The Project Gutenberg EBook of In en om Java's Paradijs, by A. Koorevaar
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: In en om Java's Paradijs
De Aarde en haar Volken, 1907
Author: A. Koorevaar
Release Date: November 16, 2006 [EBook #19832]
Language: Dutch
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN EN OM JAVA'S PARADIJS ***
Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
In en om Java's Paradijs.
Door A. Koorevaar.
Wij wenschen in de herinnering van de vele Indische lezers die "De
Aarde en haar Volken" ongetwijfeld telt, terug te roepen de gedachte
aan Tosari en omstreken en den landgenoot in patria, nu het toerisme
over de geheele wereld als het ware hand over hand toeneemt en ook
de Nederlanders daarin niet achterblijven, een klein denkbeeld te
geven van het wondervolle Tenggergebied, zoo rijk aan mysteries
vooral voor hem, die eerbied heeft voor het grijs verleden van de
zooeven genoemde streken en medevoelt de taal zonder woorden, die
daar gesproken wordt door machtige bergen, die getuigen waren van
het Hindoetijdvak, op Java een tijdvak, dat zich nog eeuwen lang aan
ons zal blijven openbaren in tempels en andere overblijfselen van
voortreffelijke bouwkunst, welke nog steeds de bewondering wekken van
Insulindes bezoekers. Er schijnt zelfs, toen het grootste gedeelte van
het eiland Java reeds geheel bekend was, toch nog lang een sluier van
geheimzinnigheid gehangen te hebben over het Tenggerland, een sluier,
die uit den aard der zaak eveneens de bewoners er van bedekte.
Althans in 1778 werd van uit Batavia aan den commandant van Pasoeroean
de vraag gesteld, of het waar was, dat op het gebergte Bromo onlangs
nog menschen aan de goden geofferd waren. En zelfs in het jaar 1860, in
onze dagen dus, verzocht een doctor in den "Amsterdamschen Navorscher"
ingelicht te worden omtrent het feit, of er op Java wezenlijk nog
een gebergte met Pythagoristen bevolkt, gelegen was.
De eerste kennis van het prachtland hebben wij te danken aan de Britten
(1815).
In 1806 wist men evenmin iets van een krater Bromo als van den
algemeenen naam Tengger. Men had toen nog zóó weinig kennis van
Oost-Java, dat in allen ernst beweerd werd, dat door een brandenden
berg op Bali alle koffieboomen in Pasoeroean verzengd waren geworden.
De Javasche courant van 1829 verhaalde ons het eerst iets over het
meergenoemde gebied. De latere litteratuur is mager. De reizigers
kwamen, zagen en gingen. Een koude neus was genoeg. En toch, als men
van uit het sanatorium Tosari als een leeuwerik op een zode op uitkijk
staat, dan ziet men van alle zijden een gebergte, waarvan elk deel zijn
legende heeft, ruggen, ravijnen, bronnen, steenen en bosschen en de
dorpen zichtbaar naar alle windstreken zijn bewoond door het overschot
van een stam, die drie eeuwen opwaarts tellen kan, 10 à 13 geslachten.
Hoe men naar Tosari komt? Van Pasoeroean tot Poespo per as, dan te
paard of in een tandoe (draagstoel) binnen eenige uren van de hitte
in de kou, uit de dichte in de ijle luchtlagen.
Vooraf een blik op de bewoners van die hooge oorden.
Die zwart geblakerde gespierde kerels met vodden voor broek, specie van
hoofddoek, met om zoo te zeggen kattenpooten en tijgerklauwen waarmede
zij de steile hellingen opklimmen, onvermoeid, immer kakelzuchtig
en vertellend op weg, die lieden dan zijn het eenig overgebleven
gedeelte van de oorspronkelijke polynesische inheemsche bewoners van
Oud-Java. Zij hebben een eigen tijdrekening, eigen namen voor dagen,
weken, maanden en jaren, eigen goden, eigen woon- en bouworde, eigen
zeden en gewoonten.
De groote, onzichtbare wereldkracht, die zich openbaart in vuur en
rookwolken opwellend uit het hart der aarde door den grooten krater
van den Tengger, die kracht, dat vuur, die krater is Bromo, een
voorstelling van de scheppende en vernielende kracht, Bromo en Siva.
Dat machtige, onbegrijpelijke wezen, dat zich enkel openbaart door
vuur en rook, wordt jaarlijks bevredigd door offeranden.
Straks komen wij op de daaraan verbonden plechtigheid terug. De eerste
lieden, door wie de Tengger ten minste eenigszins in exploitatie
kwam, waren de commandanten van Pasoeroean. Kleine potentaatjes,
wel nederig in titel en rang (vaandrig, luitenant), maar met meer
gezag bekleed dan tegenwoordig de generaals.
Reeds ruim een eeuw geleden schijnt een dier commandanten te
hebben opgemerkt, dat de aardappelen, de uien, de kool en andere
"vaderlandsche" groenten uitstekend gedijden in een klimaat op een
hoogte van zes duizend voet.
Men kan aannemen, dat de eerste kool- en andere moesgroententuinen
daar zijn aangelegd tusschen de jaren 1743 en 1751, want in dien tijd
begon men een dergelijken aanleg te Buitenzorg, Tjipanas en Soerakarta,
in West- en Midden Java dus.
De vaandrig Adriaan van Rijck deed het eerst in den Tengger een
"berghuis" bouwen en stelde er een Europeeschen tuinier aan, namelijk
een Duitscher, die koolzaad aan de bevolking uitreikte, om te zaaien,
edoch de Tenggertaal nog niet verstond.
Toen nu de bergmenschen wilden weten, wat er van het uitgereikte zaad
zoude opkomen, verstond onze Schulze--het kan ook Herr Meijer geweest
zijn--hem niet, en zich boos makende over hunne domheid, schold hij
hen uit voor koebeest. En de Tenggerees, meenende dat dit de naam
was van de plant, noemde sedert de kool koebis, zooals heden nog.
De Commissaris-generaal Nederburgh met gevolg, in 1798 te Pasoeroean
zijnde, wenschte ook de kooltuinen van Tengger te zien.
Er werden toen verkenners uitgezonden, die evenwel den weg te
gevaarlijk vonden, zoodat een bezoek achterwege bleef.
In 1820 maakte de Resident van Besoeki, Van IJseldijk, een tocht naar
de dessa (dorp) Ngadisari, midden in het Tenggergebergte gelegen,
en de Gouverneur-Generaal van der Capellen besteeg de Noordzijde van
het hoogland in 1822 en beklom den Bromo.
Sedert 1825 is de passage van en naar den krater zeer algemeen
geworden. Wat vroeger een geduchte onderneming scheen, werd later
een gewone zaak, weinig vermeldingswaardig althans, beschouwd uit
het oogpunt van te overwinnen moeilijkheden.
Sinds tal van jaren is de naam van den Tengger onafscheidelijk
verbonden aan het aldaar gelegen Sanatorium Tosari, een inrichting
die, destijds klein opgezet, langzamerhand de uitbreiding kreeg welke
het gezondheidsoord thans maakt tot een verblijf, dat met glans de
vergelijking doorstaan kan met zusterinstellingen in de tropische
landen, getuige de lofspraak van de talrijke vreemdelingen uit alle
landen der wereld, die deze kolonie bezoeken en steeds vol geestdrift
over haar spreken.
Laten wij, alvorens het Sanatorium nader te bezien, een en ander
vertellen van de reis daarheen en deze aanvangen te Pasoeroean aan
het station der Staatsspoorwegen Dit is van uit Soerabaia reeds om
negen uur in den ochtend per sneltrein te bereiken. De agent van
het etablissement is steeds aan het station aanwezig en zorgt geheel
kosteloos voor goede karretjes met flinke bespanning.
Van af eerstgenoemde plaats tot Poespo, het 2500 voet hoog gelegen
acclimatisatie-station van Tosari, gaat de reis geheel per as en biedt,
ten minste tot Passerpan, alwaar men bij den agent van het Sanatorium
van karretjes verwisselt, voor iemand eenigszins op Java bekend,
zeer weinig mooie natuurgezichten aan.
Anders wordt het evenwel, als een drietal stevige bergpaardjes, voor
het voertuig gespannen, den reiziger in matigen draf langs een zwaar
stijgenden weg naar boven trekken.
Al nader en nader komt het hooge land, en steeds duidelijker doemen
voor het oog op de verschillende bergruggen, hier en daar scherpgerand,
soms roodachtig van kleur; de opklimmende bergweg slingert zich door
dessa's, waar de woningen der Inlanders reeds een anderen bouwtrant
vertoonen dan in de vlakte--veel minder open, om meer tegen de koude
beschut te zijn; en na een rit van ruim twee uren is Poespo bereikt.
Reeds op weg daarheen kan men van tijd tot tijd, wanneer het
uitzicht niet belemmerd wordt door hooge bamboegewassen, een blik
slaan op de vlakte van Pasoeroean en Bangil, die schijnt weg te
zinken naarmate men stijgt. Uit deze vlakte, waarin de uitgestrekte
met suikerriet beplante velden, naar gelang van den ouderdom van het
gewas, genuanceerde plekken vormen die door meer of mindere belichting
zich duidelijk afteekenen, ziet men telkens als slanke witte zuilen
de hooge schoorsteenen van de suikerondernemingen oprijzen naar mate
de zon de nevelen optrekt; ziet men eindelijk de glinsterende zee,
omzoomd door het schuim der branding.
Te Poespo gebruiken de gasten in den regel de lunch die er uitstekend
is ingericht. Van daar uit is de weg door het oerbosch gekapt, en
kronkelt zigzagsgewijze naar boven.
De reis moet nu te paard vervolgd worden, of wel per tandoe
(draagstoel).
Het landschap wordt grootscher. Wel is waar is het pad, dooreen
genomen, aan beide zijden zwaar begroeid, maar hier en daar bij een
open plek kunnen wij een blik slaan in de diepe ravijnen, die als
het ware tegen ons aandonkeren, zwijgend en somber.
Er gaat een geheimzinnige bekoring uit van het woud, een bekoring,
waaraan men zich niet kan onttrekken. In verschillende toonaarden
hoort men de bergstroomen, die klaterend van de rotsen komen; en
het ruischen der tjemaraboomen (Indische dennen), paart zich aan het
geluid van den specht, die hier veelvuldig voorkomt.
En aldoor klautert het stevige bergpaardje voort, met rustige zekerheid
immer hooger en hooger.
De berglucht heeft op uw aangezicht een scherp prikkelenden invloed,
die het vel doet barsten en aan het uiterste puntje van uw neus een
kalkoenachtig aanzien geeft.
Ge voelt u opgewekt en krijgt zelfs neiging een gesprek aan te knoopen
met den Tenggerees, die u begeleidt en kalm achter uw paard aanstapt.
De natuur, nog altijd tropisch natuurlijk, wordt gaandeweg veel minder
specifiek Indisch.
Hooger en hooger klimt ge, tot het snuiven van het paard wijst op
vermoeidheid en de geleider het beest plotseling bij den teugel
vattend, u verzoekt om af te stijgen, ten einde het dier op adem te
laten komen. Een goede gelegenheid om even een blik achterwaarts te
werpen. Veel is echter van den afgelegden weg niet te zien, verloren
als deze ligt in de ravijnen, waar wij langs reden.
Maar daar vóór ons, van tijd tot tijd zich verliezend in de vale
wolkenmassa, die tegen de bergwanden blijft hangen en dieper in de
afgronden zinkt, zoodat de zon niet meer bij machte is daarin door
te dringen en ze op te lossen, daar vóór ons strekt zich het bergpad
uit in grillige lijnen, omzoomd door slanke boomvarens, bepareld met
dauwdruppels, en wordt het geboomte ijler, de vegetatie minder krachtig
doch daarentegen fijner dan in de vlakte. Het groen is frisscher en
komt levendiger uit tegen den blauwen hemel, die boven ons koepelt
en aan den horizon samensmelt met de bergtoppen, die met donkergroen
fluweel behangen lijken.
Nu maar weer te paard gestegen. Een rit van een groot half uur nog
brengt u, door de kampong van dien naam, tot voor het sanatorium
Tosari, dat wij dus van uit Poespo in ongeveer twee uren bereiken. Wij
zijn thans op zes duizend voet boven de oppervlakte der zee, en
zullen, alvorens de omgeving nader te beschrijven, eerst nog in het
kort spreken over vervlogen tijden, over den Tengger van weleer.
Betrekkelijk lang geleden schijnt men reeds tot de wetenschap te zijn
geraakt, dat het droge, versterkende klimaat aldaar te verkiezen was
boven elk ander verblijf op Java, en reeds in 1840 verleende de van
gouvernementswege in de dessa Ngadisari gebouwde pasangrahan (primitief
logement voor inspecteerende en doortrekkende ambtenaren) gastvrijheid
aan lieden, die daar herstel van gezondheid zochten. Geriefelijk
schijnt evenwel het berghotel niet ingericht te zijn geweest.
Een bezoeker in 1844 schrijft onder meer: "Ik vond het er tochtig
en berookt, en de bouworde liet voor lui uit de vlakte ten minste
tamelijk veel te wenschen over, van wege de luchtigheid." Ook de
voeding daar schijnt onvoldoende geweest te zijn. Alleen op zon-
en feestdagen een ei; water, eerste soort, plenty.
In 1861 was de hotelhouder een oud militair, die uit vrees voor
paardrijden zes en dertig palen te voet kwam loopen (ongeveer 12 uur
gaans). Hij verkocht bier en jenever, maar geen wijn of port, want
zulke "fijne kost" was te duur, en wat logeergasten betreft liep het
niet druk.
's Mans uitwendig gevoel ging van lekker koud tot stekelig warm;
met "geleerdheid" hield hij zich niet op, want toen men hem naar een
thermometer vroeg, wist hij niet of dit een dier of een plant was. Hij
droeg een bril van wege "de ziltigheid van de lucht".
De gastvrijheid schijnt er met de jaren niet veel beter op te zijn
geworden. Een logé schreef daaromtrent in Maart 1871: "Ik ben tien
dagen te Ngadisari geweest als in arrest. Tien dagen lang regen. Voor
geen geld, voor geen bidden is hier iets te krijgen. Ik ben half
doodgevroren en uitgehongerd naar beneden gevlucht."
Wel zijn de tijden in den Tengger veranderd!
Thans is daar verrezen een complex van gebouwen, hoog opgetrokken
van hout, te zamen vormend het Sanatorium Tosari, en bestaande uit
villa's voorzien van ruime, goed geventileerde kamers, met groote
voor- en achtergalerij en serres, uitzicht gevend op de schoonste
gedeelten van het gebergte, beschut gelegen te midden van fraai
aangelegd wandelterrein en europeesche bloemenpracht.
Recreatie-, biljart-, lees- en eetzalen zijn keurig in orde, men is
in de gelegenheid op daarvoor ingerichte terreinen tennis en croquet
te spelen; kegel- en schietbaan voldoen aan de strengste eischen,
de tafel is overvloedig en goed verzorgd. Zeer terecht geeft men hier
boven niet de bekende Indische rijsttafel, maar laat de gasten smullen
van de versche aardappelen en groenten, op eigen terrein verbouwd. Het
is er in één woord up-to-date; daarvoor zorgt de geneesheer-directeur
Dr. H. J. van Barmen 't Loo, arts, die er steeds op uit is, zijn
logé's in ieder opzicht tegemoet te komen.
En die taak is niet gemakkelijk, nu ook hier te lande het europeesche
leven hand over hand toeneemt, de behoeften dagelijks grooter worden,
de snelle gemeenschap met het moederland meer dan vroeger toeristen
aanbrengt, die vergelijkingen maken met zusterinstellingen in niet
tropische landen en daarbij vergeten de betrekkelijk geringe middelen,
die hier ten dienste staan. De bekende professor Dr. Robert Koch
stelde te Tosari een wetenschappelijk malaria-onderzoek in en vond
het klimaat hoogst aanbevelenswaardig, absoluut vrij van malaria.
Prévenir vaut mieux que guérir. Niet alleen zieke personen vertoeven
daar, maar sinds jaren is het als het ware mode geworden, geregeld
naar Tosari te trekken, en vele families uit de vlakte behooren er in
de warme maanden Augustus, September, October tot de vaste gasten;
het hoofd van het gezin komt, als zijn werkkring zulks toelaat, van
tijd tot tijd eens over; menigeen doet er nieuw levensbloed op voor
den zwaren arbeid die hem beneden wacht. Doordat Tosari telefonisch
verbonden is met Pasoeroean--Soerabaia is trouwens van daar in een
paar uren per spoor te bereiken--kunnen handelslui ook hier geregeld
in verbinding blijven met hunne zaken.
Onder de vorstelijke personen, die Tosari met een bezoek vereerden,
noemen wij in de eerste plaats Prins Hendrik der Nederlanden, toen
hij in 1837 met de _Bellona_ in deze gewesten kwam.
Ook de koning van Siam, Prins Lodewijk van Savoye, hertog der
Abruzzen, dezelfde die onlangs den Ruwenzori, besteeg, de Prins
van Reus, kleinzoon van wijlen Prinses Sophia der Nederlanden,
Kroonprins Ruprecht van Beieren, vertoefden er dagen lang, om de
goddelijke omstreken te leeren kennen. En welk persoon van gewicht,
zoowel in het particuliere als in het ambtelijke, kent niet Java's
Paradijs uit eigen aanschouwing?
Hier schreef Couperus zijn "Stille Kracht", Borel "Een Droom", hier
hield de Minister van Sport uit patria, de heer C. A. A. Dudok de
Wit, ambtshalve een inspectie over de geheele inrichting en sprak er
onomwonden zijn volle tevredenheid over uit.
Onder den indruk van de machtige natuur schijnen hier zelfs deftige
lieden uit hun plooi te komen, te oordeelen naar de indrukken,
gedurende hun verblijf in het etablissement vastgelegd in een register.
Een bekend hoofdofficier, een vechtsabel, laat zich daarin uit als
volgt: "Een best bivak." Een collega van de Marine hoopt er eenmaal
"voor goed zijn anker te laten vallen", een rechterlijk ambtenaar
oordeelt: "Oost-West, thuis best. Tosari thuis," en een grijs
koopvaardijkapitein, die kort en bondig neerschrijft: "Alles in orde
(R.)" wekt, wat zijn letterkundige ontwikkeling betreft, de geestdrift
op van een aantal adelborsten, die onder 's mans gekrabbel met groote
letters neerschrijven: "Drie hoera's voor de R."
De humor ontbreekt er dus ook niet. Jammer is het zeer zeker, dat,
nu men hier te lande zoo in het teeken van bezuiniging staat, de
regeering er toe overging om de geldelijke subsidie in te trekken,
die sinds jaren aan het Sanatorium werd verleend in verband met de
plaatsen, die er moesten worden opengehouden voor zieke ambtenaren
eerste klasse en officieren.
Was evenwel het toekennen van subsidies aan sanatoria, vroeg "De
Locomotief", wel een geldelijk offer, dat de regeering plengde ten
behoeve van hare dienaren? Wij zijn in staat om een recent geval mede
te deelen, waaruit blijkt dat het geld, aan bovenbedoelde subsidies
besteed, zijn rente wel opbracht.
De heer X, ambtenaar lijdende aan een tropische leverkwaal, verzocht,
toen de behandelende geneesheer evacuatie naar Holland noodig achtte,
een proef te nemen met Tosari, omdat het hem geldelijk niet gelegen
kwam met buitenlandsch verlof te gaan.
De patiënt herstelde, dank zij het uitnemende klimaat, gelijk in 90
procent van deze ziektegevallen te Tosari behandeld, plaats vond.
Evacuatie naar Europa werd dus voorkomen, en dit herstel bespaarde
aan den lande ruim negen duizend twee honderd gulden (passage heen en
terug naar Holland, benevens verlofstractement), ongeveer het bedrag
dat door de regeering aan subsidie voor alle ambtenaren gedurende
een geheel jaar aan genoemd herstellingsoord werd verleend.
Bezien wij thans de omgeving van het Sanatorium eens meer van nabij,
om tevens op te gaan naar den ouden Bromo, Tosari's wachter.
Het is laat geworden gisteren avond. Bouwmeester met zijn wakker
troepje voerde in de recreatiezaal "Voerman Henschel" op, en na
afloop van de voorstelling is menigeen onder het genot van een glas
wijn nog wat blijven napraten.
Om vijf uur in den ochtend zouden de paarden voorkomen.
Doel van den tocht: Zandzee, met Bromo.
Daar recht vooruit slingert het pad langs ravijnen en berghellingen
tot op den eigenlijken bergkam, die hier ruim zes duizend voet hoog
is. Zie thans ver voor u uit in de diepte, als de morgennevelen
genoegzame vensters in het hemelsch gordijn openlaten.
Wat ge dan ziet? Een lappendeken van groen, geel, met een floers,
een waas bedekt; bovenaan een horizontaal vlak, van links naar
rechts helder schitterend, soms zwarte of witte stipjes. Dáárboven
een ongelijke horizontale streep, naar boven weder een helderen rand.
Die heldere, horizontale baan is de zee, die ongelijke horizontale
streep is Madoera, het eiland waar ge over heen ziet.
Die zigzagsgewijze grauwe baan links, aan de linkerzijde van
Madoera, is de hoek van Grissee, en daarboven ziet ge flauw drie
trapsgewijze, lange horizontale banen aaneen. Dat zijn de zoogenaamde
doodkisten, aldus genoemd omdat die drie platte lange kalkheuvels
er op gelijken. Daar ziet ge over geheel het "suikerparadijs" van
Soerabaia, Bangil en Pasoeroean heen. En het koffieparadijs? Dat is
achter u gelegen.
Daar ziet ge nu een gebied, waar twee millioen menschen leven, werken
en zwoegen voor handel en nijverheid, millioenen schats produceeren,
een land waar vrede en welvaart heerscht door arbeid.
We gaan verder oostwaarts op, eerst een tijd lang over den hoogen
noordelijken bergwand, langs een pad van zand, door den Bromo tot
hierheen uitgeworpen op zes à acht palen afstand.
Rondom u in alle geulen en hoeken, langs alle hellingen, op alle
ruggen, houden zich onzichtbare wezens op, die u begluren, begeleiden
en bespieden.
Vrees evenwel niet! De geleider, Tenggerees, is de ware gids op
dit pad, de vertrouweling der goden. Zie hem gedurig rondom zich
heen kijken. Dit is de gewoonte der bergbewoners. Zijn er meerderen
bijeen, gewis kakelen ze den ganschen weg over. Ge gelooft niet aan
de onzichtbare wezens? Welaan, gelooft ge dan aan de u omgevende
lucht, die in het benedenland zes en dertig duizend ponden zwaar op
uw lichaam drukt, zonder dat ge iets voelt of ziet, en die hier in de
hoogte aanmerkelijk lichter maar ook onzichtbaar is. Dat is ook een
onzichtbaar wezen, en ge gelooft er aan, omdat de wetenschap het leert.
Sta een oogenblik stil, zoo mogelijk alleen, op een rustig
plekje. Hoort ge dat geruisch? Lispelend, glijdend, strijkend, als
een zijden gewaad over een marmeren vloer, als het gemurmel van een
verwijderd beekje. De taal der luchtgoden! Daar hoort ge op eens een
uitbarstend geloei, als van een kudde vee in de verre weide, een gebrul
met rollende tonen, gesis en gekraak, gefluit en dan weer een rollenden
donder. Ge staat stil, ziet rondom u, niets dan ruggen en kruinen
met gras en struikgewas. Wat was dat, man? Bromo-koelo, noehoen!
Hoort ge! de goden zijn te gast in den grooten kelder, die verre,
diep onder ons gelegen, reikt tot in het hart der aarde. Zoo wij nu
straks den Lamongan in het oosten, den Smeroe in het zuiden zien,
zullen zij waarschijnlijk niet rooken.
De goden bezoeken hunne zetels bij beurten, liggen bij beurten rondom
een disch aan; bij beurten rooken de hooge schoorsteenen.
Eindelijk zien wij vooruit, in den wit-grauwen bergwand, een uitgekapte
poort; opening, waardoor men naar het daarbuiten gelegene kan zien.
Men blikt in een oneindige diepte, op een warrelende, schitterend witte
dampmassa, een gezicht, dat het gemoed beklemt tot hartkloppens toe.
Wij staan aan den Moenggal, 7574 voet boven de zee. Treft men het
juist dat over de breede diepte wolkenmassa's hangen, dan gevoelt ge u
verlegen en eenigszins bevreesd om in de schijnbaar eindelooze diepte
af te dalen langs een zigzagpad, dat in den bergwand uitgehouwen
en over een afstand van wellicht niet meer dan honderd voet zeven
honderd en veertig voet daalt als de wenteltrap in een toren.
De Moenggalpas is een uitkapping in den kraterrand aan de
noordwest-zijde, een bergportaal van het groote paleis der
Tenggergoden. Doe als de u begeleidende Tenggerees. Leg een paar
duiten in een der gaten, breng dus uwe offerande aan den alhier
geposteerden onzichtbaren portier, en ge kunt welgemoed verder gaan,
al kunt ge geen twintig voet diepte, geen tien schreden naar beneden
vooruit zien door het schitterend, warrelend ijle wolkenfloers.
De goden hebben hunne gordijnen dicht geschoven totdat de hemelgeesten
ze omhoog zullen trekken.
Doch bezoekt ge, van Tosari uit, in de maanden Juni tot Augustus dit
portaal van den Bromo, ga dan om half negen 's morgens op weg. Dan komt
ge ongeveer half elf aan den Moenggalpas, vindt het zwerk weinig in
wolken gehuld en aanschouwt er de volle heldere hemel van het bergland.
Zie voor u neder in de diepte. Ge staat bij de planken hut, daar
geplaatst door het Sanatorium. Daar beneden is een vale, grijze,
schijnbaar doorploegde vlakte, doodsch, naakt, kaal.
Noch vogel, noch insect, noch vlinder, noch mensch, noch dier ziet
ge ergens. Zeldzaam dwalen verwilderde paarden in dit kraterdal. Zoo
ze er zijn, als ge op den kraterwand bij Moenggal staat, gewis zoudt
ge ze voor mieren aanzien, want afstand en hoogte zijn groot.
Wij dalen langzaam neder in de kratervlakte, meer dan twintig
duizend voet breed of ruim een uur gaans, tamelijk waterpas en alles
zandbodem. Klompen, schijnbaar van steen en lava, verkoolde poreuze
massa's als uit steenovens, wijzen den weg en zijn de levenlooze
begeleiders op ons pad door de Zandzee.
Daar vóór ons rijst somber en dreigend de Bromo, die tot zevenhonderd
voet boven de zandvlakte zich verheft, één aschhoop zonder een enkel
grasscheutje of sprietje. Een deel van zijn noordoostelijken voet hangt
samen met den Batok, dat broodsuikervormig geribt bergje, 926 voet hoog
en waarvan de smaragdgroene voet verdwijnt in den vaalgrijzen bodem. De
sedert lang uitgedoofde en de nog werkende krater willen nog niet van
elkander scheiden, houden elkander vast aan de zoomen van hun kleed.
Maar dat kleed is bij den Batok groen als fluweel, door den verren
afstand van de tjemaraboomen; bij den Bromo is het een treurig woest,
doodsch, naakt en kaal gewaad.
En als dan de Bromo in werking is, dan ziet men vuur en rook
en vlammen en warrelende kolommen opstijgen uit den vuurmuil van
vijftien honderd voet diameter; men ziet de schijnbaar als vuurvonken
opgeworpen lavabrokken in bogen neervallen; men hoort het geraas en
gerommel opkomen uit de diepten van het hart der aarde en de omgeving
sidderen onder de machtige mokerslagen van den god Vulcaan, die met
zijn trawanten daar den vuurhaard stookt.
Doorleef het nog eens in uwe herinnering, gij die het ook gevoeld en
ondervonden hebt; mededeeling door woorden aan anderen is ondoenlijk.
Een koude wind komt opzetten, de wolken van Tosari hullen alles in
een sluier, geheimzinnig en zwaar: langzaam verlaten wij de plek,
waar de natuur haar wonderen wrocht. De Bromo is reeds onzichtbaar,
de doodsche vlakte ligt daar vaalgrauw in indrukwekkende majesteit, en
in galop voeren de paarden ons door de Zandzee wederom den Moenggalpas
op en terug naar het Sanatorium.
Daar liggen de golvende bergkammen en de ravijnen, daar blinken de
prachtige dessa's en in de verte schemert de vlakte en de zee. En
ziet! rijst daar niet in het allerverste Westen aan den lichten
horizon Ardjoeno's goddelijk lichaam in maagdelijk blauw omhoog, met
een blinkende glorie van witte, pure wolken om zijn statig hoofd? [1]
Heerscht in gewone tijden een doodsche stilte in en om de Zandzee,
anders is het wanneer het Bromo-offerfeest zal worden gevierd.
Op de nauwe bergpaden, die naar den Moenggalpas voeren, verdringt zich
dan de bont uitgedoste bevolking, gedeeltelijk gezeten op stevige
bergpaardjes met rinkelende bellen behangen, op weg naar den ouden
Wachter.
Reeds dagen te voren verzamelen zich de Tengger-bewoners in de Zandzee
en slaan daar een tijdelijke woning op, zoodat die zandvlakte een
kermisplaats zonder tenten gelijkt. Bij het ochtendgloren wordt dan de
aschkegel bestegen door duizenden lieden, voorafgegaan door priesters,
dragende offers bestaande uit rijst, klappers en pisang.
Ten opzichte van het brengen van levende offers zijn de tijden veel
veranderd. In de 18e eeuw werd eenmaal per jaar een jonge maagd, bij
het bergfeest, in den krater geworpen. Later, instede van de maagd,
een stokoude vrouw reeds met één voet in het graf. Eindelijk werden,
en maar gelukkig, dieren in plaats van menschen geofferd, en ook deze
hoe langer hoe minder groot en kostbaar. Van een koe kwam men tot een
kip. Schrijver dezes woonde het bij, dat men zelfs den kratergeest de
kip niet meer gunde; althans het beest werd, zorgvuldig aan een touwtje
gebonden, neergelaten en haastig weer opgehaald uit den vuurmuil.
Andere tijden, andere zeden!
Schier onhoorbaar is de stilte van den nacht gekomen over het
wondervolle Tenggerland. In de helder verlichte zalen van het
Sanatorium vermaakt men zich met spel en opgewekt discours, en naar
buiten getreden, werpen wij een blik in de richting van het lage land
in de vlakte, zes duizend voet beneden ons.
Als een reusachtig mysterie donkert de omgeving tegen ons aan,
diep en zwaar. Hier en daar blinken lichten op uit de velden; één
plek komt helder uit, vermoedelijk een boschbrand. Daar in de verte
wordt van tijd tot tijd zichtbaar het vuur van Zwaantjes-droogte,
een lichttoren van de vierde orde.
Als een reusachtig oog blikt het licht over het water. Het schijnt
ook opwaarts te zien, als een symbool van hoop en vertrouwen.
Men voelt zich hier verheven boven het klein gedoe der wereld,
zwoegende beneden ons; de bergen stemmen tot weemoed en ernst,
maken den mensch beter, geschikter om te volvoeren de plichten,
die hem opgelegd zijn, de plichten waaraan wij ons niet kunnen
onttrekken zonder te kort te schieten in 't geen wij der gemeenschap
verschuldigd zijn.
Blitar, 1907.
AANTEEKENING
[1] Borel, "Een Droom."
Uitstapje naar Kopenhagen.
Wie de deensche hoofdstad gaat bezoeken, richte het zóó in, dat hij
bij nacht of ten minste bij avond de haven binnenvaart, want al is
de ligging van Kopenhagen uit een schoonheidsoogpunt te vergelijken
met die van Napels, Lissabon, Stockholm en Konstantinopel en dus
ook bij dag interessant en mooi, de nachtelijke binnenvaart is
onvergetelijk. De door de zee omspoelde stad heeft vóór alles het
karakter van een vesting, maar van een moderne vesting, welker wallen
ver buiten liggen in de zee als schier onneembare forten, in een
krans den Sond omgevend en dien naar het Zuiden en Oosten beschuttend.
De binnenkomende stoomboot gaat er tusschen door, en van alle forten
ziet men in het nachtelijke duister de schijnwerpers stralen,
zoodat door fonkelende stralenbundels geëffend, de weg open ligt
door de tallooze voor anker liggende schepen, de werven en de
dag en nacht werkende baggermachines. De haven getuigt van een
druk handelsleven. De oude vesting Driekronen, op welker wallen de
kanonnen staan als wachters der stad, is de grens tusschen de buiten-
en de binnenhaven. In de eerste gaan de schepen voor anker, die de
Oostzeehavens bezoeken, in de laatste liggen de toeristenschepen,
de pleiziervaartuigen en de kleine vaartuigen, door het land in het
Westen en door een eiland in het Oosten voor wind en golfslag beschut.
De zee is de toonaangeefster in het kopenhaagsche leven. Slechts in
een zeestad vindt men zulke kolossale handelshuizen als hier in het
centrum der stad; slechts daar komt zulk een overvloed van producten
der zee ter markt en is zoo'n levendigheid op de kanalen en in de
grachten. Op de groote verkeerswegen, die van het station uit naar
alle richtingen loopen is het een woeligheid zonder weerga, vooral
op de zoogenaamde Ströget, een reeks van straten met aangrenzende
pleinen, waar het kopenhaagsche leven zich concentreert.
De straten zijn niet breed en vertoonen moderne hooge huizen, terwijl
vooral aan de mooie pleinen gebouwen uit vroegere eeuwen staan. Naast
den stroom van voetgangers, die deze Frederiksgade, Bredgade en de
andere straten, die de Ströget vormen, vult, ziet men alle soorten
van voertuigen, cabs, met en zonder taxameter, hooge trams met twee
étages, omnibussen, landauers en een massa fietsen, welk vervoermiddel
bijna nergens zoo algemeen is als in Kopenhagen. Het drukste punt is
de Kongens Nytorv of Konings Nieuwmarkt en verder is ook de Amagertorv
zeer levendig en overal zijn aan de straten en op de pleinen de café's
in de open lucht.
Bij de Amagermarkt verrijst de ruïne van het Christiansborger slot,
dat in 1884 een prooi der vlammen werd en niet weer werd opgebouwd. Het
is een stuk deensche geschiedenis, want Christiansborg is het oude
deensche koningsslot en de door het vuur geblakerde muren omsloten
eens een der schoonste kasteelen van Europa. Thans is de Amalienborg,
in hollandsche renaissance opgetrokken, zetel van de koninklijke
familie. Het plein is van een uiterst deftig en oud aanzien met de vier
in gelijken stijl gebouwde paleizen en daartegenover de Frederikskerk
met zijn goudgestreepten koepel. Wat een onderscheid met de Kongens
Nytorv, waar alles modern is, hotels, winkels en café's.
Maar die tegenstelling treft telkens in Kopenhagen tusschen oude
cultuur en moderne stroomingen. Eerbiedig is de hulde, die in het
Thorwaldsenmuseum aan den grooten beeldhouwer is gebracht en niets
kan soberder en tegelijk indrukwekkender wezen dan het eenvoudige
graf op een plaats binnen de muren van het gebouw, waar geen steen
en geen opschrift van hem getuigt, maar waar hij rust te midden van
de marmeren bewijzen zijner grootheid.
En hoezeer is de omgeving van Kopenhagen met natuurschoon
gezegend! Dichtbij de stad parken en lanen; in het Oosten het park
van het Rosenberger slot in engelschen stijl met het standbeeld
van den grooten sprookjesdichter Hans Andersen en in het Westen de
Frederiksborgallee met haar honderdjarige boomen. Die omgeving van
Frederiksborg met het park is voor de Kopenhagers wat de Champs Elysées
voor de Parijzenaars, de Prater voor de Weeners en de Tiergarten voor
de Berlijners is. Maar er is hier een concurrent, dat is Tivoli,
het wereldberoemde Tivoli, een volmaakter Dresdener Vogelwiese en
Berlijnsche Hasenheide, waar acrobaten en dierentemmers en goochelaars
en pantomimes, vroolijke muziek oostersche bazars en wat niet al,
avond aan avond de scharen amuseeren, vooral de vreemdelingen, waar
Kopenhagen in den zomer van krioelt.
En dan is er de Sond, dat paradijs der Denen. Men wordt er aan
Hamlet herinnerd, en in het park van Marienlyst wordt u zijn graf
vertoond. Maar dat is sage, en er zijn herinneringen aan het echte
verleden. Helsingör, thans een klein, stil plaatsje met zindelijke
straten, was eenmaal, toen de beide oevers van den Sond nog aan
Denemarken behoorden en het slot Kronborg als een wachtpost voor het
rijk en de Oostzee lag, een veelbegeerde stad, waar het volkerenverkeer
levendig was. Nu glijden de schepen, die door den Sond varen, lans
Kronsborg en Helsingör en zien langs de kust van Seeland villa's
en landhuizen in lange rijen, en stadjes en dorpen liggen tegen een
achtergrond van groote bosschen.
Bij Rungsted heeft men slechts over den weg te gaan, om in het mooiste
beukenwoud te komen, waarna de villa's zich weer aaneensluiten tot
de stad Vedback.
De strandweg van Skadsborg naar Kopenhagen gelijkt een straat van
villa's; kleine, sierlijke landhuisjes ziet men er naast prachtige
kasteelen en hier en daar nog een eenvoudige vischershut. Om alles is
geslagen de heerlijke band van bosch en zee en lachende tuinen. Hoog
boven de vele concurrenten ligt Klampenborg, het bekende zeebad,
waar de hôtels tusschen palmen staan en men broeikassen en terrassen
ziet op de hoogte.
Mijlen ver strekt zich achter de bebouwde strook de Dierentuin uit
als een schitterend mooi park in de schilderachtige omgeving van
Denemarkens hoofdstad.
Tivoli heeft in de eerste week van October zijn
automobielententoonstelling gehad. Het automobilisme heeft in het
laatste jaar groote vorderingen in Kopenhagen gemaakt, ofschoon de
ligging der stad niet juist bevorderlijk is voor de ontwikkeling der
tuftufsport. Toch snorren thans veel prachtige wagens door de stad.
De weinige motordroschke's die het vorige jaar reden, en van
een voorhistorisch model waren, zijn verdrongen door een groot
getal kostelijk er uitziende, splinternieuwe opvolgers, waaraan
niets lachwekkends is dan de bestuurder op den bok, in zijn oude
koetsierspak met den witten hoogen hoed op; en het is ook maar alleen
's mans kleedij, want hij verstaat zijn werk reeds uitstekend.
De tegenzin, die hier als overal bij de menschen en vooral bij de
paarden bestond, is bij beide reeds lang vervangen door een redelijker
beschouwing, en men heeft zich met het nieuwe vehikel verzoend.
Maar één ding is jammer. Met al te groote gestrengheid handhaaft de
Deensche justitie bepalingen, die een ernstige belemmering zijn voor
het automobilisme op het eiland Seeland. Strandvejen, de weg van
Kopenhagen naar Klampenborg langs den Sond, een der meest geliefde
wegen, de toegang tot de schoonste deelen van het eiland, en de weg
naar de badplaatsen langs de kust, is voor de auto's verboden. Het is
er dikwijls druk, en de weg is niet breed, maar het is er niet zoo druk
en zoo smal dat het verbod er door verklaard wordt. Dit verbod is te
gekker, als men weet, dat in de zeer smalle, geasfalteerde stratenreeks
van het raadhuisplein naar het Nytorv, het bij den Kopenhagenaar sedert
eeuwen geliefde "ströget", autoverkeer wel toegelaten is. En toch
is het er in de middaguren zoo druk dat men moeite heeft er te voet
vooruit te komen. Maar door die menschenmenigte tuffen automobielen,
men begrijpt niet hoe, en doen niemand kwaad; wielrijden is er echter
verboden, en daar ook alleen in de heele stad.
Deze tegenstelling is wel zonderling, en de politie-directeur van
Kopenhagen, die vroeger een streng heer was tegenover auto's, heeft
zich dan ook met een uitvoerig gemotiveerd verzoek tot den minister
gewend, om het verbod, wat het Kopenhaagsche gedeelte van Strandvejen
aangaat, op te heffen. Hij wees daarbij op het onbillijke, om zonder
voldoenden grond de zoover weg wonende en talrijke bewoners van dat
stadsdeel te beletten de autodroschkes te gebruiken, en hun huizen
onbereikbaar te maken voor de motorvrachtwagens, die hier hoe langer
hoe meer in gebruik komen. Maar de minister heeft zonder opgaaf van
redenen geantwoord, dat hij geen reden had om hierin verandering
te brengen.
Of het gemeentebestuur erin zal slagen, ten slotte een middel te
vinden tot openstelling van dien weg voor auto's?
End of Project Gutenberg's In en om Java's Paradijs, by A. Koorevaar
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN EN OM JAVA'S PARADIJS ***
***** This file should be named 19832-8.txt or 19832-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
http://www.gutenberg.org/1/9/8/3/19832/
Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
http://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
[email protected]. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at http://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
[email protected]
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit http://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations.
To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
http://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
