Encomium artis medicae

By Desiderius Erasmus

The Project Gutenberg EBook of Encomium artis medicae, by Desiderius Erasmus

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org


Title: Encomium artis medicae

Author: Desiderius Erasmus

Release Date: August 20, 2005 [EBook #16561]

Language: Latin


*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK ENCOMIUM ARTIS MEDICAE ***




Produced by Louise Hope, Frank van Drogen and the Online
Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net. This
file was produced from images generously made available
by The Internet Archive/Canadian Libraries





[Illustration:
IMAGO·ERASMI·ROTERODA
MI·AB·ALBERTO·DVRERO·AD
VIVAM·EFFIGIEM·DELINIATA·

"TÊN·KREITTÔ·TA·SYNGRAMMATA·DEIXEI"

·MDXXVI·

A/D]

       *       *       *       *       *


             ENCOMIUM ARTIS MEDICÆ

      Desiderio Erasmo Roterodamo Autore.



            DE LOF DER GENEESKUNDE
                     van
              Desiderius Erasmus.


       *       *       *       *       *

_Erasmus Roterodamus_
_D. Henrico Afinio Lyrano_
            _insigni Medico_
                _S.D._

Nuper dum bibliothecam recenseo, doctissime Afini, venit in manus
oratio quaedam olim mihi nihil non experienti, in laudem artis medicae
declamata; continuo visum est orationem non optimam optimo dicare
medico, ut vel tui nominis lenocinio studiosorum centuriis commendetur.

Erit hoc interim mei in te animi qualecunque documentum, dum dabitur
aliud nostra necessitudine dignius.

Bene vale.

Lovanii tertio Idus Martias Anno MDXVIII.


       *       *       *       *       *

[Transcriber's Note:

All sidenotes have been collected here to act as a table of contents.
Most repeat key words, names or phrases from the text. Those that
appear at the beginning of a paragraph, along with a few others that
function as explanatory notes, have also been kept in their original
places.

A few Greek words have been transliterated, and will appear within
"double quotes."

_Attentio._
_Propositio._
_Laudandi ratio per comparationem._
_Dignitas et autoritas medicinae._
  _Inventio artis._
  _Torquet exemplum in suum commodum._
_A difficultate._
  _Longum hyperbaton._
  _Divina res medicina._
  _Laus ab effectu._
  _Ars medicorum et mortuos excitare credita est._
  _Initium vitae medicis debetur._
  _Ab utilitate perpetua._
_Senectam remoratur ars medicorum._
_Totum hominem curat medicus._
  _Temperaturam corporis emendat medicus._
  _A simili._
  _Plato._
_Principibus maxime necessarius medicus._
  _Ab exemplo._
  _Honos habitus medicinae._
  _Honora medicum._
_A similibus._
_Sanitatis custos medicus._
  _Exempla._
  _Christus non aegrotavit._
  _Confutatio._
  _Donum curationis._
_Exemplum._
  _Detorquet._
_Quibus culta medicina._
  _Moses._
  _Orpheus._
  _Homerus._
  _Moly._
  _Nepenthes._
  _Machaon._
  _Paeon._
  _Chiron._
_Christus ipse medicus._
  _Paulus medicus._
  _Raphael._
_A simili._
  Seleucides.
_A quaestu._
_Confutatio._
  _Ex Aristophane._
  _Proverbium._
_Epilogus._ ]

       *       *       *       *       *


         DECLAMATIO ERASMI ROTERODAMI
            IN LAUDEM ARTIS MEDICÆ.


  [Sidenote: _Attentio._]

Quo saepius est ars medicinae, meditatis et elaboratis orationibus,
hoc ex loco, apud plerosque vestrum praedicata, idque a viris singulari
facundia praeditis, auditores celeberrimi, hoc mihi sane minus est
fiduciae, me vel tantae rei, vel aurium vestrarum expectationi
satisfacturum. Neque enim rem prope divinam nostra facile assequetur
infantia, neque vulgaris oratio de re toties audita taedium possit
effugere.

  [Sidenote: _Propositio._]

Verumtamen ne salutari maiorum instituto videar deesse, qui solenni
encomio juventutis animos ad huius praeclarae scientiae studium,
admirationem, amorem, excitandos, accendendos, inflammandosque
censuerunt, experiar et ipse pro mea virili (siquidem me dicentem
adjutabit vestra tum attentio, tum humanitas, favore candido prosequens,
quem ad hoc muneris vestra adegit autoritas) medicae facultatis
dignitatem, autoritatem, usum, necessitatem, non dicam explicare, quod
prorsus infiniti fuerit negotii, sed summatim modo perstringere, ac
veluti confertissimas locupletissimae cujuspiam reginae opes, per
transennam (ut aiunt) studiosorum exhibere conspectibus.

  [Sidenote: _Laudandi ratio per comparationem._]

Cuius quidem ea vel praecipua laus est, primum quod nullis omnino
praeconiis indiget, ipsa abunde per se vel utilitate, vel necessitate
commendata mortalibus. Deinde quod toties iam a tam praeclaris ingeniis
praedicata, semper tamen novam laudum suarum materiam, ingeniis etiam
parum foecundis ex sese suppeditat, ut nihil necesse sit, eam vulgato
more invidiosis illis contentionibus, non sine caeterarum disciplinarum
contumelia depraedicare. Quin illud magis metuendum, ne domesticas
illius dotes, ne germanam ac nativam amplitudinem, ne majestatem humana
conditione maiorem, mortalis oratio non assequatur. Tantum abest, ut vel
aliena contumelia, vel asciticiis Rhetorum fucis, aut amplificationum
praestigiis sit attollenda. [Sidenote: "gnômê."] Mediocrium est
formarum, deformiorum comparatione, aut cultus lenociniis commendari;
res per se vereque praeclaras, satis est vel nudas oculis ostendisse.

  [Sidenote: _Dignitas et autoritas medicinae._]

Iam primum enim (ut ad rem festinemus) reliquae artes quoniam nulla non
magnam aliquam vitae commoditatem attulit, summo quidem in pretio fuere.
Verum medicinae quondam tam admirabilis fuit humano generi inventio, tam
dulcis experientia, ut eius autores, aut plane pro diis habiti sint,
velut Apollo, et huius filius Aesculapius, imo (quod ait Plinius)
singula quosdam inventa deorum numero addiderunt, aut certe divinis
honoribus digni sint existimati, velut Asclepiades, quem Illyrici
numinis instar receptum Herculi in honoribus aequarunt. Non equidem
probo quod fecit antiquitas, affectum sane ac iudicium laudo, quippe
quae recte et senserit et declararit, docto fidoque medico nullum satis
dignum praemium persolvi posse.

  [Sidenote: _A difficultate._]

Etenim si quis secum reputet, quam multiplex in corporibus humanis
diversitas, quanta ex aetatibus, sexu, regionibus, coelo, educatione,
studiis, usu varietas, quam infinita in tot milibus herbarum (ne
quid interim dicam de caeteris remediis) quae alibi aliae nascuntur,
discrimina. Tum quot sint morborum genera, quae trecenta nominatim
fuisse prodita scribit Plinius, exceptis generum partibus, quarum omnium
quam nullus sit numerus, facile perpendet, qui tantum norit, quot formas
in se febris vocabulum complectatur, ut ex uno caetera aestimentur;
exceptis his, qui quotidie novi accrescunt, neque secus accrescunt,
quam si de composito cum arte nostra bellum suscepisse videantur.
Exceptis venenorum plus mille periculis, quorum quot species sunt,
tot sunt mortis genera, totidem remediorum differentias flagitantia.
Exceptis casibus quotidianis lapsuum, ruinarum, ruptionum, adustionum,
luxationum, vulnerum, atque his consimilium, quae prope cum ipso
morborum agmine ex aequo certant. Denique qui cogitet, quanta sit
in corporum coelestium observatione difficultas, quae nisi cognoris,
saepenumero venenum erit, quod in remedium datur. Ne quid interim
commemorem saepe fallaces morborum notas, sive coloris habitum spectes,
sive lotii signa rimeris, sive pulsus harmoniam observes, velut hoc
agentibus malis, ut hostem medicum fallant et imponant. Tantum undique
sese offundit difficultatum, ut mihi difficile sit omnes vel oratione
prosequi.

Sed ut dicere coeperam, has omnes rerum varietates studio persequi,
obscuritates ingenio assequi, difficultates industria pervincere, ac
penetratis terrae fibris, excussis undique totius naturae arcanis, ex
omnibus herbis, fruticibus, arboribus, animantibus, gemmis, ex ipsis
denique venenis, cunctis humanae vitae malis efficacia quaerere remedia,
atque horum opportunum usum ex tot autoribus, tot disciplinis, imo et ab
ipsis sideribus petere. Haec inquam, tam abdita rimari cura, tam ardua
viribus animi adipisci, tam multa memoria complecti, tam necessaria ad
salutem universi mortalium generis in commune proferre, nonne prorsus
homine maius ac plane divinum quiddam fuisse videtur? Absit invidia
verbis. Liceat id quod vero verius est ingenue praedicare. Non me jacto,
sed artem ipsam effero. Etenim si dare vitam proprium dei munus est,
certe datam tueri, jamque fugientem retinere, deo proximum fateamur
oportet. Quamquam ne prius quidem illud, quod nos soli deo proprium esse
volumus, medicorum arti detraxit antiquitas, ut credula, ita gratissima.
Nam Aesculapii quidem ope Tyndaridam, et post eum complures ab Orco
in lucem redisse credidit. Asclepiades hominem exanimatum, elatum,
comploratumque ab rogo domum vivum reduxisse legitur. Xanthus historicus
catulum leonis occisum, praeterea et hominem, quem Draco occiderat,
vitae redditum fuisse, posteris prodidit, herba quam halin nominant. Ad
haec Juba, in Africa quendam herba revocatum ad vitam, testis est. Neque
vero laboraverim, si sint apud quos haec fide careant. Certe (quod
agimus) admirationem artis tanto magis implent, quanto magis supra
fidem veri sunt, et immensum esse fateri cogunt id quod vero supersit.
Quamquam quantum ad eum attinet, qui vitae redditur, quid refert utrum
anima denuo in artus relictos divinitus reponatur, an penitus in corpore
sepulta, morbique victoris oppressa viribus, arte curaque medici
suscitetur atque eliciatur, iamque certo migratura retineatur? An non
pene paria sunt mortuum restituere, et mox moriturum servare? Atqui
permultos nominatim recenset Plinius libro historiae mundanae septimo,
qui iam elati partim in ipso rogo, partim post dies complusculos
revixerint.

Miraculum est, quod paucis dedit casus. Et non magis mirandum, quod
quotidie multis largitur ars nostra? Etiamsi hanc deo Opt. Max. debemus,
cui nihil non debemus, ne quis haec a me putet arrogantius dicta quam
verius. Complurium morborum ea vis est, ut certa mors sint, nisi
praesens adsit medicus, veluti stupor is, qui mulieribus potissimum
solet accidere, veluti syncopis profunda, paralysis, apoplexia. Neque
desunt ulli vel seculo, vel genti sua in hanc rem exempla. Hic qui
mortem ingruentem arte sua depellit, qui vitam subito oppressam revocat,
nonne ceu numen quoddam dextrum ac propitium semper habendus est? Quot
censes homines ante diem sepultos fuisse priusquam medicorum solertia
morborum vires, et remediorum naturas deprehenderat? Quot hodie
mortalium milia vivunt, valentque, qui ne nati quidem essent, nisi eadem
haec ars, et tot nascendi discriminibus remedia, et obstetricandi
rationem reperisset? Adeo statim in ipso vitae limine, et pariens simul
et nascens salutarem medicorum opem miserabili voce implorat. Horum
arti vitam debet, et qui nondum vitam accepit, dum per eam prohibentur
abortus, dum mulieri seminis recipiendi retinendique vis confertur, dum
pariendi facultas datur. [Sidenote: "paroimia"] Quod si vere dictum est
illud Deus est juvare mortalem, profecto mea sententia aut nusquam locum
habebit illud nobile Graecorum adagium "anthrôpos anthrôpou daimonion",
aut in medico fido proboque locum habebit, qui non juvat modo verum
etiam servat. An non igitur ingratitudine ipsa videatur ingratior, ac
ipse prope vita indignus, qui medicinam alteram secundum deum, vitae
parentem, tutricem, servatricem, vindicem non amet, non honoret, non
suspiciat, non veneretur? Cuius praesidiis nunquam ulli non est opus.
Nam reliquis quidem artibus nec semper nec omnes egemus. Huius utilitate
mortalium omnis vita constat. Nam fac abesse morbos, fac omnibus
prosperam adesse valetudinem, tamen hanc qui poterimus tueri, nisi
medicus ciborum salutarium ac noxiorum discrimen, nisi totius victus,
quam Graeci diaetam vocant, rationem doceat?

  [Sidenote: _Senectam remoratur ars medicorum._]

Grave mortalibus est onus senecta, quam non magis licet effugere quam
mortem ipsam. Atque ea medicorum opera multis contingit, tum serius, tum
multo etiam levior. Neque enim fabula est, quinta, quam vocant, essentia
senio depulso hominem velut abjecto exuvio rejuvenescere, cum extent
aliquot huius rei testes.

  [Sidenote: _Totum hominem curat medicus._]

Neque vero corporis tantum, quae vilior hominis pars est, curam gerit,
imo totius hominis curam agit, etiamsi Theologus ab animo, medicus a
corpore sumat initium. Siquidem propter arctissimam amborum intet se
cognationem et copulam, ut animi vitia redundant in corpus, ita vicissim
corporis morbi animae vigorem aut impediunt, aut etiam extinguunt.
Quis aeque pertinax suasor abstinentiae, sobrietatis, moderandae irae,
fugiendae tristitiae, vitandae crapulae, amoris abjiciendi, temperandae
Veneris, atque medicus? Quis efficacius suadet aegroto, ut si vivere
velit, et salutarem experiri medici opem, prius animum a vitiorum
colluvie repurget? Idem quoties vel diaetetica ratione, vel ope
pharmaceutica bilem atram minuit, labantes cordis vires reficit, cerebri
spiritus fulcit, mentis organa purgat, ingenium emendat, memoriae
domicilium sarcit, totumque animi habitum commutat in melius, nonne per
exteriorem, ut vocant, hominem, et interiorem servat? Qui phreneticum,
lethargicum, maniacum, sideratum, lymphatum restituit, nonne totum
restituit hominem? Theologus efficit ut homines a vitiis resipiscant, at
medicus efficit, ut sit qui possit resipiscere. Frustra ille medicus sit
animae, si jam fugerit anima, cui paratur antidotus. Cum impium hominem
subito corripuit paralysis, apoplexia, aut alia quaedam praesentanea
pestis, quae vitam prius adimat, quam vacet de castiganda cogitare vita,
hunc qui restituit, alioquin infeliciter in suis sceleribus sepeliendum,
nonne quodammodo tum corpus, tum animum ab inferis revocat? In eum certe
locum reponit hominem, ut ei in manu jam sit, si velit, aeternam mortem
fugere. Quid suadebit lethargico Theologus, qui suadentem non audiat?
Quid movebit phreneticum, nisi medicus prius atram bilem repurgarit?

Pietas caeteraeque virtutes, quibus Christiana constat felicitas, ab
animo potissimum pendent, haud infitior. Caeterum quoniam is corpori
illigatus, corporeis organis velit nolit utitur, fit ut bona pars bonae
mentis a corporis habitu pendeat. Permultos homines infelix corporis
temperatura, quam Graeci modo "krasin" modo "systêma" vocant, velut
invitos ac reclamantes, ad peccandum pertrahit, dum animus insessor
frustra moderatur habenas, frustra subdit calcaria, sed equum
ferocientem in praecipitium sequi cogitur. Animus videt, animus audit
sed si oculos occuparit glaucoma, si aurium meatus crassus humor
obsederit, frustra vim suam habet animus. Odit animus, irascitur animus,
at vitiosus humor mentis organa obsidens in causa est, ut oderis, quem
amore dignum judices, irasceris cui nolis irasci. Philosophiae summam in
hoc sitam esse fatetur Plato, si rationi pareant affectus, atque ad eam
rem praecipuus est adjutor medicus, hoc agens ut ea pars hominis vigeat
sapiatque, cuius arbitrio geruntur, quaecunque cum laude geruntur.
Si hominis vocabulo censentur indigni, qui pecudum ritu rapiuntur
cupiditatibus, huius nominis dignitatem bona ex parte debemus medicis.

  [Sidenote: _Principibus maxime necessarius medicus._]

Id cum maximum sit in singulis ac privatis, quanto praeclarius est
beneficium, cum id praestatur in principe? Nulla fortuna magis est
obnoxia malis huiusmodi, quam felicissimorum regum. Quos autem rerum
tumultus ciet unius homunculi vitiatum cerebrum? Frustra reclament qui
sunt a consiliis, furis o princeps, ad te redi, ni medicus arte sua
neque volenti, neque sentienti suam mentem reddiderit. Si Caligulae
fidus adfuisset medicus, non usque ad pugionum ac venenorum scrinia in
perniciem humani generis insanisset. Atque ob eam sane causam publica
consuetudine receptum est apud omnes orbis nationes, ne princeps usquam
gentium agat absque medicis. Proinde cordati principes nulli unquam arti
plus honoris habuerunt, quam medicinae. Quandoquidem Erasistratus (ut
reliquos taceam) Aristotelis ex filia nepos, ob Antiochum regem sanatum,
centum talentis donatus est a Ptolemaeo huius filio. Quin et divinae
literae jubent medico suum haberi honorem, non tantum ob utilitatem,
verum etiam ob necessitatem, ut in caeteros benemeritos ingratitudo sit,
in medicum impietas, quippe qui tamquam beneficii divini adjutor, id
arte sua tuetur, quod optimum nobis et carissimum largitus est deus,
videlicet vitam.

  [Sidenote: _A similibus._]

Parentibus nihil non debemus, quod per hos vitae munus accepisse
quodammodo videmur. Plus mea sententia debetur medico, cui toties
debemus, quod parentibus semel dumtaxat debemus, si tamen illis debemus.
Pietatem debemus ei, qui hostem a cervicibus depulit, et medico non
magis debemus, qui pro nobis servandis cum tot capitalibus vitae
hostibus quotidie depugnat? Reges ceu deos suspicimus, quia vitae
necisque jus habere creduntur, qui tamen ut possint occidere, certe
vitam non aliter dare possunt, nisi quatenus non eripiunt, quemadmodum
servare dicuntur latrones, si quem non jugulent, nec aliam tamen vitam
dare possunt, quam corporis. At quanto propius ad divinam benignitatem
accedit medici beneficium, hominem iam inferis destinatum arte, ingenio,
cura, fideque sua, velut ex ipsis mortis faucibus retrahentis? Aliis
in rebus profuisse sit officium, caeterum in certo corporis animique
periculo servasse, plus quam pietas est. Adde his quod quicquid in
homine magnum est, eruditio, virtus, naturae dotes, aut si quid aliud,
id omne medicorum arti acceptum feramus oportet, quatenus id servat,
sine quo ne reliqua quidem queant subsistere. Si omnia propter hominem,
et hominem ipsum servat medicus, nimirum omnium nomine gratia debetur
medico.

  [Sidenote: _Sanitatis custos medicus._]

Si non vivit, qui vivit morbis obnoxius, et vitam salubrem aut reddit
aut tuetur medicus, an non convenit hunc ceu vitae parentem agnoscere?
Si res exoptanda est immortalitas, hanc medicorum industria, quoad
licet, meditatur, quae vitam in longum prorogat. Quid enim hic notissima
referam exempla, Pythagoram, Chrysippum, Platonem, Catonem censorium,
Antonium, Castorem, cumque his innumerabiles, quorum plerique medicinae
observatione, vitam ab omni morbo liberam neque fatiscente ingenii
vigore, neque concussa memoriae soliditate, neque fractis aut
labefactatis sensibus, ultra centesimum annum prorogarunt? An non
istuc est immortalitatis, quam speramus, hic iam nunc imaginem quandam
exhibere? Christus ipse immortalitatis autor ac vindex unicus corpus
assumpsit, mortale quidem illud, sed tamen nullis morbis obnoxium.
Crucem non horruit, morbos horruit. An non pulcherrimum fuerit, nos
principem nostrum in hoc quoque pro viribus imitari? Apostolos, quorum
nemo fere non multam vixit aetatem, caesos legimus, interfectos legimus,
aegrotasse non legimus. Quocunque pacto hoc illis contigit, certe
praestat idem ars medicorum, quod illis praestitit sua felicitas. Nec
enim audiendos arbitror, qui nobis non minus indocte, quam impudenter
solent illud objicere: Virtus in infirmitate perficitur, somniantes
Paulum gravi capitis dolori fuisse obnoxium, cum ille infirmitatem
vel animi tentationem, vel quod vero propius est, improborum hominum
molestam insectationem appellet. Atque idem ille Paulus, inter
apostolicas dotes, donum curationis recensuit.

Iam auget et illud non levi argumento medicinae gloriam, quod et
Caesarearum legum majestas, et pontificiarum autoritas sese ultro
medicorum judicio submittit, velut in quaestionibus pubertatum,
partuum ac veneficiorum. Item in quaestionibus aliquot ad matrimonium
facientibus. O nova dignitas medicinae. Agitur de capite hominis, et
judicis sententia pendet ex medici praejudicio. Summi pontificis pietas,
si quid indulget, in nonnullis non aliter indulget, nisi medicorum
accedat calculus. Atque in decretis Romanus pontifex episcopum eum, qui
delatus fuerat tamquam foedo immanique morbo obnoxius, ex medicae rei
judicio censet aut amovendum episcopatu, aut suo loco restituendum.
Divus item Augustinus ex medicorum consilio fieri jubet, quod faciendum
est, etiamsi nolit aegrotus. Idem honorem medico debitum, hoc est artis
et industriae praemium, recte eripi scribit ab eo qui detinet, velut
ab injusto possessore et quod alienum est mala fide occupante. Quin ii
quoque, qui conceptis precaminibus, daemones impios e corporibus humanis
exigunt, non raro in consilium adhibent, velut in his morbis, qui
secretis rationibus quaedam sensuum organa spiritusque vitiant, et adeo
daemoniacam speciem imitantur, ut nisi a peritissimis medicis discerni
non queant, sive sunt crassiores aliqui daemones, ut fertur illorum
varia natura, qui medicam etiam opem sentiant, sive morbus adeo penitus
intimis animi recessibus insidet, ut a corpore videatur alienus. In
cuius rei fidem, dum ex innumeris mihi compertum exemplum refero,
quaeso ut me patienter audiatis.

  [Sidenote: _Exemplum._]

Panaceum celeberrimi nominis medicum adolescens colui, is me teste
quendam restituit, nomine Phlyarium, patria Spoletanum, qui ex vermibus
in novum maniae genus inciderat, ita ut in morbo probe teutonice
loqueretur, quod (uti constabat) sanus nunquam potuerat. Quis imperitus
rei medicae non hunc daemoniacum vel dejerasset etiam? At is hominem
facili paratoque remedio menti reddidit. Redditus sibi, teutonice nec
loquebatur, nec intelligebat. Quod si quis hunc vere daemoniacum fuisse
contendat, ea sane res vel maxime medicorum illustrat artem, cui
compertum est et daemones impios parere, quemadmodum in restituenda
vita, ita et in exigendis spiritibus divinae virtutis tum ministrae, tum
aemulae. Neque vero deerant, qui factum hoc magicis artibus tribuebant,
quorum ego calumniam arti nostrae gloriae laudique verto, per quam ea
praestantur, quae vulgus hominum humanis viribus praestari posse non
credit.

  [Sidenote: _Quibus culta medicina._]

Optimo igitur jure priscis seculis, cum nondum sordidi quaestus et
spurcae voluptates vitiassent omnia, medendi ars inter omnes una divinis
ac summatibus viris, opulentissimis regibus, clarissimis senatoribus
praecipue cordi fuit, nec alia mortalium generi gratior. Siquidem Moses
ille magnus, non alia ratione quam artis medicae, cibos suos distinxisse
creditur. Orpheus, Graecorum vetustissimus, de viribus herbarum nonnulla
prodidisse legitur. Homerus ipse, citra controversiam, unicus ingeniorum
fons, plurimus est et in herbarum commemoratione, et in laude medicorum.
Is et Moly nobis depinxit, herbarum omnium (teste Plinio) laudatissimam,
efficacem adversus veneficia, cuius inventionem Mercurio tribuit, hac
Ulyssem suum adversus Circes pocula praemuniens. Idem nepenthes indicat
in conviviis adhibendum, quod moerorem tristitiamque discutiat. Porro
Machaonem, Paeonem, Chironem, Podalirium, ut hac arte praestantes,
saepicule non sine honore commemorat, quorum arte non solum heroibus,
verum ipsis etiam diis subventum esse fingit, illud videlicet
subindicans, summis etiam principibus medicorum praesidiis opus esse,
atque horum vitam medicis in manu esse, qui in caeteros omnes jus vitae
ac necis habere videntur. Quid quod idem Poeta libro Iliados undecimo,
huius artis professionem longe pulcherrimo nobilitavit elogio, cum ait:
[Sidenote: "iatros gar anêr pollôn antaxios allôn"] Unum medicum pluris
habendum, quam caeterorum hominum permultos. Rursum alibi medicum ita
notat, ut dicat eum eruditum in omnibus, palam testans id quod res est,
hanc artem non una aut altera disciplina, sed omnium artium cognitione
circuloque, tum praeter exactum ingenium, multo etiam rerum usu
constare. Pythagoras ille Samius, cui divinitatem quandam tribuebat
antiquitas, de naturis herbarum nobile volumen reliquisse legitur. Atque
ut Platonem, Aristotelem, Theophrastum, Chrysippum, Catonem censorium,
Varronem praeteream, quibus studio fuit hanc artem suis vel studiis, vel
negotiis admiscere, Mithridatem Ponti regem, non perinde regnum, alioqui
locupletissimum, non tam unius et viginti linguarum miraculum, quam rei
medicae peritia nobilitavit, vereque magnum virum declaravit, qui artis
huius commentationes, et exemplaria, effectusque in arcanis reliquit,
ut autor est Plinius. Cuius et hodie nobile theriacae genus nomine
celebratur. Nunc fere regium habetur, aleam ludere, venari, nugas agere.
At olim populi Romani principibus nihil magis erat curae, quam ut ex
longinquo novis importandis herbis, rem medicam adjuvarent, neque populo
illi tum orbis domino aliud erat munus gratius.

  [Sidenote: _Christus ipse medicus._]

Quid quod Christus ipse, disciplinarum omnium et autor et princeps, sese
non Iureconsultum, non Rhetorem, non Philosophum, sed Medicum professus
est, dum de se loquens negat opus esse medico iis, qui bene habeant, dum
Samaritanus vulneribus oleum ac vinum infundit, dum sputum terrae mixtum
illinit oculis caeci. Quid quod idem hac potissimum commendatione, cum
adhuc orbi esset ignotus, sese paulatim in animos atque affectus hominum
insinuavit, non auro, non imperiis, sed morborum remediis? Quod ille
nutu fecit, nempe deus, hoc medicus pro virili sua cura imitatur. Neque
deest his quoque divina vis, nimirum medendi viribus in hunc usum rebus
a deo inditis. Nec alio viatico magis instruxit Apostolos, mandans ut
hoc protinus officio sibi devincirent hospitem, medentes inquit, morbis
illorum, et ungentes oleo. Paulus ille magnus dum Timetheo suo modicum
vini praescribit usum, ad fulciendam stomachi imbecillitatem, nonne
palam medici partibus utitur? Sed quid hoc mirum in Apostolo, cum
Raphael angelus Tobiae caecitati medicans hinc nomen etiam invenerit
apud arcanarum rerum studiosos? O coelestem vereque sacram disciplinam,
cuius cognomento divinae illae mentes insigniuntur.

Inter mortales alii alias artes vel discunt, vel profitentur, hanc unam
oportebat ab omnibus disci, quae nulli non est necessaria. Sed o heu
perversissima hominum judicia.

Nemo nescire sustinet, quis nummus legitimus sit, quis adulterinus, ne
quid fallatur in re vilissima, nec scire studio est, quibus modis id
quod habet optimum tueatur. In numismate non credit alienis oculis,
in negotio vitae ac sanitatis, clausis quod dicitur oculis, sequitur
alienum judicium. Quod si totius artis absoluta cognitio non potest nisi
paucis contingere, qui totam vitam huic uni studio dedicarunt, certe
partem eam, quae ad tuendam valetudinem pertinet, non conveniebat
quemquam nescire. Etiam si bona pars difficultatis, non ab ipsa arte,
sed ab improborum medicorum vel inscitia, vel ambitione proficiscatur.

  [Sidenote: _A simili._]

Semper apud efferas etiam ac barbaras nationes sanctum ac venerabile
fuit amicitiae nomen. Atque is egregius habetur amicus, qui se fortunae
utriusque comitem sociumque praebeat, quod vulgus amicorum velut
hirundines aestate, rebus secundis adsunt, rebus adversis, quemadmodum
illae ingruente bruma devolant. At quanto sincerior amicus medicus, qui
Seleucidum avium exemplo, quas narrant nusquam a Casii montis incolis
conspici, nisi cum illarum praesidio est opus, adversus vim locustarum
fruges vastantium, rebus integris ac laetis nusquam sese ingerit, in
periculis, in his casibus, in quibus uxor ac liberi saepe deserunt
hominem, velut in phrenesi, phthiriasi, in peste solus medicus
constanter adest, et adest non inutili officio, quemadmodum plerique
caeterorum, sed adest opitulaturus, adest pro capite periclitantis cum
morbo dimicans, nonnunquam suo quoque periculo. Et o plus quam ingratos,
qui talis amici officio servati, jam depulso periculo medicum odisse
possunt, ac non potius parentis vice colunt ac venerantur. Vulgarem
amicum, qui subinde salutat obvium, ad coenam rogant, qui latus claudit,
officio pensant, et talem amicum ubi desierint egere, aversantur? Et ob
hoc ipsum aversantur, quod intelligant illius officio nullam meritis
parem gratiam rependi posse.

Quod si is optimus vir est, qui maxime prodest Reipublicae, ars haec
optimo cuique viro discenda est.

[Siquidem inter munia profani magistratus non minima portio est, et
haud scio an praecipua, dare operam, ut corpora civium bene habeant.
Quid prodest depulisse hostem a moenibus, si pestilentia intus grassans,
plures tollit quam sublaturus erat gladius? Quid refert curasse ne cui
pereat census, si perit prospera corporis valetudo? Prisci qui bonorum
ordines digesserunt, primas tribuunt bonae valetudini. Quid enim prodest
incolumis possessio, nisi valet possessor? Proinde leges priscorum, cum
nondum quaestus et ambitio corrupisset omnia, potissimum huc spectabant,
ut corpora civium essent valida, robusta, beneque temperata. Ea
res partim pendet a nativitate, partim ab educatione, partim ab
exercitamentis, et victus ratione, nonnihil etiam ab aedificiorum modo.
Nimirum medici fungebantur officio, qui bene temperata corpora jungebant
matrimonio, qui nutrices adhibebant integrae valetudinis, qui balnea
publica, qui publica gymnasmata instituebant, qui ferebant leges
sumptuarias, qui mutatis aedificiis, qui siccatis paludibus pestilentiam
excludebant, qui in hoc vigilabant, ne quid esculentum aut poculentum
venderetur, quod laederet corporum incolumitatem. Et hodie principes
fere nihil ad se pertinere credunt, si pro vinis vendantur venena, si
tritico vitiato, si putribus piscibus tot morbi invehantur in publicum.

Adeo nulla vitae pars est, quae citra medicinae praesidia recte possit
administrari.]

  [Sidenote: _A quaestu._]

Iam vero si qui sint, qui rerum pretia malint utilitate quaestuque
metiri (licet haec ars divinior est, quam ut huiusmodi rationibus sit
aestimanda) ne hac quidem parte cuiquam aliarum cedit artium. Neque enim
ulla magis fuit frugifera, et ad rem subito parandam aeque praesentanea.
Erasistratus cuius ante memini, a rege Ptolemaeo, Critobolus ab
Alexandro magno, praemiis ingentibus ac vix credendis donati leguntur.
Quamquam quod tandem praemium non exiguum videatur, repensum servatori
capitis, pro cuius unius salute tot hominum millia depugnabant? Quid ego
nunc commemorem Cassios, Carpitanos, Aruncios, Albutios, quibus Romae
tum apud principem, tum apud populum immodicum quaestum fuisse refert
Plinius? Quanquam quid nos haec ex priscis aetatibus repetimus, quasi
non hodie cuique complures succurrant, quos haec ars ad Croesi opes
evexerit?

Rhetorica aut Poetica non alit nisi insignem. Musicus ni praecellat,
esurit. Iureconsulto tenuis proventus est, ni sit eximius. Sola medicina
quomodocunque doctum alit ac tuetur. Innumeris disciplinis, infinita
rerum cognitione constat res medica, et tamen frequenter unum aut
alterum remedium alit idiotam. Tantum abest, ut haec ars sterilitatis
damnari possit.

Adde quod caeterarum artium non ubique paratus est quaestus. Rhetor
frigebit apud Sarmatas, juris Caesarei peritus apud Britannos. Medicum
quoquo terrarum sese contulerit suus comitatur honos, suum sequitur
viaticum, ut in nullam disciplinam verius competat vulgatissimum illud
Graecorum proverbium, "to technion hê pasa gê trephei".

  [Sidenote: _Confutatio._]

Sed hoc ipsum indignatur Plinius, aut certe apud hunc alii, quaestum
esse medicinae professionem. Maior est, fateor, haec facultas quam ut
quaestui lucroque serviat, sordidarum id est artium. Sed nimis ingratum
est, eam solam sua fraudare gratia, cui nulla par gratia rependitur.
Egregius medicus ceu numen quoddam, servat gratis, servat et invitos.
Sed impietas est, non agnoscere numinis beneficium. Nihil ille
moratur mercedem, tu tamen dignus qui legibus mulcteris ob insignem
ingratitudinem.

Iam haudquaquam me fugit, hanc egregiam artem et olim apud veteres
audisse male, et hodie apud indoctos quosdam male audire. Catoni
non placuit, non quod rem damnaret, sed quod ambitiosam Graecorum
professionem non ferret homo mere Romanus. Isque tantum tribuit
experientiae, ut artem esse noluerit, sed idem universam Graecorum
philosophiam ex urbe pellendam censuit. Existimabat homo durus, ad
purgandum hominis corpus sufficere brassicam et crebros vomitus, et
tamen ille ipse medicorum hostis observatione medicinae, in extremam
usque senectutem robur infractum tutatus scribitur.

Solis, inquiunt, medicis summa occidendi impunitas est. At hoc nomine
magis suspiciendi boni medici, quibus cum in manu sit, non solum
impune, verum etiam mercede occidere, tamen servare malunt. Quod possunt
facultatis est, quod nolunt probitatis. Decantatur iam passim inter
pocula temulentorum adagium, Qui medice vivit, misere vivit. Quasi vero
felicitas sit, distendi crapula, rumpi Venere, turgescere cervisia,
sepeliri somno. Sed istos Sycophantas quid opus est oratione refellere,
cum ipsi petulantiae suae satis magnas poenas dant arti, mox podagra
contorti, paralysi stupidi, desipiscentes ante tempus, caecutientes ante
senectutem, iamque prius vituperatae medicinae, exemplo Stesichori,
seram canunt palinodiam miseri. Et tamen his licet indignissimis, artis
bonitas non gravatur esse praesidio, quantum licet. Sunt qui, mutuato ex
vetere comoedia scommate, vocent medicos "skatophagous". Quasi vero non
isto nomine vel praecipue laudari mereantur, qui quo subveniant hominum
calamitatibus, ex illa sua sublimitate sese ad haec sordida dejiciant.
Quod si medicis tantum esset supercilii, quantum istis est procacitatis,
liceret passim impune mori. Verum habet hoc ars nostra cum bonis regibus
commune, ut bene faciat ac male audiat.

Quod si maxime sunt, ut sunt in hoc ordine, qui se pro medicis gerunt,
cum nihil minus sint quam medici. Si sunt qui pro remediis venena
ministrant, si sunt qui ob quaestum et ambitionem aegrotis male
consulunt, quid iniquius est, quam hominum vitia in artis calumniam
detorquere? Sunt et inter sacerdotes adulteri, inter monachos homicidae
ac piratae, sed quid hoc ad religionem per se optimam? Nulla tam sancta
professio est, quae non alat sceleratos aliquot. Votis quidem omnibus
optandum, omnes principes eiusmodi esse, cuiusmodi decet esse, qui
censeantur hoc digni nomine. Nec tamen ideo damnandus est principatus,
quod nonnulli sub eo titulo praedones reique publicae hostes agant.
Optarim et ipse medicos omnes vere medicos esse, nec in his locum dari
Graecorum proverbio, "polloi boukentai pauroi de te gês arotêres".
Optarim ab omnibus eam praestari sanctimoniam, quam Hippocrates
sacramento verbis solennibus concepto a professoribus exigit. Neque
tamen huc non enitendum est nobis, si id a plerisque negligi
conspicimus.

Sed quoniam huius argumenti tanta est ubertas, viri praestantissimi, ut
difficillimum sit in eo dicendi finem invenire, ne non praestem quod
initio sum pollicitus, tempestivum arbitror, universas eius laudes
summatim complecti.

  [Sidenote: _Epilogus._]

Etenim si permultas res sola commendat antiquitas, hanc artem primam
omnium reperit necessitas. Si scientiam autores illustrant, huius
inventio semper diis attributa est. Si quid autoritatis addit honos, non
alia tam passim ac tam diu divinos honores meruit. Si magni fiunt, quae
summis viris probantur, haec summos reges, haec primates non solum
delectavit, verum etiam illustravit. Si difficilia quae sunt, ea sunt
et pulchra, nihil hac operosius, quae tot disciplinis, tantarum rerum
pervestigatione usuque constat. Si dignitate rem aestimamus, quid
excellentius, quam ad dei benignitatem proxime accedere? Si facultate,
quid potentius aut efficacius quam totum hominem certo exitio periturum
sibi posse restituere? Si necessitate, quid aeque necessarium atque id
sine quo nec vivere, nec nasci licet? Si virtute, quid honestius, quam
servare genus humanum? Si utilitate, nullius usus neque maior est, neque
latius patet. Si compendio, aut haec in primis frugifera sit oportet,
aut ingratissimi mortales.

Vobis igitur magnopere gratulor, eximii viri, quibus contingit in hoc
pulcherrimo genere professionis excellere.

Vos adhortor, optimi juvenes, hanc toto pectore complectimini, in hanc
nervis omnibus incumbite, quae vobis decus, gloriam, autoritatem, opes
est conciliatura, per quam vos vicissim amicis, patriae, atque adeo
mortalium generi non mediocrem utilitatem estis allaturi.


                     Dixi.

       *       *       *       *       *

[Transcriber's Errata:

page 6n.
  Laudandi ratio
    _text reads_ Laudandiratio

page 14
  propter arctissimam amborum inter se cognationem
    _text reads_ intet se

page 18n.
  Honora medicum.
    _text reads_ honara

page 26n.
  iatros gar anêr pollôn antaxios allôn
    _spelling as in original_

page 30
  Timetheo suo
    _spelling as in original_

pages 32 - 34
  [Siquidem inter ... administrari.]
    _text bracketed in original_

page 34
  qui mutatis aedificiis
    _text reads_ aedifiiciis ]





End of Project Gutenberg's Encomium artis medicae, by Desiderius Erasmus

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK ENCOMIUM ARTIS MEDICAE ***

***** This file should be named 16561-8.txt or 16561-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        https://www.gutenberg.org/1/6/5/6/16561/

Produced by Louise Hope, Frank van Drogen and the Online
Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net. This
file was produced from images generously made available
by The Internet Archive/Canadian Libraries


Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research.  They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.



*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).


Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works

1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement.  See
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works.  See paragraph 1.E below.

1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States.  If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
a constant state of change.  If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org

1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
     must be paid within 60 days following each date on which you
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
     address specified in Section 4, "Information about donations to
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
     License.  You must require such a user to return or
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
     and discontinue all use of and all access to other copies of
     Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
     of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
     distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from.  If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation.  The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund.  If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.


Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.


Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations.  Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
[email protected].  Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org

For additional contact information:
     Dr. Gregory B. Newby
     Chief Executive and Director
     [email protected]

Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements.  We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance.  To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations.  To donate, please visit: https://pglaf.org/donate


Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.

Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.

Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

     https://www.gutenberg.org

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.

*** END: FULL LICENSE ***