieren te vertellen, waarop men den
Azéman in handen kan krijgen, allemaal herinneringen uit haar jeugd,
toen zij als slavin op een plantage werkte en er rare dingen gebeurden.

Ik luisterde met aandacht en toen zij uitgesproken had, riep ik uit:
„ben jij nu de waschvrouw, die geen anansi-tori’s wil vertellen!”

Des avonds kwam de gouddelver ons weêr bezoeken. Het gesprek kwam
alweder op de geheimzinnige wereld, want nauwelijks gezeten, begon de
man te vertellen van de bakróe, een gevaarlijk element, op een mensch
gelijkend.

„De bakróe wordt door menschenhanden gemaakt. De wintiman [212] vormt
hem eerst uit plantenslijm; daarna brengt hij hem naar huis en plaatst
hem onder een banaan; nadat hij dan eenige formulieren heeft opgezegd,
gelijkt hij op een jongen van drie jaar.

Hij bezit een bovennatuurlijke kracht, gooit de sterkst gespierde
mannen omver, is gehoorzaam en voldoet aan zijn’s meester’s opdracht.

De bakróe bezit de macht, om zich in het binnenste van het mensch te
nestelen. Is hij eenmaal binnengedrongen, dan is er geen professor of
arts ter wereld, die hem er uit weet te krijgen; alleen de dátra [213]
of wintiman* kan het doen.

De dátra behandelt zijn patiënt op een zeer vreemde wijze; deze moet in
een tobbe water zitten en ondergaat een bad, daarna wordt hij door de
assistenten met een prasára-sisíbi afgeranseld. De wintiman geraakt dan
in een abnormalen toestand, spreekt indiaansch, afrikaansch en de taal
der boozen. Is de patiënt genezen, dan moeten nog enkele formaliteiten
plaats vinden, zooals het betalen van wegen en paden (offeren).

„Maar”, zoo viel de waschvrouw in de rede, „ik heb wel eens gehoord,
dat er ook kópro bakróe [214] bestaan, die niet zoo gemakkelijk te
verwijderen zijn, daar deze listiger zijn dan de dátra zelf. Alleen een
Indiaansche piaiman kan hem wegkrijgen.

„Er komen ook onbeheerde bakróes voor; deze houden verblijf in trenzen*
of ook wel in groote boomen, die op spaan-hoekoe [215] staan, zoodat ik
bang ben ’s avonds alleen te loopen”.

„Tot dezelfde familie”, begon de gouddelver weêr, „behoort ook de léba.
Meneer, maar daar kan ik U niet veel van vertellen, want deze schijnt
uit te sterven, hetgeen met de bakróe niet het geval is”.

„De léba is een mensch, die vol schurft en ongedierte zit en in lompen
gehuld is; U zoudt hem niet kunnen herkennen, hoewel hij op een mensch
gelijkt”.

„Dat kan niet zijn”, merkte de waschvrouw op, „de léba is een soort
joroká; des nachts om twaalf uur zijn er te vinden op spaan-hoekoe.
Raakt de léba iemand aan, dan gaat diens ziekte op hem over. Máss’ra,
’sanì de! [216] De blanken weten het heel goed, maar ze spreken het
tegen, om de menschen er niet aan te doen gelooven.

Later vroeg ik aan verschillende inboorlingen naar deze dingen en zij
verklaarden gehoord te hebben, dat ze bestaan. Doch de gouddelver en de
waschvrouw hielden vol, ze gezien te hebben.

„Máss’ra”, zeide de vrouw, „U bent pas komen kijken, en we leven nu in
een verlichten tijd; wat U niet weet of niet gezien hebt, behoeft U
niet te ondervinden. Vraagt U eens aan oude menschen, dan zult U
hooren, wat er alzoo in den slaventijd gebeurde. Er werden
verschillende feesten gegeven, zooals de Doe*, de Banjà*, de Soesà*”,
zeide zij, terwijl zij de tong tegen haar verhemelte sloeg; „ik deed
niet onder voor de beste dansers, bája [217], het is zoo aangenaam de
kwakwà [218] te hooren spelen! Als ik aan dien tijd denk, komt alles
mij nog als den dag van gisteren voor oogen.

„Bij alles wat heilig is”, zoo ging zij met zachte stem voort, „zoo
verzeker ik U, dat alles wat ik nu vertellen zal, waarheid is, omdat
blanken er niet aan gelooven willen, en maar steeds volhouden, dat het
bijgeloof is.

„Welnu dan, ik heb bijgewoond, toen men winti* danste, dat een man een
gloeiend kapmes, dat een half uur in het vuur was geweest, heeft
afgelikt, totdat het ijzer geheel bekoeld was. De man kreeg niet het
minste letsel. Daarna nam de wintiman een scheermes en sneed
verschillende anderen de tong af. Van een vrouw sneed hij die geheel
af, en legde haar op een wit bord met spiritus, om haar daarna weêr aan
het stuk, dat nog in den mond was blijven zitten, vast te lijmen. Geen
mensch die zien kon, waar de tong afgesneden was geweest!

„De vroegere negers—Máss’ra, no plei fóeloe nánga dem [219]—deden een
heele boel!

„Er was een bekend weglooperskamp, genaamd no méri mi [220]; daar werd
op de schildpad gekeken (voorspeld), zeggen de oude menschen en alles
kwam uit; zij verstonden de ware zwarte kunsten. Máss’ra, U zult me
niet gelooven, maar er zijn nog van die soort geweren, wier kogels niet
raken, al mikt men nog zoo juist”.

„O ja, dat is een feit,” merkte de gouddelver op, „ma’ a de dàngra
soema hede.” [221]

„Hm,” zuchtte de vrome waschvrouw, „ge moogt er niet aan gelooven, maar
die dingen bestaan, dat weet men zelfs tot in bakrà kóndre.” [222]

„Mass’ra, u gelooft zeker ook niet aan wísi [223] maar het bestaat
hoor! Ze hebben moeite gedaan, om mij van kant te maken, maar mi akrâ
[224] is sterker dan het hunne”.

„Mijnheer er zijn verborgenheden, geloof mij” verzekerde de gouddelver.
„Op de voormalige plantage Groot-Meerzorg kon de rietmolen geen dienst
doen, alvorens hij een menschenlever of een menschenhart ten geschenke
had gekregen”.

„A móro bétre wi kiri tàki” [225] merkte de waschvrouw op, „sribi de
kíli mi”. [226]

De gouddelver stond op en ging heen.

Wasje ging naar boven en alvorens haar slaapkamer binnen te gaan,
strooide zij rijstkorrels voor de deur.

Gran tàngi foe dem bakrà di opo dem sóema hai di men’ tàpoe [227] dacht
ik, en teleurgesteld, dat ik heden geen anansi-tori’s had mogen hooren,
zocht ook ik mijn legerstede op.








VERTELLINGEN DER SURINAAMSCHE STADSNEGERS.


In Suriname laat de verteller dikwijls de volgende toespraak aan zijn
anansi-tori voorafgaan:

Heeren en dames luistert! Maar alvorens U in Uwe gemakkelijke stoelen
neêr te zetten, begint Broeders en Zusters eenige wimpers uit te
trekken, want oogen en ooren moeten helder zijn, deels om niet te
slapen, deels om het aangename van het verhaal op te vangen.

Broeders, zoo moet het zijn en zoo moet het worden!

Kameraden, luistert!




NO. 1. ANANSI, DIE EEN HALF DORP VEROVERT.

In overoude tijden had Spin aan den Gouverneur gevraagd, of hij nog een
half dorp meer onder zijn gezag wilde hebben.

De Gouverneur, de streken van Spin kennende, antwoordde:

„Denk je soms, dat je me voor den mal kan komen houden?”

„Excellentie, indien U het maar aan mij wilt overlaten, antwoord dan
ja, dan zal ik U toonen, dat ik een half dorp voor U zal machtig
worden, mits Uwe Excellentie mij een oude uniformjas, een steek, een
sabel en twee haantjes geeft”.

De Gouverneur keurde het voorstel goed en stond het gevraagde aan Heer
Spin toe, doch onder voorwaarde, dat hij hem het hoofd zou laten
afhouwen, als hij onverrichterzake terugkeerde.

Spin trok de uniformjas aan, zette den steek op, hing den sabel om en
vertrok, doch vooraf ging hij van moeder de vrouw, ’Ma Akoeba [228],
afscheid nemen, haar op het hart drukkend, vooral aan niemand te
vertellen, waar hij heen ging, uit vrees dat anderen zich met zijn
zaken zouden gaan bemoeien.

„Dus, ’Ma Akoeba, ik ga voor eenige dagen op reis; heb je me begrepen?”

„Ja Kaptin, adjósi”. [229]

Spin nam zijn parel (pagaai), sprong in een tjoewa-tjoewa [230], zette
de twee haantjes in de boot en zong al voortpagaaiende:


       „Ik ben toch een slimme Spin, ga vlug;
        Pagaai naar voren, ga vlug;
        Pagaai naar achteren, ga vlug;
        Ik ben toch een slimme Spin, ga vlug”.


Heer Spin, die onvermoeid voortpagaaide, kwam na een paar uren aan een
dorp, waar hij de gansche bevolking aan den oever vergaderd vond, om
heer Spin te begroeten en hem naar het stadhuis te begeleiden.

„Gouverneur Spin, kom aan wal”, riep men hem van alle kanten toe,
waarop Spin antwoordde:

„In geen geval. Ik ben door den Gouverneur uitgezonden met de
gewichtige opdracht, twee haantjes voor hem elders te brengen”.

Doch het volk bleef aanhouden en heer Spin liet zich overhalen, even
aan wal te gaan.

Dadelijk begon hij te spreken over de twee haantjes, die, zooals hij
den man, die ze van hem aannam, toevoegde, niet bij kippen, doch wel
bij ganzen willen blijven.

Nadat aan zijn wensch voldaan was en de haantjes bij de ganzen waren
gebracht, werd Spin door alle ingezetenen, voorafgegaan door den
Gouverneur, met muziek naar het stadhuis geleid, waar te zijner eere
een groot feest werd gegeven.

Plakkaten werden rondgestrooid, om de komst van Gouverneur Spin bekend
te maken; van alle woningen wapperden vlaggen, in één woord: het was
feest in het dorp.

Des avonds werd er een bal gegeven, waaraan Spin tot laat in den nacht
deelnam.

Tegen drie uur in den morgen verwijderde heer Spin zich, trad heimelijk
het ganzenhok in, draaide de beide haantjes den nek om en keerde daarna
weder naar de balzaal terug.

Vroeg in den morgen, reeds te zes uur, maakte Spin zich tot het vertrek
gereed, daar het gunstig getij juist was ingetreden. Hij vroeg om de
haantjes en tot groote ontsteltenis van alle dorpelingen werden ze door
een der officieren dood naar boven gebracht.

Onmiddellijk liet de Gouverneur den oppasser voorkomen, teneinde zich
te verantwoorden over dit feit.

Spin begon te huilen, te gillen, te razen en zette de handen op het
hoofd, uitroepende:

„Ik moet sterven, ik word vermoord, er is geen kruid voor gewassen, de
dag mijns oordeels is aangebroken”.

Heer Spin rolde in zijn uniformjas over den grond.

„Ik had wel een voorgevoel, toen ik zei, niet aan wal te willen gaan;
men heeft mij misleid.

Ja, sâbi diri”. [231] De omstanders waren dood verlegen, men sprak heer
Spin vertroostend aan, doctoren werden gehaald, Spin werd nat gemaakt
en eindelijk kwam hij tot bedaren.

„Mijn waarde heer Spin”, zoo sprak de Gouverneur, „wees toch niet zoo
droevig; U kunt van mij twee andere haantjes krijgen”.

„O neen, dat kan ik onmogelijk aannemen; geen haantjes wil ik meer
hebben, wel twee ganzen”.

Onmiddellijk werden twee ganzen voor hem gehaald; hij nam ze norsch aan
en bracht ze in zijn tjoewa tjoewa en vertrok.

Weêr hief hij zijn lied aan:

Mi Anansì mi kóni, ó grinja en terwijl hij stevig doorparelde, kwam hij
weder aan een dorp, welks bevolking hem op gelijke wijze opwachtte.

„Kom toch aan wal!” riep men van alle kanten.

„Ik wil graag, maar ik kan onmogelijk”.

„O neen, heer Spin, willen of niet, gij moet”.

Spin liet zich ten slotte overhalen en trad in zijn uniform met de twee
ganzen aan wal, zeggende:

„Odi mi granmán [232] ik heb twee ganzen, die niet bij ganzen, doch wel
bij varkens willen blijven en die bestemd zijn voor een vriend van mijn
Gouverneur”.

Een der adjudanten nam de ganzen van Spin over en bracht ze in het
varkenshok. Alweder was het feest te zijner eere. Op allerlei wijze
werd zijn komst bekend gemaakt; de grond dreunde van de schoten der
kanonnen.

Des avonds was het stadhuis verlicht met Chineesche lantaarns en
lampions; al weder was het groot bal.

En, hm!... weder verwijderde heer Spin zich in het middernachtelijk uur
uit de balzaal, sloop hij heimelijk in het varkenshok, om de beide
ganzen te dooden.

Met het aanbreken van den dag, toen Spin wilde vertrekken, vroeg hij om
de beide ganzen, die hem onmiddellijk werden gebracht; doch toen hij
zag, dat zij dood waren, begon hij nog erger dan de vorige maal te
schreeuwen en schandaal te maken.

„Wákkaman si jorokà. [233] Is het niet mijn eigen schuld wat mij
overkomen is? Was ik maar doorgegaan! Ja, sabi diri. In vredesnaam, ten
gelieve der bevolking moet mijn hoofd zonder uitstel van den romp”.

Maar het dorpshoofd trad op heer Spin toe, hem verzoekende twee andere
ganzen in de plaats te willen aannemen. Hij antwoordde:

„Geen idee, geen denken aan! Varkens moet ik in de plaats hebben;
anders komt de heele zaak op uw hoofd neêr; mijn handen wasch ik in
onschuld. Ik ben misleid”.

Een algemeene stilte volgde, totdat men met twee varkens voor heer Spin
kwam aandragen, die hij in zijn tjoewa tjoewa plaatste.

Hij greep zijn parel en vertrok, in zich zelf mompelend „een ezel stoot
zich geen tweemaal aan denzelfden steen”. Zoo geruimen tijd
voortparelend, kwam hij alweder aan een dorp, waar men nog meer moeite
moest doen, om Spin aan wal te krijgen. Het gelukte den inwoners
eindelijk, en met nog grooter praal werd hij ontvangen.

Heer Spin kwam met de twee varkens aandragen, die, naar hij hem, die ze
overnam, mededeelde, niet bij varkens wilden blijven, doch wel bij
koeien.

De varkens werden naar de koeien gebracht en heer Spin leidde men in
triumf naar de woning van het dorpshoofd.

Voor het dorpsbestuur was het een dag van groote vreugde; een groot
feest werd gegeven; al weder werd des avonds gedanst, heer Spin deed
flink zijn best, doch vergat de varkens niet.

In het stille middernachtelijk uur ging hij naar beneden, om de varkens
te dooden en keerde daarna in de balzaal terug.

Toen de morgen aanbrak, wilde heer Spin zijn reis voortzetten en vroeg
hij om de twee varkens, doch de knecht keerde terug en deelde hem mede,
dat zij vermoord waren.

Al weder ving heer Spin een akelig geschreeuw aan, dat de omstanders
door merg en been ging; hij verwenschte zich zelf en overlaadde de
dorpelingen met verwijten.

Doch het dorpshoofd sprak:

„Och treur niet. Je kunt immers twee andere varkens in de plaats
krijgen”.

Maar heer Spin schudde het hoofd en antwoordde:

„O, neen, daar moet ik niets van hebben; een flinke koe, dat zou nog
gaan, maar anders niet”.

Aan het verzoek werd voldaan en Spin kreeg de verlangde koe en trok in
zijn tjoewa-tjoewa verder.

Omstreeks vier uur was hij weder bij een dorp aangekomen, waar juist de
lijkstatie van een kind voorbij ging. Heer Spin, die met aandacht het
droevige tooneel volgde, vergat de koe, die te water raakte en
verdronk.

Wat moest hij doen? Naar een nieuwe drijfveer zoeken, om den tocht
voort te zetten.

Hij bedacht zich een oogenblik, ging aan wal, dolf het kinderlijk op,
nam het uit de kist, plaatste het vooraan in zijn tjoewa-tjoewa en
parelde verder.

Vroeg in den morgen van den anderen dag landde hij aan een groot dorp,
waar hij op hartelijke wijze ontvangen werd.

Doch de feestvreugde verstomde, toen heer Spin verzocht, geen lawaai te
maken, omdat hij een ziek kind medebracht, waarmede hij naar den dokter
moest gaan.

Als gewoonlijk nam heer Spin zijn intrek bij het dorpshoofd, wien hij
om stilte verzocht, zeggende, dat het kind hevige koorts had.

De vrouw van het dorpshoofd kwam dadelijk met een groote kom met
gongotè-páppa [234] voor het kind aandragen en liet Spin met de zieke
alleen.

Nauwelijks was mevrouw verdwenen of Spin, die geduchten honger had,
zette zich neêr en liet zich de pap goed smaken.

Toen hij gereed was, bracht hij de kom terug en zeide, dat het kind
mevrouw liet bedanken.

Na een uur klopte de vrouw van het hoofd weêr aan de deur en zei, op
Spin toetredend:

„Granman denki pikien sa man swari brafoe”. [235]

„O, zeker, dat moet wel, want het kind moet toch eten”.

De vrouw ging weg en bracht na eenigen tijd een bord met tája brafoe
[236] voor het kind.

„Dank U, het kind slaapt op het oogenblik, maar als het wakker wordt,
zal ik het geven”.

De vrouw ging weg en Spin at zijn bekomst, doch toen hij gereed was,
begon hij hevig te gillen.

„O hemel, kijk wat mij overkomen is. De vrouw van het dorpshoofd heeft
het kind krassi taja brafoe [237] gegeven en het kind is overleden. Ik
rampzalige!” waarna heer Spin in onmacht viel.

Op het erbarmelijk geschreeuw kwam het volk, met den Gouverneur aan het
hoofd aanloopen, doch Spin was niet tot bedaren te brengen.

„Mijn waarde Spin”, sprak de Gouverneur, „schreeuw toch niet zoo; mijn’
vrouw kan het heusch niet helpen, maak toch zoo’n lawaai niet, ik zal u
twee slaven in de plaats geven”.

„Slaven?”

„Ja, twee stuks”.

„Geen denken aan, als je nooit voor den rechter bent geweest, dan
zullen jij en je vrouw nu voorgebracht worden en wegens moord zullen
jelui beiden de gerechte straf ondergaan”.

De Gouverneur beefde van schrik en toen de dorpelingen zijn angst en
hevige ontroering zagen, begonnen zij heer Spin te smeeken de zaak te
sussen.

Spin wilde er echter eerst niets van weten, doch toen de Gouverneur
riep:

„Vraag wat U wilt, U kunt desnoods een half dorp krijgen” spitste
anansi de ooren en vroeg:

„Is het waar?”

„Ja, granman anansi!”

„Mi papíera wanni”. [238]

De Gouverneur stemde toe en Spin kreeg dus een half dorp, in plaats van
het kind.

Maar ik moet ook een karta [239] hebben, voegde heer Spin er haastig
bij. En toen hij ook dit gekregen had, werd het kind met militaire eer
begraven. Heer Spin had nu zijn doel bereikt en keerde weder in zijn
tjoewa tjoewa naar huis terug.

Dadelijk begaf hij zich naar de woning van den Gouverneur, met wien hij
de weddenschap had aangegaan. Deze ontving hem vrij koel en sprak
norsch:

„Waar is nu het halve dorp?”

„Welnu, maak geen drukte, op een bedaarden toon als ’t U belieft, hier
zijn de eigendomsbewijzen.” De Gouverneur veranderde dadelijk van toon,
gaf Spin de hand en zeide:

„Ik dank U, ik zal U beloonen; in mijn huis zult ge wonen en Uwe
kinderen zullen met mijn volk ook in huizen wonen”.

„Waar dan?”

„Wel in beslagruimten”. [240]

Doch heer Spin verkoos dat niet, en toen hij den beul zag komen,
waarmede de Gouverneur hem gedreigd had, liep hij hard weg en sprong
zelf in een reet van den muur.

En van dien dag af heeft heer Spin in hoeken en gaten der huizen zijn
intrek genomen.




NO. 2. SPIN EN DE PRINSES.

Langen tijd bewoonde Spin een rijk, dat geheel omringd was door
onderhoorige dorpen. Hij was er erg bemind en bijna ieder meisje schonk
hem haar hart, want hij was buitengewoon schoon.

Na tal van jaren vestigde heer Spin zich in een ander rijk, dat aan de
hel grensde. De koning van dat land had drie dochters, die hij wenschte
uit te huwelijken.

Kapitein Spin vatte het plan op, een harer te gaan vragen. Hij liep
verschillende dorpen af om kleedingstukken te leenen, want hij bezat
niets; daarna begaf hij zich naar het paleis en deed aanzoek om de hand
der jongste dochter, die hij ook kreeg. Drie maanden bracht heer Spin
in het paleis door, maar niet één keer verkleedde hij zich.

Toen de dag van vertrek aanbrak, werd een 1ste klasse-stoomer voor het
jonge paar in gereedheid gebracht. Heer Spin sprak:

„Indien het U onverschillig is, zou ik de reis liever per rijtuig doen,
dan per stoomboot, daar mijn gezondheid er niet tegen kan”.

„Goed, zooals ge wilt, hoeveel paarden zal ik laten voorspannen?”

„Een stuk of tien”.

Aan het verzoek werd voldaan en heer Spin vertrok met zijn vrouw.

Aan het eerste dorp gekomen stapte hij uit en kwam hij na een kwartier
zonder hoed terug. Zijn vrouw durfde hem niet te vragen, waar hij
gebleven was, want heer Spin had haar onder bedreiging van den
doodstraf verboden te spreken of te schreeuwen.

Aan het volgende dorp gekomen, stapte hij weder uit en kwam hij na een
kwartier zonder regenscherm terug, Zijn vrouw schrok, maar durfde niets
te zeggen.

Kort daarop verwijderde heer Spin zich weder en nu kwam hij zonder jas
terug. Zijn vrouw werd angstig, toen zij hem op deze wijze van gedaante
zag veranderen.

Zoo ging het door van dorp tot dorp, tot hij eindelijk geheel naakt
terugkwam. Onderweg had hij achtereenvolgens teruggegeven, wat hij vóór
zijn huwelijk geleend had.

Thuis gekomen ging Meneer rusten. ’s Middags ging hij uit, zijn vrouw,
die aanhoudend weende, achterlatend. Hij ging toen naar zijn buurman,
den duivel, en vroeg hem, of hij iets wilde koopen. Samen kwamen zij
terug en anansi verkocht hem ’s vorsten dochter. Didibri [241] nam haar
mede, liet haar in kettingen slaan en onder aan een boom binden.

De Koning, die gehoord had van het droevig lot van zijn dochter, snelde
haar te hulp. Hij trof heer Spin thuis en sprak:

„Ellendige, waar is mijn dochter?”

„Jouw dochter?”

„Ja, mijn dochter?”

„Dat gaat je niet aan; ik ben toch met haar getrouwd, je hebt niets
meer met haar te maken”.

„Wat zeg je daar, vent!”

„Ben je doof?”

„Pakt dien ellendeling op!”.

„Een oogenblik. Je dochter is bij mijn vriend. Je kunt haar gaan
halen”.

De vorst, die zijn plichten als vader wilde vervullen, begaf zich op
aanwijzing van heer Spin naar het naburige dorp, de hel. Hij schrok
hevig, want zijn dochter stond op korten afstand van een grooten ketel,
die minstens wel vijf man kon bevatten.

„Kind, wat is er gebeurd?”

„Heer Spin heeft mij aan den duivel verkocht. Heden word ik geslacht.
De duivel heeft tal van vrienden uitgenoodigd, om aan het feestmaal
deel te nemen. Spin komt mij binnen het uur slachten. Papa ga weg,
anders ondergaat U hetzelfde lot als ik”.

De duivel kwam thuis en anansi zong:


        Mi séri mi azéman [242]


Didibri antwoordde:


        Doendoe ka, ka doendoe! [243]


en doodde daarop den vorst. Hij begroef hem achter zijn woning en
stelde den dood der prinses uit, daar hij niet meer dan één persoon per
dag mocht doen sterven.

Heer Spin stelde voor, den koning op te eten, maar de duivel wilde er
niet van hooren.

Het meisje had een broêr, van wien zij niets hield en dien zij zooveel
mogelijk vermeed. Deze jonge man leed aan framboesia tropica* en
onttrok zich aan ieders oogen. Hij was zeer ervaren in het tooveren en
bezat formulieren, die elke menschelijke kunst te boven gingen. Toen
hij vernam, dat zijn vader door zijn schoonzoon gedood was, dacht hij
bij zich zelf:

„Bloed moet door bloed gewroken worden; oog om oog, tand om tand”, en
hij zocht dadelijk Spin op.

„Waarde zwager, waar is mijn vader?”

„Wie is jouw vader?”

„Jouw schoonvader!”

„Schoonvader?” Spin haalde de schouders op.

„Houd me niet voor den gek, want ik vermoord je!”

„Ga naar het naburige huis, je vader is er op bezoek”.

„Goed”.

„De jongeman kwam in de hel. In de verte zag hij den duivel aankomen,
waarop hij zich achter zijn zuster verschool.

Didibri kwam thuis. Anansi zong hem toe:


        Foenkete! Foenkete! [244]


„Er is niemand hier,” zei de duivel.

„Ben ik dan niemand?” vroeg het jonge meisje.

„Ja, ik ben hier,” antwoordde de jongeling.

„Wat doe je hier?”

„Ik kom mijn vader halen”.

De duivel slikte hem in, maar hij kwam weêr ongedeerd te voorschijn.
Zoo deed hij verschillende malen, maar zonder gevolg. Toen nam hij een
langen ijzeren staaf, maakte hem gloeiend heet, en stak hem daarna in
het lichaam van den jongeling, maar ook nu stierf hij niet.

De duivel vroeg hem:

„Slaap je?”

„Neen”.

„Waarom niet?”

„Die pokken doen pijn, ik kan niet slapen”.

Heer Spin, de medewerker des duivels, gaf hem den raad, den jongeling
een slaapmiddel te geven. „Maar, wees voorzichtig”, vermaande hij,
„want, als het lichaam slaapt, waakt de ziel”.

„Heb jij dan een ziel, anansi?”

Didibri vroeg toen den jongen man: „Wat zal ik je geven?”

„Mijne moeder gaf mij soep van keisteenen, dat was het eenige middel”.

De duivel ging toen voor kok spelen, maar de keisteenen wilden niet
zacht worden.

„Ga naar het strand,” beval heer Spin zijn schoonbroêr, „ik zal je wel
daarheen brengen”.

„Jij hem brengen?” vroeg de duivel.

„Ik zal er voor zorgen”.

„Goed, ik reken er op”.

Den volgenden morgen ried anansi zijn schoonbroêr aan, in het belang
van zijn gezondheid een bad te gaan nemen, daar hij anders wel nooit
zou genezen.

Spin ging met list te werk, daar hij, noch de duivel er in slaagde, den
jongeman te dooden.

„Goed, zwager, maar wees voorzichtig met mij, denk niet, dat ik je
vrouw ben, en dat je me zal kunnen dooden”.

„Maar, zwager, je kent me toch”.

„Nu, en of ik je ken”.

Zij gingen naar het water en heer Spin begon te zingen:


        Foenkete! Foenkete!


De duivel kwam uit het water, slikte den jongeling in, maar hij kwam er
weêr levend uit.

„Nu vermoord ik jelui beiden, jou en Spin”.

„Neen, Mijnheer! Ik heb toch niets gedaan. Heer Spin heeft mij een nimf
aangeboden, en ik heb haar gekocht”.

„Waar is mijn vader?”

„Hij is dood”.

„Daarom zal ik je dooden”.

„Ik zal je vader het leven teruggeven”.

„Ik zal het zelf doen”.

Heer Spin beefde van angst.

De duivel slikte den jongeling weêr in, maar deze doorstak hem met een
speer.

Heer Spin zweefde over het water en zette zich op een boom. De
jongeling vervolgde hem; maar Spin sprong naar beneden en maakte zich
uit de voeten.

Toen ging de jongeman zijn zuster bevrijden en zijn vader het leven
teruggeven, waarna zij samen in hun land terugkeerden.

Heer Spin durfde zich niet meer te vertoonen en sedert dien tijd heeft
hij zijn intrek in reten en hoeken genomen.




NO. 3. HET HUWELIJK VAN HEER SPIN.

In zeker land regeerde een vorst, die een dochter had, schoon als de
volle maan. Er kwamen vorstenzonen uit verre landen, om haar hand te
vragen, maar zij weigerde allen.

Granman anansi [245], dit hoorende, liet zich naar dat land roeien in
een twaalfriems tentboot, en nam zijn viool mede.

Toen Zijne Excellentie de landingsplaats naderde, riep de stuurman hem
toe:

„Mi Granman, siengi joe fienjólo”. [246]

Heer Spin begon te spelen en zong er het volgende liedje bij:


       „Mi jére, pikien misi
        No wanni man, ô ô ô ô!” [247]


Z. M. de Koning hoorde deze hemelsche muziek en zond een gedeelte
zijner troepen ter plaatse, met bevel den muzikant naar het paleis te
brengen.

De manschappen en hovelingen ijlden heen, en tot hun verwondering zagen
zij, dat het Gouverneur Spin was. Hij werd op plechtige wijze begroet,
waarna men hem het verlangen van Z. M. mededeelde.

„A boen, wakka, mi de kom!” [248]

Heer Spin logeerde een poos ten paleize, waar hij op de handen gedragen
werd, doch na eenige dagen besloot Zijne Excellentie weêr naar zijn
dorp terug te keeren.

„Ach! Papa”, riep het meisje, „kunt U Z. E. niet hier houden en tot
rijksmuzikant of opperzanger benoemen?”

Granman anansi viel haar in de rede:

„Dat zal niet gaan, tenzij ik met U trouw!”

„Nu, dat is goed”, antwoordden vader en dochter tegelijk.

Spin was de gevierde in huis; hij mocht maken en breken wat hij wilde;
hij was letterlijk heer en meester geworden.

Het jonge paar zou dan trouwen.

Schoonpapa stelde zijn schoonzoon voor, om versch vleesch te laten
koopen.

„Dat behoeft niet; geef mij maar geld, dat U voor versch vleesch wilt
besteden, ik zal er voor zorgen; maar, nog wat, laat voor mijn vrienden
een flink huis bouwen met een ijzeren deur. U moet ook aan alle
naburige vorsten mijn huwelijk bekend maken, want dan kunnen zij mij
nog ’t een en ander ten geschenke geven. Laat U het niet weten, dan
houden zij zich stil, en ben ik de lijdende persoon, niet waar, want
dat zijn me anders geen gulle snappers!”

Aan Anansi’s verzoek werd voldaan en op den dag vóór de
huwelijksvoltrekking waren alle vrienden en kennissen van het jonge
paar verzameld.

Anansi’s vrienden kwamen ook en werden verzocht hun intrek in het
ijzeren huis te nemen. Toen allen er in waren, sloot heer Spin de deur
af.

Krekel, die reeds eenmaal werd beetgenomen, zong op den drempel van het
huis:


       „Dia, dia, sa’ joe dê wan dom méti!” [249]


De aanstaande bruidegom gaf nu bevel, rondom het gebouw een vuur aan te
leggen; het werd gedaan en alle dieren verbrandden. Daarna noodigde hij
alle gasten van den Koning beleefd uit, de dieren te helpen villen en
schoonmaken.

„Hm! Hm!” zuchtten de prinsen en de andere edellieden.

„Heden mag geen verdriet zijn, daar het morgen mijn trouwdag is”, zei
Spin.

Ik begrijp ze wel, dacht Anansi, ze willen niet helpen werken, maar wel
helpen eten; ik ben dus eigenlijk hun slaaf. Neen, dat staat niet in de
boeken geschreven, wel staat er: in het zweet uws aanschijns zult ge uw
brood verdienen!

Eindelijk werd het werk verricht en den anderen dag trouwde hij het
meisje.

Heer Spin bleef in het paleis wonen en zijn kinderen kwamen bij de
naburige vorsten aan huis.

Door streken is de spin overal gekomen, tot zelfs in vorstenwoningen
toe.




NO. 4. ANANSI, TIJGER EN DE DOODE KOE.

Heer Spin, die de kost verdienen moest voor zijn groot gezin, kreeg
haast niets van hetgeen hij meêbracht; dikwijls moest hij met een leege
maag naar bed, hetgeen hem in ’t geheel niet beviel.

„Dat gaat zoo niet langer”, dacht hij, „hard werken voor weinig loon,
en niet eens je bekomst eten, dat gaat niet...!”

Na lange overpeinzingen ging hij vet stelen uit den buik van een koe.
Waardoor hij zich toegang verschafte, zeg ik liever niet.

„Ze moeten die gulzigheid afleeren; ik ga nog niet naar huis; eerst zal
ik zelf wat eten en meênemen hetgeen er overblijft”.

Heer Spin ging bij zijn vriend Tijger aankloppen en vroeg hem in zijn
kippenhok te mogen overnachten.

„Ja”, antwoordde Tijger met een heel grove stem.

Heer Spin kroop in het hok en in het stille middernachtelijk uur steeg
er rook omhoog, toen hij bezig was het vet te bakken.

Tijger werd wakker van den damp en trad op het kippenhok toe.

„Màti [250] Anansi, wat gebeurt hier? Ik had kunnen sterven van schrik.
Ik heb een kleintje gedaan in mijn broek. Geef mij een gedeelte van dat
vet, vriend, want ik heb honger gekregen, om je de waarheid te zeggen”.

„Eet maar naar hartelust vriend, ga je gang”.

Tijger vrat zijn bekomst en vroeg, waar hij dat vet had gehaald.

„Ik wil het je wel vertellen, vriend, en je meênemen ook, maar je laat
me vangen en jij misschien er bij”.

„Wel neen, vriend, ik ben toch niet gek!”

„Nu goed! morgenavond neem ik je meê, hoor!”

Tijger geloofde het maar half; hij ging Spin halen en ze gingen te
zamen naar den stal van het dorpshoofd. Heer Spin zei zijn formulieren
op, de koe ging open en zij traden samen binnen.

Anansi vulde zijn jachttasch met vet, terwijl Tijger alles opat, wat
heer Spin afsneed.

„Neem je geen stuk meê voor je vrouw? Snijdt vlug nog een stuk af, ik
ga al vast naar buiten”. De woeste tijger sneed maar raak en trof het
beest in het hart, zoodat het op hetzelfde oogenblik dood neêrviel.

„Heb ik het niet gezegd? Nu zijn wij gevangen”.

„Help me vriend Spin!”

„Kruip in de darmen, ik ga in de vocali-pens [251]”.

Zoo gezegd, zoo gedaan, de heeren namen hun intrek als voren genoemd.

De doode koe werd naar het slachthuis vervoerd, waar de veearts de
sectie deed. De vocalipens werd weggegooid en opgepikt door eenige oude
negers, die de tripa [252] graag lustten. Een der negers sneed de pens
open en Spin sprong er uit, voordat iemand hem had gezien. Daarop begon
hij te schreeuwen „Jelui bent allemaal gek. Nu is het voor jelui
verantwoording. Mijn pak heb je vuil gemaakt; ik sta hier niet voor
niemendal. De dokters weten er niets van; geen van hen kan den dood der
koe diagnoseeren; is het niet ’s lands geld weggooien. Ik weet het veel
beter dan al die heeren met hun geleerde koppen en lange namen”.

Het hoofd van het dorp hoorde dit en vroeg heer Spin of hij gek was,
dan wel of er een streep door zijn hoofd liep.

„Wat belieft U mijnheer? Ik ben niet gek, maar gij zijt het, dat ge U
zoo maar alles wijs laat maken”.

„Weet je niet tegen wien je spreekt? Ik ben het dorpshoofd”. De
doktoren vroegen Spin zich in bijzijn van het Hoofd te verantwoorden
over zijne woorden.

„Je verklaart je nader, of ik laat je gevangen nemen, vagebond!”

„Excellentie! Ik ben maar een arme spin, die op een armenschool geweest
is. Ik heb niet veel geleerd, maar wel veel ondervinding opgedaan. Men
zegt in den regel: droomen zijn bedrog, maar mijn hoofd bedriegt me
niet. De koe is vermoord door Tijger, die nog in zijn buik moet zitten,
volgens mijn droom. Als U de darmen laat opensnijden, zult U hem vinden
met ap- en dependentie; maar U moet maatregelen nemen, om hem te
vangen; want hij zal willen vluchten. Ik had hem een tijdje tot vriend,
maar om zijn smerige streken heb ik hem laten loopen; ik wed, dat als
hij mij hier ziet, hij durft zeggen, dat ik de koe gedood heb”.

De koe werd onderzocht en Tijger gevonden. Heer Spin kreeg een
belooning van 25 gulden, zooals in de publicatie der kolonie vermeld
staat.




NO. 5. ANANSI EN ZIJN KINDEREN.

Tijdens een hongersnood ging heer Spin gebukt onder kommer en verdriet.
Zooals iedereen weet, slaat hij een flinke vork [253] en hij bezit
bovendien een vrouw en twaalf kinderen.

Eens, toen ’Ma Akoeba [254] de kinderen te eten gaf, bemerkte zij, dat
haar voorraad niet toereikend zou zijn en vroeg haren echtgenoot:

„Fa’ mi de go doe tidè [255]. Wie moet eten en wie niet? Mass’ra, fa’
joe denki mi sa doe? [256] Zal ik je twee bananen, en de kinderen elk
één geven?”

„Wel neen, vrouwtje, geef die arme schapen hun portie, ik zal wel zien,
hoe ik aan eten kom”.

„Wil je dan niet eten van daag, of heb je geen honger?”

„Zorg voor jezelf en de kinderen, heb ik je gezegd, bekommer je niet om
mij”.

’Ma Akoeba gaf ieder kind twee bananen en behield er een voor zich.

„Ik ben klaar”.

Toen stond vader op, ging tusschen zijn kinderen staan en vroeg:

„Mi pikíen, mi pikíen, sóema foe óenoe lobi papa móro foeloe?” [257]

„Mi, mi, mi” [258] antwoordden de kinderen.

„Wel, dan moet ieder, die mij liefheeft, mij een banaan geven”.

Vader Spin deed de ronde en kreeg van ieder kind een banaan.

„Dat is niet eerlijk, mass’ra” [259] riep Akoeba.

„Dat is jouw zaak, vrouw. Ik heb je gezegd, voor je zelf te zorgen, jij
hebt het eten verdeeld. Dat jij slechts één banaan genomen hebt, kan ik
niet helpen”.

Moeder Spin zweeg en vader Spin at, als gewoonlijk, zijn bekomst.




NO. 6. HOE SPIN ZIJN SCHULDEISCHERS BETAALT.

Men vertelt, dat in den ouden tijd een hongersnood was uitgebroken, die
menig huishouden te niet deed gaan.

Heer Spin daarentegen keek het ongeluk vlak in het gezicht en begaf
zich daarna bij zijn buurman Kakkerlak* die den landbouw uitoefende en
nam bij hem een groote hoeveelheid aardvruchten op crediet; daarna ging
hij naar zijn vriendin Hen en vroeg haar wat rijst. Van vriend Vos
leende hij wat groente, van Tijger wat vleesch en ten slotte van een
jager wat geschoten wild.

Eenige weken daarna kwam Kakkerlak bij heer Spin, om het geld in
ontvangst te nemen, daar deze zijn schuld nog niet had voldaan.

Heer Spin was in de keuken.

„Goeden dag, vriend Spin!”

„Goeden morgen! Je zult lang leven, vriend; ik had juist besloten,
vandaag het geld op te zenden. Ga even naar binnen, want het is hier
warm. Ik kom aanstonds bij je, als deze banaan geschild is. Neem je
gemak, doe alsof je thuis waart”.

Heer Spin bezat echter geen cent en verzon een list, om van zijn
schuldeischers af te komen.

Na verloop van een kwartier riep Kakkerlak verschrikt uit: „Vriend
Spin, ik ben verloren!”

„Verloren!”

„Hoezoo?”

„Kijk daarginds in de verte komt mijn vijandin aan!”

„Wie dan toch?”

„Hen!”

„Is dat alles? Ga onder de canapé schuilen en blijf rustig zitten. Zij
zal je niets doen; je kunt op mij rekenen!”

Kakkerlak liet het zich geen twee keer zeggen en kroop onder de canapé.

„Goeden dag, kapitein Spin!”

„Goeden dag, waarde vriendin!”

„Hoe is het met de kleintjes thuis? Ik kom bij U om de zaak....”

„Zaak? Welke zaak! O! Geld zeker, is het niet?”

„Ja kapitein!”

„Ga binnen, ik kom bij je, zoodra ik dit stukje bakkeljauw* geroosterd
heb”.

Naar binnen gaande, schreeuwde Hen plotseling: „Kapitein, kapitein, ik
ben weg!”

„Weg? Je moet niet weg, ik ben dadelijk klaar!”

„Neen, ik ga niet weg, maar ik ga dood!”

„Dood? Hoezoo?”

„Daarginds komt Vos aan, hij zal mij opeten!”

„Wel neen, vriendin, ga onder de canapé schuilen, maar beweeg je niet!”

Zoo gezegd, zoo gedaan. Hen kroop onder de canapé en at Kakkerlak op.

Vos naderde; kapitein Spin groette hem, en Vos verzocht hem om het
verschuldigde geld.

„Wel vriend, ik verwachtte je; ik heb het reeds eenige dagen geleden
voor je klaargelegd”.

„Kom binnen en neem je gemak; ik ben bezig voor den pot te zorgen”.

„Zoo, dan eet ik met je meê vandaag, want ik verga van den honger”.

„Met genoegen, waarde vriend, van harte welkom!”

Vos ging binnen en nam plaats op de canapé.

„Hm, het ruikt hier naar kip!”

Na eenigen tijd gewacht te hebben, riep Vos zijn gastheer toe, dat
Tijger in aantocht was en dat deze hem zonder twijfel tot zijn prooi
zou maken.

„Kom, vriend, Tijger is zoo slecht niet”.

„Maar ik wil liever niets met hem te maken hebben”.

„Wil je dan schuilen?”

„Ja, natuurlijk!”

„Tracht dan voorzichtig onder de canapé te komen, en beweeg je niet”.

„Ja, Kapitein!”

Vos kroop voorzichtig onder de canapé, bemerkte Hen en at haar op.

Tijger kwam bij heer Spin en maakte zijn opwachting.

„Goeden morgen, Gouverneur! ik kwam bij U om die kleinigheid!”

„Kleinigheid, wat bedoel je?”

„Wel, hebt U dan vergeten, wat U bij mij op crediet hebt genomen?”

„O ja! En je komt om het geld niet waar? Ja ik heb het reeds sedert een
paar dagen in mijn valies. Ga naar binnen en neem je gemak; ik kom
aanstonds”.

Tijger trad binnen, zette zich neêr en begon met een awari-bangi* te
spelen. Plotseling riep hij verschrikt uit:

„Heer Spin, red mij! Ik ga sterven, daar komt de jager aan”.

„Wel, zie eens of je onder de canapé kunt schuilen. Gaat het niet, zeg
het me dan.”

Tijger stak zijn kop onder de canapé, at Vos op en kwam daarna bij heer
Spin terug, om hem te zeggen, dat hij onmogelijk daar kon schuilen.

„Weet je wat, vriend Tijger, klim in dezen mànja* en blijf er in, tot
de jager weg is”.

Tijger klom in den boom.

Slimme Spin plaatste aan den voet een tobbe met helder water, waarin
zijn beeld weêrkaatst werd.

De jager kwam nader en vroeg heer Spin om het verschuldigde geld. „Heer
Jager, even wachten, ik ben dadelijk klaar; het is in orde. Wat voor
nieuws?”

„Niets! Doe mij een plezier en help mij wat vlug”.

„Zeker vriend. Ga intusschen op dien stoel zitten onder den boom en
schep een frisch luchtje”.

De jager ontdeed zich van zijn geweer en verzocht heer Spin hem wat
water te geven, om zijn gezicht te wasschen.

„Doe alsof je thuis was; er is water in die tobbe.”

De jager boog zich over de ton, bemerkte het beeld, greep zijn geweer
en velde Tijger neêr.

„Hemel! Ik ben verloren...! Mijn arme vrouw! Mijn kinderen! Hoe me te
verdedigen!” Heer Spin schreeuwde luidkeels. De heele familie Spin kwam
bij elkaar. De jager riep verschrikt:

„Wat! Wat is er gebeurd?”

„Wat er gebeurd is! Durft U dat te vragen? Wel, U hebt den tijger van
den Gouverneur van het dorp gedood. Hij was bij mij in den kost gedaan,
omdat ik hem moest leeren praten. Hij had het reeds ver in die kunst
gebracht en nu....! Mijnheer, U zult U moeten verantwoorden over
hetgeen hier is geschied. Ik ga onmiddellijk een patrouille halen, om U
in arrest te nemen.”

„Rampzalige! Mijn vrouw! Mijn kinderen!”

„Dat kan mij niet schelen”.

„Wel heer Spin, help uw vriend”.

„Helpen! Dat woord ken ik niet. Wie zal mij helpen, als ik U help?”

„Geef me dan een raad, kameraad”.

„Ik ben uw kameraad niet!”

„Wel, heer Spin, U hoeft me niet te betalen”.

„O neen! ik wil geen gift van U, heer Jager. Ik moet den tijger levend
terug hebben, dienzelfden tijger, die U gedood hebt. U komt hier niet
vandaan, alvorens die tijger weêr levend is. Begrepen?”

De jager stelde Spin voor, de schuld kwijt te schelden en bovendien 100
gulden te betalen.

„Nu, dat is goed, dan kan ik tenminste trachten, een anderen tijger te
koopen. Gaat dat niet, dan zal ik moeten liegen, waarvan ik een vijand
ben, en vertellen, dat de tijger ziek was en gestorven is”.

„Juist, heer Spin”.

„Ja, maar eerst de kwitantie en de honderd gulden”.

Heer Spin verkreeg het gevraagde.

„U kunt gaan!”

De jager maakte zich zoo gauw mogelijk uit de voeten.

De heele familie Spin sprong op den dooden tijger, om hem schoon te
maken en een gedeelte te drogen. Zoo hadden zij weêr vleesch voor
geruimen tijd.




NO. 7. EEN FEEST BIJ DE WATERNIMF.

De watra-mama [260] was de beste vriendin van heer Spin. Wanneer zij
haar maal gereed had, riep zij haar vriend met luide stem en
onmiddellijk kwam heer Spin aan.

Ook wanneer heer Spin gekookt had, riep hij zijn vriendin, maar met zóó
zachte stem, dat niemand het hooren kon.

Dit duurde zoo geruimen tijd, tot op zekeren dag de watra-mama een
groot feest gaf op den rivierbodem. Alle boschbewoners waren
uitgenoodigd en ook reeds aanwezig; heer Spin alleen liet op zich
wachten.

Hij was immers te licht en bleef op de wateroppervlakte drijven, waarom
zijn vriend hem aanried, een groote jas aan te trekken en in elken zak
een zwaren steen te doen. Anansi volgde den raad en voegde zich bij de
overige gasten.

„Goeden dag, heer Spin”, klonk het overal.

Een welvoorziene tafel deed Spin watertanden; lag het maar aan hem, hij
zou dadelijk beginnen.

„Een bittertje, màti Anansi?” [261]

„Als het U blieft, dat geeft eetlust nietwaar?”

„Zeker”, antwoordde het konijn.

„Aan tafel, mijne heeren”, zei de watra-mama kort daarop.

„Maar màti Anansi, je maakt me beschaamd, trek toch die oude jas uit.”

„O wee!” dacht heer Spin, „nu is alles mis”.

„Kom, vlug wat, vriend”.

„Zuster, je weet toch, dat ik ziek ben, de dokter heeft me
voorgeschreven, mij warm te kleeden, laat ik maar zóó aan tafel gaan”.

„Je komt niet aan tafel met die oude jas”.

Doch heer Spin wilde niet opstaan, om zijn jas uit te trekken.

„Komaan, wat vlugger, alle heeren zijn reeds aan tafel”.

Eindelijk trok heer Spin zijn jas uit, en onmiddellijk rees hij omhoog.

Zoo werd heer Spin voor zijn gulzigheid gestraft.




NO. 8. ANANSI EN KAT.

Heer Spin was bevriend met de ratten, zegt het verhaal. Dagelijks kwam
hij hen bezoeken, om zijn koeroe-koeroe* te laten vullen met hetgeen
zij gestolen hadden. Dit beviel hem uitermate en hij tapte dan ook
geregeld moppen met zijn nieuwe vrienden.

Eens vertelde hij hen, dat hij een kennis had, Ba’ Pina [262] genoemd,
die mooi zong en goed musiceerde. „O, ge moet hem hooren zingen, het is
wel de moeite waard”.

Indien de heeren er niets tegen hebben, zal ik hem eens meebrengen, dan
zal er gedanst moeten worden”.

De ratten keurden het goed.

„Wanneer komt hij dan?”

„Dat mag ik niet beslissen”.

„Breng hem dan meê, als je morgen komt; we zullen zorgen, dat er een
paar dames zijn; wat zullen we een pret maken, jongens!”

Spin ging weg, om met Ba’ Pina te spreken; en deze wilde terstond
meêgaan.

„Neen vriend, wacht tot morgen, dan gaan we samen; en, denk er aan, dat
je dadelijk begint te zingen, als we daar zijn”.

„Zingen? Wat bedoel je daarmede?”

„Wel, miauwen, en een gunstig oogenblik afwachten om aan te vallen, we
deelen eerlijk den buit natuurlijk!”

„Zonder twijfel, vriend”.

„Ze hebben me wel altijd goed onthaald, maar.... ik heb vleesch
noodig”.

„Je neemt toch een korf mede?”

„Ja zeker, en ik zal er jou inzetten, als we aankomen”.

„Wat is dat? Moet ik in jouw korf”.

„Wel, zeker!”

„En waarom?”

„Dwaas, je begrijpt toch wel, dat ze allen wegloopen als zij je aan
zien komen. Daarbij, je bent me veel te voorbarig. Luister naar mij, je
zult er zelf de goede gevolgen van zien. Vragen ze naar je naam, dan
zeg je: Ba’ Pina, niets anders. Dus opgepast”.

„Moet ik niet wat meenemen? Ik heb een moetitte*. Zou deze in je korf
kunnen?” vroeg Ba’ Pina.

Den volgenden morgen ging heer Spin op het gewone uur weg, vond Ba’
Pina en liet hem plaats nemen in zijn koeroe-koeroe.

„Goeden morgen, dames en heeren!”

„Goeden morgen, broeder! Je hebt ons goed voor den gek gehouden, waar
is jouw muzikant”.

„Hij wilde eerst niet meê komen, daar zijn voeten ziek zijn”.

„Hij maakt immers geen muziek met zijn voeten. Had hem maar
meêgenomen”, riepen de ratten.

„Hij is ook gekomen”.

„Waar is hij, ik zie hem niet”, vroeg een jonge rat.

Spin haalde Ba’ Pina voorzichtig uit den korf. Hij begon te miauwen en
alle ratten dansten om hem heen. Een oude rat, die zijn staart in een
val verloren had, sprak:

„Ik vertrouw dien muzikant even weinig als Spin; hij is heden hier
gekomen met een agasi* waarschijnlijk om er ons in te doen. Houdt hem
in ’t oog, want hij maakt U allen van kant. Ik heb hem meermalen
gezien; sluit hij zijn oogen, dan kunt ge op den dood rekenen”.

De andere ratten luisterden niet en voegden hem toe:

„Je spreekt zoo, omdat je niet meê kunt doen; het is onze schuld toch
niet, dat jij aan jicht lijdt. Kan je niet dansen, ga dan weg!”

„Eén uur van onbedachtzaamheid kan maken, dat men jaren schreit! Weest
voorzichtig met Ba’ Pina; hij zal jelui gauw genoeg opspelden!”

„Ga weg, oud wijf! alles wat je zegt, zeg je uit nijd; het is niets dan
nijd!”

De oude rat ging weg. Ba’ Pina begon weêr te zingen en wachtte
ongeduldig op een teeken van anansi, om een aanval te doen. Toen hij
luider begon te miauwen, kwamen uit alle hoeken en gaten de ratten te
voorschijn, om deel te nemen aan de danspartij.

Ba’ Pina hield het niet langer uit, sprong tusschen de aanwezige ratten
en doodde het grootste deel.

„Goed zoo”, zei Spin, „dat heb je netjes gedaan!”

Heer Spin vulde zijn korf; Ba’ Pina at zich zat en vertrok. Waarheen
wordt echter niet verteld.

Anansi bezweek haast onder den last en thuis gekomen, droogde hij de
ratten, waardoor hij weêr voedsel had voor een heel jaar.

„Heb ik niet gelijk gehad?” vroeg de oude rat.

„Ja”, riepen de overgeblevenen, en voortaan gelooven zij wat hij zegt.

Heer Spin durfde nooit meer bij zijne vrienden terug te keeren.




NO. 9. SPIN EN KREKEL.

Heer Spin, gedrukt door de zorgen voor zijn groot gezin, kon niet
langer rondkomen met zijn zuur verdiend geld. Hij nam zich voor, op de
een of andere wijze nog wat voedsel machtig te worden en besloot
derhalve te gaan stelen in het korenveld van zijn Opperhoofd.

Na verloop van weken evenwel bemerkte het Hoofd, dat hij bestolen werd.
Vast besloten, niet te zullen rusten voor hij den dief ontdekt had,
liet hij op raad van een zijner dienaren een pop maken van
kleefstoffen, ter grootte van een mensch en deed hij haar plaatsen op
het pad, waar de voetstappen gevonden waren.

Heer Spin, niets wetende, kwam als gewoonlijk met zijn koeroe-koeroe*
op zijn rug.

„Ik groet U, vriend!” zei hij tot de pop.

„.....”

„U antwoordt niet, ga wat op zij en laat me door”.

Heer Spin kreeg nog geen antwoord en gaf toen de pop een slag in ’t
gezicht, maar zijn hand bleef kleven.

„Laat me los, of ik geef je nog een slag!”

Hij gaf de pop een tweeden klap en nog verder kleefde hij vast.

Kort daarna kwam Krekel voorbij, wien heer Spin vriendelijk om hulp
verzocht. Maar toen heer Spin bevrijd was, zat Krekel vast.

Bij het aanbreken van den dag werd hij van de pop afgenomen en duchtig
afgeranseld, terwijl heer Spin zijn hoofd vast hield. Krekel
schreeuwde:

„A no mi, ma no Anansi” [263] waarop heer Spin hem ook een slag gaf,
zich verontschuldigende, dat Krekel zoo onfatsoenlijk aan het schelden
was geweest.

Toen Krekel goed gestraft was, verwijderde heer Spin zich en voortaan
ging hij nu iederen dag in diens korenveld stelen.




NO. 10. HEER SPIN ALS GEESTELIJKE.

Heer Spin zit vol listen en streken.

Gedurende een grooten hongersnood kreeg hij van verschillende vrienden
een hoeveelheid aardvruchten, voldoende om hem en zijn gezin op de been
te houden.

Meer en meer teisterde de plaag het dorp, waar heer Spin woonde. De
dorpelingen wisten allen, dat hij een gestudeerde was, en verzochten
hem een gebed aan den barmhartigen God op te zenden.

Heer Spin nam op zich, eenige formulieren naar boven te zenden, op
voorwaarde, dat het volk hem iets zou geven voor de moeite.

Toen zei hij de gebeden op. Het volk was gerustgesteld en schonk hem
tal van belooningen voor de bewezen diensten.

Toen de voorraad op was, dacht heer Spin na, hoe opnieuw aan voedsel te
komen en besloot hij eindelijk, zich voor geestelijke uit te geven; ’Ma
Akoe keurde het goed met lachende lippen.

„Kaptin, joe tjári héde jeri, joe na wan man!” [264]

Heer Spin trok een lange jas met verder toebehooren aan, en ging toen
naar het dorp van het gevogelte, om er te preeken.

Een blinde eend, met zes kleintjes gezegend, hoorde van den nieuwen
geestelijke spreken en zij liet hem tot zich komen, om hem haar leed te
klagen.

Heer Spin kwam met een zwarten bril op en groette het gezin. Daar
begonnen allen te weêklagen. Zij hadden den heelen dag niet gegeten,
want er was niets.

„Het is immers hongersnood, ik ben toch wel gek, voor andermans
genoegen mijn longen uit te schreeuwen”.

Moeder eend wist niet, wie de geestelijke was en had hem hoog
opgenomen.

Heer Spin verging van honger; hij liet zich daarom door het oudste kind
den waterput aanwijzen, doch doodde het onderweg, at een gedeelte op en
nam de rest mede naar huis.

Zoo deed hij dag aan dag, tot het geheele gezin op deze wijze verdwenen
was.

Heer Spin ging toen overal preeken, maar toen hij het al te bont
maakte, werd hij afgeranseld en verminkt.

De dieren hebben hem weggejaagd uit hun midden, waarom hij zijn intrek
heeft genomen onder de menschen.

De kippen hebben wraak genomen, want zij eten iederen spin op, die zij
tegen komen.




NO. 11. HEER SPIN ALS ROEIER.

Heer Spin ging in dienst bij een dorpshoofd als roeier op een boot,
waarvan de bemanning uit 4 roeiers en een stuurman bestond.

Het Hoofd zei:

„Zoo gaat het niet, ik moet jelui namen weten”.

Heer Spin zei „Tjari gi dem soema”. [265]

Vleermuis riep: „Kot-kóti mofo”. [266]

Kikvorsch zei: „Tódo”. [267]

Hond antwoordde: „San mi sa taki”. [268]

Elken dag zond het dorpshoofd een schotel met lekkere spijzen voor de
bemanning van zijn boot.

Wanneer de bode aankwam, zei hij tot Spin:

„Tjari gi dem soema” dezelfde woorden, die zijn meester hem had gezegd.

Heer Spin nam geregeld het eten aan, daar de bode zijn naam noemde; hij
at dan alles zelf op en zag er welvarend uit.

Eens op een dag wilde het dorpshoofd een reisje maken. Hij keek de
uitgehongerde roeiers aan en zei:

„Hoe komt het, dat jelui niet roeien?”

„We zijn te zwak”.

„Zwak! Eten jelui dan niet?”

„Neen”, antwoordden drie der roeiers.

„En ik zend iederen dag voedsel!”

„Dat is zoo, maar anansi ontvangt het”.

„Is dat waar?”

„Ja, patron”. [269]

„Eten jelui dan niet samen?”

„Neen, ik eet alleen, want U zendt het aan mij alleen”.

„Volstrekt niet! Ik zeg aan den bode: tjari gi dem soema”.

„Dat doet hij ook”.

„En je beweert, dat het voor jou alleen is”.

„Natuurlijk, voor wie anders?”

„Voor jelui allen”.

„Dat wist ik niet”.

„Wat wist je niet?”

„Dat de andere drie zoo heeten”.

„Wat?.... Wat?.... Ik begrijp je niet?”

„Ik heet immers: tjári gi dem soema, niet waar?”

„Ik heb me het voedsel niet toegeëigend! Uwe Excellentie heeft het aan
mij alleen gezonden. U moet voortaan duidelijker instructies geven en
zeggen, dat hetgeen U zendt bestemd is voor ons vieren of vijven, en
niet tjári gi dem soema, want dat ben ik! Indien U het weêr doet, neem
ik het ook weêr aan! Hebt U me verstaan?”

De drie roeiers en de stuurman gaven heer Spin een geducht pak slaag.
Hij vluchtte en liet zijn kleedingstukken achter. Toen is hij gaan
schuilen in hoeken en gaten en durft zich thans niet meer te vertoonen
te midden der andere dieren.

De kakkerlak en zelfs de vliegen spotten met hem.

„Ik zal me wreken”, dacht heer Spin. Hij hing overal netten op, op
eenigen afstand van den grond, om zijn vijanden te vangen.

Sedert dien tijd maakt de spin ijverig jacht op kakkerlakken en
vliegen, en doodt ze, waar zij ze maar vinden kan.




NO. 12. SPIN NEEMT TIJGER GEVANGEN.

Brutale Spin ging op zekeren dag vriend Tijger bezoeken.

„Wat voor nieuws?”

„Niets”.

„Zeg mij toch, Spin, zou jij in staat zijn den tijger te berijden?”

„Of ik in staat ben een tijger te berijden? Wel natuurlijk! Ik zal jou
berijden, zoodra je me maar de gelegenheid geeft”.

„Dat lieg je, kwast”.

„En ik zeg je, dat ik je op stal zal brengen en je gevangen zal
nemen.—Neem je de weddenschap aan?”

„Zeker”.

„Wel, morgen ochtend om acht uur rijd ik je, zonder uitstel”.

Den volgenden morgen, omstreeks half acht, stond Heer Spin in
Gouverneurs-uniform gereed en zette zich in het gras naast den weg,
waar Tijger voorbij moest gaan. Toen hij hem aan zag komen, begon hij
in het gras te rollen en te roepen, dat hij buikpijn had.

Tijger sprak hem aan:

„Jij zoudt me immers op dit uur berijden, niet?”

„Dat heb ik gezegd, dat is zoo, maar zonder na te denken. Jij kent mij
toch met mijn bluffen. Hoe zou ik dat kunnen, ik arm, krachteloos dier,
jou als rijdier gebruiken! Wees wijzer, heb medelijden met mij, ik
verga van pijn, mijn aars* is heelemaal uitgekomen”.

De Spin had een rijstzak bij zich met hoofdstel, leidsels, zadel, enz.
er in.

„Bekijk dezen zak, ik kan hem niet eens dragen, hoe zou ik jou kunnen
berijden?”

Spin lag bewusteloos neêr.

„Vriend Tijger, kijk niet naar mij, luister niet naar mijne woorden,
maar heb medelijden met mij, anders ga ik hier sterven; laat me op je
rug gaan zitten”.

Tijger, die medelijden kreeg met hem, stond het hem toe.

Spin had veel moeite, om er op te komen.

„Mijn aars”, schreeuwde hij, „mijn anus doet me zoo’n pijn! Sta me toe,
vriend, iets zachts op je rug te leggen, anders loop ik gevaar, dat
mijn darmen geheel uitkomen”.

„Zooals je wilt”.

Spin zadelde Tijger, dat het de moeite waard was. „Men kan niet zitten
zonder steun, niet waar vriend?”

„Houd dit priemetje in je bek. Vlug wat, wil je soms de baas gaan
spelen voor mijn goedheid?”

„Welneen, vriend”.

„Gauw dan, want ik moet weg”.

Spin besteeg Tijger, die in galop wegholde.

Hij had zijn zin gekregen; hij zweepte Tijger, sloeg hem met de sporen,
bracht hem voor het huis van het dorpshoofd en zei tegen den knecht:

„Neem mijn paard en breng het op stal”.

Men deed, wat hij vroeg, en Tijger werd in den stal opgesloten.

„Heb ik je niet gezegd, dat ik je zou berijden en gevangen nemen? Nu
zit je in de kooi en je hebt er je zelf ingebracht, ezel die je bent”
en heer Spin ging heen.


        Boen no habi tangi. [270]




NO. 13. HEER SPIN EN HOND.

Zeker dorpshoofd, heel goed met heer Spin bekend, nam zich voor, hem
eens aan de kaak te stellen.

Hij liet twee koeien, een vette en een magere, in een stal plaatsen,
die geheel gesloten was. De magere koe werd met trommelkoord, de andere
met naaigaren vastgebonden; de twee uiteinden werden door een gaatje,
dat in een der planken geboord was, heengestoken.

Heer Spin en vriend Hond werden daarop door het Hoofd uitgenoodigd.

„Ik heb twee koeien op stal”, zei deze, „een vette en een magere: de
eene is vastgebonden met trommelkoord, de andere met naaigaren; neemt
elk een van de uiteinden en ge moogt de koe, die er aan vastgebonden
is, hebben”.

Heer Spin vloog naar den stal en nam het trommelkoord; Hond, die later
kwam, moest zich met het naaigaren tevreden stellen.

Anansi meende, dat een flink beest niet met naaigaren vastgebonden kan
worden en verheugde zich een goeden slag geslagen te hebben; doch toen
de stal geopend werd, moest aan hem de magere en aan Hond de vette koe
gegeven worden.

Heer Spin was daarmeê echter niet tevreden en stelde Hond voor, te
verwisselen.

„Vriend, wees tevreden met je lot, ik voor mij ruil niet.”

„Goed, laat het dan zoo blijven; ik wil ook niet meer ruilen, ik ga
mijn koe slachten”.

Heer Spin gaf aan Hond de lever en een stukje vleesch. Daarna togen zij
samen op weg.

„Mati dagoe [271] geef me de lever terug”, zei anansi en Hond deed het.

„Jij bent toch een onverdraagzame kerel, men kan met jou nooit eens een
mop tappen”.

Hond liet zich dit niet zeggen en nam de lever weêr in zijn bek.

Eenige oogenblikken later begon heer Spin weêr:

„Geef me de lever terug”.

Hond deed andermaal wat hem gevraagd werd.

„Ik zal van mijn leven nooit meer een grap met jou hebben. Wat ben je
dom!” zei Anansi.

Weder nam Hond de lever terug, ging toen wat drinken en slikte de lever
in. Spin bemerkte het.

„Vriend, tot dusverre heb ik geschertst, maar nu is het ernst; geef me
de lever terug, anders krijgen we ruzie”.

Doch Hond kon niet spreken, en knorde:

„Ik heb haar bij vergissing ingeslikt”.

„Bij vergissing ingeslikt! Ik moet die lever terug hebben, al zou je je
eigen koe moeten slachten; ik moet haar terug hebben”.

Hond slachtte daarop zijn koe en gaf Anansi het gevraagde stuk. Daarop
liep hij weg en maakte hij een groot gat, waarin hij zich verschool, om
heer Spin zijn onhebbelijkheid betaald te zetten.

Toen Anansi aankwam, begon hij te knorren en liet hij de tanden zien.
Heer Spin dacht, dat het de aarde was, die lachte; zette zijn
koeroe-koeroe* neêr en sprak:

„Ik verzoek mijn vader, mij door te laten”.

Hond begon dof te blaffen.

„Gij verlangt zeker een stuk vleesch, niet?”

Heer Spin gooide een stuk vleesch naar beneden, doch Hond begon nog
harder te blaffen. Anansi werd doodsbang.

„Wil je nog een stuk?”

Heer Spin wierp weêr een stuk, hetgeen hij herhaalde tot hij niets meer
had. Toen liep hij naar het dorpshoofd, deelde hem het voorgevallene
mede. Het hoofd wist, dat Anansi een leugenaar was, en geloofde het
verhaal niet.

„Indien ik lieg, wil ik mijn hoofd verliezen”, riep Anansi.

Twintig soldaten gingen daarop met hem mede, maar ze zagen slechts een
grooten kuil.

Toen men heer Spin gevangen wilde nemen, vluchtte hij in een reet en
kwam er nooit meer uit.

Al is men nog zoo slim, toch kan men nog wel eens beetgenomen worden.
Het spreekwoord zegt:

„Boontje komt om zijn loontje”.




NO. 14. TIJGER’S VERJAARDAG.

Toen de verjaardag van den woudkoning naderde, werden alle dieren door
hem uitgenoodigd, om dien dag met hem te komen doorbrengen.

Heer Spin, de huisvriend van Tijger, verzuimde niet, aan het feest deel
te nemen; wel is waar was hij dien dag niet goed geluimd, daar
Kakkerlak* hem het leven moeilijk maakte. Hij kon krakáko [272] nl.
niet meer onder de oogen zien en meende, dat het oogenblik van zijn
dood gekomen was.

Om twaalf uur zetten de dames en heeren zich aan tafel. Anansi stond op
en nam het woord:

„De plaatsen zijn niet goed geregeld; het is niet zooals het zijn
moet”.

„Hoezoo?” zei Tijger.

„De zaak, waarop ik U wijzen wilde, is deze. Kakkerlak gaat
eenvoudigweg zitten, waar het hem belieft, en wel tusschen Hert en
onzen vriend djiendja-makkà. [273] Hij hoort thuis onder de gevleugelde
dieren, daar is zijn plaats, maar niet tusschen de heeren, waar hij is
gaan zitten”.

„Dat is niets, dat kan gemakkelijk hersteld worden”, zei Tijger.

„Ga hier zitten, naast je vriend Haan; er is nog een plaats open”.

„Dank je, dank je wel”, antwoordde Kakkerlak.

„Gaat nu niet twisten”, vermaande Tijger. „Indien gij reden hebt om te
vechten, vecht dan, maar niet hier, en wees gerust, vriend Kakkerlak;
de haan zal je niets doen; hij heeft geen enkele reden. Kijk me niet
aan als een woedende stier; ik heb hem niets gezegd”.

„Hm!” zuchtte Kakkerlak.

„Denk je misschien, dat ik hem verteld heb, hoe je steeds kwaadspreekt
van hem, welke blaam je op zijn naam hebt geworpen, of dat je een
deuntje op hem hebt gemaakt, dat je steeds achter zijn rug zingt: Kákka
na mi ningre! reh! reh! reh! [274] Denk je, dat ik hem zijn gedrag
tegenover dames heb verweten? Neen, vriend”.

„Prosit! heeren, op de gezondheid van Tijger”, begon heer Spin zijn
rede, waarin hij alle goede hoedanigheden van zijn vriend deed
uitkomen.

Daarna begon hij te eten en hitste hij den haan net zoo lang op, tot
deze Kakkerlak oppikte.

Dit is de oorsprong van de vijandschap tusschen de kippen en de
kakkerlakken. Anansi is er de oorzaak van. Toen de kippen hem echter
leerden kennen, onderging hij hetzelfde lot.

Iffi joe díki wan hólo gi wan trà, joe srefi de fadòn na ini. [275]




NO. 15. SPIN VOERT DEN DOOD IN.

In vroeger tijden leefde de Dood niet onder de menschen, maar heer Spin
lokte hem uit het bosch.

Op zekeren morgen ging Anansi als gewoonlijk naar het woud met zijn
koeroe-koeroe* op zijn rug en ging den Dood opzoeken:

„Odi mâti Déde!” [276]

„.....”

„Ik groet U vriend!”

„.....”

„Hm!” dacht heer Spin, die een brabakóto [277] met gedroogd vleesch zag
staan, „dat is een goed teeken. Vriend, kan ik wat van dat gedroogde
vleesch nemen?”

„.....”

„Ik heb een mooie dochter, vriend, ik zal ze je tot vrouw geven!”

„.....”

Heer Spin vulde zijn koeroe-koeroe* en vertrok. Thuis gekomen, vertelde
hij zijn vrouw, dat hij een vriend had gevonden, die alles voor hem
over had, en dat hij hem zijn dochter Akoeba tot vrouw wilde geven.

Den volgenden dag herhaalde heer Spin zijn bezoek.

„Ik groet je, vriend Dood!”

„.....”

„Akoeba laat je groeten!”

„.....”

Heer Spin vulde weêr zijn koeroe-koeroe en ging weêr heen. Zoo kwam hij
iederen dag terug, tot al het gedroogde vleesch op was. Den dag daarop
kwam hij met zijn dochter Akoeba, die hij zijn vriend wilde
voorstellen. Ook nu weêr had hij zijn korf meêgenomen.

„Dag vriend!”

„.....”

„Akoeba is je komen bezoeken!”

„.....”

„Akoeba groet je!”

„.....”

„Wil je haar dan niet hebben?”

De Dood stond op en velde haar met één slag neêr; daarna achtervolgde
hij heer Spin, dien hij ook tot zich wilde nemen. Deze echter liep veel
vlugger, en bereikte zijn huis schreeuwende:

„Schuilt! Daar komt de Dood!”

Niemand begreep hem, want de Dood was destijds niet bekend. Heer Spin
verschool zich in een beslagruimte, en de Dood trad zijn woning binnen,
waar hij zijn gansche gezin neêrvelde.

Toen de Dood weêr vertrokken was, kwam heer Spin uit zijn schuilplaats
te voorschijn en zong hij:


        Héli kóndre sa sóengoe!
        Alla soema sa déde!
        Anansi wawán sa tan! [278]




NO. 16. SPIN WEDT, TIJGER TE BERIJDEN.

Men vertelt, dat op zekeren dag het dorpshoofd aan heer Spin gevraagd
zou hebben of hij Tijger zou kunnen berijden.

„Wel zeker!”

„Waarlijk?” vroeg het Hoofd, niet kunnende begrijpen, dat Spin slim
genoeg zou zijn, om Tijger te bemeesteren.

„Wacht een oogenblik”.

Spin ging naar huis en vroeg zijn vrouw:

„Heb jij soms die bedorven eieren, die niet zijn uitgebroed,
weggegooid?”

„Neen!”

„Waar zijn ze dan? Ik zoek me dood en vind ze niet”.

„Nooit kan je iets zoeken of je moet me uitschelden!”

„Haal ze dan!”

’Ma Akoe’ [279] bracht haar man drie bedorven eieren.

„Liever had je me alle bedorven eieren meêgebracht! Ik vraag er één en
je brengt er een half dozijn mede”.

„Hm! ik versta me niet met den kapitein. [280] Hij heeft zeker weêr de
eene of andere weddenschap aangegaan, en nu komt hij me zoo maar
uitschelden”.

Spin nam een ei en begaf zich naar de woning van vriend Tijger. Toen
hij het huis naderde, stak hij het ei in den mond tegen zijn wang en
hield zich ziek.

„Odi màti tígri” [281] sprak Spin door den neus en met gesloten tanden.

„Goeden morgen, vriend, wat scheelt jou? Ben je ziek?”

Toen bemerkende, dat zijn mond rook, vroeg Tijger:

„Wat scheelt er toch aan, vriend Spin, je mond stinkt”.

„Dat geloof ik graag, want ik heb hier iets in den hals; precies weet
ik niet, wat het is, maar het moet een abces zijn”.

Anansi zuchtte en zakte ineen. Tijger hielp hem opstaan en liet hem
plaats nemen op een bank.

„Vriend Tijger, gaat ge naar de stad?”

„Ja, maar voorloopig nog niet”.

„Hm.....”

„Had je mij misschien iets te vragen?”

„Ja”.

„Wat dan, mijn vriend”.

„Ik wilde je vragen, of je het misschien zou willen doen”.

„Zeg het gerust; ik wil je graag van dienst zijn, want ik beklaag je in
dezen toestand”.

„Wel, ik wou je verzoeken, als je naar de stad ging, me op je rug te
nemen, want ik kan niet loopen. Ik ben niet zwaar, dat weet je”.

„Met genoegen, vriend. Laten we dan dadelijk gaan; misschien tref je
den dokter nog thuis op dit uur”.

Heer Spin was zóó zwak, dat Tijger hem buitenshuis moest leiden en hem
op zijn rug plaatsen.

„Zit je goed?”

„Ja, maar je ruggegraat doet me pijn; zou ik er een kussentje op mogen
leggen?”

„Zeker”.

Spin zette het zadel vast.

„Zit je nu goed?”

„Ik schommel een beetje. Ik vrees, dat ik zal vallen, als je begint te
loopen. Zou je dit touwtje niet in je mond kunnen houden? Het is ook
niet alles voor een zieke, om te zitten zonder steun”.

„Zeer zeker niet, vriend”.

Spin hield de leidsels vast, toen Tijger begon te loopen.

„Wacht nog even; geef me eerst een zweep om de vliegen weg te jagen”.

Tijger begon te draven, Spin stuurde hem recht op de woning van het
dorpshoofd aan, zweepte Tijger, dat hij ervan kraakte en iedereen
klapte in de handen.

Zoo heeft heer Spin zijn weddenschap gewonnen. Daarom: lóekoe boen,
Anansi kóli joe. [282]




NO. 17. VERHAAL UIT HET LEVEN VAN VRIEND SPIN.

Alvorens het verhaal te beginnen zal ik U een raadsel opgeven:

De deur van het kantoor was gesloten, er werd uit het kantoor geld
vermist; zoo niet de bediende, dan is mevrouw een schurk....

Broeders, laat ons het hierbij laten.

„Maar man, begin dan toch, de avond gaat geheel verloren”.

Eertijds, d.i. sedert onheugelijke tijden, toen de dieren nog
spraken....

Nu ga ik U een verhaal doen van vriend Spin en vriend Olifant.

Wij weten allen, dat vriend Olifant niet iemand is om meê te spotten,
en dat hij een krachtig en sterk dier is.

Op zekeren morgen kwam vriend Spin, verregaand onbeschaamdweg vriend
Olifant voorstellen, om met hem een weddenschap aan te gaan, wie van
hen beiden de sterkste zou blijken te zijn.

Olifant dacht er niet verder over na, of hem misschien ook een strik
gespannen werd. Hij sprong op, stak zijn langen snuit in de lucht en
lachte zóó hartelijk, dat de kleine tandjes, die God de Heer hem gaf,
om zijn oogen en ooren schoon te maken, te zien kwamen.

Vriend Spin draaide zijn knevels op, streek zijn baard, likte zich de
lippen en ging heen, om de list, die hij zou aanwenden, Olifant het af
te winnen, te overpeinzen. Tienmaal sloeg hij zich voor het hoofd en
stampte hij met zijn grooten zwaren schoen tegen den grond, om een
middel te bedenken, om dezen grooten woudbewoner beet te nemen. Toen
het schemerde, ging vriend Spin aan het strand en floot hij, om de
grootste visch van de Spaansche groene zee tot zich te roepen; deze
visch heet Walvisch.

Een kwartiertje daarna begon de zee onstuimig te worden en schoten de
golven als bergen omhoog, terwijl deze opspoten als een vulkaan, die
uit zijn kraters lava en asch werpt.

Walvisch kwam aan wal.

Vriend Spin schrikte vreeselijk en beefde van zijn hoofd tot zijn
teenen; een rilling ging door zijn leden, en met tranen in de oogen
verzocht hij Walvisch, hem aldus aansprekende: „Ik ben een arm klein
ding te midden van alle andere schepselen en ben toch in een bittere
verzoeking gevallen. Ach, moeder der zee, gij alleen kunt mij helpen en
niemand anders ter wereld”.

„Spin, jou kwajongen, je zanikt; sedert je me aan wal geroepen hebt,
doe je niets dan smeeken en tot nu toe heb je niets gezegd”.

„Eerwaardige, ontferm u over mij, rampzalige! Ach, daar God het wil,
zal ik beginnen:

Vriend Olifant ontmoette mij op een hoek van Quatre-Bras, juist op de
plek, waar de slag het hevigst was, die daar door vriend Napoleon werd
geleverd.

Wij spraken over dien slag en hij verdiepte zich in herinneringen,
toen, omdat vriend Olifant Engelschman is, hij plotseling woest en
driftig werd. Hij wilde mij slaan, maar gelukkig voor mij, dat ik klein
ben, want ik maakte me uit de voeten en verborg me. In mijne
verontwaardiging heb ik gescholden op alle grooten der aarde en der
zee”.

„Jou kwajongen, voor mij hebt gij geen eerbied; ik zal je dat betaald
zetten”.

Wij allen weten, hoe slim Spin is.

Hij ging toen ook met Walvisch een weddenschap aan, zeggende: „Wel
groote bewoner der zee; ik ga een lang en sterk kabeltouw leenen;
daarvan zult gij het eene eind om uw middel slaan en het andere zal ik,
aan wal blijvende, om mijn middel binden; dan zullen wij op een gegeven
teeken aan het trekken gaan; brengt gij mij in zee, dan.... doch breng
ik je aan land dan... is hij, die het wint de sterkste van ons beiden.

Maar vóór alles, sta mij toe, van mijn vrouw en kinderen afscheid te
gaan nemen”.

Moeder Walvisch dacht er ook niet verder over na en zei: „ja, het is
goed.

„Twee dagen na heden zullen wij den strijd aanbinden te omstreeks drie
uur, drie minuten en eenige seconden”.

Hierdoor vond Spin tijd en gelegenheid, om naar Olifant toe te gaan en
dezen onbeschaamdweg uit te dagen.

Olifant, ofschoon geen onbeduidende, sprong op en zei: „het is goed,
jou vagebond van een kleinen kwajongen, ik zal je doen zien, wie
sterker is”.

Olifant vroeg: „op welke wijze zullen wij de weddenschap aangaan?”

„Olifant, ik zal een kabeltouw om uw middel binden en gij zult midden
in het bosch blijven, terwijl ik aan het strand zal gaan staan, met het
andere eind van het touw om mijn middel gebonden, en dan zullen wij op
een te geven teeken naar elkander toe gaan trekken en hij, die den
ander naar zich toetrekt, zal overwinnaar zijn en het recht hebben te
eischen, wat hem gelieft”.

Welnu, Broeders en Zusters, wat denkt ge, dat Spin gedaan heeft? Hij
wacht af tot op het oogenblik, dat met Walvisch was overeengekomen.
Toen gaat hij met een tros kabeltouw van 100 meter lengte naar Walvisch
toe en bindt dit om diens middel, keert terug en bindt het aan het
andere eind om Olifant’s middel, plaatst zijn broeder, overeenkomstig
een met hem gemaakte afspraak, in het midden, om het sein tot den
strijd te geven en verwijdert zich in de richting van het strand, zijn
broeder toeroepende, dat hij alleen te roepen had: „het is tijd”.

Toen het uur van den strijd gekomen was, riep de broeder van Spin: „het
is tijd”.

Olifant en Walvisch begonnen nu, in tegenovergestelde richting zich
bewegende, te trekken: Walvisch in zee en Olifant op land, zoodat geen
van beiden den andere kon zien. Dit heen en weêr trekken duurde
geruimen tijd, zonder dat deze twee gevaarten elkander konden zien of
op elkander iets winnen.

Olifant was hierover verbaasd en kon er zich geen denkbeeld van vormen.
Tot zijn geluk kwam zijn jonge zuster daar langs, die zag, dat het
kabeltouw van het water uit getrokken werd en dat de zee zeer onstuimig
was.

Spin, die ook geen gek was, bemerkte hoe het zusje van Olifant dit
alles gadesloeg, en, uit vrees dat zij dit haar broeder zou gaan
mededeelen, maakte hij zich onmiddellijk uit de voeten. Hij vluchtte
het bosch in en ging zich verbergen in het skelet van een olifant; want
hij voorzag, wat hem te wachten stond.

Het zusje van Olifant ging naar haar broeder toe en zei tot dezen: „Jou
gek, het is niet Spin, maar Walvisch in de zee, die aan het touw trekt
en daardoor is voor jou de kans op winnen verkeken”. Onmiddellijk
daarop zond Olifant aan Walvisch een boodschap, hem daarbij alles
mededeelende. Onmiddellijk ontdeden zij zich beiden van het kabeltouw.

Zij dienden een klacht in tegen Spin bij het Boschgerecht; maar Spin,
slimmer dan beiden te zamen, had zich den tijd benuttigd, om een
huwelijk aan te gaan met de Prinses van het land, zoodat hij niet meer
voor het Boschgerecht kon worden betrokken.

Welnu, Broeders en Zusters, leert hieruit, dat het niet aangaat dat
grooten der aarde zich met hun minderen inlaten.

Vriend, nu de beurt aan jou!




NO. 18. ANANSI ALS AMERIKAAN VERKLEED.

Heer Spin was getrouwd met ’Ma Akoeba. Hij werd gezegend met een
twaalftal kinderen en moest hard werken, om zijn gezin te kunnen
onderhouden. Moeder de vrouw, die een liefhebster was van pluimvee,
hield er een heele fokkerij op na.

Spin, door zorgen ter neêr gedrukt, stelde alles in het werk, om er wat
van machtig te worden. Het mocht hem echter niet lukken. Toen bedacht
hij de volgende list.

Heer Spin wist, dat zijn echtgenoote bang was voor blanken,
voornamelijk voor Amerikanen, die zij voor gevaarlijke menschen hield.

Hij deelde haar nu mede, dat een Amerikaansch kapitein ’s avonds om
zeven uur zou komen soupeeren, en zei haar, dat alles dan klaar moest
zijn.

Even over zessen ging heer Spin uit om te wandelen, en klokslag zeven
kwam hij als Amerikaan verkleed terug.

„Good evening”.

„Nàvoen kaptin”. [283]

’Ma Akoeba maakte een kósi [284] en zond haar dochter naar binnen om
het licht aan te steken.

„No, no, no, me git sore hai,” [285] schreeuwde de kapitein.

De kapitein at naar hartelust; en toen hij klaar was, zei hij op
woesten toon tegen ’Ma Akoeba:

„Zeg tegen Anansi als hij thuis komt, dat ik op hem ben blijven
wachten, maar dat ik eindelijk ben weggegaan, toen hij niet kwam
opdagen; morgen kom ik weêr en dan hoop ik hem aan te treffen. Bedank
hem vast voor het goede onthaal.”

’Ma Akoeba, niet beter wetende, groette hem vriendelijk, waarna hij
vertrok.

Heer Spin ontdeed zich van zijn Amerikaansch kostuum, en kwam na een
half uur weêr thuis.

’Ma Akoeba, nog niet bekomen van den schrik, deelde haar echtgenoot het
voorgevallene mede en verzocht hem, den volgenden dag niet uit te gaan,
uit vrees voor den Amerikaan.

„Waarom bang te zijn, kind, hij is toch een mensch als jij.

„Je hebt hem toch goed onthaald, hoop ik?”

„Ja zeker en hij heeft goed gegeten ook. Er is niets overgebleven dan
de beentjes van de gebraden dóksi. [286] Hij komt me voor, een
gulzigaard te zijn”.

„Mensch, je kent je wereld niet, anders had je je wel duizendmaal
bedacht, voor je zoo iets zei”.

„Hoe? Ken ik mijn wereld niet”, antwoordde Akoeba bits, die niet op
haar mondje gevallen was.

„Je begrijpt toch wel, dat hij niet zooveel gegeten zou hebben, als het
hem niet gesmaakt had, dat is juist een aanbeveling voor je, moedertje!
Hij is een echte Amerikaan; het spijt me geducht, dat ik niet thuis
was. Heeft hij niet naar whisky gevraagd?” voegde Spin er bij.

„Neen, maar doe me een genoegen en breng dien man niet meer in huis”.

Heer Spin zette de list voort en verscheen elken avond als Amerikaan
verkleed, tot hij op een zekeren dag met een tamarinde-zweep werd
afgeranseld.

Anansi, die geen pijn kon verdragen, schreeuwde het uit en riep „’Ma
Akoeba, sla me niet, ik ben immers maar Anansi, je echtgenoot”.

’Ma Akoeba geloofde hem niet en sloeg maar door. Als iemand het tooneel
gezien had, zou hij medelijden gehad hebben met heer Spin; want op het
laatst kreeg hij een zóó harden zweepslag over het middenlijf, dat hij
haast in tweeën gesneden werd. Van dit oogenblik moest de spin met een
in tweeën gekloofd lichaam loopen.




NO. 19. HEER SPIN EN DE WATERNIMF.

Heer Spin was de beste vriend van de waternimf.

Eens ging hij haar in de rivier opzoeken op het oogenblik, dat zij
bezig was haar maal klaar te maken.

„Ga voort met koken, ik eet bij U van daag”.

„Dat kan wel; deze korrel rijst is genoeg voor ons beiden. Maar, een
oogenblik, heer Spin, ik ga bij den slager wat vleesch halen”.

Nauwelijks was de waternimf vertrokken, of heer Spin deed er nog twee
rijstkorrels bij; en ziet, de inhoud van den pot begon te koken en
vermenigvuldigde zich zoodanig, dat de rijst over den rand heen liep.

Heer Spin begon te eten tot hij niet meer kon.

Toen zette hij den pot op zijn hoofd en liep hij weg.

Onderweg kwam hij de watra-mama [287] tegen, die hem vervloekte,
zeggende:

„Die pot zal op je hoofd blijven zitten, tot de smid hem er afslaat”.

Toen heer Spin weêr honger kreeg, trachtte hij te vergeefs den pot van
zijn hoofd te krijgen. Eindelijk liep hij tegen een boom, de pot sprong
in tweeën, maar de bodem bleef vastzitten. Men kan dit thans nog zien,
wanneer men den kop der spin bekijkt.




NO. 20. ANANSI, HERT EN KIKVORSCH.

Hert en Kikvorsch waren vrienden. Zij gingen wel eens samen uit, doch
niet dikwijls.

Eens toen Hert in een weelderig woud aan het eten was, kwam vriend
Kikvorsch uit zijn poel, groette zijn vriend, vroeg naar zijn
gezondheid en waar hij heen ging.

„Waarom vraag je me dat?”

„Wel, ik verga van honger en wilde eens gaan uitzien; misschien zouden
we samen wat versch vleesch kunnen vinden”.

„Hm!”

„Kijk.... kijk.... daar.... een.... ee.... een.... sch..... schaap,”
stotterde Kikvorsch en stelde zijn vriend voor, het te slachten.

„Ik wil niets met jou te maken hebben, je mond kan nooit stilstaan”.

„Wat.... wat.... zeg je?”

„Wat of ik zeg. Heb je me niet gehoord? Zit er nog water in je ooren?”

„Ik ben toch niet gek! Denk je soms, dat ik me zou verraden en jou er
bij? Neen, hoor, dan ken je me niet”.

Kikvorsch haalde Hert over en samen slachtten zij het schaap.

„Nu opgepast, hoor”.

„Ja”, antwoordde tódo. [288]

Zij liepen samen verder en ontmoetten heer Spin.

Deze was zeer verheugd, zijn vrienden te zien en noodigde hen uit, om
de wijd en zijd bekende ’Ma Akoeba [289] te gaan begroeten.

In de woning van heer Spin gekomen, verzocht Kikvorsch hem om wat
water.

„Wat ruiken jullie lekker; het schijnt, dat de heeren gesmuld hebben”,
zei Spin.

„Wel neen, màti Anansi” [290] antwoordde Hert.

Kikvorsch keek zijn vriend aan, terwijl zijn mond slechts open en dicht
ging volgens gewoonte.

„Wat scheelt je, vriend?”

Spin viel hem in de rede met:

„Misschien wil hij wat zeggen”.

„Neen hij heeft dorst, daarom slaat zijn mond zoo”.

Zoo trachtte vriend Hert het te plooien.

„Neen, neen, hij heeft wat op het geweten, ik zie het aan zijn
gezicht... Kijk, hij wordt bleek!”

Hert begreep, dat alles nu verloren was.

„Man, wat scheelt je toch, ben je gek? Waarom sla je je bek als een
dolle gans?”

„Waarom word je toch kwaad? Ik sla mijn bek, pah.... pah.... pah....
maar ik zeg immers niet, dat we het schaap geslacht hebben”.

„Heb ik het niet gezegd”, riep Spin uit.

Hij gaf Kikvorsch wat water en joeg hem op staanden voet weg.

Tódo vluchtte naar een afgelegen plek. Van dien tijd af houdt hij zich
steeds schuil, uit angst voor heer Spin. Heeft hij honger, dan kwaakt
hij, doch vinden kan men hem niet.

Hert wilde ook wegloopen, maar helaas! Zijn gewei bleef in het web
vastzitten. Hij werd gevangen genomen en in een hok gezet. En van toen
af is dia [291] zoo bang voor de dieren en voor de menschen.

Dit alles is de schuld van heer Spin.




NO. 21. HEER SPIN ALS LANDBOUWER.

In het dorp, waar heer Spin woonde, werden perceelen uitgegeven tot
uitbreiding van den kleinen landbouw.

Tijger was als hoofd van dat dorp aangesteld geworden; hij gaf elk
dier, tot zelfs Konijn en Spin, zijn stuk land, op voorwaarde echter,
dat ieder eenige uren aan de bebouwing van zijn akker zou besteden.

Heer Spin stond ’s morgens om vijf uur op, bewerkte zijn perceel tot
zeven uur, en begaf zich daarna naar het land van zijn granmàn. [292]

Daar ontmoette hij Konijn en Tijger; en na zich te hebben neêrgezet,
begon hij op een oud houweel te slaan, al zingende:


        Timekoe, timekoe!
        Mi a no joe boi! [293]


Tijger, Konijn en alle andere dieren dansten dan tot ze er bij
neêrvielen, doch op het laatst werd het zóó slim, dat velen wegbleven,
ook Konijn.

Doch Tijger bemoeide zich met de zaak. Eenige dagen daarna kwam Konijn
hem mededeelen, dat hij een abces in den mond had. Er verliepen zoo
eenige dagen, zonder dat Konijn kwam opdagen, tot Tijger, het wachten
moede, besloot, zelf Konijn te gaan halen. Onderweg ontmoette hij een
oude vrouw, die hem vertelde, dat Konijn niet ziek was, maar een ei in
den mond hield, op aanraden van heer Spin.

Tijger trad de woning van Konijn binnen, groette hem en vroeg hem,
wanneer hij zijn arbeid dacht te hervatten.

„De dokter komt mij morgen opereeren!” antwoordde Konijn.

Maar Tijger, wel beter wetende, gaf hem zulk een slag, dat het ei uit
zijn mond viel. Konijn maakte zich uit de voeten en kroop in een hollen
boom. Tijger nam toen een langen bamboestok, waaraan hij een haak
bevestigde, en trachtte zich op deze wijze van Konijn meester te maken.

Trof de haak Konijn, dan schreeuwde hij:

„Doe je best, haal op!”

Trof de haak het hout, dan klonk het jammerlijk van uit den boom:

„Je doet me pijn, ach! ik ga dood!”

Eindelijk slaagde Tijger er in, Konijn te vangen.

„Nu ga je sterven!” brulde Tijger.

„Vergiffenis meester, erbarmen!”

„Ik zal je in ’t vuur gooien!”

„O dank! dank! dan vind ik mijn geheele familie terug! Dank, dank, ja,
gooi me in ’t vuur!”

„Neen, ik wil je geen genoegen doen, ik zal je in de kapoewéri [294]
gooien”.

„Dan ga ik dood! Neen, liever in het vuur”.

Tijger nam Konijn op, en wierp hem in de kapoewéri.

„Dom dier”, snauwde Konijn Tijger toe, „weet je dan niet, dat ik zou
sterven in het vuur, ezel!”

Tijger droop beschaamd af en ontmoette heer Spin.

„Schaam je je niet, dat je je hebt laten beetnemen door een konijn? Ik
heb het nooit willen gelooven, maar nu weet ik, dat je een ezel bent”,
zei Spin.

Sedert dien dag zijn Tijger en Konijn geslagen vijanden en Heer Spin is
de oorzaak van hun tweedracht.




NO. 22. ANANSI EN DE BLIKSEM.

Spin en Bliksem waren goede vrienden; zij bezochten elkaar dikwijls.

Eens, toen zij elkaar ontmoetten, ving heer Spin met deze woorden aan:

„Waarde vriend, ik weet dat Gij het goed meent met mij, evenals ik met
U. Ik heb een klein verzoek, en vreesde dat Gij het mij kwalijk genomen
zoudet hebben, indien ik aan een andermans deur was gaan aankloppen.
Daarom wil ik U niet voorbijgaan en het verzoek eerst tot U richten”.

„Spreek, ik houd niet van dralen! Wat ik doe, moet heel gauw
geschieden, dat weet Ge zelf het best”.

„Wel, ik heb wat geld noodig”.

„Hoeveel?”

„Ongeveer 10,000 gulden”.

„Wanneer krijg ik het terug, als ik het U leen?”

„Na verloop van een jaar”.

„Goed. Hier zijn 10,000 gulden. Als ik ze vandaag over een jaar niet
terug heb, verpletter ik je”.

„Ge krijgt het vast terug, misschien eerder nog”.

„Dus, Anansi, vandaag over een jaar?”

„Uiterlijk, ja misschien vroeger”.

Toen het jaar op een dag na verstreken was, haalde heer Spin een groote
hoeveelheid aardvruchten op zijn veld, bracht ze ’Ma Akoeba en gelastte
haar, een flinke hoeveelheid er van klaar te maken.

„Ik ga even naar het bosch, ik kom aanstonds terug”, zei Anansi.

De twee vrienden bezochten elkaar gewoonlijk te middernacht. Heer Spin
wist dus, dat Bliksem des nachts zou komen en daar hij geen geld had,
bedacht hij een list.

Door het bosch gaande, zag hij een haas*, die bezig was aardvruchten
uit te graven.

„Joe boi hei [295], wil jij je heele leven doorbrengen met stelen? Weet
je niet, dat ik je oom ben?”

„Odi mi Om!” [296]

„Jongen, dat beetje geld, dat je vader je nagelaten heeft, heb je ook
al door de vingers gemaakt; moet je nu je verdere leven doorbrengen met
stelen? Je maakt me beschaamd. Als je honger hebt, kom dan meê naar
huis. Je oude heer zal je toch zeker wel eens over mij gesproken
hebben?”

„Nooit, Oom. Wel heeft hij ons verteld van dien Spin, die de menschen
zoo weet beet te nemen”.

„Ja, dat is een gladde kerel; ik wil ook niets meer met hem te maken
hebben. Ik ben verplicht geweest, hem de deur te wijzen; hij zou iemand
in het verderf kunnen storten. Er bestaan geen twee zooals hij op
aarde”.

Heer Spin bracht zijn nieuwen neef thuis en zei tegen ’Ma Akoeba:

„Hier is de zoon van wijlen mijn broeder, geef hem een bord eten”.

Het uur van de terugbetaling naderde met rassche schreden. Om kwart
voor twaalf ging Anansi de haas, die op de galerij was blijven slapen,
wakker maken.

„Aanstonds komt iemand mij iets brengen. Het is een mijner
buitenvrouwen. Antwoord jij dan, als ze: Anansi roept, maar zorg er
voor, dat je tante niets merkt.”

Toen het twaalf uur sloeg, naderde Bliksem het huis van Anansi. Hij
klopte: kokoko! en riep:

„Anansi!”

Het arme haasje, dat niet wist wat gaande was, zei:

„Ja”.

„Het geld!”

„Welk geld?”

En met één flikkering werd de onschuldige gedood.

Den volgenden dag vernam Bliksem van zijn zoon, dat Anansi nog levend
was.

„Wat! Anansi nog levend! En ik heb hem gisteren avond zoo’n zwaren slag
toegebracht. Ik zal van nacht teruggaan en hem toonen wie ik ben”.

Heer Spin vernam dit alles. Muren en deuren hebben immers ooren en de
spin leeft in beslagruimten!

Hij ging weêr naar het woud en ontmoette Hert.

„Jij doet niet anders dan stelen, schaam je je niet? Ga met me meê naar
huis, en eet met mij”. Hert ging mee.

Toen zij thuis waren gekomen, zei Spin:

„Blijf hier slapen, je kunt dan morgen weggaan, je bent hier toch bij
bloedverwanten, niet waar?”

Even vóór twaalf uur ging Spin Hert wakker maken en verzocht hem voor
hem te willen antwoorden, indien iemand kwam en „Anansi” riep.

Vijf minuten vóór twaalf kwam Bliksem met flikkerende stralen aan de
deur kloppen, terwijl Spin en zijn vrouwtje rustig in Morpheus’ armen
lagen.

„Anansi!”

„Ja”.

Bliksem sloeg het edel hertje met zijn harde hand verpletterd neêr.

Den volgenden dag sprak Bliksem tot zijn zoon:

„Nu, heb ik hem goed getroffen?”

„Wel neen, Papa, het was Anansi niet”.

„Wie dan?”

„Hert”.

„Ik zal van nacht weêr naar hem toegaan”, antwoordde Bliksem
opgewonden, vol verbittering, dat hij Anansi maar niet kon treffen.

Dit hoorende, begaf heer Spin zich op weg, om Schildpad te bezoeken,
die hij in het water aantrof.

„Vriend, pas op, je krijgt nog buikpijn, kom aan wal! Heb je het niet
koud?”

„Ja”.

„Kom dan met me meê naar huis en breng een paar dagen bij ons door.
Ware vriendschap vergaat niet en de eene hand moet de andere
afwasschen, niet waar?”

Na deze toespraak kon Schildpad onmogelijk weigeren. Hij vergezelde
zijn vriend naar huis, at, en begaf zich daarna op de galerij, om er de
nacht door te brengen.

Heer Spin had echter niet verzuimd, zijn gast te vragen, voor hem te
willen antwoorden, in geval dat iemand hem kwam roepen. Sekrepattoe
[297]* beloofde het en zijn gastheer verdween.

Arme Schildpad, van den keizer geen kwaad wetende, antwoordde „ja” op
de vraag van Bliksem en werd oogenblikkelijk zijn slachtoffer.

Maanden achtereen liet Spin deze list duren.

Toen echter geen enkel dier zich meer bij hem aan huis dorst te wagen,
ging hij zijn neef Vos opzoeken.

„Dag, beste neef, hoe gaat het jou, jongen?”

„Ik ben wel, Oom”.

„Sedert den dood van je vrouw, mijn nicht, heb je blijkbaar de heele
familie den rug toegekeerd”.

„Wel neen, waarde Oom”.

Tante Akoeba [298] laat je groeten en vraagt, wanneer je eens bij ons
komt zitten”.

„Dat is moeilijk vooruit te bepalen. Ik heb vrouw en kinderen.....”

„Heb je een vrouw en kinderen! Hm! je bent door en door gemeen! Je hebt
mij niet eens als familielid gerekend, niets laten weten, noch van je
huwelijk, noch van de dooppartij der kinderen.

Vos dacht: op een trouwpartij valt veel lekkers te eten; bij een
dooppartij ook; zoo’n gulzigaard! Maar hij krijgt me niet! Gelukkig heb
ik alles gehoord, ik ga niet met hem meê—hij zal zelf antwoorden, als
Bliksem komt.

„Mati kraboe-dâgoe*, joe no wani loekoe joe tanta?” [299]

„Neen, dank U, slimme Oom”.

„Wat! Slimme Oom! Had jij zoo durven spreken tegen wijlen je vader? Ik
ben de eenigste in uw midden, die zorgen kan en zorgen moet, dat de
familie blijft bestaan”.

„Nu, goed, ik ga meê, maar ik ga niet naar binnen”.

Zij begaven zich op weg, maar oom Spin wist neef toch over te halen
naar binnen te gaan en ook den nacht bij hem door te brengen.

Om half twaalf kwam Spin zijn neef verzoeken, voor hem te willen
antwoordden, indien men hem kwam roepen.

„Wel neen, Oom, dat doe ik niet, ik ben toch niet gek. Als men mij
roept, dan eerst antwoord ik, anders niet.”

Heer Spin kon hem niet overtuigen.

Vos groef haastig een gat onder het huis, om zich daarin te kunnen
verschuilen.

Bliksem kwam:

„Anansi! Anansi!”

„Antwoord toch, Oom!”

„Neen, jij moet antwoorden; ik kan niet—ik ben zoo schor.”

„Dat is wel heel plotseling gekomen”.

„Treuzel niet, antwoord maar...ja”.

„Neen, dat doe ik niet”.

Vos krop in het hol. Bliksem barstte los, aan donder gepaard en
vernietigde de gansche familie Spin.




NO. 23. IEDER VOLWASSEN MAN MOET EEN ROOD ZITVLAK HEBBEN.

Eer tien tien [300]. De Koning wilde zijn reine, onschuldige dochter
alleen ten huwelijk geven aan den man, die zonder dat het hem kwaad
deed, een mand vol pepers* kon opeten. De pepereter mocht zelfs geen
lucht happen, om den mond af te koelen, als de pepers hem brandden. Aan
alle mannen van zijn gansche rijk stond de Koning toe, te trachten op
die wijze de prinses tot vrouw te krijgen, maar zij, wier pogingen
mislukten, zouden onmiddellijk ter dood gebracht worden. En deze
gevaarlijke voorwaarde schrikte iedereen af, waarom men algemeen
geloofde, dat de prinses haar leven lang ongehuwd zou blijven.

Toch was er één, die moedig de peperproef wilde doorstaan, teneinde met
de prinses te kunnen trouwen. Deze was Ba’ [301] Anansi.

Hij ging naar het paleis, teneinde den Koning zijn voornemen mede te
deelen.

Maar vóór de poort van het paleis gekomen, begon hij met den mond een
zuigende beweging te maken, net als iemand doet, die door het gebruik
van pepers den mond gebrand heeft. Ook in bijzijn van den Koning bleef
Anansi deze beweging herhalen, waarmeê hij wou doen uitkomen, dat dit
zoo een gewoonte van hem was.

Toen de Koning vernam, waarvoor Ba’ Anansi gekomen was, zei hij
minachtend: „nu al sta je zoo „sssh”, „sssh” te maken, wat zal je
straks doen, als je pepers eet?”

Ba’ Anansi verklaarde hierop: „daar moet U niet op letten, mijn Koning,
want het is een oude gewoonte van mij, die ik door het vele peper eten
aangeleerd heb”.

De Koning gebood daarna zijn ondergeschikten, een groote mand met
pepers te brengen, waarna hij Ba’ Anansi verlof gaf, met de proef te
beginnen. Ba’ Anansi zette zich ook naast de mand neêr en het gelukte
hem, al de pepers daarin op te eten. Natuurlijk brandden de pepers
hevig en koelde hij ook voortdurend den mond af met frissche lucht, zoo
„sssh, sssh”. Maar telkens als de Koning dit opmerkte, beweerde Ba’
Anansi, dat het zijn oude gewoonte was, gelijk hij reeds gezegd had.
Ook werkten de pepers slecht op Ba’ Anansi’s spijsvertering, zoodat hij
zich dikwijls moest verwijderen. Het gevolg van al dat pepereten was,
dat Anansi een hevige darmontsteking kreeg en de endeldarm voor een
deel uit zijn lichaam trad en veel geleek op een groot, rood gezwel.

Ba’ Anansi liet den Koning niets van dit alles merken. Hij zei slechts,
dat de peperproef hem zijn gewoonte om zoo „sssh, sssh” te maken,
geheel had afgeleerd, en dat hij er ook een grooten afkeer van pepers
door had gekregen, waarom hij ze nooit meer zou eten. De Koning vond
dit zeer begrijpelijk; hij prees Ba’ Anansi als den moedigsten man van
het land. Hij gaf hem met pleizier zijn dochter ten huwelijk en een
rijken bruidschat.

Na het huwelijk bracht Ba’ Anansi de prinses naar zijn woning, die hij
met ’s Konings geld zoo weelderig mogelijk had ingericht. En daar deed
hij al wat zijn koninklijk vrouwtje maar verlangde. Zij leefden dan ook
geruimen tijd gelukkig met elkander.

Doch Ba’ Anansi ging elken morgen vóór zonsopgang uit en keerde niet
eerder weêr, dan wanneer de zon reeds hoog aan den hemel stond.

Als de prinses informeerde, waar hij was geweest, antwoordde Ba’ Anansi
steeds ontwijkend en gaf hij tevens te kennen, dat hij niet wou
nagegaan worden.

Door nieuwsgierigheid gedreven, volgde de prinses op zekeren morgen Ba’
Anansi ongemerkt op diens geheimzinnigen tocht, ten einde hem te
bespieden. Ba’ Anansi liep regelrecht naar het zeestrand en beklom daar
een hoogen rots, waar hij zich uitkleedde en zijn zitvlak naar de
opkomende zon toekeerde, ten einde de verzwering zoo te kunnen genezen.

Nauwelijks had de prinses het groote, roode gezwel in de zon zien
schitteren, of zij riep van schrik: „Mijn Jezus [302], Ba’ Anansi, wat
is er met je gebeurd?”—Op het hooren hiervan schrok Ba’ Anansi hevig,
want hij dacht, dat de prinses met haar gegil zijn gebrek zou bekend
maken en men zou gaan zoeken, hoe hij er aan gekomen was.

Haastig kleedde Anansi zich weêr aan, klom van den rots en voegde zich
schijnbaar kalm bij de prinses, zeggende: „Wat doe je zoo doen, mijn
prinsesje, wil je voor niemendal de geheele buurt in opschudding
brengen met je gegil?”

De prinses verklaarde toen, dat zij bij het zien van het groote, roode
gezwel hevig geschrokken was en dacht, dat hem een ongeluk was
overkomen. Anansi antwoordde: „maar mijn schat, als een man groot is,
moet zijn zitvlak er zoo uitzien; vraag het maar aan je vader, als je
me niet gelooft”. Hij bezat intusschen de zekerheid, dat Zijne
Majesteit op reis was.

De prinses, die niet wist, dat de Koning afwezig was, begaf zich naar
het paleis, ten einde haar vader te vragen, of Anansi wel de waarheid
had gesproken.

Nauwelijks was zij verdwenen, of Ba’ Anansi nam een korteren weg door
het bosch naar ’s Konings woning, waar hij vóór zijn vrouw aankwam.

Als schoonzoon van den Koning liet men Ba’ Anansi overal in het paleis
toe, zoodat hij zonder moeite in ’s Konings slaapkamer kwam. Daar ging
hij op het bed liggen en bedekte zijn geheele lichaam met dekens,
behalve de roode plek in kwestie, die duidelijk te zien was.

Toen begon hij het gesnork van den Koning na te bootsen. Anansi wist,
dat de Koning er een hekel aan had, in den slaap gestoord te worden en
dat zijn vrouw dit, uit eerbied voor haar vader, ook niet zou doen.

Zoo wachtte Ba’ Anansi op de prinses. Deze trad even later ook de kamer
binnen, waar zij hardop tot zich zelf sprak, zóó dat Ba’ Anansi het
duidelijk verstond: „Ach, mijn vader slaapt, maar kijk, hij heeft net
zulk een roode plek als Ba’ Anansi. Ik behoef hem niet wakker te maken.
Anansi had dus gelijk en ik zal hem verontschuldiging moeten vragen
voor mijn wangedrag”.—Zoodra de prinses zich verwijderd had, sprong Ba’
Anansi het bed uit, kleedde zich aan en snelde langs den korteren weg
naar huis terug, waar hij voor het venster plaats nam.

Na een poosje kwam de prinses aanzetten en vroeg hem weenend om
vergiffenis. „Vergeef mij, mijn schat Ba’ Anansi, dat ik je gewantrouwd
heb, ik zal het nooit meer doen, maar in mijn onschuld heb ik niet
kunnen gelooven, dat dit zoo bij alle mannen was.”

Daarop beloofde Ba’ Anansi zijn prinses te zullen vergeven, mits zij
den Koning niets van het voorgevallene vertelde. Het paste een dochter
niet, met den vader over zulke dingen te spreken. De prinses zwoer
daarop, dat zij geen woord meer over het gebeurde zou reppen.

Toen omhelsde Ba’ Anansi zijn prinses en het geschil werd zoo in der
minne opgelost.




NO. 24. HOE ANANSI AAN SCHAPENVLEESCH WIST TE KOMEN.

’Ma Akoeba, de vrouw van Spin, was eigenares van verscheidene eenden en
kippen, die ze trouw verzorgde. Maar de trots van haar kweekerij was
een groot schaap, vet als een varken en met een vacht, zoo wit als een
ijsbeer. Ieder, die ’Ma Akoeba een bezoek bracht, bewonderde het mooie
dier.

Doch de gulzige Anansi, die graag zich te goed had gedaan aan de vette
schapenbouten, schold steeds op het dier.

„Zoo’n schreeuwleelijk heb ik nog nooit gezien”, zei hij. „Het schaap
blert den ganschen dag als een baby, die geen melk genoeg krijgt. Als
ik jou was, vrouw, slachtte ik het schaap”.

Maar ’Ma Akoeba wilde daarvan niets weten.

Al maanden pijnigde Anansi zijn hersens er meê, op welke manier hij het
schapenvleesch toch zou kunnen bemachtigen.

Eindelijk, na een zeer onrustigen nacht, had hij zijn plan gemaakt.

Hij stond ’s morgens niet op en kreunde in zijn bed als een oude zieke
man. Hij liet zijn lichaam trillen, zoodat zijn vrouw dacht, dat hij
koorts had.

„Wat scheelt je toch?” vroeg ze. „Je doet zoo vreemd. Heb je koorts?”

„Neen”, antwoordde Anansi, „maar ik voel me verschrikkelijk ellendig.
Ik ben zenuwachtig en benauwd en deed den heelen nacht geen oog dicht”.

„Wat kan ik voor je doen”, vroeg ’Ma Akoeba.

„’t Beste zal zijn, dat je den Loekoe-man* raadpleegt. In het bosch,
onder den grooten Kankantrie*, zal je dien aantreffen.”

Anansi’s vrouw beloofde te gaan. Nog nooit had ze den wonderdokter
gezien, maar wel kende ze vele verhalen over wonderbaarlijke
genezingen, die hij had verricht.

Vóór ’Ma Akoeba vertrok, vroeg Anansi haar nog of ze zoo goed wilde
zijn, de kinderen meê te nemen. „Ze zijn zoo druk, en ze zouden me nog
meer van streek brengen, als ze hier zonder toezicht bleven”. Ook dat
beloofde ze.

Pas was de familie Spin vertrokken of Anansi sprong uit bed en kleedde
zich als een oude wonderdokter.

Den ouden hoogen hoed trok hij tot diep over de oogen, en de lange jas
hing tot bijna op den grond.

Zoo snel hij kon, nam hij den kortsten weg naar den heiligen boom en
zette zich daar in peinzende houding neêr.

Een oogenblik later kwamen ’Ma Akoeba en de kinderen er aan. Eerbiedig
bogen ze voor den wijzen man en het Spinvrouwtje zei klagend: „Och
Heer, geef me raad. Gij weet alles en ik in mijn domheid weet niet, wat
ik aanvangen moet. Anansi is doodziek. Zijn heele lichaam schokt en van
benauwdheid kan hij niet slapen. Wilt gij mij het middel noemen, dat
mijn man herstellen kan?”

De wonderdokter sprak eerst geen woord. Hij bleef zitten in dezelfde
peinzende houding, waarin hij ’Ma Akoeba had aangehoord.

Dan eindelijk antwoordde hij: „Ja vrouwtje, de toovergoden hebben mij
bekend gemaakt met de ziekte van uw man. Wees niet ongerust, Anansi is
eigenlijk niet ziek. Een sterk verlangen is het, dat hem pijnigt. Kunt
ge daaraan voldoen, dan wordt hij spoedig de levenslustige slimmerd,
die hij zijn heele leven is geweest”.

Aandachtig had ’Ma Akoeba geluisterd en pas was de wonderdokter
uitgesproken, of ze vroeg bijna smeekend: „O, wijze Heer, noem mij dat,
waarnaar mijn man verlangt, opdat ik spoedig aan zijn wensch kan
voldoen, als ’t me ten minste mogelijk is”.

En op een ernstigen toon antwoordde de wonderdokter: „Vrouwtje, aan
Anansi’s verlangen is niet moeilijk te voldoen. Hij smacht naar
schapenbout, vet schapenvleesch is ’t eenige, dat hem zeker en spoedig
genezen kan. Zie daaraan te komen en uw man zal herstellen”.

Met eerbiedige dankbaarheid vervuld, keerde ’Ma Akoeba naar haar woning
terug.

Maar de huichelachtige Anansi zorgde zijn vrouw voor te zijn. Hij
ontdeed zich thuis haastig van zijn vermomming en kroop weêr in bed.

Zonder Anansi te waarschuwen, slachtte het vrouwtje haar
lievelingsschaap. Ze braadde het zóó heerlijk, als ze maar kon en
bracht het Anansi.

De gulzigaard at het geheel op en liet zelfs de kindertjes toekijken,
die met hunkerende oogen den eenen hap na den anderen zagen verdwijnen.
Toen het laatste stukje vleesch naar binnen ging, zei de huichelaar:
„Lieve kinderen, neem een voorbeeld aan je goede ma, en wees als zij,
nooit gierig” [303].




NO. 25. DE GESCHIEDENIS VAN FINI FOETOE, BIGI BERE EN BIGI HEDE.

Er leefde eens eene oude vrouw, die een grondje bezat, even buiten de
stad. Zij voorzag in haar levensonderhoud door het verkoopen van de
produkten, die haar grondje opleverde. Zij had er cassave*, napis*,
tayers*, switi patata [304], bananen enz. op geplant en ging geregeld
naar de markt, om de opbrengst te verkoopen. Hierdoor was zij in staat,
niet alleen ruimschoots in haar onderhoud te voorzien, maar ook drie
kleinkinderen groot te brengen.

Haar kleinkinderen heetten Fini foetoe (spillebeen), Bigi bere
(dikbuik) en Bigi hede (groot hoofd).

De oude vrouw hield veel van haar kleinkinderen en deed alles, wat in
haar vermogen was, om ze tot nuttige leden der maatschappij groot te
brengen.

Zij had echter veel verdriet van hare lievelingen, daar zij
onverbeterlijke snoepers en dieven waren, trots hun jeugdigen leeftijd.

Eens op een morgen moest de oude vrouw naar de markt gaan, om als
gewoonlijk hare produkten te gaan verkoopen. Daar zij echter op haar
grondje een prachtigen dokoen-boom had met overrijpe dokoens*, welke
zij bestemd had, om als geschenk den granman aan te bieden, riep zij
hare drie kleinkinderen, voor zij van huis ging, bij elkaar,
waarschuwde hen ten strengste, om niet te snoepen van de dokoens, daar
bij ongehoorzaamheid hun een ongeluk zou overkomen.

De kinderen beloofden plechtig, te zullen gehoorzamen, waarna de
grootmoeder gerust ter markte ging.

Nauwelijks was de oude vrouw vertrokken, of de kleine bengels wierpen
begeerige blikken naar de rijpe dokoens en na fluisterend met elkander
gedelibereerd te hebben, besloot men, dat Bigi hede, die als een
geoefend klimmer bij de broêrtjes bekend stond, in den boom zou klimmen
en eenige prachtige dokoens zou plukken en voor de anderen naar beneden
zou werpen.

Zoo gezegd, zoo gedaan: fluks beklom de kleine dikhoofdige rakkert den
boom en begon hij, in plaats van de dokoens naar beneden te werpen,
zich flink te goed te doen en de een na de andere op te peuzelen.

Nadat het smulpartijtje in den boom een poosje geduurd had, vroeg
eensklaps Bigi bere aan Bigi hede of het goed smaakte.

Deze had echter zijn mond vol en daar hij niet kon antwoorden, schudde
hij met zijn dikken kop zóó hard van ja, dat zijn hoofd van den romp
viel en holder-de-bolder naar beneden viel.

Dit ziende, begon Bigi bere zóó hard te lachen, dat zijn buik, die al
tamelijk dik was van het smullen, als een bom uiteenbarstte. Fini
foetoe, dit ziende, schrok zóó hevig, dat hij het op een loopen zette,
de dokoens vergetende. Aan een breede sloot gekomen, sprong hij er
over, doch hij kwam daarbij zóó hard neêr, dat hij zijn beide
spillebeentjes brak.

De grootmoeder, thuis komende, hoorde in de verte reeds het gekerm van
Fini foetoe. Zij liet den jongen naar het hospitaal brengen, waar de
beentjes werden afgezet. De doode lichamen van Bigi hede en Bigi bere
werden zorgvuldig gekist, en, na mass’ra Krebs gewaarschuwd te hebben,
werden zij begraven onder den dokoenboom op het grondje van hun
grootmoeder.

Fini foetoe leefde nog jaren lang, maar hij moest op krukken loopen. Na
den dood der grootmoeder liet hij den dokoenboom omhakken.




NO. 26. LEGENDE VAN LEISAH I.

Wie vindt het niet vervelend, ziek te zijn!

Ik ten minste vind het verschrikkelijk. Ja, ziek zijn, dat is wat. Maar
geen ongeluk zoo groot of er is geluk bij. Mijn néne [305] komt mij
dikwijls bezoeken en toen ze mij op zekeren dag ziek vond, was ze
treurig gestemd en zeide „mi góedoe pikíen mass’ra, san’ doe joe agen”.
[306] „Mi de síki, néne” [307] was dan het antwoord. Op verzoek van
mijn moeder zou néne mij wat afleiding bezorgen, door mij een
anansi-tori te vertellen. Eerst maakte zij eenige gebaren, haalde diep
adem en toen begon zij:

Vroeger waren al onze vaders hanen.....

Nu, een moeder had drie dochters; en de vader van die meisjes was een
haan, die in de struiken nabij het huis woonde. Wanneer Moeder voeder
had voor Vader, zong ze driemaal:


        Kakkadoedel, kakkadoedel! [308]
        Iffi joe biérti, kom mi da. [309]


Vader kwam dan te voorschijn en na den inwendigen mensch versterkt te
hebben, verdween hij weder in het struikgewas.

Op zekeren dag zou Mama inkoopen gaan doen in de stad. Het oudste der
meisjes, Mina geheeten, zou dien dag voor Vader zorgen. Het jongste
kind werd naar school gezonden, en de twee anderen gingen lekkernijen
koopen met het geld, dat de moeder had gegeven, om eten voor Vader te
koopen.

Toen nu Vader vroeg, waar zijn middageten gebleven was, antwoordde Jet,
de tweede dochter, dat Mina bezig was met koken. Vader verdween toen
weêr in zijn struik.

De beide meisjes gingen nu beraadslagen, wat ze zouden doen. Eindelijk
kwamen ze overeen, Vader te slachten en hem Moeder als spijs voor te
zetten.

Zoo gezegd, zoo gedaan.

Mina zong driemaal:


        Kakkadoedel, kakkadoedel!
        Iffi joe biérti, kom mi da!


Vader verscheen als gewoonlijk. Hij werd gevangen genomen en geslacht.
Inmiddels kwam het jongste kind uit school en vond hare zusters druk
bezig, in een kuil achter de keuken veêren te begraven. Zij mocht
Moeder niets vertellen van hetgeen zij gezien had. Vader werd in de
soep gekookt en de kinderen smulden naar hartelust.

Toen Moeder thuis kwam en naar Vader vroeg, antwoordde Mina:

„Eenige makkers zijn Vader komen halen, om te gaan kaarten”.

Toen was Moeder gerust. Ze kreeg haar aandeel van de soep, maar kon
toch niet eten. Het was alsof ze een voorgevoel had, dat het Vaders
vleesch was.

Het jongste dochtertje had evenwel verklaard, dat toen ze thuis kwam,
Mina en Jet bezig waren veêren te begraven in een kuil achter de
keuken.

Moeder vatte toen argwaan. Ze vroeg Mina of hetgeen ze haar als maal
had voorgezet Vaders vleesch niet was. Mina antwoordde natuurlijk
ontkennend.

Doch toen Vader weken wegbleef en maar niet terugkwam, werd Moeder boos
op Mina.

Leisah, de jongste, ten einde raad, liep naar de rivier en zong:


        Papà kári mi Leisah, [310]
        Mamà kári mi Leisah,
        Mina kári mi Skoema! [311]


Moeder liep haar na, maar zij kon haar kind nog slechts bij het haar
grijpen. Leisah verdronk en Moeder behield eenige strepen in de palm
harer hand.

Arme Leisah!

Sedert dien tijd hebben alle menschen strepen in de palm van de hand.




NO. 27. LEGENDE VAN LEISAH. II.

Er wordt verhaald, dat in zeker dorp twee echtelieden woonden, die dol
waren op kinderen, maar er zelf geen hadden.

We moeten trachten, op welke wijze dan ook, aan een kind te komen,
zeiden zij.

Eens kwam een oude vrouw bij hen aan huis, vroeg de vrouw naar haar
welstand en naar dien van haren echtgenoot. De vrouw des huizes
antwoordde met droevige stem:

„Wij zijn, met Godswil, wel”.

„Wat scheelt U dan, Mevrouw?” vroeg de oude.

De vrouw des huizes deelde hare grieven mede, waarna de oude vrouw haar
een wees van acht dagen in handen gaf.

Het kind behoorde tot de vrouwelijke kunne en kreeg den naam van
Jacoba. Zij werd opgevoed als kind des huizes. Toen zij twaalf jaar
was, moest ze voor huishoudelijke bezigheden beginnen te zorgen,
hetgeen zij met vlijt deed.

Eens wandelden de twee kinderliefhebbers langs het strand. Daar zagen
ze een meisje onbeheerd liggen en zij vroegen haar het een en ander.

Het kind werd naar huis medegenomen en kreeg den naam van Leisah.
Spoedig werd zij het troetelkindje, waarom Coba, hierover jaloersch,
haar begon uit te schelden.

De vondelinge begon te kwijnen van verdriet, omdat Coba haar aanhoudend
plaagde en treiterde.

Van dat alles vermoeid, zong zij het navolgende, waaruit haar voornemen
bleek:


        Papà kári mi Leisah,
        Mamà kári mi Leisah,
        Coba kári mi Skóema.
        Skoema mi na, Skóema mi sa tan! [312]


De arme Coba werd weggejaagd, maar Leisah hield niet op met treuren, en
op zekeren dag keerde zij terug naar de plaats, waar zij gevonden werd.

Haar pleegmoeder liep haar na als een pijl uit den boog, maar kon haar
niet inhalen.

Leisah was reeds in het water gesprongen, toen haar moeder aankwam. Wel
werd zij nog bij het lange haar gegrepen, maar door de zwaarte zakte
zij hoe langer hoe dieper en werd zij onder de golven begraven. Zoo was
Leisah weêr naar haar land teruggekeerd, omdat zij uit schuim geboren
was. De moeder, die haar troetelkind eindelijk had moeten loslaten,
hield de striemen van het haar in de hand.




NO. 28. VERHAAL VAN HET LAND VAN „MOEDER SOEMBA”.

Er wordt verhaald, dat in een dorp een moeder met hare dochter woonde
en dat zij tot buren een moeder en dochter hadden, die zeer wangunstig
waren.

Het eerste meisje was allemansvriend; zij werd door iedereen bemind en
heette Akoeba [313] (Jacoba).

Akoeba nam haar buurmeisje Afi [314] tot vriendin aan, maar deze
benijdde haar in alles.

Eens kwam een oude vrouw bij Akoeba en gaf haar een kalebas ten
geschenke, zeggende:

„Ik ben een arm mensch; ik bezit niets op aarde, dat waarde heeft om
het U als geschenk aan te bieden; daarom hoop ik, dat ge deze
kleinigheid aan zult nemen, alsof het een kostbaar geschenk van een
rijk man was. Maar, mijn kind, deze kalebas moet gewasschen worden in
het land van ’Ma Soemba, opdat hij U gehoorzame.

Dat land is niet ver van hier, maar de wegen, die daarheen leiden, zijn
schier onbekend, daar er geen andere menschen wonen, dan ’Ma Soemba
zelve, die den sleutel aller tooverformulieren in handen heeft.

Het is niet gemakkelijk, ’Ma Soemba te naderen, als men niet vooraf is
ingelicht door betrouwbare personen.

Ge gaat van hieruit rechtdoor, tot daar, waar de weg zich in tweeën
splitst: de eene kant is schoon, de andere vuil.

Beloop den vuilen weg; aan het einde zult gij ’Ma Soemba vinden. Zij
zal U spreken en indien zij U iets vraagt, moet ge gehoorzamen, dan zal
ze Uwe kalebas wasschen, hoor, jonge dame!

Wanneer ge vreemde dingen ziet onderweg, spot er niet mede, maar zing
het lied, dat ik U zal leeren, nadat ge gevraagd zult hebben, om
voorbij te mogen gaan”.

Na verloop van een week ondernam Akoeba de reis, naar de aanwijzingen
der oude vrouw. Toen zij een eind op weg was, zag zij twee
kankantries*, die aan het vechten waren.

Zij hielden op en het meisje ging voorbij, zingende:


        Doegwèh a doegwèh, o! [315]
        Mi de bégi mi papà, mi passà [316]
        Doegwèh a doegwèh, o!


Zij liep door en zag twee voeten vechten. Ze verzocht en kreeg verlof,
door te gaan, onder het zingen van haar lied.

Iets verder trof Akoeba twee mátta’s* vechtende aan. Zij vroeg om door
te mogen gaan, hetgeen haar werd toegestaan, toen ze met haar lied een
aanvang maakte.

Eindelijk kwam zij aan het punt, waar de weg zich in tweeën splitste;
de eene zijweg was schoon, de andere vuil en onbegaanbaar.

Zij betrad den weg, die haar was aangewezen en zag vóór een huis een
vrouw, ’Ma Soemba, vol wonden en schurft zitten.

„Wat kom je hier doen!” vroeg zij aan het meisje. „Wees zoo goed en
wasch mij mijn rug af; er is water achter het huis”.

Akoeba waschte haar rug schoon, waardoor zij hare handen vol bloed
kreeg van de vele open wonden.

„Wasch je handen af en geef mij je kalebas, dan zal ik haar voor je
wasschen!” vervolgde de vrouw.

’Ma Soemba waschte de kalebas en gaf haar Akoeba terug.

„Keer nu naar huis terug en je zult je loon ontvangen. Bewaar je
kalebas goed en vrede zij verder met U”.

Het meisje vertrok en was na eenige uren weder thuis.

Of haar onderweg, bij het naar huis gaan, iets overkwam, wordt niet
verteld.

Haar moeder wachtte haar met ongeduld en vroeg, of zij succes had
gehad.

„Ja!” antwoordde Akoeba.

Na eenige dagen kwam Afi haar vriendin bezoeken, terwijl deze juist
bezig was, haar kalebas te probeeren, waaruit zij tot hare groote
verbazing tal van gouden, zilveren en andere waardevolle voorwerpen zag
te voorschijn komen.

Het wangunstige buurmeisje vroeg haar naar de herkomst, daar zij al dat
moois ook wel graag zou willen hebben.

Akoeba vertelde hare vriendin alles en leerde haar ook het lied.

Den volgenden dag, reeds vóór zonsopgang, ondernam Afi den tocht.

Toen zij de verschillende karikaturen tegenkwam, dreef zij den spot er
meê.

Deze vervloekten haar, zeggende:

„Loop en gij zult vinden!”

Zij bereikte de splitsing van den weg en daar begon zij hare vriendin
op de onbehoorlijkste wijze uit te schelden.

„Zij dacht mij wat op de mouw te spelden, maar ik ben wijzer, dan ze
denkt. Het is uit wangunst, dat ze mij heeft gezegd, dien vuilen weg te
loopen. Zij wil niet, dat ik in haar geluk zal deelen. Ja! Zoo zijn de
menschen!—Maar ik neem dien schoonen weg.”

Op het einde gekomen, trof zij ’Ma Soemba aan, bezig obia [317] te
koken.

’Ma Soemba verzocht haar, haar te willen wasschen, maar de juffer begon
haar uit te schelden.

„Geef me Uwe kalebas, dan zal ik haar uitwasschen; vrees niets”, zei de
vrouw.

Doch juffer Afi bedankte haar niet eens, doch zei slechts: „Geef mij
mijn kalebas terug, want je maakt haar weêr vuil met jou handen”.

Vol blijdschap kwam zij weêr thuis bij moeder, die haar dadelijk vroeg,
of alles in orde was.

„Zeker, Mama, onze buurvrouw wilde mij misleiden, maar ik ben wijzer
dan ze denkt.

Ik ben klaar gekomen en zal haar bewijzen, dat niet alleen zij in ’t
bezit is van een wonderkalebas”.

Toen zij nog denzelfden dag het voorwerp raadpleegde, weigerde het; het
gaf geen resultaat. Haar vriendin ried haar toen aan, de kalebas
slechts in geval van nood te gebruiken. Doch Afi antwoordde, dat ze
geld noodig had en begon andermaal haar kalebas te raadplegen. Toen
kwam er allerlei ongedierte uit te voorschijn, dat haar doodde.

Zoo wordt het spreekwoord weêr bewaard:

Ba’ sóekoe, ba’ fínni, ba’ tjári. [318]




NO. 29. BOEN NO HABI TANGI.

Ondank is ’s werelds loon! Dat wil zeggen: boen no hábi tangì.

Er was eens een koning, die een zoon had, dien hij naar Holland had
gezonden, om te gaan leeren.

Doch toen de jongen terugkeerde, zei hij op zekeren dag:

„Vader, ik wil gaan wandelen, maar liefst alleen”.

„Het is goed, mijn jongen, gij kunt gaan”.

Den volgenden dag vertrok de jongen, en toen hij achter in den tuin
kwam, zag hij daar een dorren vijgeboom, die hem vroeg:

„Mijnheer, is het waar, dat ondank ’s werelds loon is?”

„Ik weet het niet”.

„Ja, het is waar, dat ondank ’s werelds loon is, want zie, ik heb aan
uw vader vruchten gegeven; hij heeft mijne vruchten op brandewijn gezet
en ze gestoofd. En nu ben ik oud geworden; ik kan niet meer bloeien en
nu wil hij mij tot brandhout maken”.

De jongen erkende de waarheid dier woorden en antwoordde:

„Gij hebt gelijk”.

Toen trok de jongen verder en ontmoette een druivenboom, die den jongen
dezelfde vraag deed, en toen hij zijn wandeling vervolgde, kwam hij
langs een groot vuur met een slang er in, die blijkbaar in angst
verkeerde. En ook de slang vroeg aan den jongen, of het waar is, dat
ondank ’s werelds loon is. De jongen antwoordde niet, maar greep een
stok en nam de slang uit het vuur; doch nauwelijks had hij het dier
gered of het kroop tegen hem op en slingerde zich om zijn hals. De
slang wilde hem dooden.

„Van daag”, riep de jongen uit, „zie ik toch, dat ondank ’s werelds
loon is, want, kijk, ik heb u uit het vuur genomen en nu wilt ge mij
dooden”.

Doch daar kwam juist een awari* voorbij, die dezelfde vraag tot den
jongen richtte, waarop deze antwoordde:

„Ja, het is waar, ondank is ’s werelds loon, want zie, ik heb de slang
uit het vuur genomen en nu wil ze mij dooden”.

„Ga mij wijzen”, hervatte Awari, „hoe gij de slang uit het vuur hebt
weggenomen”.

De slang kronkelde zich weêr om den stok en Awari gooide hem in het
vuur.

Daarop vervolgde Awari tegen den jongen:

„Laten wij heengaan en laat de slang in het vuur blijven”.

„Goed, doch dan moet gij met mij meê naar huis gaan; want ik wil mijn
vader en moeder wijzen, wie mij van den dood gered heeft”.

„Neen, dat doe ik niet, ik ben geen mensch; ik ben maar een dier”.

Doch de jongen drong aan en zei: „ga meê”, waarop Awari medegegaan is.

Thuis gekomen bij zijn vader en moeder, sprak de jongen tot Awari:

„Wel, Awari, wat wilt gij nu tot belooning hebben?”

„Niets wil ik hebben, maar als gij mij elken morgen een kip wilt geven,
dan ben ik tevreden”.

De koning zeide:

„Het is goed; kijk, hier heb ik een hok vol kippen; elken morgen kunt
ge er een komen halen”.

Maar dat beviel de koningin in het geheel niet; zij riep haar kokkin en
sprak tot haar:

„Morgen moet ge de awari dooden, want zoodoende raak ik al mijn kippen
kwijt”.

Den volgenden morgen kwam Awari, om de beloofde kip te halen, toen de
kokkin met een emmer water aankwam, die zij over de awari omkeerde. En
natuurlijk was Awari dood.

Hevig ontsteld en met heftige gebaren kwam de jongen toesnellen en toen
hij daar zijn redder dood zag liggen, riep hij uit:

„Het is toch een waar spreekwoord: boen no hábi tangì”.




NO. 30. GESCHIEDENIS VAN KOPRO KANON*.

Er was eens in een dorp een vrouw, die drie zoons had, waarvan de
oudste Mininimi heette, de tweede Krimintaria en de jongste Kopro
Kanon.

Zij had Mininimi en Krimintaria lief, maar Kopro Kanon niet; daarom
werd hij verwaarloosd en zat hij vol schurft [319] en jaws*. Als het
etenstijd was, riep de moeder alleen de twee ouden, zingende:


        Mininimi kom njam!
        Krimintaria kom njam!
        Kopro Kanon tan de! [320]


Arme Kopro Kanon was stokmager en stonk van vuil. Zijn moeder wilde
niets van hem weten. Ach! Arme Kopro Kanon!

De twee oudste knapen zagen er rond uit van dikte.

De duivel, die menschenvleesch lust, had zijn oogen op hen gericht en
wachtte met ongeduld een gunstig oogenblik af, om hen te vangen.

Hij was juist op wacht, toen hij hoorde, op welke wijze de knapen
geroepen werden. Den volgenden dag kwam hij ter plaatse terug en zong
het lied met een heel grove stem.

Kopro Kanon had zijn broeders lief en zei hun:

„Gaat niet, want dat is de stem uwer moeder niet. Het komt mij voor, de
duivel te zijn”.

Zij waren hem gehoorzaam.

De duivel, die begreep, dat zijn zware stem de oorzaak was, dat de
jongens niet tot hem kwamen, ging toen bij een smid, om zijn tong te
laten vijlen.

De smid verbood zijn cliënt, bakoven* te eten, als zijn tong gevijld
was, daar zijn stem anders weêr grover zou worden.

„Ik zal aan Uw bevel voldoen”, antwoordde Joost hem.

Doch geen tien minuten van de smederij zijnde, ontmoette hij een vrouw,
die bakoven rondventte. De gulzigaard kon zijn lust niet bedwingen en
vroeg haar:

„Joe no séri mi toe sensi bakóeba?” [321]

De bakove ging in één hap naar binnen.

Satan ging toen weêr de wacht houden en zong het lied met donderende
stem.

De ongelukkige Kopro Kanon waarschuwde zijn broeders weêr om niet te
gaan, daar het slechts des duivels stem kon zijn, die zoo dreunend en
dof klonk.

De verdelger der wereld ging terug naar den smid, zonder eenig succes
te hebben gehad. Zijn stem was veranderd, daar zijn tong door bakove
vergiftigd was. De smid zei hem:

„Als iemand onder behandeling van een dokter is, moet hij diens
voorschriften opvolgen; anders loopt hij gevaar. Denk niet, dat een
patiënt den dokter kan foppen, neen, hij fopt zich zelf!”

„Maar, waarom zijt gij zoo hatelijk tegen mij?” vroeg Satan.

„Omdat ge vol leugens zit, vent. Ge spreekt tegen uw geweten.”

„Ben ik dan een leugenaar?”

„Een gevaarlijke ook. Denkt ge soms, dat ik niets anders te doen heb,
dan ieder oogenblik te zitten hameren en vijlen in uw bek?”

Na een flinke bestraffing begon de smid weêr te vijlen.

„Zing het lied nog eens, opdat ik U keure.”

De duivel zong.

„Hoe is het nu, goed niet waar?”

„Dank U vriendelijk, tot wederdienst”.

Satan ging naar zijn bestemming en begon met een altstem te zingen,
waardoor de twee knapen zijn slachtoffer werden. Toen de moeder hun
riep, antwoordde Kopro Kanon met droevige stem:


        Mininimi no de,
        Krimintaria no de,
        Kopro Kanon wawán de. [322]


De moeder ging toen naar Kopro Kanon, voedde hem van toen af en
verzorgde hem goed. Zij kwam te sterven en Kopro Kanon begroef haar.

Wie kinderen heeft, mag het eene niet boven het andere voortrekken,
maar moet van allen evenveel houden.




NO. 31. DE MEERMIN OF WATRAMAMA.

Er wordt verteld, dat het water beheerscht wordt door de Watramama.
[323]

De Watramama is half mensch, half visch; zij heeft een zacht-gele tint
als een Indiaansche, een schoon gezicht, prachtige donkere oogen en
lang zwart haar.

De Watramama houdt verblijf in kreken. Zij komt nooit anders te
voorschijn dan om hare kleinen te zoogen of om zich het haar te kammen
met den wonderkam, en wel altijd met jongvloed [324]. De menschen, die
het geluk hadden, haar te zien, vertellen dat het eene Madonna is.
Djokarto, van plantage „Pieterszorg”, zegt er een te hebben gezien in
een kreek van plantage „de Resolutie”. Zij zetelt onder in de rivieren
en vermag veel op de golven. Zij doet booten zinken en eigent zich den
inhoud toe. Nergens, bij niemand ter wereld, vindt men zooveel
rijkdommen als bij haar.

Men zegt, dat er menschen zijn, die de kunst verstaan, haar kam te
stelen, terwijl zij bezig is zich te kammen. Als de Watramama den dief
gevonden heeft, eischt zij haar kam terug en belooft in ruil een
aanzienlijke waarde aan geld. De dief echter paait haar met allerlei
beloften, en gebruikt haar om zoo te zeggen als een melkkoetje. Telkens
komt de Watramama terug en zij brengt steeds meer geld mede, tot zij
eindelijk het geluk heeft, haar kam terug te krijgen. Wil de dief den
kam niet teruggeven, dan is hij verloren. Want de eerste keer, dat hij
over het water gaat, slaat zijn vaartuig om.

Er was eens iemand die, door een kreek varende, gekerm hoorde. Toen hij
voortparelde, bemerkte hij de Watramama, die in gevaar verkeerde en hij
verschafte haar hulp. De meermin zegende hem en beloofde hem ten allen
tijde haar bijstand. De man was visscher van beroep en deed van toen af
goede vangsten. Ook raadde zij hem aan, zijn pagala [325] open te
laten, wanneer hij stadswaarts ging, en dagelijks vond hij er geld in.

De Watramama had hem verboden met iemand hierover te spreken; anders
zou zij hem moeten straffen. [326] Maar ach! het zwakke geslacht, dat
de mannen zoo dikwijls in het verderf stort, bracht ook hem in het
ongeluk.

De man had vrouw en kinderen en toen de vrouw hem steeds met geld thuis
zag komen, vroeg zij naar de herkomst. Hij liet zich niet uit, doch
toen zij sterker aandrong en hij het, om de waarheid zeggen, niet meer
kon uithouden, vertelde hij haar alles en ook wat de gevolgen hiervan
zouden zijn.

Eens op een dag begaf de visscher zich naar een plantage, maar nog eer
hij op de plaats zijner bestemming was aangekomen, was hij verdwenen.

Men zegt, dat het gevaarlijk is, de albino’s die nog al eens onder de
negers voorkomen, en Watramama-pikien [327] genoemd worden, veel over
het water te laten gaan, wanneer ze groot worden, daar de Watramama ze
dan wel eens tot zich neemt.

In den slaventijd was er een jonge neger-albino, Skroero-ki [328]
genaamd, die dikwijls op den rivierbodem neêrdaalde, om allerlei
voorwerpen te halen. De Watramama was zijn vriendin. Hij ging bij haar
eten en bleef soms dagen onder water.

Zij had hem gewaarschuwd met niemand te spreken over hetgeen hij bij
haar hoorde of zag, maar Skroero-ki voldeed niet aan dat verzoek, en
toen hij weêr op den rivierbodem daalde, kwam hij niet meer aan de
oppervlakte terug.

Visschers, die hun bedrijf uitoefenen, vangen de Watramama wel eens in
hun netten.

Doch ze laten haar dan weêr gaan, daar ze anders gevaar zouden loopen,
om met boot en al in de diepte te verdwijnen!




NO. 32. DE BOA IN DE GEDAANTE VAN EEN SCHOONEN JONGELING.

In zeer ouden tijd leefde een zeer mooi meisje. Haar schoonheid was
even beroemd, als haar trotschheid bekend was.

Van heinde en verre kwamen voorname jongelingen haar ten huwelijk
vragen, maar geen hunner keurde zij waardig genoeg, om haar echtgenoot
te worden.

Hare schatrijke ouders hadden daarover veel verdriet en zij spoorden
haar aanhoudend aan, om toch een dezer jongelingen te kiezen, daar zij
haar gaarne gehuwd wilden zien.

Maar het meisje hield staande, dat zij niet anders zou trouwen dan met
den man, dien zij lief had en dat zij er tot dusverre geen gezien had,
die hare liefde waardig was.

Op zekeren dag nam een reuzenslang, een boa*, een menschelijke gedaante
aan, kleedde zich als een schoone jongeling aan en begaf zich naar de
woning van het meisje.

Nauwelijks hief zij hare oogen op hem of zij werd zoodanig bekoord door
zijn schoonheid, dat zij bijna flauw viel. Zij riep: „Vader, moeder,
hier is de man, dien ik bemin; en met hem wil ik trouwen”.

De ouders waren natuurlijk zeer verheugd, dat hun schoone dochter
eindelijk iemand naar haar zin gevonden had en alles werd zoo spoedig
mogelijk in gereedheid gebracht. Niets was kostbaar genoeg, om het
jonge paar te verschaffen.

De huwelijksfeesten duurden acht dagen lang. Zoo’n pracht was te voren
nooit gezien geweest.

Eindelijk moesten de jonggehuwden naar hunne nieuwe woning trekken, die
zoo prachtig mogelijk ingericht was.

Bij het afscheid nemen beloofden de ouders, dat zij den volgenden
morgen naar den welstand van het echtpaar zouden komen informeeren.

Zeer vroeg begaven zij zich daarheen, maar hoe ontstelden zij, toen
zij, bij het huis komende, een zwakke stem hoorden kermen: „Pa!! Ma!!
een zeker ding is bezig, mij in te slikken”.

Hierop werd met een grove zware basstem geantwoord: „Wij zijn aan het
spelen”.

De ouders klopten toen aan deuren en vensters, maar er werd niet
opengedaan... het angstig gekerm: Pa! Ma! ik word ingeslikt” hield niet
op, gevolgd door het ruwe antwoord: „Wij zijn aan het spelen”.

Eindelijk zei de Vader: „Er is wat met ons kind gebeurd, want zij roept
om hulp”,... en met alle kracht trapte hij de deur open, en, door zijne
vrouw gevolgd, vloog hij naar de slaapkamer, waar de Boa, die zijn ware
gedaante weêr aangenomen had, bezig was, het meisje in te slikken.

De Vader greep naar een grooten stok, verbrijzelde de ruggegraat van de
slang, en trok zoo snel mogelijk zijne dochter, die reeds half
verslonden was, uit den wijden mond van het dier, terwijl hij daarna
met een houwer zijn kop afhakte.

Het meisje, dat langen tijd lam bleef door de persing van het monster,
herstelde zeer langzaam, maar trouwde nimmer, want zij was huiverig
geworden en vreesde, dat in elken knappen man een boa verscholen was.

Vandaar het spreekwoord:

„Abóma wéri krósi” [329]. Wanneer een meisje vele huwelijksaanzoeken
afslaat, kan zij wel eens in handen vallen van een nietswaardige, die
door mooie woordjes, fraai uitgedoscht, zich weet bemind te maken, om
na het huwelijk zich in zijne ware gedaante, als een slecht mensch, te
openbaren.




NO. 33. HET HUWELIJK VAN AAP.

Er heerschte opschudding in de dierenwereld. Alle wouddieren waren
opgeroepen, om een dag na volle maan op de groote savanne* te
verschijnen, waar bígi króetoe [330] zou worden gehouden, om te
beslissen over het lot van Ba’ Tigri [331], die zich had schuldig
gemaakt aan het zwaarste misdrijf, dat een dier kan worden ten laste
gelegd, nl. grove beleediging zijner moeder.

De aanklaagster, de verdachte en de getuigen ondergingen een scherp
verhoor, waardoor wettig en overtuigend kwam vast te staan, dat Ba’
Tigri zich had schuldig gemaakt aan een doodzonde en daarom den
verschrikkelijksten dood behoorde te sterven, welke het dierenbrein
maar kon bedenken.

Poema* stelde voor, hem den hongerdood te laten sterven, Tapir* wilde
hem eerst radbraken, daarna ophangen, Sneki [332] voelde er meer voor,
hem op een zacht vuur te roosteren of hem met een gloeiende tang
vleesch uit het lijf te nijpen tot de dood er op zou volgen—een in den
slaventijd zeer gebruikelijke strafoefening op weerspannige negers. Een
ander weêr wilde den veroordeelde levend villen en zoo ging het voort,
maar de vrouwelijke dieren vonden die straffen niet verschrikkelijk
genoeg, verlangden in deze nog het oordeel te hooren van Kees-Keesi*
[333], den rechtsgeleerden raadsman van de Kroetoe; maar hoe men ook
riep, Kees-Keesi kwam niet te voorschijn, en eerst nu bleek het, dat
hij niet ter vergadering verschenen was.

Eindelijk stond er een dier op, dat beweerde, hem een paar dagen te
voren te hebben ontmoet, keurig aangekleed, en in een zelfs voor zijn
doen buitengewoon vroolijke stemming. Kees-Keesi had aan spreker
verteld, dat hij verloofd was en op weg was naar Apenstad, waar hij het
mooiste, liefste en zachtzinnigste apinnetje zou gaan trouwen, dat ooit
den huwbaren leeftijd had bereikt. Sedert had niemand meer iets van hem
gehoord of gezien.

Eensklaps echter hoorde men Sabakoe*, de schildwacht [334], roepen:
„daar komt Kees-Keesi aan”, en werkelijk, enkele minuten later trad hij
de vergadering binnen en stond hij voor den stoel van den voorzitter.
Met stomme verbazing sloegen allen Aap gade, en geen wonder, want zijn
voorkomen gaf er wel aanleiding toe. De anders zoo in de puntjes
gekleede en gekapte Kees-Keesi zag er verfomfaaid, ja, haast ontoonbaar
uit; zijn hoedje was ingedeukt, en het lint hing er aan flarden bij;
zijn das was hij kwijt, zijn boord was losgerukt, zijn jasje en broek
waren gescheurd, zijn gezicht droeg sporen van in aanraking te zijn
geweest met scherpe nagels. Uit alles bleek ten duidelijkste, dat hij
gevochten had en daarbij met een tegenpartij te doen had gehad, die
niet voor de poes was.

Op de vraag van Poema, waar hij van daan kwam en hoe hij in dien
toestand was geraakt, antwoordde Kees-Keesi opgewonden, en terwijl de
woorden hem haast in de keel bleven steken: „Van mijn bruiloft. Ik ben,
moet jullie weten, sedert gisteren getrouwd, en mijn vrouw, die
beweerde, dat ik te veel naar de bruidsmeisjes keek, heeft mij in dien
toestand gebracht, waarin jelui mij nu ziet”.

De vrouwelijke dieren glimlachten om het verhaal van Kees-Keesi,
beweerden medelijden met hem te hebben; de mannelijke noemden hem
botweg een stommeling, omdat hij zich louter uit ijdelheid, zonder de
gevaren te overdenken, in altijd durende slavernij had begeven.

De zaak tegen Tígri zou nu verder voortgang kunnen hebben. Kees-Keesi
werd op de hoogte gebracht der beraadslagingen en ten slotte
uitgenoodigd een straf te bedenken, evenredig aan de door Ba’ Tígri
gepleegde misdaad. Kees-Keesi bedacht zich niet lang, want nauwelijks
waren de tot hem gesproken woorden geuit, of hij sprak deze
gedenkwaardige woorden: „Geachte vergadering, laat Ba’ Tígri trouwen”.

En aldus werd besloten.








DE ANANSI-TORI DER SURINAAMSCHE BOSCHNEGERS.


Dat bij de nakomelingen der eertijds naar de bosschen gevluchte
plantageslaven, de Boschnegers, die met de Indianen het schaarsch
bevolkte binnenland van het Nederlandsche deel van Guyana bewonen, een
duidelijker uitkomende Afrikaansche volkstraditie zal worden
aangetroffen, dan bij de West-Indische stads- en plantage-negers,
behoeft den lezer na de inleidende beschouwingen betreffende de
Surinaamsche neger-folk-lore niet meer duidelijk te worden gemaakt.

In ieder opzicht is de Boschneger nog een echte Afrikaan, hoe hij ook
zijn oorspronkelijke taal verloren heeft. Door de eeuwen lange
afzondering te midden der oerwouden, waarin de Boschnegers in hunne
kampen (dorpen) langs de rivieren hebben geleefd, wordt echter niet
alleen het veel grooter aantal woorden verklaard, die nog in de
Boschneger-taal zijn overgebleven en die deels van de Goud- en
Slavenkust-talen, de Ewe-, de Tsji- en de Yoruba-talen kunnen worden
afgeleid, deels van de Kongo-talen zijn overgebleven, maar is ook het
grooter aantal van het Engelsch en het Portugeesch afgeleide woorden
begrijpelijk.

Dat ook de Boschnegers hunne anansi-tori’s, als herinneringen aan hunne
Afrikaansche afkomst, zouden bewaard hebben, en dat deze mondelinge
overleveringen eene grootere oorspronkelijkheid zouden vertoonen, dan
die der stads- en plantagenegers, wier vertellingen zich met een steeds
grooter wordend Europeesch element vermengd hebben, lag voor de hand.
Juist om deze grootere oorspronkelijkheid, die van de mondelinge
litteratuur der Boschnegers verwacht mocht worden, is het zeker te
betreuren, dat van de folk-lore dezer van de Indianen in elk opzicht
zoozeer afwijkende boschbewoners (Ph. en C. a.) zoo weinig bekend is
geworden.

De meermalen genoemde missionaris, Pater C. van Coll vertelt ons (Co.
a.) slechts, dat bij een sterfgeval de verwanten en vrienden, wanneer
de overledene een man was, op drie achtereenvolgende Zaterdagen [335]
bijeenkwamen, om anansi-tori’s te vertellen en dat voor een vrouw twee
Zaterdagen daartoe voldoende waren; doch hij heeft ons uit zijn lange
loopbaan als missionaris geen enkele anansi-tori nagelaten.

Het eenige, wat, voorzoover mij bekend is, over dit onderwerp in het
licht is gegeven, zijn een negental dierenfabels, allen eigenlijke
anansi-tori’s, die de Bisschop der Hernhutter-missie in Suriname, F.
Stähelin, door een zijner negerhelpers heeft laten opteekenen en die
verschenen zijn in de Hessische Blätter für Volkskunde (Jaargangen 1908
en 1909).

In deze vertellingen legt de Neger wederom getuigenis af van zijn
zeldzaam improvisatie-talent, zijn groot waarnemings- en
combinatievermogen, van zijn degelijke menschenkennis, zijn
kinderlijk-naïven aard en van zijn buitengewonen zin voor humor.

Zelfs in den slaventijd, toen de negers door wreede
plantage-directeuren en opzichters, doch ook door Nederlandsche
soldaten, niet zelden onverdiend, de afschuwelijkste pijnigingen en
mishandelingen moesten verduren, en soms op de meest wreedaardige wijze
ter dood werden gebracht, schijnt de scherts en de zin voor humor den
neger niet te hebben verlaten.

Wanneer, om een paar voorbeelden te noemen, de slaven besloten hadden,
hun wreede meesters te ontvluchten en in de bosschen een veilige
schuilplaats te zoeken, werd den vorigen avond bij de uitvoering van
een dans het volgende gezongen:


        Máss’ra, tamára joe no sa si wi móro, miauw. [336]


Den volgenden morgen was de gansche slavenmacht gevlucht (Ph.).

Dr. W. R. van Hoëvell vertelt nog een ander typisch voorbeeld van den
fijnen geest van den Neger, wanneer hij in zijn reeds aangehaald boek
(zie: blz. 219) van een doe* [337] gewaagt, die ter eere van Prins
Hendrik, Broeder van Willem III, werd gegeven, teneinde den Hoogen
Bezoeker in den waan te brengen, de gelukkigste menschen voor zich te
zien.

Prins Hendrik, zegt de schrijver, door den Gouverneur begeleid, vatte
natuurlijk den zin van het lied niet, dat de negerslaven bij den dans
zongen en hij verkeerde in dit opzicht in het geval der meeste Blanken,
die zulke feesten bijwoonden. Bijna niemand stelde zooveel belang in de
scherts en den geest der slaven, dat zij moeite deden, uit hunne
geïmproviseerde zangen te begrijpen, wat er in hun gemoed omging. En de
Gouverneur zal het toen ook wel niet begrepen hebben wat de negers
zongen. Maar al had hij het begrepen, dan nog zou hij het den Prins
niet hebben uitgelegd, toen zij zongen:


        Joe sóri hem da boen
        Joe móesoe sori hem da ógri toe! [338]


Eindelooze malen herhaald, moest dit lied Prins Hendrik duidelijk
maken, dat de Gouverneur eenzijdig was in zijn voorstelling. Konden de
negerslaven aan hun verkropt gemoed op ironischer en beschaafder wijze
lucht geven, dan zij het in dezen zang deden?

Om nu tot de Boschneger-anansi-tori’s terug te keeren, zoo heb ik voor
dezen bundel een spinvertelling gekozen, waarin de herinnering aan
Afrika nog het duidelijkst uitkomt, omdat een der hoofdpersonen in de
vertelling de Olifant is, het grootste landzoogdier der Afrikaansche
fauna (zie: blz. 240) en die de Afrikaansche neger zoo gaarne in zijn
dierenfabels laat optreden (Ba. en Cr. [339]). Het verhaal toont ons
tevens de groote voorliefde van den neger, om over dingen, die men in
fatsoenlijk gezelschap tegenwoordig niet aanroert, platweg te spreken
(Zie No. 23 der Stadsneger-vertellingen).

De vertelling, die in den oorspronkelijk uit de Boschneger-taal
overgebrachte Duitschen tekst geen opschrift draagt, heb ik betiteld:




HOE HEER SPIN DOOR ZIJN BEKWAAMHEID ALS GENEESHEER DE MOOIE DOCHTER VAN
DEN LANDVOOGD WIST TE KRIJGEN.

Er leefde eens een wonderschoon, lieftallig meisje, de eenige dochter
van den Gouverneur. Vooral om haar schoonheid had zij tal van
bewonderaars, die haar tot vrouw wenschten. Het waren niet alleen
menschen, die om haar hand dongen, maar ook allerlei dieren, visschen
en vogels. Spin behoorde natuurlijk ook tot de partij!

Alle mededingers zouden zoo gelukkig zijn, het mooie meisje hun vrouw
te mogen noemen, maar geen van allen was het nog gelukt, aan den eisch
harer ouders te voldoen. Alleen hij, zoo hadden deze bepaald, zal onze
dochter tot vrouw hebben, die ons den tand van een olifant ten
geschenke geeft. Ook aan Heer Spin was deze voorwaarde gesteld, maar
hij, listiger dan de andere vrijers, liet zich er niet door afschrikken
en moedeloos maken, doch begon dadelijk bij zichzelf te overleggen, hoe
hij in het bezit van een olifantstand zou kunnen komen. Slimme Spin had
spoedig zijn plan gemaakt, en zette zich dadelijk aan den arbeid, om
het uit te voeren. Hij zocht een schop en een lang, dik touw te
krijgen, en begaf zich daarna met zijn gereedschap op een hoogen berg.
Hier aangekomen, legde hij het touw neêr, en begon hij met zijn schop
tot aan den voet van den berg een weg aan te leggen, dien hij zóó breed
maakte, als hij dacht, dat de Olifant lang was. Toen hij er mede gereed
was, trok hij er op uit, op zoek naar een olifant.

Al heel gauw ontmoette hij er een, die op de wandeling was. „Vriend
Olifant”, begon Spin dadelijk, „hoe is het? Willen we samen niet wat
gaan spelen—je weet wel, ons oud spel boven op den berg?” Hoewel
Olifant zich niet herinneren kon, ooit met Spin gespeeld te hebben,
vond hij het toch wel prettig, en antwoordde hij: „Goed, laten we wat
gaan spelen”.

Boven gekomen, nam nu Spin het touw en zei tot Olifant: „Hier, neem dit
touw, en bind het stevig om mijn lichaam heen; dan moet je mij een
duwtje geven, en laat je mij op den weg, dien ik heb gegraven, den berg
afrollen. Als ik beneden ben aangekomen, moet je hard naar beneden
hollen, en zoo gauw mogelijk het touw losmaken”. Zoo gezegd zoo gedaan.
Olifant verheugde zich koninklijk, toen hij Spin den berg zag afrollen.
Toen Olifant beneden was aangekomen en zijn speelkameraad bevrijd had,
zei deze: „Dit spelletje vind ik kostelijk, jij ook niet, vriend
Olifant? Nu ben jij aan de beurt, dus laten we samen weêr naar boven
gaan!” Zoo deden ze, en toen ze weêr boven op den berg waren
aangekomen, zei Spin: „Zoo vriend, ga nu op den grond liggen, dan bind
ik jou”. Olifant deed wat Spin hem bevolen had, en toen snoerde Spin
het touw zóó stevig om zijn vier pooten, dat hij er niet een van
bewegen kon. Daarna liep Spin, zoo snel hij kon, nog eens den weg heen
en weêr, om te zien of de weg in orde was. Maar slimme Spin deed het,
om op verschillende afstanden groote steenen langs den weg te kunnen
rollen, waar de kop van Olifant zou moeten passeeren.

Toen Spin er meê klaar was, zei hij tot Olifant: „Ziezoo, mijn beste
vriend, nu kan jij er op losgaan”, en op het zelfde oogenblik gaf hij
hem een zóó krachtigen stoot, dat hij dadelijk in beweging kwam. Toen
Olifant echter aan het rollen was, stootte hij telkens zóó hard tegen
een der langs den weg liggende steenen, dat ten slotte een zijner
groote tanden afbrak. Haastig liep nu Spin naar beneden, en pakte den
afgebroken tand.

Intusschen was Olifant beneden aangekomen en woedend riep hij in zijn
benarden toestand Spin toe, dadelijk naar beneden te komen en hem te
bevrijden. Maar Spin schreeuwde hem toe: „Neen, vriend Olifant, dat zal
ik wel laten; ik verlang er heusch niet naar, om me door jou te laten
vermoorden; want dat zou je stellig doen; je begrijpt immers heel goed,
dat ik het spelletje maar verzonnen heb, om in het bezit van een van je
mooie tanden te kunnen komen!”

Spin nam nu een dikken stok, en sloeg net zoo lang op Olifant los, tot
de dood volgde. Nu pas nam Spin den tand op, verpakte hem goed in een
hoop gras, en begaf hij zich met zijn kostbaren last op weg naar den
vader van het mooie meisje. Eindelijk zag hij, vermoeid en wel, diens
woning vóór zich liggen—en na een kwartier zwoegens was zijn doel
bereikt. Wat klopte zijn hart van vreugde bij de gedachte, dat hij het
schoone meisje nu spoedig de zijne zou mogen noemen!

Voordat Spin echter op de woning toetrad, zag hij zich genoodzaakt,
even in het struikgewas ter zijde van den weg te gaan en het kostbare
pak zoolang neêr te leggen. Juist kwam toen een man, „Blindeman”
bijgenaamd, voorbij, die, toen hij het pak zag liggen, en er een
olifantstand uit te voorschijn haalde, zijn schat op nam, en er, zoo
snel hij kon, mede op de woning van den Gouverneur toeliep. Hij immers
behoorde ook onder de vrijers van zijn dochter. Toen hij binnentrad en
den mooien tand aan de ouders liet zien, gaven zij dadelijk hunne
toestemming tot het huwelijk.

Kort daarna kwam ook Spin aan de woning, maar niettegenstaande zijn
woede en zijn volhouden, dat Blindeman hem had bestolen, en dat de tand
zijn rechtmatig eigendom was, het hielp hem niet, en hij moest,
verdrietig, voor Blindeman het veld ruimen. Men schold hem op den koop
toe nog voor leugenaar en bedrieger uit.

Eenige dagen daarna werd de Gouverneur ziek, en slimme Spin wist van
zijn toestand gebruik te maken, om toch zijn doel te bereiken. Des
nachts, toen de zieke in een diepen slaap lag, sloop hij heimelijk in
de zieke-kamer, en maakte hij met een geldstuk zijn aars* dicht, zoodat
zijn stoelgang moest ophouden. De toestand van den zieke verergerde
hierdoor snel. De omstanders deden alles wat in hun vermogen was, om
den stoelgang te bevorderen, maar alles was vergeefs, en de zieke werd
hoe langer hoe zwakker.

Toen de nood het toppunt had bereikt, en niemand meer raad wist,
verscheen plotseling Heer Spin, die aanbood den zieke te genezen, onder
voorwaarde, dat men alles wat hij verlangde, blindelings zou toestaan,
en dat men beloven zou, hem tot loon alles te zullen schenken, wat hij
maar vragen zou.

Nadat de verontruste verwanten zijn verlangen hadden goedgekeurd, liet
hij dadelijk een vuur aanleggen, vroeg toen om een groote tobbe met
water en twee steenen, om de tobbe er te kunnen opzetten. Daarna nam
hij allerlei kruiden en wierp die in het water. Bij de pogingen, om de
tobbe op de twee steenen te zetten, kon ze maar niet blijven staan.
Spin echter wist raad en riep, dat hij, als derde steunpunt voor de
tobbe, het hoofd van Blindeman wilde hebben.

Hoe vreeselijk het ook was, de eenmaal gedane belofte moest gehouden
worden en men sloeg het hoofd van „Blindeman” af, en bracht het aan
Spin. Toen nu de tobbe vast boven het vuur stond, liet Spin den zieke
er boven plaatsen, en terwijl hij hem met den inhoud van de tobbe goed
waschte, viel eindelijk het geldstuk door de hitte naar beneden—en
onmiddellijk trad de zoo lang uitgebleven stoelgang op, hetgeen den
zieke in korten tijd deed herstellen.

De vreugde over Spins succes was zóó groot, dat Spin, toen hij als loon
de dochter tot vrouw vroeg, zij ook met vreugde aan hem gegeven werd.

Moraal: Wie een ander besteelt, krijgt vroeg of laat de verdiende
straf.








NEGER-VERTELLINGEN UIT HET WEST-INDISCHE EILANDENGEBIED.


Begeven wij ons in gedachte naar het West-Indische eilandengebied en
zoeken wij er naar voorbeelden uit de op schrift gebrachte mondelinge
overleveringen der overeenkomstige bevolking, dan zal ik mij—eensdeels
om den omvang van dezen bundel niet al te zeer te overschrijden,
anderdeels, omdat wij aangaande de Neger-folk-lore van dit gebied zeer
schaarsch zijn ingelicht—slechts moeten bepalen tot een drietal
eilanden, nl. tot Curaçao, de voornaamste Nederlandsche bezitting van
de groep der zg. Benedenwindsche eilanden, tot de Kleine Antillen
behoorend; in de tweede plaats tot het eveneens aan Nederland
toebehoorend eiland St.-Eustatius [340] van de groep der Bovenwindsche
eilanden, eveneens tot de kleine Antillen gerekend; en in de derde
plaats tot Jamaica, de belangrijke Engelsche bezitting van de groep der
groote Antillen.





CURAÇAOSCHE NEGERVERTELLINGEN.

Cuenta di Nansi.


In vier dagen varens bereikt men per stoomschip uit Paramaribo het vóór
de Venezuelaansche kust liggende eiland Curaçao [341], dat èn door deze
gunstige ligging voor den handel èn door zijn droog klimaat geheel
andere economische toestanden in het leven heeft geroepen, dan die,
welke wij in het tropische regenwoud-gebied van Zuid-Amerika, waartoe
Guyana behoort, hebben aangetroffen.

Ook op de physische en geestelijke eigenschappen der bewoners hebben
beide factoren, na eeuwenlange inwerking, een belangrijken invloed
uitgeoefend.

De oorspronkelijke bevolking van Curaçao en andere eilanden zal hier
buiten beschouwing moeten blijven, daar reeds in 1634, toen de
Nederlanders zich van het eiland meester maakten, nadat het sedert 1527
een Spaansche bezitting was geweest, er slechts 1415 Indianen over
waren gebleven, die er ten slotte, evenals op de meeste West-Indische
eilanden, geen nakomelingen van zuiver ras hebben achtergelaten.

De negers, tot welke wij ons hier dus zullen moeten bepalen, en die er
na den vrede van Munster als slaven zijn ingevoerd, hebben zich na
hunne vrijverklaring op veel uitgebreider schaal met de overige
bewoners vermengd, zoodat kleurlingen er de onvervalschte negers ver
overtreffen, welke laatsten grootendeels buiten Willemstad, de
hoofdstad van het eiland, worden aangetroffen.

De Curaçaosche negers zijn tengevolge van het droge klimaat en door de
grootere inspanning, die van hen vereischt wordt, om aan den kost te
komen, tot krachtig gebouwde, taaie, voor zwaren arbeid geschikte
menschen geworden. De, hoewel niet onvruchtbare, doch dorre
bodemgesteldheid dwingt hen tot werken en door den werkzamen aard van
den Curaçaoschen neger en door zijn gewilligheid, ook buiten de
slavernij plantage-arbeid te verrichten—in tegenstelling van den
Surinaamschen neger, die weinig behoeft te doen, om te eten te hebben
en die plantage-arbeid, vroeger in slavernij verricht, een schande
vindt—zou het eiland bij behoorlijke watervoorziening tot hoogere
welvaart gebracht kunnen worden, waar onder hen nu veelal armoede moet
heerschen (Ko).

Is dus aan den eenen kant de oorspronkelijke werkzame aard van den
neger op Curaçao veel minder verloren gegaan dan in Suriname, aan den
andere kant heeft zijn langdurige aanraking met Spaansch sprekende
naburen in zijn doen en laten wijzigingen tot stand gebracht, die ook
op zijn uit Afrika medegebrachte mondelinge overleveringen hunnen
invloed hebben doen gelden.

Wanneer ik hier nu nog bijvoeg, dat zoo goed als alle negers en
kleurlingen van het eiland tot de katholieke kerk zijn overgegaan, mag
het niet bevreemden, dat de dierenfabel nog meer dan in Suriname onder
vreemden invloed verbasterd is.

De omgangstaal op Curaçao is niet het Neger-Engelsch (tegenwoordig
beter Neger-Hollandsch genoemd), doch het papiamento, dat een patois
is, gevormd uit een mengsel van gebroken Spaansch en Portugeesch en van
verbasterde Nederlandsche en Engelsche woorden, die dikwijls zoozeer
verminkt zijn, dat men het oorspronkelijke woord moeilijk meer
herkennen kan. Behalve deze elementen, komen er nog woorden van
Indiaanschen en Afrikaanschen oorsprong in voor, die echter ver in de
minderheid zijn.

Het papiamentsch, dat een zeer lange geschiedenis achter zich heeft, is
gaandeweg de volkstaal geworden, die voor het Nederlandsch in de
kolonie niet heeft kunnen wijken en waarvan de Neger, kinderlijk als
hij uit zijn aard is, zich gaarne bedient, wegens de kernachtige, naïve
wijze, waarop hij er zich in kan uitdrukken en wegens de vele
zoetvloeiende woorden, die het hem mogelijk maken, ze door
verschillende stembuigingen meer te zingen, dan te spreken (Ko.).

Wat nu de Neger-vertellingen betreft, die op Curaçao Cuenta di Nansi (=
vertellingen van Spin) worden genoemd, ook in deze, oorspronkelijk uit
Afrika, meer in het bijzonder van de Goudkust-negers afkomstige
dierenfabels treedt nansi nimmer zelf verhalend op. Ook hier zijn het
voorvallen uit zijn leven, die door een ander verteld worden. Speciale,
daarin zeer bedreven vertellers worden op Curaçao „hinchado di cuenta”
genoemd.

Weinig is er tot nu toe aangaande dit onderwerp in het licht gegeven,
hetgeen te betreuren is, daar het verzamelde materiaal het mogelijk zou
gemaakt hebben, de wijzigingen te leeren kennen, die door vreemden
invloed in een zelfde uit Afrika afkomstige dierenfabel tot stand zijn
gekomen.

Wij zijn slechts aangewezen op enkele cuenta di nansi, opgenomen in het
derde jaarverslag van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig
Genootschap te Willemstad, waarvan de verzamelaar vermoedelijk J. H. J.
Hamelberg was, en uit welke een hier als voorbeeld moge dienen.

Pogingen, om hier te lande bij Oud-Curaçao’ers onuitgegeven cuenta di
nansi machtig te worden, mislukten, omdat, hoewel het bestaan dezer
overleveringen bij het meerendeel niet onbekend was, niemand in staat
was, mij een voorbeeld te verschaffen. Dat een in een katholieke
inrichting aldaar opgevoed negermeisje zelfs van deze negervertellingen
nimmer gehoord had, illustreert wel genoegzaam de veranderingen, die
het volkseigen onder den invloed der missie ondergaat.

Veel minder moeilijk bleek het mij echter, bij Oud-Surinamers de
verzameling anansi-tori’s uit te breiden—eene ervaring, die in
overeenstemming is met het mij medegedeelde feit, dat er in Suriname
over het algemeen een intiemer verhouding bestaat tusschen het zwarte
en het blanke element, dan op Curaçao.

Maar hoe ook vreemde, meer in het bijzonder katholieke invloed op de
volkstraditie van den neger op Curaçao moge hebben ingewerkt [342],
zijn oorspronkelijk karakter heeft er, evenmin als dat van Heer Spin,
in het minst niet door de overbrenging uit Afrika geleden, zoodat hier
dus de waarheid van het West-Afrikaansche spreekwoord bevestigd wordt,
dat luidt: „Waar de mensch ook heentrekt, altijd neemt hij zijn
karakter meê” (zie blz. 384).

Na de toelichtingen bij de Surinaamsche anansi-tori’s mag hier ten
aanzien van de cuenta di nansi met de opmerking volstaan worden, dat
onder de enkele voorbeelden, die van de Curaçaosche negerfolklore in
het licht zijn gegeven, varianten voorkomen op niet slechts in
Suriname, doch ook in West-Afrika opgeteekende spinvertellingen—„Nansi
en de teerpop” [343] bijvoorbeeld van Hamelberg’s verzameling komt
overeen met No. 9, getiteld „Spin en Krekel” in onzen bundel, en met
„Spider discovers the Waxgirl” uit Sierra Leone (Cr.)—en dat de door
mij in dezen bundel opgenomen spinvertelling: „Temekóe-Temebè” tot de
categorie der fabels behoort, die een verklaring moeten geven van den
lichaamsbouw van diersoorten.




NANSI EN TEMEKÓE- [344]TEMEBÈ [345].

Op een keer, dat Nansi op het open veld rondliep, kwam hij langs een
tamarinde*. Opkijkende, om te zien of er geen rijpe vruchten aan den
boom waren, die hij voor zijn vrouw zou kunnen plukken voor het
bereiden van tamarinde-water en tamarinde-pap, zag hij een man in den
boom zitten. Het gezicht van den man was geheel bedekt met een doek,
die van zijn voorhoofd tot zijn knieën afhing, en hij was bezig
pinda’s* te eten uit een bak, dien hij op zijn schoot had. „Dat is
zeker een vreemde geschiedenis”, zei Nansi, „maar laat ons zien, of ik
ook niet eenige pinda’s kan eten, zonder dat die oude heer het merkt;
zijn gezicht is toch heelemaal bedekt”.

Stilletjes klom Nansi den boom in en ging tegenover den pinda-eter
zitten, die zijn komen niet scheen op te merken, daar hij met eten
voortging. Nansi gluurde in het bakje en zag, dat er nog veel pinda’s
in waren; hij wachtte, totdat de man zijn hand uit het bakje haalde, en
toen stak hij zelf de hand er in, haalde een handvol pinda’s er uit en
begon te eten. En zoo staken zij om beurten de hand in het bakje,
totdat er slechts één pinda over was. Had Nansi zich nu tevreden
gesteld met hetgeen hij reeds op had, en zich weêr uit den boom laten
zakken, dan was alles goed afgeloopen; maar hij stak de hand in het
bakje, om de laatste pinda er uit te halen.

Hoe dat zoo gebeurde, begreep hij zelf niet, maar op hetzelfde
oogenblik stak ook de man zijn vingers in het bakje. De twee handen
ontmoetten elkander—en Nansi voelde vijf sterke vingers zijn hand
omsluiten. Wat Nansi ook deed om zijn hand te bevrijden, het hielp
niet. Op het laatst begon hij den man te smeeken, hem los te laten.
„Daar komt niets van in”, zei de man, „je hebt mijn pinda’s zitten
opeten, zonder dat ik je er verlof toe gegeven had: nu laat ik je niet
gaan. Mijn beenen kunnen mij niet meer dragen; daarom zal je mij van nu
af op je rug moeten dragen. Wij zullen voortaan bij elkaar blijven.
Klim uit den boom en draag mij naar je huis”. Hoe kwaad Nansi ook was,
hij was verplicht te doen wat de man vroeg, omdat hij de overtuiging
had, dat, als hij weigerde, hij met zijn sterke vingers gewurgd zou
worden.

Zoo klom dan Nansi uit den boom en toog huiswaarts. De schrik van zijn
vrouw, Shi Maria, en van haar kinderen, toen zij Nansi met den man op
zijn rug zagen binnenkomen, was niets, vergeleken bij hun droefheid,
toen zij hoorden, dat de man niet van plan was, Nansi’s rug te
verlaten. Maar ook dat beteekende weinig bij hetgeen nog stond te
gebeuren.

Toen het etenstijd was en Shi Maria het eten opbracht, dat zij heel
lekker had klaar gemaakt, om Nansi een kleinen troost in zijn ellende
te geven, deed de man plotseling den mond open en zei:
„Temekóe-Temebè!” Op hetzelfde oogenblik was het, alsof zoowel Nansi
als Shi Maria en de kinderen met lamheid geslagen werden; geen van
allen kon een vin verroeren. De man ging toen zitten en at zich den
buik vol; slechts enkele ellendige stukken liet hij voor de anderen
over.

Zoo ging het dagen en dagen lang voort. Dag aan dag werden Nansi, zijn
vrouw en kinderen al treuriger en magerder. Hoe bij de hand Nansi ook
was, hij kon maar geen middel verzinnen, om zich zijn metgezel van den
hals te schuiven. Eindelijk sloeg Shi Maria voor, om bij God te gaan
[346], als de man goed in slaap was, en om God te vragen, wat hij doen
moest, om den last van zijn rug te wentelen.

De man was nauwelijks in slaap, of Nansi ging bij God, wien hij
verzocht, hem een middel aan de hand te doen, om den man kwijt te
raken; want zijn krachten begonnen zichtbaar af te nemen. God zei tegen
hem: „zoodra de man zegt „Temekóe-Temebè” moet ge onmiddellijk het
laatste woord Temebè herhalen; dan zal het de man zijn, die machteloos
wordt, zoodat ge hem zult kunnen dooden. Maar let wel: op je weg naar
huis zal je drie vruchtboomen zien, een guave*, een zuurzak* en een
schopappelboom*. Eet geen van die vruchten, omdat, als je het wèl doet,
je inplaats van het woord, dat ik je geleerd heb, den naam van de
vrucht, die je gegeten hebt, herhalen zult”.

Welgemoed ging Nansi huiswaarts, maar al weêr bedroog hem zijn
gulzigheid, evenzoo als zij hem in den tamarindeboom parten gespeeld
had; hij bereikte nauwelijks den guaveboom of hij nam er een vrucht
van, en at die op.

Het is wel niet noodig te zeggen, dat alles gebeurde, zooals God
voorspeld had: toen de man de gebruikelijke woorden had uitgebracht,
wilde Nansi het woord zeggen, dat God hem geleerd had, maar in plaats
van „Temebè”, riep hij „guave!”

„Hoe is het mogelijk, dat je zoo dom kon wezen: ga maar weêr bij God en
vraag het woord te mogen weten, dat je zeggen moet”, zei Shi Maria,
toen hij maar niet op het woord kon komen.

Nog eenmaal ging Nansi bij God, die hem hetzelfde als den vorigen keer
herhaalde, maar weêr at hij onderweg een van de verboden vruchten; wel
was hij den guaveboom voorbij geloopen, zonder een vrucht er van te
plukken, maar hij bezweek voor de verleiding van een zuurzak: hij nam
er van en at de vrucht. Dezelfde geschiedenis als met de guave
herhaalde zich: Nansi riep „zuurzak” in plaats van „Temebè”.

Nansi kon zich de haren uit het hoofd rukken van kwaadheid, maar er
viel niets anders te doen, dan voor de derde maal bij God te gaan.

Shi Maria wanhoopte reeds; want zij wist, dat Nansi’s gulzigheid hem
weêr er toe zou brengen, een van de vruchten te eten. Dit begreep ook
Nansi’s jongste spruit, die even bij de hand was als zijn vader: daarom
zon hij op een middel, om bij God te gaan met zijn vader, zonder dat
deze er iets van merkte; hij besloot nl. de gedaante van een klis aan
te nemen, en hechtte zich aan ’s vader’s broek, toen Nansi weêr bij God
ging.

Bij God komende, vertelde Nansi zijn ongeluk: met een flinke berisping,
zooals hij zulks verdiend had, kreeg Nansi voor de derde maal te
hooren, wat hij doen en voornamelijk wat hij laten moest. Ook het
zoontje hoorde alles.

Wat Shi Maria verondersteld had, gebeurde: Nansi at weêr een vrucht:
twee van de drie boomen ging hij voorbij maar de schopappels waren zóó
verlokkend, dat hij er een vrucht van plukte en deze opat.

Op etenstijd geschiedde weêr hetzelfde; maar toen Nansi riep:
„schopappel!” schreeuwde zijn zoontje boven vaderlief uit: „Temebè!” en
op hetzelfde oogenblik werd de man volkomen machteloos. Nansi smeet hem
nu op den grond, en doodde hem. Maar in plaats dat Nansi nu voldaan
was, daar hij immers van den man bevrijd was, nam hij een mes, sneed
een stuk vleesch uit ’s man’s lichaam en at het op. Nauwelijks was het
vleesch in zijn keel verdwenen, of zijn mond veranderde in een snoet,
zooals de varkens dien heden ten dage hebben; want toen ter tijd hadden
de varkens mooie snoetjes.

„Je hebt je verdiende loon”, zei Shi Maria tot haar man, „wie dreef je
er toe, om van het vleesch van dien man te eten”?

Nansi was zeer neerslachtig, zooals wel te begrijpen was: met zijn
varkenssnoet durfde hij nu alleen ’s avonds laat of in den vroegen
morgen vòòr het licht was, uit te gaan, daar hij bang was, dat zijn
vrienden hem zouden uitlachen.

Eens op een morgen wandelde hij aan den kant van een breed water, toen
hij daar dichtbij een varken zag, dat een mooien snoet had. Hij dacht
bij zich zelf: och, kon ik ook zoo’n snoet hebben! Meteen kwam de
gedachte bij hem op, om met Varken van gelaat te verwisselen.

„Heer Varken”, zoo begon hij, „wat lijkt dit water schoon en frisch;
een bad daarin zal lekker zijn. Zou u niet een bad met mij willen
nemen?” „Waarom niet”, antwoordde het varken. „Maar weet u wel, heer
Varken”, zoo ging Nansi voort, „dat we, voordat we te water gaan, onzen
snoet moeten afnemen, daar ik gehoord heb, dat water niet goed is voor
den mond van mensch en dier”. „Ik heb er niets tegen”, zei het Varken.

Daarop namen nu Nansi en Varken beiden hun snoet af en gingen te water.
Het water was zóó frisch, dat Varken naar het midden zwom. Toen Nansi
nu zag, dat vriend Varken ver genoeg was, liep hij het water uit, pakte
den snoet van Varken, zette hem op, voordat Varken aan land was en liep
weg. Zoo moest Varken den snoet van Nansi aandoen.

En van toen af is het, dat de varkens in den grond wroeten, om den
snoet te zoeken, dien zij voorheen hadden.





CREOOLSCHE FOLK-LORE VAN ST.-EUSTATIUS.


St.-Eustatius, het voornaamste der drie aan Nederland toebehoorende
Bovenwindsche eilanden, vormt een deel der vulkanische eilandenreeks,
die, bij Saba beginnend, in Zuid-waartsche richting zich tot het
Engelsche eiland Grenada uitstrekt. Niet alleen door zijn
bodemgesteldheid, voor een groot deel uit los, zeer doorlatend en
vruchtbaar vulkanisch materiaal opgebouwd, maar ook door zijn ligging
onder den invloed van de N.O. Passaat wijkt dit eiland geheel af van
het voornaamste der Benedenwindsche eilanden, het op 800 kilometers in
Z.O. richting verwijderd liggende eiland Curaçao.

Wanneer op ruime schaal voor het vasthouden van het regenwater en voor
den aanleg van een beter wegenstelsel werd zorg gedragen, zou de bodem
van dit eiland, dat van oudsher een broeinest voor den smokkelhandel is
geweest, meer dan thans het geval is, kunnen opleveren, en zou de
armoede, die er nu overheerscht, voor betere economische toestanden
plaats maken.

De bevolking, gedeeltelijk Nederlanders en hunne afstammelingen,
gedeeltelijk uit de nakomelingen van de Negerslaven en hunne onderlinge
kruisingen voortgekomen, spreekt er algemeen Engelsch, zoodat het heel
wat moeite kost, het Nederlandsch ingang te doen vinden. Over het
algemeen staat de bevolking er op een hooger peil van ontwikkeling dan
bijv. op Curaçao, waartoe de ligging van het eiland en de toenemende
Engelsche invloed in W.-I. door de verbinding met Noord-Amerika
belangrijk heeft bijgedragen. Terwijl nl. de bevolking naast den
kleinen landbouw, waarin de toekomst van St.-Eustatius ligt, [347] het
visschersbedrijf uitoefent, doen niet weinigen dienst op vaartuigen op
Noord-Amerika, welke omstandigheid aan het peil der ontwikkeling ten
goede is gekomen en waardoor het Engelsch wel altijd de voertaal zal
blijven, hoezeer de bewoner zich steeds Statiaan (d.i. bewoner van
St.-Eustatius) en Nederlandsch onderdaan blijft voelen.

Dat door de genoemde omstandigheden het karakter der door de
Negerslaven uit Afrika medegebrachte mondelinge overleveringen hier nog
meer door vreemde invloeden zal geleden hebben, was te verwachten.

Tot voor zeer korten tijd, toen nl. het grootste deel van dezen bundel
reeds afgedrukt was, had het onderzoek naar publicaties over folk-lore
van St.-Eustatius niets opgeleverd, totdat ik door een gelukkig toeval
kennis mocht maken met den oud-gezaghebber van het eiland, die er 18
jaren heeft doorgebracht en wiens echtgenoote, Mevrouw Jo van Grol, er
een verzameling vertellingen bijeen heeft weten te brengen, waarvan ik
een der meest karakteristieke, d.w.z. een nog weinig beïnvloede
spinvertelling, in dezen bundel heb mogen opnemen [348]. De bedoelde
vertellingen zijn afkomstig van een kleurlinge, die „nurse” [349] was
bij het dochtertje van den Heer en Mevrouw van Grol, en ze in het
Engelsch heeft verteld.

Ook op St.-Eustatius behoeft de folk-lorist niet voor negatief
resultaat te vreezen; want ook hier wordt de vertelling bij allerlei
gelegenheden nog steeds in eere gehouden. Bij feesten bijv., zoo werd
mij verteld, waarop, bij fakkellicht, nog de echte ouderwetsche dansen
worden uitgevoerd, wordt de tijd ook aangenaam doorgebracht met zang en
met vertellingen „van toen en toen, waarin vooral de praatgrage oudjes
onuitputtelijk zijn”.

De spinvertelling, die hieronder volgt en getiteld is: „Braha [350]
Nanci [351] en Braha Toekema” is, merkwaardig genoeg, een variant op de
onder No. 4 van den Surinaamschen stadsneger-bundel opgenomen
anansi-tori, getiteld: „Anansi, Tijger en de doode Koe” en is blijkbaar
van denzelfden oorsprong. Opmerking verdient het, dat een rivier,
waarvan de vertelling gewaagt, op St.-Eustatius niet voorkomt. De
vertelling, of het motief voor deze, moet dus òf door slaven in de
eerste tijden der kolonisatie uit Afrika medegebracht, òf in later
tijden uit Suriname overgebracht zijn.




BRAHA-[350] NANCI EN BRAHA-TOEKEMA.

Er waren twee vrienden; de een heette Braha Nanci, de ander Braha
Toekema. Allebei waren zeer lui. Ze wilden niet werken, maar leefden
liever van wat ze door stelen machtig konden worden.

Op zekeren dag zei B. N. tot B. T.: „kom, laat ons naar ’s konings
weide gaan; daar is een lekker stukje vleesch te krijgen.”

„Goed”, zei B. T., „dan moeten we in twee van de vetste ossen kruipen
en daaruit de lekkerste en vetste stukjes snijden; maar denk er om, B.
N., wanneer je bij dat stuk komt, dat zegt: tik! tik! tik!, snijd dat
er dan niet uit want dat tik! tik! tik!-stukje is het hart en zoodra je
dat er uitsnijd, valt de os dood onder je neêr”.

„Goed, B.T., ik zal oppassen”... en de beide vrienden namen hun zakken
op en begaven zich terstond op pad. Toen ze in de weide kwamen, zagen
ze verscheidene vette ossen rondloopen. „Ha! Ha! Ha!” zei B. N., „zie
je dien rooden vetten os daar, dien neem ik voor mij”. „Ha! Ha! Ha!”,
zei B. T., „in dien mooien grijzen daar kruip ik binnen!”

Zoo gezegd, zoo gedaan; de beide vrienden kropen in de twee vetste
ossen.

B. T. sneed de mooiste en vetste stukjes uit en was zeer voorzichtig,
wanneer hij bij het tik! tik! tik!-stukje kwam, en toen hij naar zijn
zin genoeg had uitgesneden, kroop hij uit den os, deed het vleesch in
den zak en keek hij rond naar B. N.

Maar deze was nog niet te zíen, daar hij zeer gulzig van aard was en
niet met weinig tevreden was, zoodat hij nog niet genoeg naar zijn zin
had kunnen uitsnijden.

B. T. werd ongeduldig en riep: „B. N., kom naar buiten”. „Ja, Ja, Ja”,
antwoordde zijn vriend, „nog dit eene vette, heerlijke stukje en dan
zal ik komen.”

Maar weêr verliepen minuten en nog kwam B. N. niet te voorschijn.

„B. N., ik zeg je, kom er uit!” riep B. T., nu werkelijk boos wordend.

„Ja, Ja, Ja, man, dit eene vette stukje nog, dan kom ik”, was het
antwoord, doch kort daarop viel de os plotseling dood neêr, want dat
eene vette stukje was het tik! tik! tik!-stukje geweest, het hart.

Toen de os dood neêrviel, wist B. N. eerst niet, wat gebeurde en van
schrik kroop hij in de pens en bleef hij daar ineengedoken en doodstil
zitten. B. T. bij den dooden os neêrhurkende, riep toen: „Ja, man, daar
zit je nu, dat komt nu van je gulzigheid; had je net als ik gedaan en
was je met weinig tevreden geweest, dan was je nu zoo ongelukkig niet
en had je het niet zoo doodsbenauwd”. Nauwelijks had hij dit gezegd, of
hij zag, tot zijn schrik, de koeienjongen van den Koning in de verte
aankomen. Hij nam zijn zak met vleesch op en liep zoo hard hij loopen
kon, weg.

De koeienjongen, den mooisten os van den Koning dood vindende, holde
dadelijk naar den Koning, om Hem het gebeurde mede te deelen. De Koning
gelastte hem, den os te slachten en Hem de stukken te brengen. Dit
gebeurde; alleen de ingewanden enz. enz. gaf de koeienjongen aan een
arme, oude vrouw.

Deze vrouw ging met alles naar de dicht bijzijnde rivier, om het schoon
te maken. Toen ze nu de pens opensneed, sprong B. N. met zóó groot
lawaai en geschreeuw er uit, dat het arme vrouwtje van schrik op den
grond viel. „Jou, leelijk oud wijf!” schreeuwde B. N., „daar zit ik
kalm en rustig aan den oever een dutje te doen en daar kom jij met je
vuile boel en bespat mijn mooie kleeren... Schaam je je niet—geef hier
dien viezen rommel en ga terstond naar huis, anders zal er nog wat met
jou gebeuren”.

En de arme, oude vrouw, bang voor den grooten barschen man, liet alles
op den grond liggen en liep, zoo hard zij loopen kon, weg.

Toen de vrouw uit het gezicht was, begon B. N. hartelijk te lachen, nam
de boel op, wiesch alles goed schoon, stopte het in den zak en ging
zijn vriend opzoeken. Eindelijk vond hij deze, en vertelde hem, hoe hij
ontsnapt was en bovendien, hoe hij dat arme vrouwtje voor den gek had
gehouden, en haar alles ontnomen had.

„Je bent me een slimme kerel!” zei B. T.; „maar neem een goeden raad
van mij aan, en laat je voortaan nooit meer door je gulzigheid
verleiden.”

De twee vrienden gingen nu verder en kwamen voorbij een huis, waar zoo
juist een oude vrouw gestorven was. Zij traden er binnen en dadelijk
begonnen zij met de familie meê te huilen en te schreeuwen, alsof de
dood van die oude moeder ook hen ter harte ging en zij ook veel van
haar gehouden hadden.

Ja, ze dreven de schijnheiligheid zóó op, dat ze zeurig eentoonig
begonnen te zingen:


       „Een goede vrouw is zij geweest,
        De grootste eer zij haar gebracht!”


„Kom!”, lieten ze er op volgen, „trek haar beste, zwart-zijden japon
aan; omhang haar met al haar goud en zilver, dan zullen we allen te
zamen roepen om haar, zoo rijk versierd, aan hen te toonen en zullen we
voor haar zingen en bidden. Doch”, zoo gingen ze verder, „om haar alle
eer te bewijzen, haal dan ook nog een ham, een blik boter, reuzel,
kaas, suiker, twintig pond varkensvleesch, sigaren, twee flesschen
wijn, twee flesschen rum, twee flesschen jenever, twee pond koffie
en... zet dat alles op groote tafels om haar heen”.

De familie, die zeer rijk en zeer bijgeloovig was, en daarbij het
prettig vond, om aan vrienden en kennissen al haar moois en sieraden te
kunnen vertoonen, deed, wat B. N. en B. T. zeiden. En toen alles klaar
was, schaarden allen zich om de doode heen.

De twee vrienden vingen toen weêr met hun eentoonig liedje aan:


       „Een goede vrouw is zij geweest;
        De grootste eer zij haar gebracht!”


Ach, zoo besloten zij, die arme vrouw was zoo’n goede moeder, laten we
voor haar zingen en bidden en zorgen, dat de booze geesten [352] haar
niet komen halen!” En zoo bleven zij uur aan uur doorzingen, geen
vermoeienis kennende.

Eindelijk vielen een paar gasten in slaap, zoodat de beide vrienden
steeds zachter en eentoniger begonnen te zingen, totdat op het laatst
allen in zoete rust waren gezongen.

Steeds doorzingende, stonden de beide vrienden eindelijk op, namen de
doode de gouden en zilveren sieraden af, die zij in hun wijde zakken
borgen en stopten vleesch, wijn, kortom al wat op de tafel stond in een
grooten mand, en gingen ten slotte, steeds doorzingende, de kamer en de
deur uit. Eenmaal buiten zijnde, vluchtten zij met mand en al het bosch
in, waarin ze in een oogwenk verdwenen waren.

De familieleden en kennissen, die den geheelen dag reeds bij het lijk
hadden gezongen en ook daarbij veel gegeten en gedronken hadden, bleven
rustig doorslapen en werden eerst tegen den morgen wakker.

Nog half slapende, keken ze naar de doode en van de doode naar de
tafels, en tot hun grooten schrik zagen ze, dat alles, alles gestolen
was.

Een algemeen gejammer brak los; men verweet elkander, die twee vreemde
mannen geloofd te hebben en men begon bij het lijk van de oude moeder
te vechten en te schelden.

En... onderwijl, op een veilige plek in het bosch, zaten B. N. en B.
T., onder den grootsten pret, zich te goed te doen aan de gestolen
eetwaren en bewonderden zij de fraaie gouden en zilveren sieraden!





NEGER-VERTELLINGEN VAN JAMAICA.

Nancy-Stories.


Het West-Indische eiland Jamaica heeft een zeer belangrijke rol
gespeeld in de geschiedenis van het negerras in de nieuwe wereld
(Joh.). Het schijnt, dat reeds in 1517 Negerslaven naar Jamaica zijn
overgebracht, toen de Spanjaarden er zich op de suikerriet-cultuur
gingen toeleggen. Toen het eiland in 1655 in het bezit van de
Engelschen kwam, vluchtten zeer vele negers naar de bergen. Aan deze
wegloopers gaf men den naam van „Cim arrones” (= bewoners der bergen),
waaruit later de naam Marrones [353] werd. Toen men in 1673 de
riet-cultuur meer systematisch begon te drijven en er zich niet minder
dan 1 200 Engelsche kolonisten (uit Suriname) op het eiland kwamen
vestigen, zoodat zeer vele zwarte werkkrachten noodig waren,
ontwikkelde zich van lieverlede een uitgebreide slavenhandel op Afrika.

In 1673 waren ongeveer 1905 negers op Jamaica werkzaam, de marrones
niet meegerekend, een getal dat in 1690 reeds tot 40,000 gestegen was.
De behoefte aan zwarte arbeidskrachten deed zich nog meer gevoelen,
toen in 1721 de koffie werd ingevoerd, zoodat in 1807, toen de
slavernij er werd opgeheven, zich reeds 323,827 negers op Jamaica
bevonden.

Deze waren bijna uitsluitend uit West-Afrika aangevoerd. De marrones
(„marroons” in het Engelsch) kwamen van Guinea tusschen de
Gambia-rivier en Sierra Leone en van de Goudkust; de Koromantijnen,
eveneens van de Goudkust, terwijl er ook van het Niger-delta, van Lagos
en Dahomey en van de Congo en Angola zijn aangevoerd.

Evenals wij dit voor Suriname hebben trachten aan te toonen, is het wel
zeker dat verreweg het grootste deel der negerslaven van Jamaica van de
Goudkust afkomstig is, waar de Engelschen tusschen 1680 en 1807
slavendepôts hadden, en dat ook uit de meer oostwaarts gelegen deelen
van de kust van Guinea negers naar het eiland kwamen.

Deze afkomst vinden wij nu ook hier weder bevestigd door het feit, dat
het grootste deel van de Neger-folk-lore van Jamaica tot de Goudkust
met het achterland moet worden teruggevoerd en ook door de
overblijfselen van de Afrikaansche taal, die nog in het Neger-Engelsch
van Jamaica worden aangetroffen en die afgeleid moeten worden van de
Tshitaal der Ashantijnen en Fantijnen (Joh. blz. 276). [354] Het
Afrikaansche element is in de taal der Jamaica-negers veel meer door
het Europeesche, hier het Engelsche element, verdrongen, dan in
Suriname, zoodat hun taal een verafrikaansd Engelsch mag genoemd
worden.

Kan het nu verwonderen, dat ook in het leven der Jamaicaansche Negers
de Spinvertellingen (hier „Nancy-Stories” genoemd) een belangrijke rol
spelen?

Hetgeen Uncle Remus voor Georgia gedaan heeft (Ha.), deed Jekyll voor
Jamaica (Je.), en uit hun arbeid is ten duidelijkste gebleken, dat op
Jamaica het Afrikaansche element veel meer door het Europeesche
verdrongen is, dan in Georgia. Want van de 50 vertellingen, door Jekyll
medegedeeld, zijn zeker 11 uit Europa ingevoerd, en, hetgeen
eigenaardig is, eenigen schijnen hun weg naar het eiland gevonden te
hebben uit Portugal over Afrika.

Een groot deel der Jamaicaansche vertellingen zijn, hetzij zij tot de
echte Anansi-vertellingen behooren of niet, dezelfde dierenfabels of
sprookjes, den lezer reeds uit Suriname bekend, en behooren tot
dezelfde type als de Uncle Remus-serie (Ha.) en de talrijke
vertellingen van de West-kust van Afrika (Ba en Cr.). Alle dieren, die
er in voorkomen, stellen menschelijk denkende wezens voor, en zijn ook
hier gepersonifieerd door vóór den naam van het dier een voorvoegsel te
plaatsen, uit de Europeesche talen afkomstig, hetzij dit Mr., Brer (van
Brother) enz. luidt.

De naam „Annancy”, zooals op Jamaica de spin heet, zegt voor de afkomst
der vertellingen genoeg. Ook hier vinden wij de zelfde anansi der
Neger-vertellingen uit Suriname en de Goudkust terug, met zijn
formidabelen eetlust en zijn vele streken om aan voedsel te komen, met
zijn vrees voor den dood, waaraan hij op allerlei manieren tracht te
ontkomen, met zijn voortdurend streven, om oneenigheid onder de dieren
te stichten enz., om van vele andere overeenkomstige eigenschappen niet
te spreken, die een zelfden oorsprong der vertellingen verraden.

Opvallend is het, dat de schildpad, die elders zoo dikwijls in de
Neger-vertellingen optreedt, op Jamaica gemist wordt, doch hier
vervangen wordt door de pad—hetgeen begrijpelijk is, want de schildpad
(steeds wordt aan de Goudkust en de Slavenkust, wanneer dit dier in de
vertellingen optreedt, een landschildpad bedoeld) komt op Jamaica niet
voor. Enkele malen treedt ook hier „Brer Rabbit” op, die echter weinig
meer herinnert aan het traditioneele karakter, uit de vertellingen van
de Goudkust en Sierra Leone bekend.

Het luipaard, dat zoo dikwijls in de West-Afrikaansche
negervertellingen optreedt, is evenals in Suriname op Jamaica vervangen
door den tijger, hoewel de jagoear er, evenals vele andere voor de
Zuid-Amerikaansche fauna karakteristieke zoogdieren, ontbreekt.

Jekyll herinnert er aan, dat de spin in de vertellingen steeds in zulk
een slecht daglicht wordt gesteld, hetgeen wellicht hieraan moet worden
toegeschreven dat de verhalen meestal een moraliseerend karakter
hebben, en het laten uitkomen der slechte eigenschappen de bedoeling
zal hebben, het luisterende volk beter te maken.

Evenals voor mij tijdens ons verblijf in de Surinaamsche oerwouden een
plotseling uit het achter onze kampplaats gelegen negerkampement tot
mij komende schaterlach het teeken was, dat een onzer arbeiders een
anansi-tori aan het vertellen was en een geestigheid debiteerde, zoo is
ook voor de negers op Jamaica het luisteren naar „Nancy-stories” de
geliefkoosde tijdpasseering na volbrachten dagtaak; en wanneer
plotseling uit een groepje negers op het veld een schaterlach opstijgt,
kan men er zeker van zijn, dat een „Story-teller” bezig is „Bro’er” of
„Mr. Annancy” een of andere geestigheid te laten zeggen of doen.

Opmerking verdient het nog, dat meerdere vertellingen uit Jekyll’s
bundel leeren, waarom de spin te midden van een bananentros leeft (en
niet zooals in Suriname in „beslagruimten”), hetgeen niet vreemd is,
omdat zijne „Nancy-stories” op de cultuurondernemingen van het groote
eiland werden bijeengebracht, waar sedert jaren een uitgebreide
bananencultuur wordt uitgeoefend,

Het drietal „Nancy-stories”, die ik voor dezen bundel uit Jekyll’s boek
heb uitgekozen, zullen den lezer daarom zeker welkom zijn, omdat de
schrijver ook de melodieën heeft tusschengevoegd, waarmede de verteller
zijne verhalen steeds laat afwisselen.

Op Jamaica schijnt de moraliseerende bedoeling der negervertellingen
geheel op den achtergrond te zijn geraakt. Zij worden hier bijna
uitsluitend tot ontspanning verteld, en de beleefdheid schijnt daar
mede te brengen, dat de verteller zijn verhaal eindigt met: „Jack
Mantora me no choose any”, waarmeê hij wil zeggen: „Deze vertelling is
noch gericht tot jou, Jack (d.i. een willekeurige toehoorder) noch tot
een der anderen”.




1. ANNANCY IN KRABBENLAND.

Op een goeden dag stelde Anansi zichzelf tot predikant aan en begon al
preekende het land door te trekken. Op deze wijze bereikte hij
eindelijk Krabbenland. [355] Doch zijn woord vond daar geen gehoor: de
Krabben wilden niet naar hem luisteren.

„Wie niet sterk is, moet slim zijn”, dacht Anansi, „vriend Krab zal
zich door mij wel laten bekeeren. Daar kan hij donder op zeggen”. Hij
keerde nu naar huis terug, tooide er zich met toga en baret, schilderde
zijn neus rood—alles om een meer betrouwbaren indruk te maken—en haalde
eenige zijner vrienden over, om gezamenlijk zendingswerk te gaan
verrichten. De vrienden waren de Heeren Pad, Rat en Kraai*.

Al spoedig gingen zij met hun vieren op stap, en toen zij Krabbenland
bereikt hadden, begon Anansi ijverig en vurig te preeken, echter met
geen beter gevolg dan voorheen: bij vriend Krab vond zijn woord geen
ingang.

Anansi huurde toen van vriend Krab een huis, en trok daar in. Inziende,
dat Krab zich niet met preeken zou laten vangen, besloot Anansi, die
altijd veel snaren op zijn boog heeft, een anderen weg in te slaan. Hij
vervaardigde een trom en een viool, liet Kraai viool spelen, en vriend
Rat den trom roeren. Maar de muziek bevredigde hem nog niet; zij maakte
te weinig lawaai; er moest meer bij. Hij voegde daarom nog een fluit
aan zijn orkest toe en liet deze door vriend Pad bespelen.

Toen hij dit nu alles voor elkaar had, begon hij uitvoeringen te geven
en volgde nauwkeurig de levenswijze van de Krabben. En ziet! Deze
kwamen nu telkens bij hem en geraakten geheel onder zijn invloed. Wat
Anansi echter in zijn schild voerde, dat vermocht vriend Krab niet te
doorzien.

Toen Anansi nu in Krabbenland niet langer gewantrouwd werd, besloot hij
verder te gaan. Openlijk liet zijn Eerwaarde nu aankondigen, [356] dat
er in zijn woning een plechtig doopfeest zou plaats hebben, en dat de
plechtigheid door de uitvoering van hemelsche muziek zou worden
opgeluisterd. De gasten zouden met muziek ontvangen worden en met
muziek voorop naar huis teruggebracht worden. Onder de tonen der muziek
zou het loopen voor Krab een genot zijn.

Nu begon de groote repetitie. Vriend Rat sloeg op den trom, dat het
donderde; Kraai speelde op de viool, zoodat de vonken er afvlogen, en
Pad speelde op de fluit, zoodat de aderen op zijn hoofd opzwollen.
Anansi zou hen voorzingen, wat er gespeeld moest worden, en het eerste
nummer luidde:


    [Muzieknotatie]

    The bands a roll, [357] The bands a roll, the bands a roll, a
    go to Mount Si-ney [358] Sa - lem is Zak - kilow, [359] Some a
    we da go to Mount Si - ney. [360]


Verder sprak Anansi met zijn vrienden af, dat zij zich voor den schijn
door hem moesten laten doopen, en wel met zooveel vertoon, dat vriend
Krab verlangen zou, die plechtigheid ook te ondergaan.

Het doopfeest vond nu plaats en toen het was afgeloopen, waren de
Krabben daarover zóó in de wolken, dat zij niet konden nalaten te
verzoeken, hen op dezelfde wijze te begenadigen als Anansi’s vrienden.

Anansi antwoordde hen, dat hij vriend Krab de genade en den doop niet
wilde onthouden, maar dat hij er nog meê wilde wachten tot den
volgenden morgen, omdat hij zich door vasten er op moest voorbereiden.
Vriend Krab was met dit antwoord zeer in zijn schik.

Anansi legde nu zijn vrienden uit, wat hij van plan was te doen. Hij
zou vriend Krab doopen, maar niet met koud, maar met kokend water. Hij
liet een diep vat aanrukken, stelde dit als doopvont op, en verzocht
zijn vriend Krab, in het vat te kruipen en op den bodem daarvan plaats
te nemen. Toen het zoover was, vroeg Anansi zijn vrienden, den gereed
gemaakten ketel over te reiken, en hij goot dien over vriend Krab uit,
wiens lichaam daardoor geheel rood werd.

Toen Anansi dit zag, riep hij uit: „De Hemel zij dank, nu kan de slimme
rakkert mij niet langer weêrstreven, en zal Anansi hem rustig bij zijn
ontbijt kunnen verorberen”.

Sedert dien tijd bedriegt Anansi al zijn vrienden.

Ik bedoel er jou niet meê, Jack.




2. REIGER.

Er was eens een Indiaansche vrouw, die een dochter had, geboren met een
gouden ring om den vinger. Iedereen had van het geval gehoord, maar
niemand had het merkwaardige meisje gezien.

Toen Anansi deze geschiedenis vernam, wekte ze zijn eerzucht op, en hij
besloot het meisje tot zijn vrouw te nemen. Hij overlegde nu, hoe hij
het aan zou leggen, bij haar te worden toegelaten.

Aan het hoofd zijner muziekanten trok hij naar de woning van het meisje
en op zijn beleefd verzoek werd hij op het omheinde erf toegelaten. Hij
liet de muziekanten hun mooiste stukken spelen, maar deze konden het
meisje niet bekooren; haar gelaat bleef strak. Zij bleef droevig voor
zich uitstaren; zij glimlachte niet eens. Anansi, die zag, dat hij niet
vorderde, zei haar nu goeden dag en ging weêr naar huis terug.

Onderweg ontmoette hij zijn boezemvriend, heer Konijn. „Zeg, broêr
Anansi”, vroeg Konijn, „waar kom jij zoo vandaan?”, waarop Anansi
vertelde wat er gebeurd was. Toen Konijn alles had gehoord, gaf hij
Anansi te kennen, dat hij eveneens zijn geluk bij het meisje wilde gaan
beproeven. „Doe dat”, zei Anansi, „jij bent een heerlijke blanke
meneer; ik heb zoo’n idee, dat je slagen zult. Maar als het in orde
komt, deel het me in het teruggaan meê, en, wat ik zeggen wil, in dat
geval moet je mij als kamerheer te werk stellen”.

Konijn begreep niet, wat Anansi bedoelde, die stellig van plan was, hem
het meisje afhandig te maken.

Konijn begaf zich nu naar de woning van het meisje. De moeder deed hem
open en vroeg wat hij wilde. „Ik ben op zoek naar een verloofde”, zei
Konijn, „en denk haar hier te zullen vinden”. „Het spijt me, Heer
Konijn”, zei de moeder, „want ge zijt slechts een wouddier en aan een
dier wensch ik mijn dochter niet uit te huwen.”

Na eenig dralen begreep Konijn, dat hij maar moest heengaan [361].

Intusschen was Anansi buiten op Konijn blijven wachten, nieuwsgierig om
te vernemen, hoe het was afgeloopen. Toen hij nu van Konijn vernam, dat
ook deze een blauwtje had geloopen en zij samen het geval bleven
bespreken, voegde Reiger zich bij hen en luisterde gretig naar wat zij
vertelden.

Naar huis gaande, overlegde Reiger of ook hij niet een kans behoorde te
wagen, en hoe hij het zou aanleggen. Hij kleedde zich als een fijne
meneer, huurde een omnibus en reed naar het huis van het meisje, waar
hij hartelijk werd ontvangen en zóó in den smaak viel, dat reeds
dadelijk alles geregeld kon worden voor het aanstaand huwelijk.

Nu was er in het huis van het meisje een jongen, die toovenaar was, en
toen deze Reiger goed had bekeken, zei hij: „dat is geen fijne meneer;
dat is niemand anders dan Reiger, die zich verkleed heeft”.

„Je liegt”, zei het meisje, „het is mijn beminde, en geen verkleede
bedrieger”. „Heb geduld”, antwoordde de jonge man, „ik vind dat wel
uit”.

Hij volgde Reiger, eerst naar diens huis, en daarna naar den oever der
rivier, waar Reiger ging visschen. De toovenaar klom daar ongemerkt in
een boom, en terwijl Reiger zich daar met zijn arbeid bezig hield,
begon de jongen te zingen:


    [Muzieknotatie]

    Moderato.

    My id dy, my id dy, Pyang [362], ha - lee, [363]
    Come go da ri - - ver go, Pyang me.

    Yak - ky, Yak - ky, Pyang, me je - - wah - - lee [364], Pyang, me.
    Yak - ky, Yak - ky, Pyang, me je - wah - lee, Pyang.


Reiger had geen flauw vermoeden, dat iemand hem van een boom uit zat te
begluren.

Toen nu de toovenaar voor den eersten keer het lied had aangeheven,
richtte Reiger zich op en daardoor viel de hoed van zijn hoofd.

Toen nu de jongen het lied herhaalde, viel als vanzelf eerst de jas en
daarna het hemd van zijn lichaam en nadat de jongen het lied voor de
derde maal had gezongen, viel Reigers broek naar beneden.

De toovenaar had zich nu overtuigd, dat zijn vermoeden gegrond was, en
dat de vrijer van het Indiaansche meisje niemand anders dan Reiger was,
die zich onkenbaar had trachten te maken.

Reiger was nu, bevrijd van zijn kleeren, ijverig begonnen te visschen
en daarvan maakte de jongen gebruik, om zich ongemerkt uit de voeten te
maken.

Toen nu den daaropvolgenden dag de bruiloft zou plaats hebben [365] en
allen zich om den feestdisch geschaard hadden, stond de jonge toovenaar
op en zei: „Dames en heeren, als ge een aardig liedje wilt hooren, ik
weet er een”. Allen riepen als uit één mond: „Graag, steek van wal”!

De jonge man greep nu zijn viool, stemde die en begon te zingen:


        (volgt hetzelfde lied).


Reiger schrok en riep uit: „Neen, broêr, houd op met dat lied, ik kan
het niet aanhooren. Dit lied doodde mijn grootvader en als ik het hoor
zingen, word ik bedroefd”. Maar de toovenaar ging door met spelen en
zingen en ziet, achtereenvolgens vielen weêr al de kleeren van Reiger’s
lijf.

Toen Reiger zich nu ontmaskerd zag, vloog hij door de open deur naar
buiten en verhief zich hoog in de lucht.

Ik bedoel er jou niet meê, Jack.




3. ANNANCY, POES EN RAT. [366]

Eens op een dag deden Anansi en Poes een dansje en noodigden Rat tot
het bal uit. Anansi nam de viool en zong:


    [Muzieknotatie]

    Presto.

    Ying de Ying de Ying, Ying de Ying de Ying,
    take care you go talk, Oh! min’ you tatt-ler tongue, Ying de Ying,
    Min’ you tatt - - ler tongue, Ying de Ying Min’ you tatt - - ler
    tongue, Ying de Ying.


waarop hij liet volgen:


    [Muzieknotatie]

    Allegro vivace.

    Ban - dy—wi - chy wich, Ban - dy—wi - chy wich, Ban - dy
    wi - chy wich, Tim - ber hang an’ fall la la,
    fall la la, fall la.


Toen Rat steeds sneller danste, viel zijn broek naar beneden, die hem
achteraan sleepte, en waarvoor hij zich zóó schaamde, dat hij in een
hol de vlucht nam.

Hierdoor komt het, dat de rat tot op den huidigen dag in een hol
verblijf houdt.

Ik bedoel er jou niet meê, Jack!








BIJVOEGSELS.

I. NEGER-SPREEKWOORDEN.


A. SURINAME.

      NEGER-ENGELSCH.                  NEDERLANDSCHE VERTALING.

 1.   So lánga Joe no kóti        1.   De zin is: Men moet den duivel
      ábra, Joe no moe kósi            te vriend houden.
      káiman.
 2.   A no so léki bákka, a no    2.   De zin is: Blaffende honden
      so a de fádon.                   bijten niet.
 3.   Táki réti a no asránti.     3.   Waarheid spreken is nog geen
                                       oneerbiedigheid.
 4.   Joe séri wísiman, Joe       4.   Gij verkoopt een vergever en
      bai azéman.                      koopt een heks terug. De zin is:
                                       Gij geraakt van den wal in de
                                       sloot.
 5.   Te joe nákki káppa lási,    5.   Als ge onder aan den suikerketel
      joe jeri boliman tongo.          klopt, zult gij des kokers stem
                                       vernemen. De zin is: Wie bij het
                                       onderzoek naar de waarheid den
                                       rechten man treft, zal het ware
                                       van de zaak vernemen.
 6.   Te brafoe fájà, joe de      6.   Als de soep heet is, gebruikt
      téki spoen de driéngi            men een lepel, maar als zij koud
      hem, ma te a kóuroe, han         is, steekt men er de hand in. De
      sa wakka na ini.                 zin is: Den zachtzinnige durft
                                       men aan, den driftige ontziet
                                       men.
 7.   Joe sa kìbri óuwroe         7.   Ge zult een oude bes (vrouw)
      mamá, ma joe no sa kìbri         verbergen, maar haren hoest kunt
      hém froekóutoe.                  ge niet verbergen; d.i. de aap
                                       komt altijd uit de mouw.
 8.   Grabóe njanjám, ma no       8.   Grabbel naar spijs, maar niet
      grabóe taki.                     naar praatjes.
 9.   Tángi foe boen da kódja.    9.   Stank voor dank.
10.   Tóngo tjári hem mássra     10.   De tong voert haren meester tot
      na boen, atjári hem              geluk, maar brengt hem ook
      mássra na ógri toe.              dikwerf in het ongeluk.
11.   Tódo táki, iffi joe de     11.   De kikvorsch zegt: zoo er van
      táki foe gogó, mi no kan         billen gesproken wordt, kan ik
      piki, mára iffi joe de           niet meespreken, maar als ge
      taki foe hai, mi kon             over oogen handelt, zal ik U te
      piki.                            woord staan.
12.   Sáni móro keeskési, a      12.   Als de aap in de benauwdheid
      brasà makà.                      zit, omvat hij den doornstruik.
13.   Joe ha’ prasénsi, joe sa   13.   Als ge geduld hebt, kunt ge de
      si míra bére.                    ingewanden van een mier zien. De
                                       zin is: geduld overwint alles.
14.   Bósi swíti, ma a tjári     14.   Kussen is zoet, maar baart wel
      sábiso.                          eens berouw.
15.   Hattí-bron no de méki      15.   Gramschap brengt geen goed
      wan boen pikíen.                 kroost voort.
16.   Nanái de háli tetéi,       16.   De naald trekt de draad en de
      tetéi de háli nanái.             draad trekt de naald. De zin is:
                                       Wij hebben elkander onderling
                                       noodig.
17.   Móni kabà, kómpe kabà.     17.   Als het geld op is, is ’t met de
                                       vrienden gedaan.
18.   Te joe tráppoe na míra     18.   Wanneer ge in een mierennest
      hóso, joe sabi ho disi           trapt, weet ge dan, welke mier u
      béti joe.                        gebeten heeft?
19.   Bégi móro bétre léki       19.   Bedelen is beter dan stelen,
      foefóeroe, ma wróko da           maar werken is de baas!
      bási.
20.   Joe lóbi okró*, joe moe    20.   Houdt ge van de okra*, dan moet
      lóbi hem síri toe.               ge ook van de pitten houden. De
                                       zin is: Zoo ge van mij houdt,
                                       houdt ge ook van mijn kinderen.




B. WEST-AFRIKA.


a. De Ewe-taal sprekende Negerstammen van de Goudkust.

1. Hij, die geen zitbankje vindt, moet op den grond zitten.

2. Als een mensch geen kleine mat tot zijn beschikking heeft, moet hij
staande slapen.

    NB. Beide spreekwoorden worden gebruikt, om uit te drukken, dat men
    zich naar de omstandigheden behoort te voegen.

3. Hoewel men twee oogen heeft, ziet men toch geen twee dingen
tegelijk.

4. Men kan niet op twee vogels tegelijk jacht maken.

    NB. Deze beide spreekwoorden behooren tot een groep, die moet
    leeren, dat men nooit twee dingen tegelijk kan doen.

5. Rijken kunnen slaven koopen, doch niet hun leven.

6. Wanneer een jongen beweert, dat hij water met een touw wil ophalen,
vraag hem dan, of hij het water

    NB. Dit spreekwoord wil zooveel zeggen als: Antwoord een dwaas in
    overeenstemming met zijn dwaasheden.

7. De vogel in het hok is onbekend met den dag van zijn dood.

8. Geen menschenkind weet, wanneer hij sterven zal.

    NB. Beide spreekwoorden werden eertijds gebruikt, om het volk er
    aan te herinneren, dat zij er ieder oogenblik aan blootstonden,
    als slaven verkocht te worden.

9. Kauris* maken den mensch.

10. De zoon van den vreemdeling maakt het volk toornig.

    NB. Dit spreekwoord heeft betrekking op vreemdelingen, die lachen
    om de gebruiken van den inboorling. De zoon doelt op de ervaring,
    dat jongeren hiertoe eerder geneigd zijn dan menschen van meer
    ondervinding.

11. Door babbelpraatjes in de woning blinkt de mensch niet uit.

    NB. De zin is: Daden, geen woorden.

12. Hij, die voor zich zelf werkt, kan doen wat hem bevalt.

13. De mond zegt een menigte dingen, die het hart niet uitbrengen kan.

14. Steenen zijn zwaar, doch de steenen stamper is nog zwaarder.

    NB. Daar de steen, waarmede het koren wordt gestampt, in verhouding
    tot zijn grootte zeer zwaar is, beduidt dit spreekwoord: Oordeel
    niet naar den schijn.



b. De Yoruba-taal sprekende stammen der slavenkust.

1. Hij die vergeeft, maakt een einde aan den twist.

2. Een scherp woord is even taai als een boogpees.

    NB. De zin is: Een scherp woord kan niet geheeld worden, een wond
    wel.

3. Begin niets, wat ge niet tot een goed einde kunt brengen.

4. Hij die een schoonheid huwt, trouwt verdriet en ellende. [367]

5. Met fortuin kan men geboren worden, doch wijsheid komt eerst later.

6. Waar de mensch ook heen trekt, altijd neemt hij zijn karakter meê.

7. Goud moest alleen verkocht kunnen worden aan hem, die de waarde er
van kent.

8. Wanneer ge niemand naar de markt zendt, zal de markt niemand naar U
zenden.

9. Datgene, waarvan een kind houdt, zal zijn maag geen kwaad doen.

10. Wanneer ge te gauw een vrouw lief hebt, zult ge haar spoedig niet
meer beminnen.








II. AVOND OP HET WATER

in Sierra Leone

naar Florence M. Cronise en Henry W. Ward.


Sobah was een geboren handelsman en als zoodanig het type van zijn
stamgenooten, wier meest op den voorgrond tredende eigenschappen
koopmansgeest was.

Dikwijls had hij ver het land in tochten gemaakt, om waren te
verhandelen en hij had ook nu en dan een bootlading met produkten naar
de markt van Freetown [368] gebracht. Heden kwam de handelsman weêr bij
hem te voorschijn. Nadat hij zich van een zestal mannen voor den
boottocht had verzekerd, besteedde hij den dag om zijn waren bijeen te
brengen en in de boot te laden.

De lading bestond uit manden met rijst, palmolie, peper, kolanoten*,
kleedingstukken van het land, rubber en ivoor. Een witte vogel werd
voor in de boot geplaatst, in de vaste overtuiging, dat diens
tegenwoordigheid een voorspoedige reis zou kunnen verzekeren.

Laat in den namiddag, kort voordat de vloed voor eb plaats maakte en de
stroom meê werd, stak de boot van wal en namen de zes sterke
bootslieden de riemen op, om, den ganschen nacht doorroeiende, de
riviermonding te bereiken. Spoedig bewogen zij hunne riemen in
regelmatigen slag en door de eentonige melodie van het roeilied schenen
de boot, de stroom, de voor- en achterwaartsche bewegingen der
lichamen, en de slag der riemen tot een onafscheidelijke harmonie van
geluid en beweging samen te smelten.

Wanneer deze eenvoudige zielen evenzoo op de schoone en verheven
natuurtafereelen konden reageeren [369], als zij het doen op de
rythmische bewegingen en de melodieën van het bootgezang, zouden zij
zeker door het panorama zijn aangegrepen, dat bij een plotselinge
rivierbocht in het gezicht kwam.

Groote mangrove-boomen*, die aan beide oevers naar de rivierzijde
heenbogen, strengelden hunne stammen, gedragen door hunne op stelten
gelijkende luchtwortels, hier en daar tot een hoog gewelf boven den
stroom. Laag kreupelhout vulde overal de tusschenruimten op. Op touwen
gelijkende lianen kropen door alles heen, boomen en struiken in rijken
overdaad verstrikkend of in sierlijke guirlandes uit het groen van de
takken der boomen omlaag hangend.

Waterlelies vormden langs den oever een dichte massa, landwaarts in een
verrukkelijke varen-vegetatie overgaande. Uit de donkergroene massa op
de zandbanken in de rivier verhief zich het schitterende karmozijnrood
van het jonge gebladerte, dat op bloemen geleek, die de takuiteinden
kroonden. Elders ontplooide zich een wereld van bladeren, eindeloos
verschillend in vorm en tint, die soms aan bloemen deden denken.

Vogels, met de schitterendste kleuren getooid, zweefden hier en daar
tusschen de boomen; apen snapten en kijfden, terwijl hunne slanke
lichamen zich op hooge rietstengels in evenwicht hielden of uitgestrekt
lagen op een bed van mos. Krokodillen koesterden zich vadzig in de
avondzon.

Van de kromming de rivier benedenwaarts beschouwende, geleek de stroom
wel een onafgebroken laan van groen, waartusschen zich hier en daar
slechts een tikje kleur vertoonde. Wanneer de onheilspellende gedachte
aan de tegenwoordigheid van slangen en krokodillen niet onaangenaam had
gestemd, zou deze plek een stukje tooverland kunnen geweest zijn, zóó
stil en zóó eenzaam, alsof geen menschelijk wezen ooit deze heiligheid
had betreden. Het was voor den ontwikkelden sterveling een plek, om in
stille vereering te blijven wijlen bij den Geest der Oneindigheid.

Maar onze zwarte roeiers in hunne primitieve kleeding hadden nu geen
oog voor al de schoonheid, die zich hier ten toon spreidde, geen ziel
om in trilling te geraken tegenover dit geheiligde natuurtafereel. Hun
gemoed was te veel vervuld van vrees en bijgeloovigen angst. Voor hun
verduisterden geest scheen het een plek te zijn, waar onzichtbare,
booze geesten bij voorkeur ronddolen.

Een krokodil schoot met een zachten plons in het water, en verdween uit
het gezicht. De zon daalde in het Westen neêr en wierp onheilspellende
schaduwen in het dichte gebladerte. De bootslieden werden van een
naamlooze vrees vervuld; hun gezang [370], zoo lang volgehouden, stierf
eindelijk geheel weg, en terwijl zij een zilverstuk in het water
wierpen, om den Geest van de rivier gunstig te stemmen [371], lichtten
zij de riemen uit het water, opdat het geluid, dat deze maakten, den
Geest van deze plek niet zou verontrusten. Daarop lieten zij zich te
midden eener ademlooze stilte door den stroom meêvoeren, totdat de boot
verderop breeder water had bereikt. Toen weêr vrijer ademend, gingen
zij met roeien voort, eerst langzaam, doch daarna met steeds toenemende
kracht, totdat het geluid der riemen met de echo van het bootgezang
volkomen harmonieerde.

Terwijl bij de eerste teekenen van den aanbrekenden dag de zandbanken
aan de riviermonding bereikt waren, maakte een sterke zeebries het
onmogelijk vooruit te komen, zoodat het gezelschap zich genoodzaakt
zag, voor onbepaalden tijd te stoppen.

Vermoeid van het roeien, den langen nacht door, bereidden zij zich twee
aan twee in minder gemakkelijke houding tot den slaap voor, waaruit zij
eerst na vele uren ontwaakten. Op de met steenen bedekte plaats vóór in
de boot werd nu een vuur aangelegd, en daarop een overvloedige
hoeveelheid rijst en visch gereed gemaakt. Nadat zij zich nu allen om
den grooten rijstpot hadden neêrgezet, begonnen zij het eten in zulke
groote hoeveelheden naar binnen te werken, als slechts een negermaag
kan bevatten.

Gedurende het geheele verdere deel van den dag bleef de zeebries met
slechts een kleine vermindering voortduren, zoodat het hun duidelijk
werd, dat ook de nacht rustend zou moeten worden doorgebracht, alvorens
de reis kon worden hervat. Het avondeten was een herhaling van den
morgen, de hoeveelheid niet uitgezonderd, en toen zij daarmede gereed
waren, hielden zij zich op hunne eigene bijzondere wijze bezig.

De volle maag bracht een beminnelijke gemoedsstemming te weeg, en de
toenemende schaduwen van den avond wekten bij het volk een gevoel van
saamhoorigheid en gezelligheid op, die de tongen losmaakt. Het uur was
nu gunstig voor vertellingen: het lichaam was in rust, men verzuimde
niets en de nachtelijke duisternis dreef den geest daar vanzelf heen.

In zulke omstandigheden waren vertellingen onvermijdelijk, en er was
slechts een ingeving voor noodig, om er meê te beginnen.

De buitengewone ruimte, die Dogbah tot zijn beschikking had, om zooveel
rijst te kunnen bergen, waarvan hij kort tevoren bij het avondeten
blijk had gegeven, was een ongezochte aanleiding, om een korte grap te
maken, waarover allen, het slachtoffer inbegrepen, hartelijk moesten
lachen.

Onwillekeurig bracht dit Sobah den ontzettenden eetlust van Heer Spin
in de gedachte, de personificatie van de deugden van den Neger, maar
ook van zijn ondeugden. Met een guitige flikkering in zijn oog en met
een veelzeggende schokschoudering nam Sobah een meer bevelende houding
aan, om zich voor zijn vertelling voor te bereiden.

De mannen, gewoon, om de helft hunner gesprekken door meer of minder
geheime teekens te voeren, begrepen dadelijk, wat er komen ging, en
zetten zich in luisterende houdingen neêr.

De vertelling was vol leven en beweging, en bracht spoedig zoowel den
verteller als de luisteraars in de stemming, die de vertelavonden, nog
beter vertelnachten bij de negers kenmerkten.

Nadat Sobah een tweetal vertellingen had gedaan, waarnaar de mannen met
aandacht geluisterd hadden, en die hen herhaaldelijk in onbedaarlijke
lachbuien hadden doen uitbarsten, begon hij in zijn geheugen naar een
of anderen daad van vriend Spin te zoeken, waardoor de weinig eervolle
rol, die deze kleine held in de beide vertellingen had gespeeld,
eenigzins zou kunnen worden goedgemaakt.

Met een „Wel! Spin, sterke kerel!” beantwoordde hij eenigzins vinnig
een minachtende opmerking van Dogbah, en als protest tegen diens
uitdagende bewering, begon hij het wonderbaarlijke heldenfeit van Heer
Spin te vertellen bij een wedstrijd in sterkte tusschen Olifant en
Hippopotamus [372]:




SPIN, OLIFANT EN HIPPOPOTAMUS.

„In Afrika heerschte er hongersnood. Ook de dieren konden geen voedsel
vinden, want tengevolge van langdurige droogte was het gras
verschroeid, waren de planten verdord.

In die troostelooze wereld ontmoette Spin op zekeren dag Olifant. „Wel!
Hoe gaat het?” vroeg Spin. „Niet best”, antwoordde Olifant. „Maar, wat
ik zeggen wil, hoe kom jij aan den kost? Ik heb al in dagen niets
gegeten”.

Spin, die niets bezat en van den honger rammelde, wilde dit echter niet
laten blijken en zei dus: „Het is waar, alles ziet er dor en dood uit,
maar ik zal spoedig wel een gelegenheid vinden, om mij en mijn gezin
rijkelijk van voedsel te voorzien”. „Als je dus een plaats vind”—liet
Olifant er op volgen, „verzuim dan niet, mij dadelijk te roepen”.

Spin beloofde dit op zijn woord van waarachtig. „Het gaat mij aan het
hart, je zoo mager te zien” zei Spin, „je wordt met den dag kleiner.
Vroeger was je zoo reusachtig groot en dik en nu ben je haast van mijn
postuur. Je ziet er uit, of je te veel drinkt. Ik geloof stellig, dat
ik in staat ben, je van den wal in de rivier te trekken”.

Olifant begreep niet, dat Spin hem een poets wilde bakken en het op
zijn leven gemunt had; de goede slungel ging daarom gaarne op de
uitdaging van Spin in en riep uit: „Ik zal je toonen, wie sterker is;
kom maar op!”

„Goed”, zei Spin, „we zullen touwtrekken en ik zal voor een mooi, dik
touw zorgen”.

Hij ging nu naar het bosch op zoek naar een liaan*, een boschtouw, en
vond er al spoedig een, zoo dik als een krokodillenkop. Hij sneed dit
af en bracht het naar den rivieroever. Daar keek hij uit naar vriend
Hippopotamus*, en toen hij dezen zwemmende ontdekte, riep hij hem toe:
„Wedden, dat ik sterker ben dan jij en je uit het water trek?”

Hippopotamus begon te lachen en antwoordde: „Wat een bluffer ben je
toch; je bent immers veel te klein voor zoo iets. Met mijn kleinen teen
[373] trek ik jou met gemak van den kant in de rivier”.

„Best”, zei Spin. „We zullen zien. Wanneer zullen we de proef nemen?”

„Morgen ochtend”, riep Hippopotamus terug.

„Afgesproken”, riep Spin, „ik zal het trektouw wel meêbrengen”.

Spin liep daarop het bosch in naar Olifant en maakte met hem dezelfde
afspraak voor den volgenden morgen.

De beide groote dieren hadden in het minst geen vermoeden, dat zij
tegen elkaar zouden moeten trekken.

Spin stond op de afgesproken plaats en was met het boschtouw gereed,
bond het eene einde daarvan om Olifant, het andere om Hippopotamus, en
zorgde dat zij elkander niet konden zien. Toen hij nu zoover gereed
was, riep hij de dieren, die met de koppen van elkander afgewend
stonden, toe: „houd je gereed; ik begin nu te trekken!”

Spin plaatste zich nu in het midden van het touw, deed er een ruk aan
en kroop toen achter een boom weg.

De twee reusachtig sterke dieren begonnen nu met alle macht te trekken.
Zij trokken en rukten, tot zij bijna niet meer konden. Spin vuurde hen
voortdurend aan met zijn geschreeuw. Geen van beiden wilde het opgeven
en zij trokken zóó lang, tot zij buiten adem waren. Hun ijdelheid
belette hen te erkennen, dat Spin de sterkere was.

Maar de ijdelheid werd hen noodlottig, want na lang worstelen, vielen
zij beiden dood neêr”.— — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —

Woorden alleen kunnen geen juisten indruk geven van de werkelijkheid.
Sobah wist dezen ook niet bij zijn schildering van den wonderlijken
strijd teweeg te brengen, want, geheel medelevend met de toenemende
spanning van het verhaal, was hij overeind gaan staan, en ging hij nu
zóó geheel op in den strijd, dien hij schilderde, dat hij door toon,
blik en gebaar op ieder moment van den verschrikkelijken strijd
reageerde, totdat hij bij het van vermoeienis dood neêrvallen der beide
strijders eveneens op zijn zitbank uitgeput neêrzonk.

Het was een zeldzaam stukje ongeoefende welsprekendheid. De lange
pauze, die de verteller op den dood der beide groote dieren liet
volgen, was noodig om de gespannen aandacht weder te vestigen op het
slot van het verhaal. Daarna ging hij tot een zachter stemming over,
toen hij aldus vervolgde:


„Spin was in zijn nopjes, toen hij de dieren zag bezwijken, en hij riep
uit: „Jullie heeten sterker dan ik, maar dat is mis hoor! Ik ben
sterker, omdat ik meer verstand heb”. [374] Toen nam hij de dieren op
en bracht ze een voor een naar een veilige plaats”.


Dit was een wonderbaarlijk heldenfeit, zelfs voor Heer Spin zelf, en
Sobah wierp een blik uit een zijner ooghoeken, om te zien, hoe dit feit
door zijn toehoorders ontvangen was geworden. Op hun gelaat stond
duidelijk te lezen: „hoe kan dat? Zoo’n kleine spin kan toch geen
olifant dragen!” De verteller had echter zijn antwoord dadelijk gereed
en zei:


„Toch is het zoo! Spin is te lui om te werken; de lichtste taak valt
hem zwaar, maar geroofd voedsel kan hij altijd tillen. Spin droeg dus
de dieren naar een plaats, waar hij ze kon villen en in stukken hakken.
Hij liet nu dieren aanrukken, om hem bij te staan en het vleesch naar
huis te brengen. Zijn helpers beloonde hij op keurige wijze met afval
van Olifant en Spin en zijn gezin leefden nu rijkelijk van het door
list verkregen voedsel, totdat de hongersnood langzamerhand uit het
land verdwenen was”.

„Vóór dien tijd”, moeten jelui weten, „leefden er nog geen visschen in
het water. Toen Spin zijn gedoode dieren had afgehakt en het vleesch
had weggedragen, wierp hij de rest van den afval in de rivier en ziet,
toen kwamen er visschen te voorschijn. Zoo is dus Spin eigenlijk de
schepper der visschen geworden, en zoo heeft alles wat visch eet, veel
aan hem te danken”. [375]


Deze geheel nieuwe verklaring van den oorsprong der in het water zoo
overvloedig voorkomende dieren, scheen voor het kinderlijke brein der
zwarte bootslieden niet zoo heel ongeloofelijk. Het water rondom hun
boot wemelde op dat oogenblik van visschen, [376] en als Spin ze niet
had voortgebracht, wie had het dan gedaan?

Hobahky, voor wiens neus de geur van een dampenden vischpot een
heerlijkheid was, uitte dadelijk zijn gevoelens met: „Spin, goed man
is; hij gemaakt heeft visch, en wij kan eet die!”

Oleemah was geneigd, geloof te schenken aan het verhaal van Spin, en
vereerde in stilte zijn Held, die door zijn behendigheid en list voor
zich en zijn familie gedurende den hongersnood aan eten had weten te
komen.

In dien tusschentijd was de wind verminderd, en naar een gunstiger kant
gedraaid. De wolken, die de maan in den vroegen avond verduisterd
hadden, waren opgetrokken. De volle maan verspreidde zijn zilveren
glans over het water en Sobah, die met zijn geoefend oog den toestand
van weêr en water had geïnspecteerd, besliste, dat het oogenblik nu
gunstig was, om de reis voort te zetten.

De kleine mast werd nu omhoog gezet, het zeil geheschen en onmiddellijk
daarop joegen de mannen voort in de richting van Freetown, hunne
gedachten aan Spin voor minder inspannende uren bewarende.








III. DIEREN-FABEL [377],

verteld door een Bantoe-neger van den Mpongwe-stam in Libreville,
hoofdplaats aan de Gaboon-rivier, naar den Engelschen tekst van Robert
H. Nassau (N.).




WIE ZIJN KROKODIL’S VERWANTEN?

Personen:

    Ngando (Krokodil).
    Sinyani (Vogels).
    Sinyama (Beesten). [378]


Krokodil was oud. Ten slotte stierf hij. Snel verspreidde zich het
nieuws van zijn dood onder de Beesten. Zijn verwanten en vrienden
begaven zich naar de Droefheid. Nadat een daartoe vastgesteld aantal
dagen was verstreken, werd de vraag omtrent de verdeeling van zijn
eigendommen besproken. Dadelijk reeds ontstond er oneenigheid over de
vraag, wie zijn naaste verwanten waren.

De stam der Vogels zei: „Hij behoort tot den onzen en wij zijn dus de
eenigen, die op de eigendommen aanspraak maken”.

Hun eisch werd besproken, waarna de anderen vroegen:

„Waarop gronden jullie de verwantschap? Jullie dragen veêren, en geen
beschermende platen, zooals hij”.

De vogels antwoordden: „Het is waar, hij droeg onze veêren niet, maar
jullie moeten niet kijken naar wat hij bij zijn leven droeg. Oordeel
naar wat hij was, toen zijn leven begon. Kijk! Hij begon immers net als
wij. Wij gelooven in eieren. Zijn moeder bracht hem als ei ter wereld.
Hij is onze naaste verwante, en wij zijn dus zijne erfgenamen”.

Maar de Beesten zeiden: „Niet waar! Wij zijn zijn verwanten, en zijn
eigendommen moeten onder ons verdeeld worden”.

Toen kwam de groote Dierenraad bijeen, en deze vroeg aan de Beesten, op
welken grond zij dan hunne verwantschap wilden aantoonen en welk
antwoord zij konden geven op het argument der vogels met betrekking tot
den oorsprong van den Krokodil uit een ei.

De Beesten zeiden: „Wij verklaren, dat het stamkenteeken in het begin
moet gezocht worden, niet in een ei. Want alle wezens vangen als eieren
aan. Leven is het oorspronkelijke begin. Kijk? Wanneer het leven
werkelijk in het ei begint, dan is het stamkenteeken duidelijk. Toen
Ngando’s leven begon, had hij vier pooten, evenals wij. Wij oordeelen
naar pooten, niet naar eieren. Alzoo is hij onze verwante. En wij
zullen zijne eigendommen nemen”.

Maar de Vogels antwoordden: „Jullie beweren, dat wij zijn verwanten
niet zijn, omdat wij veêren hebben en geen Ngando-platen. Maar, jullie,
kijk naar je zelf! Oordeel naar je eigen woorden. Ook jullie dragen
geen Ngando-platen, jullie met jelui haar en dik vel! Jelui woorden
zijn niet juist. Het begin van zijn leven was niet, zooals jelui
zeggen, het oogenblik, toen de ledematen van de kleine Ngando
ontsproten. Reeds daarvóór was er al leven in het ei. En zijn ei was
geheel als ons ei, niet wat jullie eieren gelieven te noemen. Jullie
zijn dus zijn verwanten niet. Hij behoort bij ons”.

Maar de Beesten bleven redetwisten; het gekrakeel bleef heen en weêr
gaan en kwam nooit tot een einde [379].








VERKLAREND REGISTER [380].


N.B. In dit register zijn de volgende afkortingen gebruikt:


                A      = Arowakken of Arowaksch.
                B      = Boschnegers.
                C      = Caraïben of Caraïbisch.
                G      = Guyana.
                I      = Indianen of Indiaansch.
                N      = Negers.
                N.E.   = Neger-Engelsch.
                S      = Suriname en Surinaamsch.
                Z      = Zie.
                a      = aldaar.


De tusschen haakjes geplaatste letters hebben ook hier betrekking op de
geschriften, in het litteratuuroverzicht genoemd.



A.

Aardeten of geophagie is een ziekteverschijnsel, dat zich uit in het
eten van aarde, stukken griffels, krijt enz. In S. komt het veel voor
bij lijders aan mijnwormziekte (Anchylostomiasis). In den slaventijd
kregen de „grondvreters” maskers voor den mond. Dit grondeten is
vermoedelijk een verschijnsel der bedoelde mijnwormziekte, veroorzaakt
door een parasitischen rondworm (Anchylostoma duodenalis). De lijders
aan deze ziekte, die ook veel bij immigranten voorkomt, en waaraan
kinderen veelal sterven, worden bleek en voelen zich zeer vermoeid. De
hartwerking is verhoogd en de eetlust gestoord.

Aars. Uitmonding van het darmkanaal, waardoor de faeces verwijderd
worden.

Aboma. N.E. naam voor Anaconda (Z. a.).

Abonjera. N.E. naam voor een plant (Sesamum indicum L.) uit de fam. der
Pedaliaceën, waarvan het zaad, in koekjes gebakken, gegeten wordt. Ook
olie wordt uit het zaad geperst (Sesam-olie).

Acouri, ook wel Agoeti (in het N.E. Koni-Koni) genoemd, is een
knaagdier (Dasyprocta agoeti), dat in holle boomen huist en van wortels
en vruchten leeft. Het vleesch is smakelijk.

Agoeti. Zie Acouri.

Alligator. In G. komen drie soorten van dit Krokodillengeslacht voor.
De soorten van dit geslacht, ook Kaaiman (Kaikoetji der A.) genoemd,
worden 1.20 M. tot 2.60 M. lang en zijn voor den mensch niet
gevaarlijk.

Amalivaca. Mythische Held, die door de C., meer in het bijzonder door
de Tamanaca’s, een oorspronkelijken stam der C., vereerd wordt.

Anaconda. De grootste slang van G., ook wel Waterboa genoemd. De A.
(Eunectes murinus) wordt 6–8 M., soms 10 M. lang en leeft in de
nabijheid van het water. Zie Aboma en Camoedi.

Ananas. Schijnvrucht van Ananas sativus, bevat geen zetmeel, doch veel
suiker. De I. Ananas heeft wit vleesch, is ronder en minder geurig.

Animisme is de bij primitieve volken heerschende voorstelling, dat alle
natuurverschijnselen uitingen zijn van persoonlijke, denkende, willende
wezens. Alle bewerktuigde en onbewerktuigde wezens hebben volgens hen
een eigen ziel (anima) of geest. De zielen of geesten hebben volgens
dit geloof het vermogen, het dier, de plant of het voorwerp, waarin zij
huizen, te verlaten en vrij rond te dolen.

Anjoemara. Groote vischsoort (Hoplias macrophthalmus = Macrodon
aimara), die in de Midden- en Boven-rivieren en hare zijstroompjes van
G. veel voorkomt, en wier vleesch zeer smakelijk is. Behalve met den
hengel en met springlijnen, wordt de A. meestal met zg. springmanden
(Z. a.) gevangen.

Anona. Plantengeslacht der Anonaceën, waartoe de zuurzak (A. muricata
L.) behoort, die van stekelige wratten voorziene, zeer saprijke
vruchten heeft, en de schopappel (A. squamosa L.), wier gladde
vruchten, van de grootte van een appel, eveneens gegeten worden.

Apoetoe. Knots, strijdbijl der I., gemaakt uit het zware en harde
ijzerhout en het fraaie letterhout. De Apoetoe wordt tegenwoordig nog
slechts bij feesten en dansen gebruikt.

Arend. De zg. Harpi (Thrasaëtus harpyia L.) is een der zeldzaamste
roofvogels van Guyana’s binnenland, en tevens de grootste. Hij voedt
zich hoofdzakelijk met brulapen en luiaards. De I. houden hem tam, ten
einde zich op gemakkelijke manier de veeren voor hunne pijlen en
hoofdtooi te verschaffen. Twee maal p. jaar worden de veeren, die een
belangrijk ruilartikel zijn, aan het tamme dier ontnomen. De vrouwen
zorgen voor de voedering en dragen het dier met zich meê, als de I.
hetzij tijdelijk, hetzij voor altijd een verblijf verlaten. De bezitter
van een levenden Harpi is bij de I. zeer in aanzien.

Armadil. Naam voor het gordeldier, meer in het bijzonder van een groote
soort (Priodontes giganteus). Het schild van de gewone soort, die als
alle Gordeldieren in eigengegraven holen, meest op zandterreinen huist,
wordt in de I.-hutten vaak gezien. In S. heet het gordeldier
schildvarken, in het N.E. kapasì.

Awari. Buidelrat. Verschillende soorten van het tot de Roofbuideldieren
behoorend geslacht Didelphis, dat tot Amerika beperkt is, komen in G.
voor, en zijn gevreesde kippendieven. Zie ook: Boschrat. Onder Awari
verstaat men ook een spel, dat groote overeenkomst heeft met het
Dakonspel op Java. Dit spel, dat met het Awari-bord (Awari-bángi)
gespeeld wordt en een groot verspreidingsgebied heeft, moet door de
negerslaven uit Afrika naar W.-I. zijn overgebracht. Zelfs de B. spelen
het. (C.a.)

Azéman. Heks, die volgens het geloof der negers des nachts in
lichtenden gloed rondwaart, om menschen bloed uit te zuigen. Het volk
gelooft, dat de vampier (Z. a.) een doode is, die ’s nachts zijn graf
verlaat, om den levenden bloed uit te zuigen. De Azéman kan allerlei
vormen aannemen en door kleine openingen binnendringen.



B.

Baboen. N.E. voor Brulaap (Mycetes seniculus). De C. noemen deze
schreeuwer der wouden van G. Aloeatta, de A. Atoeli. Het vervaarlijk
gebrul, dat de baboen, vooral in het vroege morgenuur, laat hooren,
wordt teweeggebracht door een zakvormige holte aan het strottenhoofd,
die gesteund wordt door een balonvormige uitbreiding van het tongbeen.
Het oude mannetje, dat het gebrul inleidt en aanvoert, noemen de N. de
dominee. (Zie C. b., waar een afb. van deze klankbodem voorkomt).

Baboenland. De voorstelling, die in No. 11 van de I.-serie door deze
voortreffelijke natuurwaarnemers van het Baboenland hoog in de boomen
van het oerwoud, gegeven wordt, is begrijpelijk voor wien het
familieleven van een troep brulapen op een hoogen boom aan den oever
van een der Surinaamsche rivieren heeft mogen gadeslaan (C. b.).

Bacove. Zie bij Banaan.

Bactris. Geslacht van Palmen, waarvan de stam met lange, gemakkelijk
loslatende stekels bedekt is. B. minax, Miq., de Kiskissi makà der N.,
heeft blauwzwarte vruchten, die gegeten worden.

Bajadoe. A. naam voor duizendpoot (Z. a.).

Bakkeljauw. Amerikaansche gedroogde visch.

Bakróe. Soort geest, die gezegd wordt in een dwerg te huizen. Deze kan
ook den vorm van dieren aannemen en tijdelijk in levenlooze voorwerpen
zijn verblijf opslaan. De bakróe, waaraan ziekten en allerlei
ongemakken toegeschreven worden, kan, zoo gelooft men, alleen door de
Wisiman (Z. a.) uitgedreven worden. De Bakróe neemt in het
neger-bijgeloof een belangrijke plaats in. (Zie verder: Encyclopedie v.
W. I. en P. b.).

Banab. Tijdelijke hut, die de I. bouwen tot bescherming gedurende den
nacht.

Banaan of Pisang, is een var. v. Musa paradisiaca. De vrucht heeft een
hoog zetmeelgehalte en vertoont vele variaties, die met bepaalde namen
worden aangeduid. De I. planten op hunne kostgronden bananen aan; hun
gerecht, dat tom-tom heet, wordt uit bananen bereid.

Bananenbek. Het geslacht Cassicus telt onder de vogelfauna van G.
meerdere soorten, die verwant zijn aan de prachtig gekleurde
troepialen, en door zijn voorkomen in groote troepen er onze spreeuwen
vervangen. De meest bekende is C. decumanus, wier buidelvormige nesten
bij menigte aan de boomen hangen.

Banja. Negerdans, waarbij eertijds het Afrikaansche snareninstrument,
de kwakwabanja begeleidde. Oorspronkelijk had deze dans een
godsdienstig karakter (vereering der voorouders); alle deelen van het
lichaam doen daarbij meê, en volgen de muziek, hoe snel het tempo ook
is. (C. a., bij den dans der B.).

Barbakotten is het drogen, rooken en roosteren van vleesch en visch,
meestal boven een houten rooster of stellage, om het te kunnen bewaren.
Als het vleesch iederen avond op nieuw gebarbakot wordt, blijft het
lang goed. Naar Dr. Brinton zou het woord (in Eng. G. als babrakot
uitgesproken) ontleend zijn aan de taal van de oorspronkelijke bewoners
der Antillen.

Bastiaan. Negeropzichter op een plantage in den slaventijd.

Beltiri, ook wel Sakoerá genoemd, is een taaie, vaste massa, uit
gebrande Cassave (Z. a.) bereid, soms ook uit verschillende palmzaden.
De I. hebben op reis steeds beltiri bij zich, om het in het drinkwater
op te lossen.

Bijl. Zie: steenen bijl.

Bittere Cassave. Zie: Cassave.

Boa. Zie: Camoedi.

Boschrat. Onder dezen naam worden verschillende dieren der fauna van G.
verstaan. De eigenlijke boschrat schijnt een aan het tamme Guineesche
biggetje (ook uit Amerika herkomstig) verwante knaagdiersoort te zijn
(Cavia aperea Erxl.), die in Z.-Amerika inheemsch is. Eigenlijke ratten
worden ook wel eens boschratten genoemd en ten slotte ook de Awari (Z.
a.).

Boschvarkens. Zie Piengo en Pakira.

Broodboom, ook Otaheite, in het N.E. Njamsi-brédebon genoemd, behoort
tot het geslacht Artocarpus der Moraceae. Deze boom (A. incisa L.)
heeft groote, tot de helft ingesneden bladeren, en een verzamelvrucht
van de grootte van een menschenhoofd, waarvan het vleesch de
voedingswaarde van brood heeft, zoodat drie boomen voldoende zijn om
een mensch te voeden. De boom werd in 1792 uit Tahiti naar Jamaica
overgebracht, van waar hij zich naar andere tropische landen verspreid
heeft. A. integrifolia heeft een met stekels bezette vrucht en wordt
kastanje-broodboom genoemd. Verschillende legenden zijn van den Br. in
omloop.

Zie ook Dokóen.

Bruinvisch. Deze vischachtige zoogdieren zwemmen, evenals dolfijnen en
zeekoeien, niet zelden van uit de zee de rivieren van G. op en hebben
aanleiding gegeven tot het geloof aan watergeesten en waternimfen,
zoowel bij I. als B. algemeen.

Brulaap. Zie: Babóen.

Bunia-vogel. Groote giersoort, tot het geslacht Ostinops behoorend.
Volgens de C. hebben luchtwortels van een epiphiet (Clusia grandiflora)
hun ontstaan te danken aan dezen vogel, die, rustend in den boom,
waarop deze plant zich heeft vastgehecht, zijn uitwerpselen laat
vallen, waarna deze in hout veranderd zijn. In deze en andere
giersoorten kunnen, volgens de meening van verschillende
Indianenstammen, boschgeesten hun verblijf opslaan en in dien toestand
als Kenaima’s (Z. a.) optreden.



C.

Camoedi. De Indiaansche naam voor de Landboa (Boa constrictor) en de
Waterboa of Anaconda (Eunectus murinus), beide gevaarlijke
reuzenslangen. Daar deze slangen zelfs groote dieren, men zegt ook
menschen, omstrengelen en dooddrukken, is de I. voorstelling van
Worgslang ontstaan.

Cassave. Een gekweekt wortelgewas (heester), uit Amerika afkomstig en
in alle tropische landen aangeplant. Het verschil tusschen de bittere
cassave (Manihot utilissima Pohl.) en de zoete (M. palmata) bestaat,
behalve in den smaak, hierin, dat de bittere een veel grooter gehalte
aan blauwzuur bevat. Bij het koken vervluchtigt het blauwzuur en
verliezen de wortels hun giftige eigenschap. Bij de zoete komt het
blauwz. hoofdzakelijk in de schil voor. Een der belangrijkste gewassen,
die de I. op hunne kostgronden telen.

Country fashion man. Evenals de Geestenbezweerder of Medicijnmeester
der N. en de Piaiman der I., heeft de „Country fashion man” der N. van
Sierra Leone de kracht, de geheimzinnige, occulte machten, die buiten
het bereik zijn van het gewone gezichtsvermogen, waar te nemen. Hij is
dus profeet en ziener, de uitlegger van allerlei teekens en omens,
waarin het volk een absoluut vertrouwen heeft.

Creool. Dezen naam geeft men aan blanke bewoners van Z. A. en W. I.,
aldaar geboren. In de W. I. koloniën noemt men echter ieder, die er
geboren is, Creool.



D.

Dekeweyo-daiba. Het geluid van bedoelden eend, waarin de natuurmensch
duidelijk deze woorden meent te hooren (= ik ben mijn voorschoot kwijt)
is een der vele voorbeelden van dieren, die geluiden voortbrengen,
waarin men duidelijk woorden, soms geheele zinnen hoort (C. b.).

Dichters. Zie o.a. „Love Letters” van Mrs. Ryan (Ed. Mc Clurg and Co.
Chicago, 1907), waarin een jonge Hopi-I. die in de Oost-Staten der Unie
was opgevoed en gekerstend was, zijn hart uitstort aan zijn blonde,
Amerikaansche geliefde, die hij, terug verlangend naar het Indiaansche
leven, heeft moeten verlaten, en waarin hij ook zijn afvalligheid aan
den godsdienst der blanken, wegens zijne ongeschiktheid voor den I., in
deze woorden tot uiting brengt: „Not anything of conventional religion,
called Christian, has any appeal to the Hopitù. It is too cold—too far
away. The mythology of the Christian does not bring the gods so close
as the mythology of the Indian”. Dit oordeel staat niet alleen. Een S.
C. drukte zich als volgt uit (P. a.): „Gij sluit jelui God in een huis
op; wij zoeken Hem in zijn werkplaats, de Natuur”. Zie ook: K. c.

Doe. Onder D. verstaat men een Zang- en Dansgenootschap onder negers en
kleurlingen, dat meestal eens per jaar, onder een daarvoor ingerichte
tent, zijn openbare bijeenkomst houdt en met begeleiding van
N.-instrumenten, N.-liederen zingt en N.-dansen uitvoert.

Dokóen is geen vrucht, doch de naam van eene in S. zeer geliefde
versnapering, bereid uit Cassave- of bananenmeel of ook wel uit meel
van jonge maïs, en die gemengd wordt met suiker, vanilje, soms ook met
peper. Dokóen wordt in vierkante pakjes van bananenblad opgediend. De
Dokóenboom schijnt dus in het fantastische brein der negers een soort
wonderboom (Z. a.) te zijn, omdat hij zoo iets heerlijks voortbrengt.

Dorens. Zie onder Bactris.

Doroquara. Een kleine zangvogel, tot het geslacht Odontophorus
behoorend.

Drank. Dezen bereiden de I. uit de wortels van Cassave (Z. a.). Door
gisting van het meel bereiden zij er verschillende geestrijke dranken
uit, o.a. Tapana (Z. a.).

Duizendpoot. In G. komen Duizendpooten voor (tot het geslacht
Scolopendra behoorend), die 20 cM. lang kunnen worden en zich met
levende dieren voeden, welke zij met hun in een klauw eindigend tweede
kaakpooten-paar eerst vergiftigen. De verwondingen zijn zeer pijnlijk,
en kunnen ook voor den mensch gevaarlijke gevolgen hebben.

Dwergmuskusdier. Zie: Hyomoschus.



E.

Egret. Zie: reiger.



F.

Framboesia tropica, in S. Jas of Jaws genoemd, is een in vele tropische
landen verspreide, zeer besmettelijke ziekte, die door direct contact
en naar het schijnt ook door vliegen wordt overgebracht. Er ontstaan op
de huid zweren en uitwassen, die op frambozen gelijken. Zij wordt
veroorzaakt door Spirochaeten, die nauw verwant zijn aan die der
syphilis, zoodat het denkbeeld van Dr. E. A. Koch en den officier van
gezondheid Flu, om het middel van Ehrlich-Hatta, Salversaan 606 en
later neo-salversaan op de jawslijders toe te passen, met verrassenden
uitslag bekroond werd.



G.

Gier. Zie: Stinkvogel en Buniavogel.

Godsdienst der Indianen. Zie: onder dichters.

Gordeldier. (N.E. Kapasi) ook schildvarken genoemd, behoort tot de
zoogdier-orde der Tandeloozen. De gordeldieren hebben een huidbedekking
uit beenplaten, door de lederhuid gevormd, overdekt door de verhoornde
opperhuid. De voorpooten hebben sterke klauwnagels, waarmede zij zich
snel in den grond kunnen graven. In G. komen 5 soorten voor, die
grootendeels aan zandterreinen gebonden zijn, waar hunne holen
menigvuldig zijn.

Gronduil. De S. holenuil (Speotyto cunicularia) nestelt veel in
verlaten holen van gordeldieren.

Guave. Van dit tot de Myrtaceeën behoorend geslacht onderscheidt men de
gekweekte G. (Psidium guajava L.) die een vrij kleine boom is, wiens
vruchten, die een rood of wit vruchtvleesch hebben, gegeten worden, en
de wilde Guave (P. polycarpon Lamb.), een kleine boom of heester, die
langs de rivieroevers en op eilanden in de stroomversnellingen in S.
veel voorkomt. Met het sap der vruchten beschilderen de I. hun
aardewerk met allerhande figuren.



H.

Haas. Zie: Oerana.

Halla. Zetel voor den toovenaar of geestenbezweerder.

Hajara. Arowaksche naam voor vogelspin (Zie aldaar).

Harpoen-lans. Behalve verschillende soorten van pijlen voor het
schieten van bepaalde dieren, heeft de I. ook zijn harpoen-lans, een
visch-lans met lossen kop.

Heboe-mataro. Rammelaar. Zie: Maraca.

Hebu of Heboe. Deze is een der boschgeesten der Warraus. De Hebu is een
behaard wezen, met sterk vooruitspringende wenkbrauwbogen, waardoor hij
niet naar boven kan zien.

Hippopotamus, door de N. van Sierra Leone Pawpawtamus genoemd, is het
Nijlpaard, het groote vierhoevige dier der Afrikaansche stroomen.

Hyomoschus aquaticus is een sierlijk gebouwd, klein, reeachtig diertje
met vrij stevige, op het konijnenlichaam gelijkenden romp, en dunne, in
twee kleine hoeven eindigende pooten; het is verwant aan de
muskusdieren, doch heeft geen muskusklier. De fijne, sierlijk gevormde
kop heeft mooie heldere oogen. Op een donkerbruinen grond is de huid
met witte streepen en vlekken geteekend.

Het diertje is beperkt tot West-Afrika, en houdt zich in het
oerwoud-gebied op, waar het gaarne de oevers van meren en rivieren
opzoekt, (van daar de soortnaam aquaticus). Deze soort heeft alleen
verwanten in Z. en Z.O. Azië, van welke de kantjil van Java de meest
bekende is.



I.

Indianen der West-Indische eilanden. Op schandelijke wijze verdelgd
door de Spaansche en later door andere overheerschers, die hen in de
mijnen gebruikten, om doodend slavenwerk te doen, is het I.-ras (de
vredelievende A. op de Groote Antillen, de heldhaftige, strijdlustige
C. op de Kleine Antillen), nog slechts onder de kruisingsprodukten van
dit eilandengebied te herkennen, zooals op Aruba, waar kleurlingen, uit
de kruising van Indianen en Negers voortgekomen, een geprononceerd
Indianentype vertoonen. De op de eilanden gesproken omgangstaal, het
papiamento, (papiamentsch) op Curaçao, bevat ook vele woorden van
Indiaansche afkomst, en een nog veel grooter aantal op Aruba en
Bonaire, waar de I. bevolking veel langer heeft standgehouden. Op het
eiland Dominica kwamen nog voor enkele jaren zuivere C. voor, die er
langzaam schijnen weg te kwijnen. (Zie Ko.)

Itapalm. De Mauritia-palm (Mauritia flexuosa L.), die niet zelden
samenhangende bosschen vormt, is voor den I. van groote economische
waarde. Hij levert een soort sago op; de stam geeft, voordat de
vruchttros zich opent, bij het aanboren een groote hoeveelheid zoet
vocht, waaruit men suiker en brandewijn kan bereiden; uit de vezels der
bladeren maken de A. hangmatten enz. De A. eten als lekkernij de zg.
palmwormen (takoema), de larven van Calandra palmarum, een snuitkever,
die zij in de gevelde palmstammen veelvuldig vinden. Als kaas gebruiken
zij het afgekrabde, tot een koek gevormde vleezige gedeelte der
vruchten.

Itiriti. Indiaansche naam voor Wariembo. (Zie aldaar).

Itioto’s zijn volgens de Penards: Bosch-Indianen. Elders wordt deze
naam niet aangetroffen.



J.

Jacamar. De Jacamars behooren tot een Kolibri-geslacht, dat de Koningen
onder deze schitterende vogelfamilie bevat. In S. wordt een Jacamar
daarom Kolibri-granman (Kolibri-gouverneur) genoemd.

Jagoear. (Felis onca), ook wel Amerikaansche tijger genoemd, is het
gevaarlijkste katachtige roofdier van Amerika. Rosachtig van tint, en
met witten buik, is het fraaie dier aan de zijden met 4–6 rijen groote
zwarte ringvormige vlekken, elk met een middenvlek, geteekend. Een
variëteit is geheel zwart. Zwarte tijgers der Indianen. (Zie:
Tobe-horo-anna).

Jakono. Vrienden.

Jams zijn de stengelknollen van Dioscorea Cayennensis L. en worden als
aardappelen gegeten. Deze zijn een belangrijk voedsel voor de armere
bevolking. De C. noemen ze Njamsi, de A. Koeroekwaroe.

Jawahoe is de naam voor Joroka (Zie aldaar).

Jawa-Konejenje beteekent volgens de Penards (P.) slechte Wraak-I.

Jaws. Zie: Framboesia.

Joroka (van C. oorsprong) is de naam voor een Boschgeest, verwant aan
Konokokoeja der A. In G. waar deze Geest onder verschillende namen
voorkomt (Joleka, Yurokon, Jawahoe enz.) wordt hij als sterk behaard
voorgesteld. Hij leeft onder den grond, kan zoowel man als vrouw zijn,
en komt na een voorafgegaan teeken te voorschijn. Hij heeft geen pijl
en boog en vecht met armen en beenen. Vandaar dat, wanneer een I. door
zoo’n Geest wordt aangevallen, hij schijnbaar ongedeerd naar zijn hut
terugkeert. Hij kan er echter zeker van zijn, zoo gelooft hij, dat hij,
zonder dat sporen van geweld hij hem te vinden zijn, kort daarna
sterft.

Het woord Joroka, dat spook of schim beteekent, is na den invoer der
N., spoedig in hunne taal overgenomen.



K.

Kaaiman. Zie: Alligator.

Kaikoutji of Kaikoetsji is de A. naam voor Kaaiman, de C. naam voor
Jagoear.

Kakkerlak. In G. komen van deze rechtvleugelige insekten meerdere
soorten voor, die door hare vraatzucht zeer onaangenaam zijn. De gewone
soort (Blatta surinamensis) veroorzaakt in woningen veel last, waarom
spinnen, hare vijanden, er in hooge eere worden gehouden. Een groote
soort (Blatta gigantea) kan soms in het oerwoud onaangenaam zijn
(C.b.).

Kalebas. Vrucht van den Kalebasboom (Crescentia cujete L.). De vruchten
worden in G., behalve voor de maraka of tooverrammelaar van den I.
geestenbezweerder (piaiman), ook voor drinknappen en lepels bij de B.
gebruikt.

Kalìenja. Naam, die de C. der Benedenlanden zich zelven geven, en
beteekent, volgens de Penards (P.a.), donkere I.

Kalkoen, ook trompettervogel, in het N.E. kami-kami is de Psophia
crepitans. Deze vogel van de grootte van een hoen, maakt een
eigenaardig brommend geluid.

Kamisa. Lendenkleed, meest van blauw katoen, dat zoowel door I.-mannen
als door vrouwen (bij deze langer) gedragen wordt. Bij de Boschnegers
is het hier doorgaans kortere en eenige kleedingstuk der mannen een lap
katoen, die tusschen de beenen doorgehaald wordt, en waarvan voor- en
achtereinde over een als gordel dienenden katoendraad afhangen.

Kankantrie is een verbastering van Cotton-tree. Deze groote,
majestueuse boom, ook zijde-katoenboom (Ceiba pentandra Gärtn.)
genoemd, wordt door de S. negers Boesi-granman (= Boschgouverneur)
genoemd, en door de B. nog vereerd. Volgens het uit Afrika
medegebrachte geloof, dat aldaar aan, in voorkomen op den kankantrie
gelijkende, boomen verbonden is, dient deze boom tot verblijf aan
verschillende kwade geesten (C.e.), o.a. aan de Koemaka-joroka der
Arowakken.

Kanoa. Een zeer groote korjaal (boot), die vroeger bij de Indianen
speciaal voor oorlogsdoeleinden werd gemaakt en wel 200 à 300 krijgers
bevatten kon.

Kapitein. Hoofd van een I.-dorp. Bij de B. staat een kapitein in rang
onder een Groot kapitein.

Kapasi. Zie: gordeldier.

Kapasi-slang. Een, soms 2 M. lange, zeer giftige slang (Lachesis
mutus), die, naar men zegt, in een gordeldier-hol verblijf houdt
(vandaar de naam) en met dit dier gemoedelijk samenleeft. Een
gelijksoortige samenleving van gravend zoogdier en slang is van den
prairie-hond bekend.

Kasjoe. Lage boom (Anacardium occidentale L.), die in alle tropische
landen om de vruchten gekweekt wordt; de eigenlijke vrucht, die zwart
en niervormig is, wordt gedragen door den grooten, vleezig opgezwollen
vruchtsteel (schijnvrucht), waarvan op Curaçao gelei gemaakt wordt.

Kassaroa of Kassoeroe-xoewa is een klein vischje (Anableps
tetrophthalmus Bloch.), dat in kleine scholen in riviermondingen en
langs het strand op modderbanken leeft, en in tint met het modderige
water zoo merkwaardig overeenstemt, wordt ook wel slijkspringer,
vieroog (vandaar de wetenschappelijke naam) genoemd, omdat zijn oogen
horizontaal in tweeën verdeeld zijn, zoodat hij met de bovenste
ooghelft in de lucht (vandaar de derde naam hoogkijker) en met de
onderste in het water ziet.

Kauries of Kauri-schelpen. Een kleine gele Katjesschelp (Cypraea
moneta) wordt bij de N. sedert lang als betaalmiddel gebruikt. Ook in
den kleinhandel met S. B. werden eertijds Kauris gebruikt, die als
Papamoni bekend waren. Nu nog wordt deze schelp door de B. als amulet
(voorbehoed- of beschermingsmiddel tegen booze geesten) gebruikt.

Kenaima’s. Wrekers. (Zie blz. 41).

Kikvorsch. Talrijk zijn in G. de tot de Vorschachtige dieren (Anura)
behoorende Amphibieën. Vooral de padden en boomkikvorschen zijn er door
talrijke soorten vertegenwoordigd, die dikwijls door fraaie kleuren
uitmunten. Deze dieren nemen een groot aandeel aan het oerwoud-concert
(C. b.).

Klokkenvogel. Het geluid van dezen vogel (Procnias nudicollis Vieill.)
die op een naakte, groene keel en groene teugels na, een sneeuwwit
gevederte heeft, is een van de schoonste en treffendste geluiden van
het nachtelijk dierenconcert in de oerwouden van G. Het klinkt alsof
meerdere glazen klokken tegelijk worden aangeslagen. Volgens de I.
kondigt het geluid van dezen vogel veel zonneschijn aan.

Knip. De knip of val, door de I. opgesteld, om vogels te vangen en
Kravana genoemd, ziet er volgens de Penards (P. a.) uit als een
pyramide-vormige hoop takken, die aan één kant rusten of omhoog
gehouden worden door een houtje, waaromheen een touw loopt, dat aan
twee hoeken der kn. is bevestigd. Stoot een of andere vogel tegen dit
touw, dan valt de kn. dicht.

Koeroe-Koeroe is een ruw uit lianen of ook wel uit wariembo-riet
gevlochten mand met wijde mazen, dienende voor het vervoer van
cassave-wortels en ter bewaring van visch, krabben enz.

Koesoewé, ook wel Orlean Roekoe genoemd, is een roode kleurstof, die
vooral voorkomt in de laag om de zaden van Bixa orellana L., een kleine
sierlijke boom. Van deze kleurstof is het handelsprodukt afkomstig, dat
als boter- en kaaskleursel dient. Zie verder: Roodhuid.

Koeshi-mier. Zie: Saoeba-mier.

Kofa. Naam van een der Clusia-soorten (Clusia grandiflora). Z. bij
Bunia-vogel.

Kohora. Honigbij. Sommige bijensoorten, in holle boomen nestelend,
leveren den I. lekkeren honig op.

Kola-noten of Cola-noten zijn afkomstig van een tot de fam. der
Sterculaceën behoorenden boom, in tropisch Afrika inheemsch. Zij worden
gebruikt als opwekkend middel voor het hart en het spierstelsel.

Komaka of Koemaka. Zie: Kankantrie.

Koni-Koni. N.E. voor de Agoeti. (Z. a.). De S. N. gebruiken den naam
K.-K. ook voor andere knaagdieren, zooals het Guineesche biggetje. De
heldenfeiten van „Cunnie Rabbit”, door de N. van de Goudkust en Sierra
Leone (Cr.) verteld, zijn in S. vermoedelijk van het dwergmuskusdier op
de Agoeti (Z. a.) overgegaan, wanneer van het „konijn” verteld wordt.

Konoko-dakodwada. Boschpot.

Koningsgier. Zie: Stinkvogel.

Konoko-koeja. Woudgeest der Arowakken.

Koren, ook wel Bokkenkoren (Bokken worden in het algemeen de I.
genoemd), is de naam, die men in S. voor maïs (zie aldaar) gebruikt.

Kormorant. Deze naam geeft men aan verschillende soorten van
aalscholvers of zeeraven en is samengetrokken uit corvus (= raaf) en
marinus (= in of aan zee levend). Aalscholvers komen in alle streken
voor. Men treft ze als vischverdelgers niet alleen aan zeekusten aan,
doch ook aan rivieroevers. Zou er ook eenig verband zijn, vraag ik,
tusschen de donkergetinte randen der veeren bij dezen vogel, waardoor
het gevederte als geschubd lijkt, en het door de I. laten optreden van
den K. om de reuzenslang te verdelgen?

Kororomanna is een der Nationale Helden der Warraus.

Kostgrond noemt men de somtijds ver van de dorpen of kampen gelegen
bouwvelden der I. (ook der N.).

Kópro Kanón. Onder dezen naam was in 1829 een negerslaaf bij het
militaire kommando in S. berucht wegens zijn behendigheid, waarmede hij
aan zijn vervolgers wist te ontkomen. Toch gelukte het de
boschpatrouille, die in genoemd jaar tegen hem was uitgezonden, het
„koperen kanon” in zijn hut diep in het bosch te overrompelen, en hem
neêr te schieten. Zijn vrouw werd naar Paramaribo gevoerd, en moest de
afgehouwen hand, die voor den soldaat tien gulden waard was, ja zelfs
het hoofd van haar man als zegeteeken (!) meêdragen. (Zie het
aangehaalde boek van Dr. W. R. van Hoëvell, tweede druk, 2e deel, blz.
117).

Nog bij het tegenwoordige Creolengeslacht is deze „koperen kanon”
blijven voortleven, zooals niet alleen uit de vertelling in dezen
bundel blijkt, doch ook uit het liedje, dat door de S. jeugd nog altijd
wordt gezongen, wanneer zij, zooals men dit noemt aan het „aftellen”
is. De kinderen zingen dan de moeder van Kópro Kanón na, als zij haar
lievelingskinderen riep. (Zie blz. 333).

Kraai. Met kr. („Blackbird” in den oorspronkelijken tekst) wordt
bedoeld de kau-foetoe-boy der Sur. negers, een koekoekachtige vogel,
die men vaak op den rug van runderen naar insekten ziet zoeken. Wegens
zijn zijdelings samengedrukten, sterk gebogen snavel wordt deze vogel
(Crotophago ani) ook wel smousvogel genoemd.

Kraan. Daar Kraanvogels in G. niet voorkomen, zal met dezen vogel
vermoedelijk bedoeld zijn de Kraanral (Aranus scolopaceus), door de
Creolen Krau-krau genoemd.

Krab. Aan de lage kusten van G. wemelt het van krabben, hetzij aan het
modderige strand, hetzij in ondiep water; maar ook in helder water en
op het land komen zij er voor. Omtrent de soorten is men het nog niet
geheel eens. In Juli en September zamelen de I. massa’s kr. in, om ze
als voedsel te gebruiken. In deze maanden houden de dieren hun
„carnaval”, waarbij zij in menigte over den modder rondloopen en dan
dikwijls gevechten leveren. Men ziet ze dan hunne holen in- en
uitkruipen, en kunnen dan met de handen gevangen worden. Door de I.
worden deze dieren als de grootste lekkernij beschouwd, zoodat zij in
genoemde maanden in hunne booten naar het strand of naar de moerassige
rivieroevers trekken en de dieren bij duizenden in hunne Krabkorven meê
naar hun dorp kunnen nemen.

Kraboe dagoe. N.E. naam voor een roofdier (Procyon cancrivorus), van de
grootte van een vos, dat aan den Waschbeer van N.-Amerika verwant is.
Behalve vruchten, eet dit dier vogels, hagedissen en is verlekkerd op
krabben, vandaar de N.E. naam, die Krabben-hond beteekent.

Kuri-Kuri. Groote roofvogel, met welken zonder twijfel de
Regen-roofvogel (Herpetotheres cachinnans), ook wel Alin-akka genoemd,
bedoeld is. Zijn in den vroegen morgen gehoord geluid kondigt, volgens
de I., regen aan.

Kwama. Fluit. Doorgaans is deze van bamboe vervaardigd. In vroegere
eeuwen gebruikten de I. versierde fluiten van jagoear- en
menschenbeenderen.

Kwejoe. A. vrouwen droegen eertijds, soms ook nu nog wel, een
voorschoot of schortje van kralen, oorspronkelijk echter van zaden en
schelpjes. Deze Kw. zijn meest versierd met allerlei kralenfiguren,
kwastjes en franjes. Bij de Warrau-vrouwen is de Kw. langer.



L.

Labba. A. naam voor een knaagdier (Coelogenys paca). Zie bij: Oerana.

Landkrab. Zie bij: Krab.

Leba of Libba is bij de N. een booze geest, die den mensch vervolgt.
Volgens de Penards (P. b.) beteekent L. ook „zwaarte” en wordt als een
oude vrouw gedacht, in lompen gehuld, in het woud wonende en belast met
schuld en zonden. Zij zou, als men haar nadert, een deel van haar last
op den persoon kunnen afwentelen, dan zelf in een geest veranderen, en
onhoorbaar menschen besluipen, op wie zij zich van een deel harer
zonden ontlast. De beslopene voelt zich lusteloos, zwaar, verliest alle
eetlust. Alleen de geestenbezweerder (Obiaman) kan de leba uitdrijven,
enz.

Levensblad. Zie: Levensboom.

Levensboom. Levensboomen en Levensbladeren, ook Wonderboomen en
Wonderbladeren genoemd, spelen in het leven der I. een groote rol. Bij
de A. van Eng. G. wordt bij ziekte een blad van een vetplant
(Bryophyllum pinnatum), die de eigenschap heeft, aan den rand van
afgesneden bladeren jonge plantjes voort te brengen, in de hut
opgehangen. Wanneer er plantjes uit voortkomen, wordt dit als een
teeken beschouwd, dat de zieke beter zal worden.

Liaan. Onder de lianen, de houtige slingerplanten, die in de tropische
oerwouden een zoo groote rol spelen (C. b.) bevinden zich zeer buigzame
soorten, die als touw (Boesi tetei = boschtouw) gebruikt worden. Er
zijn lianen, zoowel in de wouden van G. als in de Afrikaansche
wildernis, sterk genoeg, om er een boot aan vast te leggen.

Lichtkever (Pyrophorus noctulicus) is een tot de z.g. springkevers of
kniptorren (Elateridae) behoorende soort, die aan beide zijden van het
borststuk een geel plekje bezit, waaruit des nachts een helder licht
straalt. Bij een onzer kampementen in het oerwoud kwamen zij zoo
talrijk voor, dat men ze bij menigte kon oprapen, bedwelmd door den
rook van het kampvuur. Tien exemplaren, in een flesch gedaan, gaven
zoveel licht, dat ik er met gemak bij lezen kon.

Loekoe-man. Een priester of geestenbezweerder (bij de B.), die in de
onzichtbare wereld kan zien, en dikwijls gebeden richt tot den heiligen
kankantrie, de verblijfplaats van zieken veroorzakende geesten. (Zie:
Country-fashion man).



M.

Maan. Ook de maan wordt bij de meeste I.-stammen mannelijk gedacht. Bij
vele stammen van Z.-Amerika wordt de maan aansprakelijk gesteld voor
zekere toestanden gedurende het tijdperk, waarin de vrouw kinderen kan
voortbrengen. Vandaar dat zij spreken van „maanziekte”, een onderwerp,
dat de I. met voorliefde in hunne vertellingen behandelen.

De I. spreken van manen, in plaats van maanden, hetgeen ongeveer op
hetzelfde neerkomt, daar een maand de tijd is, waarin de maan een
omloop om de aarde volbrengt.

Maconaura. (Makona-ura) was volgens Dance (D.) een I.-jongen, die
beroemd was om zijn zeldzame bekwaamheid in het visschen. Hij zou de
uitvinder zijn van de Mashwa of Masoewa. (Zie aldaar).

Maipoeri. C.-naam voor Tapir. (Zie aldaar).

Maïs of Turksch koren, in de verhalen in het algemeen koren genoemd.
Deze plant, vermoedelijk uit Mexico afkomstig, wordt zoowel door I. op
hunne kostgronden, als door de N. op hunne grondjes verbouwd. Van de
korrels wordt pap gekookt; de onrijpe, zachte korrels worden gekookt of
geroosterd gegeten. Men maakt er ook taartjes en koekjes van, enz. Door
I. en B. wordt een bijna zwarte maïssoort geteeld.

Makoe. N.E. en C.-naam voor muskieten (Anopheles-soorten), die de
overbrengers zijn van den malaria-parasiet, de grootste plaag der
tropische gewesten.

Makoenaima behoort, evenals zijn tweelingbroeder Pia tot de nationale
helden bij sommige I.-stammen. (Zie bij: Zon). De meening, die bij
sommige schrijvers gevonden wordt, als zou Makoenaima de Groote Geest
zijn, de Schepper van Hemel en Aarde, is door anderen (R. en K.)
weêrlegd.

Malaka = Maraka (zie aldaar). Daar de r en de l bij de N. en, naar het
schijnt, ook bij I. willekeurig verwisseld worden, springen de
schrijvers over deze volken naar willekeur met deze letters om.

Manari. Zeef, voor het zeven van Cassave-meel.

Manja. N.E. naam voor (Mangifera indica L.), een grooten uit O. I.
afkomstigen boom, wiens vruchten een oranjegeel vruchtvleesch en één
groote pit hebben, door een vezelige buitenlaag omgeven. Deze vezels
dringen in het vruchtvleesch door. Er zijn verschillende variëteiten,
wier waarde voor de cultuur afhangt van de grootte van de pit, van de
hoeveelheid vezels in het vleesch en van den geur. De manja is een der
weinige veredelde tropische vruchten.

Marabons. Creoolsche naam voor wesp. De steek van vele M.-soorten is
zeer pijnlijk en kan zelfs gevaarlijk zijn. De opzwelling, door den
steek veroorzaakt, gaat niet zelden met koorts gepaard.

Maraka noemen de A. de tooverrammelaar van den piaiman of
geestenbezweerder. De Creolen noemen dit voor hem onmisbare instrument
shak shak. Het instrument is gemaakt uit een kalebasschaal (van
Crescentia cujete L.) en wordt gevuld met een aantal kleine steentjes,
waaronder liefst een of meer kwartskristallen—voorwerpen, die de I.
bezield denkt en de dragers van verschillende Geesten voorstellen.
Vooral in de steentjes zit de kracht van de Maraka. Het gebruik van
tabakswater, waarmeê de inhoud gedrenkt wordt, is begrijpelijk uit het
geloof aan de aantrekkingskracht, die tabak en tabaksrook op de Geesten
uitoefenen. Kleine gaatjes in de kalebas verhoogen het geluid. Door de
kalebas heen is een stok gestoken, aan het uiteinde met papegaaieveeren
versierd, die levend uit het lichaam van het dier moeten getrokken
zijn.

Maripa-palm. Deze veel op lage terreinen voorkomende palm (Maximiliana
maripa Drude) heeft een merkwaardigen vruchttros, die 2–3 voet lang kan
worden en honderden vruchten bevat, van welke het dunne vruchtvleesch
om de steenharde zaden gegeten wordt. Vooral de groote Ara’s
(Papegaaien) zijn verzot op de zaden.

Maróedi. A. naam voor een aan de fasanten verwant boschhoen (Penelope
jacupeba).

Masoewa. Vierkante of cylindervormige mand van takken en bamboe, met
trechtervormigen ingang, zoodat visschen en kreeften er wel in, maar
niet uit kunnen.

Matta. Groote uit één blok gevormde houten vijzel, in S. algemeen
gebruikt voor het stampen van de S. koffie, om deze van de schil te
ontdoen, voor het stampen van rijst, van bananen (voor de bereiding van
tontom. (Z. a.) enz.)

Moetitté. Open korf of zak, gevlochten uit de bladeren van den
Pina-palm of van andere palmsoorten, en waarin de I. vruchten enz.
dragen. Aan een katoenen band of baststrook van den Oeman barklak (Zie:
Winnamoroe), die om het voorhoofd loopt, dragen zij de korf op den rug.
De gesloten korven der N. heeten eveneens moetitté.

Mopé. Zie: Pruim.

Mora of Peto, is een tot 45 M. hooge, tot de Vlinderbloemigen
behoorende boom (Dimorphandra exelsa Baill.), die in het W. deel van S.
op leemgronden langs de oevers van den Middenloop der rivieren in
groote complexen voorkomt en een waardevol timmerhout oplevert.

Morokot is een smakelijke riviervisch (Myletes pacu Schomb.), door de
C. Pakoe genoemd en die bij de watervallen niet zeldzaam is.



N.

Nachtzwaluw. De Amerikaansche nachtzwaluwen—er zijn meerdere soorten
van het geslacht der geitenmelkers (Caprimulgus)—maken een geluid, dat
des nachts onheilspellend door het oerwoud klinkt. De stem van de
bekende soort, die naar den klank Whip-poor-will wordt genoemd, is zóó
droevig klagend, dat het niet alleen den primitieven mensch, maar ook
den ontwikkelden onderzoekings-reiziger met angst vervult. Geen I. noch
N. zal het wagen, zijn pijl of geweer op den vogel te richten.

Napi is de stengelknol van Discorea trifida L., en wordt als aardappel
gegeten of ook tot soep gekookt. Men onderscheidt Napi met roode en met
witte knollen.



O.

Obia-man. Geestenbezweerder der B.

Obia-piaai. Bezweringsmiddel, samengesteld uit een daartoe dienend
middel der I. en der B.

Oelana-spel (ook wel oerana-spel geschreven). De spelletjes der
I.-jongens zijn veelal nabootsingen van de leefwijze der wouddieren.
Hiertoe behoort ook het O.-sp., zoogenoemd, omdat zij hierbij de
bewegingen van de Paca (Z. bij Oerana) nabootsen. Een der jongens stelt
de O. voor, verbergt zich in het bosch en wacht tot zijn kameraadjes,
die met een hond zijn spoor moeten volgen, in zijn nabijheid zijn. Hij
springt dan op, ijlt naar de rivier of kreek, stort zich hals over kop
in het water en duikt onder. Zijn achtervolgers ijlen hem na en het
spel eindigt daarmede, dat de achtervolgers het opgeven of de zg.
Oelana in triumf aan den oever slepen.

Oeloekwa-toelala. Dit bekoringsmiddel, ook wel bekoring tot het
wegdrijven der liefde genoemd, wordt, volgens de Penards (P.), bereid
uit den knol van de variëteit eener plant (Calidryum bicolor). Deze
wordt gestampt; het meel wordt dan te samen met een poeder, afkomstig
uit verbrande wormen, die uit de verrotte hersenen van een Trogon-soort
(T. viridis)—ook wel houtluisvogel, in het C. Oeloekwa
genoemd—voortgekomen zijn, in een kalebas met water omgeroerd.

De genoemde vogel—en hierop berust de waarde van het
bekoringsmiddel—heeft zwakke pooten, zoodat hij niet van den eenen tak
op den anderen kan springen. Mannetje en wijfje zitten daarom dikwijls
met den rug tegen elkaar, waarom de I. dezen vogel als het zinnebeeld
van jaloerschheid, haat en tweedracht beschouwen.

Tusschen dezen vogel en genoemde plant zien de I. nu verband, omdat de
vorm van het blad veel overeenkomt met de Trogon viridis of Oeloekwa.
Vandaar de naam Oeloekwa-toelala.

Oerana (Oelana). C. naam voor een aan de Agoeti of de Acouri verwant
knaagdier (Coelogenys paca), in S. dikwijls haas genoemd. De Paca is
een nachtdier en verblijft overdag in een hol, dat twee toegangen
heeft. Het vleesch is smakelijk. (Zie: Oelana-spel).

Okra. Doosvrucht met vele zaden van een tot de Malvaceën behoorenden
heester (Hibiscus esculentus L.). De vrucht wordt in de soep gekookt
bij bereiding van tontom (Z. a.), en ook als groente gegeten.

Otolin. Naam van een vogel, die in de litteratuur niet kon worden
opgespoord.



P.

Pagaal. Zeer waterdichte, vierhoekige mand, uit wariembo-riet (zie
aldaar) gevlochten, en zoowel door I. als door B. vervaardigd. De
I.-pagalen zijn door de zorgvuldige bewerking voor water haast
ondoordringbaar en door de met zwarte en gekleurde reepen aangebrachte
motieven, ware kunstprodukten.

Paiwarri. In Engelsch G. duidt men met dezen naam den drank aan, die
bereid wordt uit dik, eenigszins verbrand Cassave-brood, dat gekauwd en
in een korjaal gespuwd wordt. Het mout komt er bij in den vorm van een
enkele dagen te voren gereedgemaakte stroop van een weinig gekookt
Cassave-sap en eenige verbrande koeken. De korjaal wordt daarna met
palmbladeren bedekt om de massa eenige dagen te laten gisten.
Tegenwoordig is deze onsmakelijke bereiding verlaten. De A. noemen
dezen drank, die eenigszins zuur smaakt, Tapana. De I. spreken van
Tapana- of Paiwarri-feesten.

Pakira. Een der wildezwijnen-soorten van het geslacht Dicotyles, die in
de oerwouden van G. in troepen voorkomen. De Pakira (Dicotyles
torquatus) is de kleinste der twee, en leeft in troepjes van 6–8
bijeen. Zij woelen met den snuit den grond om en geven de voorkeur aan
palm- en andere vruchten. Het vleesch van beide soorten is zeer
smakelijk.

Palissadepalm, ook Pinapalm genoemd (Euterpe oleracea), is een
sierlijke palm, waarvan de dunne stam en de groote geveerde bladeren
zeer waardevol materiaal voor den bouw van woningen en hutten oplevert.
De uitgebloeide bloemtrossen worden als bezems gebruikt.

Paloeloe (Palaloe) is de Wilde Banaan (Heliconia Bihai L.). De groote
bladeren worden door de I. voor de bedekking hunner hutten gebezigd.
Ook de aanverwante H. psittacorum L., eveneens in het oerwoud
voorkomend, wordt voor dit doel gebruikt.

Papaja. (Carica papaya L.). Boom met weeken, kalen stam en dichte kroon
van handvormig ingesneden bladeren. De vruchten zijn licht verteerbaar,
de bladeren worden gebruikt om vleesch malsch te maken.

Parel noemt men in S. de pagaai, waarmede de booten worden
voortbewogen. Parels zijn plat en lancetvormig, en bovenaan van een
halve-maanvormige uitsnijding voorzien, waarin de hand past. Doorgaans
worden zij gemaakt van de plaatvormige steunwortels van Aspidosperma
exelsum Benth., daarom parelhout genoemd.

Pasrie, ook wel Pasirimbo genoemd, is een in der haast uit één palmblad
gevlochten korf.

Patatten. De wortelknol van een kruidachtige, kleine plant (Ipomoea
batatas L.) wordt gekookt of geroosterd gegeten, maar ook als veevoer
gebruikt. Zoowel I. als N. planten dit gewas op hunne kostgronden aan.
Switi patata (zoete patatten) is de N.E. naam.

Palatten-luis, in het fransch „bête rouge” genoemd, is de larve van een
tot de mijten (Acarina) behoorend uiterst kleine mijtsoort
(Microthrombidium batatas), die in het gras en andere planten der
bodem-vegetatie leeft, en zich door haakvormige kaken in de huid boort.
Zij brengen hier een ondragelijk jeuken te voorschijn. In het S.
oerwoud komt de plaag plaatselijk voor (C. b.).

Pawana’s. De Penards (P.), aan wien wij deze bijdrage tot de Folklore
der S. I. ontleenen, vermoeden, dat met Pawana’s bedoeld worden de
Parawana’s of Parwa-I., die hunne kampen bouwden tusschen de wortels
der aan de kust groeiende Parwa- of Mangrove-boomen (Rhizophora
mangle). Deze I. waren zeker verlekkerd op krabben, om zoodanige
plaatsen op te zoeken.

Pepers. Behalve de kleine roode Spaansche peper (Capsicum frutescens),
worden in G. nog andere Capsicum-soorten gekweekt, wier vruchten een
belangrijke specerij voor den peperpot (Z. a.) zijn. Het is een oude
gewoonte bij I. van G., om pepers (gedroogde Capsicum-vruchten) in het
vuur te strooien, ten einde een vijand te verdrijven. (No. 10 der
I.-serie).

Peperpot (kasripopot), bereidt men uit pap van de bittere Cassave, die
men tot een bittere brij laat koken. In den pot, die volgens I.-geloof
nooit mag worden schoongemaakt (zie No. 26), wordt het voorradige
vleesch en de visch met veel Spaanschen peper dooreengeroerd, om een
der voornaamste gerechten van den I. te bereiden. Altijd staat bij hen
een peperpot klaar. De peperpot wordt steeds bijgevuld.

Piengo of Piengoe (Poeingo bij de C. en Dodele of Keheron bij de A.) is
een der beide boschvarkens (zie Pakira), in troepen door de oerwouden
van G. trekkend. Piengo is de negerengelsche naam voor Dicotyles
labiatus. In kudden van 20–100 stuks trekt deze op voedsel uit, onder
leiding van een aanvoerder, door de N. Piengo-granman genoemd. Zij
trekken in rechte lijn en zijn daarom gevaarlijk voor hen, die in het
bosch kampeeren. Des morgens vroeg trekken zulke troepen dikwijls de
rivieren over (C. b). Het vleesch is smakelijk, als zorg wordt
gedragen, de klier aan de rugzijde, die een naar muskus riekende stof
afscheidt, snel uit te snijden.

Pijnen. Het vermogen, om lichaamspijnen te verdragen, wordt bij de I.
hoog geschat. Vandaar de pijnlijke proeven, waaraan de tot jongeman
bevorderde I. maar in het bijzonder de candidaat-hoofdman en de
candidaat-piaiman zich hebben te onderwerpen (o.a. de wespen- en de
mierenproef).

Pisang. Zie: banaan.

Pot. Zie: peperpot.

Potaro-val, ook wel Kaieteur’s-val—zoo genoemd naar den ouden man, die
er den dood vond, is een 822 voet hooge waterval in de Essequibo
(Britsch-G.), ontdekt door Barington Brown. De I. noemen hem Oude man’s
val.

Powies. Deze tot de hoenders behoorende vogel (Crax alector) is een der
meest gezochte wildsoorten van G. Een zijner borstspieren is wat wij
een flinke lap vleesch noemen. Van de rivier uit is deze vogel niet
moeielijk onder schot te krijgen.

Pruim. Wat hier pruim genoemd wordt is de z.g. Spondias-pruim, de gele
vrucht ter grootte van een kleine pruim van den Mopé (Spondias lutea
L.), een grooten boom, in het oerwoud van G. veel voorkomend. Deze
vruchten worden door den Tapir en den schildpad (Z. a.) als lekkernij
opgezocht. In S. beweert men, dat een vreemdeling, die eenmaal deze
vrucht geproefd heeft, nooit meer de kolonie verlaat.

Púskita. Het jaarlijksche groote feest, door de Creek-I. van Alabama en
Georgia sedert overoude tijden gevierd, en dat acht dagen duurt.



R.

Regenkikvorsch. Zie: Wau-oeta-kikvorsch.

Reiger. Onder de reigersoorten, die in West-Indië voorkomen, wordt met
egret of Herodias egretta, doch vooral Leucophoyx candidissima (de
blauwe Sabakoe) bedoeld, die om de sierlijke kopveeren, als „aigrettes”
zeer gezocht, veel geschoten wordt. In S. wordt deze vogel nog steeds
niet beschermd, hoewel ernstige pogingen, o.a. door mijn tochtgenoot C.
v. Drimmelen, hiertoe gedaan zijn. In Columbia en andere Staten van
Amerika heeft men reeds lang het belang hiervan ingezien. De reigers,
die aan de kust van Jamaica veel voorkomen, vliegen ook dikwijls ver
landwaarts en zijn zeer verlekkerd op de kleine krabben, die in de
bergriviertjes voorkomen.

Roode ras. Zie: Roodhuid.

Roodhuid. De naam Roodhuid, die de I. hebben gekregen, is te danken aan
de gewoonte, om hun huid met Koesoewe—een roode kleurstof, verkregen
door een laag om de zaden van Bixa orellana L. met Krappa-olie te
vermengen—in te wrijven. De huidskleur der I. is meestentijd min of
meer licht koperkleurig, dikwijls ook kaneelkleurig. Met de roode
kleurstof worden ook de kleedingstukken en het aardewerk rood gekleurd.



S.

Sabakoe. Zie: Reiger.

Samboela. C. naam voor trom. De I. trom is een uitgehold stuk boomstam,
dikwijls van den Maripa-palm. Over beide open uiteinden is een herten-
of boschvarkensvel gespannen. Bij de dansfeesten hangen deze trommen
met touwen aan dwarsbalken der hut of aan een daartoe opgestelde
stellage van bamboe (zie afb. in C. a.).

Saoeba-mier (ook Saba-mier), wordt ook blad- of parasolmier (Atta
cephalotes) genoemd, omdat deze mier soms in één enkelen nacht geheele
boomen ontbladert. Bij deze rooftochten begeven deze mieren zich bij
millioenen in bepaalde optochten naar de boomen (vooral naar de jonge
Mora-boomen), snijden de bladeren in stukken en laten deze op den grond
vallen. Zij nemen de bladfragmenten tusschen de kaken en dragen deze
recht overeind naar het nest (C. b.), waar door de rotting van de massa
een kleine champignon ontstaat, van welke deze mieren leven
(Champignon-tuinen). De Saoeba-mier is bij de C. het zinnebeeld van
succes.

Savanne. Schaarsch begroeide vlakte, wier bodem doorgaans, hoewel niet
altijd, uit zand bestaat.

Schildpad. In de oerwouden van G. komt slechts één schildpadsoort voor
(Testudo tabulata Wahlb.). door de C. Wajamoe, door de A. Hikoeli
genoemd. De N.E. naam is Sekrepatoe. Deze landschildpad kan een lengte
van 5 dec. bereiken, voedt zich met allerlei planten en vruchten, is
vooral verlekkerd op de zg. Spondias pruimen (zie: Pruim). Bij de C. is
de schildpad het zinnebeeld van verliefdheid.

Schimmel. Hier wordt een brandschimmel (Ustilago-soort) bedoeld, die
veel schade aan de Maïs doet.

Schoonmoeder. Voordat Europeesche invloeden zich bij de I. deden
gelden, was het een I. ten strengste verboden, de hut zijner
schoonmoeder binnen te gaan, met haar te spreken, zelfs naar haar te
kijken.

Schopappel. (Sur. Skopappel). Zie: Anona.

Scolopendra. Zie: Duizendpoot.

Sekrepattoe. N.E. voor schildpad (zie aldaar), meer bepaaldelijk voor
landschildpad.

Semi-tchichi of Semi-cihi, door de A. gebruikt, wordt door hen ook
gebezigd voor al hetgeen men doet of gebruikt, om zich de noodige
tooverkracht te verzekeren.

Specht. In G. komen verschillende spechtsoorten voor, die ook daar
„Timmerman” worden genoemd. Ook in G. hebben bijna alle spechten een
rooden bovenkop of kuif. Het gehamer of geklop kan men ver in den
omtrek hooren.

Springmand. Mand, voorzien van een schuifdeur, waaraan een naar beneden
gebogen tak is vastgemaakt. Wanneer de visch zich met een aan deze tak
bevestigd lokaas wil verwijderen, wipt de tak omhoog en schuift de deur
dicht.

Soesa. Dans, waarbij de voet- en beenbewegingen de hoofdrol vervullen,
en waarmeê de mannen en jongens zich bij de N. vermaken (C. b.)

Steenen bijl. Het voorgeslacht der tegenwoordige I. gebruikte steenen
bijlen, die in gedaante volkomen overeenstemmen met de gepolijste
bijlen uit het Neolithische tijdperk der menschelijk praehistorie in
Europa. Deze bijlen zijn eertijds bij de I. van geheel W.-I.—ook bij
die, welke de eilanden bewoonden—in gebruik geweest. Dit werktuig of
wapen bestond uit een hard, op een steenblok geslepen steenstuk, dat
niet zelden een waar kunstprodukt is. Niet elke I. schijnt zijn eigen
bijl te hebben vervaardigd, maar hij ruilde die bij andere stammen of
dorpen in, waar bepaalde werkplaatsen voor het slijpen bestonden,
evenals dit ook in de Neolithische periode—de tijd van den gepolijsten
steen—in Europa het geval is geweest. Men vindt zulke bijlen niet
zelden als oudheden in den bodem van G.; maar ook van Curaçao en andere
W.-I. eilanden zijn zij bekend. Merkwaardig is het, dat—evenals elders,
ook in ons land—ook de S.-bevolking gelooft, dat deze bijlen gedurende
een onweer uit de lucht zijn komen vallen. Vandaar ook daar de
volksnaam: dondersteenen. De C. gelooven, dat deze bijlen door
Konomeroe (den Dondergod) uit woede naar den grond geslingerd zijn,
teneinde den onverlaat te treffen, die zijn dochter onteerde. Een
legende doelt hierop (P. a.). De Aroaksche traditie omtrent oude bijlen
luidt, dat men deze eertijds zoo waardevolle werktuigen van een verre
landstreek moest halen en dat jaren noodig waren, om deze streek te
bereiken. Een der legenden, die zulk een lange reis beschrijft, heeft
Walter E. Roth (R.) medegedeeld.

Stinkvogel. In S., waar zij door de N. Tiengi-fouroe (eigenlijk fouloe,
van het Engelsche fowl) genoemd worden, verstaat men onder dezen naam
verschillende giersoorten. Een kleine soort (Catharista atrata) is
geheel zwart en doet als vuilnisman in Paramaribo dienst, waar hij
beschermd wordt. Een zeer fraai gekleurde en groote soort (Koningsgier,
Gypagus papa, ook wel Tiengi fouroe granman = gouverneur der
stinkvogels genoemd) komt in het oerwoud voor (C. b.).

Stekelvarken. Coendu prehensilis is een knaagdier, welks huid met
zwarte en gele stekels bedekt is, een lange grijpstaart heeft en in
boomen huist.

Swamp. Moerassige plaats in de oerwouden van Guyana.

Swaroedaroe. Zwaar vergiftigde pijl.



T.

Tabbertje. (N.E. tábiki) ook wel tabbetje of tappetje (bij oude
schrijvers) genoemd, is een eiland in de rivier.

Taboe. Iets wat verboden is. (Zie blz. 37).

Tairu-blad. Vermoedelijk het pijlvormige blad van tajers. (Zie aldaar).

Tajers zijn variëteiten van twee Collocasia-soorten (C. esculenta en C.
antiquorum), van welke de verdikte boven- en onderaardsche
stengeldeelen gegeten worden. De wilde tajer (N.E. Krassi-taja) is
wegens de vele kristalnaalden en scherp melksap niet als voedsel te
gebruiken.

Tamanaca’s. Een C.-stam.

Tamanoea. C. en A.-naam voor den grooten miereneter (Myrmecophaga
jubata L.). Met zijn kleverige, wormvormige tong, die snel uit den
langen, in een puntigen snuit eindigenden, tandeloozen bek gestoken kan
worden, bemachtigt de T. duizenden mieren en termieten tegelijk. Als
tegenstander is de T. zeer gevaarlijk, want hij tracht,
overeindstaande, met de groote sikkelvormige nagels der achterpooten
zijn aanvaller den buik open te rijten.

Tamoesi. Een der namen, waarmede door de I. de Groote Geest wordt
aangeduid. Aan deze namen ligt echter niet het geloof aan God, volgens
Christelijke begrippen, ten grondslag.

Tapana. Zie: Paiwarri.

Tapir. In de oerwouden van G. is het grootste zoogdier de T. (Tapirus
americanus), een soort van het ook in Azië levende geslacht Tapirus,
door de N. bóffroe (= buffel) genoemd. Dit vierhoevige, van een korten
snuit voorziene, dikhuidige dier, leeft van bladeren en vruchten.
Evenals de landschildpad is de T. zeer verlekkerd op de z.g.
Spondias-pruim (Zie: pruim). Een zeer gewild jachtdier bij de I. (Zie:
Maipoeri).

Tijger. In Amerika komt de tijger, de groote fraai gestreepte
kattensoort van Azië, niet voor. Zoowel in de I.- als in de
N.-folk-lore wordt met Tijger steeds de Jagoear (Z. a.) bedoeld.

Tobe-horo-anna, dat in het Warrausch letterlijk huid van den zwarten
tijger beteekent, is ook de naam, dien men geeft aan een reusachtig
groot, zeer gevreesd roofdier, dat, naar beweerd wordt, diep in het
woud leeft, doch dat men nog nimmer gezien heeft. De Warraus gelooven,
dat het dier een tijger (= jagoear) is gedurende zijn strooptochten
door het bosch, maar dat hij thuis een gewoon mensch is. [381]

Tomahawk. Strijdbijl der Noord-Amerikaansche I., gelijk de Apatoe (Z.
a.) is bij de Zuid-Amerikaansche stammen. De strijdbijl is bij alle I.
het symbool van den strijd.

Tom-tom of Tontòm (N.E.) is een pudding van gekookte en gestampte
bananen, ook van meel en dergelijke. Op etenstijd komt de I. vrouw der
Benedenlandsche C. (C. a.) haar man de tontom brengen, die hij niet met
haar eet.

Trens. Vaart of kanaal voor de afwatering (= loostrens) of voor het
vervoer der produkten door en van de plantage naar de rivier (=
vaartrens).



V.

Vampier. In G. komen bloedzuigende vleermuizen (o.a. Desmonus rufus)
voor, die des nachts menschen en dieren bloed uitzuigen, en die men
Vampiers noemt. Het zijn groote vleermuissoorten, wier bepaling nog
onzeker is. Het muskieten-net over de hangmat beveiligt de slapenden
tegen den beet, waarvan men niet wakker wordt, omdat het dier door
zuigen met de lippen de huid vóór den beet ongevoelig maakt.

Vergiffen, hier meer in het bijzonder bedoeld als hulpmiddel bij de
vischvangst. De I. gebruiken verschillende plantenvergiffen, om
visschen te verdooven. Het meest in gebruik is de nekoe (een
liaansoort). De kreken worden daartoe zoodanig afgedamd, dat het water
wel kan wegstroomen, maar dat de uitweg is afgesneden. De in het water
geworpen gifstof bedwelmt de visch, die spoedig komt bovendrijven.

Verweeringskorst. De korst, die in G. vele gesteenten, in het bijzonder
de donkergetinte kalkrijke en veel ijzer houdende, kristallijne
gesteenten bedekt, en deze tegen verdere verweering beschermt (daarom
door de duitsche aardkundigen „Schutzrinde” genoemd), bestaat in
hoofdzaak uit een oxyd van ijzer en mangaan. Hoe rijker het gesteente
aan donkere ijzer- en mangaanrijke mineralen is, des te meer de korst
op gepotlood ijzer gelijkt. (C. c. blz. 62, enz.).

Vloed. Onder talrijke Indianenstammen, zoowel van Noord- als van
Zuid-Amerika, wordt het geloof aan een grooten vloed in hunnen mythen-
en legendenschat aangetroffen. De Zuñis bijv. die in een dorre streek
in het westelijk deel van Nieuw-Mexico leven, nemen aan, dat zij van
hun oorspronkelijk verblijf, meer westwaarts gelegen, door een grooten
watervloed in oostwaartsche richting verdreven zijn geworden naar een
heerlijke Mesa (= tafelland) van rooden en witten zandsteen, waar zij,
blijkens de uitgebreide pueblo (= stad of dorp)-ruïnen—met belangrijke
tempels gewijd aan den vader Zon, de moeder Maan en de
oorlogsgoden—zeer lang moeten hebben gewoond (K.). Ook de mythen en
sagen van de I. van G. vertellen meermalen van een vloed, waarbij
slechts een klein deel der menschheid, soms één menschenpaar, zich
heeft weten te redden. In verband hiermede is het de aandacht waard,
dat in een jonge periode, die vermoedelijk samengevallen is met de
diluviale periode of den ijstijd in Europa, van de bergen van G. enorme
vloeden moeten afgestroomd zijn, die, door hun zooveel grooter
transporteerend vermogen dan de tegenwoordige rivieren, aan uitgebreide
afzettingen het aanzijn hebben gegeven (leem-, klei- en zandgronden,
afgewisseld met uit grover materiaal gevormde lagen, zg. conglomeraten,
brecciën en zandsteen) die het zg. Savannegebied vormen, dat het
bergland van de lage alluviale gronden scheidt (C. c. blz. 44–54) en
die aan de oevers langs de benedenrivieren bij laag water in banken te
voorschijn komen.

Het is verre van onwaarschijnlijk, dat de mensch in bedoelde periode
ook reeds Amerika bewoonde. Dat reeds lang uitgestorven dieren nog
steeds in de herinnering van een volk konden blijven voortleven, hebben
de legenden geleerd, die bij de oorspronkelijke bewoners van Australië
zijn opgeteekend, en zo kan het niet verwonderen, dat van deze vloeden
nog bij de tegenwoordige I. de herinnering bewaard is gebleven.

Vogelspin. Zeer groote spinnen, zoo genoemd, omdat zij ook wel eens
kleine vogels, als Kolibries, overvallen. Men onderscheidt nog twee
soorten Mygale blondii, en M. avicularia. De eerste is de grootst
bekende spinnensoort. Het sterk behaarde dier leeft in den grond,
waarin het gangen bewoont (soms 60 cM. lang), aan wier ingang het tegen
den avond op de loer ligt. De tweede soort is kleiner en maakt haar
zakvormig spinsel overal, op boomen, tusschen de bladeren der ananas,
in huizen.



W.

Waaier. De vrouwen der I. gebruiken, om het vuur aan te houden en te
doen opvlammen, kleine waaiers, zeer kunstig uit de bladeren van den
Maripa-palm gevlochten.

Waiyarri. Een inderhaast uit palmbladeren gevlochten mand.

Wariembo of Warimbo is een kruidachtige, tot de Eenzaadlobbigen
behoorende plant (Ischnosiphon gracile Körn.), uit wier stengels, die
eenige meters lang worden, dunne reepen gesneden worden, die voor
allerlei vlechtwerk gebruikt worden.

Watercamoedi is de Water-boa of Anaconda. Zie: Camoedi.

Waterhond, N.E. Watra-dágoe, behoort tot het geslacht der Otters
(Lutra) van de Marterachtige roofdieren. Van dit geslacht komen in de
rivieren van G. twee soorten voor, waarvan de voornaamste Lutra
brasiliensis is. Als de dieren hunne ronde koppen boven water steken,
trachten de N. ze door nabootsing van hun stem aan te lokken, om ze
beter onder schot te kunnen krijgen (C. b. blz. 46).

Watra-dagoe. Zie: Waterhond.

Wau-oeta-Kikvorsch behoort tot de vele in G.’s wildernissen levende
boomkikvorschen, een groep, die o.a. gekenmerkt is door het bezit van
verbreedingen (zuignappen) aan de teeneinden. Zeer waarschijnlijk wordt
met dit dier bedoeld de Regenkikvorsch (Hyla venulosa), die des nachts
in de bosschen zoo erbarmelijk kan schreeuwen.

Wicissi-eend. R. noemt deze eend Anas autumnalis. De Wic. is echter
vermoedelijk de Wisi-Wisi of Skroerti der N., een boomeend, die in G.
algemeen is en in de wetenschap den naam draagt van Dendrocygna
discolor.

Winnamoroe. Bast van den Oeman-barklak (Bignonia inaequalis), een boom
waarvan de binnenste schorslaag als zg. sigarettenpapier door de I.
gebruikt wordt. Als zij geen tabak hebben, rooken zij deze schors
alleen. Zulke sigaretten zijn wel een decimeter lang (C. b.). Deze
schorslaag werd door de N. op de Nickerie-expeditie gebruikt om
vrachten te dragen, daar zij zeer sterk is. (Zie: de plaat in C. b.,
blz. 159).

Winti. Een der afgoderij-dansen der B., vermoedelijk van Afrikaanschen
oorsprong, waarbij de dansers en danseressen in een toestand van
opwinding en razernij geraken, waarin de Wintiman—een door sommige
schrijvers verkeerdelijk gebruikte naam—uitspraken doet, waaraan
onvoorwaardelijk geloof wordt gehecht. Zie voor dit nog duistere
onderwerp: Encyclopedie v. W. I. Ook bij Stadsnegers is de Winti-dans
nog in zwang.

Wintiman. Zie: Winti.

Wonderblad. Zie: Levensboom.

Wonderboom. Zie: Levensboom.



Y.

Yams. Zie: Jams.

Yarri-yari. I.-fluit, veelal uit bamboe vervaardigd.

Yurokon. Zie: Joroka.



Z.

Zandvloo. De zandvloo (Sarcopsylla penetrans), in het N.E. Sika
genoemd, komt veel op zandgronden voor, waar I. hunne kampen hebben.
Deze vloo boort zich in de huid der voeten in, geeft aanleiding tot een
opzwelling van de grootte van een erwt en kan, wanneer het gestorven
moederdier niet met de eieren verwijderd wordt, tot verzweringen
aanleiding geven. De I. vrouwen en meisjes zijn zeer bedreven in het
verwijderen van de Sika’s door middel van een door den onderlip
gestoken speld. (C. a.).

Zeekust. In de modderige kuststreek van G., bedekt met Mangroveboomen
of Rhizophoren, die met hunne luchtwortels uit het slijk omhoogrijzen
en de aanslibbing zoozeer bevorderen, wemelt het van krabben, die hunne
gaten in- en uitkruipen en niet zelden tegen de wortels omhoog klimmen.
Zie: Krab.

Zuurzak. Zie: Anona.

Zwarte tijger. Zie: Jagoear.








AANTEEKENINGEN


[1] Zie voor de beteekenis der sterretjes achter de woorden bladz. 6
onderaan.

[2] Voor de kenmerkende verschillen tusschen mythen, sagen, legenden
enz., verwijs ik den lezer o.a. naar „Woordkunst” door M. A. P. C.
Poelhekke.

[3] Zie: Alfred Russel Wallace (Travels on the Amazon and the Rio
Negro, Chapter IX, Londen 1853), Dr. Herman ten Kate, „Schetsen en
stemmingen” l. c. en Dr. H. van Cappelle, „Bij de Indianen en de
Boschnegers van Suriname” blz. 383.

[4] In Suriname bezigt men het woord parel voor pagaai. In den
Engelschen tekst staat „paddle my cano”.

[5] Slot van een gedicht van Wallace (l. c.) den later zoo beroemd
geworden Engelschen natuuronderzoeker, die een tijd lang onder de
Arowakken aan de Orinoco verblijf heeft gehouden. Dit gedicht, dat ik
in het Nederlandsch heb trachten over te zetten, is hem uit de pen
gevloeid in een toestand van verontwaardiging over het leven in de
„beschaafde wereld”.

[6] De vertellingen zijn ontleend aan:

        H. W. Brett (B.)—No. 17.
        C. van Coll (Co, b en a)—No. 29 en 39.
        F. P. en A. P. Penard (P, a.)—No. 38 en 40–47.
        Albert I. Gatschet (Ga.)—No. 48.
        Walter E. Roth (R.)—Alle overigen.

[7] In den noordelijken vorm der fabel is voor de excrementen van beide
dieren het uitbraaksel der hen vervangende dieren in de plaats gekomen.

[8] Dit geloof komt zelfs nog bij stadsnegers van Suriname voor (zie C.
b. blz. 185).

[9] Bij alle stammen wordt de zon mannelijk gedacht.

[10] Deze voorstelling leert de Indianen weder als natuurdichters
kennen; want treffen wij deze vergelijking van de maansikkel met een
wapen—het uitgangspunt hunner dichterlijke phantasie—ook niet bij
poëtisch aangelegde zielen in het „beschaafde” Europa aan, die behoefte
hebben gevoeld, ieder op hunne wijze de tallooze wonderverschijningen
in de natuur te bezingen?

In dit verband treffen o.a. eenige regels in een der gedichten, van
Augusta Peaux, de Nederlandsche natuurdichteres, die 40 jaren na
Jacques Perk hare gedichten liet verschijnen en waarin van een
„Dennenboom in den avond” wordt gezegd:

        „Een den staat met donker gebogen hoofd
        Onder de kromme kling van de maan:
        Een sombere dweper, een fatalist,
        Een donkere slaaf, die kwaad heeft gedaan.

        De maankling boven zijn hoofd is blank,
        Blinkend en scherp in de groote lucht.
        Roerloos staat hij voor ’t purpergordijn
        van den avond, fanatiek, ducht
        Geen dood”.
                enz.

(Zie een artikel van J. Reddingius in Groot Nederland van Augustus
1925).

[11] Een der leden van ons personeel gedurende de Expeditie door de
Binnenlanden van het Surinaamsche district Nickerie (C. b.), een
Hollander van geboorte, werd door deze boschgeluiden bijzonder
aangegrepen. Telkens hoorden wij hem in zijn hangmat verzuchtingen
slaken als: „To be or not to be”; „Home sweet home”. Voelde hij de
slechte voorteekens?—Drie dagen na onzen terugkeer in de stad overleed
hij.

[12] Een dergelijk geloof treft men bij de negers aan. Hier noemt men
onthouding van een bepaald voedsel: treef.

[13] Bij de Caraïben aan de Cottica in Suriname (C.a.) geschiedt het
planten van Cassave door de mannen.

[14] Het werkje van de Gebroeders Penard (P.) bevat van deze
beeldspraak talrijke voorbeelden. Onder deze komen er wellicht voor,
die den lezer gezocht voorkomen. De omstandigheden, die dezen
schrijvers ten deel zijn geworden, hebben er toe geleid, dat zij de
Benedenlandsche Indianen beter hebben leeren kennen, dan menig ander.

[15] Wanneer de Caraïben door sommige schrijvers menscheneters genoemd
worden (de titel van het boekje van de Penards (P. a.) is misleidend),
dan komt dit, omdat zij eertijds de gewoonte hadden, hunne buitgemaakte
vijanden op te eten, meenende hierdoor den moed van den tegenstander in
zich op te nemen. Dit gebruik bestond nog een vijftiental jaren geleden
bij Indianenstammen in het Amazone-gebied, o.a. bij de
Mangeroma-Indianen, die aan de grens van Peru en Brazilië wonen, en
onder welke Algot Lange (In the Amazon Jungle. C. P. Putnam’s Sons. New
York and London 1912) de feestelijke, doch minder smakelijke viering
van de overwinning in een strijd met Peruanen heeft bijgewoond, die, op
roof naar hunne vrouwen en dochters, het gebied der Mangeroma’s hadden
betreden.

Na den strijd, waarin geen der twintig Peruanen het er levend afbracht,
werden de handen en voeten der verslagenen afgehakt, naar de hutten
gebracht en aan de verschillende families rondgedeeld om gekookt te
worden.

Dat deze Indianen dat deden, zegt de schrijver, was slechts het voldoen
aan een eeuwenouden, religieusen ritus, en tegenover dit ons
toeschijnend afschuwelijk gebruik is het wel treffend, het afscheid te
lezen, waarmede hij de schets van zijn verblijf van vijf weken te
midden dezer „menschenetende” Indianen besluit. „How wonderful was this
farewell! It was my opportunity for acknowledging that the savage heart
is by no means devoid of the feelings and sentiments that characterise
more elevated, so called civilised individuals”.

De „beschaafde” mensch heeft deze gewoonte, om zijn vijand op te eten
reeds sedert de oudste praehistorische tijden verlaten en bepaalt er
zich slechts toe, zijn verlangen, om dit te doen, te uiten met van
iemand, die hem moreel kwaad heeft gedaan, te zeggen: „ik zou hem wel
willen opvreten”.

Een man van rijpe ervaring, die over een groot deel van het
tegenwoordige menschdom in hetgeen men gewoon is „de beschaafde wereld”
te noemen, zeer slecht te spreken is, zei mij, toen ik dit onderwerp
met hem besprak: Deze lust komt hoe langer hoe meer bij mij op!

[16] Hier wordt een verklaring gegeven van den z.g. Dubbelgeest.

[17] Boa constrictor.

[18] Op een reis door Auvergne in 1910 vernam ik uit betrouwbaren bron,
dat dit gebruik zelfs nog op het granietplateau van Limousin bestond.

[19] Mocht zulks in de maatschappij, die men gewoon is, tegenover de
zoogenaamde „wilden”, beschaafde maatschappij te noemen, immer zoo
wezen en niet zoo vaak juist het tegendeel voorkomen!

[20] Gedurende de Nickerie-expeditie in 1900 (C. b.) bracht slechts een
neger, die bij de Indianen was opgevoed en er alleen met pijl en boog
op uittrok, naar het kampement aan de rivier of in het oerwoud geregeld
wild van de jacht mede.

[21] The American race, New-York 1891.

[22] Volgens Brinton (L. c.) is het ontwijfelbaar, dat de algemeene
richting, waarin het Amerikaansche ras zich verspreid heeft, zoowel in
Noord- als in Zuid-Amerika van Noordelijke breedten naar de Tropen
heeft plaats gehad en van de groote bergketenen in het Westen naar het
Oosten en dat, zooals een Indiaansch opperhoofd hem heeft verzekerd, de
geesten der dooden steeds daarheen terugkeeren, vanwaar zij gekomen
zijn, d.i. waar de zon nederdaalt.

Deze kundige schrijver merkt terecht op, dat deze volksverhuizingen
doorgaans niet in grooten getale, volgens een vooruit beraamd plan,
zullen hebben plaats gehad, doch voet voor voet, familie na familie,
wanneer de oude jachtgronden uitgeput of de landen te dicht bevolkt
raakten. Hier uit leidt hij den grooten ouderdom van het Indiaansche
ras af, waarvoor nog vele andere feiten pleiten, vooral de
cultuurgewassen, die sedert onheugelijke tijden door de Indianen
gekweekt zijn en van welke velen, zooals de maïs, de cassave en de
tabak eerst veel later bij andere volken bekend zijn geworden, en wier
wilde stamplanten niet weer terug te vinden zijn. In verband hiermede
mag er op gewezen worden, dat het verhaal, dat onder No. 30 voorkomt,
van de herkomst van de tabak vertelt over zee, dus vermoedelijk uit
noordelijk gelegen streken.

[23] Daar de Arowakken deze streken bewoonden, reeds lang voordat de
Caraïben het land binnendrongen, schijnt deze legende van ouderen
oorsprong te zijn dan de voorgaande Legende van Letterhoutstomp.

[24] Ook nu nog zien de Indianen niet tegen lange tochten op. Tijdens
ons verblijf te Nickerie, de hoofdplaats van het gelijknamig district,
maakte ik kennis met een twintigtal Indianen, die met al hun hebben en
houden, huisdieren niet te vergeten, stadwaarts waren gekomen, om op 31
Augustus de viering van den verjaardag onzer Koningin bij te wonen. Het
waren Indianen, die gevestigd waren aan de monding der Karapana-kreek,
twee en een halven dag varens van de stad gelegen, en wier dorp wij op
onzen daarna ondernomen tocht geheel verlaten vonden.

[25] Natuurbeschouwingen Leiden 1850.

[26] Of kust hier gebruikt is om het te laten rijmen op rust? Of heeft
de vertaler niet geweten, dat hier een oord bedoeld wordt aan den
bovenloop der Orinoco, het gebied der watervallen en
stroomversnellingen?

[27] Het neêrstortende water van den waterval.

[28] In tegenstelling met de gewone woonhuizen, die aan twee zijden
geheel open zijn, bewoont de piaiman, en wanneer het bij uitzondering
een vrouw was, de piaivrouw, een gesloten hut.

[29] Zie blz. 27.

[30] De Indianen kunnen in de vormelooze vleezige massa van den
Alligator (het Amerikaansche krokodillengeslacht), die niet kan worden
uitgestoken, onmogelijk een tong herkennen. Herodotus, die eveneens een
goede waarnemer van den krokodil is geweest, beweert ook, dat dit dier
geen tong bezit, waarom de krokodil bij de Egyptenaren het zinnebeeld
van geheimzinnigheid was. Bij den stam der Akawai-Indianen (Engelsch
Guyana) heerscht het geloof, dat de tong van den Alligator eertijds
lang en buigzaam is geweest; dat Makoenaima* bij de schepping zijn vuur
was kwijt geraakt, dat door de maroedi (een zwarte vogel, Penelope sp.)
was ingeslikt; en dat, toen hij er overal naar ging zoeken, en de
beesten (ook hier worden de vogels tegenover de andere dieren
geplaatst) hem hadden verteld, dat de alligator, dien zij allen
verafschuwden, er mee op den loop was gegaan, hij met geweld
alligator’s muil heeft geopend, om het vuur te zoeken, en daarbij den
tong, die hem in den weg zat, heeft uitgerukt.

[31] Pisangs*.

[32] Deze zin is fatsoenshalve veranderd.

[33] Volgens de tradities der Caraïben hebben de Boschgeesten een
grooten afkeer voor zoete pataten.

[34] In de geheele folklore der Indianen van Guyana is dit het eenige,
wat nog herinnert aan het scalpeeren, welk wreedaardig gebruik vroeger
ook bij de Indianen van de drie Guyana’s, evenals bij andere
Indianenstammen van Zuid-Amerika, geheerscht heeft.

[35] Alleen wanneer hij voor meerdere dagen op de jacht gaat, neemt hij
zijn vrouw meê.

[36] Merkwaardige beeldspraak!

[37] Zonder maïsplant kan de schimmel, die op deze cultuurplant
woekert, niet leven.

[38] Wanneer men een aap barbakot, buigen de vingers zich, tengevolge
der spiercontractie, sterk om.

[39] Het dier loopt dus op den buitenkant van zijn klauwvormige nagels,
en de punten der nagels, die bij het graafwerk dienst doen, ondervinden
geen druk.

[40] Hoewel de miereneter niet aanvalt, wanneer men hem ongemoeid laat,
wordt hij, als hij zich verdedigen moet, door zijn ontzettende kracht
een gevaarlijke tegenstander, die zijn aanvaller met zijn groote
sikkelvormige nagels den buik tracht open te rijten.

[41] Deze dierenfabel, die de verwisseling der excrementen tot
onderwerp heeft, is volgens Von der Steinen uit Noord-Amerika
afkomstig, waar de Coyote (prairie „wolf”) met een beer het uitbraaksel
verwisselt; ook het motief van het oogensluiten ontbreekt hier niet.

[42] De tegenwoordige Indianen der benedenlanden van Guyana hebben
doorgaans slechts één vrouw. Een piaiman wordt gerekend er meer te
mogen hebben.

[43] Dit doet, volgens Walter E. Roth, denken aan den beenderloozen
Held Kòn van de Yoenka-Indianen van Peru.

[44] Zie bldz. 27.

[45] Wood-skin, zooals er in den Engelschen tekst staat, is een
eenvoudige kano, gemaakt van repen boombast.

[46] Walter E. Roth, aan wien wij deze mythe ontleenen, merkte de
Indiaan, die hem deze vertelde, op, waarom de vrouw niet naar het
Oosten, dus de zon tegemoet, trok. Hij antwoordde, dat zij de zon juist
wilde ontmoeten, waar hij weêr naar de aarde nederdaalt, aan den verren
horizon.

[47] Zie blz. 19.

[48] De Pakaraima-keten in Britsch-Guyana.

[49] Flambouw.

[50] De komeet of staartster.

[51] Volgens Th. Koch-Grünberg voorzien de kinderen der Indianen aan de
Boven-Aiuri hun pijlen met een dop van zwarte was.

[52] Vampier*.

[53] Een Indiaan overkomt dit niet licht, daar de zon zijn kompas is.

[54] Zie blz. 36.

[55] Zie „bekoring” in Inleiding, blz. 36.

[56] Walter E. Roth, aan wien ik deze vertelling ontleen, vroeg aan de
vertelster, waaraan de jongen bemerkte, dat er iets zou gebeuren? Zij
antwoordde, dat wanneer kinderen en jonge menschen ver van hun
woonplaats zijn, zij doorgaans angstig en zenuwachtig zijn.

[57] Zie blz. 41.

[58] Ook rotsen en gesteenten, dus ook hunne verweeringsprodukten,
worden door den Indiaan als bezield gedacht (zie blz. 27).

[59] De vrouw zet steeds het gerecht, dat zij heeft klaar gemaakt, voor
den man neêr en deze doet het maal alleen. (C.a.).

[60] Zie voor de gewoonte, om de vogels van de overige dieren af te
scheiden, blz. 17.

[61] Snavel.

[62] Van de bestaande Katoen-(Gossypium-)soorten wordt door de Indianen
op hunne kostgronden de Peru- of bokke- (bokken = Indianen) katoen (G.
Peruvianum) verbouwd. De hangmatten worden er van vervaardigd.

[63] Bij de Arowakken is de koningsgier de dochter van Anoeanima of
Annoeánna. Zij kan haar veêren afleggen en in een vrouw veranderen. Bij
de Trios (Bovenlandsche Indianen) dient deze gier tot verblijf van een
boschgeest, Akalamano geheeten.

[64] Wanneer een Moenirikoeti (soort zwarte mier) iemand bijt, moet
hij, beweren de Indianen, er geen acht op slaan, want het beteekent,
dat er iets goeds met hem gebeuren zal. (Zie blz. 34).

[65] Hier is verband met het wreedaardig gebruik, om een mat of gordel,
in wier openingen mieren (ook wel wespen) gezet zijn, tegen borst enz.
te houden van dengene, die zich voor het piaimanschap moet bekwamen, en
dit zonder pijn te toonen moet kunnen verdragen.

[66] Hier en daar is katholieke invloed duidelijk te bespeuren.

[67] Hier wordt herinnerd aan de verhuizingen (migraties, zie blz. 53),
die eertijds op groote schaal bij de Indianen hebben plaats gehad.

[68] Dubbelgeest (zie blz. 44).

[69] Vermoedelijk zinnebeeldig bedoeld.

[70] Zinnebeeldige voorstelling van den Worgslang. (P.a.).

[71] Hut voor den Boschgeest.

[72] Zie blz. 46.

[73] De vader van het meisje, dat door een jongen man tot vrouw begeerd
wordt, zal, wanneer zijn vrouw en zijn dochter tegen het huwelijk geen
bezwaren hebben, wel zijn toestemming tot een voorloopige samenleving
geven, doch hij zal van zijn dochter slechts blijvend afstand doen,
wanneer de aanstaande echtgenoot niet een zeker aantal werkzaamheden
heeft verricht, die als waarborg en geruststelling kunnen gelden.

[74] Vanaf de rivier in het gat van een boom te schieten, dat de
toegang is tot het nest van een specht, was inderdaad een kunststuk,
vooral als de korjaal, waarin het volbracht moest worden, zoo snel
mogelijk voortgepareld werd. Dikwijls gelukte het dan ook eerst na
herhaalde proefnemingen, zoodat het soms zeer lang kon duren, voordat
een man een meisje in den waren zin des woords zijn vrouw mocht noemen.

[75] Niet bij alle Indianen-stammen zijn de voorwaarden tot een
huwelijk dezelfde. Bij de hedendaagsche Caraïben moet de candidaat een
stuk land van bepaalde grootte hebben schoongekapt en met cassave
hebben beplant, en twee korjalen hebben vervaardigd, een groote voor
reizen naar de stad, een kleinere voor het jachtbedrijf. (C.a.)

[76] Het vlechtpatroon van deze krabkorven noemen de Arowakken
kassaroa- of vieroogpatroon, om de wijze, waarop de bundels als zoovele
oogen geweven behooren te worden. De man had aldus het model in grooten
getale voor zich, en zoo zou het, meende hij, wel gelukken. Ook de
Caraïben (zie P.a. blz. 126) hebben voor hun vlechtwerk en aardewerk
verschillende patronen die aan allerlei dieren ontleend zijn en met
zinnebeeldige voorstellingen in verband staan.

[77] Wanneer iemand op bezoek komt, wordt hem een of ander te eten of
te drinken aangeboden. Wanneer hij genoeg heeft laat hij het zijn
gastheer of gastvrouw op deze manier merken.

[78] Zie blz. 37.

[79] Er bestaat een nauw verband tusschen padden, kikvorschen en
verwante dieren met geluk op de jacht. In Engelsch Guyana hebben de
Indianen, die de savanne nabij de Kaieteur-val (zie blz. 28) bewonen,
de gewoonte, om over twee sneden, die aan iederen kant van de borst
zijn toegebracht, een kikvorsch te wrijven, teneinde zich geluk op de
jacht te verzekeren. Voor ieder soort wild nemen zij, zegt W. Roth, een
andere kikvorsch-soort.

[80] Dit was het antwoord, dat de verteller gaf op een vraag van Walter
Roth, waarom hij zoo lang bleef roepen.

[81] Odontophorus.

[82] Onder de geheimzinnige pijlen, die bij de Kenaimas (zie blz. 41)
behooren, komen er voor, die met een moeilijk waar te nemen schimmel
bedekt zijn en waardoor zij de oorzaak zijn van het missen van hun
doel. Ook als de schimmel zich op den arm van den jager bevindt, zijn
de pijlen niets waard.

[83] De Kenaimas gebruiken gebroken en onzichtbare pijlen. (Zie bl.
41).

[84] Volgens de gebroeders Penard is de voorstelling van een
menscheneter met een mond aan de borst bij den Indiaan het zinnebeeld
van een wreedaard, en wie die het zeldzame waarnemingsvermogen der
Indianen en hun zin tot het maken van vergelijkingen kent, zal deze
meening in twijfel trekken? Men denke slechts aan de houding, die een
in woede ontstoken wreedaard aanneemt, die een moorddadig plan gaat
volbrengen. Drukt hij zijn hoofd niet naar beneden, en brengt hij zijn
geopenden mond niet ter hoogte van zijn borst?

[85] Dubbelgeest.

[86] Volgens de Penards zou het loopende tabbertje doelen op drijfzand
of een zandbank of ook wel op een eilandje, dat in den loop der jaren
werkelijk van plaats verandert.

[87] Kaiwiri of Skroerki, ook Wisi-wisi genoemd, is de Withals-boomeend
(Dendrocygna discolor). De vorm van den rots komt overeen met dien van
een boomeend.

[88] Volgens de Penards was de Kaaiman geen vaartuig, maar een
zinnebeeldige voorstelling van de woede, die Paira-oendepo en zijne
strijders bezielden, toen zij tegen de Roodhuiden optrokken, terwijl de
Geest der Bekoring de slimheid was, waarmede de Indianen Stomp in een
hinderlaag wisten te lokken.

Het gehele verhaal zou alzoo een zinnebeeldig gevecht zijn van een
Worgslang met een Kaaiman. De Worgslang overwon den Kaaiman en slokte
hem op, hetgeen zou doelen op een Caraïbisch feestmaal van
menschenvleesch. Het verdwijnen en weêr terugkomen van het tabbetje zou
vermoedelijk een zinnebeeldige voorstelling zijn van de taktiek der
Indianen.

[89] Temere-rots (ook wel Timehri-, Temehri, Kemere- en Toemere-rots
geschreven), hetgeen in het Caraïbisch of Kalienjas „geteekend, gewerkt
of beschilderd” wil zeggen, is een granietrots in de bedding der
Marowijne, waarop rotsteekeningen of liever rotsingriffelingen zg.
petroglyphen voorkomen, die tot de oudheden behooren, welke de oudste
bewoners van Suriname, de voorouders der tegenwoordige Indianen, op den
bodem hebben achtergelaten. Zulke inschriften komen ook op sommige
rotsen in den Corantijn en zijn bijrivieren en nog meer westwaarts, ook
in Engelsch Guyana, voor. Zij laten, behalve tal van moeielijk te
verklaren figuren, afbeeldingen van menschen zien (op den Temererots
o.a. een met veerenkroon versierden Indiaan), die volgens ten Kate, Im
Thurn, Cushing e.a. niet als louter krabbels, als uitingen van een
gril, mogen beschouwd worden, doch ongetwijfeld verband houden met
mythen, legenden, godsdienstige handelingen en geschiedkundige
gebeurtenissen, hetgeen reeds hieruit blijkt, dat het bekend is, dat de
Indianen van Engelsch Guyana een zekere vrees koesteren voor rotsen met
teekeningen en inschriften. Terwijl ten Kate de uitleggingen der
inschriften op de Temere-rots in de Marowijne door de Penards gegeven
minstens twijfelachtig noemt, acht hij het niet onwaarschijnlijk, dat
zij in verband staan met de door hen medegedeelde en in dezen bundel
overgenomen overlevering van Letterhoutstomp.

[90] De stichting van Suriname’s hoofdstad dateert van den aanvang der
zeventienden eeuw.

[91] De Arowakken zijn met den stam der Warraus de eerste bewoners van
Suriname geweest. Eerst later drongen de strijdlustige Caraïben binnen,
die spoedig een overwicht over de andere stammen verkregen.

[92] Volgens Pater van Coll kan deze door hem opgeteekende legende aan
de vele gissingen omtrent den naam Paramaribo een nieuwe toevoegen.

[93] Sommigen beweren, dat het een levende raaf (met dezen vogel worden
de groote Ara- of papegaaiensoorten bedoeld, in de kolonie raven
genoemd) is geweest. De Ara is bij den Indiaan het zinnebeeld der
waakzaamheid.

[94] Linker zijstroom van de Surinamerivier.

[95] De legenden der Maskoki-stammen, waartoe ook de z.g.
Creek-Indianen behooren, die het zuidelijk deel van Noord-Amerika
(Alabama en Georgia) bewonen, maken herhaaldelijk van holen gewag, die
zij als plaatsen van oorsprong hunner voorvaderen beschouwen. Deze
holen bevonden zich o.a. langs de Roode-rivier, en bezochten zij nog nu
en dan, omdat zij geloofden, dat zij vandaar afkomstig waren. Dit
geloof, dat hunne voorvaderen uit onderaardsche holen zijn voortgekomen
(zie blz. 18), is bij hen zóó vast geworteld, dat zij iedere streek,
die rijk is aan zulke holen, als de oorspronkelijke woonplaats van hun
stam beschouwen. Daar nu deze zuidelijke stammen van Noord-Amerika het
verband vormen tusschen de Indianenstammen van Noord- en Zuid-Amerika,
is het feit, dat wij van dit geloof ook nog in legenden van
Surinaamsche Indianen sporen aantreffen, de aandacht waard.

[96] Zie onder „vloed” in het verklarend register.

[97] Volgens de Penards, die deze legende in hun geschrift verkort
overnemen, hebben we hier met beeldspraak te doen.

[98] Bedoeld wordt een der twee Indianen in het zegel der West-Indische
compagnie.

[99] Jorobodie beteekent, volgens de Penards, Geweldige Worstelaar en
Omklemmer.

[100] Het is niet bekend of met blanken, Spanjaarden, Engelschen,
Franschen of Nederlanders bedoeld werden. De Penards meenen, dat het
Engelschen zijn geweest, die in het jaar 1626 uit de Commewijne- en de
Suriname-rivier verdreven werden.

[101] Zie blz. 37.

[102] Evenals Simson, die door de list van Dalila zijn kracht verloor
en in handen der Philistijnen viel.

[103] De strijd met de blanken, zegt de geschiedenis, eindigde, toen
deze een Arowaksch meisje gevangen hadden genomen en naar Europa hadden
gezonden. Het kind werd daar opgevoed en had daardoor gelegenheid, zich
andere denkbeelden omtrent de bedoelingen der blanken eigen te maken,
zoodat zij, weder bij hare stamgenooten teruggekeerd, haar gewijzigd
oordeel op hen deed overgaan en op deze wijze den vrede voorbereidde.

Volgens de Gebr. Penard krioelt de legende van Jorobodie, die wij hier
met die van Arimoribo vereenigd hebben, evenals deze van zinnebeeldige
voorstellingen, van welke de juiste oplossing vrij wel onmogelijk is.

Toch hebben de schrijvers zich aan eene verklaring gewaagd. Zoo, meenen
zij, was de raaf of Ara, die alarm maakte, misschien een werkelijke
schildwacht, terwijl Vleermuizen de Bloedgeesten voorstelden, die den
door de piaimannen opgeroepen Slangegeest tot den terugtocht
noodzaakten. Het geheel vormt dus een zinnebeeldig gevecht tusschen
bloeddrinkende Vleermuizen en Slangen. En wat kan de slang uitrichten
tegen de Vleermuis, die zij niet kan omkronkelen?

Ook de koude, die over de Wereld kwam, mag, volgens de schrijvers, een
zinnebeeldige voorstelling zijn van de vrees, die de voorvaderen der
Arowakken beving voor vijanden, die geregeld ieder jaar tegen het droge
seizoen kwamen opzetten.

Dat Jorobodie een dracht van slechts drie weken was, bedoelt
vermoedelijk, dat hij zich in dien tijd van een gewonen, onbekenden
Indiaan door zijn moed tot opperhoofd had opgewerkt, terwijl de tijger
de woede of de strijdlust was, waarmede hij de blanken bevocht, zooals
geen Indiaan te voren had gedaan. De voorstelling van Jorobodie in een
vat is het Indiaansche zinnebeeld voor een moeilijke positie, waaruit
de tijgergeest of moed hem redde, door gebruik te maken van de
geringste kans.

De Boa constrictor als ankertouw en loopplank zou de zinnebeeldige
voorstelling van den Slangegeest zijn, terwijl het aannemen van een
spin vermoedelijk verraad beteekent, want zoowel bij negers als bij
Indianen is de spin het zinnebeeld van list en streken.

[104] Zie blz. 36.

[105] W. E. Roth deelt in zijn hoofdstuk over Kenaima (R. blz. 354
enz.) ook op gezag van Coudreau, mede, dat er in den omtrek van de Rio
Branco, het gebied ten Noorden grenzend aan Engelsch Guyana, wilde
stammen zijn, die van geslacht tot geslacht de gewoonte hebben,
moordend rond te trekken, uit de scheenbeenderen der slachtoffers
fluiten maken en de tanden tot halskettingen rijgen. Hij meent, dat het
zeer goed mogelijk is, dat deze stammen, bekend onder den naam
Kenaima-stammen, hunne rooftochten ook tot Engelsch Guyana hebben
uitgestrekt, en acht het niet onmogelijk, dat het Kenaima-geloof der
Indianen aan deze stammen den naam ontleend heeft.

[106] In de litteratuur zijn deze Kenaima-stammen noch uit het
Orinocogebied, noch uit Suriname en Fransch Guyana bekend, zegt W. E.
Roth.

[107] Deze overlevering komt geheel met de geschiedenis overeen.
Immers, in 1650 rustte graaf Parham een schip uit met bestemming naar
de kust van Guyana. Dit schip bereikte Suriname en de bemanning,
vriendelijk ontvangen door de Indianen, vestigde zich aldaar. Later, in
1652 kwam Lord Parham zelf in Suriname.

De naam Paramoelo beduidt, volgens de Penards, letterlijk „oorsprong of
plaats van afstamming van Parham. Paramaribo beteekent, hier is de
oorsprong van Parham.”

Voor een andere afleiding van den naam Paramaribo zie de noot 3 in No.
39.

[108] Zie blz. 41.

[109] Hij, die met de noodige ervaring omtrent het maatschappelijk
leven in het „beschaafde” Europa toegerust, het voorrecht heeft gehad,
eenigen tijd te midden der Indianen te verblijven, zal met dit oordeel
hartgrondig instemmen.

[110] Waarover de geschiedenis zwijgt. Volgens de Caraïben zeggen de
Penards, zijn de Arowakken alleen door zich bij de blanken te voegen,
aan een geheelen ondergang ontsnapt.

[111] Zie: Vampier*.

[112] Volgens de Penards zijn de Indiaansche jongetjes reeds op zeer
jeugdigen leeftijd min of meer vreemdelingen voor de moeder. Zij
verrichten geen huisarbeid, maar loopen overal in het omliggende woud
rond, om met pijl en boog vogeltjes en ander klein wild te schieten.

[113] Evenals bij andere wilde stammen (o.a. bij de Dajaks van Borneo)
worden touwtjes, meest gemaakt van rotan of andere boschprodukten, met
knoopen gebruikt, om aan afspraken en overeenkomsten te herinneren. Het
aantal knoopen, er in gelegd, is aan het aantal dagen gelijk, dat tot
den voor de afspraak bepaalden dag verloopen moet, en iederen dag wordt
door beide partijen een knoop losgemaakt.

[114] De Penards zijn van oordeel, dat deze overlevering in verband
moet worden gebracht met berichten van Al. v. Humboldt omtrent
Zuid-Amerikaansche Indianen-stammen. Deze groote natuuronderzoeker en
wetenschappelijke reiziger houdt de Cabres of Cabeires met eenige
andere stammen uit Guyana en Brazilië (zie de noot op blz. 43) voor de
grootste menscheneters. Omstreeks het begin van de achttiende eeuw
vereenigden de Caraïben zich onder het opperhoofd, Tip genoemd, om een
aanval op dezen Kannibalenstam te doen. Zij werden echter verslagen. De
overwinnaars plaatsten een gevangen Caraïb in een boom, van waar hij
het afschuwelijk schouwspel van het braden en opeten zijner makkers kon
gadeslaan. De jongeman werd daarna vrijgelaten, om de tijding der
nederlaag aan zijn stamgenooten over te brengen.

De Caraïben riepen toen hunne strijders tot een algemeenen aanval op en
doodden alle menscheneters.

Von Humboldt zag de honderden geraamten dezer verslagen Kannibalen.

[115] Zie blz. 17. De plaats, waar de Kasi’hta stam, evenals de stammen
der Kawita- en Chicasaw-stammen van daan kwamen, wordt aangegeven door
het punt van samenvloeiing van de Washita en de Roode Rivier.

[116] De hayoyálgi, die van de vier kanten van de wereld komen om het
heilige vuur, het symbool van de zon, aan te blazen, zijn de vier
winden, die het tot een grooter hoogte doen opvlammen.

[117] Het heilige getal vier dezer Indianen is vermoedelijk afkomstig
van de vier winden, die het heilige vuur aanblazen, het symbool van hun
Weldoener.

[118] Daar een rat bij de Indianen het zinnebeeld van teeltkracht en
slimheid is, moet deze roode rat de vermeerdering van het Roode Ras
symboliseeren.

[119] Met leeuw wordt bedoeld de Poema of Amerikaansche leeuw (Felis
concolor). Hoewel dit roofdier zelden menschen aanvalt, zal dit dier in
deze legende vermoedelijk menschenetende Indianenstammen moeten
symboliseeren.

[120] Is dit een christelijk element, dat aan de legende is toegevoegd?

[121] In verhalen, van de Warraus in Engelsch Guyana afkomstig en door
W. Roth medegedeeld, vinden wij nu en dan eveneens van geluiden gewag
gemaakt, die uit den bodem voortkomen en het volk angstig maken.

[122] Hondenkoning (Dog king) der Euchitaws. Deze was ook tegenwoordig
bij het vertellen dezer legende.

[123] De oude woonplaatsen der Creek-Indianen in Alabama en Georgia
bestonden uit niet minder dan 102 steden en dorpen, allen met namen
genoemd in het zoo leerrijke boek van den taalvorscher Albert S.
Gatschet. Sommige dezer plaatsen bestaan nog onder den zelfden naam in
beide Staten. Afgevaardigden der Creeks brengen ieder jaar een bezoek
aan Washington.

Onder steden en dorpen, hier bedoeld (tafóla), zijn kleinere of
grootere verzamelingen van woningen te verstaan. Elke stad of dorp
wordt bestuurd door een Mîko, het Opperhoofd, door de blanken eertijds
Koning genoemd.

[124] Anansi in de Neger-Engelsche taal der negers.

[125] Min, kindermeid.

[126] Sterfhuis.

[127] Deze was nog de ouderwetsche met wasrollen.

[128] D.i. „Ondank is ’s werelds loon”. (Zie No. 29).

[129] Henry M. Stanley. My dark Companions and their strange stories.
Londen. Sampson Low, Marston and Comp. 1893. Een Nederlandsche
vertaling, door mevrouw Joh. Dyserinck, verscheen bij de Erven Loosjes,
Haarlem 1894.

[130] Daar de neger de bedoelingen van den verteller onmiddellijk
begrijpt, onthoudt deze zich steeds van verklaringen en uitweidingen.
Voor den Europeeschen lezer zou veel van de vertelling verloren gaan,
wanneer zij letterlijk vertaald werd weêrgegeven.

[131] Sedert de kerken de overhand hebben genomen. (Zie voor de
Neger-Engelsche taal der Surinaamsche negers blz. 211).

[132] Ik, iemand, die als lidmaat in de kerk ben, moet sprookjes
vertellen?

[133] De vertellingen werden door Nahar in het jaar 1901 opgeteekend,
en verschenen in haar geheel in 1916 (C. e.). Het „Verhaal uit het
leven van Vriend Spin”, zond de heer A. G. Fernandes te Paramaribo mij
een jaar of acht later toe, terwijl ik de vertellingen „De Boa in de
gedaante van een schoonen jongeling” en „De geschiedenis van Fini
foetoe, Bigi bere en Bigi hede” van den overleden oud-Surinamer, den
heer Nunes omstreeks den zelfden tijd ontving.

[134] Onlangs heeft A. P. Penard een nieuwe verzameling (20
Anansitoris) doen verschijnen (P.c.) waaruit ik, onder No. 23, een in
dezen bundel heb opgenomen.

[135] Zie het Hoofdstuk: De Anansi-tori en het Bijgeloof.

[136] Oorspronkelijk bezaten de Hollanders de kust van Guinea alleen
met het oog op den handel, meer bepaaldelijk den slavenhandel.

[137] In 1730 bedroeg het aantal plantages (voor het meerendeel
suikerplantages) 400 en reeds in 1688 was de suikerproductie, die in
1684 nog slechts 3 millioen Amsterdamsche ponden bedroeg, tot 7
millioen gestegen.

[138] Uitgesproken: joenánsi.

[139] De afwijkingen, die in beide opgaven de schrijfwijze der namen
vertoont, moeten aan dialectverschillen worden toegeschreven. A. Werner
schrijft in zijn Inleiding van Walter Jekyll’s boek (Je.) de namen weêr
anders.

[140] Ook de taal der Boschnegers vertoont door de vele Portugeesche en
Afrikaansche woorden een grootere verwantschap met de taal der oudste
negerslaven—met het deel, dat Neger-Portugeesch sprak.

[141] De Surinaamsche negers noemen den Geest der rivier watramama (zie
de legende van de Watramama) en het geloof aan deze mama is vooral bij
oude negers nog zóó diep geworteld, dat aan haar het spreekwoord is
ontleend: Te wátra falla, joe sa si wátramama na sjóro, d.i.: Als het
water gevallen is, zult gij de watermama op het droge vinden. (Zie ook
het Bijvoegsel: Avond op het water in Sierra Leone).

[142] De krokodil wordt door alle de Ewe-taal sprekende stammen aan de
slavenkust, elo, lo, adopra, te Porto novo Jalodeh genoemd.

[143] Bliksemgod.

[144] Een der Goden, die den Negers vaak onheil brengen.

[145] Ik kan het niet helpen, het is mijn geest.

[146] Afschuwelijke voorbeelden van deze mishandelingen geeft o.a. Dr.
W. R. van Hoëvell, een sympathieke strijder voor de belangen van den
armen negerslaaf, in „Slaven en vrijen onder de Nederlandsche Wet
1854”.

[147] „Mooi Afrika, hoe heb ik je lief”. Hier treffen wij het
Nederlandsche „mooi” en het Engelsche „love” met de Portugeesche
uitgang i in de taal der negers aan.

[148] Bosch-goeverneur of Boschmama.

[149] De vertaling luidt: O, Nickerie! Hoe bemin ik jou. Maar de bergen
zijn er zoo hoog. Kaperka kiri mi (= een hoogte, gedoopt: Cappelle
maakt me dood—de l door hem als r uitgesproken), om een vracht te
dragen naar Kilometer (voor het eerst in de negertaal opgenomen) zes.
Maar de bergen zijn er zoo hoog. Refrein: Werken voor je geld, Werken
voor je geld, Als wij op de Fallawatra (zijrivier der Nickerie) zijn,
moeten wij werken voor ons geld.

[150] Getijden.

[151] Overgenomen uit het Neger-Engelsche woordenboek van Mr H. C.
Focke Leiden, P. H. v. d. Heuvel, 1855.

[152] Land der blanken = Nederland.

[153] De kolonie Suriname is als een paardenstaart: heden waait hij
her-, morgen derwaarts.

[154] Men zegt, dat dit geloof te danken is aan een Opperhoofd, die
Spin werd genoemd, en die door hunne voorvaderen als een held vereerd
werd.

[155] Oorspronkelijk woonden de Yoruba’s meer het land in, doch in het
begin der 19de eeuw trokken zij naar het Zuiden en koloniseerden zij
Lagos en de naburige kust. Ook de Tshi-taal sprekende stammen woonden
eertijds, d.w.z. vóór de 15de eeuw meer landwaarts in een vlakke, met
gras bedekte landstreek, en zij werden door de invasie der Mohammedanen
genoodzaakt, naar het boschgebied langs de kust te verhuizen, waar zij
later met de eerste blanken, de Portugeezen, in aanraking kwamen.

[156] Ook hier wordt steeds een landschildpad bedoeld.

[157] De groote landschildpad van Suriname is zeer verlekkerd op de
vruchten van de Mopè*.

[158] Als zeer treffend voorbeeld van de nauwkeurigheid, waarmede de
Neger de natuurverschijnselen waarneemt en op zijne wijsgeerige wijze
tracht te verklaren, heb ik niet kunnen nalaten in Bijvoegsel No. III
een dierenfabel op te nemen, die door den schrijver R. H. Nassau (N.)
uit den mond van een Bantoe-neger is opgeteekend.

Aan velen der in Nassau’s merkwaardigen bundel opgenomen vertellingen
is, evenals in sommige naar West-Indië overgebrachte Neger-verhalen de
Arabische invloed niet vreemd. Menig lezer zal vermoedelijk
onwillekeurig denken aan de vertellingen van Duizend-en-één Nacht.
Zulks is begrijpelijk, wanneer ik hier herinner aan de meening van
Ethnologen, o.a. aan die van Sir Harry H. Johnston (Joh.), die de
oorsprong der Bantoe-negers terugvoert tot den N.O.-kust van Afrika en
die den Bantoe-stroom—om een ethnologischen term te
gebruiken—Zuidwaarts naar de Kaap de Goede Hoop laat gaan, om van hier
langs de West-kust tot den Aequator om te buigen (N.). Het kan dus niet
vreemd zijn, dat door de aanraking der Bantoe-negers met negerstammen
der Slavenkust het Arabische element in de Folklore zich verder
Noordwaarts en Westwaarts heeft verspreid en, ten slotte met de slaven
naar West-Indië is overgebracht.

[159] Van „cunning”, dat slim beteekent.

[160] Het dialect der negers van Sierra Leone is een wanhopend ratjetoe
van Engelsche en Afrikaansche woorden.

[161] In de Yoruba-taal wordt de schildpad Awon genoemd. Deze mythische
held der Yoruba’s is herhaaldelijk het onderwerp van een Alo
(vertelling), waarbij het rythmische geluid van den trom, die de
tusschenpoozen van de Alo aanvult, een groote rol speelt.

Evenals in de vertellingen van de Negers van Sierra Leone en van de
Goudkust niet van de Spin gesproken mag worden, maar deze steeds als
Spin of als Heer, Vriend enz. Spin optreedt, wordt ook door de Yoruba’s
nooit van de Schildpad gesproken. Het Yoruba spreekwoord: Eji Awon ko
kom ni li owo mag bijv. niet letterlijk vertaald worden met: „Het bloed
van een schildpad vult een hand niet”, maar men behoort te zeggen: „Het
bloed van Awon vult de hand niet”, waarvan de zin is: Een onderwerp,
dat op het eerste gezicht weinig belangrijk lijkt, blijkt dikwijls van
groot gewicht te zijn.

[162] Daar roept een vogel!

[163] Wanneer een vogel roept, kan geen waar woord meer gesproken
worden.

[164] De verteller bedoelt hiermede: wij moeten nu weder tot de
werkelijkheid terugkeeren.

[165] Daar in de negervertellingen de spin steeds mannelijk gedacht is,
mag in deze bladzijden de vrijheid genomen worden het geslacht te
veranderen.

[166] No. 1–22 en No. 25–32 zijn afkomstig van M. H. Nahar en
gedeeltelijk (C. d.) of geheel (C. e.) reeds gepubliceerd; No. 23 is
overgenomen uit den bundel van A. P. Penard (P.); No. 24 is afkomstig
van Anonymus en No. 33 heb ik te danken aan mijn tochtgenoot C. van
Drimmelen.

[167] De Boschneger-Anansitori is overgenomen uit een kleine
verzameling van F. Stähelin (S.).

[168] De vertellingen van Curaçaosche negers zijn overgenomen uit een
kleine verzameling, door J. H. J. Hamelberg in het licht gegeven.

[169] De in dezen bundel opgenomen negervertellingen van Jamaica zijn
bewerkt uit bet boek van Walter Jekyll (Je.).

[170] Hoe groote plaats de Spin in bet leven der Surinaamsche negers
inneemt, moge blijken uit de volgende spreekwijzen, aan de Spin
ontleend:

1e. Als een kind met vuur speelt, wordt het gewaarschuwd met: „no play
nanga faja noso anansi de go kori joe”, d.i. speel niet met vuur,
anders gaat de Spin je bedriegen, m.a.w. zal je vannacht in bed
wateren.

2e. Als een kind in bed gewaterd heeft, zegt het: „Anansi kori mi”,
d.i. de Spin heeft mij gefopt.

3e. Wanneer iemands been slaapt zegt men: „mi foetoe kisi anansi”, d.i.
Spin heeft mijn been gekust.

4e. Dunne dijen worden in Suriname „Anansi-bouten” genoemd, enz.

[171] Mr. Spider in de Neger-vertellingen van Sierra Leone.

[172] Brer in de Spinvertellingen van Jamaica (zie verder).

[173] Mijn Kapitein.

[174] Kapitein Spin.

[175] Opvallend zijn in de door Nahar bijeengebrachte vertellingen de
vele in het Surinaamsche Neger-Engelsch niet voorkomende onvertaalbare
woorden, die ongetwijfeld van Afrikaanschen oorsprong zijn. Vele dieren
worden er nl. niet met den Neger-engelschen, doch met den
vermoedelijken Afrikaanschen naam aangeduid, zooals: Timekoe, voor
konijn, Kitmawle voor vleermuis, Okekre voor schildpad, Akajoe voor
kat.

[176] Dr. H. D. Benjamins deelt mij mede, dat, toen jaren geleden een
circus voorstellingen te Paramaribo gaf, de negerbevolking de grootste
vreugde toonde, toen zij Asaw in levenden lijve mocht aanschouwen. De
marktvrouwen kwamen met bananen voor het dier aandragen, ja, het kwam
bij de negers tot een ware vereering voor het dier, die den
circuseigenaar geen windeieren gaf; want de voeding van zijn olifant
heeft hem al dien tijd niets gekost.

[177] Van „cunning” = geslepen.

[178] Zie blz. 230.

[179] De Surinaamsche Negers schijnen een buitengewone vereering te
hebben voor Napoleon. In een met mij gevoerd gesprek sleepte een
Creool* er telkens Napoleon bij, terwijl bij gelegenheid van een
dansfeest, door de Boschnegers ter mijner eere gehouden, een voorwerp
van aardewerk, voorstellende Napoleon, rustende tegen een schelp, met
zichtbaren trots vóór mij werd neêrgezet (C.a.).

[180] Daar deze verzameling in Paramaribo is bijeengebracht, vlucht
Anansi, als hij in het nauw gebracht wordt, steeds in zg.
beslagruimten.

[181] Het gebruik, om bij sterfgevallen anansi-tori’s te vertellen,
wordt ook bij de Boschnegers aangetroffen, C. v. Coll (Co. a.) deelt
mede, dat het in het Boschnegerkamp van Broos aan de Surnau kreek de
gewoonte was (begin 19e eeuw) om bij een sterfgeval, als het een man
gold, drie, voor een vrouw twee achtereenvolgende Zaterdagen bij
elkander te komen, om anansi-tori’s te hooren vertellen.

[182] Niet alleen hierom, doch ook ten einde den lezer de poëzie te
doen gevoelen, die de harten dezer eenvoudige natuurmenschen vervult,
heb ik ter vergelijking aan dezen bundel negervertellingen toegevoegd
de bewerking (Bijvoegsel II) van een der hoofdstukken uit het
merkwaardige boek van Miss Cronise en Henry F. Ward (Cr.)

[183] Dit opstel, mij door M. H. Nahar bij de door hem opgeteekende
anansi-tori’s toegezonden, gaf ik reeds vroeger in het licht (C. d. en
C. e.).

[184] Wat, anansi-tori’s op klaarlichten dag vertellen!

[185] Zie blz. 258.

[186] De kerk is al aan.

[187] Mijnheer, gij zijt geen kind meer, ge zijt een Surinaamsche
Creool, en weet heel goed, wat anansi-tori’s zeggen willen.

[188] Van de Moravische broedergemeente.

[189] Ik ken er geen.

[190] Sterfhuis.

[191] Kwaadaardige geest.

[192] Je vertelt ze niet goed.

[193] Sterfhuisratten; zoo noemen de negers ongenoode gasten, die de
sterfhuizen afloopen.

[194] Wanneer de anansi-tori niet naar den smaak van het gehoor is,
omdat zij vervelend is of slecht verteld wordt, maar vooral als men
meent, dat de verteller maar wat aan het liegen is, begint er dikwijls
tusschen twee of meer toehoorders een heftig dispuut, dat steeds
eindigt met een zg. koti siengi (= schimplied). Dit koti siengi nemen
de negers in het algemeen te baat, wanneer zij aan hun ergernis uiting
willen geven of geplaagd zijn. Zij beginner er dikwijls eerst mede, als
hun gemoed vol is. Wanneer bijv. de negermeid des morgens de woning
binnenkomt met een voor deze stemming bepaaldelijk gevouwen hoofddoek,
weet men zeker, dat men dien dag tot vervelens toe vergast zal worden
op haar koti siengi. Het improvisatietalent van den neger komt haar
hierbij goed te pas.

[195] Wanneer hij je in de rede valt.

[196] Zie je dat je ruzie met me zoekt.

[197] Hij schimpte voortdurend op mij.

[198] Hoedoe = hout, het bosch, dus: Loop naar het bosch! Velen hebben
in de ongezonde oerwouden van Suriname den dood gevonden; van daar deze
verwensching.

[199] Krijg ik krampen in mijn arm.

[200] Jongeheer.

[201] Mijn been slaapt.

[202] Maar, jongeheer, op Godsdag wilt ge anansi-tori’s vertellen?

[203] Een stopwoord van negerinnen.

[204] En zoo zou men onschuldig sterven.

[205] Meneer, U moet alles zoo niet uitvorschen, u gaat te ver met mij.

[206] Hm, wel niet aan zijn blauw flikkerend licht; in den slavenstand
heb ik er een gezien, bij de plantage, die de vrouw van den bastiaan*
Kofi kwam uitzuigen. Wel, dat is nog niets, de blanken zelf kunnen het
getuigen.

[207] Indiaansche priesters.

[208] Er bestaan verborgenheden.

[209] Mannetje van een gronduil* (uil, die laag bij den grond nestelt).

[210] Vloermat.

[211] Bezem, van den vruchttros van den pina-palm gemaakt.

[212] Afrikaansche afgoden-priester.

[213] Inlandsche dokter.

[214] Koperen dwergspook.

[215] Kruispunt van wegen.

[216] Meneer, er bestaan dingen.

[217] Vriend.

[218] Afrikaansch snaarinstrument.

[219] Mijnheer, steek er den draak niet mede.

[220] Laat mij met vrede.

[221] Dat gaat het menschelijk verstand te boven.

[222] Land der blanken.

[223] Vergiftigen.

[224] Mijn ziel, mijn geest.

[225] Het is beter er niet over te spreken.

[226] De slaap doodt me—ik heb slaap.

[227] Dank zij den leeraren, die de oogen, die nog gesloten waren,
geopend hebben.

[228] Zie: blz. 213.

[229] Ja kapitein, vaarwel.

[230] Kleine korjaal, kano.

[231] Weten is duur, m.a.w. berouw komt te laat.

[232] Goeden dag, mijn Gouverneur.

[233] De reiziger ziet spoken, m.a.w., wie veel bij den weg is, ziet
spoken.

[234] Pap van bananenmeel.

[235] Gouverneur, denkt U, dat het kind braf (soort soep) zal willen
slikken?

[236] Soep van tajers*.

[237] Wilde tajer, die giftig is.

[238] Ik wensch papieren.

[239] Kaart.

[240] Ruimten tusschen planken en stijlen.

[241] De duivel.

[242] Ik heb mijn azeman verkocht.

[243] Onvertaalbaar.

[244] Onvertaalbaar.

[245] Gouverneur Spin.

[246] Mijn Gouverneur, bespeel uwe viool.

[247] Ik hoor, het jonge meisje wenscht geen man.

[248] Het is goed, ga, ik kom.

[249] Hert, hert, wat zijt ge een dom dier.

[250] Vriend.

[251] Pens.

[252] Pens.

[253] Verheugt hij zich in een goeden eetlust.

[254] Moeder Akoeba, de vrouw van de Spin in de Anansi-tori’s.

[255] Hoe zal ik doen van daag?

[256] Man, wat moet ik doen, denk je?

[257] Mijn kindertjes, wie van jullie houdt het meest van vader?

[258] Ik.

[259] Man, meester, heer.

[260] Waternimf.

[261] Vriend Spin.

[262] Ba’ van baja = vriend. Pina = speld. Met Ba’ Pina wordt de kat
bedoeld.

[263] Ik ben het niet, heer Spin is het.

[264] Kapitein jij draagt een hoofd, weet je; jij bent me een man.

[265] Breng voor de bemanning.

[266] Zijn mond voorbijpraten.

[267] De Neger-Engelsche benaming voor de kikvorsch en de pad.

[268] Wat zal ik zeggen?

[269] Ja, meester.

[270] Ondank is ’s werelds loon.

[271] Vriend Hond.

[272] Kakkerlak.

[273] Stekelvarken*.

[274] De haan is mijn slaaf! reh! reh! reh!

[275] Die een graf graaft voor een ander, valt er zelf in.

[276] Goedendag, vriend Dood.

[277] Rooster.

[278]   Het geheele dorp zal verzinken!
        Alle wezens zullen sterven!
        Spin alleen zal overblijven!

[279] Moeder Akoeba.

[280] Moeder Akoeba spreekt haar man dikwijls met „mi kaptin” (= mijn
kapitein) aan.

[281] Goeden dag, vriend Tijger.

[282] Past op, dat Anansi u niet fopt.

[283] Goeden avond, Kapitein.

[284] Kósi is een eerbiedige kniebuiging, waarbij de voeten
achterwaarts bewogen worden. Nog bij oude negerinnen (vooral onder de
Boschnegers C.a. blz. 245) is deze begroeting in gebruik.

[285] Neen, ik heb zeere oogen.

[286] Eendvogels.

[287] Waternimf.

[288] Kikvorsch.

[289] De vrouw van heer Spin in de anansi-tori’s.

[290] Vriend Spin.

[291] Het hert.

[292] Gouverneur, dorpshoofd.

[293]   Konijn, konijn.
        Ik ben je knecht niet.

[294] Dicht struikgewas.

[295] Jij, kwajongen van een haas.

[296] Goeden dag, mijn Oom.

[297] Schildpad*.

[298] Tante Akoeba, de vrouw van heer Spin.

[299] Vriend Vos (eigenlijk „Krabbenhond”), verlang je dan niet, je
tante te komen zien?

[300] Er was eens....

[301] Afkorting van Bája = vriend.

[302] Invloed der zending.

[303] Zie voor „schapen” in het verklarend register.

[304] Zoete pataten*.

[305] Naam, gegeven aan een (meestal oude) vrouw, die kinderen oppast.

[306] Mijn lieve jongeheer, wat scheelt U weêr?

[307] Ik ben ziek, néne.

[308] „Kakka” is haan. Wellicht is dit woord verbasterd Afrikaansch.

[309] Als je in de buurt bent, kom dan bij mij.

[310] Verbastering van Louise (Louisa).

[311]   Vader noemt mij Leisah,
        Moeder noemt mij Leisah,
        Mina noemt mij Schuim!

[312]   Vader noemt mij Leisah,
        Moeder noemt mij Leisah,
        Coba noemt mij Schuim,
        Schuim ben ik en Schuim zal ik blijven.

[313] Meisje, geboren op Woensdag (zie blz. 213).

[314] Meisje, geboren op Vrijdag (zie blz. 213).

[315] Onvertaalbaar. Vermoedelijk Afrikaansch.

[316] Ik smeek mijn vader, door te mogen gaan.

[317] Toovermiddelen.

[318] Ge hebt het gezocht, ge hebt het gevonden, ge moet het dus
dragen.

[319] Jassi (in het negerengelsch) is een gevaarlijke, besmettelijke
huidziekte. Zie jas, in verklarend register.

[320]   Mininimi, kom eten,
        Krimintaria, kom eten,
        Kopro Kanon, blijf daar!

[321] Wilt ge mij voor twee centen bakoven verkoopen?

[322]   Mininimi is er niet,
        Krimintaria is er niet,
        Kopro Kanon alleen is er.

[323] Watermama.

[324] Opkomende vloed.

[325] Pagaal*.

[326] Zie No. 18 der Indianen-Serie.

[327] Kinderen der meermin.

[328] Is hier verband met den naam van een boomeend, skróerki genoemd.
(Zie noot blz. 163).

[329] De boa heeft zich aangekleed.

[330] Groote vergadering.

[331] Vriend Tijger.

[332] Slang.

[333] Aap.

[334] Dat deze tot de reigers behoorende vogel tot schildwacht was
gekozen, had hij te danken aan zijn uithoudingsvermogen, om urenlang,
onbewegelijk, aan den waterkant te kunnen staan, loerende naar voorbij
zwemmende visschen.

[335] Is hier verband met het geloof van den Goudkust-neger aan den
Zaterdag als een ongeluksdag, naar een op dien dag gehouden
noodlottigen veldslag? Volgens de Boschnegers zal, evenals bij de
Ashantijnen hij, die op Zaterdag geboren is, ongelukkig zijn.

[336] Meneer, morgen zult ge ons niet meer zien, miauw!

[337] Dans.

[338] Gij laat hem al het mooie zien; gij moet hem den leelijken kant
ook laten bekijken.

[339] Zie het uit dezen bundel in Bijvoegsel II overgenomen
Spinverhaal, waarvan No. 17 van onze stadsneger-verzameling een variant
is.

[340] Eerst kort vóór het afdrukken dezer bladzijden ontving ik nog
door de welwillendheid van den oud-gezagvoerder van St.-Eustatius, den
Heer G. J. van Grol een op dit eiland opgeteekende Spinvertelling, die
te belangrijk was, haar in dezen bundel niet op te nemen, in de plaats
van de vroeger reeds gepubliceerde (H.) Curaçaosche Spinvertelling
„Nansi en de bonte koe”.

[341] De opdracht aan iemand, die naar Suriname vertrok, medegegeven,
om de groeten aan een familielid op Curaçao over te brengen, wanneer
hij er eens op de thee mocht gaan, was dus een groote flater.

[342] Het feit alleen, dat de Afrikaansche vrouwennaam Akoeba, die de
echtgenoote van Vader Spin in de Surinaamsche negervertellingen steeds
draagt, op Curaçao vervangen is door Chi Maria (Chi—uitgesproken
Tsji—is het lidwoord vóór een vrouwennaam in het papiamento) zegt
genoeg, om den katholieken invloed te illustreeren. (Zie voor de
naamsverandering door de katholieken bij het doopen van Indianen: C.
a.).

[343] Cha (uitgesproken: „Tsja” = lidwoord vóór een mannennaam) Nansi i
pobbichi di breeuw.

[344] In het Neger-Engelsch „een lastig mensch”.

[345] Beteekenis onbekend. Vermoedelijk een Afrikaansch woord.

[346] Terwijl de West-Indische Negers onder den invloed der Zending hun
polytheïstisch geloof meer en meer hebben verlaten en in plaats van
hunne talrijke godheden, het Opperwezen der Christelijke leer zijn gaan
erkennen, hebben vele Afrikaansche negerstammen aan hun polytheïstisch
stelsel slechts een nieuwe godheid toegevoegd, die zij van de Blanken
hebben overgenomen. De erkenning toch, dat de blanken in ieder opzicht
boven hen staan en de overtuiging, dat hunne eigene goden hen niet meer
in staat stellen, tot voorspoed te geraken, deed hen gretig een God van
grooter macht aannemen (Ba. blz. 23), die zij Nana Nyankupon (= Heer in
den Hemel) noemen (El. blz. 24).

[347] Zie: Het eiland St.-Eustatius door G. J. van Grol,
oud-gezaghebber van het eiland, in de „Indische Mercuur” van 19 Maart
1907 en ook H. van Kol (Ko). De Heer van Grol heeft veel gedaan voor de
invoering van de katoencultuur en voor de aanmoediging der
bijenfokkerij.

[348] Zij vervangt de reeds elders verschenen Curaçaosche vertelling:
„Nansi en Bonte Koe”, in onze oorspronkelijke lijst van
negervertellingen (zie blz. 236) vermeld.

[349] Verpleegster, kindermeid.

[350] De afleiding van „Braha” is onbekend. Vermoedelijk is het woord
een verbastering van Bâja = vriend, of van Brâra (Brer’ in de
Jamaicaansche negerfolklore): broeder.

[351] Ik behoud de Statiaansche spelling.

[352] Het animistische geloof tiert nog welig op St.-Eustatius.

[353] In Suriname werden onder Marrons verstaan de Afrikanen, die al
aanstonds of kort na hun overvaart naar West-Indië van de slavenschepen
of van de plantages gevlucht zijn en in de bosschen de Afrikaansche
leefwijze gingen voortzetten. Van deze Marrons stammen de tegenwoordige
Boschnegers af.

[354] De taal der Fantijnen is een dialect van deze taal, die door
verschillende namen, als Twi, Shwi, Otyi en Ochi wordt aangeduid.

[355] De zwarte landkrab is een groote lekkernij voor den neger.
Eertijds had ieder eigendom een krabbenvanger, die te zorgen had, den
eigenaar van krabben te voorzien.

[356] Op Jamaica wordt de aankondiging van een groot feest of
plechtigheid aan een boom bevestigd. Het volk wordt met muziek
ontvangen en met muziek huiswaarts geleid.

[357] Te vertalen als: ’t orkest zet in.

[358] Den berg Sinaï gaan wij bestijgen.

[359] Onvertaalbaar. Salem is een groet en beteekent „vrede”.

[360] Enkelen onzer gaan naar den berg Sinaï.

[361] „Na eenig dralen” is kenschetsend. Men zou verwachten, dat na de
afwijzing de afgewezene dadelijk zou vertrekken. Een neger doet dit
niet. Hij is nooit beschaamd. Na de kortste weigering op een verzoek is
hij in staat te gaan zitten, over andere dingen te gaan praten en ten
slotte afscheid te nemen, alsof er niets gebeurd is.

[362] Pyang is het geluid van de Egret*. De a is niet de Engelsche a,
doch de a in het Hollandsche „gang” en moet in den zang sterk
geaccentueerd en met kracht uitgestooten worden.

[363] Uitroep: halo!

[364] Jewahlee is jubilé (jubelfeest).

[365] Er zijn dagen in de week, waarop negers niet willen trouwen. In
Suriname trouwt hij op Zaterdag niet, omdat in den slaventijd de ter
dood veroordeelden dan werden opgehangen. De huwelijken worden bij de
negers met veel praal gevierd. Menschen, die als gehuwd samenleven,
soms reeds volwassen kinderen hebben, stellen een wettig huwelijk,
waartoe zij op aandrang der Geestelijken hebben besloten, dikwijls uit,
omdat zij „nog niet gereed zijn”, d.i. nog niet genoeg gespaard hebben,
om een gloeienden fuif te geven.

[366] Deze vertelling moet zoo snel mogelijk afgerateld worden.

Ying de Ying zeggen de Negers, wanneer zij het geluid van een viool
bedoelen.

Take care you go talk en min’ (= mind) your tattling tongue wil zeggen:
Spreek niet te veel; spaar je tong.

[367] Dit spreekwoord komt merkwaardig overeen met het Fransche: Les
belles femmes, il faut les aimer, les épouser jamais.

[368] Hoofdstad van Sierra Leone.

[369] Dat hiermede niet bedoeld kan zijn de ongevoeligheid van den
Neger voor de schoonheden der natuur in algemeenen zin, weet hij wel
beter, die met negers dagen achtereen te midden eener weelderige
tropische natuur verkeerd heeft. (C. b. en f).

[370] Opgemerkt mag worden, dat de zang der Afrikaansche Negers,
evenals die der Surinaamsche Boschnegers (C.a.) van meer primitieven
aard is dan die der Negers van Jamaica, waarin de invloed van Engelsche
melodieën vaak duidelijk te herkennen is. (J.e. blz. 278–288).

[371] Zie blz. 29 en No. 19 en 31 van de Surinaamsche
Stadsneger-vertellingen en No. 18 der Indiaansche serie.

[372] Vergelijk No. 17 der Stadsneger-vertellingen.

[373] De vier van hoeven voorziene teenen zijn allen even groot, zoodat
bij hem van een kleinen teen geen sprake is.

[374] Hier brengt de Neger weder zijn overtuiging tot uiting, dat de
mensch door zijn verstand over de sterkste dieren het overwicht heeft
verkregen (zie blz. 205).

[375] Met dergelijke eenvoudige verklaringen voor het ontstaan van het
geschapene is de kinderlijke neger volkomen tevreden. Dat het op andere
wijze ontstaan kan zijn, komt in zijn brein niet op.

[376] Dit doet denken aan den enormen vischrijkdom van de Surinaamsche
rivieren (C. b., blz. 43, 48, 90 en 93).

[377] In deze fabel wordt de vraag behandeld: Hoe is het leven
begonnen?

[378] Opmerking verdient het, dat, evenals bij de Indianen (zie blz.
17), hier de vogels tegenover de overige dieren worden geplaatst.

[379] De Afrikaansche inboorling is zeer gevoelig in kwesties van
gelijkheid of verschil in rang en leeftijd.

[380] Bij de samenstelling van dit register is, behalve van de
geschriften, in het litteratuur-overzicht genoemd, een ruim gebruik
gemaakt van de Encyclopedie van Ned. West-Indië.

[381] Een gelijksoortig geloof komt ook bij andere primitieve stammen
voor (o.a. bij de oorspronkelijke Koeboes van Zuid-Sumatra).












        
            *** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK MYTHEN EN SAGEN UIT WEST-INDIË ***
        

    

Updated editions will replace the previous one—the old editions will
be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for an eBook, except by following
the terms of the trademark license, including paying royalties for use
of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for
copies of this eBook, complying with the trademark license is very
easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation
of derivative works, reports, performances and research. Project
Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may
do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected
by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark
license, especially commercial redistribution.


START: FULL LICENSE

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE

PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase “Project
Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg™ License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™
electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person
or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™
electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the
Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg™ License when
you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country other than the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work
on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the
phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:

    This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
    other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
    whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
    of the Project Gutenberg License included with this eBook or online
    at www.gutenberg.org. If you
    are not located in the United States, you will have to check the laws
    of the country where you are located before using this eBook.
  
1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase “Project
Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg™.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg™ License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format
other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg™ website
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain
Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works
provided that:

    • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
        the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method
        you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
        to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has
        agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
        within 60 days following each date on which you prepare (or are
        legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
        payments should be clearly marked as such and sent to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
        Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg
        Literary Archive Foundation.”
    
    • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
        you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
        does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™
        License. You must require such a user to return or destroy all
        copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
        all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™
        works.
    
    • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
        any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
        electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
        receipt of the work.
    
    • You comply with all other terms of this agreement for free
        distribution of Project Gutenberg™ works.
    

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of
the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set
forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right
of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg™
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any
Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™

Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s
goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg™ and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org.

Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state’s laws.

The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West,
Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up
to date contact information can be found at the Foundation’s website
and official page at www.gutenberg.org/contact

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread
public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine-readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state
visit www.gutenberg.org/donate.

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate.

Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of
volunteer support.

Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.

Most people start at our website which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org.

This website includes information about Project Gutenberg™,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.