Kampstories

By C Louis Leipoldt

The Project Gutenberg eBook of Kampstories
    
This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and
most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this ebook or online
at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States,
you will have to check the laws of the country where you are located
before using this eBook.

Title: Kampstories

Author: C Louis Leipoldt

Release date: November 13, 2025 [eBook #77225]

Language: Afrikaans

Original publication: Pretoria: J. L. Van Schaik Bepk, 1924

Credits: Kobus Meyer, Emmanuel Ackerman, Jeroen Hellingman and the Online Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project Gutenberg


*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK KAMPSTORIES ***




                              KAMPSTORIES


                                  DEUR
                           C. LOUIS LEIPOLDT.


              Uitgewers: J. L. VAN SCHAIK BEPK., Pretoria.
                                 1924.








VOORWOORD.


Hierdie stories is in ons skoolkampe vertel, gewoonlik aan die jonger
kinders. Daar hulle byval gevind het, stuur ek hulle die wêreld in,
sonder verder verandering.

    C. L. L.

Pretoria, November 1923.








INHOUD.


                                           Bladsy.
    I.      Die Een Wat Blind Was               1
    II.     In die Slamaaierwinkel              6
    III.    Abdoel se Storie                   14
    IV.     Die Slim Kraai                     24
    V.      Die Klappertjie                    38
    VI.     Gorra en Gogga                     52
    VII.    Die Lui Seun                       61
    VIII.   Hoekom die See huil                75
    IX.     Waar die Reënboog vandaan kom      89
    X.      Die Arme Spook                     98
    XI.     Die Onnosele Boerseun             115








I.

DIE EEN WAT BLIND WAS.


Toe alles op die wêreld nog klein was—so klein soos die borsveertjies
van ’n tingtinkie—toe was daar twee wat rondgeloop het. Die een het
altyd vir hom kos gesoek en die ander was blind.

Die Een Wat Kos Gesoek het, was ’n jagter. Hy het gate gemaak om die
wild te vang, en hy het baie hard gewerk om nou en dan ’n stukkie kos
in die hande te kry. Want in dié tyd, my Kleinbasie, was kos baie
skaars. Nie soos vandag nie! Nou kry jy brood en blikkieskos en wat jy
wil hê, as jy net vra, want die oubaas is mos ryk, en kan op die boekie
koop in die winkel.

Maar in dié dae was daar nie boekies nie en nie eers winkels nie, en
dit was baie swaar om jou kos te kry. Dit het sweet-sweet gegaan,
Kleinbasie. ’n Mens moes jag en rondspring en selfs dan het jy maar min
beetgekry.

Die jagter het eindelik ’n spelonk gevind. Die spelonk was vol met
wild, amper net soos ’n byenes vol met heuning is.

Hy het gewag totdat die oues uitgekruip het, en toe het hy ingekruip en
die kleintjies doodgemaak.

„Vanaand eet ek lekker ... tjiep, tjiep, tjiep,” het hy gesê, en hy het
sy lippe nat gemaak met sy tong, want hy het hom verbeel dat hy al die
sous van die braaivleis kon proe.

Toe het hy die klein lykies van die kleintjies wat hy doodgemaak het,
uitgedra en ’n groot gat in die grond gemaak, waarin hy hulle wou
begrawe.

„Nou gaan ek brandhout soek,” sê hy, en hy het die veld ingeloop om
brandhout te soek.

Maar toe hy weg was om brandhout te soek, kom die ander een, die Een
Wat Blind Was, en hy struikel oor die gat.

„Maskas,” sê hy, „wat is dit dan hier? Ek moet voel.”

En die blinde voel met sy lang vingers, en hy voel die lykies.

„Maskas,” sê hy weer, want dit was omtrent die enigste ondeunde woord
wat hy van geweet het, „Maskas, die kêrel is mos ’n swaap.”

En hy wag toe tot die jagter kom. Die jagter het ’n armvol
brandhout—mooi rooibos-hout, wat altyd lekker kole maak, en ’n warm
vuurtjie gee, my Kleinbasie—en hy was moeg en uit sy humeur. Hy sien
die blinde een en sê kortaf:

„Naand.”

„Naand,” sê die blinde, en hy begin sommer: „Maar, Jagter, jy is tog ’n
swaap. Verekskuseer as ek dit sê, maar jy is tog ’n swaap. Niks anders
as ’n swaap nie. Sonder die minste begeerte om jou te beledig, Jagter,
moet ek sê jy is tog maar ’n swaap....”

„Nie so baie van die swaap nie, Blindeman,” sê die jagter, wat al
vererg geword het. „Anders breek ons konfytpotjie.”

„Ek wil maar net sê,” gaan die blinde voort, „en dit sonder om aanstoot
te gee, dat jy tog maar ’n swaap is....”

„Hoekom sê jy so?” vra die jagter en hy gooi sy brandhout op die grond
en rol sy hempsmoue op.

„Ja,” sê die blinde, „vra dit gerus. Hoekom? Net omdat ek sien dat jy
dink hierdie goed is bokkies, nè?”

„Wat is hulle dan anders?” vra die jagter.

„Hulle is mos veetjies,” sê die blinde. „Mak veetjies. Dié kan jy mos
nie sommerso opeet nie. As jy vanaand wil kos hê, moet jy nou maar weer
gaan jag.”

Die blinde het met soveel gesag gepraat, Kleinbasie, dat die jagter
dadelik gevoel het dat hy nie reg gedoen het nie—net soos jy voel,
Kleinbasie, as jy kwepers gesteel het, voordat hulle ryp is.

Die jagter het toe sy brandhout laat staan en hy het weer veld-toe
gegaan om te jag. Maar dié aand het hy niks gekry nie, want die bokkies
het al loop slaap.

Die blinde het by die gat bly staan, en het ’n bietjie as oor sy oë
gesmeer, wat hom weer siende gemaak het. Hoe dit gebeur het weet ek
nie, maar Kleinbasie moet maar vir my glo as ek vir Kleinbasie sê, dat
dit so geskied en so gebeur het. Nog wonderliker dinge gebeur mos elke
dag. Kyk hoe die groot waterlemoen groei uit die pit, wat so klein as
die top van Basie se pinkie is. Dis maar ewe wonderlik.

Toe het die blinde die lykies uit die gat geneem en daaronder het hy ’n
paar koeitjies en kalwertjies gekry. Hoe hy dit geprakseer het, weet ek
wrintig nie, maar dis wat die storie sê, arrie ja Kleinbasie; en as
Kleinbasie nie die storie glo nie, dan kan Kleinbasie maar loop speel.

Die blinde man het ’n ringmuur van bossies rondom sy kalwertjies en sy
koeitjies gemaak. Daarbinne het hy sy veetjies gehou.

„Dis my kraal,” het hy gesê, en hy het hom ingesmeer met vet—wat ’n
bietjie galsterig was—en het pronkerig rondgeloop. Baie verwaand was
daardie blinde man, wat nie meer blind was nie.

Maar op een dag kom die jagter terug. Hy het moeg geword om sonder kos
te jag en hy het gedink, dat hy maar weer by die veetjies in die gat
sou kom probeer om kossies te kry.

Hy sien die kraal en hy bekyk die vetgesmeerde blinde man, wat nie meer
blind was nie.

„Blinde broer,” sê hy, „dis mos my goed daardie.”

„Ag wat,” sê die blinde man, wat nie meer blind was nie. „Wat verbeel
jy jou? Die miere het al lankal jou goed opgevreet. Trap!”

„Maar dit lyk mos na my goed,” sê die jagter, wat nou gladnie meer so
vererg was nie, want hy was baie maer en baie honger—so honger dat hy
amper buikpyn van die honger gehad het.

„Lyk!” sê die blinde man—wat nie meer blind was nie. „Ja, baie dinge
lyk soos hulle nie is nie. Loop na jou grootjie!”

Nou, Kleinbasie, die blinde man wat nie blind was nie, was reg toe hy
gesê het dat baie dinge lyk soos hulle nie is nie, maar hy was nie reg
toe hy die jagter gesê het om na sy grootjie te loop nie. Want die
jagter se grootjie was al jarelank dood, Kleinbasie. Maar die jagter
was nou so honger, dat hy bang was en hy het weggeloop en probeer jag.
In dié dae was die veld so droog dat jy jou eie water moes saamneem in
’n kalbas, en hy het sy drinkwater vergeet. Daar was nie eers bossies
om te kou nie, want die blinde man se veetjies het al die gras en
bossies opgevreet.

Eindelik het die jagter mismoedig weer teruggekom.

„Daar’s niks nie, blinde broer,” sê hy, „en ek is tog so honger. Gee my
iets om te eet, anders vergaan ek.”

„Nee,” sê die blinde man, wat nie meer blind was nie, „waarom sal ek
vir jou kos gee? Jy het mos niks gewerk nie. Ek moet my veetjies oppas.
Trap!”

„Asseblief tog, blinde broer,” sê die jagter, „gee my net ’n bietjie
vet om my in te smeer. Die son brand tog so seer.”

„Dè,” sê die blinde man, wat nie meer blind was nie, „hier’s ’n
skraapseltjie vir jou.”

En hy gee hom ’n smeerseltjie vet.

Die jagter het hom probeer insmeer, maar hy was so maer en so moeg,
omdat hy so honger was, dat hy dit nie kon doen nie.

„Jy’s tog ’n swaap,” sê die blinde man, wat nie meer blind was nie. „So
kry jy dit nooit reg nie.”

„Wat moet ek dan maak?” vra die jagter.

„Jy moet dit eers op die vuur smyt,” sê die blinde man. „Dan word dit
sag. Dan kan jy dit insmeer.”

Die jagter het dit toe in die vuur gesmyt, maar die vet het so vinnig
opgevlam, dat dit sy hare verskroei het en die blinde man, wat nie meer
blind was nie, het so vererg geword dat hy hom amper in die vuur
gestoot het.

„Maskas, jy’s tog maar ’n swaap,” het die blinde man, wat nie meer
blind was nie, gesê. „Loop weg, anders maak jy nog dalk vir my en my
veetjies dood. Maak vir jou ’n boog en pyl uit ghnarraboshout en skiet
sprinkane. Dis al wat jy kan doen.”

Die arme jagter het weggeloop en vir hom ’n pyl en boog uit
ghnarraboshout gemaak.

Hy was die eerste Boesman.

Tenminste so sê die Boesmans ... en hulle behoort dit te weet,
Kleinbasie.

Want, arrie! party van hulle is slim!








II.

IN DIE SLAMAAIERWINKEL.


Ou Abdoel se winkel was ’n wonderlike plek.

Dit was klein genoeg en die toonbank het die meeste ruimte ingeneem.
Agter die toonbank was daar net ’n nou gangetjie en jy moes jou omdraai
om nie vas teen die rakke te loop nie. Tot bo aan die dak was die rakke
en algar was belaai met allerhande soorte goed. Daar was voersis, en
geruit, en sy, en geblomde satyn, en kruisbande gestik met rooi garing,
en pakkies—orals, orals. Op die onderste rakke was dose en kiste, en
rondom die mure was nog groter dose en nog groter kiste. Sommige van
die kiste was van kanferhout en op die rakke, tussen die negosie, was
harde kanferbolletjies, om die motte uit die wolgoed te hou.

Maar dit was die toonbank wat die interessantste van alles was.

Op die toonbank was daar skottels met gekonfyte vye en
waterlemoenkonfyt, suurvye en meebos, en, in die eerste somermaande,
rooi duinbessies wat van Groenpunt gekom het. Daar was stapels
gedroogde mootjies, en bokkoms, en ’n kom ingelegde vis, wat ou Abdoel
se vrou daar bo in Chiappinistraat gemaak het. En daar was klappers, en
piesangs, en, ook in die eerste somermaande, appelkose en vroeë
perskes, en later spanspekke. En kraaltjies in pierinkies, en
allerhande soorte ander goed, wat ’n mens nie kan opnoem nie, want dit
sou te lank neem.

En rondom die muur was daar blikkies met speserye—allerhande soorte. As
ou Abdoel een van die blikkies oopgemaak het, dan kon jy allerhande
soorte geure in die winkeltjie ruik—kaneel en naeltjies, en kalmoes, en
Turkse tabak, en kassia, mirre, moskaatneut, rooi en wit peper, gemmer,
en Smirna-gom, en balsem van Alexandrië, stekeltee, roosmaryn wat
gedroë was, stieraks, en borrie, en saffraan, en bergamot, en bowe
alles die sterk geur van kanfer. En as ou Abdoel ’n klein botteltjie
oopgemaak het, dan was die ruik nog sterker, nie alte soet nie, en nie
alte erg nie, maar tog so sterk dat jou oë amper daarvan getraan het.
En as hy nog ’n kleiner botteltjie, wat ’n glas stoppertjie gehad het,
en wat in sy gedraai was, rooi sy, met ’n geel stukkie lak daarop,
oopgemaak het, dan was die ruik so sterk dat jy moes nies.

In die eerste flessie was opodeldok, wat hard soos lak was, en in die
twede was roseolie, wat so dik soos heuning was.

„Dit kom uit Persië, Basie,” het ou Abdoel gesê, ná hy sy hande aan sy
rooi Slamaaiermussie afgevryf het. „Duisende, duisende rose om één
druppeltjie olie te maak. Stapels rose, Basie, en daarom kos dit so
baie geld.”

„Tjeld,” het hy eintlik gesê, want hy het amper gepraat soos ’n Jood.

„Hoeveel dan, die botteltjie, Abdoel?”

„Meer as wat jy her, Basie. Meer as hier op die toonbank lê.”

„Ag nee a, Abdoel.”

„Ek lieg mos nie, Basie. Sewe pond vyftien sjielings het hierdie
botteltjie gekos, en ek verkoop hom sikpens vir ’n smeertjie. Dan het
ek trippens wins op elke smeertjie, Basie.”

„As dit kalifa-tyd is,” sê outa Abdoel, „dan kom die vroumense my vra
vir smeerseltjies, en dan is my klandiesie groot. Maar hulle gebruik
nie baie nie. Nie soos in my land nie, Basie.”

„Waar is jou eie land, Abdoel?”

„Semarang, my Basie. Daar ver in die Ooste, waar die weer altyd in die
namiddae opsteek en waar dit altyd reën. Daarvandaan kom ek, maar ek is
al lankal hierso, en hierso sal ek bly tot ek sterwe, my Basie. Ek is
mos hadj.”

„Wat is dit, Abdoel?”

„Dis een wat na Mekka gewees het, Basie. Ek het pelgrimstog gemaak na
Mekka. Ek het in Jedda gesien waar Eva begrawe lê—’n groot graf, baie
groter as dié wat agter op die Leeukop staan of dié wat by die strand
is. Dertig voet lank. En ek was deur die woestyn, waar die trein glo
nou loop. In my tyd was daar nog nie ’n trein nie. Ons moes te voet
loop; dae lank, Basie. Ek het die groot swart klip van die Kaäba
gesoen, en uit die put van Sem-Sem gedrink. My vrou het nog van die
water wat ons saamgebring het. Ek bewaar dit tot ek doodgaan. Dan sal
hulle daarvan op my lyk sprinkel, sodat die bose geeste nie vir my
aanraak nie.”

„Vertel ons ’n storie, Abdoel.”

„Watter storie, Basie? Van hierdie land, of van ’n ander land? Julle
ken mos ou Abdoel se stories, net soos julle sy waterlemoenkonfyt ken.”

„Ja, Abdoel, en altwee is lekker.”

„Neem dan gerus nog ’n stukkie, Basie. Wag, ek moet eers die meisiekind
help—trippens borriekruie, nè? Hierso .... en waar’s die trippens?
Goed. Daarom dra ek groen vir my kopdoek—tulband is eintlik die naam,
Basie. En julle wil ’n storie hê? Goed. Daar sal nou tog nie baie
klandiesie wees nie. Dit word ook sleg in dié dae. Die mense koop nie
soos vroeër nie. Hulle wil alles verniet hê en daar is geen wins
nie....”

„Ag ons weet jy’s ryk, Abdoel. Skatryk! Pa sê jy het meer geld in die
bank as menige winkelier....”

„Nie in die bank nie. Ou Abdoel vertrou nie die banke nie. En waarom
sou ek nie iets vir my ou dag spaar nie? Soos die profeet sê ... maar
julle weet nie van die profeet nie, hè?”

„’n Storie, outa Abdoel, toe tog.”

„Nouja. Sit daar op die sak. Dis ertappels, maar dis sag genoeg en dan
kan julle nie so baie van my vye opvreet nie. Daar was vanselewe ’n
koning....”

„Waar, Abdoel, waar?”

„In ’n land ver in die Ooste. En sy naam was Abdoel....”

„Moenie glo nie! Dis mos nie ’n koning se naam nie.”

„Wrintig, dit is. Al die groot konings in daardie land heet Abdoel. En
hy was ’n groot koning en baie wreed. Een dag het hy uitgery en hy het
voor die stadspoort gekom, want sy stad was groot en omring van ’n muur
en daar was poorte in die muur, en by een van die poorte het hy
uitgery. Daar was ’n hele trop van sy edelmanne om hom, algar te perd,
en toe hulle by die poort kom, was daar ’n gedoente....”

„Hoekoem, Abdoel, hoekom?”

„Dit vertel ek mos vir julle. Bly tog stil, anders kan ou Abdoel nie
vir julle vertel nie. Die gedoente was omdat daar ’n kaffer....”

„Ag nee a, Abdoel, daar’s mos nie Kaffers in daardie land nie!”

„’n Kaffer noem ons een wat nie glo wat ons glo nie. Hy glo nie aan die
Profeet nie en in die koning se stad het algar aan die Profeet geglo.
Maar dié een was ongelowig en astrant. Hy het een van die stadsburgers
in die gesig gespuug en dit was ’n groot belediging. Daarom het hulle
hom tot die dood veroordeel en hulle wou hom stenig net toe die koning
verbyry. Die koning het dit gesien, want die kaffer het voor sy perd
kom lê en genade gesmeek. ‚Ja,’ sê die koning, ‚dis alte naar om jou te
stenig. Jy is ’n beter dood werd. Ek sal jou ’n beter dood gee.’ En die
koning roep een van sy edelmanne, ’n baie groot baas, wat baie
spoggerig was, want daar was koningsbloed in sy are en hy was baie ryk.
‚Jy wat van koningsbloed is,’ sê die koning, ‚maak hierdie ding dood
vir my.’ En die spoggerige edelman moes dit doen. Hy het sy swaard, wat
krom was, en so skerp soos ’n skeermes, uitgetrek, en met één hou die
kaffer se kop afgeslaan. Maar dit het hom nie aangestaan nie en hy het
baie kwaad geword. ‚Is dit nou ’n koning se werk,’ het hy gebrom, ‚om
’n hond dood te maak?’ ‚Nee, dis goed,’ sê die koning. ‚Jy is mos my
slagter. Dis al wat jy goed voor is.’ En die mense het die edelman
uitgelag, want hulle het geweet dat die koning nie baie van hom hou
nie. Elke dag het hulle hom uitgelag. Die kinders het agter hom
aangeloop en geskree: ‚Hè, slagter van die koning, kom slaan ons honde
dood.’ En die vissers het hom uitgejou: ‚Slagter, slagter, met jou
skeermesskerp-swaard, kom maak die keffertjies dood; hulle pla so
baie.’ Ja, dit was ’n naarheid en hy kon dit nie meer uitstaan nie. Hy
was woedend en hy het gedink: ‚Ek sal die koning leer. Ek sal hom gaan
wys dat ek nie sy slagter is nie.’

„Hy het lank oor die saak nagedink en eindelik het hy besluit, hy sou
die koning gaan vermoor. Hy het geweet dat die koning snags, as dit so
warm is, in ’n klein huisie in die tuin van die paleis geslaap het,
sonder wagte. Maar die koning het gehoor dat die edelman kwaad vir hom
was en die koning het sy eie maatreëls geneem.

„Een nag het die edelman na die huisie gestap, versigtig; want ofskoon
dit donker was, wou hy geen geraas maak nie. Hy wou die koning
stilletjies in sy slaap doodmaak. Dit was al.

„Maar toe hy in die donker in die kamer van die klein tuinhuisie kom,
het ’n paar soldate hom dadelik gegryp. Hulle het die lig aangesteek en
hy sien die koning voor hom staan. Die koning het ’n glimlag om sy mond
gehad en het vriendelik met hom gepraat.

„‚Edelman,’ sê die koning, ‚slagter-edelman, dis nie goed om so ’n
skerp ding met jou rond te dra nie. Dit kan jou maklik in gevaar bring.
Ek weet jy kom uit beleefdheid vir my, maar so ’n soort beleefdheid kan
ek sonder klaarkom. Ek wil jou daarvoor beloon. Die loon wat ek vir jou
gee is, dat jy vir my iets sal vra voordat jy drie dae ouer is en vir
my seën, omdat ek dit vir jou gee.’

„‚Dit sal ek nooit doen nie,’ sê die edelman. ‚Jy kan my doodslaan,
maar ek sal nooit iets vir jou vra nie. Ek gaan liewerster morsdood.’

„‚Ons sal sien,’ sê die koning, met sy glimlag. En hy sê aan die
soldate: ‚Neem hom buite die stad en stenig hom op die mishoop, maar
stenig hom volgens die wet.’”

„Wat beteken dit, Abdoel? Sê vir ons.”

„Die wet sê, Basie, dat as jy iemand stenig, moet jy hom so stenig dat
hy nie doodgaan nie. Jy moet hom seermaak en as hy self wil doodgaan,
dan is dit sy saak, nie joue nie. So het hulle ook die edelman
gestenig. Hulle het al sy bene en arms gebreek en ’n groot klomp klippe
op hom gestapel, en as hy ’n klip verroer, dan het hulle dit weer op
hom gegooi, so hard as hulle kon. En die koning het een van die soldate
by die kliphoop gestel en gesê: ‚As my slagtertjie iets van my verlang,
laat my dan maar weet. Maar nie vóór die derde dag nie. Sólank moet hy
maar probeer uithou.’

„Die mense het kom kyk, dag vir dag, hoe dit met die edelman gaan. Dag
vir dag het hy uitgehou, sonder water, sonder iets om hom verligting te
gee.

„En op die derde dag het hy gesmeek: ‚Maak my tog asseblief dood,
Koning. Red my uit my pyn.’ Die boodskapper wat nag en dag by die
steenhoop gestaan het, om die smeekgebed van die edelman te verneem,
het dadelik na die paleis van die koning gesnel.

„Die koning was aan die ete. Niemand kon hom stoor nie. Die boodskapper
moes dus bly wag, totdat die koning klaar geëet het.

„Toe hy voor die koning kom, sê hy: ‚Groot Vors, die skepsel wat jy
veroordeel het, smeek om van sy lewe verlos te word,’

„‚Aha!’ sê die koning, en hy lag. ‚Ek het mos gesê hy sou my iets vra,
voordat drie dae verby was. Hoe lyk dit met hom?’

„Dit lyk maar sleg, groot Vors,” sê die boodskapper. „Hy kan skaars die
woorde uitkry en dit sou ’n genade wees om hom uit sy pyn te neem.”

„Watter genade sou hy vir my gegee het, toe hy mv wou vermoor?” vra die
koning. „Maar hoor, ek is tog genadig en ek sal hom verlos. Maar dit is
nog maar sononder en hy het die hele nag voor hom. Laat hom maar vannag
nog bly lewe, dan kan hy oor die saak nadink. Maak hom môre dood.”

Die boodskapper het teruggegaan en aan die edelman, wat nou skaars meer
die woorde kon hoor, gesê:

„Die koning sê, môre eers. Tot dán moet jy maar uithou.

„In die vroeë môre het hulle die edelman doodgeskiet en toe hy die
roers hoor raas, het hy die naam van die koning geseën. Dit is die
storie wat hulle daar in my land vertel, Basie.”

„’n Nare storie, Abdoel. Wat nou van ’n spookstorie?”

„Nee, Basie. Nou moet ek toemaak, want dit is tyd om my gebed op te sê.
Maar Abdoel sal julle tog ’n storie vertel, môre.”








III.

ABDOEL SE STORIE.


Dis ’n klein eilandjie, maar dit staan nie eensaam nie, ofskoon dit ’n
eiland is en omring deur die see. Dit het duisende bure, want dit is
een van die Vyfduisend Eilande wat in die Indiese See staan. Daar’s
mense wat sê dat daar meer van hulle is, sesduisend, seweduisend—nog
meer, nog baie meer, en niemand weet of hulle reg het of nie, want
niemand het die eilande getel nie.

Hierdie kleintjie, waarvan ek praat, word Minekoi genoem, en is so
groot as van hierso tot daar waar jy die agterkant van die berg kan
sien. Daar is palmbome op, klapperpalmbome, waaraan die klappers by
dosyne hang en waarin die Bo-voël, wat kan praat net soos ’n mens,
speel met sy maters vóór die reën kom. Die strand van die eiland is
wit, soos silwer wat gesmelt is en daar lê baie skulpe daar. Daar is
sommige skulpe wat so groot soos ’n kruiwa is en ander skulpe wat so
fyn is, dat jy daardeur die klapperbome kan sien. En in die lae water,
naby die strand, groei donkerblou seegras, waardeur die geel en rooi
seeslange swem en waaronder die stekelige seemuise huisves; seegras wat
slinger om die kraalpilare net soos krulkrans om die doringboomstam.

Hier op Minekoi het ’n ou kêrel met die naam van Sadiah gewoon. Hy was
’n kort klein ou kêreltjie met lang, swart hare, wat nie gekroes was
nie, want die mense wat daar woon het nie algar kroeshare nie, ofskoon
sommige van hulle amper so lelik soos die Boesman hier is. Hy was ’n
see-Maleier, afkomstig uit die Ooste, uit vèr Borneo, waar die mense
nog baie wild is en koppe afslaan, tenminste die koppe van hulle vyande
waarmee hulle baklei het. Maar Sadiah was al oud en het nie meer baie
lus in bakleiery gehad nie. Hy het na Minekoi gekom en daar sy klein
pondokkie gebou en hom onderhou met wat hy uit die see kon kry.

Daar was baie wat hy kon kry. Die krulkrans-seegras het hy gekook en
net soos kool geëet, en vir vleis was daar altyd vis. Allerhande soorte
vis, met allerhande kleure, so mooi, amper, soos die weste geword het
by sonsondergang. Hy moes net maar sy bootjie neem en ’n paar myl van
die strand seil en dan kon hy soveel vis vang as hy maar wou. Vir aas
kon hy ’n stukkie rooi flennie gebruik. Dié stukkie rooi flennie was al
lank al in die famielie, want dit was kosbaar en dit kon oor en oor
gebruik word as aas, want die visse het dit nooit ingesluk nie. Dit het
hulle net maar aangelok na die hoek, en sodra hulle naby die hoek was,
het Sadiah hulle opgetrek, omdat hy handig genoeg was om die hoek êrens
deur hulle lyf te kry met ’n vinnige ruk.

Elke jaar, as die oostewind begin waai, kom die mense van Minekoi
bymekaar om fees te vier. Hulle neem ’n skuit—en dis algar snaakse
skuite wat hulle daar het, klein skuitjies met lang planke aan
weerskante, sodat hulle nie maklik kan omslaan nie selfs as die
branders baie wild is—en laai dit vol met gedroogde vis, met vrugte en
met blomme, die pragtige blomme wat in die bosse van die eiland groei.
Dan bring hulle die skuit waar die see diep is, en laat dit daar in die
see wegsink.

Dis ’n offerande wat hulle aan die bose geeste wat in die see woon,
bring.

Dié bose geeste word veronderstel onder die seegras te lewe, net soos
die seeslange, en volgens die mense van Minekoi is hulle baie
gevaarliker as die seeslange, alhoewel die seeslange giftig genoeg is.
Só giftig, dat as een daarvan jou byt, jy dan nie meer lank sal lewe
nie. Maar die geeste, veral die wat ver in die see woon, is baie kwaai,
en moet gepaai word. Anders kan jy nie vis vang en teen die branders
veg nie.

Daarom word die geeste gepaai met offerandes van vrugte en blomme en
gedroogde vis.

Sadiah het elke jaar deelgeneem aan die fees, en sy stukkie gedroogde
vis en ’n paar vrugte of blomme saamgebring om in die skuit te sit. Op
dié manier het hy gedink dat hy nou op ’n hoogs vriendskaplike voet met
die geeste gestaan het. Dié gedagte het hom ’n bietjie astrant gemaak
en hy het nie so versigtig te werk gegaan nie as hy anders sou gedoen
het, as hy gedink het dat die bose geeste teen hom was.

„Daardie Sadiah,” het sommige van sy vriende gesê, „daardie Sadiah sal
nog ’n ongeluk kry as hy nie oplet nie. Hy waag te veel.”

Maar jaar-uit en jaar-in het dit voorspoedig met Sadiah gegaan. Hy het
hom nie aan waarskuwings gestoor nie en het bedaard vis gevang met sy
stukkie rooi flennie, wat ’n erfstuk in sy famielie was. „Poesaka” soos
hy sou gesê het, in sy Maleise taal.

Op één dag het Sadiah ’n klomp vissers teëgekom wat hard aan die praat
was. Toe hy by hulle kom, sê een van hulle:

„Sadiah, weet jy iets van die goudgeel otter?”

„Ek het daarvan gehoor,” sê Sadiah. „Dis mos ’n groot otter wat hier op
een van die Vyfduisend Eilande nes maak. Wat daarvan?”

„Die koning wil die vel hê,” antwoord die man. „Hy het gesê dat hy die
persoon wat hom die vel van die geel otter bring, skatryk sal beloon.”

Sadiah het nie baie om geld gegee nie, maar hy was tog gierig om deur
die koning beloon te word, en hy het sy ore gespits.

„Ja,” sê die kêrel. „Die koning het van die otter gehoor en hy het ’n
weddenskap gemaak, dat hy binne ’n jaar die vel sal hê. Ons het algar
bevel gekry om op te let of ons iets van die otter gewaar. Dan moet ons
dadelik aan die koning se visier kom sê waar die dier te kry is.”

Sadiah het huis-toe gegaan en die volgende môre het hy vroeg opgestaan,
’n klein mandjie vol gekookte seegras en ’n paar stukkies gedroogde vis
geneem, en na die Towenaar gestap.

Die Towenaar was ’n stokou kêrel wat alleen in ’n pondokkie op die
strand gewoon het. Al die mense was bang vir hom en het so ver as
moontlik van hom gebly, maar hulle het hom darem kos gegee en gesorg
dat hy niks nodig gehad het nie. Dit was om hom te paai, net soos hulle
die bose geeste wat onder die seegras woon, wou paai. Want hulle was
bang vir altwee, en het nie eers geweet of hulle banger vir die geeste
of vir die Towenaar was nie.

Toe Sadiah by die Towenaar kom, maak hy ’n diep buiging en sit sy
mandjie op die grond.

Die Towenaar, wat half blind deur ouderdom was, het hom gehoor en nors
gevra: „Wat wil jy hê, skepsel?”

„Ek bring die Towenaar hierdie presentjie,” sê Sadiah. „Gestoofde
seegras—dit smaak baie lekker, soos ek weet—en gedroogde vis, wat nog
lekkerder smaak.”

„Goed,” sê die Towenaar. „Sit dit maar daar en trap.”

„Ja,” sê Sadiah, „maar ek het ’n versoek.”

„Dit het ek gedink,” sê die Towenaar. „Julle bring niks vir my vir niks
nie. Wat wil jy van my hê?”

„Ek wil net maar weet, o Towenaar,” sê Sadiah, „of daar werklik soiets
is as ’n goue otter, en as daar werklik soiets bestaan, hoe ’n mens dit
in die hande kan kry.”

„So,” sê die Towenaar. „Jy wil skatryk word. Jy wil hê dat die koning
jou sal beloon. Nou, ek het daar niks op teen nie. Rykdom beteken niks
nie en dis een en dieselfde vir my of jy die skatte besit of die
koning. Ek sien dat jy nie alte dom is nie en dat jy jou maters vooruit
is. Geeneen van hulle het daaraan gedink om my te kom vra nie, of om
vir my iets saam te bring nie. Dus sal ek vir jou help. Die goue otter
woon in ’n grot op die sewehonderd-en-sestigste eiland.”

„En waar is die sewehonderd-en-sestigste eiland?” vra Sadiah.

„Net langs die sewehonderd-negen-en-vyftigste eiland,” sê die Towenaar,
„en duskant die sewehonderd-een-en-sestigste. Jy moet reguit seil, en
dit sal jou vyf dae en vyf nagte neem om daar te kom en niemand weet
hoe lank nie om terug te kom.”

„Dankie, Towenaar!” sê Sadiah. „Dankbaar!”

„Nee,” sê die Towenaar. „Moenie so gou wees nie. Daar is eintlik geen
haas nie, want die goue otter is al duisend jaar oud en kan nog ’n
maand of wat ouer word voordat jy hom gaan lastig val. Ek moet jou
egter sê dat dit gladnie maklik sal wees om hom te vang nie.”

„Hoe moet ek dit prakseer, Towenaar?” vra Sadiah. „Ek sal baie dankbaar
wees as Towenaar my wil sê, asseblief, hoe ek die saak moet aanvang.”

„Daarvoor het jy nodig ’n stukkie flennie,” sê die Towenaar. „’n
Stukkie rooi flennie....”

„Dit het ek,” sê Sadiah, vinnig. „Dis ’n erfstuk in my famielie, wat ek
gebruik om vis mee te vang.”

„Dan is jy oor die ergste bult,” sê die Towenaar, „want ek weet waarlik
nie waar jy soiets hier sou kon kry nie. Selfs ek, met al my toorkragte
sou dit moeilik vind om ’n stukkie rooi flennie sommerso te maak. Nou,
die stukkie flennie moet jy met klapperolie bestryk. Dit sal die goue
otter aanlok en hy sal kom snuffel....”

„Dan slaan ek hom dood,” sê Sadiah, „en bring hom huis-toe. Dankie....”

„Jy’s weer alte vinnig,” sê die Towenaar. „Dis nie so maklik om hom
dood te slaan nie, want hy is duisend jare oud en so taai soos
see-bamboes. Nee, jy moet anderster maak. Sodra hy aan die flennie
snuffel, moet jy my toorgoed op hom gooi. Dan verander hy in ’n stukkie
droë seegras. Die seegras moet jy versigtig wegsteek, sodat dit nie nat
word nie. Sodra dit nat of klam word, dan verander dit tot die goue
otter, en hy spring dadelik weer in die see en dan is jy al jou wins
kwyt.”

„En die toorgoed,” vra Sadiah. „Sal Towenaar my dit gee?”

„Ek sal dit vir jou ruil,” sê die Towenaar.

„Vir wat,” vra Sadiah.

„Vir die eerste vinger van jou regterhand,” sê die Towenaar, „en die
vyfde toon van jou linker voet. Ek het dit nodig vir my towery.”

„Allamaskas!” sê Sadiah.

„Moenie bang wees nie,” sê die Towenaar. „Dit kan wag totdat jy
terugkom. Dan sal ek saggies altwee afsny. Dit sal jou nie baie
seermaak nie en daar jy dan skatryk sal wees, sal jy nie ’n duim en ’n
groottoon nodig hê nie. Hier is die toorgoed en onthou, as jy terugkom,
moet jy hierso kom en my die vinger en toon afstaan.”

Sadiah was nie baie in sy skik met die ruil nie, maar hy was nou so
gierig om skatryk te word, dat hy die toorgoed maar geneem het.
Dieselfde dag het hy weggeseil, in sy skuitjie, na die
sewehonderd-en-sestigste eiland. Dit het hom vyf dae en vyf nagte
geneem om die eiland te bereik, en hy was toe al amper half mal van die
tel, want daar was so baie eilande dat hy nou en dan in die war geraak
het en weer agteruit moes gaan om reg te tel. Maar eindelik het hy die
eiland bereik en op die strand geland. Hy het sy stukkie rooi flennie,
wat ’n erfstuk in die famielie was, met klapperolie besmeer en dit op
’n stokkie in die sand regop gesteek, en hy het agter ’n klip gelê en
wag, totdat die goue otter te voorskyn sou kom.

Dit het ook nie lank geduur nie of die otter het uit die see gekom en
die galsterige klapperolie geruik. Die otter was werklik ’n pragtige
dier. Sy vel was so glad soos ferweel en het geblink soos ’n nuwe pond,
want elke haar was van goud en dit het die maanlig weerkaats, sodat die
lig in strale daarvan afgeskiet het.

Sadiah het gewag totdat die otter mooi aan snuffel was en toe het hy
die toorgoed vinnig oor die dier gegooi. Ja, regtig—die otter het
sommer verander in ’n stukkie seegras.

Maar alte bly dat die saak so gou-gou oor was, het Sadiah die stukkie
seegras opgetel en versigtig in sy kopdoek weggesteek. Toe het hy op sy
skuitjie geklim en so vinnig as hy kon huis-toe geroei. Toe daar ’n
windjie opsteek, het hy die seil van sy skuitjie opgehys en vantoeafaan
het die reis voorspoedig gegaan. Binne drie dae was hy weer by Minekoi.
Toe hy afstap by die groot klip op die strand waar al die bootjies
vasgemaak word, het hy gewaar dat daar ’n groot opskudding was. Die
mense het deurmekaar heen en weer gehardloop en orals het hulle te keer
gegaan. „Wat het dan gebeur?” vra Sadiah, aan iemand wat hy teëgekom
het.

„Het jy nie gehoor nie?” sê die man. „Gisternag het daar ’n rower gekom
wat die koning wou vermoor. Maar die koning het hom dapper geweer en
het die kêrel se regterduim en linker-groottoon met sy sabel afgeslaan.
Nou soek ons na ’n man wat nie ’n regterduim en linker-groottoon het
nie.”

„En wat sal geskied as julle so iemand kry?” vra Sadiah, wat al bang
geword het.

„Dit weet jy mos self,” sê die man. „Hy sal nie ’n lekker dood sterf
nie, dit kan ek jou verseker. Die koning is woedend. Hy praat van in
stukkies sny of lewendig opvreet of soiets, maar in elk geval, dit sal
nie iets plesierigs wees nie.”

Sadiah het mismoedig weggestap na die Towenaar se pondok.

Toe hy daar kom sê die Towenaar: „Ek sien jy het die goue otter. Nou
moet jy my die vinger en die toon gee. Ek het dit nodig vir my towery.”

„Maar Towenaar,” sê Sadiah, „het jy dan nie gehoor van die kêrel wat
die koning wou vermoor nie?”

„Daarvan weet ek,” sê die Towenaar, wat al besig was om sy mes te slyp.
„Maar dit het niks met ons akkoord te maak nie. Sit daar op die klip en
gee my jou voet.”

„Maar so sal dit nie kan gaan nie, Towenaar,” sê Sadiah. „As jy nou my
toon en my duim afsny, dan sê die mense sommer dat ek die kêrel is. En
al sê ek ook dat ek gladnie hier was nie, wie sal my glo?”

„Dis jou saak,” sê die Towenaar. „Daar het ek niks mee te doen nie. Ons
akkoord bly akkoord.”

„Sou jy dan nie iets anders in ruil wil neem nie?” vra Sadiah.

„Nee. Nie eers die goue otter nie,” sê die Towenaar. „Ek het jou duim
en jou groot-toon nodig vir my towery. Moet nou nie so sanik nie, want
dit word laat. Sit daar op die klip en ek sal altwee afsny, voordat jy
nog daarvan weet.”

Sadiah was nou werklik in ’n moeilikheid. Hy was ’n man van sy woord en
hy wou nie sy woord breek nie, maar hy het gesien, dat as hy sy vinger
en sy toon laat afsny, dit miskien lelik met hom kan gaan. Om in
stukkies gesny te word, veral vir ’n misdaad wat jy nooit gepleeg het
nie, was darem alte naar. Maar hoe hy ook soebat, die Towenaar wou nie
toegee nie. Eindelik het Sadiah so naar geword dat hy begin huil. Om sy
trane af te droog, het hy sy kopdoek gebruik, en die trane het die
kopdoek papnat gemaak. Die klammigheid het deurgedring, totdat dit die
stukkie gedroogde seegras bereik het, en sodra die stukkie droë seegras
nat was, het die goue otter woeps uit die kopdoek gespring en ewe
vinnig in die see weggehol.

„Daar het jy dit nou,” sê die Towenaar, vererg. „Ek het jou mos
gewaarsku. Dit kom van jou koppigheid. As jy eers gedoen het wat ek vir
jou gesê het, dan sou jy nie die otter kwyt geraak het nie. Daar swem
jou rykdomme terug na die sewehonderd-en-sestigste eiland.”

„Ek gee nie om nie,” sê Sadiah. „Nou het ek mos nie my toon en my duim
af te staan nie!”

„Hè?” skree die Towenaar. „Dink jy so? Maar jy het mis, visserman. Ons
akkoord bly akkoord. Ek het my gedeelte daarvan stip nagekom. Dis nou
jou plig om jou gedeelte daarvan ewe stip uit te voer.”

„Nee, wrintig nie,” sê Sadiah. „Ek sal my nie in stukkies laat sny vir
iets wat ek nooit gedoen het nie en veral nou as ek geen kans sien om
die beloning te kry nie.”

En hy hol sommer, so hard as hy kan, van die pondok weg. Die Towenaar
het hom probeer naloop, maar hy het gestruikel en op sy skerp mes
geval. Die mes het sy regterduim afgesny, en toe hy rondspartel van die
pyn, het hy met sy linkervoet op die mes geraak en die mes het sy
linker-groottoon afgesny. Die Towenaar moes toe huis-toe hink, en op
pad het hy die mense teëgekom wat na die rower gaan soek het.

„Hier is mos die vent,” skree hulle. „Kyk, hy het mos geen duim aan sy
regterhand nie en geen groottoon aan sy linkervoet nie. Dis hy.”

Hulle het hom toe dadelik beetgepak en alhoewel hy soebat en skree, het
dit niks gehelp nie. Die koning was te woedend om na hom te luister.

„Sny hom in stukkies,” sê die koning. „Ek sal hom leer om my te probeer
vermoor. So ’n astrantheid! Sny hom in stukkies!”

Sadiah, wat veraf gestaan het en dit alles aangekyk het, het toe gesien
hoe die Towenaar in stukkies gesny word. Dit het hom so sleg laat voel,
dat hy dadelik huis-toe gehol het en tuis gebly het, totdat hy so
honger was dat hy weer met sy stukkie rooi flennie, wat ’n erfstuk in
sy famielie was, moes gaan vis vang.

Wat van hom later geword het weet ek nie. Miskien lewe hy nog op
Minekoi, maar dis seker dat hy niks meer met Towenaars te doen het nie.








IV.

DIE SLIM KRAAI.


Duisende van jare gelede—honderdduisend van jare—miljoene van duisende
van honderde van dosyne van jare gelede, meer as wat jy op jou vingers
kan tel, al tel jy van nagmaal tot nuwejaar, ou seun, het daar ’n kêrel
gelewe in die agterveldse Hantam.

Die agterveldse Hantam was toe nog net so mooi soos dit vandag is.
Veral na die reëns in Septembermaand. Die blomme het al die kleure
gehad, wat jy in die reënboog kan sien en het so dik gestaan op die
veld, dat jy sou gedink het dat oom Jan dit gesaai het. Die ruigte en
boesmangras het so wild gegroei, dat jy daarin wegkruipertjie kon
speel. Die wilde appelkosies was so groot soos ’n okkerneut en so soet
soos gemmerkonfyt en die wilde uintjies het algar in sagte sand
gestaan, sodat jy nie jou hande hoef seer te maak om hulle uit te grawe
nie.

Arrie, dit was lekker in dié dae, want daar was volop om te geniet en
dit was nooit so droog soos nou nie.

Ek glo die kêrel se naam was Aspoester, maar ek is nie seker nie, want
daar was ook ’n meisiekind wat dié naam gehad het, ofskoon sy êrens
anders gelewe het. Daar hulle albei vandag dood is, maak dit nie saak
nie en ons sal maar aanneem, dat ek reg is en dat die kêrel se naam
werklik Aspoester was.

Nou, een goeie dag het Aspoester na die rivier geloop. Vóór hy die
rivier bereik het, moes hy oor die vlakte van die veld gaan. Dit was
vol reënboogkleurige blommetjies en hy het stilgestaan om hulle te
bekyk.

„Dis darem mooi hier in ons ou Hantamwêreld,” sê hy, „en daar’s niks
wat ’n mens anderster wil hê nie.”

En toe hoor hy iets.

„Dit lyk vir my asof iemand hier kreun,” sê hy en hy luister goed. „Ja
wrintig,” sê hy weer, „dis mos iemand hier op die grond. Wat sou dit
nou wees?”

En hy snuffel rond, maar kon niks sien nie.

„Dis tog hier in die nabyheid,” sê hy. „Ek hoor dit duidelik. Iemand
wat seerkry, want ek hoor: ‚Eina, eina!’ Wat sou dit wees?”

Hy lê toe plat op die grond en gou-gou bespeur hy dat die gekerm van sy
linkerkant kom.

Daar, tien tree van hom af, was ’n groot klip. Die geluid het van onder
daardie klip gekom.

„Ag foeitog,” sê Aspoester, wat ’n baie sagte hart gehad het, „daar’s
iemand onder daardie klip en hy kerm om uit te kom. Ek sal hom verlos.
Foeitog.” En hy loop na die klip en tel dit op.

Daaronder was ’n groot rinkalsslang, wat halfpad dood gedruk was deur
die swaarte van die steen.

„So,” sê Aspoester, „nou is jy vry.”

„Ja!” sê die rinkals. „Verbeel jou, ek was vyf dae onder daardie klip.
Praat van hongerly! Maar nou is ek daaronder uit en nou moet ek kos hê.
Ek sal jou maar byt.”

„Ag nee a,” sê Aspoester. „Moenie so praat nie! Hier het ek jou verlos
van onder die klip en nou wil jy my doodbyt. Dis mos nie reg nie. Dis
mos glad verkeerd.”

„Nee,” sê die rinkals. „Nie vir my nie. Dis my geaardheid. As ek ’n
tweebenige ding sien, soos jy, dan moet ek hom byt. Moet nou nie so ’n
lawaai opskop nie. Buk net oor en ek sal jou in één hap doodbyt....”

„Nee, asseblief tog!” skree Aspoester, wat nou regtig bang was, want
die rinkals het op sy stert gaan staan en was toe amper so hoog soos
Aspoester self, en die rinkals het sy nek opgeblaas en begin spu, sodat
dit ’n naarheid was.

„Soebat help nie,” sê die rinkals. „Dis nou my gewoonte en daar is niks
aan te verander nie.”

„Maar dis mos gemeen!” skree Aspoester. „Ek het jou lewe gered en jy
wil my doodmaak. Dis mos nie regverdig nie!”

„Van regverdigheid hoef ons nie te praat nie,” antwoord die rinkals.
„Daar is maar min daarvan hier op die veld. Elkeen probeer lewe. Ek
ook. Buk, man, buk!”

„Wag – – wag – wag,” sê Aspoester. „Jy is mos ’n verstandige soort
slang—dit sien ek in, alhoewel jy ’n baie wrede soort dier is. Ek wil
vir jou eers ’n voorstel maak.”

„Maak dit dan gou,” sê die rinkals, „want ek is moeg en wil gaan
slaap.”

„Wat ek wou sê, is dit,” sê Aspoester. „Dis ’n saak onder ons twee. Jy
sê dis reg dat jy my byt; ek sê dat dit glad verkeerd is. Maar as twee
mense met mekaar stry moet ’n derde die saak beslis. Ek stel nou voor
dat ons iemand anders vra om tussen ons te beslis. As die iemand sê dat
dit reg is dat jy my byt, nou goed, dan gee ek in en dan kan jy my maar
doodbyt. Maar nie sommerso nie.”

„Nou goed,” sê die rinkals. „Kom ons loop soek iemand.”

„Kan ons dit nie liewers môre doen nie?” vra Aspoester.

„Nee!” sê die rinkals. „Nou is nou. En moenie dink dat jy kan
weghardloop nie. Nou dat ek op my stert seil, kan ek tweemaal so vinnig
hol as jy en as jy dit probeer, byt ek jou sommer, buk of nie buk nie.”

„Dis darem aaklig,” sug Aspoester, terwyl hy met die rinkals oor die
veld stap. „Nog netnoumaar het ek gesê dat ons Hantamse wêreld so mooi
was, dat ’n mens niks daarin sou wil anders hê nie, en nou kom dit my
al voor dat daar te veel rinkalse is.”

„Wat brom jy nou weer daar?” vra die rinkals.

„Ek sê maar, Rinkals,” sê Aspoester, „dat die blomme baie lekker ruik.”

„Blomme hou ek nie van nie,” sê die rinkals. „’n Streepmuis is baie
beter as die beste blom wat daar ooit bloei. Maar wag, daar is broer
Bobbejaan. Ons sal vir hom vra.”

Broer Bobbejaan was op sy klip en hy was kwaad. Die môre het hy
tuin-toe gegaan om te sien, hoever die waterlemoene was. Hy het geweet
dat dit nog te vroeg was vir die waterlemoene, want hulle sou eers in
Desember ryp wees, maar hy wou maar kyk of daar niks anders te kry was
nie. En die boer se hond het hom weggeja. Dit het hom kwaad gemaak en
sku, en toe hy Aspoester sien, wou hy sommer wegspring.

Maar Rinkals het hom uit die verte toegeroep.

„Broer Bobbejaan, broer Bobbejaan, moenie bang wees nie. Ons kom raad
vra.”

Toe hulle by broer Bobbejaan kom, sê Aspoester:

„Môre, Bobbejaan. Ons kom vir jou raad vra. So en so is die saak,” en
hy vertel vir Bobbejaan wat daar gebeur het en eindig met te vra: „En
dink jy nou dat dit regverdig is, dat hy vir my byt, Bobbejaan? Sonder
my sou hy daar onder die klip van honger en dors gevrek het. Is dit nou
regverdig dat hy my byt?”

„Regverdig?” sê broer Bobbejaan. „Ho-ho, regverdig! Dink jy dis
regverdig dat die boer se hond my kom pla as ek kyk of die jong
waterlemoentjies nie van die droogte verkwyn nie? En dan praat jy van
regverdigheid? Wat van jou slagysters en jou mielies met gif daarin?
Regverdig ... natuurlik is dit regverdig dat hy jou byt. Gaan jou gang
maar, broer Rinkals.”

„Hoor jy?” sê Rinkals. „Buk nou, dan byt ek jou mooi sodat jy nie eers
hoef te spartel nie.”

„Maar dit is mos alte wreed,” sê Aspoester. „Ek dink nie dat Bobbejaan
die saak goed verstaan nie, Rinkals. Kom ons gaan iemand anders soek.
As hy net so sê dan sal ek ingee.”

„Julle tweebene is nooit tevrede nie,” mompel Rinkals. „Maar ons kan
iemand anders vra. Hulle sal algar dieselfde sê. Kom maar.”

Aspoester en die slang loop toe verder, en op pad sê Aspoester vir
homself: „Netnou het ek nog gesê dat ons Hantamse wêreld so goed is dat
’n mens niks daarin sou wil verander nie en nou sien ek, dat daar ook
nog ’n Bobbejaan te veel is.”

„Is jy weer aan die brom?” vra Rinkals. „Wat is dit nou weer?”

„Ek sê maar net,” antwoord Aspoester, „ek sê maar net dat die uintjies
hier volop is.”

„Uintjies,” sê Rinkals en hy spu van veragting. „Uintjies gee ek niks
voor om nie. Dis kos vir skape en bobbejane. Gee my ’n mooi klein
meerkatjie en jy kan al die uintjies vir jou hou.”

Hulle het ’n halfmyl verder geloop en toe by ’n steenbokkie gekom. Hy
was baie wild, maar Rinkals het hom van ver toegeskree dat hulle hom
nie sou seermaak nie en die steenbokkie het bly staan, maar hy het op
sy agterpote vasgetrap sodat hy sommer kon wegspring.

„So en so is die saak, broer Steenbok,” sê Rinkals. „Sê nou vir ons, is
dit nie my reg nie—ja selfs my plig as ’n goeie rinkals om hom te byt,
al het hy my verlos?”

Die steenbokkie was van geaardheid baie sag en wou nie graag iemand
seermaak nie, maar hy het gedink aan sy dogtertjie, wat Aspoester se
buurman ’n paar dae tevore met ’n handvol lopers doodgeskiet het, en hy
het te veel daarvan gedink. Twee groot trane het oor sy gesig geloop en
hy het dit probeer afveeg met sy voorpote, maar dit het hom nie geluk
nie.

„Hy het meely met my,” sê Aspoester vir homself. „Kyk, hy huil. Hy sal
tog nie so wreed wees nie.”

Maar toe Steenbokkie praat, vind Aspoester dat hy ook gladnie
vriendelik was nie.

„Ek dink, broer Rinkals,” sê Steenbokkie, „jy het die volste reg om hom
te byt. Dis jou geaardheid om mense te byt en jy sou jou plig versuim
as jy dit nie doen nie.”

„Wag-wag-wag,” skree Aspoester, wat nou baie bang was, „hoe kan jy so
onbarmhartig wees? Is dit dan regverdig om soiets toe te laat?”

„Wat praat jy van regverdigheid?” sê Steenbokkie. „Was dit regverdig om
my dogtertjie te skiet en nogal met lopers op die koop toe? Regverdig
... ek dink hy het die volste reg om jou te byt.”

„Toenou,” sê Rinkals en hy maak sy bek oop om ’n goeie byt te neem,
„daar het jy dit. Algar sê dis my plig. En ’n slang moet nooit sy plig
versuim nie. Dit weet jy so goed soos ek. Buk nou of lê plat op die
grond. As ek jou die eerste skoot mis, kan ek dan weer probeer?”

„Nee, asseblief tog!” soebat Aspoester. „Laat ons nog iemand vra.
Steenbok is ook nie onpartydig nie, want hy het sy dogtertjie verloor
en ek het eintlik niks daarmee te doen gehad nie....”

„Wat van die wildsboutjie wat in jou kombuis hang?” vra Steenbok.

„Ag die ... die het neef Bokkom my gegee.... Ek weet regtig nie waar
dit vandaan kom nie.”

„Dis die linkerbout van my oorlede dogtertjie,” sê Steenbokkie en hy
gebruik weer sy voorpote om sy trane af te vee. „In die fleur van haar
jeug afgemaai deur ’n loper! En jy praat van regverdigheid!”

„Ek simpatiseer met jou,” sê Aspoester, wat ’n bietjie skuldig gevoel
het, want hy het geweet dat Steenbokkie die waarheid praat. „Maar jy is
tog partydig. Ek dink ...”

„Ek dink ons moet nou ’n end daaraan maak,” sê Rinkals. „Lê plat....”

„Ag nee a,” sê Aspoester. „Moenie so vinnig wees nie! Gee ’n man ’n
bietjie tyd! Kom ons vra nog een ... nog net maar een. As hy dieselfde
sê, dan gee ek in ... ek sweer dit ... toe tog ...”

„Nouja,” sê Rinkals. „Ons sal nóg iemand vra. Maar dis dan ook die
laaste. As dit weer teen jou gaan, dan moet jy buk of platlê.”

Toe hulle wegstap sê Aspoester:

„Netnou het ek gedink ons Hantamse wêreld is die mooiste wêreld op
aarde en dat daar niks is wat ’n mens daarin sou wil verander nie, maar
nou sien ek dat daar selfs te veel steenbokkies is.”

„Wat sê jy?” vra Rinkals. „Maak tog jou mond wyd oop as jy praat, man.
Dié gemompel kan ’n slang mos nie verstaan nie.”

„Ek sê maar,” antwoord Aspoester, „ek sê maar dat dit lyk of hier
byeneste onder die klippe is.”

„Dit kan jy vir jou hou,” sê die rinkals. „Heuning is ’n vrot kos as
daar klein uiltjies, vet na die winter reëns, te kry is. Hulle glip in
soos melk en ek sê vir jou dis die lekkerste kos wat jy jou kan
verbeel.”

Hulle het weer ’n end verder geloop en toe sien hulle ’n witborskraai,
wat op ’n miershoop sit.

„Daar is nou iemand,” sê Rinkals. „Ons sal hom vra en as hy dieselfde
sê as die ander, dan moet jy platlê. Ek is nou moeg van die saak.”

„Maar sou ’n kraai iets weet oor sulke dinge?” vra Aspoester. „Sal ons
nie verder loop totdat ons ’n verstandige iemand teëkom nie?”

„Vervlaks nie!” sê Rinkals. „Ek sê jou, ek is moeg en sat van die saak.
Daar moet nou ’n end aan gemaak word.”

„Dis tog ’n nare ding om so onregverdig te wees,” sê Aspoester. „Jy sal
vir jou hele lewe lank berou hê, as jy so handel—teen beterwete ook. Ek
sê jou, dis nie mensliewend nie. Dit is teen al die beginsels wat jy
van kleinsaf-aan geleer het.”

„Ek gee nie om nie,” sê Rinkals. „Maar hier is broer Kraai. Sal jy vir
hom sê, of sal ek?”

„Nee, ek sal hierdie skoot praat,” sê Aspoester. „Ek kan die saak beter
voordra, want my oorlede vader was parlementslid en het baie te doen
gehad met vergaderings.”

„Nou toe dan,” sê Rinkals, „Maar moenie te lank besig wees nie.”

Die kraai het na hulle staan en kyk, asof hy nie reg geweet het om weg
te vlieg of te bly sit nie, maar eindelik het hy tog besluit, om hom
maar kordaat te hou. Hy het toe eers gemaak of hy niks van hulle gesien
het nie.

„Ka-ka-ka,” sê hy, „die wêreld hier herinner my aan wat ek daarbo in
die noordelike distrikte gesien het. Volop groen en baie miershope,
maar min kos vir ’n respektabele kraai. Nie eers ’n dooi skaap nie! Ek
sê tog ... en mag ek vra wat ek vir julle twee kan doen?”

„Ons kom om raad te vra, Kraai,” sê Aspoester. „Ons het ’n moeilike
vraagstuk wat ons aan jou wil voorlê....”

„Hy bedoel dit is ’n allermaklikste vraagstuk,” sê Rinkals.

„’n Moeilike vraagstuk,” sê Aspoester en hy kyk Rinkals verwytend aan.
„Ons verwag eintlik ’n Salomo, maar ons weet dat jy baie slim is,
Kraai....”

„Baie vriendelik, baie vriendelik,” sê die kraai en hy stryk oor sy
vlerke met sy sterk, skerp bek. „Dankbaar vir die eer—vleiend ... alte
vleiend ... maar verdien, ofskoon ek dit self sê ... altyd eerste in
vliegklas ... hoogste graad sertifikaat vir opvreet van dooi skape ...
eerste klas dieto vir rispers vang....”

„So het ons besluit om maar na jou te kom,” sê Aspoester. „Die saak is
’n baie gewigtige saak. Dit is ’n kwessie van lewe en dood....”

„Nee,” sê Rinkals. „Nou oordryf jy dit. Net maar ’n saak van byt. Niks
anders nie.”

„Moenie vir my in die rede val nie,” sê Aspoester. „Is dit ek of jy wat
aan ons geleerde vriend die vraag voorlê?”

„Jy talm so lank,” sê Rinkals....

„En jy is te gulsig om te byt!” sê Aspoester. „Maar om aan ons vriend
die saak duidelik te maak, so en so is dit. En nou wil ons weet....”

„Nee,” sê die kraai „jy sê dis so en so, maar jy beduie nie vir my hoe
dit was nie. Ek verstaan die saak nog gladnie.”

„Dis so eenvoudig soos jy maar kan dink,” sê Aspoester. „Soos ek sê, ek
het hierdie ... hierdie rinkals onder ’n klip gekry. Ek het die klip
opgetel en hom verlos van honger en doodgaan en hy wil my nou doodbyt.
Is dit ...”

„Maar ek verstaan nog nie goed nie,” sê Kraai. „Onder ’n klip, sê jy?
Nogal onder ’n groot klip? Eienaardig! Ongelooflik, sou ek sê!”

„Nee, daar’s niks ongeloofliks in die saak nie!” sê Rinkals. „Ek was
onder die klip. Hoe ek daar gekom het, weet ek nie, maar ek was daar en
ek sou van honger vergaan het as hierdie ... hierdie Tweebene my nie
verlos het nie. Dit erken ek.”

„En tog,” sê Kraai, en hy dink ’n bietjie na. „Ek sê, Rinkals,” sê hy
dan, „jy praat van honger doodgaan. Hoe het ek dit dan? Het jy nie
volop vleis nie? Stukkies rot en meerkat, en so meer nie?”

„Nee, broer Kraai,” sê Rinkals en hy skud sy kop. „Jy weet dit is nie
so maklik om hier teenswoordig goeie kos te kry nie.”

„So het ek gedink,” sê Kraai en hy bekyk Aspoester sydelings. „En hoe
staan dit met jou, Tweebene? Daar is seker baie afval in die kombuis?
Stukkies skaapvleis ... kaiings en wat dies meer....”

„Volop!” sê Aspoester. „Die hoenders het ’n rojale tyd by my. Hulle
lewe soos konings.”

„As dit nie vir die aaklige honde was nie,” sê die kraai, en hy kyk
weer so skuins na Aspoester, „sou ekself graag die werf besoek....”

„Die hond is gewoonlik in die eetkamer as daar ... besoek is,” sê
Aspoester, want hy was slim genoeg om te sien wat die kraai bedoel.

„Ag ja,” sê die kraai, en hy word sommer ernstig. „Dit is nou eintlik
nie ter sake nie. Ek is nog nie duidelik op één punt nie. Verstaan ek
goed dat ons vriend Rinkals onder die klip was?”

„Ja,” sê Rinkals. „Ek was daaronder. Dit gee ek toe.”

„Onder—nie boöp nie?” vra Kraai weer, en hy kyk ernstig, en skud sy
kop.

„Ja,” sê Aspoester. „Hy was onder die klip en hy kon dit nie roer nie.
Die klip was te swaar vir hom. As ek hom nie daaruit gekry het nie, dan
sou hy nou nog daar wees....”

„Met permissie,” sê die kraai, „met permissie, dit kan ek werklik nie
glo nie.”

„En tog was dit so!” sê altwee.

„Nee,” sê die kraai. „Ek moet dit eers met my eie oë sien, voor ek dit
kan glo. Neem my nie kwalik nie, maar dit is te veel geverg van ’n mens
se geloof. Onder die klip sê jy, onder ... nee” en hy skud weer sy kop.

„Maar ek sê mos vir jou dit was so!” sê die rinkals.

„En tog, met permissie,” sê die kraai, „ek kan dit nie glo nie. Maar
ons kan dit maklik toets. Wys my die plek waar die eienaardige
gebeurtenis voorgeval het. Is dit ver hiervandaan?”

„Omtrent ’n myl,” sê Aspoester. „Ons kan daarnatoe gaan as jy wil.”

„Kom dan,” sê die kraai. „Ek wil graag dit sien. Onder die klip, sê
julle ... merkwaardig ... hoogs merkwaardig! Nog nooit van so iets
gehoor nie ... buitengewoon is geen naam daarvoor nie!... Onder die
klip!”

„Kom ons sal hom wys,” sê Rinkals. „Ek word moeg van al die gesanik.
Ons sal hom wys waar dit gebeur het en dan kan jy gaan platlê, dat ek
vir jou kan byt.”

Die drie het toe teruggegaan. Broer Kraai het stadig vooruit gevlieg,
maar af en toe het hy verby Aspoester gevlieg en aan hom gefluister:
„As ek jou kom besoek, sal die hond seker in die eetkamer wees?” En
Aspoester het gesê: „Ek sal sorg daarvoor.”

„Wat brom julle twee so baie?” vra Rinkals, wat dit nie gehoor het nie.

„Ek sê maar net,” sê Aspoester, „ek sê maar net vir broer Kraai dat die
reën nie veraf is nie. Dit steek al op in die ooste.”

„Daar gee ek niks voor om nie,” sê Rinkals. „Reën of mooi weer is
dieselfde vir my, as ek maar iets te vreet kry.”

Toe hulle by die plek kom waar Aspoester die rinkals verlos het, wys hy
vir die kraai die klip waaronder die slang gelê het.

„Regtig ’n baie groot klip,” sê die kraai en hy spring daarop en kyk of
daar niks te eet was nie. Maar al die goggatjies het al weer weggekruip
en daar was niks nie.

„Alte groot vir so ’n slang,” sê die kraai. „Ongelooflik! En tog, jy
sê, hy was onder hierdie klip?”

„Ja!” sê hulle altwee.

„Sou u so goed wees om weer te gaan lê,” sê Kraai aan Rinkals. „Net
soos u daar voorheen gelê het. Ek kan dit waarlik nie glo, tensy ek dit
met my eie oë sien nie.”

„Wat ’n gedoente oor ’n kleinigheid,” brom Rinkals en hy rol hom op in
die holtetjie waar die klip gelê het. „Waarom kan ek hom nie maar byt
nie, dan is die saak mos afgedaan. Maar so het ek gelê. Die klip was
natuurlik bokant my.”

„So,” sê die kraai en hy kyk weer skuins na Aspoester. „En die klip was
boöp jou. Merkwaardig!... buitengewoon merkwaardig! Ongeloofbaar! Ek
sou graag wil sien of dit so is. Rol tog asseblief die klip boöp hom,
Tweebene.... So ... merkwaardig....”

Aspoester het die klip boöp die slang gesit en die slang het dadelik
begin te kerm, want die swaar klip het op hom gedruk.

Broer Kraai het sy kop eenkant-toe gesteek en geluister.

„Kan u werklik nie uitkom nie?” vra hy. „Merkwaardig ... probeer tog!”

„Nee, ek kan nie!” skree Rinkals en sy stem was flou, want hy had dit
baie swaar onder die klip. „Jy moet die klip optel....”

Aspoester wou dit net doen.

„Kyk, so het ek hom opgetel,” sê hy en hy buk oor die klip, maar broer
Kraai pik sy hand.

„Wat dan?” vra Aspoester.

„Hy wou jou mos gebyt het,” sê broer Kraai. „Laat hom nou maar bly waar
hy is, dan kan hy jou mos nie byt nie.”

„Maskas, maar dis reg!” skree Aspoester. „Dankbaar, Kraai, dankbaar.”

En hy spring sommer van blydskap drie voet vier duim in die lug en val
amper terug op Kraai.

„Bedaar, bedaar!” sê Kraai. „Ons sal hom nou maar hier laat staan en jy
kan huis-toe gaan. Môre, so omtrent sonop, sal ek op die werf wees. Ek
dink die vroeë môrelug is ongesond vir honde....”

„Ja,” sê Aspoester, wat nou regtig dankbaar was, „Floors het ’n bietjie
rumatiek, want hy is al oud. Ek sal sorg dat hy warm in die kombuis bly
as jy kom.”

En daarna het Aspoester huis-toe gestap.

„Ons Hantamse wêreld,” sê hy vir homself, „is tog baie mooi. En een van
die mooiste dinge hier is die witborskraaie. Eerste klas voëls,
daardie, wat behoort beskerm te word.”








V.

DIE KLAPPERTJIE.


Die bontgekleurde Koelies was druk besig om die kiste weg te dra. In
die pakhuis was dit warm en bedompig, want dit was in die middel van
die somer en die nartjiebome—wat nartjies so klein soos okkerneute
dra—was al amper aan die bloei. Die blou eentjies het sedig rondgeswem
tussen die groot wit waterlelies, wat op die water van die
agterplaas-fontein gedryf het. „Warm is dit, baie warm,” het die
klappertjie gesug, want hulle het net die rooi papier om hom vasgeplak
en hom saamgebind met die agt dosyn ander klappertjies wat ’n pakkie
sou uitmaak.

„Dis tog benoud hier, met so baie ander mense heeltemal teen jou,” het
die klappertjie gekerm. „Alleen sou ek dit kan dra, maar so vas gebind
en nogal met bamboestou, maak ’n mens gedaan. Waar gaan dit nou na
toe?”

Die stadige ou mandaryn, aan wie die fabriek behoor het, het op en af
geloop om te sien dat sy Koelies goed werk. Sy swart kophaar was gevleg
in ’n lang stert, wat tot agter sy voete op die grond geval het, met ’n
wit sydraad daardeur gevleg en op sy blou petjie was die kraalknoop,
wat bewys het dat hy ’n edelman van die soveelste rang was.

„So ’n mandaryn sou ek tog graag wil wees,” het die klappertjie gesê,
want hy het nie geweet dat die mandaryn aan hartkwaal ly en die lewe
maar baie ongerieflik vind nie. „Dit moet prettig wees om so ryk te
wees en soveel goed te besit.”

„Ek weet nie,” sê die voetsoekertjie, wat hom gehoor het en wat nog
sonder sy papieromhulsel was, „ek weet nie. Vir my is die vryheid die
beste—om rond te spartel soos jy wil, net soos die goue vissies onder
die lelies daar in die fontein swem.”

„Elke mens het tog sy beskikking,” sê die vuurpyl, wat klaar vir inpak
was. „Hoe hoër jy gaan, des te beter vind jy dit. My oupa het my dit
gesê en hy het tot tweehonderd voet in die lug gespring.”

„Ek weet van jou oupa,” sê die voetsoekertjie en trek sy neus op. „Hy
het verongeluk op ’n bruilof in Pekin. Nie alte welvarend nie, na my
vertel is. Hy het net maar ’n stok agtergelaat.”

„Dit doen ons algar,” sê die vuurpyl. „Ons rykdom steek in ons
geskitter. Dan sien jy wat ons werd is.”

„Julle kan tog nie kompeteer met die sterrereën nie,” sê die
voetsoekertjie, wat snipperig was. „En wat van die groot vuurwerke?
Daarby kom julle nooit nie. Ek het een gesien wat amper driehonderd
tree lank was en wat vir ’n halfuur staan en brand het. Dit noem ek
sukses.”

„Wat dink jy sal van ons word?” vra die klappertjie, want die
voetsoekertjie het met so ’n gesag gepraat, dat hy gedink het dat sy
tog iets moet weet. Dit is die indruk wat baie praterige mense maak,
totdat jy uitvind dat hulle net maar praterig is en nie van
ondervinding kan praat nie.

„Dit weet ek goed,” sê die voetsoekertjie. „As daar êrens pret is, dan
word ons gebruik. Ek hoor die keiser sal aanstaande week ’n groot
kermis hou. Allerhande vermake sal georganiseer word. Dertien rowers
sal onthoof word op die markplein. Dit sal ’n pret wees....”

„Daarby wen ons niks,” sê die vuurpyl. „Dit sal mos by daglig geskied.”

„Nee, maar in die aand kry ons ’n beurt,” sê die voetsoekertjie. „Ek
hoor daar sal honderdduisend kerse aangesteek word en miljoene klappers
sal afgeskiet word. Miskien is jy een daarvan....” en sy knik die
klappertjie welwillend toe.

„Maar hoe ’n soort ondervinding is dit nou?” vra die klappertjie, wat
nog gladnie geweet het hoe dit met hom sou gaan nie. „Dis mos ’n soort
uitmekaarspat, nie waar nie?”

„Natuurlik,” sê die vuurpyl, voordat die voetsoekertjie kon antwoord.
„Dit is die mooiheid daarvan. Jy kan jou nie verbeel, hoe plesierig dit
is as jy boontoe reis nie. My oupa het my herhaalde male daarvan
vertel. Ek sien dit met belangstellende vreugde tegemoet.”

„En nog meer,” sê die voetsoekertjie. „Daar sal tafels wees, vol gelaai
met gemmerkoek en gekonfyte suurlemoene en daar sal volop spanspekpitte
wees, vir algar om van te eet. Ek hoor die keiser sal met sy hele hof
teenwoordig wees. Wat ’n eer vir ons!”

„Maar ek sien nie in,” sê die klappertjie, „ek sien nie in dat dit vir
ons iets sal baat nie. Ons eet tog nie spanspekpitte nie en die keiser
sal nie notiesie van ons neem nie....”

„Van my seker!” sê die vuurpyl, trots. „Hy sal moet opkyk as ek
losbars. Daar is sewentig goue sterre in my en ’n halfdosyn groen
sterre, so groen soos die seewater. Hy sal moet opkyk, dit beloof ek
jou.”

„En van my ook,” sê die voetsoekertjie, hoogmoedig. „Ek sal langs die
grond seil en vir hom ’n lied sing. Ek het dit eergister gedig, toe
hulle my volgelaai het met kruit. Dis ’n baie mooi gedig. Ek kom van ’n
famielie van digters. Wil julle dit hoor?”

„Asseblief,” sê die vuurpyl, wat altyd hoflik was. „As dit nie te lank
is nie....”

„Langdradig is ek nooit,” sê die voetsoekertjie en sy begin opsê:


    Waar die sterre in die groen van die helder middernag
    En die pronk’rige planete naas die suiderkruis staan wag,
    Waar die melkstraat soos ’n paling deur die hemelleegtes kronkel
    En die bruidsluier van komete met ’n duisend liggies fonkel,
    In die wye hoë ruimte van die helder middernag
    Sal ons skitter soos die sterre met ons eie sterreprag.


„Nie jy nie!” sê die vuurpyl, wat ’n bietjie jaloers was, ofskoon hy
hom altyd hoflik gedra het. „Jy sal mos op die grond spartel. Ek, soos
my oupa, gaan boontoe.”

„Maar jy sal tog op die grond val,” sê die voetsoekertjie, ’n bietjie
bitsig. „Alles kom terug op die grond. Dis waar ons algar vandaan kom
en ons gaan algar terug daarheen. Ofskoon ek geen oupa het nie, weet ek
dit tog.”

„Elkeen het ’n oupa,” sê die vuurpyl. „Sommige weet net nie wie hulle
oupa is nie. As jy daaromtrent twyfel, vra dan maar aan die oubaas
daar.”

Die mandaryn, met die kraalknopie op sy pet, het verby gestap.

„Wat maak al die vuurwerk hier?” vra hy, kwaad. „Dit moet al lank
verpak gewees het. Hulle wag daarop by die markplein. Die hofmeester
van die keiser het my al daaroor gevra. Dra dit weg, gou!”

Die Koelies het sommer die voetsoekertjie in ’n pakkie gemaak en die
vuurpyl saamgebind met ’n halfdosyn ander vuurpyle. Die voetsoekertjie
het bly sing, totdat sy agter die papier was. Selfs toe kon jy haar nog
hoor:


    In die wye hoë ruimte van die helder middernag
    Sal ons skitter soos die sterre in ons eie sterreprag.


Die klappertjie het hulle ook in ’n pakkie gemaak. Hy was nou in die
donker en dit was nie plesierig nie, want hy was vasgebind aan sy maats
en hulle was algar slaperig en wou nie praat nie. Maar die klappertjie
was vol moed en gladnie vaak nie.

„As ek net maar kon sien, wat daar omgaan,” sê hy. „Ek sou graag die
keiser en sy hofstoet te sien kry. Ek hoor hy is ’n mooi vet kêrel. En
daardie rowers ook. Dit moet aaklig wees om ’n rower te wees en jou kop
te laat afkap. Dan wil ek liewerster bars, want dan maak jy tog ’n
geluid en die mense skep daar plesier in. Maar geduld is ’n deug en ek
sal maar geduldig wag tot ek iets te sien kry. So kan dit mos nie vir
altyd aanhou nie.”

Die Koelies het die pakkies weggedra na die groot kanaal. Daar het die
kanaalbote gelê en daarop het die klein seuntjies, algar in wye lang
broeke, met stertjies—die seuntjies natuurlik, nie die broeke nie—en
met bontgekleurde jassies. As daar ’n wit lyntjie in die seun se
kophaarstert ingevleg was, dan het jy dadelik geweet dat hy nog nie
getroud was nie; as daar ’n rooi lyntjie ingevleg was, dan het jy ewe
dadelik geweet dat hy getroud was. Want in daardie land trou die seuns
baie jonk.

O, wat ’n drukte was dit daar op die kanaal. Die seuntjies het dit
selfs baie druk gehad, want hulle moes vinnig wegswem vóór die groot
kanaalbote, wat dwars heen en weer oor die water roei, en die swawels
moes ewe vinnig of nog vinniger vlieg om die bye te vang wat uit die
byeneste op die bote kom. Want sommige van die kanaalbote was klein
dorpies, met tuintjies daarop en prieeltjies. Aan die kant van die
rivier het baie mense geloop en besigheid gedryf of gespeel, want in
daardie land speel die oumense ook en nie net die kinders nie. Daarom
noem die mense dit ook die Hemelse Ryk. Ja, dit was druk daar op die
kanaal. Vanaand sou die groot kermis wees en algar was van plan om dit
by te woon. Jy hoef niks te betaal om die kermis by te woon nie en oud
en jonk, ryk en arm, was welkom daar. En iedereen het reeds geweet van
die rowers wat daar sou onthoof word. Dit sou vir jou ’n pret wees.

Op die kleiner bootjies het die langnekkige dartervoëls slaperig gesit,
elkeen met ’n ring om die nek, want hulle was makvoëls wat gebruik word
om vis te vang. Die vissers was aan slaap, want dit was middag en dit
was baie warm. Op die groter kanaalbootjies het die mense tee gedrink.
Dit doen hulle daar elke dag, of hulle op die kanaalbootjies is of nie.

Die Koelies het die kiste vuurwerk op die bote gelaai en die mandoor
het met groot letters die adres op die kiste geverf. Met ’n kwas en ’n
stuk ink, want die ink is daar hard en moet eers in water gevryf word,
om die vloeibaar te maak. En die letters wat hulle gebruik is baie
koddig. Elkeen lyk asof hy te veel mos gesuip het en dus dronk is—smoor
dronk. En een letter is ’n hele woord.

Dus het die mandoor maar glo A B C op die kiste geskryf, wat beteken:


Aan die Hofmeester van die Allermagtigste en Alombekende Grootbaas, die
Roemryke Keiser van die Hemelse Ryk; vuurwerk; moenie naby die warmte
van die stoomketel sit nie. Anders ontplof dit. Gelewer deur die firma
Heng-Shu-Ling, vuurwerkmakers vir sy Allerhoogste die Keiser.


Duisende kerse het gebrand en duisende lanterns. Dit was algar
papierlanterns, gemaak van rooi, en blou, en grasgroen, en goudgeel
papier, en daar was sommige van bont papier, waarin die kleure soos dié
van ’n reënboog was of soos die kleur wat in die binneste van ’n
seeskulp sit. Die lig het dof deur die papier geskyn, maar algar tesame
het genoeg lig gegee om die markplein helder te verlig.

Die markplein was nie eintlik die markplein nie, want dit was buite die
keiserstad, myle ver buite, waar die grond afgedaal het, afdraand na
die groot rivier, wat nou en dan soos ’n bruisende berg binne gestoot
het. Hier op die groot plein het hulle jaarliks kermis gevier en op die
tye van kermis het die keiser en sy hof altyd die plesierighede
bygewoon, om te toon dat hulle tog ook maar mense was, wat kon geniet
en voel soos ander mense. Maar die keiser het altyd op ’n verhoog
gesit, alleen, met sy eerste minister; ’n mandaryn van die eerste rang
wat die voorreg geniet om ’n kristalknopie op sy pet te dra, twee
trappies onder hom. Die keiser het altyd ’n waaier gehad, net soos elke
ander persoon wat op die markplein was, om hom te waai en koel te hou.
En hy het altyd tee gedrink. Eersteklas tee wat die karavane bring van
die verre hoëlande, tee wat lyk soos buskruit en wat ’n goudgeel tee
maak, wat die keiser sonder melk en suiker gedrink het. Koppiesvol! ’n
Mens kon vra waar hy plek gekry het vir al die tee wat hy ingeslurp
het.

Dit was nou eenmaal die keiser se liefhebbery—om tee te drink. Toe hy
gebore was, het hy daarmee begin. In plaas van melk, het hy tee
gedrink. In plaas om aan ’n bottel te suie, het hy tee ingesluk uit ’n
klein porseleinkoppie, wat so groot soos ’n eier was en so dun soos ’n
seepblasie. Dis seker daarom dat hy so goedhartig was. Want goedhartig
was hy. Vir ’n keiser nogal baie goedhartig. As hy ’n rower moes
veroordeel, om onthoof te word, het hy altyd bygevoeg:

„En sorg dat hy ’n lekker koppie tee kry, voordat sy kop afgeslaan
word!”

Wat ’n bewys is van sy goedhartigheid, want anders sou hy nie soveel
oorgehad het, om aan die rower se plesier te dink nie. Volgens die
keiser was die grootste plesier in die lewe om tee te drink.

Die twede grootste was om vuurwerk te sien afskiet.

Om die twede plesier te geniet, het hy die aand na die markplein gekom
om hom aan sy duisende onderdane, in die lig van die duisende lanterns,
te vertoon.

„Lon-sin,” sê die keiser, „as ek my sestiende koppie tee opgedrink het,
kan jy maar vir hulle sê dat hulle die vuurpyle moet afskiet.”

Lon-sin was die eerste minister en het self ’n pakkie klappers in sy
sak gehad, wat hy van plan was om self af te skiet. Want in daardie
land neem die oumense eweveel lus in klapperskiet as die kinders, en
soms nog meer.

„Lon-sin,” sê die keiser weer, „as ek my twintigste koppie in het, kan
jy vir hulle sê dat hulle nou maar die rowers kan laat onthoof.”

„Ek slaan my beentjies stukkend op die Allerhoogste,” sê Lon-sin—want
op die eienaardige manier was dit die gewoonte om die keiser toe te
spreek.—„Ek slaan my beentjies stukkend. Hierdie niksbeduidende stukkie
vleis sal dadelik bevel gee, dat die eerbare rowers hulle
nie-te-waardeerde koppe verloor.”

„Dit sou goed wees, Lon-sin,” sê die keiser, „as hulle ’n bietjie nader
vorentoe kom. Dan kan ek beter sien, wat daar met hulle gebeur. Nie dat
ek nie dit reeds al baie male gesien het nie, maar om te kyk of dit
alles stigtelik afloop.”

„My ingebore lamlendigheid van verstand,” sê Lon-sin, „laat my vermoed
dat die geëerde rowers dit stigtelik genoeg sal vind. Ek kruip op my
onaansienlike buikie om die Allerhoogste se bevel te volbring.”

Dit was maar so ’n manier van praat, want Lon-sin se buikie was gladnie
onaansienlik nie. Dit was soos ’n stikvat, want hy was taamlik vet.

Toe die rowers tevoorskynkom en agter hulle die skerpregters met hulle
skeermesskerp-sabels, het die keiser sy vyftigste koppie tee ingesluk.
Hy was toe nog goedhartiger as ooit tevore.

„Gee hulle ’n koppie tee,” sê hy, vriendelik „en ’n klappertjie om af
te skiet. Dit sou tog alte wreed wees om hulle kop af te slaan, voordat
hulle ’n bietjie plesier gehad het.”

Juis op die oomblik het die Koelies aangekom met die kiste. Die
hofmeester het die kiste dadelik oopgemaak en ’n paar pakkies klappers
na die verhoog gebring, waarop die keiser gesit het. Daaronder was die
pakkie waarin die klappertjie was.

Toe die eerste minister die papier van die pakkie stukkend skeur, het
die klappertjie die geleentheid gekry om te sien wat daar gaande was.
Hy het al die lanterns gesien, en gedink dat hulle tog baie mooi was.
Hy het die vet meneer Lon-sin gesien en dadelik gedink dat dit die
keiser was.

„Nou is ek tog in goeie hande,” sê hy. „Ek sien nie alleen die keiser
nie, maar ek word gehanteer deur die keiser. Wat ’n eer! Die
voetsoekertjie sal van isegrimmigheid vrek as sy daarvan hoor.”

Maar die voetsoekertjie was al klaar. Hulle het haar afgeskiet en sy
het gesis dat dit ’n pret was. Maar dit het maar ’n rukkie geduur, want
sy was gou uit.

Lon-sin het ’n paar van die klappertjies losgemaak en aan ’n bediende
gegee om dit aan die veroordeelde rowers te gee. Een van die
klappertjies was dié klappertjie.

„Nou wat sal gebeur?” vra die klappertjie verwonderd. „Ek wil tog
liewerster by die keiser bly.”

Maar die rower het hom al in die hand en die rower kom vorentoe, totdat
hy voor die keiser staan en begin te praat:

„Allerhoogste,” sê die rower, „my beentjies breek ek stukkend op
Allerhoogste se genade”—wat weer maar so ’n manier van praat was, want
hy sou die eerste gewees het wat teen so ’n brekery sou geskree het.
„Die minderwaardige skepseltjie wat voor jou staan sou graag nog ’n
bietjie langer sy onnuttige lewe wil geniet.”

Die keiser knik vriendelik.

„Dit kan ek goed verstaan,” sê hy. „Selfs ek, niksbeduidende keiser wat
ek is, sou in soortgelyke omstandighede my ewe waardelose lewe ’n
bietjie wil uitrek. Maar die volk is nou hier om te kyk, hoe jy kop
afgeslaan word, en dit sou te naar wees om die volk teleur te stel. Ek
vrees dat die genot van jou prysenswaardige bestaan nou sal moet
ophou.”

„Daaraan val nog te twyfel,” sê die rower, „as ek my so mag uitdruk.
Volgens die leer van die beroemde Konfu’tse—op wie se gedagtenis ek
ootmoedig wat daar oorbly van my agste klas soort beentjies in flenters
slaan—is daar niks wat seker is nie....”

„In hierdie geval,” sê die keiser sag, „dink ek selfs die beroemde
Konfu’tse sal met my instem, dat die sekerheid van die ophou van jou
bestaan, hoe eerbaar die bestaan ook is, ’n saak is wat nie aan twyfel
onderhewig is nie. Die skerpregter sal dadelik die sekerheid bevestig
deur ’n klein houtjie op jou eersteklas nek te gee met sy
skeermesskerp-sabel....”

„As ek die astrantheid mag hê,” sê die rower, „as ek die astrantheid
mag hê om die deur-die-wêreld-benyde Allerhoogste in die rede te val,
wil ek net maar opmerk, dat die begrip van sekerheid soos opgevat deur
die blinkende verstand van die beroemde Konfu’tse en die ewe
skitterende geestesvermoë van die Allerhoogste, nie akkordeer met dié
van hierdie misvormde skepseltjie nie. Ek wou maar sê dat hierdie
aanstootlike mensie, wat die eer het om voor die Allerhoogste sy
beentjies te breek, gladnie kan toegee nie dat daar ’n volkome
sekerheid bestaan omtrent die onmiddellike ophou van sy onbetwisbaar
niksbeduidende lewe nie.”

„Dit is mos nou wysgerigheid,” sê die klappertjie, wat alles
aangeluister het. „As dit langer duur, sal ek baie slim word. ’n Mens
leer altyd iets, al is dit per abuis.”

„Nee!” sê die keiser. „Alhoewel my stompsinnigheid van verstand dit
onmoontlik vir my maak om die fynheid van jou ongetwyfeld leersame
redenasie volkome op te vat, skyn dit vir my dat, in die benarde
omstandighede waarin jy jou op die oomblik bevind, dit ewe seker is,
dat jy nou sal doodgaan as dit seker is, dat daardie klappertjie wat jy
in jou benydenswaardige mooi hand hou, sal bars as jy hom aansteek.”

„Nou het hulle dit met my te doen,” sê die klappertjie. „Ek wens dat
die voetsoekertjie hier was om te hoor. Magtig, sy sou van
isegrimmigheid uitgebrand het.”

„In dié geval,” sê die rower, „sou hierdie alles-behalwe-plesierige ek
aan die luisterryke Allerhoogste voorstel, dat, as die sekerheid
omtrent die bars van die klappertjie wat ek in my kinderagtige hand
hou, bewys word, nie ’n sekerheid te wees nie, my potsierlike lewe nog
’n kans gegee word, om ’n poging te maak om tot die toestand van
deeglikheid, waarvan die oralsbeminde Konfu’tse elders praat te
geraak....”

„Wat bedoel die vent, Lon-sin?” vra die keiser, wat nou sy
vyf-en-sewentigste koppie tee ingesluk het en ’n bietjie dromerig
geword het.

„Ek breek my beentjies op u,” sê Lon-sin, „maar as ek die agbare rower
goed verstaan—en selfs so ’n nietige skepsel soos ek, kan nog staatmaak
op sy alte verroeste verstand—dan sê hy dat, as die klappertjie
aangesteek word en nie bars nie, dit ’n bewys lewer, dat dit nie so
uitgemaak seker is, dat die klapper sal bars as hy aangesteek word
nie.”

„En wat dink jy daarvan, Lon-sin?” vra die keiser, besig met sy
ses-en-sewentigste koppie tee.

„Dit is wat die mense logika noem, Allerhoogste,” sê Lon-sin. „Ek breek
my beentjies—wat daar van hulle oorbly—weer en ek sê dit is logika.”

„In dié geval,” sê die keiser, „kan ons ’n proef neem. Steek maar die
klappertjie aan, agbare rower.”

Daar die rower geketting was, kon hy dit nie so maklik doen nie, maar
eintlik het hy tog die lontjie van die klappertjie aan brand gesteek en
die brandende klappertjie voor hom op die grond gegooi.

„Nou bars ek,” sê die klappertjie. „Sies—die lont ruik nie lekker nie.
Ek wonder hoe dit sal voel as ek bars. Maar dis tog ’n heerlike iets om
te bars om die logika te bewys.”

Hy het nie geweet wat logika was nie, maar dit was maar weer net so ’n
manier van praat. Baie van ons het dit.

Die lont het uitgebrand maar die klappertjie het nie gebars nie. Dit
het op die grond bly lê, dood.

„Onder die benarde omstandighede,” sê die rower, „soos Allerhoogste
self aan hierdie niksnuts skepseltjie gesê het, is die sekerheid van
die bars van hierdie vervlakste klappertjie bewys as ’n onsekerheid, en
die woorde van die alom geprysde Konfu’tse bewaarheid deur die
gebeurtenis.”

„Dit skyn vir my of die vent reg het, Lon-sin,” sê die keiser en hy
slurp sy tagtigste koppie tee in.

„Dit is logika, Allerhoogste,” sê Lon-sin, wat die hele gedoente
vervelig vind, omdat hy self sy klappertjie wou gaan afskiet.

„In dié geval kan jy maar trap, agbare rower,” sê die keiser. „Daar bly
genoeg oor van jou maters om vir die volk plesier te gee.”

Die klappertjie het op die grond bly lê. ’n Druppeltjie bloed van een
van die rowers wat onthoof is, het op hom gespat, maar hy het dit nie
gevoel nie, want hy was dood. Die aand, toe die kermis oor was, het een
van die seuntjies met die wye broeke hom opgetel.

„Hier’s ’n dooi klappertjie,” het hy gesê. En hy het hom oopgebreek en
die kruit binne aan brand gesteek.

„Ss-sssis,” sê die klappertjie en dit was die laaste wat hy gesê het.

En nie eers die vuurpyl het geweet dat die klappertjie ’n man se lewe
gered het, omdat hy nie ’n goeie klappertjie was nie.

Die keiser het sy tweehonderd-en-veertigste koppie tee gedrink en toe
gaan slaap.








VI.

GOGGA EN GORRA.


In die ou, ou dae, toe daar nog geen gewone mense, soos ek en jou pa,
of jy en jou sussie, ou seun, hier op die aarde was nie, toe was daar
twee goed wat op die plek gelewe het, wat ons nou Pretoria noem.

In die heerlike Oktobermaande het hulle daar gelewe. Want, selfs in die
ou, ou dae, toe daar nog geen gewone mense op die aarde was nie, was
dit lekker in die sonskyn en die geur van die duisende doringbome, wat
juis in dié tyd wolke van goudgeel dons in die lug laat rys het, om aan
algar te wys hoe rojaal hulle kon omgaan.

Dis waar, daar was nie jakarandas nie en die mooi blou van die
bloeisels het ’n mens nie kon sien nie. Maar die lug was ewe blou bo,
en diep in die bosse—want daar was bosse toe op die koppies—het die
lied van die groot kokkewiet, wat in die dae so groot soos ’n arend
was, getril.

Nou, in die ou, ou dae het daar twee goed gelewe.

Die een se naam was Gogga en die ander s’n was Gorra.

Ek weet nie, ou seun, wie vir hulle hierdie name gegee het nie en dit
kom ook nie daarop aan nie, want dit is al so lank gelede, dat hulle
tog nie sal omgee as ’n mens hulle verkeerd noem nie.

Gogga was nog snaakser as Gorra en altwee van hulle was so snaaks, dat
as jy hulle vandag vir die eerste maal op die straat sal aantref, jy
jou amper sal doodlag. So koddig was hulle. Potsierlik, soos oom
Andries sê.

Gogga was klein en tingerig, met beentjies wat soos spinnekop-beentjies
lyk en wat skaars drie duim lank was. Op sy kop het hy horings gedra,
tweemaal so lank as sy beentjies, waarmee hy gevoel het. Sy een oog was
op die end van sy neus, wat amper so lank as een van sy beentjies was.
En behalwe die voelhorings, die beentjies en die neus met die een oog,
was daar amper niks van hom te sien nie, want sy lyfie was so pieperig,
dat jy baie hard moes kyk om dit raak te sien. En wat kop betref, was
syne net so groot soos ’n klein speldekoppie.

Gorra, daarteen, was baie groot. Hy was so groot soos ’n olifant, wat
vet geword het en dus groter, ou seun, as ’n gewone olifant. Sy bene
was kort en dik en sy bors was soos ’n stikvat en het gedreun soos ’n
groot tamboer. Sy bokbaard—want hy het ’n bokbaardjie gedra, waarop hy
nogal baie trots was—was net onderkant sy oë, en sy mond was bokant, op
sy voorkop. In plaas van voelhorings, het hy ’n lang stert gehad,
waarmee hy in die rondte geswaai het om die warm-as weg te dryf. Selfs
in dié dae was die warm-as maar lastig op die plek waar Pretoria vandag
is.

Maar dis nie die moeite werd om vir jou alles te sê hoe Gorra en Gogga
daar uitgesien het nie, ou seun. Al gaan ek aan vir ’n halfuur om hulle
te beskryf vir jou, sal jy tog nie vir jou kan verbeel hoe hulle gelyk
het nie, want hulle was eenvoudig so komieklik soos ’n nagmerrie wat jy
van agterstevoor bekyk.

En jy weet dit is so snaaks dat dit soms vir jou amper bangmaak, veral
as jy alleen slaap.

Gogga was die jongste, ofskoon hy hom altyd gedra het asof hy die
oudste was. Vir so ’n klein skepseltjie was hy nogal parmantig en daar
het baie slimmigheid gesteek in daardie speldeknop-koppie van hom.

Gorra, die oudste, was gladnie so gevat nie. Tussen ons, hy was maar
wat die mense vandag sê, „sonder een van sy varkies.” Jy kon hom maklik
om die hoekie gelei het, want hy sou alles geglo het, wat jy hom maar
ook vertel het. Hy was sag geaard, soos groot mense, wat baie groot is,
gewoonlik is en het baie verdra. Jy kon perd-perd op sy rug ry, as jy
in die dae daar gewees het, ou seun, en hy sou nie vir jou met sy stert
weggedryf het nie soos hy die warm-as weggedryf het.

Gorra het baie van seepsop gehou en Gogga van wilde heuning.

Dit moet jy onthou, my liewe ou boetietjie, want die hele geskiedenis
wat ek vir jou vertel draai uit op seepsop.

Jy weet tog wat seepsop is. Jy maak dit van seep en water en dan kry jy
’n strooitjie en blaas daar seepballe van. As jy handig genoeg is, kan
jy aan elkeen van die seepballe ’n klein mannetjie met ’n vlaggie in
die hand vasmaak en die balle dan in die lug laat swewe, en kyk hoe
mooi die mannetjies rondreis.

Dit kon jy nie in Gorra en Gogga se dae gedoen het nie.

In die eerste plaas, jy was nie daar nie, en in die twede plaas, daar
was toe geen seep nie. In die derde plaas, daar was nie ’n mannetjie
nie en dus sou jy nie geweet het om ’n mannetjie uit papier te sny nie,
want jy sou nie geweet het hoe hy moet lyk nie.

Wees dus maar bly, ou boet, dat jy nie toe gelewe het op die plek wat
nou Pretoria is nie.

Maar Gogga en Gorra het daar gewoon en Gorra was, soos ek gesê het,
baie lief vir seepsop.

Omdat ek nou gesê het, dat daar in die dae nie seep was nie, dink jy,
wysneus klein seuntjie, dat ek verkeerd het. Hoe kan Gorra nou van
seepsop gehou het as daar nie seep was nie?

Sit daar op jou hurke en ek sal jou die ding duidelik maak.

Ofskoon daar in die dae nie seep op die aarde was nie, was daar tog
baie seep in die see. Die branders het dit op en neer geslaan en die
seepsop het die skuim boöp die branders gemaak. Dit maak dit vandag
nog, maar intussen het die see so sout geword, dat jy nie meer met
daardie seepsop kan was nie. En Gogga was die oorsaak daarvan, dat dit
so sout geword het. Wag, ek sal jou vertel.

So op ’n heerlike Oktoberdag—hulle het natuurlik nie geweet dat dit
Oktober was nie, en hulle het die maand glo iets anders genoem, wat ek
noual vergeet het—ontmoet Gogga vir Gorra. Hy kon Gorra met sy een
oog—wat op die punt van sy neus was—sien, maar om sekuur te wees (want
’n mens se oë bedrieg jou soms) het hy vir Gorra oor en oor gevoel met
sy voelhorings.

„Buk, Gorra,” sê hy, met sy pieperige stemmetjie, „ek wil jou voel om
te weet of dit regtig jy is.”

Gorra het toe gebuk en Gogga het hom orals gevoel. Dit het ’n lang tyd
geneem voordat Gogga klaar was, want daar was so baie van Gorra om te
bevoel, maar eindelik, na vier uur, was hy klaar.

„Jy kan nou weer opstaan, Gorra,” sê Gogga, „want nou weet ek dat dit
regtig jy is. My oog het my nie bedrieg nie. Maar dis altyd beter om
sekuur te wees, nie waar nie? Jy kon miskien ’n boomstam gewees het, of
’n swerm bye of so iets. My pa het altyd gesê, wees versigtig as jy met
die onbekende te doen het.”

„Jy kon my mos maar gevra het,” sê Gorra, wat amper styf was, omdat hy
so lank gebuk het, want hy was swaar.

„Daaraan het ek nie gedink nie,” sê Gogga. „Maar dit maak nie saak nie.
Dis altyd die dom mense wat met die maklikste begin.” En hy vrywe sy
voelhorings teenmekaar.

„Wat kom jy nou hier uitrig, Gorra?” vra hy weer, „Ek het jou vir ’n
lang tyd nie gesien nie en het gedink dat die groot likkewaans jou
beetgekry het.”

„Nee, Gogga,” sê Gorra, „ek gee niks om vir die groot likkewaans nie.
Eergister het ek een opgevreet. Ek was ’n bietjie moeg en wou ’n
stukkie biltong kou, maar ongelukkig het ek my biltong vergeet. Toe het
ek net ’n likkewaan sien verbygaan en ek het hom maar opgevreet.”

„En wat kom jy nou soek?” vra Gogga.

„Ek kom kyk of jy nie seepsop het nie,” sê Gorra. „Ek verlang so baie
na seepsop. Ag, Gogga, jy weet nie hoe aaklig dit is om sonder seepsop
te lewe nie. Man, dis ’n naarheid. Smôrens as my oë oopgaan, dan
verlang ek na seepsop. Saans as ek gaan slaap, kry ek bitter swaar,
omdat daar nie seepsop is nie. Ons is so ver van die see, dat ek
gladnie meer van die goed kan kry nie. Ek het gedink jy en ek moet ’n
plan maak.”

„Nou ja,” sê Gogga, „as jy my wil help om wilde heuning bymekaar te
maak vir die winter, sal ek probeer om ’n plan te maak om die see hier
te bring. Dis ’n moeilike saak, maar ’n slim mens soos ek sal darem nog
’n plan kan maak, as ek my daarop toelê.”

„Dis wat ek gedink het,” sê Gorra. „Daar’s heuning in oorvloed, want
die bye werk goed, en ek sal vir jou soveel neste uithaal as jy maar
verkies. Daar is ’n groot nes onder die vyeboom daar.”

„Dis al bestel deur die duiwelby,” sê Gogga, „en met hom wil ek nie
gaan baklei nie.”

„Ag nee a,” sê Gorra, „hy beteken niks nie. Hy’s sommer ’n mot.”

„Ja, so sê hulle,” sê Gogga, „maar ek vertrou die saak nie. As hy my
aan die horings beetkry, kom ek miskien sleg daarvan af.”

„Hy kan mos nie byt nie,” sê Gorra. „Maar in alle geval, ek sal jou
heuning genoeg laat kry, as jy my maar daardie plan uitwerk, waarvan
ons gepraat het.”

„Dis maklik genoeg,” sê Gogga. „Ons moet net maar ’n voor maak om die
seewater hierheen te lei. Die naaste see is daar by die plek wat hulle
later Delagoa-Baai sal noem. Vandaar moet ons die water hiernatoe
bring.”

„Maar dit is mos baie ver,” sê Gorra. „En hoe sal ons die voor maak?”

„Kyk,” sê Gogga, „jy het mos ’n stert. Jy moet net platlê op die grond
en met jou stert teen die grond slaan. As jy aanhou klop, sal jy gou ’n
voor hê. Dan gaan jy verder af lê en klop weer met jou stert op die
grond. Dan nog ’n end verder en so voort, totdat die voor kant en klaar
is van hierso tot by die plek wat hulle later Delagoa-Baai sal noem.”

„Hoe lank sal dit neem, dink jy?” vra Gorra.

„As jy nie gaan slaap nie,” antwoord Gogga, „sal dit maar ’n kort
tydjie neem, sê tweehonderd jaar of so. Maar dan moet ons noual begin.”

„Tweehonderd jaar is darem lank,” sê Gorra, mismoedig. „So lank sou ek
amper nie kan wag nie.”

„Daar begin jy al met jou gesanik,” sê Gogga. „Moet nou nie so
kleingeestig wees nie. Onthou, dit het duisende jare geneem om daardie
seepsop in die see te kry. Loop haal nou eers vir my ’n bietjie heuning
en dan kan jy dadelik met die voor begin.”

Gorra het toe die byenes loop uithaal en met ’n hele klomp heuningkoeke
teruggekom, wat hy aan Gogga gegee het.

Gogga het toe smaaklik van die heuning geëet en hom toe opgekrul onder
’n anyswortelblaar.

„Ek neem nou so ’n klein dutjie,” sê hy, „jy kan maar aangaan met die
voor. Sodra ek wakker word sal ek jou kom help.”

En hy begin sommer snork.

Gorra het toe op die grond gaan lê en hard met sy stert geklop. Dit was
vermoeiende werk en die grond was baie hard, sodat hy nie veel uitgerig
het nie. Buitendien, hy het altyd rumatiek in sy stert gehad, en
binnekort was dit te seer vir hom om aan te hou met die voorgrawe. Hy
het toe gedink hy sou maar ’n bietjie rus, maar net toe hy ophou, word
Gogga wakker.

„Op so ’n manier kom jy nooit by die plek wat hulle later Delagoa-Baai
sal noem nie,” sê Gogga. „Jy rus te gou. Toe ek so oud soos jy was, kon
ek nooit rus voordat ek klaar met my werk was nie. Jy sal moet werk.”

Die arme Gorra het weer begin en die werk was so hard en sy stert het
so seergekry, dat die trane in sy oë gestaan het. Die trane, wat baie
sout was het in die voortjie gerol en daar gebly. Die son het hulle
opgedroë en ’n laag sout agtergelaat.

Vir tweehonderd jaar het Gorra so moes werk, sonder seepsop. Elke dag
moes hy eers heuning soek en dan moes hy met sy rumatieke stert op die
grond klap. Op so ’n manier het hy dit eintlik reg gekry om ’n diep
voor te grawe van die plek wat nou Pretoria is tot waar nou
Delagoa-Baai is. Die apies het kom kyk hoe hy werk en hulle het in die
sloot gespeel, ofskoon daar so baie sout in was dat hulle versigtig
moes wees om nie onder die sout begrawe te word nie. Want die arme ou
Gorra het elke dag baie, baie trane gestort, omdat sy rumatieke stert
hom so seergemaak het.

„Dis ’n mooi begin,” sê Gogga, wat weer heuning geëet het. „Dis nou nie
juis ’n reguit voor nie, want dit kronkel en slinger geweldig, maar dis
tog ’n voor. Ons sal dit die Apiesvoor noem. Gaan maar voort, ou maat.”

Toe Gorra sy voor ’n paar myle verder gegrawe het, het die krokodille
kom kyk wat daar te doen was. Hulle was baie nuuskierig en het so
rondgespeel in die voor dat hulle dit groter en wyer gemaak het.

Gogga was eers kwaad daaroor, maar later het hy gesien dat dit goed was
dat die voor groter gemaak word.

„Dan kry ons meer seewater, ou maat,” sê hy. „Dis mooi van die
krokodille dat hulle ons help. Ons sal die gedeelte van die voor maar
Krokodilvoor noem. Gaan maar aan, ou stertklapper.”

Eindelik het die arme ou rumatieke Gorra sy voor klaargehad tot in die
wêreld wat nou anderkant die wildtuin van die Sabie lê. In dié dae was
dit glad anders as nou en die grond was baie sag daar, sodat Gorra mooi
vordering met sy sloot gemaak het. Maar dit was nou al
eenhonderd-twee-en-negentig jaar wat hy aan die werk was en sy stert
was so afgeslyt dat ’n mens dit nie meer as ’n stert kon beskou nie.
Dit was maar net ’n skaduwee van ’n stert—’n skaduwee wat vol met die
rumatiek was.

Toe Gorra dit sien, sit hy op die kant van die sloot en begin te huil.
Hy het so hard gehuil dat die trane die voor gevul het en self ’n pad
gemaak het na die see.

„My maskas,” sê Gogga, toe hy dit sien. „Ons het mos die sloot afdraand
in plaas van opdraand gemaak. Nou kry ons nooit die seewater hiernatoe
nie. Ons sal weer ’n plan moet maak.”

„Ek het genoeg van jou planmakery,” sê Gorra, mismoedig. „Ek sal nou
maar hierso doodgaan sonder seepsop.”

En hy het ook daar doodgegaan, maar voor hy doodgegaan het, het hy so
baie trane gehuil dat die sloot vol sout was.

Later het die reëns gekom en die sout afgespoel, seetoe. En dít is die
rede waarom die see vandag so sout is.

So tenminste sê die mense wat van Gogga en Gorra iets afweet. Ek was
nie daar nie, ou seun, en ek vertel jou maar die storie soos hulle dit
aan my vertel het.

Wat van Gogga geword het weet ek nie. Sy kinders en sy kleinkinders
lewe nog om die sloot—wat nou die Krokodilrivier is—en hulle is soms
baie lastig as ’n mens nie seepsop het nie.








VII.

DIE STOUT SEUN.


Dit was in Sjiena, jare gelede.

Die seun se naam was Ah-ling. Wat dit beteken weet ek nie, want ek ken
nie Sjinees nie. Maar jy weet nie eers wat jou eie naam beteken nie,
Pierewiet.

„Dis mos Pieter, nie Pierewiet nie.”

Maak nie saak nie. Jy weet nie wat dit beteken nie. Elke naam het sy
betekenis en joue beteken Klipsteen, want dis die Grieks vir klip.

„Daar glo ek niks van nie.”

Omdat jy so dom is. Frikkie se naam beteken „Geelbaard.”

„Dit kan ek glo. Oom Andries het mos ’n vos baard.”

Maar oom Andries is mos sy pa, swaap. As jy nou nie vir my wil glo nie,
dan kan ons maar loop slaap....

„Vertel maar van die stout seun. Ek het nog nie vaak nie.”

Nouja. Ah-ling was sy naam en hy het in Sjiena gelewe, jare gelede.
Sjiena is die land waar die meeste dinge van papier gemaak is. Die
huise is van papier—of was van papier in dié dae; die vensters was van
papier, en die mense het met papier geëet....

„Daar glo ek niks van nie....”

Weer omdat jy dom is, Klipsteen. Kyk, hulle het die papier opgerol en
daarvan stokkies gemaak en die stokkies het hulle gebruik om mee te
eet, net soos ons vurke en lepels gebruik.

„Hoe het hulle dan hulle sop geëet?”

Ook met die stokkies. Ek het dit self gesien en ek het ook so probeer
eet, maar dit het nie gegaan nie, want ’n mens het oefening nodig om
die stokkies te hanteer. Maar Ah-ling kon dit goed doen, want hy het
van sy babetjietyd met die eetstokkies omgegaan.

„Ek dink dis sommer so wysmaak....”

As jy dit dink kan jy maar loop slaap. Maar hierdie Ah-ling nou. Sy
vader was baie ryk, want hy was ’n mandaryn van die derde klas....

„Wat is ’n mandaryn?”

’n Mandaryn is ’n edelman ... iemand wat hoog staan. Die hoogste man in
Sjiena is die keiser, wat in ’n porseleinpaleis, met vensters van
papier, woon. Dan kom sy eerste minister, wat ’n mandaryn van die
eerste klas is, en wat ’n diamantknopie op sy mussie dra. Elke mandaryn
dra so ’n soort knopie, wat sy rang wys. Die twede klas mandaryn dra
glo ’n rooi kristalknopie; die vierde klas dra blou, die derde klas
groen en die vyftiende klas geel. Ah-ling se pa het dus ’n groen knopie
op sy mussie gedra en hy was skatryk, want hy het hondjies vir die
keiser vetgemaak....

„Hoekom?”

Omdat die keiser, net soos elke Sjinees, baie gek na gebraaide hondjie
was. Die vetste en lekkerste hondjies het Ah-ling se pa vetter en
lekkerder gemaak en die het hy aan die keiser gestuur, wat hom baie
geld daarvoor betaal het. So het hy skatryk geword en ander besighede
begin, wat hom nog ryker gemaak het.

Ah-ling was sy enigste kind en hy was baie trots op Ah-ling en het die
seun ’n bietjie verwen. En Ah-ling was lui. Hy was ’n goeie seun, maar
hy was vreeslik lui. Hy wou nie sy versies leer nie en ’n Sjinese seun
moet baie versies leer. Vir sy matriek moet hy seshonderd-duisend
twee-en-negentig versies pront uit sy kop ken en kan opsê....

„Dit glo ek nie!”

Miskien is dit seshonderd-duisend drie-en-tagtig; ek weet nie presies
nie, maar dis ’n geweldige getal versies, al glo jy dit nie. En as hy
één fout maak dan druip hy. En as hy druip, dan is dit ’n baie groot
skande vir hom en vir sy hele famielie, net soos dit vir my is, as jy
sewentiende in jou klas kom, Klipsteen....

„Ek was nog nooit sewentiende nie....”

Maar jy was al twaalfde, wat amper net so erg is. Nou, Ah-ling wou nie
sy versies leer nie. Hy wou die hele dag speel en visvang, en vlieërs
laat vlieg, want in Sjiena speel al die mense met vlieërs. Sy pa was so
druk besig met sy besigheid, dat hy nie baie tyd gehad het om na
Ah-ling te kyk nie en hy het die seun maar aan sy meesters oorgelaat.
En een dag kom die meester na hom toe en maak ’n buiging voor hom en
sê:

„Pong-lo”—want dit was Ah-ling se pa se naam—„Pong-lo, hierdie
armsalige bog wat die eer het om jou eersteklas seun onderwys te gee,
kom met ’n bedrukte hart na jou toe.”

Eintlik het hy gesê „bedrukte maag,” maar die betekenis is dieselfde.

„Wat is dit dan, hoogs gewaardeerde meester?” vra Pong-lo.

„Dit is omtrent jou eersteklas seun,” sê die meester. „Hy is, om dit
met waarheid uit te druk, nie geneig om sy eersteklas kop te gebruik as
hy my niksbeduidende sommetjies moet maak nie, en nog minder is hy
geneig om die armsalige versies wat vir sy bogterige matriek nodig is
uit die hoof te leer.”

„En waarvoor betaal ek my waardelose geld aan jou dan?” vra Pong-lo,
„as dit nie is om hom te dwing om te leer nie?”

„Hierdie vermetele vent,” sê die meester, en hy trek sy skouers op,
„het dit al probeer. Om die waarheid te sê, hierdie ongeskikte
leermeester het al sover gegaan om die lat op jou seun se vereerde
sitplek te gebruik, maar die gevolge het nie die kraginspanning, wat
daartoe noodsaaklik was, geregverdig nie. Dit is hierdie ellendige vent
se plig om aan jou edelagbare te sê, dat hy geen kans sien om die slim
eersteklas seun van jou deur sy matriek te kry nie.”

„Maar by dit en dat,” skree Pong-lo, wat nou baie verontwaardig was,
amper net soos ek toe jy twaalfde in jou klas gekom het, Klipsteen....

„Dit was mos omdat ek pampoentjies gehad het. Ons wil van Ah-ling
hoor.”

Goed. Baie verontwaardig was. „By dit en dat,” skree Pong-lo, „ek sal
hom leer.” En hy slaan op die ghong wat naas hom gestaan het....

„Wat’s ’n ghong?”

Dis die klok wat die Sjinese gebruik—’n stuk metaal waarop hulle slaan
en daardeur ’n geluid maak. Toe die kneg inkom, sê die kneg:

„Vereerde Pong-lo, die hondjies het al...”

„Dis nie oor die hondjies wat ek jou geroep het nie,” skree Pong-lo.
„Loop sê vir my lui seun dat hy dadelik hier moet kom.”

Kort daarna het Ah-ling binnegekom. Hy het platgeval op sy gesig op die
tapyt voor sy pa en sy voorkop op die vloer op en neer gevryf. Dis die
manier waarop die seuns in Sjiena hulle eerbied vir hulle ouers bewys.

„Ek breek my beentjies op jou,” sê hy, want dit is die manier waarop ’n
seun sy vader toespreek in Sjiena.

„Ek sou amper joue kan breek!” snou sy vader hom toe. „Wat is dit wat
ek van jou hoor? Dat jy lui is en nie wil leer nie. Hoeveel versies ken
jy al?”

„Ek weet nie reg nie,” sê die seun, „maar verlede week het ek dit tot
die sewehonderd-en-sestigste gebring....”

„Allematties!” skree die oubaas. „En aanstaande maand is die matriek.
Dink jy ooit dat jy dit kan maak as jy maar so min versies ken? Maskas,
maar jy is lui!”

„Ek kan maar probeer,” sê Ah-ling. „Ek kan maar probeer.”

„Ja en druip,” sê Pong-lo. „Dankie hartlik. Die skande wil ek nie
deurlewe nie. Jy het tyd genoeg gehad. Luister nou wat ek vir jou sê.
So ’n seun soos jy wil ek nie meer hê nie. Trap! Van vandagafaan is jy
nie meer my seun nie. As jy terugkom met ’n duisend pond—eintlik het hy
gesê „taels”—dan kan jy weer my seun wees, maar voor die tyd wil ek
niks met jou te doen hê nie. Ek skraap jou naam uit my geslagsregister
en as jy langer as ’n jaar wegbly, dan neem ek ’n ander seun aan, want
ek moet tog iemand hê wat my kan begrawe as ek doodgaan. Trap!”

Ah-ling was bitter bedroef, maar hy het geweet dat sy pa nie sy besluit
sou verander nie, want die oubaas was baie hardkoppig. Hy het toe weer
sy voorkop op die tapyt gevryf en agteruit gegaan, totdat hy by die
deur van die kamer kom. Daar het hy ’n diep buiging gemaak,
opgestaan—want tot daar moes hy agteruit kruip om sy eerbied vir
Pong-lo te bewys,—en uitgegaan.

Hy het sy goedjies bymekaar gepak, maar hy het sy versies vergeet en
die versboekies—daar was ’n duisend van hulle—het agtergebly. In die
kombuis het hy ’n bietjie padkos gekry—’n bietjie gekookte rys en ’n
stukkie gebraaide hondjie, en ook ’n paar worsies wat van hondevleis
gemaak was en wat baie lekker smaak as jy van die soort vleis hou. Toe
het hy vir hom ’n groot strooihoed gekry, die huis uitgeloop en die
groot pad, wat oor die land, tussen die rysveld gaan, gevat.

Hy het die dag ver geloop en hier en daar het hy op ’n klip gaan sit en
gehuil, want hy het werklik nie geweet wat nou van hom sou word nie.
Maar hy het gou-gou gesien dat die huilery hom niks sou baat nie en het
toe weer opgestaan en verder geloop. Laat in die middag het hy by ’n
riviertjie gekom, waar ’n ou kêrel by gestaan het. Die ou kêrel was
baie oud en baie swak en het op ’n kierie geleun, en nou en dan het hy
sy toontjies in die water gesteek, kastig om daardeur te gaan, maar
altyd het hy dit weer teruggetrek, want die stroom in die rivier was
sterk en die ou kêrel was maar swak.

Toe hy vir Ah-ling sien, sê hy:

„Seun, jy lyk groot en fris. Dra my asseblief deur hierdie rivier en ek
sal jou beloon.”

Ah-ling het dit gedoen, want die ou kêrel was baie lig. Hy het die ou
kêrel deur die rivier gedra en toe hulle op die anderkant kom, sê die
ou man:

„Dankie. Ek gaan hierdie kant-toe en jy moet maar daardie ander pad
neem. Ek het nie geld om jou mee te beloon nie, maar neem hierdie
kierie van my. Dit kan jou te pas kom en as jy werklik in die nood is,
sê dan maar ‚Kierie, asseblief tog.’”

Ah-ling het hom bedank en die kierie geneem en voortgestap met die
regterhandse pad. Die oubaas het die linkerhandse pad geneem.

Ah-ling het dié dag tot die aand hard geloop. Nou en dan het hy ’n
rukkie gerus en ’n paar ryskorreltjies geëet, saam met ’n stukkie van
die gebraaide hondjie.

En so omtrent die tyd wat in daardie land sonsondergang beteken, het hy
by ’n klein huisie gekom, met ’n klein tuintjie daarvoor. Die huisie
was van papier, op bamboesstokke en die vensters was van papier en die
dak van papier, oorlê met sand en gras. Die tuintjie was maar
verwaarloos, want al wat daarin was was daikon of radys en die was ook
al in saad en voos, want niemand het na hulle gekyk nie.

Voor die huisie het ’n kêrel gesit. Hy was ook ’n Sjinees en het dus
ook ’n stert gehad, en hy was omtrent vyftig jaar oud. Hy was glo
bysiende, want hy het ’n sterk horingbril opgehad en het glad geen
notiesie van Ah-ling geneem nie, selfs toe die seun ’n tree ver van hom
af was nie.

„Ek wou maar sê,” sê Ah-ling, nadat hy reeds viermaal ’n buiging gemaak
het en tweemaal goeienmiddag gesê het op die beleefdste manier wat aan
hom bekend was. „Ek wou maar sê, dat hierdie verstote en
uit-sy-vader-se-huis-weggejaagde deugniet ’n nagverblyf soek.”

Die man met die horingbril het niks geantwoord nie.

„Hy moet doof wees,” dag Ah-ling. „Ek sal maar skree.”

„Kan ek hier nagverblyf kry?” skree hy toe, so hart soos hy kon.

Die man met die horingbril het ’n bietjie verwonderd opgekyk en geknik.
„Jy hoef nie te skree nie,” sê hy. „Ek is mos nie doof nie. Ek is net
besig om versies te maak. Op die oomblik is ek vererg, omdat ek nie
goeie rymwoorde kan kry nie. Verbeel jou, ek soek ’n rymwoord vir
‚snel.’”

„Daar’s mos baie,” sê Ah-ling.

„So? Ek kan maar net twee kry—wel en kwel,” sê die meneer. „En geeneen
daarvan is geskik nie.”

„Daar’s hel—en vel, en manel, bel, tel, optel, opstel, vertel,” sê
Ah-ling, „en glo nog ses of sewe meer...”

„Wag, wag!” sê die kêrel en hy skryf sommer op. „Allerdankbaars! ...
veral vir manel. Dit kom goed van pas. Sou jy ook miskien ’n digter
wees, of nie?”

„Nee!” sê Ah-ling. „Ek is maar ’n jong seun wat sy matriek nooit sal
deurkom nie.”

„Dan sal dit sleg met jou gaan in die lewe,” sê die meneer, wat ’n
digter was. „Maar ek dink dit is maar jou beskroomheid wat jou dit laat
sê. ’n Man wat sulke rymwoorde kan vind, kan maklik sy matriek deurkom.
Ek self het jare gelede my matriek gemaak en toe kon ek werklik nog
geen gedigte maak nie.”

„Maar Meneer het seker toe al versies uit Meneer se kop geken,” sê
Ah-ling.

„Natuurlik. Amper driehonderd-duisend,” sê die digter. „Hoe meer
versies jy uit die kop ken, des te beter vir jou. Kyk, kom maar by my
bly, seun. Ek sal vir jou losies en kos gee, as jy vir my help om
rymwoorde te vind.”

Ah-ling was tevrede met die aanbod, want hy het niks beters in oog
gehad nie. Die digter, wie se naam Nata-ki was, het hom nie baie
gesteur aan kos of woning nie, ofskoon hy taamlik ryk was. ’n Ou vrou
het elke dag na die huisie gekom om vir hom rys te kook, en nou en dan
het hy ’n stukkie vis bygekry, maar hy was alte druk besig met sy
gedigte om na sy kos te kyk. Ah-ling het dit gou-gou ingesien. Hy het
toe sake in sy eie hand geneem. Hy het die tuin omgespit en beplant,
lekker kos in die kombuis gekry, en gesien dat alles in orde was. Die
eetmale was nou eersteklas, maar Nata-ki het niks omgegee nie en alles
geëet net asof dit maar saagsel was. Al wat hy om getraak het was sy
gedigte, of liewers sy gedig, want daar was maar één, waaraan hy reeds
vir tien jare gewerk het. Die gedig was nou al sover soos die vyfde
reël en die nag nadat Ah-ling by hom gekom het, het hy die sesde reël
klaargemaak, wat met „manel” geëindig het. Daarna, met behulp van sy
nuwe kneg, het hy ’n nuwe reël elke dag klaargemaak.

Die digter was ryk en sy geld het orals in die huis sommer rondgelê.
Ah-ling kon daarvan neem wat hy nodig gehad het om kos te koop en ook
meer, want Nata-ki het nie eers geweet hoeveel geld hy gehad het nie.
Maar die lui seun was ’n eerlike seun; hy het die geld bymekaar gemaak
en veilig weggesluit in ’n ou kis wat in een van die kamers gestaan het
en later het hy nog geld bygesit, want hy het sy groente uit die tuin
verkoop en daardeur wins gemaak.

Toe hy nou amper ’n maand so gelewe het, sê Nata-ki eendag vir hom:
„Oormôre is die groot verjaardag van die keiser. Dan word al die
digters uitgenooi om ’n verjaardagvers vóór hom te gaan opsê. Ek dink
ek sal ook probeer.”

„Maar wêreld-beroemde Nata-ki,” sê Ah-ling, „as hierdie bogterige
niksnuts die vryheid mag neem om iets tot die uiters-interessante
gesprek by te dra, sou hy graag wil opmerk, dat sy blinde oë totnogtoe
geen speur van ’n gedig van die wêreld-beroemde Nata-ki gesien het
nie.”

„Dis in my kop,” sê die digter. „Skryf is ’n lastige ding. Dis alles in
my kop, maar ek vertrou op jou, dat jy my hier en daar met ’n rymwoord
sal help. Moenie vergeet nie.”

„Mastag!” dink Ah-ling, „die ding sal sleg afloop. As ons vóór die
keiser verskyn en my oubaas hakkel met sy gedig, word die keiser
miskien kwaad. En dan laat hy ons miskien ’n bietjie gesmelte lood
drink, wat, soos ek hoor, gladnie lekker smaak nie. Ek sal ’n plan moet
maak.”

Hy het toe die saak oordink en eindelik het hy probeer om self ’n gedig
te maak. Dit was sy eerste probeerslag en sy gedig was nie alte mooi
nie, maar dit was tog ’n gedig, want die endwoorde het opmekaar gerym:


        Beroemde keiser van Sjiena,
          Wat hierdie dag verjaar,
        Ek het vir my konsertiena
          ’n Lied van gelukwens klaar.

        ’n Lied wat die goue vissies
          Sing as hulle pronkerig swem;
        ’n Lied wat die rooi-geel rissies
          Sing as hul die tak omklem.

        Ek felisiteer die Keiser;
          Ek wens hom soveel hy wil hê,
        Dat hy magtiger, ryker, wyser,
          Regeer tot die mense sê:

        Die roemryke keiser van Sjiena
          Is die grootste wêreld-baas.
        En dan stryk ek my konsertiena
          Tot al sy snare raas.


Dit was nou nie ’n eersteklas gedig nie, maar Ah-ling het gedink dat
dit maar moet deug.

Hy het toe mismoedig met Nata-ki na die paleis gegaan. Die paleis was
mooier en pragtiger as wat hy hom ooit kon voorstel, en hy was so
verbaas om al die rykdom te sien dat hy sy gedig glad vergeet het.

Sy baas en die ander digters moes in die troonsaal wag, totdat die
keiser klaar was om al die verjaardaggediggies aan te hoor. Daar was
duisende van die digters en toe Ah-ling hulle algar sien, het hy weer
’n bietjie moed gevat, want hy het gedink: „Die keiser sal tog nie
algar laat lood drink nie.” Hy het nog meer moed gekry toe hy die
eerste paar honderd gediggies aangehoor het. Hulle was sleg—slegter as
sy eie versie, en tog, die keiser het elke digter beloon en was
blykbaar in sy skik met wat die versies gesê het.

Toe dit nou Nata-ki se beurt was, het hy vorentoe gestap en aan Ah-ling
gefluister: „Help my met die rymwoorde.” Maar Nata-ki het so gehakkel
dat die keiser ’n bietjie ongeduldig geword het.

„Hierdie digter,” sê die keiser, „is een van die nuwe soort. Hy dig die
vrye verse, en sny sy lyne in stukkies. En hy rym nie. Miskien kan sy
kneg iets voordra?” en die keiser kyk goedgunstig na Ah-ling.

Ah-ling het toe sy oë toegemaak en vinnig sy versie opgesê, so vinnig
dat hy die lyne inmekaar gerol het. Maar die keiser het dit tog
verstaan, en vriendelik met sy kop geknik.

„Ek hou daarvan,” sê die keiser. „Ofskoon ek nie reg weet wat ’n
konsertiena is nie. Dit skyn vir my dat ’n seun wat soiets kan dig baie
beter sal maak as hy soldaat word. Kyk, seun, ek bevorder jou tot
soldaat van my lyfwag.”

Ah-ling was hoogs in sy skik en ofskoon Nata-ki geprotesteer het, het
niemand hom aan die digter se protes gesteur nie, maar hulle het vir
Ah-ling na die soldate gebring en hom ’n sabel en ’n borsharnas gegee.
En twee dae later moes sy resjiment optrek teen die seerowers. Ah-ling,
wat nog nooit in sy lewe geveg het nie, was baie bang, veral toe hy die
skietery van vèr-af hoor, maar hy het hom dapper gedra en het daarin
geslaag om een van die seerowers te vang.

Die keiser het hom toe korporaal gemaak en daarna generaal.....

„Dit glo ek nie. Jy moet mos eers sersjant word en dan majoor, en dan
kolonel, voordat jy generaal kan word....”

Dis maar die gewoonte met julle padvindertjies. In Sjiena in dié dae
was dit anders. Daar kon jy toe van korporaal sommer na generaal
spring, en dit is ook wat Ah-ling gedoen het. Maar toe hy generaal was,
het hy dit nie maklik gehad nie. Hy moes baie veg en sy soldate was
maar vrot, want hulle het gewoonlik weggehardloop as daar moes geveg
word en dus het hy alles self moes doen. En eenmaal het hy dit so hard
gekry dat hy amper doodgemaak was deur die seerowers. Toe het hy aan sy
kierie gedink en sodra hy sê „Kierie, help my!” spring die kierie by en
verslaan al die seerowers.

„Dis darem ’n eersteklas stok, hierdie,” dag Ah-ling, en hy gaan stadig
terug na die keiser se stad. Toe hy daar aankom, hoor hy dat hulle al
vir die keiser vertel het dat hy morsdood was. Die keiser was bly om
hom weer te sien en toe Ah-ling hom vertel het hoe dit gegaan het, sê
hy:

„Dit moes die spook van my oorlede oupa gewees het wat jou daardie
kierie gegee het. Ons het so ’n kierie in die famielie gehad, maar my
oorlede oupa, wat self keiser was, het dit met hom saamgeneem toe hy
gesterf het. Dit is nie betaamlik dat jy die famieliekierie besit nie.
Kyk, ek sal jou drieduisend taels daarvoor gee en jou bevorder tot
veld-maarskalk, as jy die kierie aan my wil afstaan.”

Dit het Ah-ling gedoen, en met sy drieduisend taels het hy verlof vir
’n paar weke gekry. Dit het hy gebruik om huis-toe te gaan.

Toe hy by sy ou huis kom, sien hy dat alles daar agteruit gegaan het.
Hy self was nou so deftig gekleed, in die mondéring van ’n Sjinese
veld-maarskalk, dat die mense orals vir hom padgegee het. Selfs sy ou
vader, wat nie geweet het wie hy was nie, het vorentoe gekruip en hom
gegroet soos ’n mens ’n vername persoon groet, deur sy voorkop heen en
weer op die grond te vryf.

„Hoe gaan dit, Pong-lo?” vra Ah-ling, wat nie eers wou sê wie hy was
nie.

„Ag, beroemde Veldmaarskalk,” sê Pong-lo, „so-te-sê maar beroerd. Die
hondjies, wat my inkomste was, het algar die griep gekry. My mandoor
het my besteel en ek is vandag amper bankrot.”

„En vroeër was jy dan so ryk,” sê Ah-ling.

„Ja,” sê Pong-lo. „Al my moeilikhede het gekom van die tyd toe ek my
seun weggeja het.”

„Hoekom het jy dan jou seun weggeja?” vra Ah-ling.

„Hy was so lui,” sê Pong-lo. „Hy wou nie sy versies leer nie en sou dus
nooit sy matriek gemaak het nie. Dit sou ’n skande vir my en my
famielie gewees het as my seun in sy matriek gedruip het.”

„Maar as hy dit nou verder as matriek gebring het?” vra Ah-ling. „Sê as
hy dit nou sover gebring het dat hy ’n vriend van die keiser geword
het....”

„Daarvoor was hy te lui,” sê Pong-lo en vryf weer sy voorkop in die
sand. „Ek sê dit met jammerte, maar hy was altyd ’n lui seun.”

Toe het Ah-ling, wat altyd ’n goeie seun was, ofskoon hy lui was, dit
nie oor sy hart gekry om nog langer sy vader so te sien spartel nie. Hy
het die oubaas opgetel en omhels en gesê:

„Ek is Ah-ling. Ek bring drieduisend taels in plaas van eenduisend en
ek breek my beentjies op jou.”

Pong-lo was natuurlik amper flou van blydskap. Hy het sy laaste vet
hondjie—die enigste een wat oorgebly het—laat slag, en die aand het
hulle lekker hondekerrie geëet, met baie rissies daarin, sodat jou mond
daarvan gebrand het.

Die verder geskiedenis van Ah-ling sal jy later hoor, Klipsteen.








VIII.

WAAROM DIE SEE HUIL.


„Ma, waarom huil die see elke aand?” het die klein seuntjie gevra.

Hy het in ’n riethuisie op die strand gewoon, want sy vader was ’n
visser, wat die vis wat hy gevang het en nie self opgeëet het nie,
gedroog het en aan die smouse verkoop het as bokkems. Allerhande soorte
visse, wat middelmatig klein was, want die groter visse was nie geskik
vir bokkems nie. Die moes hy oopsny, insout, en in pekel lê en as hulle
klaar was, dan het hy hulle mootjies genoem. Die mootjies is baie sout,
want hulle het die pekel ingesuip vir dae lank, maar die mense maak
daarvan visbredie en smoor dit met uie en ertappels, nadat hulle dit
eers vir ’n paar ure in vars water geweek het.

Die klein seuntjie was maar ses jaar oud en sy naam was Natter. Eintlik
het hulle hom Nathaniël gedoop, maar die naam was te lank en dus is hy
gewoonlik Natter genoem, of nog korter, Nat. Hy was ’n skraal seuntjie,
met hare wat amper wit was, so bleek was dit, en met ’n gesigsvel wat
altyd sproete gebrand het. Dié soort seuntjies, so sê die mense, is
sterk, maar daar kom nooit baie reg van hulle nie.

Ek weet nie of dit waar is wat die mense sê nie.

Waar Nat se huis gestaan het, was die wêreld maar ellendig lelik, want
in die omgewing was daar niks anders as sandduine en suurvye nie. Jy
kon nie eers die see sien nie, want dié was agter die duine. Jy kon hom
net maar hoor. Dag-in dag-uit kon jy sy geraas en gesuis hoor,
eentonig, so eentonig dat dit jou amper moedeloos kon maak. Duskant die
duine was daar ’n pan, waarop die eendvoëls geswem het en duisende
seemeeue, en in die water van die pan was daar springers, wat ’n baie
lekker soort vis is—lekker om te eet en lekker om te vang. Agter die
pan, veld se kant-toe, was daar ruigte en skaapbossies, want dit was ’n
plat wêreld, woes en onbewoon. Net na die reëns het die suring pragtig
gegroei onder die skaapbossies en die veld was groen, met duisende
heuningpotjies waarop die miere met plesier rondgekruip het. Nat het
ook van die heuningpotjies gehou. Jy steek die punt van jou pinkie
daarin en haal so die heuning uit. Die heuning is goudgeel en
stroopsoet, met net ’n suur bysmakie as jy te veel daarvan eet. As ’n
mens die duine oorklim, dan moes jy nog sowat honderd-en-vyftig tree
stap voordat jy die strand, die eintlike strand, bereik het. Nat se pa
het sy huis agter die duine gebou, omdat hy ’n bietjie van die see moeg
en sat was; hy wou so min daarvan sien as moontlik en het meer van die
kaal, geel duinsand gehou as van die groen, altyd op- en afgaande see.
Hy was dag-in dag-uit op die see; dit was sy broodwinning, die see, en
’n mens vind jou broodwinning soms vervelig. Daarom het hy sy huis
agter die duine gebou.

Dit was ’n klein huisie, van riet gemaak, met rietmure, gepleister met
die swart modder van die pan en met ’n rietdak, oorgroei met die
maarblom se rooi en geel bloeisels. Daar was eintlik nie vensters in
die huis nie; net maar twee deure en ’n gat in die dak, wat as
skoorsteen gedien het in die koue winterdae as Nat se ma die
konfoortjie in die voorkamer aansteek. Die kombuis was ’n aparte
huisie, ’n paar tree verder af en die woonhuis het net maar twee kamers
gehad. Meer was ook nie nodig nie, want Nat se pa was byna elke dag uit
om vis te vang en niemand het ooit vir Nat se ma kom besoek nie. En
daar was nie ander kinders nie, behalwe Nat. Vroeër was daar ’n ander
kind. Dit was Nat se sussie, Triena, maar Triena het verdrink in die
panwater, toe sy nog so-te-sê ’n babetjie was, en van die tyd was daar
net Nat.

Hy het dus maar alleen gespeel, daar op die duinsand, waar hy nie die
see kon sien nie, maar dit gedurig kon hoor. Sy maat was Mokkie, die
klein half-Boesmantjie, wat die kind was van outa Adoons wat vir sy pa
help visvang het. Mokkie was net so klein soos hy, maar baie ouer, met
’n gesiggie wat so gerimpel was soos seewater, waarop die wind waai. Hy
was egter ’n taamlik goeie maat, want hy het baie geweet en het altyd
„Kleinbaas” gesê teen Nat, en was nooit astrant nie.

Dit was Mokkie wat die byeneste gevind het, ver agter die pan, in gate
in die grond, onder die skaapbossies. Dit was hy wat hulle uitgehaal
het, sonder dat die bye hom steek en die mooi stukke jong bye, wat soos
vars amandels smaak, huis-toe gebring het, en ’n stukkie van die koek
agtergelaat het vir baas Heuningvoël, wat op die skaapbossies sit en sy
vlerkies met plesier klap, want hy weet dat hy sy aandeel sal kry.

Dit was Mokkie wat osse en waens van die suurvyeblare gemaak het en
potkleimannetjies uit die sagte witklei wat hier en daar by die pan kon
gevind word. Dit was hy wat die osse algar name gegee het—Swartland
hierdie een, Troe-troe daardie een, en Geelmoggel die ander, Bleskol
die hotagter een en Kasman die haaragter een. En die potkleimannetjie
was baas Ewert, en die ander een met ’n swart-gesmeerde gesig was outa
Perskie wat moes touvat, maar wat altyd omgeval het, omdat sy bene nie
gelyk was nie.

Dit was Mokkie wat geweet het, waar die beste plek was om springers te
vang. En dis nie so maklik om springers te vang nie, veral as jy maar
’n kort seilgaretjie het en ’n ou hoek, waarvan die punt afgebreek het.
As jy nie presies weet hoe om die saak aan te lê nie, dan sal jy nooit
’n springer met so ’n koddige hoek beetkry nie. Maar Mokkie het geweet
hoe om dit te prakseer en waar om die aas te kry—klein krefies, wat
onder die sand lê of onder die vuil en halfopgedroogde seegras, of
wurms wat hulleself in kassies ingemessel het vas aan die skaapbossies.

En dit was Mokkie wat kon sê waar die vaal korhaan, wat daar op die
laagte rondloop en net vlieg as jy hom opja, omdat hy meer hou van loop
as van vlieg, sy nes sou maak hierdie jaar. Dit was hy wat vir Nat die
nes gaan wys het, versigtig, want as jy aan die eiers raak dan is broer
korhaan kwaad en dan wil hy niks meer met die eiers te doen hê nie. Wat
tog ’n treurigheid sou wees, want die kleintjies is baie mooi en koddig
as hulle so astrant in die gras rondloop en doodstil lê as hulle hulle
verbeel dat iemand hulle wil pak.

Dit was Mokkie wat Nat leer swem het, want Mokkie kon goed swem, en die
panwater, waarin Triena verdrink het, was makwater as ’n mens kon swem.
Net as jy nie kon swem nie was die panwater kwaai en het dan sy bes
gedoen om jou onder te kry en om vir jou dood te maak. Dís waarom dit
vir Triena beetgekry het, toe sy nog maar ’n babetjie was.

Heerlik was dit om in die late namiddag daar in die panwater rond te
swem. Dit was so stil en so warm maar tog so fris dat jy dit moes
geniet, al was jy ook isegrimmig. Jy kon stadig op en neer swem en
probeer om die eentjies, wat altyd naby die ruigtepolletjies geskuil
het, beet te kry, maar dit was uiters moeilik, ofskoon Mokkie nou en
dan dit reggekry het. En dan kon jy platsit in die water, stil sonder
om jou te roer en voel hoe die swerms klein vissies jou kom ondersoek
en hoe hulle probeer om jou vel te byt. Dit was kielierig as hulle teen
jou rug met hulle neusies stoot, en dit was ’n pret om hulle skrik te
maak deur sommerso om te draai en met jou hande in die water te klap.

En die mooiste, die pragtigste van alles, ofskoon nòg Nat nòg Mokkie
baie daarna gekyk het, was die sonsondergang daar op die pan. Dit het
dan gelyk asof daar honderde reënboë gebreek het bo in die lug, en die
kleure het algar afgeval op die panwater en daar bly steek, terwyl ’n
paar van hulle, rooi, groen en violet, bo in die lug uitgebrei het,
totdat die hele hemel bo jou daar in die weste ’n geruit van bont was.
Dan kon jy, in die vroeë somernamiddae die geur van die sandlelies en
die bobbejaantjies bespeur, wat opgestyg het van onder die skaapbossies
en wat jou laat dink aan die fyngestampte pypkaneel wat die mense in
kollewyntjies sit.

Elke dag het Nat die see gaan bekyk, want hy was gek na die see en het
baie gehou van sy pa se skuit. Nou en dan het hy en Mokkie saamgegaan
met sy pa en met outa Adoons as hulle gaan visvang. Die eerste skoot
was dit gladnie plesierig nie, want Nat het naar geword, maar later het
hy dit lekker gevind, want die skommel van die skuit op die water het
hom nie meer mislik gemaak nie. Maar sy pa het gesê dat hy in sy pad
was en het hom nie baie keer saamgeneem nie.

Die see was nooit stil nie. Dit het nooit geswyg nie. Dag-in, dag-uit
en die hele nag deur het dit op en af geskuif en sag gesing. Nat het
bly luister saans as hy op sy klein duikerkarossie lê, na die sang van
die see en het probeer om dit te verstaan, maar hy moes altyd dit
opgee, want die see het hom gou-gou in slaap gesus. Nou en dan het hy
van die see gedroom, maar die drome was nie altyd plesierig nie, want
soms het hy gedroom dat hy en Mokkie in die see spartel en nie kon
uitkom nie. En dan het hy met ’n gil wakker geword en sy ma het hom
kasterolie ingegee, want sy het gedink dat hy te baie uintjies geëet
het.

„Ma, waarom huil die see so?” het Nat gevra.

Hy het al die vraag gestel aan Mokkie, wat nie daarop kon antwoord nie.
Ook outa Adoons het nie goed geweet wat om te antwoord nie.

„Dis maar sy manier, my Kleinbasie,” het Outa gesê. „Dis maar die
vuilis se manier,” want outa Adoons het die see nie lief gehad nie,
miskien omdat dit sy broodwinning was.

„Die see,” het die outa gesê, „die see, Kleinbasie, moenie tog vir hom
vertrou nie. Hy verneuk jou, Kleinbasie en jy kan nie op hom staatmaak
nie, nooit nie, my Kleinbasie.”

„Maar waarom huil hy, Outa?” het Nat gevra, en die outa het sy kop
geskud.

„Dis sommer sy manier, my Kleinbasie,” het hy geantwoord, „net soos
ditte myne is om te pruim, my Kleinbasie. Ons het almal ons eie
maniere, my Kleinbasie en dis syne om lawaai te maak as ’n mens wil
slaap, my Kleinbasie.”

Maar Nat was nie tevrede met dié verklaring nie en hy het altyd gedink:
„Die see moet tog iets makeer, anders sal dit mos nie so huil nie.”

Toe het hy vir sy pa gevra, maar sy pa was besig om die net, wat
stukkend was, reg te maak en was vererg omdat die netnaald afgebreek
het.

„Moenie sulke onnosele vrae vra nie, Nat,” het hy kortweg gesê. „Dis
mos nie huil nie; dis maar die geraas van die branders teen die strand.
Sal jy dan nooit iets leer nie?”

En sy pa het hom weggeja om water te gaan haal uit die put.

„Hoekom huil die see so, Ma?” het Nat gevra, en sy ma, wat besig was om
gho-koffie te brand, het ongeduldig geword.

„Hoe weet ek dit?” sê sy ma. „Moenie met die gho-boontjies peuter nie,
Nat; jy weet mos hulle is giftig. Loop speel met Mokkie as jy niks
anders te doen het nie.”

Toe het Nat maar met Mokkie gaan speel, maar hy het gedurig gedink aan
die huil van die see. En toe Mokkie na die pondokke gaan, het Nat na
die strand geloop en daar op die wit sand, waar die klein, fyn blou
skulpies opspoel as dit storm is, gesit en na die see gekyk.

Dit was al laat in die namiddag en die son was halfpad onder, agter die
pan. Die weste het al sy geruit van bont kleure aangetrek en die hitte
van die dag was alreeds afgekoel. ’n Sagte windjie het oor die see
gewaai, ’n windjie wat ver van die suide kom, waar die groot ysberge
rondswem en waar die robbe snags in die lig van die groen ys, wat die
skyn van die sterre weerkaats, met mekaar speel. Brandertjie na
brandertjie het teen die sand gespoel en elkeen het, as hy spoel, ’n
geluid gemaak. Nat het gesit en wonder wat die geluid sou beteken, want
hy het gedink dat dit tog praat moet wees en praat kon ’n mens tog
verstaan. Maar dié soort praat kon hy niks van uitmaak nie.

En toe hy daar sit, bespeur hy dat die brandertjies vol klein liggies
was. Die son was nou onder en dit was skemeraand en hier en daar was
reeds ’n ster te sien in die lug. In die skemer was die blink liggies
in die brandertjies baie mooi, want hulle het gefonkel soos
vuurvliegies wat in die winter bo die ruigte van die pan speel. Die
liggies was van allerhande kleure; groen, en pers, en wit, en rooi, en
die kleur van die kanaänse druiwe, wat Nat eenmaal op die dorp aan ’n
prieel gesien het. En daar was nog baie ander kleure wat hy nie geken
het nie en wat hy dus nie die naam van geweet het nie, maar algar was
blink en het geskitter soos sterretjies daar in die deurskynende groen
van die branders. As die branders teen die sand platslaan, dan het die
liggies uitgegaan, en Nat het gesien dat ’n hele boel klein dingetjies
op die sand rondkruip. Eers het hy gedink dat dit maar klein krappies
was. Daar is baie klein krappies op die strand daar by die panne. Hulle
kom saans uit hulle gate, wat bo die waterkant is en jaag in duisende
oor die nat sand, sodat hulle ’n geraas maak soos ’n swerm bye wat hoog
bo jou in die lug vlieg.

Maar dit was nie krappies nie, hierdie skoot.

Dit was die klein volkies wat in die diepte van die see lewe, en wat
verwant is met die dwergies en kaboutertjies wat in die klowe van die
berge woon. Nat het dit nie geweet nie, want hy was nog maar dom en
jonk en niemand het hom ooit van die dwergies vertel nie.

Maar nou, toe hy al die klein volkies sien, was hy eers amper bang. Hy
het nog nooit sulke dingetjies teëgekom nie. Hulle was algar ’n
kwartduim hoog, elkeen met ’n paar beentjies wat amper net soos die van
’n toktokkie was en met armpies wat skaars so lank soos ’n koringkorrel
was. Elkeen was net gekleed in ’n groen baadjie en groen kortbroekie,
wat, koddig genoeg, gladnie nat was nie, ofskoon hulle algar net nou
uit die branders gekom het. Hulle het rondom Nat geswerm, honderde van
hulle, duisende, en nog altyd het daar meer en meer uit die branders
strand-toe gekom.

Nat wou eers padgee, want hy het die vrede nie vertrou nie, maar die
mannetjies was so vriendelik, dat hy weer moed gevat het en besluit het
om maar ’n bietjie te bly kyk wat hulle sou doen. Dit was al laat en hy
het geweet dat hy moes huis-toe gaan, want sy ma het reeds die
gho-koffie klaar gemaak, en dié aand sou hulle in die riethuisie
pampoenpap en gebraaide vis hê en hy was baie gek na pampoenpap. Maar
die mannetjies was so koddig, dat hy tog maar ’n tydjie wou bly.

Tot sy verbasing het hy gevind dat hy goed kon verstaan wat die klein
mensies sê. Dit was nou nie juis Afrikaans wat hulle gepraat het nie,
maar dit was tog verstaanbaar genoeg en hy kon uitmaak, wat die wat
naaste by hom was, sê. En dit is wat hy gehoor het:

„Hierdie seuntjie,” sê die een, „is mos die seun wat altyd vra waarom
die see huil en hoekom.”

„Ja,” sê die ander. „Ek hou van seuns wat vra waarom, maar wat die
hoekom betref, dit gaan bo al ons vuurmaakplekke. Dis ’n alte lastige
vraag, daardie en as ’n seuntjie daarmee begin, dan is dit tyd dat ’n
mens hom suurlemoensop gee.”

„Sou ons hom dan nie inligting kan gee nie?” sê die ander een weer.
„Dis mos maklik genoeg.”

„Ek dink ons moet wag tot die Koning hier is,” antwoord die ander. „Hy
is aan die kom, want ons gaan mos vanaand die groot dansparty daar in
die seegraskuiltjie op die rotse hou, en hy sal met die Prinses dans.”

„Dit weet ek goed,” sê die ander. „Ek en jy kom mos ook om te dans. En
dit herinner my dat ons nog baie te doen het. Ek weet nie eers of daar
kos genoeg sal wees vir ons algar nie.”

„Moenie bang wees nie,” sê die ander. „Daar is vanmôre al kos bymekaar
gebring. Daar is volop kreefslaai en seeslakpastei en seegraskonfyt, en
ek weet nie al wat nie.”

„Maar die drank ... wat van die drank?” vra die een. „As ’n mens dans
dan kry jy geweldig dors en ek hou altyd van ’n stukkie iets as ek dors
het.”

„Daarvoor is ook gesorg,” sê die ander. „Daar is wyn uit ’n
verongelukte skip en vir diegenes wat goeie tempeliere is, is daar
moerbeistroop. Maar wag, hier kom die Koning.”

Toe sien Nat dat daar uit die branders uitklim ’n koddige klompie van
die klein mensies. Vooraan het twee kleintjies gekom wat altwee in
groen gekleed was, met hoë mussies van groen seegras op die kop. Agter
hulle het ’n hele ry gekom wat algar in rooi was, en daarna weer ’n
halfdosyn wat in goudgeel was. Daarna het uitgestap ’n mensie wat ’n
kwartduim hoër was as enige van die ander wat om hom was. Hy was
pragtig gekleed in ’n blou pakkie, waarom hy ’n rooi mantel, gevoer van
binnekant met spierwit, dra. Op sy kop was ’n kroon van goud, met groot
pêrels om die kant en in sy regterhand het hy ’n skepter gehou van ’n
visgraat aan die punt waarvan ’n klein diamantjie fonkel. Die lang
sleep van sy mantel word gedra deur twee klein mannetjies wat in
spierwit gekleed was en agter hom het ’n vyftal trompetters gekom, wat
algar op skulpe blaas en wat ’n hele boel lawaai opskop.

Dit was die Koning, en Nat het sommer onplesierig begin voel, maar die
Koning het vriendelik na hom toe gestap en met een spring op sy knie
kom sit. Toe het hy Nat aangeraak met sy visgraatskepter en sodra die
diamant Nat se baadjie aanroer, het Nat gevoel asof hy springlewendig
was.

„Ek hoor,” sê die Koning, „ek hoor, seuntjie, dat jy wil weet waarom
die see huil?”

„Asseblief ... Oom, ... Meneer,” sê Nat, wat nie reg geweet het hoe hy
die Koning moes noem nie.

„Sê maar gerus Oom of Omie,” sê die Koning. „Ek is bly om te verneem
dat daar nog seuntjies is wat iets wil leer.”

„Ek ken al my A B C,” sê Nat, wat ’n bietjie trots op sy geleerdheid
was, veral omdat hy daarmee teen Mokkie kon spog.

„Dis nie alles wat jy behoort te weet nie,” sê die Koning. „Jy het
seker nooit gedroom dat daar sulke mense soos ons in die see lewe nie,
nè?”

„Nee,” antwoord Nat. „My pa sê daar’s net visse in die see.”

„Visse is daar genoeg,” sê die Koning, „maar daar is ook baie ander
dinge, waarvan julle mense nie droom nie. Groot slange byvoorbeeld, en
die See-Prinses, waarmee ek netnou sal gaan dans. Maar jy wil eintlik
weet waarom die see so huil, nie waar nie?”

„Ja,” sê Nat. „Pa sê dis maar die geraas van die branders, en Ma weet
nie, en Mokkie ook nie en outa Adoons sê dis maar die see se manier.”

„Hulle is almal reg en hulle is almal verkeerd,” sê die Koning. „Die
see huil nie, want dit het niks om oor te huil nie. Wat jy huil noem,
is die lied wat hy sing. Dit is elke dag en elke nag dieselfde, maar
dit is nooit dieselfde nie, want dit is altyd nuut. Daar is weemoed in
en blydskap, en berou en blye verwagting, en daar is vreugde in en pyn.
Dit kan jy nou nie verstaan nie, seun, maar as jy ouer word sal jy dit
leer verstaan, want jy lyk my ’n verstandige seun en nie sommerso ’n
swaap nie.”

„Ek kan al swem,” sê Nat, wat nie geweet het wat die Koning bedoel nie,
maar tog dink dat hy iets moes sê.

„Dis ook goed,” sê die Koning en knik sy kop so vorentoe, dat Nat bang
was dat die kroon sou afval. Maar hy hoef nie bang te gewees het nie,
want die kroon was vasgelym aan die Koning se kop en word nooit
afgehaal nie. Die Koning gaan selfs daarmee slaap en om dit vir hom
maklik te maak, het hy ’n besonder kussing van dik seegras met ’n
holtetjie daarin waarin die kroon rus.

„Dis ook goed,” sê die Koning, en hy knik weer. „Hou jy van die see?”

„Ja, Omie,” sê Nat. „Baie.”

„Dis reg so,” sê die Koning. „Die see is die enigste wat ’n mens van
kan hou. Dit is allenig die enigste wat jy op kan staatmaak....”

„Outa Adoons sê dat die see ’n mens verneuk,” sê Nat.

„Dis maar outa Adoons se manier van praat,” antwoord die Koning. „Die
see sal jou nooit in die steek laat nie. Dis die enigste vertroubare
vriend wat jy sal hê in jou lewe, as jy dit liefhet en dit nie haat
nie. As jy dit haat, is dit iets anders, want die see vergeet nie en
die see kan wreed wees. Baie, baie mense het hy doodgemaak, mense wat
hom nie liefgehad het nie, en mense wat hom liefgehad het, want hy het
geweet wat die beste vir hulle is. Hulle dooi bene lê gestrooi op die
vloere van die see, duisende en tienduisende van hulle en daar lê
juwele en rykdomme in oorvloed, die weelde van verongelukte skepe wat
die skatte van konings en keisers gedra het, maar wat die see ingesluk
het. Dis dit wat die see se lied soms weemoedig maak, want dit was
alles verniet wat die goed vergaan het. Dit baat niemand iets nie,
selfs nie vir die see nie. Maar elke dag gee die see sy water aan die
wêreld, wat as reën neerval op die aarde en die land verkwik, sodat die
koring kan groei en die graan weelderig opspring. Dis die see wat die
wêreld, jou wêreld waarin julle mense lewe, groen maak. Hy gee van sy
eie groen, waarin die sterre snags afgespieël word en die wit wolkies
by dag, aan die wêreld en hy laat alles groei wat groei by julle. Dis
hy wat die koelte gee aan die aarde en die wind laat waai. As daar nie
see was nie, dan gaan julle algar dood en alles om julle. Ja, die see
is ’n vriend, die beste vriend wat julle het. Jy kan dit voel as jy in
hom swem, as hy met sy sagte streling jou lyf vorentoe stoot en opbeur
in sy groen water, as hy sy seegras slinger om jou naakte been en die
sneeuwitskuim van sy brandertjies as donsies op jou nat hare laat
neerval. Van alles weet hy, want hy spoel die uiterste grense van die
wêreld met sy water. Die palmbome in die koraal-eilande van die groot
see, wat altyd stil is, omdat dit so groot is, ken hom, en die
tortelduiwe wat in leërskare vlieg oor die verre vleilande van
Suid-Amerika groet hom as hulle by duisende bo sy branders swewe. Die
wit ysberge van die noorderwêreld, waar die noorderligte die lang, lang
winternagte verlig en waar die yskoningin in haar slee, wat van
ysblokke gemaak is en deur die vinnige rendiere getrek word, hom bemin,
want hy is hulle vriend. En die middel van die wêreld, waar die
vuurspuwende berge hulle rook na die hemel uitblaas, weet van hom, want
dis hy wat hulle stoom gee en krag om te bars. Omdat hy so veel weet en
soveel verantwoordelikheid op hom het, sing hy die hele dag en nag
deur. Dit gee hom afleiding en dit maak hom sag, want in sy hart is hy
wreed en hy weet dit, maar hy kan dit nie help nie. Maar nou word dit
tyd dat ek na die dansparty gaan.”

En die Koning spring af, so vinnig dat sy kroon sou afgeval het as dit
nie vasgelym was op sy kop nie.

Nat het toe maar huis-toe gegaan. Die pampoenpap was al opgeëet en sy
pa het hom net ’n sny brood en ’n koppie gho-koffie gegee.

„As jy laat kom,” het sy pa gesê, „dan is dit jou eie skuld as jy niks
te eet kry nie. Loop slaap nou maar.”








IX.

WAAR DIE REËNBOOG VANDAAN KOM.


Mooi onder die kranse het die alwyne gebloei, pragtig rooi teen die
grys van die kliprand en oor hulle het die bye ’n dowwe gedreun gemaak.

„Daar’s baie heuning hier—daar’s baie heuning,” het die ou bye gesê.

„En dis maklik om te kry—dis maklik om te kry,” het die jongeres gesê,
want hulle was ’n bietjie lui, omdat dit so warm was.

„En die mooiste van die grap is,” sê die bergswaels, wat hoog in die
lug swewe, „die mooiste van die grap is, daar is so baie goggatjies wat
die alwyne kom besoek, dat ons ook volop te vreet het.”

Nog mooier was die groot sandlelies daar onderkant by die vlei. Mooier,
omdat hulle so rein, so skoon was, sonder ’n vlek op die rooskleur van
hulle fyn blomblare. Elke kelk het oop gestaan vir die lug, die warm
middaglug wat in wasem teen die kliprand opgerys het, om daarin te kom
speel. En ewe mooi was die groot waboombosse, waarin die
langstert-suikerbekkies boer, om die honderde goggatjies, wat die
bossiestroop se soetigheid kom steel het, te vang.

Daar was twee veral, van die langstert-suikerbekkies wat dit danig
besig gehad het. Hulle was man en vrou en hulle nessie was in ’n wilde
tabakboom by die lopie wat van die krans kom en wat deur die vlakte
kronkel om ’n pad te kry na die rivier. Daar was nog geen eiers in die
nes nie, want dit was vroeg in die somer, maar die sagte dons was al
gelê, waarop die eiers later sou moet rus en die ingang van die nessie
was al klaar gemaak, sodat dit net groot genoeg was om die wyfie toe te
laat om binne te kom.

„Volop ete hier, vrou,” het die mannetjie-suikerbekkie gesê. Onder die
suikerbekkies het hy die naam gedra van Korring, en sy vrou het hulle
Korra genoem, maar jy het nooit die name gehoor nie. Dit was altyd maar
net „Tjerptjik,” wat baie beduie. Volgens die uitspraak wat jy daarvan
gee, natuurlik. Die suikerbekkietaal is nie maklik om te verstaan nie,
maar ’n mens kan dit tog baasraak as jy vroeg in die môre opstaan en
jou daarop toelê om die uitspraak, so sleg of so goed soos jy kan, na
te maak.

„Ja, maar” sê Korra, „ek het al so baie van die torretjies gevreet, dat
ek nou maar sal ophou. Die sysie sê mos dat te veel torre ’n voël
buikpyn gee, en daarmee is ek nie gedien nie.”

„Ag wat,” sê Korring, „die sysie eet mos nie torre nie. Wat weet hy
daarvan? Môre is die goed weg. Ons moet ons kans waarneem. Ek bly nog
hier.”

„Net soos jy verkies,” sê sy vrou. „Vir my part, ek gaan daar na die
alwyne. Die bergkanaries is daar, en ek wil ’n bietjie met hulle
gesels.”

Die wyfie-suikerbekkie het toe na die krans gevlieg. Daar het sy ’n
klompie bergkanaries en geelsysies aangetref, wat druk aan die praat
was. Hulle het haar vriendelik gegroet en plek gemaak op die takkie vir
haar en sy was maar alte bly om te gaan sit, want sy was moeg, nie
alleen van die warmte nie, maar ook van die baie torretjies wat sy
ingesluk het.

„Verbeel jou,” sê die oudste bergkanarie, „verbeel jou. Daar is ’n
seun, so hoor ons, wat gaan probeer om uit te vind waar die reënboog
begin.”

„Dis ’n kordate onderneming,” sê die blink spreeu, wat juis aangevlieg
het. „Ek het ook al baie oor die saak gedink. Sover ek weet is daar
geeneen van ons voëls wat weet waar die reënboog begin nie.”

„Ek sou so sê,” tjirp die sysie. „Niks het mos nie ’n begin nie en die
reënboog is mos niks. Sommer ’n kleur en daarmee uit.”

„Dit glo ek nie,” sê die blink spreeu. „So ’n geweldige groot ding moet
tog iets hê. Hy kan nie sommer so in die lug staan nie. Ons moet
probeer uitvind.”

„Ek sê vir jou hy’s niks,” antwoord die sysie. „Ek het mos dwarsdeur
hom gevlieg en hy het net ’n kleurtjie op my vlerke gemaak, anders was
daar niks nie—glad niks nie.”

„Dit kon in één geval gebeur het,” merk die blink spreeu op. „Ek sê nie
dat dit ’n misverstand was nie, vriend Sysie. Maar ek hou vol dat daar
tog iets moet wees—iets wat ’n mens kan beetkry en wat selfs ’n voël
kan beetkry as hy kans het.”

„Ons voëls is algar slimmer as die mense,” sê die bergkanaries. „Hulle
kan mos nie vlieg nie. Wat verbeel jy jou?”

„Vlieg is nie die enigste ding nie,” sê die blink spreeu, wat
verstandig was en gladnie verwaand nie, want hy het al baie van die
wêreld gesien, en hoe meer jy van die wêreld sien, hoe minder dink jy
dat jy al die wysheid beet het. Die wêreld is so groot en daar’s so
baie dinge in, dat dit jou nadenkend maak, as jy verstandig is en nie
verwaand nie.

„Vlieg is nie die enigste ding nie,” sê die blink spreeu. „Ek sê nie
dat dit nie iets goeds is nie, maar dis nie die enigste goeie ding nie,
dit beweer ek en julle kan daar niks teen inbring nie. En wat die
reënboog betref, ek het selfs daarin en daar rondom gevlieg en ek het
niks bespeur nie, maar dit bewys nog gladnie dat daar niks is nie.
Hierdie alwyne het ’n maand gelede geen blomme gehad nie. Vandag is
hulle vol blomme. Daar moet tog iets wees, as jy my goed verstaan.”

„Dit skyn vir my,” sê die ou uil, wat tot hiertoe stil onder die klip
gesit het, want sy oë kon nie goed die lig verdra nie, „dat dit
alleenlik ’n saak van soek is. Tot hiertoe het hulle nie noukeurig
gesoek nie. As ’n mens—ek wil sê, ’n voël—soek, dan vind hy. Dit is ten
minste my ondervinding.”

Daar oom Uil—wat al amper oud genoeg was om oupa Uil te wees—baie
rondgereis het in die wêreld, het hy baie ondervinding opgedoen. Dit
het elke voël geweet en daarom het hulle met eerbied na sy woorde
geluister.

„Sou hierdie seuntjie nou een wees wat dit kan loop soek?” vra die
spreeu.

„Dit weet ek nie,” sê oom Uil. „Hy is glo ’n padvinder en die seuns is
ondernemend, maar of hulle volharding het, dit staat nog te sien. Ek sê
maar ’n mens—ek wil sê ’n voël—sou kan uitvind. Mits jy volharding het
en nie omgee wat jou oorkom nie.”

Toe die voëls nou so praat, het die klein seuntjie, waaroor hulle
gepraat het, hom klaargemaak om op reis te gaan. Hy was nie meer so ’n
klein seuntjie nie, want hy was al oor die sestien jaar oud en het die
vorige jaar reeds sy matriek gemaak. Daaruit kan julle sien dat hy
taamlik slim was. Nog meer, hy het Duits en ’n bietjie Frans geken en
nie alleen vir eksamens gewerk nie. Hy het gewerk en geleer om te leer
en hy het reeds so baie geleer dat hy geweet het, dat hy nog baie
onvolleerd was.

Ook was dit nie waar nie, dat hy van plan was om te gaan sien waar die
reënboog vandaan kom nie. Dit het hy al geweet. Hy het geweet dat die
reënboog maar die weerkaatsing en verbreking van die lig is deur
miljoene reëndruppeltjies, waardeur die lig straal. Hy het geweet dat
as jy ’n straal-lig opbreek jy dan die mooi kleure kry wat jy in die
reënboog kan sien. Wat kleur is, het hy nie geweet nie en hy wou dit
baie graag uitvind, maar om dit uit te vind moes hy nog baie, baie
aanleer.

En daar was nie meer geld nie. Sy pa was dood en sy ma het nie meer
genoeg gehad om hom op skool te hou nie. Ook was daar geen plek meer
vir hom op die skool nie. Hy moes, as hy wou leer, na die uniwersiteit
gaan.

Die seun, wie se naam Roelfs was, het ’n ou vriend in die dorp gehad.
Die ou vriend was ’n ou prospekteerder, wat op sy ou dag ’n
broodwinning verdien deur as skoenmaker te werk. ’n Prospekteerder is
iemand wat rondgaan om te kyk of daar goud of silwer of edelgesteente
in die kliplae te vind is. Dit is ’n interessante soort werk, maar dit
verg baie van die man wat dit onderneem en as hy nie geluk het nie, dan
laat dit hom baie min oor vir sy ou dag. Dit het ou meneer Jors—want
dit was die oubaas se naam—ook uitgevind, en in sy ou dae was hy maar
alte bly dat hy in sy jong dae geleer het, hoe om ’n skoenmakersels te
gebruik.

Vir hom het Roelfs nou opgesoek en aan hom het hy die saak vertel.

„Dit is ook nie nodig dat jy na die uniwersiteit gaan nie,” sê die ou
skoenmaker. „Ek was nooit na ’n uniwersiteit nie en as jy nagaan sal jy
sien, dat die beste en grootste manne waarvan die geskiedenis praat ook
nie uniwersiteit-toe gegaan het nie. Noudat jy sover is, behoort jy
jouself op te werk. Dit is maklik genoeg. Gebruik jou oë, lees so veel
jy maar kan en leer waar jy maar ’n kans kry.”

„En wat van die kos?” vra Roelfs.

„Daarmee kan ek jou help,” sê die ou. „Hier het net aangekom ’n meneer
wat na die wilde bosse gaan. Hy gaan om orgideë te soek. Jy weet mos
wat ’n orgidee is, nè?”

„Nee,” sê Roelfs. „Ek weet nie.”

„Ek ook nie,” sê die ou kêrel. „Ek weet net maar dat dit ’n soort blom
is, van die soort wat ons moederkappies noem. Maar in die wilde bosse
groei hulle op die boomstamme en nie op die grond nie. Hoe warmer en
ongesonder die streek is, des te mooier is die orgidee. Nou, die meneer
wil graag ’n handlanger hê, wat iets verstaan van plantkunde. Hy weet
dat ek ’n prospekteerder was en het my kom vra of ek nie van iemand
weet nie. As jy wil kan jy met hom saamgaan. Dit sal ondervinding vir
jou wees en jy sal iets van die wêreld sien en jy sal baie leer, want
die professor is ’n geleerde man en sou jou baie kan help.”

Roelfs het die saak oordink, en besluit om mee te gaan. Daarom was hy
juis aan pak toe die voëls oor hom praat.

In die wilde bosse was dit baie mooi en baie bedompig en baie eensaam.
Elke dag het dit gereent en alles was waternat. In die dag kon jy byna
nie die son sien nie, want die bome was so dig en het so teenmekaar
boontoe gegroei dat hulle ’n soort van gewelf gemaak het, waardeur die
lig nie kon dring nie. Snags was dit egter mooi lig, want ofskoon jy
nie die sterre te sien kon kry nie, was daar so baie vuurvliegies, en
vuurkewers, wat nog baie groter as die vliegies was, wat die omgewing
helder gemaak het. Daar was ook swerms muskiete en gifgoed genoeg in
die bos, maar daarteen kon ’n mens een of ander maatreël neem. Roelfs
het die reis baie geniet en hy het baie geleer. Die professor, sy baas,
wat regtig ’n geleerde kêrel was, het hom allerhande dinge vertel oor
die blomme en veral oor die orgideë. Hy het hom gesê wat eintlik ’n
orgidee is—en dit is nie so maklik om te sê wat ’n orgidee is nie, want
om dit duidelik te maak, moet jy Latyn en Grieks praat wat dié saak nog
onduideliker maak. Maar Roelfs het verstaan dat ’n orgidee eintlik ’n
soort blom is waarvan die saaddraadjies algar saamgevleg is en in ’n
klein stammetjie binne in die blom, wat die kolom heet, en dat die
beste orgidee nie in die aarde groei nie maar op boomstamme. Hy was
verbaas om te hoor dat sommige soorte baie skaars was en dat sommige
soorte baie op prys gestel word.

„Ja,” het die professor gesê, „daar is baie soorte. Hoeveel soorte weet
ek eintlik nie, maar ek vermoed so omtrent twaalfduisend. Daar is
kleintjies, byna nie groter as ’n pinkie nie en omtrent twee duim hoog,
met blommetjies so groot soos ’n speldeknop en met maar een of twee
blommetjies aan die steel. Daar is grotes, so groot soos ’n kruiwa, met
duisende blomme aan die steel en met elke blom drie duim groot van kant
tot kant. Daar is alle soorte van kleure, en alle soorte van gedaantes
onder die blomme op te merk, want die orgideë is die koddigste blomme
wat ons ken. En wat die kosbaarheid betref, daar is ’n paar wat jy nie
vir ’n duisend pond sal kan koop nie.”

„Nie eers een plantjie nie,” antwoord die professor. „’n Halwe plantjie
van een soort is onlangs verkoop op ’n publieke veiling vir oor die
vierduisend pond. Die oorspronklike bol van die blou orgidee het
vyfduisend pond gekos vir sy twede eienaar. Nog baie meer eintlik, want
dit het die lewe van verskillende mense gekos. Soos jy sien, dit is nie
maklik om dié soort blomme te kry nie. Hulle groei in plekke waar dit
baie gevaarlik is, weens die koors en die ongedierte, om te gaan
snuffel in die kreupelhout.”

Die twee het lank weggebly, maande lank, en altwee het koors gekry. Toe
Roelfs weer huis-toe kom, was hy taai en groot, want hy het baie
deurgemaak, en genoeg geld by hom gehad om nou na die uniwersiteit te
gaan. Die blink spreeu het hom gesien huis-toe kom en het dadelik die
nuus aan die ander voëls gaan vertel.

„Die seuntjie is terug,” sê die blink spreeu.

„So,” sê die bergkanarie. „En wat van die reënboog?”

„Die het hy nie meegebring nie,” sê die blink spreeu. „Tenminste ek het
dit nie gesien nie. Hy het net ’n hele boel ou stukkies gedroogte hout
meegebring, wat daar in die agterplaas in die son lê.”

Die blink spreeu het nie geweet dat die stukkies droë hout die bolle
van die kosbare orgideë was nie. ’n Mens verwag ook nie dat blink
spreeus iets van plantkunde afweet nie.

Maar oom Uil was ’n bietjie slimmer.

„Ja,” sê oom Uil, „ek dink hy het uitgevind waar die reënboog vandaan
kom. Hy was mos in die wilde bosse. Daar reën dit elke dag en die
reënboog word elke middag daar gebore. Hy het baie kans gehad om dit te
sien. En wat meer is, hy het van die reënboog meegebring. Daardie droë
stukkies hout sal later algar reënboogkleure hê. Glo vir my.”

Maar die voëls het dit nie geglo nie, want hulle het dit nie gesien
nie, en wat hulle nie sien nie, glo hulle ook nie. Net soos sommige
mense wat alles eers wil sien, voordat hulle dit glo.

Roelfs het later self professor in die botaniek geword. Die blink
spreeu het in ’n wip bly vassteek en die klonkies het hom gebraai, want
hulle het nie omgegee om hom op te eet nie ofskoon hy baie taai was.








X.

DIE ARME SPOOK.


„Regtig?”

„Ja, man, regtig. Ek het dit netnou gehoor.”

„Maar van wie het jy dit gehoor?”

„Van die portier. Hy vertel my dat daar ’n kennisgewing binnekort op
die voordeur sal geplak word.”

„Nou vóór ek hier op die deur daardie kennisgewing lees, glo ek daar
niks van nie. Dit sou alte onregverdig wees.”

„Daar stem ek nie met jou saam nie. Hoekom sou dit onregverdig wees?”

„Hoe kan jy so praat, man? Sou dit nie onregverdig wees, om my
broodwinning weg te neem, nadat ek vir jare dit gehad het nie? En
sommer vir niks nie. As dit nou was dat ek te sleg was vir die werk, of
te oud, dan sê ek niks....”

„Ek sien nie hoe dit ’n broodwinning kan wees nie. Ons het mos nie
brood nodig nie en ons het eintlik ook geen rede om te werk nie....”

„Ag, loop na die hoenders. Jy weet tog dat ons ’n tydverkorting nodig
het, iets wat ons moet doen. Leegloop is nie goed nie, nòg vir ’n kind
nòg vir ’n ou mens. Ek is noual jare aan die gang en nou vertel jy my
dat ek niks meer moet doen nie.”

Die gesprek wat hier kortliks weergegee word, het plaasgevind in die
donker êrens in die distrik van Prins-Albert, maar wáár weet ek nie reg
nie, want daardie distrik is groot. Daar was twee mense wat die gesprek
gevoer het—of liewerster dit was twee „ietse,” want mense sou jy hulle
nie eintlik kon genoem het nie. Hulle gedaantes was so onstandvastig as
’n miswolk en daar was niks van hulle wat jy met jou hand kon vat nie.
Hulle lyf, hulle klere, hulle skoene en hulle gebare was algar maar net
soos wat jy in ’n spieël sien; sonder wese en glad, net maar ’n
weerkaatsing.

Dit was dan ook nie so snaaks nie, want altwee was spoke.

Die eerste een was taamlik oud. In sy lewe moet hy ’n oom van sowat
vyftig jaar oud gewees het, ’n bietjie isegrimmig en kort gebaker,
sterk en gesond wat liggaam betref, maar nie alte slim nie. Die twede
een was baie kleiner, korter en dunner; hy was nou, net soos hy in sy
lewe gewees het, net maar ’n graat, ’n geraamte met vel bedek en tog,
nieteenstaande die dunnigheid, het hy altyd maklik gelag en was altyd
in die beste humeur. Dit op sigself was ’n bietjie wonderlik want dun,
geraamteagtige mense is gewoonlik nie so goed gehumeur nie.

Om julle nie langer op te hou nie, die naam van die ouer spook was
Johannes, en die van die maer spokie, Klaas. Vanne het hulle nie in die
spookwêreld nie.

Johannes en Klaas was besig om ’n gerug te bepraat. Dié gerug was amper
net so spookagtig soos hulleself. Gerugte is gewoonlik van so ’n aard.
Hierdie gerug het Klaas eers aan Johannes vertel.

„Verbeel jou,” sê hy, „hulle sal van oormôre vir ons belet om meer te
gaan spook, waar en met wie ons wil. Ek hoor die plan is nou om vir
elkeen van ons ’n besonder werkkring te gee, waaraan ons ons moet hou.”

„Nee, wrintig nie!” het Johannes gesê.

„Ja,” sê Klaas. „En nog mooier—ofskoon jy dit nie sal glo nie—ons moet
ons gedra, as ons aan die werk is, net soos die ouerwetse spoke in die
stories.”

„Dit doen ek vervlaks nie!” sê Johannes. „Ek sleep geen ketting met my
mee nie en ek sal nooit my kop onder my arm dra nie.”

„In jou geval sou jy jou kop op jou nek kan dra,” sê Klaas. „Ek glo jy
het mos griep of so iets gehad. Die kopdraers is algar mense wat
kopafgesny was en dus gewoonlik uit die ou dae....”

„Hier was ’n jong seun die anderdag,” sê Johannes, „wat rondgespog het
met sy kop onder sy linker-elmboog....”

„Ja, ek het hom gesien. Hy was een van die mense wat in die oorlog sy
kop verloor het deur ’n bom. Maar die gevalle is selde. Soos ek sê, die
regulasies sal nou verander word en ons sal nie meer kan doen en laat
wat ons wil nie, soos ons vroeër gedoen het.”

Klaas het sy kop geskud, toe hy dit gesê het en Johannes het suur
gekyk.

„Ek dink dis ’n fout wat ons komitee maak,” sê Klaas. „Hulle behoort
ons eers te vra, voordat hulle nuwe regulasies optrek.”

Die twee spoke het toe maar verder gestap en oor ander dinge gepraat.
Maar nog dieselfde aand het Johannes ’n briefie gekry van die
Spookkomitee.

„Waarde heer,” so het die briefie gesê—„My komitee sal bly wees as u
môre so omtrent teen twaalfuur voor hulle kan verskyn. U dienswillige
dienaar—” en daaronder was die naam van die sekretaris, wat ook geen
van gehad het nie.

Die volgende dag, so omstreeks twaalfuur, het Johannes voor die komitee
verskyn. Die komitee was algar spoke en dus algar ewe wolkerig as
hyself. Die ou baas wat aan die koppenent van die lang tafel gesit het,
was ’n bekwame spook, wat jare en jare lank in een van die oudste
kastele in Europa reeds sy werk verrig het. Die visevoorsitter was die
spook van die Roomse keiser wat nou en dan die mense in verskillende
dele van die wêreld bangmaak. Die ander lede van die komitee was ewe
interessant. Daar was die dame wat in die huis van die Duitse vorste
spook; sy was, soos gewoonlik, in wit gekleed en het haar nie baie aan
die verrigtinge gesteur nie, maar het deurentyd Duitse bier gedrink.
Daar was die spook van kaptein Vanderdekken, wat in sy skip rondreis om
die wêreld en die spook van Hendrik Hudson, wat ewe ver gereis het;
hulle was altwee besig om ’n verslag van hulle laaste reis op te trek.
Dan was daar die spook Aboe Fas’l, wat die eerste minister van Keiser
Akbar was en wat nou en dan in die Oosterse lande ronddwaal, maar een
van die sagsinnigste en gemoedelikste spoke wat ’n mens kan aantref,
is. Daar was nog ’n paar ander spoke wat nie veel beteken nie en die
bediendes in die kamer was algar pontianaks—die snaakse spokies wat in
die bome woon in die Oosterse eilande, en wat op die kleure van blomme
teer en nou en dan geniepsig kan knyp.

Johannes het sy buiging gemaak en gewag. As jy voor die komitee is, dan
wag jy totdat die komitee jou aanspreek. Jy is nie astrant nie en praat
nie eerste nie.

„Meneer Johannes,” sê die Roomse keiser, „ons het nou ’n nuwe reglement
opgetrek. Ons vind dat jy tot hiertoe jou eie gang gegaan het in ... in
watter distrik ook weer?”

„In Prins-Albert,” sê kaptein Vanderdekken. „Lengtegraad 23,
breedtegraad 34 sover ek kan uitmaak, maar dit is binnelands en die
kaart is sleg. Ek sou nie op die berekening vertrou nie.”

„In Prins-Albert,” sê die Romeinse keiser. „Kan jy die komitee
inligting gee, meer of min, in watter rigting jou bedrywigheid tot
hiertoe uitgespat het?”

„Ek spook in ’n ou meulhuis in die Mieliedraai,” sê Johannes.

„Waar is dit?” vra die Duitse dame, en sy drink weer ’n teug bier.

„Dis ’n end uit die dorp,” sê Johannes. „Die mense sê dat daar een of
ander iets voorgeval het in die ou dae, en hulle hou nie daarvan om in
die meulhuis te gaan na sononder nie.”

„Daarin het hulle ook niks te soek nie,” sê die voorsitter. „Dit is die
grootste bog wat ek ooit van gehoor het. Dit bewys, dames en here, die
noodsaaklikheid vir ons nuwe reglement. Soos dit nou toegaan, word ons
spoke net maar so stadigaan geminag deur die mense. Hulle sien ons nie
en dus glo hulle nie in ons nie. Dit word tyd dat ons ons gesag ’n
bietjie handhaaf.”

„As die komitee dit goedvind,” sê kaptein Vanderdekken, wat altyd bars
was, „sal ek met my Vlieënde Hollander in die Ghoup verskyn....”

„Hulle sal net maar dink dat dit ’n nuwe vertoning vir die bioskoop
is,” sê die Romeinse keiser. „Bly maar liewers in die buurt van
Drie-Ankerbaai.”

„Soos ek sê,” vervolg die Romeinse keiser, „dit word tyd dat ons
organiseer. Sonder organisasie kom ons nie verder nie. Nou in jou
geval, Johannes, het die komitee besluit dat jy daar in Prins-Albert
weggegooi is. Jy is al taamlik oud en jy het baie ondervinding—te veel
om te verroes in ’n meulhuis. Jou werk sal moet wees om die mense te
oortuig dat daar spoke is.”

„Dit sal swaar gaan,” sê kaptein Hendrik Hudson. „Hulle glo nie eers
dat ek vandag nog rondseil in my bootjie om ’n weg deur die ysblokke te
vind nie.”

„Die matrose glo vas aan jou,” sê die Duitse dame, „net soos die
hofliede aan my, ofskoon ek vir jare nie my verskyning in die paleis
gemaak het nie.”

„Ja, jy is ’n geskiedkundige figuur, net soos ek,” sê Aboe Fas’l. „Ons
het tenminste ’n bestaan in die volksoorlewering, net soos neef Hudson
hier.”

„En wat dan van my?” vra kaptein Vanderdekken, isegrimmig.

„Jy staan nie op so ’n vaste voet nie,” sê die Romeinse keiser. „Dis
waar, hulle het ’n toneelstuk oor jou gemaak, maar in die Karo weet
hulle nie van jou nie. Dus het jy nog geen wêreldroem nie. Ek het dit.”

„Dis niks om oor te spog nie, die soort roem wat jy het,” sê kaptein
Vanderdekken, nog meer uit sy humeur.

„Here,” sê Aboe Fas’l, „moenie rusie maak nie. Ons is hier om vriend
Johannes se saak te bespreek.”

„Nouja,” sê die voorsitter. „Die komitee het jou saak in onderhandeling
gehad en besluit, dat jy voorlopig op ’n plaas in die Hantam sal gaan
spook.”

„Mag ek vra waar en vir wie?” vra Johannes, wat gladnie in sy skik was
nie, want hy het nie eers meer geweet waar die Hantam was nie.

„Die plaas se naam is Koekemoerskloof,” sê die voorsitter, „en die
eienaar daarvan is ’n seker meneer Giel Gouws, wat die bynaam het van
Glo-nie Giel. Daaruit kan jy self sien watter soort kêrel hy is.”

„Dit sal maar swaar gaan om daardie kêrel te oortuig,” sê kaptein
Vanderdekken. „Ek dink ek moet liewerster self gaan met my skip. As
daar ’n skip in sy slaapkamer rondswerwe sal hy sy opienie verander.”

„Nee, Kaptein,” sê die voorsitter. „Ons het besluit dat die taak aan
vriend Johannes opgedra sal word. Hier is dus jou orders, Johannes. Jy
moet nog vanmiddag aftrek na Koekemoersfontein....”

„Kloof,” sê die Romeinse keiser, wat baie op kleinighede gestel was.

„Ekskuus. Koekemoerskloof,” sê die voorsitter. „Wat jy daar moet doen,
laat die komitee heeltemal aan jou oor. Ons wil net hê, dat jy meneer
Glo-nie Giel aan die verstand bring, dat daar dinge is wat bo sy
vuurmaakplek gaan. Die komitee is van gevoelens dat hulle die saak
gerus aan jou eie ondernemingsgees kan oorlaat. As jy hulp nodig het,
kan jy ons maar laat weet, maar ons sal dit op prys stel as jy die saak
afhandel, sonder om ons verder lastig te val.”

„Sal ek moet kettings dra en my kop onder my arm vat?” vra Johannes.

„Nee,” sê die voorsitter. „Ons laat die manier van optree heeltemal aan
jou oor. Jy kan maak en doen net wat jy wil, mits jy nie alte ver gaan
nie. Ons wil die kêrel net ’n les leer en ons wil hom nie so-te-sê
seermaak nie.”

„En jy weet net so goed soos ons,” sê Aboe Fas’l, „dat ons hom nie kan
seermaak nie. Jy weet net so goed soos ons dat ons algar maar dons is
en dat ons geen wesenlike bestaan het, behalwe in die gedagte van die
persoon wat ons sien nie.”

„Dit is al,” sê die voorsitter. „Koekemoersrand...”

„Kloof,” sê die Romeinse keiser weer.

„Ja, waarlik, Koekemoerskloof is agter die Hantamberge,” sê die
voorsitter. „Dit sal jou omtrent twee sekonde neem om daar te wees. Dan
het jy nog oorgenoeg tyd om te sien hoe jy die saak moet aanlê. Bly
daar ’n week of twee en laat ons dan weet hoe dit gaan. Goeiendag.”

Johannes het goeie dag gesê en het dadelik weggesmelt. Hy het weer
bymekaar gekom, omtrent drie sekonde later, bo op die Hantamberge en
vandaar het hy rondgekyk, om te sien in watter rigting Koekemoerskloof
lê. Dit het hom nie lank geneem, om tot die besluit te kom, dat die
plaas waarop hy moes gaan spook die plaas was, wat net reg onder die
berg gelê het nie. Daar was ’n paar geboue op die plaas, omring deur
groot populier- en eikebome en hy kon maklik sien, dat die grootste
huis die woonhuis was; die ander huisie was die kafhok en stal en die
derde een was die meulhuis, want hy kon die meulsloot sien, en hy kon
ook sien hoe die meulrat stadig draai as die water daaroor val. Hy het
toe weer weggesmelt en weer tesame geraak in die voorkamer van die
huis, wat maklik genoeg vir hom was.

In die voorkamer, waar hy in ’n ligstraal bly staan het, sodat niemand
hom kon sien nie, was daar ’n ou kêrel wat besig was om spanspek te
eet. Hy was ’n stewiggeboude ou baas, met ’n verslete ferweelbroek en
baadjie, en met ’n volbaard wat halfgrys was. Dit was maklik vir
Johannes om dadelik te sien, dat die ou kêrel ’n man wat nie bang was
nie, was. Hy kon dit bespeur uit die vaste houding en dit kordate
manier, waarop die oubaas spanspek eet. Hy het dit met pitte en al
ingesluk. Net ’n kêrel wat nie bang is nie sou soiets waag.

Dié nag het Johannes sy verskyning gemaak in die ou se slaapkamer. Die
ou het gaan slaap in sy onderbroek en het ’n groot nagmus op sy kop
gesit. Hy was blykbaar alleen in die huis, want daar was niemand anders
in die kamer nie. En skaars het hy sy kop op die kussing gesit, of hy
was hard aan die snork.

Johannes het ’n bietjie gewag en toe het hy versigtig die deken opgelig
en die oubaas se voete gekielie. Eers het die ou net maar sy voet
teruggetrek, maar Johannes het bly kielie, met die gevolg dat die ou
wakker word. Daar was so ’n bietjie maanlig, wat in die kamer
ingestroom het deur die oop venster en in die maanlig kon hy vir
Johannes sien. Johannes was aan die voetenent van die bed, en het
fratse getrek dat dit ’n naarheid was.

„Naand Neef,” sê ou Giel. „Ek het jou nie hoor inkom nie, maar as jy
nagverblyf soek, is jy welkom.”

Johannes begin te kreun en maak nog meer fratse.

„As Neef siek is,” sê ou Giel, en hy klim stadig uit die bed en steek
die kers op, „kan ek Neef ’n bietjie rooileventel gee. Of ’n soet sopie
as Neef dit verkies.”

Johannes het nog nooit iets van dié aard in sy spooklewe teëgekom nie.
Sy ondervinding was dat hy net moes kreun en dan was die kamer leeg.
Gewoonlik het die mense nie eers gewag totdat hy gekreun het nie.

Hy het toe harder gekreun.

„Mastag,” sê die ou. „Dit kan ’n knoop in die derm wees. Verlede jaar
het daar ’n Hotnotjie van my daaraan gevrek. Hy het net so gekreun en
gesteun. Wag, ek haal die leventel.”

Die ou loop uit die kamer en kom gou terug met ’n bottel in die hand.
Hy gooi daarvan ’n paar druppels in ’n glas en reik dit toe aan
Johannes, maar sy hand, met die glas en al, het sommer dwarsdeur
Johannes se lyf gegaan.

„Mastag,” sê die ou kêrel, „hoe het ek dit dan?”

Johannes het harder gekreun en so baie fratse getrek, dat sy gesig
daarvan moeg geword het.

„Dit moet die pampoenkoek wees, of miskien die spanspek,” sê die ou en
hy kyk nadenkend na Johannes. Toe kom hy nader en neem die kussing op
en slaat daarmee teen Johannes. Dit was ’n geweldige slag en ofskoon
die kussing dwarsdeur Johannes gegaan het en hom eintlik nie seergemaak
het nie, het dit hom tog baie geskok. Soiets het nog nooit met hom
gebeur nie. Hy het toe so hard gekreun as hy maar kon.

„Dis wrintig die spanspek,” sê die ou. „Maar dit lyk tog koddig om hier
op my bed ’n kreunerige ou bywoner te sien....”

„Ek was nooit ’n bywoner nie,” skree Johannes, verontwaardig. „Ek het
my eie plaas gehad en ofskoon daar ’n verband op was, het ek tog altyd
vorentoegeboer. Jy moenie ’n mens so beskinder nie.”

„Hemel,” sê die ou baas. „Nou praat dit. So ’n nagmerrie het ek nog
nooit tevore gehad nie. As ek nie so slaperig was nie, sou ek dit kon
sit en aankyk, maar dis tog maar ’n nagmerrie.”

En die ou gaan weer lê en in ’n omsientjie het die kamer gedreun met sy
snork. Johannes was baie mismoedig. Hy het gesit en kreun en kreun,
maar die ou het bly slaap en as hy die ou se voete kielie dan het die
ou sy voete net maar weggetrek en nou en dan geskop, wat gladnie vir
Johannes plesier gegee het nie. En douvoordag het Johannes weggesmelt
en anderkant die kafhok weer bymekaar gekom.

„So sal dit nooit gaan nie,” sê hy. „Hierdie Glo-nie Giel is alte
astrant. Ek sal hom moet leer, dat hy nie so goedsmoeds met ’n spook
kan omgaan nie.”

Hy het toe in die voorkamer gegaan en gewag, totdat die oubaas se ete
op die tafel was. Daar was gebraaide wors en hardgekookte eiers, en hy
het dadelik die wors laat uitspring uit die skottel en in die lug laat
rondloop. Toe die oubaas inkom, gewaar hy die kaskenades van die wors
en vryf sy oë.

„Lieflot,” roep hy sy Hotnot, „kom kyk wat hier gaande is met die gedit
en datte wors.”

Lieflot het dadelik binnegehol uit die kombuis en die wors aangestaar
met oop mond en groot oë.

„Dis towery, Oubaas,” sê hy en hy trek agteruit, maar die oubaas was
nie so bang nie. Ou Giel het in die lug gespring en die wors gegryp, en
dit dadelik op sy bord gesit en sy vurk daarin gesteek.

„Towery of nie towery nie,” sê hy, „ek eet dit. Dè, kyk nou of jy kan
loskom.”

Maar net toe hy dit sê, begin Johannes, wat in ’n hoekie van die kamer
staan, weer te kreun. Dit het Lieflot so verskrik, dat die Hotnot
omspring en hardloop, totdat hy by sy pondok was. Maar die oubaas het
hom nie aan die gekreun gesteur nie. Hy het smaaklik sy wors opgeëet.

„Dis darem koddig,” sê die ou, „hoe lank die spanspek op ’n mens se
maag kan bly lê. Ek sou amper sê dat ek geluide hoor hier in die
kamer.”

Johannes het nou probeer om hom met die hardgekookte eiers te gooi,
maar die oubaas het hulle handig gevang, afgeskil en opgeëet.

„Dit spaar my die moeite om oor die tafel te reik,” sê hy.

Toe het Johannes maar die saak opgegee.

„Wag, ek sal jou vanaand kry,” sê hy en hy het sommer in die oubaas se
bed gekruip en daar bly lê tot die aand.

Toe die ou in die bed wou klim, het Johannes hom onderstebo gegooi,
maar die oubaas was rats en weer gou-gou op die been.

„Dis nou weer die varkspek wat ek vanaand geëet het,” sê die ou.
„Wonderlik watter uitwerking dit het. ’n Mens sou werklik sê dat daar
iets in my bed was.”

„Daar is ook,” skree Johannes, wat nou geweldig verontwaardig was.

„En wie sou dit dan wees?” vra die ou, ewe bedaard.

„Ekke,” sê Johannes en smelt same, sodat die ou hom kan sien. Hy het
weer sy beste fratse getrek en so bangmakerig soos moontlik gelyk, maar
die ou het hom aangekyk asof hy ’n toktokkie was.

„Ek het nie my bril nie,” sê die ou, „en dus kan ek jou nie mooi sien
nie, maar dit skyn vir my dis dieselfde bywoner wat my gisteraand kom
stoor het....”

„Ek het jou al gesê ek is geen bywoner nie,” sê Johannes. „Ek is die
spook van ’n welvarende boer, wat jou kom bangmaak.”

„Maak dan maar,” sê die ou. „Maar ek wil in my bed lê en spook of nie
spook nie, daaruit hou jy my nie.”

En die ou het ewe bedaard in die bed geklim, die dekens na hom toe
getrek en vriendelik na Johannes gekyk.

„Jy is maar slegte spysvertering,” sê die ou op minagtende toon, „te
wyte aan spanspek of varkspek. Niks anders nie.”

„Ek is ’n spook,” skree Johannes, wat nou werklik kwaad was. „As jy nie
bang word nie sal ek ... sal ek....”

„Nou ja, wat sal jy doen,” vra die ou. „Bang is ek nimmer en nooit
nie.”

Johannes het gekreun so hard soos hy kon, en hy het weggesmelt en weer
bymekaar gekom om die ou te imponeer, maar die oubaas het bedaard al sy
kaskenades aangekyk en eindelik gegaap en gesê:

„Al maak jy nou wat jy wil, ek weet tog dat jy niks anders as slegte
spysvertering is nie. Môre neem ek koeksoda en dan is jy oor.”

En die ou het bedaard aan slaap geval en gelê en snork.

Die volgende dag het Johannes teruggegaan na die spookkomitee.

„So,” sê die Romeinse keiser. „Ek sien jy kom onverrigter sake terug.
Is ou Giel werklik nie bang nie?”

„Ag Keiser,” sê Johannes, „dis net ’n naarheid. Hy wil niks glo nie. Ek
kom om hulp soek.”

„Bang sal hy moet word,” sê die voorsitter, „anders is ons gesag na die
maan. As dit eers bekend word dat ons niks anders is as slegte
spysvertering nie—wat word dan van ons?”

„Onder die omstandighede,” sê Hendrik Hudson....

„Jy mag sê die benarde omstandighede,” sê die Romeinse keiser.

„Gaan jou gang maar, Hendrik,” sê die voorsitter.

„Wat ek wou sê is dit,” sê Hudson. „Ons vriend hier is te goedhartig.
Hy kon die ou regtig bang gemaak het....”

„Julle het mos gesê ek moet hom nie seermaak nie,” brom Johannes.

„Nie juis seermaak nie,” sê Hudson. „Maar jy kon hom tog skrikgemaak
het.”

„Ek glo nie die hele komitee sal hom skrikmaak nie,” sê Johannes.

„Dis ’n goeie voorstel,” sê die Romeinse keiser.

„Hoe sou dit wees as ons algar saamgaan met ons vriend?”

„Dit is glad benede die waardigheid van hierdie komitee,” sê die
voorsitter beslis. „Ek is verwonder dat jy soiets voorstel, Keiser. Wat
ek sou aan die hand gee is, dat ons ’n geraamtespook met ons vriend
saamstuur. Die twee sou miskien meer indruk kan maak.”

„Ek sekondeer,” sê die Duitse dame.

Johannes het toe vertrek met die geraamtespook. Die geraamtespook was
werklik ’n narigheid, want hy was nie eers vel en been nie; hy was
sommer pure been, en jy kon dwarsdeur sy kop sien, want daar was ’n gat
agter waar hy in sy lewe met ’n kielhouer geslaan was.

Dié aand het die geraamtespook bymekaar gekom aan die koppenent van die
bed net soos die oubaas wou inklim en het geraas met sy bene, terwyl
Johannes aan die voetenent staan en kreun.

„Liewe tyd,” sê ou Giel, en hy kyk van die een na die ander. „Hier is
nou twee van julle en dit nieteenstaande die koeksoda. Wat op aarde kom
julle nou hier uitrig?”

„Ons kom jou bangmaak,” sê die geraamtespook en hy klapper met sy kop
teen die muur.

„Stadig,” sê die ou. „As jy so aangaan sal jy die pleister losmaak en
ek het dit net verlede maand gewitkalk.”

„Dit maak nie saak nie!” sê die geraamtespook, so kwaai as hy maar kon
praat—en dit was baie kwaai—„Ons kom jou bangmaak.”

„Maak dan maar,” sê die ou, ewe gerus. „Ek weet tog julle is net maar
onverteerde kos wat swaar op die maag lê.”

En hy kruip in die bed en begin te slaap.

Johannes en die geraamtespook het alles gedoen wat hulle kon, maar
hulle het die ou nie eers wakkergemaak nie. Die geraamtespook het ou
Giel met sy beenderige hande gekielie, en op en neer op sy deken
geskuif en Johannes het in sy oor kom kreun, maar die ou het net sy kop
geskud en gemaak asof hy ’n vlieg wou doodslaan, maar hy het soos ’n
kind bly slaap.

„Weer niks uitgerig nie?” vra die Romeinse keiser, toe Johannes met sy
maat voor die komitee verskyn. „Dis tog alte jammer.”

„As ons hom maar kan seermaak,” sê Johannes, „dan het ek nog moed. Maar
hy gee niks om vir dreigemente nie. So ’n soort skepsel het ek nog
nooit ontmoet nie. Hy maak my mismoedig.”

„Ek herinner my ’n dergelike geval,” sê kaptein Vanderdekken. „Dit was
’n matroos. Ek het telkens voor hom verskyn en hy het altyd beweer, dat
dit maar sy grog was. Die here kan hulle nie verbeel, hoe gekleineer ’n
spook hom voel as hy vir ’n grog uitgemaak word nie.”

„Dis nie erger as wanneer hulle sê, dat jy slegte spysvertering is
nie,” sê die geraamtespook, „veral as jy niks het om te verteer nie. Ek
kan sê dat ek ooreenstem met vriend Johannes. Die ou Giel is ’n snaakse
mens. Hy glo aan niks nie.”

„Daaraan moet nou ’n end gemaak word,” sê die voorsitter. „Ek dink ons
sal julle twee versoek om weer na Koekemoersdrif....”

„Kloof,” sê die Romeinse keiser.

„Ek bedoel kloof,” sê die voorsitter, ’n bietjie driftig, „te gaan, en
ons sal iemand anders met julle saamstuur. Wie dink die here sal ons
stuur?”

„Hoe sou dit wees om die kêreltjie wat sy kop ronddra te stuur?” vra
die Duitse dame.

„Hy is te jonk,” sê die voorsitter. „Ons moet iemand hê met rype
ondervinding.”

„Dan stel ek voor,” sê die Romeinse keiser, „dat ons die spook van die
hond Serberus saamstuur. Soos die here weet, hy is al taamlik oud, maar
hy het glo sewe koppe en hy lyk naar genoeg om die dapperste mens skrik
te maak.”

„Dis ’n goeie voorstel,” sê die voorsitter. „Laat hom weet dat hy hom
moet klaar hou, om met die here saam te gaan, môre.”

Die volgende nag het Johannes met die geraamtespook en Serberus in die
ou se slaapkamer gewag. Serberus was werklik ’n hond wat jou kon
skrikmaak. Sy sewe koppe was een nog leliker as die ander en sy
slagtande was so groot, dat hulle jou aan die van ’n bosvark laat dink
het. Hy het in die middel van die bed gaan sit en begin blaf dat dit ’n
naarheid was.

Toe die oubaas inkom, sien hy dadelik die drie.

„Ek gee nie om vir julle nie,” sê hy, „maar hierdie vervlakste hond wil
ek nie op my deken hê nie.” En hy gryp sommer sy kierie en slaan
geweldig los op die arme Serberus, wat nog nooit in sy lewe so ’n
behandeling ondervind het nie. Die houe het natuurlik algar deur hom
gegaan en op die deken te land gekom, maar die belediging was so groot,
dat die hond onder die bed weggekruip het. Hy was so verbouereerd, dat
hy nie eers daaraan gedink het om weg te smelt nie.

„So,” sê die oubaas. „môre gaan ek dorp-toe en kry medisyne van die
dokter. Dis nou eenmaal te erg dat die slegte spysvertering so lank
aanhou.”

Johannes en die geraamtespook het die nag alles gedoen wat hulle kon
dink om die oubaas bang te maak, maar hy het glad geen notiesie geneem
nie. Hulle het volhard tot hy wakker geword het in die môre.

„Mastag,” sê hy. „En julle is nog daar? Waar is julle hond?”

Johannes was so mismoedig dat hy nie eers geantwoord het nie.

Toe die drie weer terugkom voor die komitee, het Johannes gesmeek dat
hulle hom maar weer sou toelaat om in Prins-Albert te gaan spook.

„In die Hantam is daar niks uit te rig nie,” sê hy.

„Ek dink ook so,” sê kaptein Vanderdekken. „Ons sal jou maar na jou ou
meulhuis stuur. Een dag as ek tyd het, sal ek self vir ou Giel gaan
bangmaak.”

Maar tothiertoe het geen spook weer Koekemoerskloof besoek nie.








XI.

DIE ONNOSELE BOERSEUN.


„Daar word niks van hom nie,” het die skoolmeester gesê, toe hy met Jan
se pa oor Jan gepraat het. „Hy is alte onnosel.”

„Maar daarom stuur ek hom mos skool-toe,” sê Jan se pa, en hy krap
agter sy oor, soos sy gewoonte was as hy vererg was.

„Ek kan niks met hom uitrig nie,” sê die skoolmeester. „Hy het dit tot
tweemaal tien gebring, maar verder kom hy nie. Verlede week was die
inspekteur hier, en ek het my amper moes skaam. Hy kon die eenvoudigste
vrae nie beantwoord nie!”

„Maar hoekom het hulle hom dan inspekteur gemaak, as hy so dom is?” vra
Jan se pa.

„Nee, ek bedoel nie die inspekteur nie,” sê die skoolmeester, nou ook
’n bietjie vererg, omdat hy geweet het dat hy fout gemaak het. „Ons
praat mos van jou seun.”

„Ek dink, meester,” sê Jan se pa, „dat hy maar lui is. Hy is nie so
onnosel soos jy dink nie.”

„Dis nie net luiheid nie,” sê die skoolmeester, „ofskoon ek toegee dat
hy ook lui is. Hy het al genoeg pakgekry, maar daar is niks aan te doen
nie. Hy kan eenvoudig nie leer nie. Oom moet hom maar uit die skool
neem.”

„Nouja,” sug Jan se pa. „As hy dan niks kan uitrig nie, sal ek hom maar
uitneem. Stuur hom maar vanaand terug, en ek sal met hom afreken.”

Jan, wat ’n kosleerling was, het dié aand huis-toe gekom, en sy pa het
met hom afgereken. Die ou was eers van plan om sy sambok te gebruik,
maar hy het daarvan afgesien, want hy het gedink, as Jan werklik
onnosel is dan sou dit tog nie regverdig wees om hom te piets nie.

„Kyk, seun,” sê hy, so bedaard hy maar kan, „die meester vertel vir my
dat jy baie onnosel is. Dit is nie iets wat in my famielie is nie,
onnoselheid. My oupa was prokureur, en jou ma se broer is advokaat, en
my swaer se oom is parlementslid, so kan jy nie sê dat dit iets is wat
jy van ons geërf het nie. Maar ek sien tog in dat jy nie so skrander as
Gert is nie. Hy is nog maar tien en hy is al in die vierde standerd, en
jy is al vyftien en jy is maar nog in die twede standerd. Ek dink jy
moet maar iets anders probeer. Dit kos geld om jou op skool te hou, en
ek het nie te veel daarvan om sommer so weg te gooi nie.”

„Ja Pa,” sê Jan, wat altyd ’n gehoorsame seun was.

„Nou goed,” sê sy pa. „môre moet jy na die dorp gaan. Ek het met Van As
gepraat, en hy sal jou aanneem as handlanger in sy moterkarwinkel. Jy
kan dan leer om ’n moterkar te dryf, en mettertyd daaruit ’n
broodwinning verdien.”

„Ja Pa,” sê Jan.

„Jy sal by Van As loseer,” sê sy pa, „en ek sal kyk dat jy klere het.
Vir die eerste paar maande kry jy nie loon nie, maar later sal hy jou
iets gee, as jy dit werd is.”

„Ja Pa,” sê Jan weer.

„En ek hoop jy sal jou goed gedra,” gaan sy vader voort. „Jy is tog nie
so onnosel soos die meester sê nie, en die werk sal lig genoeg wees.
Later sal ons sien wat uit jou te make is.”

„Ja Pa,” sê Jan, en hy kyk op sy skoene.

Die volgende môre het Jan dorp-toe gegaan, en die eerste ding wat Van
As hom gegee het om te doen was om ’n moterkar skoon te maak.

„Was daardie kar af,” sê die baas van die winkel. „Neem daardie slang
en was hom goed, en dan vryf jy hom met die seemsleer-doek totdat hy
blink.”

„Ja Omie,” sê Jan, en hy gaan na die agterplaas waar die kar staan,
want hy was ’n gehoorsame seun.

Maar waar hy ook soek, hy kon nie ’n slang vind nie.

„Dis nou snaaks dat ’n mens ’n slang moet gebruik om ’n kar te was,” sê
hy. „Ek weet ook nie waar ek een kan kry nie. Ek sal maar in die veld
loop soek.”

Hy het toe van die agterplaas gegaan en buite op die veld, buitekant
die dorp gaan soek. Dit was nie lank nie, of hy sien ’n pofadder onder
’n kraalbos. Die pofadder was aan slaap, want hy het net die môre ’n
streepmuis ingesluk, en die beste manier om dit te verteer is natuurlik
om daarop te gaan slaap. Dit was dus vir hom baie onaangenaam toe Jan
hom met ’n stok wakker gemaak het. „Wat op aarde wil jy nou van my hê?”
sê die pofadder. „As jy my nie met rus laat nie, dan byt ek jou in jou
hakskeen.”

„Ag nee a,” sê Jan. „Ek het jou nodig om meneer Van As se motorkar te
was. Hy het mos gesê ek moet die slang gebruik.”

„Daarvan het ek nog nooit in my lewe gehoor nie,” sê die pofadder, wat
regtig verwonder was. „Maar as jy my werklik nodig het, sal ek saamgaan
en vir jou help. ’n Mens moet altyd hulpvaardig wees, selfs vir sy
vyande.”

„Ja,” sê Jan.

„Maar dan moet jy vir my dra,” sê die slang. „Ek is te vol om agter jou
aan te seil.”

„Jy moenie vir my byt nie,” sê Jan, wat ’n bietjie bang was, en
liewerster ’n dooi slang wou geneem het as ’n lewendige.

„Nee,” sê die pofadder, „dit sal ek nie doen nie, as jy my nie seermaak
nie. Tel my op by my stert en dra my versigtig sodat my kop altyd net
bo die grond is. Ek hou van die sand.”

Jan het toe die pofadder versigtig opgetel en hom gedra aan sy stert.
Toe hy in die agterplaas kom, was Van As net daar om te sien hoe ver
die kar-skoonmaak gevorder het. Toe hy Jan sien aankom met die slang,
spring hy boöp die kar en gaan tekeer.

„Maak daardie vervlakste slang dood,” skree hy. „’n Groot pofadder! Het
jy in jou lewe soiets gesien? En hy bring dit nog hier! Maak die ding
dood!”

„Maar Omie het mos gesê ek moet die kar skoonmaak met die slang,” sê
Jan.

„Magtig, maar die vent is onnosel!” skree Van As. „Die slang is mos
daardie ding waardeur jy die water pomp. Maak die ding dood....”

Jan was so verbouereerd dat hy die pofadder losgelaat het, en die slang
het dadelik weggeseil, want hy was amper net so bang soos die baas van
die moterkar.

„Nee, nou weet ek dat jy werklik onnosel is,” sê Van As. „Dis te
gevaarlik om jou hierso te gebruik, maar ek sal jou nog ’n kans gee.
Loop gooi nat die perskebome daar in die boomgaard. Dit kan jy
tenminste doen sonder om fout te maak.”

Jan het mismoedig weggestap na die boomgaard, maar hy kon nie sien waar
die water was nie. Hy het toe maar aan een van die Kaffers gevra, en
die het hom gesê dat die water in die blikke in die winkel was, want
die Kaffer het gedink dat hy die water vir die moterkarbatterye wou hê.
Jan het na die winkel gegaan. Dit was juis die middaguur, en al die
mense was weg om te gaan eet. Jan het orals rondgesnuffel, maar water
kon hy nie kry nie. Daar was egter baie blikke, en hy het een daarvan
oopgemaak en gesien dat dit vol met iets was wat net soos water gelyk
het. Dit het wel anders geruik, maar daaraan het hy hom nie gesteur
nie. Hy het ’n dosyn van die blikke, één vir één, na die boomgaard
gedra, en die water uitgegooi onder die perskebome. Net toe hy besig
was om die laaste blik uit te gooi, kom Van As in die boomgaard. Sodra
hy sien wat Jan doen, gaan hy vreeslik te keer.

„Jou dit en dat,” skree hy, „dis mos my petrol wat jy daar vermors!
Hemel en aarde, wat moveer jou om soiets te doen....”

„Maar Omie het mos gesê dat ek die perskebome moet nat maak,” sê Jan.
„Dis die water wat ek in die winkel gevind het....”

„Twintig pond na sy grootjie!” sê Van As, woedend. „Jou pa sal my
daarvoor moet betaal, dit sê ek vir jou. En wat van die perskebome? As
hulle doodgaan dan eis ek skadevergoeding, so waar as my naam Van As
is, en al moet ek jou pa dagvaar in die rondgaande hof. Maar jy is nou
eenmaal te gevaarlik. Loop, ek wil niks meer met jou te doen hê nie!”

Nog mismoediger as tevore het Jan huis-toe gestap. Die plaas was ’n
goeie drie uur van die dorp, en hy het geweet hy sou nie vóór
sonsondergang daar aankom nie, so het hy maar stadig geloop, veral
omdat hy gedink het dat sy pa nie in sy skik sou wees om hom terug te
sien kom nie.

Op pad het hy ’n koddige kêrel ontmoet. Hy het eers gedink dat die
kêrel ’n smous was, want hy had ’n pak op sy rug, maar toe hy naby kom,
sien hy dat die pak net maar ’n veerbed was.

„Goeie middag,” sê die kêrel. „Kan jy my nie ’n bietjie met hierdie
veerbed help nie? Ek sal bly wees.”

„Ja,” sê Jan, „ek kan dit vir Oom dra. Waar gaan Oom na toe?”

„So-te-sê, nêrens nie,” antwoord die man. „Ek is hier alleenlik om te
kyk hoe die wêreld lyk.”

„Maar waarom dra Oom dan die veerbed?” vra Jan, wat nou en dan
nuuskierig was, soos elke gesonde seun is.

„Om op te slaap as ek die wêreld wil bekyk,” sê die man. „‚’n Veerbed,’
so het my oorlede ma gesê, ‚is altyd die beste om op te slaap.’”

Jan het gedink dat dit tog wonderlik is dat ’n mens sy beddegoed met
hom ronddra, maar hy was te beleef om meer aanmerkings te maak. Hy het
dus maar voortgestap, en gedink wat hy aan sy pa sou sê as hy tuiskom.

„Dit skyn vir my,” sê die kêrel, wat nou besig was om biltong te sny,
waarvan hy nou en dan ’n stukkie vir Jan gegee het, „dit skyn vir my
dat jy nie, so-te-sê, ’n alte skrander seun is nie. Ek oordeel maar na
jou uiterlike. Sou jy my miskien kan sê hoeveel ag-maal elf is?”

„Ek is nog maar by tienmaal twee,” antwoord Jan, wat ’n bietjie skaam
gekyk het.

„So!” sê die man. „Nou tweemaal tien is ook al goed. Wat was was
voordat was was was?”

„Dit weet ek,” sê Jan, bly om iets te hê wat hy kon beantwoord. „Dit
was mos iets wat die bye uit die blomme kry.”

„Nie alte ver raak nie,” sê die man. „En van raak gepraat, as jy ’n bok
skiet wat wil jy liewers, dat jy amper mis of amper raak skiet?”

„Amper raa—” sê Jan, en toe bedink hy hom en sê vinnig: „Nee, ek wou sê
amper mis, Omie.”

„Dit kom daarop aan of jy die arme dier wou kwes,” sê die man. „En as
jou oom se broer nie jou oom is nie, wat is hy dan?”

„My oom se broer nie my oom is nie,” sê Jan, „maar my oom het mos maar
net één broer, Oom.”

„Ja, en as hy nie jou oom is nie?” vra die kêrel, en gee hom nog ’n
stukkie biltong.

„Hy’s mos my pa,” sê Jan, wat ’n bietjie in die war was.

„Dis heeltemal moontlik,” sê die kêrel, met ’n glimlag. „En as ’n
seuntjie honderd nartjies het, en vyftig appelkose, en dertig
tameletjies, en twintig stukke koek en hy eet die helfte daarvan, wat
sal hy dan hê?”

„Dan is hy mos baie gulsig,” sê Jan. „Maskas, Oom, glo mos buikpyn.”

„Dit glo ek ook,” sê die kêrel. „En nou ons van buikpyn praat, as jy ’n
gat deur die buikplank van ’n wa boor, boor jy dan ondertoe of
boontoe?”

„Ondertoe, Oom,” sê Jan.

„Daarvan is ek nie so seker nie,” sê die kêrel. „Maar ons kan dit maar
laat bly. Hoe oud is jy?”

„Vyftien jaar, Omie,” sê Jan.

„Nou ja,” sê die kêrel, „Sê veertien. Veertien bo twaalf—dit gee mos
nul punt ag-vyf. Taamlik goed. So-te-sê, nie alte sleg nie. Ek sou
liewerster iemand geneem het wat oor één was, maar dié soort seuns is
algar op skool, en dis moeilik om hulle in die hande te kry, veral nou
dat daar vry onderwys is. Dit bederf ’n hele lot van hulle, nie waar
nie?”

„Ja, Omie,” sê Jan, wat nie geweet het wat die kêrel bedoel nie.

„Nou weer, nouja,” sê die kêrel. „Kyk, as jy by my wil kom werk sal ek
jou agtien pond min sewentien gee elke jaar, en soveel te ete as wat jy
maar kan eet, en klere bowedien, en vakansie elke dag as jy niks te
doen het nie.”

„Watter werk, Omie,” vra Jan.

„Dit hang af van wat jy eintlik kan doen,” sê die kêrel. „My plan was
om ’n fabriek op te rig, êrens in die Karro, om paddavissies te speen.
Maar daar is groot gebrek aan water daar, hoor ek, en ek het nou
besluit om kieserslyste op bakstene te druk. Daar steek geld in, seun.
Jy sal met die kleitrap moet help.”

„Ja, Omie,” sê Jan.

„Nou kom dan maar mee,” sê die kêrel, en hy slaan ’n sypaadjie in, wat
hulle weldra na ’n spelonk in die berg gebring het. Jan, wat hier die
wêreld goed geken het, was ’n bietjie verbaas oor die spelonk, want hy
het nie geweet dat daar soiets in die omtrek was nie. Binnekant was dit
nog mooier as buitekant, want die mure van die spelonk was ingelê met
vuurvliegies, wat ’n skitterende lig gegee het, en daar was honderde
katte in die spelonk, wat algar rondom die kêrel kom krioel het, en
algar so baie gemiaau het dat dit amper ’n naarheid was om na hulle te
luister.

„Jy sal na die katte moet kyk,” sê die kêrel. „Daardie grootste mies is
baas, en jy sal hom baie versigtig moet behandel, want hy is geld werd.
So-te-sê diamante, daardie dier. Sy naam is Enkelvoud-meervoud. Daardie
swart ene se naam is Rombus-winkelhaak, en jy moenie die name verwissel
nie, anders kom daar onraad.”

Die aand het Jan op die veerbed geslaap, nadat hy ’n heerlike aandete
geniet het. Dit was ’n bredie wat so lekker gesmaak het dat hy driemaal
daarvan gevra het. Hy het nie geweet dat dit van paddas en streepmuise
gemaak was nie, en wat ’n mens nie weet nie maak hom ook nie heet nie.

Die volgende môre het die kêrel gesê:

„Ek gaan nou weer die wêreld bekyk. Bly jy nou hier en voer die katte.
Jy sal genoeg muise vang hier in die spelonk. As jy ’n muis wil hê,
hoef jy net te sê: ‚Muis, kom laat die kat jou opvreet, en die muis sal
dadelik na jou kom.’”

Toe die kêrel weg was, het Jan die woorde gesê, en dadelik was daar ’n
groot muis, wat Enkelvoud-meervoud sommer opgesnap het. So gou as Jan
die woorde kon uitspreek, het die muise gekom, en die katte het
smaaklik ge-eet. Enkelvoud-meervoud—wat ons in die toekoms maar Em sal
noem—en Rombus-winkelhaak—wat ons vir verkorting maar Row sal noem—het
die meeste ge-eet, en Jan was moeg om muise te roep, want die katte se
aptyt was baie groot. Eindelik het hy so moeg geword dat hy gesê het:

„Nou het julle genoeg. Ek gaan nou slaap.”

Maar Em en Row het so ’n lawaai opgeskop dat Jan weer ’n paar honderd
muise geroep het. Toe het hy so vererg geword, omdat die katte nog
aangehou het om meer muise te kry, dat hy Em by die stert en Row by die
nek beet gepak het en hulle altwee teen die muur van die spelonk
geslinger het. En sodra hy dit gedoen het, het al die katte sommer
verdwyn.

Die aand toe die kêrel huis-toe kom was sy eerste vraag, „En waar is
die katte?”

„Oom,” sê Jan, „die goed het my so gepla dat ek hulle weggeja het.”

„Dis ongelukkig vir jou,” sê die kêrel, „want sonder katte kan ek nie
klaarkom nie.” En die kêrel roer Jan se hare aan met sy hand, en Jan
verander sommer in ’n groot kat. Dit was baie onplesierig, en hy het
nie geweet wat om met sy stert uit te rig nie, want die ding het altyd
tussen sy bene gekom maar hy kon daar niks aan doen nie. Hy het mos nie
geweet dat die kêrel een van die slimste towenaars was nie.

Die kêrel het hom nie verder aan Jan gestoor nie, maar het gaan slaap
op sy veerbed, en Jan het bly staan, en met sy stert gepeuter en
probeer hardloop. Ofskoon die stert hom baie gehinder het, kon hy tog
mooi hardloop, en hy het die spelonk uitgehol in die rigting van sy pa
se plaas.

Toe hy daar aankom was dit al amper dag. Sy pa was net besig om vroeë
môrekoffie te maak in die kombuis en Jan het dadelik by die venster
ingespring.

„Waar kom die kat nou vandaan?” sê sy pa. „Voertsek, kat.”

Jan het gemiaau, want hy kon nie anders praat nie, maar sy pa het
natuurlik nie verstaan wat hy gesê het nie, en het eindelik die besem
geneem en hom uit die kombuis verwilder. Toe het Jan na die voorhuis
gegaan en onder die tafel gaan lê. Na ’n rukkie het Stomp, die hond,
binnegekom, en dadelik vir hom gaan blaf. Jan het weer gemiaau, en tot
sy verbasing het die hond stil gestaan en hom bekyk, en toe met hom
gepraat. En weer tot sy verbasing het Jan gevind dat hy Stomp se taal
goed kon verstaan.

„Watter soort kat is jy nou?” vra Stomp. „Ek ken al die katte in die
buurt, maar vir jou ken ek nie.”

„Ek is nie ’n kat nie,” miaau Jan. „Ek is Jan. Ek het ’n ongeluk gehad,
anders was ek nog Jan.”

„Jan die onnosele seun,” sê Stomp, en hy skater uit van die lag. „Nou
dit is alte koddig. Nou kan ek mos vir jou ja oor die werf....”

„Dit verbeel jy jou,” miaau Jan. „Ek sal dit nie toelaat dat ’n hond
vir my ja nie.”

„Ons sal sien,” sê Stomp, en hy lag weer geniepsig. „Jan het my baie
geja oor die werf toe hy hier was, en nou sal ek hom daarvoor betaal.
Die oubaas is mos nie gedien met vreemde katte op die plaas nie. Hulle
steel net.”

„Ek sal jou krap as jy dit probeer,” sê Jan. „En ek is nie bang vir die
oubaas nie; hy is mos my pa.”

Net op die oomblik het Jan se pa in die kamer gekom. „Daar is die gedit
en datte kat weer,” sê hy, vererg. „Stomp, ja hom tog uit. Sa, Stomp!”

Stomp het weer begin blaf, en so na aan Jan gekom dat Jan onder uit die
tafel weggespring het, die deur uit. Hy was baie kwaad, maar hy kon
niks teen die hond doen nie, en hy moes toe maar die groot eikeboom
opklim waar die hond hom nie kon bereik nie. Daar het hy mismoedig
gesit, en sy stert was baie lastig vir hom, want dit het altyd tussen
sy bene gekruip, en hy het gedink dat dit hom sou laat afval van die
boom. Maar hy het darem daarin geslaag om sy balans te behou, en
ofskoon dit koud was om daar in die nag op die boom te sit—want hy moes
die hele dag en die volgende nag daar sit—het hy maar uitgehou. Nou en
dan het hy hard gemiaau, wat eintlik was „Ek wens tog maar dat ek weer
in ’n seun kan verander.”

Ondertussen het Stomp, die hond, met die hoenderhaan gaan praat.

„Verbeel jou,” sê Stomp, „daardie onnosele Jan, die oubaas se seun, sit
daar in die bloekomboom. Hy is nou ’n kat.”

„Skei uit met jou gekskeer,” sê die hoenderhaan. „Daar glo ek niks van
nie.”

„Dis waarlik waar,” sê Stomp. „Jy kan hom daar gaan sien. Dis om oor te
lag. Onthou jy nog hoe hy vir ons geja het oor die werf....”

„Vir jou moet jy sê,” antwoord die hoenderhaan. „Geen seun sal my ja
nie, óf oor die werf óf oor iets anders. Ek sou daar hartlik voor
bedank.”

„Jy spog altyd,” sê Stomp.

„Nee, ek praat die waarheid,” sê die hoenderhaan. „Maar ... sê my nou
eers, is dit werklik waar wat jy daar sê?”

„Ja,” sê Stomp, „ek kan dit sweer.”

„Nou dan is dit baie ernstig,” sê die hoenderhaan. „Daar is ’n gesegde
dat as die oubaas se seun in ’n kat verander, dan is die end van die
wêreld naby. Dan word ons algar glo opgeblaas of soiets. Dit staan my
nie aan nie.”

„Wat is daar dan aan te doen?” vra Stomp.

„Net een ding,” antwoord die hoenderhaan. „Dit het ek van my oorlede pa
gehoor. Ons moet die seun weer verander kry; hoe onnosel hy ook as seun
is, hy is tog minder gevaarlik as soos hy nou is. Loop soek daardie
towenaar, want dit moet ’n towenaar wees, en vra hom om die seun weer
tot seun te maak.”

Stomp was nie in sy skik nie, maar hy was bang dat as die wêreld
vergaan hy ook miskien sou opblaas, en dus het hy maar toegestem. Hy
het nog dieselfde nag na die spelonk geloop, want hy het geweet waar
dit was, en wie die towenaar was. En hy het so hard gesoebat dat die
towenaar gesê het, „Ja, ek sal bom weer verander. My katte is terug, en
ek het hulle gepaai, sodat ek eintlik niks teen hom het nie. Maar hy is
darem maar ’n onnosele seun.”

Hoe die towenaar dit geprakseer het, weet ek nie, maar die volgende
môre het Jan se pa vir Jan onder die bloekomboom gevind waar hy aan
slaap was.

„Daar word tog niks van jou nie,” sê Jan se pa. „Jy bly maar onnosel.”

En hy het vir Jan na die uitlê-veld gestuur met die skape.











*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK KAMPSTORIES ***


    

Updated editions will replace the previous one—the old editions will
be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for an eBook, except by following
the terms of the trademark license, including paying royalties for use
of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for
copies of this eBook, complying with the trademark license is very
easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation
of derivative works, reports, performances and research. Project
Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may
do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected
by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark
license, especially commercial redistribution.


START: FULL LICENSE

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE

PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase “Project
Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg™ License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™
electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person
or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™
electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the
Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg™ License when
you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country other than the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work
on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the
phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:

    This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
    other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
    whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
    of the Project Gutenberg License included with this eBook or online
    at www.gutenberg.org. If you
    are not located in the United States, you will have to check the laws
    of the country where you are located before using this eBook.
  
1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase “Project
Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg™.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg™ License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format
other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg™ website
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain
Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works
provided that:

    • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
        the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method
        you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
        to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has
        agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
        within 60 days following each date on which you prepare (or are
        legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
        payments should be clearly marked as such and sent to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
        Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg
        Literary Archive Foundation.”
    
    • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
        you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
        does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™
        License. You must require such a user to return or destroy all
        copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
        all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™
        works.
    
    • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
        any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
        electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
        receipt of the work.
    
    • You comply with all other terms of this agreement for free
        distribution of Project Gutenberg™ works.
    

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of
the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set
forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right
of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg™
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any
Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™

Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s
goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg™ and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org.

Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state’s laws.

The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West,
Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up
to date contact information can be found at the Foundation’s website
and official page at www.gutenberg.org/contact

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread
public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine-readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state
visit www.gutenberg.org/donate.

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate.

Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of
volunteer support.

Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.

Most people start at our website which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org.

This website includes information about Project Gutenberg™,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.