The Project Gutenberg EBook of Cinematografo, by Jose Maria Rivera
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: Cinematografo
Author: Jose Maria Rivera
Release Date: July 16, 2005 [EBook #16311]
Language: Tagalog
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK CINEMATOGRAFO ***
Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad,
Pilar Somoza and PG Distributed Proofreaders from page
scans provided by University of Michigan.
[Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is
marked as ~g.]
[Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa
upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon
ay hindi na ginagamit.]
DULANG TAGALOG
Mga Dula ni JOSE MARIA RIVERA.
¡¡CINEMATOGRAFO ...!!
DULANG TAGALOG
na may
Isang Yugto at Dalawang Kuwadro
Katha ni
JOSE MARIA RIVERA
Tugtugin ni
Mtro. GAVINO CARLUEN
Itinanghal ñg kaunaunahan sa Dulaang Rizal
ñg Gran Compañia de Zarzuela Tagala ni G. Severino
Reyes, noong ika 1 ñg Junio ñg taong
1918, at nagkamit ñg di kakaunting papuri.
Imp. ILAGAN y Cia., 775 J. Luna, Tondo., Tel. 8536.
¡¡¡CINEMATOGRAFO ...!!!
DULANG TAGALOG
na may
Isang Yugto, at Dalawang Kuwadro.
Tugma ni
JOSÉ MARIA RIVERA
Tugtugin ni
_Mtro. GAVINO CARLUEN._
MAYNILA
1920
Imp. ILAGAN y Cia,. 775 J. Luna, Tondo. Tel 8336
ALAY:
Sa mga tapat at matalik na kaibigang
_José E. Canseco,
Salvador Kabigting
at Ramón Farolan_.
Boong puso,
ANG KUMATHA.
MGA TAO NG DULANG ITO.
TIBURCIO............G. Eusebio Gabriel
BALTAZARA...........Gg. Felisa Buenaventura
ANGELING............Bb. Juanita Angeles
LUISITONG Makaw.....G. Alfredo Ratia
BRUNO...............G. Joaquin Gavino
MARTINA.............Gg. Ildefonsa Alianza
TIO BESTRE..........G. Eusebio Constantino
TIA MARTINA.........Gg. Antonia del Rosario
MATEA...............Bb. Natividad Nonato
BETENG..............G. Gregorio L. Lopez
MARCOS..............G. Pedro Mariano
PELI................Batang Fortunato Rafael
PULIS...............G. José Suarez
TENDERA.............Gg. Mercedes Nonato
Koro n~g Lalake at Babae.
* * * * *
PANAHONG PINANGYARIHAN: Kasalukuyan.
* * * * *
_Ang dulang ito ay itinanghal ñg kaunaunahan sa Dulaang Rizal ñg =Gran
Compania de Zarzuela Tagala= ñg dramaturgong Severino Reyes, noong ika
1.o ñg Hunyo ñg 1918, at nagkamit ñg di kakaunting papuri_.
UNANG KUWADRO.
=¡¡SUKAT NA ANG CINE....!!=
=BUGTONG NA YUGTO=
Kabuoan ng isang bahay na may mainam na mga palamuti. Pinto sa gitna
ng kabahayan na naghahatid sa ibang mga banghay ng bahay.--Dalawang
bintana sa siping ng pintuan.--Sa kanan at kaliwa, ay mga silid na
hindi mangyayaring makita ng mga nanonood.--Hapon.
Pag-aañgat ng Tabing, ay makikita si D. TIBURCIO na, nakaupo sa isang
tabureteng mesedora, at bumabasa ng isang pahayagan.
_Tagpo I._
=Si D. TIBURCIO lamang=.
D. Tib:--¡Sussssssss....! Sa lahat n~g araw na isinasal n~g init, ay
lumabis naman ang araw na ito. At, sa kalabisan, ay kaunti, na tuloy
akong masagasaan n~g trambya, dahil sa hilong umabot sa akin. (Saglit
na hihinto.) Salamat na lamang, at ang nangyare sa akin ay nakita pala
n~g isang mahabagin, at kung hindi ... marahil ay kinidlatan na ako!
(Hihinto) Talaga na yatang ang Maynilang ito, ay magiging sa m~ga
man~gan~galakal na lamang! Diwa'y ang Maynilang ito'y magiging tahanan
na lamang n~g m~ga taong mapuputi, dahil na ... munting kibot, ang
m~ga makapangyarihan ay nagtatakda n~g m~ga kautusang.... halos ay
makalunod na sa m~ga mahihirap. At, kung sakali namang, ang isa ay
nakaririwasa; may bahay na sarile, walang patid namang utos ang
ibibigay. Nariyan ang kailan~gang papintahan umano ang bahay o kaya'y
palagyan n~g gayon o ganitong m~ga ... ¡Sussssssss ...na buhay n~g
buhay na ito!! (Hihinto n~g matagal) Ang araw na magamit n~g patuluyan
ang "aeroplano", ay bibile ako agad, n~g upang maligtas na lamang sa
m~ga ganyang kautusan. Kung sa himpapawid na ba ako nagtitira, ay ano
pang amillaramiento ang babayaran, ni bahay na papipintahan pa o
kaya'y uupahang "ventilador"? N~guni't, ipagpatuloy ko n~ga ang
pagbasa sa pahayagang ito, at n~g matalos ang m~ga balitang dala niya.
(Muling babasahin ang pahayagang tan~gan: Babasa) "Sakaling sa loob
n~g pitong taon, ay maipakita n~g Bayang Pilipino ang kaniyang
kakayahan sa pagsasarile, ay ipagkakaloob sa kaniya n~g bayang
Amerikano ang ganap na paglaya." (Hihinto.) ¡Salamat sa Dios, at kung
papalarin ang bill na ito ni Mr. Jones, ay makikita ko pa ang paglaya
n~g Pilipinas! ¡Maanong totohanin na ang pan~gakong ito n~g Bayang
Amerika! (Titigil sumandali, at pagkatapos ay mapapalundag: Babasahin)
"Pangkat n~g m~ga nakawan". ¿Pangkat n~g m~ga nakawan? ¿Di yata?
(Babasahin) "Kagabing magiika 12 at 1 n~g madaling-araw, ay pinanhik
n~g m~ga magnanakaw, ang bahay n~g tagapan~gasiwa n~g aming pahayagan,
at matapos na mabuksan ang lahat n~g m~ga taguan ng damit, ay
nan~ga-kadala ang m~ga naturang magnanakaw n~g m~ga hiyas at pagaari
n~g taga pamahala namin, na umaabot sa halagang tatlong libong piso.
Ang nakawang nabanggit, kahi't ginawa n~g m~ga kampon ni Kako sa
isang daang hayag, ay hindi man lamang nabalitaan n~g m~ga nagtatanod
sa ating m~ga lansan~gan. (Lalo pang gulilat) ¡Dios ko! ¡¡Dios ko!!
Anong salot ito na gumagala at naghahari dito? ¿Ito baga ang katunayan
n~g sinabi n~g ilang ginoo na kabutihan n~g pamamalakad? ¿Nasaan ang
katiwasayang binibili n~g m~ga mamamayang nagbabayad n~g di kakaunting
kuwalta sa pamamagitan n~g m~ga "contribuciones" at "amillaramientos"?
¡Mabuti na ang nangyayari! ¡Nagkakaroon n~g m~ga nakawan, haran~gan at
patayan n~g.... hindi man lamang natatalos n~g m~ga pulis at
"secreta". (Hihinto n~g matagal) Sinasabi ko na n~ga ba, at ang
paglipana n~gayon n~g m~ga kabalbalang ito, ay, galing sa m~ga
nagkalat na babasahing natutungkol kay Nick Carter. Ang m~ga cineng
iyan na walang ibang idinudulot sa m~ga nagsisipanood kundi ang m~ga
nakawang sistema Zigomar at ang halikan. Wala, ito ang siyang totoo.
At dahil sa bagay na ito, buhat n~gayon ang m~ga cineng iyan, ay hindi
na makikinabang sa akin, kahi't na isang kusing man lamang!.....
(Tatawag) ¡Bruno!... Brunooooo ...! (Lalabas si BRUNO.)
_Tagpo II._
=Si D. TIBURCIO at si BRUNO=
Bru:--(Buhat sa loob) ¡¡¡Pooooooo.....!!!
Tib:--Halika.
Bru:--(Lalapit na pakimi) Pagutusan po.
Tib:--Lumapit ka, torpe!
Bru:--(Lalapit n~g payuko, tulad n~g karaniwang gawin n~g m~ga taga
lalawigan, lalo na ang ilang tagabukid.) ¡Pagutusan po, siñor!
Tib:--(Tataban siya sa isang tayn~ga.) ¡Torpe, halika't may sasabihin
ako sa iyo. (Sisipain sa kaliwang pigi)
Bru:--¡Naku....! ¡¡Naku pooo....!! Malabis po pala naman kayong
makapagsalita, ah ... Talo pa po ninyo si kabisang Umeng doon sa amin
na, munting kibot, ay........ ¡¡¡Naku......!!!
Tib:--(Anyong sisipa uli.) ¿Naka ano, ha?
Bru:--Nakatawa po't,....nagbibigay n~g kuwalta!
Tib:--(Sa sarili) May hayop ang katawan nito. (Harap.) Siya, lumapit
ka, at may iuutos ako sa iyo.
Bru:--(Sa sarile.) ¿Bibigyan kaya ako n~g kuwalta? (Harap.) Turan po
n~g aking pan~ginoon.
Tib:--Huwag mong lilimutin, ha?
Bru:--(Patulala) ¿Ang alin po? (Sa sarili) ¿Ang isinipa kaya niya?
Tib:--Ang iuutos ko sa iyo.
Bru:--Aba, umasa po kayong hindi. (Sa sarile) Ang akala ko'y kung ano
na ang kaniyang ipa-aala-ala sa akin ah. Akala ko'y, ang sipa na....
Tib:--Dingin mo. Buhat n~gayon, pagkatugtog na pagkatugtog sa ating
orasang malaki n~g ika pito at kalahati n~g gabi ay....
Bru:--Naku, pan~ginoon ko, ¿paano po ang pagtugtog n~g ating orasan,
sa matagal na po siyang namamahin~gang kaparis n~g orasan sa Santa
Cruz?
Tib:--(Sa sarile) May katwiran. (Hayag) Totoo n~ga. Kung gayon, ang
gawin mo'y, ganito. Pagtugtog n~g orasan n~g sambahan dito sa atin, ay
ilalapat mong mabuti ang pintuan, at huwag mong bubuksan kahi't na
kan~gino. ¿Narin~gig mo ba?
Bru:--Opo.
Tib:--Nalalaman na daw nito. Hale n~ga, tignan ko kung tunay na
nalalaman mo na, ang aking inihabilin sa iyo. Dale, sabihin mo: ¿Ano
ang iyong gagawin mamaya, pagkatugtog n~g ika pito at kalahati n~g
gabi?
Bru:--(Patulalang sasagot) Ma....ma....ma maya pu ba?
Tib:--Oo, mamayang maka 7:30 p.m.
Bru:--(Sa sarile) Para din akong ikakasal n~gayon ah! Sinusulit pa
ako. (Hayag) Mamaya pong ika pito at kalahati, ay ... (Waring magiisip
sumandali) ay, di, bubuksan ko po ang lahat n~g pintuan.
Tib:--(Patalak.) Nakita mo na, ang sinalibat na ito n~g isang
kallang.... (Duduhapan~gin si Bruno at tatadyakan.) Naku, ang hayop na
ito, ah, paghindi kita pinatay ...!
Bru:--Mangyari po'y, sinabi ninyong ika pito at kalahati p.m.
Tib:--¿Eh, ano n~gayon?
Bru:--Aba, ang sabi po ni Ñora Sara sa akin, n~g minsan pong itinanong
ko sa kanila kung ano ang kahulugan n~g p.m. na malimit kong makita sa
m~ga anyaya, ay sinabi po nila sa akin na ang kahulugan daw po'y....
Tib:--¿Ano? ¿Ano daw ang kahulugan?
Bru:--Eh, magbukas daw po n~g pinto.
Tib:--(Sa sarile) ¡Que atrocidad! (Hayag) Pareho na kayo sa pagka
lin~gas n~g iyong Ñora Sara. (Galit) Kung ang lahat n~g maglingkod sa
akin ay gaya mong m~ga bruto, ay hindi malayong magkaroon tuloy ako
n~g tisis galopante.
Bru:--(Pagkarin~gig ni Bruno sa sinabing bruto ni D. Tib. ay iiyak
n~g ubos lakas.) ¡¡Inaku, Dios ko po, inakuuuuu!
Tib:--Aba, at bakit ganiyan na ang n~galn~gal mo?
Bru:--Mangyari po'y....(Iiyak n~g lalong malakas) Mangyari po'y ...
tinawag ninyo ako n~g bruto, eh, Bruno po naman itong n~galan ko....
Huuuuu ...!!!! (Iiyak uli)
Tib:--¡Tinamaan ka n~g ... isang bakurang.... (Matatawa siya, n~guni't
pipigilen) Siya, siya, huwag mong lilimutin ang ipinagbilin ko sa iyo
ha? (Babatukan at pagkatapos ay aalis.)
Bru:--Opo.... Aruuuy, aruuuuy....! (Lilin~gap sa kaniyang likuran at
pagkakita na wala nang tao doon, ay magsasabi.)
¡Naku ... kung hindi ko lamang siya pan~ginoon, ay nagkahalohalo na
sana ang, balat sa tinalupan. (Susubsob sa lamesa at iiyak na parang
bata)
(Lalabas si MARTINA na pagkarin~gig; sa pagiyak ni Bruno ay
magtatawa.)
_Tagpo III._
=Si BRUNO at si MARTINA lamang.=
TUGTUGIN.
Mar:--¡Ha....Ha....Ha....Ha ... Bruno!
Bru:--Martina, ¿bakit, ano? ¿Pagtawa mo'y kan~gino?
Mar:--¿Kan~gino? Tuturan ko.
Ako'y may nakikilala
Na isang binatang tan~ga,
Na ang lahat n~g makita
Tinatakhan, nababakla.
Lalong lalo kung mamalas
m~ga babayeng magigilas,
ay nagmamatang bayawak
Na asa mo'y isang tungak.
Bru:--
Hindi totoo: Ang sulit
Na n~gayon ay kasasambit.
Ang babaye'i naninikit
Sa binatang makikisig.
Ako ay may nalalaman
Na m~ga dalagang momay,
Na sa boong isang araw,
Yao't dito sa lansan~gan.
SILANG DALAWA
Martina: Bruno:
Kahit ano ang isulit Kahit ano ang isulit
Ako'y hindi makikinig, Ako'y hindi makikinig,
Sa batang walang batid, Sa babaeng walang batid
Ang mabuti ay pagtikis. Nararapat ay pagtikis.
SALITAAN.
Mar.--(Tatawa) ¡Ha....Ha....Ha....!! Kawawa naman itong si Bruno.
Bru:--(Natutuwa.) ¡¡Ay,.... salamat, Martina ko at, sa akin
dinaingdaing, ay nakuha mo din ang maawa.
Mar:--(Galit) ¿Ha? ¿Baka naloloko ka na! Sino ang nagsabi sa iyong
ako'y....?
Bru:--Sino daw, hindi ba't, kasasabi mo pa lamang n~gayon?
Mar:--Hooy, maglubay ka n~ga n~g pagsasalita n~g ganiyang m~ga
kamangman~gan. (Sasabihin ito n~g padabog)
Bru:--At, hindi ba sinabi mo kan~gina lamang na, naaawa ka sa akin?
Mar:--(Patuya) ¿Na-aawa pala ako sa iyo, ano ha? Mangyari n~ga ba,
(Lalong patuya.) sa, mukhang tinampalasan ka na naman n~g ating
pan~ginoon.
Bru:--Aba, Martina, naloloka ka na ba? ¿Bakit ako tatampalasanin n~g
ating pan~ginoon? ¿Hayop ba ako na kaparis n~g iba diyan?....
Mar:--(Patuya.) At, hindi ka pala tinampalasan, ha? Sabihin mo n~ga,
¿bakit ba namumula ang mukha mo na para kang merikanong lasengo?
Bru:--¡Ah, loka, loka ka n~ga! ¿Di mo ba, nalalaman na ang gayon ay
isang malaking saksi n~g pagmamahal niya sa akin?
Mar:--¿Ang tampalin ka ba?
Bru:--Oo, dahil na iyan ang tinatawag ng m~ga kastila na tunay na
kariño. Ikaw ba, ay tinampal na o hinawakan man lamang ang mukha mo
n~g ating pan~ginon?
Mar:--(Galit) Hindi n~ga, ¿bakit?
Bru:--Nakita mo na, di hindi ka niya minamahal, ni kinakariño?
Mar:--(Yamot.) Kuñg hindi, ay hindi. Kariño pala ang tawag mo sa
papamulahing parang saga ang mukha mo. ¿Bakit ba naman, namimiskotso
ang iyong m~ga labi?
Bru:--Mangyare, ako'y kaniyang pinan~gan~ga.
Mar:--¡Ah ...han~gal, ...torpe ...gago ...!! (Hihilatan n~g mata, at
pagkatapos ay aalis.)
_Tagpo IV._
=Si BRUNO lamang.=
Bru:--¿Han~gal? ¿Torpe? ¿Gago? ¿Gago ako nitong kay tuwid kong
magsalita? ¡Ah.... hindi, ako'y wala ni alin man sa m~ga ipinaratang
sa akin ni Martina. Naiingit lamang siya sa aking pamumuhay.
Voz 1.a:--(Buhat sa loob) ¿Are you going to the Cinema to night?
Voz 2.a:--Yes.
Voz 1.a:--¿Is it true, dear Angeling?
Voz 2.a:--Yes.
Voz 1.a:--I shall await you there.
Voz 2.a:--Yes. Don't speak to loud; we might be heard.
Voz 1.a:--At the same place?
Voz 2.a:--Yes. Go away now, Papa might see you. (Pagkatapos ay
makariringig ng animo'y naghahalikan.)
Bru:--Nakú, nandagit na naman ang lawin....! Diablo!...Dimonyo! Heto
ang nagiging tubo n~g magulang na bayaan matuto ang anak n~g "yes".
Buhay na buhay siyang napaglalakuan....¡¡Kuuuu!! Magtiwala ka n~ga
naman sa anak na babae. Panibulos na panibulos ang aking pan~ginoon na
hindi pa natatalos ng kanyang anak ang gawang
umibig....¡Ha....Ha....Ha....!! eh ito pala'y papauwí na. At, ang na
iibigan pa naman, ay isa diyan sa mga binata na, palaging walang
sumbalilo kung magpasyal sa lansan~gan, tatlo o apat na lupí ang
laylayan n~g pantalon at kung mag mericana'y yaong palaging may bigkis
sa likod....!! ¡Maniwala, maniwala ka n~ga naman sa
babae....Hesus!....(Aalis at papasok sa kaliwa.)
Lalabas si ANGELING.
_Tagpo V._
=Si ANGELING lamang=
TUGTUGIN
Ang:--Tulad sa simoy n~g han~gin
sa gabing batbat n~g bituwin,
katamisan ng pag-giliw,
ni Luisitong aking aliw.
Sa puso't sa kaluluwa,
naghahari ang ligaya,
walang guhang di pagsinta
ang pangdulot sa tuwi na.
* * * * *
¡Oh, ligaya n~g mabuhay,
¡Oh ... pagibig na taglay:
Ikaw lamang, tan~ging ikaw....
Ang lunas ko, kaylan pa man!
Halika't huwag bawiin
ang payapang na sa akin,
halika't ako'y kalun~gin
sa bisig mong ginigiliw....
* * * * *
Kung ang buhay ay pan~garap
ay nasa ko ang man~garap.
Sa bisig ng aking liyag
na panin~gi'y minamalas...!
SALITAAN.
Oo n~ga, wala nang buhay na gaya ng akin; punong punó sa ligaya, busog
sa kasayahan. Sa m~ga magulang ko ay wala akong na pita na hindi
ipinagkaloob sa akin sa lalong madaling panahon. ¡Ah ...! ¡Anong sarap
n~g buhay na gaya nitong aking taglay....
Lalabas si BALTAZARA.
_Tagpo VI._
=Si ANGELING at si BALTAZARA.=
Bal:--(Buhat sa loob) ¡Angeling, Angeling ...!
Ang:--¡Pooooo ...!
Bal:--(Parang may hinahanap) ¿Hindi mo ba nakikita ang aking
pustisong buhok? Ka~ggi-kan~gina ko lamang hinusay, eh, nawaglit na
n~gayon. At napakiramay pa mandin ang aking postisong n~gipin na
kalilinis ko din.
Ang:--Hindi ko po nakikita, nanay.
Bal:--¿Saan kaya napasaksak? Hale n~ga, hija, tulun~gan mo n~ga ako sa
paghanap.
Ang:--Opo, nanay. (Kunwa'y hahanap n~g sumandali at pagkatapos ay
babalikan ang kaniyang Ina,) nanay, mamaya ay magpapasyal ako, ho?
(Palambing na sasabihen)
Bal:--¿Na naman? ¿Saan ka na naman paroroon?
Ang:--Sa Cine, po. ¿Papasok akó, ha nanay?
Bal:--¿Cine na naman? ¿Hindi ba't, kagabi lamang ay nasok ka na?
Ang:--Siyan~ga, nanay. (Lalong palambing)
Bal:--Gayon pala, ¿bakit ibig mo na namang pumasok mamaya?
Ang:--(Tatawa ng palihim) Aba, si nanay naman! Hindi ba ninyo
nalalaman na n~gayon ay Huwebes?
Bal:--¿Eh, ano kung Huwebes?
Ang:--Eh, araw po n~gayon n~g kambio.
Bal:--Kambio ba ng ano ang pinagsasabi mo?
Ang:--Kambio n~g programa po.
Bal:--At, ¿ano daw na naman ang palalabasin?
Ang:--Zigomar contra Nick Carter po.
Bal:--¿Magaling daw ba iyon?
Ang:--Magaling daw po, ayon sa balita ng m~ga pahayagan. Papasok ako,
ha nanay?
(Lalabas si BRUNO na sumisigaw at waring may hinahabol na aso. Tan~gan
sa kanang kamay, ang isang postizong buhok at sa isa naman ay
postisong n~gipin,)
_Tagpo VII._
=Sila din at si BRUNO=.
Bru:--(Waring hinahabol ang aso. Humihin~gal. Takot.) ¡Che ...!
¡Che ...! ¡Cheeeee ...! (Lalong takot) ¡Nakú, malaking basagulo ang
nangyare; ang aso ... ay nakakawala, at ... nakamatay ng tao ...!!!!!
Ang:--(Gulat) ¿Ano ang nangyare, ha, Bruno? ¿Ano ang nangyare?
Bal:--(Lalo pang gulat.) ¿Ano, ano daw ang nangyare?
Bru.--(Takot) Ang atin pong aso na Mariano Gil ay nakakawala at....
Ang:
at:--¿At, ano?
Bal:
Bru:--¡¡Nakamatay po n~g tao....!! ¡¡¡Nakuuu.!!
Bal:--¡¡Susmariosep!!....(Manginginig sa takot)
Ang:--¿Tunay n~ga ba?
Bru:--Opo, at sa katunayan, ay naririto po ang buhok at sampu n~g
n~gipin n~g taong: napatay ...¡Susmariosep.....! ¡Talagang hayop si
Mariano Gil! ¡Naku ang n~gipin n~g taong napatay! (Ipakikita ang
n~gipin at buhok na postizo)
Bal:--(Tatan~ganan, at mapapasigaw sa takot.) ¡¡¡Naku po, Dios
ko ...!!! (Pagkatan~gan sa n~giping pustiso ay makikilala. Galit) ¡Aba,
eh ito ... ang n~gipin kong postiso na hinahanap ah ... (Galit) Ang
hayop na ito. (Kay Bruno) ¡Animal, sa lahat ng ginawa mo sa akin, ito
ang....
Ang:--¿Bakit po, Nanay?
Bal:--Eh, iyan bang hayop na iyan, linoko na naman akó.
Bru:--(Sa sarile) Sa lahat daw n~g ginawa ko sa kanya ...(Harap)
¿Kaylan ko po ba kayo linoko? (Papakumbabá)
Bal--(Ipakikita ang pustiso.) At, itó, masama pa bang pagloko?
Bru:--Eh, hindi po ba buhok iyan?
Bal--Oo n~ga, buhok, n~guni't ito'y pustiso ko animal at hindi sa
patay na taong gaya n~g sinabi mo. (Sisiyasating ang buhok.) Tignan mo
ang ginawa mong ito, ginusot mo. Babayaran mo n~gayon ito.
Bru:--Aba, hindi po ako ang sumira niyan. Di po, pabayaran natin sa
aso.
Ang:--(Kay Balt.) Siyan~ga naman, nanay.
Bal:--(Kay Ang.) Aayunan mo pa ang hayop na iyan. (Kay Bruno)
Babayaran mo n~gayon itong aking buhok.
Bru:--(Sa sarile) Katuwirang diablo na itong nalalaman n~g aking ama.
Iba ang sumira, at, ako ang papagbabayarin. Maniwala kan~ga naman sa
ayos n~g babae. (Titigil) Kay don Tibursio, ay walang sandaling di
pagpuri sa buhok n~g kaniyang asawa ang naririn~gig dahil sa
kalakihan umano, ito pala'y ...pustiso lamang ...Baka pa kaya, pati
ang......este, pati ang mata nito'y pustiso na din ah.....!
Bal:--(Galit) ¿Ano ba ang ipinagbububulong mo, ha?
Bru:--Wala po, señorita, wala po akong ibinubulong n~g laban sa
inyo....Na aala-ala ko po lamang ang nangyare sa pustiso....
Bal:--(Galit na lalo) Pues, hindi mangyayare. Ginusot mo ang aking
buhok, at babayaran mo n~gayon.
(Lalabas si D. TIBURCIO na kasabay nina TIO BESTRE, TIA MARTINA,
BETENG at MATEA. Ang m~ga ito, tan~gi lamang si D. TIBURCIO, ay
paraparang may m~ga bitbit na tampipe. Si BETENG ay hilahila ang isang
asong payat. Ang gayak n~g m~ga itó, ay m~ga lipas na sa "moda". Si
TIO BESTRE, ay nakasuot n~g isang "chaqueta" n~g m~ga tininté sa
barrio n~g panahong yumao n~g kastila. Ang magsisiganap n~g m~ga
tungkuling ito, ay nararapat na, ang kanilang isuot na damit ay iyong
nakatatawa. Ang m~ga bagong dating ay m~ga tagalog na napatirang
matagal sa isang nayon n~g Kapampan~gan.)
_Tagpo VIII._
=Ang mga dati at ang mga bagong dating.=
Tib:--(Mula sa loob) ¡Tuloy, tuloy kayo! ¡Sarang....! (Kay Baltazara)
¡Sarang ...! Eto, eto ang mga kaka! Nagsidating na kasama ang dalawa
nilang anak na kambal, iyong madalas na isulat sa atin noong hindi pa
malay na dumating dito sina Dewey.
Bal:--(Sa m~ga bagong dating) ¡Naku ...salamat sa Diyos, at na
ka-ala-ala pa kayo sa amin.
Tio Bes:--Bah, taganang maluwat nang tutu ing sa aming buri na dalawin
ikayu, pero dapo't, tutung marayu ing sa amin, saka ame karagul ing sa
kekaming gastus. Lalu na n~geni, malaki ing natuyot na pale sa kekami.
Bru:--(Sa sarile) ¡Diablo ...! Saan kaya nagsipangaling ang m~ga bikas
na ito? Ito ata ang tinatawag na antidiluviano ah! Naku, kung panahon
lang n~gayon n~g Karnabal, sinabi ko na sanang sila'y m~ga naka balat
kayo.
Tio Bes:--(Sa dalawa niyang anak) Oh, Beteng, Matia, ano, oh bakit
hindi kayo sumiklaud n~g gamad sa inyong bapa? ¿Nanung hihintain yu?
Tia Mar:--Yapin naman, obakit ekayu siklaud? ¡Diablus kong anak....!
Mat:--(Tatan~ganan ang kamay ni D. Tib.) Mano po, m~ga bapa. (Madalas
na sasabihen) Kamusta kayo, ali ko pu misasalunan? Ikami pu mayap,
lugud ing Ginung Dios. Nukarin lapú ding anak, kumusta la naman? ¿Nuya
pu karin ding kakung pinsana ¿Ala lapu?
Tib:--Naririto. (Kay Angeling) Angeling, heto ang m~ga pinsan mo.
Mat:--¡Ah, ikayu pala! ¡Kalaguyu! (Kay Angeling) Kumusta ka pisan,
nanu ing bili mu queti? Masaya ba queti quecayu, ja? ¿Ali ba masaya,
ja? (Madalas)
Ang:--(Sa sarile) ¡Naku, parang kalakwerda kung magsalita ito.
Mat:--(Kay Ang.) ¿Mayap wari? ¿Magpapasiyal ka baka queti
ben~giben~gi?
Bru:--(Sa sarile) ¡Tinamaan n~g....! Talo pa n~g babaeng ito ang
elektrika sa bilis kung magsalita ah.
Ang:--(Mamasdang patulala si Matea na hindi sasagutin, at pagkatapós
ay haharapin si D. Tib.) Tatay, nakú, napakadalas namang magsalita n~g
anak n~g Tio Bestre.
(Si BETENG na pagkakita sa mesedora ay umupo doon, mapapasigaw n~g
malakas, n~g ang naturang mesedora ay gumiwang.)
Bet:--(Lulundag) ¡Ba, dipaning alti ...!
Tib:--(Pagulat) Bakit, hijo, napano ka? ¿Ano ang nangyari?
Tio Bes:--(Kay Beteng) Oh, bakit, ¿mepilay ba ika?
Bet:--Ali pú, balaku pu mate naku.
Bru:--(Sa sarile) Sinasabi ko na n~ga ba kan~gina pa at gagawa ito n~g
aliwaswas eh ...Dagukan ko yata ah.
Ang:--(Kay D. Tib.) Papá ayoko nan~gang makipagusap sa anak n~g Tio
Bestre. Napakadalas magsalita. Nakabubuwisit ... ¡Nakú, masakit na po
ang ulo ko!
Tib:--Pasiensia ka na hija, at talagang ganiyan na iyan, buhat n~g
ipan~ganak. Pasusuhin pa lamang iyan eh, wala n~g lagot kung umiyak.
Bet:--(Lalapit sa kanyang ama. Mamasdan si Angeling at magsasabi.)
Tatang, buriqu ...
Bru:--(Sa sarile) ¡Nakita mo na, di ang hayop na ito'y tinawag pa n~g
buriko ang kanyang ama?
Tib:--(Kay Tio Bestre.) ¿Bakit, ka Bestre, ano ang nangyayare kay
Beteng?
Bet:--(Mamasdan uli si Angeling: Kay Tio Bestre.)
¡¡Tatang ...Tatang ...Barike.....!! (Maninigas.)
Tib:--(Gulilat) Aba, bakit, may sakit bang naninigas ang anak mo?
Tio Bes:--Oo, atin n~ga. (Bubuhatin nila ni D. Tiburcio si Beteng at
ilalagay sa kabilang mesedora: Pagkalagay doon, ay gigiwang na muli at
si Beteng ay lulundag sa takot.)
Bet:--(Gulilat) ¡¡¡Pigbun~ganapu ning al ...!!!
Tio Bes:--Bah, o bakit, nanung nangyayare sa iyo?
Bet:--O baquit gagalo ya ing sillang yan, malikiu ku.
Tio Bes:--(Parang galit) Beteng, huwag kang mamulang.
Bes:--Tatang, burike ing pinsan ku, i Angeling ...
Tio Bes:--Alika main~gay, sabe aku ing bahala.
Tib:--(Kay Tio Bestre.) Eh, ano ba, pinsan, ano at nakaisip kayong
dumalaw dito?
Tio Bes:--Mallari, ibig ko na sanang gawan natin ing pinagkayarian ta,
kanita pang limang taon n~gayon.
Tia Mar:--Ampong, maninap nakung maninap pamanlumbe sipitograpo, uling
babalita n~g kabisang Gusting kekami.
Tib:--(Kay Baltazara) Sarang, ito ang pinsan kong pinan~gakuang
pagpakasalan sa anak niyang lalake sa ating Angeling. N~gayon ay ibig
niyang matupad ang aking pan~gako, kaya't ang mabute ay, kausapin mo
ang ating anak. Ipina-aalaala ko sa iyo na sila'y mayaman, Hale na,
sulsulan mo na sana ang ating Angeling upang ibigin na si Beteng.
Bal:--Hindi ko masasangayunan ang iyong nais. Gayon man, ay
pagbibigyan kita. (Kay Angeling) Angeling, ibig daw n~g Tio Bestre mo
na ikaw ang mapan~gasawa n~g kaniyang anak na Beteng.
Ang:--(Pataka) ¿Ano ang sinabi ninyo, Nanay? ¿Pakasal ako sa
antipatikong iyan? Bah, mabuti pa'y uminom na ako n~g lason. (Pasamo)
Nanay, huwag kayong pumayag na ako'y makasal kay Beteng.
Bal:--Hayaan mo at ako ang bahala.
Ang:--(Kay Baltazara.) Nanay, pag ako'y pinilit n~g tatay, ay papasok
na akong monha.
Bal:--Lokang bata ito, hayaan mo't ako ang bahala (Kay D. Tib.) Tibo,
ayaw kay Beteng ang ating anak. May katwiran naman siya......
Tib:--(Galit) Pues, hindi mangyayare, Susunod at susunod siya sa
aking ibigin. No faltaba mas. N~gayon pa namang nagkayari na kami ni
ka Bestre.....¡Hindi mangyayare!......
Bal:--Aba, hindi naman ako makakapayag na ikasal ang aking anak sa di
niya nagugustuhan. Mangyare na ang mangyayare!!
Tib:--(Galit din) Sarang, sukat na ang pagsagot! Ayoko n~g sasagot ka
sa akin!... ¿Narin~gig mo ba?
Bal:--(Patuya.) Bah, para ka namang kaiser ah.
Tio Bes:--(Kay D. Tib.) Nung makanyan, pinsan aasahan ko na ang iyong
pan~gako.
Tib:--Oo, ka Bestre, asahan mo na....
Ang:--(Naririn~gig ang paguusap ni D. Tib. at Tio Bestro: Kay
Baltasara.) Nanay, huwag ninyo akong bayaan....Ipinan~gako ako n~g
Tatay sa Tio Beatre.
Bal:--Hayaan mo sabi at ako ang bahala, eh.
Mat:--(Kay Tio Bestre) Oh, Tatang, etamu lumbé cine? (Kay Angeling)
Pinsan, tukika quekami, ja? Tara na miblas. Nung mipuntaka karin
quekami, akit mula ding sesesen kung ayup, babi, manuk ampong ...
Tio Bes:--(Sa lahat) Bueno, itamung lahat lumaue cine pota.
Tib:--Kayo na lamang, ka Bestre.
Tio Bes:--Aba, alí mallari....Itamungan. Itamungan lumbé tamung
Cine....
Tib:--Bueno, tayong lahat ay pumasok. (Aparte) Naipan~gako ko pa
namang hindi na ako papasok sa Cine.
Bru:--(Kay Tib.) Eh, ako po ba'y hindi ninyo ipagsasama?
Tib:--Hindi. Ikaw ang matitira dito sa bahay.
Bru:--(Takot) Aba, aking pan~ginoon, natatakot po akong magisa dito.
Natatakot po ako..!
Tib:--Pasasamahan kita kay Martina, duwag!
Bru:--(Pataka. Galak.) ¿Ho? Aba....kung gayon po'y....masok na kayo
n~gayon din. Ang pagpasok po sa Cine, mientras maaga, ay mabute, dahil
na, baka hindi na tuloy ninyo matapos.
Tib:--(Sa kaniyang m~ga panauhin) Eh, siya, tayo na humapong maaga at
n~g makapasok agad sa Cine.
Tio Bes:--Yaping mabute. Tara na man~gan....
(Lahat ay magsisipasok. Mamasdang mabute ni Beteng si Angeling;
pandidilatan naman nito iyon n~g mata, matatakot si Beteng at
patakbong papasok.)
TABING.
=¡TAYO NA SA CINE....!=
=IKALAWANG KUWADRO=
Pagaañgat ng Tabing ay makikita ang larawan ng isang kilalang
lansañgan sa Maynila, na mangyayaring maging ang daang Azcarraga o
alin man ibang daan. Sa gitna, ay makikita ang panglabas (fachada) ng
isang mainam na Cine. Maraming tao na magyayaot dito sa naturang daan,
na ang ibá'y magsisipasok sa Cine matapos namakakuha sa taquilla ng
bilyete. Sa gawing kanan ng Cine, ay makikita ang isang tindahan na
may babala na: MONGO CON HIELO Y LECHE-EXTRA. Sa gawing kaliwa, ay
makikita naman ang isang babae na nagtitinda ng mga kakanin.
Mag-iikawalo't kalahati ng gabi.
Lalabas ang KORO ng BABAE at LALAKE, na nagsisiawit: Gabí.
_Tagpo I._
=Coro ng mga BABAE at LALAKE.=
Coro:--¡Tayo! ... ¡Tayo na sa Cine!
Tayo nan~ga magliwaliw!
¡Anong inam! ¡Anong bute!
Nang Cineng kawile-wile.
Sa cine'y napapanood
maraming kababalaghan
Laging sayá ang pangdulot
sa madlang nasasakitan.
¡Tayo!...¡Tayo na sa Cine!
Tayo na n~ga magliwaliw!
¡Anong inam! ¡Anong bute!
Nang Cineng kawile-wile...!
(Pagkatapos n~g pag-awit, magsisigawa n~g isang "evolución" at saka
magsisipasok sa pinto n~g Cine.)
Lalabas ang batang lalake, si PELI, at lalapit sa may tindang m~ga
kakanin.
_Tagpo II._.
=Ang TINDERA at si PELI=
Ten:--(Kay Peli) Ano, Peli, ¿Papasok ka na naman sa Cine?
Peli:--(Waring kagagaling pa lamang sa pagiyak.) Hindi po. Wala po
akong pera, eh.
Ten:--Bakit hindi ka humin~gi sa iyong Nanay?
Peli:--Humin~gi po ako, n~guni't, ang ibinigay po sa akin, ay palo.
Ten:--¿Ha? ¿At bakit?
Peli:--Mangyari po, n~g ako'y humihin~gi ay nataon naman na sila'y
napantoche sa pan~guingue, kaya po,t en vez na kuwalta, ang ibinigay
po sa akin ay palo at kurot.
(Lalabas sina LUISITO at MARCOS, buhat sa kaliwa.)
_Tagpo III._
=Sila din, at sina LUISITO at MARCOS=.
Mar:--(Kay Luisito) Luisito, dito ang mabuting paghihintay, n~g
makapangaliskis tayong mabute n~g m~ga dalaga.
Lui:--Ikaw naman ang taong wala nang na-aala-ala kundi ang dalaga. At,
minsan man, ay hindi ka na nagkasiya sa isang kasintahan. Marahil ang
puso mo'y walang iniwan sa repollong china.
Mar:--(Patawa) Nagsermon na naman si Padre Luis. Nalilimutan mo lamang
marahil kaibigan ang kasabihang: Pues que la vida es corta, soñemos,
alma, soñemos! Hale n~ga, sabihin mo n~ga naman, eh bakit ikaw, hindi
ka na nagsawa sa amerikanang de cinturon at sa di pagsusuot n~g
sumbalilo?
Lui:--Tao ka n~ga pala. ¿Hindi mo ba natatalos na iyan ang costumbre
americana?
Mar:--Naku, maniwala kang kung ang lahat n~g costumbre ang susundin
natin, eh hindi malayong, bukas o makalawa, ay maglagay ka na n~g
kumot sa ulo.
Lui:--Aba, iyan ang hindi ko magagawa.
Mar:--At, ¿bakit hindi? Eh, kung mamoda?
Lui:--Kahit na.
Mar:--(Pagkatapos na masdan ang bata: si Peli: Kay Luisito.) Luisito,
masdan mo ang batang iyan. (Ituturo si Peli na nakaupo.)
Lui:--¿Sino bang bata iyan?
Mar:--Iyan ang isa sa m~ga dakilang amateur n~g Cine. Walang gabi na
di nanasok sa Cine ang batang iyan.
Lui:--¿Gayon ba? ¡My God!
Mar:--Oo, maniwala ka. Halika't ating lapitan at kausapin tuloy,
samantalang hindi pa dumadating ang ating hinihintay. (Lalapit silang
dalawa, at kakausapin ni Marcos si Peli.) ¡Hooy, Peli, narito ka na
naman, ha? Tila nawiwili ka sa panonood n~g Cine, ano?
Peli:--(Pakimi) Kaunti po lamang.
Lui:--¿Bakit mo ba naiibigan ang Cine?
Peli:--Mangyari po'y sa Cine ako inpinan~ganak n~g aking nanay.
Mar:--¿Siyan~ga ba?
Peli:--Gayon po ang sabi n~g nanay ko sa akin. Buntis daw po silang
kagampan, n~g naisipan nilang masok sa Cine. Nan~gan~gahalati na daw
po ang pelikulang kanilang pinanonood, n~g ipinan~ganak nila ako.
Lui:--¿Saan ka inpinan~ganak?
Peli:--Sa Cine po.
Mar:--¡Jesus......!
Lui:--At, ¿ano daw naman ang pelikulang ilinalabas n~g ikaw ay
ipan~ganak?
Peli:--Zigomar daw po.
Lui:--(Sa sarile) ¡¡Que barba....ridad!!!....
Mar:--(Sa sarile) ¡¡¡Kay liit namang Zigomar nito....!!!
Lui:--(Kay Peli) Eh, ano naman ang in~ginalan n~g nanay mo sa iyo?
Peli:--Pelicula, po.
Mar:--¡Santa Barbara!.... (Makakarin~gig n~g yabag at sipol n~g auto:
kay Luisito.) Luisito, tila sila na ang dumarating. Hayan at sipol n~g
auto nina D. Tiburcio ang naririn~gig ko, ah.
Lui:--Sila nan~ga. ¡Salamat sa Dios! Tayo kumanlong.
(Lalabas sina D. TIBURCIO, BALTAZARA, ANGELING, TIO BESTRE, TIA
MARTINA, BETENG at MATIA. Ang tatlong nauuna, ay mabute ang gayak, ang
apat na huli, ay lalo pang nakatatawa ang m~ga suot.)
Mar:--(Kay Luisito.) Ang mabute. Luisito, ay pumasok muna tayo sa
magmomongo.
Lui:--Pakikita muna ako sumandali, at pagkatapos ay tumun~go tayo sa
mongo. (Sa sarile) ¡Sinabi ko na, at papagkakagastahin ako, ah....!
¡Ipapalo't ipapalo ang kaniyang kaliskis.....!
_Tagpo IV._
=Sila din, at ang mga bagong dating=.
Bet:--(Hilahila ang kanyang aso.) ¡Tatang, burique ing cacung pinsan.
Tio Bes:--Sinabi ko na sa keka, aku ing bahala.
Mat:--(Kay Angeling) Pinsan, iti wari ing cine? O, itang metun nanu
neman ing lagyu na?
Ang:--(Wala sa loob) Mongo con hielo.
Tib:--(Sa lahat) Siya, tayo na pumasok, mientras maaga, at n~g makauwi
agad.
Tio Bes:--Yaping mabute. Tarana. (Magkukunwang kukuha n~g kuwalta
upang ikuha n~g bilyete, n~guni't uunahan siya ni D. Tiburcio sa
taquilla. Si Tio Bestre ay lihim na tatawa. Si Beteng ay magaanyong
bibile n~g mani.)
Lalabas ang PULIS.
_Tagpo V._
=Sila din at ang PULIS=.
Pul:--(Pagkakita sa aso na hila-hila ni Beteng.) Se, jombre ¿cosa,
esti aso gat licencia? (Tatapikin sa balikat si Beteng, na pagka kita
nito, ay man~gan~gatog sa takot.)
Bet:--(Tatakbong lalapit sa ama niya.) Tatang dadakpanaku pu ning
pulis.
Tib:--(Sa Pulis) ¿Que es lo que quiere V.?
Pulis:--¡My God!... Mi quiere visto este licencia esti aso.
Tib:--(Kay Tio Bestre) Ka Bestre, dala ba ninyo ang bwis n~g inyong
aso?
Tio Bes:--(Patulala) Aba, ali. O bakit, ¿pati ba ing asu magbayad n~g
bwis queti sa Manila n~geni?
Tib:--Oo, ka Bestre. Dito sa Maynila, ay ibinubuwis n~gayon ang lahat.
Han~gin lamang ang hindi pa. Pag nagkabisala'y ito man ay ipagbabayad
na din.
Tio Bes:--(Galit) Bah, milalu na naman iyan.... ¡¡¡Tekalanapu ning ...
lintik ...!!
Pul:--(Kay D. Tib.) Cosa, esti aso no gat licencia?
Tib:--No tiene.
Pul:--(Pagkarin~gig sa sagot ni D. Tiburcio, ay pagtatangkaang agawin
kay Beteng ang aso.) ¡Ce, jombre, entrega conmigo esti aso.
Bet:--(Hindi ibibigay) Ba, aliku bisa. (Galit) Ing asung ini kanaku
ya, ¿bakit kuanan me? ¡¡Salbaje nakang tao....! ¿Anta, ika ing sinese
kanine? (Ituturo ang aso) Tabakan daka galang....(Sa ama niya) Oh,
tatang, bakit kakuanane nining Pulis ing asu ku?
Tio Bes:--Mallari alang cedula, o queti pala sa Maynila, pati asu
mamayad n~g cedula.
Pul:--(Dahil na ayaw ibigay ang aso ni Beteng, ay kukunin ang kaniyang
revolver.) Cosa, yu no dale conmigo esti yu aso?
Lahat:--(Maghihiyawan, pagkakitang tan~gan n~g Pulis ang revolver.)
Beteng, ibigay mo na ang aso! ¡ibie mune ing asú....!!
Pul:--(Tatagnan ang lubid n~g aso at aagawing pilit. Mabibitawan ni
Beteng ang aso.) Ahora, si yu quiere saca esti asu otra vez, puede
anda coral y paga diez peso. (Papasok na daladala ang aso.)
Bet:--(Pagpasok n~g Pulis, iiyak at maglulupasay na parang isang
bata.) Aruuuy.... kalulune rugú ing kakung asu.... (liyak n~g
malakas.) Sinese que pa namang mayap saka eni, quin~guane ning
dipaning....!!
Tio Bes:--(Kay Bet.) Beteng, ustuna n~g pag-quiac. Tarana lumbe Cine.
Bet:--(Iiyak n~g malakas pa sa una) Aliku, tatang, aliku bisa; ing asu
ku....!
Ang:--(Kay Balt.) Nanay, tignan n~ga ninyo ang naiibigan n~g tatay,
masahol pa sa pasusuhin ah....
Balt:--Tunay n~ga, iha.
Tib:--(Kay Tio Best) Ka Bestre, bakit ba naman dinala pa ni Beteng ang
aso niya?
Tio Bes:--Bah, mallari, siya ang sumese doon; saka dela niya, bang
regalo kanú queka. ¡Naku, taganang mahat sa kanyá ing asung iyon.
Tia: Mart:--(Kay Bet.) O, Beteng, ustuna. (Sa lahat) Tarana, lumub
tana qng Cine.
Tib:--(Sa lahat) Siya, tayo na pumasok. (Lahat ay magsisipasok.
Matitira si Angeling.)
_Tagpo VI._
=Si ANGELING at si LUISITO.=
Lui:--(Kay Ang.) Angeling, panahon na itong dapat nating samantalahin.
Ang:--Maghintay ka pa n~g ilang saglit.
Lui:--¿Maghintay pa?
Ang:--Oo. Pagka tayo umalis n~gayon din, ang dulo'y abutin tuloy tayo
n~g habol.
Lui:--At, ¿paano ang ibig mong gawin ko?
Ang:--Sinabi ko na sa iyong, maghintay ka pa n~g ilang saglit,
Lui:--¿Lalabas ka bang uli?
Ang;--Oo. Ang "chauffeur" namin ay pinagsabihan ko na. Hanggang
mamaya.
Lui:--¡Salamat ...!
Ang:--Hintain mo ako sa auto. (Papasok.)
_Tagpo VII_
=Si MARCOS at si LUISITO=
Mar:--(Kay Luisito) Ano, kaibigan; tila n~gayon ay, sigue Dagupan
kana, ha?
Lui:--Wala n~g kasalasala.
Mar:--Mabute. N~guni't, tila ang lalong magaling, ay magbihes ka muna,
at baka maamuyan ni Angeling.
Lui:--¿At, bakit?
Mar:--(Sa sarile) Bakit pa daw....(Hayag) Hale n~ga, amuyan mo n~ga
ang suot mong damit, kundi, amoy supot n~g bakang australiano. ¿Sino
ba ang naglalaba sa iyo?
Lui:--Makao, bakit?
Mar:--¡Kaya pala....!
Lui:--Puro biro ang katawan mo!
(Maririn~gig sa loob na ipalalagay na nagbubuhat sa cine, ang m~ga
hiyaw na: "Sigue" ... "Sigue" ... "Ibigay mo ang lines" ... "Ibigay mo
ang nueve", kasunod n~g palakpakan at baswitan. Lalabas si Tio Bestre,
at si Beteng, itong huli ay sapupo ang kaniyang tiyan.)
_Tagpo VIII_
=Tio BESTRE at si BETENG.=
Tio Bes:--Bah, Beteng, makanyan lamang pala ing Cine. Magdidilim
ampong sasala ... ¡Damongkal, makasira ya pa ng mata ...!
Bet:--Yapin, tatang. Atinaku maliliú. Saka, masaquit ya pa ing atyan
ku.
Tio Bes:--Saka purus mung halikan, ampong magnanakaw.
Bet:--Yapin pu, píro, masakit ku atian, tatang. Bisa
kung....(Ibubulong sa tain~ga ni Tio Bestre)
Tio Bes:--(Galit) ¡Demonios ...! Mallari, kumain ka n~g dakal na maní
ampong uminom ka n~g sorbetes ...! ¡Salbaje nakang tau ...!
Tara na qng lub ...! (Papasok silang dalawa. Magkakain~gay na muli sa
Cine. Lalabas si Tia Martina at Matea.)
_Tagpo IX._
=Si TIA MARTINA at si MARTA=
Mat:--Inang, inang, masakit ku buntuk ...
Mat:--¡¡Siablos, makanyan mu naman pala ing cineng amanuan da.
Makasakit ya palang buntuk....!!
Mat:--O, Inang, maliliu ku pu.
Tia Mart:--Bah, ing anaku, aku man, maliliu ku.
Mat:--Ing mayapa Inang, mulitana.
Tia Mart:--Ba, e maliari. Paintunan dacatamu di tatang mu.
Mat:--Ba, milalu naku saquit buntuk.
Tia Mart:--Tara, lumub tamung pasibayu.
(Papasok silang muli, at ulit na magsisigawan sa loob n~g cine gaya
n~g una.)
Lalabas si D. Tiburcio.
_Tagpo X._
=Si D. TIBURCIO, pagkatapos si BRUNO at si MARTINA.=
Tib:--(Lalabas) Talagang ako'y inaalat yata. Kung alin pa naman ang
aking pinakaiilagang makita sa Cine; Kung alin ang minamasama ko, ay
siya pang napanood n~gayon. At, ang hindi ko pa malaman, ay ang sanhi
n~g kung bakit sa tuwing ang ilalabas sa Cine ay m~ga pelikulang
"Indian at Cowboy", hindi na nanalong minsan man ang m~ga Indian, at
kung talunin pa sila, ay palakpakang wahumpay ang ginagawa n~g m~ga
nanonood. ¿Ano ang ibig sabihin n~g gayon?
Mart:--(Mula sa loob.) ¡Hayop!...¡Demonio!... ¡Walang hiya!
¡Isusumbong kita!... (Lalabas na kasunod si Bruno.)
Tib:--(Pagkakita sa dalawa.) ¿Bakit, Martina, ano ang nangyare Bruno?
¿Bakit ninyo iniwan ang bahay?
Mart:--(Iiyak) Mangyari po, iyang si Brunooooo, uuuhhh!!...
Bru:--(Gagayahan si Martina) Mangyare po, si Martina, uuuhhh.
Tib:--(Galit) ¡Demonio!...Magisaisa kayo sa pagsagot. Ikaw, Martina
ang siyang ang umuna. ¿Ano ang nangyare?
Mart:--(Paiyak na sasagot) Iyan pong si Bruno, pagkaalis ninyo, ay
isinarang lahat ang bintana pati pintuan at.....¡¡Naku ...!!
Napakahayup pong tao niyan ...!!
Tib:--(Kay Bruno: Galit). At, bakit mo naman ginawa ang gayon?
(Pipiralin sa tayn~ga)
Bru:--Kaya ko po lamang ginawa iyon, ay dahil siya ninyong utos.
Tib:--¿Ano, utos ko?
Bru:--Opo. Kan~gina po ay sinabi ninyo sai akin na, pagkatugtog n~g
ika 7 at kalahati n~g gabi, ay isara kong lahat ang pinto at bintana?
Tib:--(Sa sarile.) Tunay n~ga. (Sa dalawa) Siya, umui na kayo.
Mart:--(Paiyak) At, ¿paano po ako?
Bru:--Hayaan mo't ako, ang bahala.
Tib:--Siyan~ga, siya na ang bahala sa iyo. Hala magsiwí na kayo.
(Aalis silang dalawa. Si D. Tiburcio, ay papasok uli sa Cine. Lalabas
ang isang Pulis.)
_Tagpo XI._
=Ang PULIS lamang=
Pul:--(Dala ang isang pahayagan) Esti periodico, motso, jabla robo.
Every days, jabla robo. Every days, jabla olicem, Motso nakaw, pero,
mi no bisto nada jasta hora. (Palakpakan sa loob n~g Cine, kasabay n~g
sigawan)
Sa loob:--(Pahiyaw)!!Sigue ... Zigomar ... sigue!! (Palakpakan)
Pul:--(Gulilat) Cosa jabla esti jombres dentro cíne? (Anyong papasok
na tan~gan ang batuta.) ¿Aqui gat ladron?!My godness ...! ¡Oh, this is
creasy ...!...Mi cabeza motso loko ... Aquí dentro no ladron sino cine
nomas ...! This is.... ¡Oh, mi poco tempo, bamus casa con una señorita
motso rica, motso money, nomporta masque pea ... And, bay and bay, mi
vamus America y no more polis ... ¡Ja ...! ¡Ja ...! Este motso bueno
bisnes (Papasok na bumabaswit n~g isang "rag".)
(Lalabas si Angeling na parang lin~gas. Sasalubun~gin siya ni
Luisito.)
_Huling Tagpo._
=Si ANGELING at si LUISITO._
TUGTUGIN
Ang:--¡Luisito!
Lui:--¡Oh, Angeling!
Ang:--Paglisan na'y ating gawin.
Lui:-- ¡Oh, pan~garap kong nalaing,
natupad ka at dinating!
N~gayon di'y atin n~g lisan
itong pook, at tumanan.
Ang:-- Luisito kong liniliyag
laan ako sa iyong han~gad.
Lui:-- Tayo na't ating tungain
saro n~g ating paggiliw.
Ang:-- Ang bawa't iyong mahiling,
ay aking tatalimahin.
=SILANG DALAWA=
Tayo na sa himpapawid
na pangdulot ay pag-ibig....
Doon, ang lahat ay tamis,
aliw, ligaya at....lan~git!
Ating limutin ang hirap
at lasapin ay pagliyag.
¡Tayo sa bayang pan~garap
at doo'y, walang bagabag!
(Yayaon silang madali, at papasok sa kanan. Maririn~gig na dagli ang
sipol n~g "auto". Lalabas si D. Tiburcio na kasabay ang lahat, at
naghihiyawan.)
Lahat:--¡¡¡Angeling....!!!
Ten:--Bili na kayo n~g mané....
Tib:--¡¡¡Angeling....!!!
Peli:--(Sa lahat) ¿Sino pu ba ang hinahanap ninyo?
Bal:--Ang aming anak. ¿Nakita mo ba, among?
Peli:--Iyon po bang maganda?
Tib:--Oo, iyon n~ga, ¿saan naroroon?
Peli:--Tinan~gay po n~g lawin......
(Pagkarin~gig noon ni Beteng, ay hihimatain. Mapapatun~gan~gang
lahat.)
TABING.
=MGA KUROKURO=
¡CINEMATOGRAFO!
Ang "libreto" n~g "Zarzuelang" may tinurang pamagat, na buhat sa
panitik n~g manunulat sa dalawang wika, sa kastila at tagalog na si G.
José Maria Rivera ay nabasa ko at napanood ko pa n~g ganapin ang unang
tanghal sa Dulaang Rizal.
Sa tugmang ito ay ipinakilala n~g "Kumatha" na siya'y maalam sumulat
n~g dula; ang pagkakasunod n~g m~ga tagpo (escenas) ay napakahusay,
hindi nawawala ang "continuidad" na kailan~gan sa isang obra at ang
galaw at m~ga anyo n~g m~ga "personages"; ang paglalabas pumasok sa
tagpo ay ayos na ayos sa tinatawag na "mecenica teatral."
Ang "caracter" n~g m~ga personage ay hindi lumabo hanggang sa matapos.
Ang kanyang "vis comica" ay kilala na n~g madla. Ang pagkakalahok n~g
salitang kapampan~gan sa kanyang '"obra" ay totoong mainam at
matatawag nating "a lo hermanos Quíntero" na pawang nabantog at
nan~gagsidakila sa kanilang "sistema" na ang kanilang m~ga tugma na
tunay na wikang kastila ay nilalahukan n~g m~ga "dialectos españoles";
magpan~gayo'y hinahan~gaan n~g boong Esgaña ang magkapatid na
Quintero.
Pepe, magpatuloy ka sa landasing iyan n~g pagpapalago n~g ating
dulaan; ang pagsulat n~g mabubuting dula ay higit pa n~g
pagkamakabayan kay sa magmakisig na "politico".
_=Severino Reyes=_
* * * * *
=ANG PAGKAMANGDUDULA NI RIVERA=
Si José M.a Rivera ó Pepe Rivera, gaya n~g karaniwang palayaw sa kanya
n~g kanyang m~ga kamanunulat at kaibigan, ay isang mangdudulang may
sariling gabay at sariling watawat. Siya ay lumalakad sa laran~gan n~g
pangdudula na masasabing hindi sumusunod sa ilaw n~g iba.
Nagbukas siya n~g landas na sarili niya, na sa kanyang pagasa'y
lalong malapit para sa ikapagtatamo niya n~g tagumpay. At ang pagasang
ito ni Pepe ay hindi nabigo. Kung ang tagumpay n~g mangdudula ay
nakikilala sa pagkatig sa piling niya n~g lalong marami't piling
nanohood, ang di gagaanong taong umuuhong lagi sa m~ga dulaan kailan
pa ma't itatanghal ang alin man sa kanyang m~ga akdang "M~ga
Pagkakataon," "Opereta"? at "M~ga Bin~gi", ay maliwanag nang patotoo
na ang tagumpay ay nasa kanya na. Anopa't sa ganang aking pagkapisil,
hindi na kailan~gan ni Rivera ang sumulat pa n~g lalong maraming katha
upang maging karapatdapat siya sa luklukan n~g ating m~ga
ipinagkakapuring man~ga mangdudula. Ang pagkamandudula n~g isang tao
ay dapat kilalanin hindi sa karamihan n~g dulang sinulat, kundi sa uri
at taglay na m~ga katan~gian n~g kanyang nakatha na. At inuulit kong
labis ang kanyang m~ga kathang nabanggit sa itaas, upang siya ay
mapapiling sa unahang hanay n~g ating m~ga maginoong guro n~g dulaan.
=_E.L. Valmonte,_=
Kinatawan ng AKLATANG BAYAN
Sa Kalipunan ng mga Samahang Mananagalog.
Maynila, Mayo 30, 1920.
* * * * *
=SI PEPE M.a RIVERA=
Tao palibhasang may katutubong hilig sa pagsulat, hilig na nalalahukan
n~g sipag at tiyagang siyang pan~gunang kailan~gan sa m~ga kawal n~g
panitik, gaya n~g pagiging kailan~gan n~g tikin sa isang bangka,
kaya't hindi katakatakang si Pepe M.a Rivera, ang karapatdapat na
Pan~gulo n~g Ilaw at Panitik, ay maantayan natin n~g lalong kisig at
m~ga bun~gang hinog n~g kanyang halamang itinanim sa panahon, at
n~gayo'y malusog na nagbubun~ga.
Sa likod n~ga n~g may mahigit na dalawampung taong ginugol ni Rivera
sa kanyang paghahanda sa isang kabuhayang dapat niyang kapulhan n~g
suson susong putong n~g tagumpay, gaya n~g tinamo niya n~gayon sa
sunod-sunod halos na pagtatanghal n~g kanyang m~ga akda, ay di
katakatakang, ang lahat n~g humahan~ga sa kanyang panitik ay kapitan
siya n~g karapatdapat na taguring "hari n~g m~ga mapag-patawa".
Nariyan ang katan~gian ni Pepe. At hindi katakataka! Ang isang taong
pinagkalooban n~g Maykapal n~g isang loob na maluwag at isang
damdaming walang iwing pagiimbot na linangkapan n~g isang mukhang
wari'y nakan~giti sa lahat n~g oras, saan hindi ang kanyang
paguugali'y masisinag sa kanyang mga akdang sa twing itatanghal ay
"nagpapasakit n~g maraming tiyan".
=_Crispin._=
ANG MITHI, ika 28 Mayo, 1920.
* * * * *
José M.a Rivera, con su esfuerzo personal verdaderamente laudable y
con su talento, ha llegado a una altura a la que ya quisieran llegar
muchos de nuestros autores dramáticos. Es de la madera de dramaturgos
y triunfará aún más. Comenzó a estrenar en el Teatro Rizal sus
primeras producciones dramáticas y que fueron del agrado del público.
Las operetas austriacas vertidas por él al tagalo y representadas con
éxito, diéronle además un notable prestigio como traductor,
distingiéndose además de los _adocenados_ como autor dramático.
Rivera es uno de nuestros contados aficionados a escribir obras
teatrales. Como tiene mucha voluntad, sobre todo constancia y esfuerzo
en el trabajo, se puede esperar mejores cosechas aún de su numen
creador é inventivo. En sus obras, en donde se exponen al estudio, a
la crítica y a la corrección, múltiples cuadros de costumbres locales,
se refleja ese afán de corregir y cortar ciertos vicios muy nuestros,
y ciertas imperfecciones tambien de órden social, habida consideracion
a la altura de la civilización en que parece encontrarse el país. Su
obra "Opereta?" que tantas veces figuró con éxito en los carteles y en
las tablas por ejemplo, es una prueba de esto que decimos. Es digno
de notar además en Rivera ese estilo jocoso y festivo con que están
escritas sus obras, lo que hace que estén á tono con nuestro público
que gusta de humorismos y chistes.
Doy mi mas sincero parabien al Sr. José M.a Rivera por sus esfuerzos y
aplicacion que le han conducido al éxito, al acometer una empresa tan
arriesgada y problemática como es la de escribir obras teatrales en
Filipinas ...
=_Jose G. Reyes._=
* * * * *
=UN TRIUNFO DE RIVERA=
De tal podemos calificar, el que en la noche del 1.o de Junio obtuvo
nuestro querido colaborador D. José María Rivera estrenando en el
Teatro Rizal, tres de sus mejores obras, tituladas: "Cinematógrafo",
"Panibugho" (Celos) y "Mga Pagkakataon" (Coincidencias), en presencia
de numeroso y selecto público que acudió al coliseo avido de conocer
las últimas producciones de nuestro joven inteligente compañero.
En las tres obras líricas alcanzó Rivera un triunfo resonante,
acreditando una vez más ser él de la madera de los comediógrafos
modernos; que conoce palmo á palmo la mecánica teatral, y sobre todo,
ha justificado una vez más su genio como uno de los pocos dramaturgos
filipinos que con Severino Reyes, Patricio Mariano y Aurelio Tolentino
integran y son verdaderos prestigios del teatro tagalo.
Con el espíritu de imparcialidad en que siempre se inspiran nuestros
juicios, podrémos manifestar aquí sinceramente, que el Sr. José María
Rivera, es de los contados escritores dramáticos que para dar
verdadera vida a sus obras, sigue el derrotero trazado por los
escritores españoles de presentar en cada obra dramática tipos
regionales. En la zarzuela "Cinematógrafo" presenta Rivera el tipo de
unos montaraces, que faltos de sociabilidad, creyeron que Manila, es
tambien una montaña. Tanto en esta obrita como en "Panibugho" y "M~ga
Pagkakataon", nuestro apreciado colaborador ha conseguido triunfar en
toda la línea, asi como en su precioso monologo "Kakilakilabot" que
interpretó maravillosamente el mejor actor dramático filipino D.
Eusebio Constantino. El inspirado one-step del profesor Emilio A.
Aninao el primer filipino que ostenta el titulo de Profesor de
Armonia, titulado "José María Rivera", compuesto expresamente en honor
al beneficiado, gustó muchisímo al publico que al final la aplaudió.
Los artistas que tomaron parte en la representacion de las obritas del
Sr. Rivera, cumplieron como buenos en sus respectivos papeles. La
tiple Juanita Angeles, demostró, una vez mas dominio en las tablas y
la potencia de su voz. Desde los primeros momentos supo cautivar al
público que le aplaudió á rabiar. Ildefonsa Alianza, acreditó ser de
la madera de las buenas características. La tiple Feliza Buenaventura,
supo bordar con maestria su papel en "Cinematógrafo" y recibió tambien
muchos aplausos. Alfredo Ratia, el gran barítono de la Compañía que
dirije el dramaturgo D. Severino Reyes, demostró ser dignísimo hijo
del gran actor D. Nemesio Ratia, honra del teatro contemporáneo. Pepe
Suarez y Joaquin Gavino, así como tambien los Sres. Eusebio
Constantino, Eusebio Gabriel y Gregorio L. Lopez, contribuyeron mucho
al éxito alcanzado por el autor.
Y para terminar repitimos que Rivera ha triunfado en toda la línea,
por lo que el público le llamó muchas veces para aplaudirle
entruendosamente. A los muchos aplausos que tan querido compañero ha
recibido, une el FREE PRESS el suyo, entusiasta y sincero.
(FREE PRESS, Junio 15, 1918.)
=Parang Liham na Bukas=
K. Deogracias A. Rosario (alias) Delio. Taliba, Maynila.
Kasamang Delio:--
Yamang ikaw ang nakikilala kong "revistero" n~g TALIBA sa kanyang
pitak n~g m~ga Dulaan, ay minarapat kong sa iyo ibalita ang isang
bagong naisip ni Pepe Rivera. N~guni't, bago iyan, ay ibig ko munang
tumukoy n~g ilang bagay. Naalaala kong ikaw na rin ang nakapuna ukol
sa ginawang "recurso" n~g ilan sa ating m~ga "autores" sa pagtatanghal
n~g m~ga dulang tan~gi sa marami n~g m~ga _actores principales_ at
_secundarios_, ay napakarami pa rin ang m~ga "koro" na kung minsa'y
"nakasisinok" sa panlasa n~g m~ga nanonood. Napuna ko rin sa m~ga
nakaraan mong lathala, na tumukoy ka sa m~ga dulang "iilan" ang kanyang
m~ga "pesonaje" at sa pagtukoy mong ito ay nabanggit mo ang
"Panibugho" ni Pepe Rivera, ang "Dalawang Hangal" ni Moneng Ilagan, at
ang "Ana Maria" ni Ñol Binoy Reyes.
Ako'y sumaiyo n~g buong buo, sa iyong pagkukuro, na, upang makilala
ang "habilidad" n~g isang "autor" ay sa pagtatanghal n~g isang dulang
"iilan" ang m~ga taong gumagalaw, buháy ang m~ga tagpuan at busog sa
kasariwaan n~g isang diwang ibinubuhay o nilalayon. Sa tatlong katha
n~g m~ga beteranong mandudulang nabanggit ko na sa iyo, na kapwa ko
napanood, ay masasabi ko sa iyong isang katan~gitan~gi. Kung ang m~ga
isipan n~g "tatlong haring iyan", (tawagin na nating Hari), n~g ating
dulaan, ay maging isipan n~g marami nating mangangatha, ay hindi
malayong maiaagapay na rin natin ang ating dulaan sa taas at indayog
n~g m~ga isipan at sa kasaysayan din naman n~g m~ga mangangathang
hinahan~gaan natin sa ibayo n~g ating m~ga dagat.
Doon, sangayon sa ating m~ga nababasa, ay iilan sa maraming
manan~gatha, ang natatan~gi hindi dahil sa kanilang katalinuhan,
kundi sa m~ga katha nilang binubuo n~g iilang "personaje" lamang,
n~guni't sa "iilang" yaon, ay nandoon na ang lahat. Anopa't nakayayari
n~g isang buhay na kinalalarawanan n~g isang pangyayaring kung iisipin
lamang, ay masasabing hindi magaganap kung "iilang katao" ang
magsasagawa.
Nasabi ko ang ganyang malayang kurokuro, dahil sa nasaksihan ko, oo,
Kasamang Delio, nasaksihan n~g dalawa kung mata na ang m~ga kinatha
n~g tatlo nating "hari n~g sariling dulaan" ay hindi na maihuhuli,
maging sa layon, sa isipan, sa diwa at sa kabuuan man, n~g m~ga
nakatha n~g m~ga nabanggit ko nang mandudulang taga ibang lupa.
* * * * *
Napaguusapan na rin lamang natin ang ukol sa m~ga dulaan, ay
maibabalita ko sa iyong ipalilimbag daw yata ni Rivera ang kanyang
dulang may isang yugto na pinamagatang "Cinematografo".
Ang dulang ito, ay napanood ko na sa unang pagtatanghal sa "Rizal", sa
kapakinaban~gan n~g kumatha. Pagkatapos kong mapanood, ay ako na rin
sa sarili ang nagtanong:
--Ano ang aking napanood? Isang dula lamang kayang "pasampay-bakod"?
--Oh, hindi,--ang akin ding sagot. Tal mente, ay hindi isang dula
lamang, manapa'y isang sinematograpong nan~gun~gusap at ang kanyang
layuni'y bumaka sa masasamang hilig n~g ating m~ga tao.
Ang "Cinematografo" ni Rivera, ay naglalayon n~g malalaking bagay na
tumutukoy sa masamang hilig n~g marami sa ating m~ga kapwa, na dahil
sa malaking hilig sa bisyo, ay napapabayaan ang lahat n~g gawain sa
sariling tahanan. Inilarawan din n~g kumatha, ang kasagwaan n~g ilang
tanod o tagapagin~gat n~g kapayapaan at tinuligsa ang kanilang
kasagwaan sa paggamit n~g kanilang tungkulin. At hindi pa iyan.
Sakali't ipalilimbag n~ga n~g Kasamang Rivera ang katha niyang ito,
(kahimanawari'y ipalimbag n~ga sana), ay mababasa n~g madla na isa sa
m~ga tagpo ay maguusap ang dalawang magkaibigan sa harap n~g pintuan
n~g isang Sine. Ibabalita n~g isa, na, may nalalaman siyang isang
kakilalang naglihi sa isa sa m~ga artista n~g isang pelikula at dahil
doo'y ginabigabi ang pagpasok sa alin mang sineng pagtanghalan sa
kanyang "favorito"; nagbuntis halos sa loob n~g sine, at nan~ganak,
oo, Kasamang Delio, nan~ganak sa loob din n~g kamalig n~g isang sine,
bagay na masasabing isang tunay na "barbaridad" na hindi makikita sa
ibang bayan.
Ang anak n~g naglihi sa nasabing artista, ay naging isang pusakal na
alagad n~g sinematograpo hanggang sa lumaki.
Inilarawan din ni Pepe sa kanyang dula ang ukol sa karaniwang
napagkikita natin, na ang sine ang siyang ginagawang paraan sa
pagtatanan n~g m~ga anak na napakakasal n~g hindi pa oras. At isa pa,
ang lalong kriminal, ay ang ukol sa m~ga pagnanakawang parang
itinuturo sa m~ga nanonood. Ang bahaging ito, ay pinagukulan n~g autor
n~g ilang "halibas" sa pamamagitan n~g paglalarawan n~g kasamaang
ibinubun~ga, lalo pa n~g napapanahon ang m~ga _Zigomar_ at m~ga
_Fantomas_.
Iyan, at m~ga iba pang tagay na pawang "sakit n~g Sangkatauhan" ang
kanyang binaka at kung tunay n~gang ipalilimbag, ay inaasahan kong
makatutulong n~g malaki sa pagpapaliwanag at pagbaka sa inaasal o
maling hilig n~g marami sa atin.
Tan~gi sa riyan, ay masasabi ko sa iyong ang pagpapalimbag na gagawin
ni Rivera sa kanyang "Cinematografo", ay makatutulong din naman sa
pagpapalaganap n~g Sariling Wika sa una, at sa pan~galawa'y
magkakapanahong mabasa n~g m~ga tumatangkilik sa dulaang tagalog ang
kanilang karaniwang nakikita't naririnig magbuhat sa esenario n~g
isang dulaan. Mabasa, oo n~ga, mabasa, at sa gayo'y mapagaralan nila't
masuri ang kahalagahan n~g ating m~ga dulaan na siyang tampok at
karan~galang masasabi n~g Lahi ni Balagtas, na hindi man karapatdapat,
ay kinabibilan~gan natin.
Kung hindi lamang inaakala kong pahahaba ang liham na ito, at may
isang gawain akong nakahahadlang sa akin, ay tutukuyin ko sana rito ang
lahat n~g nalalaman ko ukol sa m~ga katha ni Pepe Rivera. Gayon pa
man, at sa maiikling salita ay tumukoy rin tayo n~g pasapyaw.
Napanood mo ang tatlo niyang dulang "Panibugho", "M~ga Bin~ge" at
"M~ga pagkakataon," hindi ba?
N~gayon, sabihin mo sa akin kung ano ang iyong niloloob.
Sa kanyang "Panibugho", tan~gi sa nakatatawang pangyayari, ay
nakatutulong din sa pagbibigay liwanag sa nalalabuang isipan n~g mag
asawang (m~ga asawang babae ang tinutukoy ko rito), pagdaka't
magbubudhi na lamang at sukat, at hindi na sumasangguni sa kanyang
tapat na puso, kung namamali siya o kung hindi, at pagdaka'y
patatan~gay sa simbuyo n~g magdarayang damdamin, ¿Hindi ba tunay? Ang
kamaliang iyan, ay nagamot ni Rivera sa pagtatanghal n~g kanyang
"Panibugho".
Sa kanyang "M~ga Bin~ge" ay nakuha rin namang naipakilala ang
kadalubhasaan n~g kanyang panitik. Kanyang inilarawan n~g ganap na
ganap ang konsekuensiang laging ibinubun~ga n~g isang hindi
pagkakaunawaan, at tan~gi sa roo'y ginulo niya muna ang isip n~g
nanonood, at n~g lito na, ay "pinaglamas" niya ang salitaan, n~guni't,
pagkatapos, ay unti unting nagliliwanag hanggang sa niwakasan n~g
isang "pagkakataong" hindi inaantay na mangyari na ipinagkapalad ng
"isang hindi naghahanap" at "hindi nananadya". N~gayon kung sa
dalawang obrang iyan, ay nakuha kong naipakilala sa iyo ang
"kadiyaskihan" n~g ating Pepe, ay tignan naman natin ang kanyang
walang kamatayang "M~ga Pagkakataon", na habang tumatanda ay lalong
nagiging bata at na kahahalina sa puso n~g ating publiko.
Ano ang napuna mo sa "M~ga Pagkakataon"?
Sa "obrang" iyan, ay hindi pangkaraniwang talino ang pinuhunan ni
Rivera n~g kanyang sulatin. At, _sobre todo_,ay ang pagkakalagay n~g
pamagat. Nasabi ko tuloy na "kinasihan yata n~g Santong katutubo si
Pepe", sa kanyang "M~ga Pagkakataon", o talagang _natama sa mabuting
oras_.
Kalabisan pang ilarawan dito ang m~ga "kuntil butil" n~g "obra". Sukat
nang sabihin ko na sa "M~ga Pagkakataon", ay hindi dapat manood ang
isang tao o m~ga taong katatapos kumain lalo pa't busog, pagka't hindi
malayong saktan n~g tiyan o kaya'y _maapendesitis_. Itatanong mo sa
aking kung bakit? Saksi ka. Hindi ba't n~g mapanood natin, ay kaunti
ka nang pan~gapusan n~g hinin~ga dahil sa katatawa, bakit at si
Ballecer pa naman ang nag-Kosme? Hindi ba't sinabi mo pang, "ang
lalong matimpiin, ang lalong pihikan, "at ang lalo pa mang walang kibo
kahima't banal o simenarista pa siya ay tatawa, at tatawa pag napanood
ang "M~ga Pagkakataon"?
Tan~gi sa riya'y nagtuturo din naman sa isang magulang na ayaw
pabayaan ang hilig n~g isang anak lalo pa't sa gawang pagaasawa.
Dahil sa m~ga naipahayag kong iyan, ay inaasahan kong sa pagpapalimbag
ni Pepe n~g lalong mapatutunayan n~g madla kung tama o kung hindi ang
aking m~ga daglian pagkukuro hinggil sa kakayahan at sa "habilidad" ni
Pepe Maria Rivera sa gawang pagsulat.
Samantala'y magutos. Kumusta sa Katotong Crispin.
=_Remigio Mat. Castro_.=
Kalihim ng Ilaw at Panitik.
Marso, 15 n~g 1920.
* * * * *
A beneficio de los incendiados de Cavite, la "Compañia Ilagan" dió una
función en el Teatro "Zorilla", en la noche del 6 de Mayo,
representandose tres obras de un acto de José Maria Rivera.
Pepe es un creador de tipos y se reveló en "Opereta", haciendo mover
en escena a dos tipos pueblerinos, uno del pasado, ignorante,
socarrón y desconfiado y otro del dia, aunque con reminiscencias del
de antaño, pero con más desparpajo, con más perspicacia.
Rivera al hacer mover en escena a esos tipos, a mas de ir dandolos a
conocer, pintando sus defectos para ser corregidos, regocija al
espectador con graciosas escenas.
En el escenario, este joven autor, completa la pintura haciendo hablar
a los muñecos en su dejo y estilo peculiares de la region
correspondiente. En esto, el autor tuvo un éxito completo, como
tambien en la presentacion de otro tipo popular, un cantante que fue
tambien caricaturizado de un modo acabado.
¡Bien por Rivera!
=_Alitaptap_.=
CONFETTI, 16 de Mayo de 1920
[Mga Patalastas]
End of the Project Gutenberg EBook of Cinematografo, by Jose Maria Rivera
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK CINEMATOGRAFO ***
***** This file should be named 16311-8.txt or 16311-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
https://www.gutenberg.org/1/6/3/1/16311/
Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad,
Pilar Somoza and PG Distributed Proofreaders from page
scans provided by University of Michigan.
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
[email protected]. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
[email protected]
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations. To donate, please visit: https://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
https://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
*** END: FULL LICENSE ***
