The Project Gutenberg EBook of De ramp van Valparaiso, by Henri Bourdon
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: De ramp van Valparaiso
De Aarde en haar Volken, 1907
Author: Henri Bourdon
Release Date: October 3, 2006 [EBook #19456]
Language: Dutch
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE RAMP VAN VALPARAISO ***
Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
DE RAMP VAN VALPARAISO.
Naar het Fransch van Henri Bourdon.
De ramp van Valparaiso ligt ieder nog versch in het geheugen. Men
herinnert zich, dat in de maand Augustus van het vorige jaar het
groote entrepôt van het Z. Amerikaansche halfrond, dat aan de kust
van den Stillen Oceaan dezelfde rol vervulde als Rio de Janeiro of
Buenos Ayres aan den Oostenlijken oever, door vulkanische schokken
hevig geteisterd is.
Huizen zijn tot puinhoopen geworden; vreeselijke branden, die overal
tegelijk losbarstten, hebben het vernielingswerk voltooid, duizenden
menschen zijn omgekomen, honderden millioenen guldens verloren gegaan.
De geografische ligging van Valparaiso was zoo gunstig, dat in honderd
jaren, ten gevolge, wel is waar, van hare herhaalde en volhardende
pogingen om kapitalen en landverhuizers tot zich te trekken, de
bevolking der stad van 6000 tot 150.000 zielen was gestegen. Geene
haven van Chili, van de geheele westkust van Z. Amerika kon zich
met haar meten. Noch Guayaquil, noch Valdivia, noch Punta Arenas,
noch Concepcion hadden zulke uitgebreide handelsbetrekkingen. Zij
was trotsch op hare honderden millioenen aankomende en vertrekkende
schepen, op hare stoomvaartlijnen, op hare weergalooze dokken,
hare fabrieken en vooral hare bankinstellingen. Het was een tweede
Marseilles of Hamburg in een staat, waarvan de toekomst met zekerheid
scheen te kunnen worden voorspeld en die op het gebied der nijverheid
voor geen anderen in het Australische halfrond onderdeed. Als beginpunt
van den grooten spoorweg, die de Cordilleras des Andes doorsnijdt en
den Atlantischen met den Stillen Oceaan moet verbinden, ging Valparaiso
eene groote toekomst tegemoet.
Een ontzettende schok heeft al die pracht en dien bloei in het niet
doen verzinken, en in weinige minuten het werk van eene eeuw vernield.
Valparaiso had reeds zwaar door aardbevingen geleden in 1822, in 1829,
in 1851, toen 400 huizen waren verwoest, in 1880, toen 200 menschen
gedood werden, en eindelijk in 1899, toen een vreeselijke vloedgolf
de haven en een gedeelte van de stad had overstroomd. Niets van dat
alles kwam echter deze laatste ramp ook maar nabij. Een gevoel van
ontzetting heeft ons aangegrepen. Al was het tooneel der ramp ver van
ons verwijderd, het onheil was te geducht, om ons niet te bewegen tot
medegevoel. En Valparaiso was den Europeanen altoos gastvrij gezind.
Een van deze, een Franschman, die voor zaken in de stad vertoefde,
is getuige geweest van de ramp, waarvan hij bijna een slachtoffer
was geworden. Kort na die verschrikkelijke dagen schreef hij aan
zijne zuster den volgenden brief, vol gevoel en humor, die tevens
een duidelijk beeld geeft van het voorgevallene.
Valparaiso, 4 Sept. 1906.
Lieve Marie,
Daar ik thans wat meer tijd en gelegenheid heb tot schrijven, wil ik
beproeven, je eenige bijzonderheden mede te deelen omtrent de ramp
van 16 Aug. l.l.; maar ik mag je wel vooruit zeggen, dat grootere
gaven dan de mijne vereischt worden, om al de vreeselijke tooneelen
te beschrijven, die zich hier hebben afgespeeld.
Ik was voornemens geweest, op den 15den Augustus naar Santiago te
vertrekken; maar daar ik nog veel werk te doen had, stelde ik mijn
vertrek twee dagen uit, en had het nu vastgesteld op den 17den, 's
morgens om acht uur. Den 16den zat ik 's avonds om tien minuten voor
acht aan tafel, met omtrent een twaalftal landgenooten, in het pension
waar wij gewoonlijk dineerden, toen wij plotseling den schok van eene
aardbeving gevoelden. Daar men in deze streken, waar aardbevingen
dikwijls voorkomen en meestal niet zeer hevig zijn, aan zooiets wel
gewend is, bleven de meesten van ons aan tafel zitten; maar weldra
werden de schokken zoo erg, dat glazen, borden en flesschen op den
grond vielen, en brokken pleister en steenen van zolder en muren naar
beneden kwamen, onder een verschrikkelijk gekraak.
Daar wij begrepen dat het ditmaal ernst was, liepen wij doodelijk
verschrikt naar de trap, en nooit in mijn leven zal ik vergeten hoe
ik die trap ben afgekomen. We stonden in eene verblindende stofwolk,
terwijl een regen van steenen op ons neerviel, en we de treden onder
onze voeten voelden wegzakken. Hoe ik beneden kwam, weet ik nog
niet. Ik herinner mij, dat ik bij vijf of zes treden tegelijk naar
beneden sprong, en door de schokken van den eenen muur naar den anderen
werd geworpen. Zoo kwamen we aan de deur; maar toen we naar buiten
wilden, deinsden de voorsten terug, terwijl de anderen van achteren
opdrongen en riepen: "Er uit! er uit!" Op 't zelfde oogenblik hooren
we een donderend geraas; een gedeelte van onzen voorgevel stort op
den grond; misschien een meter van de deur, waardoor wij juist naar
buiten wilden. Eindelijk staan we op het kleine plein voor het huis,
en wachten af, wat gebeuren zal, trillend van angst, blootshoofds,
met onze servetten nog om den hals, in een killen regen.
Het is nu pikdonker, daar het electrisch licht is uitgegaan, maar boven
ons flikkert onophoudelijk de bliksem. Van alle zijden hooren wij
kreten van lieden, die in 't wilde wegvluchten, radeloos van angst,
sommigen in hun hemd, en die schreiende elkander roepen, terwijl
anderen zich op den grond werpen, in de modder en onder luide kreten
God aanroepen om hulp. Daarboven uit klinkt het gejammer der gewonden,
die door hunne vrienden worden weggedragen; de eene heeft een arm, de
andere een been gebroken, en zij gillen van angst zoowel als van pijn.
Wij zijn nog slechts enkele oogenblikken op straat, en reeds voelen
wij den tweeden schok, even hevig als, zoo niet erger dan de eerste. De
paniek wordt nu onbeschrijfelijk. Wij dringen ons samen midden op het
plein, op het oog den afstand berekenend tusschen ons en de huizen,
die van alle zijden om ons heen vallen en wij moeten ons stijf aan
elkander vasthouden om niet van de been te raken. Bij dezen schok stort
een gedeelte van het magazijn der firma Guérin in [1]. Wij zijn allen
overtuigd, dat we reddeloos verloren zijn; want op de plek waar wij
ons bevinden, was vroeger de zee, en angstig fluisteren wij elkander
toe, dat de zee het verloren terrein zal herwinnen. Eindelijk is de
tweede schok voorbij; ik strijk een lucifer af en zie op mijn horloge;
het is precies vier minuten over acht.
Aan alle kanten breekt thans brand uit, door de lampen die zijn
omgevallen. Tegenover ons, in een blok huizen, dat voor millioenen
waarde bevat, zien wij op de eerste verdieping een klein vlammetje, dat
op dit oogenblik nog met een emmer water zou kunnen worden gebluscht;
snel grijpt de vlam om zich heen en weldra staat het geheele huis
in brand. Eenige dappere brandweerlieden, hier altijd vrijwilligers,
komen met hunne spuiten; maar de buizen der waterleiding zijn gebroken
en alle pogingen blijven vruchteloos. Ik bespeur, dat het gas in ons
huis nog brandt, en ondanks de tegenwerpingen van mijne vrienden,
die mij willen terughouden, ga ik naar boven, draai het licht uit en
kom terug met een armvol regenmantels en overjassen; want de regen
houdt op, maar het is koud geworden.
De stad wordt nu verlicht door den brand en dat is een akelig
gezicht. Elk oogenblik voelen wij nog schokken, die ons opnieuw
schrik aanjagen. Wij halen de banken weg uit eene wandelplaats en
brengen ze midden op het plein, zoodat de vrouwen tenminste kunnen
gaan zitten. Ik zag naar de arme schepsels, die op eene van die
banken zaten, en dat was een droevig schouwspel. Een jong meisje
lag met een bebloed gezicht op den schoot eenere oudere dame, zeker
hare moeder. Naast haar zat eene oude vrouw, gerimpeld en gebogen,
die aanhoudend en hartverscheurend jammerde. Een andere dame, met
strakken blik en verwrongen gelaat, hield krampachtig een kistje vast,
dat zeker kostbaarheden of papieren van waarde bevatte. En aan het
andere einde van de bank zat een jong echtpaar. De vrouw was een
paar dagen geleden bevallen en lag nog ziek te bed op het oogenblik
van de ramp. Zij was half gekleed gevlucht en huiverde van koude,
terwijl haar man te vergeefs trachtte haar te verwarmen en te troosten.
Wij blijven midden op het plein staan en zien de eene na de andere
verbranden van die prachtige, vier verdiepingen hooge gebouwen,
die nog voor weinige oogenblikken bloeiende handelshuizen waren. De
hitte van de vlammen is zoo erg, dat wij genoodzaakt zijn ons achter
onze parapluies te verschuilen om ons gezicht niet te schroeien. Ik
zie achtereenvolgens vier huizen verbranden, waarvan alleen de
muren blijven staan, en nu zijn de vlammen reeds genaderd tot het
magazijn der firma Guérin. Wij vermoeden, dat ook dit verloren is,
en ik denk droevig aan al die opgestapelde koopwaren, die binnen
weinige oogenblikken in de vlammen zullen opgaan. Op dat oogenblik zie
ik den heer Becker, een der compagnons van de firma Guérin, die mij
zoekt, en wij besluiten, te doen wat in ons vermogen is om het huis te
redden. Wij vinden eene brandspuit, die niet werken kan, omdat er geen
water is en de heer Becker belooft de brandweerlieden 1000 piasters,
als zij water vinden, om de spuit in werking te stellen. Zij brengen
de spuit aan den gang met water uit de goot, dat zij met eene schop
opscheppen; zij breken een riooldeksel open en vullen de spuit met
water uit het riool, dat gelukkig vol is, daar het reeds eenige dagen
heeft geregend. Ik help de slangen aandragen en weldra beginnen wij
het huis te bespuiten. Ongelukkig hebben wij slechts één mondstuk en
er is niet genoeg drukking. De heer Becker gaat naar de spuit terug,
belooft den stoker 500 piasters als hij voldoende drukking levert,
en 3000 piasters aan de brandweermaatschappij, als het huis wordt
gered. Er komt een tweede mondstuk, en met de noodige drukking wordt
het gevaar eindelijk afgewend; doch met hoeveel moeite en na welk een
verschrikkelijken angst! Het gebouw der firma Guérin is het eenige
van een verbazend groot blok huizen, dat gered is.
Wij gaan nu met den heer Becker een glas bier drinken in zijne
woning, die bijna niet geleden heeft. Op den grond in den salon
liggen kleine kinderen gerust te slapen. Terugkomende ontmoeten
wij soldaten, die op draagbaren vormlooze gedaanten vervoeren, in
lakens en dekens gerold. 't Zijn de overblijfselen van ongelukkigen,
die verpletterd zijn door den een of anderen vallenden muur. Verderop
zien wij een agent van politie wiens paard met de pooten in het warnet
van telegraafdraden is geraakt, dat den grond bedekt. Wij helpen hem,
om zich los te maken en hooren, dat hij zijne moeder en zuster heeft
verloren, die onder de bouwvallen van hun huis begraven zijn. Toch
neemt hij den dienst waar. Ik kan niet nalaten bewondering voor dien
man te gevoelen.
In dien vreeselijken nacht zijn tooneelen voorgevallen, zooals
de vruchtbaarste verbeelding ze niet zou durven scheppen. Toen de
eerste schok gevoeld werd, was eene familie van elf personen aan
tafel gezeten. De vader neemt zijn jongste dochtertje op den arm
en wil de deur uitgaan, op de straat. Juist als hij buiten komt,
stort het huis in, en de andere leden van zijn gezin worden onder
de bouwvallen begraven, terwijl hij achterover geworpen wordt en met
zijn dochtertje half door het puin wordt bedekt. Dadelijk breekt brand
uit, en de vlammen naderen met groote snelheid de plek, waar hij zich
bevindt. Achter zich hoort hij de wanhoopskreten van sommige zijner
familieleden, die slechts gewond zijn en levend moeten verbranden. Als
de vlammen hem genaderd zijn, maakt hij zich met bovenmenschelijke
inspanning los, maar is niet bij machte zijn dochtertje te redden, dat
door het vuur bedreigd, angstig roept: "Papasito, salve me!" (Papaatje,
red mij.) Het vuur grijpt snel om zich heen, en machteloos, radeloos,
als krankzinnig, vlucht hij weg. Den volgenden dag zag men hem
ronddwalen op de rookende puinhoopen van wat eens zijn huis geweest
was. Misschien was hij krankzinnig geworden. Ik hoop het voor hem. In
een ander huis bevinden zich twee jonge menschen, nog slechts eenige
dagen gehuwd. Zij vluchten; maar op het oogenblik dat zij naar buiten
willen gaan, valt een stuk muur, dat hen scheidt en de jonge man
blijft achter, onder de bouwvallen. Na den geheelen nacht te vergeefs
te hebben gepoogd hem te redden en hem reeds gestorven wanend, gaat
de jonge vrouw wanhopig heen. Ge kunt u hare blijdschap voorstellen,
toen zij den volgenden morgen haar man terugvond, die gelukkig had
weten te ontkomen en slechts licht was gewond.
Een ongelukkige man werd vluchtende onder vallend puin bedolven,
dat hem niet verpletterde, maar belette zich te bewegen, zoodat de
ratten hem een arm hebben afgeknaagd.
Tegen den morgen verspreidt zich het gerucht, dat om acht uur
eene vloedgolf zal komen en nu vlucht ieder naar de hoogst gelegen
gedeelten der stad. Wij nemen de vlucht naar een cerro (heuvel) en
vinden daar eenige andere Franschen. We zijn in den tuin van het oude
Fransche hospitaal, waar nog voor kort eene kegelbaan was. Toen ik
den vorigen avond ons huis binnenging, had ik voor alle zekerheid een
half brood in den zak gestoken, dat ik op den grond vond, en dit geef
ik aan de meid, die geen eten heeft gehad en schreit van honger. In
den tuin zien wij op eens een ezelskop steken uit een naburig huis,
dat geheel is ingestort. Wij komen naderbij en zien, dat het arme
dier beklemd zit onder een muur, in eene houding, die het vreeselijke
pijn moet veroorzaken. Wij willen hem bevrijden, en ruimen steen voor
steen het puin weg, dat hem bedekt. Na een uur werken gelukt het ons,
touwen onder het grauwtje te spannen en hem uit zijne benarde positie
te verlossen. Het arme beest, dat tien of twaalf uren onder den muur
in de klem heeft gezeten, kan bijna niet op zijne pooten staan. Nadat
ik mij vergewist had, dat hij niets had gebroken, heb ik hem verlaten;
en den volgenden dag zag ik tot mijn genoegen, dat hij weer draven kon.
Intusschen wachten wij angstig tot het acht uur zal zijn; alle blikken
zijn gericht naar de zee, die wij van hier kunnen zien; maar het uur
verstrijkt en de zee overschrijdt hare grenzen niet. Wij dalen nu in
groepjes den heuvel af, om levensmiddelen te halen; want ieder begint
honger te krijgen. We loopen midden op de straat, over puinhoopen,
waaronder zeker wel lijken liggen, en gaan langs huizen, die zich
slechts door een wonder in evenwicht schijnen te houden.
Dikwijls zijn we genoodzaakt, groote omwegen te maken; want geheele
straten staan in brand. Wij koopen eenige blikken met eetwaren, die
kooplieden hebben kunnen redden uit hunne ingestorte of verbrande
winkels, en haasten ons om naar onzen cerro terug te keeren, want
er worden nog steeds schokken gevoeld en in de straten is het niet
veilig. Eerst echter wil ik naar het telegraafkantoor, om u bericht
te zenden en gerust te stellen. Op weg daarheen kom ik den heer
Becker tegen, die er vandaan komt en mij vertelt, dat de helft van de
telegraphische verbindingen verbroken is, en het mij niets zal helpen,
of ik er heen ga. Er zijn reeds honderden telegrammen te verzenden en
vandaag worden niet meer aangenomen. Ik heb 150 piasters bij mij en ik
geef er vijftig van aan den heer Becker, die al wat hij bij zich had
heeft gebruikt om een telegram te verzenden en nu niets meer heeft
om eten te koopen. Wij gaan weer naar den tuin terug en ontbijten,
zonder brood, met de eetwaren uit de blikken, 's Middags maken wij
eene tent van zeildoek, en leggen oude zakken op den grond, die ons
als bed zullen dienen.
Na een in der haast gebruikt middagmaal gaan wij slapen. We hebben
schildwachten op post gezet, en houden beurt om beurt met ons vieren
de wacht. We brengen een onrustigen nacht door; want onze tent is
te klein en we liggen vlak op elkaar, terwijl we gedurende den nacht
sterke schokken voelen.
_Zaterdag_ 18 _Augustus_. Al vroeg in den morgen is ieder bij
de hand. In ons gezelschap is ook de eigenaar van eene groote
banketbakkerszaak en hij vraagt ons, met hem mede te gaan,
om mondvoorraad te halen uit zijn winkel, die niet geheel is
ingestort. Wij gaan allen naar beneden en komen met een goeden
voorraad proviand terug. In den namiddag ga ik nog eens heen, om
te trachten een telegram te verzenden, maar het is onmogelijk het
telegraafkantoor te bereiken, dat door troepen wordt bewaakt. De
staat van beleg is afgekondigd en de geheele stad is in handen van
de militaire autoriteiten; er worden strenge bevelen uitgevaardigd
en het minste verzet wordt met den dood gestraft.
Men fusilleert de menschen op straat en laat hunne lijken liggen om
als waarschuwing te dienen. Er zijn afschuwelijke wreedheden gepleegd,
en toch was deze maatregel, hoe verschrikkelijk ook, noodzakelijk; want
de dieven staken zelfs de huizen in brand om ze te kunnen plunderen,
en men weet niet hoe ver het zou gekomen zijn, als er niet van 't
begin af krachtige maatregelen waren genomen.
Ik heb verscheiden boosdoeners zien terechtstellen. Ze werden aan een
boom gebonden, met de armen op den rug, en boven hun hoofd eene plank,
waarop met krijt geschreven was: Ladrones (Dieven). Een troep soldaten
fusilleerde hen op zeer korten afstand, en men liet hen liggen op de
plek, waar zij waren gevallen, met het gezicht naar boven gekeerd,
soms wel een of twee dagen achtereen. Op een morgen zag ik zulk een
man liggen, wiens gezicht vreeselijk geschonden was, en men zeide
mij, dat de honden 's nachts aan het lijk hadden geknaagd. Een man
werd gefusilleerd omdat hij een half blikje groente had gestolen. Een
ander, die, door plotselingen angst gedreven, begon te roepen dat de
zee buiten hare oevers trad en de stad overstroomde, werd onmiddellijk
gegrepen en ter dood gebracht.
Eens zag ik een jongen man van een jaar of twintig, die juist was
gevangen genomen. Hij had de hand van eene doode vrouw afgesneden,
om hare ringen te stelen en men vond de hand in zijn zak. Hij wordt
voor den kommandant gebracht. Eene minuut later komt hij terug, ter
dood veroordeeld. Er zijn altijd priesters bij de hand. Hij legt
de biecht af en men brengt hem naar den paal, waar hij zal worden
terechtgesteld. Zijne armen worden stijf op den rug gesnoerd en
zijne voeten aaneengebonden; hij wil gaan zitten; maar een soldaat
dwingt hem te blijven staan. De andere soldaten gaan juist eten,
en men wil hem niet fusilleeren eer zij klaar zijn met hunne soep,
en koffie hebben gedronken. De man ziet van de plek, waar hij staat,
op een paar meter afstand, den paal, waaraan hij straks zal worden
vastgebonden, en twee lichamen van menschen die den vorigen dag zijn
doodgeschoten en nog bij den paal liggen. Hij ziet bleek, maar houdt
zich goed. Ik durf niet langer blijven, het wordt ook donker en men mag
's avonds na zes uur niet op straat loopen. Den volgenden morgen ga ik
weer kijken en de zelfde man ligt thans dood naast de beide anderen,
zijn eene oog hangt geheel uit de kas. Tegen drie uur 's middags
hebben wij brood kunnen krijgen. Er zijn een paar bakkerijen die niet
geheel vernield zijn en waar men weer is begonnen te bakken. Ze worden
bestormd en meer dan 200 menschen maken queue; want het is verboden
voor meer dan 50 centavos tegelijk te koopen. Een knecht komt te dicht
bij de deur, met eene mand vol brood aan den arm. Wel vijftig handen
worden uitgestoken en nemen hem in een oogwenk al zijn brood af.
De cavalerie, die de orde in de stad bewaart, komt op de menigte
inrennen en deelt links en rechts klappen uit met het plat van
de sabel. Wij hebben in ons gezelschap eenige jongelui, die tot
de brandweer behooren en het pak van de brandweerlieden dragen, en
daardoor kunnen wij gelukkig elken dag brood krijgen, zonder zoo lang
in de queue te moeten staan; want de brandweer heeft overal toegang en
gaat altijd voor. Ik heb van den Franschen consul een stuk gekregen,
met zijn zegel gestempeld, waarin staat dat ik tot de garde consulaire
behoor. Dat paspoort bewijst mij goede diensten en stelt mij in staat,
mij overal toegang te verschaffen, waar die aan anderen verboden is.
In den namiddag hebben wij onze tent van zeildoek verlaten, die
anderen thans mogen gebruiken, als zij willen, en met behulp van
stukken gegolfd plaatijzer, die wij wegnemen van een verwoest huis
vlak bij ons, bouwen wij eene nieuwe schuilplaats. We hebben ons ook
een paar matrassen weten te verschaffen en hopen, dat de volgende
nacht beter zal zijn. We hebben ketels opgezet, en we koken in de
open lucht. Het menu is niet zeer afwisselend; altijd Cassuela, een
Chilisch gerecht, stukken gestoofd schapevleesch of kip, met rijst,
meelknoedels, enz. We vormen een gezelschap van meer dan twintig
personen, en we hebben maar twee of drie borden en evenveel lepels en
vorken. We gebruiken die dus beurt voor beurt, zonder ze te wasschen
natuurlijk, want het water is schaarsch en moet van ver weg gehaald
worden; maar niemand trekt toch den neus op.
Wij hebben ook wijn kunnen krijgen, en daaraan heeft het ons zelfs
nooit ontbroken, zoolang wij op deze wijze kampeerden. We hebben
nu levensmiddelen in overvloed, dank zij de goede zorgen van onzen
consul, den heer Ramoger, wiens bereidwillige toewijding den hoogsten
lof verdient. Hij heeft bij het gouvernement van Chili bewerkt, dat
levensmiddelen voor de geheele Fransche kolonie worden verstrekt:
hij laat geweren en munitie onder ons uitdeelen, doet onderzoek naar
de wijze, waarop wij zijn geherbergd, komt ons bezoeken en met ons
lunchen in het kamp, en heeft voor ieder een vriendelijk woord.
De schokken zijn nog niet opgehouden en dezen nacht voelden wij nog
twee vrij hevige. De uitwerking van die schokken is zonderling. Waar
wij ons nu bevinden, hebben wij niets te vreezen, en toch houdt
iedereen op met spreken, richt het hoofd op, en men ziet elkander
zwijgend aan, terwijl de vrouwen beginnen te gillen. Ook de dieren zijn
zeer onder den indruk; het haar der paarden rijst te berge en zij beven
over hun geheele lichaam, terwijl de honden blaffen uit alle macht.
Er is een hevige wind opgestoken, die de vlammen aanwakkert. Het
magazijn van den heer Potin, dat aan de aardbeving was ontsnapt,
is later geheel door den brand verwoest. Zijn woonhuis ligt in puin;
maar zijne familie is gered. Zijn zoon heeft een telegram naar Parijs
gezonden en hij is thans op de terugreis. Die man heeft zijn geheele
leven gewerkt, zich eene goede positie verworven en is in een enkelen
dag totaal geruïneerd; want de verzekeringsmaatschappijen hebben
reeds gezegd, dat zij de schade niet zullen vergoeden. En hoeveel
anderen verkeeren in hetzelfde geval!
_Zondag_ 19 _Augustus_. Wij staan vroeg op, en gaan ons wasschen
in een beekje dat door de bergen stroomt. Dit is geen weelde,
want in drie dagen hebben wij geen toilet kunnen maken en wij zijn
ontoonbaar. Al mijn goed was bij de waschvrouw, wier huis is verbrand,
en ik krijg jaegerhemden uit het magazijn van Guérin. Daarna komen
wij om elf uur samen bij den consul en beraadslagen wat ons te doen
staat. Wij besluiten, twee lieden naar Santiago te zenden te paard
(180 kilometer) om aan den minister in Frankrijk bericht te zenden en
hulp te vragen; want trein, post, telegraaf en telefoon, alles staat
stil, en wij hebben sedert den dag van de ramp geen enkel bericht
uit de buitenwereld ontvangen.
De schokken worden zeldzamer; maar ook dezen nacht werden nog twee vrij
hevige gevoeld. De wind, die de vlammen aanwakkert, blijft aanhouden
en men hoort voortdurend de ontploffingen van het dynamiet, dat men
gebruikt om de huizen in de lucht te laten springen, en zoodoende
de uitbreiding van het vuur tegen te gaan. Het is mooi weer, maar de
nachten zijn koud. Ik heb in het magazijn Guérin een poncho gekregen,
(eene soort van deken met eene opening om het hoofd door te steken)
en deze bewijst mij goede diensten. Wij staan elken nacht op wacht met
geweren en revolvers en telkens worden geweerschoten gelost. Eenmaal
hoorden wij zelfs vlak bij ons in de buurt een geregeld geknetter van
schoten. Wij hebben strikte orders. Op ieder, die na het vallen van
den avond het kamp voorbijgaat en niet stilstaat of antwoordt op het
driemaal herhaald: quien vive? van den schildwacht, wordt geschoten.
Gisteren heb ik den jongen Potin ontmoet; hij is in een ander kamp
dan het onze. Hij vertelde mij, dat twee van hunne schildwachten 's
nachts op hunne ronde een paar mannen zagen, die het kamp verlieten met
drie pakken goed, die ze hadden gestolen. Daar ze ruzie kregen over de
verdeeling, trokken ze hun mes en begonnen te vechten. De schildwachten
kwamen juist bij tijds en doodden hen zonder verderen vorm van proces
door geweerschoten. Om den banketbakker van wien ik je vertelde, hebben
we van nacht veel plezier gehad. Daar hij even uit de tent moest, en
zeker doodsbang was voor een geweerschot, riep hij zonder ophouden,
terwijl hij door het kamp liep: "Wees maar niet bang! Goed vriend! 't
Is Treny!" Dat werd natuurlijk eene geliefkoosde plagerij en nu komen
we elkaar nergens tegen, en gaan nergens binnen zonder te zeggen:
"Wees maar niet bang", enz. Na de treurigheid van de eerste dagen
zijn wij, hoewel we allen wel het een of ander door deze ramp hebben
verloren, al spoedig weer vroolijk geworden. Er is ook een reiziger in
ons gezelschap voor eene zaak in cognac; dat is een vroolijke snaak,
en daar wij in zijn koffer een boek hebben gevonden met liedjes van
Aristide Bruant, hebben we die op een goeden morgen gezongen.
Ik ben weer naar het telegraafkantoor geweest; na veel gepraat en lang
bidden heeft de beambte, die mijn telegram nog niet wilde aannemen, en
beweerde, dat hij nog wel honderd moest verzenden, die te laat waren,
zich eindelijk over mij ontfermd, en ik zend u enkel dat ééne woord:
_gered_. Ik heb mijn naam, Henri, er bij gezet, zoodat gij niet
behoeft te twijfelen, dat ik het zelf heb verzonden. Dat telegram
kost mij 20 piasters, ruim 15 gulden; maar het geeft mij een gevoel
van verlichting, te denken, dat gij nu weldra zult weten hoe het mij
gaat; hoewel de ramp verschrikkelijk is geweest, veel erger, zegt men,
dan te San Francisco, vermoed ik toch, dat de eerste berichten wel
zeer overdreven zullen zijn geweest.
De officieele cijfers zijn als volgt. De oppervlakte van Valparaiso,
zonder de cerros mede te rekenen, waarop de lagere volksklasse
woont, beslaat 190 H.A. Het gedeelte, dat geheel door aardbeving
en brand is verwoest, beslaat 60 H.A., dat is dus 32 percent van
de geheele oppervlakte. Het gedeelte dat iets minder heeft geleden,
maar waarvan de gebouwen niet meer hersteld zullen kunnen worden en
moeten worden afgebroken, beslaat 51 H.A. d.i. 26 percent van de
oppervlakte. Eindelijk beslaat het gedeelte, dat het minst heeft
geleden; maar waarvan de gebouwen zullen moeten worden hersteld
80 H.A.; dus 42 percent van het geheel. Wat de cerros betreft, die
eene oppervlakte van 450 H.A. beslaan, deze hebben ook veel geleden;
maar het is onmogelijk, de schade te beramen. Door geheel Chili is de
aardbeving gevoeld en het geschokte terrein wordt geschat op 400.000
H.A. Eenige steden, zooals bijv. Santiago, de hoofdstad, hebben zeer
weinig geleden.
_Maandag_ 20 _Augustus_. Het blijft mooi weer. Er zijn brandweerlieden
uit Santiago en Talcahuano aangekomen om bij het reddingswerk
behulpzaam te zijn, en zij hebben een groot deel van den weg te voet
moeten afleggen. Wij gaan wat door de stad wandelen en bij elken stap
voelt men zich meer gedrukt. Overal rookende puinhoopen en door de
geheele stad de reuk van verbrande lijken, die weerzinwekkend is. Elk
oogenblik struikelen wij bijna over lijken, die men thans onder
de puinhoopen te voorschijn haalt en die reeds tot ontbinding zijn
overgegaan. Door de geheele stad is het één optocht van doodkisten;
gelukkig zij, die nog in eene doodkist liggen; ik zag uit het hospitaal
karren vol lijken komen, op elkaar gestapeld, half naakt, die men in
een kuil ging begraven.
Het juiste aantal der slachtoffers is nog niet bekend en het is
onmogelijk, het te weten te komen; want er zijn nog veel onder de
bouwvallen, en men weet niet wanneer ze zullen worden weggehaald. Ik
geloof dat men wel nooit het juiste aantal zal kunnen noemen; want
velen zijn verbrand, en anderen in alle stilte begraven. Sommigen
spreken van 1500 en anderen van 3000.
Van middag hebben wij onze tent afgebroken en zijn begonnen eene
grootere te bouwen. Maar het wordt donker eer wij klaar zijn, en
wij brengen een onrustigen nacht door. Weer worden tamelijk hevige
schokken gevoeld. Een troep dieven heeft een groot hotel in brand
gestoken en nog een geheel blok huizen is afgebrand. De schuldigen
zijn dadelijk gevangen genomen en gefusilleerd. Het juiste cijfer
wordt niet genoemd; maar gister zeide mij een officier, dat er al
meer dan 150 menschen gefusilleerd waren.
_Dinsdag_ 21 _Augustus_. Wij bouwen onze schuilplaats voor de derde
maal weer op en slagen er eindelijk in, deze naar onzen zin in te
richten. Wij slapen met ons twintigen in onze tent, en daarbij zijn
drie huisgezinnen. Allen slapen op matrassen op den grond, en zonder
zich te ontkleeden natuurlijk. Wij kunnen het allen goed met elkander
vinden en beginnen reeds aan dit leven te gewennen. We verbeelden
ons maar dat we buiten zijn, op een uitstapje. We hebben gisteren
gehoord, dat eene boot naar Europa vertrekt en ik heb je op mijne
knie met potlood een briefje geschreven. Dat heb ik aan een vriend
gegeven om het op de boot te brengen; ik weet niet of je 't zult
ontvangen. Wij hooren nu, dat de Engelsche stoomboot Orissa den 27en
zal vertrekken en met die boot geef ik weer een met potlood geschreven
briefje mee. Want binnenshuis te gaan schrijven is niet veilig.
Wij beginnen weer berichten te ontvangen uit de buitenwereld en de
Mercurio, het voornaamste blad van Chili, verschijnt op kleine blaadjes
papier, het formaat van een prospectus, en wordt gratis verspreid.
_Woensdag_ 22 _Augustus_. De schokken houden aan. De consul heeft 700
kilogram levensmiddelen onder ons laten uitdeelen. De overheidspersonen
komen in den namiddag samen en bespreken allerlei plannen voor de
wederopbouwing van een Valparaiso der toekomst. De _roto's_ (lieden
uit de Chilische volksklasse) worden geprest, als zij zich op straat
vertoonen om te helpen bij het wegruimen. Er worden barakken opgericht
in de wandelparken en pleinen om eene schuilplaats te verleenen aan
de 60.000 dakloozen. Maatregelen worden genomen om de vrouwen en
kinderen uit de stad te verwijderen; daar zij nuttelooze kostgangers
zijn en het eerst zouden bezwijken, indien eene besmettelijke ziekte
uitbrak. De spoorweglijn is hersteld en er gaan thans treinen naar
Santiago. Van alle verkeersmiddelen om buiten de stad te geraken,
spoor, tram of boot, mag men kosteloos gebruik maken, en velen nemen
de gelegenheid waar. De vreemde brandweerlieden vertrekken om vier uur,
daar hunne diensten thans niet meer worden vereischt.
_Donderdag_ 23 _Augustus_. Om half vier van morgen is het begonnen
te regenen; juist toen ik op wacht moest staan. Wij hebben er niet
veel last van; want wij zijn vrij goed beschut; maar dit is niet
het geval met velen, die voorloopig slechts lichte tenten hadden
opgeslagen. De schokken verminderen nu in aantal en men denkt dat ze
met deze verandering in het weder wel zullen ophouden.
De heer Becker en een bediende in de zaak gaan naar Santiago om geld
te halen; want hier is het zeer moeilijk zich dit te verschaffen. De
banken willen slechts zeer geringe bedragen uitbetalen. Zij zullen
te paard naar Limache gaan, ongeveer 70 kilometer van Valparaiso;
daar laten ze dan hunne paarden achter bij een vriend, en gaan met
den trein verder naar Santiago.
_Vrijdag_ 24 _Augustus_. Het regent hard, maar de schokken houden
nog niet op. De brand is nu bijna gebluscht; maar de puinhoopen
smeulen nog.
Men past nu eene nieuwe straf toe bij lichte misdrijven, die in de
stad worden gepleegd, en waarvoor de doodstraf te streng zou zijn,
n.l. de geeseling.
Lieden, die zich met geweld tegen een politieagent hebben verzet,
zijn veroordeeld vandaag en morgen telkens 150 stokslagen te
ontvangen. Midden op de straat worden zij half ontkleed; moeten languit
in de modder gaan liggen en een soldaat dient hun met grooten ijver
het voorgeschreven aantal stokslagen toe, die een officier telt onder
de jammerkreten van het bloedende slachtoffer.
_Zaterdag_ 25 _Augustus_. De regen heeft opgehouden; maar de schokken,
hoewel nu minder hevig dan vroeger, houden nog aan.
De heer Becker is uit Santiago terug en heeft met den trein tot
Valparaiso kunnen reizen. Daar hij op de heenreis een val van zijn
paard heeft gedaan, vraagt hij mij, of ik de paarden uit Limache wil
terughalen. Wij vertrekken 's avonds nog met den trein, een bediende
in de zaak, een vriend van ons, en ik, en in Limache aangekomen,
worden we door een kennis ten eten gevraagd. Zijn huis is verwoest
en hij woont in een vrachtwagen. Daarna gaan we naar het hotel, dat
is ingestort en krijgen één bed voor ons tweeën, onder eene tent. 't
Is de eerste maal sedert 16 Augustus, dat ik mij uitkleed en mijne
kousen uittrek, en al is het bed niet om op te roemen, ik vind het
heerlijk eens weer tusschen de lakens te kruipen; ze zijn wel niet
bijster schoon; maar lakens zijn het dan toch.
De paarden zijn bij die van een regiment lansiers gevoegd, en daar
wij ze niet kennen, is het moeilijk voor ons, ze te vinden. Wij
zoeken den man op, die ze erheen gebracht heeft, en hij wijst ons
op het eerste gezicht drie aan, die hij zegt, dat de onze zijn. Na
ontbeten te hebben, gaan wij om twee uur op weg, en daar wij eene
groote hacienda moeten doortrekken, komt de eigenaar een eind met
ons mede en wijst ons den weg. Bij het afscheidnemen brengt hij ons
beleefd onder het oog, dat het paard waarop ik rijd, zijn eigendom is,
en weet dit te bewijzen. Hij wil volstrekt niet, dat wij onze reis
daarom zullen afbreken, en laat ons, hoewel onbekend, met zijn paard
vertrekken, terwijl hij ons alleen verzoekt, het in Valparaiso bij
iemand te brengen, wiens adres hij ons opgeeft. De paarden in Chili
zijn zeer goed, maar niet gewend aan den draf; zij kennen alleen den
pas en den galop.
Wij hebben 70 kilometers af te leggen, grootendeels door bergen en
langs wegen, waarop men zich te voet niet zou durven wagen. Wij zijn
gewapend, ieder met een revolver in den gordel, en ik heb ook nog een
groot jachtmes. Die voorzorgen zijn niet overbodig; want wij zijn
midden in de pampa en men weet niet wat er gebeuren kan. Wij komen
toch zonder ongeval te Valparaiso aan, om 7 uur 's avonds. We hebben
den weg in 5 uren afgelegd, bijna voortdurend in galop. Daar ik niet
meer gewend was aan paardrijden, voelde ik mij zeer vermoeid.
Den volgenden morgen hooren wij het aangename bericht, dat van de drie
paarden die we hadden meegebracht, twee ons niet toebehoorden! Toen
ben ik met een jongen weer teruggegaan om de paarden te brengen en de
anderen te halen; maar ik kon er slechts één vinden, en dus hebben
wij het paard, dat ons niet toebehoorde, daar gelaten en ik ben met
den trein teruggegaan.
Sedert een paar dagen wonen wij niet meer op den berg, maar in een
huis, dat een onzer vrienden tot onze beschikking heeft gesteld, en dat
heel goed bewoonbaar is, hoewel de muren hier en daar zijn gescheurd.
Wij voelen nog elken dag lichte schokken, maar deze brengen geene
schade meer toe. Het gebouw van de firma Guérin is van binnen gestut;
sommige gedeelten, die dreigden in te storten, zijn omvergehaald en wij
gaan reeds weer aan het werk, binnenshuis. Bijna al het goed is van
de planken op den grond gevallen; wij zullen dat eerst eens in orde
brengen. De nieuwe stad toch zal moeten verrijzen op de puinhoopen
van de oude!
Henri.
AANTEEKENING
[1] De schrijver van den brief was bij deze firma in betrekking.
End of the Project Gutenberg EBook of De ramp van Valparaiso, by Henri Bourdon
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE RAMP VAN VALPARAISO ***
***** This file should be named 19456-8.txt or 19456-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
http://www.gutenberg.org/1/9/4/5/19456/
Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
http://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
[email protected]. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at http://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
[email protected]
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit http://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card
donations. To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
http://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
*** END: FULL LICENSE ***
