The Project Gutenberg EBook of Nasawing Pagasa, by Angel de los Reyes
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: Nasawing Pagasa
Author: Angel de los Reyes
Release Date: November 15, 2005 [EBook #17070]
Language: Tagalog
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK NASAWING PAGASA ***
Produced by Tamiko I. Camacho, Pilar Somoza and the Online
Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net (This
file was made using scans of public domain works from the
University of Michigan Digital Libraries.)
[Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is
marked as ~g.]
[Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa
upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon
ay hindi na ginagamit.]
ANGEL DE LOS REYES
KASAYSAYANG TAGALOG
¡¡NASAWING PAGASA!!
ITÓ RIN ANG
NAPALATHALA SA
PAHAYAGANG
"ANG DEMOCRACIA"
NOONG ABRIL ÑG 1910
NA NILAGDAAN ÑG
"MULAWIN"
NAGKAROON ÑG MGA
PAGBABAGO
AT INAYOS ANG
KAMALIAN
MAYNILA
KAPULUANG PILIPINAS
1912
¡NASAWING PAGASA!
KASAYSAYANG TAGALOG
KASAYSAYANG NAPALATHALA
SA PAHAYAGÁNG
"ANG DEMOCRACIA"
NOÓNG ABRIL ÑG
1910 NA NILAGDAÁN ÑG
"MULAWIN". NAGKAROÓN
ÑG MGA PAGBÁBAGO
AT INAYOS ANG
NAGÍNG KAMÁLIAN.
SINULAT NI
=ANGEL DE LOS REYES=
KUMATHA ÑG MGA KASAYSAYANG
"ANG DIYOSA INÉNG"
"¡KRISTONG
MAGDARAYA!"
"¡IMBING KAPALARAN!"
"¡PARUSA ÑG
DIYÓS!" "¡HINAGPÍS
NI LOLENG!" AT "¡TAYO
AY MAMUNDÓK!"
MAYNILA, K.P.
LIMBAGÁNG "ESFUERZO OBRERO"
1912
=LAHAT TUNGKOL PILIPINO=
AY DAPAT BUMASA ÑG BABASAHING TAGALOG
Bahag-hari............................. ni _Gerardo Chanco._
Sa Tabí n~g Ban~gín.................... " _José Maria Rivera._
Higanti at Pagsisisi................... " _Honorato H. de Lara._
¡Duwág!................................ " _Gerardo Chanco._
¡Imbing Kapalaran!..................... " _Angel de los Reyes._
¡Halina sa Lan~git!.................... " _Gat-Dusa._
Ang Mananayaw.......................... " _Ros. Almario._
¡Tadhana!.............................. " _Democrita P. Antonio._
¡Sawíng Pagasa!........................ " _Bb. Francisca Laurel._
Larawan n~g Pagirog.................... " _Simplicio Flores._
¡Waláng Diyós!......................... " _Honorato H. de Lara._
¡Pinatatawad Kita!..................... " _Matanglawin._
¡Parusa n~g Diyós!..................... " _Angel de los Reyes._
Buhay.................................. " _Aurelio Tolentino._
¡Enchang!.............................. " _Honorato H. de Lara._
¡Kristong Magdaraya!................... " _Angel de los Reyes._
Pan~garap n~g Buhay.................... " _Simplicio Flores._
M~ga Anak-Bukid........................ " _Ros. Almario._
* * * * *
=Inyong paghanapin sa mga aklatan
at makabibili sa makákayanan
upang huwag kayóng tamaa't masaktan
sa mga kasunód na palo at uñgal.=
MGA PAGUNITA
NA DAPAT NUYNUYIN
SA MAGLÍLIWALÍW SA
Bayan n~g Antipulo
Anim na binibini ang nan~gakálupasay sa lilim nang isáng puno n~g
manggá sa bayang Antipulo nang taóng nagdaan. Pawa siláng magágandá;
pawa siláng mahíhinhín; n~guni't ang katakátaká, ang apat ay nakátawa
at ang dalawá ay nakásiman~got. Sa lihim kong pagsísiyasat ay naunawa
kong kaya palá gayón, ang apat ay nakápagdalá n~g m~ga babasahing
Tagalog at ang dalawá ay nakalimot. Walang pagáalinlan~gan na yaóng di
nakápagbaon ay siyáng nakásiman~got, pagka't wala n~g masaráp na
aliwan sa bayan n~g Antipulo na para n~g magbasá n~g aklát. Maligo,
pagkatapos ay magduyan, bago magbasá n~g aklat: iyán ang buhay
mayaman.
Kaya kayóng maglíliwalíw sa Antipulo, nang huwág kayóng sumiman~got
pagdatál doón, ay magbaon kayó n~g _Pinatatawad kitá!, Ang Mananayaw,
Mga Anák Bukid, ¡Duwág! Sa tabi ñg bañgin, ¡Tadhana!, Halina sa
Lañgit!,_ ¡SAWÍNG PAGASA!, _Larawan ñg Pagirog, Pañgarap ñg Buhay,
¡Walang Diyos!, ¡Higanti at Pagsisisi!, ¡Enchang!, ¡Kristong
Magdaraya!, ¡Parusa n~g Diyós! ¡Imbing Kapalaran! Bahág-Hari,_
¡MILAGROS! at _Lihim na pagluha!_ Sa gayón, tan~gi sa maáalíw ninyó
ang inyóng sarili ay makatútulong pa kayó sa masisikap na kawal n~g
pagpápalaganap n~g wikang minana natin.
ANG MGA PUMÁPATÁY SA
Kalulwá ñg Bayan
Masaráp ang wikang Ingglés, ang turing n~g Ingglés; lalo na ang wikang
Kastila, ang saló n~g Kastila; lalo pa ang wikang Pransés, ang habol
n~g Pransés, palibhasa'y para-para siláng may damdamin at marunong
magmahál sa m~ga kalulwá n~g kaníkaniláng bayan, na alinsunod sa m~ga
pantás na sinásamba n~g marami, ang wika, ay siyáng kalulwá n~g bayan.
N~guni't ... sa bibíg n~g ilang m~ga Tagalog, ay hindi ganitó ang
namúmutawi. ¡Katiwaliang lahát at balót n~g m~ga kahan~galán ang
lumálabás! Pawáng kapalaluan na anyá'y masaráp ang wikang Kastila at
Ingglés kay sa wikang Tagalog kaya't ni di ko tinitisod ang m~ga katha
dito, n~guni't masdán mo ang aking m~ga nobelang Ingglés at Kastila ay
hindi na mabilang.
Iyán ang m~ga kaaway n~g bayan; pagka't silá ang pumápatáy sa kalulwá
nitó. Dahil sa kayaban~gang masabing sila'y nakaiintindí n~g wikang
dayo, ay ipinagpápalít na, ang kaniláng dan~gál....
¡M~ga kamánunulát! ¡Kahabághabág ang ating katayuan! ¡Sa lahát n~g
sandali'y nakaumang sa ating m~ga ulo ang tabák ni Damokles; nanunuláy
tayo sa pan~ganib na guhit n~g m~ga batás; kalaban natin ang m~ga
dayuhan at sampu n~g kalahi, ay kalaban pa rín!...
MABUTI KANG TAO NGUNI'T
Masama kang Kristiyano
--¿Bakit?
--¡Mangyari ay umáasa ka sa panghíhirám n~g bagong aklát! _Mabuti kang
tao_, pagka't nabasa mo na halos lahát n~g nobela sa kahíhirám,
n~guni't _masama kang kristiyano_, pagka't pinápatáy mo ang m~ga
kumatha at nagpalimbág at ayaw kang bumilí n~g iyó, gayóng
pinagkagastahán nilá. ¿Saán mabubuhay ang kuto, kung hindi sa ulo?
--¡Kung ayaw kang magpahirám ay huwág! ¡Kay dami mong rekubeko! ¡Pag
ikáw namán ang nanghirám sa akin, ay tatawagin kitá n~g TUSO, pagka't
para mo ríng tinuso ang kuwartang ibinilí ko, na nabasa mo ang aking
binayaran n~g di ka nagkagastá!...
Ganyán ang taltalan n~g dalawáng magkaibigan, kaya't ikáw na bumábasa,
upang huwág tawaging TUSO ó MASAMANG KRISTIYANO, ay bumilí ká n~g m~ga
kasaysayang: "¡HALINA SA LAÑGIT!" ni _Gat-Dusa_: "¡SAWÍNG PAGASA!" ni
_Bb. Francisca Laurel_; "¡DUWAG!" ni _Gerardo Chanco_: "LARAWAN ÑG
PAGIROG" ni _Simplicio Flores_: "SA TABI ÑG BAÑGIN" ni _José María
Rivera_; "¡IMBING KAPALARAN!" ni _Angel de los Reyes_; "TADHANA!" ni
_Democrita P. Antonio_; "¡WALANG DIYÓS!" ni _Honorato de Lara_:
"¡PARUSA ÑG DIYÓS!" ni _Angel de los Reyes_; "MGA ANAK-BUKID" ni _Ros.
Almario_; "PAÑGARAP ÑG BUHAY" ni _Simplicio Flores_; "¡ENCHANG!" ni
_Honorato de Lara_; at "¡KRISTONG MAGDARAYA!" ni _Angel de los Reyes_.
¿SINO ANG NATUMPÁK?
Kayó nga ang humatol
Si Petra at si Petring ay magkapatíd. Minsáng nalálapít ang Paskó, ay
binigyán silá n~g kaniláng amá n~g muntíng halagá upang magugol sa
dakilang araw. Si Petra ay ibinilí ang kanyáng bahagi n~g isáng hikaw,
at si Petríng ay pawang babasahing tagalog ang pinakyáw.
Dumatál ang araw n~g paskó, at gaya n~g karaniwan, ay nagdalawán ang
dating mag-kákaulayaw. Sa dampa n~g magkapatíd ay mayroón díng m~ga
panauhin. At ¿anó ang naisalubong ni Petra? ¿Naipagparan~galan bá ang
kanyáng hikaw? ¡Hindi! Subali't si Petríng ay naipagmalakí niyá ang
kanyáng m~ga aklát at tan~ging nakápagsabing "Mamiyang hapon na kayó
umuwi at tayo ay magbasá nitóng masasaráp na kasaysayang bagong
labás..."
Kayóng bumabasa nitó, ay inyóng hatulan kung sino ang natumpák: ang
hiyás na nagagamit n~g isáng tao lamang ó ang aklát na pakíkinaban~gan
n~g marami ang lalong mahalagá, Kauntíng pagkukuro ang inyóng
papaghariin. Tutupín ninyó ang inyóng m~ga puso at siyáng magsasabing:
mahalagáng pagaari ang m~ga aklat kay sa hiyás na nawawala.
Sa tahanan n~g isáng matalino, ay aklát ang matátagpuan; n~guni't sa
tahanan n~g isáng mangmáng ay pawáng hiyás ang palamuti. Dahil doo'y
magipon kayó n~g m~ga babasahing tagalog upang mapabilang kayó sa m~ga
pantás.
SA KINAÚUKULAN
¡Maaliwalas ang daan ko!
Suriin natin ang ugali n~g umanó'y m~ga bantóg at pahám na manúnulát.
Ayaw siláng makariníg na mayroóng makata; ayáw siláng makakita na
mayroong bagong kasaysayan, at pauulanin na nilá ang pula, lubha pa't
isáng maliít ang sumulat. Sasabihing iyán ay mali, walang kabuluhan;
at sayang lamang ang ipinagpalimbág. Palalo at pan~gahás ang gumawa
niyán, huwág na di masabing siyá ay _autor_.
¡Kaawaawang m~ga manúnulát!
¡At silá daw ay m~ga kawal sa pagpápalaganap n~g wikang tagalog! Kung
sa habang panahón ay ganyán ang aasalin nilá, ay sumpa n~g bayan ang
kaniláng maáantay. Sa kaniláng pakikipagkapwa ay doon lamang uusbóng
ang pagmámalasakitan n~g m~ga makatang pilipino, na, tan~ging daan n~g
ikátatanyág n~g masaráp na wika ni Balagtás.
Kung sa akin silá hahadláng ay itutulak ko silá n~g dalawáng kamáy at
bubulyawán kong: ¡Maaliwalas ang daan ko! ¡Nakikita ko ang aking
nilálakaran! ¡Tanglawán ninyó ang inyóng landasin at di ko kailan~gan
ang inyóng ilaw! ¡Manipís mán ang aming m~ga katha ay piniga namáng
tunay sa aming sariling isipan at di naming ninakaw sa isipan n~g m~ga
makatang kastila, ingglés, pransés, at ibá pá! ¡Mura mán ang aming
m~ga aklát ay madali namáng maubos at di ináamag sa m~ga aklatan!
PAN~GUNANG SALITA
NI AMADO JACINTO
PAN~GUNANG SALITA
Ang munti kong kaya at maiklíng pagkukuro ay minarapat n~g mahál kong
kaibigang Angel de los Reyes na magbigáy n~g _Pan~gunang Salita_ dito,
sa kanyáng bagong aklát na maliit, na noóng araw ay napalathala na sa
páhayagang "ANG DEMOCRACIA;" at kung bagamán tinawag ko
n~gayon n~g _bagong aklát_ ay sapagka't n~gayón lamang naipalimbág at
di na paputól-putól.
Walang alinlan~gan akóng nayag sa hilíng n~g aking kaibigan, nan~giti
ako n~g lihim n~g ito'y sabihin niyá, at naibulong ko sa sarili na
siya'y sadyang matalino sapagka't totoóng maalám na magbagay-bagay:
nababatid niyáng sa isáng maiklíng aklát, ay isá namáng maiklíng isip
na lamang ang dapat mag-ukol n~g m~ga palagay at paghahaka. At dahil
diyán, ay sisimulán ko ayon sa makákaya, ang paglalahad n~g aywán kung
tumpák na aking m~ga pagkukuro tungkól sa kanyang katháng itó.
Sa ganáng akin, ang mátutunghayán n~gayón n~g m~ga mambabasa ay isáng
aklát na mainam, isang aklát na dapat bigyán n~g papuri, hindi dahil
sa itó'y nakáwiwili lamang basahin kundi alang-alang pá sa wagás at
maníngníng na damdamin n~g kumatha: ang maalab niyáng nasang ang dukha
ay igalang at masugpu ang ugaling hanggáng n~gayon ay umiiral pa sa
ibá, at kung minsán ay sa dukha rín, na inuuna ang salapi bago ang
lahát; minámahál na higít sa puri, sa dan~gal, sa katungkulan at
wastong ugali.
Ganyáng-ganyán ang asal na makikita natin sa mag-amá ni Tuníng sa
Kasaysayang itó, na bagamán mahirap ang búhay, nang mahulí ay ayaw na
silá sa kapwa nilá mahirap at ang ibig ay ang mayaman, dahil sa may
nakápan~gibig lamang na isang masalapi kay Tuníng at ito'y si Ruperto.
At ang kasuklám-suklám na nagíng bun~ga n~g kasabikáng itó sa pilak ay
ang pagkatapon n~g anák ni Osong, ang binatang unang inibig ni Tuníng,
pinaglagakan n~g boo niyáng pagkábabai at hanggáng sa nagbun~ga pa
n~ga. Datapwa't kay Tuníng, ay nagíng bula ang salitang _puri_ at
_katapatan_ sa haráp n~g yaman ni Ruperto, kayá't dito siyá napakasál
sa wakás, gayóng si Osong ay di namán tumatanggi sa pagtupád n~g
kanyáng tapát na pan~gakó at wagás ná pagibig.
Si Osong na parang sinasakal n~g m~ga daliring bakal ay hindi nakatiis
at nang araw n~g pagkakasál ay nagdamít-pulubing naparoón sa bahay n~g
kasayahan nilá Tuníng at ni Ruperto na dalá ang larawan n~g kanyáng
bunsóng na sagíp sá ilog, at nang makita ni Tuníng na yaón ang kanyáng
anák ay hinimatáy na bigla, bago humingí n~g tawad kay Osong at
hanggáng sa nalagót ang hinin~gá. Samakatwíd ay oo't nagsisi n~gá si
Tuníng kayá't humin~gí pa n~g tawad sa pinagtaksilán niyáng binata,
subali't dí dahil dito'y hindí siyá matatawag na babaing salawahan at
tampalasan lalo pa't isasagunita ang pagkákatapon sa tunay na dugó n~g
kanyáng pusó.
Kung ang gayóng ginawá n~g babaing ito'y oo't napatatawád n~g Diyós,
sa m~ga tagá-lupa'y waláng makapagpapatawad marahil.
Sa haráp n~g ganyáng paglálarawan n~g kaibigan ko, ay labis niyáng
ipinakilala ang lubós na kabagsikán n~g salapí na waláng dí naituturó
sa tao, pati n~g lalóng kasamasamaan.
Subali't ¿ang han~gád kayá n~g mahál kong kaibigan sa paglalarawang
itó n~g nakáririmarim na ugalí ay upang pulutin namán itó n~g m~ga
mambabasa?
Kayóng tumútungháy n~gayón ang makásasagót, at kayó rin namán ang
dapat makábatid sa túnay na layon n~g ¡NASAWING PAGASA!
Gayon man ay sasagot din ako n~g para sa akin.
Ang mithí n~g aklát na itó ay walá n~gáng ibá sa warí ko, kundí ang
turuan ang m~ga dukhá sa pagpapakáran~gal sa kaniláng sarili, sapagkát
kung ang m~ga dukhá'y maran~gál, kung ang lahát n~g dukha'y hindi
nagbibili n~g puri ni napaaalipin sa salapí, ang m~ga mayáyaman ay
hindí maaaring magpákatayog-tayog na para n~g madalás nating mapánoód
n~gayón.
Ang isinasamá n~g m~ga mayayaman ay na sa mahihirap, at ang isinasamá
n~g isáng pamahaláan ay na sa pinamamahaláan dín. Iyán ang m~ga
katótohanang kailán má'y dí magkakabula at dapat dasalín n~g bawá't
tao; katótohanang aywán kung kanino ko unang nadiníg o nabasa at
n~gayo'y inankín ko na tulóy pagka't nakilala kong tapát.
Kayá n~ga, m~ga mambabasa, upang makinabang ang kumathá nitóng
¡NASAWING PAGASA! sa kanyang m~ga ginugol na pagod sa pagsulat n~g
kasaysayang itó ay pagaralan sana ang huwág magbilí n~g puri at
isagunitang _na sa kupurihán ang tunay na halagá n~g tao at wala sa
kayamanan_.
Kung magkakagayón, siyá at akó'y maghahandóg sa inyó n~g masaganang
pasalamat, palibhasá'y siyáng túnay na adhiká n~g tapát kong katoto.
_Amado Jacinto._
Malabón, Rizal, 1912.
¡NASAWING PAGASA!
Kasaysayang Tagalog
_Dahil sa kagahulán
sa panahón at dahil
sa kakula~gan
pa sa n~gayón n~g
m~ga gagamitin, ay
hindi nasunód ang
m~ga t u l d í k na
nasa orihinál._
¡Nasawing Pagasa!
I
Mapangláw ang lahát, ang gabí'y tahimik
at ang buwán noóng dapat nang sumilip,
nagtatago pa rí't
sa sangkatauhan ay nagmámasun~git
bitui'y gayón dín at nakíkiwan~gis.
Ni isáng himutók walang mapakinggáng
sukat gumambala sa katahimikan;
¡oh, ang aking lahi!...
payapangpayapa sa kanyáng hihigán
habang nawíwili ang m~ga kalaban.
Huni n~g kuliglíg, tinig mán n~g ibon
ay kapanglawan dín, dinadalit noón;
m~ga makata mán,
siyáng tinutula n~g sandalíng yaón
ang sun~git n~g pangláw, lagáy n~g panahón.
Anó pa't ang lahát ay yapús n~g lumbáy
hihip mán n~g han~gin, mandi'y palaypalay;
habagat má'y salát
at pawáng dalita, ang balitang tagláy
na kung pakikinggán ay taghóy na ¡ay!... ¡ay!...
Subali't sa isáng maralitang dampa
sa bayang Malabóng saksí n~g pagtula:
nagáalimpuyó,
ang lugód, ang sayá, ang galák, ang tuwa
sa piling n~ga noóng dalawáng nunumpa.
Itó ay si Tuníng na piling alindóg
kapiling n~g kanyáng tan~gíng iníirog,
pan~gala'y si Osong
na lipi n~g dukha't di lahing matayog
at binatang Udyóng na ulilang lubós.
Payapa n~gá silá, sa pagkákaupo
siyáng ináani; galák n~g pagsuyo,
pinagúusapan,
ang ikárarangál n~g kaniláng puso
na ganitóng saád nang minsáng mahinto:
«Kay damot mo namán,» kay Osong na sabi,
«isáng halík lamang, itulot mo kasi,
nang ako'y maalíw
at nang magkaroón n~g isá pang saksí!...»
«¡Ayáw ko! ¡ayáw ko!...» kay Tuníng na tanggí.
«¡Halina irog ko!» «¡Ayaw ko! ¡ayaw ko!...»
«¿Diyata't ayaw ka?» «¡Talagáng totoó!»
«¡Halina! ¡halina!
¡isáng halík lamang!...» «¡Kay ulitulit mo!»
«¡Isáng halík lamang!...» «¡Tawad ko sa iyó!»
«¡Ah! at iyán bagá, ang lagi mong turing
na lubháng dalisay pagibig sa akin ...
¡Ikáw ang bahala!...
kung natuto akóng sa iyó'y gumiliw
magisá sa dusa'y matútutuhan din ...»
«¡Nagtampó na namán!...» «¿Sino bagáng puso
ang makababatá n~g asal mong liko?»
«¡Huwag kang magalit!
ang ginagawa ko, ay m~ga pagsuyo ...»
«Pagsuyo sa iyó; sa aki'y panghapo ...
Ikáw ang bahala, ako'y mapagtiís
at ipatay mo mán ang lahát n~g sákit
ay tatanggapín ko;
n~guni't ang hiyain, ang isáng ninibig
libong kamataya'y labis pa n~g tamís ...»
«¿Hiniya ba kitá? ¡Di ko ginagawa!...»
«¿Ginaganáp n~gayó'y di bagá paghiya?»
«Hindi, aking giliw,
at ang aking puri ang nagugunita
na baka kung ...» «¿Kulang bang tiwala?»
«Di lamang sa gayón,» «¿Sa anó pang bagay?»
«Katungkulan naming magin~gat na túnay,
at ang unang halík,
ang katimbang noó'y sampu nitóng buhay
sa pagka't daig pa, ang gawáng pakasál.
¿Hindi bagá Osong?» «Tapát ang turing mo,
at ang pagkakasál ay pakitang tao;
subali't ang halík,
saksíng akin ikáw, at akó ay iyó,
kaya itulot na; halina irog ko ...»
Iláng pang «¡Ayaw ko!» at iláng «¡Halina!»
bago pinagusap ang labing dalawá;
tumunóg ang halík;
nilimot na yatang silá'y may hinin~gá
na dapat malagót sa daratning dusa.
Hayán n~ga ang tuwang na~ghari sa puso
n~g dalawáng yaóng isá sa pagsuyo,
kaya ang paalam
n~g ating binatang anaki ay biro:
«¡Sarili na kitá, búhay má'y mapugto!...»
[Larawan]
II
Nang isáng umaga'y sa pangpang n~g ilog
ay may nakaupóng binatang malungkót:
itó ay si Osong;
kanyáng inaalíw ang dusa n~g loób
sa pagkákawalay kay Tuníng na irog.
At ang naglalaro sa kanyáng isipa'y
ang dilág ni Tuníng na gayón na lamang,
minsáng mapadagok;
minsáng mapan~giti at ipinagsaysay:
«¡Oh, anóng gandá mó, aking paraluman!...»
Subali't nabigláng nabakás ang lungkót
sa masayáng mukháng nagulap n~g lubós:
«¡Ay, palad na sawi!...
¡Oh, buhay n~g dukha!...» sunód na himutók,
«sa dusa ni Tuníng, ikáw ang managot ...
Kung akó'y mayama't sagana sa pilak
tatanuran siyá sa baníg n~g hirap,
hanggáng sa sumilang
n~g lubháng hinahon ang unang bulaklák
n~g aming pagsintáng dalisay at wagás....
¡Ay, Tuníng kong irog, di ko kasalanan
na sa iyóng dusa'y di ka madamayan;
ang karukhaan ko,
ang dapat sisihi't dapat managutan
at oh, anóng sakláp, dustáng kapalaran ...»
Sandalíng tumigil at kanyáng námalas
ang dalawáng ibong naba sa bayabas,
na sabáy umawit;
yaóng kanyáng dibdib ay halos mawalat
sa pananaghili sa ibong mapalad.
Saká nang magsiping n~g lubháng payapa
m~ga titig niyá'y di tumagál yata't
mulíng naghinagpís:
«Mapalad pa siláng may ganáp na laya
at hindi gaya kong may sumásansala ...
At kahi't mán silá'y walang pagaari
ginapas namá'y pawáng luwalhati;
dí gaya n~g taong
ang binabaníg má'y maraming salapi
ay lumuluha rin n~g dusa't pighati.
At ¿anó ang yamang sadyang hinahanap
sa akin n~g amá ni Tuníng kong liyág?
¡isáng talinhaga!
at di niya talos: sa Sangmaliwanag
ang puri n~g tao, ang mahál sa lahát.
Hangád niya'y pilak, kahi't man~gulimlim
ang dan~gál ni Tuníng na sinta ko't giliw;
wala sa gunitang
lalong mahalagá sa yaman mang alín
ang dan~gál n~g tao kung lubháng maningning.
¡Oh, taksíl na pita sa dan~gál at yaman,
ang nililikha mo'y laksang kamatayan;
kung hindi sa iyó,
disi'y kapiling ko si Tuníng n~g buhay
at kasalosalo sa pinggán n~g lumbay!...
¡Oh, buhay n~g buhay, Tuníng ko at lugód...
na sa karukhaan, ang sukal n~g loób
na ating sinapit;
libong kamataya'y masaráp pa irog
huwág lang mariníg ang iyóng himutók!...
Palasóng may lason ang nakákaanyo
n~g dusang sa dibdib n~gayó'y pumapako,
tuwing mabúbuklát
sa aklát n~g isip ang pagkasiphayo
n~g banál na layong núnukál sa puso.
At magmulá rito'y aking nakikita
sa baníg n~g hirap ay nagiisa ka;
waláng dumadamay,
at kung pumapasok ang mahál mong amá
sa iyóng pagdaíng ang tumbás ay mura.
Naririníg ko ring kanyáng inuulit
ang pagalipusta sa palad kong amís:
¡sa aba n~g dukha!...
at nananariwa sa puso ko't dibdíb
ang pagtabóy niyáng kapaita'y labis.
At námamalas ko, ang lubháng masakláp,
luhang mapapaít sa matá mo liyág,
di anóng gagawín
sa itó ay utos n~g masamáng palad
pawang pagtitiís ang gawíng kalasag.
Ibalita lamang sa tapát mong giliw
kung makaraan ká, sa gabíng madilím,
upang matalós ko
kung ano ang bun~ga n~g pagsinta natin
at kahi't malayo'y kapalaran ko rin.
At kung napapako ikaw sa dalita
higit pa sa riyan, itong umaaba
sa tapat kong puso,
at ang bawa't patak n~g perlas mong luha
ay timbang n~g buhay kung manaw sa lupa.
Dito napahinto't kanyang napanood
yaong isang kaban na tan~gay n~g agos,
at pinagsikapang
iyahon sa pangpang n~g upang matalos
na baka may lihim doong natutulos.
At ¡oh, anong gitla nang kanyang mamasdan
na bangkay n~g isáng bagong kasisilang!...
tuman~gis ang puso;
nagluksa ang dibdib at ipinagsaysay
na: «¡Baka n~ga itó, ang anak kong hirang!»
Kanyang ikinubli doon sa pangpan~gin,
pumasok n~g bayang may in~gat na lihim
at nakibalita;
sa tinanongtanong ay kanyang nalining
na ¡itinapon n~ga ang anak ni Tuning!...
Lalong nagibayo, lagablab n~g poot,
ang daing at sumpa'y di malagotlagot
«¡Inang walang puso,
Tuning na nagtaksil sa anak n~g irog
dapat kang mamatay, dapat kang matapos!
Diyata't masarap sa puso'y matamis
anak mo'y pataying sa ilog ihagis,
maturan na lamang
ikaw ay dalagang may puring malinis,
nang upang giliwin n~g bagong ninibig.....
¡Oh, taksil na sinta! ¡pusong magdaraya!
¡oh, han~gad sa yaman! ¡inang walang awa!
pananagutan mo,
sa harap n~g Diyos ang masamang gawa't
may araw din naman kaming mabababa!....»
At kanyang hinagkan ang bangkay n~g bunso
kasunod ang patak n~g luhang natulo,
«¡Oh, sawi kong supling!....
¡di ko kasalanan ang pagkasiphayo
managot ang iyong inang walang puso!...»
At kanyang kinalong n~g hanggang sa bayan
upang ipakuha n~g isang larawan;
subali't ang loob
ay di mapanatag kahi't bahagya man;
ang daing at sumpa'y walang katapusan....
[Larawan]
III
Sa ilog ding yaon na kinasagipan
ni Osong n~g kanyang bunsong minamahal,
ang magamang Tuning
minsan ay nagaliw sa masayang pangpang
na siyang sumaksi sa lihim n~g buhay.
«Talusin mo irog» ang turing n~g ama,
«sa panukala ko, kung hindi nayag ka,
disin hanggang n~gayo'y
lumalagok ka pa n~g luha n~g dusa
at di lumalasap n~g m~ga ginhawa.
¿At di mo ba tantong sa buhay na ito:
salapi, salapi, ang Diyos n~g tao?
¿Bakit ka iibig
sa han~gal na Osong na dukhang totoó
gayong may mayamang iirog sa iyó?»
«¡Ama ko! ¡ama ko!» ang saad ni Tuning,
«¡kay inam n~ga pala n~g inisip natin!
salamat Diyos ko
at ang mayayamang ninibig sa akin
ay hindi natalos ang nangyaring lihim ...»
«¡Talaga! ¡talaga» ang sa amang tugon,
«daig ang nagtiyap n~g pagkakataon,
¿at aling pan~gahas
dilang sinun~galing magsasabi n~gayong
ikaw ay naglaho sa tangkay kahapon?
Para din n~g dati ang tindig mo't bikas,
katutubong ganda'y lalo pang tumingkad;
pagmasdan mo iyang
halamang nilikha n~g Hari n~g lahat,
pawang yumuyuko sa taglay mong dilag.
Sa mabining agos ikaw ay makinig
may ibinubulong na masayang awit,
saksi n~g paghan~ga
sa iyong himalang inimbot na dikit
na waring pinilas sa ganda n~g lan~git.
N~guni't ¡anong saklap sa puso ko't buhay
ang kataasan mo kung iyaagapay
sa piling ni Osong!
¡masarap pang ako ay magpatiwakal!
¡oh, Tuning! ¡oh, Tuning!» at siya'y papanaw.
Pinigil n~g bunso: «Amang pinopoon,
ako'y kaayon mo sa dakilang layon,
at isinusumpang
lilimutin ko na ang han~gal na Osong
at ako'y dalaga na naman sa n~gayon ...»
Sila ay nagyakap at siyang tumunong
ang halik n~g ama, at halik n~g irog;
sigabo n~g tuwa
ay hindi magkasyang sa puso manulos
kaya't napatabi, ang panglaw, ang lungkot ...
¡Saka magkaakbay silang nagsilakad
sa dukhang tahana'y nagtuloy umakyat;
mahiwagang ilog
na nilisan nila'y bago humalakhak
na waring inuyam ang nangyaring usap.
IV
Bagong namimitak sa kasilan~ganan
liwayway n~g araw, batbat n~g katwaan,
yaong m~ga ama
nagsisikilos na't nan~gagtutulinan
sa pagtuklas noong pangtawid sa buhay.
Sa gitna n~g parang namá'y namukadkad
ang hinirang ban~gong magandang bulaklak
at isinusuob
sa gintong liwayway n~g bagong ninikat
nagsasayang araw sa bayan kong liyag.
Ang napanaginip n~g m~ga bayani
na tadhanang araw sa lahi kong api,
wari'y sumisilang
n~g sandaling yaong lahát ay nagwagi
at pawang naawit n~g m~ga pagkasi.
Sampung m~ga ibong payapang magdamág
ay iniyunat na ang kaniláng pakpák;
sandalíng dumalit
bilang isang bati sa nagharíng galák
na sinasayawan n~g palundaglundag.
Tinig n~g batin~gaw ay sa Konsepsiyón
noó'y nagbalita na may kasal doón;
sa bibig n~g madla
narinig n~g lahat ang kasál na yaón
di iba't kay Tuníng na lan~git ni Osong.
N~guni't ¿sino kaya ang lubhang mapalad
na makikisumpa sa dambanang harap?
at ¿si Osong kaya?
¡oh, hinding hindi n~ga't isang taong pantas
na kinasilawan sa bunton n~g pilak!...
Ito'y si Ruperto na tukod n~g yaman
kung kaya nasilaw si Tuning na hirang;
kanyang kinalakal
pagibig at buhay; puri at katawan
na sampu n~g ama'y nakiayon naman.
Wala n~ga sa isip n~g sandaling yaon
ang pinan~gakuang binatang si Osong
at kahi't bahagya
wala sa gunita ang nasawing sanggol
na tunay mang anak ay ipinatapon.
¡Inang walang awa, pusong salawahan
sa tunay mong supling di ka na nahambal!.....
¡m~ga kulang palad!...
¡oh ang nililikha niyang kayamanan!
at ¡oh, ang babai, kung siyang masilaw!...
Huwag nang lin~guni't bayaang tuman~gis
ang pusong dinaya n~g _Oong_ matamis,
mahalin mo lamang
ang naging bulaklak n~g iyong pagibig
at dakila ka rin sa matang nagmasid.
Sa pagka't ang inang walang pagmamahal
sa tunay na supling na sa puso'y nukal,
daig pa ang hayop,
na lubhang malupit, marun~gis ang asal
n~guni't kung sa anák ay handog ang buhay.
At makalilibong masarap sa malas
ang isang dalagang sa tangkay nagulap
di gaya n~g isáng
babaing magtapon sa ilog n~g anak
bukod sa may dun~gis, sumpaan n~g lahat ...
Subali't ang lahat, di man sumagimsim
sa diwa at puso n~g magandang Tuning,
natan~ging nagdiwang
sa kanyang isipang naglayag sa aliw
na «siya'y yayaman kay Rupertong piling.»
Sampu ni Ruperto'y di kaya ang lugod
sa pagka't kakamtan ang aliw n~g loob;
boong pananalig:
ang kanyang si Tuning ay piling alindog
at wala pang dun~gis sa n~galang pagirog.
Kapwa may ligaya ang magkasingpalad;
dalaga'y sa kintab at tunog n~g pilak,
at ang isa nama'y
sa boong pagasang ang ligayang han~gad,
sarilingsarili't ang pagsinta'y tapat ...
Kasiyahang lubos ang siyang umawit
sa puso n~ga nilang hindi matahimik;
sa boong lansan~gan,
pinahan~ga nila, bawa't makamasid
n~g pagtatagumpay noong si pagibig.
Kapag salapi n~ga ang siyang nagutos
ay payayanigin itong sangsinukob,
at sa pagka't kasal
n~g isang Rupertong sa yaman ay bantog
kung kaya ang handa'y di masayodsayod.
Papanhikang bahay ay sakdal n~g dilag
at sa palamuti'y natatan~ging agad;
palibhasa'y yaman,
ang siyang naghari, ang siyang nagatas
kaya nagigitla panauhing lahat.
Lalo n~g dumating yaong bagong kasal
hiyas na ginamit sa yaman ay sakdal;
«¡Maligayang bati!»
salubong n~g lahat n~g sa puso'y nukal
bago nagsidulog sa isang agahan.
Sa pagsalosalo ay nakikisaliw
tinig n~g musikong gumagara mandin
sa m~ga bulaklak,
n~g bayang Malabong noo'y nagliwaliw
na wari'y nagtipang magsabog n~g aliw.
At naging parayso n~g ligaya't lugod
pagsasalong yaon n~g m~ga alindog;
na sinamantala
noong makikisig pusong umiirog
m~ga paroparong mababa't matayog.
Ang maamong titig, ang mariing sulyap,
panibughong n~giti, kilos na banayad,
n~g sandaling yaon
wari'y umuulang palasong matalas
na di sumasala sa puso n~g liyag.
Anhin mang lasapin ang mayamang handa
di gaya n~g dilag n~g m~ga hiwaga;
iyang mapamihag
kaligaligayang maningning na tala
sa lan~git n~g bayang luoy sa pagluha.
Lalo na ang dikit n~g magandang Tuning
namamaibabaw sa madlang kapiling,
at nakikibagay
sa kislap n~g hiyas na lubhang maningning
kaya si Ruperto'y nagmamalaki rin.
At halos ang puso sa tuwa'y umidlip
at busog na busog kanyang m~ga titig,
ni ang panauhin,
sampung kinakain ay wala sa isip
at walang nalabi kundi ang pagibig,
Hanggang sa matapos, agahang masarap
ay walang naghari kundi pawang galak
at sila'y pumasok;
ang isang matanda sa lupa'y tumawag:
«¡Sa isang naaba'y magdamot n~g habag!...»
Ang ama ni Tuning pagdaka'y nagn~gitn~git
«¡Palayasin ninyo, matandang marun~gis,
nang di mangrimarim,
m~ga panauhin sadyang nakisanib
sa kaligayahan na dulot n~g lan~git!....»
Tugon n~g matanda: «Kung ako'y mayaman
ay hindi ganito yaring kalagayan,
gulanit na damit
di ko isusuot: ako'y masusuklam
n~guni't pagka't wala'y inyong pagtiisan.
At kung kaya lamang ako'y naparito
iyang bagong kasal ay babatiin ko
naging sumbat nama'y
«¡Huwag kang umakyat at maraming tao
na nakahihiya ang abang lagay mo!....»
«Di ikahihiya aking kasalatan
huwag lang sabihin na sakim sa yaman
sa pagka't ang dukha
ay di alan~ganin sa harap nino man
at isa ring anak n~g poong Maykapal.
At sa mundo'y walang nalalagdang batas
sadyang nagbabawal sa pakikiharap,
n~g isang timawa't
kung ipan~gin~gimi ang mukhang mahirap
ang sabik sa yama'y lalong nararapat.
Kaya itulot nang ako'y makapasok
maligayang bati'y aking ihahandog
sa m~ga mapalad,
n~gayo'y nagsisumpa sa harap n~g Diyos ...»
«¡Tuloy na n~ga kayo!....» maasim na alok.
Baga man masaklap sa puso at dibdib
doo'y patuluyin, matandang marun~gis,
ang ama ni Tuning
ay namayapa na't nakiayong tikis
pagka't sumusugat ang bawa't isulit.
Ipinan~gan~gambang baka pa lumala
pagbaban~gon puri n~g abang matanda
na di dumadaplis
ang bawa't ituring sadyang tumatama
sa ama ni Tuning, sa mayamang mukha.
Kaya't ang matanda nang di tumitinag
sa pagkakatayo'y nilapitan agad;
«Tayo na po kayo;
magtuloy po sila't kusang makigalak
sa dakilang araw n~g pagisang palad....»
At nagtuloy na n~ga n~g puspos na galang
yaong bagong kasal, minatamataan;
mana'y may dinukot,
sa loob n~g damit na isang larawan
at anya'y «¡Oh, Tuning, tanggapin mo laman!..»
Pagdaka kay Tuning, pumulas ang luha,
mukha ay naglaho, nagapos ang dila;
si Ruperto nama'y
di rin nakakibo at napipi rin n~ga
at ang kain~gaya'y biglang namayapa.
N~guni't ang matandang ama n~g babai
ay naglakas loob at ipinagsabi:
«¿Ano po ang dala
at isang larawan n~g batang lalaki
na siyang sa lahat ay nakapipipi?»
Tugon n~g pulubi'y «Inyo pong kilanlin
at ito ay isang kamaganak mo rin ...»
yaong bagong kasal,
di na nakabata't inagaw nang tambing;
«¡Ito ang anak ko, at tunay na supling!...»
Tuloy hinimatay; luhang mapapait
ang sa kanyang pisn~gi, pagdaka'y dumilig;
lahat ay nagulo't
nang mahimasmasan, mata'y itinirik:
«¡Patawad Osong ko, sa nagawang lihis!...
Sa laot n~g dusa, ako'y ipinadpad
n~g lubhang marun~gis at masamang palad;
nagtaksil n~ga ako't
inang nagmalupit sa tunay na anak
subalit sa n~gayo'y ¡¡patawad!! ¡¡patawad!!»
At untiunti nang, nalagot ang hin~ga
at noong maburol sumugod ang ama:
«¡Ikaw na pan~gahas,
pulubing naghayag n~g lihim at dusa
dapat kang mamatay! ¡uutasin kita!...»
N~guni't ang pulubi'y umurong sandali;
hinubad ang damit at noon nawari,
na siya'y si Osong
¡laking pagkamangha; lahat ay nan~gimi
at yaon ang giliw n~g babaing sawi!
«¡Ikaw na matanda na sakim sa yaman,
uhaw sa tungkulin at sabik sa dan~gal,
na nan~gan~galakal
n~g puri n~g supling ang dapat mamatay
at di akong dukhang inyong inagawan!...»
At saka umakmang tarakan ang puso
noong lilong amang masakim sa ginto;
subali't ang lahat
pagdaka'y umawat, pagdaka'y bumuno
hanggang maibaba't naglapat n~g pinto.
N~guni't ¿si Ruperto'y saan naparoon?
at ¿bakit nawala sa sakunang yaon?
¡walang makaalam!
palibhasa'y lihim na tumakas doong
umilag marahil sa n~gitn~git ni Osong.
At doon natapos yaong kaguluhan
na noong umaga'y isang kasayahan;
sa bibig n~g madla,
pagpuri't pagkutya, pagbunyi't paguyam
ang namumulaklak na lipatlipatan.
Hanggang sa lansan~gan, noo'y sumabog na
balitang masaklap, mapait na bun~ga
n~g han~gad sa yaman;
ibang makamatyag lihim na tatawa
bago tutuguning «¡Nasawing Pagasa!»
¡Oh, m~ga magulang na silaw sa pilak
na nan~gan~galakal n~g puri n~g anak,
man~gagnilay sana,
bago magsisubo sa guhit n~g palad
at baka madapa sa gitna n~g landas!...
¡Oh, m~ga babaing masakim sa yaman
pagibig at puri ay niyuyurakan,
bumalikwas kayo't
inyo nang baguhin ang kinahiligan
upang makailag sa kasakunaan!...
At tuloy tantoing masarap pang tikis
ang pan~galang _dukha_ o _anak n~g pawis_
kay sa sa mayaman,
kung pinupulaan n~g bala na't bibig
na nakatatalos n~g lihim n~g dibdib.
[Larawan]
V
Nang kinabukasan at gabing madilim
sa isang libin~ga'y naglalamay mandin,
yaong si Ruperto;
sa kinalagakan n~g bangkay ni Tuning
doon nakaluhod n~g lubhang taimtim.
Ang kapayaang naghahari doon
ay ginagambala n~g kanyang pagtaghoy:
«¡Ay, sawi kong palad!...»
wikang naghinagpis saka idinugtong
«¡buhay n~g buhay ko, patawad oh, poon!...»
At bago tumayong yumakap sa kurus,
luhang mapapait sa mata'y nanagos,
matimyas na halik
kanyang iginawad saka naghimutok
«¡Tuning n~g buhay ko, tanggapin mo irog!...
Iyan ay sagisag n~g aking pagibig
at nariyan ka man sa bayang tahimik
ay di nililimot
at sa bawa't tibok n~g puso sa dibdib
pan~galan mo lamang, siyang nasasambit.....»
Mana'y napailag naganyong bayani,
lumayo sa kurus at ipinagsabi:
«¡Pusong magdaraya!...
¡papatayin kita! ¡hayo na't magsisi!...
¡kulang palad ka n~ga, nasawing babai!...»
Sandaling tumigil at tumawatawa,
«¡Aba si Tuning ko, kay ganda mo pala!...»
sa harap n~g kurus
ay muling lumuhog at humalik siya
«¡Tanggapin mo irog at lambing n~g sinta!...»
Anaki'y napasong biglang itinulak
n~g kurus na yaon noong kulang palad
«¡Abá si Tuning ko!...
at nagtatampo na, sa aking pagliyag ...
¡ha!... ¡ha!... ¡ha!... ¡ay kahabaghabag!...
Hayo na, hayo na, gapasin ang lugod
naito ang yaman, kandun~gin mo irog;
¡aba't n~gumin~giti!...
¡pusong magdaraya, salawahang loob,
papatayin kita, dapat kang matapos!...
At kung ang gaya mo, ay pababayaang
lumawig sa mundo n~g dalita't lumbay
ay di malalagot,
ang m~ga panaghoy, ang m~ga sumpaan ...
¡aba si Tuning ko, nahihiya naman!...
N~guni't huwag Tuning, huwag kang tumañgis,
ang pagsisisi mo'y aking naririnig;
datapwa't irog ko,
umahon ka rito't ako ay hahalik
sa m~ga pisn~gi mong sakdalan n~g dikit ...
¿Di ka makalabás? sandaling magantay
at babawasan ko ang tabon n~g hukay.»
Lumapit sa kurus,
tinutop ang noong wari'y nagninilay
tuloy na binunot ang tanda n~g patay.
«Kaunti na lamang, Tuning n~g buhay ko,
huwag kang mainip at makakamtan mo;
mithing kayamanan,
aking hahawiin ang tabon sa iyo ...»
at nagkukutkot n~gang anaki ay aso.
Sa dulong silan~gan nama'y namanaag
masayang liwayway n~g araw n~g bukas,
doon sa libin~gan
ay siyang pagpasok noong kulang palad
binatang si Osong, sawi sa pagliyag.
Kanyang aaliwin ang dusa n~g loob
dahil sa pagasang sinawi n~g lungkot;
sa boong magdamag,
ay di mang nagalay n~g munting pagtulog
kung di pawang sakit, dalita't himutok.
Subali't nabiglang natigil sa landas
abang si Ruperto'y nang kanyang mamalas
na nagkukukutkot
doon sa libin~gan noong kulang palad
kasaliw sa hibik ang luhang nanatak.
N~guni't di napigil, sigabo n~g poot,
patakbong lumapit sa nagkukukutkot;
«¿Sino kang pan~gahas,
lilong gagambala, kay Tuning kong irog?
na namamayapa sa kanyang pagtulog?...»
Tugon n~g Rupertong wikang tumatan~gis
«¡Ay Tuning!... ¡ay Tuning! ¡maawa ka lan~git!...»
at tuloy lumuhod,
sa harap ni Osong at siya'y humalik
kasabay n~g yakap na lubhang mahigpit.
Ang poot ni Osong, lalong naglagablab
kanyang iniwaksi, ang pagkakayakap;
abang si Ruperto,
sa maruming lupa'y nasubasob agad
at napahandusay sa libing n~g liyag.
Sinakyan ni Osong; pinigil sa batok
at ang sundang niya'y madaling binunot,
bago iniyakmang
«¡Papatayin kita!... ¡dapat kang matapos
nang makilala mo kung sino ang Diyos!...
¿At bakit nan~gahas dito sa libin~gan?
¿bakit huhukayin ang sinta n~g buhay?
¡pusong walang bait!
kahi't anong sama, n~g taong sino man
kapagka namatay, dapat mong igalang..»
«¡Tuning ko! ¡Tuning ko!» ang nagiging tugon
«¡oh, anong lupit mo, kay lakas mo n~gayon!.»
tinablan n~g sindak,
ang ating binatang may n~gitn~git na Osong,
at ang yapus niya'y ¡tunay palang ulol!
Tuman~gis ang puso, nagluksa ang dibdib,
sisi, habag, hapis, sa kanya'y naniig,
kaya't ibinan~gon;
«¡Diyos ko! ¡Diyos ko! ¡mahabaging lan~git,
pawa na bang gabi, itong tinatawid!...
At bago niyakap, kaharap na baliw
«Sa aking inasal ako'y patawarin ...»
tumbas ni Ruperto
ay isang mataos, halik na mariin,
«¡Tuning n~g buhay ko, kay sarap mo giliw!...»
«¡Diyos ko! ¡Diyos ko!» ang hibik n~g Osong,
«¡pagkalupitlupit lakad n~g panahon!...»
at kanyang inakay
abang si Ruperto't wikang idinugtong
«¡Tayo na! ¡tayo na!...» at sila'y yumaon.
Habang lumalakad, dalawa'y nagsabay
na isinusumpa ang abang namatay:
«¡Oh, Tuning! ¡oh, Tuning!...
¡ikaw n~ga ang sanhi n~g lahat n~g lumbay
n~gayo'y tinatawid nitong aming buhay!...
At pawa n~g gabing lubhang masusun~git
na kasindaksindak, tanghalan n~g sakit,
ang siyang sa n~gayo'y
laging nilalayag n~g palad na amis,
ikaw, ikaw Tuning, ang dahil n~g hapis ...
N~guni't masaklap man ang nasapit naming
laging naglalayag sa gabing madilim,
pumayapa lamang
ikaw sa tahimik, mapanglaw na libing
at sa amin yao'y kapalaran na rin ...»
At doon natapos, ang lahat n~g sumpa
doon din tumulo mapait na luha;
¡oh, kahabaghabag
na palad ni Tuning, babaing naaba
natan~gi ang lan~git, siyang nagluluksa!...
¡Oh, taksil na pita sa dan~gal at yaman,
ang lahat n~g ito'y iyong kasalanan;
ang busabusin mo,
kahi't man umidlip doon sa libin~gan
sumpang sunodsunod, walang katapusan!...
Pagka't sa bayan mang sinilan~gan niya,
bawa't makabatid ay napapatawa
at tan~gi sa sumpa,
paghabag, pagiring ay isusunod pa:
¡Nasawing Pagasa!... ¡Nasawing Pagasa!...
WAKAS
PARAÑGAL SA KUMATHA
ÑG ¡NASAWING PAGASA!
¡Ang Diwa Mo!
_Kasamang Angel!_
_Dahil sa pagkabasa ko ng
iyong kathang ¡NASAWING
PAGASA! na pangapat
na buñga ng iyong panulat,
sa pitak ng pahayagang
ANG DEMOCRACIA ay
natula ko ang sumusunod:_
Nang ikaw ay di ko nakikilala pa't
Ang ilan mong katha ay aking mabasa,
Akala ko mandi'y isa kang poetang
May sapat n~g gulang at pagkabihasa.
Oo, akala ko, ikaw'y isa na rin
Sa m~ga kilalang Santos, Matanglawin,
Peña, Regalado, Mariano't Ben Ruben
Na, inuuban na sa gayong gawain.
Dahil sa ang iyong m~ga gawang katha
Ay nan~gasusulat na lahat sa tula,
M~ga tulang hindi pangsira sa wika
At bagkus pangayos, pangbuhay sa diwa.
N~guni't sa limbagan n~g Pamahalaan
Nang aking mamalas iyong kabataan:
Yaong paghan~ga ko'y lalong naragdagan
At halos di kita mapaniwalaan.
Isang katulad mo! isang batangbata
Ang makayayari n~g maraming katha;
M~ga kathang busog sa m~ga hiwaga ...
At bihibihira ang nakagagawa?
Sinong di hahan~ga sa dunong mong angkin
Lalo't sa lagay mo, ikaw, uuriin?
Ah! di sa pan~galan lamang ikaw Angel!
Sa puso ma't diwa ikaw ay Angel din!
Angel ka n~gang buhat doon sa Olimpo
Na pinaparito n~g diyos Apolo,
Upang makatulong sa pagbungkal dito
N~g mina n~g Wika nating Pilipino.
Na, nan~gatatago sa parang at gubat
At sa m~ga bundok na lubhang mataas;
Sa sapa at batis sa ilog at dagat
Na puno n~g m~ga magandang alamat.
Ang kasangkapan mo na iisaisa
Ang nan~gagagawa ay katakataka,
Sa sama'y pangbuti, sa dun~go'y pasigla
Sa sira'y pangbuo't pangaliw sa dusa.
Kasangkapang laging laan sa pagdamay
Sa nan~gaaapi at nahihirapan,
Mabait na guro sa han~gal ó mangmang,
Sulong maliwanag sa nadidiliman.
¡Oh, ang íyong diwa na nagpapagawa
Sa iyong panitik na gintong mistula,
N~g m~ga puntahing banal at dakila
Sa ikabubunyi n~g sariling Lupa!...
Bayaan mong ako'y magpilit tumugtog
Sa aking kudyaping mahina at paos,
Tanda n~g paghan~ga at pagpuring lubos
Sa m~ga gawa mong dakila at bantog.
LEONARDO L. GOMBA.
Maynila, S.P., Abril, 1910.
[Mga Patalastas]
[Mga Patalastas]
End of the Project Gutenberg EBook of Nasawing Pagasa, by Angel de los Reyes
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK NASAWING PAGASA ***
***** This file should be named 17070-8.txt or 17070-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
https://www.gutenberg.org/1/7/0/7/17070/
Produced by Tamiko I. Camacho, Pilar Somoza and the Online
Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net (This
file was made using scans of public domain works from the
University of Michigan Digital Libraries.)
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
[email protected]. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
[email protected]
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations. To donate, please visit: https://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
https://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
*** END: FULL LICENSE ***
