The story of Robinson Crusoe

By Daniel Defoe and Joachim Heinrich Campe

The Project Gutenberg eBook of The story of Robinson Crusoe
    
This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and
most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this ebook or online
at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States,
you will have to check the laws of the country where you are located
before using this eBook.

Title: The story of Robinson Crusoe

Author: Daniel Defoe
        Joachim Heinrich Campe

Editor: Percy Arthur Barnett

Translator: François Joseph Goffaux

Release date: December 7, 2024 [eBook #74851]

Language: Latin

Original publication: London: Longmans, Green, and Co

Credits: Aurēliānus Agricola


*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK THE STORY OF ROBINSON CRUSOE ***

Important note : If during the Middle Ages Latin evolved
independently from its classical archetype, the humanists of the
Renaissance strove to restore the original language by drawing
from copies of the works of ancient authors. These copies being
imperfect, the spelling of certain words was impaired with folk
etymology and influenced by improper pronunciation, and the
length of the vowels, despite its importance in the classical
language, was and still is widely neglected. Only the rise of
Indo-European studies, especially after 1850, helped restoring
and gradually spread the original forms and sounds of the words.
Older works, when they are republished, may also benefit from
the most recent spelling, and as such show more useful to
students who need to learn from the best standards, or just
provide a more pleasurable reading experience to more advanced
readers. Therefore, this work is offered to you in the original
version, but also in a renewed version, with better spelling if
applicable, and long vowels noted with macrons. On the other
hand, although the spelling has been modified, vocabulary,
grammar and syntax, fortunate or not, which belong to the
author, were kept as they were out of respect for the original
work.




The Story of Robinson Crusoe in Latin
Adapted from Daniel Defoe’s famous book by

G. F. Goffeaux

Edited, amended, and rearranged by

P. A. Barnett, M.A.

Late scholar of Trinity College, Oxford

Lonmans, Green, and Co.

39 Paternoster Row, London

New York, Bombay, and Calcutta

1907

To

Rudyard Kipling

EPISTLE DEDICATORY AND EXPLANATORY

Dear Kipling,

The body, if not the soul, of this little book is due to the
labours of an intelligent Frenchman who discovered sixty or
seventy years ago that the degenerate practice of introducing
young people to the Latin language by means of Cæsar, Cicero,
and Vergil failed to engage their interest. The fact has since
been rediscovered by persons so eminent, and has been proclaimed
with such energy and unaffected ingenuousness, that I do not
mind confessing that I have myself long had something more than
a suspicion of it.

Goffeaux thought it worth while to write some of the adventures
of Robinson Crusoe in Latin, in order that boys who already knew
something of the original enchanting history might realise that
it was possible to express in that language matters about which
a reasonable being might reasonably be interested. His book had
considerable vogue ; and after four or five editions had been
printed in France, it was printed and reprinted in this country,
with English notes.

When a copy of Goffeaux's book came into my way through the kind
offices of a friend, I wondered whether it could have exhausted
its usefulness in our grandfathers’ time ; whether our children
might not get some profit out of it. My Frenchman has, in my
hands, been cut down a good deal ; his Latin has been mended ;
not less than half of his moral sentiments have been
suppressed ; and the result is now offered to the boys and girls
of England for what it is worth.

You are in the direct line of great story-tellers, of whom Defoe
was greatest in his day ; and I have placed your name in front
of my wares because I desire above all things to commend, and
make easier to young people, the reading of Latin as literature.
I do not call my Goffeaux by that sacred name ; but a healthy
boy who is piqued into following Crusoe through a language which
Cicero and Cæesar and Vergil (in spite of their imperfect
education), would have understood, will the more readily believe
that they themselves are better worth reading. And he will
assuredly read them the more easily after reading Goffeaux.

I might have begged, I dare say in vain, for the patronage of
the professed scholar. I should like to have it ; but I am more
concerned to secure yours because whereas Latin literature will
not live as an interest of youth — or of old age, for that
matter — by reason of its philological or rhetorical or
scientific interest, it will live because people love it.

It is unfortunate that Cæsar and Vergil and Cicero neglected to
write Latin books for the use of English children. Yet, if we
are to present such things in any form which young English
people will willingly accept, we must temper the forbidding but
necessary Grammar that hedges round the great masterpieces of
those great writers with something not quite so austere, at all
events superficially. Such fine scholars as Professor
Sonnenschein and Mr. Godley have, indeed, led the way — I do not
know how people ever got on without “ The New Orbilius ” and
“ Ora Maritima ” — and I plead that, after them, Goffeaux may
have his chance.

It is true that his style is not classical, nor could all the
botching of an even learned editor make it so. It lacks periodic
consecutiveness ; its constructions are mostly the simple
ordinary constructions ; it does not affect the delicate shades
that make native Latin so subtle an instrument of logic and
narrative. But for these very reasons it is better fitted for
the purpose proposed. And, at any rate, it contains a large
vocabulary (a few words, to be sure, invented), which the
intelligent boy and girl can pick up as they go along. They can
avoid the “ more flagrant forms of guessing, ” against which an
eminent friend of your own was solemnly warned, by an occasional
use of the dictionary and a glance at the few appended notes.

I hope you will not think this an insufficient apology for my
doubly presumptuous effort and dedication.

Very truly yours

P. A. Barnett

1st December, 1906

Caput Primum
Crusoëi ortus, indoles, educatio — Cupido peregrinandi —
Discessus a parentibus — Profectio Londinium — Infausta initia —
Tempestas — Navis obruta fluctibus — Advenit Londinium, unde
solvit ad Guineam.
Caput Secundum
Crusoëus pergit iter — Mala omina — Navis incensa — Advehitur ad
Canarias insulas — Inde profectus ad Americam naufragium facit.
Caput Tertium
Sera Crusoëi pœnitentia — Desperatio — Vitam misere sustentat —
In spelunca habitat.
Caput Quartum
Reperit poma eximiæ magnitudinis — Sibi conficit varia
instrumenta — Funiculos — Stratum — Umbellam — Peram —
Calendarium.
Caput Quintum
Robinson insulam perlustrat — Magnus terror — In gaudium
vertitur — Descriptio Lamæ — Unum occidit — Sed igne caret —
Carnem more Tartarorum coquit.
Caput Sextum
Turbo ingens — Tempestas unde magnum Robinsoni beneficium —
Taedium solitudinis — Aranea.
Caput Septimum
Præda ingens — Deest res maxime necessaria — Vota irrita —
Ambulatio — Natatio — Res variæ.
Caput Octavum
Lama mansuefacta — Pulli — Res variæ.
Caput Nonum
Terræ motus — Mons ignivomus — Lamæ, vi aquarum abrepti —
Spelunca Robinsonis diruta.
Caput Decimum
Crusoëus domicilium reficit — Parat sibi alimenta in hiemem —
Imbribus continuis impeditus domi, fingit vasa — Nectit rete —
Arcum et sagittas conficit.
Caput Undecimum
Summæ Robinsonis miseriæ — Ab insectis infestatur — Vestes ex
pellibus sibi conficit — Incidit in gravem morbum.
Caput Duodecimum
Convalescit ex morbo — Maximi luctus — Parva gaudia — Psittacus.
Caput Tredecimum
Multus labor in excavanda scapha — Crusoëi constantia — Quomodo
diem inter varias occupationes distribuit — In bellicis artibus
se exercet.
Caput Decimum Quartum
Robinson insulam peragrat — Vestigia hominum reperit — Summus
terror — Prospicit crania, ossa, manus, pedes — Quod territo et
fugienti accidit.
Caput Decimum Quintum
Epulæ immanes — Prælium — Fortitudo Crusoëi — Friday servatus.
Caput Decimum Sextum
Crusoëus paratus ad obsidionem ferendam — Friday describitur —
Quare sic appellatus — Regia potestas — Abundat Crusoëus opibus.
Caput Decimum Septimum
Suspicio in lætitiam et admirationem versa — Casus qui risum
legenti movebit — Rebus secundis adversæ levantur.
Caput Decimum Octavum
Robinson domum fossa et palis munit — Docet socium Anglice loqui
— Ambo scapham fabricare statuunt.
Caput Decimum Nonum
Pluviarum tempus — Socii nectunt stragulas — Retia — Cymba
conficitur — Nostri mari se committunt.
Caput Vicesimum
Ambo e periculo se expediunt — Reversi in insulam, hortum colunt
— Piscantur — Natant — Venantur — Novum iter suscipiunt —
Tempestas — Magna navis derelicta — Ignota animalia — Ratis.
Caput Vicesimum Primum
Multæ opes repertæ — Cibi — Supellex — Instrumenta — Vestes —
Sclopeta — Robinson repente dives.
Caput Vicesimum Secundum
Adsunt ! Adsunt ! — Arma inter socios dividuntur — Paratur
bellum — Duo viri adversus quinquaginta — Victoris dementia.
Caput Vicesimum Tertium
Friday patrem suum invenit — Concio convocata — Legati missi —
Institutæ leges — Spelunca — Monstrum.
Caput Vicesimum Quartum
Navis anglica appulsa ad insulam — Quo casu — Magna Crusoëi in
præfectum merita — Spes liberationis.
Caput Vicesimum Quintum
Fundata colonia — Crusoëus relinquit insulam — Quod accidit in
patriam redeunti — Quomodo vitam deinde honestam et beatam
degit.


————

De Robinsone Crusoëo



Caput Primum

Crusoëi ortus, indoles, educatio — Cupido peregrinandi —
Discessus a parentibus — Profectio Londinium — Infausta initia —
Tempestas — Navis obruta fluctibus — Advenit Londinium, unde
solvit ad Guineam.

Erat Eboraci, in urbe apud Anglos celeberrima, vir quidam cui
nomen Crusoëo. Tres filios suscepit.

Maximus natu, armorum studiosior quam librorum, tractare a puero
gladios, ordine militari comites instruere, aures vicinorum
repetito tympani sonitu obtundere, et, vix adolescens, e fictis
certaminibus ad vera procurrit et miles fit.

Qui quum sic didicisset sex circiter menses jussu centurionis
stare et sequi, vertere corpus ad sinistram dextramque, exarsit
bellum Turcas inter et Anglos, in quo quum multa egregie
fecisset, gravissimo confossus vulnere cecidit.

Alter filius literas in gymnasio discebat ut causas in foro
ageret*, nec parva erat parentum magistrorumque de juvene
expectatio ; sed quum forte in feriis septembribus, corpore
adhuc calido, aquam nimis frigidam imprudentius bibisset, in
morbum incidit et intra paucos dies exstinctus est.

Jam nullus supererat præter minimum illum natu, qui Robinson
appellabatur. Itaque suam in eo spem omnem ambo parentes
collocaverunt, quippe qui ipsis unicus esset. Nihil eo carius in
terris habebant ; sed amor eorum non erat rectæ rationi
consentaneus*.

Quum enim debuissent eum certa disciplina assuefacere, omnia
filiolo indulgebant ; qui quum ludere quam studere mallet, totam
illam ætatem quæ bonis artibus vacare poterat, in otio et nugis
consumebat.

Pater optabat ut ille mercaturæ se addiceret. Hoc vero minime
filio placuit ; se malle ait orbem terrarum peragrare, ut multas
res novas audire, multas videre posset.

Jam annum ætatis decimum septimum attigerat, socordiæ ignaviæque
traditus. Quotidie autem patrem urgebat ut peregrinandi
licentiam impetraret, quam ille nolebat concedere. Quum tandem
more suo præter portum forte vagabatur, incidit in unum ex
æqualibus, navarchi cujusdam filium, qui in eo erat ut cum patre
Londinium navigaret.

Interrogavit Crusoëum sodalis an adjungere se socium itineris
vellet. “ Libenter, ” ait ille ; “ vereor autem ut parentes id
mihi concedant* ! ” “ Hui ! ” respondet alter, “ clam illis
proficiscendum est. Post tres hebdomades reduces erimus.
Parentibus vero nuntiandum curabis quonam terrarum migraveris. ”
“ Sed pecunia careo, ” ait Crusoëus. “ Nihil id refert, ” alter
excipit, “ siquidem hoc tibi gratis constabit* ”.

Robinson noster, re paululum deliberata, illico manu cum altero
juncta, “ Euge, o bone, ” exclamat ! “ ibo tecum ; sed navem
confestim conscendamus ”. Tum mandat cuidam ut post aliquot
horas patrem conveniat* moneatque filium ad Londinium invisendum
jam profectum, mox rediturum esse. Quibus peractis, ambo sodales
navem conscendunt.

Nec multo post nautæ solvunt ancoras velaque vento intendunt.
Cœlum serenum erat, ventusque adeo secundus ut brevi Eboracum e
conspectu abeuntium se subduxerit. Postero die jam eo devenerant
ubi Ousa in mare effluit, et nunc altum tenent*. Quanta vero
Crusoëus admiratione stupuit, quum mare immensum intuens, supra
se nihil præter cœlum, nihil ante, pone, circa se nisi aquam
conspiceret !

Fuit per biduum aer serenus, ventusque prospere afflavit
navigantibus. Tertio autem die cœlum nubibus tegi, ventusque
vehementior esse cœpit. Primo fulgura emicant, velut si totum
flammis cœlum arderet. Deinde ingruunt tenebræ quasi in
altissima nocte ; tonitrua cum ingenti fragore resonare, imber
de cœlo ruere torrenti similis, mare intumescens fluctus ciere.
Navis modo ad nubes tolli, modo præceps ferri in profundum.
Quantus funium strepitus ! quantus in navi tumultus ! quod
quisque nactus erat id complectebatur ne ipse dejiceretur*.

Crusoëus, insuetus maris adolescens, quum jactationem maris
ferre non posset, nausea oppressus, tanto affectus est dolore,
ut expiranti similis videretur.

“ Heu ! parentes mei carissimi, heu ! ” iterum hæc iterumque
exclamavit, “ nunquam vos revisam. ”

“ Heu ! ” exclamant nautæ pallidi, omni omissa spe, “ periimus !
abrepti sunt mali ; navis aqua undequaque completur. ” His
auditis, Crusoëus, qui in cubili nautico sedebat, retro
collapsus est. Ceteri ad antlias* accurrere, ut navem, si fieri
possit, supra aquam retineant. Navarchus interim tormentorum*
sonitu iterum iterumque tentat ut navibus, si quæ forte non
longe abessent, significaret se magno in discrimine versari.
Crusoëus qui hujus fragoris causam ignorabat, ratus omnia
periisse, denuo exanimatus est.

Et jam pro se quisque aquam exhaurire, sed in infimo navis
tabulato* aquæ altitudo crescebat. Nihil præter mortem
expectandum erat. Ad navem sublevandam tormenta, dolia, mercium
sarcinæ*, omnia projiciuntur ; sed nihil hæc proficiunt.

Interea navis quædam alia, audito sonitu tormentorum quæ ad
significandum discrimen sonuerant, scapham emiserat ad servandos
saltem navigantes ; sed æstus fluctuum obstabat quominus
accederet. Attamen propius ita demum subiit, ut iis qui in navi
essent funis projiceretur. Cujus ope scapha tandem adducta est,
et in eam quisque desiliit ut saluti suæ consuleret*. Crusoëus,
qui jacebat mortuo similis, a quibusdam nautis quos
adolescentuli miserebat in eandem conjectus est. Vix paululum a
navi recesserant, quum illa ante oculos fluctibus obruta est. Et
nunc felicius contigit ut tempestas paulatim sedaretur ; aliter
cymba tot hominibus onerata ipsa quoque fluctibus absorpta
fuisset. Tandem post multa pericula pervenit ad navem, in quam
omnes excepti sunt.

Navis illa Londinium tendebat. Quatuor post dies ad ostium
Thamesis fluminis pervenit, et quinto die in portu jecit
ancoras. Mox in terram omnes descendunt, læti quod e periculo
evasissent.

Dum Crusoëus portum perlustrat, multa secum animo volvebat.
“ Quomodo mei reducem me excipient, si domum repetiero ?
Castigabunt sane propter tale delictum. Sodales vero et multi
alii me irridebunt quod tam cito redierim. ” Incertus consilii
audiit, non sine gaudio, nullam adesse navem quæ Eboracum
tenderet. Qui autem hac de re eum certiorem fecerat, unus e
præfectis earum navium erat quæ ad Guineam proficiscuntur.

Quum Robinson inter confabulandum negavisset se dolere quod
nulla sibi Eboracum redeundi adesset opportunitas, quia mira
flagraret cupiditate peregrinandi, præfectus navis ei auctor
fuit itineris ad Guineam faciendi. Quo audito primum Crusoëus
obstupuit. Sed quum præfectus ei dixisset iter hoc fore
jucundissimum, seque (ut haberet ipse quocum versaretur*) gratis
eum excepturum, ac præterea rem eam esse unde quæstum ille non
mediocrem faceret, tum vero tanta eum invasit cupiditas
proficiscendi, ut subito e memoria Eboracum exciderit.

Sed re paululum considerata, “ Equidem, ” ait Robinson,
“ quatuor tantummodo aureos* habeo. Ecquid ego commercii hac tam
exigua re eo loco faciam quo tu proficisceris ? ” Cui respondit
hæc præfectus : “ Sex insuper aureos ego tibi commodabo. Nec
majore pecunia tibi opus est ad ea emenda quibus multas in
Guinea opes consequaris. Quoties ab exiguis initiis res maximæ
profectæ sunt ! ”

“ Sed quid ego his emam ? ” inquit ille. “ Meras nugas*, ”
respondit præfectus ; “ vitrum, torques, cultros, forfices,
secures, tænias*, quibus nigri Africæ incolæ tantopere gaudent.
Vim enim auri eborisque centies majorem pro iis tibi dabunt. ”

Nec jam diutius sibi Crusoëus temperare potuit ; sed oblitus
parentum, amicorum, patriæ, hoc modo exclamat : “ En ego tibi
comes itineris præsto sum ”. “ Agedum, ” respondit præfectus ;
dextrisque junctis rem paciscuntur.

Itaque Crusoëus decem aureis dives, urbem jam properat, comparat
varias merces, uti navarchus præceperat, comparatasque in navem
transportandas curat. Paucos post dies, vento favente, præfectus
navis ancoras solvi atque vela ventis dari jussit.


Caput Secundum

Crusoëus pergit iter — Mala omina — Navis incensa — Advehitur ad
Canarias insulas — Inde profectus ad Americam naufragium facit.

Novum hoc Robinsonis iter faustissimum initium habuit. Jamque
incolumes fretum* Anglicum transierant, et in ipso Atlantico
mari versabantur. Tum vero plurimos dies vento reflante* navis
Americam versus abrepta est.

Vespere tandem gubernator forte declaravit se flammas relucentes
a longinquo conspicere, quumque inspecta tabula nautica*
intelligeret vel ad centum millia nihil terrarum esse,
conjecturam faciebat hunc ignem nihil aliud esse nisi navem
incendio flagrantem.

Vix hæc dixerat, quum in auras tolli visa est navis, terribili
cum fragore, et mox tota undis obruta est. Quum nox
supervenisset, nihil amplius cerni poterat. Prima autem luce
apparent duæ scaphæ, cum fluctibus luctantes, quæ remis
everberabant mare, ut ad navem accederent. Extemplo præfectus
vexillum nauticum explicuit, ut significaret se ad opem illis
ferendam paratum esse. Navis ipsa omnibus velis ad eos tendit,
atque intra dimidiam horæ partem ad miseros pervenit.

Sexaginta erant, viri, mulieres, pueri, qui omnes excepti sunt.
Erat res omnino visu miserabilis, quum infelices illi faucibus
mortis se ereptos viderent. Alii enim summo flere gaudio, alii
clamare, velut si periculum nunc primum immineret ; illi
exultare, hi pallidi manus torquere. Nonnulli stare muti et
stupentibus similes. Nemo inter nautas tam ferreus quin his
conspectis commotus ipse lacrimaretur. Quum eis paulatim
rediisset animus, unus ea narravit quæ miseris accidissent.

Navis illa incensa magna quædam atque mercatoria erat Francorum,
quæ ad Martinicam insulam tendebat. Exarserat ignis in cubiculo
gubernatoris, flamma tam velociter grassante, ut nulla ejus
extinguendæ spes adforet. Vix per tempus licebat* ipsos in
cymbas recipere, et ab incensa nave paululum discedere, quum,
correpta flammis camera in qua pulvis tormentarius sepositus
est, discerpta navis dissiluit.

Tum navis celerrimo cursu aquas secat ; qua navigandi velocitate
Robinson noster mire delectatus est. Post aliquot dies ecce
magnam navem ad se ipsos tendentem conspiciunt. Mox audiunt
sonitum tormentorum periculi instantis indicem, et animadvertunt
navem esse duobus malis orbatam. Quum ad eam proprius
accessissent, qui in ea vehebantur, sublatis manibus, hoc modo
precantur : “ Servate nos infelices, quibus omnibus pereundum
est nisi vos nostri miserebit ”.

Tum ex iis quæsitum est quid mali accidisset. Quibus quidam ex
illis sic orsus est :

“ Angli sumus, ex Jamaica insula, sacchari vecturam* inde
deportaturi. Ibi quum forte navis ad ancoras consistebat,
præfectus cum gubernatore in terram descendit, ad merces aliquas
insuper emendas.

“ Interea exorta est tempestas, tanto cum turbine, ut fune
disrupto, navis ex portu in altum propelleretur. Tempestas ista
tres dies noctesque sæviebat ; tum malis omnibus amissis, centum
amplius millia abrepti sumus. Accedit etiam ad hanc nostram
calamitatem quod nemo nostrorum artis nauticæ peritus sit ;
novem jam integras hebdomades hinc et inde jactati, victum omnem
consumpsimus, et plerique fame exhausti jacemus. ”

Quibus auditis præfectus, ut erat vir clementissimus, statim
cymbam exponi jussit, assumptaque secum idonea ciborum copia,
ipse cum Robinsone ad navem accedit. Erat sane lugendus prorsus
omnium casus qui in illa vehebantur ; universi inedia quasi
consumpti ; nonnulli vix poterant pedibus stare.

Quum autem cubiculum nauticum intrassent, horrendum visu !
jacebant humi mater, filius, servula, qui fame omnes enecati
videbantur. Mox autem deprehensum* est aliquid in eis spiritus
vitalis superesse. Postquam enim nonnullæ succi e carne expressi
guttæ* in os cujusque instillatæ sunt, lucem oculis quærere
cœperunt.

Mater præ nimia virium imbecillitate nihil absorbere poterat ;
quum autem innuisset ut tantummodo filio suo consuleretur, mox
illa exspiravit.

Interea duo reliqui animam receperant, atque ut erant ætate
robustiores, præfecti diligentia servati sunt. Quum autem
juvenis, oculis in matrem conjectis, mortuam esse intellexisset,
tantus eum invasit dolor, ut deficientibus iterum viribus ægre
ad vitam revocari posset. Vicit tamen cura, atque ille cum serva
ægre e faucibus mortis ereptus est. Deinde præfectus navem omni
genere alimentorum instruxit, malos a fabris suis reficiendos
curavit, ignarisque maris peritum nautam dedit qui navem
regeret ; atque ad terram proximam ipse tendit ut nova cibaria
compararet. Hæc erat Madeira insula. Crusoëus una cum præfecto
in terram descendit, atque ibi lætissimo fortunatæ illius insulæ
aspectu satiari non potuit. Scilicet terra partim in planitiem
porrecta, partim in colliculos molliter assurgit, et vernantem
frugiferarum arborum copiam* explicat. Cœli admodum jucunda
temperies* ; vix ullus enim hic hiemis rigor ; ita vim omnem
frigoris retundunt* clementiores solis radii mollesque
favoniorum animæ. Erant in oculis hic illic segetes in agris
bene pinguibus diffusæ, juga montium continuis vitibus consita.
Ut arridebant Crusoëo nostro pendentes racemi ! O quales ille
hausit delicias, quum præfectus ære dato impetrasset ut juveni
liceret uvis pro libidine satiari. Postquam ibi aliquantum
temporis moratus est navis reficiendæ causa, ancoram solvit.

Per plures continuos dies felicissimo cursu usi sunt.

Sed repente vehemens tempestas ab austro oritur. Spumabant
fluctus, et in immensam surgebant altitudinem. Navis tamen
invicta stetit ; sed postquam sex dies continuos atrox tempestas
sæviit, illa tam longe a via dejecta est, ut nec præfectus nec
gubernator amplius intelligeret quonam in loco versarentur.
Arbitrabantur tamen se ab insulis quæ Caraibæ vocantur non
multum abesse. Septimo autem die quum primum illucesceret, e
nautis quidam terram conspicit ! Tum omnes in stegam*
conscendere visuri quænam sit terra illa ad quam appulsuri
sint ; sed nunc lætitia in summum terrorem mutata est. Subito
navis in terram impingitur ; quo ictu qui stabant in stega
excussi omnes corruerunt.

Scilicet navis in syrtem* tam vehementi impetu allisa erat, ut
penitus affixa hæreret. Confestim fluctus spumantes tantam vim
aquæ in stegam profuderunt ut omnibus esset confugiendum, ne
ipsi abriperentur.

Tum flebilis nautarum oriri clamor ; tum ejulatus hinc Deum
orantium, inde clamantium ; alii desperantes sibi crines
avellere, jacere alii semianimi.

Hos inter Crusoëus exspiranti similis erat ; ac repente
exclamant navem dehiscere. Itaque in stegam omnes accurrere et
in demissam quam celerrime scapham omnes desilire. Tanta autem
erat multitudo inconsulte ruentium, ut vix palmæ latitudine*
scapha undas superaret. Quum vero terra procul abesset, sæviente
adeo tempestate, cuncti de ora assequenda desperabant.

Et jam ingens fluctus ad scapham volvi, montis instar, quo omnes
conspecto obstupescere, remosque dimittere. Nunc, nunc instat
periculum. Aquæ mons scapham assequitur subvertitque ; tum
universi hauriuntur.


Caput Tertium

Sera Crusoëi pœnitentia — Desperatio — Vitam misere sustentat —
In spelunca habitat.

Felici fato contigit ut ingens ille fluctus qui Crusoëum
absorpserat, idem vi magna reciprocans*, hominem in terram
exspueret. Qui quum præter exspectationem in sicco versaretur,
tum extremis viribus usus est ut summam in oram ascenderet ;
quumque eo pervenisset cœpit circumspicere. Eheu ! qualia oculis
obversantur ! scapha, navis, socii, omnia demersa. Nihil omnino
reliquum præter avulsas tabulas quæ fluctibus ad terram
ferebantur. Unus ipse, unus mortem effugerat. Gaudio igitur et
terrore simul trepidans, in genua procubuit, manibusque
sublatis, lacrimis perfusus, Deo gratias egit. Quum vero nihil
præter arbusta, præter arbores deprehenderet, neque ulla
vestigia unde intelligere posset hanc regionem ab hominibus
incoli, gravissimum illi videbatur vitam tali in solitudine
degere. Venit quoque in mentem vagari forte ibi belluas, aut
feros homines ; tum multo majore metu perculsus est. Itaque
primum præ timore nec stare ausus nec progredi ; circumspectare
omnia et vel minimo strepitu expavescere. Sed mox qua ardebat
sitis torporem istum excussit ; quam quum diutius pati non
posset, fontem aut rivum indagare cœpit, et sic vestiganti
occurrit manans per herbas rivulus ; quem ille secutus fontem
invenit amœnissimum quo valde recreatus est.

Nec hominem fames tunc maxime urgebat, quippe cui angor
terrorque omnem cibi cupiditatem exemerant. Sed erant adeo
exhaustæ illi vires, ut multo magis requiescere vellet. Attamen
primum omnium inveniendus erat locus in quo tutus pernoctaret.
Nulla domus, nullum tugurium*, nullum specus erat ; et diu
consilii inops flebat. Tandem aves imitari hospitiumque in
arbore quærere statuit. Ac brevi unam prospexit tam densam
opacamque, ut commode insidere dorsumque acclinare posset. Hanc
reptando ascendit Deumque precatus, quum se composuisset, statim
obdormivit. Inter somnum, illi in mentem, curarum æstu jactatam,
recursabant imagines rerum earum quæ pridie vigilanti
acciderant. Videre sibi videbatur motus et minas fluctuum navem
haurientium, nautarumque ejulatus exaudire. Sibi in animo
fingebat parentes luctu ac mœrore confectos qui, filii vicem*
dolentes, manibus ad cœlum sublatis, flebant et omne prorsus
solatium aversabantur. Tunc inter somniandum magna voce :
“ Adsum, adsum, ” ait, “ parentes carissimi ! ” dumque amplexu
matrem petit, ex arbore decidit ; sed forte quod ipsi faustum
fuit, sedem in loco non sublimi posuerat, solumque tam denso
gramine vestitum erat, ut ille casu non ita gravi decideret.
Iterum arborem suam conscendit, in qua dum manibus retinet
surculos* circa eminentes, ortum solis expectabat.

Prima luce cogitabat qua ratione victum sibi paraturus esset.
Quas vero arbores hactenus conspexerat, erant omnes ex abietum
genere ; atque illæ folia quidem ferunt, sed fructus omnino
nullos.

Nec satis illi liquebat quid sibi faciendum esset. Ex arbore
tamen descendit. Quum autem pridie nihil omnino comedisset,
cœpit fame sævissima laborare ; itaque huc illuc per aliquot
millia passuum discurrit ; sed discurrendo nihil invenit, nisi
arbores steriles et gramina.

Tunc summo excruciatus angore famem et ultima* sibimet
ominabatur : “ Pereundum mihi erit fame ! ” sic miserabiliter
ejulabat. Desperanti vero necessitas satis animi viriumque
adjecit, ut se ad litus maris conferret investigaretque
diligentius si quid forte alimenti invenire posset. Sed sua eum
spes fefellit. Hic vero debilitatus fractusque procubuit voltu
in terram demisso, et valde plorabat, quod non fuisset fluctibus
et ipse obrutus. Et jam statuerat in hoc miserabili rerum
articulo* expectare, dum lenta fame, morte omnium teterrima,
vitam consumeret ; quum forte conversus, ecce nonnullas in arena
conchas ostrearum conspexit. Avidus statim eo accurrere,
circumspicere, scrutari, num forte plenas quasdam reperiret,
repertisque exultare.

Ac primo quidem illas non sine difficultate aperuit ; sed,
inserto plano eodemque* acuto silice, perfecit ut triginta
circiter haustis ventrem paululum placaret.

Quum nunc certior esset se posse quamvis misere sustentare
vitam, jam maxime sollicitus erat quo se et a feris hominibus et
bestiis tutum reciperet.

Tum in montem summum, ægre, ut erat satis excelsus, ascendit,
unde quam latissime circumspicere poterat ; sed quantus eum
terror invasit, quum vidisset se in insula esse, neque ullam
omnino terram apparere præter tres parvas insulas quæ, spatio
aliquot millium interjecto, ex æquore eminebant !

“ Heu ! me miserum ! ” — sic est locutus, manibus ad cœlum
sublatis — “ ab hominum commercio omni ita sejunctum esse, ut
mihi in hac solitudine velut feræ bestiæ vivendum sit ! Nunquam
igitur parentes meos revisam ! Nunquam licebit culpæ meæ veniam
exorare ! ”

Ita locutus monte descendit, et quærebat ubinam posset in tuto
se collocare. Diu autem frustra indagavit ; tandem ad locum
editiorem pervenit, ex adversa parte, instar parietis,
præruptum*. Quum accuratius exploraret, locum leviter excavatum,
satis angusto aditu invenit. Hic si quævis instrumenta ferrea
habuisset, facile cavum in saxo domicilium, gradatim excisum,
fecisset. Sed quum hæc omnia desideraret, huic inopiæ medendum
erat.

Postquam diu multumque deliberavit, sic secum statuit ; “ quas
hic video arbores, salicibus patriis similes sunt, quæ si
transferantur novas facile radices agunt. Eruam igitur manibus
satis magnam earum copiam quæ, ante cavernam denso ordine
consitæ, pro munimento erunt ; quum illæ radices egerint, ibi
licebit clauso et securo mihi quasi in domo dormire. ”

Tum lætus ad opus statim se accinxit. Sed quanto majore gaudio
exultavit, quum huic loco proximum fontem liquidissimum e monte
exilientem prospexisset ! Eo statim properavit quia, quum huc
illuc fervente sole discurrisset, multum æstuabat*.

Postea vero cœpit manibus et multo sudore teneras aliquot
arbores exstirpare, quas eo transtulit ubi sedem sibi
destinaverat ; atque ibi quoque cavum fodere manibus oportuit in
quo arbores insereret ; sed vesper advenit, vix quinque aut sex
arboribus consitis. Fame compulsus oram maris rursus petiit, ut
iterum conquireret ostreas ; sed quum æstus rediisset, totum
litus occupaverant undæ ; ægre igitur unam et alteram repperit,
et sic male pastus cubitum ire* coactus est. Reversus est igitur
ad arborem suam, ibi pernoctaturus, donec hospitium sibi tutum
confecisset. Ne autem hac nocte idem ipsi accideret quod
superiori, genualibus* se ei ramo religavit ad quem dorsum prius
acclinaverat, et se summo rerum Creatori commendato, tranquille
obdormivit.


Caput Quartum

Reperit poma eximiæ magnitudinis — Sibi conficit varia
instrumenta — Funiculos — Stratum — Umbellam — Peram —
Calendarium.

Hac nocte Crusoëus ex arbore non decidit ; sed placide usque ad
ortum solis quievit.

Prima luce litus petiit, ut, collectis ibi ostreis, ad opus
inchoatum reverteretur. Quum eo alia via tenderet, eunti
contigit arborem invenire quæ poma inusitatæ magnitudinis
ferebat. Quorum etsi indolem ignorabat, quum speraret ea fore
quibus vesci posset, unum ex iis decussit.

Erat autem nux oblonga nec minor capite pueruli, quæ vulgo in
insulis Americanis cocossa vocatur. Erat nucleus quasi medulla
et succus qui saporem olei ex dulci amygdala expressi*
referebat, atque in medio lac gratissimum.

Quum stomachum latrantem una non placaret, alteram, tertiam
quoque, decussit, quibus abunde satiatus, litus maris petiit ;
quumque mare reddidisset terras paulo ante salo mersas,
nonnullas passim in sicco ostreas repperit. Magnam quoque et
planam in litore concham invenit qua pro spatha usus est ; atque
illud ipsi non mediocri fuit adjumento. Nec multo post plantam
deprehendit fibroso caule, qualis est apud nos lini aut
cannabis*.

Hæc ille et talia quovis alio tempore neglexisset ; nunc vero
nihil omittebat, intentus ad singula, si quid forte inde
utilitatis caperet.

Quum ergo speraret id plantæ genus non minus sibi fore
opportunum quam linum nobis aut cannabem, ejus copiam evulsit,
colligatosque fasciculos in aquam demersit.

Diebus aliquot peractis, quum animadvertisset exteriorem crustam
aqua jam satis emollitam, fasciculis inde sublatis, stirpes
molliores factas ad solem apricum explicuit. Quibus vix
mediocriter siccatis, tentavit num hoc quoque, lini instar,
repetito fustis ictu*, conteri posset. Quumque res ex sententia
cessisset, confestim funiculos facere conatur tanta firmitate,
ut concham baculo affixam alligare posset. Quo facto illi
instrumentum haud absimile ligoni olitoris erat.

Tum vero opus assiduo persecutus est, densasque conseruit
arbores, donec areolam ante propositum sibi domicilium omnino
sepsisset, atque inde quasi paries exstitit adeo validus, ut
nonnisi vi multa expugnari posset.

Illas veniente die, illas decedente irrigabat aqua e fonte
proximo hausta, ac brevi magno cum gaudio teneras vidit arbores
suas virescentes crescentesque adeo feliciter ut mira esset in
ipso aspectu loci amœnitas.

Septo* jam perfecto, continuum resti torquendæ impendit diem ad
scalam conficiendam ; noluerat enim domicilium suum porta
claudere, ne parum firma foret adversus irruentis feræ impetum.

Quæ rupes domicilio imminebat circiter duodecim pedes alta erat.
In summa stabat arbor cui scalam ita alligavit ut in terram
dependeret. Tum rupem conscendere neque frustra aggressus est.

His omnibus confectis, secum ut deliberare cœpit quomodo cavum
augeret, facile intellexit tale opus solis manibus non
suscipiendum esse. Excogitandum erat instrumentum quod adjumento
foret.

Ea mente regionem lustravit, et nactus est tandem lapidem
securis formam referentem, præacutum, atque in eo foramen in
quod manubrium intrudi posset. Quæ res multo labore, et lapide
alio adhibito, feliciter successit ; quumque fustem alligasset
funiculis quos propria arte paraverat, hærebat manubrium quasi
clavis affixum.

Dum pergit quærere, duos invenit lapides alios, variis operibus
aptos ; alter instar erat tudiculæ*, alter ita formatus ut aciem
cuneo similem* haberet. Utroque Crusoëus assumpto, animo tam
alacri reversus est, ut extemplo se ad opus accingeret.

Qui quidem tum cuneo, tum tudicula sensim multa rupis fragmenta
decussit. Res erat plena sane laboris. Sed diebus aliquot in
opere consumptis tantopere processerat, ut spatium cubiculo
idoneum existimaret. Tunc avulso gramine siccatoque, fœnum
confecit, lectulum inde commodum sibi paraturus.

Nihil igitur fuit impedimento quominus in suggestu hoc tam molli
somno indulgeret, quippe cui sedenti, alitum more, in arbore
octo amplius noctes fuerant traducendæ. O quanta voluptate
fructus est quum liceret fessos artus in lectulo componere !

Jamque dies primus hebdomadis proximus erat, Deumque rogavit
sibi peccatorum veniam, parentibus miseris præsidium et solatia.

Deinde ut diem illum semper dignosceret, neque dierum ordo
excideret e memoria, venit in mentem Robinsoni sibi calendarium
condere ; non illud quidem tam accuratum, nec typis impressum*,
quali nos utimur, ejusmodi tamen ut ad dies numerandos
sufficeret. Quod quidem tali modo assecutus est. Quatuor
arboribus contiguis cortice quam levissimo electis, unam quæ
magnitudine cæteras superabat, die confecto lineola incisa
notavit. Post incisas septem lineolas, erat finis hebdomadis,
quem exarata* in proxima arbore linea indicabat.

Quoties in altera hac arbore quatuor aut quinque lineolas
insculpserat, in tertia arbore simili linea notabat integrum
mensem peractum. Duodecim autem lineis menstruis* insculptis in
quarta arbore signabat annum peractum.

His ergo annalibus Crusoëus temporum ordinem servabat, diemque
unum a cæteris dignoscere poterat, quam more Christianorum rite
celebraret.

Interim consumpta erat maxima pars nucum cocossæ ejus quam unam
huc usque invenerat, atque in litore tam raræ apparebant ostreæ
ut homini alendo non sufficerent. Itaque de victu iterum
sollicito esse animo cœpit.

Hactenus quidem non longe a domicilio suo discesserat, metu et
ferarum et hominum. Jam vero necessitate coactus, insulam
perlustrare ausus est ut nova quæreret alimenta, constituitque
die proximo iter facere novum. Sed ut se a nimio solis æstu
defenderet, vesperam illam umbellæ conficiendæ impendit. Quum
illi essent neque linteum neque virgulæ balænarum* neque
forfices neque acus neque fila, e viminibus salignis* tegmen
struxit, et insertum in media parte baculum funiculis alligavit.
Tum ex arbore cocossæ folia sumpsit latiora, quibus tegmini
affixis umbellam confecit tanta densitate ut solis radiis omnino
impervia esset. Atque eadem arte textis funiculis fabricavit
sibi peram in qua et victum secum portaret, et conderet
alimenta, si quæ invenire sibi contigisset.

Tum vero tantopere lætatus est opere perfecto ut noctem insomnis
traduxerit.


Caput Quintum

Robinson insulam perlustrat — Magnus terror — In gaudium
vertitur — Descriptio Lamæ — Unum occidit — Sed igne caret —
Carnem more Tartarorum coquit.

Robinson vix ortum diei expectare poterat ; itaque prævertit*
lucem ipsam ; peram funemque corpori circumdedit ; securique pro
gladio cinctus, et umbella humeris imposita, in viam alacriter
se dedit ac primum arborem cocossam adiit ut unam aut alteram
nucem decerperet ; tum litus quoque revisit, ostreas
collecturus ; quumque utriusque generis satis magnam copiam sibi
comparavisset, iter ingressus est.

Mira cœli matutini erat serenitas. Redeunte luce singulis rebus
sua forma redierat. Sol oriens clarissimo fulgebat splendore
quasi ex oceano emergeret, arborumque cacumina veluti inaurabat.
Multæ undique aves variis mirisque pictæ coloribus velut si
auroram salutarent carmen matutinum canebant. Puro frigidoque
aere, odorem flores suavissimum exhalabant.

Tum Crusoëus grato commotus animo : “ Hic quoque, ” ait, “ hic
Deus se benignissimum declarat ”. Tum vocem ipse suam cantibus
avium miscuit, Dominoque Deo laudes reddebat.

Quum a bestiis ferisque hominibus sibi metuere non desiisset, in
itinere silvas dumetaque sedulo vitabat, ea autem petebat loca
ubi quam latissime prospectus pateret. Illa autem ipsa maxime
nuda steriliaque erant. Longum igitur spatium emensus, nihil
tamen invenerat quod sibi ullo modo prodesset. Tandem in
fruticem incidit quem accuratius explorandum censuit. Erant
herbæ tam densæ ut silvulam referrent* ; alias flores
subrubros*, alias albicantes, nonnullæ florum loco poma viridia
ferebant. Extemplo gustat unum ex iis, sed erat adeo acerbum ut
indignatus stirpem evelleret unde istud decerpserat. Tum vero
miranti apparuerunt tubercula* diversæ magnitudinis quæ ab ipsis
stirpium radicibus pendebant. Quorum quum sapor suo palato
minime arisisset*, jam in eo erat ut omnia abjiceret. Sed secum
reputavit, non ea esse inutilia omnino habenda, quorum usus
primo statim aspectu intelligi non possit. Itaque nonnullis
tuberibus in peram demissis Robinson longius progreditur, lento
tamen gradu et maxime cauto.

Si quem vel minimum strepitum audiret sive dumetorum, seu quarum
arborum aura agitabat, continuo securim corripere qua se
defenderet ; semper autem non sine gaudio animadvertit timorem
vanum fuisse. Tandem devenit ad rivum, ubi prandere constituit.
Igitur sub arbore alta umbrosaque consedit ; jamque cœperat
magna cum voluptate epulari, quum repente strepitu quodam
longinquo vehementer exterritus est. Timidus circumspexit,
tandemque gregem magnum vidit pecudum ovibus nostris similium
nisi quod eminente paululum dorso camelorum formam referant ;
cæterum ovibus nostris paulo grandiores. Lamæ eis nomen.

Huic animalium generi formosum caput, oculi venusti, os
productum, crassiora labia ; idem pes ac bovi, bifidus, sed
ungue simul postico instructus*, quo per abrupta quæ scandunt
veluti morsu ancoræ utuntur.

Lama lentus incedit, composito gravique sed eodem certo passu :
quippe qui millia aut decem aut duodecim in diem, per loca
jumentis impervia cæteris conficiat, per anfractus descendat
præcipites, idemque saxa ardua et ipsis hominibus inaccessa
exsuperet. Quatriduum* ferme emensus iter, ipse per horas
quatuor et viginti ultro cessat et quiescit. Mite ei et prudens
ingenium ; sicubi* consistere placuit, flectere illi genua,
corpusque demittere ne onus dimoveat. Deinde sibilo misso, nulla
mora, caute admodum surgere, iter incœptum peragere. Herbas
autem inter eundum lamæ depascunt, noctu etiam dormientes
ruminant ; prono pectore pedibusque ad ventrem reductis
decumbunt.

Robinsonem, quum animalia ista appropinquare vidisset, incessit
dira cupido edendi carnem assam qua tamdiu caruerat. Constitit
post arborem securi instructus, sperans fore ut unum mox e grege
propius transeuntem facile sterneret. Quod quidem bene
successit. Quum enim unus e pullis satis appropinquasset
insidianti, Robinson cervicem ejus tanto ictu percussit, ut
extemplo exanimis ille procideret, humerisque impositum secum in
domicilium asportavit.

Quum rediisset, invenit quod magna ipsum lætitia afficeret ;
scilicet sex aut octo malos citreas* sub quibus nonnulli fructus
jam maturi ceciderant. Illis diligenter collectis, locoque
notato, hilari animo domum contendit. Ibi autem primo cœpit
lamam excoriare. Quod quidem confecit ope silicis acuti, quo pro
cultro utebatur. Pellem detractam ad solem expandit ; quam
quidem præviderat sibi non mediocri fore utilitati. Calceamenta
enim tibialiaque* longo usu attrita erant. Existimavit ergo, ubi
calcei defecissent, fore ut posset soccos* e pelle conficere,
quos pedibus subligaret. Sollicitus quoque de hieme, magnopere
lætatus est quod pellem villosam nactus esset qua se contra vim
frigoris defenderet. Et ab ista quidem sollicitudine vacuus esse
potuisset, quum in istis regionibus prope circulum æquinoctialem
positis hiems sit nulla. Hoc autem Robinson ignorabat, quippe
qui puer omnem omnino doctrinam aversatus fuisset.

Pelle igitur detracta, exemptis visceribus, dissectaque ut
assaret postica parte, primam ad veru comparandum curam
intendit ; atque hoc consilio arborem tenuem excidit, eamque,
detracto cortice, ab extremo præacuit ; duos deinde ramos qui
furcæ speciem habebant, deligit, veru fulciendo idoneos*. Quos
etiam ab ima parte quum acuisset, in terram ex adverso defigit ;
tum carnem veru transfixam inter furcas posuit, nec mediocrem
percepit lætitiam, quum vidisset quam apte veru versaretur.

Jam præter ignem nihil Robinsoni deerat. Quem ex duobus ligni
fragminibus inter se collisis elicere aggressus est, sed
frustra. Quoties enim ligna incalescere cœperant, toties ipse
adeo defatigatus erat ut aliquantulum temporis a labore
cessandum esset, ad vires reficiendas. Interim ligna
refrigescere, omnisque labor irritus evadere. Tum ille iterum
nec sine magno dolore sensit quam parvi sint singulorum vires,
quantumque opis alii aliis homines consociati afferant ; etenim
si vel unum habuisset socium qui, viribus ipsi deficientibus, in
ligno terendo operam navasset, profecto ligna demum ignem
concepissent. Sed labor sic intermissus omnino periit.

Animo tandem fractus, lignis abjectis, considet in strato et
capite reclinato oculos non semel conjicit in carnem illam quam
nunc non comedere potest. Ad hæc quum* subito in mentem hiems
recurrisset, tanto angore oppressus est ut animi reficiendi
causa aliquantulum deambularet.

Quibus cogitationibus commotus, ad fontem se contulit, aquam
frigidam putamine cocossæ inde hausturus. Succo deinde malorum
citreorum admisto, potum satis suavem et recreandis viribus
maxime hoc in tempore idoneum sibi paravit.

Attamen carnis assæ cupiditas mentem illi torquet. Tandem vero
Tartarorum recordatus est, quos audierat carnem quam comedere
cupiant ephippiis subjectam* citato cursu coquere. “ Illud
quidem, ” ait secum, “ alia ratione assequi possum. ” Itaque
continuo rem tentare constituit.

Nec mora, duos lapides satis latos et leves quærit ejus similes
ex quo securim confecerat. Tum hos inter aliqua carnis parte
interposita, superiorem lapidem malleo identidem tundit. Quod
quum aliquandiu fecisset, lapis incalescere cœpit. Eo majore
alacritate ille tundere ; nec peracta est horæ pars dimidia,
quum caro et fervore lapidis et repetitis ictibus adeo emollita
est, ut satis esculenta esset. Quæ quidem ea caruit saporis
suavitate, quæ carni apte assatæ ; attamen Robinsoni nostro, qui
tamdiu carne caruerat, lautas dapes præbuit. Quo autem carnis
saporem jucundiorem redderet, succo malorum citreorum expresso
eam infecit*, et sic exquisitissime epulatus est.

Prandio confecto deliberavit quodnam opus tunc maxime sibi
suscipiendum esset ; cui multa secum in animo volventi suasit
metus hiemis ut plures lamas caperet aut interficeret, quorum
pellibus uteretur. Qui quum satis mansueti viderentur, satis
facile se voti compotem fore sperabat. Hac spe concepta ad
lectum se contulit ; statim obdormivit, somnoque placidissimo
præteritum diei laborem abunde compensavit.


Caput Sextum

Turbo ingens — Tempestas unde magnum Robinsoni beneficium —
Taedium solitudinis — Aranea.

Robinson hac quidem nocte placide admodum dormivit. Quum tandem
expergefactus diem jam non parum processisse animadverteret,
lectulo surrexit celeriter lamas venaturus. Sed cœli tempestas
obstitit*. Quippe vix egresso subito regrediendum fuit ;
scilicet imber tanta vi de cœlo ruebat, ut nulla spes esset
foras eundi. Itaque expectare statuit donec tempestas desiisset.
Ingruebat imber ; fulgura ita micabant ut tota quasi arderet
spelunca ; tonitrua sequebantur inusitata. Terra ipsa
contremiscere, montesque ita reboare, ut fragoris istius nullus
finis futurus esse videretur.

Quum Robinson ingenuis artibus non eruditus esset, humanum erat
timorem vanum et anilem concipere. Sedebat enim ille miserrimus
in angulo speluncæ, junctis manibus et præsentibus graviora quæ
sequerentur metuebat. Interim imbres terram inundare, fulgura
coruscare, tonitrua perpetuo resonare. Appropinquabat hora
meridiana, necdum tempestas desævierat*. Nec ipse quidem multum
esuriebat Robinson, quippe cui famem omnem angor exemisset ;
adeo tetris cogitationibus excruciabatur.

“ Venit ille sane dies, ” ait ille secum, “ in quo placuit Deo,
parentum ultori, pœnas a me repetere. Pereundum mihi est ;
nunquam ego miser parentes miseros revisam. ”

Dum hæc secum ipse tristis volvit, vim tempestas remittit et
Robinson, a spe non omnino dejectus, in viam se conferre
statuit. Quum autem in eo esset ut peram securimque arriperet,
ecce subito. . . . Attonitus in terram procidit.

Scilicet arbor speluncæ imminens fulmine icta, tanto fragore
disrupta est ut Robinson exanimatus se ipsum interemptum
putaret. Diu etiam sensu orbatus jacuit. Quum tandem
intellexisset se adhuc vivere, e solo sese erexit ; statim vero,
ante ostium speluncæ, arboris a fulmine disruptæ atque prostratæ
partem conspexit. Interim pluvia desierat, nec jam exaudiebantur
tonitrua ; tum Robinson ausus est e spelunca prodire. Quid vero
oculis objicitur ? Ardebat ipsius truncus arboris, fulmine ictæ
. . . Robinson igitur id subito nactus est quo plurimum
indigebat. Tanto atque insperato lætus munere, manibus in cœlum
sublatis, optimo hominum Parenti gratias egit, qui, vel inter
maxime terribiles casus, nostræ semper consulit felicitati.

Tum vero Crusoëo suppetiit ignis quem alere* haud difficile
fuit ; nec amplius causa erat cur de vitæ salute in deserta hac
insula sollicitus esset.

Venatio in posterum dilata est, quoniam placuit utilitatem
statim ex igne capere, carnemque veru adhuc affixam apparare.
Tum coqui ministerio functus* ignem movet carnemque sedulo
versat . . . Quam juvabat flammas micantes tremulasque intueri !
Pretiosissimum enim divini numinis munus ignem e cœlo sibi
demissum interpretatus, quum cogitaret quantas inde percepturus
esset utilitates, propter memoriam beneficii sæpius oculos in
cœlum vertit.

Tum vero hoc unum Robinson desiderabat, sal scilicet quo carnem
condiret ; speravit autem se processu temporis id quoque commodi
genus inventurum. Nunc ergo satis illi fuit litus petere ad
aquam cocossæ putamine hauriendam ; qua quidem quum nihil melius
adesset, carnem tunc irrigavit.

Quantam vero conceperit Crusoëus noster lætitiam, quum primum
ori suo frustum admovit, is tandem sibi fingere potest qui per
quatuor hebdomades continuas nihil ciborum rite paratorum
comederit, omnemque iis unquam vescendi spem penitus amiserit.

Summa erat Robinsoni felicitas ; sensit tamen id sibi maximum
deesse, hominem quocum illam communicaret. Inest enim nobis
aliquid ab ipsa natura penitus insitum, ut non alia res hominem
magis delectet quam si cum homine versari possit et colloqui.
Natura quippe nihil solitarium amat, et si suppetant omnium
rerum quas ipsa desiderat abundantia et copia*, erepta hominis
omnino aspiciendi potestate, nemo est tam ferreus qui id vitæ
genus sustinere possit, cuique fructum voluptatum omnium non
auferat solitudo. “ Heu ! ” ait ille cum gemitu ; “ O me
felicem, si mihi contingat societas unius amici aut unius
hominis vel miserrimi cujus mutua in benevolentia conquiescam* !
Si saltem adsit unum modo animal mansuetum, canis aut felis,
quod beneficiis mihi devinciam ! nunc autem mihi vivendum est
prorsus incomitato atque ab omni animantium societate remoto. ”
Hic lacrimis genæ maduerunt.

Quas inter querelas oculis forte in ostium tugurii conjectis
araneam animadvertit, quæ telam suam in angulo quodam
contexerat. Tantopere autem socio invento lætatus est, ut qualis
esset minime curaret ; juvabat intueri qua arte telam a medio
texere inciperet, ac deinde fila immitteret alia in rectum, alia
in orbem, maculasque*, paribus semper intervallis, indissolubili
nodo adnecteret, quæ minora animantia veluti retibus implicata
tenerent. Itaque non desiit ei bis in die muscas culicesque*
sufficere. Illa quoque in tantam cum hospite amicitiam iniit, ut
quoties Robinson telam tetigisset, illa, specu progrediens,
prædam ex herili manu acciperet.

Jam nox appropinquabat solque in undas immergi videbatur. Oriens
ex opposita cœli parte Luna radios in speluncam fundebat tanto
Robinsonis gaudio ut ille aliquamdiu somnum capere non posset.
Tandem obdormivit, dum ignis, subjecta materia, lente alitur.


Caput Septimum

Præda ingens — Deest res maxime necessaria — Vota irrita —
Ambulatio — Natatio — Res variæ.

Crusoëus, quum solis æstus in insula interdiu esset
fervidissimus, matutinum imprimis aut vespertinum tempus operi
impendere solebat. Itaque primo mane surrexit, quumque ligna
super focum reposuisset, dimidiam cocossæ nucem, quæ de
hesternis epulis reliqua erat, comedit. Quo facto, quum aliam
lamæ partem veru affigere vellet, carnem, jam putrescere,
propter nimium calorem, sensit. Carendum igitur hodie fuit
voluptate quam ex edenda carne percepisset.

Deinde humeris pera venatoria cinctis, ad litus se contulit,
ostreas collecturus. Ibi vero pro ostreis, quarum mira paucitas
erat, aliud alimenti genus Robinsoni contigit invenire, quod
certe utilitate ostreas vinceret ; animal cui tectum ipsa
composuit natura, quod secum quocumque libuerit gestat,
testudinem nimirum ; tantaque illam magnitudine quanta in his
regionibus raro reperitur ; quippe librarum fere quinquaginta
pondus æquabat.

Sæpe ille carnem testudinis et jucundam esse et salubrem
audierat. Prædam igitur humeris impositam lente domum deportat.
Tum securi sua inferiorem partem conchæ percutit repetito ictu,
donec frangeretur ; et sic testudine potitus, opimam ejus partem
assandam resecuit. Quam quum veru affixisset, ut magnam famem
explere cupiebat, vix expectare poterat donec rite cocta esset.

Interim dum sedet assam versans, secum reputat quid de reliqua
testudine sit faciendum, ne putrescat. Ad illam enim muria
condiendam* et patina et sale carebat. Quomodo se inde
expediat ?

Sollicito enim animo prævidit egregiam illam testudinem, quæ
sibi vel octo amplius dierum victum præbuisset*, postero die
putridam fore ; neque tamen animum subiit qua ratione illam
condiret. Ac subito hoc ei consilium in mentem venit. Superior
testudinis crusta clipei similitudinem aptissime referebat.
“ Hæc erit, ” (sic ille secum), “ pro patina. Unde autem salem
petam ? O me stultum ! ” ait, fronte simul percussa. “ Nonne
possum carnem aqua marina irrigare, quæ quidem idem præstabit ac
si sale esset condita ? Optime ! egregie ! ” iterum iterumque
exclamat, atque lætatus veru celerius versat.

Et nunc caro rite assa est. Quum ille esculentum quoddam ejus
frustulum gustasset, sic secum non sine suspirio locutus est :
“ ah ! si modo fragmentum panis vel minutissimum mihi nunc
contingat ! Quam stultus fui, qui puer non intellexerim quantum
Dei erga homines beneficium panis sit ! Tunc temporis, ut satis
mihi fieret, cibi lautiores dapibus addendi erant. O utinam nunc
mihi adesset fragmentum quodlibet panis illius quem tunc ad
canem nostrum horti custodem projiciebam ! Quam me felicem nunc
prædicarem ! ”

Robinson igitur quam lautissime posset epulatus est. Deinde,
fervidissimo diei tempore, paululum in strato recubuit, ut secum
meditaretur quodnam potissimum opus susciperet, quum remisso
calore liceret operam in aliquid conferre.

“ Quid nunc prius agam ? optimum erit ad venandos aliquot lamas
proficisci. Quid autem proderit tanta carnis copia ? ” Sic secum
reputanti in mentem incidit consilium novum, cunctisque
prioribus longe præstantius. Scilicet animalia quædam, si
posset, mansuefacere decrevit quæ sibi victum simul et
societatem præstarent. Lamæ autem quum jam mansuetissimi natura
viderentur, speravit fore ut facile nonnullos ex iis vivos
exciperet. Statuit funiculum ita aptare ut esset pro laqueo, tum
post arborem insidiari, et lamæ capiti, qui primus
appropinquaret, laqueum injicere. Hac mente funem satis crassum
contorquet ; atque paucas post horas cuncta confecta sunt. Tum
identidem omnia expertus*, vidit res bene successuras esse.

Quoniam vero locus ille qua lamæ ad aquam devenire solebant
satis remotus erat, nec constabat* num unoquoque vespere eo
venturi essent, re ad crastinum diem dilata, interim cætera ad
iter faciendum paravit. Tum resecto testudinis frusto quod et
vespertinæ et crastinæ cœnæ sufficeret, reliquam partem aqua
marina irrigavit.

Quo facto foveam mediocrem in solo fodit, quæ sibi ad tempus
cellæ vicem præstaret ; atque in ea concham testudinis carne
repletam condidit, ostio cellæ intextis ramalibus* occluso.

Reliquum a meridie tempus jucundæ ambulationi impendit ut animum
recrearet ; quam ob causam ad litus maris se contulit, unde
suavis aura spirabat qua aëris æstus paululum temperabatur. Ibi
dum secum spatiatur, valde delectatus est aspectu maris tam
immensi cujus plana facies fluctibus sese invicem leni lapsu
pellentibus vix crispabatur. Hic animo affectus, oculos in eam
terrarum partem convertit* in qua sita erat cara sibi patria,
quumque hæc optimorum parentum memoriam desideriumque
renovarent, nonnullæ obortæ sunt lacrimæ.

Atque sic obambulanti venit in mentem sibi ut corpus abluat ad
squalorem detergendum. Vestem igitur deposuit. Ut vero stupuit
aspecto indusio quod unicum habebat ! Quoniam in regione tam
calida nunquam illud exuerat, vix cerni poterat linteum albi
coloris olim fuisse.

Primo igitur statuit sedulo indusium lavare. Quo quidem ex
arbore suspenso, ipse in aquam desiliit.

Quum autem puer natandi artem didicisset, placuit ex eo loco ubi
in aquam descenderat natando pervenire ad tractum quemdam terræ
satis longo spatio in mare procurrentem, quem nondum adierat.

Illud quoque consilium faustissimum fuit. Vidit nimirum hunc
terræ tractum aquis subeuntibus* inundari, recurrentibus vero
magnam copiam testudinum ostrearumque in sicco destitui.

Maris ille locus quem circumnatavit, adeo piscibus abundabat ut
fere manibus capi possent. Quod si reticulo instructus fuisset,
multa facile cepisset millia. Hoc autem adhuc carebat. Quum
tamen omnia suscepta ei hactenus prospere cessissent, speravit
fore ut aliquando piscatorium rete sibi conficeret.

His rebus jucundissimis lætus Crusoëus ex aqua emergit, quum
horam fere integram natando consumpsisset. Indusium quoque aëris
calor penitus siccaverat ; tum ille voluptate lintei mundi
induendi fruitur.

Quum vero nunc consuevisset cuncta attente meditari, cogitavit
hanc voluptatem non fore diuturnam, si quidem hoc unico indusio
sibi nunc utendum esset, quo semel attrito nulla suppeteret
ratio qua aliud compararet. Quæ meditatus gaudio simul et mærore
affectus est. Attamen animo mox confirmato, domum reversus est,
cœnam sumpsit, quumque Deum pie oravisset, placide se in lectulo
composuit.


Caput Octavum

Lama mansuefacta — Pulli — Res variæ.

Postero die Crusoëus prima luce surrexit, atque ad venandum sese
accinxit. Assumptis igitur tuberibus solanorum* assis, idoneoque
testudinis frusto foliis involuto, securi instructus et laqueo
quem pridie ad lamas irretiendas confecerat, umbellamque manu
tenens, in viam se contulit.

Summum jam mane erat. Constituit igitur paululum a recta via
digredi ut ex itinere alias quoque insulæ partes exploraret.
Innumeras inter volucres quæ arboribus insidebant psittacos
miris coloribus pictos conspicit. Ut ille optabat unum ex iis
capere, quem mansuetum atque socium sibi faceret ! Adulti vero
callidiores erant quam qui caperentur ; pullorum autem nidum
nusquam vidit.

Quum autem collem quemdam mari vicinum ascendisset, conjectis
inde oculis inter rupium hiatus, aliquid conspexit quod placuit
proprius cernere. Descendit igitur et magno cum gaudio
animadvertit id esse . . . salem. Hactenus quidem pro condimento
adhibuerat aquam marinam, quæ tamen salis meri præstantiam non
æquabat. Aquæ enim marinæ sapor multum amaritudinis habet.
Temere* quoque ille putaverat carnem aqua marina conditam
salubrem atque incorruptam servari posse, quippe quæ* ubi motu
caret non minus putrescit quam aqua e fluviis aut fontibus
hausta. Valde igitur ei profuit sal hic repertus ; itaque ambas
ille peras eo complevit, quod statim domum deportaret.

Lætus deinde eum petiit locum ubi lamam se excepturum sperabat.
Recubuit sub arbore, et expectabat qua hora solebant transire,
atque interea carne assa et tuberibus epulatus est ; quibus
quidem, addito sale, sapor nunc longe jucundior erat.

Sub finem prandii, ecce lamas accurrentes e longinquo prospicit.
Confestim insidiatus, expectat dum appropinquent ; nonnulli jam
præterierant, sed longius quam ut caperentur. Una tandem ex
illis tam prope accessit ut collo laqueum injicere posset. Quæ
quum balare conaretur, Robinson, ne cæteros deterreret, laqueum
ita contraxit ut vox faucibus hæreret*. Tum eam celerius in
dumeta abreptam e conspectu cæterorum removit. Capta lama duorum
pullorum mater erat. Qui quidem magno Robinsonis gaudio matris
vestigia secuti, hominem minime timere visi sunt. Leniter illos
Robinsoni demulcenti manum lambunt quasi orarent ut matrem
dimitteret.

Voti igitur compos, captivam quamvis reluctantem, omni vi
connisus, secum abstraxit, brevissimamque viam ingressus tandem
feliciter domum revertitur.

Nunc ut hospites commode exciperet cœpit stabulum exstruere
atrio suo contiguum ; securi nempe lapidea teneras arbores
excidit, quas ita denso ordine conseruit, ut parietem satis
validum objicerent. Quam lamam nuper alligaverat arbori, fessa
ea jam recubuerat ; pulli autem captivi prope matrem nescii
jacebant, et lac ab uberibus trahebant.

O pergratum Crusoëo nostro spectaculum ! Iterum atque iterum
constitit, carissimum pecus intuens, seque ipsum beatum
prædicavit quod nunc animantes quosdam socios haberet. Jam sibi
visus est vitam sine comitibus non amplius degere ; unde tantam
voluptatem cepit, ut viribus novis auctus brevi stabulum
incohatum perficeret. Tum lama cum pullis ibi inclusa, ostium
densis fruticibus sepsit.

Quantam nunc lætitiam expertus est ! Etenim præter jucundissimam
illorum animalium societatem multa alia maximaque commoda inde
speravit. Neque hoc frustra. Poterat aliquando discere qua arte
ex eorum lana vestem sibi conficeret ; poterat eorum lacte
vesci, atque butyrum cum caseo inde parare.

Paulum aberat ut felicissimus esset, sed unum deerat. Optabat
enim ut intra eundem parietem ipse habitaret cum grege, quem
semper haberet ante oculos, quoties domi commoraretur. Hoc diu
multumque in animo versavit. Quum tandem minime laboris pigeret,
statuit alteram domicilii partem diruere, novamque in majus
exstruere, qua atrium ipsum aliquantulum amplificaretur. Ut
autem, dum esset in nova sepe serenda occupatus, tutus ipse
habitaret, prudenter statuit veterem non prius evellere quam
nova confecta fuisset ; atque tanta fuit sedulitas, tanta
diligentia, ut opere intra paucos dies perfecto, grata jam trium
sodalium societate gauderet.

Lama etiam cum pullis brevi ad Robinsonem assuevit. Domum enim
redeunti obviam subsultantes* veniebant, odorantes an forte
quidquam cibi attulisset, manumque lambentes, quasi gratias
acturi pro gramine aut surculis ab ipso acceptis.

Tum pullis paulatim a matris lacte desuefactis, cœpit ipse bis
quotidie illam mulgere ; vasculorum vicem ei præstabant putamina
cocossæ, et lacte jam potitus modo dulci, modo coagulato*,
quamvis solus non omnino infelix erat.

Quum arbor cocossæ tot ei tantaque præberet, illam propagare
magnopere cupiit. Quomodo autem hoc efficeret ? Audiverat ille
quidem arboribus ramulos inseri* posse ; nunquam tamen hanc
artem discendam curaverat. Tum sæpius ita ingemuit : “ Eheu !
quam levis fui puer, qui omnibus ad doctrinam adjumentis uti
noluerim ! Si mihi melius consuluissem, nonne attendissem ad ea
quæ tum oculis, tum auribus meis subjiciebantur ? O si mihi
repuerascere liceret, quanta ego cura, ad omnia quæ hominum
sollertia et labore perficiuntur, animum adverterem ! ”

Illo igitur ut optatum finem assequeretur, nullam aliam rationem
vidit, quam si e nucibus nonnullas sereret. Hoc ergo facere
constituit, quanquam cibi adeo suavis et rari jacturam ægre
ferebat. Nec multo post magna cum lætitia erumpentia quædam
animadvertit semina, quæ tepefacta vapore mirum in modum
adoleverunt.

Lama mater pullique brevi eandem mansuetudinem induerant quam
canes nostri solent. Hos ad se cœpit adjungere, iisque
jumentorum loco commode uti, quoties aliquid grave aut supra
vires hominis vehendum erat.

Jam pridem, quum esset in otio, animadvertebat quantæ sibi foret
utilitati, si artem corbium texendarum intelligeret. Puer autem
olim adeo istam artem despexerat, ut nullum unquam corbium
opificem attentius considerasset ; quo factum est, ut hujus
artis, quamvis facilis, æque ac cæterarum artium, omnino rudis
esset.

Quum autem in umbella texenda satis felix fuisset, subinde in
posterum huic quoque artificio otium impendit ; atque usu
diuturno sollertior factus, idoneam tandem corbem confecit ; et
postquam duas ejusmodi texuit, junctas funibus lamæ dorso
imposuit.


Caput Nonum

Terræ motus — Mons ignivomus — Lamæ, vi aquarum abrepti —
Spelunca Robinsonis diruta.

Sequente nocte, Crusoëus securus recumbebat ; fideles lamæ ad
pedes domini jacebant ; luna splendebat de cœlo, aere puro
tranquilloque ; omnia denique in rerum natura alto silentio
tenebantur. Jamque labore diurno fessus, dulci fruebatur somno ;
parentum vero imago, quæ crebro recursabat, ante oculos
somniantis obversabatur. Tum subito terra insolito tremuit motu,
tanto fragore mugituque tam horribili, ut multæ tempestates
velut agmine facto ingruere reviderentur. Insequitur frequens
terræ motus, alius alium ; exoritur simul furens procella, qua
arbores, qua ipsæ dejiciuntur rupes, et mare cum fremitu æstuans
in imis sedibus conturbatur. Dixisses cuncta inter se præliari
rerum primordia, atque ignem, aëra, aquam, terram, in exitium
ruere.

Robinson mortis metu correptus e spelunca in vestibulum
prosilit ; prosilientemque exterriti lamæ sequuntur. Vix inde
aufugerant, quum saxum in quo spelunca erat prolabitur. Ille,
cui timor alas addiderat, per ostium vestibuli se proripuit,
lamis eum prope insequentibus.

Primum autem eam petiit montis vicini partem quæ in nudam
planitiem excurrebat*, ne arboribus ipse concidentibus
obrueretur. Quo tendens, subito magno cum terrore ingentem
hiatum in ea ipsa montis parte videt unde erumpunt fumus,
flammæ, favillæ, lapides, cum cinere quasi liquenti cui lava
nomen. Vix etiam fuga morti se eripuit ; quippe lava candens,
torrentis instar, ruebat ; magna præterea montis fragmenta hinc
et inde disjiciebantur.

Tum ad litus procurrentem nova horrendaque rerum forma excipit.
Turbo vehementissimus ab omni cœli parte nimbos collegerat quasi
alios aliis impositos, unde tam gravis aquæ vis subito ruit, ut
omnis regio aquis superfusis inundaretur.

Hæc inter mala Robinson, quid fugiat, quid petat incertus, in
arborem vix se recipit ; miseri autem lamæ undarum æstu
abripiuntur. Eheu ! quam graviter illorum ejulatu animus ejus
vulneratur ! Quantopere vellet suo eos periculo servare, nisi
fluctuum impetu longius abrepti fuissent !

Sæviit terræ motus adhuc paululum ; tum repente omnia silent,
venti residunt, hiatus ignem evomere desinit, fragor sub pedibus
cessat, cœlo redit pristina serenitas, omnis etiam aqua brevi
effluit.

Jam ex arbore in quam perfugerat descendit ; sed animum curæ
obruerant. Spelunca, quæ sola huc usque tutum ipsi refugium
præbuerat, penitus diruta videbatur. Lamæ fideles carissimique
ante ipsius oculos undis abstracti, omnia opera perierant ; quæ
in futurum moliebatur consilia* omnia perierant. Mons quidem
flammas evomere desierat, sed ex hiatu tardus fumus aterque
oriebatur, unde metuendum erat ne ille montis ignivomi naturam
in posterum quoque retineret.

Tum curis et angore consumptus, ex qua descenderat arbore ad eam
se reclinavit, et solatii expers reliquam noctem degebat.

Oritur dies novus, lux autem alma miserum Crusoëum jamdudum
immotum deprehendit. Neque enim somnus dulcis oculos ei
clauserat ; neque animum subierat alia cogitatio præter tristem
illam luctuosamque : “ Quid nunc de me fiet ? ”

Se tandem corripit atque somnianti similis ad vastatum
domicilium titubans procedit. Quantam vero putatis fuisse ejus
lætitiam quum haud procul a vestibulo carissimos lamas salvos
incolumesque obviam sibi prosilientes conspexit ! Initio, suis
fidem oculis vix habuit. Brevi autem sublata est omnis
dubitatio ; illi enim accurrere, manum herilem lambere,
quantamque lætitiam ex ejus reditu caperent exultando et balando
exprimere.

Tunc autem animus ei, hactenus fractus dejectusque, rursus
erectus est. Lamas suos intuetur, oculisque in cœlum sublatis,
lacrimas profundit. Tum amicos reduces lætissimis blanditiis
excipit, iisque comitibus procedit, certiora de domicilio
visurus*.

Atque ibi multo minus damni invenit quam primo metu et animi
abjectione veritus erat. Laquear, quod saxo constabat, collapsum
erat, atque proximam terræ molem secum traxerat : attamen omnia
ista rudera* e spelunca removeri posse videbantur, ita ut laxius
ipse commodiusque habitaret.

Ad hoc accedebat aliquid ex quo intelligeret hoc sibi feliciter
contigisse. Quum enim accuratius locum inspexisset ubi saxum
illud dependerat, magno cum stupore cognovit illud undique solo
ita molli innixum* fuisse ut male hæreret. Verisimillimum igitur
erat molem hanc impendentem suo pondere brevi delapsuram fuisse.
Tunc subito in genua prostratus gratias Deo egit quod sic iterum
servatus fuisset, ac deinde alacriter ad opus se contulit.


Caput Decimum

Crusoëus domicilium reficit — Parat sibi alimenta in hiemem —
Imbribus continuis impeditus domi, fingit vasa — Nectit rete —
Arcum et sagittas conficit.

Humum profecto arenamque haud difficile erat subducere ;
supererat autem ingens saxum in duas partes diffisum, quibus
movendis unus homo impar videbatur. Conatus est Crusoëus partem
minorem provolvere, sed frustra ; et nunc iterum omni omissa
spe, hæsit inops consilii.

Recordatus est tandem se puerum vidisse, quoties operariis*
aliquid magni ponderis erat moliendum, pertica eos longa
crassaque uti cujus extremam partem moli movendæ subjicerent.
Itaque ejus rei experimentum facere properat. Peracta vix horæ
parte dimidia, saxa quæ vix quatuor homines junctis viribus
movere potuissent, e spelunca extracta sunt, et mox lætus
admodum vidit domicilium suum et latius et tutius quam antea
esse. Jam enim parietes non minus quam laquear ipsum saxo
constabant, nec vel minima quidem rima perspiciebatur.

Tunc ad montem ignivomum, qui vaporem atrum emittere nondum
desierat, propius accedere audet. Miratur ingentem saxorum
liquefactorum copiam quæ longe lateque diffusa necdum etiam
refrigerata erant. Quum animadvertisset lavam ad eum locum
effluxisse in quo solana crescebant magnopere timuit ne torrens
igneus totam istam regionem vastasset. Itaque quum eo se
contulisset, magno cum gaudio cuncta bene se habere deprehendit.
Et continuo statuit variis in partibus insulæ suæ solana serere,
ne quo casu sinistro fructum tam egregium amitteret.

Interim quum mons fumum emittere desiisset, ad hiatum ipsum
accedere ausus est. Latera quoque et imam partem ejus lava
refrigerata opertam invenit ; quumque nusquam vel minimum inde
oriri fumum videret, non sine causa existimavit ignem sub terra
penitus exstinctum, neque in posterum sibi ejusmodi eruptionem
esse extimescendam. Qua spe confirmatus, ad alimenta in hiemem
colligenda animum convertit. Hoc motus consilio, octo lamas
subinde eodem modo cepit quo priores. Istos omnes mactavit,
excepto hirco, quem socium tribus suis lamis jam cicuribus
adjunxit, maximamque carnis partem supra focum suspendit, quæ
fumo siccaretur.

Jam igitur copiam haud modicam carnis sibi paraverat.
Nihilominus tamen veritus est ne sub finem hiemis, si forte
asperior futura esset aut longior, inopia ciborum opprimeretur.
Itaque nonnullos etiam lamas capere voluit. Illi vero insidiis
hominis cognitis cavere sibi didicerant. Novis igitur utendum
erat artibus quibus illos exciperet. Neque hoc ei non
successit ; tanta ingenii humani vis esse solet ad res
necessarias sibi comparandas ! Animadverterat nimirum lamas,
quoties eum ad fontem conspexissent, semper celerrime per collem
quemdam ad arbusta properare. Hujus collis pars altera erat
dumetis cincta, altera autem prærupta duarum fere ulnarum
altitudine, unde lamæ saltu se dejicere solebant.

Statuit igitur fossam altam eo loco cavare in qua lamæ desuper
prosilientes caperentur. Labore indefesso intra paucos dies
novum hoc opus confectum est. Tum fossam virgultis texit.
Postero autem die magnopere lætatus est, quum duo ejus generis
animalia in eam desiliisse animadvertisset. Quibus captis,
tantam habuit carnis copiam, quanta per hiemem quamvis longam
abundanter sufficeret. Tum ut hiemem jam instantem caveret,
fœnum lamis parandum, ligna ad ignem fovendum colligenda,
solanorum tubera effodienda, eademque in cella condenda erant. E
fœno, cujus magnam copiam collegerat, acervum struxit, qualem
agricolæ nostri struere solent. Quoties vero fœnum addebat,
illud ita pedibus impressis conculcabat ut haud facile pluvia
posset interlui. Insuper ut magis etiam imbribus defenderetur,
tectum ex arundinibus confecit, haud infirmius iis quæ culmo*
apud nos teguntur. Dies proximos ligna arida colligendo
impendit. Tum tubera solanorum effodit, nec parvam eorum paravit
copiam. Quibus in cella conditis, decussit quoque omnia mala
citrea quæ matura erant ; jamque victum suum minus curabat.
Hiems vero, exacto jam mense octobri, nondum venerat. Immo
potius continuis imbribus ita pluebat ut aer in aquam mutatus
videretur. Nec satis liquebat quænam hujus rei causa esset.
Quindecim dies præterierant, ex quo non longius domicilio suo
progressus fuerat quam ad cellam, ut alimenta et aquam sibi
lamisque peteret. Reliquum tempus omne veluti captivo homini
degendum fuit.

Eheu ! quam tarde tempus nunc ei trahi visum est, nihil agenti,
homini solitario ! Nunc perspexit quam vera essent quæ sæpius
magistri olim præcepissent : eas opes esse parandas quæ una cum
naufrago possent enatare.

“ O me in pueritia stultum, ” sic enim dicit, “ qui scribere aut
legere tam molestum, otiari vero jucundum existimarem ! O utinam
quas olim aspernatus sum doctrinas memoria jam tenerem ! Ex
illis enim id nunc depromerem quod esset non solum vitæ
oblectatio, sed etiam levamentum miseriarum. ”

Cujus otii pertæsum necessitas coegit ut varias res gerendas
susciperet quas nunquam antea tentaverat. Jam diu consilium ollæ
aut lampadis fabricandæ animo agitabat, quibus quidem auctus, in
meliori sane conditione versaretur. Itaque, quanquam pluebat,
terram argillaceam studiose conquisivit, opusque orsus est.

Quod quidem certe non statim ei ex voto cessit. Iterum iterumque
tentandum erat, et dies nonnullos grato in labore transigebat,
donec tandem ollam fictilem cum lampade absolvisset. Quas non
procul ab igne collocavit ut paulatim arefierent*. Tum alias
etiam ollas, cacabos catinosque* varia forma variaque
magnitudine fingere instituit ; atque ut ille plurimum operæ in
his artibus posuit, ita maximam sollertiam adsecutus est.

Magnum opus fuit ac difficile fictilia vasa vitro ita incrustare
ne liquore madefierent. Sed quum nihil intentatum, nihil
inexpertum relinqueret, vicit patientia.

Interea pluere non desiit. Quamobrem necesse ei fuit varia
fingere opera ne misere tædio conficeretur. Proxime autem operam
nectendo reti piscatorio navat*. Jam antea non parvam copiam
funiculorum nunc valde opportunam contorserat. Quum enim otio
abundaret et patientissimus laboris rem decies et amplius male
inceptam retractaret*, invenit tandem qua arte nodos faceret.

Tum venit ei in mentem tentare ut arcum et sagittas conficeret.
Quanto studio animus flagravit, quum hæc secum agitans multa
recenseret commoda quæ inde esset percepturus ! scilicet lamas
interficere, aves dejicere, et quod erat potissimum, se ipsum in
domicilio defendere posset. Itaque tanta eum incessit cupido
arcus perficiendi ut pluviam cadentem parum curans, ad
conquirendum lignum procurrerit. Cui tamen consilio quum
quodlibet lignum aptum non existimaret, ejusmodi quæsivit quod
durum idem ac lentum esset, ut et facile flecteretur et in
pristinam fere formam rediret.

Tale ergo lignum inventum atque decisum domum deportat,
confestimque opus aggreditur. Tum vero cultris egenti quanta
visa est inopia ! Quanquam iterum iterumque secabat, vix tantum
profecit quantum nos cultris chalybeis instructi uno ictu
proficimus. Ab ortu quidem usque ad occasum diei operi intentus
erat, sed necesse fuit ut octo dies integros huic labori
impenderet. Valde tandem lætatus est, quum arcum nono die
perfectum videret ; neque tunc præter nervum et sagittas
quidquam desiderabat. Quum vero funem quam firmissimum
contorsisset, ad sagittas fabricandas se accinxit.

Jam si ferrum habuisset quod sagittis præfigeret*, quanti,
quæso, hoc æstimasset ! Frustra autem in votis illud habuit. Dum
igitur rem mente agitat, tandem meminit se audiisse homines
feros ossibus magnorum piscium aut silicibus acutis uti ad
sagittas hastasque acuendas. Protinus illos statuit imitari.
Consilium quoque iniit hastæ conficiendæ. Quorum utrumque statim
aggressus, ad litus accurrit, ibique ossa piscium lapidesque
aptissimos invenit. Tum perticam longam et rectam amputat hastæ
vice functuram, pluviaque madidus domum revertitur. Intra paucos
dies et hasta et sagittæ confectæ sunt. Tum hastam præfigit
lapide præacuto, ac deinde sagittas, hinc ossibus piscium
robustis, inde pennis ad extremam partem additis, alites* facit.
Quo facto placuit arcus experimentum facere. Qui quidem,
quanquam multa deerant, quod ferreis instrumentis non fuerat
instructus, attamen satis idoneus visus est dejiciendis avibus
minoribusque aliis animalibus. Neque dubitavit fore ut hominem
ferum nudumque, si quidem satis appropinquasset, eo graviter
esset vulneraturus.

Attamen pluvia nondum cessaverat, sed duobus tandem peractis
mensibus cœlum cœpit nitescere. Nunc Robinson hiemem adventare
putavit, quum jam contra hiems exacta* esset. Vix suis ille
oculis fidem habuit, quum alma veris vi nova gramina, novos
flores, novos surculos emergentes cerneret. Etsi causam non
intelligebat, res tamen ante oculos erat. “ Hoc profecto, ” ita
se ipse alloquitur, “ me in posterum monebit ne quid rejiciam,
cujus rationem animo perspicere nequeam. ”


Caput Undecimum

Summæ Robinsonis miseriæ — Ab insectis infestatur — Vestes ex
pellibus sibi conficit — Incidit in gravem morbum.

Attamen multum aberat ut Crusoëus omnia haberet quæ ad victum
cultumque vitæ requiruntur. Omnes ei vestes usu diuturno
contritæ diffluebant*, nec satis videbat quonam modo novas
confecturus esset. Cui quidem tum non contra frigoris vim
vestibus opus erat sed ut sese ab insectis defenderet, quibus
insula abundabat et quorum morsibus excruciabatur, tumidis fere
semper manibus genisque. Quanti porro dolores eum manebant,
vestibus omnino laceratis ! Neque multum aberat ut hæc
pateretur.

Ad hanc calamitatem accedebat quod parentum societatisque humanæ
desiderio animus ejus sæpe angeretur. Quam ob rem non raro
ingemuit, quum e litore oculis madidis et languentibus oceanum
circumspectaret immensum, neque aliud præter aquam, præter
cœlum, conspiceret. Quoties animus ei dubia spe pendebat, e
longinquo prospicienti nubeculam ex æquore quasi emergentem,
quam sibi cogitatione navem malis velisque instructam fingebat !
Cæca nondum cupidine deceptus, quanto luctu, quanta animi
ægritudine oppressus, domum revertebatur !

Veritus autem ne qua navis insulam præterveheretur aut etiam
apud eam ipso absente, ancoras jaceret, in tumulo quodam
eminenti signum erigere statuit, quo adpellentibus suam
calamitatem indicaret. Stabat pro signo tignum* ex quo tunica,
ut erat omnino attrita, suspenderat ; verba quoque palo
inscribere voluit quibus miseram suam conditionem apertius
significaret. Qua vero ratione ? Nullum quidem illi consilium,
nisi ut litteras cultro lapideo insculperet ; quanam autem
lingua ?

Si enim Gallicum vel Anglicum sermonem usurpasset, fieri poterat
ut navis Germanica, aut Hispana, aut Lusitana adpelleret, in
quibus nemo navigantium significationem verborum intellecturus
esset. Forte nonnullas voces* Latinas recordatus est quibus
votum suum exprimeret.

Linguæ enim Latinæ nulla erat Europæanorum gens omnino ignara,
et plerique eorum qui liberaliter instituti sunt aliquantulum
certe intelligunt. Propterea speravit fore ut in qualibet navi
quæ eo deferretur unus saltem reperiretur inscriptionis istius
interpres. His verbis constabat : —

               Ferte opem misero Crusoëo

Sic illi nonnihil profuit verba aliquot Latina meminisse.

Jam inopia calceorum et tibialium* maxime laboravit. Quibus
scilicet sensim omnino dilaceratis, muscæ nudos pedes stimulis
fodiebant. Quoties sedebat meditatus quomodo corpus tegeret !
sed frustra. Carebat enim et instrumentis simul et arte quibus
finem assequi posset. Tandem pellibus lamarum quos mactaverat
facillime vestiri posse se existimavit. At istæ crudæ rigidæque
erant, neque unquam ille curaverat qua arte in parandis pellibus
crudis coriarii uti solent. In qua si versatus esset, nec acu,
nec filis instructus erat, quorum ope e coriis vestimentum sibi
consueret.

Cæterum necessitas, omni arte et doctrina efficacior, eum
admonuit quomodo inopiæ suæ mederetur. Pellibus igitur sumptis,
cultro siliceo, non sine magno labore, calceos primum, tum
tibialia quoque secuit. Quæ quum consuere non posset, incisis
foraminibus fila trajecit* quibus ea circa tibias religaret.

Ex alio quodam corio curvo rigidoque larvam confecit quam duobus
perfodit foraminibus per quæ acies oculorum penetraret,
tertiumque quo spiritum ore duceret.

Statuit a labore omnino non desistere, donec tandem tunicam
braccasque* e pellibus lamarum perfecisset ; et certe res erat
maxime operosa ; quid autem est quod sine labore homines assequi
possint ? Nihil vero tam arduum quod non expugnet pertinax
labor. Illi quoque res ex voto cessit ; id quod eum tanta
affecit lætitia quanta verbis exprimi non posset.

Jam Robinsoni habitus vestitusque vere mirifici fuerunt. A
capite ad calcem pellibus villosis horridus ; gladii loco,
securi lapidea cinctus ; gerebat humeris peram venatoriam,
arcumque cum fasciculo sagittarum ; dextra hastam ipso
longiorem, sinistra umbellam textam viminibus atque foliis
cocossæ obsitam* ; pro pileo denique corbem præacutam et
pellibus setosis tectam. Cogitate, quæso, qualis aspectus
hominis fuerit. Risum ipse non tenuit, quum suum lympharum in
speculo simulacrum aspexisset.

Hæc inter casu quodam impeditus est quem jam diu metuebat ; in
morbum incidit.

Ac primo stomachi capitisque doloribus affectum, et omnibus
membris fatigatum se sensit, summoque demum animi angore et
debilitate oppressus in terram collabitur. Vocis expers atque
sensus, oculos in cœlum defigit. “ Alme Deus ! miserere mei ! ”
Hæc sola subinde magno cum gemitu eloqui poterat.

Neque tamen diu curis consumptus quiescere potuit. Quum quidquid
virium supererat collegisset, ea quæ ad curam sui maxima
necessaria essent prope stratum ponit, ut, si propter vim morbi
surgere non posset, haberet tamen quo paululum sublevaretur ;
sed vix valuit nonnullas cocossæ conchas aquæ plenas inducere,
quas juxta stratum collocavit. Tum aliquot tubera trita et
quatuor mala citrea, quæ reliqua habebat, addidit : quo facto,
exhaustis viribus in lecto recubuit ; ac brevi febri correptus
est. Quanquam pellibus lamarum se totum texerat, a frigore tamen
se defendere non potuit. Quo frigore duas fere horas cohorruit.
Tum æstus tam vehemens insequitur ut viscera penitus urantur.
Pectus crebro concutitur pulsu, sicut solet celerrimo cursu
anhelantibus. Tanta autem ejus imbecillitas fuit, ut vix concham
aqua repletam labris admovere posset. Jamque nox oborta erat.
Qua quidem nocte tristiorem nullam unquam ille degerat.

Frigore vicissim contremuit et arsit calore, acerbissimo
continuoque capitis dolore cruciatus ; neque somno recreatus
est. Quibus malis adeo frangebatur, ut proximo mane vix posset
reptare ad ligna alendo igni necessaria.

Ad vesperem morbus ingravescit. Iterum igni corpus ægrum
admovere conantem vires deficiunt. Itaque nunc spes omnis
salutis abjicienda fuit, et in eo sensit se esse ut moreretur.

Nox hæc illi similis fuit ; ignis insuper extinctus est ; aqua
in conchis cœpit putrescere ; Crusoëo adeo vires deficiunt, ut
vix se in lecto commovere valeat. Mortem quoque appropinquantem
sentire sibi visus, tantam inde lætitiam cepit, ut ea ipsa
confirmatus, piis precibus se rite pararet ad iter illud
ineundum unde negant quemquam redire*.

Deum peccatorum veniam supplex rogavit ; quo facto gratias ei
egit pro beneficiis in se per totam vitam indignum collatis,
imprimis autem pro calamitatibus quibus ipsum castigavisset ;
postremo parentibus suis miseris solatium atque felicitatem
precatur ; tum animum immortalem Æterno Patri commendavit ; et
postquam se composuit mortem expectabat.

Quæ quidem visa est gradum corripere* ; angoribus enim
ingravescentibus pectus anhelare atque suffocari cœpit. Optatum
tempus tandem videtur advenisse. Vehementissimo angore
compressus jam non spirat ; tum capite reclinato, pæne
exanimatus et in lectulo resupinus porrigitur.


Caput Duodecimum

Convalescit ex morbo — Maximi luctus — Parva gaudia — Psittacus.

Attamen spiritum facilius trahere cœperat ; tum sublatis
paulatim oculis circumspexit, satis incertus animusne suus e
corpore migrasset, necne. Jam vero minime dubium erat quin
viveret. Neque tamen ergo gaudebat ; mortem enim in isto rerum
articulo vita potiorem habuisset. Magna quoque infirmitate
oppressum se sensit, doloris tamen expertem. Quum enim antea
æstu ardenti flagrasset, nunc sudor plurimus salubrisque per
omnes artus manabat. Atque ne intercluderetur*, pellibus additis
se texit, et sic post dimidiam circiter horæ partem magnopere
allevari sibi visus est. Jam vero siti exarsit vehementissima,
cui explendæ quum idonea non esset aqua putredine corrupta,
opportune malorum citreorum meminit. Adeo autem infirmus erat,
ut unum labris ægre admoveret ; cujus tamen succo egregie
refectus, sudore continuo effluente, dulci somno sopitus neque
nisi sole oriente experrectus est.

Tunc vero vis morbi omnino laxata erat, neque, præter
infirmitatem virium, quidquam mali superfuit ; cibum quoque
appetere cœpit, bulbumque solani frixum* comedit, instillato
mali citrei succo quo saporem ejus jucundiorem efficeret et
palato refrigerando aptiorem.

Lamarum suorum curam, quamdiu ægrotus jacebat, penitus
deposuerat. Nunc autem valde commotus est, quum eos ad pedes
suos videret jacentes, oculis in se defixis, quasi ipsum
interrogarent num melius valeret. Est autem illud animalium
genus a natura ita comparatum, ut camelorum instar, plurimos
dies sine potu degere possint. Alioquin male cum iis actum
fuisset. Per dies enim duos aquam non biberant, necdum etiam
Robinson, præ corporis imbecillitate, surgere aquamque iis
ministrare potuit.

Quum lama mater ad eum satis appropinquasset ut hanc posset
attingere, tum levato corpore in cubitum, dextra eam mulsit, ex
cujus tepidi lactis haustu plurimum accepit levaminis. Quo facto
rursus dormiebat usque ad solis occasum. Nunc autem cibi major
fuit appetitus. Itaque nonnulla solanorum tubera succo mali
citrei aspersa comedit, ac denuo somnus eum complexus est.

Quæ quies dulcissima, ut in corpore natura robusto, tantopere ad
vires ejus reficiendas valuit, ut proximo mane surgere, et
pedetentim progredi auderet.

E spelunca in vestibulum titubans prorepit. Ibi solis orientis
radii, inter frondes vicinarum arborum nitentes, jucundo eum
calore recreant. Sibi recens esse natus videtur ; Deo, vitæ
fonti æterno, gratias agit quod sibi denuo intueri liceat sidus
illud pulcherrimum mirandaque summi rerum Conditoris opera. Nunc
aspicit cœrulei cœli immensitates, nunc recentem et amœnam
arborum fruticumque rore madentium* viriditatem, nunc lamas
fideles qui circumstantes domino blandiri et lætitiam videntur
indicare.

Mox autem faventibus aere puro et aqua frigida lacte temperata,
necnon placida mentis serenitate, penitus convaluit. Brevi
quoque viribus recuperatis, ad opera instituta se rettulit.

Hoc unum tunc ei molestum fuit quod ignis exstinctus esset.
Verumtamen magna cum animi moderatione hunc casum tulit, nec
spem omnino amisit, quippe qui nunc expertus foret nihil esse
cur adversus hiemis inclementiam sibi jam caveret ; atque etsi
ab ineunte ætate carne vesci consueverat, speravit tamen fore ut
ea carere solisque fructibus et lacte lamarum vitam sustentare
posset.

Quid nunc suscipiat, confectis omnibus quæ manibus sine ullius
instrumenti auxilio confici possent ? Nihil ergo sibi superesse
putavit, nisi ut in otio et somno vitam consumeret. Qua quidem
conditione miseriorem sibi fingere nullam potuit. Jam enim
tantopere labori assuetus erat ut vitam intolerabilem
existimaret, quoties utili operæ vacare non liceret* ; itaque
diu multumque secum reputabat quemnam laborem nunc capesseret,
ut fugeret otium. Invenit tandem in quo operam suam collocaret.

Diu noctuque animo versaverat consilium naviculæ conficiendæ,
cujus ope tentaret ut in societatem hominum rediret, atque se ab
ea solitudine eximeret quam graviorem erat expertus ex quo ignis
usum amiserat. Nec temere* terram Americanam haud procul abesse
augurabatur. Statuit autem, si modo scaphulam sibi parare
posset, spretis omnibus periculis, continentem petere. Quum
totum se huic consilio tradidisset, procurrit aliquando ad
eligendam arborem cujus truncus in formam cymbæ cavaretur. Hac
mente loca nonnulla perlustrans quæ nondum inviserat, varia
ignotarum plantarum genera detexit, in quibus constituit
experimenta facere ut intelligeret an iis quoque vesci posset.
Inter alios frutices nonnullos invenit frumenti Indici.

Miratus ille spicarum magnitudinem in quibus supra ducenta grana
denso ordine structa erant, non dubitavit quin panis ex iis
confici posset. Quomodo autem grana moliturus erat ? quomodo
farinam furfure* purgaturus ? quomodo tandem panem inde
cocturus, quum careret igne ? Nihilominus tamen aliquot spicas
inde secum abstulit, quarum grana sereret : “ Quidni, ” sic ait
ille secum, “ fieri possit ut ex iis aliquam olim utilitatem
percipiam ? ”

Postea vero repperit arborem quoque frugiferam in quam antea non
inciderat. Capsulas crassas ab arbore pendentes vidit, quarum
unam quum confregisset, sexaginta circiter fabas invenit.
Quamvis saporem jucundum in iis non cognosceret, attamen unam ex
iis, quæ sibi maturior visa est, peræ suæ commisit. Erant fabæ
cacaoticæ, e quibus potus cacaoticus paratur.

Tandem arborem ingentem sibi prorsus ignotam invenit, cujus
fructus nuces cocossæ magnitudine æquabant. Qui quum putamina
nulla haberent, saporem vero jucundissimum, toti comedi
poterant. Arbor ipsa multum dissimilis cocossæ erat. Neque enim
huic, sicut cocossæ, truncus erectus, neque in coronam magnorum
foliorum superne* desinit. Postea comperit arborem eam esse quam
paniferam appellamus, propterea quod fructus ejus vel crudi, vel
comminuti atque depsendo* subacti, barbaris hominibus vicem
panis præstant.

Inter redeundum, quod jam diu optabat, nidum psittaci invenit.
Tum circumspiciens qua parte facillime locum invadat, pede
suspenso accedit. Vigilabat in sede extra nidum prominente mater
pullis incubans, et ad aspectum inusitatæ formæ aliquid mali
suspicata, aciem oculorum arrigebat ad periculum. Retractis
virgultis Robinson per densissimas frondes conscendit. Sed quo
proprius accedit strepitus foliorum, eo magis matris crescebat
sollicitudo. Ac demum homo adest, manumque nido injicit. Avolat
mater, avolant adulti jam validiores ; unus cæteris tardior in
manibus hæret ; Crusoëus domum properat, hilarior quam si
thesaurum auri nactus esset. Tum redux quam sollertissime potest
caveam concinnat, in qua hospitem novum collocet. Qua quidem
juxta stratum suum posita, tam lætus recubuit quam qui novum
sibi amicum comparavit.


Caput Tredecimum

Multus labor in excavanda scapha — Crusoëi constantia — Quomodo
diem inter varias occupationes distribuit — In bellicis artibus
se exercet.

Nullum unquam negotium tam molestum tamque diuturnum susceperat,
quam quum cymbam fabricare adortus est. Multi alii animum
abjecissent, e manibus securis brevi excidisset, et tale
susceptum visum fuisset, sin minus stultum, at saltem ejusmodi
quod fieri nullo modo posset. Robinson autem hanc legem sibi
fecerat ut nullis laboribus ab ullo unquam incepto deterreretur.
Itaque hoc etiam summa animi constantia persecutus est ; et si
illud multo plus et temporis et curæ postulasset, ei in mentem
non venisset a proposito recedere. Jam satis intellexit illi
opus pluribus annis esse ; dies igitur ita dividere decrevit, ut
cuilibet horæ suus labor attribueretur. Experientia enim
Crusoëus edoctus erat nihil majori ad industriam promovendam
adjumento esse, quam si certo ordine inter singulas diei horas
labor apte dispertiatur. Hoc enim modo augentur temporis momenta
quæ suo quæque usu distinguuntur.

Itaque oriente sole surgere consueverat et ad fontem se
conferre, ut caput, manus, pectus, pedesque ablueret. Deinde
domum reversus vestes induebat. Quo facto, collem speluncæ
imminentem conscendere, unde longe lateque circumspicere posset,
atque ibi in genua prostratus preces matutinas fundere, Deumque
orare pro carissimis parentibus quorum, etsi eos deseruerat,
nunquam oblitus est. Tum lamas mulgere quarum gregem non ita
contemnendum* paulatim educaverat. Deinde aliquam lactis partem
haurire. Quibus peractis prima diei hora effluxerat.

Ita omnibus rebus instructus quæ sive ad tutelam sui, seu ad
laborem pertinerent, ibat tum ad litus, si mare recederet
ostreas in prandium collecturus, tum ad arborem ex qua navem
fabricare statuerat.

Sub horam quintam, quum diei fervidissimum tempus esset, laborem
intermittebat. Tum litus repetebat, aut ostreas conquisiturus,
si modo mane non invenisset, aut corpus loturus, quod bis
quotidie facere in morem ei venerat.

Deinde iterum lamas mulgere, caseos ex lacte coagulato premere*,
prandiumque mediocre instruere quod fere lacte, et caseo
recenti, nonnullis ostreis, cum dimidia nuce constabat. Nec illi
querendi locus* erat quum in fervidis istis regionibus ciborum
appetitus multo minor sibi quam sub cœlo frigidiori esset.
Attamen solitus a puero carnem edere, illam tundendo emollire
denuo conatus est, ut aviditatem expleret ; sed frustra. Inter
prandendum cum psittaco suo confabulari solebat, quem nonnulla
verba eloqui docuerat. Scilicet audiebat discipulus et reddebat
sonos, in vicem reticens ut qui mente verba agitaret. Hunc
quoque assuefecerat se vocantem audire et euntem sequi.

Post prandium, horam quieti sub umbra aut in spelunca dabat,
stante ad latus psittaco et lamis circa dominum recubantibus.
Tum ille interdum sedens, animalia ista, in quæ defixos tenebat
oculos, alloquebatur, verba sua intelligi ratus ; adeo ille
gestiebat cum quolibet animante* mentis cogitationes sensusque
communicare, ut sæpius oblivisceretur se cum animalibus rationis
expertibus sermonem habere. Quoties autem psittacus vocem
distincte emittebat, tantum erat domino gaudium, ut humanam
vocem audire sibi videretur, atque insulæ, lamarum, psittacique
oblitus, se inter homines versari sibi cogitatione fingeret. Sed
quum brevi evanesceret error ille blandissimus, tum ad memoriam
solitudinis revolutus, hoc modo ingemiscebat : “ miserum
Crusoëum ! ”

Sub horam a meridie secundam ad arborem reversus, rursus magno
operi instabat. Quo in labore durissimo quotidie duas horas
consumere sibi præceperat ; quibus peractis redibat ad litus,
quum ad corpus denuo abluendum, tum ad ostreas conquirendas.
Reliquam diem variis operibus in hortis impendebat ; nunc
triticum* aut solana serere, sperans fore ut olim, igne
recuperato, commodis suis et utilitati servirent ; nunc teneras
stirpes insertas* irrigare ; nunc sepes serere quibus hortum
clauderet ; nunc arbores circumcidere*, ramosque flectere qui
sibi umbram hospitalem ministrarent.

Sub horam diei duodecimam, si modo nihil majoris momenti agendum
superesset, sese in bellicis artibus exercere, arcum tendere,
sagittas emittere, ut, si quando incideret in barbarum hominem
aut ferum animal, satis se defenderet. Quarum quidem artium
tantam paulatim peritiam adeptus est, ut raro, quamvis longo
interposito intervallo, a scopo*, nummi magnitudinem æquante,
aberraret. Vesperascente cœlo, lamas tertium mulgere, et stellis
aut luna lucentibus, parce cœnare.


Caput Decimum Quartum

Robinson insulam peragrat — Vestigia hominum reperit — Summus
terror — Prospicit crania, ossa, manus, pedes — Quod territo et
fugienti accidit.

Crusoëus assiduam per tres annos navi conficiendæ operam
dederat, trunco vix dimidia quidem parte exciso. Incertum quoque
videbatur an illud, etsi eadem assiduitate operi instaret, trium
aut quatuor annorum spatio perfecturus esset ; nec tamen in suo
studio atque opere cessavit ; quid enim aliud susciperet ? neque
vero illi placuit neque licuit otioso esse.

Forte tandem in mentem ei venit se, quanquam jam diu in insula
ista habitabat, non nisi minimam partem adhuc explorasse.
Timorem istum quo impeditus insulam totam nondum peragrarat
objecit sibi* ut animi vitium. “ Forsan, ” ita secum locutus
est, “ si minus ego timidus fuissem, multa invenissem quæ nunc
mihi maximæ utilitati essent. ”

Quæ quidem cogitatio animum impulit ut illico statueret proximo
mane in viam se conferre ; eoque ipso die omnia ad iter
faciendum paravit.

Postridie, orto sole, uno e lamis dierum quatuor victu onerato,
armis ipse indutus fidenti animo viam ingressus est. Constituit,
quantum fieri posset, litus sequi, neque silvestribus locis se
committere, ne in feras incideret.

Primo die nihil ei in itinere memorabile accidit. Sex millia
circiter illo die confecit, et quo longius progrediebatur, eo
certius comperit se in sterilissima insulæ parte sedem
constituisse. Multis nimirum in locis arbores invenit vario
fructuum genere abundantes, unde victum non salubrem minus quam
jucundum petere potuisset. Horum usus nominaque postea didicit.

Primam noctem in arbore egit, ut tutus a feris esset ; et
postero die iter persecutus est. Nec multum viæ confecerat, quum
extremam insulæ partem ad meridiem attigit. Solum nonnullis in
locis erat arenosum. Dum autem tendit ad tractum terræ in mare
procurrentem, ecce pedem retro fert ; tum pallescere,
contremiscere, oculos circumferre, et subito hærere quasi
fulmine repentino ictus, Vidit enim quod hic visurum se nunquam
speraverat, vestigia hominum arenæ impressa !

Tum ille territus undique circumspicit ; audito vel levissimo
foliorum strepitu stupet, sensusque ei adeo perturbantur ut stet
inops consilii. Tandem collectis viribus fugam corripit, quasi
instarent a tergo, neque præ terrore respicere ausus est. At
ecce repente substitit. Metus in formidinem vertitur. Videt
nimirum fossam rotundam atque in medio ignis extincti focum.
Quem circa (horresco referens) crania, manus, pedes, aliaque
corporis ossa aspicit, execrandas reliquias convivii a quo
natura abhorret. Scilicet tunc temporis in insulis Caraibicis
feri homines degebant, cannibales vocati aut anthropophagi ;
quibus sollemnis erat consuetudo captivis mactatis atque assis
immanes epulas celebrare, in quibus atrociter debacchabantur,
saltantes, canentes, vel potius, satiata feritate, ululantes.

Oculos Crusoëus ab horribili spectaculo avertit. Nausea etiam
correpto vires illi omnino defecissent, nisi stomachum vomitu
levasset. Ubi primum paululum refectus est, fugit tanta
velocitate ut fugientem fidelis lama vix sequi posset. Tantopere
vero mentem Robinsonis formido alienaverat, ut lamæ sui plane
oblitus, audito sequentis socii gressu, instantem a tergo sibi
cannibalem fingeret*, omnibusque viribus effugere conaretur.

Jamque ne cursum morarentur, hastam, arcum, sagittas, securim
abjicit ; quam sibi videt* expeditiorem, eam viam potiorem
habet, iteratisque per totam horam ambagibus efficit ut
circumeundo ad locum eundem unde aufugerat redierit. Tunc
alterum portentum animum ejus attonitum occupat. Quo in loco
versetur non agnoscit, nec animadvertit eundem esse quem antea
viderat ; putat invenisse se novum immanitatis eorum quos fugit
monumentum. Itaque violentissimo impetu se proripit, neque prius
currere desiit quam fessum cursu corpus vires desererent. Tunc
omnino exhaustus sensuque orbatus procidit. Huc quoque lama
advenit, neque minus quam ille fessus juxta dominum procumbit.
Forte is ipse erat locus ubi antea Robinson arma abjecerat.
Itaque oculis non multo post apertis, hæc prima in gramine
conspexit. Quod quidem somnium ipsi omnino visum est, nec
intelligebat quomodo et arma sic jacerent et ipse in eum locum
venisset : tantopere formido animum ejus perturbaverat.

Brevi surrexit ut locum eum quam celerrime relinqueret. Sed tunc
paululum consilii compos*, nec tam imprudens ut armorum
oblivisceretur, statuit ea non exuere quibus solis vitam poterat
defendere. Tantopere autem erat debilitatus, ut, instante quidem
metu, non tamen eadem qua antea pernicitate fugeret. Per totum
reliquum diem cibi cupiditatem plane amisit, semelque tantummodo
substitit ut sitim fontis aqua restingueret.

Frustra speravit se eodem die ad sedem suam perventurum. Obscura
jam luce, dimidiam circiter horæ partem aberat a domicilio, eo
scilicet in loco quem rusculum* suum vocaverat. Quippe spatium
erat clausum, et satis amplum, in quo partem gregis coercebat,
quia nempe pinguiora ibi quam prope domicilium suum crescebant
gramina. Ibi nonnullas noctes superiori æstate degerat, ne ab
insectis quæ eum domi fodiebant vexaretur. Sed viribus omnino
exhaustis longius progredi non poterat. Etsi periculosissimum ei
videbatur pernoctare in loco nullis præsidiis munito, attamen
necessitati parendum erat. Vix tamen humi se prostraverat, quum
neque omnino sopitus, neque omnino vigil, in ambigua somni
expectatione, ecce subito terrore perhorruit.

Vocem audivit veluti cœlo demissam hæc verba proferentem : Ave,
Robinson.

Ille perterritus exsilit toto corpore contremiscens, et inops
consilii. Mox iisdem iterum auditis, oculos in eum locum timide
convertit unde vox profecta erat. Tum vidit, quod cuivis sane
ignavo in promptu fuisset*, si rem, priusquam animus perturbatus
esset, paulo attentius perpendisset ; vidit se vano metu
territum fuisse ; quippe vox illa profecta erat non de cœlo, sed
de ramo in quo carissimus sibi insidebat psittacus. Tum vero
metus in lætitiam vertitur quod causam rei invenisset. Manum
psittaco porrigit ; ille devolat, dumque mutuis alter alterum
blanditiis excipit, psittacus dictatam salutationem geminabat.

Ipse autem totam fere noctem insomnem traduxit, ut cibi ita
quietis immemor, quippe qui fremitum quemque auribus captabat.
Semper occurrebant oculis feri homines, frustra animum a fœda
cogitatione abducere conabatur. Tum ut se tutiorem in futurum
præstaret, cœpit plurima animo consilia, eaque stultissima,
agitare. Ex quibus unum, quod incredibile videbitur, hoc erat :
ut die oborto omnia adæquaret solo* quæ tanta diligentia, tanto
labore, extruxerat ; ne vel minimum quidem humanæ industriæ
vestigium deprehendi posset.


Caput Decimum Quintum

Epulæ immanes — Prælium — Fortitudo Crusoëi — Friday servatus.

Cum prima luce novum Crusoëo consilium. Quod heri prudentia,
quod necessitas suadebat, tunc stultum esse atque inutile
judicavit. Consilia demum minus considerata et a timore orta
nunc abjicit, et ad meliora rationique magis consentanea animum
convertit. Nunc enim, nocte interposita, intelligit timorem
hesternum nimium fuisse. “ Jamdudum, ” sic ait ille secum, “ hic
solus commoror, nec ullus unquam homo ferus mihi obviam venit ;
ex quo satis patet suum eos in hac insula domicilium non habere.
Verisimile est, aliam eos incolere regionem unde nonnulli huc
veniunt ut victorias atrocibus epulis concelebrent, eosque ad
eam insulæ partem quæ vergit ad meridiem appellere, atque inde
discedere, cæteris insulæ partibus neglectis. Singulari igitur
ac divino munere, ego in hanc steriliorem insulæ partem
compulsus fui, hoc ipso tutior. ” Tum animo et viribus
confirmatus, domum se contulit, ut nova quæ inierat consilia
persequeretur.

Placuit inter cætera serere non procul ab arbusto quo domum
munierat nemus ita densum ut sedes a longinquo conspici non
posset. Hac mente duo circiter millia ejus generis salicum sevit
quas jam facile radices agere atque brevi crescere
animadverterat. Sed maxime cavendum judicavit ne certo eas
ordine disponeret, ut silvula natura potius quam arte propagata
videretur. Tum statuit viam sub terra per cuniculum* agere, ab
ima spelunca ad alterum montis latus, ut, obveniente
necessitate, aufugere posset. Quod quidem opus fuit magni et
diuturni laboris, adeo ut ab apparatu cymbæ omnino cessaret.

Sic ille quidem ab impetu repentino satis tutus sibi videbatur.
Quid si hostis instet, obsidioneque cinctum teneat ? Neque hoc
vanum prorsus erat aut futile ; quippe quod aliquando fieri
posset. Itaque necesse esse judicavit ut se adversus hunc casum
muniret, ne fame aut periret aut ad deditionem cogeretur.
Quamobrem statuit unam certe lamam quæ lacte abundaret in atrio
domicilii servare, atque ad hanc alendam fœni acervum sepositum*
habere ex quo nihil, nisi necessitate coactus, detraheret.
Decretum est quoque casei, pomorum, ostrearum copiam parare, et
de die in diem suppeditare.

Quibus ita dispositis, aliquot annos vitam vixit adeo
tranquillam ut nihil memoratu dignum ei acciderit. Igitur ad rem
illam propero quæ ad commutandam fortunam plus valuit quam
quidquam ex eis quæ huc usque ei evenerant.

Quum Robinsoni mane quodam sereno in cymba fabricanda intentus
esset animus, magnum e longinquo fumum ascendentem subito
conspexit. Primo quidem aspectu obstupuit, mox autem ad montem
speluncæ imminentem quam celerrime cucurrit, causam rei inde
speculaturus. Ubi primum montem conscendit, majore cum terrore
conspexit quinque scaphulas in litore religatas, triginta autem
barbaros ingentem apud focum, truci gestu atque incondito*
clamore chorum agentes. Saltabant unico tantum pede ; alterum
erectum in aere librabant.

Etsi ad spectaculum hujusmodi videndum Crusoëus non imparatus
erat, parum tamen abfuit quin rursus terrore exanimaretur.
Verumtamen fortitudinem et fiduciam celeriter in animum
revocavit. Tum e colle propere descendit, cunctisque armis
instructus, et auxilium precatus a Deo, constituit vitam suam,
quoad posset, defendere. Tunc iterum ad summum collem
conscendit, hostes exploraturus.

Mox vero cohorruit atque indignatus est, quum duos homines e
scaphis trahi ad ignem videret. Ac primo suspicatus est eos neci
addictos*, brevique comperit se non errasse. Alii enim ex
barbaris alterum captivum subito prosternunt, alii prostratum
adorti*, corpus fœde laniant, ad epulas atroces instruendas.
Interim in proximo stabat alter captivus, donec ipse quoque
mactaretur. Qui vero, dum intentos quisque oculos in cruciatum
et lacerationem tenet, oblata occasione, fugit atque citatissimo
cursu in eam regionis partem contendit quam Robinson incolebat.

Tunc noster erectus incertusque tum spe et lætitia, tum timore
atque horrore vicissim perstringitur. Hinc exultat, quum
captivum aliquo spatio persequentes superare videret ; inde toto
corpore contremiscit, quum animadvertit cunctos ad domum suam
antea ignotam, cursum dirigere. Erat autem sinus mediocris
profugo trajiciendus, ne in manus hostium caderet. In quem
statim prosiliit eademque quam huc usque adhibuerat celeritate
transnavit ad litus oppositum. Dum ii qui propius urgebant in
aquam se ipsos projiciunt, ceteri ad convivium horribile
revertuntur. Quanto autem gaudio Crusoëus animadvertit, hos illi
natando pares non esse ! Miser enim jam ex aqua emerserat, quum
ceteri nondum dimidiam sinus partem emensi erant.

Tunc Robinson insolita fortitudine atque audacia incitatum se
sensit ; hasta correpta e monte decurrit. Et continuo silva
egressus, terribili voce exclamat : “ Siste gradum* ! ” At ille,
aspectu Robinsonis pellibus horridi obstupuit, ratus esse
aliquem humano majorem, incertusque utrum se ei ad pedes
projiceret, an potius fugam persequeretur. Crusoëus ei manu
significat adesse se defensorem, et subito conversus obviam
hostibus progreditur. Priorem, quum jam propius esset, hasta
percussum vi magna dejicit. Alter qui centum circiter passus
aberat, attonitus stupet ; tum arcum sagitta instruit, quam in
Robinsonem jam proxime accedentem, intorquet*. Illa pectus ejus
ferit, sed adeo leviter pellem qua indutus erat strinxit ut
corpus ferro esset intactum. Tum Robinson priori victoria ferox,
vehementi impetu elatus, barbarum prostravit. Deinde hominem
respicit cujus vitam servaverat ; qui, timorem inter et spem
dubius, eodem in loco hærebat, incertus utrum hæc omnia suæ
salutis causa agerentur, an sibi istius ignoti victoris manu
pereundum foret. Ille autem barbarum ad se vocat, significatque
ut propius accedat. Hic paruit, mox autem perterritus
constitit ; nunc pedem profert, nunc retrahit ; lente demum non
sine magna significatione terroris supplex progreditur.

Postquam Crusoëus amicitiam suam omni modo demonstravit, tandem
ille adgredi ausus est, sed decimo quoque passu supplex in genua
procidit, perinde quasi gratias ageret simul et honorem
præstaret.

Tum Crusoëus sublata larva vultum humanum et benignum ostendit.
Quo viso, barbarus confidentius servatorem suum adit, totoque
corpore projecto terram osculatur. Noster autem, qui amicum
habere mallet quam servum, homini allevato quacumque potuit
ratione persuadere studet se velle cum ipso amicitiam jungere.
Multa vero facienda supererant.

Barbarus qui prior fuerat prostratus vulnus mortiferum non
sustinuerat ; itaque quum animum sensim recepisset, herbis
evulsis ad sedandum sanguinem vulnus sanare cœpit. Robinson
barbaro suo hoc demonstrat. Tum Indus nunc securim lapideam
Robinsoni ostendit, nunc se ipsum, ut significaret se illa
libenter vitam hosti erepturum. Abhorrebat quidem Robinson ab
humano sanguine effundendo, sed necesse ratus ut hostis de medio
tolleretur*, securim porrigit, aversis oculis. Indus in hostem
vulneratum irruit, quem uno ictu obtruncat ; tum lætatus
revertitur et securim cæsique hominis cruentum caput, victoriæ
pignora, ad pedes Robinsonis deponit.

Tum Robinson ei signis quibusdam præcipit, ut, collectis cæsorum
arcubus et sagittis, se prosequeretur ; barbarus autem innuit
Robinsoni, prius quam recederent, corpora defunctorum esse humi
condenda, ne socii unquam eorum vestigia reperirent.

Ille quum indicasset hæc sibi placere, Indus solis manibus magna
cum celeritate brevi utrumque cadaver arena obruit ; tum ambo ad
domicilium Crusoëi se conferunt.


Caput Decimum Sextum

Crusoëus paratus ad obsidionem ferendam — Friday describitur —
Quare sic appellatus — Regia potestas — Abundat Crusoëus opibus.

Incerta adhuc ancepsque fortuna Robinsonis erat. Nonne
verisimile erat barbaros, epulis immanibus satiatos, vestigia
sociorum secuturos esse ut et eos et captivum qui evaserat
quærerent ? Tunc vero dubium non erat quin illi, patefacto semel
Robinsonis domicilio, expugnatoque*, eum simul et novum comitem
occiderent. Quæ cogitatio Robinsonis animum agitabat, e summo
colle fœdam epulationem chorosque barbarorum intuentis*.
Perpendit igitur quid sibi in his rebus faciendum sit : utrum
fugiat, an in arce sua inclusum se teneat ? Tandem Deum precatus
adeo confirmatum animo se sensit ut hoc facere* constituerit.
Itaque inter dumeta usque ad domicilium prorepit et socio
significavit ut idem ageret ; sic ambo ad speluncam perveniunt.

Tunc barbarus domicilium liberatoris commode dispositum intuens
obstupuit, quippe qui nihil unquam tali arte instructum
vidisset.

Crusoëus barbaro significat quid sit ab hostium multitudine
metuendum ; se autem paratum esse ad vitam strenue defendendam.
Quo quidem ille intellecto, truci vultu securim vibrat, gestuque
terribili versus eum locum se convertit ubi hostes erant, quasi
illos provocaret, patronoque monstraret se illi defensorem
acerrimum fore. Ille autem, hac ejus fortitudine probata,
hastam, arcum, sagittas, ei tradit ; eumque ad foramen munimenti
arborei velut in excubiis collocat, unde prospiceret quid in
spatio inter parietem et nemus a se consitum interjecto*
ageretur. Hoc modo cum socio usque ad vesperam armatus stetit ;
quum vero post aliquot horas nihil usquam metuendum cernerent,
existimaverunt barbaros, frustra scrutatos, in scaphis qua
venerant via eandem repetiisse. Igitur armis depositis, Robinson
cœnam instruit.

Quum autem ille dies, in vita Robinsonis maxime memorandus,
Anglice nominatus esset Friday, isti quem servaverat barbaro hoc
indidit nomen.

Nondum huc usque Robinsoni vacaverat* eum attentius considerare.
Juvenis erat egregiæ formæ, annorum circiter viginti ; colore
fusco, cute nitida, crinibus nigris, non autem laneis*, sicut
Æthiopum, sed rectis ; naso brevi, nec eo depresso, labiis
parvis, dentibus tam albis ut ebur æquarent. Aures ejus variis
conchis et pennis ornatæ erant, quibus ille non mediocriter
superbire videbatur ; nudus ceterum a capite ad pedes.

Itaque Robinson amiculo e pellibus confecto socium induit. Tum
ei significavit ut lateri assideret ad cœnandum.

Friday magna cum reverentia atque grati animi significatione ad
dominum accessit ; tum in genua se prostravit, capite in terram
demisso.

Crusoëus autem socio atque amico diu exoptato mirifice lætatus,
blanditiis potius illum sibi devincire cupiebat. Existimabat
enim duplicem non esse generis humani originem, nec fictos
meliore luto hos qui vocantur albi, quum eodem patre quo nigri
homines nati sint ; attamen quum putaret prudentius esse
hospitem nondum satis sibi cognitum intra obsequii et
venerationis fines continere, honoremque ab eo velut sibi
debitum accipere, regem aliquamdiu agere* constituit.

Itaque socio signis gestuque ostendit, se illum quidem in
tutelam suam recepisse, ea tamen lege* ut summam ipsi
obedientiam præstaret, atque omnibus sedulo vacaret* quæcumque
dominus et rex novus juberet. Ideo Cacicum se ipse appellavit,
quoniam eo nomine barbarorum principes vocari meminerat. Qua
voce melius quam signis adhibitis Friday id intellexit quod suus
ei dominus declarabat ; et ut pateret se domino in servitutem
semetipsum dicare, iterum iterumque nomen illud clara voce
pronuntiavit, Robinsonem manu demonstrans, et ei ad pedes
projectus. Quin ut significaret se satis intelligere quanta
esset vis regiæ potestatis, hastam arreptam domino porrexit,
cuspide ad pectus suum directa, atque hoc ipso declaravit
Robinsonem vitæ necisque habere potestatem. Hic autem regia
quasi majestate dextram subdito porrexit, jussitque secum
cœnare. Friday dicto audiens fuit, ita tamen ut ipse humi, ille
vero in suggestu graminis sederet.

Quibus factis, Crusoëus rex fuit. Quippe insula erat pro regno,
lamæ fructusque pro ærario, Friday pro subdito, unico quidem sed
carissimo, psittacusque pro comitatu*, sed fere inutili.

Cœna confecta, rex novus de cubiculis rite disponendis mandata
dedit. Parum sane prudenter egisset, si socio qui tam brevi
tempore tot munera adeptus erat, famulus idem et minister,
legatus et miles, præfectus copiarum et ædium, secum in eadem
spelunca recubandi licentiam dedisset. Etenim non satis tutum
habuit vitam suam cæcumque sub terra viæ exitum credere externo
homini et alienigenæ, cujus fidem nondum adhuc spectatam* vix
pro certo habebat. Itaque jubetur Friday idoneam fœni copiam in
caveam transportare, sibique inde parare cubile ; novus interea
rex, ut saluti suæ consulat, arma omnia in cubiculum suum
confert.

Tum adstante toto populo non puduit Crusoëum humili ac prorsus
agresti ministerio fungi. Qui universæ, quaqua patebat, insulæ
imperitabat, qui in suos omnes subditos vitæ necisque jus
habebat, ille non erubuit, servilem in modum. regiis manibus
lamas ipse mulgere, ut rite doceret ministrum cui hoc officium
postea mandare in animo habebat. Hic vero quamvis id attente
consideraret, cui tamen bono foret minime intellexit. Quippe nec
ille nec populares sui, ut hebeti prorsus erant ingenio, unquam
suspicati fuerant lac animalium salubre æque ac nutriendo
corpori esse accommodatissimum. Nunquam hoc genus alimenti
labris attigerat ; itaque paululum lactis a Robinsone oblatum
inusitata et singulari voluptate hausit.

Variis autem hujus diei molestiis periculisque fessi ambo somni
quietisque erant appetentissimi. Robinson igitur servo mandavit
ut ad lectum se conferret, tum ipse quoque eo se contulit.


Caput Decimum Septimum

Suspicio in lætitiam et admirationem versa — Casus qui risum
legenti movebit — Rebus secundis adversæ levantur.

Postero die Crusoëus noster cum socio statim ad eum locum se
contulit ubi hesterno barbaros atrocibus epulis accumbentes
viderat. Inter eundum eo devenerunt ubi ambo barbari a Robinsone
interfecti arena obruti jacebant. Friday loco domino demonstrato
significavit quantum gestiret cadavera ista eruere ut improbam
carnis aviditatem expleret. Quem ille torvo vultu intuens, docet
quantopere a tali facinore ipse abhorreat, hastaque elata,
infesto gestu, mortem ei denuntiat, si unquam ille ejusmodi
cibum attingeret. Quo quidem intellecto, Friday statim domino
paruit, incertus tamen quam ob causam quas epulas inde a puero
non mediocriter appetierat ab eis jam prohiberetur.

Tunc ad locum convivii devenerunt. Heu ! qualis aspectus ! terra
cruore tincta ! disjecta passim ossa ! Robinson oculos avertit
sociumque jubet terram statim fodere, tristesque barbarorum
helluonum* reliquias condere.

Dum ille mandata exequitur, herus cineres sopitos attente
suscitabat, sperans se aliquam ignis particulam inventurum. Sed
frustra. Erat ignis omnino extinctus ; quod Crusoëum magno
affecit dolore. Ex quo enim socium sibi adjunxerat, nihil ipsi
fere optandum præter ignem supererat. Dum autem ille, capite
inclinato mœstoque vultu, extinctos cineres aspicit, ecce Friday
quum dominum cogitatione defixum animadvertisset, nonnulla signa
dedit quæ ille non intellexit ; tum arrepta subito securi,
citatissimo cursu silvam petit intimam, Robinsonemque
obstupescentem relinquit.

“ Quid hoc sibi vult ? ” ait secum Robinson, dum euntem anxiis
prosequitur oculis. “ Mene homo deserit, et ablata securi
aufugit ? an tam perfidus est ut meam domum occupet, ut me ipsum
vi inde detrusum sodalibus suis inhumanis prodat ? Proh
scelus ! ” Statimque ira inflammatus hastam corripit ut
proditorem persequatur, nefariaque consilia et puniat et
prævertat. Dum sic de fide barbari timet, videt hominem
citatissimo cursu redeuntem. Sistit Robinson gradum, miraturque
eum (quem proditionem machinari suspicatus fuerat) sublatum
graminis aridi manipulum tenere unde fumus oriebatur. Jam in
flammam erumpit ; et Friday manipulo in terram projecto, addit
diligenter majorem graminis aridi atque sarmentorum* copiam,
clarumque et ardentem ignem succendit ; quod quidem non minorem
domino lætitiam quam admirationem movit.

Tum comperta causa propter quam Friday subito excurrerat, illum
amplexus sine quidem verbis, tam inanis suspicionis veniam
rogat.

Scilicet Friday diligenter silvam petierat ut e trunco arido duo
ligni fragmenta excideret. Quas ille scite alteram altero tanta
celeritate colliserat ut ignem concepissent. Tum citius lignis
arido gramine involutis, cum isto manipulo procurrerat, qua
motus velocitate fœnum exarserat. Crusoëus jam agitatione
flammarum ita delectatus est ut illarum aspectu satiari non
posset. Tandem arrepta tæda, comite Friday, in domum properat.

Mox igne accenso, nonnullisque solanorum tuberibus circa focum
positis, ad gregem festinat ; lamæ pullum eligit, mactat,
quartamque ejus partem veru affigit quod socio versandum mandat.

Interea dum ille hoc munere fungitur, Robinson segmentum
pectoris amputat ; tum nonnulla tubera lavat, manipulumque zeæ*
duobus saxis adhibitis molit ; hæc omnia ollæ committit, in
quam, addito sale, idoneam aquæ partem infundit, ac demum olla
igni apponitur.

Friday istum omnem apparatum cernebat, neque tamen intelligebat
quo res spectaret. Noverat quidem cibos assos, nihil autem de
arte coquendi audiverat ; quin etiam ignorabat quænam esset vis
ignis in aquam ollæ infusam. Quæ quidem quum fervere cœpisset,
Friday obstupuit, miratus quid esset quod sic aquam moveret.

Quum vero eam vidisset exæstuantem et undequaque exundantem,
putavit animal in olla esse quod istum repente æstum excitaret.
Ut autem impediret ne omnis ab olla aqua effunderetur, manum
celeriter immersit ut animal tam molestum caperet. Tum vero
clamorem et ululatum edidit quo tota personuit spelunca. Hoc
audito Robinson valde exterritus est, quod existimabat a
barbaris irruentibus socium opprimi. Itaque timor atque insitus
in animo propriæ salutis amor* suadebant ut per cuniculum
effugeret. Mox autem consilium abjecit, turpe ratus servum vel
potius amicum tanto in periculo deserere. Sine mora igitur e
spelunca prorupit armis instructus paratusque vitam suam
profundere, ut comitem e manibus barbarorum iterum eriperet.

Ut vero obstupuit, quum hominem solum, amentis instar, ululantem
gestuque insolito trepidantem vidit ! Diu dubius anxiusque
hæsit. Intellexit tandem omne malum ex eo esse quod manum sibi
Friday leviter ussisset. Nunquam ille neque audiendo, neque
experiendo cognoverat aquæ fervorem igneum addi posse ; nunquam
manu tetigerat aquam fervidam ; itaque non potuit intelligere
quæ illius causa esset doloris quem manu in aquam immersa
sensit. Itaque magica quadam arte hoc fieri dominumque magum
esse existimavit. Robinson ægre animum socii sedare eique
persuadere potuit ut denuo carni veru versandæ assideret*. Ille
mandato tandem obsecutus, ollam non sine tremore dominum vero
(quem humano majorem sine dubio nunc putavit) timida cum
reverentia intuetur. In quam opinionem eo celerius incidit quod
Robinsoni albus erat color, barba promissa. Hæc enim efficiebant
ut Robinson, specie oris, longe differret a socio ejusque
popularibus*, fuscum colorem et imberbem vultum præferentibus.

Jam vero prandium paratum erat. Quantopere Robinson calidis et
pinguibus cibis delectatus sit facile intellexeris. Calamitatum
jam præteritarum oblitus, sibi in animo fingit non deserta in
insula, sed in regione frequentissima se versari. Sic animi
vulnera insperato quodam gaudio sanari solent, etsi illa
plerumque insanabilia putamus.

Prandio confecto Crusoëus secessit ut de prospera rerum suarum
commutatione secum ipse meditaretur. Nunc omnia bene succedere
visa sunt.

Cui cogitanti in mentem venit ut vitam ipse quidem mollem atque
otiosam ageret, Friday autem, juvenem robustissimum (de quo
præterea tam bene meritus fuerat ut eum sibi famulum jure quodam
vindicaret*), cogeret ut necessariis muneribus laboribusque
perfungeretur. Sed quum intus secum reputasset fieri posse ut
aliquando tam felici ipse conditione excideret, tunc vero si
otio atque inertia corrumpi se pateretur, molestum sibi fore ad
duritiem paupertatemque prioris vitæ redire, statuit in labore
æque atque adhuc gnaviter ac strenue perseverare. Quo decreto*,
e strato exilit, citatoque gressu in vestibulo domicilii
obambulat. Interea Friday ciborum reliquiis in cella sepositis,
domini jussu ad lamas mulgendas abit.


Caput Decimum Octavum

Robinson domum fossa et palis* munit — Docet socium Anglice
loqui — Ambo scapham fabricare statuunt.

Nunquam sane, ex quo hanc in insulam advenerat, lætior fuerat
Robinsonis fortuna. Hoc unum erat illi metuendum, ne barbari
reverterentur ad socios repetendos, et novis cruentisque præliis
sibi cum iis certandum foret. Quin ille cohorruit, quum
cogitaret fortasse fore ut in discrimine tam ancipiti versaretur
ut aut sibi pereundum esset aut sanguis hominum profundendus.

Jam diu domicilium suum castelli instar munire voluit ; huc
usque vero, dum sine comite vivit, hanc spem penitus abjecerat.
Nunc autem, quum adesset socius laboris, facilius hoc aggredi
potuit. Itaque montis cacumen conscendit ut excogitaret quomodo
se tutius firmiusque muniret ; atque hoc brevi fecit, quum inde
totam regionem oculis complecteretur. Statuit primum fossa lata
altaque domum cingere, ac deinde qui rivus non procul abhinc
scatebat eum ita dividere ut altera pars in fossa, altera per
medium atrium flueret, ne unquam obsidione cinctus aquæ inopia
laboraret.

Haud facile erat hæc omnia socio signis indicare. Hic vero quum
rem aliqua ex parte intellexisset, ad litus procurrit atque inde
rettulit instrumenta fodiendo apta, conchas scilicet magnas
lapidesque planos et acutos. Tum ambo opus incohant.

Jamque ambo socii a summo mane usque ad vesperam non alacri
minus quam strenuo animo operi incumbunt, itaque mirum quantum*
vel instrumentis quam minime aptis adjuti in diem profecerint ;
nec per duos menses continuos, vento obstante, barbari insulam
invisere. Itaque licebat sociis continuam operam munimentis
dare, nec illis opus erat a repentina incursione cavere.

Crusoëus comitem, labores inter diurnos, Anglicam linguam
docebat, cujus ope socio cogitata sua eloqui ardentissime
cupiebat. Qui quidem tam docilem et attentum se præbuit ut brevi
tempore longe procederet. Robinson enim eadem arte usus est qua
sollers magister ut linguam Latinam Gallicamve discipulos
doceat. Quoties nempe fieri potuit, ea re de qua sermo erat
posita ante oculos, articulatim distincteque nomen ejus dicebat.
Quum vero de ejusmodi rebus ageretur quæ oculis subjici non
poterant, vultu gestuque ita exprimere studuit, ut Friday, anni
dimidia parte nondum exacta, Robinsonem facile intelligere
cogitationumque participem facere posset.

Quod quidem multum Robinsonis felicitati adjecit. Huc usque enim
socium quidem, sed mutum habuerat ; nunc vero amicum sibi
comparavit. Friday enim et grato erat animo, et semper honestum,
fidelem, ingenuum, domino se præstitit. Itaque Robinson cariorem
eum in dies habuit, ac brevi non dubitavit hoc ei concedere ut
in eadem spelunca secum pernoctaret.

Duobus abhinc mensibus fossa absoluta fuit, quo facto, ita
muniti erant ut jam barbarorum impetum non modo non extimescere,
sed etiam, si unquam arx oppugnaretur, possent eos repellere ;
prius enim quam ullus fossam transirent aut palos superarent, ab
obsessis aut sagittis interfici, aut hastis transfodi impune
poterant. Itaque saluti suæ nunc satis consuluisse videbantur.

Non ita multo post Robinson sociusque forte collem litori
vicinum forte conscenderant, unde maris aspectus longe lateque
patebat. Friday oculos in illam ejus partem intendit, ubi insulæ
aliquot eminentes conspici e longinquo poterant. Tum ille subito
exultare atque mirum in modum gestire cœpit. Qua de re
interrogatus a Robinsone lætus hæc exclamat, “ En patriam meam
aspicio ! ibi gens mea habitat ”. Vultu vero, oculis, gestu,
significabat quam cara sibi esset patria, ac quantopere ut illam
reviseret optaret. Quod quidem domino minime placuit. Erat sane
affectus ille animi in viro laudabilis, quo declarabat caram
esse patriam, caros amicos, caros parentes. Nascitur enim
nobiscum sensus ille et, quæcumque illa sit quam primam suam
quisque puer cognovit regionem, vel signavit vestigio, nulla
magis regio arridet. Sed veritus ne popularium amantior* ipsum
aliquando desereret, animum ejus pertentare voluit et sic
colloquium cum eo iniit, ex quo optima ejus indoles apertius
patuit.

Crusoëus">. Num tu ad populares tuos redire et cum iis habitare
malis ?

Friday. Libenter equidem eos revisam.

Cru. Scilicet optes carne humana cum iis vesci ?

Fri. Minime ! eos potius ad mores mitiores traducam, doceamque
vesci lacte et carne animalium, et inprimis ab humana abstinere.

Cru. Quid si te ipsum devorent ?

Fri. Hoc non facient.

Cru. Attamen vescuntur carne humana ?

Fri. Sane illi quidem ; sed carne hostium.

Cru. An tu scapham conficere potes qua ad eos transveharis ?

Fri. Sane quidem !

Cru. Euge ! confice tibi scapham atque ad illos revertere.
Quid ? dejicis oculos ; cur sic doles ?

Fri. Doleo quod dominus mihi carissimus irascatur.

Cru. Cur vero tibi irascar ?

Fri. Ita res se habet ; quippe ille me a se relegatum velit.

Cru. Antea vero voluisti redire in patriam ?

Fri. Volui equidem ; nisi tamen dominus meus ibi mecum versetur,
ibi nolim ego quoque versari.

Cru. Me quidem populares tui hostem arbitrati, interficient
devorabuntque ; tu igitur solus proficiscere !

Quibus auditis Friday arreptam securim domino porrecta cervice
reddit.

Cru. Quid vis ?

Fri. Malim ego a te interfici quam relegari !

His dictis Friday vim lacrimarum profundit. Robinson autem
vehementissime commotus eum amplectitur, et hæc exclamat :
“ noli timere, O bone ! Ego quoque opto ut nunquam a te
divellar ; ex animo enim te diligo. ”


Caput Decimum Nonum

Pluviarum tempus — Socii nectunt stragulas — Retia — Cymba
conficitur — Nostri mari se committunt.

Ipso die operi destinato aderat pluviarum tempus ; quod bis per
annum ingruere Robinson non unius* anni experientia didicerat.
Quo tempore per duos menses perpetuos nulli negotio vacare extra
domum licebat ; tanta vi assiduus imber de cœlo ruebat.
Animadverterat quoque Robinson valetudini parum salubre esse
illa tempestate foras exire. Quid igitur faciendum erat ? Dilata
navis confectione, tempus in laboribus domesticis consumendum
erat.

Mirum in modum profuit Robinsoni per dies illos pluvios atque
horas vespertinas igne uti et lumine, amicumque habere quocum
tempus inter opera domestica jucundis sermonibus tereret. Antea
enim tristes istas noctes solus in otio et in tenebris degerat.
Jam vero cum socio ad lampadem et focum sedens, in aliqua re
gerenda diligens colloquitur neque unquam gravi desidiæ pondere
vexatur.

Quin etiam ex socio didicit multas artes quibus barbari
nonnullas sibi utilitates comparant ; multa quoque illum docuit
quæ barbari ignorant. Ita in dies peritiores facti multa
conjunctim confecerunt, quæ neuter solus suscipere potuisset.
Tum ambo intellexere quanta ex hominum amica conspiratione
oriantur commoda, quibus illi carerent si bestiarum more singuli
vagarentur. Inprimis Friday artem callebat qua tenues densasque
fibras arborum necteret corpori vestiendo aptissimas. Quam quum
herus ex eo didicisset, tum illi certatim tam multas ejusmodi
texuerunt, ut idoneum utrique vestimentum suppeteret. O quam
jucundum Crusoëo fuit abjicere amiculum istud molestum, e
pellibus rigidis neque subactis* confectum quo huc usque corpus
ipsi tegendum fuerat.

Friday etiam e fibris nucum cocossæ variisque herbis lini
naturam referentibus fila educendi* artem didicerat, quæ
funiculos a Robinsone huc usque confectos longe superabant.

Interea quæ de Deo Friday censeret hoc colloquio Crusoëus
certior factus est.

Cru. Dic mihi, quæso, bone, nostine quis mare, quis terram, quis
animalia, te ipsum denique creaverit ?

Fri. Profecto ! Toupan ista creavit.

Cru. Quisnam est Toupan ille ?

Fri. Is nempe qui tonat.

Cru. Quisnam vero ille est qui tonat ?

Fri. Senex est ætate provectissimus qui omnibus ceteris rebus
superstes est quique tonitru efficit. Ætate solem, lunam,
stellas longe superat, omnesque animantes eum adorant.

Cru. Quemnam in locum post mortem commigrant tui populares ?

Fri. Ad Toupan revertuntur.

Cru. Ubinam vero ille habitat ?

Fri. In excelsis habitat montibus.

Cru. Quis eum ibi vidit ?

Fri. Nemini fas est eum adire nisi Owakakeis, id est
sacerdotibus. Illi “ O ! ” dicentes eum interrogant, ac deinde
nobis ejus responsa referunt.

Cru. Qui autem post mortem ad eum migrant, num felicitate ulla
fruuntur ?

Fri. Sane illi quidem, si magnam hostium copiam mactaverint
atque comederint.

Quo audito dominus cohorruit statimque illum meliora de Deo
vitaque futura docere cœpit ; Deum nempe esse omnipotem,
sapientissimum, benignissimum ; qui omnia creaverit, omnia
regat, omnibus consulat ; ipsum autem nunquam originem habuisse,
ubique adesse, intelligere quæcumque nos cogitemus, audire
quascumque loquamur, videre quæcumque agamus, quamvis ipse a
nullo videri possit ; habere proborum atque improborum
rationem* ; eamque ob causam quum in hac, tum in futura vita
neminem beatum reddere nisi illum qui ex animo virtuti
studuerit.

His atque hujusmodi sermonibus pluviarum tempus consumunt.

Cœlo tandem serena facies redierat ; desinebant venti nimbique
aufugerant. Noster cum fido socio puram tepidamque auram veris
spirat. Ambo novis viribus auctos se sentiunt, atque alacri
animo ad arduum opus suscipiendum se accingunt.

Friday admoto igne truncum excavavit, atque duos intra menses id
absolvit quod ægre multorum annorum spatio dominus solus
confecisset. Jam præter vela remosque nihil defuit. Hos quidem
Crusoëus, illa vero Friday paraturum se spondet.

Ambo simul opus susceptum absolvere ; sed instructa navi, nihil
supererat nisi ut hæc a litore in mare demitteretur. Quoniam
vero locus in quo navem fabricaverant longe a mari distabat, non
satis patebat qua ratione, ut erat gravissima, ad mare aut
deduceretur, aut deportaretur, aut traheretur, aut denique
provolveretur. Itaque ex his rebus tam angustis quomodo se
expediant ?

Neque vero Robinson oblitus erat quantam utilitatem longa
pertica sibi quondam præbuisset. Quam ob rem nunc quoque illam
adhibuit. Sed navis tam lente provoluta est, ut facile
intelligerent se integrum mensem in hac opera consumpturos esse.

Tandem opportune recordatus est illius instrumenti quo fabri
lignarii uti solent ad magna pondera promovenda, cui cylindrus
nomen.

Quod quidem vix Robinson expertus magno cum gaudio vidit quam
facile navis promoveretur.

Jam nihil superfuit nisi ut quæ ad proficiscendum essent
necessaria pararentur, scilicet ut navis tot oneraretur
commeatibus quot sufficerent.

Quibus tandem factis statutum est proximo die iter parare, et
ubi primum ventus aspiraret, vela dare, et illuc tendere ubi
Friday sperabat se proximam terræ continentis* oram inventurum.

Robinson, arce relicta, in tumulo imminente restitit.

Tum regionem illam, eo sibi cariorem quod eam mox relicturus
erat, oculis perlustravit, hominis instar qui in eo est ut
patriam relinquat nulla cum spe illius revisendæ.

Tandem desiderium vicit animi constantia ; ad fortitudinem se
ipse exacuit, passisque late palmis hæc exclamavit : “ Valete O
calamitatum mearum testes ! Valete ! ” atque hoc ultimo vale
inter singultus emisso, in eam quæ ad litus ducebat viam se
contulit.

In itinere fidissimum sibi psittacum per arbores volitando
sequentem animadvertit. Quo viso, vocat “ Polly, Polly ! ” Ille
vero celerrime desilit ; atque e domini manu in humerum
provolat. Interea Friday moræ impatiens in litore expectabat,
quumque Robinson ad eum pervenisset, ambo navem conscendunt.

Tricesimo die novembris, anno post Crusoëi in hanc insulam
adventum nono, cœlo serenissimo, ventoque maxime secundo,
profecti sunt. Vix autem circiter duo millia passuum progressi,
ad continuam scopulorum seriem pervenere longe in mare
procurrentem. Uterque periculosum putavit saxa ista superare.
Itaque velo in aliam partem directo, nituntur ut circumeant.
Quum autem extremam partem scopulorum vix attigissent, scapham
summa subito velocitate abripi animadvertunt ; exterriti ambo
velum colligere, ut sustenturi repentinum venti impetum. Frustra
tamen ; scapha enim in præceps prona rapitur, medioque in æstu
raptari se intelligunt.

Tum ambo viribus conjunctis mare remis pertinacius verberare, si
possint scapham eripere.

Scapha tamen undis abripitur, omnisque spes salutis recuperandæ
evanescit.

Verum enimvero quum jam mortales animis deficiunt, quum sunt ab
omni spe destituti, tunc alma Dei benevolentia iis præsentius
auxilium* atque insperatam salutem afferre solet. Crusoëus ipse
defessus remum agere desierat, quum subito animadvertit scapham
cursu ferri non tam rapido, nec tam turbidum mare esse. Mox e
summis undis intelligit flumen eo loco haud æqualiter dividi,
maximamque ejus partem ad septentriones incitatius* ferri,
alteram autem, qua scapha nunc vehitur, tardius se reflectere et
convertere ad meridiem.

Continuo ingenti alacritate ambo remigant, vento secundo impulsi
ad eam insulæ partem quæ orientem spectat ; et brevi montium
cacumina rursus eminentia vident. “ Macte puer, ” sic ait
Crusoëus socio in prora sedenti, vultu ab insula averso, “ macte
animo, adest finis malorum ”. Quibus vix dictis, novus subito et
major pristino terror incutitur ; scapha enim tam vehementer
acta est, ut ambo remiges sedibus in infimam scaphæ partem
deturbarentur. Illa repente hæsit in vado, undisque superfusis
operta est.


Caput Vicesimum

Ambo e periculo se expediunt — Reversi in insulam, hortum colunt
— Piscantur — Natant — Venantur — Novum iter suscipiunt —
Tempestas — Magna navis derelicta — Ignota animalia — Ratis.

Crusoëus celerrime remo aquæ altitudinem scrutatus, quum terram
satis firmam invenisset, aquam autem duobus tantum pedibus
altam, illico e scapha se projicit. Sequitur Friday et ambobus
refectæ sunt vires quum animadvertissent cymbam in arena non in
saxo hærere. Tum illam levare eoque impellere ubi major erat
aquæ altitudo. Quod ex voto cessit. Navis quippe agi incipit,
amboque in eam rursus conscendunt.

Tandem mari alto potiti omnibusque viribus connisi ad insulam
tendunt quæ jam prope ante oculos erat ; et quo propius spes
admovebatur, eo magis crescebat ardor animorum. Jamque umbræ
summis de montibus cadebant. In terram descendunt eo majore cum
gaudio, quo propius metum res fuerat.

Quum adhuc uterque cibis hodie abstinuisset, in litore statim
consident, sumptisque commeatibus quibus navem instruxerant,
corpus reficiunt. Tum scapham in angustum maris sinum
protrahunt ; cetera vero quæ in nave secum habuerant, ea domum
reportant.

Proximo die, Crusoëus socium his verbis compellat : “ Heus, ”
inquit, “ estne tibi animus novum mecum periculum tentare ? ”

Fri. Minime sane !

Cru. Statuisti ergo vitam hac in insula mecum agere ?

Fri. Modo si pater meus hic etiam nobiscum versetur.

Cru. Ergone pater tuus etiam nunc vivit ?

Fri. Dummodo interim non sit mortuus.

His dictis Friday commotus, emisso solanorum tubere quod manu
tenebat, vehementer flevit. Nec ipse suorum quoque memor
Robinson a lacrimis abstinere potuit ; amboque, animo pariter
affecti, aliquamdiu siluere.

Cru. Bono fac animo sis ! pater tuus etiam nunc profecto vivit ;
proxime ad eum proficiscemur, atque huc illum transvehemus.

His dictis, quum Friday sedato paululum animo ad se rediisset,
Robinson eum interrogavit an viæ in patriam insulam ducentis
gnarus esset, ne temere anceps vitæ discrimen rursus adirent.
Ille vero respondit iter sic se exploravisse ut vel noctu illud
suscipere auderet ; sæpius enim se cum popularibus huc ad
celebrandas victorias venisse.

Cru. Tunc igitur cædis particeps fuisti, quum homines
mactaverunt quibus epularentur ?

Fri. Fui equidem. Tunc autem ignorabam id nefas esse.

Cru. Quamnam vero ad partem insulæ navem appellere
consuevistis ?

Fri. Ad meridionalem oram, quoniam illa nobis proxima,
arboribusque cocossæis abundat.

Interdum pisces capere conantur retibus instructi eis quæ Friday
pluviarum tempore confecerat. Tantam vero uno retium jactu
multitudinem piscium ceperant ut plurimos etiam in aquam
rejicerent. “ Is enim Dei donis male utitur, ” ait Crusoëus,
“ qui plus sibi arripit quam quod ad vitam bene beateque agendam
necessarium est ; sævus ille est et immanis, si quis animalia
innocua interficit quibus ad victum quotidianum sibi non opus
est. ”

Aliis diebus venando delectari. Aves pullosque lamarum
dejiciebant, nunquam vero plures quam qui sibi essent ad
vivendum necessarii.

Etsi autem Crusoëus socium ingenio industriaque vincebat, hic
tamen multas artes callebat, domino antea ignotas, tunc vero
maxime utiles. Scilicet multa instrumenta ex ossibus, lapidibus,
conchis, fingebat quibus lignum ita tractabat ut non perfecta
minus atque elaborata opera efficeret quam si ferro excisa
essent aut fabricata.

Tandem horto probe exculto, dies constitutus est quo ad patrem
Friday adducendum profecturi essent. Quo propior autem erat dies
itineri destinatus, eo major Robinsonis cura. Fieri enim poterat
ut barbari, spretis Friday consiliis precibusque, hospitem male
mulctarent*. Itaque diutius abstinere non potuit quin hunc
timorem amico declararet. Qui quidem jurejurando domino affirmat
timorem ejus esse vanum ; se popularium suorum animos satis
perspectos* habere, illosque nemini unquam nocere nisi hosti.
Amico igitur fidem habuit, omnique metu abjecto, socii probitate
fretus, die proximo vela dare constituit.

Hac mente scapham quæ huc usque in sicco remanserat, in aquam
retrahunt, paloque in terram defixo religant. Vespere eodem
tubera solanorum torrent, aliosque cibos parant ut secum octo
dierum viatica deportent.

Robinson sociusque vix unam dormierant horam, quum ille exorta
subito tempestate expergefactus est. Procella furit, repetitoque
tonitruum fragore terra ipsa concussa tremit. “ Audisne,
Friday ? ” ait dominus. “ Heu ! ” respondit ille, “ si hæc
tempestas nos in alto deprehendisset ! ” Quibus vix dictis,
repente fragor auditur qui tormenti bellici sonitum referebat.
Friday tonitru esse putat ; Crusoëus autem pro certo habet se
tormenti sonitum audiisse, animusque ejus gaudio simul et timore
perturbatur. Extemplo e strato se corripit, tædaque e foco
arrepta Friday jubet subsequi.

Tum dubius spem inter et metum ad litus procurrunt exploraturi
quemnam sonum auribus accepissent. Primo autem aspectu magnus
Robinsoni dolor, socio desperatio incessit. Procella enim
scapham avulsam a litore in altum projecerat. Et certe si quis
hunc miserum vidisset, amissa jam spe patris revisendi, a
lacrimis certe abstinere non potuisset. Ille expalluit, mutus,
oculis in terram defixis ; tunc subito in lacrimas erumpere,
sibi manus torquere, pectus percutere, avellere crines.

Crusoëus, qui propriis malis aliorum misereri didicerat, socii
dolore ipse commotus, amicis lenibusque monitis conatur eum ad
tranquillitatem animi reducere.

Ipse autem requiescere non poterat ; quippe enim imago navis
cujusdam ad insulam appulsæ menti ejus semper obversabatur.
Montem igitur conscendit unde ora orientalis conspici posset,
quumque ad summum pervenisset, acie oculorum orientem versus
directa*, quam ille lætatus simul atque attonitus fuit ! navem
scilicet permagnam conspicit tam perspicue, etsi satis longe
aberat, ut nihil amplius dubitationis superesset. Tum ille
anhelans ad arcem recurrere, arcum arripere, socioque
obstupescenti nihil proferre præter hæc verba : “ en adsunt ! ”
Tum quam velocissime se proripit.

Friday quum dominum tanta animi perturbatione trepidantem atque
verba tam abrupta proferentem videret, barbaros certe adesse
existimavit. Itaque ille quoque armis correptis eadem celeritate
secutus est.

Jamque illi duorum millium viam percurrerant, priusquam eo
pervenissent unde navis conspici posset. Crusoëus e longinquo
eam socio ostendit ; quam ille valde miratus est. Quanquam enim
navis satis longe distabat, intelligebat tamen eam centies
superare* vel maximam navem quam huc usque vidisset. Crusoëus
nunc exultare, nunc socium amplecti, eumque obtestari ut et ipse
lætetur.

Alta tandem voce clamavit, sed frustra ; quanquam ventus post
procellam mutatus ab insula navem versus spirabat. Itaque socium
quam celerrime ignem accendere jubet quem nautæ conspicerent.
Hoc celeriter peracto, flamma brevi altitudinem arborum æquavit.
Interim Crusoëus oculos in nave defigit, ut qui exspectabat dum
scapha inde demissa ad se tenderet. Quæ tamen spes eum fefellit.

Postquam jam ignis per unam fere horam arsit, quum nulla in
conspectu scapha esset, Friday ultro spondet se ad navem,
quamvis longius distet, natando perventurum, eosque qui in ea
vehuntur invitaturum ut ad insulam accedant. Robinson eum
amplexus, orat ne se temere periculo objectet, sed potius vitæ
suæ consulat. Tum Friday vestes e stragulis* confectas abjicit,
et ramo viridi dentibus gestato quem pro signo pacis offerat, in
mare alacri animo prosilit. Hunc Robinson oculis votisque
ardentissimis prosecutus est.

Friday feliciter ad navem accessit ; tum postquam non semel eam
circumnatavit, sustulit clamorem ; sed a nullo redditur. Quum
tandem scalam animadverteret a navis latere suspensam, illius
ope navem conscendit. Tum eum stegam oculis perlustrantem
aspectus bestiæ ignotæ exterruit. Nigra hæc bestia et villosa
erat ; quæ ubi primum hominem conspexit, vocem prodidit qualem
ille nunquam audierat. Mox autem tacuit, adeoque mitem se
præbuit blandamque, ut timorem Friday omitteret. Quin etiam
supplex illa adrepit, caudam movens miserabiliterque ululans ut
quæ auxilium et præsidium imploraret. Itaque quum usque ad ejus
pedes prorepsisset, eam Friday manu mulcere audet, quo quidem
illa mirifice lætata est.

Tum Friday stegam pererrabat, alta voce usque quaque clamans ;
nemo autem se obtulit. Quum omnia stuperet quæ in stega oculis
ejus occurrebant, verso dorso ad locum quo patet in interiorem
navis partem descensus, repente a tergo percussus est tanto
ictu, ut pronus caderet. Terrore perculsus, se erexit, atque
quum respexisset, attonitus hæsit ad aspectum animalis satis
magni, cornibus curvis, barba prolixa densaque, quod iterum
minaci vultu se erigebat, ut in hominem denuo impetum faceret.
Friday, clamore edito, in mare prosilit.

Prior scilicet bestia, nigro illa colore, erat canis villosus,
qui hominem secutus e nave se quoque projecit. Ille vero quum
bestiam natantem a tergo audiret, monstrum alterum cornibus
armatum urgere arbitratus, adeo exterritus est ut vix procedere
valeret. Parum abfuit quin fluctibus absorberetur ; nec
respicere quidem ausus est. Quum tamen paululum animum
recepisset, tanta velocitate transnavit ut vix eum canis sequi
posset. Tandem litus attingit, et Crusoëo ad pedes procidit.
Canis quoque non ita multo post terram assecutus est.

Mox narrare incipit Friday quid in nave marique acciderit ;
navem sibi montis instar lignei visam fuisse, in qua tres
excelsæ arbores (mali scilicet) starent. Bestiam illam nigram
sibi blanditam* fuisse, monstrum vero cornutum barbatumque
irruisse, mortem intentans ; seque existimare monstrum illud
esse montis lignei natantis dominum, quum hominem in eo omnino
nullum vidisset.

“ Quid autem nunc faciendum est ? ” sic Robinson quærit secum.
“ Fac illos aut periisse aut vento tantum abreptos fuisse ;
quidquid acciderit, e nave nobis quam plurima eripienda. Quomodo
autem, quum scapha careamus ? ”

Ex necessitate ipsa consilium oritur. Venit in mentem ratem
facere, lignis aliquot ita colligatis ut commode veheretur.

Interea placuit ut alteruter domum curreret, et victum cum omni
funium copia ceterisque instrumentis peteret. Friday ut erat
cursu velocior, proficiscitur. Crusoëus autem remansit, arbores
interim rati conficiendæ idoneas cæsurus.

Friday sub vesperam rediit. Interea Robinson magnopere
delectatus est cane villoso, quem veluti popularem ex Europa, si
ita loqui licet, diligebat. Quum Friday rediisset, ciborum quos
attulerat partem cani esurienti dedit. Quum vero luna opportune
lucem præberet, ambo usque ad mediam noctem operi incubuerunt.
Tum omnino fatigati, quum somno diutius carere non possent, in
gramine recumbunt, canique se committunt custodi qui ad pedes
eorum se projecit. Itaque ambo dulci somno recreati sunt, donec
aurora rediisset.


Caput Vicesimum Primum

Multæ opes repertæ — Cibi — Supellex — Instrumenta — Vestes —
Sclopeta — Robinson repente dives.

Posterum diem tanta assiduitate operi impenderunt ut vespere
ratem confecissent. Duplicem arborum seriem partim funibus,
partim viminibus tam arcte colligaverant ut tutissimæ ratis
vicem præstaret, longitudine viginti circiter pedum, latitudine
fere eadem. Prudentius illam prope litus atque cylindris
impositam construxerant ; quo facilius in mare deduceretur.

Primo diluculo mare reciprocare cœpit. Itaque sine mora ratem
detrudunt ut ab aqua recedente, velut a fluvio, ad navem
scopulis affixam deferatur. Et mox profecti ad navem perveniunt.

Quanto tunc gaudio Robinson exsultabat, dum ad navem tam
ingentem et Europæanam accedit ! Parum aberat quin latus ejus
oscularetur. Adeo caram illam habebat, quod ex Europa
advenisset, quod ab Europæis ædificata, ab Europæis huc adducta
fuisset. Carissimi autem isti Europæi, heu ! evanuerant,
undisque fortasse obruti perierant. Omni jam spe sublata Europam
statim redeundi, nihil supererat, nisi ut ex navi servaret
tantam supellectilem* quantam posset, ut ipse ea frueretur.
Itaque navem circumvectus, mox non sine magno dolore intellexit
minime esse sperandum illam iter unquam velis tentaturam esse ;
quippe quæ inter duos scopulos vi tempestatis conjecta ita
hærebat ut moveri nullo modo posset.

Qua spe destitutus navem conscendere properat, opes quibus illa
onerata esset exploraturus, an essent incolumes. Friday autem,
timoris hesterni non immemor, dominum in stega comitari vix
audebat. Verumtamen eum secutus est, sed invito animo ; statim
enim monstrum illud cornutum oculis illius se obtulit. Jam vero
illi non tantum erat audaciæ ; quippe debilitatum jacebat, ut
vix surgere posse videretur, quoniam per triduum pabulo
caruerat. Cujus rei causam quum Crusoëus intelligeret, ante
omnia curavit ut bestiam fame fere consumptam pabulo recrearet.
Deinde singulis navis cubiculis perlustratis, multa passim
conspexit quæ, apud Europæanos neglecta, ipsi nunc maximi erant
pretii. Cados* nimirum integros invenit plenos panis nautici,
oryzæ*, farinæ, frumenti, vini, pulveris nitrati*, globulorumque
plumbeorum* majoris minorisve formæ, tormenta quoque bellica,
sclopeta*, gladios, secures, serras, cæla*, terrebras*,
radulas*, runcinas*, malleos, massas ferri, clavos, cultros,
forfices*, acus, ollas præterea, patinas, cochlearia, forcipes*,
folles, supellectilem culinariam ligneam, ferream, stanneam,
cupream* ; plenas tandem cistas* vestimentorum, linteorum,
tibialium, calceorum, ocrearum*, magnamque aliarum rerum copiam
quas viles habemus ; sed quanti sint pretii tum demum
intelligimus quum desiderantur.

Quæ quidem omnia Friday obstupescens intuebatur. Robinson contra
incredibili gaudio puerilem in modum singula tractat, subito
abjicit, arripitque alia prout visa sunt aliis jucundiora.
Placuit demum in carinam interiorem descendere. Hanc vero aqua
repletam invenit, quoniam ibi navis valde dehiscebat. Jam igitur
diu deliberanti quid primum potissimum secum auferret, nunc hæc,
nunc illa magis necessaria videntur ; itaque sæpe rejicit quæ
modo elegerat, aliaque eligit mox ipsa quoque rejicienda.

Quæ tandem omnium præstantissima ipsi videbantur ea seligit :
cadum pulveris nitrati plenum, cum arcula plumbearum glandium ;
duo etiam paria sclopetorum manualium*, duos gladios bellicos,
duos venaticos* ; duplicem vestimentorum apparatum a capite
usque ad calces, unum sibi, alterum socio ; viginti quatuor
indusia ; duas secures, serras, runcinas ; ferri massas,
malleos, nonnullaque alia instrumenta ; quosdam libros, chartæ
scriptoriæ copiam, cum atramento et calamis ; pyrothecam* cum
igniario et silicibus ; cadum pane nautico repletum ; carbasi
mediocrem copiam ; capram.

Quum jam mare redire cœpisset, uterque ad ratem descendit, et
postquam eam solverunt, leniter aqua accedente ad litus delati,
opes servatas in terram deportare properant. Tum Friday valde
gestit discere qui ex his omnibus usus aut quæ commoditas
percipi posset. Cujus ut cognoscendi cupiditatem expleat dominus
post dumetum se recipit, et tunicam vestemque præfecti cum
calceis et tibialibus induit ; tum gladio cinctus pileoque
ornatus subito progreditur atque ante oculos socii
obstupescentis consistit. Ille attonitus aliquantulum recessit,
primo aspectu incertus dominumne an alium quemquam domino
majorem conspiceret. Hic attonito subridet, manuque blande
porrecta, eundem profitetur se amicum ei semper esse, veste et
fortuna quamvis mutatis. Tum depromptas* remigis vestes eum
docet rite induere atque imperat ut se quoque vestiat. Multum
quidem temporis in se vestiendo Friday consumpsit ; quippe qui
illa sibi aptandi omnino rudis esset. Tunicam videlicet ita
induit, ut pedes manicis* immitteret ; eodem modo braccis usus
est, pedes enim in partes inferiores inserere conatur,
tunicamque in dorso connectere. Sensim errorem intellectum ita
emendavit ut tandem, sæpius frustra conatus, omnia ista
vestimenta recte induere didicisset. Illa vero maxime laudavit
quod ipsum egregie contra musquitonum morsus defenderent.
Calceos solos vituperavit, qui parum commoditatis habere
videbantur. Jam illi dominus demonstrat quemadmodum utendum sit
securi ceterisque instrumentis ; et confestim securis
experimentum fecerunt, malumque rati idoneum aptaverunt quam
velo in posterum instruerent. Quod quidem opus Robinson se solum
perfecturum spondet, sociumque ad lamam mulgendam mittit ; hoc
enim per biduum neglexerant.

Absente Friday, Robinson sclopetum parat, ut amico ostendat
quanta sit vis pulveris nitrati, simulque ei admirationem
moveat ; quo regresso, atque Robinsonis in opere perficiendo
celeritatem admirante, hic falconem marinum conspicit, tunc
pisce rapto avolantem. Arrepto statim sclopeto hoc modo
exclamat : “ ecce mi Friday ! istum dejiciam ”. Quibus vix
dictis, subito fragore intonat sclopetum alesque ex aere in
terram exanimis decidit. Quo viso auditoque Friday in terram
procidit quasi ipse vulneratus ; repente enim vetus de Toupane
seu deo tonante opinio ejus animum subiit, dominumque in hac
animi perturbatione Toupanem esse existimavit.


Caput Vicesimum Secundum

Adsunt ! Adsunt ! — Arma inter socios dividuntur — Paratur
bellum — Duo viri adversus quinquaginta — Victoris dementia.

Hæc inter sex menses effluxere, nec Friday ullam denuo de patria
repetenda mentionem domino habuerat. Sæpius autem, confecto
labore, montem conscendere solebat unde insulam prospectaret in
qua natus erat. Ibi moratus sedebat, et lugebat quod a patre in
perpetuum disjunctus esse videretur. Et ipse dominus de hoc
itinere tacebat ; quippe qui non posset amici votis prius
obsecundare quam cuncta ad novum vivendi genus fuissent
disposita.

Nunc autem absolutis rebus maxime necessariis, Crusoëus primus
auctor fuit parandæ denuo navis ad socii patrem arcessendum.
Quibus auditis magno Friday gaudio affectus est.

Forte postea Robinson socium ad litus misit ut testudinem
quæreret ; diu enim grato hoc cibo caruerant. Ille autem brevi
regressus, anhelitus inter et trepidationem hæc sola proferre
potuit : “ adsunt ! adsunt ! ” Territus ipse dominus interrogat
quisnam adsit : “ O domine ! una, duæ, tres, sex scaphæ : ”
numeros scilicet inter tres et sex, propter exanimationem
reminisci non potuit.

Ille quam velocissime collem statim conscendit, neque sine
formidine agnoscit Friday non erravisse ; ipse enim numerat sex
scaphas barbaris onustas qui appellere litori conabantur. Tum
celeriter descendit, sociique animo confirmato, interrogat an
fideliter et strenue cum ipso stare velit, si cum barbaris sit
decertandum.

Cui Friday “ Vita mea tibi est ” respondit. Quæ quum audiisset,
“ Age ergo, ” ait Crusoëus, “ barbari isti inhumana nunquam hic
consilia exequentur. Quæ constituerim ego tibi inter eundum
exponam ; nunc non loquendi, sed agendi tempus est. ”

Tum unum e tormentis rotis fultum e vallo deducit ; sex sclopeta
majora, quatuor minora, cum duobus gladiis profert. Uterque
duobus sclopetis manualibus gladioque cingulum instruit ; tria
sclopeta majora humero imponit, et ad tormentum trahendum
connititur. Abundabant præterea globis plumbeis majoribus
minoribusque, et pulvere nitrato, quibus apparati fortiter ad
bellum progrediuntur. Paululum progressi tandem consistunt. Tum
Crusoëus ibi socio omne belli consilium hoc modo exposuit.
“ Montem circum, atque per densissimam silvam ibimus, ne ab
hostibus conspiciamur. Tum in arbustis densis ad litus fere
procurrentibus ad eos propius accedemus ; quum venerimus intra
teli jactum, subito tormentum plumbeum globum et fragorem
effundet, quo barbari, credo equidem, territi, relicta præda, in
scaphas confugient. ” Tum commilitoni manum porrigit, et uterque
se fortissimi militis officio functurum pollicetur.

Interim tacito gressu usque ad extremam dumetorum partem
perveniunt. Robinson ad comitis aurem insusurrat, ut quam
cautissime post magnam quandam arborem adrepat redeatque sibi
nuntiaturus num hostes inde conspici possint. Friday reversus
nuntiat facillime illos conspici posse, ignem circumsidentes,
ossaque alterius captivi jam mactati assa rodentes ; alterum non
procul ab illis vinctum jacere ; hunc ex albo genere hominum
esse videri, et pari neci sine dubio destinatum.

Tum Crusoëus post arborem collocatus, porrecto tubo optico* quem
e nave servatum secum apportaverat, ea quæ Friday rettulerat
ipse vera esse deprehendit. Quinquaginta circiter anthropophagi
apud ignem consederant ; captivum vero jacentem Europæum esse
facile agnovit. Quibus visis exarsit, sanguis fervet, pectus
æstuat. Si tamen primum hunc animi motum sequeretur, temere
impetu facto multum effunderet sanguinis ; novit enim rationem
cæca animi perturbatione vinci nunquam oportere ; itaque se
quamvis indignatum sustinet.

Ad eam deinde partem dumetorum progressus quæ longius
excurrebat, hiatum mediocrem e longinquo vix conspiciendum
animadvertit. Collocatum ibi tormentum ita dirigit, ut globus
super capita barbarorum emissus neminem lædat. Deinde socio
tacite significat ut ipsum in omnibus imitetur invicem quæ
agentem viderit. Quo facto, duo sclopeta ponit humi, tertium
manu tenet ; quod Friday imitatus est. Tum funem incendiarium*
rimulæ* tormenti admovet. Ignem pulvis concipit, globus
ejicitur. Fragore audito, barbari e cespitibus ad terram
procidunt quasi omnes una occisi ; Robinson interea et socius in
exitum rei intenti erectique, ad pugnam, si necesse foret,
cetera parant. Mox barbari terrore quo primum perculsi sunt
parumper sedato, in pedes se erigunt. Pavidiores ad scaphas
profugiunt, fortiores arma capiunt. Qui quidem, solo tormenti
fragore exterriti, neque ignem neque globum viderant ; itaque
eis formido expectatione Robinsonis* minor fuit. Quum autem
nihil circumspicientibus visum sit quo terrerentur, animum
statim receperunt. Fugientes quoque revertuntur, cuncti
horrendum clamorem edunt, atque sævissimo vultu gestuque arma
vibrant et chorum bellicum instaurant.

Crusoëus paululum hæret incertus, donec choro finis fiat. Sed
postquam vidit barbaros iterum considere duosque mitti qui
Europæum adducerent mactandum, tum diutius iram cohibere non
potuit. Itaque sic præcipit socio voce submissa : “ tu ad
dextram, ego ad sinistram. Deus nos adjuvet ! ” His dictis, e
sclopeto globum emittit ; idem facit Friday, qui melius domino
collineaverat*. In sinistra enim parte quinque, in dextra tres
tantum prociderunt. Ex quibus octo, tres interfecti, quinque
vulnerati modo erant. Mira jam celeritate omnes qui incolumes
erant fugam corripuere. Alii alia in loca aufugientes immanem
edunt ejulatum. Robinson nunc prorumpere gestit, ut fugientes
persequatur miserumque Europæum vinculis liberet ; sed obstupuit
sane, quum nonnullos fugientium rursus concurrere et se ad
pugnandum parare vidisset. Itaque quam celerrime alterum
sclopetum arripit. Item Friday ; amboque suo quisque sclopeto
utuntur. Hic duo tantum occubuerunt barbari. Nonnulli tamen
vulnerati, clamantes atque ululantes, amentium instar,
discurrunt ; alii cruenti, alii vehementer læsi. Ex istis non
multo post tres etiam semianimes procidunt. Tum Crusoëus
“ agedum ! ” inquit. Tum sclopetum abjicit vacuatum, ut tertium
repletum arripiat. “ Prorumpamus ! ” Hoc dicto, et facto impetu,
ambo in campum ruunt, et Crusoëus ad captivum provolat. Dum
autem ad illum accedit, nonnullos barbarorum fugientium
animadvertit gradum sistere atque ad pugnam se componere. Hoc
Robinson socio innuit. Qui quidem, signo intellecto, propius
accessit, sclopetoque unum ex illis prostravit. Interim Robinson
cultro vincula secuerat quibus captivi manus pedesque constricti
erant. Tum Anglico sermone interrogat, quisnam sit. Captivus
Latine respondet se Christianum et Hispanum esse. Cui quum
Robinson sclopetum manuarium gladiumque porrigat, ut ad pugnam
dirimendam ipse auxilio sit Hispanus vix sclopetum gladiumque
accepit, quum furore percitus et recentiore ira, in barbaros
impetum facit, et dum cæteri ad scaphas se recipiunt, nonnullos
cunctantes cædit. Jamque illi velis remisque aufugere.

Jam noster Crusoëus, ut erat mitis vir animi campum circumiit,
si forte cuiquam barbarorum adhuc spirantium posset succurrere.
Plurimi autem expiraverant ; ceterique, inter manus ejus vinum
vulneribus instillantis, animam efflant. Viginti barbari mortui
erant, nec vulneratus quidem victor alteruter fuerat.


Caput Vicesimum Tertium

Friday patrem suum invenit — Concio convocata — Legati missi —
Institutæ leges — Spelunca — Monstrum.

Robinson cupidus scaphæ quam barbari reliquerant inspiciendæ, ad
eam accessit, neque sine magna admiratione in illa invenit
hominem alium, manibus pedibusque miserabiliter vinctis, mortuo
quam vivo similiorem.

Robinson statim solutis ei vinculis, ut eum erigat nititur, qui
tamen neque stare, neque loqui poterat ; flebiliter potius
ingemebat, ratus se nunc ad mortem trahi. Quum ille gente
barbarus, non Europæus esset, Robinson socium vocat mortuorum
corpora congerentem, ut patrio sermone hominem alloquatur. Vix
autem Friday captivum conspexit, quum spectaculum ejusmodi
insecutum est quod neque Crusoëus neque Hispanus ille sine
lacrimis intueri possent. Scilicet Friday subito quasi
lymphatus, in captivi amplexus provolare, eum osculari, urgere ;
clamare, ridere, exsultare, saltare, flere, manus torquere,
iterumque exclamare, amentem* denique modis omnibus referre. Diu
quoque et multum Robinson socium prius interrogavit quam ille
hoc unum breviter domino respondisset : “ Ecce pater meus ! ”

Jam vero quibus modis optimus ille juvenis lætitiam pietatemque
ostenderit, verbis nemo describere potest. Vicies e scapha in
terram, e terra in scapham prosilit. Crusoëus vini aliquantulum
quod in lagena reliquum habet, filio tradit, quo patris membra
tumentia foveat. Tum paululum secessit ut Friday liberius sese
totum daret lætitiæ.

Regressus tandem, interrogat an cibum aliquem patri præbuerit ;
tum respondenti se minime adhuc de hoc cogitasse, Robinson
jentaculum suum statim offert, quod hic patri tradidit. Tum
repente e scapha prosiluit, atque ita celeriter procurrit ut jam
extra conspectum esset prius quam herus eum posset interrogare.
Mox autem reversus est, manu altera urceum aquæ plenum, altera
panem caseumque tenens. Illum patri, hunc domino porrigit ut
jentaculum quo ille se defraudaverat compensaret. Senex aqua
gelida subito recreatus est ; quippe qui siti excruciatus in eo
erat ut prorsus deficeret.

Jam Robinson ad Hispanum in gramine prostratum languentemque se
convertit ; istum quoque a socio potu ciboque reficiendum
curavit. Tum illum ad scapham deducit in quam (tormento,
sclopetis, spoliis, interfectorum oneratam), Friday saltu se
dedit ; tamque velociter, vento quamvis adverso, eam remis
impulit ut Crusoëus navigantis cursum in litore pedibus vix
æquaret.

Proximo die Crusoëus comites convocavit, ut rem quæ diutius
differri non poterat conjunctis viribus perficerent.

Scilicet verendum erat ne e malignis vaporibus jacentium in
campo cadaverum pestis funesta exoriretur. Itaque cuncti, sua
quisque instructus securi, conveniunt, cæsisque lignis, corpora
defunctorum Romano more comburunt. Interim Friday patrem suum
docuerat quantum gentes bene moratæ ab humana carne abhorrerent.
Quod quidem mirum seni primo visum est. Filius autem expositis
omnibus quæ ipse a domino acceperat, brevi patrem eo adduxit ut
morem istum immanem aversaretur. Senem illum Sunday propterea
Crusoëus appellavit quod die hebdomadis primo, seu “ Sunday, ”
eum servaverat.

Jam ille universos in concionem vocat, in qua Friday iterum
interpretis munere, quum erga Hispanum, tum erga senem Sunday
functus est. Hispanus primum de aliis loquitur captivis. Tum
Crusoëus hæc : “ O amici, quos Deus socios mihi adjunxit, omnia
nunc possidemus quæ ad bene beateque vivendum requiruntur. Sed
nunquam equidem his bonis tranquillo animo et quieto frui potero
quandiu intellexero alios esse homines qui, quum a natura jus
æquum illis fruendi acceperint, inopia tamen et miseria
afficiantur. Hoc igitur a vobis peto ut suam quisque sententiam
dicat monstretque qua potissimum ratione eos in societatem hujus
nostræ conditionis adsciscamus. ”

Hæc fatus, unumquemque sententiam proferre jubet. Hispanus se
vel unum eos, in scapha de hostibus capta, adducturum
pollicetur. Sunday profitetur se idem facere paratum. Friday
autem censet satius esse patrem suum senem manere, optatque ut
sibi liceat Hispano sese addere. Tum nobile patrem inter et
filium fuit certamen, utri potissimum contingeret vitæ periculum
adire. Itaque Robinson coactus est, ad rem dirimendam, ut
sententiam ipse suam diceret, cui omnes læti obtemperaverunt.
Hæc erat, ut Hispanus cum Sunday proficisceretur, Friday autem
apud se remaneret. Addidit vero, priusquam ambo illi in viam se
conferrent, necesse esse ut, arato agri decies majore spatio,
semina sererentur ; aucto enim colonorum numero, victum quoque
necessarium augendum esse. Itaque per aliquot hebdomades
continuas agricola quisque factus est, operariorumque diligentia
feliciter omnia et cito confecta sunt ; cunctisque intra
quindecim dies absolutis, constitutum iter paratur.

Sed prius quam proficisceretur, Hispanus probi gratique in
Crusoëum animi documentum edidit, quod et prudentiam ejus
monstravit. Nam confessus est populares suos, ipsius instar,
esse remiges de plebe*, rude genus et incultum ; neque sibi
eorum mentem adeo perspectam esse, ut sponsor fiat de illorum
fide ac voluntate ; itaque se optimum censere, a Robinsone sicut
a domino leges constitui, neque quemquam in insulam adducendum
esse, nisi prius legibus illis sese obstrinxisset. Quam ob rem
Crusoëus, lætus hospitis fide, ejus consilio obsecutus est. His
autem verbis leges scriptæ sunt.

“ Quicumque in insula vivere, atque in partem commoditatum quas
illa præbet admitti cupit, eum oportet :

“ Voluntati domini illius insulæ in omnibus obedire, cunctisque
institutis, quæ ille ad salutem communem civium promovendam
præceperit, obtemperare.

“ Vitam agere in labore, temperantia, honestate ; nemo enim in
hac insula vitam deget qui aut ignaviæ, aut luxuriæ, aut ulli
turpitudinis generi se dederit.

“ Abstinere ab omni rixa ; siquis autem injuriam acceperit, in
propria causa judex ipse ne fuerit, sed eam aut ad insulæ
dominum deferet, aut ad eum qui judex ab illo constitutus
fuerit.

“ Omnes labores ad communem utilitatem necessarios libenter
suscipere, et si res postulabit, domino, vel cum vitæ
discrimine, opem ferre.

“ Si quis ullam ex his legibus æquissimis violare ausus fuerit,
ceteri consentientes aut eum cogent ut pareat, aut ex insula in
perpetuum ejicient.

“ Neminem vero non hortamur ut has conditiones serio perpendat,
nomenque ne subscripserit, nisi prius statuerit illis quam
studiosissime obtemperare. ”

                              “ Robinson Crusoëus. ”

Has leges scriptas Hispanus in vernaculum sermonem vertit. Quo
facto, ille et calamis et atramento instruitur, ut populares sui
antea nomina legibus propositis subscribant quam proficiscantur.
Tum viaticis scaphæ impositis, magna cum pietate valedicunt
Robinsoni socioque et vela faciunt.

His peractis, Crusoëus, comite Friday, forte venaturus in
itinere non longe processerat, quum canis stetit latrans ad imam
rupem arbustis consitam. Accedunt ambo propius hiatumque in rupe
vident adeo arctum ut irrepere, neque tamen ingredi possent.
Crusoëus socium tentare jussit num per hiatum istum posset se
immittere.

Qui caput quum vix admovisset, horrendo clamore retraxit, tum
Robinsonis admonitione ne audita quidem, amentis instar aufugit.
Ille tandem eum assecutus causam fugæ rogat : “ Heu ! heu ! ”
respondit Friday, “ fugiamus ! monstrum horrendum vidi, ingens,
ardentibus oculis, faucibus tantis ut nos ambo simul absorbere
possit. ” Cui dominus : “ Ehem ! ” inquit, “ fauces satis amplas
dicis ; attamen ipse rem explorabo. ” “ O domine, ” (hæc
exclamat servus, domino ad pedes provolutus), “ per te Deum
obsecro ; noli hoc facere ; te monstrum illud deglutiet ; tum
miser Friday domino orbatus erit. ” Robinson subridens
interrogat, an ipse ab illo devoratus fuerit. Qui quum
obmutesceret, domum jussit festinare, ut lampadem accensam
peteret. Ipse ad speluncam reversus sclopeto armatus, ad ostium
se collocat.

Interea Friday cum lampade redit, dominumque iteratis precibus
orat ne morti certæ ultro se objiciat ; ille autem qui re
deliberata timoris expers erat, hortatur socium ut animo
confidat. Tum lampadem sinistra, sclopetum dextra tenens,
monstro fortiter obvius fertur. Capite vix immisso, ad dubiam
lampadis lucem ipse quoque aliquid conspicatus est quod sibi
horrorem incussit ; neque adeo tamen aufugere voluit ; sed
admota propius lampade, perspexit nihil illud esse nisi lamam
ætate fractum et senio mox interiturum.

Quum igitur Robinson circumspiciendo nihil deprehendisset
propter animal illud minime timendum, vocato ad se Friday,
penitus in speluncam irrepsit. Hic etsi vehementer trepidabat,
non potuit dominum ducem non sequi, neque ibi sine admiratione
vidit quantopere propter ipsius terrorem monstrum in majus
crevisset.

Quum jam lama in eo esset ut ageret animam*, Robinson illum ex
antro amovet quem, quum expiraverit, terra obruat. Mox loco
explorato antrum satis amplum et jucundum inveniunt. Ex quo
magnam in posterum utilitatem se capturos sperabant ; hoc enim
statim Robinson elegit domicilio ubi, fervidissimo solis æstu,
frigus captaret. Itaque missus est Friday ut instrumenta
afferret ; quorum ope cœperunt ostium antri amplificare ; atque
hoc opere tempus non sine jucunditate consumpserunt.


Caput Vicesimum Quartum

Navis anglica appulsa ad insulam — Quo casu — Magna Crusoëi in
præfectum merita — Spes liberationis.

Interea accidit ut Hispanus et Sunday octo jam dies afuissent
necdum rediisent. Friday sæpissime nunc ad montem procurrebat,
nec tamen, quamvis intentis intueretur oculis, quidquam
conspiciebat. Forte tandem quum Crusoëus domi versabatur, ecce
subito redit ille ac procul : “ adveniunt ! ” inquit,
“ adveniunt ! ” Hoc nuntio lætus, dominus ad collem properat.
Inde e longinquo scapham ad insulam tendentem prospicit. Sed
incertum se esse profitetur num hæc esset ea quam speravissent.
Friday expalluit ; Robinson iterum speculatur. Scilicet
Europæana erat navicula albique homines in ea armati. Extemplo
socii alium collem conscendunt, certiora visuri. Quantus vero
fuit stupor cernentium navem ingentem Anglicam, ad ancoram
consistentem.

Tum Robinsonis animus admiratione, metu, lætitia, invicem
afficitur. Hinc enim gaudet spe liberationis, inde vero stupet
metuitque, quod in dubio esset quo consilio navis ista huc
appulisset. Itaque veritus ne piratæ essent, in colle arboribus
virgultisque consito se sociumque collocat in speculis*. Inde
cernunt scapham undecim hominibus oneratam ad litus appellere,
quorum octo armati erant, tres reliqui inermes vinctique. Hi
quidem vix in litore expositi vinculis soluti sunt. Unus ex
illis misericordiam armatorum implorabat. Reliqui duo manibus
sublatis a Deo auxilium et salutem petere videbantur. Quibus
conspectis, Crusoëus perturbatus et anceps consilii stetit. At
brevi non sine horrore videt nonnullos nautarum strictis gladiis
necem captivo intentare, ac deinde tribus captivis relictis
proximum nemus petere. Illi interea sedebant mœsto dejectoque
vultu, incerti quid deinde futurum esset. Tum Crusoëus, cujus in
mentem alienis malis propria revocabantur, miseris istis
hominibus vel suæ vitæ periculo opem ferre statuit. Igitur
Friday jubetur sclopeta, gladios, apparatum tormentarium quam
celerrime afferre ; ipse remanere satius duxit*, speculaturus
quæ sequerentur. Cunctis igitur ad pugnandum paratis, magno cum
gaudio nostri animadvertunt nautas vagatos in umbra passim
recubare ut somno, diei fervidissimo tempore, indulgerent. Tum
Robinson, quum paululum expectasset, animo audaci ad miseros
illos accedit. Qui quum aversi sederent, attoniti stupuerunt,
audita voce subito hæc clamantis : “ Quinam viri estis ? ” At
illi exsilire, fugamque parare. Crusoëus Anglico sermone
hortatur ne timeant ; se servatorem adesse, et de patria, de
malis, et quid opis ipse ferre posset interrogat. Cui “ Germani
sumus, ” respondet unus qui Anglicam linguam intelligebat.
“ Nautæ mei, conjuratione facta, navi mea potiti sunt. Primo
statuerant me cum viris istis bonis interficere ; tandem vitam
deprecantibus concesserunt. Vita autem in hac insula deserta,
inopia et miseria perituris, ipsa morte acerbior est. ” “ Ego
vos, ” huic Crusoëus respondit, “ e rebus his tam miseris
expediam, vel ipsius capitis mei periculo ; sed duplici lege :
scilicet ut tu, dum hic habites, cum tuis mihi pareas ; deinde
ut, si navem tuam tibi restituere mihi contigerit, me meosque in
Angliam revehas ”. Quæ quum præfectus promisisset, tum sclopeto
unumquemque gladioque armavit, ea tamen conditione ne quis iis
ante uteretur quam ipse jussisset. “ In scelestos istos
homines, ” addit ille, “ somno nunc sopitos et passim jacentes
invademus ; sed ita ut minime cruenta victoria sit. ”

Tum illi toti ab luctu versi in iram, ducem secuti sunt, et
Friday secum ferebat laqueos quibus ligati fuerant. Jam ad
proximum accedunt, in faciem prostratum et somno tam alto
oppressum ut, manibus pedibusque vinctis, os ei prius
obstruxerint quam penitus experrectus sit. Manibus tum a tergo
revinctis, immotum eum manere jubent ; minati se eum, si vel
minimam vocem edat certe jugulaturos esse. Quo facto, ad alterum
properant, quem ligatum pariter eadem minati supinum collocant.
Et jam sex in vinculis erant, quum postremi duo subito
experrecti surgunt et arma corripiunt. “ O scelesti, ” (ita
exclamat Robinson), “ cernite socios, arma abjicite ! peribit
qui cunctatus erit. ” Hæc cum intonuisset illi gladiis abjectis
in genua se prosternere, supplicesque delicti veniam a præfecto
petere. Atque his etiam manus nodis implicantur. Tum Crusoëus
jubet universos in speluncam contrudi, ostioque validis arborum
ramis obstructo, mandat custodi ut interficiatur si quis
claustrum conetur perrumpere.

Deinde socii facto agmine ad scapham se conferunt quam vectibus
admotis in siccum protrahunt, et carinam deinde perforant. Sub
horam post meridiem tertiam, tormenti fragore tentant ut nautas
ex insula revocent. Quo signo ter repetito quum nemo rediisset,
altera scapha e navi profecta est ad insulam. Tunc Crusoëus cum
sociis in collem se recipit. Scapha appulsa, nautæ ad priorem
currunt quam cernunt in sicco perforatam. Confestim
circumspicere, socios nomine vocare, neque tamen quisquam fuit
qui responderet. Illi decem numero erant, armati omnes. Robinson
qui ex præfecto acceperat inter captivos tres esse qui non nisi
metu coacti venissent in sceleris societatem, Friday
gubernatoremque ad eos mittit ; quumque illi veniam orassent
impetrassentque, armis redditis, eos quæ ipse præcepturus sit
sedulo exequi jubet.

Interim qui primi advecti fuerant clamorem sustulere. Redditur
et major a Crusoëi commilitonibus ; hoc enim modo ille jusserat
ut advenæ in nemora allicerentur. Illi scilicet voce
respondentium vix audita, sparsi hinc inde per silvas vagantur.
Sed nullo reperto, quum jam advesperasceret, ad scapham
redibant, cursu et vano errore fessi. Atque ut quisque occurrit
excipitur ab insidiantibus, quorum in manus captivi sex
inciderunt. Quum quatuor alii reverterentur, mittitur ad hos
quidam nautarum in gratiam receptorum, interrogaturus an sponte
armis abjectis se submittere velint ; ni facerent, insulæ
procuratorem, triginta abhinc passibus, quinquaginta milites ex
arce eduxisse qui ipsos cæderent. Tum Robinson armorum strepitum
una omnes edere jussit ad verba legati confirmanda. Itaque illi
non vi sed arte vincuntur. Mox quidam ex iis hæc rogat : “ An
vero delicti veniam impetraturi sumus ? ” Cui præfectus in
virgultis latens sic acclamavit : “ Vocem meam agnoscis, Thoma
Smith ! Si illico arma e manibus ceciderint, vitam omnes
habebitis, Atkins excepto ”. (Ille enim seditionis concitor
fuerat.) Tum universi statim arma abjicere. Atkins ipse
præfectum obtestatur ut sibi parcat ignoscatque ; commune enim
esse omnium scelus. Præfectus respondet, se (quod unum posset),
procuratoris eum clementiæ commendaturum.

Quo facto, Friday cum nautis ad illos vinciendos mittitur. Jam
Crusoëus, qui procuratoris personam sustinebat, cum præfecto
accessit. Hic autem de captivis eos elegit quibus tales esse
mores noverat ut ipsos sceleris commissi vere pœniteret ; hi ad
arcem, ceteri ad speluncam ducuntur. Ex iis qui in antrum antea
conjecti erant duos etiam adduci jussit, de quibus quoque bene
sperabat. Quomodo autem cum illis egerit et quæ postea
acciderint, mox narrabimus.


Caput Vicesimum Quintum

Fundata colonia — Crusoëus relinquit insulam — Quod accidit in
patriam redeunti — Quomodo vitam deinde honestam et beatam
degit.

Quibus ignotum fuerat, hi ante arcem collecti decem erant.
Crusoëus hæc profitetur : ea lege ipsos seditionis veniam
impetraturos ut præfectum legitimum in recuperanda nave
adjuvent. Quæ sententia etiam captivis denuntiatur. Tum captivis
simul et liberis una colloquendi* copia data est, ut sese mutuo
in fide servanda confirmarent, quum hæc sola sontibus salutis
via pateret. Interim fabro lignario* mandatur ut alterius scaphæ
perforatæ carinam reficiat. Tum altera præfecto, altera
gubernatori traditur, nautis inter utrumque divisis, cunctique
apparatu bellico instructi vela faciunt.

Crusoëus, cujus fortuna ex eventu hujus incepti pendebat, tanta
animi perturbatione et sollicitudine agitabatur, ut stare ibi
nesciret ; nunc in spelunca sedere, nunc in collem ascendere, et
quia noctu oculorum deficiebat usus, auribus captare si quid
forte e nave audiret. Augebatur enim sollicitudo expectatione
signi de quo inter eos convenerat. Triplex scilicet fragor ille
nondum auditus erat, media jam nocte ingruente.

Et jam spes omnis abierat, quum e longinquo subito sonitus fit.
Crusoëus quasi e somno repente excitatus, aures erigit. Sequitur
alter fragor et deinde tertius. Nunc constat navem esse
expugnatam, nunc certo in Europam profecturus est. Tum amens
lætitia devolare, socium in gramine recubantem excitare,
amplecti, deinde ad arcem currere, sarcinasque raptim colligere.
Die nondum exorto, ad collem rursus properat, eoque ubi navis in
ancoris consistebat oculos intendit. Brevi conspicit præfectum
navis, qui collem nonnullis comitantibus conscendit. Robinson
uno impetu ejus in amplexus provolat. Tum præfectus narrat se
nave feliciter admodum potitum esse, occiso nullo neque
vulnerato quidem ; obscura enim nocte ita evenisse, ut neque
agnosceretur ipse, neque comites a nave prohiberentur.
Turbulentissimos seditionis auctores sibi quidem obstitisse, sed
captos in vincula fuisse conjectos. His dictis, cibos quosdam
lautiores e nave afferri jubet, lætique omnes jucundissimo
convivio recreati sunt.

Deinde præfectus Crusoëum rogavit quidnam nunc sibi faciendum
mandaret, quo ipsi gratiam persolveret. Huic ille “ præter
hesterna promissa ” ait, “ hæc tria te rogabo. Primum quidem ut
hic commoreris, donec pater socii mei redierit ; tum ut me
meosque in nave excipias ; denique ut seditionis auctoribus
veniam des. Hæc sola delicti pœna sit ut in hac insula
deserantur. ”

Præfectus hæc pacta servaturum se pollicitus, captivos adduci
jubet, pessimisque eorum designatis pœnam irrogatam* denuntiat ;
neque illi sine lætitia hoc audierunt, conscii quippe tanti
admissi facinoris. Crusoëus eos mox docuit quomodo victus
petendus esset, illisque res suas omnes relicturum se promisit.

Dum noster hæc loquitur, Friday magno cursu anhelans nuntiat
patrem cum Hispanis advenisse. Cuncti igitur illis obviam
properant. Friday ceteros prægressus in amplexus patris
præcurrerat. Crusoëus non sine admiratione duas mulieres inter
advenas conspexit ; Sundayque interrogatus docet uxores esse
duorum Hispanorum, quas illi in ipsa regione duxerant*. Hi vero
ubi audissent Robinsonem mox profecturum, nonnullosque remiges
in insula relicturum esse, rogaverunt ut sibi quoque liceret in
ea remanere ; se enim omnibus auditis quæ alii memoraverant
jucundiorem illa sibi sedem non optare. Quibus precibus ille
libentissime annuit ; gaudebat imprimis quod duos hic spectata
probitate viros relicturus esset. Sperabat enim fore ut eorum
opera et exemplo ceteri ad bonam frugem* reducerentur. Hac mente
alios omnes eorum auctoritati subjicere constituit.

Itaque universos arcessi jubet ; sex Angli erant et duo Hispani
cum uxoribus. Quibus convocatis suam Crusoëus his verbis
voluntatem declaravit : “ Neminem fore spero, qui mihi jus
deneget de rebus meis, hac quidem insula cum omnibus quæ in ea
sunt, arbitrio meo statuendi. Opto autem ut omnium cujusque
vestrum qui hic remansuri estis conditio sit beatissima ; quam
ob rem vobis certas leges non habentibus meum est instituere,
vestrum autem sequi.

“ Hæc igitur accipite.

“ Hos ambo Hispanos ego meos in insula vicarios constituo. Hi
præcipient, vos parebitis. His committo apparatum omnem
bellicum, atque instrumenta omnia ; ea tamen lege ut illi vobis
necessaria præbeant, vos autem cum iis honeste in pace vivatis.

“ Principio Deum colite ; nulla enim civitas firma, nisi
fundamentum sit amor Dei.

“ Proxima pietati sit justitia. Jus suum cuique tribuatur ; neu
cuiquam nocueritis.

“ De ceteris ambo Hispani viderint. Illi fines agris
assignabunt, juraque, prout res postulabit, et privata et
publica statuent.

“ Olim* fortasse licebit de vobis nuntium accipere ; fortasse me
aliquando juvabit extremum in hac insula mihi carissima vitæ
tempus agere. Væ illi qui interea has leges meas everterit. Eum
ego in cymba impositum fluctibus sævissima tempestate agitatis
tradam hauriendum. ” His auditis, assensere omnes seque
obedientes futuros esse polliciti sunt.

Tum noster ea notavit quæ secum aveheret : vestem e pellibus a
se ipso confectam, cum umbella ; hastam propria quoque arte
perfectam, arcum, securimque siliceam ; psittacum, canem
villosum, lamasque duos ; quæ instrumenta, quum esset
solitarius, fabricaverat. His cunctis in navem translatis,
secundo spirante vento, proficisci proximo die constituunt.
Jamque tempus adest. Tum Crusoëus eos qui remansuri erant ad
concordiam pietatemque sequendam denuo hortatus, ultimum vale
clamat, et cum comitibus Friday et Sunday navem conscendit.

Felicissimus ad Hamburgum cursus fuit. Quum navem Crusoëus
opportune hic invenisset Londinium tendentem, a Germanicæ navis
præfecto discessit, atque alteram conscendere properavit. Hæc
brevi solvit ancoras. Dulcissima jam Crusoëi patria e longinquo
cernitur. Jam in ostium Thamesis advenere, quum subito sæva
tempestas exoritur navemque vi magna in oram conjicit. Tum
quidquid valet diligentia, quidquid peritia, adhibetur ; sed
frustra ; venti furor, omni conatu* major, navem abreptam in
arenas agit tanta vi ut carina disrumperetur. Irruit extemplo in
eam ingens aquæ vis, adeo ut de salute omnes desperarent ;
navigantibus vix datur copia in scaphas desiliendi ut morti, si
fieri possit, se eripiant.

Sic igitur Robinson quum denuo naufragium fecisset, miser in
portum proximum advenit, neque quidquam servavit præter canem
qui vectum in scapha dominum natando secutus est, et psittacum
in humero ejus sedentem. Multis post diebus, certior factus est
umbellam vestemque pelliceam repertas esse.

Portus ille ad quem appulerat scapha octo millia passuum a
Londinio aberat. Audiit patrem suum senem bona valetudine uti,
matrem vero, feminam optimam, obiisse. Quod quidem gravissimo
eum dolore affecit. Jam Eboracum profectus, viginti quatuor
horarum spatio eo advenit. Quum sequente cane et psittaco humero
insidente in terram descendisset, per circumfusam spectantium
turbam in hospitium proximum se contulit. Inde nuntio ad patrem
misso, curavit ne senex ille optimus filium reducem nimis subito
reviseret neu, tantæ non capax lætitiæ, mortem occumberet.

Jam filius ipse per plateas satis sibi cognitas ad patrios
penates provolat, domumque assecutus in patris gaudio
trepidantis amplexus ruit. “ Mi pater ! ” “ Mi fili ! ” hæc
tantum ambo eloqui potuerunt. Muti, trepidi, spiritu intercluso,
alter alterius e collo pendent, donec vis benigna lacrimarum
animum utriusque levavit.

Interea Friday miratur frequentem* tectis urbem stupetque
inhians innumera rerum miracula quæ nunc undique oculis
obversantur. Quorum aspectu satiari non potuit. Ac primo die
nullam rem ab alia distinguebat ; tanta enim animi perturbatio
erat ut hebes oculis et animo esset.

Pater Robinsonis institor erat. Propterea optavit ut filius in
mercatura exerceretur, heres patris institutus. Sed filius ad
laborem induratus patrem rogavit ut sibi liceret fabrorum
tignariorum* artem discere. Itaque cum socio tignarii cujusdam
disciplinæ se tradidit, atque brevi uterque in ea arte tantum
profecerat ut ipsi magistrorum dignitatem assequerentur. Quo
facto, officina communi instituta, amicitiam inter se, summo
studiorum voluntatumque consensu, ad extremum vitæ diem
coluerunt. Et sic perpetua tranquillitate, sanitate, industria,
fortunati ambo vixere ad summam senectutem, posterique libenter
retinebunt duorum memoriam hominum, qui ceteris documento erunt
quomodo suæ quisque felicitatis artifex esse possit.

↑Ut causas . . . ageret : plead in the law courts.
↑Rectæ rationi consentaneus : consistent with good sense.
↑Vereor ut concedant : I fear they will not allow.
↑Siquidem . . . constabit : since it will cost.
↑Conveniat : inform.
↑Altum tenent : get into the open sea.
↑Quod quisque . . . dejiceretur : every one held on to whatever
he could grasp, for fear of being washed overboard.
↑Antlias : the pumps.
↑Tormentorum : cannon. (In classical Latin of course tormentum
means merely an engine for hurling missiles.)
↑Infimo . . . tabulato : the hold.
↑Dolia, mercium sarcinæ : casks, merchandise.
↑Ut saluti suæ consuleret : look after himself.
↑Quocum versaretur : with whom he could consort.
↑Aureos : would, at this date, be guineas.
↑Meras nugas : mere trifles.
↑Vitrum . . . tænias : glass, necklaces, knives, scissors,
hatchets, ribbons.
↑Fretum : channel.
↑Vento reflante : the wind being contrary.
↑Tabula nautica : chart.
↑Vix . . . licebat : there was hardly time.
↑Sacchari vecturam : cargo of sugar.
↑Deprehensum : discovered.
↑Succi . . . guttæ : some drops of juice squeezed from meat.
↑Vernantem copiam : flourishing abundance.
↑Cœli jucunda temperies : delightful climate.
↑Retundunt : repress.
↑Stegam : deck.
↑Syrtem : a quicksand.
↑Palmæ latitudine : a hand's breadth.
↑Reciprocans : returning.
↑Tugurium : hut.
↑Vicem : fate.
↑Surculos : young branches.
↑Ultima : the last extremity.
↑Miserabili . . . articulo : wretched crisis.
↑Eodemque : and also.
↑Instar parietis præruptum : broken so as to be perpendicular
like a wall.
↑Æstuabat : got very hot.
↑Cubitum ire : to go to bed.
↑Genualibus : with his garters.
↑Olei . . . expressi : oil of sweet almonds.
↑Lini aut cannabis : flax or cotton.
↑Repetito fustis ictu : by continual beating with a stick.
↑Septo : the hedge.
↑Tudiculæ : a mushroom.
↑Aciem cuneo similem : a sharp edge like a wedge.
↑Typis impressum : printed.
↑Exarata : cut.
↑Lineis menstruis : lines marking a month.
↑Virgulæ balænarum : whalebone.
↑Viminibus salignis : willow osiers.
↑Prævertit : anticipates.
↑Referrent : resembled.
↑Subrubros : pinkish.
↑Tubercula : round lumps.
↑Arisisset : pleased.
↑Ungue . . . instructus : provided with a sort of hinder claw.
↑Quatriduum : of four days' length.
↑Sicubi : if at any time.
↑Malos citreas : lemon-trees.
↑Calceamenta tibialiaque : boots and stockings.
↑Soccos : shoes or slippers.
↑Veru . . . idoneos : to carry the spit.
↑Ad hæc quum : when in addition . . .
↑Ephippiis subjectam : put under their saddles.
↑Infecit : seasoned.
↑Cœli tempestas : weather.
↑Desævierat : had become less wild.
↑Alere : keep alive.
↑Coqui . . . functus : playing the part of a cook.
↑Si suppetant . . . copia : if a man has an abundant supply of
all he desires.
↑Cujus . . . conquiescam : in whose friendship with me I might
find repose.
↑Maculasque : meshes.
↑Culicesque : gnats.
↑Muria condiendam : to pickle it with brine.
↑Præbuisset : might have supplied.
↑Identidem omnia expertus : after repeated tests.
↑Nec constabat : nor was it clear.
↑Intextis ramalibus : with small branches woven together.
↑Fluctibus sese invicem . . . pellentibus : by the waves chasing
one another.
↑Aquis subeuntibus : when it was high water.
↑Tuberibus solanorum : potatoes.
↑Temere : without much reason.
↑Quippe quæ : whereas, it . . .
↑Ut vox faucibus hæreret : it could make no noise.
↑Subsultantes : frisking.
↑Coagulato : curdled.
↑Inseri : to be grafted.
↑In nudam . . . excurrebat : extended into a bare plain.
↑Quæ moliebatur consilia : the plans he was forming.
↑Certiora visurus : to get more certain information.
↑Rudera : rubbish.
↑Solo ita molli innixum : rested on ground so rotten.
↑Operariis : labourers.
↑Culmo : with thatch.
↑Arefierent : might be dried.
↑Cacabos catinosque : saucepans and dishes.
↑Operam . . . navat : works hard.
↑Retractaret : did over again.
↑Præfigeret : which he might fix on to . , .
↑Alites : winged.
↑Exacta : finished.
↑Diffluebant : were dropping to pieces.
↑Tignum : a long pole.
↑Voces : words or expressions.
↑Calceorum et tibialium : boots and stockings.
↑Incisis . . . trajecit : he cut holes and drew the thread
through.
↑Tunicam braccasque : coat and breeches.
↑Obsitam : covered over.
↑Unde . . . redire : from which they say no one returns.
↑Gradum corripere : to hasten its coming.
↑Ne intercluderetur : lest the perspiration should be checked.
↑Bulbum solani frixum : a dried potato.
↑Rore madentium : dripping with dew.
↑Utili . . . liceret : he could not devote some time to useful
occupation.
↑Nec temere : not unreasonably.
↑Furfure : from the chaff.
↑Superne : at the top.
↑Depsendo : by kneading.
↑Non ita contemnendum : by no means to be despised.
↑Caseos . . . premere : make cheese.
↑Querendi locus : reason for complaint.
↑Cum quolibet animante : any living thing.
↑Triticum : wheat.
↑Insertas : which he had planted.
↑Circumcidere : prune.
↑Scopo : the target.
↑Objecit sibi : he charged against himself.
↑Fingeret : he imagined.
↑Quam sibi videt, etc. : the shorter the way the better, he
thought.
↑Consilii compos : master of himself.
↑Rusculum : his country seat.
↑Cuivis ignavo . . . fuisset : would have been clear to any
block-head.
↑Adæquaret solo : raze to the ground.
↑Cuniculum : an underground passage, like a rabbit's burrow.
↑Sepositum : stored.
↑Incondito : confused.
↑Neci addictos : doomed.
↑Prostratum adorti : setting to work on him when he was on the
ground.
↑Siste gradum ! : stop!
↑Intorquet : lets fly.
↑De medio tolleretur : should be put out of the way.
↑Expugnatoque : and having made themselves masters of it.
↑Intuentis : as he watched.
↑Hoc facere : to take the latter course.
↑Quid in spatio . . . interjecto : what was going on in the
space intervening . . .
↑Nondum vacaverat : there had not yet been leisure.
↑Laneis : woolly.
↑Regem agere : play the king.
↑Ea lege : on this condition.
↑Vacaret : be ready to do.
↑Comitatu : a court, i.e., followers.
↑Spectatam : tested.
↑Helluonum : gluttons.
↑Sarmentorum : dry boughs.
↑Zeæ : wheat.
↑Insitus . . . amor : innate desire for his own safety.
↑Carni . . . assideret : sit down to turn the meat on a spit.
↑Popularibus : fellow-countrymen.
↑Ut . . . vindicaret : that he bound Friday to himself as a
servant by a legal right.
↑Quo decreto : this being decided.
↑Palis : stakes.
↑Mirum quantum : it was wonderful how much.
↑Popularium amantior : more attached to his fellow-countrymen.
↑Non unius : i.e., more than one.
↑Subactis : made soft.
↑Fila educendi : of making yarn.
↑Habere . . . rationem : take account.
↑Terræ continentis : the continent.
↑Præsentius auxilium : more prompt help.
↑Incitatius : with greater impetus.
↑Male mulctarent : would ill use.
↑Perspectos : thoroughly well known.
↑Acie . . . directa : having turned his gaze eastward.
↑Centies superare : was a hundred times bigger.
↑Stragulis : blankets, rugs.
↑Blanditam : fawned.
↑Supellectilem : gear.
↑Cados : casks.
↑Oryzæ : rice.
↑Pulveris nitrati : gunpowder.
↑Globulorum plumbeorum : bullets.
↑Sclopeta : muskets.
↑Cæla : chisels.
↑Terrebras : gimlets.
↑Radulas : razors.
↑Runcinas : planes.
↑Forfices : scissors.
↑Forcipes : tongs.
↑Stanneam, cupream : of tin and copper.
↑Cistas : chests.
↑Ocrearum : leggings.
↑Sclopetorum manualium : pistols.
↑Venaticos : for hunting.
↑Pyrothecam : tinder-box.
↑Depromptas : which he had brought out.
↑Manicis : the sleeves.
↑Tubo optico : a telescope.
↑Funem incendiarium : lighted tow.
↑Rimulæ : touch-hole.
↑Expectatione Robinsonis : than what Robinson had expected.
↑Collineaverat : aimed.
↑Amentem . . . referre : to be like a madman.
↑Remiges de plebe : common sailors.
↑Ut ageret animam : give up the ghost.
↑In speculis : on the watch.
↑Satius duxit : thought it better.
↑Una colloquendi : talking together.
↑Fabro lignario : carpenter.
↑Irrogatam : ordained.
↑Duxerant : married.
↑Ad bonam frugem : good conduct.
↑Olim : some time or other.
↑Omni conatu : than all they could try.
↑Frequentem : crowded.
↑Fabrorum tignariorum : carpenters.
Caput Prīmum
Crūsōeī ortus, indolēs, ēducātiō — Cupīdō peregrīnandī —
Discessus ā parentibus — Profectiō Londīnium — Īnfausta initia —
Tempestās — Nāvis obruta flūctibus — Advenit Londīnium, unde
solvit ad Guineam.
Caput Secundum
Crūsōeus pergit iter — Mala ōmina — Nāvis incēnsa — Advehitur ad
Canāriās īnsulās — Inde profectus ad Americam naufragium facit.
Caput Tertium
Sēra Crūsōeī paenitentia — Dēspērātiō — Vītam miserē sustentat —
In spēluncā habitat.
Caput Quārtum
Reperit pōma eximiae magnitūdinis — Sibi cōnficit varia
īnstrūmenta — Fūniculōs — Strātum — Umbellam — Pēram —
Kalendārium.
Caput Quīntum
Rōbinson īnsulam perlūstrat — Magnus terror — In gaudium
vertitur — Dēscrīptiō Lamae — Ūnum occīdit — Sed igne caret —
Carnem mōre Tartarōrum coquit.
Caput Sextum
Turbō ingēns — Tempestās unde magnum Rōbinsōnī beneficium —
Taedium sōlitūdinis — Arānea.
Caput Septimum
Praeda ingēns — Deest rēs maximē necessāria — Vōta irrita —
Ambulātiō — Natātiō — Rēs variae.
Caput Octāvum
Lama mānsuēfacta — Pullī — Rēs variae.
Caput Nōnum
Terrae mōtus — Mōns ignivomus — Lamae, vī aquārum abreptī —
Spēlunca Rōbinsōnis dīruta.
Caput Decimum
Crūsōeus domicilium reficit — Parat sibi alimenta in hiemem —
Imbribus continuīs impedītus domī, fingit vāsa — Nectit rēte —
Arcum et sagittās cōnficit.
Caput Ūndecimum
Summae Rōbinsōnis miseriae — Ab īnsectīs īnfestātur — Vestēs ex
pellibus sibi cōnficit — Incidit in gravem morbum.
Caput Duodecimum
Convalēscit ex morbō — Maximī lūctūs — Parva gaudia — Psittacus.
Caput Tredecimum
Multus labor in excavandā scaphā — Crūsōeī cōnstantia — Quōmodo
diem inter variās occupātiōnēs distribuit — In bellicīs artibus
sē exercet.
Caput Decimum Quārtum
Rōbinson īnsulam peragrat — Vestīgia hominum reperit — Summus
terror — Prōspicit crānia, ossa, manūs, pedēs — Quod territō et
fugientī accidit.
Caput Decimum Quīntum
Epulae immānēs — Proelium — Fortitūdō Crūsōeī — Friday servātus.
Caput Decimum Sextum
Crūsōeus parātus ad obsidiōnem ferendam — Friday dēscrībitur —
Quārē sīc appellātus — Rēgia potestās — Abundat Crūsōeus opibus.
Caput Decimum Septimum
Suspīciō in laetitiam et admīrātiōnem versa — Cāsus quī rīsum
legentī movēbit — Rēbus secundīs adversae levantur.
Caput Decimum Octāvum
Rōbinson domum fossā et pālīs mūnit — Docet socium Anglicē loquī
— Ambō scapham fabricāre statuunt.
Caput Decimum Nōnum
Pluviārum tempus — Sociī nectunt strāgulās — Rētia — Cymba
cōnficitur — Nostrī marī sē committunt.
Caput Vīcēsimum
Ambō ē perīculō sē expediunt — Reversī in īnsulam, hortum colunt
— Piscantur — Natant — Vēnantur — Novum iter suscipiunt —
Tempestās — Magna nāvis dērelicta — Ignōta animālia — Ratis.
Caput Vīcēsimum Prīmum
Multae opēs repertae — Cibī — Supellēx — Īnstrūmenta — Vestēs —
Sclopēta — Rōbinson repente dīves.
Caput Vīcēsimum Secundum
Adsunt ! Adsunt ! — Arma inter sociōs dīviduntur — Parātur
bellum — Duo virī adversus quīnquāgintā — Victōris dēmentia.
Caput Vīcēsimum Tertium
Friday patrem suum invenit — Cōntiō convocāta — Lēgātī missī —
Īnstitūtae lēgēs — Spēlunca — Mōnstrum.
Caput Vīcēsimum Quārtum
Nāvis anglica appulsa ad īnsulam — Quō cāsū — Magna Crūsōeī in
praefectum merita — Spēs līberātiōnis.
Caput Vīcēsimum Quīntum
Fundāta colōnia — Crūsōeus relinquit īnsulam — Quod accidit in
patriam redeuntī — Quōmodo vītam deinde honestam et beātam
dēgit.


————

Dē Rōbinsōne Crūsōeō



Caput Prīmum

Crūsōeī ortus, indolēs, ēducātiō — Cupīdō peregrīnandī —
Discessus ā parentibus — Profectiō Londīnium — Īnfausta initia —
Tempestās — Nāvis obruta flūctibus — Advenit Londīnium, unde
solvit ad Guineam.

Erat Eborācī, in urbe apud Anglōs celeberrimā, vir quīdam cui
nōmen Crūsōeō. Trēs fīliōs suscēpit.

Maximus nātū, armōrum studiōsior quam librōrum, tractāre ā puerō
gladiōs, ōrdine mīlitārī comitēs īnstruere, aurēs vīcīnōrum
repetītō tympanī sonitū obtundere, et, vix adulēscēns, ē fictīs
certāminibus ad vēra prōcurrit et mīles fit.

Quī cum sīc didicisset sex circiter mēnsēs jussū centuriōnis
stāre et sequī, vertere corpus ad sinistram dextramque, exārsit
bellum Turcās inter et Anglōs, in quō cum multa ēgregiē
fēcisset, gravissimō cōnfossus vulnere cecidit.

Alter fīlius litterās in gymnasiō discēbat ut causās in forō
ageret*, nec parva erat parentum magistrōrumque dē juvene
exspectātiō ; sed cum forte in fēriīs septembribus, corpore
adhūc calidō, aquam nimis frīgidam imprūdentius bibisset, in
morbum incidit et intrā paucōs diēs exstīnctus est.

Jam nūllus supererat praeter minimum illum nātū, quī Rōbinson
appellābātur. Itaque suam in eō spem omnem ambō parentēs
collocāvērunt, quippe quī ipsīs ūnicus esset. Nihil eō cārius in
terrīs habēbant ; sed amor eōrum nōn erat rēctae ratiōnī
cōnsentāneus*.

Cum enim dēbuissent eum certā disciplīnā assuēfacere, omnia
fīliolō indulgēbant ; quī cum lūdere quam studēre māllet, tōtam
illam aetātem quae bonīs artibus vacāre poterat, in ōtiō et
nūgīs cōnsūmēbat.

Pater optābat ut ille mercātūrae sē addīceret. Hoc vērō minimē
fīliō placuit ; sē mālle ait orbem terrārum peragrāre, ut multās
rēs novās audīre, multās vidēre posset.

Jam annum aetātis decimum septimum attigerat, socordiae
ignāviaeque trāditus. Cottīdiē autem patrem urgēbat ut
peregrīnandī licentiam impetrāret, quam ille nōlēbat concēdere.
Cum tandem mōre suō praeter portum forte vagābātur, incidit in
ūnum ex aequālibus, nāvarchī cujusdam fīlium, quī in eō erat ut
cum patre Londīnium nāvigāret.

Interrogāvit Crūsōeum sodālis an adjungere sē socium itineris
vellet. “ Libenter, ” ait ille ; “ vereor autem ut parentēs id
mihi concēdant* ! ” “ Hui ! ” respondet alter, “ clam illīs
proficīscendum est. Post trēs hebdomadēs reducēs erimus.
Parentibus vērō nūntiandum cūrābis quōnam terrārum migrāveris. ”
“ Sed pecūniā careō, ” ait Crūsōeus. “ Nihil id rēfert, ” alter
excipit, “ siquidem hoc tibi grātīs cōnstābit* ”.

Rōbinson noster, rē paululum dēlīberātā, īlicō manū cum alterō
jūnctā, “ Eugē, ō bone, ” exclāmat ! “ ībō tēcum ; sed nāvem
cōnfestim cōnscendāmus ”. Tum mandat cuidam ut post aliquot
hōrās patrem conveniat* moneatque fīlium ad Londīnium invīsendum
jam prōfectum, mox reditūrum esse. Quibus perāctīs, ambō sodālēs
nāvem cōnscendunt.

Nec multō post nautae solvunt ancorās vēlaque ventō intendunt.
Caelum serēnum erat, ventusque adeō secundus ut brevī Eborācum ē
cōnspectū abeuntium sē subdūxerit. Posterō diē jam eō dēvēnerant
ubi Ūsa in mare effluit, et nunc altum tenent*. Quantā vērō
Crūsōeus admīrātiōne stupuit, cum mare immēnsum intuēns, suprā
sē nihil praeter caelum, nihil ante, pōne, circā sē nisi aquam
cōnspiceret !

Fuit per bīduum āēr serēnus, ventusque prōsperē afflāvit
nāvigantibus. Tertiō autem diē caelum nūbibus tegī, ventusque
vehementior esse coepit. Prīmō fulgura ēmicant, velut sī tōtum
flammīs caelum ārdēret. Deinde ingruunt tenebrae quasi in
altissimā nocte ; tonitrua cum ingentī fragōre resonāre, imber
dē caelō ruere torrentī similis, mare intumēscēns flūctūs ciēre.
Nāvis modo ad nūbēs tollī, modo praeceps ferrī in profundum.
Quantus fūnium strepitus ! quantus in nāvī tumultus ! quod
quisque nactus erat id complectēbātur nē ipse dējicerētur*.

Crūsōeus, īnsuētus maris adulēscēns, cum jactātiōnem maris ferre
nōn posset, nauseā oppressus, tantō affectus est dolōre, ut
exspīrantī similis vidērētur.

“ Heu ! parentēs meī cārissimī, heu ! ” iterum haec iterumque
exclāmāvit, “ numquam vōs revīsam. ”

“ Heu ! ” exclāmant nautae pallidī, omnī omissā spē,
“ periimus ! abreptī sunt mālī ; nāvis aquā undequāque
complētur. ” Hīs audītīs, Crūsōeus, quī in cubīlī nauticō
sedēbat, retrō collāpsus est. Cēterī ad antliās* accurrere, ut
nāvem, sī fierī possit, suprā aquam retineant. Nāvarchus interim
tormentōrum* sonitū iterum iterumque temptat ut nāvibus, sī quae
forte nōn longē abessent, significāret sē magnō in discrīmine
versārī. Crūsōeus quī hujus fragōris causam ignōrābat, ratus
omnia periisse, dēnuō exanimātus est.

Et jam prō sē quisque aquam exhaurīre, sed in īnfimō nāvis
tabulātō* aquae altitūdō crēscēbat. Nihil praeter mortem
exspectandum erat. Ad nāvem sublevandam tormenta, dōlia, mercium
sarcinae*, omnia prōjiciuntur ; sed nihil haec prōficiunt.

Intereā nāvis quaedam alia, audītō sonitū tormentōrum quae ad
significandum discrīmen sonuerant, scapham ēmīserat ad servandōs
saltem nāvigantēs ; sed aestus flūctuum obstābat quōminus
accēderet. Attamen propius ita dēmum subiit, ut iīs quī in nāvī
essent fūnis prōjicerētur. Cujus ope scapha tandem adducta est,
et in eam quisque dēsiliit ut salūtī suae cōnsuleret*. Crūsōeus,
quī jacēbat mortuō similis, ā quibusdam nautīs quōs
adulēscentulī miserēbat in eandem conjectus est. Vix paululum ā
nāvī recesserant, cum illa ante oculōs flūctibus obruta est. Et
nunc fēlīcius contigit ut tempestās paulātim sēdārētur ; aliter
cymba tot hominibus onerāta ipsa quoque flūctibus absorpta
fuisset. Tandem post multa perīcula pervēnit ad nāvem, in quam
omnēs exceptī sunt.

Nāvis illa Londīnium tendēbat. Quattuor post diēs ad ōstium
Tamesis flūminis pervēnit, et quīntō diē in portū jēcit ancorās.
Mox in terram omnēs dēscendunt, laetī quod ē perīculō
ēvāsissent.

Dum Crūsōeus portum perlūstrat, multa sēcum animō volvēbat.
“ Quōmodo meī reducem mē excipient, sī domum repetierō ?
Castīgābunt sānē propter tāle dēlictum. Sodālēs vērō et multī
aliī mē irrīdēbunt quod tam citō redierim. ” Incertus cōnsiliī
audiit, nōn sine gaudiō, nūllam adesse nāvem quae Eborācum
tenderet. Quī autem hāc dē rē eum certiōrem fēcerat, ūnus ē
praefectīs eārum nāvium erat quae ad Guineam proficīscuntur.

Cum Rōbinson inter cōnfābulandum negāvisset sē dolēre quod nūlla
sibi Eborācum redeundī adesset opportūnitās, quia mīrā flagrāret
cupiditāte peregrīnandī, praefectus nāvis eī auctor fuit
itineris ad Guineam faciendī. Quō audītō prīmum Crūsōeus
obstupuit. Sed cum praefectus eī dīxisset iter hoc fore
jūcundissimum, sēque (ut habēret ipse quōcum versārētur*) grātīs
eum exceptūrum, ac praetereā rem eam esse unde quaestum ille nōn
mediocrem faceret, tum vērō tanta eum invāsit cupiditās
proficīscendī, ut subitō ē memoriā Eborācum exciderit.

Sed rē paululum cōnsīderātā, “ Equidem, ” ait Rōbinson,
“ quattuor tantummodo aureōs* habeō. Ecquid ego commerciī hāc
tam exiguā rē eō locō faciam quō tū proficīsceris ? ” Cui
respondit haec praefectus : “ Sex īnsuper aureōs ego tibi
commodābō. Nec majōre pecūniā tibi opus est ad ea emenda quibus
multās in Guineā opēs cōnsequāris. Quotiēs ab exiguīs initiīs
rēs maximae profectae sunt ! ”

“ Sed quid ego hīs emam ? ” inquit ille. “ Merās nūgās*, ”
respondit praefectus ; “ vitrum, torquēs, cultrōs, forficēs,
secūrēs, taeniās*, quibus nigrī Āfricae incolae tantopere
gaudent. Vim enim aurī eborisque centiēs majōrem prō iīs tibi
dabunt. ”

Nec jam diūtius sibi Crūsōeus temperāre potuit ; sed oblītus
parentum, amīcōrum, patriae, hōc modō exclāmat : “ Ēn ego tibi
comes itineris praestō sum ”. “ Agedum, ” respondit praefectus ;
dextrīsque jūnctīs rem pacīscuntur.

Itaque Crūsōeus decem aureīs dīves, urbem jam properat, comparat
variās mercēs, utī nāvarchus praecēperat, comparātāsque in nāvem
trānsportandās cūrat. Paucōs post diēs, ventō favente,
praefectus nāvis ancorās solvī atque vēla ventīs darī jussit.


Caput Secundum

Crūsōeus pergit iter — Mala ōmina — Nāvis incēnsa — Advehitur ad
Canāriās īnsulās — Inde profectus ad Americam naufragium facit.

Novum hoc Rōbinsōnis iter faustissimum initium habuit. Jamque
incolumēs fretum* Anglicum trānsierant, et in ipsō Atlanticō
marī versābantur. Tum vērō plūrimōs diēs ventō reflante* nāvis
Americam versus abrepta est.

Vespere tandem gubernātor forte dēclārāvit sē flammās relūcentēs
ā longinquō cōnspicere, cumque īnspectā tabulā nauticā*
intellegeret vel ad centum mīlia nihil terrārum esse,
conjectūram faciēbat hunc ignem nihil aliud esse nisi nāvem
incendiō flagrantem.

Vix haec dīxerat, cum in aurās tollī vīsa est nāvis, terribilī
cum fragōre, et mox tōta undīs obruta est. Cum nox
supervēnisset, nihil amplius cernī poterat. Prīmā autem lūce
appārent duae scaphae, cum flūctibus luctantēs, quae rēmīs
ēverberābant mare, ut ad nāvem accēderent. Extemplō praefectus
vēxillum nauticum explicuit, ut significāret sē ad opem illīs
ferendam parātum esse. Nāvis ipsa omnibus vēlīs ad eōs tendit,
atque intrā dīmidiam hōrae partem ad miserōs pervēnit.

Sexāgintā erant, virī, mulierēs, puerī, quī omnēs exceptī sunt.
Erat rēs omnīnō vīsū miserābilis, cum īnfēlīcēs illī faucibus
mortis sē ēreptōs vidērent. Aliī enim summō flēre gaudiō, aliī
clāmāre, velut sī perīculum nunc prīmum imminēret ; illī
exsultāre, hī pallidī manūs torquēre. Nōnnūllī stāre mūtī et
stupentibus similēs. Nēmō inter nautās tam ferreus quīn hīs
cōnspectīs commōtus ipse lacrimārētur. Cum eīs paulātim
rediisset animus, ūnus ea nārrāvit quae miserīs accidissent.

Nāvis illa incēnsa magna quaedam atque mercātōria erat
Francōrum, quae ad Mārtīnicam īnsulam tendēbat. Exārserat ignis
in cubiculō gubernātōris, flammā tam vēlōciter grassante, ut
nūlla ejus exstinguendae spēs adforet. Vix per tempus licēbat*
ipsōs in cymbās recipere, et ab incēnsā nāve paululum discēdere,
cum, correptā flammīs camerā in quā pulvis tormentārius
sēpositus est, discerpta nāvis dissiluit.

Tum nāvis celerrimō cursū aquās secat ; quā nāvigandī vēlōcitāte
Rōbinson noster mīrē dēlectātus est. Post aliquot diēs ecce
magnam nāvem ad sē ipsōs tendentem cōnspiciunt. Mox audiunt
sonitum tormentōrum perīculī īnstantis indicem, et animadvertunt
nāvem esse duōbus mālīs orbātam. Cum ad eam proprius
accessissent, quī in eā vehēbantur, sublātīs manibus, hōc modō
precantur : “ Servāte nōs īnfēlīcēs, quibus omnibus pereundum
est nisi vōs nostrī miserēbit ”.

Tum ex iīs quaesītum est quid malī accidisset. Quibus quīdam ex
illīs sīc ōrsus est :

“ Anglī sumus, ex Jamaicā īnsulā, saccharī vectūram* inde
dēportātūrī. Ibi cum forte nāvis ad ancorās cōnsistēbat,
praefectus cum gubernātōre in terram dēscendit, ad mercēs
aliquās īnsuper ēmendās.

“ Intereā exorta est tempestās, tantō cum turbine, ut fūne
disruptō, nāvis ex portū in altum prōpellerētur. Tempestās ista
trēs diēs noctēsque saeviēbat ; tum mālīs omnibus āmissīs,
centum amplius mīlia abreptī sumus. Accēdit etiam ad hanc
nostram calamitātem quod nēmō nostrōrum artis nauticae perītus
sit ; novem jam integrās hebdomadēs hinc et inde jactātī, vīctum
omnem cōnsūmpsimus, et plērīque famē exhaustī jacēmus. ”

Quibus audītīs praefectus, ut erat vir clēmentissimus, statim
cymbam expōnī jussit, assūmptāque sēcum idōneā cibōrum cōpiā,
ipse cum Rōbinsōne ad nāvem accēdit. Erat sānē lūgendus prōrsus
omnium cāsus quī in illā vehēbantur ; ūniversī inediā quasi
cōnsūmptī ; nōnnūllī vix poterant pedibus stāre.

Cum autem cubiculum nauticum intrāssent, horrendum vīsū !
jacēbant humī māter, fīlius, servula, quī famē omnēs ēnecātī
vidēbantur. Mox autem dēprehēnsum* est aliquid in eīs spīritūs
vītālis superesse. Postquam enim nōnnūllae sūcī ē carne expressī
guttae* in ōs cujusque īnstillātae sunt, lūcem oculīs quaerere
coepērunt.

Māter prae nimiā vīrium imbēcillitāte nihil absorbēre poterat ;
cum autem innuisset ut tantummodo fīliō suō cōnsulerētur, mox
illa exspīrāvit.

Intereā duo reliquī animam recēperant, atque ut erant aetāte
rōbustiōrēs, praefectī dīligentiā servātī sunt. Cum autem
juvenis, oculīs in mātrem conjectīs, mortuam esse intellēxisset,
tantus eum invāsit dolor, ut dēficientibus iterum vīribus aegrē
ad vītam revocārī posset. Vīcit tamen cūra, atque ille cum servā
aegrē ē faucibus mortis ēreptus est. Deinde praefectus nāvem
omnī genere alimentōrum īnstrūxit, mālōs ā fabrīs suīs
reficiendōs cūrāvit, ignārīsque maris perītum nautam dedit quī
nāvem regeret ; atque ad terram proximam ipse tendit ut nova
cibāria comparāret. Haec erat Madeira īnsula. Crūsōeus ūnā cum
praefectō in terram dēscendit, atque ibi laetissimō fortūnātae
illīus īnsulae aspectū satiārī nōn potuit. Scīlicet terra partim
in plānitiem porrēcta, partim in colliculōs molliter assurgit,
et vernantem frūgiferārum arborum cōpiam* explicat. Caelī
admodum jūcunda temperiēs* ; vix ūllus enim hīc hiemis rigor ;
ita vim omnem frīgoris retundunt* clēmentiōrēs sōlis radiī
mollēsque favōniōrum animae. Erant in oculīs hīc illīc segetēs
in agrīs bene pinguibus diffūsae, juga montium continuīs vītibus
cōnsita. Ut arrīdēbant Crūsōeō nostrō pendentēs racēmī ! Ō
quālēs ille hausit dēliciās, cum praefectus aere datō
impetrāsset ut juvenī licēret ūvīs prō libīdine satiārī.
Postquam ibi aliquantum temporis morātus est nāvis reficiendae
causā, ancoram solvit.

Per plūrēs continuōs diēs fēlīcissimō cursū ūsī sunt.

Sed repente vehemēns tempestās ab austrō oritur. Spūmābant
flūctūs, et in immēnsam surgēbant altitūdinem. Nāvis tamen
invicta stetit ; sed postquam sex diēs continuōs atrōx tempestās
saeviit, illa tam longē ā viā dējecta est, ut nec praefectus nec
gubernātor amplius intellegeret quōnam in locō versārentur.
Arbitrābantur tamen sē ab īnsulīs quae Caraibae vocantur nōn
multum abesse. Septimō autem diē cum prīmum illūcēsceret, ē
nautīs quīdam terram cōnspicit ! Tum omnēs in stegam*
cōnscendere vīsūrī quaenam sit terra illa ad quam appulsūrī
sint ; sed nunc laetitia in summum terrōrem mūtāta est. Subitō
nāvis in terram impingitur ; quō ictū quī stābant in stegā
excussī omnēs corruērunt.

Scīlicet nāvis in syrtem* tam vehementī impetū allīsa erat, ut
penitus affīxa haerēret. Cōnfestim flūctūs spūmantēs tantam vim
aquae in stegam profūdērunt ut omnibus esset cōnfugiendum, nē
ipsī abriperentur.

Tum flēbilis nautārum orīrī clāmor ; tum ejulātūs hinc Deum
ōrantium, inde clāmantium ; aliī dēspērantēs sibi crīnēs
āvellere, jacēre aliī sēmianimī.

Hōs inter Crūsōeus exspīrantī similis erat ; ac repente
exclāmant nāvem dēhīscere. Itaque in stegam omnēs accurrere et
in dēmissam quam celerrimē scapham omnēs dēsilīre. Tanta autem
erat multitūdō incōnsultē ruentium, ut vix palmae lātitūdine*
scapha undās superāret. Cum vērō terra procul abesset, saeviente
adeō tempestāte, cūnctī dē ōrā assequendā dēspērābant.

Et jam ingēns flūctus ad scapham volvī, montis īnstar, quō omnēs
cōnspectō obstupēscere, rēmōsque dīmittere. Nunc, nunc īnstat
perīculum. Aquae mōns scapham assequitur subvertitque ; tum
ūniversī hauriuntur.


Caput Tertium

Sēra Crūsōeī paenitentia — Dēspērātiō — Vītam miserē sustentat —
In spēluncā habitat.

Fēlīcī fātō contigit ut ingēns ille flūctus quī Crūsōeum
absorpserat, īdem vī magnā reciprocāns*, hominem in terram
exspueret. Quī cum praeter exspectātiōnem in siccō versārētur,
tum extrēmīs vīribus ūsus est ut summam in ōram ascenderet ;
cumque eō pervēnisset coepit circumspicere. Ēheu ! quālia oculīs
obversantur ! scapha, nāvis, sociī, omnia dēmersa. Nihil omnīnō
reliquum praeter āvulsās tabulās quae flūctibus ad terram
ferēbantur. Ūnus ipse, ūnus mortem effūgerat. Gaudiō igitur et
terrōre simul trepidāns, in genua prōcubuit, manibusque
sublātīs, lacrimīs perfūsus, Deō grātiās ēgit. Cum vērō nihil
praeter arbusta, praeter arborēs dēprehenderet, neque ūlla
vestīgia unde intellegere posset hanc regiōnem ab hominibus
incolī, gravissimum illī vidēbātur vītam tālī in sōlitūdine
dēgere. Vēnit quoque in mentem vagārī forte ibi bēluās, aut
ferōs hominēs ; tum multō majōre metū perculsus est. Itaque
prīmum prae timōre nec stāre ausus nec prōgredī ; circumspectāre
omnia et vel minimō strepitū expavēscere. Sed mox quā ārdēbat
sitis torpōrem istum excussit ; quam cum diūtius patī nōn
posset, fontem aut rīvum indāgāre coepit, et sīc vestīgantī
occurrit mānāns per herbās rīvulus ; quem ille secūtus fontem
invēnit amoenissimum quō valdē recreātus est.

Nec hominem famēs tunc maximē urgēbat, quippe cui angor
terrorque omnem cibī cupiditātem exēmerant. Sed erant adeō
exhaustae illī vīrēs, ut multō magis requiēscere vellet. Attamen
prīmum omnium inveniendus erat locus in quō tūtus pernoctāret.
Nūlla domus, nūllum tugurium*, nūllum specus erat ; et diū
cōnsiliī inops flēbat. Tandem avēs imitārī hospitiumque in
arbore quaerere statuit. Ac brevī ūnam prōspexit tam dēnsam
opācamque, ut commodē īnsīdere dorsumque acclīnāre posset. Hanc
rēptandō ascendit Deumque precātus, cum sē composuisset, statim
obdormīvit. Inter somnum, illī in mentem, cūrārum aestū
jactātam, recursābant imāginēs rērum eārum quae prīdiē vigilantī
acciderant. Vidēre sibi vidēbātur mōtūs et minās flūctuum nāvem
haurientium, nautārumque ejulātūs exaudīre. Sibi in animō
fingēbat parentēs lūctū ac maerōre cōnfectōs quī, fīliī vicem*
dolentēs, manibus ad caelum sublātīs, flēbant et omne prōrsus
sōlācium āversābantur. Tunc inter somniandum magnā vōce :
“ Adsum, adsum, ” ait, “ parentēs cārissimī ! ” dumque amplexū
mātrem petit, ex arbore dēcidit ; sed forte quod ipsī faustum
fuit, sēdem in locō nōn sublīmī posuerat, solumque tam dēnsō
grāmine vestītum erat, ut ille cāsū nōn ita gravī dēcideret.
Iterum arborem suam cōnscendit, in quā dum manibus retinet
surculōs* circā ēminentēs, ortum sōlis exspectābat.

Prīmā lūce cōgitābat quā ratiōne vīctum sibi parātūrus esset.
Quās vērō arborēs hāctenus cōnspexerat, erant omnēs ex abietum
genere ; atque illae folia quidem ferunt, sed frūctūs omnīnō
nūllōs.

Nec satis illī liquēbat quid sibi faciendum esset. Ex arbore
tamen dēscendit. Cum autem prīdiē nihil omnīnō comēdisset,
coepit famē saevissimā labōrāre ; itaque hūc illūc per aliquot
mīlia passuum discurrit ; sed discurrendō nihil invēnit, nisi
arborēs sterilēs et grāmina.

Tunc summō excruciātus angōre famem et ultima* sibimet
ōminābātur : “ Pereundum mihi erit famē ! ” sīc miserābiliter
ejulābat. Dēspērantī vērō necessitās satis animī vīriumque
adjēcit, ut sē ad lītus maris cōnferret investīgāretque
dīligentius sī quid forte alimentī invenīre posset. Sed sua eum
spēs fefellit. Hīc vērō dēbilitātus frāctusque prōcubuit vultū
in terram dēmissō, et valdē plōrābat, quod nōn fuisset flūctibus
et ipse obrutus. Et jam statuerat in hōc miserābilī rērum
articulō* exspectāre, dum lentā famē, morte omnium taeterrimā,
vītam cōnsūmeret ; cum forte conversus, ecce nōnnūllās in harēnā
conchās ostreārum cōnspexit. Avidus statim eō accurrere,
circumspicere, scrūtārī, num forte plēnās quāsdam reperīret,
repertīsque exsultāre.

Ac prīmō quidem illās nōn sine difficultāte aperuit ; sed,
īnsertō plānō eōdemque* acūtō silice, perfēcit ut trīgintā
circiter haustīs ventrem paululum plācāret.

Cum nunc certior esset sē posse quamvīs miserē sustentāre vītam,
jam maximē sollicitus erat quō sē et ā ferīs hominibus et
bēstiīs tūtum reciperet.

Tum in montem summum, aegrē, ut erat satis excelsus, ascendit,
unde quam lātissimē circumspicere poterat ; sed quantus eum
terror invāsit, cum vīdisset sē in īnsulā esse, neque ūllam
omnīnō terram appārēre praeter trēs parvās īnsulās quae, spatiō
aliquot mīlium interjectō, ex aequore ēminēbant !

“ Heu ! mē miserum ! ” — sīc est locūtus, manibus ad caelum
sublātīs — “ ab hominum commerciō omnī ita sējūnctum esse, ut
mihi in hāc sōlitūdine velut ferae bēstiae vīvendum sit !
Numquam igitur parentēs meōs revīsam ! Numquam licēbit culpae
meae veniam exōrāre ! ”

Ita locūtus monte dēscendit, et quaerēbat ubinam posset in tūtō
sē collocāre. Diū autem frūstrā indāgāvit ; tandem ad locum
ēditiōrem pervēnit, ex adversā parte, īnstar parietis,
praeruptum*. Cum accūrātius explōrāret, locum leviter excavātum,
satis angustō aditū invēnit. Hīc sī quaevīs īnstrūmenta ferrea
habuisset, facile cavum in saxō domicilium, gradātim excīsum,
fēcisset. Sed cum haec omnia dēsīderāret, huic inopiae medendum
erat.

Postquam diū multumque dēlīberāvit, sīc sēcum statuit ; “ quās
hīc videō arborēs, salicibus patriīs similēs sunt, quae sī
trānsferantur novās facile rādīcēs agunt. Ēruam igitur manibus
satis magnam eārum cōpiam quae, ante cavernam dēnsō ōrdine
cōnsitae, prō mūnīmentō erunt ; cum illae rādīcēs ēgerint, ibi
licēbit clausō et sēcūrō mihi quasi in domō dormīre. ”

Tum laetus ad opus statim sē accīnxit. Sed quantō majōre gaudiō
exsultāvit, cum huic locō proximum fontem liquidissimum ē monte
exsilientem prōspexisset ! Eō statim properāvit quia, cum hūc
illūc fervente sōle discurrisset, multum aestuābat*.

Posteā vērō coepit manibus et multō sūdōre tenerās aliquot
arborēs exstirpāre, quās eō trānstulit ubi sēdem sibi
dēstināverat ; atque ibi quoque cavum fodere manibus oportuit in
quō arborēs īnsereret ; sed vesper advēnit, vix quīnque aut sex
arboribus cōnsitīs. Famē compulsus ōram maris rūrsus petiit, ut
iterum conquīreret ostreās ; sed cum aestus rediisset, tōtum
lītus occupāverant undae ; aegrē igitur ūnam et alteram
repperit, et sīc male pāstus cubitum īre* coāctus est. Reversus
est igitur ad arborem suam, ibi pernoctātūrus, dōnec hospitium
sibi tūtum cōnfēcisset. Nē autem hāc nocte idem ipsī accideret
quod superiōrī, genuālibus* sē eī rāmō religāvit ad quem dorsum
prius acclīnāverat, et sē summō rērum Creātōrī commendātō,
tranquillē obdormīvit.


Caput Quārtum

Reperit pōma eximiae magnitūdinis — Sibi cōnficit varia
īnstrūmenta — Fūniculōs — Strātum — Umbellam — Pēram —
Kalendārium.

Hāc nocte Crūsōeus ex arbore nōn dēcidit ; sed placidē ūsque ad
ortum sōlis quiēvit.

Prīmā lūce lītus petiit, ut, collēctīs ibi ostreīs, ad opus
incohātum reverterētur. Cum eō aliā viā tenderet, euntī contigit
arborem invenīre quae pōma inūsitātae magnitūdinis ferēbat.
Quōrum etsī indolem ignōrābat, cum spērāret ea fore quibus vēscī
posset, ūnum ex iīs dēcussit.

Erat autem nux oblonga nec minor capite puerulī, quae vulgō in
īnsulīs Americānīs cocossa vocātur. Erat nucleus quasi medulla
et sūcus quī sapōrem oleī ex dulcī amygdalā expressī* referēbat,
atque in mediō lac grātissimum.

Cum stomachum lātrantem ūna nōn plācāret, alteram, tertiam
quoque, dēcussit, quibus abundē satiātus, lītus maris petiit ;
cumque mare reddidisset terrās paulō ante salō mersās, nōnnūllās
passim in siccō ostreās repperit. Magnam quoque et plānam in
lītore concham invēnit quā prō spathā ūsus est ; atque illud
ipsī nōn mediocrī fuit adjūmentō. Nec multō post plantam
dēprehendit fibrōsō caule, quālis est apud nōs līnī aut
cannabis*.

Haec ille et tālia quōvīs aliō tempore neglēxisset ; nunc vērō
nihil omittēbat, intentus ad singula, sī quid forte inde
ūtilitātis caperet.

Cum ergō spērāret id plantae genus nōn minus sibi fore
opportūnum quam līnum nōbīs aut cannabem, ejus cōpiam ēvulsit,
colligātōsque fasciculōs in aquam dēmersit.

Diēbus aliquot perāctīs, cum animadvertisset exteriōrem crustam
aquā jam satis ēmollītam, fasciculīs inde sublātīs, stirpēs
molliōrēs factās ad sōlem aprīcum explicuit. Quibus vix
mediocriter siccātīs, temptāvit num hoc quoque, līnī īnstar,
repetītō fustis ictū*, conterī posset. Cumque rēs ex sententiā
cessisset, cōnfestim fūniculōs facere cōnātur tantā firmitāte,
ut concham baculō affīxam alligāre posset. Quō factō illī
īnstrūmentum haud absimile ligōnī holitōris erat.

Tum vērō opus assiduō persecūtus est, dēnsāsque cōnseruit
arborēs, dōnec āreolam ante prōpositum sibi domicilium omnīnō
saepsisset, atque inde quasi pariēs exstitit adeō validus, ut
nōnnisi vī multā expugnārī posset.

Illās veniente diē, illās dēcēdente irrigābat aquā ē fonte
proximō haustā, ac brevī magnō cum gaudiō tenerās vīdit arborēs
suās virēscentēs crēscentēsque adeō fēlīciter ut mīra esset in
ipsō aspectū locī amoenitās.

Saeptō* jam perfectō, continuum restī torquendae impendit diem
ad scālam cōnficiendam ; nōluerat enim domicilium suum portā
claudere, nē parum firma foret adversus irruentis ferae impetum.

Quae rūpēs domiciliō imminēbat circiter duodecim pedēs alta
erat. In summā stābat arbor cui scālam ita alligāvit ut in
terram dēpendēret. Tum rūpem cōnscendere neque frūstrā aggressus
est.

Hīs omnibus cōnfectīs, sēcum ut dēlīberāre coepit quōmodo cavum
augēret, facile intellēxit tāle opus sōlīs manibus nōn
suscipiendum esse. Excōgitandum erat īnstrūmentum quod adjūmentō
foret.

Eā mente regiōnem lūstrāvit, et nactus est tandem lapidem
secūris fōrmam referentem, praeacūtum, atque in eō forāmen in
quod manūbrium intrūdī posset. Quae rēs multō labōre, et lapide
aliō adhibitō, fēlīciter successit ; cumque fustem alligāsset
fūniculīs quōs propriā arte parāverat, haerēbat manūbrium quasi
clāvīs affīxum.

Dum pergit quaerere, duōs invēnit lapidēs aliōs, variīs operibus
aptōs ; alter īnstar erat tudiculae*, alter ita fōrmātus ut
aciem cuneō similem* habēret. Utrōque Crūsōeus assūmptō, animō
tam alacrī reversus est, ut extemplō sē ad opus accingeret.

Quī quidem tum cuneō, tum tudiculā sēnsim multa rūpis fragmenta
dēcussit. Rēs erat plēna sānē labōris. Sed diēbus aliquot in
opere cōnsūmptīs tantopere prōcesserat, ut spatium cubiculō
idōneum exīstimāret. Tunc āvulsō grāmine siccātōque, fēnum
cōnfēcit, lectulum inde commodum sibi parātūrus.

Nihil igitur fuit impedīmentō quōminus in suggestū hōc tam mollī
somnō indulgēret, quippe cui sedentī, alitum mōre, in arbore
octo amplius noctēs fuerant trādūcendae. Ō quantā voluptāte
frūctus est cum licēret fessōs artūs in lectulō compōnere !

Jamque diēs prīmus hebdomadis proximus erat, Deumque rogāvit
sibi peccātōrum veniam, parentibus miserīs praesidium et
sōlācia.

Deinde ut diem illum semper dīgnōsceret, neque diērum ōrdō
excideret ē memoriā, vēnit in mentem Rōbinsōnī sibi kalendārium
condere ; nōn illud quidem tam accūrātum, nec typīs impressum*,
quālī nōs ūtimur, ejusmodī tamen ut ad diēs numerandōs
sufficeret. Quod quidem tālī modō assecūtus est. Quattuor
arboribus contiguīs cortice quam lēvissimō ēlēctīs, ūnam quae
magnitūdine cēterās superābat, diē cōnfectō līneolā incīsā
notāvit. Post incīsās septem līneolās, erat fīnis hebdomadis,
quem exarātā* in proximā arbore līneā indicābat.

Quotiēs in alterā hāc arbore quattuor aut quīnque līneolās
īnsculpserat, in tertiā arbore similī līneā notābat integrum
mēnsem perāctum. Duodecim autem līneīs mēnstruīs* īnsculptīs in
quārtā arbore signābat annum perāctum.

Hīs ergō annālibus Crūsōeus temporum ōrdinem servābat, diemque
ūnum ā cēterīs dignōscere poterat, quam mōre Chrīstiānōrum rīte
celebrāret.

Interim cōnsūmpta erat maxima pars nucum cocossae ejus quam ūnam
hūc ūsque invēnerat, atque in lītore tam rārae appārēbant
ostreae ut hominī alendō nōn sufficerent. Itaque dē vīctū iterum
sollicitō esse animō coepit.

Hāctenus quidem nōn longē ā domiciliō suō discesserat, metū et
ferārum et hominum. Jam vērō necessitāte coāctus, īnsulam
perlūstrāre ausus est ut nova quaereret alimenta, cōnstituitque
diē proximō iter facere novum. Sed ut sē ā nimiō sōlis aestū
dēfenderet, vesperam illam umbellae cōnficiendae impendit. Cum
illī essent neque linteum neque virgulae bālaenārum* neque
forficēs neque acūs neque fīla, ē vīminibus salignīs* tegmen
strūxit, et īnsertum in mediā parte baculum fūniculīs alligāvit.
Tum ex arbore cocossae folia sūmpsit lātiōra, quibus tegminī
affīxīs umbellam cōnfēcit tantā dēnsitāte ut sōlis radiīs omnīnō
impervia esset. Atque eādem arte textīs fūniculīs fabricāvit
sibi pēram in quā et vīctum sēcum portāret, et conderet
alimenta, sī quae invenīre sibi contigisset.

Tum vērō tantopere laetātus est opere perfectō ut noctem
īnsomnis trādūxerit.


Caput Quīntum

Rōbinson īnsulam perlūstrat — Magnus terror — In gaudium
vertitur — Dēscrīptiō Lamae — Ūnum occīdit — Sed igne caret —
Carnem mōre Tartarōrum coquit.

Rōbinson vix ortum diēī exspectāre poterat ; itaque praevertit*
lūcem ipsam ; pēram fūnemque corporī circumdedit ; secūrīque prō
gladiō cīnctus, et umbellā umerīs impositā, in viam alacriter sē
dedit ac prīmum arborem cocossam adiit ut ūnam aut alteram nucem
dēcerperet ; tum lītus quoque revīsit, ostreās collēctūrus ;
cumque utriusque generis satis magnam cōpiam sibi comparāvisset,
iter ingressus est.

Mīra caelī mātūtīnī erat serēnitās. Redeunte lūce singulīs rēbus
sua fōrma redierat. Sōl oriēns clārissimō fulgēbat splendōre
quasi ex ōceanō ēmergeret, arborumque cacūmina velutī inaurābat.
Multae undique avēs variīs mīrīsque pictae colōribus velut sī
aurōram salūtārent carmen mātūtīnum canēbant. Pūrō frīgidōque
āere, odōrem flōrēs suāvissimum exhālābant.

Tum Crūsōeus grātō commōtus animō : “ Hīc quoque, ” ait, “ hīc
Deus sē benignissimum dēclārat ”. Tum vōcem ipse suam cantibus
avium miscuit, Dominōque Deō laudēs reddēbat.

Cum ā bēstiīs ferīsque hominibus sibi metuere nōn dēsiisset, in
itinere silvās dūmētaque sēdulō vītābat, ea autem petēbat loca
ubi quam lātissimē prōspectus patēret. Illa autem ipsa maximē
nūda steriliaque erant. Longum igitur spatium ēmēnsus, nihil
tamen invēnerat quod sibi ūllō modō prōdesset. Tandem in
fruticem incidit quem accūrātius explōrandum cēnsuit. Erant
herbae tam dēnsae ut silvulam referrent* ; aliās flōrēs
subrubrōs*, aliās albicantēs, nōnnūllae flōrum locō pōma viridia
ferēbant. Extemplō gustat ūnum ex iīs, sed erat adeō acerbum ut
indignātus stirpem ēvelleret unde istud dēcerpserat. Tum vērō
mīrantī appāruērunt tūbercula* dīversae magnitūdinis quae ab
ipsīs stirpium rādīcibus pendēbant. Quōrum cum sapor suō palātō
minimē arrīsisset*, jam in eō erat ut omnia abjiceret. Sed sēcum
reputāvit, nōn ea esse inūtilia omnīnō habenda, quōrum ūsus
prīmō statim aspectū intellegī nōn possit. Itaque nōnnūllīs
tūberibus in pēram dēmissīs Rōbinson longius prōgreditur, lentō
tamen gradū et maximē cautō.

Sī quem vel minimum strepitum audīret sīve dūmētōrum, seu quārum
arborum aura agitābat, continuō secūrim corripere quā sē
dēfenderet ; semper autem nōn sine gaudiō animadvertit timōrem
vānum fuisse. Tandem dēvēnit ad rīvum, ubi prandēre cōnstituit.
Igitur sub arbore altā umbrōsāque cōnsēdit ; jamque coeperat
magnā cum voluptāte epulārī, cum repente strepitū quōdam
longinquō vehementer exterritus est. Timidus circumspexit,
tandemque gregem magnum vīdit pecudum ovibus nostrīs similium
nisi quod ēminente paululum dorsō camēlōrum fōrmam referant ;
cēterum ovibus nostrīs paulō grandiōrēs. Lamae eīs nōmen.

Huic animālium generī fōrmōsum caput, oculī venustī, ōs
prōductum, crassiōra labia ; īdem pēs ac bovī, bifidus, sed
ungue simul postīcō īnstrūctus*, quō per abrupta quae scandunt
velutī morsū ancorae ūtuntur.

Lama lentus incēdit, compositō gravīque sed eōdem certō passū :
quippe quī mīlia aut decem aut duodecim in diem, per loca
jūmentīs impervia cēterīs cōnficiat, per ānfrāctūs dēscendat
praecipitēs, īdemque saxa ardua et ipsīs hominibus inaccessa
exsuperet. Quadriduum* fermē ēmēnsus iter, ipse per hōrās
quattuor et vīgintī ultrō cessat et quiēscit. Mīte eī et prūdēns
ingenium ; sīcubi* cōnsistere placuit, flectere illī genua,
corpusque dēmittere nē onus dīmoveat. Deinde sībilō missō, nūllā
morā, cautē admodum surgere, iter incoeptum peragere. Herbās
autem inter eundum lamae dēpāscunt, noctū etiam dormientēs
rūminant ; prōnō pectore pedibusque ad ventrem reductīs
dēcumbunt.

Rōbinsōnem, cum animālia ista appropinquāre vīdisset, incessit
dīra cupīdō edendī carnem assam quā tamdiū caruerat. Cōnstitit
post arborem secūrī īnstrūctus, spērāns fore ut ūnum mox ē grege
propius trānseuntem facile sterneret. Quod quidem bene
successit. Cum enim ūnus ē pullīs satis appropinquāsset
īnsidiantī, Rōbinson cervīcem ejus tantō ictū percussit, ut
extemplō exanimis ille prōcideret, umerīsque impositum sēcum in
domicilium asportāvit.

Cum rediisset, invēnit quod magnā ipsum laetitiā afficeret ;
scīlicet sex aut octo mālōs citreās* sub quibus nōnnūllī frūctūs
jam mātūrī ceciderant. Illīs dīligenter collēctīs, locōque
notātō, hilarī animō domum contendit. Ibi autem prīmō coepit
lamam excoriāre. Quod quidem cōnfēcit ope silicis acūtī, quō prō
cultrō ūtēbātur. Pellem dētractam ad sōlem expandit ; quam
quidem praevīderat sibi nōn mediocrī fore ūtilitātī. Calceāmenta
enim tībiāliaque* longō ūsū attrīta erant. Exīstimāvit ergō, ubi
calceī dēfēcissent, fore ut posset soccōs* ē pelle cōnficere,
quōs pedibus subligāret. Sollicitus quoque dē hieme, magnopere
laetātus est quod pellem villōsam nactus esset quā sē contrā vim
frīgoris dēfenderet. Et ab istā quidem sollicitūdine vacuus esse
potuisset, cum in istīs regiōnibus prope circulum aequinoctiālem
positīs hiems sit nūlla. Hoc autem Rōbinson ignōrābat, quippe
quī puer omnem omnīnō doctrīnam āversātus fuisset.

Pelle igitur dētractā, exēmptīs vīsceribus, dissectāque ut
assāret postīcā parte, prīmam ad verū comparandum cūram
intendit ; atque hōc cōnsiliō arborem tenuem excīdit, eamque,
dētractō cortice, ab extrēmō praeacuit ; duōs deinde rāmōs quī
furcae speciem habēbant, dēligit, verū fulciendō idōneōs*. Quōs
etiam ab īmā parte cum acuisset, in terram ex adversō dēfīgit ;
tum carnem verū trānsfīxam inter furcās posuit, nec mediocrem
percēpit laetitiam, cum vīdisset quam aptē verū versārētur.

Jam praeter ignem nihil Rōbinsōnī dēerat. Quem ex duōbus lignī
fragminibus inter sē collīsīs ēlicere aggressus est, sed
frūstrā. Quotiēs enim ligna incalēscere coeperant, totiēs ipse
adeō dēfatīgātus erat ut aliquantulum temporis ā labōre
cessandum esset, ad vīrēs reficiendās. Interim ligna
refrīgēscere, omnisque labor irritus ēvādere. Tum ille iterum
nec sine magnō dolōre sēnsit quam parvī sint singulōrum vīrēs,
quantumque opis aliī aliīs hominēs cōnsociātī afferant ; etenim
sī vel ūnum habuisset socium quī, vīribus ipsī dēficientibus, in
lignō terendō operam nāvāsset, profectō ligna dēmum ignem
concēpissent. Sed labor sīc intermissus omnīnō periit.

Animō tandem frāctus, lignīs abjectīs, cōnsedet in strātō et
capite reclīnātō oculōs nōn semel conjicit in carnem illam quam
nunc nōn comedere potest. Ad haec cum* subitō in mentem hiems
recurrisset, tantō angōre oppressus est ut animī reficiendī
causā aliquantulum dēambulāret.

Quibus cōgitātiōnibus commōtus, ad fontem sē contulit, aquam
frīgidam putāmine cocossae inde haustūrus. Sūcō deinde mālōrum
citreōrum admixtō, pōtum satis suāvem et recreandīs vīribus
maximē hōc in tempore idōneum sibi parāvit.

Attamen carnis assae cupiditās mentem illī torquet. Tandem vērō
Tartarōrum recordātus est, quōs audierat carnem quam comedere
cupiant ephippiīs subjectam* citātō cursū coquere. “ Illud
quidem, ” ait sēcum, “ aliā ratiōne assequī possum. ” Itaque
continuō rem temptāre cōnstituit.

Nec mora, duōs lapidēs satis lātōs et lēvēs quaerit ejus similēs
ex quō secūrim cōnfēcerat. Tum hōs inter aliquā carnis parte
interpositā, superiōrem lapidem malleō identidem tundit. Quod
cum aliquamdiū fēcisset, lapis incalēscere coepit. Eō majōre
alacritāte ille tundere ; nec perācta est hōrae pars dīmidia,
cum carō et fervōre lapidis et repetītīs ictibus adeō ēmollīta
est, ut satis ēsculenta esset. Quae quidem eā caruit sapōris
suāvitāte, quae carnī aptē assātae ; attamen Rōbinsōnī nostrō,
quī tamdiū carne caruerat, lautās dapēs praebuit. Quō autem
carnis sapōrem jūcundiōrem redderet, sūcō mālōrum citreōrum
expressō eam īnfēcit*, et sīc exquīsītissimē epulātus est.

Prandiō cōnfectō dēlīberāvit quodnam opus tunc maximē sibi
suscipiendum esset ; cui multa sēcum in animō volventī suāsit
metus hiemis ut plūrēs lamās caperet aut interficeret, quōrum
pellibus ūterētur. Quī cum satis mānsuētī vidērentur, satis
facile sē vōtī compotem fore spērābat. Hāc spē conceptā ad
lectum sē contulit ; statim obdormīvit, somnōque placidissimō
praeteritum diēī labōrem abundē compēnsāvit.


Caput Sextum

Turbō ingēns — Tempestās unde magnum Rōbinsōnī beneficium —
Taedium sōlitūdinis — Arānea.

Rōbinson hāc quidem nocte placidē admodum dormīvit. Cum tandem
expergēfactus diem jam nōn parum prōcessisse animadverteret,
lectulō surrēxit celeriter lamās vēnātūrus. Sed caelī tempestās*
obstitit. Quippe vix ēgressō subitō regrediendum fuit ; scīlicet
imber tantā vī dē caelō ruēbat, ut nūlla spēs esset forās eundī.
Itaque exspectāre statuit dōnec tempestās dēsiisset. Ingruēbat
imber ; fulgura ita micābant ut tōta quasi ārdēret spēlunca ;
tonitrua sequēbantur inūsitāta. Terra ipsa contremīscere,
montēsque ita reboāre, ut fragōris istīus nūllus fīnis futūrus
esse vidērētur.

Cum Rōbinson ingenuīs artibus nōn ērudītus esset, hūmānum erat
timōrem vānum et anīlem concipere. Sedēbat enim ille miserrimus
in angulō spēluncae, jūnctīs manibus et praesentibus graviōra
quae sequerentur metuēbat. Interim imbrēs terram inundāre,
fulgura coruscāre, tonitrua perpetuō resonāre. Appropinquābat
hōra merīdiāna, necdum tempestās dēsaevierat*. Nec ipse quidem
multum ēsuriēbat Rōbinson, quippe cui famem omnem angor
exēmisset ; adeō taetrīs cōgitātiōnibus excruciābātur.

“ Vēnit ille sānē diēs, ” ait ille sēcum, “ in quō placuit Deō,
parentum ultōrī, poenās ā mē repetere. Pereundum mihi est ;
numquam ego miser parentēs miserōs revīsam. ”

Dum haec sēcum ipse trīstis volvit, vim tempestās remittit et
Rōbinson, ā spē nōn omnīnō dējectus, in viam sē cōnferre
statuit. Cum autem in eō esset ut pēram secūrimque arriperet,
ecce subitō. . . . Attonitus in terram prōcidit.

Scīlicet arbor spēluncae imminēns fulmine icta, tantō fragōre
disrupta est ut Rōbinson exanimātus sē ipsum interēmptum
putāret. Diū etiam sēnsū orbātus jacuit. Cum tandem
intellēxisset sē adhūc vīvere, ē solō sēsē ērēxit ; statim vērō,
ante ōstium spēluncae, arboris ā fulmine disruptae atque
prōstrātae partem cōnspexit. Interim pluvia dēsierat, nec jam
exaudiēbantur tonitrua ; tum Rōbinson ausus est ē spēluncā
prōdīre. Quid vērō oculīs objicitur ? Ārdēbat ipsīus truncus
arboris, fulmine ictae . . . Rōbinson igitur id subitō nactus
est quō plūrimum indigēbat. Tantō atque īnspērātō laetus mūnere,
manibus in caelum sublātīs, optimō hominum Parentī grātiās ēgit,
quī, vel inter maximē terribilēs cāsūs, nostrae semper cōnsulit
fēlīcitātī.

Tum vērō Crūsōeō suppetiit ignis quem alere* haud difficile
fuit ; nec amplius causa erat cūr dē vītae salūte in dēsertā hāc
īnsulā sollicitus esset.

Vēnātiō in posterum dīlāta est, quoniam placuit ūtilitātem
statim ex igne capere, carnemque verū adhūc affīxam apparāre.
Tum coquī ministeriō fūnctus* ignem movet carnemque sēdulō
versat . . . Quam juvābat flammās micantēs tremulāsque intuērī !
Pretiōsissimum enim dīvīnī nūminis mūnus ignem ē caelō sibi
dēmissum interpretātus, cum cōgitāret quantās inde perceptūrus
esset ūtilitātēs, propter memoriam beneficiī saepius oculōs in
caelum vertit.

Tum vērō hoc ūnum Rōbinson dēsīderābat, sāl scīlicet quō carnem
condīret ; spērāvit autem sē prōcessū temporis id quoque commodī
genus inventūrum. Nunc ergō satis illī fuit lītus petere ad
aquam cocossae putāmine hauriendam ; quā quidem cum nihil melius
adesset, carnem tunc irrigāvit.

Quantam vērō concēperit Crūsōeus noster laetitiam, cum prīmum
ōrī suō frustum admōvit, is tandem sibi fingere potest quī per
quattuor hebdomadēs continuās nihil cibōrum rīte parātōrum
comēderit, omnemque iīs umquam vēscendī spem penitus āmīserit.

Summa erat Rōbinsōnī fēlīcitās ; sēnsit tamen id sibi maximum
dēesse, hominem quōcum illam commūnicāret. Inest enim nōbīs
aliquid ab ipsā nātūrā penitus īnsitum, ut nōn alia rēs hominem
magis dēlectet quam sī cum homine versārī possit et colloquī.
Nātūra quippe nihil sōlitārium amat, et sī suppetant omnium
rērum quās ipsa dēsīderat abundantia et cōpia*, ēreptā hominis
omnīnō aspiciendī potestāte, nēmō est tam ferreus quī id vītae
genus sustinēre possit, cuique frūctum voluptātum omnium nōn
auferat sōlitūdō. “ Heu ! ” ait ille cum gemitū ; “ Ō mē
fēlīcem, sī mihi contingat societās ūnīus amīcī aut ūnīus
hominis vel miserrimī cujus mūtuā in benevolentiā conquiēscam* !
Sī saltem adsit ūnum modo animal mānsuētum, canis aut fēlis,
quod beneficiīs mihi dēvinciam ! nunc autem mihi vīvendum est
prōrsus incomitātō atque ab omnī animantium societāte remōtō. ”
Hīc lacrimīs genae maduērunt.

Quās inter querēlās oculīs forte in ōstium tuguriī conjectīs
arāneam animadvertit, quae tēlam suam in angulō quōdam
contexerat. Tantopere autem sociō inventō laetātus est, ut
quālis esset minimē cūrāret ; juvābat intuērī quā arte tēlam ā
mediō texere inciperet, ac deinde fīla immitteret alia in
rēctum, alia in orbem, maculāsque*, paribus semper intervallīs,
indissolūbilī nōdō annecteret, quae minōra animantia velutī
rētibus implicāta tenērent. Itaque nōn dēsiit eī bis in diē
muscās culicēsque* sufficere. Illa quoque in tantam cum hospite
amīcitiam iniit, ut quotiēs Rōbinson tēlam tetigisset, illa,
specū prōgrediēns, praedam ex erīlī manū acciperet.

Jam nox appropinquābat sōlque in undās immergī vidēbātur. Oriēns
ex oppositā caelī parte Lūna radiōs in spēluncam fundēbat tantō
Rōbinsōnis gaudiō ut ille aliquamdiū somnum capere nōn posset.
Tandem obdormīvit, dum ignis, subjectā māteriā, lentē alitur.


Caput Septimum

Praeda ingēns — Deest rēs maximē necessāria — Vōta irrita —
Ambulātiō — Natātiō — Rēs variae.

Crūsōeus, cum sōlis aestus in īnsulā interdiū esset
fervidissimus, mātūtīnum imprīmīs aut vespertīnum tempus operī
impendere solēbat. Itaque prīmō māne surrēxit, cumque ligna
super focum reposuisset, dīmidiam cocossae nucem, quae dē
hesternīs epulīs reliqua erat, comēdit. Quō factō, cum aliam
lamae partem verū affīgere vellet, carnem, jam putrēscere,
propter nimium calōrem, sēnsit. Carendum igitur hodiē fuit
voluptāte quam ex edendā carne percēpisset.

Deinde umerīs pērā vēnātōriā cīnctīs, ad lītus sē contulit,
ostreās collēctūrus. Ibi vērō prō ostreīs, quārum mīra paucitās
erat, aliud alimentī genus Rōbinsōnī contigit invenīre, quod
certē ūtilitāte ostreās vinceret ; animal cui tēctum ipsa
composuit nātūra, quod sēcum quōcumque libuerit gestat,
testūdinem nīmīrum ; tantāque illam magnitūdine quanta in hīs
regiōnibus rārō reperītur ; quippe lībrārum ferē quīnquāgintā
pondus aequābat.

Saepe ille carnem testūdinis et jūcundam esse et salūbrem
audierat. Praedam igitur umerīs impositam lentē domum dēportat.
Tum secūrī suā īnferiōrem partem conchae percutit repetītō ictū,
dōnec frangerētur ; et sīc testūdine potītus, opīmam ejus partem
assandam resecuit. Quam cum verū affīxisset, ut magnam famem
explēre cupiēbat, vix exspectāre poterat dōnec rīte cocta esset.

Interim dum sedet assam versāns, sēcum reputat quid dē reliquā
testūdine sit faciendum, nē putrēscat. Ad illam enim muriā
condiendam* et patinā et sale carēbat. Quōmodo sē inde
expediat ?

Sollicitō enim animō praevīdit ēgregiam illam testūdinem, quae
sibi vel octo amplius diērum vīctum praebuisset*, posterō diē
putridam fore ; neque tamen animum subiit quā ratiōne illam
condīret. Ac subitō hoc eī cōnsilium in mentem vēnit. Superior
testūdinis crusta clipeī similitūdinem aptissimē referēbat.
“ Haec erit, ” (sīc ille sēcum), “ prō patinā. Unde autem salem
petam ? Ō mē stultum ! ” ait, fronte simul percussā. “ Nōnne
possum carnem aquā marīnā irrigāre, quae quidem idem praestābit
ac sī sale esset condīta ? Optimē ! ēgregiē ! ” iterum iterumque
exclāmat, atque laetātus verū celerius versat.

Et nunc carō rīte assa est. Cum ille ēsculentum quoddam ejus
frustulum gustāsset, sīc sēcum nōn sine suspīriō locūtus est :
“ āh ! sī modo fragmentum pānis vel minūtissimum mihi nunc
contingat ! Quam stultus fuī, quī puer nōn intellēxerim quantum
Deī ergā hominēs beneficium pānis sit ! Tunc temporis, ut satis
mihi fieret, cibī lautiōrēs dapibus addendī erant. Ō utinam nunc
mihi adesset fragmentum quodlibet pānis illīus quem tunc ad
canem nostrum hortī cūstōdem prōjiciēbam ! Quam mē fēlīcem nunc
praedicārem ! ”

Rōbinson igitur quam lautissimē posset epulātus est. Deinde,
fervidissimō diēī tempore, paululum in strātō recubuit, ut sēcum
meditārētur quodnam potissimum opus susciperet, cum remissō
calōre licēret operam in aliquid cōnferre.

“ Quid nunc prius agam ? optimum erit ad vēnandōs aliquot lamās
proficīscī. Quid autem prōderit tanta carnis cōpia ? ” Sīc sēcum
reputantī in mentem incidit cōnsilium novum, cūnctīsque
priōribus longē praestantius. Scīlicet animālia quaedam, sī
posset, mānsuēfacere dēcrēvit quae sibi vīctum simul et
societātem praestārent. Lamae autem cum jam mānsuētissimī nātūrā
vidērentur, spērāvit fore ut facile nōnnūllōs ex iīs vīvōs
exciperet. Statuit fūniculum ita aptāre ut esset prō laqueō, tum
post arborem īnsidiārī, et lamae capitī, quī prīmus
appropinquāret, laqueum injicere. Hāc mente fūnem satis crassum
contorquet ; atque paucās post hōrās cūncta cōnfecta sunt. Tum
identidem omnia expertus*, vīdit rēs bene successūrās esse.

Quoniam vērō locus ille quā lamae ad aquam dēvenīre solēbant
satis remōtus erat, nec cōnstābat* num ūnōquōque vespere eō
ventūrī essent, rē ad crāstinum diem dīlātā, interim cētera ad
iter faciendum parāvit. Tum resectō testūdinis frustō quod et
vespertīnae et crāstinae cēnae sufficeret, reliquam partem aquā
marīnā irrigāvit.

Quō factō foveam mediocrem in solō fōdit, quae sibi ad tempus
cellae vicem praestāret ; atque in eā concham testūdinis carne
replētam condidit, ōstiō cellae intextīs rāmālibus* occlūsō.

Reliquum ā merīdiē tempus jūcundae ambulātiōnī impendit ut
animum recreāret ; quam ob causam ad lītus maris sē contulit,
unde suāvis aura spīrābat quā āeris aestus paululum
temperābātur. Ibi dum sēcum spatiātur, valdē dēlectātus est
aspectū maris tam immēnsī cujus plāna faciēs flūctibus sēsē
invicem lēnī lāpsū pellentibus* vix crispābātur. Hīc animō
affectus, oculōs in eam terrārum partem convertit in quā sita
erat cāra sibi patria, cumque haec optimōrum parentum memoriam
dēsīderiumque renovārent, nōnnūllae obortae sunt lacrimae.

Atque sīc obambulantī venit in mentem sibi ut corpus abluat ad
squālōrem dētergendum. Vestem igitur dēposuit. Ut vērō stupuit
aspectō indūsiō quod ūnicum habēbat ! Quoniam in regiōne tam
calidā numquam illud exuerat, vix cernī poterat linteum albī
colōris ōlim fuisse.

Prīmō igitur statuit sēdulō indūsium lavāre. Quō quidem ex
arbore suspēnsō, ipse in aquam dēsiliit.

Cum autem puer natandī artem didicisset, placuit ex eō locō ubi
in aquam dēscenderat natandō pervenīre ad tractum quendam terrās
satis longō spatiō in mare prōcurrentem, quem nōndum adierat.

Illud quoque cōnsilium faustissimum fuit. Vīdit nīmīrum hunc
terrae tractum aquīs subeuntibus* inundārī, recurrentibus vērō
magnam cōpiam testūdinum ostreārumque in siccō dēstituī.

Maris ille locus quem circumnatāvit, adeō piscibus abundābat ut
ferē manibus capī possent. Quod sī rēticulō īnstrūctus fuisset,
multa facile cēpisset mīlia. Hōc autem adhūc carēbat. Cum tamen
omnia suscepta eī hāctenus prōsperē cessissent, spērāvit fore ut
aliquandō piscātōrium rēte sibi cōnficeret.

Hīs rēbus jūcundissimīs laetus Crūsōeus ex aquā ēmergit, cum
hōram ferē integram natandō cōnsūmpsisset. Indūsium quoque āeris
calor penitus siccāverat ; tum ille voluptāte linteī mundī
induendī fruitur.

Cum vērō nunc cōnsuēvisset cūncta attentē meditārī, cōgitāvit
hanc voluptātem nōn fore diuturnam, sī quidem hōc ūnicō indūsiō
sibi nunc ūtendum esset, quō semel attrītō nūlla suppeteret
ratiō quā aliud comparāret. Quae meditātus gaudiō simul et
maerōre affectus est. Attamen animō mox cōnfirmātō, domum
reversus est, cēnam sūmpsit, cumque Deum piē ōrāvisset, placidē
sē in lectulō composuit.


Caput Octāvum

Lama mānsuēfacta — Pullī — Rēs variae.

Posterō diē Crūsōeus prīmā lūce surrēxit, atque ad vēnandum sēsē
accīnxit. Assūmptīs igitur tūberibus sōlānōrum* assīs, idōneōque
testūdinis frustō foliīs involūtō, secūrī īnstrūctus et laqueō
quem prīdiē ad lamās irrētiendās cōnfēcerat, umbellamque manū
tenēns, in viam sē contulit.

Summum jam māne erat. Cōnstituit igitur paululum ā rēctā viā
dīgredī ut ex itinere aliās quoque īnsulae partēs explōrāret.
Innumerās inter volucrēs quae arboribus īnsidēbant psittacōs
mīrīs colōribus pictōs cōnspicit. Ut ille optābat ūnum ex iīs
capere, quem mānsuētum atque socium sibi faceret ! Adultī vērō
callidiōrēs erant quam quī caperentur ; pullōrum autem nīdum
nusquam vīdit.

Cum autem collem quendam marī vīcīnum ascendisset, conjectīs
inde oculīs inter rūpium hiātūs, aliquid cōnspexit quod placuit
proprius cernere. Dēscendit igitur et magnō cum gaudiō
animadvertit id esse . . . salem. Hāctenus quidem prō condīmentō
adhibuerat aquam marīnam, quae tamen salis merī praestantiam nōn
aequābat. Aquae enim marīnae sapor multum amāritūdinis habet.
Temere* quoque ille putāverat carnem aquā marīnā condītam
salūbrem atque incorruptam servārī posse, quippe quae* ubi mōtū
caret nōn minus putrēscit quam aqua ē fluviīs aut fontibus
hausta. Valdē igitur eī prōfuit sāl hīc repertus ; itaque ambās
ille pērās eō complēvit, quod statim domum dēportāret.

Laetus deinde eum petiit locum ubi lamam sē exceptūrum spērābat.
Recubuit sub arbore, et exspectābat quā hōrā solēbant trānsīre,
atque intereā carne assā et tūberibus epulātus est ; quibus
quidem, additō sale, sapor nunc longē jūcundior erat.

Sub fīnem prandiī, ecce lamās accurrentēs ē longinquō prōspicit.
Cōnfestim īnsidiātus, exspectat dum appropinquent ; nōnnūllī jam
praeterierant, sed longius quam ut caperentur. Ūna tandem ex
illīs tam prope accessit ut collō laqueum injicere posset. Quae
cum bālāre cōnārētur, Rōbinson, nē cēterōs dēterrēret, laqueum
ita contrāxit ut vōx faucibus haerēret*. Tum eam celerius in
dūmēta abreptam ē cōnspectū cēterōrum remōvit. Capta lama duōrum
pullōrum māter erat. Quī quidem magnō Rōbinsōnis gaudiō mātris
vestīgia secūtī, hominem minimē timēre vīsī sunt. Lēniter illōs
Rōbinsōnī dēmulcentī manum lambunt quasi ōrārent ut mātrem
dīmitteret.

Vōtī igitur compos, captīvam quamvīs reluctantem, omnī vī
cōnīsus, sēcum abstrāxit, brevissimamque viam ingressus tandem
fēlīciter domum revertitur.

Nunc ut hospitēs commodē exciperet coepit stabulum exstruere
ātriō suō contiguum ; secūrī nempe lapideā tenerās arborēs
excīdit, quās ita dēnsō ōrdine cōnseruit, ut parietem satis
validum objicerent. Quam lamam nūper alligāverat arborī, fessa
ea jam recubuerat ; pullī autem captīvī prope mātrem nesciī
jacēbant, et lac ab ūberibus trahēbant.

Ō pergrātum Crūsōeō nostrō spectāculum ! Iterum atque iterum
cōnstitit, cārissimum pecus intuēns, sēque ipsum beātum
praedicāvit quod nunc animantēs quōsdam sociōs habēret. Jam sibi
vīsus est vītam sine comitibus nōn amplius dēgere ; unde tantam
voluptātem cēpit, ut vīribus novīs auctus brevī stabulum
incohātum perficeret. Tum lamā cum pullīs ibi inclūsā, ōstium
dēnsīs fruticibus saepsit.

Quantam nunc laetitiam expertus est ! Etenim praeter
jūcundissimam illōrum animālium societātem multa alia maximaque
commoda inde spērāvit. Neque hoc frūstrā. Poterat aliquandō
discere quā arte ex eōrum lānā vestem sibi cōnficeret ; poterat
eōrum lacte vēscī, atque būtȳrum cum cāseō inde parāre.

Paulum aberat ut fēlīcissimus esset, sed ūnum dēerat. Optābat
enim ut intrā eundem parietem ipse habitāret cum grege, quem
semper habēret ante oculōs, quotiēs domī commorārētur. Hoc diū
multumque in animō versāvit. Cum tandem minimē labōris pigēret,
statuit alteram domiciliī partem dīruere, novamque in majus
exstruere, quā ātrium ipsum aliquantulum amplificārētur. Ut
autem, dum esset in novā saepe serendā occupātus, tūtus ipse
habitāret, prūdenter statuit veterem nōn prius ēvellere quam
nova cōnfecta fuisset ; atque tanta fuit sēdulitās, tanta
dīligentia, ut opere intrā paucōs diēs perfectō, grātā jam trium
sodālium societāte gaudēret.

Lama etiam cum pullīs brevī ad Rōbinsōnem assuēvit. Domum enim
redeuntī obviam subsultantēs veniēbant*, odōrantēs an forte
quidquam cibī attulisset, manumque lambentēs, quasi grātiās
āctūrī prō grāmine aut surculīs ab ipsō acceptīs.

Tum pullīs paulātim ā mātris lacte dēsuēfactīs, coepit ipse bis
cottīdiē illam mulgēre ; vāsculōrum vicem eī praestābant
putāmina cocossae, et lacte jam potītus modo dulcī, modo
coāgulātō*, quamvīs sōlus nōn omnīnō īnfēlīx erat.

Cum arbor cocossae tot eī tantaque praebēret, illam propāgāre
magnopere cupiit. Quōmodo autem hoc efficeret ? Audīverat ille
quidem arboribus rāmulōs īnserī* posse ; numquam tamen hanc
artem discendam cūrāverat. Tum saepius ita ingemuit : “ Ēheu !
quam levis fuī puer, quī omnibus ad doctrīnam adjūmentīs ūtī
nōluerim ! Sī mihi melius cōnsuluissem, nōnne attendissem ad ea
quae tum oculīs, tum auribus meīs subjiciēbantur ? Ō sī mihi
repuerāscere licēret, quantā ego cūrā, ad omnia quae hominum
sollertiā et labōre perficiuntur, animum adverterem ! ”

Illō igitur ut optātum fīnem assequerētur, nūllam aliam ratiōnem
vīdit, quam sī ē nucibus nōnnūllās sereret. Hoc ergō facere
cōnstituit, quamquam cibī adeō suāvis et rārī jactūram aegrē
ferēbat. Nec multō post magnā cum laetitiā ērumpentia quaedam
animadvertit sēmina, quae tepefacta vapōre mīrum in modum
adolēvērunt.

Lama māter pullīque brevī eandem mānsuētūdinem induerant quam
canēs nostrī solent. Hōs ad sē coepit adjungere, iīsque
jūmentōrum locō commodē ūtī, quotiēs aliquid grave aut suprā
vīrēs hominis vehendum erat.

Jam prīdem, cum esset in ōtiō, animadvertēbat quantae sibi foret
ūtilitātī, sī artem corbium texendārum intellegeret. Puer autem
ōlim adeō istam artem dēspexerat, ut nūllum umquam corbium
opificem attentius cōnsīderāsset ; quō factum est, ut hujus
artis, quamvīs facilis, aequē ac cēterārum artium, omnīnō rudis
esset.

Cum autem in umbellā texendā satis fēlīx fuisset, subinde in
posterum huic quoque artificiō ōtium impendit ; atque ūsū
diuturnō sollertior factus, idōneam tandem corbem cōnfēcit ; et
postquam duās ejusmodī texuit, jūnctās fūnibus lamae dorsō
imposuit.


Caput Nōnum

Terrae mōtus — Mōns ignivomus — Lamae, vī aquārum abreptī —
Spēlunca Rōbinsōnis dīruta.

Sequente nocte, Crūsōeus sēcūrus recumbēbat ; fidēlēs lamae ad
pedēs dominī jacēbant ; lūna splendēbat dē caelō, āere pūrō
tranquillōque ; omnia dēnique in rērum nātūrā altō silentiō
tenēbantur. Jamque labōre diurnō fessus, dulcī fruēbātur somnō ;
parentum vērō imāgō, quae crēbrō recursābat, ante oculōs
somniantis obversābātur. Tum subitō terra īnsolitō tremuit mōtū,
tantō fragōre mūgītūque tam horribilī, ut multae tempestātēs
velut agmine factō ingruere revidērentur. Īnsequitur frequēns
terrae mōtus, alius alium ; exoritur simul furēns procella, quā
arborēs, quā ipsae dējiciuntur rūpēs, et mare cum fremitū
aestuāns in īmīs sēdibus conturbātur. Dīxissēs cūncta inter sē
proeliārī rērum prīmōrdia, atque ignem, āera, aquam, terram, in
exitium ruere.

Rōbinson mortis metū correptus ē spēluncā in vestibulum
prōsilit ; prōsilientemque exterritī lamae sequuntur. Vix inde
aufūgerant, cum saxum in quō spēlunca erat prōlābitur. Ille, cui
timor ālās addiderat, per ōstium vestibulī sē prōripuit, lamīs
eum prope īnsequentibus.

Prīmum autem eam petiit montis vīcīnī partem quae in nūdam
plānitiem excurrēbat*, nē arboribus ipse concidentibus
obruerētur. Quō tendēns, subitō magnō cum terrōre ingentem
hiātum in eā ipsā montis parte videt unde ērumpunt fūmus,
flammae, favillae, lapidēs, cum cinere quasi liquentī cui lava
nōmen. Vix etiam fugā mortī sē ēripuit ; quippe lava candēns,
torrentis īnstar, ruēbat ; magna praetereā montis fragmenta hinc
et inde disjiciēbantur.

Tum ad lītus prōcurrentem nova horrendaque rērum fōrma excipit.
Turbō vehementissimus ab omnī caelī parte nimbōs collēgerat
quasi aliōs aliīs impositōs, unde tam gravis aquae vīs subitō
ruit, ut omnis regiō aquīs superfūsīs inundārētur.

Haec inter mala Rōbinson, quid fugiat, quid petat incertus, in
arborem vix sē recipit ; miserī autem lamae undārum aestū
abripiuntur. Ēheu ! quam graviter illōrum ejulātū animus ejus
vulnerātur ! Quantopere vellet suō eōs perīculō servāre, nisi
flūctuum impetū longius abreptī fuissent !

Saeviit terrae mōtus adhūc paululum ; tum repente omnia silent,
ventī resīdunt, hiātus ignem ēvomere dēsinit, fragor sub pedibus
cessat, caelō redit prīstina serēnitās, omnis etiam aqua brevī
effluit.

Jam ex arbore in quam perfūgerat dēscendit ; sed animum cūrae
obruerant. Spēlunca, quae sōla hūc ūsque tūtum ipsī refugium
praebuerat, penitus dīruta vidēbātur. Lamae fidēlēs cārissimīque
ante ipsīus oculōs undīs abstractī, omnia opera perierant ; quae
in futūrum mōliēbātur cōnsilia* omnia perierant. Mōns quidem
flammās ēvomere dēsierat, sed ex hiātū tardus fūmus āterque
oriēbātur, unde metuendum erat nē ille montis ignivomī nātūram
in posterum quoque retinēret.

Tum cūrīs et angōre cōnsūmptus, ex quā dēscenderat arbore ad eam
sē reclīnāvit, et sōlāciī expers reliquam noctem dēgēbat.

Oritur diēs novus, lūx autem alma miserum Crūsōeum jamdūdum
immōtum dēprehendit. Neque enim somnus dulcis oculōs eī
clauserat ; neque animum subierat alia cōgitātiō praeter trīstem
illam lūctuōsamque : “ Quid nunc dē mē fīet ? ”

Sē tandem corripit atque somniantī similis ad vastātum
domicilium titubāns prōcēdit. Quantam vērō putātis fuisse ejus
laetitiam cum haud procul ā vestibulō cārissimōs lamas salvōs
incolumēsque obviam sibi prōsilientēs cōnspexit ! Initiō, suīs
fidem oculīs vix habuit. Brevī autem sublāta est omnis
dubitātiō ; illī enim accurrere, manum erīlem lambere,
quantamque laetitiam ex ejus reditū caperent exsultandō et
bālandō exprimere.

Tunc autem animus eī, hāctenus frāctus dējectusque, rūrsus
ērēctus est. Lamas suōs intuētur, oculīsque in caelum sublātīs,
lacrimās profundit. Tum amīcōs reducēs laetissimīs blanditiīs
excipit, iīsque comitibus prōcēdit, certiōra dē domiciliō
vīsūrus*.

Atque ibi multō minus damnī invēnit quam prīmō metū et animī
abjectiōne veritus erat. Laquear, quod saxō cōnstābat, collāpsum
erat, atque proximam terrae mōlem sēcum trāxerat : attamen omnia
ista rūdera* ē spēluncā removērī posse vidēbantur, ita ut laxius
ipse commodiusque habitāret.

Ad hoc accēdēbat aliquid ex quō intellegeret hoc sibi fēlīciter
contigisse. Cum enim accūrātius locum īnspexisset ubi saxum
illud dēpenderat, magnō cum stupōre cognōvit illud undique solō
ita mollī innīxum* fuisse ut male haerēret. Vērī simillimum
igitur erat mōlem hanc impendentem suō pondere brevī dēlāpsūram
fuisse. Tunc subitō in genua prōstrātus grātiās Deō ēgit quod
sīc iterum servātus fuisset, ac deinde alacriter ad opus sē
contulit.


Caput Decimum

Crūsōeus domicilium reficit — Parat sibi alimenta in hiemem —
Imbribus continuīs impedītus domī, fingit vāsa — Nectit rēte —
Arcum et sagittās cōnficit.

Humum profectō harēnamque haud difficile erat subdūcere ;
supererat autem ingēns saxum in duās partēs diffīsum, quibus
movendīs ūnus homō impār vidēbātur. Cōnātus est Crūsōeus partem
minōrem prōvolvere, sed frūstrā ; et nunc iterum omnī omissā
spē, haesit inops cōnsiliī.

Recordātus est tandem sē puerum vīdisse, quotiēs operāriīs*
aliquid magnī ponderis erat mōliendum, perticā eōs longā
crassāque ūtī cujus extrēmam partem mōlī movendae subjicerent.
Itaque ejus reī experīmentum facere properat. Perāctā vix hōrae
parte dīmidiā, saxa quae vix quattuor hominēs jūnctīs vīribus
movēre potuissent, ē spēluncā extracta sunt, et mox laetus
admodum vīdit domicilium suum et lātius et tūtius quam anteā
esse. Jam enim parietēs nōn minus quam laquear ipsum saxō
cōnstābant, nec vel minimā quidem rīmā perspiciēbātur.

Tunc ad montem ignivomum, quī vapōrem ātrum ēmittere nōndum
dēsierat, propius accēdere audet. Mīrātur ingentem saxōrum
liquefactōrum cōpiam quae longē lātēque diffūsa necdum etiam
refrīgerāta erant. Cum animadvertisset lavam ad eum locum
efflūxisse in quō sōlāna crēscēbant magnopere timuit nē torrēns
igneus tōtam istam regiōnem vastāsset. Itaque cum eō sē
contulisset, magnō cum gaudiō cūncta bene sē habēre dēprehendit.
Et continuō statuit variīs in partibus īnsulae suae sōlāna
serere, nē quō cāsū sinistrō frūctum tam ēgregium āmitteret.

Interim cum mōns fūmum ēmittere dēsiisset, ad hiātum ipsum
accēdere ausus est. Latera quoque et īmam partem ejus lāvā
refrīgerātā opertam invēnit ; cumque nusquam vel minimum inde
orīrī fūmum vidēret, nōn sine causā exīstimāvit ignem sub terrā
penitus exstīnctum, neque in posterum sibi ejusmodī ēruptiōnem
esse extimēscendam. Quā spē cōnfirmātus, ad alimenta in hiemem
colligenda animum convertit. Hōc mōtus cōnsiliō, octo lamās
subinde eōdem modō cēpit quō priōrēs. Istōs omnēs mactāvit,
exceptō hircō, quem socium tribus suīs lamīs jam cicuribus
adjūnxit, maximamque carnis partem suprā focum suspendit, quae
fūmō siccārētur.

Jam igitur cōpiam haud modicam carnis sibi parāverat.
Nihilōminus tamen veritus est nē sub fīnem hiemis, sī forte
asperior futūra esset aut longior, inopiā cibōrum opprimerētur.
Itaque nōnnūllōs etiam lamās capere voluit. Illī vērō īnsidiīs
hominis cognitīs cavēre sibi didicerant. Novīs igitur ūtendum
erat artibus quibus illōs exciperet. Neque hoc eī nōn
successit ; tanta ingeniī hūmānī vīs esse solet ad rēs
necessāriās sibi comparandās ! Animadverterat nīmīrum lamās,
quotiēs eum ad fontem cōnspexissent, semper celerrimē per collem
quendam ad arbusta properāre. Hujus collis pars altera erat
dūmētīs cīncta, altera autem praerupta duārum ferē ulnārum
altitūdine, unde lamae saltū sē dējicere solēbant.

Statuit igitur fossam altam eō locō cavāre in quā lamae dēsuper
prōsilientēs caperentur. Labōre indēfessō intrā paucōs diēs
novum hoc opus cōnfectum est. Tum fossam virgultīs tēxit.
Posterō autem diē magnopere laetātus est, cum duo ejus generis
animālia in eam dēsiliisse animadvertisset. Quibus captīs,
tantam habuit carnis cōpiam, quanta per hiemem quamvīs longam
abundanter sufficeret. Tum ut hiemem jam īnstantem cavēret,
fēnum lamīs parandum, ligna ad ignem fovendum colligenda,
sōlānōrum tūbera effodienda, eādemque in cellā condenda erant. Ē
fēnō, cujus magnam cōpiam collēgerat, acervum strūxit, quālem
agricolae nostrī struere solent. Quotiēs vērō fēnum addēbat,
illud ita pedibus impressīs conculcābat ut haud facile pluvia
posset interluī. Īnsuper ut magis etiam imbribus dēfenderētur,
tēctum ex harundinibus cōnfēcit, haud īnfirmius iīs quae culmō*
apud nōs teguntur. Diēs proximōs ligna ārida colligendō
impendit. Tum tūbera sōlānōrum effōdit, nec parvam eōrum parāvit
cōpiam. Quibus in cellā conditīs, dēcussit quoque omnia māla
citrea quae mātūra erant ; jamque vīctum suum minus cūrābat.
Hiems vērō, exāctō jam mēnse octōbrī, nōndum vēnerat. Immō
potius continuīs imbribus ita pluēbat ut āēr in aquam mūtātus
vidērētur. Nec satis liquēbat quaenam hujus reī causa esset.
Quīndecim diēs praeterierant, ex quō nōn longius domiciliō suō
prōgressus fuerat quam ad cellam, ut alimenta et aquam sibi
lamīsque peteret. Reliquum tempus omne velutī captīvō hominī
dēgendum fuit.

Ēheu ! quam tardē tempus nunc eī trahī vīsum est, nihil agentī,
hominī sōlitāriō ! Nunc perspexit quam vēra essent quae saepius
magistrī ōlim praecēpissent : eās opēs esse parandās quae ūnā
cum naufragō possent ēnatāre.

“ Ō mē in pueritiā stultum, ” sīc enim dīcit, “ quī scrībere aut
legere tam molestum, ōtiārī vērō jūcundum exīstimārem ! Ō utinam
quās ōlim aspernātus sum doctrīnās memoriā jam tenērem ! Ex
illīs enim id nunc dēprōmerem quod esset nōn sōlum vītae
oblectātiō, sed etiam levāmentum miseriārum. ”

Cujus ōtiī pertaesum necessitās coēgit ut variās rēs gerendās
susciperet quās numquam anteā temptāverat. Jam diū cōnsilium
ōllae aut lampadis fabricandae animō agitābat, quibus quidem
auctus, in meliōrī sānē condiciōne versārētur. Itaque, quamquam
pluēbat, terram argillāceam studiōsē conquīsīvit, opusque orsus
est.

Quod quidem certē nōn statim eī ex vōtō cessit. Iterum iterumque
temptandum erat, et diēs nōnnūllōs grātō in labōre trānsigēbat,
dōnec tandem ōllam fictilem cum lampade absolvisset. Quās nōn
procul ab igne collocāvit ut paulātim ārefierent*. Tum aliās
etiam ōllās, cācabōs catīnōsque* variā fōrmā variāque
magnitūdine fingere īnstituit ; atque ut ille plūrimum operae in
hīs artibus posuit, ita maximam sollertiam adsecūtus est.

Magnum opus fuit ac difficile fictilia vāsa vitrō ita incrustāre
nē liquōre madefierent. Sed cum nihil intentātum, nihil
inexpertum relinqueret, vīcit patientia.

Intereā pluere nōn dēsiit. Quamobrem necesse eī fuit varia
fingere opera nē miserē taediō cōnficerētur. Proximē autem
operam nectendō rētī piscātōriō nāvat*. Jam anteā nōn parvam
cōpiam fūniculōrum nunc valdē opportūnam contorserat. Cum enim
ōtiō abundāret et patientissimus labōris rem deciēs et amplius
male inceptam retractāret*, invēnit tandem quā arte nōdōs
faceret.

Tum vēnit eī in mentem temptāre ut arcum et sagittās cōnficeret.
Quantō studiō animus flagrāvit, cum haec sēcum agitāns multa
recēnsēret commoda quae inde esset perceptūrus ! scīlicet lamās
interficere, avēs dējicere, et quod erat potissimum, sē ipsum in
domiciliō dēfendere posset. Itaque tanta eum incessit cupīdō
arcūs perficiendī ut pluviam cadentem parum cūrāns, ad
conquīrendum lignum prōcurrerit. Cui tamen cōnsiliō cum
quodlibet lignum aptum nōn exīstimāret, ejusmodī quaesīvit quod
dūrum idem ac lentum esset, ut et facile flecterētur et in
prīstinam ferē fōrmam redīret.

Tāle ergō lignum inventum atque dēcīsum domum dēportat,
cōnfestimque opus aggreditur. Tum vērō cultrīs egentī quanta
vīsa est inopia ! Quamquam iterum iterumque secābat, vix tantum
prōfēcit quantum nōs cultrīs chalybeīs īnstrūctī ūnō ictū
prōficimus. Ab ortū quidem ūsque ad occāsum diēī operī intentus
erat, sed necesse fuit ut octo diēs integrōs huic labōrī
impenderet. Valdē tandem laetātus est, cum arcum nōnō diē
perfectum vidēret ; neque tunc praeter nervum et sagittās
quidquam dēsīderābat. Cum vērō fūnem quam firmissimum
contorsisset, ad sagittās fabricandās sē accīnxit.

Jam sī ferrum habuisset quod sagittīs praefīgeret*, quantī,
quaesō, hoc aestimāsset ! Frūstrā autem in vōtīs illud habuit.
Dum igitur rem mente agitat, tandem meminit sē audiisse hominēs
ferōs ossibus magnōrum piscium aut silicibus acūtīs ūtī ad
sagittās hastāsque acuendās. Prōtinus illōs statuit imitārī.
Cōnsilium quoque iniit hastae cōnficiendae. Quōrum utrumque
statim aggressus, ad lītus accurrit, ibique ossa piscium
lapidēsque aptissimōs invenit. Tum perticam longam et rēctam
amputat hastae vice fūnctūram, pluviāque madidus domum
revertitur. Intrā paucōs diēs et hasta et sagittae cōnfectae
sunt. Tum hastam praefīgit lapide praeacūtō, ac deinde sagittās,
hinc ossibus piscium rōbustīs, inde pennīs ad extrēmam partem
additīs, ālitēs* facit. Quō factō placuit arcūs experīmentum
facere. Quī quidem, quamquam multa dēerant, quod ferreīs
īnstrūmentīs nōn fuerat īnstrūctus, attamen satis idōneus vīsus
est dējiciendīs avibus minōribusque aliīs animālibus. Neque
dubitāvit fore ut hominem ferum nūdumque, sī quidem satis
appropinquāsset, eō graviter esset vulnerātūrus.

Attamen pluvia nōndum cessāverat, sed duōbus tandem perāctīs
mēnsibus caelum coepit nitēscere. Nunc Rōbinson hiemem adventāre
putāvit, cum jam contrā hiems exācta* esset. Vix suīs ille
oculīs fidem habuit, cum almā vēris vī nova grāmina, novōs
flōrēs, novōs surculōs ēmergentēs cerneret. Etsī causam nōn
intellegēbat, rēs tamen ante oculōs erat. “ Hoc profectō, ” ita
sē ipse alloquitur, “ mē in posterum monēbit nē quid rejiciam,
cujus ratiōnem animō perspicere nequeam. ”


Caput Ūndecimum

Summae Rōbinsōnis miseriae — Ab īnsectīs īnfēstātur — Vestēs ex
pellibus sibi cōnficit — Incidit in gravem morbum.

Attamen multum aberat ut Crūsōeus omnia habēret quae ad vīctum
cultumque vītae requīruntur. Omnēs eī vestēs ūsū diuturnō
contrītae diffluēbant*, nec satis vidēbat quōnam modō novās
cōnfectūrus esset. Cui quidem tum nōn contrā frīgoris vim
vestibus opus erat sed ut sēsē ab īnsectīs dēfenderet, quibus
īnsula abundābat et quōrum morsibus excruciābātur, tumidīs ferē
semper manibus genīsque. Quantī porrō dolōrēs eum manēbant,
vestibus omnīnō lacerātīs ! Neque multum aberat ut haec
paterētur.

Ad hanc calamitātem accēdēbat quod parentum societātisque
hūmānae dēsīderiō animus ejus saepe angerētur. Quam ob rem nōn
rārō ingemuit, cum ē lītore oculīs madidīs et languentibus
ōceanum circumspectāret immēnsum, neque aliud praeter aquam,
praeter caelum, cōnspiceret. Quotiēs animus eī dubiā spē
pendēbat, ē longinquō prōspicientī nūbēculam ex aequore quasi
ēmergentem, quam sibi cōgitātiōne nāvem mālīs vēlīsque
īnstrūctam fingēbat ! Caecā nōndum cupīdine dēceptus, quantō
lūctū, quantā animī aegritūdine oppressus, domum revertēbātur !

Veritus autem nē qua nāvis īnsulam praeterveherētur aut etiam
apud eam ipsō absente, ancorās jacēret, in tumulō quōdam
ēminentī signum ērigere statuit, quō adpellentibus suam
calamitātem indicāret. Stābat prō signō tignum* ex quō tunica,
ut erat omnīnō attrīta, suspenderat ; verba quoque pālō
īnscrībere voluit quibus miseram suam condiciōnem apertius
significāret. Quā vērō ratiōne ? Nūllum quidem illī cōnsilium,
nisi ut litterās cultrō lapideō īnsculperet ; quānam autem
linguā ?

Sī enim Gallicum vel Anglicum sermōnem ūsurpāsset, fierī poterat
ut nāvis Germānica, aut Hispāna, aut Lūsitāna adpelleret, in
quibus nēmō nāvigantium significātiōnem verbōrum intellēctūrus
esset. Forte nōnnūllās vōcēs* Latīnās recordātus est quibus
vōtum suum exprimeret.

Linguae enim Latīnae nūlla erat Eurōpaeānōrum gēns omnīnō
ignāra, et plērīque eōrum quī līberāliter īnstitūtī sunt
aliquantulum certē intellegunt. Proptereā spērāvit fore ut in
quālibet nāvī quae eō dēferrētur ūnus saltem reperīrētur
īnscrīptiōnis istīus interpres. Hīs verbīs cōnstābat : —

               Ferte opem miserō Crūsōeō

Sīc illī nōnnihil prōfuit verba aliquot Latīna meminisse.

Jam inopiā calceōrum et tībiālium* maximē labōrāvit. Quibus
scīlicet sēnsim omnīnō dīlacerātīs, muscae nūdōs pedēs stimulīs
fodiēbant. Quotiēs sedēbat meditātus quōmodo corpus tegeret !
sed frūstrā. Carēbat enim et īnstrūmentīs simul et arte quibus
fīnem assequī posset. Tandem pellibus lamārum quōs mactāverat
facillimē vestīrī posse sē exīstimāvit. At istae crūdae
rigidaeque erant, neque umquam ille cūrāverat quā arte in
parandīs pellibus crūdīs coriāriī ūtī solent. In quā sī versātus
esset, nec acū, nec fīlīs īnstrūctus erat, quōrum ope ē coriīs
vestīmentum sibi cōnsueret.

Cēterum necessitās, omnī arte et doctrīnā efficācior, eum
admonuit quōmodo inopiae suae medērētur. Pellibus igitur
sūmptīs, cultrō siliceō, nōn sine magnō labōre, calceōs prīmum,
tum tībiālia quoque secuit. Quae cum cōnsuere nōn posset,
incīsīs forāminibus fīla trājēcit* quibus ea circā tībiās
religāret.

Ex aliō quōdam coriō curvō rigidōque lārvam cōnfēcit quam duōbus
perfōdit forāminibus per quae aciēs oculōrum penetrāret,
tertiumque quō spīritum ōre dūceret.

Statuit ā labōre omnīnō nōn dēsistere, dōnec tandem tunicam
brācāsque* ē pellibus lamārum perfēcisset ; et certē rēs erat
maximē operōsa ; quid autem est quod sine labōre hominēs assequī
possint ? Nihil vērō tam arduum quod nōn expugnet pertināx
labor. Illī quoque rēs ex vōtō cessit ; id quod eum tantā
affēcit laetitiā quanta verbīs exprimī nōn posset.

Jam Rōbinsōnī habitus vestītusque vērē mīrificī fuērunt. Ā
capite ad calcem pellibus villōsīs horridus ; gladiī locō,
secūrī lapideā cīnctus ; gerēbat umerīs pēram vēnātōriam,
arcumque cum fasciculō sagittārum ; dextrā hastam ipsō
longiōrem, sinistrā umbellam textam vīminibus atque foliīs
cocossae obsitam* ; prō pilleō dēnique corbem praeacūtam et
pellibus saetōsīs tēctam. Cōgitāte, quaesō, quālis aspectus
hominis fuerit. Rīsum ipse nōn tenuit, cum suum lymphārum in
speculō simulācrum aspexisset.

Haec inter cāsū quōdam impedītus est quem jam diū metuēbat ; in
morbum incidit.

Ac prīmō stomachī capitisque dolōribus affectum, et omnibus
membrīs fatīgātum sē sēnsit, summōque dēmum animī angōre et
dēbilitāte oppressus in terram collābitur. Vōcis expers atque
sēnsūs, oculōs in caelum dēfīgit. “ Alme Deus ! miserēre meī ! ”
Haec sōla subinde magnō cum gemitū ēloquī poterat.

Neque tamen diū cūrīs cōnsūmptus quiēscere potuit. Cum quidquid
vīrium supererat collēgisset, ea quae ad cūram suī maxima
necessāria essent prope strātum pōnit, ut, sī propter vim morbī
surgere nōn posset, habēret tamen quō paululum sublevārētur ;
sed vix valuit nōnnūllās cocossae conchās aquae plēnās indūcere,
quās jūxtā strātum collocāvit. Tum aliquot tūbera trīta et
quattuor māla citrea, quae reliqua habēbat, addidit : quō factō,
exhaustīs vīribus in lectō recubuit ; ac brevī febrī correptus
est. Quamquam pellibus lamārum sē tōtum tēxerat, ā frīgore tamen
sē dēfendere nōn potuit. Quō frīgore duās ferē hōrās cohorruit.
Tum aestus tam vehemēns īnsequitur ut vīscera penitus ūrantur.
Pectus crēbrō concutitur pulsū, sīcut solet celerrimō cursū
anhēlantibus. Tanta autem ejus imbēcillitās fuit, ut vix concham
aquā replētam labrīs admovēre posset. Jamque nox oborta erat.
Quā quidem nocte trīstiōrem nūllam umquam ille dēgerat.

Frīgore vicissim contremuit et ārsit calōre, acerbissimō
continuōque capitis dolōre cruciātus ; neque somnō recreātus
est. Quibus malīs adeō frangēbatur, ut proximō māne vix posset
rēptāre ad ligna alendō ignī necessāria.

Ad vesperem morbus ingravēscit. Iterum ignī corpus aegrum
admovēre cōnantem vīrēs dēficiunt. Itaque nunc spēs omnis
salūtis abjicienda fuit, et in eō sēnsit sē esse ut morerētur.

Nox haec illī similis fuit ; ignis īnsuper exstīnctus est ; aqua
in conchīs coepit putrēscere ; Crūsōeō adeō vīrēs dēficiunt, ut
vix sē in lectō commovēre valeat. Mortem quoque appropinquantem
sentīre sibi vīsus, tantam inde laetitiam cēpit, ut eā ipsā
cōnfirmātus, piīs precibus sē rīte parāret ad iter illud
ineundum unde negant quemquam redīre*.

Deum peccātōrum veniam supplex rogāvit ; quō factō grātiās eī
ēgit prō beneficiīs in sē per tōtam vītam indignum collātīs,
imprīmīs autem prō calamitātibus quibus ipsum castīgāvisset ;
postrēmō parentibus suīs miserīs sōlācium atque fēlīcitātem
precātur ; tum animum immortālem Aeternō Patrī commendāvit ; et
postquam sē composuit mortem exspectābat.

Quae quidem vīsa est gradum corripere* ; angōribus enim
ingravēscentibus pectus anhēlāre atque suffōcārī coepit. Optātum
tempus tandem vidētur advēnisse. Vehementissimō angōre
compressus jam nōn spīrat ; tum capite reclīnātō, paene
exanimātus et in lectulō resupīnus porrigitur.


Caput Duodecimum

Convalēscit ex morbō — Maximī lūctūs — Parva gaudia — Psittacus.

Attamen spīritum facilius trahere coeperat ; tum sublātīs
paulātim oculīs circumspexit, satis incertus animusne suus ē
corpore migrāsset, necne. Jam vērō minimē dubium erat quīn
vīveret. Neque tamen ergō gaudēbat ; mortem enim in istō rērum
articulō vītā potiōrem habuisset. Magnā quoque īnfirmitāte
oppressum sē sēnsit, dolōris tamen expertem. Cum enim anteā
aestū ārdentī flagrāsset, nunc sūdor plūrimus salūbrisque per
omnēs artūs mānābat. Atque nē interclūderētur*, pellibus additīs
sē tēxit, et sīc post dīmidiam circiter hōrae partem magnopere
allevārī sibi vīsus est. Jam vērō sitī exārsit vehementissimā,
cui explendae cum idōnea nōn esset aqua putrēdine corrupta,
opportūnē mālōrum citreōrum meminit. Adeō autem īnfirmus erat,
ut ūnum labrīs aegrē admovēret ; cujus tamen sūcō ēgregiē
refectus, sūdōre continuō effluente, dulcī somnō sōpītus neque
nisi sōle oriente experrēctus est.

Tunc vērō vīs morbī omnīnō laxāta erat, neque, praeter
īnfirmitātem vīrium, quidquam malī superfuit ; cibum quoque
appetere coepit, bulbumque sōlānī frīxum* comēdit, īnstillātō
mālī citreī sūcō quō sapōrem ejus jūcundiōrem efficeret et
palātō refrīgerandō aptiōrem.

Lamārum suōrum cūram, quamdiū aegrōtus jacēbat, penitus
dēposuerat. Nunc autem valdē commōtus est, cum eōs ad pedēs suōs
vidēret jacentēs, oculīs in sē dēfīxīs, quasi ipsum
interrogārent num melius valēret. Est autem illud animālium
genus ā nātūrā ita comparātum, ut camēlōrum īnstar, plūrimōs
diēs sine pōtū dēgere possint. Aliōquī male cum iīs āctum
fuisset. Per diēs enim duōs aquam nōn biberant, necdum etiam
Rōbinson, prae corporis imbēcillitāte, surgere aquamque iīs
ministrāre potuit.

Cum lama māter ad eum satis appropinquāsset ut hanc posset
attingere, tum levātō corpore in cubitum, dextrā eam mulsit, ex
cujus tepidī lactis haustū plūrimum accēpit levāminis. Quō factō
rūrsus dormiēbat ūsque ad sōlis occāsum. Nunc autem cibī major
fuit appetītus. Itaque nōnnūlla sōlānōrum tūbera sūcō mālī
citreī aspersa comēdit, ac dēnuō somnus eum complexus est.

Quae quiēs dulcissima, ut in corpore nātūrā rōbustō, tantopere
ad vīrēs ejus reficiendās valuit, ut proximō māne surgere, et
pedetemptim prōgredī audēret.

Ē spēluncā in vestibulum titubāns prōrēpit. Ibi sōlis orientis
radiī, inter frondēs vīcīnārum arborum nitentēs, jūcundō eum
calōre recreant. Sibi recēns esse nātus vidētur ; Deō, vītae
fontī aeternō, grātiās agit quod sibi dēnuō intuērī liceat sīdus
illud pulcherrimum mīrandaque summī rērum Conditōris opera. Nunc
aspicit caeruleī caelī immēnsitātēs, nunc recentem et amoenam
arborum frūticumque rōre madentium* viriditātem, nunc lamās
fidēlēs quī circumstantēs dominō blandīrī et laetitiam videntur
indicāre.

Mox autem faventibus āere pūrō et aquā frīgidā lacte temperātā,
necnōn placidā mentis serēnitāte, penitus convaluit. Brevī
quoque vīribus recuperātīs, ad opera īnstitūta sē rettulit.

Hoc ūnum tunc eī molestum fuit quod ignis exstīnctus esset.
Vērumtamen magnā cum animī moderātiōne hunc cāsum tulit, nec
spem omnīnō āmīsit, quippe quī nunc expertus foret nihil esse
cūr adversus hiemis inclēmentiam sibi jam cavēret ; atque etsī
ab ineunte aetāte carne vēscī cōnsuēverat, spērāvit tamen fore
ut eā carēre sōlīsque frūctibus et lacte lamārum vītam
sustentāre posset.

Quid nunc suscipiat, cōnfectīs omnibus quae manibus sine ūllīus
īnstrūmentī auxiliō cōnficī possent ? Nihil ergō sibi superesse
putāvit, nisi ut in ōtiō et somnō vītam cōnsūmeret. Quā quidem
condiciōne miseriōrem sibi fingere nūllam potuit. Jam enim
tantopere labōrī assuētus erat ut vītam intolerābilem
exīstimāret, quotiēs ūtilī operae vacāre nōn licēret* ; itaque
diū multumque sēcum reputābat quemnam labōrem nunc capesseret,
ut fugeret ōtium. Invēnit tandem in quō operam suam collocāret.

Diū noctūque animō versāverat cōnsilium nāviculae cōnficiendae,
cujus ope temptāret ut in societātem hominum redīret, atque sē
ab eā sōlitūdine eximeret quam graviōrem erat expertus ex quō
ignis ūsum āmīserat. Nec temere* terram Americānam haud procul
abesse augurābātur. Statuit autem, sī modo scaphulam sibi parāre
posset, sprētīs omnibus perīculīs, continentem petere. Cum tōtum
sē huic cōnsiliō trādidisset, prōcurrit aliquandō ad ēligendam
arborem cujus truncus in fōrmam cymbae cavārētur. Hāc mente loca
nōnnūlla perlūstrāns quae nōndum invīserat, varia ignōtārum
plantārum genera dētēxit, in quibus cōnstituit experīmenta
facere ut intellegeret an iīs quoque vēscī posset. Inter aliōs
fruticēs nōnnūllōs invēnit frūmentī Indicī.

Mīrātus ille spīcārum magnitūdinem in quibus suprā ducenta grāna
dēnsō ōrdine strūcta erant, nōn dubitāvit quīn pānis ex iīs
cōnficī posset. Quōmodo autem grāna molitūrus erat ? quōmodo
farīnam furfure* pūrgātūrus ? quōmodo tandem pānem inde
coctūrus, cum carēret igne ? Nihilōminus tamen aliquot spīcās
inde sēcum abstulit, quārum grāna sereret : “ Quidnī, ” sīc ait
ille sēcum, “ fierī possit ut ex iīs aliquam ōlim ūtilitātem
percipiam ? ”

Posteā vērō repperit arborem quoque frūgiferam in quam anteā nōn
inciderat. Capsulās crassās ab arbore pendentēs vīdit, quārum
ūnam cum cōnfrēgisset, sexāgintā circiter fabās invēnit. Quamvīs
sapōrem jūcundum in iīs nōn cognōsceret, attamen ūnam ex iīs,
quae sibi mātūrior vīsa est, pērae suae commīsit. Erant fabae
cacaoticae, ē quibus pōtus cacaoticus parātur.

Tandem arborem ingentem sibi prōrsus ignōtam invēnit, cujus
frūctūs nucēs cocossae magnitūdine aequābant. Quī cum putāmina
nūlla habērent, sapōrem vērō jūcundissimum, tōtī comedī
poterant. Arbor ipsa multum dissimilis cocossae erat. Neque enim
huic, sīcut cocossae, truncus ērēctus, neque in corōnam magnōrum
foliōrum superne* dēsinit. Posteā comperit arborem eam esse quam
pāniferam appellāmus, proptereā quod frūctūs ejus vel crūdī, vel
comminūtī atque depsendō* subāctī, barbarīs hominibus vicem
pānis praestant.

Inter redeundum, quod jam diū optābat, nīdum psittacī invēnit.
Tum circumspiciēns quā parte facillimē locum invādat, pede
suspēnsō accēdit. Vigilābat in sēde extrā nīdum prōminente māter
pullīs incubāns, et ad aspectum inūsitātae fōrmae aliquid malī
suspicāta, aciem oculōrum arrigēbat ad perīculum. Retractīs
virgultīs Rōbinson per dēnsissimās frondēs cōnscendit. Sed quō
proprius accēdit strepitus foliōrum, eō magis mātris crēscēbat
sollicitūdō. Ac dēmum homō adest, manumque nīdō injicit. Āvolat
māter, āvolant adultī jam validiōrēs ; ūnus cēterīs tardior in
manibus haeret ; Crūsōeus domum properat, hilarior quam sī
thēsaurum aurī nactus esset. Tum redux quam sollertissimē potest
caveam concinnat, in quā hospitem novum collocet. Quā quidem
jūxtā strātum suum positā, tam laetus recubuit quam quī novum
sibi amīcum comparāvit.


Caput Tredecimum

Multus labor in excavandā scaphā — Crūsōeī cōnstantia — Quōmodo
diem inter variās occupātiōnēs distribuit — In bellicīs artibus
sē exercet.

Nūllum umquam negōtium tam molestum tamque diuturnum suscēperat,
quam cum cymbam fabricāre adortus est. Multī aliī animum
abjēcissent, ē manibus secūris brevī excidisset, et tāle
susceptum vīsum fuisset, sīn minus stultum, at saltem ejusmodī
quod fierī nūllō modō posset. Rōbinson autem hanc lēgem sibi
fēcerat ut nūllīs labōribus ab ūllō umquam inceptō dēterrērētur.
Itaque hoc etiam summā animī cōnstantiā persecūtus est ; et sī
illud multō plūs et temporis et cūrae postulāsset, eī in mentem
nōn vēnisset ā prōpositō recēdere. Jam satis intellēxit illī
opus plūribus annīs esse ; diēs igitur ita dīvidere dēcrēvit, ut
cuilibet hōrae suus labor attribuerētur. Experientiā enim
Crūsōeus ēdoctus erat nihil majōrī ad industriam prōmovendam
adjūmentō esse, quam sī certō ōrdine inter singulās diēī hōrās
labor aptē dispertiātur. Hōc enim modō augentur temporis mōmenta
quae suō quaeque ūsū distinguuntur.

Itaque oriente sōle surgere cōnsuēverat et ad fontem sē
cōnferre, ut caput, manūs, pectus, pedēsque ablueret. Deinde
domum reversus vestēs induēbat. Quō factō, collem spēluncae
imminentem cōnscendere, unde longē lātēque circumspicere posset,
atque ibi in genua prōstrātus precēs mātūtīnās fundere, Deumque
ōrāre prō cārissimīs parentibus quōrum, etsī eōs dēseruerat,
numquam oblītus est. Tum lamās mulgēre quārum gregem nōn ita
contemnendum* paulātim ēducāverat. Deinde aliquam lactis partem
haurīre. Quibus perāctīs prīma diēī hōra efflūxerat.

Ita omnibus rēbus īnstrūctus quae sīve ad tūtēlam suī, seu ad
labōrem pertinērent, ībat tum ad lītus, sī mare recēderet
ostreās in prandium collēctūrus, tum ad arborem ex quā nāvem
fabricāre statuerat.

Sub hōram quīntam, cum diēī fervidissimum tempus esset, labōrem
intermittēbat. Tum lītus repetēbat, aut ostreās conquīsītūrus,
sī modo māne nōn invēnisset, aut corpus lōtūrus, quod bis
cottīdiē facere in mōrem eī vēnerat.

Deinde iterum lamās mulgēre, cāseōs ex lacte coāgulātō premere*,
prandiumque mediocre īnstruere quod ferē lacte, et cāseō
recentī, nōnnūllīs ostreīs, cum dīmidiā nuce cōnstābat. Nec illī
querendī locus* erat cum in fervidīs istīs regiōnibus cibōrum
appetītus multō minor sibi quam sub caelō frīgidiōrī esset.
Attamen solitus ā puerō carnem edere, illam tundendō ēmollīre
dēnuō cōnātus est, ut aviditātem explēret ; sed frūstrā. Inter
prandendum cum psittacō suō cōnfābulārī solēbat, quem nōnnūlla
verba ēloquī docuerat. Scīlicet audiēbat discipulus et reddēbat
sonōs, in vicem reticēns ut quī mente verba agitāret. Hunc
quoque assuēfēcerat sē vocantem audīre et euntem sequī.

Post prandium, hōram quiētī sub umbrā aut in spēluncā dabat,
stante ad latus psittacō et lamīs circā dominum recubantibus.
Tum ille interdum sedēns, animālia ista, in quae dēfīxōs tenēbat
oculōs, alloquēbātur, verba sua intellegī ratus ; adeō ille
gestiēbat cum quōlibet animante* mentis cōgitātiōnēs sēnsūsque
commūnicāre, ut saepius oblīvīscerētur sē cum animālibus
ratiōnis expertibus sermōnem habēre. Quotiēs autem psittacus
vōcem distīnctē ēmittēbat, tantum erat dominō gaudium, ut
hūmānam vōcem audīre sibi vidērētur, atque īnsulae, lamārum,
psittacīque oblītus, sē inter hominēs versārī sibi cōgitātiōne
fingeret. Sed cum brevī ēvānēsceret error ille blandissimus, tum
ad memoriam sōlitūdinis revolūtus, hōc modō ingemīscēbat :
“ miserum Crūsōeum ! ”

Sub hōram ā merīdiē secundam ad arborem reversus, rūrsus magnō
operī īnstābat. Quō in labōre dūrissimō cottīdiē duās hōrās
cōnsūmere sibi praecēperat ; quibus perāctīs redībat ad lītus,
cum ad corpus dēnuō abluendum, tum ad ostreās conquīrendās.
Reliquam diem variīs operibus in hortīs impendēbat ; nunc
trīticum* aut sōlāna serere, spērāns fore ut ōlim, igne
recuperātō, commodīs suīs et ūtilitātī servīrent ; nunc tenerās
stirpēs īnsertās* irrigāre ; nunc saepēs serere quibus hortum
clauderet ; nunc arborēs circumcīdere*, rāmōsque flectere quī
sibi umbram hospitālem ministrārent.

Sub hōram diēī duodecimam, sī modo nihil majōris mōmentī agendum
superesset, sēsē in bellicīs artibus exercēre, arcum tendere,
sagittās ēmittere, ut, sī quandō incideret in barbarum hominem
aut ferum animal, satis sē dēfenderet. Quārum quidem artium
tantam paulātim perītiam adeptus est, ut rārō, quamvīs longō
interpositō intervāllō, ā scopō*, nummī magnitūdinem aequante,
aberrāret. Vesperāscente caelō, lamās tertium mulgēre, et
stēllīs aut lūnā lūcentibus, parcē cēnāre.


Caput Decimum Quārtum

Rōbinson īnsulam peragrat — Vestīgia hominum reperit — Summus
terror — Prōspicit crānia, ossa, manūs, pedēs — Quod territō et
fugientī accidit.

Crūsōeus assiduam per trēs annōs nāvī cōnficiendae operam
dederat, truncō vix dīmidiā quidem parte excīsō. Incertum quoque
vidēbātur an illud, etsī eādem assiduitāte operī īnstāret, trium
aut quattuor annōrum spatiō perfectūrus esset ; nec tamen in suō
studiō atque opere cessāvit ; quid enim aliud susciperet ? neque
vērō illī placuit neque licuit ōtiōsō esse.

Forte tandem in mentem eī vēnit sē, quamquam jam diū in īnsulā
istā habitābat, nōn nisi minimam partem adhūc explōrāsse.
Timōrem istum quō impedītus īnsulam tōtam nōndum peragrārat
objēcit sibi* ut animī vitium. “ Forsan, ” ita sēcum locūtus
est, “ sī minus ego timidus fuissem, multa invēnissem quae nunc
mihi maximae ūtilitātī essent. ”

Quae quidem cōgitātiō animum impulit ut īlicō statueret proximō
māne in viam sē cōnferre ; eōque ipsō diē omnia ad iter
faciendum parāvit.

Postrīdiē, ortō sōle, ūnō ē lamīs diērum quattuor vīctū onerātō,
armīs ipse indūtus fīdentī animō viam ingressus est. Cōnstituit,
quantum fierī posset, lītus sequī, neque silvestribus locīs sē
committere, nē in ferās incideret.

Prīmō diē nihil eī in itinere memorābile accidit. Sex mīlia
circiter illō diē cōnfēcit, et quō longius prōgrediēbātur, eō
certius comperit sē in sterilissimā īnsulae parte sēdem
cōnstituisse. Multīs nīmīrum in locīs arborēs invēnit variō
frūctuum genere abundantēs, unde vīctum nōn salūbrem minus quam
jūcundum petere potuisset. Hōrum ūsūs nōminaque posteā didicit.

Prīmam noctem in arbore ēgit, ut tūtus ā ferīs esset ; et
posterō diē iter persecūtus est. Nec multum viae cōnfēcerat, cum
extrēmam īnsulae partem ad merīdiem attigit. Solum nōnnūllīs in
locīs erat harēnōsum. Dum autem tendit ad tractum terrae in mare
prōcurrentem, ecce pedem retrō fert ; tum pallēscere,
contremīscere, oculōs circumferre, et subitō haerēre quasi
fulmine repentīnō ictus, Vīdit enim quod hīc vīsūrum sē numquam
spērāverat, vestīgia hominum harēnae impressa !

Tum ille territus undique circumspicit ; audītō vel levissimō
foliōrum strepitū stupet, sēnsūsque eī adeō perturbantur ut stet
inops cōnsiliī. Tandem collēctīs vīribus fugam corripit, quasi
īnstārent ā tergō, neque prae terrōre respicere ausus est. At
ecce repente substitit. Metus in formīdinem vertitur. Videt
nīmīrum fossam rotundam atque in mediō ignis exstīnctī focum.
Quem circā (horrēscō referēns) crānia, manūs, pedēs, aliaque
corporis ossa aspicit, exsecrandās reliquiās convīviī ā quō
nātūra abhorret. Scīlicet tunc temporis in īnsulīs Caraibicīs
ferī hominēs dēgēbant, canibālēs vocātī aut anthrōpophagī ;
quibus sollemnis erat cōnsuētūdō captīvīs mactātīs atque assīs
immānēs epulās celebrāre, in quibus atrōciter dēbacchābantur,
saltantēs, canentēs, vel potius, satiātā feritāte, ululantēs.

Oculōs Crūsōeus ab horribilī spectāculō āvertit. Nauseā etiam
correptō vīrēs illī omnīnō dēfēcissent, nisi stomachum vomitū
levāsset. Ubi prīmum paululum refectus est, fūgit tantā
vēlōcitāte ut fugientem fidēlis lama vix sequī posset. Tantopere
vērō mentem Rōbinsōnis formīdō aliēnāverat, ut lamae suī plānē
oblītus, audītō sequentis sociī gressū, īnstantem ā tergō sibi
canibālem fingeret*, omnibusque vīribus effugere cōnārētur.

Jamque nē cursum morārentur, hastam, arcum, sagittās, secūrim
abjicit ; quam sibi videt* expedītiōrem, eam viam potiōrem
habet, iterātīsque per tōtam hōram ambāgibus efficit ut
circumeundō ad locum eundem unde aufūgerat redierit. Tunc
alterum portentum animum ejus attonitum occupat. Quō in locō
versētur nōn agnōscit, nec animadvertit eundem esse quem anteā
vīderat ; putat invēnisse sē novum immānitātis eōrum quōs fūgit
monumentum. Itaque violentissimō impetū sē prōripit, neque prius
currere dēsiit quam fessum cursū corpus vīrēs dēsererent. Tunc
omnīnō exhaustus sēnsūque orbātus prōcidit. Hūc quoque lama
advenit, neque minus quam ille fessus jūxtā dominum prōcumbit.
Forte is ipse erat locus ubi anteā Rōbinsōn arma abjēcerat.
Itaque oculīs nōn multō post apertīs, haec prīma in grāmine
cōnspexit. Quod quidem somnium ipsī omnīnō vīsum est, nec
intellegēbat quōmodo et arma sīc jacērent et ipse in eum locum
vēnisset : tantopere formīdō animum ejus perturbāverat.

Brevī surrēxit ut locum eum quam celerrimē relinqueret. Sed tunc
paululum cōnsiliī compos*, nec tam imprūdēns ut armōrum
oblīvīscerētur, statuit ea nōn exuere quibus sōlīs vītam poterat
dēfendere. Tantopere autem erat dēbilitātus, ut, īnstante quidem
metū, nōn tamen eādem quā anteā pernīcitāte fugeret. Per tōtum
reliquum diem cibī cupiditātem plānē āmīsit, semelque tantummodo
substitit ut sitim fontis aquā restingueret.

Frūstrā spērāvit sē eōdem diē ad sēdem suam perventūrum. Obscūrā
jam lūce, dīmidiam circiter hōrae partem aberat ā domiciliō, eō
scīlicet in locō quem rūsculum* suum vocāverat. Quippe spatium
erat clausum, et satis amplum, in quō partem gregis coercēbat,
quia nempe pinguiōra ibi quam prope domicilium suum crēscēbant
grāmina. Ibi nōnnūllās noctēs superiōrī aestāte dēgerat, nē ab
īnsectīs quae eum domī fodiēbant vexārētur. Sed vīribus omnīnō
exhaustīs longius prōgredī nōn poterat. Etsī perīculōsissimum eī
vidēbātur pernoctāre in locō nūllīs praesidiīs mūnītō, attamen
necessitātī pārendum erat. Vix tamen humī sē prōstrāverat, cum
neque omnīnō sōpītus, neque omnīnō vigil, in ambiguā somnī
exspectātiōne, ecce subitō terrōre perhorruit.

Vōcem audīvit velutī caelō dēmissam haec verba prōferentem :
Avē, Rōbinson.

Ille perterritus exsilit tōtō corpore contremīscēns, et inops
cōnsiliī. Mox iīsdem iterum audītīs, oculōs in eum locum timidē
convertit unde vōx profecta erat. Tum vīdit, quod cuivīs sānē
ignāvō in prōmptū fuisset*, sī rem, priusquam animus perturbātus
esset, paulō attentius perpendisset ; vīdit sē vānō metū
territum fuisse ; quippe vōx illa profecta erat nōn dē caelō,
sed dē rāmō in quō cārissimus sibi īnsidēbat psittacus. Tum vērō
metus in laetitiam vertitur quod causam reī invēnisset. Manum
psittacō porrigit ; ille dēvolat, dumque mūtuīs alter alterum
blanditiīs excipit, psittacus dictātam salūtātiōnem geminābat.

Ipse autem tōtam ferē noctem īnsomnem trādūxit, ut cibī ita
quiētis immemor, quippe quī fremitum quemque auribus captābat.
Semper occurrēbant oculīs ferī hominēs, frūstrā animum ā foedā
cōgitātiōne abdūcere cōnābātur. Tum ut sē tūtiōrem in futūrum
praestāret, coepit plūrima animō cōnsilia, eaque stultissima,
agitāre. Ex quibus ūnum, quod incrēdibile vidēbitur, hoc erat :
ut diē obortō omnia adaequāret solō* quae tantā dīligentiā,
tantō labōre, exstrūxerat ; nē vel minimum quidem hūmānae
industriae vestīgium dēprehendī posset.


Caput Decimum Quīntum

Epulae immānēs — Proelium — Fortitūdō Crūsōeī — Friday servātus.

Cum prīmā lūce novum Crūsōeō cōnsilium. Quod heri prūdentia,
quod necessitās suādēbat, tunc stultum esse atque inūtile
jūdicāvit. Cōnsilia dēmum minus cōnsīderāta et ā timōre orta
nunc abjicit, et ad meliōra ratiōnīque magis cōnsentānea animum
convertit. Nunc enim, nocte interpositā, intellegit timōrem
hesternum nimium fuisse. “ Jamdūdum, ” sīc ait ille sēcum, “ hīc
sōlus commoror, nec ūllus umquam homō ferus mihi obviam vēnit ;
ex quō satis patet suum eōs in hāc īnsulā domicilium nōn habēre.
Vērī simile est, aliam eōs incolere regiōnem unde nōnnūllī hūc
veniunt ut victōriās atrōcibus epulīs concelebrent, eōsque ad
eam īnsulae partem quae vergit ad merīdiem appellere, atque inde
discēdere, cēterīs īnsulae partibus neglēctīs. Singulārī igitur
ac dīvīnō mūnere, ego in hanc steriliōrem īnsulae partem
compulsus fuī, hōc ipsō tūtior. ” Tum animō et vīribus
cōnfirmātus, domum sē contulit, ut nova quae inierat cōnsilia
persequerētur.

Placuit inter cētera serere nōn procul ab arbustō quō domum
mūnierat nemus ita dēnsum ut sēdēs ā longinquō cōnspicī nōn
posset. Hāc mente duo circiter mīlia ejus generis salicum sēvit
quās jam facile rādīcēs agere atque brevī crēscere
animadverterat. Sed maximē cavendum jūdicāvit nē certō eās
ōrdine dispōneret, ut silvula nātūrā potius quam arte propāgāta
vidērētur. Tum statuit viam sub terrā per cunīculum* agere, ab
īmā spēluncā ad alterum montis lātus, ut, obveniente
necessitāte, aufugere posset. Quod quidem opus fuit magnī et
diuturnī labōris, adeō ut ab apparātū cymbae omnīnō cessāret.

Sīc ille quidem ab impetū repentīnō satis tūtus sibi vidēbātur.
Quid sī hostis īnstet, obsidiōneque cīnctum teneat ? Neque hoc
vānum prōrsus erat aut fūtile ; quippe quod aliquandō fierī
posset. Itaque necesse esse jūdicāvit ut sē adversus hunc cāsum
mūnīret, nē famē aut perīret aut ad dēditiōnem cōgerētur.
Quamobrem statuit ūnam certē lamam quae lacte abundāret in ātriō
domiciliī servāre, atque ad hanc alendam fēnī acervum sēpositum*
habēre ex quō nihil, nisi necessitāte coāctus, dētraheret.
Dēcrētum est quoque cāseī, pōmōrum, ostreārum cōpiam parāre, et
dē diē in diem suppeditāre.

Quibus ita dispositīs, aliquot annōs vītam vīxit adeō
tranquillam ut nihil memorātū dignum eī acciderit. Igitur ad rem
illam properō quae ad commūtandam fortūnam plūs valuit quam
quidquam ex eīs quae hūc ūsque eī ēvēnerant.

Cum Rōbinsōnī māne quōdam serēnō in cymbā fabricandā intentus
esset animus, magnum ē longinquō fūmum ascendentem subitō
cōnspexit. Prīmō quidem aspectū obstupuit, mox autem ad montem
spēluncae imminentem quam celerrimē cucurrit, causam reī inde
speculātūrus. Ubi prīmum montem cōnscendit, majōre cum terrōre
cōnspexit quīnque scaphulās in lītore religātās, trīgintā autem
barbarōs ingentem apud focum, trucī gestū atque inconditō*
clāmōre chorum agentēs. Saltābant ūnicō tantum pede ; alterum
ērēctum in āere lībrābant.

Etsī ad spectāculum hujusmodī videndum Crūsōeus nōn imparātus
erat, parum tamen āfuit quīn rūrsus terrōre exanimārētur.
Vērumtamen fortitūdinem et fīdūciam celeriter in animum
revocāvit. Tum ē colle properē dēscendit, cūnctīsque armīs
īnstrūctus, et auxilium precātus ā Deō, cōnstituit vītam suam,
quoad posset, dēfendere. Tunc iterum ad summum collem
cōnscendit, hostēs explōrātūrus.

Mox vērō cohorruit atque indignātus est, cum duōs hominēs ē
scaphīs trahī ad ignem vidēret. Ac prīmō suspicātus est eōs necī
addictōs*, brevīque comperit sē nōn errāsse. Aliī enim ex
barbarīs alterum captīvum subitō prōsternunt, aliī prōstrātum
adortī*, corpus foedē laniant, ad epulās atrōcēs īnstruendās.
Interim in proximō stābat alter captīvus, dōnec ipse quoque
mactārētur. Quī vērō, dum intentōs quisque oculōs in cruciātum
et lacerātiōnem tenet, oblātā occāsiōne, fūgit atque citātissimō
cursū in eam regiōnis partem contendit quam Rōbinson incolēbat.

Tunc noster ērēctus incertusque tum spē et laetitiā, tum timōre
atque horrōre vicissim perstringitur. Hinc exsultat, cum
captīvum aliquō spatiō persequentēs superāre vidēret ; inde tōtō
corpore contremīscit, cum animadvertit cūnctōs ad domum suam
anteā ignōtam, cursum dīrigere. Erat autem sinus mediocris
profugō trājiciendus, nē in manūs hostium caderet. In quem
statim prōsiliit eādemque quam hūc ūsque adhibuerat celeritāte
trānsnāvit ad lītus oppositum. Dum iī quī propius urgēbant in
aquam sē ipsōs prōjiciunt, cēterī ad convīvium horribile
revertuntur. Quantō autem gaudiō Crūsōeus animadvertit, hōs illī
natandō parēs nōn esse ! Miser enim jam ex aquā ēmerserat, cum
cēterī nōndum dīmidiam sinūs partem ēmēnsī erant.

Tunc Rōbinson īnsolitā fortitūdine atque audāciā incitātum sē
sēnsit ; hastā correptā ē monte dēcurrit. Et continuō silvā
ēgressus, terribilī vōce exclāmat : “ Siste gradum* ! ” At ille,
aspectū Rōbinsōnis pellibus horridī obstupuit, ratus esse
aliquem hūmānō majōrem, incertusque utrum sē eī ad pedēs
prōjiceret, an potius fugam persequerētur. Crūsōeus eī manū
significat adesse sē dēfēnsōrem, et subitō conversus obviam
hostibus prōgreditur. Priōrem, cum jam propius esset, hastā
percussum vī magnā dējicit. Alter quī centum circiter passūs
aberat, attonitus stupet ; tum arcum sagittā īnstruit, quam in
Rōbinsōnem jam proximē accēdentem, intorquet*. Illa pectus ejus
ferit, sed adeō leviter pellem quā indūtus erat strīnxit ut
corpus ferrō esset intāctum. Tum Rōbinson priōrī victōriā ferōx,
vehementī impetū ēlātus, barbarum prōstrāvit. Deinde hominem
respicit cujus vītam servāverat ; quī, timōrem inter et spem
dubius, eōdem in locō haerēbat, incertus utrum haec omnia suae
salūtis causā agerentur, an sibi istīus ignōtī victōris manū
pereundum foret. Ille autem barbarum ad sē vocat, significatque
ut propius accēdat. Hic pāruit, mox autem perterritus
cōnstitit ; nunc pedem prōfert, nunc retrahit ; lentē dēmum nōn
sine magnā significātiōne terrōris supplex prōgreditur.

Postquam Crūsōeus amīcitiam suam omnī modō dēmōnstrāvit, tandem
ille aggredī ausus est, sed decimō quōque passū supplex in genua
prōcidit, perinde quasi grātiās ageret simul et honōrem
praestāret.

Tum Crūsōeus sublātā lārvā vultum hūmānum et benignum ostendit.
Quō vīsō, barbarus cōnfīdentius servātōrem suum adit, tōtōque
corpore prōjectō terram ōsculātur. Noster autem, quī amīcum
habēre māllet quam servum, hominī allevātō quācumque potuit
ratiōne persuādēre studet sē velle cum ipsō amīcitiam jungere.
Multa vērō facienda supererant.

Barbarus quī prior fuerat prōstrātus vulnus mortiferum nōn
sustinuerat ; itaque cum animum sēnsim recēpisset, herbīs
ēvulsīs ad sēdandum sanguinem vulnus sānāre coepit. Rōbinson
barbarō suō hoc dēmōnstrat. Tum Indus nunc secūrim lapideam
Rōbinsōnī ostendit, nunc sē ipsum, ut significāret sē illā
libenter vītam hostī ēreptūrum. Abhorrēbat quidem Rōbinsōn ab
hūmānō sanguine effundendō, sed necesse ratus ut hostis dē mediō
tollerētur*, secūrim porrigit, āversīs oculīs. Indus in hostem
vulnerātum irruit, quem ūnō ictū obtruncat ; tum laetātus
revertitur et secūrim caesīque hominis cruentum caput, victōriae
pignora, ad pedēs Rōbinsōnis dēpōnit.

Tum Rōbinson eī signīs quibusdam praecipit, ut, collēctīs
caesōrum arcubus et sagittīs, sē prōsequerētur ; barbarus autem
innuit Rōbinsōnī, prius quam recēderent, corpora dēfūnctōrum
esse humī condenda, nē sociī umquam eōrum vestīgia reperīrent.

Ille cum indicāsset haec sibi placēre, Indus sōlīs manibus magnā
cum celeritāte brevī utrumque cadāver harēnā obruit ; tum ambō
ad domicilium Crūsōeī sē cōnferunt.


Caput Decimum Sextum

Crūsōeus parātus ad obsidiōnem ferendam — Friday dēscrībitur —
Quārē sīc appellātus — Rēgia potestās — Abundat Crūsōeus opibus.

Incerta adhūc ancepsque fortūna Rōbinsōnis erat. Nōnne vērī
simile erat barbarōs, epulīs immānibus satiātōs, vestīgia
sociōrum secūtūrōs esse ut et eōs et captīvum quī ēvāserat
quaererent ? Tunc vērō dubium nōn erat quīn illī, patefactō
semel Rōbinsōnis domiciliō, expugnātōque*, eum simul et novum
comitem occīderent. Quae cōgitātiō Rōbinsōnis animum agitābat, ē
summō colle foedam epulātiōnem chorōsque barbarōrum intuentis*.
Perpendit igitur quid sibi in hīs rēbus faciendum sit : utrum
fugiat, an in arce suā inclūsum sē teneat ? Tandem Deum precātus
adeō cōnfirmātum animō sē sēnsit ut hoc facere* cōnstituerit.
Itaque inter dūmēta ūsque ad domicilium prōrēpit et sociō
significāvit ut idem ageret ; sīc ambō ad spēluncam perveniunt.

Tunc barbarus domicilium līberātōris commodē dispositum intuēns
obstupuit, quippe quī nihil umquam tālī arte īnstrūctum
vīdisset.

Crūsōeus barbarō significat quid sit ab hostium multitūdine
metuendum ; sē autem parātum esse ad vītam strēnuē dēfendendam.
Quō quidem ille intellēctō, trucī vultū secūrim vibrat, gestūque
terribilī versus eum locum sē convertit ubi hostēs erant, quasi
illōs prōvocāret, patrōnōque mōnstrāret sē illī dēfēnsōrem
ācerrimum fore. Ille autem, hāc ejus fortitūdine probātā,
hastam, arcum, sagittās, eī trādit ; eumque ad forāmen mūnīmentī
arboreī velut in excubiīs collocat, unde prōspiceret quid in
spatiō inter parietem et nemus ā sē cōnsitum interjectō*
agerētur. Hōc modō cum sociō ūsque ad vesperam armātus stetit ;
cum vērō post aliquot hōrās nihil usquam metuendum cernerent,
exīstimāvērunt barbarōs, frūstrā scrūtātōs, in scaphīs quā
vēnerant viā eandem repetiisse. Igitur armīs dēpositīs, Rōbinson
cēnam īnstruit.

Cum autem ille diēs, in vītā Rōbinsōnis maximē memorandus,
Anglicē nōminātus esset Friday, istī quem servāverat barbarō hoc
indidit nōmen.

Nōndum hūc ūsque Rōbinsōnī vacāverat* eum attentius cōnsīderāre.
Juvenis erat ēgregiae fōrmae, annōrum circiter vīgintī ; colōre
fuscō, cute nitidā, crīnibus nigrīs, nōn autem lāneīs*, sīcut
Aethiopum, sed rēctīs ; nāsō brevī, nec eō dēpressō, labiīs
parvīs, dentibus tam albīs ut ebur aequārent. Aurēs ejus variīs
conchīs et pennīs ōrnātae erant, quibus ille nōn mediocriter
superbīre vidēbātur ; nūdus cēterum ā capite ad pedēs.

Itaque Rōbinson amiculō ē pellibus cōnfectō socium induit. Tum
eī significāvit ut laterī assīderet ad cēnandum.

Friday magnā cum reverentiā atque grātī animī significātiōne ad
dominum accessit ; tum in genua sē prōstrāvit, capite in terram
dēmissō.

Crūsōeus autem sociō atque amīcō diū exoptātō mīrificē laetātus,
blanditiīs potius illum sibi dēvincīre cupiēbat. Exīstimābat
enim duplicem nōn esse generis hūmānī orīginem, nec fictōs
meliōre lutō hōs quī vocantur albī, cum eōdem patre quō nigrī
hominēs nātī sint ; attamen cum putāret prūdentius esse hospitem
nōndum satis sibi cognitum intrā obsequiī et venerātiōnis fīnēs
continēre, honōremque ab eō velut sibi dēbitum accipere, rēgem
aliquamdiū agere* cōnstituit.

Itaque sociō signīs gestūque ostendit, sē illum quidem in
tūtēlam suam recēpisse, eā tamen lēge* ut summam ipsī
oboedientiam praestāret, atque omnibus sēdulō vacāret
*quaecumque dominus et rēx novus jubēret. Ideō Casicum sē ipse
appellāvit, quoniam eō nōmine barbarōrum prīncipēs vocārī
meminerat. Quā vōce melius quam signīs adhibitīs Friday id
intellēxit quod suus eī dominus dēclārābat ; et ut patēret sē
dominō in servitūtem sēmetipsum dicāre, iterum iterumque nōmen
illud clārā vōce prōnūntiāvit, Rōbinsōnem manū dēmōnstrāns, et
eī ad pedēs prōjectus. Quīn ut significāret sē satis intellegere
quanta esset vīs rēgiae potestātis, hastam arreptam dominō
porrēxit, cuspide ad pectus suum dīrēctā, atque hōc ipsō
dēclārāvit Rōbinsōnem vītae necisque habēre potestātem. Hic
autem rēgiā quasi majestāte dextram subditō porrēxit, jussitque
sēcum cēnāre. Friday dictō audiēns fuit, ita tamen ut ipse humī,
ille vērō in suggestū grāminis sedēret.

Quibus factīs, Crūsōeus rēx fuit. Quippe īnsula erat prō rēgnō,
lamae frūctūsque prō aerāriō, Friday prō subditō, ūnicō quidem
sed cārissimō, psittacusque prō comitātū*, sed ferē inūtilī.

Cēnā cōnfectā, rēx novus dē cubiculīs rīte dispōnendīs mandāta
dedit. Parum sānē prūdenter ēgisset, sī sociō quī tam brevī
tempore tot mūnera adeptus erat, famulus īdem et minister,
lēgātus et mīles, praefectus cōpiārum et aedium, sēcum in eādem
spēluncā recubandī licentiam dedisset. Etenim nōn satis tūtum
habuit vītam suam caecumque sub terrā viae exitum crēdere
externō hominī et aliēnigenae, cujus fidem nōndum adhūc
spectātam* vix prō certō habēbat. Itaque jubētur Friday idōneam
fēnī cōpiam in caveam trānsportāre, sibique inde parāre cubīle ;
novus intereā rēx, ut salūtī suae cōnsulat, arma omnia in
cubiculum suum cōnfert.

Tum adstante tōtō populō nōn puduit Crūsōeum humilī ac prōrsus
agrestī ministeriō fungī. Quī ūniversae, quāquā patēbat, īnsulae
imperitābat, quī in suōs omnēs subditōs vītae necisque jūs
habēbat, ille nōn ērubuit, servīlem in modum. rēgiīs manibus
lamās ipse mulgēre, ut rīte docēret ministrum cui hoc officium
posteā mandāre in animō habēbat. Hic vērō quamvīs id attentē
cōnsīderāret, cui tamen bonō foret minimē intellēxit. Quippe nec
ille nec populārēs suī, ut hebetī prōrsus erant ingeniō, umquam
suspicātī fuerant lac animālium salūbre aequē ac nūtriendō
corporī esse accommodātissimum. Numquam hoc genus alimentī
labrīs attigerat ; itaque paululum lactis ā Rōbinsōne oblātum
inūsitātā et singulārī voluptāte hausit.

Variīs autem hujus diēī molestiīs perīculīsque fessī ambō somnī
quiētisque erant appetentissimī. Rōbinson igitur servō mandāvit
ut ad lectum sē cōnferret, tum ipse quoque eō sē contulit.


Caput Decimum Septimum

Suspīciō in laetitiam et admīrātiōnem versa — Cāsus quī rīsum
legentī movēbit — Rēbus secundīs adversae levantur.

Posterō diē Crūsōeus noster cum sociō statim ad eum locum sē
contulit ubi hesternō barbarōs atrōcibus epulīs accumbentēs
vīderat. Inter eundum eō dēvēnērunt ubi ambō barbarī ā Rōbinsōne
interfectī harēnā obrutī jacēbant. Friday locō dominō
dēmōnstrātō significāvit quantum gestīret cadāvera ista ēruere
ut improbam carnis aviditātem explēret. Quem ille torvō vultū
intuēns, docet quantopere ā tālī facinore ipse abhorreat,
hastāque ēlātā, īnfēstō gestū, mortem eī dēnūntiat, sī umquam
ille ejusmodī cibum attingeret. Quō quidem intellēctō, Friday
statim dominō pāruit, incertus tamen quam ob causam quās epulās
inde ā puerō nōn mediocriter appetierat ab eīs jam prohibērētur.

Tunc ad locum convīviī dēvēnērunt. Heu ! quālis aspectus ! terra
cruōre tīncta ! disjecta passim ossa ! Rōbinson oculōs āvertit
sociumque jubet terram statim fodere, trīstēsque barbarōrum
helluōnum* reliquiās condere.

Dum ille mandāta exsequitur, erus cinerēs sōpītōs attentē
suscitābat, spērāns sē aliquam ignis particulam inventūrum. Sed
frūstrā. Erat ignis omnīnō exstīnctus ; quod Crūsōeum magnō
affēcit dolōre. Ex quō enim socium sibi adjūnxerat, nihil ipsī
ferē optandum praeter ignem supererat. Dum autem ille, capite
inclīnātō maestōque vultū, exstīnctōs cinerēs aspicit, ecce
Friday cum dominum cōgitātiōne dēfīxum animadvertisset, nōnnūlla
signa dedit quae ille nōn intellēxit ; tum arreptā subitō
secūrī, citātissimō cursū silvam petit intimam, Rōbinsōnemque
obstupēscentem relinquit.

“ Quid hoc sibi vult ? ” ait sēcum Rōbinson, dum euntem ānxiīs
prōsequitur oculīs. “ Mēne homō dēserit, et ablātā secūrī
aufugit ? an tam perfidus est ut meam domum occupet, ut mē ipsum
vī inde dētrūsum sodālibus suīs inhūmānīs prōdat ? Prō
scelus ! ” Statimque īrā īnflammātus hastam corripit ut
prōditōrem persequātur, nefāriaque cōnsilia et pūniat et
praevertat. Dum sīc dē fide barbarī timet, videt hominem
citātissimō cursū redeuntem. Sistit Rōbinson gradum, mīrāturque
eum (quem prōditiōnem māchinārī suspicātus fuerat) sublātum
grāminis āridī manipulum tenēre unde fūmus oriēbātur. Jam in
flammam ērumpit ; et Friday manipulō in terram prōjectō, addit
dīligenter majōrem grāminis āridī atque sarmentōrum* cōpiam,
clārumque et ārdentem ignem succendit ; quod quidem nōn minōrem
dominō laetitiam quam admīrātiōnem mōvit.

Tum compertā causā propter quam Friday subitō excurrerat, illum
amplexus sine quidem verbīs, tam inānis suspīciōnis veniam
rogat.

Scīlicet Friday dīligenter silvam petierat ut ē truncō āridō duo
lignī fragmenta excīderet. Quās ille scītē alteram alterō tantā
celeritāte collīserat ut ignem concēpissent. Tum citius lignīs
āridō grāmine involūtīs, cum istō manipulō prōcurrerat, quā
mōtūs vēlōcitāte fēnum exārserat. Crūsōeus jam agitātiōne
flammārum ita dēlectātus est ut illārum aspectū satiārī nōn
posset. Tandem arreptā taedā, comite Friday, in domum properat.

Mox igne accēnsō, nōnnūllīsque sōlānōrum tūberibus circā focum
positīs, ad gregem festīnat ; lamae pullum ēligit, mactat,
quārtamque ejus partem verū affīgit quod sociō versandum mandat.

Intereā dum ille hōc mūnere fungitur, Rōbinson segmentum
pectoris amputat ; tum nōnnūlla tūbera lavat, manipulumque zēae*
duōbus saxīs adhibitīs molit ; haec omnia ōllae committit, in
quam, additō sale, idōneam aquae partem īnfundit, ac dēmum ōlla
ignī appōnitur.

Friday istum omnem apparātum cernēbat, neque tamen intellegēbat
quō rēs spectāret. Nōverat quidem cibōs assōs, nihil autem dē
arte coquendī audīverat ; quīn etiam ignōrābat quaenam esset vīs
ignis in aquam ōllae īnfūsam. Quae quidem cum fervēre coepisset,
Friday obstupuit, mīrātus quid esset quod sīc aquam movēret.

Cum vērō eam vīdisset exaestuantem et undequāque exundantem,
putāvit animal in ōllā esse quod istum repente aestum excitāret.
Ut autem impedīret nē omnis ab ōllā aqua effunderētur, manum
celeriter immersit ut animal tam molestum caperet. Tum vērō
clāmōrem et ululātum ēdidit quō tōta personuit spēlunca. Hōc
audītō Rōbinson valdē exterritus est, quod exīstimābat ā
barbarīs irruentibus socium opprimī. Itaque timor atque īnsitus
in animō propriae salūtis amor* suādēbant ut per cunīculum
effugeret. Mox autem cōnsilium abjēcit, turpe ratus servum vel
potius amīcum tantō in perīculō dēserere. Sine morā igitur ē
spēluncā prōrūpit armīs īnstrūctus parātusque vītam suam
profundere, ut comitem ē manibus barbarōrum iterum ēriperet.

Ut vērō obstupuit, cum hominem sōlum, āmentis īnstar, ululantem
gestūque īnsolitō trepidantem vīdit ! Diū dubius ānxiusque
haesit. Intellēxit tandem omne malum ex eō esse quod manum sibi
Friday leviter ussisset. Numquam ille neque audiendō, neque
experiendō cognōverat aquae fervōrem igneum addī posse ; numquam
manū tetigerat aquam fervidam ; itaque nōn potuit intellegere
quae illīus causa esset dolōris quem manū in aquam immersā
sēnsit. Itaque magicā quādam arte hoc fierī dominumque magum
esse exīstimāvit. Rōbinson aegrē animum sociī sēdāre eīque
persuādēre potuit ut dēnuō carnī verū versandae assīderet*. Ille
mandātō tandem obsecūtus, ōllam nōn sine tremōre dominum vērō
(quem hūmānō majōrem sine dubiō nunc putāvit) timidā cum
reverentiā intuētur. In quam opīniōnem eō celerius incidit quod
Rōbinsōnī albus erat color, barba prōmissa. Haec enim
efficiēbant ut Rōbinson, speciē ōris, longē differret ā sociō
ejusque populāribus*, fuscum colōrem et imberbem vultum
praeferentibus.

Jam vērō prandium parātum erat. Quantopere Rōbinson calidīs et
pinguibus cibīs dēlectātus sit facile intellēxeris. Calamitātum
jam praeteritārum oblītus, sibi in animō fingit nōn dēsertā in
īnsulā, sed in regiōne frequentissimā sē versārī. Sīc animī
vulnera īnspērātō quōdam gaudiō sānārī solent, etsī illa
plērumque īnsānābilia putāmus.

Prandiō cōnfectō Crūsōeus sēcessit ut dē prōsperā rērum suārum
commūtātiōne sēcum ipse meditārētur. Nunc omnia bene succēdere
vīsa sunt.

Cui cōgitantī in mentem vēnit ut vītam ipse quidem mollem atque
ōtiōsam ageret, Friday autem, juvenem rōbustissimum (dē quō
praetereā tam bene meritus fuerat ut eum sibi famulum jūre
quōdam vindicāret*), cōgeret ut necessāriīs mūneribus
labōribusque perfungerētur. Sed cum intus sēcum reputāsset fierī
posse ut aliquandō tam fēlīcī ipse condiciōne excideret, tunc
vērō sī ōtiō atque inertiā corrumpī sē paterētur, molestum sibi
fore ad dūritiem paupertātemque priōris vītae redīre, statuit in
labōre aequē atque adhūc nāviter ac strēnuē persevērāre. Quō
dēcrētō*, ē strātō exsilit, citātōque gressū in vestibulō
domiciliī obambulat. Intereā Friday cibōrum reliquiīs in cellā
sēpositīs, dominī jussū ad lamās mulgendās abit.


Caput Decimum Octāvum

Rōbinson domum fossā et pālīs* mūnit — Docet socium Anglicē
loquī — Ambō scapham fabricāre statuunt.

Numquam sānē, ex quō hanc in īnsulam advēnerat, laetior fuerat
Rōbinsōnis fortūna. Hoc ūnum erat illī metuendum, nē barbarī
reverterentur ad sociōs repetendōs, et novīs cruentīsque
proeliīs sibi cum iīs certandum foret. Quīn ille cohorruit, cum
cōgitāret fortasse fore ut in discrīmine tam ancipitī versārētur
ut aut sibi pereundum esset aut sanguis hominum profundendus.

Jam diū domicilium suum castellī īnstar mūnīre voluit ; hūc
ūsque vērō, dum sine comite vīvit, hanc spem penitus abjēcerat.
Nunc autem, cum adesset socius labōris, facilius hoc aggredī
potuit. Itaque montis cacūmen cōnscendit ut excōgitāret quōmodo
sē tūtius firmiusque mūnīret ; atque hoc brevī fēcit, cum inde
tōtam regiōnem oculīs complecterētur. Statuit prīmum fossā lātā
altāque domum cingere, ac deinde quī rīvus nōn procul abhinc
scatēbat eum ita dīvidere ut altera pars in fossā, altera per
medium ātrium flueret, nē umquam obsidiōne cīnctus aquae inopiā
labōrāret.

Haud facile erat haec omnia sociō signīs indicāre. Hic vērō cum
rem aliquā ex parte intellēxisset, ad lītus prōcurrit atque inde
rettulit īnstrūmenta fodiendō apta, conchās scīlicet magnās
lapidēsque plānōs et acūtōs. Tum ambō opus incohant.

Jamque ambō sociī ā summō māne ūsque ad vesperam nōn alacrī
minus quam strēnuō animō operī incumbunt, itaque mīrum quantum*
vel īnstrūmentīs quam minimē aptīs adjūtī in diem prōfēcerint ;
nec per duōs mēnsēs continuōs, ventō obstante, barbarī īnsulam
invīsēre. Itaque licēbat sociīs continuam operam mūnīmentīs
dare, nec illīs opus erat ā repentīnā incursiōne cavēre.

Crūsōeus comitem, labōrēs inter diurnōs, Anglicam linguam
docēbat, cujus ope sociō cōgitāta sua ēloquī ārdentissimē
cupiēbat. Quī quidem tam docilem et attentum sē praebuit ut
brevī tempore longē prōcēderet. Rōbinson enim eādem arte ūsus
est quā sollers magister ut linguam Latīnam Gallicamve
discipulōs doceat. Quotiēs nempe fierī potuit, eā rē dē quā
sermō erat positā ante oculōs, articulātim distīnctēque nōmen
ejus dīcēbat. Cum vērō dē ejusmodī rēbus agerētur quae oculīs
subjicī nōn poterant, vultū gestūque ita exprimere studuit, ut
Friday, annī dīmidiā parte nōndum exāctā, Rōbinsōnem facile
intellegere cōgitātiōnumque participem facere posset.

Quod quidem multum Rōbinsōnis fēlīcitātī adjēcit. Hūc ūsque enim
socium quidem, sed mūtum habuerat ; nunc vērō amīcum sibi
comparāvit. Friday enim et grātō erat animō, et semper honestum,
fidēlem, ingenuum, dominō sē praestitit. Itaque Rōbinson
cāriōrem eum in diēs habuit, ac brevī nōn dubitāvit hoc eī
concēdere ut in eādem spēluncā sēcum pernoctāret.

Duōbus abhinc mēnsibus fossa absolūta fuit, quō factō, ita
mūnītī erant ut jam barbarōrum impetum nōn modo nōn extimēscere,
sed etiam, sī umquam arx oppugnārētur, possent eōs repellere ;
prius enim quam ūllus fossam trānsīrent aut pālōs superārent, ab
obsessīs aut sagittīs interficī, aut hastīs trānsfodī impūne
poterant. Itaque salūtī suae nunc satis cōnsuluisse vidēbantur.

Nōn ita multō post Rōbinson sociusque forte collem lītorī
vīcīnum forte cōnscenderant, unde maris aspectus longē lātēque
patēbat. Friday oculōs in illam ejus partem intendit, ubi
īnsulae aliquot ēminentēs cōnspicī ē longinquō poterant. Tum
ille subitō exsultāre atque mīrum in modum gestīre coepit. Quā
dē rē interrogātus ā Rōbinsōne laetus haec exclāmat, “ Ēn
patriam meam aspiciō ! ibi gēns mea habitat ”. Vultū vērō,
oculīs, gestū, significābat quam cāra sibi esset patria, ac
quantopere ut illam revīseret optāret. Quod quidem dominō minimē
placuit. Erat sānē affectus ille animī in virō laudābilis, quō
dēclārābat cāram esse patriam, cārōs amīcōs, cārōs parentēs.
Nāscitur enim nōbīscum sēnsus ille et, quaecumque illa sit quam
prīmam suam quisque puer cognōvit regiōnem, vel signāvit
vestīgiō, nūlla magis regiō arrīdet. Sed veritus nē populārium
amantior* ipsum aliquandō dēsereret, animum ejus pertemptāre
voluit et sīc colloquium cum eō iniit, ex quō optima ejus
indolēs apertius patuit.

Crūsōeus. Num tū ad populārēs tuōs redīre et cum iīs habitāre
mālīs ?

Friday. Libenter equidem eōs revīsam.

Crū. Scīlicet optēs carne hūmānā cum iīs vēscī ?

Fri. Minimē ! eōs potius ad mōrēs mītiōrēs trādūcam, doceamque
vēscī lacte et carne animālium, et imprīmīs ab hūmānā abstinēre.

Crū. Quid sī tē ipsum dēvorent ?

Fri. Hoc nōn facient.

Crū. Attamen vēscuntur carne hūmānā ?

Fri. Sānē illī quidem ; sed carne hostium.

Crū. An tū scapham cōnficere potes quā ad eōs trānsvehāris ?

Fri. Sānē quidem !

Crū. Eugē ! cōnfice tibi scapham atque ad illōs revertere.
Quid ? dējicis oculōs ; cūr sīc dolēs ?

Fri. Doleō quod dominus mihi cārissimus īrāscātur.

Crū. Cūr vērō tibi īrāscar ?

Fri. Ita rēs sē habet ; quippe ille mē ā sē relēgātum velit.

Crū. Anteā vērō voluistī redīre in patriam ?

Fri. Voluī equidem ; nisi tamen dominus meus ibi mēcum versētur,
ibi nōlim ego quoque versārī.

Crū. Mē quidem populārēs tuī hostem arbitrātī, interficient
dēvorābuntque ; tū igitur sōlus proficīscere !

Quibus audītīs Friday arreptam secūrim dominō porrēctā cervīce
reddit.

Crū. Quid vīs ?

Fri. Mālim ego ā tē interficī quam relēgārī !

Hīs dictīs Friday vim lacrimārum profundit. Rōbinson autem
vehementissimē commōtus eum amplectitur, et haec exclāmat :
“ nōlī timēre, Ō bone ! Ego quoque optō ut numquam ā tē
dīvellar ; ex animō enim tē dīligō. ”


Caput Decimum Nōnum

Pluviārum tempus — Sociī nectunt strāgulās — Rētia — Cymba
cōnficitur — Nostrī marī sē committunt.

Ipsō diē operī dēstinātō aderat pluviārum tempus ; quod bis per
annum ingruere Rōbinson nōn ūnīus* annī experientiā didicerat.
Quō tempore per duōs mēnsēs perpetuōs nūllī negōtiō vacāre extrā
domum licēbat ; tantā vī assiduus imber dē caelō ruēbat.
Animadverterat quoque Rōbinson valētūdinī parum salūbre esse
illā tempestāte forās exīre. Quid igitur faciendum erat ? Dīlātā
nāvis cōnfectiōne, tempus in labōribus domesticīs cōnsūmendum
erat.

Mīrum in modum prōfuit Rōbinsōnī per diēs illōs pluviōs atque
hōrās vespertīnās igne ūtī et lūmine, amīcumque habēre quōcum
tempus inter opera domestica jūcundīs sermōnibus tereret. Anteā
enim trīstēs istās noctēs sōlus in ōtiō et in tenebrīs dēgerat.
Jam vērō cum sociō ad lampadem et focum sedēns, in aliquā rē
gerendā dīligēns colloquitur neque umquam gravī dēsidiae pondere
vexātur.

Quīn etiam ex sociō didicit multās artēs quibus barbarī
nōnnūllās sibi ūtilitātēs comparant ; multa quoque illum docuit
quae barbarī ignōrant. Ita in diēs perītiōrēs factī multa
conjūnctim cōnfēcērunt, quae neuter sōlus suscipere potuisset.
Tum ambō intellēxēre quanta ex hominum amīcā cōnspīrātiōne
oriantur commoda, quibus illī carērent sī bēstiārum mōre singulī
vagārentur. Imprīmīs Friday artem callēbat quā tenuēs dēnsāsque
fibrās arborum necteret corporī vestiendō aptissimās. Quam cum
erus ex eō didicisset, tum illī certātim tam multās ejusmodī
texuērunt, ut idōneum utrīque vestīmentum suppeteret. Ō quam
jūcundum Crūsōeō fuit abjicere amiculum istud molestum, ē
pellibus rigidīs neque subāctīs* cōnfectum quō hūc ūsque corpus
ipsī tegendum fuerat.

Friday etiam ē fibrīs nucum cocossae variīsque herbīs līnī
nātūram referentibus fīla ēdūcendī* artem didicerat, quae
fūniculōs ā Rōbinsōne hūc ūsque cōnfectōs longē superābant.

Intereā quae dē Deō Friday cēnsēret hōc colloquiō Crūsōeus
certior factus est.

Crū. Dīc mihi, quaesō, bone, nōstīne quis mare, quis terram,
quis animālia, tē ipsum dēnique creāverit ?

Fri. Profectō ! Tupan ista creāvit.

Crū. Quisnam est Tupan ille ?

Fri. Is nempe quī tonat.

Crū. Quisnam vērō ille est quī tonat ?

Fri. Senex est aetāte prōvectissimus quī omnibus cēterīs rēbus
superstes est quīque tonitrū efficit. Aetāte sōlem, lūnam,
stēllās longē superat, omnēsque animantēs eum adōrant.

Crū. Quemnam in locum post mortem commigrant tuī populārēs ?

Fri. Ad Tupan revertuntur.

Crū. Ubinam vērō ille habitat ?

Fri. In excelsīs habitat montibus.

Crū. Quis eum ibi vīdit ?

Fri. Nēminī fās est eum adīre nisi Ovacacēīs, id est
sacerdōtibus. Illī “ Ō ! ” dīcentēs eum interrogant, ac deinde
nōbīs ejus respōnsa referunt.

Crū. Quī autem post mortem ad eum migrant, num fēlīcitāte ūllā
fruuntur ?

Fri. Sānē illī quidem, sī magnam hostium cōpiam mactāverint
atque comēderint.

Quō audītō dominus cohorruit statimque illum meliōra dē Deō
vītāque futūrā docēre coepit ; Deum nempe esse omnipotem,
sapientissimum, benignissimum ; quī omnia creāverit, omnia
regat, omnibus cōnsulat ; ipsum autem numquam orīginem habuisse,
ubīque adesse, intellegere quaecumque nōs cōgitēmus, audīre
quāscumque loquāmur, vidēre quaecumque agāmus, quamvīs ipse ā
nūllō vidērī possit ; habēre probōrum atque improbōrum
ratiōnem* ; eamque ob causam cum in hāc, tum in futūrā vītā
nēminem beātum reddere nisi illum quī ex animō virtūtī
studuerit.

Hīs atque hujusmodī sermōnibus pluviārum tempus cōnsūmunt.

Caelō tandem serēna faciēs redierat ; dēsinēbant ventī nimbīque
aufūgerant. Noster cum fīdō sociō pūram tepidamque auram vēris
spīrat. Ambō novīs vīribus auctōs sē sentiunt, atque alacrī
animō ad arduum opus suscipiendum sē accingunt.

Friday admōtō igne truncum excavāvit, atque duōs intrā mēnsēs id
absolvit quod aegrē multōrum annōrum spatiō dominus sōlus
cōnfēcisset. Jam praeter vēla rēmōsque nihil dēfuit. Hōs quidem
Crūsōeus, illa vērō Friday parātūrum sē spondet.

Ambō simul opus susceptum absolvēre ; sed īnstrūctā nāvī, nihil
supererat nisi ut haec ā lītore in mare dēmitterētur. Quoniam
vērō locus in quō nāvem fabricāverant longē ā marī distābat, nōn
satis patēbat quā ratiōne, ut erat gravissima, ad mare aut
dēdūcerētur, aut dēportārētur, aut traherētur, aut dēnique
prōvolverētur. Itaque ex hīs rēbus tam angustīs quōmodo sē
expediant ?

Neque vērō Rōbinson oblītus erat quantam ūtilitātem longā
perticā sibi quondam praebuisset. Quam ob rem nunc quoque illam
adhibuit. Sed nāvis tam lentē prōvolūta est, ut facile
intellegerent sē integrum mēnsem in hāc operā cōnsūmptūrōs esse.

Tandem opportūnē recordātus est illīus īnstrūmentī quō fabrī
lignāriī ūtī solent ad magna pondera prōmovenda, cui cylindrus
nōmen.

Quod quidem vix Rōbinson expertus magnō cum gaudiō vīdit quam
facile nāvis prōmovērētur.

Jam nihil superfuit nisi ut quae ad proficīscendum essent
necessāria parārentur, scīlicet ut nāvis tot onerārētur
commeātibus quot sufficerent.

Quibus tandem factīs statūtum est proximō diē iter parāre, et
ubi prīmum ventus aspīrāret, vēla dare, et illūc tendere ubi
Friday spērābat sē proximam terrae continentis* ōram inventūrum.

Rōbinson, arce relictā, in tumulō imminente restitit.

Tum regiōnem illam, eō sibi cāriōrem quod eam mox relictūrus
erat, oculīs perlūstrāvit, hominis īnstar quī in eō est ut
patriam relinquat nūllā cum spē illīus revīsendae.

Tandem dēsīderium vīcit animī cōnstantia ; ad fortitūdinem sē
ipse exacuit, passīsque lātē palmīs haec exclāmāvit : “ Valēte Ō
calamitātum meārum testēs ! Valēte ! ” atque hōc ultimō valē
inter singultūs ēmissō, in eam quae ad lītus dūcēbat viam sē
contulit.

In itinere fīdissimum sibi psittacum per arborēs volitandō
sequentem animadvertit. Quō vīsō, vocat “ Polly, Polly ! ” Ille
vērō celerrimē dēsilit ; atque ē dominī manū in umerum prōvolat.
Intereā Friday morae impatiēns in lītore exspectābat, cumque
Rōbinson ad eum pervēnisset, ambō nāvem cōnscendunt.

Trīcēsimō diē novembris, annō post Crūsōeī in hanc īnsulam
adventum nōnō, caelō serēnissimō, ventōque maximē secundō,
profectī sunt. Vix autem circiter duo mīlia passuum prōgressī,
ad continuam scopulōrum seriem pervēnēre longē in mare
prōcurrentem. Uterque perīculōsum putāvit saxa ista superāre.
Itaque vēlō in aliam partem dīrēctō, nītuntur ut circumeant. Cum
autem extrēmam partem scopulōrum vix attigissent, scapham summā
subitō vēlōcitāte abripī animadvertunt ; exterritī ambō vēlum
colligere, ut sustentūrī repentīnum ventī impetum. Frūstrā
tamen ; scapha enim in praeceps prōna rapitur, mediōque in aestū
raptārī sē intellegunt.

Tum ambō vīribus conjūnctīs mare rēmīs pertinācius verberāre, sī
possint scapham ēripere.

Scapha tamen undīs abripitur, omnisque spēs salūtis recuperandae
ēvānēscit.

Vērum enimvērō cum jam mortālēs animīs dēficiunt, cum sunt ab
omnī spē dēstitūtī, tunc alma Deī benevolentia iīs praesentius
auxilium* atque īnspērātam salūtem afferre solet. Crūsōeus ipse
dēfessus rēmum agere dēsierat, cum subitō animadvertit scapham
cursū ferrī nōn tam rapidō, nec tam turbidum mare esse. Mox ē
summīs undīs intellegit flūmen eō locō haud aequāliter dīvidī,
maximamque ejus partem ad septentriōnēs incitātius* ferrī,
alteram autem, quā scapha nunc vehitur, tardius sē reflectere et
convertere ad merīdiem.

Continuō ingentī alacritāte ambō rēmigant, ventō secundō impulsī
ad eam īnsulae partem quae orientem spectat ; et brevī montium
cacūmina rūrsus ēminentia vident. “ Macte puer, ” sīc ait
Crūsōeus sociō in prōrā sedentī, vultū ab īnsulā āversō, “ macte
animō, adest fīnis malōrum ”. Quibus vix dictīs, novus subitō et
major prīstinō terror incutitur ; scapha enim tam vehementer
ācta est, ut ambō rēmigēs sēdibus in īnfimam scaphae partem
dēturbārentur. Illa repente haesit in vadō, undīsque superfūsīs
operta est.


Caput Vīcēsimum

Ambō ē perīculō sē expediunt — Reversī in īnsulam, hortum colunt
— Piscantur — Natant — Vēnantur — Novum iter suscipiunt —
Tempestās — Magna nāvis dērelicta — Ignōta animālia — Ratis.

Crūsōeus celerrimē rēmō aquae altitūdinem scrūtātus, cum terram
satis firmam invēnisset, aquam autem duōbus tantum pedibus
altam, īlicō ē scaphā sē prōjicit. Sequitur Friday et ambōbus
refectae sunt vīrēs cum animadvertissent cymbam in harēnā nōn in
saxō haerēre. Tum illam levāre eōque impellere ubi major erat
aquae altitūdō. Quod ex vōtō cessit. Nāvis quippe agī incipit,
ambōque in eam rūrsus cōnscendunt.

Tandem marī altō potītī omnibusque vīribus cōnīsī ad īnsulam
tendunt quae jam prope ante oculōs erat ; et quō propius spēs
admovēbātur, eō magis crēscēbat ārdor animōrum. Jamque umbrae
summīs dē montibus cadēbant. In terram dēscendunt eō majōre cum
gaudiō, quō propius metum rēs fuerat.

Cum adhūc uterque cibīs hodiē abstinuisset, in lītore statim
cōnsedent, sūmptīsque commeātibus quibus nāvem īnstrūxerant,
corpus reficiunt. Tum scapham in angustum maris sinum
prōtrahunt ; cētera vērō quae in nāve sēcum habuerant, ea domum
reportant.

Proximō diē, Crūsōeus socium hīs verbīs compellat : “ Heus, ”
inquit, “ estne tibi animus novum mēcum perīculum temptāre ? ”

Fri. Minimē sānē !

Crū. Statuistī ergō vītam hāc in īnsulā mēcum agere ?

Fri. Modo sī pater meus hīc etiam nōbīscum versētur.

Crū. Ergōne pater tuus etiam nunc vīvit ?

Fri. Dummodo interim nōn sit mortuus.

Hīs dictīs Friday commōtus, ēmissō sōlānōrum tūbere quod manū
tenēbat, vehementer flēvit. Nec ipse suōrum quoque memor
Rōbinson ā lacrimīs abstinēre potuit ; ambōque, animō pariter
affectī, aliquamdiū siluēre.

Crū. Bonō fac animō sīs ! pater tuus etiam nunc profectō vīvit ;
proximē ad eum proficīscēmur, atque hūc illum trānsvehēmus.

Hīs dictīs, cum Friday sēdātō paululum animō ad sē rediisset,
Rōbinson eum interrogāvit an viae in patriam īnsulam dūcentis
gnārus esset, nē temere anceps vītae discrīmen rūrsus adīrent.
Ille vērō respondit iter sīc sē explōrāvisse ut vel noctū illud
suscipere audēret ; saepius enim sē cum populāribus hūc ad
celebrandās victōriās vēnisse.

Crū. Tunc igitur caedis particeps fuistī, cum hominēs
mactāvērunt quibus epulārentur ?

Fri. Fuī equidem. Tunc autem ignōrābam id nefās esse.

Crū. Quamnam vērō ad partem īnsulae nāvem appellere
cōnsuēvistis ?

Fri. Ad merīdiōnālem ōram, quoniam illa nōbīs proxima,
arboribusque cocossaeīs abundat.

Interdum piscēs capere cōnantur rētibus īnstrūctī eīs quae
Friday pluviārum tempore cōnfēcerat. Tantam vērō ūnō rētium
jactū multitūdinem piscium cēperant ut plūrimōs etiam in aquam
rejicerent. “ Is enim Deī dōnīs male ūtitur, ” ait Crūsōeus,
“ quī plūs sibi arripit quam quod ad vītam bene beātēque agendam
necessārium est ; saevus ille est et immānis, sī quis animālia
innocua interficit quibus ad vīctum cottīdiānum sibi nōn opus
est. ”

Aliīs diēbus vēnandō dēlectārī. Avēs pullōsque lamārum
dējiciēbant, numquam vērō plūrēs quam quī sibi essent ad
vīvendum necessāriī.

Etsī autem Crūsōeus socium ingeniō industriāque vincēbat, hic
tamen multās artēs callēbat, dominō anteā ignōtās, tunc vērō
maximē ūtilēs. Scīlicet multa īnstrūmenta ex ossibus, lapidibus,
conchīs, fingēbat quibus lignum ita tractābat ut nōn perfecta
minus atque ēlabōrāta opera efficeret quam sī ferrō excīsa
essent aut fabricāta.

Tandem hortō probē excultō, diēs cōnstitūtus est quō ad patrem
Friday addūcendum profectūrī essent. Quō propior autem erat diēs
itinerī dēstinātus, eō major Rōbinsōnis cūra. Fierī enim poterat
ut barbarī, sprētīs Friday cōnsiliīs precibusque, hospitem male
multārent*. Itaque diūtius abstinēre nōn potuit quīn hunc
timōrem amīcō dēclārāret. Quī quidem jūrejūrandō dominō affirmat
timōrem ejus esse vānum ; sē populārium suōrum animōs satis
perspectōs* habēre, illōsque nēminī umquam nocēre nisi hostī.
Amīcō igitur fidem habuit, omnīque metū abjectō, sociī probitāte
frētus, diē proximō vēla dare cōnstituit.

Hāc mente scapham quae hūc ūsque in siccō remānserat, in aquam
retrahunt, pālōque in terram dēfīxō religant. Vespere eōdem
tūbera sōlānōrum torrent, aliōsque cibōs parant ut sēcum octo
diērum viātica dēportent.

Rōbinson sociusque vix ūnam dormierant hōram, cum ille exortā
subitō tempestāte expergēfactus est. Procella furit, repetītōque
tonitruum fragōre terra ipsa concussa tremit. “ Audīsne,
Friday ? ” ait dominus. “ Heu ! ” respondit ille, “ sī haec
tempestās nōs in altō dēprehendisset ! ” Quibus vix dictīs,
repente fragor audītur quī tormentī bellicī sonitum referēbat.
Friday tonitrū esse putat ; Crūsōeus autem prō certō habet sē
tormentī sonitum audiisse, animusque ejus gaudiō simul et timōre
perturbātur. Extemplō ē strātō sē corripit, taedāque ē focō
arreptā Friday jubet subsequī.

Tum dubius spem inter et metum ad lītus prōcurrunt explōrātūrī
quemnam sonum auribus accēpissent. Prīmō autem aspectū magnus
Rōbinsōnī dolor, sociō dēspērātiō incessit. Procella enim
scapham āvulsam ā lītore in altum prōjēcerat. Et certē sī quis
hunc miserum vīdisset, āmissā jam spē patris revīsendī, ā
lacrimīs certē abstinēre nōn potuisset. Ille expalluit, mūtus,
oculīs in terram dēfīxīs ; tunc subitō in lacrimās ērumpere,
sibi manūs torquēre, pectus percutere, āvellere crīnēs.

Crūsōeus, quī propriīs malīs aliōrum miserērī didicerat, sociī
dolōre ipse commōtus, amīcīs lēnibusque monitīs cōnātur eum ad
tranquillitātem animī redūcere.

Ipse autem requiēscere nōn poterat ; quippe enim imāgō nāvis
cujusdam ad īnsulam appulsae mentī ejus semper obversābātur.
Montem igitur cōnscendit unde ōra orientālis cōnspicī posset,
cumque ad summum pervēnisset, aciē oculōrum orientem versus
dīrēctā*, quam ille laetātus simul atque attonitus fuit ! nāvem
scīlicet permagnam cōnspicit tam perspicuē, etsī satis longē
aberat, ut nihil amplius dubitātiōnis superesset. Tum ille
anhēlāns ad arcem recurrere, arcum arripere, sociōque
obstupēscentī nihil prōferre praeter haec verba : “ ēn
adsunt ! ” Tum quam vēlōcissimē sē prōripit.

Friday cum dominum tantā animī perturbātiōne trepidantem atque
verba tam abrupta prōferentem vidēret, barbarōs certē adesse
exīstimāvit. Itaque ille quoque armīs correptīs eādem celeritāte
secūtus est.

Jamque illī duōrum mīlium viam percurrerant, priusquam eō
pervēnissent unde nāvis cōnspicī posset. Crūsōeus ē longinquō
eam sociō ostendit ; quam ille valdē mīrātus est. Quamquam enim
nāvis satis longē distābat, intellegēbat tamen eam centiēs
superāre* vel maximam nāvem quam hūc ūsque vīdisset. Crūsōeus
nunc exsultāre, nunc socium amplectī, eumque obtestārī ut et
ipse laetētur.

Altā tandem vōce clāmāvit, sed frūstrā ; quamquam ventus post
procellam mūtātus ab īnsulā nāvem versus spīrābat. Itaque socium
quam celerrimē ignem accendere jubet quem nautae cōnspicerent.
Hōc celeriter perāctō, flamma brevī altitūdinem arborum
aequāvit. Interim Crūsōeus oculōs in nāve dēfīgit, ut quī
exspectābat dum scapha inde dēmissa ad sē tenderet. Quae tamen
spēs eum fefellit.

Postquam jam ignis per ūnam ferē hōram ārsit, cum nūlla in
cōnspectū scapha esset, Friday ultrō spondet sē ad nāvem,
quamvīs longius distet, natandō perventūrum, eōsque quī in eā
vehuntur invītātūrum ut ad īnsulam accēdant. Rōbinson eum
amplexus, ōrat nē sē temere perīculō objectet, sed potius vītae
suae cōnsulat. Tum Friday vestēs ē strāgulīs* cōnfectās abjicit,
et rāmō viridī dentibus gestātō quem prō signō pācis offerat, in
mare alacrī animō prōsilit. Hunc Rōbinson oculīs vōtīsque
ārdentissimīs prōsecūtus est.

Friday fēlīciter ad nāvem accessit ; tum postquam nōn semel eam
circumnatāvit, sustulit clāmōrem ; sed ā nūllō redditur. Cum
tandem scālam animadverteret ā nāvis latere suspēnsam, illīus
ope nāvem cōnscendit. Tum eum stegam oculīs perlūstrantem
aspectus bēstiae ignōtae exterruit. Nigra haec bēstia et villōsa
erat ; quae ubi prīmum hominem cōnspexit, vōcem prōdidit quālem
ille numquam audierat. Mox autem tacuit, adeōque mītem sē
praebuit blandamque, ut timōrem Friday omitteret. Quīn etiam
supplex illa adrēpit, caudam movēns miserābiliterque ululāns ut
quae auxilium et praesidium implōrāret. Itaque cum ūsque ad ejus
pedēs prōrēpsisset, eam Friday manū mulcēre audet, quō quidem
illa mīrificē laetāta est.

Tum Friday stegam pererrābat, altā vōce ūsque quāque clāmāns ;
nēmō autem sē obtulit. Cum omnia stupēret quae in stegā oculīs
ejus occurrēbant, versō dorsō ad locum quō patet in interiōrem
nāvis partem dēscēnsus, repente ā tergō percussus est tantō
ictū, ut prōnus caderet. Terrōre perculsus, sē ērēxit, atque cum
respexisset, attonitus haesit ad aspectum animālis satis magnī,
cornibus curvīs, barbā prōlixā dēnsāque, quod iterum minācī
vultū sē ērigēbat, ut in hominem dēnuō impetum faceret. Friday,
clāmōre ēditō, in mare prōsilit.

Prior scīlicet bēstia, nigrō illa colōre, erat canis villōsus,
quī hominem secūtus ē nāve sē quoque prōjēcit. Ille vērō cum
bēstiam natantem ā tergō audīret, mōnstrum alterum cornibus
armātum urgēre arbitrātus, adeō exterritus est ut vix prōcēdere
valēret. Parum āfuit quīn flūctibus absorbērētur ; nec respicere
quidem ausus est. Cum tamen paululum animum recēpisset, tantā
vēlōcitāte trānsnāvit ut vix eum canis sequī posset. Tandem
lītus attingit, et Crūsōeō ad pedēs prōcidit. Canis quoque nōn
ita multō post terram assecūtus est.

Mox nārrāre incipit Friday quid in nāve marīque acciderit ;
nāvem sibi montis īnstar ligneī vīsam fuisse, in quā trēs
excelsae arborēs (mālī scīlicet) stārent. Bēstiam illam nigram
sibi blandītam* fuisse, mōnstrum vērō cornūtum barbātumque
irruisse, mortem intentāns ; sēque exīstimāre mōnstrum illud
esse montis ligneī natantis dominum, cum hominem in eō omnīnō
nūllum vīdisset.

“ Quid autem nunc faciendum est ? ” sīc Rōbinson quaerit sēcum.
“ Fac illōs aut periisse aut ventō tantum abreptōs fuisse ;
quidquid acciderit, ē nāve nōbīs quam plūrima ēripienda. Quōmodo
autem, cum scaphā careāmus ? ”

Ex necessitāte ipsā cōnsilium oritur. Vēnit in mentem ratem
facere, lignīs aliquot ita colligātīs ut commodē veherētur.

Intereā placuit ut alteruter domum curreret, et vīctum cum omnī
fūnium cōpiā cēterīsque īnstrūmentīs peteret. Friday ut erat
cursū vēlōcior, proficīscitur. Crūsōeus autem remānsit, arborēs
interim ratī cōnficiendae idōneās caesūrus.

Friday sub vesperam rediit. Intereā Rōbinson magnopere
dēlectātus est cane villōsō, quem velutī populārem ex Eurōpā, sī
ita loquī licet, dīligēbat. Cum Friday rediisset, cibōrum quōs
attulerat partem canī ēsurientī dedit. Cum vērō lūna opportūnē
lūcem praebēret, ambō ūsque ad mediam noctem operī incubuērunt.
Tum omnīnō fatīgātī, cum somnō diūtius carēre nōn possent, in
grāmine recumbunt, canīque sē committunt cūstōdī quī ad pedēs
eōrum sē prōjēcit. Itaque ambō dulcī somnō recreātī sunt, dōnec
aurōra rediisset.


Caput Vīcēsimum Prīmum

Multae opēs repertae — Cibī — Supellēx — Īnstrūmenta — Vestēs —
Sclopēta — Rōbinson repente dīves.

Posterum diem tantā assiduitāte operī impendērunt ut vespere
ratem cōnfēcissent. Duplicem arborum seriem partim fūnibus,
partim vīminibus tam artē colligāverant ut tūtissimae ratis
vicem praestāret, longitūdine vīgintī circiter pedum, lātitūdine
ferē eādem. Prūdentius illam prope lītus atque cylindrīs
impositam cōnstrūxerant ; quō facilius in mare dēdūcerētur.

Prīmō dīlūculō mare reciprocāre coepit. Itaque sine morā ratem
dētrūdunt ut ab aquā recēdente, velut ā fluviō, ad nāvem
scopulīs affīxam dēferātur. Et mox profectī ad nāvem perveniunt.

Quantō tunc gaudiō Rōbinson exsultābat, dum ad nāvem tam
ingentem et Eurōpaeānam accēdit ! Parum aberat quīn latus ejus
ōsculārētur. Adeō cāram illam habēbat, quod ex Eurōpā
advēnisset, quod ab Eurōpaeīs aedificāta, ab Eurōpaeīs hūc
adducta fuisset. Cārissimī autem istī Eurōpaeī, heu !
ēvānuerant, undīsque fortasse obrutī perierant. Omnī jam spē
sublātā Eurōpam statim redeundī, nihil supererat, nisi ut ex
nāvī servāret tantam supellēctilem* quantam posset, ut ipse eā
fruerētur. Itaque nāvem circumvectus, mox nōn sine magnō dolōre
intellēxit minimē esse spērandum illam iter umquam vēlīs
temptātūram esse ; quippe quae inter duōs scopulōs vī
tempestātis conjecta ita haerēbat ut movērī nūllō modō posset.

Quā spē dēstitūtus nāvem cōnscendere properat, opēs quibus illa
onerāta esset explōrātūrus, an essent incolumēs. Friday autem,
timōris hesternī nōn immemor, dominum in stegā comitārī vix
audēbat. Vērumtamen eum secūtus est, sed invītō animō ; statim
enim mōnstrum illud cornūtum oculīs illīus sē obtulit. Jam vērō
illī nōn tantum erat audāciae ; quippe dēbilitātum jacēbat, ut
vix surgere posse vidērētur, quoniam per trīduum pābulō
caruerat. Cujus reī causam cum Crūsōeus intellegeret, ante omnia
cūrāvit ut bēstiam famē ferē cōnsūmptam pābulō recreāret. Deinde
singulīs nāvis cubiculīs perlūstrātīs, multa passim cōnspexit
quae, apud Eurōpaeānōs neglēcta, ipsī nunc maximī erant pretiī.
Cadōs* nīmīrum integrōs invēnit plēnōs pānis nauticī, orȳzae*,
farīnae, frūmentī, vīnī, pulveris nitrātī*, globulōrumque
plumbeōrum* majōris minōrisve fōrmae, tormenta quoque bellica,
sclopēta*, gladiōs, secūrēs, serrās, caela*, terebrās*,
rādulās*, runcīnās*, malleōs, massās ferrī, clāvōs, cultrōs,
forficēs*, acūs, ōllās praetereā, patinās, cochleāria,
forcipēs*, follēs, supellēctilem culīnāriam ligneam, ferream,
stanneam, cupream* ; plēnās tandem cistās* vestīmentōrum,
linteōrum, tībiālium, calceōrum, ocreārum*, magnamque aliārum
rērum cōpiam quās vīlēs habēmus ; sed quantī sint pretiī tum
dēmum intellegimus cum dēsīderantur.

Quae quidem omnia Friday obstupēscēns intuēbātur. Rōbinson
contrā incrēdibilī gaudiō puerīlem in modum singula tractat,
subitō abjicit, arripitque alia prout vīsa sunt aliīs
jūcundiōra. Placuit dēmum in carīnam interiōrem dēscendere. Hanc
vērō aquā replētam invēnit, quoniam ibi nāvis valdē dēhīscēbat.
Jam igitur diū dēlīberantī quid prīmum potissimum sēcum
auferret, nunc haec, nunc illa magis necessāria videntur ;
itaque saepe rejicit quae modo ēlēgerat, aliaque ēligit mox ipsa
quoque rejicienda.

Quae tandem omnium praestantissima ipsī vidēbantur ea sēligit :
cadum pulveris nitrātī plēnum, cum arculā plumbeārum glandium ;
duo etiam paria sclopetōrum manuālium*, duōs gladiōs bellicōs,
duōs vēnāticōs* ; duplicem vestīmentōrum apparātum ā capite
ūsque ad calcēs, ūnum sibi, alterum sociō ; vīgintī quattuor
indūsia ; duās secūrēs, serrās, runcīnās ; ferrī massās,
malleōs, nōnnūllaque alia īnstrūmenta ; quōsdam librōs, chartae
scrīptōriae cōpiam, cum ātrāmentō et calamīs ; pyrothēcam* cum
igniāriō et silicibus ; cadum pāne nauticō replētum ; carbasī
mediocrem cōpiam ; capram.

Cum jam mare redīre coepisset, uterque ad ratem dēscendit, et
postquam eam solvērunt, lēniter aquā accēdente ad lītus dēlātī,
opēs servātās in terram dēportāre properant. Tum Friday valdē
gestit discere quī ex hīs omnibus ūsus aut quae commoditās
percipī posset. Cujus ut cognōscendī cupiditātem expleat dominus
post dūmētum sē recipit, et tunicam vestemque praefectī cum
calceīs et tībiālibus induit ; tum gladiō cīnctus pilleōque
ōrnātus subitō prōgreditur atque ante oculōs sociī
obstupēscentis cōnsistit. Ille attonitus aliquantulum recessit,
prīmō aspectū incertus dominumne an alium quemquam dominō
majōrem cōnspiceret. Hic attonitō subrīdet, manūque blandē
porrēctā, eundem profitētur sē amīcum eī semper esse, veste et
fortūnā quamvīs mūtātīs. Tum dēprōmptās* rēmigis vestēs eum
docet rīte induere atque imperat ut sē quoque vestiat. Multum
quidem temporis in sē vestiendō Friday cōnsūmpsit ; quippe quī
illa sibi aptandī omnīnō rudis esset. Tunicam vidēlicet ita
induit, ut pedēs manicīs* immitteret ; eōdem modō brācīs ūsus
est, pedēs enim in partēs īnferiōrēs īnserere cōnātur,
tunicamque in dorsō cōnectere. Sēnsim errōrem intellēctum ita
ēmendāvit ut tandem, saepius frūstrā cōnātus, omnia ista
vestīmenta rēctē induere didicisset. Illa vērō maximē laudāvit
quod ipsum ēgregiē contrā muscitōnum morsūs dēfenderent. Calceōs
sōlōs vituperāvit, quī parum commoditātis habēre vidēbantur. Jam
illī dominus dēmōnstrat quemadmodum ūtendum sit secūrī
cēterīsque īnstrūmentīs ; et cōnfestim secūris experīmentum
fēcērunt, mālumque ratī idōneum aptāvērunt quam vēlō in posterum
īnstruerent. Quod quidem opus Rōbinson sē sōlum perfectūrum
spondet, sociumque ad lamam mulgendam mittit ; hoc enim per
bīduum neglēxerant.

Absente Friday, Rōbinson sclopētum parat, ut amīcō ostendat
quanta sit vīs pulveris nitrātī, simulque eī admīrātiōnem
moveat ; quō regressō, atque Rōbinsōnis in opere perficiendō
celeritātem admīrante, hic falcōnem marīnum cōnspicit, tunc
pisce raptō āvolantem. Arreptō statim sclopētō hōc modō
exclāmat : “ ecce mī Friday ! istum dējiciam ”. Quibus vix
dictīs, subitō fragōre intonat sclopētum ālesque ex āere in
terram exanimis dēcidit. Quō vīsō audītōque Friday in terram
prōcidit quasi ipse vulnerātus ; repente enim vetus dē Tupane
seu deō tonante opīniō ejus animum subiit, dominumque in hāc
animī perturbātiōne Tupanem esse exīstimāvit.


Caput Vīcēsimum Secundum

Adsunt ! Adsunt ! — Arma inter sociōs dīviduntur — Parātur
bellum — Duo virī adversus quīnquāgintā — Victōris dēmentia.

Haec inter sex mēnsēs efflūxēre, nec Friday ūllam dēnuō dē
patriā repetendā mentiōnem dominō habuerat. Saepius autem,
cōnfectō labōre, montem cōnscendere solēbat unde īnsulam
prōspectāret in quā nātus erat. Ibi morātus sedēbat, et lūgēbat
quod ā patre in perpetuum disjūnctus esse vidērētur. Et ipse
dominus dē hōc itinere tacēbat ; quippe quī nōn posset amīcī
vōtīs prius obsecundāre quam cūncta ad novum vīvendī genus
fuissent disposita.

Nunc autem absolūtīs rēbus maximē necessāriīs, Crūsōeus prīmus
auctor fuit parandae dēnuō nāvis ad sociī patrem arcessendum.
Quibus audītīs magnō Friday gaudiō affectus est.

Forte posteā Rōbinson socium ad lītus mīsit ut testūdinem
quaereret ; diū enim grātō hōc cibō caruerant. Ille autem brevī
regressus, anhēlitūs inter et trepidātiōnem haec sōla prōferre
potuit : “ adsunt ! adsunt ! ” Territus ipse dominus interrogat
quisnam adsit : “ Ō domine ! ūna, duae, trēs, sex scaphae : ”
numerōs scīlicet inter trēs et sex, propter exanimātiōnem
reminīscī nōn potuit.

Ille quam vēlōcissimē collem statim cōnscendit, neque sine
formīdine agnōscit Friday nōn errāvisse ; ipse enim numerat sex
scaphās barbarīs onustās quī appellere lītorī cōnābantur. Tum
celeriter dēscendit, sociīque animō cōnfirmātō, interrogat an
fidēliter et strēnuē cum ipsō stāre velit, sī cum barbarīs sit
dēcertandum.

Cui Friday “ Vīta mea tibi est ” respondit. Quae cum audiisset,
“ Age ergō, ” ait Crūsōeus, “ barbarī istī inhūmāna numquam hīc
cōnsilia exsequentur. Quae cōnstituerim ego tibi inter eundum
expōnam ; nunc nōn loquendī, sed agendī tempus est. ”

Tum ūnum ē tormentīs rotīs fultum ē vallō dēdūcit ; sex sclopēta
majōra, quattuor minōra, cum duōbus gladiīs prōfert. Uterque
duōbus sclopētīs manuālibus gladiōque cingulum īnstruit ; tria
sclopēta majōra umerō impōnit, et ad tormentum trahendum
cōnītitur. Abundābant praetereā globīs plumbeīs majōribus
minōribusque, et pulvere nitrātō, quibus apparātī fortiter ad
bellum prōgrediuntur. Paululum prōgressī tandem cōnsistunt. Tum
Crūsōeus ibi sociō omne bellī cōnsilium hōc modō exposuit.
“ Montem circum, atque per dēnsissimam silvam ībimus, nē ab
hostibus cōnspiciāmur. Tum in arbustīs dēnsīs ad lītus ferē
prōcurrentibus ad eōs propius accēdēmus ; cum vēnerimus intrā
tēlī jactum, subitō tormentum plumbeum globum et fragōrem
effundet, quō barbarī, crēdō equidem, territī, relictā praedā,
in scaphās cōnfugient. ” Tum commīlitōnī manum porrigit, et
uterque sē fortissimī mīlitis officiō fūnctūrum pollicētur.

Interim tacitō gressū ūsque ad extrēmam dūmētōrum partem
perveniunt. Rōbinson ad comitis aurem īnsusurrat, ut quam
cautissimē post magnam quandam arborem adrēpat redeatque sibi
nūntiātūrus num hostēs inde cōnspicī possint. Friday reversus
nūntiat facillimē illōs cōnspicī posse, ignem circumsedentēs,
ossaque alterīus captīvī jam mactātī assa rōdentēs ; alterum nōn
procul ab illīs vīnctum jacēre ; hunc ex albō genere hominum
esse vidērī, et parī necī sine dubiō dēstinātum.

Tum Crūsōeus post arborem collocātus, porrēctō tubō opticō* quem
ē nāve servātum sēcum apportāverat, ea quae Friday rettulerat
ipse vēra esse dēprehendit. Quīnquāgintā circiter anthrōpophagī
apud ignem cōnsēderant ; captīvum vērō jacentem Eurōpaeum esse
facile agnōvit. Quibus vīsīs exārsit, sanguis fervet, pectus
aestuat. Sī tamen prīmum hunc animī mōtum sequerētur, temere
impetū factō multum effunderet sanguinis ; nōvit enim ratiōnem
caecā animī perturbātiōne vincī numquam oportēre ; itaque sē
quamvīs indignātum sustinet.

Ad eam deinde partem dūmētōrum prōgressus quae longius
excurrēbat, hiātum mediocrem ē longinquō vix cōnspiciendum
animadvertit. Collocātum ibi tormentum ita dīrigit, ut globus
super capita barbarōrum ēmissus nēminem laedat. Deinde sociō
tacitē significat ut ipsum in omnibus imitētur invicem quae
agentem vīderit. Quō factō, duo sclopēta pōnit humī, tertium
manū tenet ; quod Friday imitātus est. Tum fūnem incendiārium*
rīmulae* tormentī admovet. Ignem pulvis concipit, globus
ējicitur. Fragōre audītō, barbarī ē caespitibus ad terram
prōcidunt quasi omnēs ūnā occīsī ; Rōbinson intereā et socius in
exitum reī intentī ērēctīque, ad pugnam, sī necesse foret,
cētera parant. Mox barbarī terrōre quō prīmum perculsī sunt
parumper sēdātō, in pedēs sē ērigunt. Pavidiōrēs ad scaphās
profugiunt, fortiōrēs arma capiunt. Quī quidem, sōlō tormentī
fragōre exterritī, neque ignem neque globum vīderant ; itaque
eīs formīdō exspectātiōne Rōbinsōnis* minor fuit. Cum autem
nihil circumspicientibus vīsum sit quō terrērentur, animum
statim recēpērunt. Fugientēs quoque revertuntur, cūnctī
horrendum clāmōrem ēdunt, atque saevissimō vultū gestūque arma
vibrant et chorum bellicum īnstaurant.

Crūsōeus paululum haeret incertus, dōnec chorō fīnis fīat. Sed
postquam vīdit barbarōs iterum cōnsīdere duōsque mittī quī
Eurōpaeum addūcerent mactandum, tum diūtius īram cohibēre nōn
potuit. Itaque sīc praecipit sociō vōce submissā : “ tū ad
dextram, ego ad sinistram. Deus nōs adjuvet ! ” Hīs dictīs, ē
sclopētō globum ēmittit ; idem facit Friday, quī melius dominō
collīneāverat*. In sinistrā enim parte quīnque, in dextrā trēs
tantum prōcidērunt. Ex quibus octo, trēs interfectī, quīnque
vulnerātī modo erant. Mīrā jam celeritāte omnēs quī incolumēs
erant fugam corripuēre. Aliī alia in loca aufugientēs immānem
ēdunt ejulātum. Rōbinson nunc prōrumpere gestit, ut fugientēs
persequātur miserumque Eurōpaeum vinculīs līberet ; sed
obstupuit sānē, cum nōnnūllōs fugientium rūrsus concurrere et sē
ad pugnandum parāre vīdisset. Itaque quam celerrimē alterum
sclopētum arripit. Item Friday ; ambōque suō quisque sclopētō
ūtuntur. Hīc duo tantum occubuērunt barbarī. Nōnnūllī tamen
vulnerātī, clāmantēs atque ululantēs, āmentium īnstar,
discurrunt ; aliī cruentī, aliī vehementer laesī. Ex istīs nōn
multō post trēs etiam sēmianimēs prōcidunt. Tum Crūsōeus
“ agedum ! ” inquit. Tum sclopētum abjicit vacuātum, ut tertium
replētum arripiat. “ Prōrumpāmus ! ” Hōc dictō, et factō impetū,
ambō in campum ruunt, et Crūsōeus ad captīvum prōvolat. Dum
autem ad illum accēdit, nōnnūllōs barbarōrum fugientium
animadvertit gradum sistere atque ad pugnam sē compōnere. Hoc
Rōbinson sociō innuit. Quī quidem, signō intellēctō, propius
accessit, sclopētōque ūnum ex illīs prōstrāvit. Interim Rōbinson
cultrō vincula secuerat quibus captīvī manūs pedēsque cōnstrictī
erant. Tum Anglicō sermōne interrogat, quisnam sit. Captīvus
Latīnē respondet sē Chrīstiānum et Hispānum esse. Cui cum
Rōbinson sclopētum manuārium gladiumque porrigat, ut ad pugnam
dirimendam ipse auxiliō sit Hispānus vix sclopētum gladiumque
accēpit, cum furōre percitus et recentiōre īrā, in barbarōs
impetum facit, et dum cēterī ad scaphās sē recipiunt, nōnnūllōs
cūnctantēs caedit. Jamque illī vēlīs rēmīsque aufūgēre.

Jam noster Crūsōeus, ut erat mītis vir animī campum circumiit,
sī forte cuiquam barbarōrum adhūc spīrantium posset succurrere.
Plūrimī autem exspīrāverant ; cēterīque, inter manūs ejus vīnum
vulneribus īnstillantis, animam efflant. Vīgintī barbarī mortuī
erant, nec vulnerātus quidem victor alteruter fuerat.


Caput Vīcēsimum Tertium

Friday patrem suum invenit — Cōntiō convocāta — Lēgātī missī —
Īnstitūtae lēgēs — Spēlunca — Mōnstrum.

Rōbinson cupidus scaphae quam barbarī relīquerant īnspiciendae,
ad eam accessit, neque sine magnā admīrātiōne in illā invēnit
hominem alium, manibus pedibusque miserābiliter vīnctīs, mortuō
quam vīvō similiōrem.

Rōbinson statim solūtīs eī vinculīs, ut eum ērigat nītitur, quī
tamen neque stāre, neque loquī poterat ; flēbiliter potius
ingemēbat, ratus sē nunc ad mortem trahī. Cum ille gente
barbarus, nōn Eurōpaeus esset, Rōbinson socium vocat mortuōrum
corpora congerentem, ut patriō sermōne hominem alloquātur. Vix
autem Friday captīvum cōnspexit, cum spectāculum ejusmodī
īnsecūtum est quod neque Crūsōeus neque Hispānus ille sine
lacrimīs intuērī possent. Scīlicet Friday subitō quasi
lymphātus, in captīvī amplexūs prōvolāre, eum ōsculārī, urgēre ;
clāmāre, rīdēre, exsultāre, saltāre, flēre, manūs torquēre,
iterumque exclāmāre, āmentem* dēnique modīs omnibus referre. Diū
quoque et multum Rōbinson socium prius interrogāvit quam ille
hoc ūnum breviter dominō respondisset : “ Ecce pater meus ! ”

Jam vērō quibus modīs optimus ille juvenis laetitiam pietātemque
ostenderit, verbīs nēmō dēscrībere potest. Vīciēs ē scaphā in
terram, ē terrā in scapham prōsilit. Crūsōeus vīnī aliquantulum
quod in lagēnā reliquum habet, fīliō trādit, quō patris membra
tumentia foveat. Tum paululum sēcessit ut Friday līberius sēsē
tōtum daret laetitiae.

Regressus tandem, interrogat an cibum aliquem patrī praebuerit ;
tum respondentī sē minimē adhūc dē hōc cōgitāsse, Rōbinson
jentāculum suum statim offert, quod hic patrī trādidit. Tum
repente ē scaphā prōsiluit, atque ita celeriter prōcurrit ut jam
extrā cōnspectum esset prius quam erus eum posset interrogāre.
Mox autem reversus est, manū alterā urceum aquae plēnum, alterā
pānem cāseumque tenēns. Illum patrī, hunc dominō porrigit ut
jentāculum quō ille sē dēfraudāverat compēnsāret. Senex aquā
gelidā subitō recreātus est ; quippe quī sitī excruciātus in eō
erat ut prōrsus dēficeret.

Jam Rōbinson ad Hispānum in grāmine prōstrātum languentemque sē
convertit ; istum quoque ā sociō pōtū cibōque reficiendum
cūrāvit. Tum illum ad scapham dēdūcit in quam (tormentō,
sclopētīs, spoliīs, interfectōrum onerātam), Friday saltū sē
dedit ; tamque vēlōciter, ventō quamvīs adversō, eam rēmīs
impulit ut Crūsōeus nāvigantis cursum in lītore pedibus vix
aequāret.

Proximō diē Crūsōeus comitēs convocāvit, ut rem quae diūtius
differrī nōn poterat conjūnctīs vīribus perficerent.

Scīlicet verendum erat nē ē malignīs vapōribus jacentium in
campō cadāverum pestis fūnesta exorīrētur. Itaque cūnctī, suā
quisque īnstrūctus secūrī, conveniunt, caesīsque lignīs, corpora
dēfūnctōrum Rōmānō mōre combūrunt. Interim Friday patrem suum
docuerat quantum gentēs bene morātae ab hūmānā carne
abhorrērent. Quod quidem mīrum senī prīmō vīsum est. Fīlius
autem expositīs omnibus quae ipse ā dominō accēperat, brevī
patrem eō addūxit ut mōrem istum immānem āversārētur. Senem
illum Sunday proptereā Crūsōeus appellāvit quod diē hebdomadis
prīmō, seu “ Sunday, ” eum servāverat.

Jam ille ūniversōs in cōntiōnem vocat, in quā Friday iterum
interpretis mūnere, cum ergā Hispānum, tum ergā senem Sunday
fūnctus est. Hispānus prīmum dē aliīs loquitur captīvīs. Tum
Crūsōeus haec : “ Ō amīcī, quōs Deus sociōs mihi adjūnxit, omnia
nunc possidēmus quae ad bene beātēque vīvendum requīruntur. Sed
numquam equidem hīs bonīs tranquillō animō et quiētō fruī poterō
quamdiū intellēxerō aliōs esse hominēs quī, cum ā nātūrā jūs
aequum illīs fruendī accēperint, inopiā tamen et miseriā
afficiantur. Hoc igitur ā vōbīs petō ut suam quisque sententiam
dīcat mōnstretque quā potissimum ratiōne eōs in societātem hujus
nostrae condiciōnis ascīscāmus. ”

Haec fātus, ūnumquemque sententiam prōferre jubet. Hispānus sē
vel ūnum eōs, in scaphā dē hostibus captā, adductūrum
pollicētur. Sunday profitētur sē idem facere parātum. Friday
autem cēnset satius esse patrem suum senem manēre, optatque ut
sibi liceat Hispānō sēsē addere. Tum nōbile patrem inter et
fīlium fuit certāmen, utrī potissimum contingeret vītae
perīculum adīre. Itaque Rōbinson coāctus est, ad rem dirimendam,
ut sententiam ipse suam dīceret, cui omnēs laetī
obtemperāvērunt. Haec erat, ut Hispānus cum Sunday
proficīscerētur, Friday autem apud sē remanēret. Addidit vērō,
priusquam ambō illī in viam sē cōnferrent, necesse esse ut,
arātō agrī deciēs majōre spatiō, sēmina sererentur ; auctō enim
colōnōrum numerō, vīctum quoque necessārium augendum esse.
Itaque per aliquot hebdomadēs continuās agricola quisque factus
est, operāriōrumque dīligentiā fēlīciter omnia et cito cōnfecta
sunt ; cūnctīsque intrā quīndecim diēs absolūtīs, cōnstitūtum
iter parātur.

Sed prius quam proficīscerētur, Hispānus probī grātīque in
Crūsōeum animī documentum ēdidit, quod et prūdentiam ejus
mōnstrāvit. Nam cōnfessus est populārēs suōs, ipsīus īnstar,
esse rēmigēs dē plēbe*, rude genus et incultum ; neque sibi
eōrum mentem adeō perspectam esse, ut spōnsor fīat dē illōrum
fide ac voluntāte ; itaque sē optimum cēnsēre, ā Rōbinsōne sīcut
ā dominō lēgēs cōnstituī, neque quemquam in īnsulam addūcendum
esse, nisi prius lēgibus illīs sēsē obstrīnxisset. Quam ob rem
Crūsōeus, laetus hospitis fide, ejus cōnsiliō obsecūtus est. Hīs
autem verbīs lēgēs scrīptae sunt.

“ Quīcumque in īnsulā vīvere, atque in partem commoditātum quās
illa praebet admittī cupit, eum oportet :

“ Voluntātī dominī illīus īnsulae in omnibus oboedīre,
cūnctīsque īnstitūtīs, quae ille ad salūtem commūnem cīvium
prōmovendam praecēperit, obtemperāre.

“ Vītam agere in labōre, temperantiā, honestāte ; nēmō enim in
hāc īnsulā vītam dēget quī aut ignāviae, aut luxuriae, aut ūllī
turpitūdinis generī sē dederit.

“ Abstinēre ab omnī rixā ; sīquis autem injūriam accēperit, in
propriā causā jūdex ipse nē fuerit, sed eam aut ad īnsulae
dominum dēferet, aut ad eum quī jūdex ab illō cōnstitūtus
fuerit.

“ Omnēs labōrēs ad commūnem ūtilitātem necessāriōs libenter
suscipere, et sī rēs postulābit, dominō, vel cum vītae
discrīmine, opem ferre.

“ Sī quis ūllam ex hīs lēgibus aequissimīs violāre ausus fuerit,
cēterī cōnsentientēs aut eum cōgent ut pāreat, aut ex īnsulā in
perpetuum ējicient.

“ Nēminem vērō nōn hortāmur ut hās condiciōnēs sēriō perpendat,
nōmenque nē subscrīpserit, nisi prius statuerit illīs quam
studiōsissimē obtemperāre. ”

                              “ Rōbinson Crūsōeus. ”

Hās lēgēs scrīptās Hispānus in vernāculum sermōnem vertit. Quō
factō, ille et calamīs et ātrāmentō īnstruitur, ut populārēs suī
anteā nōmina lēgibus prōpositīs subscrībant quam proficīscantur.
Tum viāticīs scaphae impositīs, magnā cum pietāte valedīcunt
Rōbinsōnī sociōque et vēla faciunt.

Hīs perāctīs, Crūsōeus, comite Friday, forte vēnātūrus in
itinere nōn longē prōcesserat, cum canis stetit lātrāns ad īmam
rūpem arbustīs cōnsitam. Accēdunt ambō propius hiātumque in rūpe
vident adeō artum ut irrēpere, neque tamen ingredī possent.
Crūsōeus socium temptāre jussit num per hiātum istum posset sē
immittere.

Quī caput cum vix admōvisset, horrendō clāmōre retrāxit, tum
Rōbinsōnis admonitiōne nē audītā quidem, āmentis īnstar aufūgit.
Ille tandem eum assecūtus causam fugae rogat : “ Heu ! heu ! ”
respondit Friday, “ fugiāmus ! mōnstrum horrendum vīdī, ingēns,
ārdentibus oculīs, faucibus tantīs ut nōs ambō simul absorbēre
possit. ” Cui dominus : “ Ehem ! ” inquit, “ faucēs satis amplās
dīcis ; attamen ipse rem explōrābō. ” “ Ō domine, ” (haec
exclāmat servus, dominō ad pedēs prōvolūtus), “ per tē Deum
obsecrō ; nōlī hoc facere ; tē mōnstrum illud dēglūtiet ; tum
miser Friday dominō orbātus erit. ” Rōbinson subrīdēns
interrogat, an ipse ab illō dēvorātus fuerit. Quī cum
obmūtēsceret, domum jussit festīnāre, ut lampadem accēnsam
peteret. Ipse ad spēluncam reversus sclopētō armātus, ad ōstium
sē collocat.

Intereā Friday cum lampade redit, dominumque iterātīs precibus
ōrat nē mortī certae ultrō sē objiciat ; ille autem quī rē
dēlīberātā timōris expers erat, hortātur socium ut animō
cōnfīdat. Tum lampadem sinistrā, sclopētum dextrā tenēns,
mōnstrō fortiter obvius fertur. Capite vix immissō, ad dubiam
lampadis lūcem ipse quoque aliquid cōnspicātus est quod sibi
horrōrem incussit ; neque adeō tamen aufugere voluit ; sed
admōtā propius lampade, perspexit nihil illud esse nisi lamam
aetāte frāctum et seniō mox interitūrum.

Cum igitur Rōbinson circumspiciendō nihil dēprehendisset propter
animal illud minimē timendum, vocātō ad sē Friday, penitus in
spēluncam irrēpsit. Hic etsī vehementer trepidabat, nōn potuit
dominum ducem nōn sequī, neque ibi sine admīrātiōne vīdit
quantopere propter ipsīus terrōrem mōnstrum in majus crēvisset.

Cum jam lama in eō esset ut ageret animam*, Rōbinson illum ex
antrō āmovet quem, cum exspīrāverit, terrā obruat. Mox locō
explōrātō antrum satis amplum et jūcundum inveniunt. Ex quō
magnam in posterum ūtilitātem sē captūrōs spērābant ; hoc enim
statim Rōbinson ēlēgit domiciliō ubi, fervidissimō sōlis aestū,
frīgus captāret. Itaque missus est Friday ut īnstrūmenta
afferret ; quōrum ope coepērunt ōstium antrī amplificāre ; atque
hōc opere tempus nōn sine jūcunditāte cōnsūmpsērunt.


Caput Vīcēsimum Quārtum

Nāvis anglica appulsa ad īnsulam — Quō cāsū — Magna Crūsōeī in
praefectum merita — Spēs līberātiōnis.

Intereā accidit ut Hispānus et Sunday octo jam diēs āfuissent
necdum rediisent. Friday saepissimē nunc ad montem prōcurrēbat,
nec tamen, quamvīs intentīs intuērētur oculīs, quidquam
cōnspiciēbat. Forte tandem cum Crūsōeus domī versābātur, ecce
subitō redit ille ac procul : “ adveniunt ! ” inquit,
“ adveniunt ! ” Hōc nūntiō laetus, dominus ad collem properat.
Inde ē longinquō scapham ad īnsulam tendentem prōspicit. Sed
incertum sē esse profitētur num haec esset ea quam spērāvissent.
Friday expalluit ; Rōbinson iterum speculātur. Scīlicet
Eurōpaeāna erat nāvicula albīque hominēs in eā armātī. Extemplō
sociī alium collem cōnscendunt, certiōra vīsūrī. Quantus vērō
fuit stupor cernentium nāvem ingentem Anglicam, ad ancoram
cōnsistentem.

Tum Rōbinsōnis animus admīrātiōne, metū, laetitiā, invicem
afficitur. Hinc enim gaudet spē līberātiōnis, inde vērō stupet
metuitque, quod in dubiō esset quō cōnsiliō nāvis ista hūc
appulisset. Itaque veritus nē pīrātae essent, in colle arboribus
virgultīsque cōnsitō sē sociumque collocat in speculīs*. Inde
cernunt scapham ūndecim hominibus onerātam ad lītus appellere,
quōrum octo armātī erant, trēs reliquī inermēs vīnctīque. Hī
quidem vix in lītore expositī vinculīs solūtī sunt. Ūnus ex
illīs misericordiam armātōrum implōrābat. Reliquī duo manibus
sublātīs ā Deō auxilium et salūtem petere vidēbantur. Quibus
cōnspectīs, Crūsōeus perturbātus et anceps cōnsiliī stetit. At
brevī nōn sine horrōre videt nōnnūllōs nautārum strictīs gladiīs
necem captīvō intentāre, ac deinde tribus captīvīs relictīs
proximum nemus petere. Illī intereā sedēbant maestō dējectōque
vultū, incertī quid deinde futūrum esset. Tum Crūsōeus, cujus in
mentem aliēnīs malīs propria revocābantur, miserīs istīs
hominibus vel suae vītae perīculō opem ferre statuit. Igitur
Friday jubētur sclopēta, gladiōs, apparātum tormentārium quam
celerrimē afferre ; ipse remanēre satius dūxit*, speculātūrus
quae sequerentur. Cūnctīs igitur ad pugnandum parātīs, magnō cum
gaudiō nostrī animadvertunt nautās vagātōs in umbrā passim
recubāre ut somnō, diēī fervidissimō tempore, indulgērent. Tum
Rōbinson, cum paululum exspectāsset, animō audācī ad miserōs
illōs accēdit. Quī cum āversī sedērent, attonitī stupuērunt,
audītā vōce subitō haec clāmantis : “ Quīnam virī estis ? ” At
illī exsilīre, fugamque parāre. Crūsōeus Anglicō sermōne
hortātur nē timeant ; sē servātōrem adesse, et dē patriā, dē
malīs, et quid opis ipse ferre posset interrogat. Cui “ Germānī
sumus, ” respondet ūnus quī Anglicam linguam intellegēbat.
“ Nautae meī, conjūrātiōne factā, nāvī meā potītī sunt. Prīmō
statuerant mē cum virīs istīs bonīs interficere ; tandem vītam
dēprecantibus concessērunt. Vīta autem in hāc īnsulā dēsertā,
inopiā et miseriā peritūrīs, ipsā morte acerbior est. ” “ Ego
vōs, ” huic Crūsōeus respondit, “ ē rēbus hīs tam miserīs
expediam, vel ipsīus capitis meī perīculō ; sed duplicī lēge :
scīlicet ut tū, dum hīc habitēs, cum tuīs mihi pāreās ; deinde
ut, sī nāvem tuam tibi restituere mihi contigerit, mē meōsque in
Angliam revehās ”. Quae cum praefectus prōmīsisset, tum sclopētō
ūnumquemque gladiōque armāvit, eā tamen condiciōne nē quis iīs
ante ūterētur quam ipse jussisset. “ In scelestōs istōs
hominēs, ” addit ille, “ somnō nunc sōpītōs et passim jacentēs
invādēmus ; sed ita ut minimē cruenta victōria sit. ”

Tum illī tōtī ab lūctū versī in īram, ducem secūtī sunt, et
Friday sēcum ferēbat laqueōs quibus ligātī fuerant. Jam ad
proximum accēdunt, in faciem prōstrātum et somnō tam altō
oppressum ut, manibus pedibusque vīnctīs, ōs eī prius
obstrūxerint quam penitus experrēctus sit. Manibus tum ā tergō
revīnctīs, immōtum eum manēre jubent ; minātī sē eum, sī vel
minimam vōcem ēdat certē jugulātūrōs esse. Quō factō, ad alterum
properant, quem ligātum pariter eadem minātī supīnum collocant.
Et jam sex in vinculīs erant, cum postrēmī duo subitō experrēctī
surgunt et arma corripiunt. “ Ō scelestī, ” (ita exclāmat
Rōbinson), “ cernite sociōs, arma abjicite ! perībit quī
cūnctātus erit. ” Haec cum intonuisset illī gladiīs abjectīs in
genua sē prōsternere, supplicēsque dēlictī veniam ā praefectō
petere. Atque hīs etiam manūs nōdīs implicantur. Tum Crūsōeus
jubet ūniversōs in spēluncam contrūdī, ōstiōque validīs arborum
rāmīs obstrūctō, mandat cūstōdī ut interficiātur sī quis
claustrum cōnētur perrumpere.

Deinde sociī factō agmine ad scapham sē cōnferunt quam vectibus
admōtīs in siccum prōtrahunt, et carīnam deinde perforant. Sub
hōram post merīdiem tertiam, tormentī fragōre temptant ut nautās
ex īnsulā revocent. Quō signō ter repetītō cum nēmō rediisset,
altera scapha ē nāvī profecta est ad īnsulam. Tunc Crūsōeus cum
sociīs in collem sē recipit. Scaphā appulsā, nautae ad priōrem
currunt quam cernunt in siccō perforātam. Cōnfestim
circumspicere, sociōs nōmine vocāre, neque tamen quisquam fuit
quī respondēret. Illī decem numerō erant, armātī omnēs. Rōbinson
quī ex praefectō accēperat inter captīvōs trēs esse quī nōn nisi
metū coāctī vēnissent in sceleris societātem, Friday
gubernātōremque ad eōs mittit ; cumque illī veniam ōrāssent
impetrāssentque, armīs redditīs, eōs quae ipse praeceptūrus sit
sēdulō exsequī jubet.

Interim quī prīmī advectī fuerant clāmōrem sustulēre. Redditur
et major ā Crūsōeī commīlitōnibus ; hōc enim modō ille jusserat
ut advenae in nemora allicerentur. Illī scīlicet vōce
respondentium vix audītā, sparsī hinc inde per silvās vagantur.
Sed nūllō repertō, cum jam advesperāsceret, ad scapham redībant,
cursū et vānō errōre fessī. Atque ut quisque occurrit excipitur
ab īnsidiantibus, quōrum in manūs captīvī sex incidērunt. Cum
quattuor aliī reverterentur, mittitur ad hōs quīdam nautārum in
grātiam receptōrum, interrogātūrus an sponte armīs abjectīs sē
submittere velint ; nī facerent, īnsulae prōcūrātōrem, trīgintā
abhinc passibus, quīnquāgintā mīlitēs ex arce ēdūxisse quī ipsōs
caederent. Tum Rōbinson armōrum strepitum ūnā omnēs ēdere jussit
ad verba lēgātī cōnfirmanda. Itaque illī nōn vī sed arte
vincuntur. Mox quīdam ex iīs haec rogat : “ An vērō dēlictī
veniam impetrātūrī sumus ? ” Cui praefectus in virgultīs latēns
sīc acclāmāvit : “ Vōcem meam agnōscis, Thōmā Smith ! Sī īlicō
arma ē manibus ceciderint, vītam omnēs habēbitis, Atkins
exceptō ”. (Ille enim sēditiōnis concitor fuerat.) Tum ūniversī
statim arma abjicere. Atkins ipse praefectum obtestātur ut sibi
parcat ignōscatque ; commūne enim esse omnium scelus. Praefectus
respondet, sē (quod ūnum posset), prōcūrātōris eum clēmentiae
commendātūrum.

Quō factō, Friday cum nautīs ad illōs vinciendōs mittitur. Jam
Crūsōeus, quī prōcūrātōris persōnam sustinēbat, cum praefectō
accessit. Hic autem dē captīvīs eōs ēlēgit quibus tālēs esse
mōrēs nōverat ut ipsōs sceleris commissī vērē paenitēret ; hī ad
arcem, cēterī ad spēluncam dūcuntur. Ex iīs quī in antrum anteā
conjectī erant duōs etiam addūcī jussit, dē quibus quoque bene
spērābat. Quōmodo autem cum illīs ēgerit et quae posteā
acciderint, mox nārrābimus.


Caput Vīcēsimum Quīntum

Fundāta colōnia — Crūsōeus relinquit īnsulam — Quod accidit in
patriam redeuntī — Quōmodo vītam deinde honestam et beātam
dēgit.

Quibus ignōtum fuerat, hī ante arcem collēctī decem erant.
Crūsōeus haec profitētur : eā lēge ipsōs sēditiōnis veniam
impetrātūrōs ut praefectum lēgitimum in recuperandā nāve
adjuvent. Quae sententia etiam captīvīs dēnūntiātur. Tum
captīvīs simul et līberīs ūnā colloquendī* cōpia data est, ut
sēsē mūtuō in fide servandā cōnfirmārent, cum haec sōla sontibus
salūtis via patēret. Interim fabrō lignāriō* mandātur ut
alterīus scaphae perforātae carīnam reficiat. Tum altera
praefectō, altera gubernātōrī trāditur, nautīs inter utrumque
dīvīsīs, cūnctīque apparātū bellicō īnstrūctī vēla faciunt.

Crūsōeus, cujus fortūna ex ēventū hujus inceptī pendēbat, tantā
animī perturbātiōne et sollicitūdine agitābātur, ut stāre ibi
nescīret ; nunc in spēluncā sedēre, nunc in collem ascendere, et
quia noctū oculōrum dēficiēbat ūsus, auribus captāre sī quid
forte ē nāve audīret. Augēbātur enim sollicitūdō exspectātiōne
signī dē quō inter eōs convēnerat. Triplex scīlicet fragor ille
nōndum audītus erat, mediā jam nocte ingruente.

Et jam spēs omnis abierat, cum ē longinquō subitō sonitus fit.
Crūsōeus quasi ē somnō repente excitātus, aurēs ērigit. Sequitur
alter fragor et deinde tertius. Nunc cōnstat nāvem esse
expugnātam, nunc certō in Eurōpam profectūrus est. Tum āmēns
laetitiā dēvolāre, socium in grāmine recubantem excitāre,
amplectī, deinde ad arcem currere, sarcināsque raptim colligere.
Diē nōndum exortō, ad collem rūrsus properat, eōque ubi nāvis in
ancorīs cōnsistēbat oculōs intendit. Brevī cōnspicit praefectum
nāvis, quī collem nōnnūllīs comitantibus cōnscendit. Rōbinson
ūnō impetū ejus in amplexūs prōvolat. Tum praefectus nārrat sē
nāve fēlīciter admodum potītum esse, occīsō nūllō neque
vulnerātō quidem ; obscūrā enim nocte ita ēvēnisse, ut neque
agnōscerētur ipse, neque comitēs ā nāve prohibērentur.
Turbulentissimōs sēditiōnis auctōrēs sibi quidem obstitisse, sed
captōs in vincula fuisse conjectōs. Hīs dictīs, cibōs quōsdam
lautiōrēs ē nāve afferrī jubet, laetīque omnēs jūcundissimō
convīviō recreātī sunt.

Deinde praefectus Crūsōeum rogāvit quidnam nunc sibi faciendum
mandāret, quō ipsī grātiam persolveret. Huic ille “ praeter
hesterna prōmissa ” ait, “ haec tria tē rogābō. Prīmum quidem ut
hīc commorēris, dōnec pater sociī meī redierit ; tum ut mē
meōsque in nāve excipiās ; dēnique ut sēditiōnis auctōribus
veniam dēs. Haec sōla dēlictī poena sit ut in hāc īnsulā
dēserantur. ”

Praefectus haec pacta servātūrum sē pollicitus, captīvōs addūcī
jubet, pessimīsque eōrum dēsignātīs poenam irrogātam*
dēnūntiat ; neque illī sine laetitiā hoc audiērunt, cōnsciī
quippe tantī admissī facinoris. Crūsōeus eōs mox docuit quōmodo
vīctus petendus esset, illīsque rēs suās omnēs relictūrum sē
prōmīsit.

Dum noster haec loquitur, Friday magnō cursū anhēlāns nūntiat
patrem cum Hispānīs advēnisse. Cūnctī igitur illīs obviam
properant. Friday cēterōs praegressus in amplexūs patris
praecurrerat. Crūsōeus nōn sine admīrātiōne duās mulierēs inter
advenās cōnspexit ; Sundayque interrogātus docet uxōrēs esse
duōrum Hispānōrum, quās illī in ipsā regiōne dūxerant*. Hī vērō
ubi audīssent Rōbinsōnem mox profectūrum, nōnnūllōsque rēmigēs
in īnsulā relictūrum esse, rogāvērunt ut sibi quoque licēret in
eā remanēre ; sē enim omnibus audītīs quae aliī memorāverant
jūcundiōrem illā sibi sēdem nōn optāre. Quibus precibus ille
libentissimē annuit ; gaudēbat imprīmīs quod duōs hīc spectātā
probitāte virōs relictūrus esset. Spērābat enim fore ut eōrum
operā et exemplō cēterī ad bonam frūgem* redūcerentur. Hāc mente
aliōs omnēs eōrum auctōritātī subjicere cōnstituit.

Itaque ūniversōs arcessī jubet ; sex Anglī erant et duo Hispānī
cum uxōribus. Quibus convocātīs suam Crūsōeus hīs verbīs
voluntātem dēclārāvit : “ Nēminem fore spērō, quī mihi jūs
dēneget dē rēbus meīs, hāc quidem īnsulā cum omnibus quae in eā
sunt, arbitriō meō statuendī. Optō autem ut omnium cujusque
vestrum quī hīc remānsūrī estis condiciō sit beātissima ; quam
ob rem vōbīs certās lēgēs nōn habentibus meum est īnstituere,
vestrum autem sequī.

“ Haec igitur accipite.

“ Hōs ambō Hispānōs ego meōs in īnsulā vicāriōs cōnstituō. Hī
praecipient, vōs pārēbitis. Hīs committō apparātum omnem
bellicum, atque īnstrūmenta omnia ; eā tamen lēge ut illī vōbīs
necessāria praebeant, vōs autem cum iīs honestē in pāce vīvātis.

“ Prīncipiō Deum colite ; nūlla enim cīvitās firma, nisi
fundāmentum sit amor Deī.

“ Proxima pietātī sit jūstitia. Jūs suum cuique tribuātur ; neu
cuiquam nocueritis.

“ Dē cēterīs ambō Hispānī vīderint. Illī fīnēs agrīs
assignābunt, jūraque, prout rēs postulābit, et prīvāta et
pūblica statuent.

“ Ōlim* fortasse licēbit dē vōbīs nūntium accipere ; fortasse mē
aliquandō juvābit extrēmum in hāc īnsulā mihi cārissimā vītae
tempus agere. Vae illī quī intereā hās lēgēs meās ēverterit. Eum
ego in cymbā impositum flūctibus saevissimā tempestāte agitātīs
trādam hauriendum. ” Hīs audītīs, assēnsēre omnēs sēque
oboedientēs futūrōs esse pollicitī sunt.

Tum noster ea notāvit quae sēcum āveheret : vestem ē pellibus ā
sē ipsō cōnfectam, cum umbellā ; hastam propriā quoque arte
perfectam, arcum, secūrimque siliceam ; psittacum, canem
villōsum, lamāsque duōs ; quae īnstrūmenta, cum esset
sōlitārius, fabricāverat. Hīs cūnctīs in nāvem trānslātīs,
secundō spīrante ventō, proficīscī proximō diē cōnstituunt.
Jamque tempus adest. Tum Crūsōeus eōs quī remānsūrī erant ad
concordiam pietātemque sequendam dēnuō hortātus, ultimum valē
clāmat, et cum comitibus Friday et Sunday nāvem cōnscendit.

Fēlīcissimus ad Hamburgum cursus fuit. Cum nāvem Crūsōeus
opportūnē hīc invēnisset Londīnium tendentem, ā Germānicae nāvis
praefectō discessit, atque alteram cōnscendere properāvit. Haec
brevī solvit ancorās. Dulcissima jam Crūsōeī patria ē longinquō
cernitur. Jam in ōstium Tamesis advēnēre, cum subitō saeva
tempestās exoritur nāvemque vī magnā in ōram conjicit. Tum
quidquid valet dīligentia, quidquid perītia, adhibētur ; sed
frūstrā ; ventī furor, omnī cōnātū* major, nāvem abreptam in
harēnās agit tantā vī ut carīna disrumperētur. Irruit extemplō
in eam ingēns aquae vīs, adeō ut dē salūte omnēs dēspērārent ;
nāvigantibus vix datur cōpia in scaphās dēsiliendī ut mortī, sī
fierī possit, sē ēripiant.

Sīc igitur Rōbinson cum dēnuō naufragium fēcisset, miser in
portum proximum advēnit, neque quidquam servāvit praeter canem
quī vectum in scaphā dominum natandō secūtus est, et psittacum
in umerō ejus sedentem. Multīs post diēbus, certior factus est
umbellam vestemque pelliceam repertās esse.

Portus ille ad quem appulerat scapha octo mīlia passuum ā
Londīniō aberat. Audiit patrem suum senem bonā valētūdine ūtī,
mātrem vērō, fēminam optimam, obiisse. Quod quidem gravissimō
eum dolōre affēcit. Jam Eborācum profectus, vīgintī quattuor
hōrārum spatiō eō advēnit. Cum sequente cane et psittacō umerō
īnsidente in terram dēscendisset, per circumfūsam spectantium
turbam in hospitium proximum sē contulit. Inde nūntiō ad patrem
missō, cūrāvit nē senex ille optimus fīlium reducem nimis subitō
revīseret neu, tantae nōn capāx laetitiae, mortem occumberet.

Jam fīlius ipse per platēās satis sibi cognitās ad patriōs
penātēs prōvolat, domumque assecūtus in patris gaudiō
trepidantis amplexūs ruit. “ Mī pater ! ” “ Mī fīlī ! ” haec
tantum ambō ēloquī potuērunt. Mūtī, trepidī, spīritū interclūsō,
alter alterīus ē collō pendent, dōnec vīs benigna lacrimārum
animum utriusque levāvit.

Intereā Friday mīrātur frequentem* tēctīs urbem stupetque
inhiāns innumera rērum mīrācula quae nunc undique oculīs
obversantur. Quōrum aspectū satiārī nōn potuit. Ac prīmō diē
nūllam rem ab aliā distinguēbat ; tanta enim animī perturbātiō
erat ut hebēs oculīs et animō esset.

Pater Rōbinsōnis īnstitor erat. Proptereā optāvit ut fīlius in
mercātūrā exercērētur, hērēs patris īnstitūtus. Sed fīlius ad
labōrem indūrātus patrem rogāvit ut sibi licēret fabrōrum
tignāriōrum* artem discere. Itaque cum sociō tignāriī cujusdam
disciplīnae sē trādidit, atque brevī uterque in eā arte tantum
prōfēcerat ut ipsī magistrōrum dignitātem assequerentur. Quō
factō, officīnā commūnī īnstitūtā, amīcitiam inter sē, summō
studiōrum voluntātumque cōnsēnsū, ad extrēmum vītae diem
coluērunt. Et sīc perpetuā tranquillitāte, sānitāte, industriā,
fortūnātī ambō vīxēre ad summam senectūtem, posterīque libenter
retinēbunt duōrum memoriam hominum, quī cēterīs documentō erunt
quōmodo suae quisque fēlīcitātis artifex esse possit.

↑Ut causās . . . ageret : plead in the law courts.
↑Rēctae ratiōnī cōnsentāneus : consistent with good sense.
↑Vereor ut concēdant : I fear they will not allow.
↑Siquidem . . . cōnstābit : since it will cost.
↑Conveniat : inform.
↑Altum tenent : get into the open sea.
↑Quod quisque . . . dējicerētur : every one held on to whatever
he could grasp, for fear of being washed overboard.
↑Antliās : the pumps.
↑Tormentōrum : cannon. (In classical Latin of course tormentum
means merely an engine for hurling missiles.)
↑Īnfimō . . . tabulātō : the hold.
↑Dōlia, mercium sarcinae : casks, merchandise.
↑Ut salūtī suae cōnsuleret : look after himself.
↑Quōcum versārētur : with whom he could consort.
↑Aureōs : would, at this date, be guineas.
↑Merās nūgās : mere trifles.
↑Vitrum . . . taeniās : glass, necklaces, knives, scissors,
hatchets, ribbons.
↑Fretum : channel.
↑Ventō reflante : the wind being contrary.
↑Tabulā nauticā : chart.
↑Vix . . . licēbat : there was hardly time.
↑Saccharī vectūram : cargo of sugar.
↑Dēprehēnsum : discovered.
↑Sūcī . . . guttae : some drops of juice squeezed from meat.
↑Vernantem cōpiam : flourishing abundance.
↑Caelī jūcunda temperiēs : delightful climate.
↑Retundunt : repress.
↑Stegam : deck.
↑Syrtem : a quicksand.
↑Palmae lātitūdine : a hand's breadth.
↑Reciprocāns : returning.
↑Tugurium : hut.
↑Vicem : fate.
↑Surculōs : young branches.
↑Ultima : the last extremity.
↑Miserābilī . . . articulō : wretched crisis.
↑Eōdemque : and also.
↑Īnstar parietis praeruptum : broken so as to be perpendicular
like a wall.
↑Aestuābat : got very hot.
↑Cubitum īre : to go to bed.
↑Genuālibus : with his garters.
↑Oleī . . . expressī : oil of sweet almonds.
↑Linī aut cannabis : flax or cotton.
↑Repetītō fustis ictū : by continual beating with a stick.
↑Saeptō : the hedge.
↑Tudiculae : a mushroom.
↑Aciem cuneō similem : a sharp edge like a wedge.
↑Typīs impressum : printed.
↑Exarātā : cut.
↑Līneīs mēnstruīs : lines marking a month.
↑Virgulae bālaenārum : whalebone.
↑Vīminibus salignīs : willow osiers.
↑Praevertit : anticipates.
↑Referrent : resembled.
↑Subrubrōs : pinkish.
↑Tūbercula : round lumps.
↑Arrīsisset : pleased.
↑Ungue . . . īnstrūctus : provided with a sort of hinder claw.
↑Quadriduum : of four days' length.
↑Sīcubi : if at any time.
↑Mālōs citreās : lemon-trees.
↑Calceāmenta tībiāliaque : boots and stockings.
↑Soccōs : shoes or slippers.
↑Verū . . . idōneōs : to carry the spit.
↑Ad haec cum : when in addition . . .
↑Ephippiīs subjectam : put under their saddles.
↑Īnfēcit : seasoned.
↑Caelī tempestās : weather.
↑Dēsaevierat : had become less wild.
↑Alere : keep alive.
↑Coquī . . . fūnctus : playing the part of a cook.
↑Sī suppetant . . . cōpia : if a man has an abundant supply of
all he desires.
↑Cujus . . . conquiēscam : in whose friendship with me I might
find repose.
↑Maculāsque : meshes.
↑Culicēsque : gnats.
↑Muriā condiendam : to pickle it with brine.
↑Praebuisset : might have supplied.
↑Identidem omnia expertus : after repeated tests.
↑Nec cōnstābat : nor was it clear.
↑Intextīs rāmālibus : with small branches woven together.
↑Flūctibus sēsē invicem . . . pellentibus : by the waves chasing
one another.
↑Aquīs subeuntibus : when it was high water.
↑Tūberibus sōlānōrum : potatoes.
↑Temere : without much reason.
↑Quippe quae : whereas, it . . .
↑Ut vōx faucibus haerēret : it could make no noise.
↑Subsultantēs : frisking.
↑Coāgulātō : curdled.
↑Īnserī : to be grafted.
↑In nūdam . . . excurrēbat : extended into a bare plain.
↑Quae mōliēbātur cōnsilia : the plans he was forming.
↑Certiōra vīsūrus : to get more certain information.
↑Rūdera : rubbish.
↑Solō ita mollī innīxum : rested on ground so rotten.
↑Operāriīs : labourers.
↑Culmō : with thatch.
↑Ārefierent : might be dried.
↑Cācabōs catīnōsque : saucepans and dishes.
↑Operam . . . nāvat : works hard.
↑Retractāret : did over again.
↑Praefīgeret : which he might fix on to . , .
↑Ālitēs : winged.
↑Exācta : finished.
↑Diffluēbant : were dropping to pieces.
↑Tignum : a long pole.
↑Vōcēs : words or expressions.
↑Calceōrum et tībiālium : boots and stockings.
↑Incīsīs . . . trājēcit : he cut holes and drew the thread
through.
↑Tunicam brācāsque : coat and breeches.
↑Obsitam : covered over.
↑Unde . . . redīre : from which they say no one returns.
↑Gradum corripere : to hasten its coming.
↑Nē interclūderētur : lest the perspiration should be checked.
↑Bulbum sōlānī frīxum : a dried potato.
↑Rōre madentium : dripping with dew.
↑Ūtilī . . . licēret : he could not devote some time to useful
occupation.
↑Nec temere : not unreasonably.
↑Furfure : from the chaff.
↑Superne : at the top.
↑Depsendō : by kneading.
↑Nōn ita contemnendum : by no means to be despised.
↑Cāseōs . . . premere : make cheese.
↑Querendī locus : reason for complaint.
↑Cum quōlibet animante : any living thing.
↑Trīticum : wheat.
↑Īnsertās : which he had planted.
↑Circumcīdere : prune.
↑Scopō : the target.
↑Objēcit sibi : he charged against himself.
↑Fingeret : he imagined.
↑Quam sibi videt, etc. : the shorter the way the better, he
thought.
↑Cōnsiliī compos : master of himself.
↑Rūsculum : his country seat.
↑Cuivīs ignāvō . . . fuisset : would have been clear to any
block-head.
↑Adaequāret solō : raze to the ground.
↑Cunīculum : an underground passage, like a rabbit's burrow.
↑Sēpositum : stored.
↑Inconditō : confused.
↑Necī addictōs : doomed.
↑Prōstrātum adortī : setting to work on him when he was on the
ground.
↑Siste gradum ! : stop!
↑Intorquet : lets fly.
↑Dē mediō tollerētur : should be put out of the way.
↑Expugnātōque : and having made themselves masters of it.
↑Intuentis : as he watched.
↑Hoc facere : to take the latter course.
↑Quid in spatiō . . . interjectō : what was going on in the
space intervening . . .
↑Nōndum vacāverat : there had not yet been leisure.
↑Lāneīs : woolly.
↑Rēgem agere : play the king.
↑Eā lēge : on this condition.
↑Vacāret : be ready to do.
↑Comitātū : a court, i.e., followers.
↑Spectātam : tested.
↑Helluōnum : gluttons.
↑Sarmentōrum : dry boughs.
↑Zēae : wheat.
↑Īnsitus . . . amor : innate desire for his own safety.
↑Carnī . . . assīderet : sit down to turn the meat on a spit.
↑Populāribus : fellow-countrymen.
↑Ut . . . vindicāret : that he bound Friday to himself as a
servant by a legal right.
↑Quō dēcrētō : this being decided.
↑Pālīs : stakes.
↑Mīrum quantum : it was wonderful how much.
↑Populārium amantior : more attached to his fellow-countrymen.
↑Nōn ūnīus : i.e., more than one.
↑Subāctīs : made soft.
↑Fīla ēdūcendī : of making yarn.
↑Habēre . . . ratiōnem : take account.
↑Terrae continentis : the continent.
↑Praesentius auxilium : more prompt help.
↑Incitātius : with greater impetus.
↑Male multārent : would ill use.
↑Perspectōs : thoroughly well known.
↑Aciē . . . dīrēctā : having turned his gaze eastward.
↑Centiēs superāre : was a hundred times bigger.
↑Strāgulīs : blankets, rugs.
↑Blandītam : fawned.
↑Supellēctilem : gear.
↑Cādōs : casks.
↑Orȳzae : rice.
↑Pulveris nitrātī : gunpowder.
↑Globulōrum plumbeōrum : bullets.
↑Sclopēta : muskets.
↑Caela : chisels.
↑Terebrās : gimlets.
↑Rādulās : razors.
↑Runcīnās : planes.
↑Forficēs : scissors.
↑Forcipēs : tongs.
↑Stanneam, cupream : of tin and copper.
↑Cistās : chests.
↑Ocreārum : leggings.
↑Sclopētōrum manuālium : pistols.
↑Vēnāticōs : for hunting.
↑Pyrothēcam : tinder-box.
↑Dēprōmptās : which he had brought out.
↑Manicīs : the sleeves.
↑Tubō opticō : a telescope.
↑Fūnem incendiārium : lighted tow.
↑Rīmulae : touch-hole.
↑Exspectātiōne Rōbinsōnis : than what Robinson had expected.
↑Collīneāverat : aimed.
↑Āmentem . . . referre : to be like a madman.
↑Rēmigēs dē plēbe : common sailors.
↑Ut ageret animam : give up the ghost.
↑In speculīs : on the watch.
↑Satius dūxit : thought it better.
↑Ūnā colloquendī : talking together.
↑Fabrō lignāriō : carpenter.
↑Irrogātam : ordained.
↑Dūxerant : married.
↑Ad bonam frūgem : good conduct.
↑Ōlim : some time or other.
↑Omnī cōnātū : than all they could try.
↑Frequentem : crowded.
↑Fabrōrum tignāriōrum : carpenters.

Transcriber’s notes

Notes for the first edition

Robinson Crusoe is a book that was adapted numerous times into
Latin, and it may be difficult to understand where each version
comes from. Here is a small genealogy :

Robinson Crusoe, by Defoe (1719) : the original English version
Robinson der Jüngere by Campe, German (1779) : cuts off many
digressions, partially rewrites the story, and presents it as a
story being told in a family, with many dialogues and moral
teachings
Robinson Secundus by Lieberkühn (1785)
Robinson Secundus by Gedike (1802) : corrections
Fata Robinsonis Crusoëi, then Robinson Crusoëus by Goffaux
(1807) : cuts off all the family part and keeps only the main
story
The Story of Robinson Crusoe in Latin by Barnett (1907) :
improves the text and cuts off many moral passages
Robinson Crusœus by Avellanus (1896) : corrections and notes
added
Robinsonius Minor by Nagel (1823)
Rebilius Cruso by Newman (1884) : rewriting from the general
ideas, and cutting off the digressions, with an emphasis on
vocabulary
Vita discriminaque Robinsonis Crusoei by Avellanus (1928) : no
version is currently available online but it appears that it
starts as a plain translation and then goes on as its own story
when Robinson arrives on the island
Some changes were made in the original text, as follows :

In splenunca habitat → In spelunca habitat
assuefacerat → assuefecerat
tandem ille adgredi → tandem ille aggredi (consistence with the
rest of the text)
ad lanam mulgendam → ad lamam mulgendam
utrumque statim agressus → utrumque statim aggressus
fasciculo saggittarum → fasciculo sagittarum
per densisimas frondes → per densissimas frondes
in loco nullis presidiis → in loco nullis praesidiis
Nunc autum absolutis → Nunc autem absolutis
quam celerime afferre ; → quam celerrime afferre ;
nulla erat Europeanorum → nulla erat Europaeanorum
aut decem aut duodecem → aut decem aut duodecim
indissolubili nodo adnectaret → indissolubili nodo adnecteret
cellae intexis ramalibus → cellae intextis ramalibus
duas ejusmodi texit → duas ejusmodi texuit
Multa vero facienda superant → Multa vero facienda supererant
generis humanis originem → generis humani originem
barbaris inruentibus → barbaris irruentibus (consistence)
Ipso die operi destinata → Ipso die operi destinato
Antea vero voluistis → Antea vero voluisti
Paullulum progressi → Paululum progressi (consistence)

Notes for the second edition

Various fixes have been made, such as transcriptions errors, new
spelling improvements (for the second version), and numerous
macron corrections.







*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK THE STORY OF ROBINSON CRUSOE ***


    

Updated editions will replace the previous one—the old editions will
be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for an eBook, except by following
the terms of the trademark license, including paying royalties for use
of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for
copies of this eBook, complying with the trademark license is very
easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation
of derivative works, reports, performances and research. Project
Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may
do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected
by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark
license, especially commercial redistribution.


START: FULL LICENSE

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE

PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase “Project
Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg™ License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™
electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person
or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™
electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the
Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg™ License when
you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country other than the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work
on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the
phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:

    This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
    other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
    whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
    of the Project Gutenberg License included with this eBook or online
    at www.gutenberg.org. If you
    are not located in the United States, you will have to check the laws
    of the country where you are located before using this eBook.
  
1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase “Project
Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg™.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg™ License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format
other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg™ website
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain
Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works
provided that:

    • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
        the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method
        you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
        to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has
        agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
        within 60 days following each date on which you prepare (or are
        legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
        payments should be clearly marked as such and sent to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
        Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg
        Literary Archive Foundation.”
    
    • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
        you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
        does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™
        License. You must require such a user to return or destroy all
        copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
        all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™
        works.
    
    • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
        any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
        electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
        receipt of the work.
    
    • You comply with all other terms of this agreement for free
        distribution of Project Gutenberg™ works.
    

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of
the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set
forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right
of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg™
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any
Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™

Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s
goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg™ and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org.

Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state’s laws.

The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West,
Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up
to date contact information can be found at the Foundation’s website
and official page at www.gutenberg.org/contact

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread
public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine-readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state
visit www.gutenberg.org/donate.

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate.

Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of
volunteer support.

Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.

Most people start at our website which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org.

This website includes information about Project Gutenberg™,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.