Project Gutenberg's Boesman-Stories, Vol 1 of 4, by G. R. von Wielligh
This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and
most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at
www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you'll
have to check the laws of the country where you are located before using
this ebook.
Title: Boesman-Stories, Vol 1 of 4
Deel I. Mitologie en legendes
Author: G. R. von Wielligh
Illustrator: R. F. Keet
Release Date: June 6, 2020 [EBook #62330]
Language: Afrikaans
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK BOESMAN-STORIES, VOL 1 OF 4 ***
Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project
Gutenberg (This file was produced from images generously
made available by The Internet Archive)
BOESMAN-STORIES
VERSAMEL DEUR
G. R. VON WIELLIGH,
Oudlandmeter-Generaal van die Z.A. Republiek.
DEEL I, MITOLOGIE EN LEGENDES.
Tekeninge deur R. F. Keet.
Alle regte voorbehou.
Drukkers en Uitgewers: DE NATIONALE PERS, BEPERKT.
30 Keeromstraat, Kaapstad,
Bloemfontein en Pietermaritzburg.
1919.
INHOUD.
No. Bladsij.
'n Paar Woorde vooraf i
1. Hoe Boesmans Stories vertel 1
2. Nag en Duisternis en hulle drie Dogters 9
3. Die Berge is die oudste Dogter 17
4. Die Wind en die Windvoël 25
5. Die Weerklank of Echo 31
6. Die Vlaktes is die tweede Dogter 41
7. Die Vuur en die 'Nu-Fees 47
8. Die Opgewing of Lugspiegeling 53
9. Die Waters is die jongste Dogter 59
10. Die Reënbees en die Bobiaan 67
11. Die groot Waterslang 75
12. Die Son is die Kop van Danser Vuurman 85
13. Die Maan is die Skoen van die Hotnotsgod 95
14. Die Sterre is Kole en As 101
15. Die Hamerkopvoël en die Paddas 107
16. Die Uil en die Muise 113
17. Die Reënboog 119
18. Die Hotnotsgod en Bobiane baklei 127
19. Die Meid van die Waters 137
20. Die geniepsigheid van die Skilpad 143
21. Die Môrester is die Hart van Dageraad 149
22. Die Aandster is die Oog van Aandskemering 161
23. Dampertjie en Spuitertjie skiet met Weerlig 169
24. Die Diere vra om Kos en Water 177
25. Boesman-Gebede 185
Naberig 193
'N PAAR WOORDE VOORAF.
Ons het tans die eer om Deel I van ons versameling van Boesman-Stories
die geëerde Publiek aan te bied, met die hoop dat ons val in die
arms van billike beoordelaars. Want om so 'n versameling bijeen te
bring vereis meer geriewe as waaroor ons tans beskik. Ons kan slegs
aanbied wat opoffering, tijd en geduld ons in die hande gestel het,
daar 'n ieder oortuig is dat goeie Boesman-storievertellers reeds
baie uitgedun is.
As kind het ons vir die eerste maal in 1870 met Wilde Boesmans kennis
gemaak; want dit was in daardie tijd dat ons met ons vader 'n reis
deur dele van Namakwaland, deur Boesmanland en die Hantam onderneem
het. Saands, en ook gedurende die dag, het baie van die oudjies bij
ons wavuur kom aansit om te gesels. Daar was toe nog baie van hulle
wat net van die jag op die ope gronde geleef het. Vir 'n geringe
vergoeding was hulle te gewillig om aan die kleinbasie stories te
vertel wat ons met ope mond en ore ingedrink het.
In 1876 tot 1878 het ons met opmeting van gronde verskeie
Boesman-veewagters in die Karoo ontmoet; dog dit was nie voor twee jaar
later dat ons regtig die saak in groter erns opgeneem het nie. Want
dit was in 1880 tot 1883 dat ons 'n Landmeterskantoor op die dorp
Calvinia geopen het. Die opmetings van gronde het ons weer terug
na Boesmanland en Agter-Hantam gevoer, alwaar ons baie geleentheid
gekrij het om aantekeninge te maak.
Aangesien die Boesmans nie as 'n georganiseerde nasie leef nie--sonder
burgerlike of kerklike ontwikkeling--, is dit maklik te verstaan
dat hulle oorleweringe uiteenlopend is. Om hierdie rede kan ook nie
verwag word dat hul hulle stories presies eners sal vertel nie. So
sal ons baie lesers vind wat sal sê: "Ek het die Stories, soos hier
neergeskrijwe, anders hoor vertel." Met dit voor ons, het ons 'n Storie
net so neergeskrijwe as 'n Boesman ons dit op sij gebrekkige manier
vertel het. Vind ons dan later 'n goeie verteller, dan herhaal ons die
Stories aan hom en vra hom wat hij daarvan afweet. Dit het ons geluk
'n paar uitstekende vertellers langs die Hartbees- en Hantamriviere
te ontmoet, en wat ons hier meedeel is mees die vrug wat ons bij
hulle kon insamel. Sommige van hulle was met die Kalaharie goed bekend.
Ons behandel in hierdie Eerste Deeltjie verhale omtrent die
Boesman-Godeleer (Mitologie) en enige Sprokies (Legendes). Om die
leser nie daarmee te verveel nie, gee ons vereers 20 Stories. Dan
hoop ons in Deel II "Diere-Stories," soos deur Boesmans vertel, mee
te deel. Deel III sal ander vertellings behels. Ons stel ons dus voor
om, net soos met die "Diere-Stories" deur Hotnots, 60 sulke verhale
te gee--dan sal die publiek al taamlik moeg van ons wees.
Uit die Boesmanversameling sal dit duidelik blijk dat daar wel deeglik
digterlike sin en verhewenheid van gedagtes in sekere mate bij die
Boesmans bestaan. Sommige dinkbeelde is treffend in woorde uitgedruk;
so sê 'n Boesman b.v. eens aan ons: "Baas, watter nuws bring jij vir
ons? Goeie en slegte tijding is nes die wind wat van vér af kom--dit
bring die heerlike en slegte geure met hom saam."
So ver ons uit die verhale opmaak, bestaan onder die Boesmans geen
bepaalde, uitgewerkte stelsel van godsdiensopvatting nie. Dit kan ook
nie anders nie; want onder hulle bestaan geen erkende priesterstand
nie. Iedereen het sij eie begrip oor die mag van goeie en slegte
geeste. Hulle glo dat daar eers 'n flouw lig bestaan het voor die
Son gekom het. Die ougeslag of voorgeslag kon hul verander net soos
hulle wou. Die Son, Maan en Sterre word tesame met die Hotnotsgod
('n sprinkhaansoort) vereer. Die bestaan van dinkbeeldige Diere
(Geeste) word erken en hulde toegebring. So word reën deur die
Reënbees gemaak, fonteinwaters deur die groot Waterslang met die
steen op sij kop, wind word deur 'n Voël gemaak, ens. Hulle glo in
'n opstanding van die afgestorwene, en glo dat die dood later deur
'n Haas in die wêreld gekom het. Hulle begrip van opstanding ontleen
hul aan die Maan, wat ieder maand sterf en weer herleef.
Met die skrijwe van hierdie "Boesman-Stories" het ons die gedagtes
van die Boesmans in ons eie woorde vertolk; want as daar 'n nasie
is wat omslagtig in sij manier van vertel is, dan is dit seker 'n
Boesman: hij kan een en dieselfde ding oor en oor herhaal, wat vir
die wetenskaplike ondersoeker van belang mag wees, maar voorwaar glad
nie vir gewone lesers nie. Daarom het ons 'n eenvoudige taal gekies
om die Stories in te vertel.
In Europa en Amerika word tot nog vrugtelose pogings aangewend
om gewilde en ingrijpende "Diere-Stories" te skrijwe; hier in
Suidafrika het die Hotnots en Boesmans dié reeds vir ons eeuwe
gelede uitgewerk. Al wat ons te doen het, is om die rijk oes in te
samel. Maar in plaas van dit te doen, is dit ou nuws vir ons, en
so nou en dan verskijn daar 'n Storie in 'n koerant of tijdskrif,
terwijl die gros aan die golwe van verslindende Tijd oorgelaat word
om spoedig die versluierde diepte in te stort. Waarvoor ons nageslag
ons nie "dankie" sal sê nie.
DIE SKRIJWER.
Hendrina,
via Estantia-Stasie, Tvl.,
21 Aug. 1918.
DIE KONINGIN VAN SKEBA.
Die Egiptiese Koningin Hatshepsu het meer as 1,500 jaar voor die
geboorte van Christus regeer. Sij het 'n gesantskap met skepe na die
Landpunt (Skeba) gestuur om daar skatte te gaan haal om 'n tempel vir
haar god Amon-Ra te bouw. Die skepe het drie jaar weggeblij en het
goud, edelgesteente en speserije gebring. Die Koningin van daardie land
het self oor land gekom en nog meer skatte saamgebring. Hatshepsu het
die tempel toe te Deir-el-Bahri nabij Tebe in Egipte gebouw. Ter ere
van die optog van die Koningin van Skeba het Hatshepsu 'n tekening
in die tempel laat afskilder en dit is vandag nog te sien. As jij
eendag die geluk het om dié tempel te besoek, let op na die postuur
en kleredrag, na die klein handjies en voetjies, die plat neus en
kroeshare van die Koningin van Skeba. En wie sal nie sê nie: "Dis
'n uitgeknipte Boesmanmeid"?
Hatshepsu het begin te regeer in 1552 voor die geboorte van Christus
en Salomo in 977 voor die geboorte van Christus, dus was die Koningin
wat Salomo besoek het, 'n ander persoon.
NO. 1.
HOE BOESMANS STORIES VERTEL.
OPMERKINGS:--Hierdie verhaal is nie juis 'n Boesmanstorie nie;
maar ons kan die Stories beter vat as ons met die omgewing, en die
omstandighede waaronder hulle vertel word, bekend is. In hierdie
geval verbeel ons ons dat ons met ons ouers en die vee daar vèr
in Boesmanland in die trekveld langs 'n kolk water is. Ons trek
bestaan uit 'n tentwa, waarnaas 'n groot gerieflike matjiesgoedhuis
staan. Die huis lijk net soos 'n groot miershoop van 8 of 10 voet
hoog, die geboë raamwerk is met matjiesgoed-matte oordek. In die
dag is die huis lekker koel; as dit reën dan swel die matjiesgoed
en word potdig.
Kort voor sononder roep ons pa: "Toe kinders, daar kom die vee
werf-toe, loop help met die boklammers!"
Dit was glad nie nodig om dit aan ons te sê nie; want ons is reeds op
'n draf na die vee se lêplek toe. 'n Bok is mos 'n snaakse dier--die
ma hou haar onnosel asof sij nie haar eie lam ken nie. So hol sij
van een lam na die ander, en die lammers weer hol van een ooi na die
ander--en moenie praat van die gebler wat intussen plaasvind nie. Ons
outa Bamboes maak nooit met 'n lammetjie fout nie--daarvoor is hij
te oplettend; en as ons nog abuis het, dan grijp hij die lam uit ons
hande en sê: "Maskas, basie, julle sien dan al aande die lammers en
julle ken hulle dan nog nie? Is julle dan net so dom as die bokke?"
Outa Bamboes se ou meid is ook bij, en so neem dit nie te lank nie
of ieder lam het sij moeder, en ons stap gesels-gesels terug na die
wa toe.
Nou begin ou Bamboes bij ons te pamperlang en sê: "Toe, mij basies,
toe tog, as-jou-blief vra tog aan die oubaas om vir julle outa en ouaia
'n stukkie twak te au" (gee).
Ons hol dan vooruit wa-toe en vra vir pa, wat net van die beeste af
kom, net soos outa ons dit voorgesê het.
Waarop pa antwoord: "Is dit al weer so? Sê julle vir ou Bamboes en
sij oumeid, die tabak groei nie op mij rug nie. Hulle moet stadig,
stadig, die tabak is amper op."
Maar tog, pa gee vir ieder 'n span tabak en sluit die tabakrol weer
in die wakis toe.
Blijhartig hol ons die twee oudjies ingemoet en oorhandig die
kosbaarheid aan hulle. Dadelik is daar 'n gesoek na die ou knipmes,
ieder snij 'n slaaitjie (pruimpie) af, wat verder aan die sorg
van hulle kieste toevertrouw word. Die owerige word nou nes goud
bewaar. Hierop sê ou Bamboes: "Wag nou, mij basies, nou sal ek vir
julle weer gaan vertel van die gedoentes wat die ouvolk gehad het."
Hulle twee stap saam na die kookskerm toe, wat net 'n paar treë van
die matjiesgoedhuis afstaan. Ons gaan om die vuur op ons houtblokke en
veldstoeltjies sit; outa en sij oumeid skuif elk 'n klip onder hulle
in en plak hul daarop neer. Ons ouers sit binne om 'n tafeltjie met
ander reisigers gesels. Nou is ons net in ons glorie.
Die kookskerm is 'n ronde kraaltjie met 'n heining van bossies om. Bo
is dit oop, sodat ons die sterre deur die opstijgende hitte kan sien
dans; tussen ons flikker die gesellige aandvuurtjie.
Ons word al ongeduldig dat outa Bamboes so 'n lank tijd gebruik om
die pruimpie op sij regte plek in sij kieste te plaas, daarom maan
ons hom uit die staanspoor: "Toe dan, outa, vertel ons die Stories
wat jij ons belowe het."
Dan val hij weg: "Mij basies en nonnies, nou gaan ek julle van hoeka
(lankal) se dinge vertel. In daardie dae het die witmense nog nie
in hierdie land gewoon nie. Om julle die waarheid te sê: Ek weet nie
of daar toe al witmense gewees het nie; want die vandag se Boesmans
hulle ouers se ouers se ouers was toe nog nie daar nie. Die Son,
die Maan en die Sterre het toe maar eers in daardie dae gekom. Nou
moet julle weet: Dis nie van gister en eergister se dinge wat ek
julle gaan vertel nie. Ek praat van die donker dae...."
Hier val een van ons die ou in die rede en vra: "Maar, outa, wanneer
het die Son, die Maan en die Sterre dan gekom?"
Gouw was die antwoord daar: "Wag nou, mij basie, ek sal julle aanstonds
in die gouwheid alles vertel. Wag tot ek daar kom. Julle moet reken
dat ek nie soveel tonge as tande het om alles tegelijk te kan vertel
nie--julle moet mij tijd gee. Ja, in daardie dae het glad 'n ander
soort Boesmans gelewe as nou. Dit was vir hulle maar net 'n oogknip
se werk om hulle in diere te verander. Daarom is baie van die diere,
wat julle nou nog sien, niks anders as daardie ou Boesmans van daardie
tijd nie--hulle loop nou in gedaantes van diere rond."
Hier las die ouaia 'n woordjie in en sê: "Mij basies en nonnies,
julle moet verstaan, die ou Boesmans het toe baie meer hulle kinders
moes oppas as nou, anders vang daardie ou toornaars gouw-gouw die
kinders. Hulle was nie so slim as ons mense vandag is nie; maar die
goeters kon so gevaarlik getoor het."
Ou Bamboes vat weer die woord en vertel: "Ja, in daardie dae sien jij
misskien 'n mens staan, jij loop soontoe. As jij daar kom, staan daar
'n boom vol heerlike vrugte en die man is skoonveld-weg. As jij van
die vrugte wil pluk, dan weg is daardie boom, en dan kijk jij in die
tande van 'n Leeuw. Nou stap jij bang-bang agteruit, agteruit, om
weg van daardie gevaarlike ding te kom. Hij verander hom meteens in
'n Springbok, wat dan plesierig rondom jou kom staan pronk. Meteens
is hij 'n Hasie, wat ewe lief in jouw arms kom sit om jouw hande te
lek. So het die ougeslag gemaak, net soos hulle lekker krij--die een
dag is hulle dit en die ander dag weer iets anders. Hulle was toe
net plesierig en vol pret."
Uit korswil vra een van ons: "En, outa, het daardie ouvolk dan ook
streepkoppe en peperkorreltjies-hare gehad, net soos julle vandag het?"
Ons kinders lag, ou Bamboes gee 'n gebroke laggie; maar ouaia bestraf
en sê: "Kijk nou, kijk nou, hoe spot die diesvolk se kinders met ons
peperkorrels en streepkoppe."
Ou Bamboes pak weer die woord en vervolg: "Julle sê dis nie lekker
dae daardie nie; wel ek sê: Gevaarlik of nie gevaarlik nie, trawal
of nie trawal nie, traak mij of traak mij nie--dis algaar dinge
voor ons tijd, waarmee ons nou niks te doen het nie. Wil julle mij
kom vertel dat die Visse in die koue water dit swaarder het as die
koggelmander op die warm sand? Of dat die Skilpad in die reën op die
grond dit natter krij as die Voëls daarbo tussen die nat takke? Nee,
dis hulle geaardheid, en hulle is tevrede daarmee."
Nou begin outa ons een Storie na die ander te vertel. Nou en dan las
die ouaia 'n woord tussen in en het baie te vertel wat haar ma, haar
ouma, haar tantes en ander ou meide haar vertel het. Haar Stories
is net so mooi en net so boeiend as dié van outa; want sommige
Boesmanmeide is net sulke uitstekende storievertellers as hulle mans.
Dis wonderlik hoe na 'n Boesman aan die vuur kan sit sonder dat die
hitte hom skroei. Die lekkerste sit van hom is as die rook so onder
sij ken in speel: hij draai dan met 'n kreun en steun die kop opsij
na die kant vanwaar die wind kom en hij kom klaar. Sij oë traan nie
van rook nie.
As hij uitroep: "hiert!" dan weet ons dat 'n rooi jagspinnekop tussen
ons deur 'n S maak. Ons spring op en roep uit: "Waar's hij, waar's
hij?" maar die Boesmans blij bedaard sit. As 'n Skerpioen uit 'n dik
stomp kruip, dan vat hij 'n stomp vuur en druk dit daarmee sonder erg
dood. Die ander Goggas trap hij eenvoudig met sij strijkijstervoet
dood. En die Wipmiertjies, wat teen sij bene op hardloop? Ag nee,
dis maar niks nie!--hij klap hul met die hand dood. Verder sit hij
perdgerus en steur hom aan niks nie.
Bij hierdie tijd hoor ons pa uit die matjiesgoedhuis roep: "Ou Bamboes,
ek hoor die Skape bler, hulle trek, toe loop keer hulle weer terug
lêplek-toe." En tot ons roep hij: "Toe kinders, bring die waswater
en kom was, ons wag om te eet!"
Na die ete word die Boeke gevat, en daarna gaan ons bed-toe, met die
soet voorsmaak om môreaand weer met die lammertjies te help en om
daarna weer Stories te hoor; want thuis op die plaas is dit neusie
verbij met ons, dan is ons met iets anders besig.
NO. 2.
NAG EN DUISTERNIS EN HULLE DRIE DOGTERS.
OPMERKINGS:--Uit hierdie Storie blijk dit dat die Boesmans wel
deeglik oortuig is dat alles uit Duisternis gebore is: dit was
eers aand gewees en toe môre gewees. Die outa wat ons die Stories
vertel het, het altijd die Boesmanwoorde 'Ga en 'Gagen in plaas
van nag en duisternis gebruik. En die Hotnotsgod het hij op sij
Boesmans 'Kaggen genoem.
In die ou dae was daar net 'n skemering--net soos op 'n donker
onweersdag. Dit was koud, en die Son, Maan en Sterre het toe nog
nie geskijn nie. Ou 'Ga (nag) en sij ou vrouw 'Gagen (duisternis)
het in 'n klipspelonk gewoon. Hulle het nie seuns gehad nie, maar
net drie dogters.
Toe die drie meide groot geword het, neem die moeder klein Skilpadjies,
haal die vleis daar uit, boor gaatjies aan die voorpunte van die
doppies, gooi daarin klein klippies, om daarin 'n geraas te maak
as die doppies geskud word; sij snoer die doppies in met 'n riempie
van Bobiaanvel gemaak en hang die snoer om die nek van haar oudste
dogter. Sij verbied die dogter om die snoer van haar hals af te haal,
anders sal die kos in haar buurte opraak.
Toe neem die moeder weer klein kalbasdoppies, maak die doppies skoon,
gooi daarin saadjies van bessies, snoer dit in 'n touwtjie van die
binnebas van 'n boom gemaak en hang toe die snoer met klein kalbassies
om die nek van haar tweede dogter. Sij verbied hierdie dogter ook om
die snoer van haar hals af te haal, anders sal die veldkos in haar
buurte ook tot niet raak.
Daarop neem die moeder die ore van Springbokke, slag die buitenste
harige vel daarvan af, neem die binnenste wit pit van die ore en maak
daarvan klein blasies, gooi toe eers daarin droë sand om die sakkies
mooi te laat droog. Toe die sakkies droog was, gooi sij daarin die
harde korrels wat in Springbok-oë is, om 'n geraas te maak, rij die
blasies in met 'n touwtjie van Springboksenings gemaak en hang die
snoer om die nek van die jongste dogter, met die gebod om dit nie
van haar hals af te haal nie.
Toe roep die vader en moeder die drie dogters om voor die mense te
kom dans om te sien hoe mooi hulle kan dans en om te luister hoe
pragtig die snoere om hulle nekke raas as die drie meide dans.
Baie mense het van ver gekom om na die pragtige danse van die drie
jongmeide te kijk en het hulle baie verwonder. Maar die jonkmans
was maar versigtig vir die drie meide, omdat hul die drie dansers as
toorhekse beskouw het. Dáároor het die drie hulle nie erg bekommer nie,
want hulle was gelukkig waar hulle was.
Die Gogga, wat ons die Hotnotsgod, en wat die Boesmans 'Kaggen noem,
en wat nes 'n lang, plat Sprinkhaan lijk, wat sij dik voorpote saam
hou asof hij bid--wel, daardie Hotnotsgod het op 'n bossie gesit
en het aldag sit en kijk en luister hoe die drie jongmeide dans. Om
beter te kan sien en te luister, verander hij hom in 'n groot wilde
bok en kom toe nader en kijk met nuwsgierige oë na die dansers.
Die ou vader grijp toe sij pijlkoker en boog en bekruip die groot
bok; hij skiet en skiet, maar elke slag was dit mis. Hij kruip toe
weer nader, vat goed korrel en toe raak hij die bok. Die bok hol
'n entjie weg en val dood--of liewers gesê: hij hou hom dood.
Daarop stap die vader en moeder met die dogters nader om die bok
af te slag. Na hul hom afgeslag het, snij die ou die bok in vier
kwarte. Hij vat 'n agterkwart en die vel en dra dié; sij vrouw dra
die ander agterkwart en binnegoed; die oudste dogter vat 'n voorkwart
en dra dit; die tweede dogter dra die ander voorkwart, terwijl die
jongste dogter die kop met die rugstring daaraan pak en dra.
Die kop begin toe met die jongste dogter te praat en vra waarom hulle
hom so seer moet maak. Die kop knip sij oë en steun erg pijnlik.
Die jongste dogter roep uit: "Pa, die bok se kop leef nog--hoor hoe
praat hij met mij en hoor hoe steun hij!"
Die ander draers neem dit vir korswil op en steur hul nie aan die
praatjies van die jongste suster nie.
Weer roep die jongste dogter: "Pa, dis regtig waar, die bok se kop
leef nog, hoor hoe hij praat en steun--kijk hij knip oë."
Ook van hierdie gesegdes van die jongste dogter word geen notiesie
geneem nie. Die draers stap voort.
Maar toe die jongste dogter vir die derde keer roep en sê: "Pa,
ek smijt net nou die bok se kop met rugstring en al weg: hoor hoe
praat en kreun hij, en kijk hoe knip hij sij oë," toe blij die draers
staan om te kijk. En terwijl hulle blij staan, draai die vier kwarte
hulle bo op die koppe van die draers om. Hulle sit van skrik die vier
kwarte op bossies neer om dié nie vol sand te laat word nie. Elke
kwart draai hom weer reg, want die dorings en skerp punte van die
takkies steek hulle. Toe skrik algaar nog meer en staan eenkanttoe.
Die een agterkant spring toe op en gaan na sij plek aan die rugstring
en heg hom daar vas, toe spring die ander agterkwart ook op en heg hom
op sij plek vas; daarop spring die een voorkwart op en gaan na sij
plek aan die rugstring toe; daarop volg die ander voorkwart en heg
hom op sij plek vas; toe kruip die ingewande in die afgeslagte bok;
die bok spring na die vel toe, en die vel vouw hom daarop om die bok,
net soos hij tevore was, en die bok staan weer ewe bedaard die draers
te aanskouw. Daarop hol hij op 'n kort galoppie weg en word daarna
weer die Hotnotsgod, wat soos 'n lang, skraal Sprinkhaan lijk.
So vind die ou vader en sij gesin uit dat 'Kaggen hulle lelik geflous
het. Maar hiermee was dit nie gedaan nie.
Die Hotnotsgod, na verloop van enige dae, verander drie van sij seuns
in drie jonkmans en hij stuur hul na die drie jongmeide toe. Die drie
meide krij net sin in die drie mooi jongkêrels. En ieder jonkman vat
een van die dogters en trouw met haar.
Hulle maak toe hutte van bossies en gaan daarin woon; want daar
was volop Wild en veldkos--net soos hulle ma hulle voorspel het--,
solank die drie dogters die snoere om hulle nekke dra.
Daar het toe ook baie ander Boesmans kom woon, wat op die Wild
en veldkos kom jag maak het. So het daardie plek net 'n plek van
plesier geword.
Sonder om te twis, het hul daar in vrede saam gewoon; want kos en al
die nodige was daar volop; plesier en pret het daar nie ontbreek nie,
en wat wil hulle meer hê? In een woord, dit was daar 'n lui-lekker
land.
NO. 3.
DIE BERGE IS DIE OUDSTE DOGTER.
OPMERKINGS:--In hierdie Storie word ons vertel omtrent die ontstaan
van Berge. Die verteller het die oudste suster altijd 'Kou genoem,
wat berg in die Boesmantaal beteken.
'Kou, die oudste Dogter, en haar man, die seun van die Hotnotsgod,
het vir hulle hutte van bossies gemaak en daarin gewoon. Sij het nooit
die snoer van Skilpaddoppies van haar hals afgehaal nie; so was daar
baie Skilpaaie, en sij kon net soveel vang om te eet as sij wil. Sij
word toe so gek na Skilpadvleis dat sij glad geen lus vir ander kos
krij nie--sij wou net Skilpadvleis eet en niks anders nie.
Maar 'n Skilpad is 'n diertjie wat stadig loop en lui is--so het
'Kou ook stadig en lui geword. As sij vir haarself gaan Skilpaaie
daar nabij in die veld haal, dan neem dit amper die hele dag vir haar
om die kort entjie daarheen en terug af te stap. Sij doen toe niks
meer vir haar man en kind nie. Die man het eers met haar daaroor
geraas en toe geslaan; maar hij kon net so goed met 'n Skilpad, of
die klippies wat in die Skilpaddoppies was, geraas het. Die man moes
toe voortaan maar alles self alleen doen--ja, hij moes selfs gaan om
vir haar Skilpaaie te vang.
Hij het altijd gaan jag en veldkos gaan haal, waarvan hij en die
kind gelewe het; want hulle twee wou nie Skilpadvleis alleen eet nie,
uit vrees dat hulle ook net so lui as 'Kou sou word.
Een dag was die man weg veld-toe om te gaan jag, toe kom daar 'n
Bobiaan en vra aan die kind, waar sij ma is, want hij wil die riempie
hê waarmee die Skilpaddoppies om haar nek ingesnoer is.
Die kind wou nie vertel waar sij ma is nie, so sê die Bobiaan aan die
kind dat hij daardie riempie wil hê, want dit was gemaak van die vel
van sij broer, en sê dat hij die volgende dag weer sou kom en dan
sou hij die riempie van 'Kou haar nek met geweld kom afpluk.
Toe die man thuis kom, vertel die kind aan hom hoe brutaal die Bobiaan
was, en smeek sij pa om tog die ander dag nie veld-toe te gaan nie,
maar thuis te blij.
Die volgende dag kom die Bobiaan net soos hij gesê het, en hij herhaal
sij eis; dog die man grijp na sij pijl en boog en dreig om die Bobiaan
te skiet as hij nie op die daad weggaan nie.
Die Bobiaan, wat ook een van die ougeslag se mense was, sê dat hij
sal loop, maar waarskuw 'Kou dat hij die volgende dag met 'n kommando
van sij broers sou kom om die riempie te haal, en dan sal hulle die
hutte meteens flenters breek. Daarop stap hij brom-brom weg.
Die man gaan toe gouw veld-toe om kos in die huis te bring en hij
maak hom gereed vir die aanval op die volgende dag.
Net soos hij gesê het, kom die Bobiaan die volgende dag met 'n groot
geselskap van sij famielie.
Die Hotnotsgod, die vader van die man, sit die speletjies bedaard aan
te kijk. Hij verander die man, wat sij seun is, in 'n groot Voël, en
die kind verander hij in die Weerklank, of Echo. Die Voël vlie op en
maak 'n groot wind met sij vlerke, sodat daar 'n dik stof kom en die
Weerklank maak 'n groot geraas. Toe die Voël in die rondte warrel,
ontstaan daar 'n vreeslike warrelwind, wat klippers en stukke hout
rondsmijt. Hier krij 'n Bobiaan 'n slag met 'n klip teen die kop,
daar 'n ander 'n houw met 'n stuk hout, en die sand en stof dwarrel
so verskriklik in die oë van die Bobiane dat hulle verplig was om
uitmekaar te spat en op vlug te gaan. In hulle vlug, daar vér vandaan,
roep hulle uit: "Wag maar, ons sal 'Kou nooit met rus laat nie--op
haar graf sal ons rondstap en die klippe daarvan sal ons gedurig
omkrap en omrol." Maar in ieder geval stap hulle skel-skel voort.
Maar 'Kou het bij die dag luier en luier geword: sij raak toe in slaap,
en sij slaap, slaap, slaap tot vandag toe nog. Sij het in haar slaap in
'n groot berg verander, om nooit weer wakker te word nie.
Toe die Bobiane sien hoe 'Kou in berge verander het, was hulle net
blij, en uit weerwraak gaan hulle daar op die berge rinkink; want
hulle het 'Kou mos gesweer dat hul haar graf nie met rus sou laat
nie en het haar voorspel dat hulle die klippe van haar graf gedurig
sou omkeer en rondrol. En hulle maak vandag nog so en sal so maak
tot solank as daar nog 'n Bobiaan te vinde is om klippe om te rol.
'Kou, die berge, is nie dood nie, maar rus in 'n ewige slaap.
NO. 4.
DIE WIND EN DIE WINDVOËL.
OPMERKINGS:--In hierdie Storie word ons vertel dat die Wind die
gedaante van 'n Voël aangeneem het en nou in 'n gat in die berge
woon. Ook word die menslike Gees as Wind voorgestel: Dieselfde
geloof het die Kaffers ook, wat Wind en Geest met die een woord
I-moya uitdruk.
'Kou, die oudste van die drie Dogters, is in Berge verander geword;
haar man, die seun van die Hotnotsgod, is in 'n Voël, of Windvoël
vervorm geword. Hij het toe in 'n gat in 'n klipkrans in die berge
gaan woon. Dis niemand geraai om nabij die gat waarin die Wind woon,
te gaan nie. In dié gat is 'n groot gedruis. Sodra iemand nabij die
gat kom, dan waai daaruit 'n geweldige Wind, wat daardie een teen
die grond smijt, om sij oë met sand en stof te vul. Of anders dwarrel
die Warrelwind daardie een op, op, op in die lug, dra hom vér weg en
laat hom bo uit die lug val. Dan gaan die kwaadgemaakte Wind rond en
waai al die hutte waarin die ander mense woon, aan flenters en voer
die bossies, matte of velle daarvan vér weg dat die eienaars dit nie
gouw weer kan krij nie. So pas op! om die Wind nie kwaad te maak nie,
of om te nabij sij huis te gaan nie.
Maar die Wind was eers 'n mens, 'n man uit die ougeslag. Hij het
eers op sij voete rondgeloop net soos die ander mense; toe was hij
stil en het met hulle saam gespeel en gejag. Hij het met kieries en
klippe gegooi, of hij het met pijl en boog geskiet. Hij het gesing
en gedans nes die ander mense.
Maar toe hij 'n Voël geword het, het hij nie meer geloop nie, maar
het net gevlie om sij kos te soek.
As hij stadig met sij vlerke klap, dan blaas die wind saggies; as
hij vinniger klap, dan waai die wind sterk; maar as die Voël hom op
die grond gaan plat gooi, om met sij voete te skop en krap en dan
met sij vlerke woes die sand en stof opklop, dan trek die banke stof,
die bome buig en kraak, en die lugstroom smijt alles omver waarmee dit
in aanraking kom. Die Boesmans sê: Die Wind waai sterk as die Voël sit.
Wil die Voël 'n warrelwind laat opkom, dan staan hij met sij pote
op die grond, krap die grond los en draai vinnig met sij oop vlerke
in die rondte. Dan kan 'n mens 'n pilaar stof in die lug sien optrek
en ronddraai.
As die mense die Voël kwaad gemaak het, dan klap hij vir dae agtereen
met sij vlerke om die wind ver oor berge, vlaktes en seewaters te
stuur. Maar het die mense hom met rus gelaat, dan keer hij terug na
die gat waar hij woon en gaan daarin slaap tot iemand hom weer moveer,
of kom skrik maak. So pas op! Moenie die Wind skrik maak nie.
Die Windvoël stuur ook sij wind tot binne in die mense en diere. Neem
hij die wind van die mense en diere weg, dan sterf so-een, en dan
sal daar nooit weer asem in die mond en neus van daar die een kom
nie. Die Wind is die Gees wat in die mense woon.
Iemand moet oppas dat hij nooit die naam van die Voël noem
nie--vernaamlik as die Voël nabij is; want die Voël wil nie dat iemand
somaar sleg van hom moet praat nie.
So was daar eendag twee opgegroeide kinders wat oor die Voël sit en
gesels het. Die Voël kom daar nabij sit en luister na alles. Een van
hulle sien die Voël sit, hij vat sij boog en skiet na die Voël. Die
ander vat 'n kierie en klippe en gooi na die Voël. Dog geeneen van
hulle kon die Windvoël raak nie. Die Voël blij sit tot hulle ophou
om oor hom te gesels, en toe eers vlie hij uit sij eie weg.
Maar wat gebeur toe daarop?
Die Windvoël laat toe eers 'n donker stof in die verte aankom. Daardie
stof peil reguit na daardie twee kinders toe. Die warrelwind grijp
die twee, laat hul eers op hulle koppe staan en draai hul nes tolle
in die rondte. Daarop los die Wind hulle, waarop die twee die vlug
neem. Die Wind agtervolg hul en drijf hul met woede voort. Hulle vlug
agter bome in; maar die Wind breek die boomtakke bo hulle koppe, sodat
hulle lewe in gevaar kom. So moet hulle weer vlug en skuiling agter
rotse gaan soek. Maar toe waai die Wind om die rotse heen en smijt
sand en klippies in hulle gesigte. Dus moes hulle weer vlug. Hulle hol
toe na 'n klipspelonk, en dit geluk hul toe om daarin te kruip. Maar
die Wind waai so geweldig in die klipgrot dat die twee nouwliks hulle
asem kon krij--hulle dwing toe net om te versmoor.
Die twee moeders sien toe dat hulle twee kinders in groot gevaar
verkeer en weet somaar dat die kinders die Wind kwaad gemaak het. Hulle
neem bossies wat 'n aangename ruik gee as dit gebrand word, en hulle
brand dié; ook neem hulle fijn boegoe en strooi dit in die Wind,
wat net waai in die rigting van die kinders en wat nie waai waar die
ander mense staan en sit nie. Die Wind krij toe die aangename ruik
en bedaar. Ook het die moeders deur sing en musiek die Wind weet te
kalmeer en in 'n aangename stemming te bring.
En toe eers kon die kinders uit die klipgrot kom.
Daarop het hulle moeders hulle vertel dat die Wind net soos 'n Hond
is: noem jij sij naam, dan luister hij: praat jij mooi met die Hond,
dan kwispel hij met sij stert. Maar spreek jij daardie Hond kwaai aan
en gooi jij hom met klippe, of slaan hom, dan knor hij en vlie jou in.
Van toe af weet die mense om nie roekloos met die Wind om te gaan
nie en om hom te respekteer.
NO. 5.
DIE WEERKLANK, OF ECHO.
OPMERKINGS:--In hierdie Storie word die Weerklank voorgestel as
'n Gees wat mense bedrieg, bespot en weglok.
Die Weerklank, of Echo, is die dogter van die Berge--haar pa is die
Wind, wat deur sij dogter spreek. Sij is 'n spotter, wat van korswil
nooit moeg word nie. Die een wat sij uitkoggel, sal moeg en kwaad
word, maar die Weerklank nooit nie! Hoe meer iemand lag of huil, sing
of skel, hoe mooier dit vir haar is. Sonder een woord uit te laat,
sê sij as sij alleen is, alles na wat 'n ander uiter.
Sij woon daar bij haar ma in die berge: in die diep klowe waar
klipkranse en afgronde is, daar is sij altijd te vinde. Ofskoon
sij lank kan stilblij en nooit uit haar eie gesels nie, slaap sij
nooit nie; want roep iemand, dan gee sij dadelik antwoord; sij is
altijd wakker.
Die man wat eerste Musiek uitgevind het, se naam is Speelman. Hij
het vir hom verskillende trompetters van Wildhorings gemaak. Van
fluitjiesriet het hij fluite gemaak. Snaarinstrumente het hij van
snare van Wildderms gemaak. Selfs 'n tamboer het nie makeer nie: hij
het 'n pot geneem en het daaroor 'n Springbokvel getrek waarvan die
hare afgemaak was. Speelman kon o, so mooi sing en speel. Daarom het
hij iemand gesoek wat ook net so pragtig kan sing en speel as hij;
maar hij kon die persoon nie vind nie.
Die mense vertel hom toe dat daar in die klowe so 'n mooi jongmeid
woon, wat net so mooi kan sing en speel. Haar naam is Weerklank--ander
noem haar Echo.
Speelman stap toe na daardie klowe in die berge toe. Hij begin op
sij wildhoring te blaas, en toe hij antwoord krij, begin hij te
sing. Was hij nie verwonderd nie toe hij hoor dat Echo nog mooier as
hij kan sing? Want 'n weerklank klink altijd mooier as die stem wat
dit weerkaats.
Hij roep: "Waar is jij!"
Die antwoord kom: "Waar is jij?"
Hij antwoord: "Hier is ek; kom jij hiernatoe!"
Die Echo roep: "Hier is ek; kom jij hiernatoe!"
Speelman staan op en loop daarnatoe. Onderwijl speel hij op sij
ramkie. Maar toe hij nader bij die plek kom, toe verplaas die klank
haar en gee antwoord van glad 'n ander krans af. Die musiek van die
Weerklank was vir hom te mooi.
Hij roep: "Waarheen loop jij nou? Wag, ek kom na jou toe!"
Sij roep: "Waarheen loop jij nou? Wag, ek kom na jou toe!"
Hij gaan sit en wag en hou aan sing en speel. Maar nou hoor Speelman
dat die stem van meer as een plek kom. Dit maak hom nog meer nuwsgierig
en ongeduldig. En wat nog meer sij nuwsgierigheid en geduld op die
proef stel, is dat die stemme glad nie nader kom nie, maar blij waar
dit is.
Nou weet hij glad nie hoe hij dit het nie.
Hij begin toe agter die lokstemme aan te stap. Hoe nader hij kom, hoe
verder uitmekaar die stemme gaan--dan hoor hij een stem, dan twee,
dan drie en dan meer. Hij gee nie moed op nie en hou aan stap. Hij
dwaal toe so ver weg tussen die klowe en gebergtes dat hij eindelik
in die gramadoelas [1] te lande kom om daar te verdwaal.
Wel, in sulke gramadoelas het Speelman te lande gekom. Stemme ontbreek
nou nie. Die Echo laat haar steeds hoor; maar aan die gebrul van
Leeuws, gehuil van Wolwe, getjank van Jakhalse en geblaf van Bobiane
ontbreek dit nie--om nie eens van die gehoehoe van Uile te praat nie.
Toe, vir die eerste maal, gevoel Speelman hom in 'n benarde
toestand. Hij maak toe plan om terug te keer.
Maar watter kant toe nou?
Hij het toe begin te dwaal en verdwaal. Die eerste wat hom teëkom,
was 'n trop Bobiane. Die ou voorman van hulle vra aan Speelman wat
hij daar op hulle veld kom soek. Die Bobiaanwijfies roep uit: "Snij
sij bene af en gee dié aan ons, dat ons ook kan regop loop." Die
Bobiaankinders roep uit: "Snij sij kop af, dat ons daarmee bal-bal
kan speel; want dit lijk of dit nie kan breek nie."
Versigtig stap Speelman agteruit tot hij bij 'n boom kom en so gouw
as 'n kat klim hij daarin. Die voormanne van die Bobiane storm die
boom; dog Speelman vat sij groot wildhoring en blaas so hard daarop
dat die klowe daarvan weergalm. Die Bobiaankinders sit 'n keel op,
hol weg en skree dat die berge wou vergaan. Die Bobiaanwijfies vlug
agter hulle kinders aan, en al die ander volg en spaander die rant oor.
Toe klim Speelman uit die boom en vlug. Hij moes toe sij weg baan deur
Tiere, Wolwe en Jakhalse, wat algaar dreig om hom te verskeur. Maar
geeneen durf aan hom vat as hij op sij musiekinstrumente blaas of
speel nie.
Hij was moeg, honger, dors en uitgeput en gaan toe sit en rus; dog
ongelukkig val hij in slaap. Toe hij wakker skrik, het 'n Leeuw hom aan
sij toegedraaide karos. Speelman hou asem op en maak of hij dood is.
Die Leeuw dra hom toe weg om hom aan sij kinders te gee. Maar die Leeuw
word moeg van dra en gaan toe rus. Hij lê Speelman op die grond neer,
maar kijk eers goed of hij wel regtig dood is. Daarop gaan die Leeuw op
'n kort afstand agter 'n klip staan en loer om die hoekie of Speelman
nie roer nie. Maar Speelman het wel effe sij kop gedraai om te kijk
wat die Leeuw nou wil maak. Die Leeuw kom terug en draai Speelman se
kop weer soos dit gelê het en hij gaan toe weer agter daardie groot
rots staan en loer--want dis die ou gewoonte van Leeuws om soiets te
doen om uit te vind of die een regtig dood is.
Speelman draai toe sij kop effe, net dat hij met een oog kan sien
wat die plan van die Leeuw is.
Die Leeuw stap verder en staan weer bo oor 'n rantjie te loer. Hij
stap weg, maar kom dadelik gouw weer terug om te loer. Speelman lê
nog stil. Maar toe die Leeuw verdwijn en so lank nie kom kijk nie,
spring Speelman op, klouter 'n steil krans uit en verdwijn aan die
anderkant van die rantjie. Toe die Leeuw met sij kinders terugkom,
was Speelman baie weg.
Die Leeuw kon die spore van Speelman oor die steil kranse nie volg nie,
en so het Speelman vrijgekom.
En na lank rondgedwaal te hê, het Speelman sij huis bereik.
Op hierdie manier het die Weerklank baie mense wat die Echo nie ken
nie, verlei en het hul nes blinde laat ronddwaal en verdwaal tot
iemand die verdwaaldes weer tereg help.
NO. 6.
DIE VLAKTES IS DIE TWEEDE DOGTER.
OPMERKINGS:--In hierdie Storie word ons vertel hoe Grond en die
Vlaktes ontstaan het. Ons ou verteller het die Grond altijd 'Kaun
genoem--dis so na as ons die uitspraak kan opskrijwe, want bijna
iedere Boesmanwoord word met 'n klik van die tong uitgespreek,
en daarbij kom nog so baie ander klanke, waarvoor ons a, b,
c nie toereikend is nie.
Die tweede Dogter van 'Ga en 'Gagen het met haar man in hutte van
matjiesgoed gemaak, gaan woon; want sij was baie knap om matte te
maak. Die betowerende invloed van die snoer kalbassies wat om haar
nek gehang het, het baie soorte plante en vrugte in haar buurte laat
groei; so was daar baie matjiesgoed om matte van te maak.
Die snoer van kalbassies het gemaak dat 'Kaun, die tweede Dogter, glad
nie lus vir vleis gekrij het nie. Daar om haar heen in die veld het
'n oorvloed van eetbare veldvrugte en veldwortels gegroei, sodat sij
nie ver hoef te gaan om genoeg kos te krij nie. Dit het haar ook lui
gemaak, sodat sij, nes haar oudste suster, naderhand niks meer wou
doen nie. Haar man moes toe ook vir alles sorg. Hij het aldag gaan
jag en het genoeg wildvleis vir hom en hulle kind gebring; maar vir
'Kaun moes hij altijd net veldkos bring.
Eendag, toe die man weg was om vir hulle kos te gaan soek, kom daar
'n Boom, wat aan die kind vra waar sij ma, 'Kaun, is. Hij sê dat 'Kaun
'n snoer kalbassies om haar nek dra, waarvan die touwtjie waarmee
dit vasgeknoop is, van die binnenste bas van die stam van sij broer
gemaak is, en nou wil die kaal plek aan die stam vrot en sij broer
wil doodgaan. Hij eis die touwtjie om die kaal plek aan die stam mee
te gaan reg dokter.
Die kind wou nie vertel waar sij ma is nie, toe sê die Boom, wat ook
een van die mense van die ougeslag is, dat hij die volgende dag met
'n hele Houtbos van Bome sal kom om die touwtjie van 'Kaun haar nek
af te skeur.
Toe die vader thuis kom, vertel die seun alles aan sij pa wat die Boom
gesê het, hij soebat sij pa om tog nie die volgende dag van huis te
gaan nie, want sij ma is bang.
Gouw stap die man weer veld-toe om baie kos vir die volgende dag te
gaan haal, sodat hulle nie nodig sal hê om honger te lij as die Bome
hulle op een plek vaskeer nie.
Die volgende dag kom daar 'n hele Houtbos aan saam met die Boom en
hulle stel weer hulle eis om daardie touwtjie, waarmee die kalbassies
om 'Kaun haar nek gebind was, te krij. Die man weier, en die Bome,
met 'n groot gedruis, word net opstandig en maak 'n lawaai.
Die Hotnotsgod, wat daar nabij aan 'n takkie gesit het, aanskouw
en luister na alles wat daar gebeur. Hij verander toe die man, wat
sij eie seun is, in 'n groot Vuur en die kind verander hij in 'n
Opgewing, of Lugspiegeling. Die Bome word toe bang vir die geweldige
vlamme van die Vuur en hulle spaander die veld in. En die Opgewing,
wat bokant die vlamme dans, tesame met die rook, laat die Vuur nog
afgrijsliker lijk, sodat die Bome nooit weer oor daardie touwtjie,
van die binnebas gemaak, kom pla het nie.
In hulle vlug roep die Bome terug dat hulle vir 'Kaun nooit met rus
sal laat nie; hulle sal op haar graf kom trap en sal hulle wortels
diep in die graf laat ingroei.
'Kaun word bij die dag luier en wil niks anders doen as net slaap
nie. Sij krij 'n pijn om haar hals en toe sij wakker skrik van die
pijn, het die pitjies en saadjies wat in die kalbassies is om die
geraas te maak, begin te groei en het hulle wortels deur die hals
in die lijf van 'Kaun laat groei. Niemand kon toe hieraan iets meer
doen nie, so het 'Kaun aan slaap geraak en het toe in die Vlaktes
verander en sij slaap, slaap, slaap vandag nog voort. En die Bome,
tesame met bossies en gras, groei orals oor die Vlaktes; want hulle
het gesê dat hul die graf van 'Kaun nie sal respekteer nie. Daarom is
dit tot vandag toe nog dat die wortels van Bome so graag 'n toegedekte
graf binnedring om hulle om die doodsbeendere te vleg.
'Kaun, die Vlaktes, is nie dood nie, maar sij slaap net; die
Bome, bossies en gras groei daarop en put gedurig krag daaruit;
maar heeltemaal dood krij vir die Vlaktes is min! Solank as daar 'n
wêreld sal wees, sal daar Vlaktes wees. En solank as daar Vlaktes is,
sal daar Bome, bossies en gras op groei.
Gedurig werp die veldgewasse hulle sade op die Gronde, en die sade
ontkiem en groei, net soos die pitjies wat in die kalbassies was,
en stuur hulle wortels diep in die hals van die Aarde, naamlik in
die hals van 'Kaun.
NO. 7.
DIE VUUR EN DIE 'NU-FEES.
OPMERKINGS:--In hierdie Storie word die doen en late van Vuur
beskrijwe. Ons ou verteller het die Vuur altijd Danser genoem,
omdat 'n vlam sonder ophou aan dans blij. Die instelling van die
'Nu-Fees word verklaar.
Die Vuur se naam is Danser; maar sij vrouw, 'Kaun, is in die Vlaktes
verander geword. Hij is die seun van die Hotnotsgod en het eers nes
'n mens rondgeloop, gejag en gespeel. Nou is hij Vuur, wat niemand
sal kwaad doen nie, mits 'n mens van sij lijf af blij en hom nie
kwaad maak nie--dan verteer die Vuur alles.
Nou nog stap Danser nes 'n mens rond; maar meestal kan 'n mens hom
nie sien nie. Want hij maak ook net soos sij broer, die Wind: hij
kruip orals in. Slaan 'n mens klippe teen mekaar, dan spat daar Vuur
uit. Vrijwe 'n mens houtjies teen mekaar, dan ontvlam die hout. Ook
uit die lug kom die Weerlig-Vuur! Ja, die Vuur het ook in mense en
diere ingekruip--al sien ons die Vuur nie in ons of in die diere nie,
tog hij is daar. Want gaan hij uit die mense of diere, dan word hulle
vleis koud, hulle sterf en is dood.
Ook in die plante sit vuur; want as ons vuur maak, dan kom die Vuur
wat in die plante sit, te voorskijn.
Maar Danser is nog altijd kwaad vir die Bome omdat hul met sij vrouw,
die Vlaktes, baklei het en omdat hul nou nog met hulle wortels in die
lijf van sij vrouw vasgroei. Daarom brand Danser nog altijd die hout
van Bome; ook die gras en bossies ontsien hij nie.
Wanneer Danser as 'n mens rondstap, dan is daar groot lig en warmte
op die plek waar hij loop. Die ander mense is dan blij om nabij hom te
wees. Want in daardie dae het die Son, Maan en Sterre nog nie geskijn
nie, en dit was toe taamlik skemer--net soos in swaarbewolkte dae
wanneer iemand nie goed kan sien nie. Maar Danser se kop het geblink
en het vir hom genoeg lig gegee om orals goed rond te sien. Hij het
nooit oor koue gekla nie.
Maar hij het 'n slegte humeur gehad en wil glad nie geterg wees
nie. Vat iemand aan hom, dan bijt Danser daardie vrijpostige een. Maar
hou ons vrinde met hom, dan blij hij binne ons om ons warm te maak;
ook maak hij ons langs die Vuur warm en gee ons lig as hij voor ons
kom dans en is selfs gewillig om ons kos gaar te maak--dan is hij ewe
plesierig as ons hom genoeg hout gee om mee te baklei--hoe meer hout,
hoe plesieriger is hij.
Bij 'n seker geleentheid was daar baie Wild en veldkos. Die mense
van daardie tijd het toe 'n groot fees gevier. Daar het baie mense na
daardie fees en dans gekom--aan pret en kos het dit nie ontbreek nie.
Danser was ook daar; maar aangesien hij nie lig aan sij lijf vertoon
het nie, het niemand hom as die Vuurman herken nie. Maar na hulle
'n rukkie geëet en gedans het, sê hij dat hij die mense sal leer om
vuur te maak. Hij neem toe 'n sagte houtjie en maak aan die sij 'n
holte, lê die houtjie op die grond en gooi die skaafseltjies in die
holte. Toe vat hij fijn gevrijfde grassies en lê dit naas aan. Hij
vat toe 'n dunner en harder stokkie en draai dit tussen sij twee plat
hande vinnig regop rond. Die skaafseltjies vat vuur; daarop begin die
fijn grassies. Hij blaas dit aan en toe ontstaan daar 'n vlam. Hij
lê fijn houtjies op die brandende gras, toe weer dikker hout en daar
bo-op dik stompe. En spoedig brand daar net 'n tamaai groot vuur.
Die mense het hulle stom verwonder; hulle sing en dans om daardie vuur,
wat so baie lig en warmte gee. Daarop trek Danser 'n wije kring om
die vuur en sê dat hulle die kos binne daardie kring moet bring om te
braai. Want voor daardie tijd het algaar die kos rouw geëet, nes die
Leeuw, Tier, Wolf, Jakhals en Hond vandag nog doen; want hierdie diere
is ook mos mense van die ougeslag wat hulle in diere verander het.
Die mense proe toe dat gebraaide vleis lekkerder as rouw vleis
smaak. Van daardie dag af word kos gebraai en gekook.
Buite om die ring waarin die vleis gebraai word, trek Danser weer
'n tweede ring, sodat die mense tussen die braai-ring en die tweede
ring moet dans, sing en musiek maak. Buite om daardie twee ringe is
die buitewêreld waarin 'n mens net alles kan doen wat hij wil.
Toe was die vrolikheid net groot en uitbundig: die meide klap op hulle
hande, sing en slaan op tamboere; enkele van die mans speel musiek,
terwijl die ander mans dans dat die stof so trek. In die dans buig
en knik hul grappig met hulle koppe vir die meide, wat dit alles met
vrolike gelag begroet.
Algaar is onder 'n stofdamp; want as daar nie stof is nie, dan lijk
dit ook nie of daar gedans en pret gemaak word nie. Die plesier en
vrolikheid het tot die volgende oggend aangehou, en toe gaan hulle
slaap.
Die kinders, wat nie meegedans het nie, moes vroeg gaan water haal;
want die dansers het toe al reeds baie dors, daar al die water
gedurende die danserij uitgedrink geword het.
Van toe af word daar feeste gehou, en is die 'Ku-dans ingevoer.
NO. 8
DIE OPGEWING, OF LUGSPIEGELING.
OPMERKINGS:--Nes die Weerklank, is die Opgewing, of Lugverheffing,
'n spotter en verlokker van mense, wat in die veld rondloop. Sij
verblind die mense hulle oë, sodat hulle dinge sien wat glad nie
bestaan nie.
Die Opgewing is die Dogter van die Vlaktes en van Vuur. Sij is iemand
wat lekker kan spot en verlok; daarom het hul haar die naam van Antjie
van die Vlaktes, of somaar kortweg, Antjie Vlaktes, gegee. Sij het
getrouw aan haar ouers geblij, het altijd bij hulle blij woon, en dis
daarom dat sij nog altijd bo die vlam van Vuur en op die Vlaktes dans
en daar ronddwaal.
Die Weerklank, of Echo, kan praat en gesels, maar is onsigbaar;
terwijl dit net anders om is met die Opgewing: sij kan gesien word,
maar kan nie praat nie--sij is doofstom; maar tog so vol streke as
dit kan kom. Sij weet net hoe om met die mense deur drome te gesels,
want sij is die moeder van Drome. Daar bo die vlam en daar op die
Vlaktes kan sij haar goed verstaanbaar maak; want sij gee lewendige,
bedrieglike beelde en is 'n woelige Gees sonder rus.
Bij 'n seker geleentheid--nog in die dae van ouds--is die grondgebied
van die Boesmans van die ougeslag deur vreemde mense van glad 'n ander
soort oorstroom geword. Daardie vreemdelinge was baie en sterk. Die
Boesmangeslag het toe bang geword, want hulle kon nie hulle man teen
daardie Wildemense staan nie.
Maar Antjie Vlaktes krij gouw 'n plan om dit vir die Wildemense
onhoudbaar te maak deur hulle in allerhande moeilikhede te lok. Sij
vertoon haar eers as 'n mooi jongmeid. Die seun van die voorman van
die Wildes word verlief op haar, hij volg haar en soek om 'n praatjie
met haar aan te knoop.
Sij antwoord: "As jij kan doen wat ek kan doen, dan sal ek jou
neem--anders nie."
Hij willig in, en sij vra hom om te dans. Sij gaan toe in die vorm van
'n flikkerlig bo die vlamme van die Vuur dans. Hij het toe nog nie
vuur geken nie, so wil hij ook doen wat Antjie doen; maar kom in die
vlamme om. Hieroor word die Wildemense kwaad en soek toe van stonde
aan om nie alleen Antjie Vlaktes, maar ook al haar mense te vermoor.
Die Boesmangeslag ken al die veilige plekke en vlug daarheen en
die Wildes agtervolg hul. Wanneer die Wildemense moeg word en gaan
slaap, dan verskijn Antjie Vlaktes aan hulle in verskrikkende drome
en verskrik hul so dat hulle nie rus kan krij nie en van vrees vlug
hul die veld in. Hul was toe so bang dat hul amper nie wou gaan
slaap nie. Is hul weer in die oop veld, dan dans Antjie Vlaktes in
'n flikkerlig oor die hele veld, sodat die Wildemense niks duidelik
kan beken nie. As Gees van die Vlaktes besit sij 'n wonderlike
toorkrag. Daar in die verte vertoon sij haar as 'n groot pan water of
'n rivier. Langs die waters lijk dit of daar pragtige houtbosse, huise
en hutte staan. Die Wildes meen dat hulle Antjie en haar mense daar
sal krij. Maar op pad daarheen verander die fatsoene van daardie bosse
en waters op verskeie maniere. Nou lijk dit of die rante daarnaasaan
los van die grond staan; dan weer hang die bome kop-na-onder; daarop
sien hul bome in die lug--weg van die grond--groei.
Die vreemdes voel hul nou in 'n spookland, waar dinge van een fatsoen
in 'n ander oorgaan. Hulle raak toe raad-op en maak toe reeds plan
om weer na hulle eie land terug te keer.
Toe Antjie van die Vlaktes dit gewaar, was sij net blij. Sij laat
die vreemdelinge algaar in 'n slaap val en verskijn toe aan hulle in
pragtige drome. Hulle sien o, so 'n mooi vlei, waar 'n uitgestrekte pan
water is. Daar was sierlike houtbosse, groot huise en gerieflike hutte
en Wild, so groot as hul nog nooit gesien het nie, in oorvloed. Hulle
droom van die heerlike vrugte en lekker veldkos--sodat hulle monde
somaar begin te water.
Toe die vreemdes ontwaak, vertel die een aan sij naaste hoe mooi hij
gedroom het. Onder die vertel kijk hulle op, en, ja werklik! daar
sien hul in die verte met hulle oë wat hul in hulle drome gesien
het. Die Springbokke is so groot as bome, en dit lijk of hulle op
vier hoë pale in plaas van bene rondstap--wat nog te praat van die
ander Wild wat nog groter is!
Die voorman van die Wildemense roep toe sij mense en sê: "Kom laat
ons na daardie pragtige, lekker land stap--ons is netnou daar, en
dan het julle alles wat julle hart begeer. Want ek het reeds in mij
droom al die vet Wild, die heerlike veldvrugte en die lekker veldkos
gesien. Daar kan ons lekker gaan plesier maak.
Hulle stap toe na daardie lui-lekker land toe.
Maar vreemd genoeg, hulle stap en stap, maar kom nie nader nie, terwijl
alles so nabij en groot lijk. Hulle hou moed en stap nog haastiger,
en dit lijk of hul nou-nou daar sal aankom; maar net verniet.
Terwijl alles so na en duidelik lijk, wou hul nie omdraai nie--dit
sal tog te sleg wees; so stap hul nog vinniger, en het so vir 'n lang
tijd aangehou.
Eensklaps stort die hele spookverskijnsel in niks. Die vreemdes voel
hul toe op koers na hulle eie land toe. En toe hul reg opkijk, was
hul weer terug op hulle ou woonplekke.
Op hierdie manier het die Opgewing haar mense verlos.
NO. 9
DIE WATERS IS DIE JONGSTE DOGTER.
OPMERKINGS:--In hierdie Storie word ons vertel van waar die
Waters kom, en wat watervloede kan uitrig. Die Boesmanwoord vir
water is 'Khwa, en so het ons ou verteller ook die jongste Dogter
genoem. Die Boesmans glo dat daar gloeiende weerligstene is.
Die jongste Dogter, 'Khwa, het ook met haar man in hutte van
matjiesgoedmatte gemaak, gewoon. Die matte het sij van haar tweede
suster, die Vlaktes, present gekrij.
'Khwa het baie verskil van haar twee ouer susters. Die snoer van
Springbokore om haar nek het haar net so rats as 'n Springbok
gemaak. En daar 'n Springbok 'n dier is wat snags nie slaap nie,
so het 'Khwa ook maar min geslaap, sij was altijd aan woel, altijd
besig--dis min dat sij tot rus kom.
Die snoer van Springbokore het haar 'n onweerstaanbare lus vir
Springbokvleis gegee en sij het groot plesier daarin geneem om self
die bokke te gaan jag. Haar man het ook self gejag en veldkos gaan
soek; so het hulle altijd volop kos vir hulle en hulle kind gehad.
Sij het darem meestal thuis geblij om haar kind op te pas, maar as
die man bij die kind thuis blij, gaan sij veld-toe.
Eendag was die kind alleen thuis, toe kom daar 'n groot Springbok. Hij
was ook een van die ougeslag van Boesmans. Hij eis die snoer van
Springbokore wat met die senings van 'n Springbok om die nek van
'Khwa vasgebind is. En hij hou hom net kwaad en parmantig.
Die kind wou ook nie vertel waar sij ma is nie en versoek die bok om
weg te gaan; so nie, dan moet hij die gevolge staan.
Dog die Springbok antwoord dat hij wel sal weggaan; maar dat hij die
volgende dag met 'n trop van sij broers sou kom om 'Khwa te bestorm
en dood te trap, as sij nie die snoer wil opgee nie.
Die middag toe die vader thuis kom, vertel die kind alles aan sij pa
wat die Springbok gesê het en versoek sij pa om tog nie die volgende
dag veld-toe te gaan nie.
Die vader sorg toe vir kos vir die volgende dag, sodat hulle nie
nodig gehad het om honger te lij nie.
Die dag daarop sien hul hoe die stof van die naderende Springbokke
uitslaan. Hulle word toe bang.
Dog die Hotnotsgod, wat daar nabij op 'n bossie gesit het, het dit
alles aanskouw. Hij verander toe die man in 'n groot Os, of die
Waterbees, wat ook die Reënbees genoem word, en die kind verander
hij in die groot Waterslang, wat die pragtige skitterende steen op
die kop dra.
Die Reënbees blaas toe 'n dik misbank uit sij neus en dik swart
reënwolke in die lug, waaruit 'n swaar stortbui val, sodat dit donker
word en daar 'n groot watervloed kom, en die groot Waterslang laat ook
strome water uit die grond opborrel. Die Springbokke moes toe uitswem
en vlug om hulle lewe te red. Hulle het so geskrik dat Springbokke
van daardie dag af nog nie water drink nie.
Toe die Reënbees en Waterslang na 'Khwa soek, vind hulle uit dat dit
sij is wat in Waters verander het. En daar 'Khwa min rus gehad het
en altijd in beweging was, daarom sal die Waters net so wees--daarin
sal altijd 'n roering en rusteloosheid wees, net soos die See vandag
nog is.
Die ander mense sien toe die Waters en begin daaraan te proe en hulle
vind uit dat dit 'n goeie iets is om die dors mee weg te neem--van
daardie tijd af drink hulle water.
Dog daar is ook onder hulle wat nie van die water wil drink nie,
soos die Springbokke, Hasies, Skilpaaie en die Goggas--hulle drink
'n ander soort water, wat hulle nie gouw laat dors krij nie. Maar
net verniet: hulle sal nooit vertel waar daardie water te vinde is nie.
'Khwa is nou die uitgebreide en rustelose Waters. In strome vloei sij
na die riviere, en die riviere op hulle beurt vloei in die woelige
See. As reën sweef sij in wolke deur die lug; as mistige weer, wat die
asem van die Reënbees is, sweef sij oor die berge en vlaktes--nooit
het sij rus nie; selfs uit die grond borrel sij in fonteine op.
Die Waters, net soos die ander twee susters, die Berge en die Vlaktes,
is sterk. Die Waters kan groot gewigte mee voer en dra, en swaar
goeters kan daarop drijwe. Sij leef nie alleen bo en onder die grond
nie, maar ook in mense, diere en plante. As sij uit die mense, diere
en plante uitgaan, dan sterf hulle van dors. Dus Water, Vuur (warmte)
en Wind (asem) is wat mense aan lewe hou. Hulle drie sterf nie,
en solank as daar 'n Aarde sal wees, sal daar Water, Vuur en Wind wees.
Somtijds baklei die drie met mekaar; maar meestal werk hulle saam. Sien
die Boesmans 'n donderstorm nader, dan word gesê: "Vandag twis Water,
Vuur en Wind weer met mekaar." Want die Wolke giet stortbuie uit, die
Vuur skiet vurige donderstene, en die Wind drijf hulle voort totdat
hulle uitbaklei het. Soms reën die Water die Vuur dood, of die Vuur
verkook die Water, of die Wind waai die Water droog en blaas die Vuur
dood. Maar mekaar uitroei, is net verniet!
Maar die mense maak ook maar net so: om een dag met mekaar vrindelik
te wees en om weer die dag daarop met mekaar te kijf en te twis. Die
diere maak ook net so.
En dit alles kom net deur die Water, Vuur en Wind wat in die mense
en diere woon. Want as die Water, Vuur en Wind uit die mense en
diere verhuis het, dan sterf die mense en diere en maak dan nie meer
vrindskap of rusie nie.
NO. 10
DIE REËNBEES EN DIE BOBIAAN.
OPMERKINGS:--Die Reënbees is die groot reënmaker van die Boesmans
net soos die groot Waterslang die watermaker van hulle fonteine
is. Die Boesmanwoord vir "os" is Choro.
Die Reënbees is die man van 'Khwa, die Waters. Vroeër was hij 'n
mens wat rondgejag het, te voet gestap het en saam gespeel en gedans
het. Nou is hij 'n bees, wat hom in 'n Reënbul, of in 'n Reënkoei kan
verander. As daar droogte is, en die mense wil reën hê, dan kom hulle
hom haal, lei hom rond en wijs hom al die plekke waar hulle reën wil
hê. Om hom in 'n goeie luim te krij, word om hom gedans, hande geklap
en gesing. Hulle prijs hom en smeek baie mooi bij hom om tog mooi te
laat reën, sodat die velde kan groen word, die Wild en Heuningbije weer
kan terugkom, en dat daar baie veldvrugte, uintjies en veldkos kan kom.
Hij is mak as hul hom nie kwaad maak nie, en verander hom ook in 'n
koei, sodat hul haar melk kan drink. Waar die Reënbees stap, trek daar
'n misdamp rondom hom; want die mistige weer is sij asem wat hij bij
sij neusgate uitblaas. Op die middag--as hij nie wil laat reën nie--,
dan rus hij, en dan blaas hij nie die misdamp uit nie.
Eenkeer was daar droogte in die berge waar die Bobiane woon. Die
voorman van die Bobiane gaan die Reënbees vra om tog bij hulle reën
te kom maak. Die Reënbees verander hom toe in 'n koei, sodat die
Bobiaan melk op die reis kan hê; want Bobiane is mos baie gek na melk.
Daardie Bobiaan was ook een van die ougeslag van Boesmans wat vanmelewe
gelewe het. Hij lei die Reënkoei orals rond en wijs waar hij die reën
wil hê, en net soos hij dors krij, melk hij die Reënkoei en drink
die melk.
Toe hij klaar het om al die plekke waar dit droog is, te wijs, bring
hij die Reënkoei weer terug. En toe begin dit orals pragtig te reën,
sodat die waters stroom en spoel.
In plaas van hieroor erkentlik te wees en baie dankie aan die Reënkoei
te sê, maak hij haar dood--net om die melkuier te krij, om dit met
hom saam te neem.
Na hij die Reënkoei doodgemaak het, krij hij 'n brandende dors en
'n knaende honger. Hij sien grasgroen karkoere (wilde waatlemoene)
lê; hij stap daarheen om te eet en om die water daarvan te drink. Dog
toe hij daaraan vat, verdroog dit en word stof.
Die honger en dors kwel hom toe erger, en hij hardloop na 'n fontein
toe, waar daar veldkos en water in oorvloed is. Net toe hij uit
die fontein wou drink, verdroog die fontein. Hij pluk toe van die
sopperige veldkos, dog alles verdor waaraan hij die hand lê.
Toe word die Bobiaan net benouwd, hij hol reguit na 'n groot kuil
water. Sonder om te wag, spring hij pardoems, daarin. Maar weg is
die water en hij val op droë grond.
Arrie, nou gaan dit smoor: die honger vat hom straf op, en die dors
kwel hom so dat hij wou beswijk. Nou hol hij reguit ander mense toe
en roep net: "Water, water!"
Die mense gee hom 'n Volstruiseierdop vol water. Maar net toe hij
wil drink, verdwijn die water. Hij smeek om meer. Hulle gee. Maar net
soos hij sij lippe daaraan sit, weg is die water. Hij bid toe om kos;
maar met die kos het dit glad nie anders gegaan nie.
Toe vra die mense aan die Bobiaan: "Het jij nie die Choro-koei (of
Reënbees) geslag nie?"
Hij wou eers lieg; maar hij word vir die dood bang, so antwoord hij:
"Ek het 'n koei geslag; maar ek weet nie of sij die Reënkoei is nie."
Toe roep die mense uit: "Man, hol na die plek waar jij die Choro-koei
geslag het en roep uit: "Choro, Choro, word weer lewendig--net soos
jij tevore was."
Sonder 'n oogknip te versuim, weg spring die Bobiaan na die plek toe en
roep uit: "Choro, Choro, word weer lewendig--net soos jij tevore was!"
Die Reënkoei spring op en staan die Bobiaan ewe treurig aan te
kijk--sij voel net bedroef en kroeserig.
Die Bobiaan vlie kort om--weer reguit na die mense toe. Die lug was
warm, en hij wou vir die hitte in die koelte gaan sit; maar die koelte
skuif weg na die anderkant van die boom. Hoe nader hij na die koelte
stap, hoe verder die koelte wegskuif. Die mense bring water en kos;
maar net soos tevore: as hij wil drink, verdwijn die water, en as
hij wil eet, weg is die kos.
Toe vra die mense aan die Bobiaan: "Het jij niks agtergehou nie?"
Hij antwoord: "Ja, ek het die melkuier vir mij gehou; ek het seer oë
en gebruik die melk daarvoor."
Toe roep die mense uit: "Hardloop terug en roep uit: "Choro, Choro,
hier is die melkuier, toe word nou eenmaal reg, dat ek ook gesond
kan word." Hij gaan en doen dit.
Hierop word die Reënkoei weer soos sij tevore was en sij laat dadelik
reën op die plek waar hulle op die oomblik staan. Daar kom toe 'n
vloed water waarop banke Sprinkhane drijf. So het die Bobiaan toe water
en kos genoeg. Dog die vloed rijs hoër en hoër, waardeur die Bobiaan
verplig was in 'n boompie te vlug. Die drijwende Sprinkhane klouter
ook in daardie boompie op, sodat hulle die Bobiaan nes 'n swerm Bije
toepak. Die Bobiaan kon toe nie asem krij nie, en van die gewig van
die Sprinkhane buig die takke, sodat die Bobiaan in doodsangs tot aan
sij nek onder water sit. So nou en dan slaan daar 'n golf oor sij kop.
In hierdie benouwdheid het die Reënbees die Bobiaan tot die ander
dag laat sit. En toe eers het die Reënbees die waters laat opdroë.
Toe die Sprinkhane droog en warm word, vlie hulle weg, en toe eers
krij die Bobiaan kans om in vrede huistoe te gaan.
Maar net verniet, hij het nog nie sij streke laat staan om melkdiere
en jong lammers te moveer nie.
Die Waterbees se woonplek is langs die groot Waters, en hij is baie
gek na die Wind. Baiekeer gaan die Wind hom roep en wijs dan die
plekke aan waar reën nodig is. So gebeur dit baie kere as die Wind
sterk gewaai het, dat dit op daar die plekke begin te reën.
Ook die Vuur roep die Reënbees en gaan dan bo in die wolke sit. Hij
bring dan die wolke uit die see op en laat op die land reën. Die
onweer is in sulke gevalle 'n tamaai groot Voël [2], wat weerligstene
uit die wolke op die grond gooi om te wijs waar die reën moet val.
NO. 11
DIE GROOT WATERSLANG.
OPMERKINGS:--Hierdie Storie is slegs 'n kort verhaal van die
groot Waterslang, wat so 'n vername rol in die Boesmanfabelleer
speel. Ons sal later meer van hom hoor. (Sie ook "Die Brandwag"
van 15 November 1912, bladsij 376).
Die groot Waterslang is die dogter van die Waters en Reënbees. Sij kan
haar groot of klein maak--net soos sij verkies. As sij 'n reusagtige
vorm aanneem en swem in 'n rivier, op of af, dan laat sij die waters
in die rivierbed so hoog rijs dat die waters die walle oorstroom;
draai sij haar dwars in die rivier, dan dam die rivier ver op.
Die groot Waterslang dra 'n pragtige, skitterende steen op haar kop. Op
'n groot afstand is die glans van daardie steen sigbaar, en dit flikker
met uitskietende ligstrale wat die lig van die Maan vér oortref; want
dit kan duidelik op die middag in die helderste sonskijn gesien word.
Die Waterslang heg 'n groot waarde aan daardie kosbare steen. Nooit
sal sij haar in die water waag nie, of selfs water drink nie, sonder
die steen eers op 'n veilige plek weg te steek. Dit neem haar 'n lang
tijd om 'n veilige wegsteekplek te vind. Het sij so 'n plek gekrij,
dan lig sij haar voorlijf hoog op om beter te kan rondkijk of iemand
haar nie sien nie. Gewaar sij niemand nie, dan eers skuif sij die steen
van haar kop, verberg dit daar veilig en waag haar in die waters. Sij
is egter nooit gerus nie, maar kijk gedurig in die rigting van die
steen om te sien of sij daar niemand in die nabijheid van die steen
gewaar nie.
Gewaar sij iemand in die nabijheid, dan kom sij windsnel uit die
water en bestorm die persoon en maak hom òf dood òf vermink hom
vir lewenslank.
Geluk dit iemand om die steen in besit te krij sonder dat die
Waterslang die persoon kan uitvind, dan is so 'n mens vir sij hele
lewe gelukkig; hij word met presente oorlaai, sodat hij naderhand
met al die goed opgeskeep sit. Die Waterslang treur haar dan dood,
na sij 'n ellendige lewe gelei het.
Maar vind die Waterslang die dief uit, dan word die dief bitter
ongelukkig--sij vrouw en kinders sterf al die eerste dag, en al sij
goed word van hom gesteel of raak somaar sonder oorsaak goedsmoeds
weg. Die dief word sieklik, kwijn en kwijn en sterf naderhand 'n
aaklige dood.
Daar was eendag 'n jong Boesman van die ougeslag. Hij het die ouvolk
baie oor daardie Waterslang hoor gesels, hoe rijk die slang iemand kan
maak, hoe sij haar mense ken en hoe mooi en goed sij hulle versorg,
hoe sij die Waters vir haar mense in die droë fonteine laat kom;
maar hoe sij aan die anderkant die volste fontein vir vreemdelinge
laat opdroë, terwijl sij die sterkste strome tot niet kan maak.
Daardie jong Boesman krij 'n plan in sij kop om die Waterslang van
haar steen te ontroof; maar hij verklik sij plan daaromtrent aan
niemand nie. Aldag gaan hij daar ver op 'n koppie vir hom wegsteek om
te loer waar die Waterslang haar steen wegberg. Toe hij die plek al
goed ken, waag hij dit om onder in 'n gat daar bij die plek te gaan
wegkruip. Hij krap gras en bossies oor hom, sodat die Slang sij ruik
nie kan krij nie, en verder lê hij so stil as hij maar kan.
Op die gewone tijd kom die Slang en verberg haar steen toe op die
plek. Sij seil water-toe om in die groot rivier te gaan baai.
Toe die jong Boesman dit veilig ag, kruip hij na die steen toe en
draai dit dig toe in baie soorte goed. Daarop kruip hij weer weg en toe
hij uit die gesig was, hol hij so wat hij geleer het. Tot sij geluk,
die Slang het hom nie gesien nie.
Toe die Slang genoeg in die water gespeel het, gaan sij weer na haar
steen toe. Maar toe sij op die plek kom, was daardie steen weg. Die
eerste wat sij doen, was om spoor te soek. Sij soek en soek, snuffel
en snuffel, en eindelik vind sij tog die spoor en volg dit stap vir
stap tot sij bij die hutte kom waar die jong Boesman woon.
Arrie, was die mense nie verskrik toe hulle die groot Waterslang
bij hulle sien uitkom nie? Die vurige kijk van die Slang het die
uitwerking dat geeneen kon vlug nie. Want 'n Slang kan mos 'n mens
aantrek dat hij doodstil sit en nie kan wegkom nie.
Die groot Slang seil tussen hulle in. Sij deursnuffel die klere van
algaar daar. Die jong Boesman het intussen sij lijf van bo tot onder
vol boegoe gesmeer, sodat hij nou glad 'n ander ruik het. Al die
mense sit doodstil sonder te roer.
Toe die slang niks bij die mense ruik en krij nie, begin sij die
plek deur te snuffel: sij soek onder die kooigoed, in die potte,
onder die velle, tussen die skerms, ja, orals en orals; maar sij vind
niks nie. So seil sij treurig weg.
Niemand van die mense daar het geweet dat die jong Boesman die steen
gesteel het nie, want hij het die steen in sulke goed toegedraai
dat die ligglans daarvan nie kan deurstraal nie, en het dit op so
'n veilige plek begrawe waar die Slang dit nooit sou krij nie.
Van daardie dag af was daardie jong Boesman baie gelukkig. Dit het
die ander mense toe agterdog op daardie jong Boesman laat krij. Hulle
het nie min bij hom aangehou om tog daardie steen te gaan wegbring nie.
Dog hij strij en ontken dat hij die steen het.
Algaar die mense, sonder dit te kan help, krij hom lief; hulle bring
presente en oorlaai die jongman met soveel geskenke dat hij daarmee
raad-op raak. Hij word bij die dag rijker en leef in oorvloed.
Maar sij gewete knaag hom; want die Slang begin te kwijn en te treur,
waardeur sij bij die dag uitteer. En sonderling, die Slang het ook
gek na daardie jong Boesman geword; want voorspoed lê mos in sij weg.
Wat die jongman nog meer besorgd gemaak het, is dat die fonteine in
die buurte skaars van water begin te word. So gaan hij stilletjies
een dag en bring die slangsteen weer na die plek waar hij dit gesteel
het en steek dit op dieselfde plek weg waar die Slang dit verberg het.
Toe die siek Slang daarop weer na hom toe kom, toe sê hij aan die
Slang: "Kom saam met mij, ek sal gaan om jou te help soek; krij ek
die steen, dan moet jij mij rijk maak."
Toe hulle bij die plek kom, vra hij aan die Slang waar die Slang die
steen verberg het. Die Slang wijs die plek, en daar vind hulle met
die grootste vreugde weer die steen.
Die Slang het darem haar guns van die jong Boesman nie onttrek
nie. Albei was voortaan gelukkig, en die Waters in die fonteine het
weer teruggekom; want die Slang ken mos haar eie mense goed en sij
versorg hul in alles na hulle behoefte. So het hierdie gebeurtenis
goed en voorspoedig afgeloop--wat maar heel min gebeur.
NO. 12
DIE SON IS DIE KOP VAN DANSER VUURMAN.
OPMERKINGS:--Hierdie Storie word op verskillende maniere vertel:
onderstaande is soos deur die beste vertellers verhaal.
Danser is die Vuurman, of die Vuurmaker. Hij het eers as 'n mens
rondgestap, uit sij kop het lig en warmte gestraal. Hij is die een
wat vuur in klippe, in die hout en in die wolke geplaas het. Waar hij
stap of gaan, daar is altijd lig en warmte; daarom het hij altijd
'n groot geselskap om hom heen gehad. Die jagters in sij nabijheid
kon sien waar die Wild is, en diegene wat na veldkos soek, kon dit
deur die lig van Danser se kop maklik vind.
Maar partijkeer is Danser lui om te loop en gaan ewe perdgerus sit. As
die jagters hom soebat om tog verder te loop, sodat hulle die Wild
kan sien, dan sit hij hulle uit te koggel en vra waarom hulle dan
nie self loop en lig maak nie. Ook het hij 'n manier oor hom gehad
om die geskiete Wild van die jagters af te neem.
Hieroor het die jagters kwaad geword; want die vrouwe is ontevrede
as hulle mans sonder kos thuis kom, en wanneer hulle niks het om
aan die hongerige kinders, wat oor kos huil, te gee nie; so raai die
vrouwe hulle mans aan om Danser maar dood te maak en dan sij kop op
'n lang stok rond te dra, sodat die mense kan sien.
Een jagter, wat die vrouwpraatjies goedvind, sê: "Goed, laat ons
Danser met gifpijle doodskiet om sij kop op 'n lang stok rond te dra,
sodat ons warmte en lig kan krij."
'n Tweede jagter merk op: "Ja, dis alles goed en wel; maar wie van
ons se oë is so taai om daardie sterk lig te verdra, en wie se hande
is so taai om daardie warm kop af te snij? Kom praat, laat ek hoor!"
'n Derde vra: "En waar krij ons 'n stok wat nie van die hitte sal
brand nie?"
Die vierde een merk op: "Mintig, julle is sleg om planne te maak! Ek
sal julle sê wat ons moet doen: Ons wag net soos Danser deur die water
stap--iets wat hij gereeld doen--, dan draf ons hom met die gifpijle
bij; val hij in die water, dan is sij lig en warmte mos weg."
Hierop antwoord 'n vijfde en sê: "Jij dink dat jij baie slim is,
maar tog is jij baie dom. Sê mij, wat help dit ons as Danser se lig
en warmte uitgeblus is? Dan sit ons tog weer in dieselfde ou donker
en koue."
Toe roep algaar gelijk uit: "Dis maar niks! Dis maar niks! Dan is hij
tog eenkeer van ons af en weg om ons nie verder te pla en te terg nie."
Leeuw, Tier, Wolf, Jakhals, Kat en ander gee te kenne dat hulle met
die moord niks te doen wil hê nie; want hulle kan goed genoeg in die
donker sien. Hulle was ook mense van die ougeslag.
Maar die ander praters blij bij hulle plan: hulle hou Danser dop;
en net toe hij deur die water stap, skiet algaar gelijk; die pijle
tref hom, hij val vooroor in die water, en dood is die lig en weg is
die warmte.
Hulle hol nader, snij gouw Danser se kop onder die water af, en
daarop sleep hul sij lijf uit en sit sij kop op die wal neer, om te
kijk wat daarvan gaan word.
Maar Danser se kop en lijf wou nie doodgaan nie: die kop se oë kijk
rond en draai van een kant na die ander, en die lijf staan op en loop
sonder kop rond.
Die kop kan sien en praat, maar kan hom nie verroer nie; terwijl die
lijf kan rondloop, maar nie kan sien, hoor, ruik of praat nie. Die
kop roep na die lijf, maar die lijf hoor nie; die lijf weer soek na
die kop, maar kan dit nie vind nie; so loop hij in plaas van nader
na die kop toe, altijd verder en verder weg.
Die moordenaars van Danser stap toe weg.
Maar 'n meid stuur haar kinders om die kop van Danser in die lug op
te gooi, sodat daar lig en warmte moet kom. Sij waarskuw haar kinders
om tog mooi op te pas dat die lijf, wat daar rondloop, hulle nie in
die hande krij nie, anders sal die lijf hulle vermoor.
Die kinders stap toe versigtig daarheen. Die kop begin toe al te
droog en lig te gee, en dit was so warm toe die kinders daaraan vat
dat hul dit meteens in die lug opgooi.
Toe die moeders dit sien, roep hul uit: "Wind, Wind, kom en vat die
kop hoog op in die blouw lug dat ons kan lig en warmte krij!" Toe kom
daar 'n sterk warrelwind en voer die kop op tot bokant die wolke en
laat dit daar blij.
Die kop van Danser Vuurman word toe die Son.
Toe juig al die mense dat daar nou lig en warmte oor die ganse
Aarde is. Nou het hulle genoeg lig en het nie nodig om te verkluim
nie. Hulle roep uit: "O, Son, blij daar en gee ons aldag lig en
warmte! Daarvoor sal ons jou aldag dank en prijs. Groot is die Son,
wat al die mense tegelijk kan sien. Nou is daar lig, wat mense sal
belet om kwaad te doen. Wie nou kwaad doen, wie nou steel, wie nou
moor, sal gesien word. En die Son sal hom met sij hitte verbrand,
sodat die skelm nie meer onder ons sal woon nie."
Die kop van Vuurman is nou tevrede om daar bo in die lug te blij;
maar hij soek darem nog een streek deur na sij lijf. In die oggende
begin hij te soek bij die berge aan die oostekant. Hij klim soekende
hoër en hoër in die lug op, en as hij hoog genoeg geklim het, sak hij
nog soekende weer af, af, af tot hij aan die berge aan die westekant
kom en duik dan om daar in die diep waters van die See ook te soek.
Hij deursnuffel al die plekkies op land en onder water om te soek waar
sij lijf is, maar hij vind dit nie, want die lijf het so uitgeteer
en so verpot dat dit nou die fatsoen van 'n Krap aangeneem het. En
nou stap die lijf, nog al die tijd sonder kop, op en af, langs die
waters om die kop te soek.
As die Son weggaan, dan sorg hij dat die Aarde pik-, pikdonker is; want
in daardie dae was daar nog geen Maan of Sterre om snags te skijn nie.
So het die mense in daardie dae nie kwaad gedoen nie. Want in die dag
is dit lig, dan sien almaal goed; so het die kwaaddoeners geen kans
gekrij nie. In die nag is dit weer stikdonker, dan kan niemand sien om
rond te loop en kwaad te doen nie--dus moes iemand net maar blij waar
hij is. In die dag het die mense toe gejag en kos gaan soek; in die
nag het hulle gaan slaap en gerus; en daar was toe geen rondloperij
in die donker nie.
Selfs die wildgediertes moes snags thuis blij en ook hulle kos in
die dag soek. Dit was toe 'n tijd van vrede en gerustheid oor die
ganse Aarde.
NO. 13
DIE MAAN IS DIE SKOEN VAN DIE HOTNOTSGOD.
OPMERKINGS:--Ook hierdie Storie word op verskeie maniere vertel,
dog ons bepaal ons bij die beste vertellers, wat min of meer alles
in hierdie verhaal insluit. Hier word ons vertel dat die Haas die
oorsaak is dat die Dood die wêreld ingekom het--voor daardie tijd
het die gestorwene of vermoorde altijd weer opgestaan en geleef.
Die Hotnotsgod maak vir hom 'n paar netjiese skoene, waarmee hij dood
in sij skik was. Dog een van die skoene--die regter--was hard en dit
druk hom toe net seer aan die regtervoet; so sê hij aan sij dogter, die
Hamerkop (voël) om die skoen in die water te gaan sit om sag te word.
Hieroor was die groot Waterslang net erg gesteurd, omdat die Hotnotsgod
sij vuil skoen in die water durf laat plaas. Die Waterslang maak die
water in die nag net baie koud, sodat die hele dam die volgende môre
kliphard oorgeijs was. Die skoen sit toe binne in 'n stuk ijs.
Die Hotnotsgod stuur toe daardie oggend sij dogter, die Hamerkop,
om die skoen te gaan haal. Sij bring dit met die groot stuk blink ijs
daaraan. Hij vererg hom toe so daaroor dat hij die skoen weggooi--op
in die lug.
Die Hamerkop, wat die Windvoël goed ken, roep uit: "Windvoël, Windvoël,
vat die skoen op, op, op in die lug, dat ons snags ook lig kan hê!"
Daar kom toe 'n warrelwind, wat die skoen daar bo in die lug bring,
en los dit daar.
Die skoen met die stuk ijs word toe die Maan.
Die Maan met die blink stuk ijs daaraan begin toe in die nag te
skijn. Die mense van die ougeslag sien toe vir die eerste keer die
Maan. Hulle dek toe hulle gesigte met hulle hande toe en prijs en
vereer die Maan. Van toe af het hulle snags lig en hoef nie meer in
die donker rond te dwaal nie. Hulle kon toe snags gaan IJstervarke
jag en die Wild bij die waters voorlê en sien om hulle te skiet.
Hierdie ding het die Son glad nie aangestaan nie; want hij wou net
alleen in die lug geskijn het. Hij soek toe twis met die Maan. Die Son
is warm; want hij is die kop van Danser, die Vuurman. Die Maan is koud;
want hij is die versteende Waters. So probeer die Son om baie hitte
uit te straal om die ijs van die Maan te laat smelt. Die ijs smelt,
smelt, smelt tot net die sool van die skoen van die Hotnotsgod oorblij.
Toe huil al die mense dat die Maan nou dood is. Die groot Waterslang,
wat vir die waters in die fonteine sorg, hoor die gehuil en laat
'n fontein in die Maan kom om gedurig in die skoen water te maak,
sodat die water ijs kan word.
Die water in die skoen groei toe gedurig aan tot die hele skoen weer
vol water was; die water word ijs, en die Maan skijn toe weer in
volle krag.
Die Son spuug toe weer sij warm pijle op die Maan af, sodat die Maan
weer kleiner en kleiner word. Die gesmelte ijs word toe die nagdouw,
of maanwater, en die stukkies ijs word toe kapok en die rijp wat
snags val.
Toe die Boesmans weer die Nuwe Maan sien, bedek hul weer hulle oë met
albei hande en roep uit: "O, Maan, ons het gedink jij was heeltemaal
dood; maar nou sien ons dat jij weer lewendig na ons teruggekom
het. Nou weet ons dat die Son jou nooit sal doodkrij nie. Jij sal
doodgaan, maar sal altijd weer lewendig word. Maak ons net soos jij,
sodat wanneer ons oud word, ons weer van vooraf jonk word en nie
sterf nie."
Die Maan antwoord: "Julle sal oud word en altijd weer jonk word. Daarom
sal julle nooit sterwe nie. Julle sal, as julle oud is, net slaap en
uit daardie slaap sal julle gouw weer jonk ontwaak. Weer sal julle
jag, weer sal julle eet en drink, weer sal julle vrouwens en kinders
bij julle wees; want hulle ook sal nie sterwe nie."
So het die mense van daardie tijd nooit gesterwe nie.
Maar hoe het die Dood dan gekom?
Een aand toe die Maan ewe plesierig skijn, hoor hij 'n jongman
ontroosbaar huil. Hij vra aan die jongman waarom hij so bitter en
bedroefd huil.
Die jongman antwoord: "Mij moeder is dood, en ek sal haar nooit weer
sien nie."
Met diep meegevoel sê die Maan: "Wees maar getroos, mij seun. Jouw
ma sal weer lewendig na jou terugkom. Sij slaap net vir 'n rukkie,
maar is nie dood nie."
Die seun strij en antwoord: "Mij ma is regtig dood, die Wind is uit
haar neusgate gegaan, en die Vuur is uit haar lijf, so haal sij nie
meer asem nie en sij is stijf en koud."
Die Maan troos hom weer en sê: "Kijk na mij: ieder maand sterf ek
en word gouw weer lewendig, en so sal dit ook met al die mense gaan:
hulle sal net 'n rukkie slaap en weer ontwaak."
Maar die seun strij toe eers hard met die Maan; waaroor die Maan net
kwaad word. Hij gee die seun met die vuis 'n hou op sij bolip dat
die lip in twee splits, en so verander die jongman op die plek in
'n Haas, wat in die nag en in die maanskijn op die kweekplate gekromd
rondspring.
Toe sê die Maan: "Om jou ontwil sal ek al die mense vervloek. Hulle
sal voortaan sterwe en nooit weer in lewe terugkeer nie. Maar as hulle
nie met mij strij nie, en nie maak, soos jij, om mij tot leuenaar te
maak nie, dan sal ek mij weer eendag oor al die mense ontferm om hul
eendag uit hulle grafte op te wek."
So is die Dood deur strij van 'n Haas in die wêreld gekom.
NO. 14
DIE STERRE IS KOLE EN AS.
OPMERKINGS:--In hierdie Storie word ons vertel van waar die Sterre
kom, en hoe Kwaad op Aarde vermeerder het.
Die Maan het voortgekom uit die regtervoetskoen van die Hotnotsgod,
'Kaggen. Die Hotnotsgod maak toe weer 'n ander skoen in plaas
daarvan. Dog, die Maan het daar niks van gehou dat 'Kaggen sij maters,
die skoene, so moet trap as daarmee geloop word nie. So laat die Maan
van die maanwater val, dat die skoene gedurig moet nat wees, sodat
'Kaggen hulle nie kan aantrek nie.
Die Hotnotsgod roep toe sij ander dogter, wat later die Uil geword het,
en hij sê aan haar om die nat skoene langs die Vuur te gaan plaas om
droog te word.
Hieroor was die Son weer nie in sij skik nie, dat 'Kaggen sij vuil
skoene naas die Vuur durf plaas. So laat hij die Vuur kwaai vlam,
sodat die skoene kan verbrand. Toe die Hotnotsgod stuur om sij skoene
te haal, was hulle verbrand, waaroor hij nie min met die Uil raas nie.
Die Uil self was net daaroor vererg en sij vat die kole en gooi dié
in die lug en roep uit: "Toe, kole, word Sterre, dat ons snags lig
het as die Maan en Son slaap!" En tot die gloeiende as sê sij: "Toe,
as, word die Melkweg om die Sterre te help lig gee. Kom gee lig, dat
die mense in die nag kan sien en nie nodig het om thuis te sit nie."
Toe kom daar weer 'n groot warrelwind en voer die kole en as tot
ver bokant die wolke: die glinsterende kole word toe die flikkerende
Sterre, en die gloeiende as word die Melkweg, wat soos 'n verligte boog
oor die Aarde staan. Toe kom daar genoeg lig om snags rond te stap.
Toe die Son die volgende dag agter die berge oprijs, sien hij die
Uil sit en hij vra aan haar: "Wie het die lug vol kole en as gegooi?"
Die Uil antwoord: "Ek; want dis snags so donker dat niemand kan sien
om te loop nie."
Hierop sê die Son: "Weet jij dat jij 'n groot kwaad aangerig
het? Nou sal die mense in die nag rondstap om kwaad te doen. Ek het
die nagte so donker gemaak dat die mense nie hulle hande voor hulle
oë kon sien nie, en toe moes hulle thuis blij en slaap--die dag is
mos lank genoeg om te jag en rond te loop, om te gesels en om pret
te maak; maar nou sal jij sien dat jij die deur geopen het om kwaad
te doen. Ek sal hard probeer om die Maan uit die lug te krij, sodat
daar geen maanskijn sal kom nie. In die dag sal ek die Sterre voor
mij wegvee. Maar hoe omtrent jou, mij suster? Voortaan sal jij in
die nag met sterrelig moet rondvlie; want sien ek jou in die dag,
dan sal ek jou ook verbrand tot as, nes ek met die skoene gemaak
het. Al wie vir jou sien, sal jou oor daardie dwaas daad bespot. Toe,
gaan weg uit mij gesig en loop boer in die nag! En jij sal sien dat
die Sterre jou bedroef min lig sal gee--net genoeg vir boosdoeners
om kwaad te doen. Die Sterre is te gering om vir julle warmte te gee;
daarom sal julle snags van koue sit rittel en bewe."
Die Uil vlie toe weg om haar te gaan wegsteek; want waar sij in die
dag rondvlie, word sij bespot.
En nou sit sij te peins oor wat sij gedoen het--of dit reg of verkeerd
is. Waar sij sit, roep sij uit: "Hò, Hòa," wat in die Boesmantaal
beteken "oplig, opgelig." Daarmee vra sij haar af of sij kwaad gedoen
het deur die kole en as in die lug opgegooi of opgelig te hê.
Die Son het die Uil in die dag blind gemaak; so het sij van daardie
dag af nooit weer haar broer, die Son, gesien nie. Sij verlustig haar
nou in die Sterre en Melkweg, of Hemelstraat, wat sij self gemaak het.
Dit het toe so gekom, nes die Son voorspel het; van toe af loop Leeuw,
Tier, Wolf, Jakhals en IJstervark weer snags rond om te moor en te
rowe. Van toe af het die kwaaddoeners vermenigvuldig; want hulle het
nou snags genoeg lig om te sien, terwijl ander hulle nie van veraf
kan beken nie.
NO. 15
DIE HAMERKOPVOËL EN DIE PADDAS.
OPMERKINGS:--Hierdie Storie lewer ons iets oor die bijgeloof van
Boesmans en vertel hoe die Hamerkopvoël alles in beelde op die
water kan sien. Dit gee ons ook die herkoms van Blomme en Paddas
wat in die water groei en woon.
Die Hamerkop is nie somaar vandag se Voël nie. Sij was eers 'n mens
van die ougeslag en is 'n dogter van die Hotnotsgod, wat haar later in
'n Voël verander het.
Sij is baie goed bevrind met die Waters, wat aan haar die portrette
toon van alles wat gebeur en nog sal gebeur. Al wat die Hamerkop
te doen het, is net om in die Waters te kijk en dan sien sij alles
daarin. In die dag spieël die Son, Lug, Bome, Diere en alles wat daar
nabij is, hulle daarin af. Kleur vir kleur is daarin sigbaar. In
die nag kan ons die Maan, Sterre, Melkweg en al die ander goeters
daarin sien. Selfs as iemand in die donker anderkant die water loop,
dan kan ons hom amper so duidelik sien asof dit in die dag is.
Maar die Hamerkop sien nog meer in die water as wat die mense kan sien:
Sij sien dinge wat daar ver gebeur, en sij verstaan die betekenis
van dit alles. Ons mense sien dit wel, maar verstaan daar niks van
nie. Daarom moet ons ag slaan op die Hamerkop en luister na wat sij
ons kom vertel.
Word daar ver 'n kind gebore, of trouw daar mense, of lê daar iemand
siek, of sterf hij, dan het niemand nodig om dit aan die Hamerkop te
kom vertel nie--sij het dit lankal in die Waters gesien.
Wat sij gesien het, kom sij aan die famielie en vrinde van die persone
in haar eie taal en op haar eie manier vertel. Daarom slaan diegene wat
slim en verstandig is, ag op die Hamerkop, daar sij nie een is wat lieg
nie. 'n Mens kan op haar woord gaan. In die aand, as dit skemer is,
kom sij na die huise van die mense waar sij die tijding wil bring. Sij
vlie oor die huise, skree treurig en vertel dan wat sij te vertel het.
Sij kan ook dinge vooruit sien en kom dan die betrokke persone
waarskuw om tog nie fout te maak nie. Die Waters is bij haar iets
heiligs. Mors die jongmeide daarin, of laat houtas in die fontein
val, of laat hul 'n pot Water in die Vuur omslaan, dan gaan sij dit
aan die groot Waterslang en aan Danser Vuurman vertel. Hierdie twee
laat dan wolke opkom en gooi daaruit vurige swaar-weer-stene, om die
jongmeide mee te dood. Lê die jongmeide dood, dan spoel die strome
hul na 'n gat Water toe, waar die jongmeide dan Blomme word wat in
die Waters groei om daar tot sieraad van die Waters te wees.
Daarom is dit dat die moeders vandag nog hulle kinders waarskuw om tog
nie die Waters se Blomme af te pluk nie. Is die kinders stout en stap
in die Water, dan duik die Blomme gouw onder die Waters. Dan kom die
groot Waterslang en trek die ongehoorsame kinders onder die Waters,
en daardie stout kinders word dan Paddas, om vir die groot Waterslang
saands te sing en te dans.
Die Waterblomme was dus eers jongmeisies, en die Paddas was vroeër
die onwettige kinders, wat ongehoorsaam was.
Partijkeer, as daar 'n stuk of wat Hamerkoppe bijmekaar is, en hul
sien iets goeds in die Water, dan is hulle vrolik. Hulle word dan
net baie blij en begin somaar van vreugde om mekaar te dans. As hul
nie kom vertel wat hul daar gesien het nie, dan moet ons weet dat
dit goeie tijding vir hulleself is. Maar vlie hulle op en kom na die
persoon wat vir hulle staan kijk het, dan bring hulle die tijding
dat daar baie Wild aan kom is, en sê dat die mense hulle pijle moet
reghou. Hieroor word algaar blij, klap hande en prijs die Hamerkoppe
vir daardie goeie tijding.
Eendag stuur die mense hulle kinders na die Water toe om drinkwater te
gaan haal. In plaas van gouw te kom, blij die kinders daar speel. Hulle
vat klippe en stokke en gooi en slaan die Paddas daarmee dood. Hieroor
word die Wind kwaad, omdat daardie stout kinders uit onwettigheid die
Paddas, die kinders van die Waters, doodgegooi het. Hij vat daardie
kwaaddoeners van kinders in 'n warrelwind op, voer hul hoog in die
lug, totdat hul binne die wolke kom, en toe verander hij die kinders
in Paddas en dit reën toe Paddas uit die lug, soos ons soms vandag
nog sien.
Die ouers kom toe na die kinders soek, en was net ontevrede dat hulle
kinders nou in Paddas verander is. Hieroor word die Warrelwind ook
kwaad, verander die ouers ook in Paddas, en laat hul ook saam met die
reën uit die lug val. Op hierdie manier word ongehoorsaamheid gestraf.
Nou moet die Hamerkop oppas dat die Paddas nie uit die Waters gaan
nie. Krij sij een buitekant, dan maak sij hom dood en eet hom op. Die
werk van die Paddas is dus om saands te sing en te dans. Die babetjies
word in swart karossies toegedraai, sodat geen armpie of beentjie
uitkom nie--net as hulle groter word dan steek hulle eers die armpies
en beentjies uit, en daarop gooi hul die swart karossies weg en is
dan die jong Paddatjies.
As die winter kom, word die Waters koud, dan vlug die Paddas in droë
gate in die Grond. Maar die Grond is die Dogter wat aan slaap geraak
het. So slaap, slaap die Paddas ook die hele winter deur. Maar as die
donderweer hul met die begin van die somer wek, dan eers skrik hul
wakker en begin weer te sing; want die Waters roep hul om te kom dans.
NO. 16
DIE UIL EN DIE MUISE.
OPMERKINGS:--In hierdie Storie vind ons nog meer verhaaltjies
van Boesmanbijgeloof en ook van Opstanding.
Die Uil is ook 'n Voël van baie groot betekenis. Net soos die
Hamerkopvoël kan hij baie dingetjies sien wat gebeur en nog sal
gebeur. Die onderskeid is net dit: Die Hamerkop sien dinge in die dag
in die Waters, en die Uil sien in die nag aan die Maan en Sterre wat
aan die gang is. Die Uil is mos die Voël wat die Sterre en Hemelstraat
gemaak het, deur kole en as in die lug te gooi. Nou vertel daardie
Sterre en Melkweg haar van alles wat sal plaasvind. Ieder mens het
sij eie Ster. As daar 'n Ster besonder blink, of verskiet, of 'n
stert krij, dan weet die Uil al dadelik wie se Ster dit is, en waar
hij die tijding of boodskap moet gaan bring.
Die Uil laat haar ook gemaklik betower deur een of ander toornaar, dan
gaan sij bij die huis van die ongewenste persoon nare geluide maak. Kom
so een uit om haar weg te ja, dan val hij op die plek morsdood.
Ons mense kijk ook na die Sterre. En wat verstaan ons daarvan? Maar
die Uil verstaan alles. Sij let op of die Ster ogies knip, rooi, wit of
blouw word, of die Ster 'n stert, of roei, gaan krij, en dan na watter
kant die Ster verskiet, en na watter kant die stert van die Ster wijs.
Die Sterre gesels ook met haar deur boodskappe met die Vuurvliegies te
stuur. Op dit alles slaan die Uil ag. Daarom gee diegene wat slim en
vernuftig is, goed gehoor aan die Uil; want sij lieg nie: sij vertel
altijd die waarheid.
Gooi iemand haar met klippe, bespot en lag hij haar uit, dan kom sij
nie gouw weer nie. Maar bewaar die een as sij dan weer terugkom!--dan
bring sij slegte tijding. Daarom pas op om 'n Uil nie kwaad te doen
nie. Sij vergewe nie en kom later om jou te straf vir wat jij aan
haar gedoen het.
Die Uil en die Slange is ook goed bevrind. Soms as sij 'n boodskap
het van iemand wat reeds dood is, dan gee sij die boodskap aan 'n
Slang. Daardie Slang seil dan na die graf van daardie persoon wat
die boodskap gestuur het. Hij wag dan daar bij die graf. As iemand
die Slang daar sien, dan moet hij weet dat die afgesterwe persoon
laat weet dat hij gelukkig is, dat hij wens dat sij agtergeblewe
mense ook gelukkig moet wees, en daarom verlang hij dat die mense
'n groot maaltijd en vrolikheid om sij ontwil moet maak. [3]
Die mense bring dan baie kos, eet en maak vrolikheid.
Die Maan vertel ook baie dinge aan die Uil; want die Maan kan ver oor
die wêreld sien. Die Uil verstaan die Maan net goed: sij kijk net na
watter kant die horings van die Maan wijs; sij let op na watter kant
die hol bak van die Maan gedraai is. Die Geeste gaan in die hol bak
deur die lug rij; maar namate die holte opvul, gee die Geeste pad,
en as dit Volle Maan is, dan is daar geen plek vir hulle nie--dis
nou uitklimtijd se dinge daardie.
Nou, die Uil is nie so agterhoudend as sij lijk nie. Sij kom dit aan
ons vertel; maar ons moet mooi luister.
Daar was eendag 'n oujong en oumeid wat nie na die Uil wou geluister
het nie. Hulle het die Uil met klippe gegooi en haar uitgeskel en tot
leuenaar gemaak, terwijl hulle self leuenaars en bedrieërs was. Die
Uil was so vrindelik om aan daardie twee oues te kom vertel dat hul
dadelik moes vlug; want daar is 'n Leeuw wat na hulle verneem om
hulle op te vreet.
Die twee oumense roep uit: "Dit jok jij! En dan, ons is glad nie vir
Leeuws bang nie! Ons ken hier nabij net een Leeuw, en van ouderdom
het hij geen tand meer in sij bek nie." Onder die praat laat die Uil
sij mes val; hulle hol toe, tel dit op en wou dit nie weer teruggee
nie. Daarop steek hul die Uil onder die klippers en skel hom met
lelike woorde uit.
Daarop vlie die Uil bedroef weg.
In die nag begin dit kliphard te reën. Die onweer was straf. Onderwijl
hoor hul 'n Leeuw in die verte brul en aan die gebrul kon hul hoor
dat die Leeuw nader kom. Toe word hul bang en vlug. Maar toe hul
'n laagte wou deurvlug, was dit kant en wal vol. Hul vlug toe langs
die bruisende stroom op en daar vèr sien hul die vuur van ander mense
brand. Hulle hardloop daarheen en vertel toe aan die mense dat hulle
(die vlugtelinge) koud is, en vra velle om onder in te kruip. Die
mense gee aan die twee vlugtelinge baie velle om hulle in toe te rol.
Dog die Leeuw het die spore van die twee gevolg, en toe hij bij die
hutte kom, vra hij waar daardie twee vlugtelinge is; want hij wil
hulle hê om hul stukkend te skeur. Dog die mense het jammer vir die
twee gehad, so bring hul 'n halwe Hartbees na die Leeuw. Hij wou
daaraan egter nie eet nie, maar dwing net oor die twee vlugtelinge.
Toe kom die Uil ook daar en vertel wie dat daardie twee oues is,
dat hulle diewe en leuenaars is. Toe bring die mense die twee uit en
oorhandig hul aan die Leeuw, wat hul op die plek aan flenters skeur,
sonder die bloed eens te lek of 'n stukkie van hulle vleis te eet.
In die nag het die maanwater op die stukkies vleis geval, daar het
lewe ingekom, en ieder stukkie het 'n Muis geword.
So het die Muise uit leuenaars, diewe en bedrieërs voortgespruit en
daarom kan hul tot vandag toe nie hulle streke laat nie.
NO. 17
DIE REËNBOOG.
OPMERKINGS:--In hierdie Storie word ons vertel hoe die Reënboog
ontstaan het en dat die Reënboog 'n goeie verlokker is.
Die Reënboog is die Dogter van die Opgewing, of Lugspiegeling. Sij
was ook eers 'n mens van die ougeslag; maar het later die vorm van
die Reënboog aangeneem, en dit het so gekom:--
Die Opgewing haar dogter het bij haar daar op die Vlaktes gewoon. Net
soos haar ma, die Opgewing, het die dogter daar groot plesier in gehad
om die gek met iemand te skeer; daarom het sij so baie van mooi klere
aantrek gehou. Sij was ook, net soos haar ma, sonder spraak--jij sien
haar wel, maar hoor haar nooit nie. En tog het sij baie liefhebbers
gehad, waaronder die Windvoël en die Reënbees was.
Die Windvoël, wat die winde laat waai, het baie na daardie dogter toe
kom kuier. Dan vertoon hij hom as Voël in sij beste veredrag en voer
met hom saam die geure van al die lekkerruikende blomme en kruie. Sij
het egter nie groot sin in die Windvoël gehad nie, maar het meer van
die Reënbees gehou. Maar die Wind is sterker as die Reën--so moes
sij maar haar beurt afwag.
Een dag kom die Windvoël skoon en netjies aangevlie. Die dogter kon
hom reeds op 'n afstand hoor aankom; want hij klapwiek so liefies
en vrindelik met sij vlerke, wat gebalsem was met die heerlikste
geure. Sij kom uit haar hut en gaan voor haar deur sit en wag. Die
Windvoël kom en gaan ook ewe vrindelik voor haar sit. Sij stap op en
begroet hom deur haar hand oor hom te strijk en hom met die poeier van
lekkerruikende blaartjies te bestrooi. Sij hou haar ewe lief en soet.
Na hom nog 'n rukkie gestreel te hê, gaan sij ewe liefkosend op sij
rug sit, hij brei sij vlerke uit en daar stijg hij in die lug op en
vlie met haar daar na die berge toe, waar sij huis in 'n klipgrot is.
Maar daar in daardie kliphuis was 'n koue lug, wat haar glad nie
beval het nie; maar sij laat niks merk nie--bowendien, die plek was
nouw en ongerieflik; maar sij hou haar ewe tevrede. Sij vra toe deur
tekens waar die kos en water is. Dog daar was geen kos en water nie;
so sê die Windvoël vir haar om maar daar 'n bietjie te wag, hij sal
alles gouw gaan haal; want hij weet waar die beste te krij is.
Hij vlie toe oor die berge, en sij blij daar in die klipgrot wag. Hij
vlie ver en blij 'n goeie ruk weg.
Toe die Windvoël terugkom, was die dogter skoonweg; want sij het
intussen gevlug en het vir haar daar op die Vlaktes bij haar ma,
die Opgewing, onder die grond gaan wegsteek, waar die Windvoël haar
nooit sou uitsnuffel nie.
Die Windvoël voel toe dat hij deur die meisie bedroë was en was
daaroor nie min gesteurd nie. Maar haar moeder, die Opgewing, het
goed verstaan om die Windvoël in 'n goeie luim te hou, sodat hij nie
moet kwaad word en alles verwoes nie.
Die Waterslang, wat ook onder die grond rondseil, het gouw uitgevind
waar die dogter haar nou ophou; sij gaan dit toe aan haar vader, die
Reënbees, vertel. Die Reënbees woon in 'n seekoegat: as hij daarin is,
dan is die gat vol water; maar gaan hij uit om te wei, dan word die
gat droog en 'n misdamp, wat die asem van die Reënbees is, omring hom,
sodat niemand hom in daardie mistige weer kan sien nie. Hij stap toe
reguit na die meisie toe. Alles was stil; want die Windvoël het ver
oor die berge gevlie en sou vir dae wegblij.
Sij ruik die heerlike ruik van die reën wat die Reënbees maak, en kom
onder uit haar onderaardse woning. Die Reënbees kom voor haar kniel
en gaan ewe lief lê en was net vrindelik.
Die meisie staan toe op en klop liefkosend met haar hand teen die
Reënbees se nek en strooi oor hom ook fijngemaakte kruiebossies en
lekker-ruikblare. Na sij 'n rukkie met hom gespeel het, gaan sij ewe
plesierig op sij rug sit. Hij staan op en stap met haar--hoog in sij
skik--weg na sij huis, die seekoegat, toe.
Op weg daarheen sien sij 'n klomp groot bome staan; sij sê toe dat
sij moeg voel en wil eers daar onder die bome gaan rus. Die Reënbees
stap daarnatoe en gaan teen 'n stam van 'n groot boom in die skaduwee
lê. Die meisie blij op sij rug sit, dog strooi weer kruie op die kop
van die Reënbees; hij krij daarvan vaak en val vas in die slaap.
Toe sij dit gewaar, dros sij stilletjies weg--reguit na haar moeder
op die Vlaktes toe. Toe die Reënbees wakker word, verbeel hij hom
een streek deur dat die meisie nog op sij rug sit, en hij stap toe
na die seekoegat toe. Maar toe hij in die water wil induik, toe eers
gewaar hij dat die meisie weg is. Hij word toe kwaad.
Maar die moeder van die dogter het reënbossies gebrand--bossies wat
gebrand word om die Reënbees tevrede te stel. So het hij afgekoel
van sij kwaai bui en het nie deur verspoelings skade onder die mense
aangerig nie.
Die Opgewing het toe haar dogter in 'n Reënboog verander, sodat die
Wind en Reën haar kan sien en bewonder, maar aan haar geen kwaad
kan doen nie. Sij het haar pragtige gekleurde klere behou en pronk
nog daarmee.
NO. 18
DIE HOTNOTSGOD EN BOBIANE BAKLEI.
OPMERKINGS:--In die Boesmanstories speel die Bobiane nogal
'n groot rol. Hulle word gewoonlik voorgestel as skrander en
sterk. Hier is weer sprake van 'n Opstanding en wel uit die Waters
Die Bobiane is mense van die ougeslag en is van 'n ander famielie as
'Kaggen, die Hotnotsgod. Daarom het hulle nooit ontsien om die ouman
en sij famielie te pla nie. Baiemaal as die kinders van die Hotnotsgod
gaan water haal, dan moveer die Bobiane hulle en ja hul van die water
af weg. Gaan die kinders veldvrugte pluk, of veldkos haal, dan vat
die Bobiane dit af en maak die kinders bowenop seer. Die kinders kom
dan bij hulle pa of oupa, die Hotnotsgod, daaroor kla.
So stuur 'Kaggen eendag sij seun om stokke te gaan haal. Hij wil
daarvan kieries en 'n boog maak om die Bobiane mee te gooi en te skiet.
Daar in die veld ontmoet die Bobiane daardie seun en vra aan hom
wat hij daar maak. Hij antwoord: "Ek kom stokke vir mij vader haal:
van hierdie gaan hij kieries maak en van daardie een 'n boog om die
mense te skiet wat op hulle hakskene sit."
Die Bobiaan roep toe sij maat wat daar naasaan wei, en sê: "Maat,
kom luister hier watter praatjies gesels die seun hierso!"
Die maat stap nader en sing:
"Ek kom nou,
En luister
Na die kind bij jou."
En hij vra: "Wat sê daardie seun?"
Die eerste Bobiaan antwoord: "Hij sê hij kom stokke vir sij pa haal:
daardie stokke is vir kieries, en die ander een vir 'n boog om die
mense wat op hulle hakke sit, mee te gooi en te skiet."
"A so!" roep die tweede Bobiaan uit en hij roep sij maat wat naas
hom gewei het, en sê: "Kom luister na die stories van hierdie seun!"
Die derde Bobiaan kom nader en sing ook:
"Ek kom nou,
En luister
Na die kind bij jou."
Hij vra toe wat die seun gesels, en toe die praatjies van die seun
oorvertel word, roep daardie Bobiaan ook sij maat wat naas hom wei. En
so het iedereen sij maat geroep, totdat algaar kom luister het.
Die allerlaaste roep hul die ou voorman. Hij kom en sing ook dieselfde
liedjie. Toe hul hom vertel dat die seun kom stokke vir die Hotnotsgod
haal om kieries en 'n boog van te maak om die mense wat op hulle hakke
sit, mee te gooi en te skiet, toe roep die ou uit: "Wie anders word
bedoel as ons! Grijp die seun, vat die stokke af en slaan hom!"
Die klomp Bobiane bestorm die arme seun en slaan hom met die stokke
en met hulle vuiste dat sij kopbeen breek en sij oog uit die kop
rol. Die seun was toe dood.
Toe grijp een die oog van die seun en roep uit: "Hier het ek 'n mooi
iets om bal-bal mee te speel. Die Bobiane staan toe reg. Die een wat
die oog vang, roep uit:
"Dis mij bal dié!"
Die een wat die oog na die ander gooi, roep uit:
"Dis jouw bal dié!"
En so gaan die rondgooi aan onder die uitroep:
"Dis mij bal dié!".
"Dis jouw bal dié."
Hulle speel toe net geesdriftig en val oor mekaar dat die stofdamp
opslaan.
Die Hamerkopvoël, wat alles gesien het wat daar gebeur, vlie oor na die
Hotnotsgod om te vertel wat die Bobiane aan sij seun gedoen het. Die
ouman spring haastig op, vat sij boog, pijlkoker en knapsak mee en
hij hardloop na die plek toe waar sij seun dood lê. Van ver af sien
hij reeds die stof soos die Bobiane bal-bal speel. Die trane kom in
sij oë en hij begin bedroef oor sij seun te huil. Maar voor hij bij
die Bobiane kom, droë hij die trane van sij oë af, sodat hulle nie
moet sien dat hij gehuil het nie.
Toe hij daar kom, sit hij sij boog, pijlkoker en knapsak neer, en hij
vra om saam te speel. In plaas van dadelik te antwoord, staan die
Bobiane die ouman met verwondering aan te kijk; want dis nie aldag
dat hul hom te sien krij nie. Die ouman, 'Kaggen, gaan tussen hulle
staan en begin mee te speel. Hulle wou die oog van sij seun nie na hom
toe gooi nie, dog hij spring vooruit en vang die oog toe hul dit na
'n ander Bobiaan gooi.
Meteens voel die oog dat dit sij vader se vat was, en toe die vader
dit gooi, rol die oog tussen die Bobiane rond. Hulle val oor mekaar
om dit in hande te krij; maar vang ieder skoot mis. Die vader vat
weer die oog en gooi dit na 'n Bobiaan; die oog gaan in die lug op
en verdwijn. Toe roep die Bobiane uit:
"Waar is mij bal?
Toe, gee dit hier!
Ek wil dit hê;
Maak gouw, maak gouw!"
Die oog het in die knapsak van 'Kaggen onopgemerk ingekruip. Die
Bobiane soek orals rond, maar vind dit nie. Een roep uit: "Kom ons
deursoek die pijlkoker en knapsak!"
'Kaggen roep uit: "Pas op, as jul aan mij goeters kom!" Maar onopgemerk
pak hij die oog in sij knapsak met sij een hand, verberg dit in
die palm van sij hand. Hij skud die knapsak uit, keer dit om en sê:
"Kijk hier is niks." Daarop sit hij die knapsak weer neer en verberg
die oog daarin. Toe ondersoek hul die pijlkoker en vind ook niks.
Toe roep die Bobiane algaar tesame uit en sê:
"Waar is mij bal?
Toe, gee dit hier!
Ek wil dit hê;
Maak gouw, maak gouw!"
En hulle begin die Hotnotsgod met die vuiste te slaan. 'Kaggen slaan
terug, en die geveg word heftig. Die Bobiane was baie in getal en
so raak hul hom baas. 'Kaggen hol na sij goed, pak dit en hol vinnig
weg. Die Bobiane blij agter en soek een streek deur.
Daar voor bij die water gaan 'Kaggen sit en was hom met water. Hij haal
die oog uit sij knapsak en plaas dit in die water, met die woorde:
"Toe, liggaam van mij seun, kom hiernatoe; kom lê hier in die water
dat jouw oog weer op sij plek kan aangroei, en word weer net soos
jij tevore was."
Toe kom die liggaam van die seun deur die lug en val bij die oog in
die water. Daarop stap 'Kaggen huistoe; want hij voel siek van die
slaan en veg.
Toe hij bij sij huis kom, vra een: "Oupa, waarom is jij so vol bloed
en wonde?"
'Kaggen vertel toe dat die Bobiane sij seun dood gemaak het en met die
oog bal-bal gespeel het. Hij vertel dat hij gaan saam speel het--net om
die oog in hande te krij, en toe raak hul aan baklei. Hierop bestraf
die kleinkind sij oupa en sê: "Oupa is so oud en waarom loop oupa
alleen in die veld rond?"
Toe 'Kaggen weer alleen was, stap hij van huis reguit na die gat
water toe. Toe hij daar aankom sien hij sij seun buitekant in die son
sit. Die ouman was blij en stap stadig nader; maar die seun hoor hom
en spring pardoems! nes 'n Padda in die water.
Die ouman draai toe om, gaan huistoe en vat 'n voorvel en 'n karos
vir die seun. Daarop stap hij terug.
Hij stap weer stadig, en net toe die seun die water wou inspring,
pak die Hotnotsgod hom aan die arm en roep: "Moenie bang wees nie;
ek is jouw vader, 'Kaggen, en jij is mij kind. Dè, hier is klere,
wat ek vir jou gebring het, trek dit aan en kom saam met mij huistoe."
Op hierdie woorde herken die seun sij vader, en na hij sij voorvel
en karos omgesit het, stap hij saam huistoe.
Bij die huis vra die kleinkind weer: "Oupa het dan kom vertel dat
oompie dood, en sij oog uit is, en hier is oompie dan gesond terug
bij ons?"
Die oupa antwoord: "Die waters het hom weer uit die Dode laat
opstaan. Hij is nog swak, en ons algaar moet hom nou mooi oppas tot
hij weer sterk en fris word."
Die seun het bij die dag sterker geword en is nou gesond.
NO. 19
DIE MEID VAN DIE WATERS.
OPMERKINGS:--In hierdie Storie word ons vertel van 'n
veronderstelde Gees in die gedaante van 'n vrouw, wat die krag
besit om iemand met haar onsigbare wil die waters in te trek.
Daar was 'n jongmeid wat altijd water bij 'n fontein gaan haal
het. Daar nabij die fontein was 'n groot gat water, en in daardie
gat water het pragtige Blomme gegroei. Haar ma het haar dogter altijd
gewaarskuw om tog nie daardie mooi Blomme te gaan pluk nie; want hulle
is jongmeide wat na die water weggevoer was om daar Blomme te word.
Maar daardie Blomme was vir daardie jongmeid tog te aantreklik,
en die versoeking om hulle te pluk was tog te groot, sodat sij die
drang om hulle te pluk nie kon weerstaan nie. Sij wou dit maar net
eenmaal waag. Sij stap daardie gat water in, maar toe verdwijn die
Blomme onder die water, en die groot Waterslang trek meteens die
jongmeid ook in die water. Die jongmeid word toe nie in 'n Blom of
Padda verander nie; maar sij blij mens, wat die krag krij om ander
mense met haar onsigbare wil die waters in te trek--buitekant die
water het sij daardie mag nie besit nie. Sij was dus mens, maar kon
net soos 'n Padda in die water en daar buitekant lewe. So stap sij
van een gat water na die ander rond.
Die jongmeid het toe die Meid van die Waters geword.
In die water besit sij die mag om mense op onsigbare wijse in te
trek; daar buitekant betower sij weer die mense met haar skoonheid,
sodat hulle haar onwillekeurig volg.
Toe haar ma en die ander mense merk dat die jongmeid nie terugkom
nie, gaan hul na haar soek. Hulle krij haar bij die fontein nie;
toe stap hulle na die groot seekoegat, en daar sien hul haar karos en
haar armringe lê. Die moeder begin te huil, dinkende dat haar dogter
verdrink het.
Maar hulle voel nou dat daardie seekoegat 'n groot aantrekkingskrag
gekrij het; so word hul bang om na aan die kant te staan. Algaar huil
en gaan tekeer; want almaal het daardie jongmeid so lief gehad.
Meteens hoor hulle 'n vrouwspersoon daar bij die onderste seekoegat
sing; hulle kijk op en daar sien hul haar staan. Maar nou is sij
mooier en sij het pragtiger ringe om haar arms en bene--ook haar
voorskoot skitter, o, so mooi.
Hulle hol daarheen en roep haar op haar naam. Sij blij daar staan,
groet hul met wenke van haar hande, sij lag met hulle, en toe hul
nabij was, spring sij in die gat dat die water so spat.
Toe slaan haar moeder hande saam en roep uit: "Mij kind het van
daardie Blomme van die Waterslang gaan pluk en nou moet sij ook bij
die Waterslang gaan woon. O, mij dogter het nou 'n Toorgees geword!" En
sij huil bitter en almaal met haar, en hulle stap bedroef huistoe.
Die broer van die jongmeid sê toe aan sij ouers dat hij sij suster
van die groot Waterslang sal gaan verlos. Hulle vra aan hom hoe hij
dit sou doen; want wie kan daardie groot Waterslang baas raak?
Hij antwoord dat hij die blink steen op die kop van die Slang sou
gaan steel; want sonder daardie steen is die Slang mos magteloos en
kan niks doen nie.
Hulle raai hom dit ten sterkste af; want as daardie groot Waterslang
magteloos is, dan sal al die fonteine vanself opdroog.
Maar die broer van die jongmeid wou hom nie van sij plan laat afbring
nie, en werp teë dat hij dan die Reënbees sal krij om baie te laat
reën, en dan sal hulle altijd volop water hê.
Die ouers wijs hulle seun daarop dat die Reënbees die vader van die
groot Waterslang is, en dat hij vir 'n lang tijd nie sal laat reën
nie--net om hulle van dors te laat omkom. Maar vir hierdie waarskuwing
het die broer van die Meid geen ore gehad nie.
Hij stap weg om die groot Waterslang te gaan beloer om te sien waar sij
die steen gaan wegsteek eer sij in die water gaan. Hij krij haar net
toe sij rondseil. Maar die Slang kom sij planne agter en sij bestorm
hom eer hij die steen in hande gehad het. Sij verander hom toe in
'n ou Skurwepadda, wat gewoonlik ver van die water boer. Sij boog
verander sij in 'n ou bros stok, sij pijlkoker val aan stukkies, en
die pijle daarin verdor sij in kaf. Hij het nog nie vrouw en kinders
gehad nie, so het die groot Slang net sij ouers gestraf om al die
fonteine te laat opdroog. Maar die Meid van die Waters het jammer vir
haar ouers gevoel en het hulle toegelaat om bij die seekoegat water
te kom skep sonder hulle in die gat in te sleep--op hierdie manier
is hul van die dood gered geword.
Maar die Meid van die Waters, of somaar kortweg, die Watermeid, leef
vandag nog; sij woon nog in al die diep gate water; so waarskuw die
moeders altijd hulle kinders om tog nie nabij die kant van die diep
waters te gaan nie; want dan sal die Watermeid die kinders in die diep
waters intrek, waar hul in Paddas verander word. Om hierdie rede is die
kinders tot vandag toe nog bang vir groot seekoegate en blij daar weg.
NO. 20
DIE GENIEPSIGHEID VAN DIE SKILPAD.
OPMERKINGS:--In hierdie Storie krij ons bepaald te doen met
'n Bosegees, wat sij vermaak daarin gehad het om mense te pijnig.
In die dae van die ougeslag was daar 'n Toorheks, wat alte graag mense
seer gemaak het. Sij het verskeie gedaantes aangeneem, maar het haar
meestal vertoon in die gestalte van 'n groot Skilpad. Dit was nooit
bekend geword dat sij ooit iemand goed gedoen het nie.
Om haar streke beter uit te voer, het sij haar altijd siek aangestel,
waarmee sij die mense jammer vir haar laat krij het. En as die mense
vir haar kom dokter, dan sit hulle aan die pen.
As 'n Skilpad het sij maar min geëet en gedrink. Verder het sij
'n lui-lekker lewe gelei.
Bij 'n seker geleentheid lê sij in die skaduwee van 'n bos. Daar
kom toe 'n man verbij, en sij roep uit: "Mij liewe ou broer, kom tog
nader! Ek het so 'n ondraaglike pijn in mij nek, kom vrijwe tog mij
nek in met vet."
Die man kom nader, vat die vet, kniel voor haar en begin haar nek te
vrijwe. Meteens ruk die groot Skilpad haar nek in die dop, en vas
sit daardie man se hand. Hij brul van pijn en soebat mooi dat sij
tog haar kop moet uitsteek dat hij sij hand kan uitruk. Maar alle
smekings was verniet. Hij grijp met die ander hand 'n klip en skrop
daarmee die dop, en van daardie grilligheid steek sij haar kop uit,
en toe eers kon hij sij hand uitruk. Maar al die vleis en velle was
daarvan af--net die kaal senings en bene het oorgeblij.
Net toe kom daar 'n ander man verbij, en die groot Skilpad roep uit:
"Mij liewe ou broer, kom smeer tog mij nek met vet--ek het daar so
'n vreeslike pijn in dat ek daarvan kan beswijk."
Die eerste man steek gouw sij seer hand onder sij karos en sit,
met sij pijn, bedaard aan te kijk wat nou sal gebeur.
Die groot Skilpad steek haar nek lang uit, en die man begin die nek
met vet in te vrijwe. Meteens ruk die Skilpad haar nek gouw in, en
vas sit daardie tweede man se hand ook. Hij krul en skree van pijn;
maar los is min.
Die eerste man wil toe wegstap, en laat die ander so in sij smarte
sit. Die tweede man roep uit: "Ou broer, waarom het jij mij so 'n
stel laat aftrap?"
Die eerste man haal toe sij hand onder die karos uit en wijs hoe dit
lijk, en sê: "Ek voel net soos jij nou daar voel," en hij gaan weg.
Die tweede man, wat toe nog vassit, vat met sij ander hand sij kierie
en begin op die dop van die groot Skilpad te timmer. Toe steek die
Skilpad haar kop uit, en hij ruk toe gouw sij hand uit. Maar die
velle en vleis het daarvan afgeskeur. Hij stap toe ook huistoe,
so te sê blind van pijn.
Die twee mans het op dieselfde plek gewoon, en hulle stap toe saam
huistoe. Toe hulle thuis kom, was die Maan nog jonk. Soggends, as
hulle opstaan, neem hul van die douw, wat die water van die Maan is,
en was hulle hande daarmee. En namate die Maan groei, so ook groei
die vleis oor hulle kaal senings en bene. Toe die Maan vol was,
was hulle hande volkome gesond en was weer net soos dit tevore was.
Daarna stap die twee mans saam die veld in en krij die ou Skilpad
weer op 'n ander plek lê. Weer roep sij: "Mij liewe twee broers,
kom smeer tog mij bene met vet, ek het vretende pijne daarin, sodat
ek van die krampe kan doodgaan."
Die twee mans stap nader en maak nes of hul haar bene met vet wil
smeer, maar rol die ou Skilpad op haar rug en stop klippe rondom haar,
sodat sij nie weer kan reg rol nie. Hulle stap toe weg, onder die
vermoeding dat hulle haar gestraf het.
Daar voor ontmoet hul twee Kraaie. Hulle betower die Kraaie, sodat
waar hul Skilpaaie op die lijf mag loop, hul dan die vleis van die
Skilpaaie lewendig moet uitpik. Hulle stuur toe die twee Kraaie na die
groot Skilpad toe om haar vleis lewendig uit haar dop te skeur. Maar
die ou Toorheks het van alles geweet en hou haar gereed; want sij
voel geen pijn nie.
Toe die Kraaie daarheen vlie, roep die een uit:
"Die ou is maer, die ou is maer!"
Die ander Kraaie antwoord:
"Haar oog is vet, haar oog is vet!"
Toe die Kraaie daar kom, val hul meteens op die Skilpad aan en pluk
haar vleis lewendig uit haar dop. Maar sij is 'n ou Toorheks en voel
daar net niks van nie, en laat die Kraaie maar hulle gang gaan. Sij
het wel gemaak of sij seer krij.
Toe die Kraaie die dop skoon uitgepik het, vlie hulle weg om die
tijding aan die twee mans te bring. Die twee mans was baie blij om
die berig te krij, en hulle spring in die rondte en dans van vreugde.
Maar net soos die twee mans die Kraaie betower het om Skilpaaie te
vreet, net so het die ou Toorheks die Bije betower om mense te steek
waar hul die mense ook al krij.
Oor 'n ruk loop een van die mans in die veld rond en sien daar die
leë Skilpaddop lê. Hij tel dit op om dit te bekijk. Maar daar het
'n swerm Bije ingetrek, en die Bije pak daardie man en steek hom dat
hij nie weet waar in te kruip nie--want die man se lijf was amper
kaal en met min klere bedek. Hij neem die vlug huistoe, maar op weg
beswijk hij van pijn en val neer. Hij gooi toe stof in die lug. Die
mense thuis weet wat daardie stofgooierij beteken; hulle storm toe,
tel die man op en dra hom onder groot smarte huistoe.
Onderwijl het die ander man daar bij die leë Skilpaddop aangekom. Hij
tel ook die dop op om dit te bekijk, en die Bije pak hom ook en steek
hom dat hij nie weet waar in te kruip nie. Hij vlug ook huistoe; maar
val ook van pijn op die weg neer. Hij neem ook toevlug tot stofgooi
in die lug. Net toe die mense die eerste man in sij huis neersit,
sien hul die tweede stofgooierij. Hulle storm daarheen en vind die
tweede man ook in sij smarte. Hul dra hom ook huistoe. En die twee
was lank siek voor hul gesond geword en rondgeloop het.
NO. 21
DIE MÔRESTER IS DIE HART VAN DAGERAAD.
OPMERKINGS:--Hierdie Storie het ons hoor vertel op Katkop,
Limoenkop en op Klipfontein, langs Hantamrivier (dist. Calvinia),
en daaruit is die inhoud saam gestel. Wolf bij die Boesman is 'n
slim man, en hier word vertel waarom hij 'n uitgeteerde agtervoet
het: ook waarom die Rooikat klossies hare aan die punte van sij
ore het en net vleis eet.
Die Son was eers 'n mens van die ougeslag, en het toe in die lig
van sij blink gesig rondgestap, gejag en plesier gemaak. Maar die
ander ouvolk het boos op hom geword en het hom toe vermoor, en hulle
kinders het die Son se skitterende kop in die lug gegooi, alwaar dit
aldag nog skijn.
Die oudste seun van die ouman was baie gek na sij vader, en word toe
die boodskapdraer van sij vader en het verskeie werkies vir die ouman
verrig. Die naam van die seun was Dageraad.
Sij eerste werk vroeg in die oggend was om die liggies van die
Sterretjies dof te maak, en dan die blouw lug uit te hang, waaragter
die Sterretjies verberg blij. Daarna staan die Son uit sij bed op; en
die werk vir die seun vir die dag is dan afgedaan. Hij gaan dan jag,
kos grawe of gesels.
Sodra sij ou vader, die Son, sij dagwerk verrig het, en van moegheid
saands aan die westekant op die rantjies gaan sit, dan stap die tweede
seun, wat Aandskemering heet, oor, om sij vader, die Son, in sij bed
te sit. Dan is Aandskemering ook vrij om te doen wat hij wil. Maar
nooit het Dageraad en Aandskemering--al was hulle broers--van mekaar
gehou nie; so het hulle ver van mekaar gaan woon.
Eendag, na Dageraad, na ou gewoonte, vroeg opgestaan het en kos en
water na sij ou vader, die Son, se bed gebring het, stap hij rond
en sien 'n mooi jongmeid van die ougeslag. Wolf se dogter was ook
daar. Dageraad wou met die mooi jongmeid trouw; maar Wolf se dogter
was te smoor verlief op die skone Dageraad; sij word jaloers.
Dageraad trouw met die mooi jongmeid, en hulle het toe later 'n mooi
meisiekind gehad. Die ouers, en algaar, was baie gek na die kind--net
Wolf se dogter nie.
Op 'n ander dag, toe Dageraad die werk van sij ou vader, die Son,
klaargemaak het, toe neem hij sij vrouw en kind veld-toe, hij lê die
kind in die koelte onder 'n bossie, en gaan jag; onderwijl grawe sij
vrouw en haar jong suster mierrijs.
Jakhals kom daar en wil met die kindjie speel; maar die kind wou niks
met hom te doen hê nie. Toe kom Wolf se dogter daar en wil ook met
die kindjie speel; maar die kind wil ook met haar niks te doen hê
nie. Daarop kom Bobiaan daar en wou ook pret met die kindjie maak,
dog eweneens wou die kind met hom ook niks te doen hê nie. Ten laaste
kom Swart Kraai daar; maar sij praatjies het die kind nie aangestaan
nie. Maar toe die moeder die kindjie optel en met haar speel, toe lag
en spring die kind in haar moeder se arms; want sij het haar moeder
geken en was blij om bij haar weer te wees.
Jakhals word jaloers en draf weg. Wolf se dogter word jaloers en gaan
bij haar vader, wat daar nabij was, kla en huil oor die belediging
wat die onskuldige kindjie aan haar gedoen het.
Wolf erg hom somaar in sij hart en roep uit: "Dis jouw eie slegtigheid
dat jij nie die vrouw van Dageraad geword het nie; hoekom het Dageraad
dan die ander meid gevat en nie vir jou nie?"
Maar toe sij so bitter huil, krij hij vir haar jammer en sê: "Ek
sal jou vertel wat jij moet doen om die vrouw van Dageraad te word:
Neem van die swartagtige sweet wat agter jouw skouerblaaie sit, en
gooi dit op die mierrijs wat Dageraad se vrouw sal eet, en jij sal
sien wat sal gebeur."
Wolf se dogter hol gouw terug en gaan toe na die hut waar die vrouw van
Dageraad die mierrijs sit en was. Ongemerk gooi sij van haar armsweet
op die gewaste mierrijs. En toe die rijs gaar gemaak was, eet die
vrouw daarvan; maar sê aan haar jonger suster: "Moenie van hierdie
rijs eet nie, want ek voel ek word gek en raak van mij verstand af."
Daarop val die ringe om haar nek af, en lê op die grond; toe val
haar armbande af, en lê op die grond; toe weer die ringe wat om haar
enkels was; daarop val haar karos en velrok af, en algaar blij op die
grond lê. Die dogter van Wolf vat dit alles en trek haar daarmee aan
en sit die ringe vir haar om.
Die vrouw van Dageraad voel dat sij 'n wilde dier word, en sij hol die
veld in. Haar jong suster hol, met die kind agter haar rug, agterna en
wou haar vang en vashou. Dog die vrouw hol ver en vlug 'n kol riete in.
Die jonger suster roep uit: "Wag eers, en laat jouw kind drink,"
daarop oorhandig sij bij die rietkol die kind aan die moeder.
"Ja, gee haar hier, dat ek mij kind kan voed, eer ek 'n wilde dier
word!"
En toe die kindjie versadig was, gee sij die kind weer terug, en sê aan
haar jonger suster: "Kom môre vroeg weer, dat ek die kind kan voed;
want ek voel dat ek in mij harsings gekrink raak. Ek voel ek word
'n verskeurende dier."
Hierop vat die jonger suster die kind, stap huistoe, en die vrouw
gaan gouw weer in die riete lê.
Die aand kom Dageraad thuis en dog toe dat Wolf se dogter sij vrouw
was, en vra: "Waarom laat jul die kind so huil?" Waarop sij skoonsuster
geen antwoord gee nie, maar sus die kind in slaap.
Die oggend, toe Dageraad lig maak, hol die suster met die kind na
die rietkol en roep uit: "Suster, suster! hier is ek met jouw kind!"
Die moeder kom uit die riete, vat die kind, en na sij haar kind
gevoed het, gee sij dit aan haar jonger suster terug en sê: "Jij moet
vanmiddag die kind weer bring, sodat, eer ek 'n verskeurende dier is,
ek mij kind weer kan voed."
Die jonger suster het só op die middag, en ook teen die aand, gedoen.
Daardie aand gee die ouvolk 'n 'Ku-dans; dan klap die meide op hulle
hande, die volk kom voor die meide flikkers maak, buig en knik met
hulle koppe. Die dogter van Wolf dink dat hul die 'Ku-dans vir haar
gemaak het, dog sij sit in die donker, met haar rug na die dansers
toe. Ook was sij bang om die ringe om haar nek, arms en bene te laat,
maar lê dié naas haar, waar sij sit.
Toe Dageraad sij flikkers voor sij skoonsuster kom maak en haar op
die skouer klop, vlie sij kortom en roep uit: "Waarom maak jij nie
liewers jouw flikkers voor jouw Wolf-vrouw nie? Daar sit sij!"
En sij wijs haar met die vinger uit.
Toe eers gewaar Dageraad dat dit nie sij vrouw was nie; hij grijp
sij asgaai, om haar daarmee dood te steek. Dog Wolf se dogter was te
gouw, spring op, trap met haar een agterpoot in die vuur, ontvlug,
en die asgaai steek vas op die plek waar sij gesit het. Haar poot
was erg verbrand.
Dit was toe al laat in die nag--amper dagbreek--, en Dageraad was
kwaad vir sij skoonsuster dat sij die geheim van hom verberg het,
en roep uit: "Kom wijs mij waar mij vrouw is!"
Maar die skoonsuster antwoord: "As jij lig maak, dan kan ek jou
die plek gaan wijs; want jouw vrouw het in 'n verskeurende dier--'n
Leeuwin--verander."
Dageraad maak lig.
Toe roep die ander ouvolk uit: "Laat ons bokke voor ons uitdrijwe,
sodat die Leeuwin van die bokke, en nie vir ons kan vang nie."
Hulle ja toe die bokke vooruit, en die skoonsuster gaan die plek wijs.
Toe hul bij die plek aankom, sê die skoonsuster aan Dageraad: "Kom
kruip agter mij weg."
Hij gaan agter haar staan en koes. Die ander volk gaan weer agter hom
staan en koes, sodat die vrouw net haar jonger suster kan sien. Toe
roep daardie jonger suster uit: "Suster, suster, kom uit! Ek het jouw
kind gebring, sodat jij haar kan voed."
Die vrouw kom toe uit en sien die bokke staan. Sij gaan een vang;
en toe storm die jonger suster en die volk saam met Dageraad; hul pak
die vrouw, wat nou 'n Leeuwin is, en hou haar vas. Hulle vat van die
inhoud van die bok se ingewande en dokter haar daarmee en begin toe
haar vel af te trek.
Maar sij roep uit: "Laat die hare op die punte van mij ore blij,
anders word ek doof en kan dan glad nie hoor nie."
Hulle trek toe die leeuwvel van haar lijf af, dog laat die lang hare
op die punte van haar ore staan. Sij word weer die mooi meid wat sij
vroeër was; maar verander spoedig in die groot Rooikat, wat vandag
nog die klossies lang hare aan die punte van sij ore het.
Met dit al, blij sij die vrouw van Dageraad; want eindelik het sij
die mooi meid geblij. En daar sij met mierrijs getoor was, eet 'n
Rooikat net vleis en nie rijsmiere nie.
Sij het weer haar eie kind kon oppas; en daardie dogter het kinders
gehad, en die kinders het ook kinders gehad. Algaar is in Sterre
verander geword; en daardie Sterre volg nou hulle ouers agterna en
is nou die blinkste Sterre aan die hemel.
Toe Wolf se dogter thuis kom, vertel sij al die leed wat hul haar
aangedoen het, ook dat Dageraad haar met die asgaai wou doodgegooi
het. Toe kook Wolf se bloed van boosaardigheid. Hij neem daar en dan
'n besluit om Dageraad dood te maak.
Hij stap in die nag na die plek waar Dageraad slaap, en pak hom. Hij
vermoor hom en begin hom af te slag. Maar net toe hij die liggaam
oopsnij, vlie die skitterende Hart daaruit en trek in die lug op,
en het van toe af die Môrester geword. Dis toe dat hij sij vrouw,
kinders en kleinkinders kom haal het, om bij hom aan die sonop kant
van die lug te woon. Dog die groot blink Môrester moet ons verstaan,
is die Hart van Dageraad.
NO. 22
DIE AANDSTER IS DIE OOG VAN AANDSKEMERING.
OPMERKINGS:--Hierdie Storie het ons eenmaal hoor vertel, en wel
op die plaas Zoovoorbij, langs Hantamrivier, dist. Calvinia. Daar
was een aand in 1881 'n Boesman-danspartijtjie, toe het een van
die outas sij talent in storie-vertel laat hoor.
Die twee seuns van die Son, Dageraad en Aandskemering, het van hulle
jong dae af al nie met mekaar kon klaarkom nie. As kinders, het hulle
altijd getwis en nie bijmekaar wou slaap nie. Dageraad se werk het
met dagbreek tot sonuit geduur, en hij het nie sulke goeie oë gehad
nie--dus het hij gewoonlik saands vroeg gaan slaap. As hij in die
nag opblij, dan moet daar 'n groot vuur wees om vir hom lig te maak.
Maar Aandskemering het twee groot oë gehad, wat in die donker nes
twee vlamme vuur blink. Sij werk het met sononder begin en geduur tot
donker; dan rinkink hij in die nag, of gaan jag en kos soek. Daar hij
glad niks van sij broer, Dageraad, gehou het nie, was sij eerste werk
om sij vader, die Son, in sij bed te sit en dan kos en water vir sij
moeggeloopte vader te gee. Dan gaan hij die blouw lug, wat Dageraad
in die oggend uitgehang het, afpluk, sodat die Sterretjies weer kans
kan krij om aan die hemel te flikker en skitter.
Een oggend, toe Aandskemering van sij jag huiswaarts keer, en Dageraad
gereedmaak om lig te maak--dus net met die begin van dagbreek--,
ontmoet die twee broers en begin somaar uit die staanspoor te
twis. Hulle pak mekaar en slaan vuis. Dageraad grijp sand en stof en
wou dié in die groot oë van Aandskemering gooi--dog dit was mis. Toe
roep Dageraad uit: "Hierdie sand en stof sal Muskiete en Muggies
word, om jou saands en snags te bijt." Aandskemering, nie links nie,
grijp water, om in die nouw ogies van Dageraad te gooi--en ook dit
was mis. Toe roep hij uit: "Dit sal Douw word, om jou pad vir jou
soggends nat te maak!"
Deur Dageraad nie sulke goeie oë gehad het nie, kan almaal wat in die
oggendskemering rondloop, ook nie so goed sien nie, terwijl, aan die
anderkant, Aandskemering groot oë gehad het; daarom kan algaar beter
in die aand as grouw voor dag sien.
Wolf se dogter, wat so verlief was op Dageraad en hom nie as haar man
kon krij nie, het tog man gekrij; maar spoedig was sij weduwee deur
die sterfte van haar man. Sij word nog meer verlief op Aandskemering,
die ander broer.
Maar Aandskemering het al 'n ander mooi meisie, met groot oë, vir
hom uitgekies en was met haar getrouwd.
Wolf se dogter gaan weer na haar vader, Wolf, toe, om sij raad te vra,
en versoek hom om hierdie slag tog beter raad te gee as die laaste
keer met Dageraad. Die ou krap sij kop 'n rukkie en dink diep. Hij
gee daardie dink op en roep uit: "Loop vra vir jouw ma."
Sij stap na haar ma, wat meer kennis van sulke sake het as haar pa,
en vra haar om raad.
"Kijk, mij kind, jij is 'n weduwee; jouw man en kindjie is
dood. Aandskemering en sij vrouw het ook 'n kindjie, na wie hulle
baie gek is. Ek sal jou raai om daardie kindjie te gaan steel; en vind
Aandskemering later uit dat jij die kind het, sal hij jou trouw--net
terwille van die kind. Maar voor jij gaan, laat ek jou worteltjies
gee om die ouers van die kind te toor."
Wolf se dogter vat die worteltjies, maal dié fijn en stap daarmee
weg. Bij Aandskemering se huis staan net 'n pot op die vuur te
kook. Dit was skemeraand toe sij daar aankom, en Aandskemering was toe
nog nie thuis nie. Wolf se dogter, toe sij bij die vuur verbij kom,
roep uit: "A, watter kos kook julle vanaand? Ek het die ruik daarvan
al ver kon snuiwe."
Sij maak of sij die kos in die pot omroer, en met hierdie geleentheid
gooi sij skelmpies die toorgoed daarin.
Aandskemering het laat weggeblij. Sij vrouw het honger gekrij en begin
te eet. Intussen steel Wolf se dogter die kind, wat aan slaap geraak
het, en vlug daarmee. Want die moeder het ook vas in die slaap geval.
Toe Aandskemering die nag thuis kom, lê sij vrouw, tot sij
verwondering, vas in die slaap--dis mos iets wat sij in die dag moet
doen. Hij maak haar wakker; maar sij was glad deurmekaar. Hulle soek
die kind, maar vind dit nêrens nie. Want die moeder haar geheue het
verlore geraak, en sij kon niks vertel nie.
Die vader, bij hierdie tijd, het ook honger gehad. Hij wou van die kos
in die pot eet; maar dit het ook bij hierdie tijd bitter geword. Toe
vind hij uit dat die kos betower was. Hij gaan gouw sij eie worteltjies
grawe en eet dié; en bring daarvan ook aan sij vrouw. Sij kouw net
effentjies daaraan, word 'n bietjie reg, maar word bang, en wou nie
meer daarvan eet nie. Al wat sij toe kan herinner, is haar kind,
en dat 'n dier bij haar was. Maar sij verbeel haar dat daardie dier
'n groot Muis was. Sij word toe so venijnig op Muise dat sij hulle
vermoor waar sij hulle krij. Dog sij self verander langsaam in die
gedaante van 'n Uil. Net soos haar man, Aandskemering, skemerlig maak,
dan ontwaak sij, vlie weg om die Muise te vermoor en dan op die tak
van 'n boom te gaan sit om hoe-hoo, hoe-hoo oor haar kind te huil.
Toe Wolf se dogter dit alles bemerk, toe begrijp sij dat dit nou haar
tijd is om haar lijf na haar beminde, Aandskemering, aan te bring;
en sij kom met die kind agter haar rug aangestap. Dadelik herken die
kind sij vader, steek sij armpies na hom huilend uit; dog sij moeder,
wat in 'n Uil verander is, ken hij glad nie meer nie. Sij vader neem
hom in sij arms, dog die kind het ook verander, sodat sij vader hom
nie as sij eie kind kon eien nie. En terwille van die kind, wat hom
gedurig omhels en pa-pa noem, neem hij ook Wolf se dogter tot vrouw,
wat nou te danig verlieferig op hom is.
Kort daarop kom teen die aand 'n Hamerkopvoël aangevlie. Nou 'n
Hamerkop is 'n voël wat alles in die water kan sien wat gebeur; want
alles spieël hul in die water af. Daardie Hamerkop het oor die hut
van Aandskemering gevlie, waarin die famielie van Aandskemering sit
en gesels. Hij roep toe vir Uil, wat so treurig oor haar kind kerm;
en haar man, Aandskemering, stap saam.
Wolf se dogter sit in die hut luister hoe Hamerkop alles vertel hoe
sij die famielie betower het. Sij grijp die kind en vlug met hom op
haar rug weg. Toe hierdie bedrog ontdek word, word Aandskemering
so boos dat hij sij pijl en boog grijp om Wolf se dogter dood te
skiet. Maar hij was te laat--sij het reeds weggevlug.
Hij agtervolg haar tot bij Wolf se huis en skop daar toe 'n bombarie
op. Maar Wolf bring hom, na baie redeneer te hê, tot bedaring, en sê:
"Aandskemering, kom stap saam met mij na daardie klipkrans toe, en
ek sal jou daar wijs dat jouw vrouw en kind daar fris en gesond sit
en op jou wag."
Die twee stap saam, en toe hul op die rantjie van die afgrond staan,
stoot Wolf vir Aandskemering die afgrond af. Aandskemering val daar
onder. Een van sij blink oë bars op die plek, dog die ander vlie in
die lug op en word toe die groot blink Aandster.
Die kindjie treur en treur oor sij ouers en wil nou nie meer tevrede
bij Wolf se dogter wees nie. Hij het weggekwijn, tot hij 'n IJstervark
geword het, wat uitkom as dit skemeraand word en sorg om voor dagbreek
in die klipskeur thuis te wees. Uil sit nou nog te kerm oor haar kind,
terwijl Wolf nog al aande vir Aandskemering agter die westerantjie
die afgrond instort.
NO. 23
DAMPERTJIE EN SPUITERTJIE SKIET MET WEERLIG.
OPMERKINGS:--Dampertjie is 'n swart-blouw Goggatjie met
'n langwerpige ronde lijf. As hij aangeroer word dan slaan
daar 'n swart-blouw damp uit sij lijf. Spuitertjie is 'n vaal
langwerpige plat Gogga--hulle stap gewoonlik twee bij mekaar. Sodra
hij aangeroer word, dan spuit daar gewoonlik 'n helder straal
vloeistof uit sij lijf, wat vreeslik in die oë brand. In hierdie
Storie word 'n ander verhaal gegee hoe wolke ontstaan het; ook kom
die Boesman-bijgeloof uit dat swart weerlig doodslaan en nie die
blink weerlig nie. Die rijm-gedeelte het ons 'n bietjie verbeter,
daar die verteller dit uit Boesmans aan ons vertaal het.
Toe die Son nog 'n Mens van die ougeslag was en rondgeloop het, het
sij maters hom vermoor. 'n Ander man het 'n entjie daarvandaan op
'n miershoop gesit en het die hele moord aanskouw. Hij het gesien dat
Wolkop (of Wolkkop) die aanvoerder van die moordenaars was. Ook het
hij gesien hoe Wolkop se vrouw en ander meide hulle kinders gestuur
het om die kop van die Son in die lug te gooi. Na dit was hul gerus.
Toe eers gewaar Wolkop dat die ander man dit alles gesit en aankijk
het. Wolkop stap na die man toe en sê: "Hoor, as jij gaan vertel
wie die Son vermoor het, dan vang ons jou en snij jou lewendig aan
touwtjies vleis! Jij maak jouw mond nie oop nie."
Die man was maar van die bang soort en hij belowe hand en mond om
met niemand daaroor te praat nie.
Maar die moordgeheim kwel hom daarna baie, en hij voel, as hij dit nie
vertel nie, dat sij hart sal bars, en dat die spokerij snags nie bij
hom sal ophou nie. Dog aan die anderkant was hij bang om in touwtjies,
so lewendig-lewendig, gesnij te word. Daarom maak hij liewers sij
mond nie oop nie, en maak vir hom sulke kos wat hij tussen sij lippe
kan opsuie.
'n Ou Towenaar kom bij hom en praat met hom; maar die man wou geen
antwoord gee nie--te bang om sij mond oop te maak dat die geheim sal
uitvlug en bekend word.
Die ou Towenaar sê daarop: "As jij nie jouw gedagte uitpraat nie,
dan sal jouw hart bars, en jij sal op die plek doodval."
Die man voel dit, dog hij was te bang om aan vleistouwtjies gesnij
te word; hij gee nog geen antwoord nie en stap weg.
Hij voel sij hart swel, en die sweet tap hom af. Hij kom bij 'n ou
erdvarkgat, hij staan te dink, hij maak die bek van die gat toe,
en laat net 'n klein gaatjie oop; daarin praat hij hierdie woorde:
"Dis Wolkop, die vabond;
Dis Wolkop en maters;
Ook Wolkop se kinders,
Wat kwaad doen en stil blij--
Dis hulle!"
"Ek praat nou maar reguit:
Ek het dit gesien, ja;
Maar moet mij bek hou, of
Hul snij mij aan riempies--
Sê hulle!
"Maar hou ek mij bek toe,
Dan bars mij ou hartsak.
Nou hoor hier: Die Sonman
Het hulle gemartel--
Dis hulle!"
Voor die woorde kon uitkom, prop hij die gaatjie toe, en die woorde
blij binne in die geslote erdvarkgat. Toe was daardie man nie meer
bang om sij mond oop te maak, lekker te eet en na hartelus te gaap nie.
'n Ruk daarna hardloop 'n klomp gemsbokke oor die gat; een van die
bokke trap met sij poot 'n gat deur tot in die groot gat, en toe
kom daar 'n swart-blouw damp deur die deurtrapplek. Die damp was die
woorde wat al vermuf het. 'n Lewerkie wat daar nabij was, gaan kijk;
en toe hoor hij van daardie woorde wie aanvoerder van die moordenaars
van die ouman, die Son, was. Ewe blij vlie hij op in die lug, dartel
rond en herhaal wat hij gehoor het--iets wat hij nou nog soggends doen
om in die lug met vrolike gesang die boodskap aan die Son te bring.
Die ou Towenaar, wat 'n stokoud broer van die Son is, luister na
die woorde wat die Lewerkie sing, en hij stap reguit na die man
toe wat daardie woorde in die erdvarkgat toegeprop het, en hij vra:
"Hoekom het jij vir jou doofstom aangestel toe ek die ander dag met
jou gepraat het? Nou, omdat jij die kwaad verberg het, sal jij in 'n
Swart Goggatjie verander. Op die warm sand, wat die Son geskroei het,
sal jij trap om jouw pote te brand. En daardie woorde, wat in die
erdvarkgat vermuf het, sal 'n damp wees wat uit jouw lijf sal slaan."
En die man verander op die plek in 'n Gogga, wat ons 'n Dampertjie
noem.
Dampertjie se suster, wat naas hom gesit het, huil en gaan tekeer en
wou die Towenaar met sand of klippe gooi; dog hij verander haar ook in
'n Dampertjie, wat toe bij haar broer woon.
Dadelik stap die ou Towenaar na Wolkop toe en vra hom waarom hij en
sij maters die Son gemartel en vermoor het. Wolkop wou nog strij; maar
toe die ou Towenaar sij aandag tot die lied van die Lewerkie trek,
hoor hij dat die voëltjie sing dat dit die woorde van Dampertjie is;
en hij kon nie meer strij nie.
Toe sê die ou Towenaar teen Wolkop: "Jou sal ek ook in 'n Gogga
verander; die pijle waarmee jij mij ou broer, die Son, geskiet het,
sal nou in water verander, wat soos vuur sal brand. Voortaan sal jij
die Spuitertjie-Gogga wees, wat ook op die hete sand sal rondhol,
wat die Son so warm geskroei het." Van toe af word Wolkop die
Spuitertjie-Gogga.
Spuitertjie was nou baie boos op Dampertjie en soek nou net een streek
deur om hom, waar hij hom krij, dood te maak. In die veld krij hij
Dampertjie se suster; hij steel haar en vlug ver met haar weg.
Dampertjie het orals na sij suster rond gesoek, dog kon haar nie
vind nie. Eindelik ontmoet hij vir Hotnotsgod, en dié vertel hom
dat Spuitertjie haar gesteel en met haar gevlug het. Dampertjie was
boos, en hij stap na die plek waar sij suster sit en treur. Hij vind
haar, vat haar hand, en broer en suster vlug weer terug. Sij grijp
Spuitertjie se knapsak, waarin hij die brandwater opberg, hang dit
om haar hals, en draf naas haar broer, en die twee loop wat hul
geleer het.
Spuitertjie ontdek die vlugterij gouw. Hij hol allangs die maanhaar
van 'n rantjie, vanwaar hij Dampertjie en sij suster mooi in die
vlakte kan herken. Hij maak wit donderwolke; want waar Dampertjie
vlug, het hij weer swart donderwolke gemaak. Spuitertjie skiet uit
die wit wolke met blink weerlig, dog Dampertjie sê aan sij suster:
"Moenie bang word nie; kom loop aan die ander kant van mij, dan kan
hij jou nie raak nie." Dampie skerm die weerligstraal weg. Die sak
met die brandwater skommel in die knapsak en ruk en pluk die suster
in haar drafstap rond.
Dampertjie kon vir Spuitertjie daar op die rantjie, en tussen die
klippe, nie goed beken nie; daarom kon hij nie raakskote met sij swart
weerlig skiet nie; dog hij peil op die plek waar die wit lig vandaan
kom. Hulle vlug en vlug haastiger. Spuitertjie kom en kom, en blij
hol langs die maanhaar van die rantjie, dan voor, dan agter die klippe.
Hij skiet weer blink weerlig, dog Dampertjie skerm dit met sij arm af,
en gooi weer van die swart weerlig na Spuitertjie se kant toe. Hij
moedig sij suster aan om gouw te loop.
Eindelik sien hij vir Spuitertjie bo teen die lug op die rantjie staan,
hij skiet 'n swart weerligstraal op hom af. Raak! Spuitertjie val en
skop met sij voete op die grond: die gedreun daarvan is die gerommel
van die donderweer.
Dampertjie moedig sij suster steeds aan om flink aan te draf. Die
wit wolke pak swaar op die rantjie, waar Spuitertjie lê en skop. Die
gedreun rommel hard. Die swart wolke pak dik bokant en om Dampertjie
en sij suster, wat nou eers hard vlug, solank Spuitertjie magteloos
op die grond lê dreunings skop.
Hulle was toe al nabij die huis. Hulle drafstap slaan oor in hardloop;
want Dampertjie soek nou na doktersgoed, daar die slaan van die wit
weerlig teen sij lijf en kop hom hoofpijn gegee het.
Sij suster het toe vir hom gedokter; want sij was blij om weer thuis
te wees. En Spuitertjie het nooit weer tot verhaal gekom om hulle
gedurig te pla nie.
Die Boesmans sê: Die swart weerlig maak geen geraas nie en slaan dood;
dog die blink weerlig maak wel 'n geraas, maar slaan nie dood nie.
NO. 24
DIE DIERE VRA OM KOS EN WATER.
OPMERKINGS:--Sommige van die Geeste-Stories van Boesmans is nogal
heel mooi opgestel; dog vir kinders, wat alte graag daarna luister,
vind die ouers dit nie so doeltreffend as gewone stories nie;
so het ons goed gevind om sulke verhaaltjies te onderdruk, en
waar hul nogal op die toneel verskijn, met hul so min kennis te
maak as moontlik; dog dié soort stories staan in nouw verbinding
met Boesmangodeleer. Die geestegedeelte van hierdie storie is
onderdruk--dus lees maar voort.
Dis lig te begrijp dat storievertellers nie altijd met mekaar
raadpleeg nie: vandaar verskeie verklarings van dieselfde
geskiedenis. So krij ons hier ander verklarings as in die
allereerste verhale.
Toe die Diere en ook die Mense gemaak was, het hulle nie kos en water
gehad nie. Toe moet die een Dier die ander se vleis eet en sij bloed
drink. Maar dit gee 'n uitroeierij onder hulle af; dog wat anders kon
hul doen? Hulle huil toe oor hulle toestand en soek om verbetering. 'n
Baie groot Olifant, wat so groot is dat hij oor 'n rantjie of koppie
kan sien, praat toe en sê: "As ek dood is, sal ek dit baie lekkerder hê
as nou. Dan is ek 'n groot Gees, wat geen kos en water nodig het nie;
want Geeste eet en drink nie; en as ek 'n Gees is, sal ek vir julle
algaar sôre. Mij bene sal ek laat bome word, wat vrugte vir julle
kan lewer; mij senings sal plante word, wat op die grond rank en vir
julle waterige waatlemoene en wilde komkommers dra, en mij hare sal
op die grond groei en gras word. Dan sal julle oorgenoeg kos hê."
Die Diere vra: "Hoelank gaan jij nog lewe? En hoelank moet ons nog
wag? Want 'n Olifant word baie oud."
Hij antwoord: "Hoelank ek gaan lewe, weet ek nie. Al wat julle te
doen het, is: julle moet julle tijd afwag."
Daarop vra die Diere weer: "Waar krij ons water om te drink?"
Hierop gee die groot ou Slang, met die blink steen op sij kop,
antwoord: "So gek om dood te gaan, is ek nie; maar ek sal oor 'n plan
nadink om water te maak. As ek dood is, kan ek dit nie doen nie."
Van al die Diere wat sterk genoeg is om die groot Olifant dood te
maak, is die groot Slang met die blink steen op sij kop die enigste;
want hij is nie alleen baie sterk nie, maar daarbij ook baie giftig.
Daardie groot Slang roep toe uit: "Groot Olifant, jij het jouw eie
vonnis uitgespreek. Jij moet woord hou! Op die plek moet jij dood,
dan sal jij en ons algaar gelukkiger wees as nou."
Hierop maak die groot Slang 'n aanval op die groot Olifant, en bijt
hom met sij gif dood. Toe het al die Diere vereers genoeg kos en
drank aan die vleis en bloed van die Olifant. Dieselfde aand sien die
Diere die groot Gees van die Olifant, met twee groot vurige oë en bek,
rondstap; maar die Gees stap weg en doen vir hulle niks nie.
So het hij aand vir aand kom kijk na sij aas, waaraan die Diere eet
tot daar glad niks meer oorgeblij het nie as net die bene, senings
en hare. Toe praat die Gees met die bene, die senings en hare, dat
hul bome, rankplante en gras moet word, wat kos aan die Diere moet
verskaf, en dat hul hulle eie sade moet dra, om hulle self verder
voort te plant.
Toe kom daar bome, rankplante en gras.
Maar daar was toe nog geen water nie. Hiervoor het die groot Slang
mos belowe om te sorg. Hieroor spreek die Diere toe die groot Slang
aan en vra hom waarom hij nog langer versuim om water te maak.
Op die plek kruip hij onder die grond en maak toe die onderaardse
waters, wat in fonteine staan of uitborrel.
Die gras en bome langs die fonteinplekke groei toe welig en geil;
maar die plante op die berge en vlaktes kwijn, verlep en verdor. Toe
huil daardie plante en soebat die Sterretjies en Maan om tog van
hulle water snags op die bome, rankplante en gras uit te giet.
Maar die Maan en Sterre antwoord dat hul net genoeg water vir hulle
eie gebruik het, en daarvan nie kan spaar nie.
Daarop huil die plante wat op die berge en vlaktes groei. Die plante
aan die waterbronne huil ook saam oor die lot van hulle broers en
susters. Hierdie rouwgekerm was te veel vir die Maan en Sterre,
wat toe ook met die dorstiges bitterlik saamhuil; en hulle trane val
snags in druppels op die blare van die plante, sodat hulle soggends
nat gedouw is.
Die geval nou is: Die Diere het genoeg drinkwater bij die fonteine,
wat deur die groot Waterslang gemaak is; ook die plante wat bij die
fonteinplekke groei het volop water; maar die berge en vlaktes is
droog en dor. Dan kom daarbij nog: Die sonstrale is warm en dorstig,
en die wind is dor en ook dorstig; daarom lek daardie sonstrale en
wind die douwtrane soggends vroeg op.
Daar was 'n groot Bees, wat baie graag gras geëet het, en hij kon nie
genoeg daarvan krij om te eet nie. Hij sê toe dat hij reën sal maak om
orals op die velde te laat uitstort. Hij neem van die waters van die
fonteine en gooi dit in die lug. Hij stap van fontein na fontein en
smijt water in die lug. Die winde kom van ver af en drijwe al daardie
waters bo in die lug saam om wolke te vorm; dan vervoer hij die wolke,
wat reën uitskud, oor die velde; en so het die eerste reëns ontstaan.
Later, as daar droogte oor die land kom, word daardie Reënbees
rondgelei om die plekke te wijs waar dit droog is. Die plekke wat hul
hom nie kom wijs nie, blij droog tot hul hom eendag daardie plekke
gaan wijs.
Van toe af was daar genoeg kos en water vir al die Diere.
Maar partij Diere was te moorddadig en wederstrewig en kon nie ophou
om te moor en te verslind nie. Hulle wou glad nie veldvrugte en gras
eet nie. Leeuw, Tier, Wolf, die Wildekatte, Valk, Uil en nog baie
ander het tot daardie klas behoort, om niks anders as vleis te wil eet
nie. Aasvoël het gesê hij is met die aas van die dooie Diere tevrede.
En so bestaan die wêreld vandag nog: Die een leef van die ander,
en sonder die ander kan die een nie bestaan nie.
NO. 25
BOESMAN-GEBEDE.
OPMERKINGS:--Die Boesmans is deeglik bewus daarvan dat daar hoër
Magte oor Mens en Bees geplaas is. Waar die Magte hul huisves,
is nie so 'n duidelik uitgemaakte saak bij hulle nie. Maar die
Son, die Maan, die Sterre en denkbeeldige Geeste of Diere besit,
volgens hulle beskouwing, sulke mag. Daarom wend die Boesmans
hul om hulp en leiding na daardie hemelbolle of na skeppings van
hulle eie gedagtes. 'n Boesman besit 'n groter godsdienssin as
bijvoorbeeld die Kaffers. Hij ken 'n Opperwese onder 'n bepaalde
naam: die Kaffer het nie so 'n woord as GOD in sij taal nie. Albei
rasse glo in die opstanding van die Dode; maar van 'n bepaalde
Hemel of Paradijs of Hel het hul geen begrip nie. Hulle saligheid
bestaan uit oorvloed en voorspoed, hulle straf uit honger,
verdriet en verdrukking.
Die winternagte is koud en lank. As 'n getrouwe vader moet die Boesman
vir vleis vir sij vrouw en kinders sorg en moet reeds soggends, bij
skaarste van Wild, vroeg uitkruip om te gaan jag; die meid met haar
kinders gaan soms onbeskermd veldkos in die vorm van vrugte, wortels
en uintjies soek. Daarom is hulle blij as die Son uitkom om hulle warm
te maak, sodat die daaglikse laste vir hulle nie so swaar word nie.
As die Son uitkom na 'n bitter koue en hongerige nag, dan draai die
vader of moeder hulle gesigte, met die hande voor die oë, na die
oprijsende Son; en partijkeer sê hul aan hulle kinders om dit ook te
doen. Dan roep hij of sij uit: "O, Son, ek is so blij om jou weer
volmaak terug te sien en opstaan om jouw werk, sonder moegword, te
aanvaar. Maak mij net so sterk as jij, dat, as ek agter die wild jag,
ek nie moeg, honger en dors krij nie. Jouw gesig blink van warmte: mij
tande kletter van die koue. Jouw gesig blink, omdat jij dit volop het:
mij gesig is verrimpel van koue, honger en dors. Skink mij van jouw
oorvloed. Gooi na mij daardie orige kos wat jij nie nodig het nie. Gee
mij van jouw warmte dat ek nie hoef te verkluim nie. Vat mij arm, as
ek na wild skiet, dat mij pijl die wildding mag tref. Dink daaraan:
Jij het volop: ek en mij famielie lij baie dae knaende honger."
Daarop gaan hul vleitig aan jag. As die Son te warm gedurende die
dag word, smeek hul om verligting en koelte.
Gaan die Son die aand onder, en lê 'n nag met koue en honger voor
hulle, dan draai hul weer hulle gesigte, met hande voor die oë, na
die verdwijnende Son en smeek: "Weer is 'n dag verbij, en ons mae is
nog honger, en die koue begin weer om aan ons uitgeteerde liggame
te kouw en vreet. Die Leeuw is skaam vir jou, die Tier is bang vir
jou, en die Wolf is skuw vir jou. As jij ons verlaat, dan staan hul
van hulle lêplekke op, om vir ons met ons vrouwe en kinders op te
vreet. Blij bij ons, om ons warmte en beskerming te gee. Maar as jij
moet gaan, blij dan tog asseblief nie so danig lank weg nie. Kom gouw;
want sonder jou wil ons nie alleen wees nie."
As dit Nuwe Maan word, dan kijk die Boesmans gedurig na die plek
waar hul die jong Maan verwag. En wanneer een die vernuwde Maan
sien--die Maan wat dood was en weer lewendig geword het--en wijs een
die strepie Maan aan, dan kijk hul weer na die plek waar hij wijs. En
sien hul die Maan, dan sluit hulle die oë met hulle hande en roep uit:
"Dis Nuwe Maan! Weer Nuwe Maan! Neem mij ou gesig van mij weg. Gee mij
jouw nuwe gesig. Neem mij gesig weg, wat nie so plesierig voel nie en
altijd treur, en gee mij jouw vrolike en plesierige gesig, wat sterf
en weer lewendig word, wat kwijn en weer lag. Maak mij gesig dat dit
net so word--al treur ek, dan herleef mij vrolike gesig weer. Want
toe ons gedink het dat jij dood was, het jij tog gelewe; want hier is
jij om ons troos en lewe te gee. Skink mij van die vreugde wat jij
daarbo geniet, dat ek ook, as ek sterwe, weer lewendig word, om die
altijddurende vreugde daarbo te kom geniet. Jij het tog vroeër gesê
ons sal nie sterwe nie; maar sal weer uit ons slaap ontwaak. Maar
die Haas wou nie glo nie en strij met jou, en nou word ons terwille
van die Haas gestraf om te sterwe. Ag, neem dié straf van ons weg
dat ons net weer effens die doodslaap insluimer en weer ontwaak."
Is dit Volle Maan, dan word weer gebede van dieselfde aard opgesê--net
word daarbij gevoeg: "Die Son skiet vinnig met sij pijle. Hij skiet
raak met sij pijle, en daarom skiet hij stukkie vir stukkie van die
Volle Maan af. Maar hou moed! Jij is onsterflik!"
Die Sterre verdien ook baie die godsdienstige aandag van die
Boesmans--vernaamlik die Planete en die groot skitterende Sterre. In
die somer is daar 'n soort Sprinkhaan-Gogga wat saands "Tsau,
Tsau!" skree; dog die Boesmans wil nie weet dat dit 'n groot Gogga is
wat so "Tsau, Tsau!" maak nie, en sê dis die Sterre. Hulle beweer dat
die Sterre die blink oë van Leeuws, Tiers, Wolwe, Jakhalse, Katte en
Springbokke vervloek, omdat hulle ook in die donker blink. Daarom
sê hul dis die Sterre wat "Tsau, Tsau!" snags in die somernagte
roep--hulle vervloek net wie blink oë het.
As 'n groot blink Ster saands bokant die bergrante sij verskijning
maak, dan word in die grootste eerbied uitgeroep: "Vat mij hart,
wat gebrek lij. Gee mij jouw hart, wat in oorvloed klop. Want ek glo
nie dat jij gebrek kan lij nie. Alles daarbo bij jou rol en skitter
in oorvloed. Vat mij maag, wat so beestelik honger voel, mij maag,
mij maag, wat brand van gebrek. Gee mij jouw maag, wat gevul is met
die lekkerste kos. Jij lij nooit honger nie; daarom is jij so groot,
so vet en so blink. Vat mij arm, wat so sleg skiet, wat nie kan raak
skiet nie. Al hou mij oog hoe mooi korrel, dit is mis en blij mis. Gee
mij jouw arm, waarmee jij so net skiet--altijd raak en nooit mis
nie. Dan sal ek, en mij vrouw, en mij kinders, en algaar ons mense
genoeg kos krij, dat ons gesigte ook kan blink, dat ons harte ook
kan skitter, dat ons ook so skoon en vet kan word. Toe help ons;
help ons--en help ons mooi!"
Op hierdie manier kom al hulle vereerde Wesens aan die beurt. Iedereen
word na sij aard aangespreek.
Om die Hotnotsgod, 'Kaggen, word hande geklap en gedans: Sij naam
staan hoog. Hulle roep uit: "Jij, 'Kaggen, hou jouw kop hoog. Jij
vat raak waar jij grijp. Leer ons jouw slag, en ons sal nie gebrek
hê nie. Jij eet gulsig, maar jij eet lekker. Volopkos is jouw naam!"
Vir die denkbeeldige Waterslang roep hul uit: "Jouw bors roggel, omdat
dit vol water is. Die Sterre het jou lief--daarom blink die steen op
jouw kop. Gee ons water in die woestijn, waar die vreemdeling van dors
moet sterwe. Gee ons water waar geen water is nie. Kruip onder die
grond, waarheen ons voetspore heenloop. Waar ons trap met ons voet,
laat die water onder die grond daarnatoe stroom. Maar stop die fonteine
dig toe as jij die getrap van vreemdelinge hoor. Met jou as ons vrind
lij ons nooit geen dors nie. Maar die vreemdeling moet jij haat wat
ons wild kom skiet en verja, wat ons en ons kinders kom verdrijwe."
Die Waterbees word in tijd van droogte aangeroep: "Waar wei jij nou in
die groen-grasvleie? Jij het lekker; maar ons wild word maer en trek na
ander volop streke weg. Ons bene is moeg om die wild te agtervolg. Kom
gouw, kom gouw! Ons kom jou haal, om hier te laat reën, dat die wild
kan terugkom. Ons hoor die geblaas van jouw neus. Mistige-weerwolke
stoom daar uit. Die asem van jouw neus ruik soet en verkwik die dorre
veld. Jouw voetstappe trippel oor die grond soos 'n Kwagga wat gaan
drink. Windmaker is jouw naam!"
NABERIG.
Ons het die "Boesman-Stories" in vier Deeltjies geskrijwe:--
Deel I bied ons tans aan, en handel oor die godeleer en vertellings
wat in nouw verband staan met die Boesman se godsdienstige opvattings.
Deel II sal bevat dierstories, soos deur Boesmans vertel. Dadelik sal
opgemerk word dat die Boesman se verhale van die Diere glad anders
klink as die Hottentotstories. Bij die Boesmans is Wolf glad nie die
domkop en Jakhals altijd die slim man nie.
Deel III sal bevat gemingde verhale wat betrekking het op die Boesmans
hulle gebruike en gewoontes.
Deel IV sal eweneens bevat gemingde vertellings wat meer van 'n
avontuurlike aard is.
Die Boesman-stories is maar nog baie onbekend, en daar bestaan
geen beter hoop om hulle later beter te ken nie. Dus hoop ons dat
oningewijdes van baie dingetjies in hierdie "Boesman-Stories" sal
hoor wat hulle nog nooit ter ore gekom het nie--daar sal minstens
'n honderd sulke sprokies meegedeel word.
Die lewensaard, die strijd om te bestaan en die gedagtes van 'n
Boesman, wat aan uitsterwe is, is wel interessant genoeg om te volg,
en voer ons eeuwe terug in die gees, al staan ons nou op die treetjies
van Heden.
Die Skrijwer.
NOTAS
[1] Die woord gramadoelas is 'n Afrikaanse woord, wat beteken 'n
aaneengeskakelde, woeste en onbewoonde gebergte, waar 'n mens net sien
koppe, rante, klowe, kranse, afgronde en houtbosse, wat algaar met
'n blouwkristalhemelgewelf oordek is.
[2] Die Kaffers het dieselfde geloof, dat die Swareweer 'n groot
Voël is, wat die wolke uit die see gaan haal, en sê verder dat 'n
mens daardie Voël met 'n asgaai kan doodgooi--maar dan moet daardie
persoon net gouw wees.
[3] Dit is ook 'n Kaffer-bijgeloof.
End of Project Gutenberg's Boesman-Stories, Vol 1 of 4, by G. R. von Wielligh
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK BOESMAN-STORIES, VOL 1 OF 4 ***
***** This file should be named 62330-8.txt or 62330-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
http://www.gutenberg.org/6/2/3/3/62330/
Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project
Gutenberg (This file was produced from images generously
made available by The Internet Archive)
Updated editions will replace the previous one--the old editions will
be renamed.
Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive
specific permission. If you do not charge anything for copies of this
eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook
for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports,
performances and research. They may be modified and printed and given
away--you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks
not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the
trademark license, especially commercial redistribution.
START: FULL LICENSE
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg-tm License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project
Gutenberg-tm electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the
person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph
1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm
electronic works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the
Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when
you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country outside the United States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work
on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the
phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and
most other parts of the world at no cost and with almost no
restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it
under the terms of the Project Gutenberg License included with this
eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the
United States, you'll have to check the laws of the country where you
are located before using this ebook.
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase "Project
Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format
other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg-tm web site
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain
Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works
provided that
* You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has
agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
within 60 days following each date on which you prepare (or are
legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
payments should be clearly marked as such and sent to the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation."
* You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or destroy all
copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm
works.
* You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
receipt of the work.
* You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and The
Project Gutenberg Trademark LLC, the owner of the Project Gutenberg-tm
trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any
Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at
www.gutenberg.org Section 3. Information about the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is in Fairbanks, Alaska, with the
mailing address: PO Box 750175, Fairbanks, AK 99775, but its
volunteers and employees are scattered throughout numerous
locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt
Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to
date contact information can be found at the Foundation's web site and
official page at www.gutenberg.org/contact
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
[email protected]
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular
state visit www.gutenberg.org/donate
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works.
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of
volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
